Professional Documents
Culture Documents
(denklem 4.1)
h
s
: kaynak ykseklii (m)
h
r
: alc ykseklii (m)
r: kaynak-alc aras mesafe (m)
o Leqnun normal lm iin, eer trafik younluu dk veya arkaplan grlts yksek
ise, Leq seviyeleri tekil olay lmleri, Ses Etkilenim Seviyesi (L
E
)den hesaplanmaldr.
o Ksa dnem ortalamalar iin, eer denklem (4.1) geerli deil ise, yaylm yolundaki hava
koullar deiimlerinin ortalanmas iin en az 10 dakika lm yaplmaldr.
o Eer denklem (4.1) karlanyorsa, 5 dakikalk lmler yeterli olmakta, fakat mutlaka
srenin kaynak iletim zamanna (periyodik olmasna bal olarak en az birka iletme
periyodunu kapsayacak sreye) uymas gerekmektedir.
o Ses etkilenim seviyesi, SEL (L
E
), lerken, tm nemli grlt katklarn ierecek kadar
uzun lm yaplmal ve llen olay gei olay ise, ses basn seviyesi, maksimum
seviyenin en az 10 dB altna dene kadar lm yaplmaldr.
lm yaplan gnn zaman dilimi iyi seilmelidir.
Bu erevede;
o Faaliyetin ilem saatleri (grlt kaynann alma saatleri)
o Grlt seviyesindeki deiimler,
o Hava ve ulam aktivitelerinden dolay gn ierisindeki grlt
seviyesinin deiimi,
o Gndz, akam ve gece zamanlarnda grlty deerlendirmek iin
olas ihtiyalar,
gz nne alnarak deerlendirme yaplmaldr.
S a y f a | 40
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
Her ne kadar denklem 4.1, grlt yaylm zerinde meteorolojik faktrlerin etkinliine
bal olarak lm sresinin belirlenmesi amalanyorsa da, grld zere, normal
koullar (zamanla deiim gstermeyen grlt yayan bir grlt kayna, meteorolojik
faktrlerin etkisiz olduu ve denklem 4.1 in de saland koul gibi) dhil olmak zere
tavsiye edilen minimum lm sresi 5 dakikadr.
Bu sreden az olacak ekilde yaplan lmler salkl sonu oluturmayacaktr. Genel
uygulamalarda (yurtdnda yaplan uygulamalar dhil), tavsiye edilen sre 5-15 dakika
arasnda deimekle birlikte tercihen 10 dakikadr.
* zellikle kararl bir grlt yaps sergilemeyen elence grltsnn llmesi mmkn
olduu srece 10 dakikann altna inmemelidir.
o Lmax, hzl (F) veya yava (S) lm koulunda llmelidir. Hzl lm insan algsna
daha ok hitap ederken, yava lm tekrarlanabilirlii gelitirmektedir.
o Eer alcdaki grlt karakteristiinde duyulabilir tonlara rastlanyorsa, tonal grltnn
en iyi duyulabildii noktalar mikrofon pozisyonu olarak seilmeli ve uygun srede
yaplacak lm ile tonal analiz yaplmaldr. Genelde, odalarn modlar nedeniyle tonal
analiz tavsiye edilmemektedir. Baz frekanslar iin bu durum cephe nnde de sorun
yaratmaktadr.
Meknda ses kayna devreye girmedii zaman bile duraan dalgalar pasif halde
bulunmaktadr. Kaynan devreye girmesiyle duraan dalgalar aktif hale gelmektedir. Bu
durum karsnda meknn 3 boyutunun birbirlerine gre oranlarna, duvarlarn karlkl
birbirine paralel olmasna ve duvarlarn biti malzemesine bal olarak sesin ierideki
homojenlii bozulmaktadr. Dalga trne ve meknn iki paralel duvar arasndaki mesafesine
bal olarak baz yerlerde ses seviyesi maksimum olurken baz yerlerde minimum
olabilmektedir. zellikle kelerde maksimum ses basnlar olumaktadr. Bu zelliklerden
dolay i meknda genelde, odalarn modlar nedeniyle tonal analiz tavsiye edilmemektedir.
Ancak, ikyetlerin olumas ihtimali veya devam etmesi durumunda, tonal analiz,
i meknlarda da yaplabilir.
o ISO 1996-1 standardnda bahsedilen arkaplan grlts lm, farkl kaynaklarn
ayrtrlmas gereklilii, d hava artlar (rzgr etkisi gibi) ve grlt kaynaklarnn
karakterleri nedeniyle sorun oluturabilmektedir. Bu sorunlarn zm iin bir sonraki
lm sonularnn deerlendirilmesi- Arkaplan grlts blmne baklabilir.
o Grltnn frekans ierii gerekiyorsa, baka trl belirtilmedii takdirde 63, 125, 250,
500, 1.000, 2.000, 4.000 ve 8.000 Hz oktav bantlarnda ses basn seviyesi lm
yaplabilir. stee bal olarak, 1/3 oktav bantlarda ve orta bant frekanslar 50 Hzden
10.000 Hze lm yaplabilir.
o Bcek, rzgr, trafik gibi grlty deitirici etki yapabilecek faktrlere dikkat edilmeli,
gerekmesi hlinde, daha sonra birka noktada tekrar lm yaplarak nceki lmlere
ait sonular tekrar kontrol edilmelidir.
S a y f a | 41
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
4.4.3. Nerede lm Yapyoruz?
Genel olarak; evresel grlt lmleri alcya en yakn noktalarda (ikyet mahallinde
yaplmas veya belli noktalarda yaplmas) tavsiye edilmektedir.
o ikyet Mahallinde,
o Kaynaa Bakan Ynde,
o Kayna Grecek ekilde,
Yansmalarn etkisini en aza indirgemek iin yanstc yzeylerden uzakta,
Kaynan etkilerini tam olarak yanstacak birka noktada, lm yapmak
gerekmektedir.(baknz resim 4.4)
lm noktas seilirken kayna aka
grecek ekilde bir konumlandrma
yaplmaldr. Bylelikle sesin mikrofona
ularken engellenmesinin nne geilmesi
salanm olacaktr.
rnein;
Bir elence grltsnn lm en ok
maruz kalnan cephede yaplmaldr.
Resim4.4: Genel lm konumu
Yalnz, gz nnde bulundurulmas gereken farkl durumlar da vardr. rnein, eitli
yksekliklerde llen evresel grlt seviyeleri farkllklar gsterebilir. Kaynaa olan
uzaklk, engeller ve cephelere de bal olarak deiimler grlmektedir. Bu deiikliklerin not
edilmesi gerekmektedir.
rnein; trafik grltsne maruz kalan sakinler iin yaplacak evresel grlt lmleri,
yola yakn noktalarda deil, sakinlerin ikmet ettii blgelerde seilen uygun noktalarda
yaplmaldr. Kaynaa yakn alanlarda lmlerin yaplmas, sonrasnda grlt yaylmnn da
gz nnde bulundurularak, alcdaki deerin hesaplanmasn gerektirmektedir. Tabii ki,
bunlar beraberinde baz hatalar da oluturabilmektedir. Bu tr hatalarn nne gemek iin
alcda lmlerin yaplmasna zen gsterilmelidir.
S a y f a | 42
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
Dier Koullara Gre Tahmin Yrtmek
Eer, arkaplan grlts alc noktasnda lme engel oluyorsa o alc
noktas lm iin baka noktadaki bir lmden tahmin yrtlebilir.
Grlt lmleri kaynan ne ok yaknnda (yakn alanda) ne de ok
uzanda (iletimde ok az hava etkileimi istenmektedir) gerekletirilmelidir.
Kaynak ile alc arasndaki yolda gerekleen azaltm bulunarak kaynan
grlt emisyonu hesaplanabilir. Bu hesaptan baka bir alc noktasndaki
grlt seviyesi tahmin edilebilir.
lk alc noktasnn seiminde kaynak ve mikrofon arasnda engel olmamasna
ve hava koullarndan en az derecede etkilenmesine dikkat edilmelidir.
4.5. Arkaplan (Background) Grltsnn lm lke ve Esaslar
Arkaplan Grlts: Bir evrede incelenen sesler bastrldnda verilen konumdaki ve
verilen durumdaki geriye kalan toplam sesi ifade etmektedir.
o Arkaplan grlts, llen ses basn seviyesinden 10 dB ya da daha fazla dkse
herhangi bir dzeltme yapmaya gerek kalmaz. llen deer, direk olarak kaynak
grlts deerini vermektedir.
o Arkaplan grlts ile llen ses basn seviyesi arasndaki fark 3-10 dB aralndaysa
denklem 4.2 de verildii gibi logaritmik kartma yaplarak saf kaynak grlts
hesaplanmaldr.
o Arkaplan grlts, llen ses basn seviyesinden 3 dB den az ise belirsizlik ok yksek
olduu iin dzeltme tavsiye edilmemektedir. Byle durumlarda, lm noktalarnn
deitirilerek lmlerin yenilenmesi daha salkl olacaktr.
