TEFSR USLNE GR................................................................................2 nsz.....................................................................................................3 Kur'an- Kerim........................................................................................4 1. Kurn'n Nzl.................................................................................4 2. Kurn'dan lk nen Buyruklar.............................................................5 3.

Kurn- Kerim'in Sebebe Bal Olarak ve Olmayarak Nzl............6 Nzl Sebeplerini Bilmenin Faydalar....................................................6 Lafzn Umumilii ve Sebebin Hususilii.................................................7 4. Mekk ve Meden (Kurn'n Mekke'de ve Medine'de nen Blmleri) 8 Kurn'n Mekk Blmleri slb ve Konu Bakmlarndan Meden Blmlerden Ayrlmaktadr....................................................................8 A- slb Bakmndan Farkllklar............................................................8 B. Konu Bakmndan...............................................................................8 Mekk ve Meden Buyruklar Bilmenin Faydalar....................................8 Kurn'n Ksm Ksm ndiriliindeki Hikmet...........................................9 Kurn'n Tertibi.....................................................................................9 5. Kurn'n Yazlmas ve Toplanmas...................................................10 Tefsir....................................................................................................11 Kurn Tefsiri Hususunda Mslmann Grevi.....................................12 Kurn Tefsirinin Kaynaklar.................................................................12 Me'sr (Rivyet Yoluyla) Tefsirde Grlen Ayrlklar............................14 Kurn'n Tercmesi.............................................................................15 Kurn Tercmesinin Hkm................................................................15 Ashab- Kiram'dan Tefsir Yapmakla Mehur Olanlar............................15 1. Ali b. Ebi Talib..................................................................................15 2. Abdullah b. Mesud...........................................................................16 3. Abdullah b. Abbas............................................................................17 Tabinden Mfessir Olarak n Kazananlar...........................................17 1. Mchid:..........................................................................................17 2. Katde: ...........................................................................................18 Kurn, Muhkem Ve Mteabihtir.........................................................18 limde Derinlemi Kimseler le Kalplerinde ERilik Bulunanlarn Mtebih Buyruklara Kar Tutumu....................................................19 Kurn- Kerim'de Mtebihlerin eitleri...........................................20 Kurn- Kerim yetlerinin Muhkem ve Mtebih Trlerine Ayrlmasndaki Hikmet.........................................................................21 Kurn'da eliki Olduu zlenimini Veren Buyruklar...........................21 Kasem (Yemin).....................................................................................22 Kasas (Kssa Anlatmak)........................................................................23 Kssalarn Tekrar.................................................................................23 sriliyt...............................................................................................24 lim Adamlarnn sriliyta Kar Tutumlar.........................................25 Zamir...................................................................................................25 Zamir Kullanlacak Yerde Ak smi Zikretmek.....................................26 Fasl Zamiri..........................................................................................26 ltift....................................................................................................27

TEFSR USLNE GR Muhammed Salih el-Useymn eviren M.Beir Eryarsoy

nsz Hamd Allah'a mahsustur. Ondan yardm ve balanma dileriz. Ona tevbe eder, nefislerimizin erlerinden, amellerimizin ktlklerinden Allah'a snrz. Allah kime hidayet verirse kimse onu saptramaz, kimi de saptrrsa kimse onu doru yola iletemez. ehadet ederim ki Allah'tan baka hibir ilh yoktur. O, bir ve tektir, orta yoktur. Yine ehadet ederim ki Muhammed O'nun kulu ve Rasldr. Allah'n salt ve selmlar ona, aile halkna, ashabna, kyamet gnne kadar onlarn izinden gideceklerin hepsine olsun. Herbir ilim dalnn anlalmasna yardmc olacak temel esaslar renmek ve bu esaslara gre gerekli neticelere ulaabilmek, kii iin olduka nemlidir. Bu yolla ilmi gl temellere, temelleri, salam kaideler zerine bina edilebilir. "Uslden mahrum olan vuslden mahrum kalr. (Vusulszlmz -hedefe varamaymzuslszlmzdendir)" denilmitir. limlerin en ereflilerinden biri, hatta en stn ve ereflileri hi phesiz yce Allah'n kelmnn anlamlarn aklamak demek olan tefsir ilmidir. lim ehli hadis ve fkh ilimleri iin usller tespit ettikleri gibi; bu ilim iin de birtakm usuller ortaya koymulardr. Ben bu ilim dal ile ilgili mam Muhammed b. Suud slam niversitesi limler Enstits rencileri iin birtakm notlar yazmtm. Bazlar da benden bunlar daha kolay ve daha toparlayc olmas bakmndan, ayr bir kitapkta toplamam istedi. Ben de bu istei kabul ettim. Yce Allah'tan onu faydal klmasn niyaz ediyorum. Yazdklarm aadaki ekilde zetlenebilir: Kurn- Kerim 1. Kurn, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e ne zaman indi ve onu hangi melek indirdi? 2. Kurn'dan ilk nzil olan buyruklar. 3. Kurn- Kerim'in sebepli ve sebebe bal olmakszn iki tr nzl. 4. Kurn'n Mekk ve Meden blmleri, Kurn'n ksm ksm iniindeki hikmetin aklanmas ve Kurn'n tertibi. 5. Kurn'n Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem dneminde yazlmas ve korunmas. 6. Kurn'n Ebu Bekir ve Osman Radyallahu anh dneminde toplanmas. Tefsir 1. Szlk ve terim itibariyle tefsirin anlam, hkm ve amac. 2. Kurn tefsirinde mslmana den grev. 3. Tefsir yaparken gznnde bulundurulmas gereken hususlar: a- Kurn'n, Kurn' tefsir etmesi itibariyle yce Allah'n kelm. b- Yce Allah'tan Kurn' tebli eden ve Allah'n kitabndaki yce Allah'n muradn insanlar arasnda en iyi bilen kii olmas itibariyle Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in snneti. c- Ashab- Kiram'n szleri, zellikle aralarnda bilgi sahibi olanlarn ve tefsire itina gsterenlerin szleri. nk Kurn onlarn diliyle ve onlarn dneminde inmitir. d- Ashab- Kiram'dan tefsir renmeye itina gstermi tabinin ileri gelenlerinin szleri. e- Kurn- Kerim'in siykna uygun olarak kelimelerin gerektirdii er' ve lugav manalar. ayet er' ve lugav mana arasnda farkllk olursa lugav anlam tercih etmeyi gerektiren bir delil olmas hali dnda, er' anlamn kabul edilmesi. 4. Rivayet yoluyla gelen tefsirdeki ihtilf trleri. 5. Kurn'n tercmesi, tanm, eitleri ve herbir eidin hkm. Ashab- Kiram, kisi Tabinden Olmak zere Tefsirde Mehur Olmu Be Kiinin Ksa Biyografisi Muhkem ve Mteabihlik Bakmndan Kurnn Ksmlar limde Derinlemi Olanlar ile Kalplerinde Erilik Olanlarn Mtebihe Kar Tutumlar Hakiki ve Nisb Trleriyle Mtebih Kurn- Kerim'in Muhkem ve Mtebih Trlerine Ayrlmasndaki Hikmet Kurn- Kerimde Teruz zlenimini Veren Buyruklar, Buna Cevap ve Buna Dair rnekler KASEM: Tanm, Edatlar, Faydas KISSALAR: Tanm, Kssadan Maksat, Tekrar Edilmesindeki Hikmet, Uzunluk, Ksalk ve slp tibariyle Farkllklar Tefsire Sokulmu sriliyt ve lim Adamlarnn sriliyta Kar Tutumlar ZAMR: Tanm, Zamirin Mercii, Zamir Kullanlmas Gereken Yerden smin zhar Edilmesi ve Faydas, ltifat ve Faydas, Fasl Zamiri ve Faydas.

Kur'an- Kerim Szlkte Kurn "kaf, ra ve elif" kknden; okumak ya da toplamak anlamnda bir mastardr. Bu mastar; ekillerinde kullanlr. Tpk (balad anlamndaki fiilin mastarnn); diye gelmesi gibi. Birinci (okumak) anlam ile ism-i mef'l anlamnda "yani okunan ey" manasyla mastar olur. kinci anlamna gre (toplad) ise, ism-i fail anlamnda yani toplayc anlamyla mastar olur. nk Kurn haber ve hkmleri bnyesinde toplam bir kitaptr.1 er' bir terim olarak Kurn ise; yce Allah'n Rasl ve peygamberlerinin sonuncusu Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'e indirilmi bulunan, Fatiha sresi ile balayp, Ns sresiyle biten yce Allah'n kelmdr. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Hi phesiz ki Kurn' sana ksm ksm biz indirdik." (el-nsan, 76/23) "Muhakkak biz onu anlayp dnesiniz diye arapa bir Kurn olarak indirdik." (Yusuf, 12/2) Yce Allah bu Kurn- Kerm'i deiikliklere, bir eyler eklemeye, ondan bir ey eksiltmeye, onu deitirmeye kar korumutur. nk yce Allah onu korumay bizzat zerine alm bulunmaktadr: "phe yok ki o zikri (Kurn') biz indirdik. Onu koruyacak olan da biziz." (el-Hicr, 15/9) Bundan dolay pekok asrlar gemi olmakla birlikte Kurn dmanlarndan herhangi bir kimse onda bir deiiklik yapmaya, bir eyler eklemeye, eksiltmeye ya da deitirmeye kalkmamtr. Kalkanlarn da yce Allah zerlerindeki perdeyi yrtm ve gerek durumunu ortaya kartmtr. Yce Allah Kurn- Kerm'i byklne, mbarekliine, etkisine, kapsamllna, onun kendisinden nceki kitaplar zerinde hakim oluuna dellet eden birok vasfla nitelendirmi bulunmaktadr. Yce Allah buyuruyor ki: "Andolsunki biz sana tekrarlanan yediyi ve u Kurn- azmi verdik." (el-Hicr, 15/87) "ok erefli (Mecid) Kurn'a yemin ederim ki..." (Kaf, 50/1) "yetlerini dnsnler, tam akl sahipleri t alsnlar diye sana indirdiimiz hayr ve bereketi bol bir kitaptr bu" (Sd, 38/29) "te bu, indirdiimiz mbarek bir kitaptr. yleyse ona uyun ve saknn ki, merhamet olunasnz." (el-En'am, 6/155) "Gerekten bu Kurn en doru olana iletir." (el-sra, 17/9) "ayet biz bu Kurn' bir daa indirseydik muhakkak ki Allah'n korkusundan onun ban eerek dalp para para olduunu grrdn. te biz bu misalleri insanlara dnsnler diye veriyoruz." (el-Har, 59/21) "Bir sre indirildii zaman ilerinden bazlar: 'Bu hanginizin imann arttrd' derler. man etmi olanlara gelince (her sre inii ile) daima onlarn imann arttrmtr ve onlar birbirleriyle mjdeleirler. Kalplerinde hastalk bulunanlara gelince onlarn murdarlklarna murdarlk katp arttrd ve onlar kfir olarak lp gittiler." (et-Tevbe, 9/124-125) "u Kurn bana onunla sizi ve her kime ularsa onlar korkutup uyarmam iin vahyolundu." (el-En'm, 6/19) "O halde kfirlere itaat etme ve onlara kar bu Kurn ile byk bir cihd yap!" (el-Furkan, 25/52) "Ve biz sana bu kitab, hereyi aklayan bir hidayet, bir rahmet ve mslmanlara bir mjde olmak zere ksm ksm indirdik." (en-Nahl, 16/89) "Biz sana da kitab hak ile kendinden nce indirilen kitaplar dorulayc ve onlara kar bir ahit (hakem) olmak zere indirdik. O halde aralarnda Allah'n indirdii ile hkmet." (el-Mide, 5/48) Kurn- Kerim, yce Allah'n Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem vastas ile insanlara gndermi olduu slam eriatnn kaynadr. Bu hususta yce Allah yle buyurmaktadr: "Hak ile batl ayrdedici olan (Furkan) lemlere uyarc olsun diye kuluna indiren (Allah) ne yce, ne mbarektir!" (el-Furkan, 25/1) "Bu insanlar Rablerinin izniyle karanlklardan nura yegane galip, hamde layk olan (Allah)'n yoluna karman iin sana indirdiimiz bir kitaptr. O Allah ki gklerde ve yerde ne varsa hepsi O'nundur. (Urayacaklar) iddetli azaptan dolay vay o kafirlerin haline!" (brahim, 14/1-2) Yine Kurn'n tespit ettii gibi Peygamber Sallallahu aleyhi vesellemin snneti de teri iin bir kaynaktr. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Peygambere itaat eden gerekte Allah'a itaat etmi olur. Kim de yz evirirse zaten biz seni onlarn zerine bir koruyucu gndermedik." (en-Nis, 4/80) "Kim Allah'a ve Raslne isyan ederse phesiz apak bir sapklkla sapm olur." (el-Ahzab, 33/36) "Hem peygamber size ne verdiyse onu aln. Neyi yasak etti ise de saknn." (el-Har, 59/7) "De ki: 'Eer Allah' seviyorsanz bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah gnahlar oka balayandr, rahm olandr." (l-i mran, 3/31) 1. Kurn'n Nzl
1

Yine ism-i meful yani toplanm anlamna gelmesi de mmkndr. nk Kurn, mushaflarda ve kalplerde toplanm bir kitaptr.

Kurn ilk olarak Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'e ramazan aynda, kadir gecesinde nazil oldu. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Dorusu biz onu (Kurn') kadir gecesinde indirdik." (el-Kadr, 97/1) "phesiz biz onu mbarek bir gecede indirdik. Muhakkak biz korkutup uyaranlarz. O gecede hikmetli herbir i tarafmzdan bir emir ile ayrlr." (ed-Duhan, 44/3-4) "O ramazan ay ki Kurn onda indirilmitir. (O Kurn) insanlar hidayete erdirmek, doru yolu ve hak ile batl ayrdeden hkmleri aklamak zere indirilmitir." (el-Bakara, 2/185) Kurn Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem efendimize ilk indirilmeye baladnda ilim ehlince mehur olan gre gre krk yanda idi. Bu gr, bn Abbas Radyallahu anh ile Ata, Said b. el-Mseyyeb ve bakalarndan bu gr rivayet edilmi bulunmaktadr. Bu yata kiinin rd tamamlanmakta, akl kemale ermekte, idraki mkemmel noktaya erimektedir. Yce Allah'tan Kurn- Kerim'i Raslullaha indiren ise erefli melekler arasndan mukarreb meleklerden birisi olan Cebrail Aleyhisselam'dr: "Muhakkak ki bu lemlerin Rabbinin indirdiidir. Onu Ruhu'l-Emin uyarclardan olasn diye kalbin zere apak bir arapa lisan ile indirdi." (e-uar, 26/192-195) Cebrail Aleyhisselam'n kerem (yce an ve eref), g, Allah'a yaknlk, sair melekler arasnda stn bir mevki ve saygnlk, emanet, gzellik ve paklk gibi lmeye deer pek byk nitelikleri vardr. Btn bunlar onun yce Allah'n vahyini rasllerine gtrmek zere bir elilik grevini ifa etmeye ehil olmasn salam niteliklerdir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "phe yok ki o, ok erefli bir elinin (getirdii) szdr. Byk bir g sahibi Arn sahibinin nezdinde yksek bir mevki sahibi olan bir elinin. (stelik) orada kendisine itaat edilendir, olduka emindir." (et-Tekvr, 81/1921) "Ona etin gler sahibi retti. O pek byk bir gce sahiptir. Hemen o en yksek ufukta iken asl eklinde doruluverdi." (en-Necm, 53/5-7) "De ki: 'Onu (Kurn') Ruhu'l-Kuds (Cebrail) iman edenlere hem bir sebat vermek, hem mslmanlara bir hidayet ve bir mjde olmak zere Rabbinden hak olarak indirmitir.'" (en-Nahl, 16/102) Yce Allah bizlere kendi nezdinden Kurn- Kerim'i indiren Cebrail'in niteliklerini bylece aklam bulunmaktadr. Bunlar Kurn- Kerim'in azametine, yce Allah'n ona gsterdii itinaya bir delildir. nk o pek byk olan bir varl, ancak pek byk olan iler iin eli olarak gnderir. 2. Kurn'dan lk nen Buyruklar Kesin ve mutlak olarak Kurn'n ilk inen buyruklar el-Alak suresinin ilk be ayetini tekil eden u buyruklardr: "Rabbinin adyla oku! O insan alaktan yaratt. Oku Rabbin en kerm olandr. O kalemle (yazmay) retendir. nsana bilmediini o retti." (el-Alak, 96/1-5) Bundan sonra vahiy bir sre gecikti. Daha sonra el-Mddessir sresinin ilk be yeti nazil oldu: "Ey rtnp brnen! Kalk (ve) artk uyar. Yalnz Rabbini ycelt, elbiseni temizle, pisliklerden uzak dur." (elMddessir, 74/1-5) Buhr'yle, Muslim'in Sahihlerinde2 ie Radyallahu anha'dan vahyin nasl balad ile ilgili olarak yle dedii rivayet edilmektedir: Nihayet o Hira danda iken hak (vahiy) ona geldi. Melek gelip ona: Oku dedi. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: Ben okuma bilmiyorum dedi... diye hadisin geri kalan blmlerini zikrettiler. Bu hadisde u ifadeler de yer almaktadr: Daha sonra dedi ki: "Yaratan Rabbinin adyla oku... nsana bilmediini retti." Yine Buhr ile Muslim'de3 Cbir Radyallahu anh'dan gelen rivayete gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem vahyin bir sre kesintiye uramas (fetreti)ni anlatrken unlar sylemektedir: "Ben yryorken anszn semadan bir ses iittim..." diye hadisi zikretti. Hadisde u ifadeler de yer almaktadr. Yce Allah ona: "Ey rtnp brnen kalk ve artk uyar" buyruklarndan itibaren: "Pisliklerden uzak dur" buyruklarna kadar olan blm indirdi. Dier taraftan haklarnda ilk defa indirildikleri belirtilmekle birlikte belli bir eyi gznnde bulundurarak indirildikleri kastedilen buyruklar da vardr. Buna gre buradaki "ilklik" kaytl bir ilkliktir. Cbir Radyallahu anh'dan Buhr ile Muslim'de4 yer alan u hadiste grld gibi: Ebu Seleme b. Abdurrahman ona: Kurn'n hangi blm ilk olarak nazil oldu, diye sordu. Cbir: "Ey rtnp brnen" dedi. Ebu Seleme dedi ki: Bana ilk inen buyruun: "Yaratan Rabbinin adyla oku" buyruu olduu haber verildi. Cbir dedi ki: Ben sana ancak Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in bildirdiini sylyorum. Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Ben Hira'da ibadete ekildim. badet sremi bitirince aa indim..." deyip hadisin geri kalan blmn nakletti. Bu hadiste u ifadeler de yer almaktadr: "Hatice'nin yanna vardm. Onlara beni rtnz ve zerime
2 Buhr, Vahyin Balangc Kitab I. Bb; Muslim, man kitab 73.Bb. 3 Buhr, Vahyin Balangc Kitab I. Bb; Muslim, man Kitab 73. Bb. 4

Buhr, Tefsir Kitab 3. Bb; Muslim, man kitab 73. Bb.

souk su dknz dedim. zerime: "Ey rtnp brnen" buyruundan itibaren "pisliklerden uzak dur" buyruuna kadar olan blmler nzil oldu. Cbir Radyallahu anh'n szn ettii bu ilklik, vahyin fetrete kesilmesi itibariyle ilk nzil olan buyruklardr. Yahutta risalet ile ilgili ilk nazil olan buyruklardr. nk kra (el-lak) sresinden ilk nzil olan buyruklar ile Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in nubuvveti sabit olmutur. el-Mddessir suresinden ilk nzil olan buyruklar ile de Peygamber Sallallahu aleyhi veselleme hitaben "kalk ve artk uyar" buyruu ile de risalet verilmitir. Bundan dolay ilim ehli yle demilerdir: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e "kra: oku" emri ile nubuvvet, "el-Mddessir" sresi ile de risalet verilmitir. 3. Kurn- Kerim'in Sebebe Bal Olarak ve Olmayarak Nzl Kurn- Kerim'in nzl iki ksmdr: Birinci ksm: Sebebe bal olmadan nzil olan buyruklar: Bunlar, nzlnden nce indirilmesini gerektiren herhangi bir sebebin varl szkonusu olmadan inen buyruklardr. Kurn- Kerim yetlerinin ounluu byledir. Yce Allah'n: "lerinden kimi de Allah'a yle sz vermiti: 'Eer bize ltfundan ihsan ederse muhakkak ki sadaka vereceiz ve muhakkak ki salihlerden olacaz'" (et-Tevbe, 9/75) ve devamndaki yetler herhangi bir sebebe bal olmakszn, baz mnafklarn durumunu aklamak zere nzil olmulardr. Bu ayetlerin uzunca bir kssa ile anlatlan Salebe b. Htb hakknda nzil olduuna dair mehur rivayeti pekok mfessir szkonusu etmi ve birok vaizler bunun propagandasn yapm olmakla birlikte olduka zayf bir rivayet olup, sahih deildir.5 kinci ksm ise bir sebebe bal olarak nzil olmu buyruklardr. Bu da nuzulnden nce indirilmesini gerektiren bir sebebin ortaya kt buyruklardr. Sebep de bir ka eittir. a- Yce Allah'n cevabn verdii bir soru. Mesel:"Sana hilalleri soruyorlar. De ki: Onlar insanlar iin bir de hac iin vakit lleridir." (el-Bakara, 2/189) b- Yahut bir aklamay ve bir sakndrmay gerektiren bir olay meydana gelmise buyruk nzil olmu olabilir. "Andolsun onlara soracak olsan elbette yle diyeceklerdir: 'Biz sadece elenip akalayorduk.'" (et-Tevbe, 9/65) diye balayan iki ayet-i kerime, mnafklardan bir adam hakknda inmilerdir. Bu kii Tebk Gazvesinde bir yerde otururken: Bizler u bizim Kurn okuyucularmz gibi karn geni, dili ok yalan syleyen, dman ile karlatklarnda onlardan daha korkak kimse grmedik. O bu szleriyle Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'i ve ashabn kastediyordu. Bu syledikleri Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'e ulat ve Kurn'n ilgili buyruklar nzil oldu. Adam gelerek, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e zr beyan edince Kurn ona: "Allah ile, onun ayetleriyle ve Rasl ile mi eleniyordunuz?" (et-Tevbe, 9/65) diye cevap verdi.6 c- Yahut hkm bilinmesine gerek duyulan meydana gelmi bir fiil sebebiyle inmi olabilir. Yce Allah'n: "Kocas hakknda seninle mcadele eden ve Allah'a ikyet etmekte olan kadnn szn elbetteki Allah iitmitir. Allah sizin konumanz da zaten iitiyordu. nk Allah en iyi iitendir, en iyi grendir." (elMcadele, 58/1) diye balayan buyruklar buna rnektir. Nzl Sebeplerini Bilmenin Faydalar Nzl sebeplerinin bilinmesi olduka nemlidir. nk bunun pekok faydas vardr. Bazlar unlardr: 1. Kurn- Kerim'in yce Allah tarafndan indirilmi olduunu aklamak: nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e herhangi bir hususa dair soru soruluyor; o kimi zaman vahiy nzil oluncaya kadar cevap vermeden bekliyordu. Yahut meydana gelen iten bizzat haberdar olmadndan vahiy nzil oluyor ve ona durumu aklyordu. Birincisine rnek, yce Allah'n u buyruudur: "Bir de sana ruhu soruyorlar. De ki: 'Ruh, Rabbinin emrindendir. Size bilgiden ancak pek az bir ey verilmitir.'" (el-sr, 17/85) Sahih-i Buhr'de7 yer alan rivayete gre Abdullah b. Mesud Radyallahu anh yle demitir: Yahudilerden bir adam: Ya Ebe'l-Kasm ruh nedir? diye sordu. Raslullah sustu. -Bir lafznda: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem karlk vermeyip, onlara hibir ekilde cevap vermedi.- Ben ona vahyolunmakta olduunu anladm. Olduum yerde ayakta kaldm. Vahyin nzl tamamlannca yle buyurdu: "Bir de sana ruhu soruyorlar. De ki: 'Ruh Rabbinin emrindendir...'" (el-sr, 17/85) kincisine rnek de yce Allah'n u buyruudur: "Derler ki: 'Eer Medine'ye dnersek elbetteki en erefli ve kuvvetli olan, en aalk olan oradan mutlaka kartacaktr.'" (el-Mnafikun, 63/8)
5 Tabern rivayet etmitir. Senedinde Ali Yezid el-Elhn bulunmaktadr. O da metruktur. 6 Bu hadisi bn Kesr tefrisinde (2/368) ve Taber (10/172) zikretmitir. 7

Buhr, lim Kitab, hadis no: 125; Muslim, Mnafklarn Sfatlar ve onlara Dair Hkmler Kitab, hadis no: 2794.

Sahih-i Buhr'deki8 rivayete gre Zeyd b. Erkam Radyallahu anh mnafklarn elebas Abdullah b. Ubeyy'i bu szleri sylerken duymu. Bu szleriyle kendisinin aziz (erefli ve kuvvetli) Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in ve ashabnn ise "en aalk olanlar" olduklarn kastediyordu. Zeyd bu szleri amcasna bildirince, amcas da ayn szleri Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e bildirdi. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Zeyd'i ard. O da duyduklarn ona bildirdi. Daha sonra Abdullah b. Ubeyy'e ve arkadalarna haber gnderdi (artt). Onlar (gelip) bu szleri sylemediklerine dair yemin ettiler. Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem onlarn doru sylediklerine inand. Bunun zerine yce Allah Zeyd'in doru sylediini belirten buyruklar indirdi. Bylelikle Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem gerei ak seik bir ekilde renmi oldu. 2. Yce Allah'n Rasln savunmak noktasnda ona gsterdii itinay aklamas: Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in u buyruklar buna rnektir: "Kfirler dediler ki: 'Ona bu Kurn topluca birden indirilmeli deil miydi?' Biz onunla kalbine sebat verelim diye byle yaptk ve onu ar ar okuduk." (el-Furkan, 25/32) fk (ie validemize atlan iftira) ile ilgili yetler de ayn ekilde Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in namusunu savunmak ve iftiraclarn ona bulatrmak istedikleri lekeyi temizlemek zere inmiti. 3. Yce Allah'n skntlarn amak, kederlerini ortadan kaldrmak suretiyle kullarna verdii nemi ortaya koymak. Teyemmm yeti (bk. en-Nisa, 4/43 ve el-Mide, 5/6) buna rnektir. Sahih-i Buhr'deki 9 rivayete gre ie Radyallahu anha, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ile birlikte bulunduu seferlerden birisinde gerdanln kaybetti. Onu aramak zere Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yoluna devam etmeyip konaklad yerde kald. Beraberlerinde bulunanlar da ylece kald. Bulunduklar yerde su yoktu. Durumdan Ebu Bekir Radyallahu anh'a ikayet ettiler.10 Hadisin geri kalan blmn zikretti. Bu hadisteki ifadelere gre yce Allah teyemmm yetini indirdi. Yolculukta bulunanlar teyemmm yaptlar. Esid b. Hudayr dedi ki: Ey Ebu Bekr'in ailesi! Bu sizden grdmz ilk bereket deildir. Hadis Buhr'de uzun uzadya kaydedilmitir. 4. yeti doru bir ekilde anlamak Yce Allah'n u buyruklar buna rnektir: "phe yok ki Safa ile Merve Allah'n almetlerindendir. Her kim Beyti hacceder veya umre yaparsa onlar gzelce tavaf etmesinde onun iin bir saknca yoktur." (el-Bakara, 2/158) Buradaki tavaftan kast aralarnda say etmektir. Yce Allah'n: "Onun iin bir saknca yoktur." buyruunun zahirinden anlaldna gre, Safa ile Merve arasnda say etme emri, nihayet mbahlk ifade eder. Fakat Sahih-i Buhr'de11 yer alan rivayete gre sm b. Sleyman yle demitir: Enes b. Malik Radyallahu anh'a Safa ile Merve hakknda sordum. yle dedi: Biz ikisinin de cahiliye dnemi ilerinden olduu grnde idik. slam gelince aralarnda say etmedik. Bunun zerine yce Allah: "phe yok ki Safa ile Merve Allah'n almetlerindendir. Her kim Beyti hacceder veya umre yaparsa onlar gzelce tavaf etmesinde onun iin bir saknca yoktur." buyruunu indirdi. Bununla anlald ki, gnahn szkonusu edilmemesinden maksat, aralarnda sayin esas hkmn aklamak deildir. Asl maksat, onlarn say etmeyi terketmekten saknmalarn reddetmektir. nk onlar aralarnda say etmenin cahiliye dnemi ilerinden olduu grne sahiptiler. Say etmenin esas hkm de yce Allah'n: "Allah'n almetlerindendir" buyruu ile aklk kazanm olmaktadr. Lafzn Umumilii ve Sebebin Hususilii ayet yet-i kerime zel bir sebep dolaysyla inmekle birlikte lafz umumi bir anlam ifade ediyorsa, yetin hkm hem ini sebebini hem de lafznn kapsamna giren btn hususlar kapsar. nk Kurn- Kerim btn mmet iin terde bulunmak zere inmitir. Dolaysyla asl muteber olan lafzn umumiliidir, sebebin hususilii deildir. Buna rnek lin yetleri gsterilebilir. Szkonusu yetler yce Allah'n u buyruklardr: "Elerine zina isnad edip kendilerinden baka ahitleri olmayanlarn herbirisinin ahitlii drt defa... ehadet etmesidir... Beincisinde de: Eer o...' der." (en-Nur, 24/6-9) Sahih-i Buhr'de12 bn Abbas Radyallahu anh'dan yle dedii rivayet edilmitir: Hill b. meyye, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in huzurunda, hanmn erk b. Sahm ile zina etmekle itham etti. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: Ya buna dair delilini getirirsin yahutta srtnda sana had uygulanacaktr. Bunun zerine Hill dedi ki: Seni hak ile gnderene yemin ederim ki, gerekten ben doru sylyorum. Andolsun Allah benim srtma had vurulmaktan beni kurtaracak, susuzluumu ortaya koyacak, vahiy indirecektir. Bunun zerine Cebrail indi ve ona (Peygamber efendimize): "Elerine zina isnad edip..." buyruunu indirdi. Bu buyruklar: "Beincisinde de 'eer... der'" (en-Nur, 24/6-9) buyruuna kadar okudu.
8 Buhr, Tefsir Kitab, hadis no: 334; Muslim, Hayz Kitab, hadis no: 367. 9
10