4.5.1. lmler Ne Zaman Yaplmaldr?
Kaynan almasnn durdurulmas mmkn olduu srece; kaynak grltsnn
deerlendirildii zaman dilimi zarfnda lmlerin yaplmas en uygun yntem olmakla
birlikte kaynan durdurulamad anlarda da ihtiya duyulan koullarn salanabildii an ve
meknlarda lmler yaplabilmektedir.
Gzlem altndaki bir grlt kaynann yayd grlt seviyesinin tespitinde; llen
deerden arka plan grlt deeri logaritmik olarak karlarak kaynan sahip
olduu grlt seviyesi belirlenmelidir.
dB (denklem 4.2)
) 10 10 log( 10
10 / 10 /
arkaplan llm
L L
dzeltilmi
L =
S a y f a | 43
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
Grlt kaynann susturulamad durumlarda arkaplan grltsnn llmesi:
Eer faaliyet saatleri biliniyorsa, faaliyete geilmeden hemen nce veya faaliyet sonrasnda
evredeki durumun da gzlemlenmesi artyla arkaplan lmleri alnabilir. evre
koullarnn gzlemlenmesi zellikle deerlendirilen grlt kaynann elence yeri olmas
durumunda byk nem tamaktadr. nk faaliyet ncesi veya sonrasnda elence yerine
gelen veya oradan ayrlan insanlarn ve tatlarnn oluturaca grlt, arkaplan
deitirebilmektedir. Bu durumun gzlemlerle raporda belirtilmesi gerekmektedir.
te taraftan, yukarda bahsedilen durumun uygulanamad anlarda;
o Kaynak grltsnn etkisinin nemsenmeyecek derecede olduu,
o Dier evre artlarnn benzerlik gstermesi (trafik durumu, hava durumu, dier
grlt kaynaklar v.b.)
art ile farkl alanlarda da arkaplan lmleri alnabilir. Bu durumun da raporda detayl
olarak belirtilmesinde fayda grlmektedir.
Kaynan susturulamad ve yukarda ifade edilen durumlarn uygulanmad anlarda,
L
90
parametre deeri yol gsterici olabilmektedir. L
90
deeri, dier birok lkede
arkaplan grlts olarak deerlendirilmektedir.
Kaynak grltsnn L
90
deerinden belli seviyede yksek olduu durumlarda , (kaynak
alrken; llen L
eq
deerinin, llen L
90
deerinden 10 dB den daha byk olmas
durumunda) L
90
deeri arkaplan deeri olarak ele alnarak gerekli ilemler yaplabilir.
(Konuya ilikin rnek bir deerlendirme klavuzun ek-III blmnn sonunda sunulmaktadr.)
L
90
parametresinin kullanm iin gerekli artlar:
o Birden ok iletme varlnda, hlihazrda her bir iletmenin arkaplana olan katksnn
hesaplanmas gerektii, bu erevede de deerlendirilen grlt kaynaklarnn
susturulmas gerektiinden hareketle sadece tekil grlt kaynaklarnn (tek elence
yeri, tek iyeri gibi) evresel grlt lm ve deerlendirmelerinde kullanlmaldr.
o Arkaplan grltsnn ok deiken olabilecei durumlarda (zellikle trafik kaynakl)
L90 parametresinin kullanlmas iin trafikten etkilenmeyecek bir konumda lm
yaplmas gerekmektedir.
o Tercihen elence, inaat (antiye) grlts gibi zamanla ok deikenlik gsterebilen
grltlerin deerlendirmesinde olduka baarl bir yntemdir.
o Kararl (srekli) grlt sergileyen (havalandrma sistemleri, soutucular, jeneratr
gibi kaynaklarn) deerlendirilmesinde kullanlmamaldr. Zira kararl grltlerde
L
90
deeri ile L
eq
deeri birbirine ok yakn deerler olabilmekte olup gerek maruz
kalmann bu yntemle tespit edilememe olasl olduka yksektir.
4.5.2. Ne Kadar Sre ile lm Yaplmaldr?
Arka plan grlts, deerlendirilen alann genel karakteristik bir gstergesi olduundan
dolay esas itibari ile ksa srelerde ve yer deiimlerinde byk farkllklar
gstermemektedir. Genel olarak 5-15 dakikalk lmler yeterli olabilmekle beraber kaynak
almasnn durdurulamad ve/veya ok ksa sreli durdurulabildii (zellikle elence
S a y f a | 44
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
sektrnde) durumlarda 5-8 dakika gibi ksa sreli olabilmektedir. te yandan, d kaynakl
seslerin olmas durumunda (tekil ulam arac geii ve/veya hayvan sesleri v.b.) ise d
kaynakl etkilerin minimize edilmesi iin lmlerin duraklatlmas sonucu lm sreleri
daha uzun olabilmektedir. Bu durumlarn ve oluturabilecei etkilerin nitel/nicel gzlemleri
lm raporunda deerlendirilmek zere lmler srasnda not edilmelidir.
4.5.3. Nerede lm Yapyoruz?
Esasnda bir arka plan lm, geni bir alan zerindeki d ortam koullarnn bir
gstergesini salamay amalamaktadr. yle ki, arka plan grlt seviyesi lm yerinin
dei
mesine ramen ok byk deiiklikler gstermemelidir. lm noktalar yreyi temsil
edecek ekilde seilmelidir.
o Mmkn olduu srece; arkaplan lm noktalar, kaynak alrken yaplan
lmlerle ayn noktalarda olmaldr.
o Mmkn olmad (kaynan almasnn durdurulamad zamanlar gibi)
durumlarda; yrenin akustik zelliklerini aynen yanstacak ekilde seilen (kaynaktan
uzak noktalarda kaynak grltsn duymayacak ekilde mevcut arka plan grlt
seviyesini gsterecek nitelikte) noktalarda ayn zaman diliminde olmak kouluyla,
arka plan lmleri yaplmaldr.
BLM V
LMLERDE
DKKAT
EDLMES
GEREKEN
HUSUSLAR
S a y f a | 47
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
5. LMLERDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR
5.1. DI KAYNAKLI DER GRLTLER
lm alanndaki d kaynakl sesler o alandaki akustik zellii yanstan grlty
yanstmayan/temsil etmeyen seslerdir. Bir yol yaknnda seilen lm alanndaki d
kaynakl sese en gzel rnek olarak oradan geen bir ara grlts verilebilir. D kaynakl
sesler lmler srasnda mmkn olduunca izole edilmelidir.
llen toplam grlt seviyesi ile arkaplan grlt seviyesi arasndaki aritmetik fark en az
10 dB ise llen toplam grlt seviyesi, deerlendirilen kaynan grlts olarak
alnabilir.
Aradaki farkn 10 dB den daha az olmas durumunda tablo 5.1 de verilen dzeltmelerin
yaplmas gerekmektedir.
Tablo 5.1: Seviyeler arasndaki farklara bal olarak saf kaynak grltsn bulmak iin
uygulanacak dzeltme deerleri
Kaynak alrken ve almazken ki
lmler arasndaki fark
Saf kaynak grltsn bulmak iin toplam lm
deerinden karlacak aritmetik deer
>10 dB(A) 0 (<0.5) dB(A)
9 dB(A) 0.6 dB(A)
8 dB(A) 0.7 dB(A)
7 dB(A) 1 dB(A)
6 dB(A) 1.3 dB(A)
5 dB(A) 1.7 dB(A)
4 dB(A) 2.2 dB(A)
3 dB(A) 3 dB(A)
< 3 dB(A) Dzeltme tavsiye edilmemektedir.*
* Kaynak alrken ve almazken llen deerler arasndaki farkn 3 dB den kk olmas
durumunda, deerlendirilen kaynan grlts tam olarak ayrt edilmeyebilir. Uygun
olduu srece farkl alanlar/noktalar seilmelidir.
5.2. YEREL METEOROLOJK KOULLAR
Meteorolojik faktrler, rzgr trblans gibi faktrlerden dolay bir alandaki hem d grlt
seviyesini hem de alcya kadar iletilen grltnn artna veya azaltna etki yapabilir.
Esasnda bu etkiler nemli olabilir ama alanda alan aratrmac (denetim ekibi) tarafndan
fark edilmeyebilir. Bu yzden d lmler srasnda meteorolojik faktrlerin kayt
edilmesinde fayda vardr.
S a y f a | 48
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
a) Rzgr
Rzgr hznn yksek olduu durumlarda rzgrn da bir grlt kayna olarak llen
grlt deerini ykseltebilecei ngrsyle rzgr hznn 5 m/sn yi getii durumlarda
lmlerin yaplmamas gerekir. Yksek seviyeli grlt lmlerinde (hzar, yolcu aralar
v.b.), rzgr hz etkisi (ekstra bir etki oluturmayaca dnldnden) dikkate
alnmayabilir. Yalnz bu durum lm raporunda belirtilmelidir. Bu kstlamalar, rzgr
santrallerinin grlt lmlerinde uygulanmamaldr.