Buhr, Teyemmm Kitab, hadis no: 334; Muslim, Hayz Kitab, hadis no: 367. Buhr. 11 Buhr, Hac Kitab, Safa ile Merve arasnda say etme bb; Muslim, Hac kitab, hadis no: 1278. 12 Buhr, ehadt Kitab, hadis no: 2571.

Bu yet-i kerimeler Hill b. meyye'nin hanmna zina suu isnad etmesi zerine inmitir. Fakat hkmleri hem onu, hem bakasn kapsar. Buna delil Buhr'nin rivayet ettii Sehl b. Sad Radyallahu anh'dan naklettii u hadis-i eriftir. Buna gre Uveymir el-Acln Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e gelerek dedi ki: Ey Allah'n Rasl, bir adam hanm ile birlikte bir baka adam grrse onu ldrrse siz de onu (ksas diye) ldrrsnz. Peki ne yapsn? Bunun zerine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Allah senin ve senin durumunda olan kimseler hakknda Kurn indirmi bulunuyor. Bunun zerine Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem Kitabnda yce Allah'n tespit ettii ekilde onlara lanetlemelerini emretti. Uveymir hanmyla lanetleti...13 Grld gibi Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu yetlerin ifade ettii hkm Hill b. meyye iin de, bakalar iin de kapsaml bir hkm olarak deerlendirmitir. 4. Mekk ve Meden (Kurn'n Mekke'de ve Medine'de nen Blmleri) Kurn- Kerim yirmi senelik bir sre ierisinde Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e ksm ksm indirilmitir. Raslullah bu srenin ounluunu Mekke'de geirmitir. Yce Allah buyuruyor ki: "Biz onu insanlara ar ar okuyasn diye blm blm ayrdmz bir Kurn olarak (indirdik). Biz onu ksm ksm indirdik." (el-sr, 17/106) Bundan dolay ilim adamlar -yce Allah'n rahmeti zerlerine olsun- Kurn' Mekk ve Meden olmak zere iki ksma ayrmlardr: Mekk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e Medine'ye hicretinden nce inen buyruklara denir. Meden ise Raslullaha Medine'ye hicretinden sonra inen buyruklara denir. Buna gre yce Allah'n: "Bugn sizin iin dininizi kemale erdirdim. zerinizdeki nimetimi tamamladm ve size din olarak slm beenip setim." (el-Mide, 5/3) buyruu, her ne kadar Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e Ved haccnda Arafat'ta inmi ise de Meden buyruklardandr. Sahih-i Buhr'de14 mer Radyallahu anh'dan yle dedii rivayet edilmektedir: Biz bu buyruun Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in zerine indii gn de, yeri de biliyoruz. O cuma gnnde Arafat'ta ayakta iken indi. Kurn'n Mekk Blmleri slb ve Konu Bakmlarndan Meden Blmlerden Ayrlmaktadr A- slb Bakmndan Farkllklar 1. Mekk buyruklarda ounlukla grlen gl bir slb ve sert bir hitaptr. nk muhataplarn ounluu Kurn'dan yz eviren, byklk taslayanlardr. O bakmdan onlara ancak byle hitap etmek yarar. Mesel, el-Mddessir ve el-Kamer srelerini okuyabilirsiniz. Meden buyruklarda ounlukla grlen ise yumuak bir slb ve kolay bir hitaptr. nk muhataplarn ounluu Kurn'a ynelen ve boyun een kimselerdir. el-Mide sresini rnek olarak okuyabilirsiniz. 2. Mekk surelerde ounlukla yetler ksa, getirilen deliller gldr. nk muhataplarn ounluu inat ve ayrlk kimselerdir. Bundan dolay durumlarnn gereine uygun olarak onlara hitap edilmitir. rnek olarak Tr suresini okuyabilirsiniz. Meden buyruklara gelince, Meden yetler ounlukla uzun ve herhangi bir delil getirilmeksizin serbest bir ekilde hkmler szkonusu edilmektedir. nk muhataplarn durumu bunu gerektirmektedir. Bunun iin elBakara suresindeki deyn (borlanma) yetini (el-Bakara, 2/282) okuyabilirsiniz. B. Konu Bakmndan 1. Mekk buyruklarda ounlukla grlen, tevhid ve doru akideye dair aklamalardr. zellikle ulhiyetin tevhidi ve ldkten sonra dirilie iman ile alakal hususlar dile getirilmitir. nk muhataplarn ou bunu inkr ediyorlard. Meden buyruklarda ounlukla grlen ise ibadetlere ve muamelata dair geni aklamalardr. nk muhataplarn kalplerinde tevhid ve salkl akide, iyiden iyiye yer etmi bulunuyordu. Onlarn artk ibadetlerin ve muamelatn etrafl bir ekilde aklanmasna ihtiyalar vard. 2. Kurn'n Medine'de inen blmlerinde cihad, cihada dair hkmler, mnafklar ve onlarn durumlarna dair geni aklamalar yer alr. nk durum bunu gerektiriyordu. Zira Mekk buyruklarn aksine Medine'de cihad emri ter buyurulmu ve mnafklk ortaya kmt. Mekk ve Meden Buyruklar Bilmenin Faydalar
13 Buhr, Tefsir Kitab, hadis no: 423; Muslim, Lian Kitab, hadis no: 1492 14

Buhr, man Kitab, hadis no: 45 Muslim, Tefsir kitab, hadis no: 3015.

Mekk ve Meden buyruklar bilmek, Kurn ilimleri arasnda nemli bir eittir. nk bunun birtakm faydalar vardr. Bu faydalarn bir ksmn ylece sayabiliriz: 1. Kurn belatnn en yksek mertebelerinde ortaya kmas. nk herbir topluma kendi durumlarna uygun gl ve ar yahut yumuak ve kolay slblarla hitap edilmitir. 2. En stn amalaryla teri hikmetin ortaya kmas. nk ter muhataplarn teri hkmleri kabul ve uygulamaya istiddlar ve muhataplarnn durumlarnn gereine uygun olarak, mmetlerin durumuna gre tedrici olarak ksm ksm gerekletirilmitir. 3. Yce Allah'n yoluna davet edenlerin eitilmesi ve onlarn Kurn- Kerim'in muhataplar asndan slb ve konularn seiminde izledii yolu izlemeye ynlendirmesi. nk Kurn daha nemliyi nceleyen bir slba sahiptir. Ayrca skln ve kolayln yerli yerince kullanlmas konusunda da davetiler bu yolla eitilirler. 4. Biri Mekk, dieri Meden olmak zere iki yet bulunsa ve bunlarda neshin artlar bulunacak olursa, nsih menshtan ayrdedilebilir. nk Medine'de inen buyruk Mekke'de inen buyruu neshedici olur. nk Medine'de inen yet, Mekke'de inenden daha sonra inmi demektir. Kurn'n Ksm Ksm ndiriliindeki Hikmet Kurn'n Mekk ve Meden ksmlara ayrlmasndan aka anlaldna gre Kurn Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in zerine ksm ksm indirilmitir. Kurn- Kerim'in bu ekilde indirilmi olmasnn eitli hikmetleri vardr. Bazlar unlardr: 1. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in kalbine sebat vermek ve pekitirmek. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Kfirler dediler ki: 'Ona bu Kurn topluca, birden indirilmeli deil miydi?' Biz onunla kalbine sebat verelim diye byle yaptk (yani onu ksm ksm indirdik) ve onu ar ar okuduk. Onlar sana bir rnek getirdikleri her seferinde muhakkak ki sana hakk ve daha gzel bir aklama getirmiizdir." (el-Furkan, 25/32-33) 2. nsanlara Kurn' ezberlemeyi, onu anlamay, gereince amel etmeyi kolaylatrmak. nk Kurn onlara ksm ksm okunuyordu. Yce Allah da yle buyurmaktadr: "Biz onu insanlara ar ar okuyasn diye blm blm ayrdmz bir Kurn olarak (indirdik). Biz onu ksm ksm indirdik." (el-sra, 17/106) 3. Kurn'n inen blmlerini kabul etmek ve bunlar uygulamaya geirmek iin gayrete getirip tevik etmek. nk insanlar zellikle oka ihtiya duyulduu vakit bir yetin nzuln iddetle arzu eder ve isterler. fk (ie Radyallahu anha validemize iftira) ile lin (hanmna zina isnad eden erkein hanm ile lanetlemesi) yetleri gibi. 4. En mkemmel mertebeye ulancaya kadar terde tedriclik. nsanlarn alageldikleri ve ona alarak bydkleri, kesin olarak kendilerine yasaklanmas ile onlara kar klmas zor olan ikiyi haram klan yetlerde grld gibi. nce yce Allah'n: "Sana ikiyi ve kumar sorarlar. De ki: 'kisinde de hem byk bir gnah, hem de insanlar iin baz faydalar vardr. Ama gnahlar faydalarndan daha byktr.'" (el-Bakara, 2/219) buyruu indi. Bu yet-i kerime ile insanlar ikinin haram klnmasn kabul etmek iin hazrland. nk akl, gnah faydasndan daha byk olan bir iin yaplmamasn gerektirir. Daha sonra ikinci olarak yce Allah'n: "Ey iman edenler! Sarhoken ne sylediinizi bilinceye kadar... namaza yaklamayn." (en-Nisa, 4/43) buyruu indi. Bu yet-i kerime ile namaz vakitleri olan belirli vakitlerde onu terketmeye altrmak szkonusudur. Daha sonra nc olarak yce Allah'n: "Ey iman edenler! arap (iki), kumar, putlar ve fal oklar eytann pis ilerindendir. Artk bunlardan kann ki, kurtulua ersiniz. Muhakkak eytan iki ve kumarla aranza dmanlk ve kin brakmak, sizi Allah'n anmaktan ve namazdan alkoymak ister. Artk vazgetiniz deil mi? Allah'a itaat edin, Rasle de itaat edin ve (emirlerine aykr hareketten) saknn. Eer yz evirirseniz bilin ki peygamberimize den aka tebliden ibarettir." (el-Maide, 5/90-92) buyruklar nzil oldu. Bylelikle bu yet-i kerimeler ile iki btn zamanlarda kesin olarak yasaklanm olmaktadr. Bundan nce ise insanlar, baz zamanlarda yasa kabul etmeye hazr hale getirilmi, daha sonra da belirli vakitlerde ondan uzak kalmak zere eitilmi bulunuyorlard. Kurn'n Tertibi Kurn'n tertibi mushaflarda yazl, kalplerde ezberlenmi olduu ekilde ard arkasna okunmas demektir. Bu tertip eittir: Birincisi kelimelerin tertibidir. Herbir kelimenin yetteki yerinde olmas demektir. Bu da nas ve icm ile sabittir. Bunun vcubu ve ona muhalefetin haram olduu hususunda muhalefet eden kimse olduunu bilmiyoruz. Mesel "Elhamdulillahi Rabbi'l-lemn" yerine (ayn anlamda): "Lillahi'l-hamdu Rabbi'l-alemin" diye okumak caiz deildir.

kinci tr: yetlerin tertibidir. Bu da herbir yetin surenin o yete ait olan yerinde olmas demektir. Bu da nas ve icm ile sabittir. Tercih edilen gre gre bu tertibe de uymak vaciptir, ona muhalefet haramdr. Bir kimsenin "er-Rahmani'r-Rahim mliki yevmi'd-din" yerine "maliki yevmi'd-din er-Rahmani'r-Rahim" diye okumas caiz deildir. Sahih-i Buhr'de15 rivayete gre Abdullah b. ez-Zbeyr, Osman b. Affan Radyallahu anh'a yce Allah'n: "inizden geride eler brakarak vefat edecekler elerine (evlerinden) karlmayarak bir yllna kadar faydalanmalarn vasiyet etsinler." (el-Bakara, 2/240) buyruunu dier yetin, yani yce Allah'n: "inizden vefat edenlerin braktklar eler kendiliklerinden drt ay on gn beklerler." (el-Bakara, 2/224) yetinin neshettiini, halbuki tilvette bunun (neshedici yetin) daha nce yer aldn sylemi ve niye (bylece) yazmadn, diye sormu. Osman Radyallahu anh ona yle demi: Kardeimin olu, ben Kurn'daki hibir eyi yerinden deitiremem. mam Ahmed, Ebu Davud, Nesa ve Tirmiz, Osman Radyallahu anh'dan rivayet ettiklerine gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e ayn zamanda birden ok sre inmi oluyordu. zerine herhangi bir buyruk nzil oldu mu, (vahiy) katipliini yapanlardan birilerini arr ve yle derdi: Bu yetleri u u hususlarn szkonusu edildii sureye yerletiririz.16 nc tr srelerin tertibidir. Herbir srenin mushaftaki yerini almas demektir. Bu ictihad ile sabittir. Dolaysyla bu tertibe riayet vacip deildir. Muslim'in, Sahih'inde17 Huzeyfe b. el-Yemn Radyallahu anh'dan rivayete gre o bir gece Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ile birlikte namaz kld. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem nce Bakara suresini, sonra Nisa, sonra da Al-i mran surelerini okudu. Buhr 18 muallak olarak (sened zikretmeksizin) el-Ahnef'den namazn birinci rekatinde Kehf suresini, ikincisinde de Yusuf ya da Yunus suresini okuduunu rivayet etmekte ve onun, mer b. el-Hattab ile birlikte sabah namazn kldn ve merin bu sreleri (bylece) okuduunu nakletmektedir. eyhu'l-slam bn Teymiye dedi ki: Bir surenin nce dierinin sonra okunmas caiz olduu gibi, yazlta da bu caizdir. Bundan dolay ashab- kiram'n yazdklar mushaflarn yazl srasnda surelerin sralan eitlilik arzetmektedir. Fakat Osman Radyallahu anh dneminde mushaftaki sra zerinde ittifak ettiklerinden tr bu srann ortaya ktn gryoruz. nk raid halifeler snnet olarak bunu bylece ortaya koydular. Hadis-i erif de, onlarn snnetlerine (din ile ilgili uygulamalarna) uymak gerektiine delildir. 5. Kurn'n Yazlmas ve Toplanmas Kurn'n yazl ve toplanmasnn aamas vardr: Birinci aama: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem dnemindedir. Bu aamada yazmaktan ok ezberlemeye dayanldn gryoruz. nk hafza gl, ezberleme hzl idi. Yazclar ve yazma aralar da azd. Bundan dolay onun dneminde Kurn bir mushaf halinde toplanmamtr. Bunun yerine bir yet duyan bir kimse onu ezberler yahutta bulabildii hurma yapraklar, deri paralar, dz talar ve krek kemikleri zerine yazard. Kurn' ezberleyenlerin says pek oktu. Sahih-i Buhr'de,19 Enes b. Mlik Radyallahu anh'dan gelen rivayete gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kendilerine "kurra" denilen (ve Kurn' ezbere bilip renen) yetmi kii gndermiti. Sleym oullarndan Ril ve Zekvn diye bilinen iki kola mensup kimseler, Bir-i Maune denilen yerde karlarna kt ve onlar ldrdler. Ashab- Kiram arasnda onlar gibi pekok kimse de vard. Drt halife, Abdullah b. Mesud, Ebu Huzeyfe'nin azadls Slim, Ubey b. Kab, Muz b. Cebel, Zeyd b. Sabit ve Ebu'd-Derd Radyallahu anhum gibi. kinci aama: Ebu Bekir Radyallahu anh dneminde hicretin onikinci ylnda gereklemitir. Sebebi de Yemame vakasnda aralarnda Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in Kurn'n kendilerinden renilmesini emrettii bir kii olan Ebu Huzeyfe'nin azadls Salim'in de bulunduu ok sayda Kurn okuyucusu ehid edilmitir. Bunun zerine Ebu Bekir Radyallahu anh Kurn kaybolmasn diye toplanmasn emretmitir. Sahih-i Buhr'deki20 rivayete gre mer b. el-Hattab, Ebu Bekir (Allah ikisinden de raz olsun)'e Yemame vakasndan sonra Kurn'n toplanmasn teklif etmitir. Ebu Bekir ise bunu yapmaya yanamamtr. mer teklifinde srar edip durdu. Sonunda Allah Ebu Bekir'in kalbine bu hususta genilik verdi. Zeyd b. Sabit'e haber gnderdi. mer yannda iken Zeyd de geldi. Ebu Bekir ona dedi ki: Sen akl banda bir gen adamsn. Herhangi bir hususta tarafmzdan itham edilmiyorsun. Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'a da vahy yazyordun. O bakmdan sen Kurn olarak neyi tespit edersen onu biraraya getirip topla. Zeyd dedi ki: Ben de Kurn' hurma yapraklarndan, ta paralarndan ve ezbere bilenlerin kalplerinden derleyip toplamaya baladm. Bu ekilde
15 16 17 18 19 20

Buhr, Tefsir Kitab, hadis no: 4530. Ahmed (399); Eb Dvd (786); Nes, Sunenul Kubr (7008); Tirmiz (3086) Muslim, Yolcularn Namaz Kitab, hadis no: 882. Buhr, Ezan Kitab, ki Sreyi Bir Rekatta Cem Etme Bb. Buhr, Cihad Kitab, hadis no: 3064. Buhr, Tefsir Kitab, size bir Rasl Geldi... yeti bb.

meydana gelen sahifeler vefatna kadar Ebu Bekr Radyallahu anh'n yannda kald. Daha sonra da hayat boyunca mer'in yannda, daha sonra da mer Radyallahu anh'n kz Hafsa'nn yannda kald. Bunu Buhr uzunca rivayet etmitir. Mslmanlar da bu hususta Ebu Bekr Radyallahu anh'a muvafakat etmi ve bunu onun yapt iyilikler arasnda saymlardr. O kadar ki Ali Radyallahu anh yle demitir: Mushaflar hususunda insanlar arasnda ecir ve mkfat en byk kii Ebu Bekir'dir. Allah'n rahmeti Ebu Bekir'in zerine olsun. O Allah'n kitabn derleyip toplayan ilk kiidir. nc aama m'minlerin emiri Osman b. Affan Radyallahu anh dneminde hicretin yirmibeinci ylnda gereklemitir. Bunun sebebi ise, ashab Radyallahu anhum'n ellerinde bulunan sahifelerin farkllklarna gre insanlarn da farkl okuyular olmutur. Bu sebeple fitnenin bagstermesinden korkulmutur. Bunun zerine Osman Radyallahu anh bu sahifelerin tek bir mushaf halinde toplanmasn emretmitir. Bylelikle insanlarn Allah'n kitab hakknda anlamazla derek ekimelerinin ve tefrikaya dmelerinin n alnmak istenmitir. Sahih-i Buhr'de21 belirtildiine gre Huzeyfe b. el-Yeman, Ermenistan ve Azerbaycan fethinden sonra Osman Radyallahu anh'n yanna gelmiti. Askerlerin Kurn okumalar hususundaki ihtilflarndan korkmutu. Ey m'minlerin emiri, demiti. Yahudi ve hristiyanlarn ayrla dtkleri gibi Kurn hakknda bu mmet de ihtilfa dmeden bu mmete yeti. Bunun zerine Osman, Hafsa Radyallahu anha'ya: Bizlere sahifeleri gnder de onlar mushaflar halinde oaltalm, sonra ayn sahifeleri sana geri gnderelim, diye haber sald. O da Osman'n istediini yapt. Osman, Zeyd b. Sabit ile Abdullah b. ez-Zbeyr, Said b. el-s, Abdurrahman b. el-Haris b. Hiam'a emir verdi, onlar da bu sahifeleri mushaflar halinde istinsh ettiler (kopya edip, oalttlar). Zeyd b. Sabit ensardan, dier kii ise Kurey'ten idi. Osman Kureyli kiiye unlar demiti: Sizler ile Zeyd b. Sabit Kurn kelimelerinden herhangi birisi hakknda ihtilf edecek olursanz onu Kurey lehesiyle yaznz. nk Kurn onlarn lehesiyle inmitir. Onlar da dediklerini yaptlar. Nihayet sahifeleri mushaflar halinde istinsah etmelerinden sonra Osman o sahifeleri Hafsa'ya geri gnderdi ve herbir blgeye istinsah ettikleri bir mushaf gnderdi ve bunun dnda Kurn diye yazl ne kadar sahife ya da mushaf varsa yaklmasn emretti. Osman Radyallahu anh bu ii ashab- kiram ile istiare ettikten sonra yapmt. nk bn Ebi Davud'un rivayetine gre 22 Ali Radyallahu anh'dan yle demitir: Allah'a yemin olsun ki, mushaflara yaptn ancak bizden ileri gelenlerin grne dayanarak yapmtr. O yle dedi: Ben insanlar tek bir mushaf etrafnda toplamay ngryorum. Bylelikle tefrika olmasn, gr ayrl ortaya kmasn. Biz de: Senin bu grn ok isabetlidir, dedik. Mus'ab b. Sad da23 dedi ki: Ben Osman Radyallahu anh'n mushaflarn yaklmasn emrettiinde insanlarn huzurunda pek kalabalk bir halde bulunduklarn da grdm. Bu i onlarn da beenisini kazanmt. Ya da yle demitir: Onlardan hi kimse onun bu yaptna kar kmamt. te bu da m'minlerin emiri Osman Radyallahu anh'n mslmanlar tarafndan uygun grlen gzel ilerindendir. Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in halifesi Ebu Bekir Radyallahu anh'n toplama iini tamamlayc idi. Onun toplamas ile Ebu Bekir Radyallahu anh'n toplamas arasndaki fark da udur: Ebu Bekir Radyallahu anh dneminde Kurn'n toplanmasndan maksat, Kurn- Kerim'in btnyle tek bir mushafta toplu olarak yazlp kaydedilmesi idi. Bylelikle Kurn'dan herhangi bir eyin kaybolmamas salanmak istenmi, fakat insanlarn bir tek mushaf etrafnda ittifak etmeleri iin emir yoluna gidilmemiti. Zira onlar tek bir mushaf etrafnda toplanmaya mecbur etmeyi gerektirecek trden kraatlerinde herhangi bir ihtilf izi ortaya kmamt. Osman Radyallahu anh dneminde Kurn'n toplanmasndan maksat ise, Kurn- Kerim'in tamamnn bir tek mushafta, bir arada toplu olarak kaydedilmesi ve bununla birlikte insann onun etrafnda birlemeye mecbur edilmesi idi. nk okuyu farkllklar dolaysyla korkmay gerektirecek etkenler ortaya kmaya balamt. Byle bir toplamann sonular daha sonra ortaya kt ve mmetin biraraya gelmesi, sz birliklerinin salanmas, aralarnda kaynamann bagstermesi gibi mslmanlar lehine pek byk menfaatler gereklemiti. Dier taraftan mmetin dalmas, sz birliklerinin ayrla dnmesi, kin ve dmanln yaygnlk kazanmas gibi pek byk bir ktlk de bertaraf edilmi oluyordu. Kurn ilk hali zre bugne kadar devam etmitir. Mslmanlar arasnda bu hali zerinde ittifak salanm, aralarnda tevatr yoluyla nakledilegelmitir. Kk bykten onu bylece renegelmitir. Bozguncularn elleri ona bir deiiklik sokamam, sapknlarn hevlar onun herhangi bir blmn gizlemeye yetmemitir. Gklerin, yerin ve lemlerin Rabbi Allah'a hamdolsun. Tefsir Tefsir: Szlkte "fesr" kknden gelmekte olup, rtl olan bir eyin stn amak demektir. Terim olarak; Kurn- Kerim'in anlamlarn aklamak demektir. Tefsir renmek, yce Allah'n u buyruu dolaysyla vacip (farz)dr:
21 Buhr, Kurnn Faziletleri kitab, hadis no: 4987. 22

bn Ebi Dvd Kitabul-Meshif/ 22de; Hatb el-Fasl li vuslil-Mudrek de (2/954) rivayet etmitir. Senedinde Muhammed ibn ban el-Caf vardr. mam bn Mun hakknda zayf demitir. (Bkz. Cerh vetTadil/er-Razi 7/20). 23 bn Ebi Dvd, Kitabul-Mesahif 16.

"(Bu) yetlerini dnsnler, tam akl sahipleri t alsnlar diye sana indirdiimiz hayr ve bereketi bol bir kitaptr." (Sd, 38/29) "Onlar Kurn' iyiden iyiye dnmezler mi? Yoksa kalpleri zerinde kilitler mi var?" (Muhammed, 47/24) Birinci yetin delil olma ekli udur: Yce Allah bereketi bol bu Kurn' indirmekteki hikmetini aklayarak bunun insanlarn yetleri zerinde iyice dnmeleri ve bu yetlerde bulunan tlerle t almalar olduunu belirtmektedir. Burada iyiden iyiye dnmek ise anlamlarn kavrayabilmek iin lafzlar arasnda durup dnmektir. Eer bu yaplmayacak olursa, Kurn'n indiriliindeki hikmet gerekletirilmemi ve Kurn hibir etkisi bulunmayan soyut lafzlara dnm olur. Ayrca anlamlarn anlayamadan Kurn- Kerim'de bulunan tlerden t almaya imkn da yoktur. kinci yetin delil olma ynne gelince; yce Allah Kurn zerinde iyice dnmeyen o kimseleri azarlam ve bunun kalplerini kilitlemi olup hayrn o kalplere ulamayndan ileri geldiine iaret etmektedir. te bu mmetin gemii de, bu izlenmesi farz olan yolun izleyicileri idiler. Kurn'n hem lafzlarn, hem manalarn reniyorlard. nk onlar bu yolla yce Allah'n gzettii maksada uygun olarak Kurn ile amel etmek imknn buluyorlard. nk anlam bilinmeyen bir ey gereince amel etmek imknsz bir eydir. Ebu Abdurrahman es-Slem der ki: Bizlere Kurn' reten Osman b. Affan, Abdullah b. Mesud ve benzerlerinin anlattklarna gre onlar, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'den on yet rendiler mi, o on yette bulunan ilim ve ameli iyice renmedike bakalarn renmeye gemezlerdi. Dediler ki: Bylelikle bizler hem Kurn', hem ilmi, hem de ameli birarada renmi olduk. eyhu'l-slam bn Teymiye dedi ki: Allagelmi olan u ki; bir topluluk tp, aritmetik ve buna benzer herhangi bir ilim dalna dair bir kitab okuduklar vakit onun aklanmasn da isterler. Kendilerini koruyacak, onunla kurtulacaklar, mutlu olacaklar, din ve dnyalarnn kendisiyle ayakta kalabilecei Allah'n kitab iin ayn tutumu nasl izlemesinler? lim ehline den grev, yazmak ya da karlkl konumak yollaryla bu kitab insanlara gerei gibi aklamaktr. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Hani Allah kendilerine kitap verilenlerden: 'Onu muhakkak insanlara aklayp anlatacaksnz ve onu gizlemeyeceksiniz' diye sz almt?" (l-i mran, 3/187) Kitabn insanlara aklanmas ise, onun hem lafzlarnn, hem anlamlarnn aklanmasn kapsar. Buna gre Kurn' tefsir etmek, yce Allah'n ilim ehlinden aklamalar zere sz ald hususlar arasnda yer alr. Tefsir renmekten maksat ise, lmeye deer amalara ve pek deerli sebeplere ulaabilmektir. Bu ise Kurn'n haberlerini tasdik etmek, onlardan yararlanmak, hkmlerini yce Allah'a basiret zere ibadet edilebilmesi iin, Allah'n murad ettii ekliyle uygulamaktr. Kurn Tefsiri Hususunda Mslmann Grevi Kurn tefsiri hususunda mslmana den grev, Kurn' tefsir ederken yce Allah adna tercmanlk yaptnn uurunda olmasdr. O, bu syledikleriyle Allah'n kelmndan neyi murad ettiine dair ahitlik etmektedir. Bylelikle bu ahidliin ne kadar byk olduunu iyice idrk etmeli ve yce Allah hakknda bilgisizce sz sylemekten korkmaldr. nk o takdirde Allah'n haram kld bir i ilemi ve bu sebeple kyamet gnnde de cezalandrlmas szkonusu olur. Yce Allah yle buyurmaktadr: "De ki: 'Rabbin ancak hayaszlklar, onlarn ak olann, gizli olann, bununla beraber gnah, haksz isyan Allah'a -hakknda asla bir delil indirmedii- herhangi bir eyi ortak komanz ve Allah'a bilmediiniz eyleri isnad etmenizi haram klmtr.'" (el-Araf, 7/33) Bir baka yerde de yle buyurmaktadr: "Kyamet gnnde Allah'a yalan syleyenleri yzleri kararm grrsn. Byklk taslayanlara cehennemde yer mi yok?" (ez-Zmer, 39/60) Kurn Tefsirinin Kaynaklar Kurn tefsirinde aadaki kaynaklara bavurulur: A- Yce Allah'n kelam. nk Kurn, Kurn ile tefsir edilir. Zira onu indiren Allah'tr ve Kurn ile neyi murad ettiini en iyi o bilir. Buna dair baz rnekler: 1. Yce Allah: "Haberiniz olsun ki, Allah'n velilerine hibir korku yoktur. Onlar kederlenecek de deillerdir." (Yunus, 10/62) buyruunda "Allah'n velileri"ni bundan sonraki yet-i kerimede: "Onlar iman edip takval davrananlardr" diye aklamaktadr. 2. Yce Allah'n: "Trkn ne olduunu ne bildirdi sana?" (et-Trk, 86/2) buyruunda geen "Trk" lafzn yce Allah bir sonraki yet-i kerimede: "O, delip geen yldzdr" diye aklamaktadr. 3. Yce Allah: "Bundan sonra da yeri yayp dedi." (en-Nziat, 79/30) buyruunda geen "yayp dedi" (anlam verilen) lafzn bundan sonra gelen u iki yette ylece tefsir etmektedir: "Ondan suyunu ve otlan kard. Dalar ise sapasalam dikti." (en-Naziat, 79/31-32)

B- Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in szleri. Kurn- Kerim snnet ile de tefsir edilir. nk Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem yce Allah'tan vahyi tebli edendir. Dolaysyla yce Allah'n kelamyla neyi murad ettiini insanlar arasnda en iyi bilen odur. Buna dair pekok rnekten birkan verelim: 1. Yce Allah'n: "hsanda bulunanlara daha gzeli ve daha da fazlas vardr." (Yunus, 10/56) buyruundaki "daha da fazlas vardr" ifadesini, yce Allah'n yzne bakmak diye tefsir etmitir. bn Cerir ve bn Ebi Hatim bunu Ebu Musa24 ve Ubeyy b. Kab'n25 rivayet ettikleri hadislerinden aka zikreder gibi ayn zamanda bn Cerir bunu Kab b. Ucre26 yoluyla da rivayet etmitir. Sahih-i Muslim'de27 de Suheyb b. Sinan'dan, onun Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'den naklettii hadise gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "...Yce Allah hicab (perdeyi) aacak. Onlara aziz ve celil olan Rablerine bakmaktan daha ok sevecekleri hibir ey verilmemitir. Daha sonra u: "hsanda bulunanlara daha gzeli ve daha da fazlas vardr" yetini okudu. 2. Yce Allah'n: "Siz de onlara kar gcnz yettii kadar kuvvet ve balanp beslenen atlar hazrlayn." (elEnfal, 80/60) buyruundaki "kuvvet" lafzn Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ok atmak diye aklamtr. Bunu Muslim28 ve bakalar Ukbe b. mir Radyallahu anh yoluyla rivayet edilen hadiste zikretmilerdir. C- Ashab Radyallahu anhum'un -zellikle de aralarnda tefsiri bilen ve ona itina gstermi olanlarn- szleriyle tefsir etmek. nk Kurn- Kerim hem onlarn dilleri ile hem onlarn dnemlerinde inmitir. Ayrca onlar peygamberlerden sonra hakk talep etmek bakmndan insanlar arasnda en samimi, hevlardan en ok kurtulabilmi olanlar, kii ile doruyu elde etme baars arasnda engel tekil eden muhalif davranlardan en temiz olanlardr. Bunun olduka ok saylacak rnekleri vardr. Bunlardan bir rnek olarak yce Allah'n u buyruunu zikredelim: "Eer hasta olur veya yolculukta iseniz yahut herhangi biriniz ayak yolundan gelirse ya da kadnlara dokunur da su bulamazsanz..." (en-Nis, 4/43) ve (el-Mide, 5/6) buyruunda geen "kadnlara dokunmay bn Abbas'n cim diye tefsir ettii sahih olarak rivayet edilmitir.29 D- Ashab- Kiram Radyallahu anh'dan tefsir renmeye itina ve gayret gstermi tabinin szleriyle tefsir etmek. nk tabin ashab- kiramdan sonra insanlarn en hayrllar, onlardan sonra hevdan en uzak kalabilenleridir. Arap dili onlarn dneminde fazla deiiklie uramamtr. Bundan dolay Kurn- Kerim'i anlamak bakmndan kendilerinden sonra gelenlere nisbetle doruyu bulma ihtimalleri daha ileri idi. eyhu'l-slam bn Teymiye dedi ki30: Tabin herhangi bir husus zerinde ittifak edecek olurlarsa onun delil tekil edeceinde phe edilmemektedir. Eer anlamazla dmlerse onlarn birilerinin sz dierine kar ve kendilerinden sonra gelenlere kar delil tekil etmez. Bu hususta Kurn diline yahut snnete ya da genel olarak arap diline yahut bu hususta ashabn sylediklerine bavurulur.31 Yine bn Teymiye unlar sylemektedir: Kim ashabn ve tabinin grlerini ve tefsirlerini brakarak buna muhalif olan aklamalara ynelirse, bu kimse bu hususta hata eden birisi olur. Hatta bid'ati birisi olur. sterse hatas kendisine balanm mctehid birisi olsun. Daha sonra onlarn szlerine muhalefet edip, Kurn' onlarn etmedikleri bir ekilde tefsir eden kimse, delil bakmndan da, delilin medllu bakmndan da ayn zamanda hata etmitir, der. E- fadelerin siykna (akna) gre kelimelerin gerektirdii er' ve lugav manalara gre tefsir etmek. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Muhakkak biz sana kitab Allah'n sana gsterdii ekilde insanlar arasnda hkmetmen iin hak olarak indirdik." (en-Nis, 4/105) "Muhakkak biz onu anlayp dnesiniz diye arapa bir Kurn olarak indirdik." (Yusuf, 12/2) "Biz gnderdiimiz herbir peygamberi -kendilerine apak anlatsn diye- ancak kendi kavminin diliyle gnderdik." (brahim, 14/4) Eer er'i anlam ile szlk anlam arasnda farkllk szkonusu olursa, er'i anlamn gerektirdii ne ise o kabul edilir. nk Kurn- Kerim dile aklk getirmek iin deil, eriat aklamak iin inmitir. Ancak szlk anlamnn tercih edilmesini gerektiren bir delil bulunursa, o vakit o anlam kabul edilir. ki anlamn farkllk gsterip er' anlamn ncelikle: alnmasna rnek; yce Allah'n mnafklar ile ilgili olarak: "Onlardan len hibir kimsenin namazn asla klma!" (et-Tevbe, 9/84) buyruudur. Szlkte "salat (namaz)" dua demektir. Burada ise er' anlamyla lnn zerinde zel bir ekilde dua etmek zere ayakta durmak demektir. Bu durumda er' anlama ncelik tannr. nk bu sz syleyenin muhataba ynelttii bu tabirden
24 25 26 27 28

bn Ebi Hatim tefsirinde (2/1945) Lalek Uslu itikad da (2/31458) rivayet etmitir. Taber tefsirinde (15/69), hadis no: 17633 Lalek Uslul-tikad 2. cild 3/456. Taber tefsirinde (15/68) hadis no: 17 Lalek Uslul-tikad 2. cild 3/456-457. Muslim, man Kitab, 80. Bb, hadis no: 449. Muslim, mare Kitab, 52. Bb, hadis no: 4946. Tirmiz, Kurnn Tefsiri Kitab, hadis no: 3083. Eb Dvd, Cihad Kitab, hadis no: 25 14. bn Mce, Cihad Kitab, hadis no: 2813. 29 Abdurrezzak, Musannef, 1/134 bn Ebi eybe, Musanef 1/192. 30 Mecmul-Fetv 31 Mecmu'l-Fetv.

bilinen ve kastedilen anlam budur. Mutlak olarak onlara dua edilmesinin yasakl ise, bir baka delilden kartlmaktadr. er' ve szlk anlamlar farkl olmakla birlikte delile dayanlarak szlk anlamnn tercih edilmesine rnek de yce Allah'n u buyruudur: "Mallarndan bir sadaka al ki; bununla kendilerini temizleyip, arndrm olasn. Onlara dua da et." (et-Tevbe, 9/103) Burada sz geen salt (dua)'dan kast, Muslim'in32 Abdullah b. Ebi Evf'dan rivayet ettii u hadis gereince dua. Abdullah b. Ebi Evfa dedi ki: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e herhangi bir kavmin sadakas (zekt) getirilecek olursa onlara dua ederdi. Babam ona zektn getirdi, bunun zerine: "Allah'm, Ebu Evfa ailesine salt eyle (rahmet buyur)" diye dua etti. Hem er'i, hem szlk anlamlarnn uyum arzettii buyruklara rnekler pek oktur. Sema, arz, sdk, yalan, ta, insan gibi. Me'sr (Rivyet Yoluyla) Tefsirde Grlen Ayrlklar Me'sr (rivyet yoluyla) tefsirde grlen ayrlklar trldr: 1. Sadece lafzda farkllk olmakla birlikte anlamn bir olmas. Bu ayrln yetin anlamna herhangi bir etkisi yoktur. Mesela yce Allah'n: "Rabbim unlar hkmetti. Kendisinden bakasna ibadet etmeyin..." (el-sra, 17/23) buyruu hakknda bn Abbas (hkmetti anlamn verdiimiz) "kad" lafzn emretti diye aklamtr. Mcahid tavsiye etti er-Rabi b. Enes vacip kld diye aklamlardr. Bu tefsirlerin anlam bir ya da birbirine yakndr. Bundan dolay bu tr aklama farkllklarnn yetin anlamnda herhangi bir etkisi olmaz. 2. Hem lafz, hem anlamn farkll ile birlikte aralarnda eliki olmadndan tr yetin her iki anlama gelme ihtimalinin bulunmas. Bu durumda yet her iki anlama gre ele alnr ve bu iki anlama gre tefsir edilir. Byle bir ayrlk; her bir grn yet-i kerimenin ifade ettii anlam rneklendirmek ya da eitlerinden birisine iaret etmek iin dile getirilmi olduu kabul edilerek telif edilir. Buna rnek yce Allah'n u buyruudur: "Sen onlara kendisine yetlerimizi verdiimiz halde onlardan syrlp km, derken eytann kendisine uydurduu ve sonunda azgnlardan olmu kimsenin haberini oku. Eer biz dileseydik onu bunlar sebebiyle ykseltirdik. Fakat o, yere mhland ve hevsna uydu." (el-Araf, 7/175-176) bn Mesud dedi ki: Sz edilen kii srailoullarndan bir adamdr. bn Abbas'tan gelen rivayete gre bu Yemenlilerden bir adam imi. Bir gre gre de Belkllardan bir kii imi. Bu grler, yet bunlarn hepsini anlatma ihtimalindedir, diye telif edilebilir. nk herhangi bir eliki olmakszn hepsi ihtimal dahilindedir. Bu durumda szkonusu edilmi herbir gr, bir rneklendirme olmak zere dile getirilmitir. Bir baka rnek de yce Allah'n: "Ve dolu dolu kadehler de vardr." (en-Nebe, 78/34) buyruudur. bn Abbas dedi ki: "Dihka: dolu dolu" demektir. Mcahid pepee, ard arkasna diye, krime ise: Saf ve katksz, diye aklamlardr. Bu grler arasnda bir aykrlk yoktur. yetin btn bu anlamlara gelme ihtimali vardr. Dolaysyla yet btn bu anlamlara gre yorumlanr ve herbir gr anlamn bir trn aklamak iin ortaya konulmu olur. 3. Lafz ve mana farkl olmakla birlikte yetin ayn anda -aralarndaki eliki dolaysyla- her iki anlama gelme ihtimalinin bulunmamas. Bu durumda yet ya siykn (ifade aknn) yahutta baka bir hususun delleti ile ikisinden daha ok tercih edilenine gre yorumlanr. Buna rnek yce Allah'n u buyruudur: "O size ancak ly, kan, domuz etini, bir de Allah'tan bakasnn ad anlarak boazlanm olanlar haram kld. Kim aresiz kalrsa saldrmamak ve haddi amamak artyla (yiyebilir). phesiz Allah ok mafiret edendir, ok merhametlidir." (en-Nahl, 16/115) bn Abbas dedi ki: "Meyte (l)" hakknda saldrmamak ve ondan yemesi halinde haddi amamak diye aklamtr. Bir dier aklamaya gre; o imama kar kmakszn ve yolculuunda isyankr olmakszn (bu artla) zaruret miktar yiyebilir, demilerdir. Tercih edilen aklama birincisidir. nk yet-i kerimede ikincisine delil tekil edecek bir taraf yoktur. Dier taraftan sz edilenlerin helal klnmasndan maksat, zaruretin bertaraf edilmesidir. Bu da imama kar kmak halinde de, haram yolculuk halinde de, baka hallerde de szkonusu olabilir. Bir dier rnek: "Kendilerine mehir tayin etmi olduunuz hanmlar onlara dokunmadan nce boarsanz tayin ettiinizin yarsn (onlara) verin. Ancak kendileri veya nikh akdini elinde bulunduran kimsenin balama hali mstesn." (el-Bakara, 2/237) Ali b. Ebi Talib Radyallahu anh nikh akdini elinde bulunduran kimsenin koca olduunu, bn Abbas da veli olduunu sylemitir. Tercih edilen gr ise birincisidir. nk mana ona dellet etmektedir. Ayrca bu hususta Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'den bir hadis rivayet edilmi bulunmaktadr.
32

Buhr, Mez Kitab, 36. Bb, hadis no: 4166; Muslim Zekt Kitab, 54. Bb, hadis no: 2496.