Rzgr etkisi, rzgrn estii ynde yaplan lm deerlerinde bir art salarken rzgr tersi
ynnde ise bir glge alan oluturur.
Rzgr hz elle tutulan bir anemometre aracl ile llebilirken yn kumpas araclyla
tayin edilebilir.
Rzgrn zemine yakn (rnein, zemin zerinden iki metre ykseklikte) yatay dorultuda
deiiklikleri dey dorultudaki deiikliklerinden yaklak olarak %50 daha kuvvetlidir.
Rzgr hz ve scaklk, zeminin seviyesinden ykseklie bal olarak deiir, sesin hznn da
ykseklikle deimesine yol aarlar.
Zemin ile hava hareketi arasnda srtnme nedeniyle ve atmosferle zemin arasndaki scaklk
deiiminden dolay yer seviyesinde sezilebilir scaklk erisi ve rzgr erisi bulunur. ekil
5.1 de rzgr etkisiyle ses nlarnn durumu grlmektedir.
ekil 5.1: Rzgr Etkisi
Rzgr deiimi ses nlarn yukarya doru kvrr, rzgr stnde glge blgesi meydana
gelir, rzgr altnda ise nlar aaya doru kvrlr, glge blgesi meydana gelmez. Ses
nlarnn dalga boylar uzun olduu iin, hibir zaman parlak ve glge blgesi snr keskin
deildir, bu durum ise ses nlarnn salmas nedeniyle olmaktadr.
Neden rzgr ynnde lm yapmalyz?
o Dk mesafelerde (yaklak 50 m ye kadar) llen ses seviyesine rzgrn etkisi
azdr. Daha byk mesafelerde ise etki olduka yksek olabilmektedir.
o Ayn yndeki lmler, rzgr hzna bal olarak, genellikle 2-3 dB lik bir arta
neden olurken, rzgrn aksi veya yan ynndeki lmlerde, rzgrn hz ve
mesafeye bal olarak, 20 dB zeri (daha az) bir etki oluturabilmektedir. Bu yzden
ayn yn tercih edilir, sapma az olup sonular koruyucudur.
S a y f a | 49
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
Rzgr varken yaplan lmlerde mikrofonda grlt oluabilir. Bir mikrofona hava
flenmesi, basn fark ve trblans yaratr, oluan bu basn deiimi yoluyla grlt
oluur. Kullanlan ses seviyesi lere, bir rzgrlk eklenmesi basnc ve trblans
mikrofondan uzaklatrr ve havann dzgn akn salar.
Bu nedenle d alan lmlerinde mmkn olduu srece mikrofon koruma kp
(rzgrlk) kullanlmaldr.
b) Scaklk ve Bal Nem
Scaklk deiimleri de rzgr deiimleri gibi etkiler gstermekle birlikte her ynde ayn
etkiyi gstermeleri bakmndan farkllk gsterir.
ekil 5.2 de grld zere; scak, rzgrsz bir gnde, scaklk ykseklikle azalp bir glge
etkisi olutururken, ak bir gecede ykseklikle birlikte scaklk art gstereceinden dolay
yer yzeyindeki grltde art salanmaktadr.
ekil 5.2: Ses nlarn scakla bal olarak yn deitirmesi
Nem: Ar durumlarda, baz mikrofonlar neme kar hassas olabilirler. Eer nem,
diyaframn arkasnda skr ve svlarsa, atrdama ya da kk bir patlama sesi
duyulabilir. Bu, lm cihaznn inesinin hareketinden anlalabilir. Bu ar nem
durumu, mikrofonu 5-10 dakika kadar scak bir ampuln altna koymakla
dzeltilebilir.
Scaklk ve bal nem de uygun aralarla tayin edilmelidir.
Scaklk: Scaklktan en ok etkilenen ses lm sistemleri mikrofonlar ve pillerdir.
Ortam scakl azaldka, pillerin kullanm mr de azalr. zellikle sfrn
altndaki scaklklarda 8 saatlik bir pil mr 6 saate kadar inebilir. Bunu nlemek
iin zel kutular vardr. Baz mikrofonlar eer ok yksek ortam scaklna maruz
kalrsa zarar grebilir.
S a y f a | 50
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
c) Ya
Yal havalardaki yan oluturduu ekstra sesler, yksek nem ve yan ekipmann
duyarllna zarar verme ihtimaline kar yal havalarda lm yaplmamaldr.
d) Bulutluluk
Havann bulutlu olmas basncn dk olduunun gstergesi olduundan
bu durum not edilmelidir.
e) Yerin etkisi
Yerin zellii akustik olarak ses yaylmn etkilemektedir. Sert zeminler llen deere art
salarken, yumuak (im v.b.) zeminler azaltm salarlar. Ayrca yalarda yer etkisini
deitirebilmektedir.
5.3. LM ALANINDA DER NSANLARIN OLMASI
lm mikrofonunun yaknnda bulunan insanlar, elde edilen lm sonucunu
etkileyebilmektedir. Kritik lmlerde, mikrofonun kablo veya kumanda ile uzaktan kontrol
edilmesi uygun grlmektedir. Kablonun olmad durumlarda mikrofonun arkasnda veya
nnde bulunmaktan ziyade mikrofonun yannda durulmaldr. lm yapan kii dndakiler
ortamdan uzak tutulmaldr. Konuma, hareketlilik hli ve ses karan giysilerden
kanlmaldr.
5.4. DEERLENDRLEN GRLT KAYNAININ DURUMU
Deerlendirme srasnda gzlenen kaynan iletme koullarnda olmasna dikkat edilmelidir.
lm yapan kiinin her eyin normalde seyrettiini grmesi yaplan lmlerin doruluu
asndan byk nem arz etmektedir.
lmler Srasnda Dikkat edilmesi Gereken Genel Hususlar
o Rzgrn estii ynde lmleri yapmaya dikkat edilmeli,
o 5 m/s zerindeki rzgr hzlarnda lmler yaplmamal,
o Hava koullar, incelenen durumu yanstacak ekilde seilmeli,
o zelikle incelenmesi amalanmad srece, karayolu ya da demiryolu yzeyi kuru
olmal, yer yzeyi karla, buzla kapl ya da donmu, suyla dolmu olmamal,
o Her lm ve sonras mutlaka kalibrasyon yaplmal,
o lmler srasnda ani olarak ykseli gsteren grltler elimine edilmeli,
BLM VI
GENEL
TAVSYELER
S a y f a | 53
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
6. GENEL TAVSYELER
6.1. OKUNAN/LLEN DEERN GEERLLN ETKLEYEBLECEK
FAKTRLER
o Uzun sreli lmlerde lm sisteminin akustik veya elektrik asndan dzenli
olarak kontrol edilmemesi (gnde en az bir veya iki kez dzenli olarak kontrol
edilmeli),
o lm Yapan Personelden Kaynaklanan Hatalar,
o Dk Bataryalar,
o Vcudun Engel Etkisi (Mikrofonun vcuda yakn tutulmas nedeniyle gelen sesin
absorbe edilmesi veya yansmas),
o Engel Etkisi (lm yapan kii veya farkl nesnelerin grlt kayna ile ses lerin
arasnda yer almas)
o Rzgr Grlts (5 m/s hzdan yksek rzgrn oluturduu grltnn llen
deere katk salamas),
o Mikrofon zerindeki veya ses lerin ierisindeki nem,
Grlt lmleri Ne Zaman Tekrarlanmaldr?
Grltye maruz kalmann aadaki durumlara bal olarak deiim gstermesi
hlinde lmlerin tekrar edilmesi yararl olacaktr:
o Bir iletmede bulunan grlt kaynaklarndan herhangi birisinin
kaldrlmas veya yeni bir kaynan daha faaliyete gemesi.
o letmenin alma koullarnn deierek grlt seviyesinde byk
deiimler oluturmas. (Kapasitenin veya alma zaman dilimlerinin
artmas v.b.)
o letmeye herhangi bir yap elemannn eklenmesi veya kaldrlmas (duvar,
cam v.b.)
o letme grltsne maruz kalan alcnn grlt kaynana bakan
cephedeki kalma seviyesindeki art (Grlt Kaynan gren alc
cephesindeki alcnn daha uzun kalmas)
6.2. LMLERDEK GZL TEHLKELER
o Mikrofonun yanl yerletirilmesi veya lm annda dmesi (zellikle de tripod kullanm
srasnda),
o Personel tarafndan cihaz mikrofonunun kurcalanmas (mikrofona frmek v.b.),
o Grlt deerlendirmesinde alan personelin esasnda o alanda almyor olmas,
o alma srasnda maruz kalan blgenin yanl tayin edilmesi.