Kurn'n Tercmesi Szlkte tercme hepsi beyan ve aklama anlam erevesinde deiik manalar hakknda kullanlr. Terim olarak, bir sz baka bir dille ifade etmektir. Kurn tercmesi: Baka bir dille Kurn'n anlamn ifade etmek, demektir. Kurn tercmesi iki trldr: Birincisi harf tercme olup, herbir kelimenin dier dildeki karlnn konulmas ile olur. kincisi ise anlam veya tefsir tercmesi. Bu da szlerin anlamnn, lafzlara ve sraya riayet etmeden bir baka dil ile ifade edilmesi demektir. Mesel, yce Allah'n: "Muhakkak biz onu akl edip anlayasnz diye arapa bir Kurn kldk." (ez-Zuhruf, 43/3) yeti harf olarak tercme edilmek istenirse, bu yetin herbir kelimesinin karl Kurn'daki sras ile birer kelime konularak yaplr. Mana yoluyla tercme ise, yetin ihtiva ettii manann tamamnn tercme edilmekle birlikte, herbir kelimenin anlam ve srasnn gznnde bulundurulmamasdr. Byle bir tercme toplu anlamyla yaplan tefsire yakn bir muhtevaya sahiptir. Kurn Tercmesinin Hkm Kurn- Kerim'in harf tercmesi ou ilim adamna gre imknsz bir eydir. nk bu tr tercmede gereklemesine imkn bulunmayan birtakm artlar aranr. Szkonusu artlar unlardr: a- Kurn'n tercme edilecei dilde kendisinden tercme edildii dilin karlnda harfiyyen kelimelerin varl. b- Tercme edilecek dilde kendisinden tercme yaplan dil olan Arapaya benzer edatlarn manalarn karlayacak edatlarn varl. c- Kendisinden tercme edilen dil ile tercme yaplacak dilin kelime sralan itibariyle cmle, sfat ve izafetlerde benzerlik arzetmesi. Kimi ilim adamnn grne gre harf tercmenin, bir yetin bir blmnde ya da ona benzer buyruklarda tahakkuku mmkndr. Fakat bu kadarnda bile tahakkuku mmkn ise yine haramdr. nk anlamn tamamn ifade etmesine imkn olmad gibi, Arapa ve hereyi beyan eden Kurn'n ruhlara yapt tesiri yapmasna da imkn yoktur. Ayrca byle bir tercmeyi gerektiren bir zorunluluk da bulunmamaktadr. nk mana yoluyla tercme ona ihtiya brakmamaktadr. Buna gre harf tercme, fiilen baz kelimelerde mmkn olsa bile, er'an kabul edilmemitir. Ancak zel bir kelime, terkibin tamam tercme edilmeksizin muhatabn anlamas iin muhatabn dili ile tercme edilmesi hali mstesndr. Bunda bir saknca olmaz. Mana yoluyla Kurn'n tercmesi ise, esas itibariyle caizdir. nk bunda bir saknca yoktur. Hatta arapa konumayan kimselere Kurn ve slmn ulatrlmasna ara olacaksa vacip dahi olabilir. nk bunlarn ulatrlp, tebli edilmesi vaciptir. Kendisi olmadan vacibin yerine getirilmesi mmkn olmayan herbir i de vaciptir. Fakat bunun caiz olabilmesi iin baz artlar aranr: 1. Bu tercme, Kurn'a ihtiya duyulmayacak ekilde alternatif haline sokulmamaldr. Buna gre bu tercmenin yanbanda Kurn'n arapa olarak yazlmas da gerekir. Bylelikle bu tercme Kurn'a tefsir gibi olur. 2. Tercmeyi yapan kimsenin her iki dildeki lafzlarn medllleri ve anlatm balamnda neleri gerektirdiini bilen kimse olmas. 3. Kurn- Kerim'deki er' lafzlarn anlamn bilen bir kii olmas. Kurn- Kerim tercmesi ancak bu hususta kendisine gven duyulan bir kii tarafndan yaplmsa kabul olunur. Bu tercmeyi yapacak kimsenin dininde istikamet sahibi bir mslman olmas gerekir. Ashab- Kiram'dan Tefsir Yapmakla Mehur Olanlar Tefsir ile n kazanm pekok sahabi vardr. Suyut bunlar arasnda drt halife olan Ebu Bekir, mer, Osman ve Ali Radyallahu anhum'u zikretmekle birlikte, ilk nden gelmi tefsir rivayetleri ok deildir. nk onlar halifelik grevi ile megul olmulard. Ayrca tefsiri bilenlerin okluu dolaysyla bu hususta onlardan nakilde bulunmaya ihtiya da azdr. Yine ashab- kiram arasnda tefsir ile n kazanm olanlardan Abdullah b. Mesud ile Abdullah b. Abbas da vardr. Bu iki sahabi ile birlikte Ali b. Ebi Talib'in hayat tercmesini verelim: 1. Ali b. Ebi Talib

Raslullah'n Sallallahu aleyhi vesellem'in amcasnn olu, kz Fatma'nn eidir. Allah ondan ve einden raz olsun. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in yakn akrabalar arasnda ilk iman eden odur. O bu ismiyle n kazanmtr. Knyesi Ebul-Hasen ile Ebu Turab'dr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem peygamber olarak grevlendirilmeden nce dnyaya gelmi, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in himayesinde bymtr. Onunla birlikte btn gazalara katlmtr. Pek ounda sanca o tamtr. Sadece Tebk Gazvesine katlmamtr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem onu aile halkna bakmakla grevlendirmi ve ona yle demiti: Sen Harun'un, Musa'ya konumu ne ise bana gre o konumda olmaya raz deil misin? u kadar var ki benden sonra peygamber gelmeyecektir.33 Ali Radyallahu anh hakknda nakledilen menkbe ve faziletler kadar bakas hakknda nakledilmi deildir. Onun sebebiyle iki kesim helk olmutur. Ona dmanlk yapan ve menkbelerini gizlemeye alan Nsbiler ile iddia ettikleri sevgilerinde mbalaa eden ve kendisinin ihtiya duymayaca hatta dnld takdirde ona bir eit hakaret saylabilecek menkbeler uydurmu olan Rfzler ve iiler. Ali Radyallahu anh ilim ve nezahet ile birlikte kahramanlk ve zek ile n kazanmtr. yle ki m'minlerin emiri mer b. el-Hattab Radyallahu anh, Ebu'l-Hasen'in bulunmad bir problem ile kar karya kalmaktan Allah'a snrd. Nahivcilerin kullandklar mesellerden Bu yle bir problem ki, onu zmek iin Ebu'l-Hasen yok! diye bir sz dahi mehurdur. Ali'den rivayet edildiine gre o yle dermi: Yce Allah'n kitabna dair bana soru sorunuz, bana soru sorunuz. Allah'a yemin ederim ki gece mi gndz m indiini bilmediim bir yet dahi yoktur. bn Abbas Radyallahu anh dedi ki: Salam bir kimse bize Ali'den bir rivayet nakledecek olursa, onun rivayetine hibir eyi denk kabul etmeyiz. Yine ondan yle dedii rivayet edilmitir. Ben Kurn'n tefsiri ile ilgili ne rendimse Ali b. Ebi Talib'den rendim. mer Radyallahu anh'n aralarndan halifeyi tayin etmek zere adam gsterdii ura yelerinden birisiydi. Abdurrahman b. Avf halifelii ona teklif etti. Fakat o birtakm artlar olmadan kabul etmeyeceini syledi. O da bu artlarn bazlarn kabul etmedi. Daha sonra Osman'a bey'at etti, Ali ve dier insanlar da ona bey'at ettiler. Osman Radyallahu anh'dan sonra halifelik iin ona bey'at edildi ve nihayet Kfe'de Hicri 17 Ramazan 40 gecesi ehid edildi. Allah ondan raz olsun. 2. Abdullah b. Mesud Tam ad Abdullah b. Mesud b. Gfil el-Icl'dir. Annesinin ad Um Abd'dr. Bazen ona da nisbet edildii olurdu. -nk babas cahiliye dneminde lmt. Annesi ise slmn geliine yetimi ve mslman olmutu.slma ilk girenlerdendi. (Biri Habeistan'a, dieri Medine'ye) iki hicreti yapm, Bedir ve daha sonraki gazalarda da hazr bulunmutur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellemden Kurn'n yetmi ksur suresini bizzat renmi ve Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kendisine slmn ilk dnemlerinde phesiz ki sen retilmi bir delikanlsn34 demitir. Yine Rashulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Her kim Kurn' indirildii tazelii ile okumay arzu ederse o, Um Abd'in olunun kraati gibi okusun."35 Sahih-i Buhr'deki36 bir rivayete gre bn Mesud Radyallahu anh yle demitir: Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in ashab da biliyor ki, ben aralarnda Allah'n kitabn en iyi bilenlerden birisiyim. Yine o yle demitir: Kendisinden baka hibir ilah olmayan Allah adna yemin ederim ki, Allah'n kitabndan indirilmi btn surelerin ben nerede indirildiklerini biliyorum. Allah'n kitabndan her ne yet indirilmise phesiz ben onun kimin hakknda indirildiini de biliyorum. Bir kimsenin Allah'n kitabn benden daha iyi bildiini ve develerin onun yanna beni gtrebileceini bilirsem, phesiz deveye biner onun yanna giderim. bn Mesud Radyallahu anh, Peygamber Sallallahu aleyhi veselleme hizmet edenlerden birisi idi. O Peygamberimizin nalnlarn, abdest suyunu ve yastn korumakla grevli idi. yle ki Ebu Musa el-E'ar yle demitir: Ben ve kardeim Yemen'den geldik. Uzunca bir sre kaldmz halde Abdullah b. Mesud'un Peygamberin ehli beytinden birisi olduunu zannediyorduk. nk onun da, annesinin de Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in huzuruna girip ktklarn gryorduk.37 Ayrca Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in yannda oka bulunmasndan tr Ondan ve Onun tutum ve davranlarndan etkilenmiti. O kadar ki, Huzeyfe onun hakknda yle demiti: Ben davranlar, hareketleri, yol gsterii peygambere Um Abd'in olundan daha ok benzeyen bir kimse bilmiyorum.38 mer b. el-Hattab onu Kfe'ye, Kfelilere dinlerini retmek zere gndermi, Ammar' da emir olarak grevlendirmi ve yle demiti: Her ikisi de Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'in ashabnn en
33 34 35 36 37

Buhr, Mez Kitab, hadis no: 4416; Muslim, Sahabinin Faziletleri Kitab, hadis no: 6218. Ahmed (1/379). bn Mce 128. Buhr, Kurnn Faziletleri Kitab, 8. Bb, hadis no: 5000. Buhr, Nebinin Ashabnn Faziletleri Kitab, hadis no: 3763; Muslim, Sahabilerin Faziletleri Kitab, hadis no: 2460. 38 Buhr, Nebinin Ashabnn Faziletleri Kitab, hadis no: 2762.

deerlilerindendir. Siz bu ikisine uyun. Daha sonra Osman onu Kfe'ye vali tayin etmi, arkasndan onu grevinden alarak Medine'ye geri dnmesini emretmiti. Abdullah b. Mesud Medine'de otuziki ylnda vefat etti ve Baki'de defnedildi. O srada yetmi ksur yanda idi. 3. Abdullah b. Abbas Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in amcas olu olup, hicretten yl nce dnyaya gelmitir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in yannda bymtr. nk hem onun amcasnn olu idi, hem de teyzesi Meymne Peygamberimizin hanmlarndand. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem onu barna basm ve: Allah'm, ona hikmeti ret! Bir rivayette:39 Kitab ret, diye dua etmitir. Peygamberimize abdest suyunu hazrlamas zerine de; Allah'm sen onu dinde fakih kl. (Ona dinin inceliklerini ret), diye dua etmitir.40 te bu mbarek dua sebebiyle o tefsir ve fkhn yaylmasnda etkili, bu mmetin pek byk bir ilim adam haline gelmiti. nk yce Allah onu ilme tutku ile balanmaya, ilim tahsili iin gayret gstermeye, onu renmek ve retmek iin de sabr gstermeye muvaffak klmtr. O bu yolla pek stn bir mertebeye ulam oldu. O kadar ki, m'minlerin emiri mer b. el-Hattab onu meclislerine arr, onun grn kabul ederdi. Muhacirler: bn Abbas' ardn gibi niin bizim ocuklarmz armyorsun? deyince, onlara yle dedi: Bu olgun ve yallarn gencidir. Onun ok soru soran bir dili, iyice kavrayan, akleden bir kalbi vardr. Daha sonra onlar bir gn huzuruna davet etti. Onlara kendisinin farknda olduu hususlar gstermek amacyla bn Abbas' da beraberlerinde oturmak zere ard. mer Radyallahu anh yce Allah'n: "Allah'n yardm ve fetih geldiinde..." (en-Nas, 110/1) suresi hakkndaki grnz nedir, diye sordu. Kimileri: Yce Allah bize Mekke'yi fethetmeyi nasip ederse kendisine hamdedip, ondan mafiret dilememizi emretti, dedi, kimileri de sustu. Bu sefer mer, bn Abbas'a: Sen de byle mi diyorsun? diye sordu. bn Abbas: Hayr dedi. mer: Peki ne diyorsun? diye sorunca, bn Abbas u cevab verdi: Burada szkonusu olan Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in ecelidir. Yce Allah ona Allah'n yardm ve Mekke'nin fethi demek olan fetih geldii takdirde bu senin ecelinin alametidir, diye bildirdi. Bunun zerine sen de hamdiyle Rabbini tesbih et ve ondan mafiret dile! nk o tevbeleri oka kabul edendir, diye aklad. mer dedi ki: Benim de ona dair bildiklerim, senin bildiklerinden farkl deildir. bn Mesud Radyallahu anh dedi ki: bn Abbas Kurn'n ne gzel bir tercmandr! Eer o bizim yalarmza eriirse bizden kimse onunla boy lemez. Bununla birlikte bn Abbas, Abdullah b. Mesud'dan sonra otuzalt yl daha yaad. Ondan sonra elde ettii ilim hakknda acaba ne dnlr? bn mer bir yet hakknda kendisine soru soran birisine: bn Abbas'a git ona sor. nk o hayatta kalanlar arasnda Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'e indirilenleri en iyi bilen kimsedir, demiti. Ata dedi ki: Fkh itibariyle stn, hayet itibariyle byk, bn Abbas meclisiyle boy lebilecek bir meclis gremedim. Fkh renmek isteyenler onun yannda, Kurn renmek isteyenler onun yannda, iir renmek isteyenler onun yannda idi. Onlarn hepsine olduka geni bir vadiden bilgiler sunuyordu. Ebu Vil dedi ki: bn Abbas hac mevsiminde emir olduu srada (Osman Radyallahu anh tarafndan hac emiri olarak grevlendirilmiti) Nur suresini okumaya balad. Bir taraftan okuyor, dier taraftan tefsir ediyordu. Kendi kendime yle demeye baladm: Ben bu adamn szleri gibi bir sz duymadm, byle birisini grmedim. Eer bunu ranllar, Bizansllar, Trkler dinleyecek olsalar hi phesiz mslman olurlard. Osman Radyallahu anh otuzbe ylnda hac emiri, Ali Radyallahu anh da onu Basra valisi olarak grevlendirmiti. Ali Radyallahu anh ldrlnce Hicaz'a gitti, Mekke'de ikamet etti. Sonra oradan kp Taif'e gitti. Taif'te altmsekiz hicri ylnda, yetmibir yanda vefat etti. Tabinden Mfessir Olarak n Kazananlar Tabinden tefsir bilgileriyle mehur olmu pekok kimse vardr. Bunlarn bir ksm: A- Mekkelilerden: Bunlar bn Abbas'a tabi olanlard. Mcahid, krime ve Ata b. Ebi Rebh bunlardandr. B- Medinelilerden: Bunlar Ubey b. Kab'a tabi olanlard. Zeyd b. Eslem, Ebu'l-liye, Muhammed b. Kab elKuraz gibi. C- Kfelilerden: Bunlar da bn Mesud'a tabi olanlard. Katade, Alkame ve b gibi. Bunlardan iki kiinin, Mcahid ile Katade'nin ksa biyografilerini verelim: 1. Mchid: Ad Mchid b. Cebr el-Mekk'dir. Mahzum oullarndan es-Saib b. Ebi's-Saib'in azadlsdr. Hicretin 21. ylnda dnyaya geldi. Kurn tefsirini bn Abbas Radyallahu anh'dan rendi. bn shak ondan yle dediini rivayet
39 Buhr, Nebinin Ashabnn Fazileteri Kitab, hadis no: 3756. 40

Buhr, Abdest Kitab, hadis no:143.

etmektedir: Ben mushaf Fatiha'dan sonuna kadar bn Abbas'a defa arzettim. Herbir yet banda onu durduruyor ve ona yet hakknda soru soruyordum. Sfyan es-Sevr yle derdi: Sana tefsir rivayeti Mcahid'den diye ulat takdirde o sana yeter. afii ve Buhr onun tefsirlerine itimat etmitir. Buhr, Sahih'inde ondan oka nakilde bulunur. Zeheb onun tercemesinin sonlarnda unlar sylemektedir: Mcahid'in imaml ve onun sylediklerinin delil oluu zerinde mmet icm etmitir. Mekke'de 104 ylnda 83 yanda secde halinde iken vefat etti. 2. Katde: Ad Katade b. Deme es-Seds olup Basraldr. 61 ylnda anadan doma kr olarak dnyaya geldi. lim talebi hususunda byk bir gayret gsterdi. Gl bir hafzas vard. yle ki o, kendisi hakknda yle demitir: Bana hadis nakleden hibir kimseye: Benim iin bir daha tekrarlar msn asla demedim. Kulaklarm neyi duyduysa mutlaka kalbim de onu bellemitir. mam Ahmed onu szkonusu etmi ve uzun uzadya anlatmtr. Onun ilmini, fkhn, tefsir ile ilgili farkl grlere dair bilgisini yayp durmu, onu hafz ve fakh diye nitelendirmi ve yle demitir: Onun nne geecek bir kimse bulabilmek ihtimali ok azdr. Onun gibi bir kii belki bulunabilir. Yine mam Ahmed onun hakknda unlar syler: O Basrallar arasnda en ok hadis bellemi birisi idi. Her neyi iittiyse onu bellemitir. Muvst ehrinde 117 ylnda 56 yanda vefat etmitir. Kurn, Muhkem Ve Mteabihtir Muhkemlik ve mteabihlik bakmndan Kur'n- Kerim eittir: Birincisi yce Allah'n Kurn'n btn iin bir nitelik olarak szkonusu ettii genel muhkemlik. Yce Allah'n u buyruklarnda olduu gibi: "Bu, yetleri salamlatrlm, sonra da hkm sapasalam (hakim) ve hereyden haberdar olan (Habr) Allah tarafndan geni geni aklanm bir kitaptr." (Hud, 11/1) "Elif, Lm, R. te bunlar hikmet dolu (olduka muhkem) kitabn yetleridir." (Yunus, 10/1) "Muhakkak ki o katmzdaki ana kitapta ok ycedir, ok muhkemdir." (ez-Zuhruf, 43/4) Buradaki "muhkemlik" lafz ve manalar itibariyle salamlk ve gzellik demektir. O fesahat ve belaatin en ileri derecesindedir. Verdii haberlerin hepsi doru ve faydaldr. Bunlar arasnda yalan, eliki, bo ve hayrsz hibir ey yoktur. Onun btn hkmleri adalettir. Onun hkmnde hakszlk, eliki olmad gibi, aklszca bir hkm de yoktur. kinci tr: Kurn- Kerim'in tmne nitelik olan genel mteabihliktir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Allah szn en gzelini mtebih, tekrar edilen (mesn) bir kitap halinde indirmitir. Ondan dolay Rablerine kalbten sayg duyanlarn derileri rperir. Sonra Allah anld iin derileri ve kalpleri yumuar..." (ez-Zmer, 39/23) Burada sz geen "mteabihlik"in anlam, Kurn'n tmnn mkemmellik, gzellik ve lmeye deer amalar bakmndan birbirine benzediidir. Esasen "eer o Allah'tan bakasndan gelseydi, elbette iinde birbirini tutmayan birok eyler bulurlard." (en-Nis, 4/82) nc tr ise Kurn yetlerinin bir blmne mahsus muhkemlik ile bir dier blmne mahsus mtebihliktir. Yce Allah'n u buyruunda dile getirildii gibi: "Sana kitab indiren odur. Onun bir ksm yetleri muhkemdir. Bunlar kitabn anasdr. Dier bir ksm da mteabihtir ama kalplerinde erilik bulunanlar srf fitne aramak ve onu tevil etmeye kalkmak iin onun mtebih olanna uyarlar. Halbuki onun (mteabih yetlerinin) tevilini Allah'tan bakas bilmez. limde derinlemi olanlar ise: 'Biz ona inandk, hepsi Rabbimiz nezdindendir' derler. Olgun aklllardan bakas ibretle dnemez." (l-i mran, 3/7) Burada sz edilen muhkemlik, yet-i kerimenin herhangi bir kapall szkonusu olmadan ak seik bir ekilde anlalmas demektir. Yce Allah'n u buyruklarnda olduu gibi: "Ey iman edenler! Sizi bir erkekle bir diiden yarattk ve sizi birbirinizle tanasnz diye uluslara ve kabilelere ayrdk..." (el-Hucurt, 49/13) "Ey insanlar! Sizi de, sizden ncekileri de yaratan Rabbinize ibadet edin ki, takv sahibi olasnz." (el-Bakara, 2/21) "Halbuki Allah alverii hell, riby haram klmtr." (el-Bakara, 2/275) "Le, kan, domuz eti, Allah'tan bakas adna boazlananlar... size haram klnd." (el-Mide, 5/3) Bunun rnekleri pek oktur. Buradaki erevesiyle mteabihliin anlamna gelince, yetin anlamnn gizli olmas ve eitli anlamlarndan birisinin tayin edilmesinde glk bulunmas demektir. yle ki herhangi bir kimse yce Allah hakknda yahut onun kitab ya da Rasl hakknda uygun olmayan birtakm anlaylar vehmedebilir, derin ilim sahibi kimse ise bundan farkl bir mana kartr.

Yce Allah ile ilgili buyruklar hakknda kiinin olmadk yanl anlaylar kartabilecei buyruklara rnek olarak: "Hayr, Allah'n iki eli de aktr." (el-Mide, 5/64) buyruudur. Yanl anlayan bir kimse, yce Allah'n iki elinin yaratlmlarn ellerine benzeyen iki el olduunu zanneder. Yce Allah'n kitab ile ilgili olana rnek olarak unlar gsterebiliriz: Bir kimse: "Sana gelen her iyilik Allah'tandr. Sana gelen her fenalk da kendindendir." (en-Nis, 4/79) buyruu yannda: "Eer onlara bir iyilik dokunursa: 'Bu Allah'tandr' derler. ayet onlara bir ktlk dokunursa: 'Bu sendendir' derler. De ki: 'Hepsi Allah'tandr.'" (en-Nisa, 4/78) buyruklarn okuyunca bunlar anlamakta zorlanan bir kii Kurn'da eliki ve bir blm ile dier blmleri arasnda tutarszlk olduunu sanr. Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem ile ilgili olanlara rnek: Herhangi bir kimse yce Allah'n: "Eer sana indirdiimizden phede isen senden nce kitab okuyanlara sor. Andolsun ki hak sana Rabbinden gelmitir. O halde sakn phe edenlerden olma!" (Yunus, 10/94) buyruunu okuyunca Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'i kendisine indirilen buyruklar hakknda phe ettiini sanmas verilebilir. limde Derinlemi Kimseler le Kalplerinde ERilik Bulunanlarn Mtebih Buyruklara Kar Tutumu limde derinlemi olanlarla kalplerinde erilik bulunanlarn mtebih buyruklara kar tutumlarn yce Allah aklam bulunmaktadr. Kalplerinde erilik bulunanlar hakknda: "Ama kalplerinde erilik bulunanlar, srf phe aramak ve onu tevil etmeye kalkmak iin onun mtebih olanna uyarlar." (l-i mran, 3/7) diye buyurmaktadr. limde derinlemi olanlarn tutumu hakknda da: "limde derinlemi olanlar ise: 'Biz ona inandk. Hepsi Rabbimiz nezdindendir' derler." (l-i mran, 3/7) diye buyurmaktadr. Buna gre kalplerinde erilik bulunanlar, bu mtebih yetleri yce Allah'n kitabna dil uzatmak, insanlar bu kitaptan evirmek ve yce Allah'n maksadna uygun olmayan bir ekilde tevil etmek (yorumlamak) iin bir ara olarak kullanrlar. Bunun sonunda da hem kendileri sapar, hem bakalarn saptrrlar. limde derinlemi olanlar ise, yce Allah'n kitabnda yer alan her bir eyin hakkn kendisi olduuna, onda herhangi bir ayrlk veya bir tutarszlk bulunmadna inanrlar. nk bu kitapta ne varsa Allah'tan gelmitir. "Eer o Allah'tan bakasndan gelseydi, elbette iinde birbirini tutmayan birok eyler bulurlard." (en-Nis, 4/82) Mtebih olarak gelen buyruklar ise, muhkem buyruklara gre ele alrlar. Bylelikle Kurn- Kerim'in btn buyruklar muhkem olmu olur. Birinci rnek ile ilgili olarak yle derler: phesiz yce Allah'n celal ve azametine yakan gerek manada iki eli vardr. Onun bu elleri yaratlmlarn eline benzemez. Tpk onun bir zatnn olduu ve bu zatn yaratlmlarn zatna (sfatna) benzemedii gibi. nk yce Allah: "Onun benzeri hibir ey yoktur. O hereyi iitendir, hereyi grendir." (e-r, 42/11) diye buyurmaktadr. kinci rnek hakknda da yle derler: yilik te, ktlk te hepsi yce Allah'n takdiri iledir. Fakat iyiliin sebebi yce Allah'n kullarna ltufta bulunmasdr. Ktln sebebi ise kulun yaptklardr. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "Size isabet eden her musibet ellerinizle kazandklarnz sebebi iledir. ounu ise affeder." (e-r, 42/30) Buna gre ktln kullara izafe edilmesi, bir eyin sebebine izafe edilmesi kabilindendir. Onu takdir edene izafe edilmesi kabilinden deildir. Hem iyiliin, hem ktln yce Allah'a izafe edilmesi, ise bir eyin onu takdir edene izafe edilmesi kabilindendir. Bylelikle izafet cihetleri farkl olmas sebebiyle iki yet arasnda tutarszlk ve aykrlk olduu vehmi ortadan kalkm olmaktadr. nc rnek ile ilgili olarak da yle derler: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kendisine indirilen buyruklar hakknda asla phe etmi deildir. Aksine o insanlar arasnda onu en iyi bilen ve ona en gl bir ekilde inanan bir kimse idi. Nitekim yce Allah bizzat ayn srede yle buyurmaktadr: "De ki: 'Ey insanlar! Eer benim dinimden bir phe iinde iseniz (bilin ki), ben sizin Allah'tan baka taptklarnza tapmam...'" (Yunus, 10/104) Yani eer sizler onun hakknda bir phe tayorsanz, ben ondan yana kesin bir inanca ve kanaate sahibim. Bundan dolay ben sizlerin Allah'tan baka ibadet ettiklerinize tapmam. Aksine onlar inkar eder ve yalnz Allah'a ibadet ederim. Dier taraftan yce Allah'n: "Eer sana indirdiimizden phede isen..." (Yunus, 10/94) buyruundan Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in phe etmesinin mmkn ya da fiilen vukua gelmi olmas gerekmez. Nitekim yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr: "De ki: 'Rahmann bir evld olsayd ibadet edenlerin ilki ben olurdum." (ez-Zuhruf, 43/81) Acaba yce Allah'n evldnn bulunmas mmkn mdr, yoksa byle bir ey olmu mudur? Kesinlikle hayr, byle bir ey olmamtr. Yce Allah iin bunun mmkn olduu da dnlemez. Nitekim bir baka yerde yce Allah yle buyurmaktadr: "Halbuki Rahmana evld edinmek yaramaz. Gklerde ve yerde kim varsa hepsi Rahmann huzuruna ancak kul olarak gelecektir." (Meryem, 19/92-93)