S a y f a | 54
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
6.3. PROBLEM SAPTAMA
zellikle ikyete konu durumlarda yaanan sorunun tespitine ynelik olarak saha almas
srasnda ikyet sahibi, ailesi veya komularna aadaki sorularn iletilmesi ile problemin
saptanmas mmkn olmakla birlikte uygulamada da byk kolaylklar sunacaktr.
o itilen grlt tr nedir?
o lk olarak ne zaman duydunuz?
o Sresi ve sesin nitelii ne idi?
o Kaynan ne olduunu dnyorsunuz?
o Aile Bireylerinden baka duyan var m?
o Komulardan duyan var m?
o Grlt sizde ne gibi etkiler oluturmaktadr?
6.4. SES LERN BAKIMI
Ses lerlerin ok hassas yapya sahip olmas ve olduka pahal olmalar sebebiyle dzenli
olarak bakmlarnn yaplmasnn yannda aada yer alan basit uygulamalarla da sz konusu
cihazlarn kullanm mrleri uzatlabilmektedir.
Ses lerlerin Uzun Sreli Kullanlabilmesi in Dikkat Edilmesi Gerekilen Hususlar
o Gereksiz yere on/off yaplmamal
o Zayf bataryalar deitirilmeli
o Kalibrasyonuna zen gsterilmeli
o Aada sralanan etkilere maruz braklmamal:
Yksek Scaklk
Nem
Yksek toz (zellikle de mikrofon)
Elektromanyetik Alan Oluturan Ekipmanlar
o Kullanm sonucunda zel antasnda muhafaza edilmeli
6.5. DESBELLERDE LEMLER
Bilindii zere, evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmeliinde
kaynaklara bal olarak belirlenen snr deerler, kaynaklarn saf grlt deerlerine ynelik
belirlenmi deerlerdir. Oysaki lmler sonucu elde edilen deerler, ortamda bulunan tm
grlt kaynaklarnn katklarnn dhil edildii toplam deerlerdir. Bu deerler integral
alabilen lm sistemlerinde logaritmik olarak toplanmaktadr. Dolaysyla kaynan saf
grltsnn bulunmas iin yine logaritmik ilemlerin yaplmas gerekmektedir. Bu
hesaplamalara ynelik detay bilgi ve rnek deerlendirmeler klavuzun Ek-III nde
sunulmaktadr.
BLM VII
RAPORLAMA
&
LM
SONULARINN
DEERLENDRLMES
VE
SONULANDIRILMASI
S a y f a | 57
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
7. RAPORLAMA, LM SONULARININ DEERLENDRLMES VE
SONULANDIRILMASI
7.1. SONULARIN RAPORLANMASI
Raporlamada aada verilen bilgilere yer verilmesi deerlendirmede byk kolaylklar
salayacaktr.
o Grlt Kaynana Ait Bilgiler
Adresi, bulunduu alann nitelii
letmeci/sorumlu kii ad soyad unvan
Faaliyet tr (endstri tesisi, iyeri, atlye v.b.)
Meknn boyutlar, alan ve kapal/ak /yar ak durumu
Tesis/iletme/faaliyetin alma sresi
letme iinde grltye neden olan kaynan tanm (grlt tr, kaynak says,
alma saatleri v.b.)
o Maruz Kalan Alana Ait Bilgiler
Mahallin tanm
Alcnn bulunduu yapnn kullanm amac
Alcnn bulunduu meknn tesis/iletme/faaliyete uzakl
Grltden etkilenen evredeki tahmini kii says
ikyeti veya grltye maruz kalan sahadaki yapnn yasal olma durumu
o Yaplan lmlere Ait Bilgiler
lm yaplacak noktalar, yerleri ve says (kroki zerinde gsterimi)
lm sreleri, parametreleri ve llen deerler (dzeltme gerekiyorsa yaplan
ilem) v.b.
lm nedeni (ikyet, planl denetim vb)
ikyetin yaand veya denetimin yapld zaman dilimi
ikyetin oluma skl
o Sonularn Deerlendirilmesi
evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii (GDYY) erevesinde;
evresel grlt dzey deerlendirmesi
GDY Ynetmelii ihlali
(hlal olmas durumunda evre Kanunu kapsamnda) Uygulanacak idari yaptrm
zleme sreci (hlalin giderilmesine ynelik verilen sre sonunda alnan kontrol
tedbirlerinin gzlemlenmesi)
o Dier Bilgi ve Belgeler
Yreyi gsterir harita (Google earth ktlar, kroki v.b.)
lmler anndaki atmosferik koullar (varsa deerleri ve lmler zerindeki olas
etkileri)
Kullanlan standartlar ve deerlendirme yntemleri
Kullanlan ses ler sistemleri (seri numaras belirtilerek)
Ses lm cihaz ve kalibratrnn kalibrasyon tarihleri
S a y f a | 58
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
7.2. YAPTIRIMIN ZLENMES
zellikle ihlalin tespit edildii durumlar sonrasnda nlemlerin alnmas iin verilen sre
dhilinde iletmede ne gibi nlemlerin alnd, nasl bir iyiletirme salad, nlemlerin
etkinlii ve sorunun devam edip etmediini grmek amacyla yaptrmn izlenmesi de en az
sorunun tespiti kadar nemli olabilmektedir.
Bu kapsamda;
o Halk bilinlendirme programlar dzenlenmeli,
o Yasal ykmllkleri hatrlatlmal,
o (letmecilerin) Kendi imknlar ile grlty azaltabilecei ynnde
bildirimde bulunulmaldr.
Yalnz, btn bu ilemlerin yaplmas iin;
o Planl/Plansz (ani) denetimlerde yetkili merciinin izledii yol,
o ikyetlerin alnmas ve deerlendirilme meknizmalarna,
ynelik olarak uygun sistemler retilerek uygulanmaldr.
7.3. ARVLEME SSTEM VE NEM
Deerlendirilen grlt kaynana ilikin olarak yinelenen denetimlerde;
o Yaplan lm sonularnn kyaslanmas,
o Yaplan denetimlerin etkinliinin deerlendirilmesi,
amacyla lmlere ait raporlarn saklanmas ve ihtiya duyulduunda tekrar kullanlmaya
ynelik bir ariv sisteminin oluturulmas uygulamalarda byk kolaylklar salayacaktr.
EKLER
S a y f a | 61
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
EK-I
KAYET DEERLENDRME MEKNZMASI
Gelien teknoloji ile beraber her geen gn art gsteren grlt kirliliine bal olarak
yaanan ikyet saylarndaki art beraberinde yetkili merciler iin deerlendirme problemleri
de oluturmaktadr.
Bu kapsamda; evresel grlt konularnda yaanan ikyetlerin sistematik bir ekilde ele
alnmas ve deerlendirilmesi; yaanan sorunlarn/darboazlarn zmnde byk fayda ve
kolaylklar salayacaktr.
Etkin bir ekilde mdahale ve zamannda alnacak nlemlerle grltnn zararl etkilerinden
halkn korunmas salanr. Aada rnek bir ikyet deerlendirme sistemi ve ilgili aamalar
gsterilmektedir.
ekil I.1: ikyetlerin Deerlendirilme Meknizmas
ekil I.1 de yer alan ikyetlerin Deerlendirilme Meknizmasnda yer alan ilemler adm
adm aada basit bir ekilde ifade edilmeye allmtr:
Adm 1: Yetkili birime iletilen ikyet ilk olarak kayt-eleme sistemi dhilinde
deerlendirmeye alnr.
S a y f a | 62
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
Adm 2: Bu aamada ikyete ilikin detay bilgiler alnarak saha almalar ncesinde
gerekli hazrlklar yaplr.
Adm 3: Yaplan saha almas sonrasnda yaplan almalara ynelik gerekli detay
bilgileri ieren rapor hazrlanr.
Adm 4: Deerlendirilen bu ikyet belli zaman sonrasnda yaplan yaptrm,
izlenmesi gereken yol, alnmas gereken tedbirler kapsamnda izlemeler yaplarak
ikyet sonlandrlr.
Adm 5: Yaanan bu ikyetin olas tekrarna ynelik olarak yaplan ilemlerin gzden
geirilmesi, sonrasnda yaplan deerlendirmelerle kolay kyaslanmas iin arivleme
sistemi kurularak gerekli meknizma hayata geirilir.
Yukarda genel format verilen ikyetlerin deerlendirilmesi prosedrnde yer alan
aamalarn detaylar ve bu aamalarn nemleri aada aklanmaktadr:
ekil I.2: Kayt ve Eleme Sistemi
Eleme Kayt sisteminin bir sistematik yapda kullanlmas yetkili mercilere olduka yararlar
salayabilmektedir. Kayt sistemi ile birlikte; yrenin basit bir grlt kirlilik haritasnn
oluturulmasnn yannda dier bir faydas ise gelen ikyetlerin younluu, says, tr
hakknda envanter bilgiler sunabilmektedir. Ayn zamanda eleme sistemi ile birlikte;
ynetmelik (GDYY) kapsam d konular belirlenerek i younluu azaltlabilir.
S a y f a | 63
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
ekil I.3: Kayt Sisteminin nemi
ekil I.4: Eleme Sisteminin nemi
S a y f a | 64
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
te yandan, yetkili birimlerde etkin bir grlt ynetiminin olumas asndan aada
Birleik Krallk (UK) lkelerinde uygulanan rnek evresel grlt ynetim sistemleri
verilmitir:
ekil I.5: Etkin Bir Grlt Ynetim Sistemi-1
S a y f a | 65
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
ekil I.6: Etkin Bir Grlt Ynetim Sistemi-1I
S a y f a | 67
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
EK-II
SES LERN KALBRASYONU
Ses lmleri yaplaca zaman kullanlan ses lerin ses basn seviyelerini doru lp
lmediini kontrol etmek amacyla uygun bir kalibratr ile ses lerin dorulanmas
gerekmektedir. Ses lm sistemlerinin kalibrasyon ilemleri lmler srasnda yaplan
kalibrasyon ve periyodik olarak yaplan kalibrasyon olmak zere iki balk altnda
incelenmelidir:
1. lmler Srasnda Yaplan Kalibrasyon lemleri
Esasnda ses lerler yaplar itibari ile dayankl olmalarna ramen ses lmlerinde
kullanlan ekipmann en nemli paras olan mikrofonun ok hassas olmas nedeniyle
kalibrasyon ilemlerinin yaplmas gerekmektedir.
Yaplan lmlerin doruluunu srekli teyit etmek amacyla her bir lm serisinden nce
ve sonra cihaz mikrofonunun kalibre edilmesi gerekmektedir.
Ses lerin kalibrasyonu iin ses kalibratrleri ad verilen ve o ses lere uygun cihazlar
kullanlmaktadr.
lm serilerinde yaplan kalibrasyon ilemi aada genel hatlaryla birlikte ematie
dklmtr:
ekil II.1: Kalibrasyon Prosedr
S a y f a | 68
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
2. Periyodik Olarak Yaplan Kalibrasyon lemleri
lm sistemi (ses ler, mikrofon ve kalibratr) dzenli olarak duyarll, doruluu
kontrol edilmek zere bir Ulusal veya Uluslar aras geerlilii olan bir kalibrasyon
laboratuvarna gnderilmelidir.
lgili standartlar kapsamnda genel olarak ses ler kalibratrlerin ylda bir kez, ses lerlerin
ise 2 ylda bir yetkili laboratuarlarda kalibre edilmesi tavsiye edilmektedir.(Baknz resim II.1)
Resim II.1 : Kalibrasyon srecinde yaplan ilemler
S a y f a | 69
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
EK-III
DESBEL (dB) LEMLER
1. Desibel Nedir?
Desibel, belirli bir referans g ya da miktar seviyeye olan oran belirten genelde ses iddeti
iin kullanlan logaritmik ve boyutsuz bir birimdir. Desibel daima iki deer arasndaki
karlatrmadr. Birimi dB dir. Bel biriminin 10 da biridir.
Logaritmik orann 10 ile arpm sonucun Bel yerine dB olarak elde edilmesini salar.
BEL: Bir telefon hattnda 1.6 km sonra oluan ses sinyalindeki kayb ifade eder. Orijinal ad
Transmission Unit olan bu byklk sonra Alexander Graham Bell ansna BEL olacak
ekilde deitirilmitir.
dB =10log
10
(p
2
/p
1
)
(p1: ilk sinyalin watt cinsinden gc)
(p2: ikinci sinyalin watt cinsinden gc)
ekil III.1: dB Bants
2. Desibellerde lemler
2.1. Toplama lemi
Bilindii zere desibel logaritma tabanl bir ileme sahip olduundan farkl iki veya daha ok
seviyenin toplanmas aritmetik olarak yaplmamaktadr. Birden ok seviyenin oluturduu
toplam grltnn hesaplanmasnda aada yer alan desibellerin toplanmasna ilikin forml
vastas ile bulunmaktadr:
ekil III.2: Desibellerin Toplanmas
2.2. karma lemi
Farkl iki seviyenin karlmas da yine aritmetik olarak yaplmamaktadr. ki seviye
arasndaki fark aadaki forml vastas ile bulunmaktadr:
ekil III.3: Desibellerde karma lemi
SPL(sound pressure level): ses basn seviyesi
) 10 10 10 log( 10
10 10 10
. . 2 . 1 Kaynak n Kaynak Kaynak
SPL SPL SPL
SPL + + + =
) 10 log( 10
10 10
. 2 . 1 Kaynak Kaynak
SPL SPL
SPL =
S a y f a | 70
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
Basit Yntemler:
Desibeller ile ilgili ilemlerde gnmzde grafikler ve bunlara bal tablolar oluturularak
hesaplamalar daha da kolaylatrlmtr.
a) Toplama:
Toplamalara ilikin tablo aada yer almaktadr.
Tablo III.1: Desibellerde Toplama lemi
Tablonun Kullanm:
1. Toplanacak iki deer arasndaki fark aritmetik olarak bulunur.
2. Bulunan deer tablonun seviye fark ile balayan satrndaki yerine konulur. (Seviye
farknn tam deer olmamas durumunda en yakn tam deere yuvarlanmaldr)
3. Farkn yer ald stun ele alnarak dzeltme ile balayan satrdaki karl bulunur.
4. Bulunan deer yksek olan seviyeye ilave edilir.
5. kiden ok deerin toplanmasnn gerektii durumlarda nce 2 seviye toplanr, sonra
dier seviyeler teker teker bulunan toplam deer ile toplanr.
b) karma:
Desibellerde yaplan karma ilemlerinde zaman kazanmak amacyla aadaki tablo
kullanlabilir:
Tablo III.2: Desibellerde karma lemi
Tablonun Kullanm:
1. karlacak iki deer arasndaki fark aritmetik olarak bulunur.
2. Bulunan deer tablonun seviye fark ile balayan satrndaki yerine konulur. (Seviye
farknn tam deer olmamas durumunda en yakn tam deere yuvarlanmaldr)
3. Farkn yer ald stun ele alnarak dzeltme ile balayan satrdaki karl bulunur.
4. Bulunan deer yksek olan seviyeden dlr.
Desibellerde Toplama
Seviye
Fark
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Dzeltme 3.0 2.5 2.1 1.8 1.5 1.2 1.0 0.8 0.6 0.5 0
Ksaca 3 2 1 0
Desibellerde karma
Seviye Fark 3 4 5 6 7 8 9 10
Dzeltme 3 2.2 1.7 1.3 1 0.7 0.6 0
Ksaca -2 -1 0
S a y f a | 71
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
rnek Bir Uygulama
L
K
= Kaynak Grlts
L
A =
Arka Plan Grlts
olmak zere yaplan bir lm sonucunda aadaki deerler bulunmu olsun.
(Kaynak alrken) L
K
+L
A
= 75 dBA
(Kaynak almazken) L
A
= 66 dBA
Yaplan lmlere gre kaynan saf grltsn ve arkaplan deerini ama miktarn
bulunuz.
Birinci Yol: Logaritmik Formllerin Kullanlmas
L
K
= 10 log (10
75/10
- 10
66/10
) = 74.4 dBA
Arkaplan ama miktar 74.4-66=8.4 dB
kinci Yol: dB Tablolarnn Kullanlmas
karlacak iki deer arasndaki fark aritmetik olarak bulunur.
- 75-66= 9 dB
Bulunan deer tablonun seviye fark ile balayan satrndaki yerine konulur.
Aradaki farkn 9 dB olduu durumda yksek dzeyden karlacak deer
tablodan da grlecei zere 0.6 dB
Farkn yer ald stun ele alnarak dzeltme ile balayan satrdaki karl
bulunur.
- 0.6 dB
Bulunan deer yksek olan seviyeden dlr.
75-0.6=74.4 dB (Saf Kaynak Grlts)
Arkaplan ama miktar 74.4-66=8.4 dB
Desibellerde karma
Seviye
Fark
3 4 5 6 7 8 9 10
Dzeltme 3 2.2 1.7 1.3 1 0.7 0.6 0
Ksaca -2 -1 0
S a y f a | 72
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
L
90
parametresinin kullanm (rnek uygulama):
ikyete istinaden yaplan bir denetim srasnda yaplan lm sonular aada verilmitir:
o Kaynak alrken yaplan L
eq
lm sonucu (L
kaynak
)= 55 dB (A)(C)
o Kaynak alrken llen L
90
deeri= 43 dB (A)(C)
Bu erevede konuya ilikin deerlendirmeyi yapalm:
L
eq
(L
kaynak
) L
90
= 55-43=12>10 dB olduundan L
90
parametre deerini arkaplan deeri
olarak alnabilecektir.
Bu durumda;
L
kaynak
= 55 dB (A)(C)
L
90
= L
arkaplan
= 43 dB (A)(C)
ki deer arasndaki fark 10 dB den fazla olduundan hareketle tablo III.2 gereince kk
olan seviyenin byk olan seviyeye etkisi olmayp llen Leq deeri saf kaynak grltsne
eit olacaktr.
Bylece;
L
kaynak
= 55 dB (A)(C)
L
arkaplan
=43 dB (A)(C)
Sonu olarak bu deerler nda kaynaa ve o kaynak iin belirlenen snr deerlere bal
olarak gerekli ilem yaplarak ikyet sonulandrlr.
S a y f a | 73
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
EK-IV
L
eq
&SEL (L
E
)
(Bu blm u aamada bilgi amal olarak sunulmutur.)
1. L
eq
ve SEL Nedir?
Seviyelerinde deiimler olan ses enerjilerinin gsterilmesinde kullanlan parametrelerdir. Bu
blmde L
eq
ve SEL parametrelerinin niin ve ne zaman kullanlmas gerektiine dair bilgiler
sunulacaktr:
Esasnda SEL ile L
eq
birbirlerine yakn anlamlara sahiptirler. yle ki, L
eq
parametresinde belli
bir sre zarfnda llen ses enerjisini o zamana yayarak ortalama deer elde edilirken SEL
parametresinde ayn ses enerjisi sadece 1 sn lik referans zamana yaylr ve L
eq
de olduu gibi
herhangi bir ortalama alnmaz. Bu durum ekil IV.1 de gsterilmektedir.
ekil IV.1: L
eq
ve SEL Arasndaki liki
Baka bir deyile, Ses etkilenim seviyesi (SEL), bir lm sresince elde edilen toplam akustik
enerjiye eit akustik enerji ieren bir saniyelik sabit ses seviyesi olarak tanmlanabilir.
2. SEL ve L
eq
Niin Kullanlr?
Esasnda birok ses seviye lmleri enerji ile dorudan ilikisi olmas nedeniyle RMS
deerleri cinsinden yaplmaktadr. Bu nedenle klasik ses lerler zamana gre RMS
deiimlerini gsteren Fast: Hzl (F), Slow:Yava (S) zamana gre arlklama tercihleri
mevcuttur. F modu genelde llen seste duraanllk varsa duraan bir yap sergilemektedir.
Klasik ses lm cihazlar ile L
eq
deeri ve lm srelerinin hesaplanabilmesi iin genellikle
deerlendirilen sesin duraan olmas veya ok uzun sre duraanlk gstermesi
gerekmektedir. Yalnz, sesin ok dalgalanmalar gstermesi hlinde; zamana gre toplam
enerjinin ortalama deerinin alnabilmesi iin integral alabilen ses lerlerin kullanlmas
gerekmektedir.
Ksa sren ve ykseldikten sonra alalan seslerin deerlendirilmesinde, edeer srekli ses
seviyesi (L
eq
) yeterli bilgiyi salayamaz.
SEL parametresi her zaman iin 1 saniyeye normalize edildiinden lm sreleri farkl olan
olaylarn karlatrlabilmesinde de kullanlabilir.
S a y f a | 74
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
3. SEL ve L
eq
lmleri
Esasnda L
eq
lmleri bize birok faydal sonular sunabilirken bir uan ini/kalk
veya bir araba geii gibi durumlarn yaand geici grltlerde belirsizlii
giderememektedir. Byle anlarda arkaplan grlt seviyesi ile byk deiimler
oluabilmektedir. Eer sadece maksimum deer kaydedilmi ise maruziyet
deerlendirmesi hakknda nemli bilgiler sunabilen grltnn ne kadar srdne
dair bizlere herhangi bir bilgi sunamayacaktr. Bu durumda hzl ve yava olaylarn
kyaslanmas ve grlt tahminleri genel olarak mmkn olmayacaktr.
lm sresi, llecek sesin zelliine bal olarak seilebilir. nemli olan, llen
grltnn deiim gsterdii sreyi kapsayabilmektir. lmlere, sonucun
deitirmeyeceinden emin olununcaya kadar devam edilir. lm cihazlarnda
kaydedilen teknolojik ilerlemeler sayesinde L
eq
parametresi, integral tip lm
cihazlarnda dorudan doruya cihaz zerinden takip edilebilir.
L
eq
deeri bir enerji ortalama deeri olduundan lm periyodu ierisinde bulunan
maksimum deer (L
max
) genellikle toplam deere byk katk salayacaktr.
Bylelikle eer bir lm, arkaplan deeri ile balayp arkaplan deeri ile bitiyorsa,
Leq deeri lm sresine bal olacaktr. Byle anlarda SELin kullanlmas lm
sresinin etkisini elemine edecektir.
L
eq
deerinde ses enerjisi lm periyodu zerine btnlenirken SEL deerinde bu
deer referans sre olan 1 saniye zerine btnlenerek gerek maruziyet
deerlendirilebilmektedir. Bu nedenle SEL nmerik olarak toplamda ayn ses
enerjisine eit iken L
eq
toplam ses gc ortalamas ile orantldr.
Demiryolu ve havayolu aralarnn edeer srekli ses basn dzeyi, L
eqT
,
genellikle en iyi tekil olay ses lm, L
E
, sonularndan hesaplanabilir.
Kaynan edeer srekli ses basn dzeyi, L
eqT
, direk lm ancak grltnn
sabit veya zamana bal tekrar varsa, rnein karayolu ya da endstri,
gerekletirilebilir.
Karayolunda tekil olay lmleri ancak ok dk trafik aknda
gerekletirilebilir.
Dier taraftan, SEL parametresi iki tane ana uygulamaya sahiptir.
Bunlardan birincisi, aadaki ekilde olduu gibi, farkl kaynaklara ait gei grltlerinin
kyaslanmasn sunabilmektedir:
S a y f a | 75
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
ekil IV.2: SEL Deerinin Farkl Grltlerin Kyaslanmasnda Kullanm
Burada ayn gei srelerine sahip olan bir otobs ile motosiklete ait lm sonular yer
almaktadr. Bu grlt kaynaklarndan oluan grltlerin maksimum deerleri arasnda 16
dB fark varken SEL deerleri arasndaki fark 12 dB e dmektedir. Bu da dk seviyedeki
grltlerin de daha uzun sre devam edebileceini gstermektedir. Dolaysyla gei
grltlerinin tanmlanmasnda maksimum seviyelerin yeterli bir indikatr olmadn
gstermektedir.
SELin ikinci uygulamasnda ise belirlenen
bir srede tekil SEL deerlerinin kullanlarak
L
eq
deerinin elde edilebilinmesidir.
Aralarndaki iliki aadaki formlde
gsterilmektedir:
Birden ok tekil SELin olmas durumunda da SEL deeri aadaki bant ile hesaplanabilir:
T
0
= 1 s
S a y f a | 76
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
rnein aadaki ekilde gsterildii gibi farkl aralarn oluturduu tekil SEL deerleri
olabilir.
ekil IV.3:Deiik Durumlara Ait SEL lmleri
Ayrca makinelerin devirsel almalarnn oluturduu tekil SEL deerleri olabilmektedir.
Buna ilikin rnek bir uygulama aada sunulmaktadr:
Uygulama:
alan bir ii, grlt dzeyi SEL 100 dBA olan A makinasn gnde 50 kez, grlt dzeyi
SEL 110 dBA olan B makinasn 10 kez, grlt dzeyi SEL 90 dBA olan C makinasn 70
kez kullanmaktadr. 8 saatlik sre sonunda iinin etkilendii Leq deerini bulunuz.
Leq = 10 log 10
SELi / 10
10 log T
Leq = 10 log ( 50- 10
10
+10 - 10
1.1
+ 70- 10
9
) 10 log (8- 3600) = 72,9 dBA
S a y f a | 77
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
EK-V
GRLTNN TONALTE, DARBESELLK VE
DK FREKANS ER AISINDAN
RDELENMES
evresel Grltnn Rahatszlk Seviyesi
Bilindii zere; ayn deerdeki seslere maruz kalan kiilerin etkilenme seviyeleri ayn
olmayabilir.
Bu kapsamda; evresel grlt lm parametresi olarak yaygn bir kullanm alanna sahip
olan edeer srekli ses seviyesi (L
eq
); sesin darbelilik, tonalite veya dk frekans ierii gibi
etkilerinin insanlar zerinde yaratt rahatszln deerlendirilmesinde (zellikle de elence
grlts, soutma sistemleri grltsnn deerlendirme aamasnda) ou zaman yetersiz
kalabilmektedir. Byle durumlarda, deerlendirilen seste; tonal deiim, darbesellik, sesteki
dk frekans ierii etkilerinin de dhil edildii Etkilenim Seviyesi (L
Ar,Tr
)
kullanlmaktadr.
rnek:
Ayn deerdeki zil sesi (tonal deiim ierebilir)
Fan sesi (dk frekans ve tonal deiim ierebilir)
Mzik sesleri (dk frekans ierebilir)
Gerek Rahatszlk (Etkilenim) Seviyesi aadaki bant ile bulunur:
Bu Klavuzda, uygulamalarda sklkla karlalan sorunlarn zmne ynelik olarak
yalnzca K
I
ve K
T
(darbesellik, tonalite, dk frekans ierii konular) ele alnacaktr:
S a y f a | 78
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
1. Sesin Darbesel eriine Gre Ele Alnmas [ Ani Deiim Ayarlamas (K
I
)]
Bir seste hzl ve ksa deiimler yaanyorsa bu seste darbesel karakteristik var demektir.
Aniden oluan yksek dzeyli arpma, darbe ve patlama grltleri bu tipdendir. Darbeli
grlt, kazk akan inaat makinalarndan, darbeli alan preslerden, ta ocaklarnda
dinamit patlamalarndan, matbaa makinalarndan kaynaklanabilmektedir. Rahatszlk etkileri
daha fazladr.
Bu durumda, grlt dzeyi (L
Aeq
) ve (L
C-peak
), llmelidir. Saniyedeki, dakikadaki, saatteki
ve gndeki darbe tekrar says mutlaka not edilmelidir. Bu deerler kullanlarak, ayn olayn
tekrarland sre ve tekrar says kullanlarak grlt dzeyi (L
Aeq
) ngrlebilir. Darbeli
grlt, lm cihaznda I (Impulse) modu seilerek gerekletirilmelidir.
Sesin darbesel ieriinin belirlenmesine ilikin ISO tarafndan belirlenen herhangi sabit bir
yntem bulunmamakla birlikte deerlendirilen seste darbesellik olmas durumunda llen
L
eq
deerine TS ISO 1996-1 standard erevesinde belirtilen dzeltmelerin uygulanmas
tavsiye edilmektedir.
te yandan; aada dier baz lkelerde sesin darbesel ieriinin belirlenmesine ilikin zel
bir deerlendirme metodu da anlatlmaya allmtr. Deerlendirilen seste rahatszlk
etkisinin yksek olmasna sebebiyet verdii dnlen darbe ieriinin olduu tahmin
ediliyorsa; aada yer alan ynteminde kullanlarak yaplan tahminin dorulanmas ve
akabinde sesin darbesel ieriine bal olarak ilgili standartta belirtilen ilave deerin,
hesaplanan L
eq
deerine (saf kaynak grlts deerine) aritmetik olarak eklenmesi suretiyle
gerekli dzeltme ilemlerinin yaplmas gerekmektedir.
Deerlendirilen Sesin Darbesellik Karakteristiin Tespit Edilmesi:
Ayn grlt iin ayn zaman diliminde Impulse (I) modunda yaplan lm ile Fast (F)
modunda yaplan lmlerdeki maksimum seviyeler (I
max
ve F
max
) arasndaki farkn 2 dB ve
daha byk olmas durumunda deerlendirilen seste bir darbesel etkinin olduu
sylenebilmektedir. Bu durumda hesaplanan L
eq
deerine (saf kaynak grlts deerine); bir
dzeltme ilave edilir.
lave edilecek deer aadaki koullara bal olarak belirlenir:
Koul I: Fark, 2 dB den byk ve 7 dB den kk (2 (Fark=X) < 7) ise ilave edilecek deer
farkn iki eksiidir (X-2).
Koul II: Farkn iki eksii 5 ten byk ( X-25) ise ilave edilecek deer 5 dB dir.
Yntemin daha net anlalmas iin ltfen aada yer alan rnek uygulamay inceleyiniz:
S a y f a | 79
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
rnek Bir Deerlendirme
ikyete istinaden yaplan bir denetimde, ikyetinin beyanna
gre; rahatszlk veren grltnn darbesel bir karakteristii olduu
ileri srlmektedir. Bu durumu dorulamak zere; ayn lm
sresi ve koullarnda fast modunda yaplan lm sonucunda
bulunan F
max
; 86 dB, Impulse modunda yaplan lm sonucu I
max
;
94 dB olarak tespit edilmitir.
Bu durumda yaplmas gerekenler;
Ayn grlt iin yaplan deerlendirme sonucunda bulunan F ve I zaman arlklama
sonucunda llen maksimum deerler arasndaki fark:
o 94-86= 8 dB = X (fark) > 2dB olduundan ikyetinin varsaym dorulanm
olacaktr.
Bu kapsamda ilave edilecek deer iin gerekli hesaplamay yapyoruz.
o X (Fark) > 7 olduundan ikinci koula gre deerlendirme yaplacaktr.
o Farkn iki eksii = X 2= 8-2 = 6 dB > 5 dB
Sonu olarak bulunan saf kaynak grlts (L
eq
deerine) ikinci koul gereince 5 dB ilavesi
yaplarak snr deerlerle gerekli kyaslama yaplacaktr.
Sonuta da, ikyetin sonlandrlmas hususunda ikyete ynelik kaynakta gerekli tedbirlerin
alnarak sz konusu maduriyetin giderilmesi amalanmaldr.
te yandan ayn rnek iin lm ekipmannn uygun olmamas veya dier nedenlerden
tr, yukardaki metot yerine klasik olarak kullanlan aadaki uygulamann yaplmas
mmkndr.
Deerlendirmede bulunan yetkililer; herhangi bir ynteme bavurmadan, kulak
aracl ile seste darbesel etkinin olduu kansna varabilir. Bu durumda, yetkililerce
llen L
eq
deerine; TS ISO 1996-1 de ngrlen ve sesin darbesel ieriinin
byklne bal olarak 12 dB e kadarlk bir dzeltme uygulanabilir.
2. Sesin Tonal eriine Gre Ele Alnmas: [Tonal Deiim Ayarlamas (K
T
)]
Tonal Grlt; Elektrik motorlar, dili kutular, fanlar gibi sabit devir saysnda alan
makinalardan kaynaklanan, dar frekans bandnda younlaan, insan rahatsz eden grltdr.
Grltnn frekans yapsnn anlalabilmesi iin frekans analizi yaplmaldr.
Deerlendirilen Sesin Tonal Karakteristiin Tespit Edilmesi:
Baskn bir frekans spektrumu bileeninin (tonun) varln test etmek iin tipik olarak 1/1 ve
1/3 oktav bantta zaman-ortalanm ses basn dzeyi, ekil V.1 ve V.2 de gsterildii gibi iki
Impulse
(I)
Fast
(F)
S a y f a | 80
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
yanndaki ses basn dzeyleri ile karlatrlr ve her ikisini de belirli bir dzey farkyla
gemek zorundadr. Bahsedilen belirli deer, frekansa gre deiiklik gsterebilir:
o Alak frekansl (25 - 125 Hz) 15 dB
o Orta frekanslarda (160-400 Hz) 8 dB
o Yksek frekanslarda(500-10000Hz) 5 dB
ekil V.1: 1/1 Oktav Bantl Frekans Analizinde Tonalitenin Tespit Edilmesi
ekil V.2: 1/3 Oktav Bantl Frekans Analizinde Tonalitenin Tespit Edilmesi
A arlkl ses ler ile 1/3 oktav bandnda 5-15 dk (artlara gre deikenlik gsterebilir)
arasnda lmler yaplmaldr.
S a y f a | 81
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
rnek Bir Deerlendirme
ikyete istinaden yaplan bir denetimde, ikyetinin beyanna gre; rahatszlk veren
grltnn tonal bir karakteristii olduu ileri srlmektedir. Bu durumu dorulamak zere;
ayn lm sresi ve koullarnda 1/1 bantlarnda yaplan lmler sonucunda;
250 Hz orta frekans bandndaki deer 70 dB
komu frekans bantlarnda (Bknz: Tablo 2.2: Oktav Bant Merkez Frekanslar) ise bu
deerler;
177 Hz iin 60 dB,
355 Hz iin ise 61 dB olarak tespit edilmitir.
Bu durumda yaplmas gerekenler;
1/1 Oktav Bant Analizi sonucunda deerlendirilen grltnn bir orta frekans deeri olan
250 Hz teki seviye, komu bantlardaki seviyeleri 8 (den daha fazla) at iin kaynan
yayd grltnn tonal bir grlt olduu ve bylece ikyetinin varsaym dorulanm
olacaktr.
Sonu olarak bulunan saf kaynak grlts (L
eq
deerine) TS ISO 1996-2 standardnda da
belirtildii zere 6 dB ilavesi yaplarak snr deerlerle gerekli kyaslama yaplacaktr.
Frekans analizi srasnda birden ok frekansta (dk, orta ve/veya yksek
frekanslarda) tonal grlt tespiti hlinde sadece bir tane ayarlama
yaplmaldr.
Sonuta da, ikyetin sonlandrlmas hususunda ikyete ynelik kaynakta gerekli tedbirlerin
alnarak sz konusu maduriyetin giderilmesi amalanmaldr.
te yandan; ayn rnek iin, lm ekipmannn uygun olmamas veya dier nedenlerden
dolay, yukardaki metot yerine klasik olarak kullanlan aadaki uygulamann yaplmas da
mmkndr.
Deerlendirmede bulunan yetkililer; herhangi bir ynteme bavurmadan, kulak aracl
ile seste rahatszla sebebiyet veren tonalitenin olduu kansna varabilir. Bu durumda,
yetkililerce llen L
eq
deerine; TS ISO 1996-1 de de n grld zere; sesteki
tonalitenin varl rahatlkla hissediyorsa +6 dB, ancak hissediliyorsa +3 dB lik bir
dzeltme uygulanabilir.
S a y f a | 82
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
3. Sesin Dk Frekans eriine Gre Ele Alnmas:
Genel Olarak 20-200 Hz arasndaki frekanslar, alak frekanslar, yani kaln sesler olarak
tanmlanmaktadr:
Balca dk frekansl ses kaynaklar;
o Fanlar (kanat says az olanlar)
o Pompalar, Kompresrler
o Ses Ykseltici Kullanlarak Oluturulan Mzik
o Elektrik letim Hatlar
o Havalandrma Sistemleri
o Kanat says az fanlar
o Rzgr Trbinleri
o Karayolu, Demiryolu, Deniz ve Hava Ulam Aralar v.b.
nsan kula, alak frekansl seslere daha az duyarldr. Yalnz, alak frekanslar atmosfer
tarafndan ok daha az yutulurlar ve bu nedenle daha uzak mesafelerde daha ok etkili
olurlar. (r: Karayolu trafik grlts 1-2 km ya kadar etkili olabilmektedir)
Tablo V.1: Baz Dk Frekansl Seslerin Atmosfer Etkisiyle Azaltm
Ayrca, Alak frekansl sesler; aralklardan, menfezlerden ve kenarlardan dorultu
deitirerek, dnerek geer ve yaylr. Bu nedenle, genelde bitiik nizamdaki yaplarda;
altnda, stnde veya yannda bu sesi oluturan bir kaynak olmas durumunda, oluan sesler
duvarlardan kolayca geerek komuda rahatszlk oluturabilmektedir.
Dk Frekansl Seslerin Tespit Edilmesi
Dk frekansl grltnn tespiti yksek frekansa nazaran daha zordur. Binalardaki birok
sistem (havalandrma, stma, asansr v.b.) dk frekansl sesler oluturmaktadr. (Dk
frekansl sesler yorgunluk hissi oluturarak konsantrasyon bozukluklarna neden olurlar.
Unutulmamas gereken udur ki zellikle de binalardaki dk frekansl grltye sebebiyet
veren kaynak susturulmad srece varl hissedilmeyebilir (r: Havalandrma sistemleri)
Kaynak kapatld zaman byk bir rahatlama hissi olumaktadr.
20
0
C ve 70% Bal Nemde Dk Frekansl Seslerin Atmosfer
Tarafndan Yutulmas
Frekans (Hz) Azalm (dB/km)
63 0.1
125 0.35
250 1.1
S a y f a | 83
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
evresel grlt lmlerinde genellikle A arlklama kullanlrken dk frekansl seslerin
tespitinde C arlklama daha iyi bir performans sergileyebilmektedir.
A Arlklama
o Dk frekansl sesleri filtreler.
o nsan kulann duyma grafiine benzer bir zellik tar.
C Arlklama
o ok dk frekansl sesleri filtreler.
o llen bir deerde C arlklama deerinin A arlklama deerinden byk
olmas sesin dk frekans ieriinin younluunu gsterir.
Dk Frekans Ayarlamas
lmlerde deerlendirilen grltnn rahatszlk oluturan dk frekansl sesleri ierip
iermedii basit yntemle ayn ses iin dBC ve dBA trnden yaplan lmler arasndaki
farkn 15 dB den byk olmas durumunda deerlendirilen seste dk frekansl seslerin
arlkl olduu tespit edilebilmektedir.
Byle bir durumda; ( ISO standartlarnda herhangi net bir dzeltme yer almyorken dier
birok lkede olduu gibi) sonu olarak bulunan saf kaynak grlts (A arlkl L
eq
deerine) 5 dB(A) ilavesi yaplarak snr deerlerle gerekli kyaslama yaplacaktr.
Sonuta da, ikyetin sonlandrlmas hususunda ikyete ynelik kaynakta gerekli tedbirlerin
alnarak sz konusu maduriyetin giderilmesi amalanmaldr.
Yalnz llen ses seviyelerinin dk olduu durumlarda bu dzeltme yaplmamaldr. Zira
bu durumda dk frekansl sesler duyma eiinin altnda yer alacaktr.
o ncelenen grltde ayn frekanslarda birden ok ilave gerektirecek ayarlama tespiti
hlinde en yksek olan alnacaktr.
o Dier bir deyile, dk frekanslarda hem tonalite, hem de dk frekans ayarlamas
ihtiyac tespit edilmi ise bunlardan en yksek olan hesaplamaya dhil edilir.
o Farkl frekanslarda olmas durumunda btn ayarlamalar ilave edilecektir.
Bir akustik sinyali dinlemeden, sadece A ve C-arlkl deerlerine bakmak, basit
frekans analizleri yapmak iin yeterli olabilmektedir:
o dBC dBA 2 ise, grlt genel olarak alak frekansldr.
o dBC dBA = 0 ise, grlt geni bantldr, eit ses seviyesi frekansldr.
o dBC dBA 2 ise, grlt genel olarak yksek frekansldr.
S a y f a | 84
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
Dk Frekans eren evresel Grlt ikyetlerine Ynelik Deerlendirme Prosedr
Dk frekansl seslerin hkim olduu ikyetlerde genellikle yetkililerce yaplan saha
almas srasnda sesin duyulmad durumda ilgililer tarafndan alma sonlandrlarak
maduriyet giderilmemektedir. Esasnda byle durumlarda daha detayl analizler yaplarak
(frekans analizi, C arlklama ile A arlklama sonularnn karlatrlmas veya ikyetin
tam olarak yaand zaman diliminde ikinci bir almann yaplmas gibi) kaynan tespiti
ve maduriyetin giderilmesi gerekmektedir.
Dk frekansl grltnn tespiti srasnda; mikrofon genellikle ses kaynann en ok
etkisinin olduu duvar yaknnda, 1.5 m ykseklikte, duvarlardan 0.4-0.5 m mesafede olacak
ekilde konumlandrlarak gerekli lmler gerekletirilmelidir.
Aada genel olarak dier lkelerde de kullanlan dk frekansl seslerin tespitindeki rnek
bir karar meknizmas verilmektedir:
ekil V.3: Dk Frekansl Seslerin Tespitinde Karar Meknizmas
S a y f a | 85
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011
EK-VI
KILAVUZUN HAZIRLANMASI SIRASINDA AAIDAK KAYNAKLARDAN
YARARLANILMITIR:
TS ISO 1996-1 Eyll 2005
TS ISO 1996-2, Mart 2009
evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii
lkemizdeki Elence Yerlerinden Kaynaklanan evresel Grltnn Kontrol, Ersin
GRTEPE (Uzmanlk Tezi, 2010),
Guidelines For Community Noise, WHO (1999,UK)
Environmental Noise, Brel&Kjaer, 2000
Noise Measurement Procedures Manual, Department Of Primary Industries, Water And
Environment, Australia, July 2004
A Review of Published Research on Low Frequency Noise and its Effects (DEFRA, May
2003)
Noise Measurement Manual, The State Of Queensland EPA (March 2000)
Environmental Noise Survey Gudance Document, EPA, Ireland (2003)
Low Frequency Noise And Annoyance, H.G. Leventhall,2004
Environmental Noise Management Program, University Of Queensland, Australia (2005)
Horizontal Guidance For Noise Part 1 - Regulation And Permitting (IPPC), Environmental
Agency, UK (2001)
Horizontal Guidance For Noise Part 2 Noise Assessment And Control (IPPC),
Environmental Agency, UK (2002)
Environmental Noise Survey Report(1996)
A Guide To The Noise Pollution Control Rules, Environmental Man. Aut. Spain (2001)
Low Frequency Noise Report, DEFRA (2001)
Assessment of Low Frequency Noise Complaints, G.P. van den Berg, and W. Passchier-
Vermeer, (Internoise 1999)
http://www.epd.gov.hk/epd/english/environmentinhk/noise/guide_ref/noise_guidelines.html
T.C.
EVRE VE ORMANBAKANLII
EVRESEL GRLT LM
VE DEERLENDRME KILAVUZU
LETM BLGLER
T.C. evre ve Orman Bakanl
evre Ynetimi Genel Mdrl
Hava Ynetimi Dairesi Bakanl
Grlt ve Titreim Kontrol ube Mdrl
Stz Caddesi No:14/E 06560 Betepe/ANKARA
Elektronik Posta: gurultu@cob.gov.tr
Tel: 0 (312) 207 50 00 Fax: 0 (312) 207 65 35