Yce Allah'n: "O halde sakn phe edenlerden olma!" (Yunus, 10/94) buyruu, Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in fiilen phe etmi olmasn gerektirmez. nk bir ii yapmam bir kimseye bir hususun yasaklanmas mmkndr. Nitekim yce Allah ye buyurmuyor mu: "Allah'n yetleri sana indirildikten sonra sakn seni onlardan alkoymasnlar ve (insanlar) Rabbine davet et. Asla mriklerden olma!" (el-Kasas, 28/87) Bilindii gibi onlar Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'i Allah'n yetlerinden alkoyamamlardr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ise herhangi bir ekilde irke bulamamtr. Byle bir ii yapmas szkonusu olmayan bir kimseye byle bir yasaklamay yapmaktan maksat, bu ii fiilen yapanlar eletirmek ve onlarn izledikleri yoldan bakalarn sakndrmaktr. te bu yolla aradaki mtebihlik ve Allah Rasl ile ilgili uygun olmayan zanlar bertaraf edilmekte, ortadan kalkmaktadr. Kurn- Kerim'de Mtebihlerin eitleri Kurn- Kerim'de grlen mteabihler iki eittir. Birinci tr, hakiki mtebihtir. Bu insanlarn bilmelerine imkn bulunmayan hususlar kapsar. Yce Allah'n sfatlarnn hakikatleri gibi. Bizler her ne kadar bu sfatlarn anlamlarn biliyor isek dahi, bunlarn hakikatlerini ve keyfiyetlerini idrk edemeyiz. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Onlar onu bilgileri ile kuatamazlar." (Th, 20/110) "Gzler onu idrk edemez. O ise btn gzleri idrak eder (onlar kuatmtr). O ltuf sahibidir, hereyden haberdardr." (el-En'm, 6/103) Bundan dolay mam Malik (Allah'n rahmeti zerine olsun)'e yce Allah'n: "Rahman ar istiv etti." (Th, 20/5) buyruu hakknda nasl istiv etti diye sorulunca, yle cevap vermitir: stiv bilinmeyen bir ey deildir. Fakat keyfiyeti akl ile kavranlamaz. Ona iman etmek ise farzdr. Buna dair soru sormak da bid'attir. Bu kabilden olan mtebihlerin aklanmas iin soru sormann anlam da yoktur. nk byle bir bilgiye ulamak imkanszdr. kinci tr mteabih ise nisb (greceli) mtebih olandr. Bu ise bir ksm insanlar iin mtebih grlmekle birlikte bazlar iin yle grnmeyendir. Bu durumda ilimde derinlemi olanlar bunu bilirken, bakalar bilmeyebilir. Bu tr mtebihlerin aklanmas ve vuzuha kavuturulmas iin soru sorulabilir. nk buna dair bilgiye ulamak mmkndr. Zira Kurn- Kerim'de insanlardan hibir kimse iin manas aklk kazanmayacak bir ey yoktur. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Bu insanlar iin bir aklama, takv sahipleri iin de bir hidyet ve bir ttr." (l-i mran, 3/138) "Ve biz ona bu kitab hereyi aklayan bir hidyet... olmak zere ksm ksm indirdik." (en-Nahl, 16/89) "O halde biz onu (Cebrail aracl ile) okuduumuz zaman sen onun okumasna uy! Sonra onu aklamak da hi phesiz bize aittir." (el-Kyme, 75/18-19) "Ey insanlar, size Rabbinizden bir burhn (apak bir belge) geldi. Size apak bir nur da indirmiizdir." (enNis, 4/174) Bu tr buyruklarn rnei pek oktur. Bunlardan birisi de yce Allah'n: "Onun benzeri hibir ey yoktur." (er, 42/11) buyruudur. nk sfatlar ta'tl edenler bu buyruktan yce Allah'n sfatlarnn bulunmad anlamn kartmlar ve sfatlarn varlnn kabul edilmesi halinde benzerlik szkonusu olaca iddiasnda bulunarak, yce Allah'n sfatlarnn bulunduunu ortaya koyan pekok yet-i kerimeden yz evirmilerdir. Halbuki manann esas olarak kabul edilmesi, benzerlii gerektirici deildir. Yine bu trden mtebih buyruklara bir dier rnek de yce Allah'n: "Kim bir m'mini kasten ldrrse cezas orada ebediyyen kalmak zere cehennemdir. Allah ona gazap etmi, lanet etmi ve ona pek byk bir azap hazrlamtr." (en-Nisa, 4/93) buyruudur. nk bu buyruk, el-Vadiyye diye bilinen frka tarafndan mtebih grlerek, burdan m'mini kasten ldren bir kimsenin ebediyyen cehennemde kalacan anlamlardr. Daha sonra bunu devam ettirerek btn byk gnahlar hakknda geerli kabul etmiler ve irkten daha aa btn gnahlarn affedilmesinin, yce Allah'n dilemesine bal olduuna dellet eden yetleri grmezlikten gelmilerdir. Bu trden bir dier yet-i kerime de yce Allah'n: "Bilmezmisin ki Allah gkte ve yerde olan hereyi bilir. phesiz ki btn bunlar bir kitaptadr. Gerekten bu Allah'a ok kolaydr." (el-Hac, 22/70) yetidir. nk bu buyruk Cebriyye tarafndan mtebih olarak anlalm ve bundan kulun amelini yapmaya mecbur olduu anlamn karmlar, onun o ameli ilemek iin irade ve kudretinin varlnn szkonusu olmadn ileri srmlerdir. Kulun bir irade ve bir kudret sahibi olduuna delil tekil eden yetleri ve kulun biri kendi ihtiyar (seim ve tercihi) ile dieri ihtiyar bulunmamakszn olmak zere iki tr fiili olduunu grmezlikten gelmilerdir. limde derinlemi akl sahibi kimseler ise mtebih gibi grlen bu yet-i kerimeleri dier yetlerle badaacak ekilde nasl aklayabileceklerini ve bylelikle Kurn- Kerim'in btn ile mtebihlik szkonusu olmakszn muhkem bir btn halinde nasl anlalacan iyi bilirler.

Kurn- Kerim yetlerinin Muhkem ve Mtebih Trlerine Ayrlmasndaki Hikmet Eer Kurn'n tamam muhkem olsayd, bu sefer hem tasdik hem de amel yn ile Kurn'la snama hikmeti szkonusu olmazd. nk Kurn'n anlam aka ortada olacak olsayd fitneyi aramak ve Kurn'n tevili peinde gitmek maksad ile onu tahrif etmeye ve mtebihlere sarlmaya imkn bulunmazd. ayet btnyle mtebih olsayd, bu sefer Kurn'n btn insanlar iin apak ve bir hidayet olmas szkonusu olmazd. Gereince amel etmeye de imkn bulunmazd. zerine salam bir akde bina edilemezdi. Fakat yce Allah hikmetiyle onun bir ksm yetlerini muhkem olarak indirdi. Mtebih grlen yetlerin aklanmas iin bu muhkem yetlere bavurulur. Dier yetler ise kullara snav olmak zere mtebihtirler. Bylelikle imannda samimi olanlar ile kalblerinde erilik bulunanlar birbirinden ak bir ekilde ayrlm olur. mannda doru ve samimi olan bir kimse Kurn'n btnyle yce Allah tarafndan geldiini kesinlikle bilir. Allah tarafndan gelen hereyin hakkn ta kendisi olduunu, onda btl diye bir eyin ya da elikinin bulunmasnn imknsz olduunu kesin olarak bilir. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "nnden de, arkasndan da batl ona eriemez. (nk o) hikmeti sonsuz, her hamde lyk olan tarafndan indirilmedir." (Fussilet, 41/42) "Eer o Allah'tan bakasndan gelseydi elbette iinde birbirini tutmayan birok eyler bulurlard." (en-Nis, 4/82) Kalplerinde erilik bulunan kimseler ise, mtebihten hareketle muhkem buyruklar tahrif etmeye yeltenirler. Haberler hakknda phe uyandrmak iin hevlarna tabi olmaya, hkmlere kar byklenmeye kalkrlar. Bundan dolay akide ve amelleri itibariyle sapk kimselerin, ou zaman bu sapklklarna bu tr mtebih yetleri delil gsterdiklerini grrz. Kurn'da eliki Olduu zlenimini Veren Buyruklar Tearuz (eliki, atma); iki yetin birisinin ifade ettii hususu, dierinin ifade ettiini imkansz klmas demektir. Mesel; bir yet bir hususu tespit ederken, dieri ayn hususu nefyeder. kisinin de ifade ettii muhteva haber vermek mahiyetinde olan iki yet arasnda bir teruzun ortaya kmas imknszdr. nk bu durumda birilerinin yalan olmas gerekir. Bu ise yce Allah'n verdii haberler hakknda imknsz bir eydir. Yce Allah: "Allah'tan daha doru szl kimdir?" (en-Nis, 4/87) ve "Allah'tan daha doru szl kim olabilir?" (en-Nis, 4/122) diye buyurmaktadr. Her ikisi bir hkme dellet eden iki yet arasnda bir teruzun olmas da imknszdr. nk bu iki yetten sonra gelen yet birinci geleni neshedicidir. Yce Allah da yle buyurmaktadr: "Biz bir yeti nesheder veya unutturursak ya ondan daha hayrlsn ya da onun benzerini getiririz." (el-Bakara, 2/106) Nesh sabit olduuna gre birinci yetin hkm artk devam etmez ve ikinci yetin hkm ile eliki arzetmez. Bu kabilden tearuz izlenimi veren yetler grld takdirde, her iki yetin birlikte telif edilmesine gayret edilir. Eer bu salanamayacak olursa, o takdirde bu hususta herhangi bir yargya varmadan ii bilene havale etmek gerekir. lim adamlar -Allah'n rahmeti zerlerine olsun- teruz (eliki) izlenimini veren pekok rnekler szkonusu etmi ve bu hususta yetlerin birlikte nasl telif edileceklerini aklamlardr. Benim bu konuda grdm en kapsaml eser eyh Muhammed el-Emin e-enkti -yce Allah'n rahmeti zerine olsun-'nin: "Defu hami'lIzdrb an yi'l-Kitap" adl eseridir. Bu trden rneklerden birisi yce Allah'n Kurn- Kerim hakknda: "O takv sahipleri iin bir hidayettir." (elBakara, 2/2) buyruu ile: "O ramazan ay ki Kurn onda indirilmitir. O insanlar hidayete erdirmek, doru yolu... aklamak zere indirilmitir." (el-Bakara, 2/185) buyruklardr. Birinci yette Kurn- Kerim'in hidayeti zel olarak takv sahipleri iin szkonusu edilmiken, ikincisinde genel olarak btn insanlar iin szkonusu edilmitir. Bu iki yetin birarada anlalmalarna gelince: Birinci yette sz edilen hidayet tevfik hidayeti ve faydalanma hidayetidir. kincisinde szkonusu edilen hidayet ise aklama ve irad hidayetidir. Bu iki yetin bir benzeri de yce Allah'n Rasl hakkndaki: "Muhakkak ki sen sevdiini hidayete erdiremezsin. Fakat Allah dilediine hidayet verir." (el-Kasas, 28/56) buyruu ile yine onun hakkndaki: "Ve muhakkak ki sen doru yola hidayet edersin (iletirsin)." (e-r, 42/52) buyruklardr. Birinci yet-i kerimede szkonusu olan tevfik hidayetidir. kincisinde szkonusu olan ise, beyn ve aklama hidayetidir. Yce Allah'n: "Allah kendisinden baka hibir ilh olmadn, adaleti ayakta tutarak aklad. Melekler de, ilim sahipleri de". (Al-i mran, 3/18) "Allah'tan baka hibir ilah yoktur." (Al-i mran, 3/62) "O halde Allah ile birlikte baka bir ilaha dua etme!" (e-uara, 26/213) "Rabbinin emri gelince Allah' brakp da dua ettikleri ilahlar onlara bir fayda salamad, zarara uratmaktan baka bir eylerini de arttrmadlar." (Hud, 11/121) yetleri de bu trden rnekler arasnda saylr.

nk ilk iki yette yce Allah'n dndaki ilhlarn ulhiyetleri reddedilmekte iken, sonraki iki yette onun dndaki varlklarn ulhiyetlerinden szedilmektedir. Bu iki yaklam ylece aklanr: Yce Allah'a has olan ulhiyet, hak olan ulhiyettir. Ondan baka varlklar hakknda szkonusu edilen ise, btl ulhiyettir. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Bunun sebebi udur. nk Allah hakkn ta kendisidir. Ondan baka onlarn dua ettikleri (taptklar) ise btldr ve muhakkak Allah ok ycedir, ok byktr." (Lukman, 31/30) Yine yce Allah'n: "De ki: 'Allah hibir zaman hayaszl emretmez." (el-Araf, 7/28) buyruu ile: "Bir lkeyi helk etmek istediimiz zaman, onun nimet ve refahtan marm elebalarna emrederiz de orada fsklk ederler. Artk zerlerinde sz (azab) hak olur. Biz de onu kknden ykar, helk ederiz." (el-sra, 17/16) buyruklardr. Birinci yet-i kerime'de yce Allah'n hayaszl emretmeyecei belirtilmektedir. kinci yetin zahirinden ise, Allahn fsklk olan bir takm hususlar emrettii anlalmaktadr. Bu iki yetin aras ylece telif edilir: Birinci yet-i kerimede szkonusu edilen emir, er emirdir. Yce Allah ise koyduu er emirlerde hayaszl emretmez. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "phesiz ki Allah adaleti, ihsan akrabaya vermeyi emreder. Hayaszl, mnker ve haddi amay yasaklar." (en-Nahl, 16/90) kinci yet-i kerimedeki emir ise, kevn emirdir. Yce Allah ise hikmetinin gereine uygun olarak diledii kevni emri verir. nk o yle buyurmaktadr: "O bir eyi diledi mi ona emri sadece 'ol' demesidir. O da oluverir." (Ysn, 36/82) Kim bu hususta daha ok rnek grmek istiyor ise e-ankiti'nin az nce iaret edilen eserine bavurabilir. Kasem (Yemin) Kasem; yemin demek olup, herhangi bir hususu tazim olunan bir sz vav ya da benzeri dier edatlardan birisini szkonusu ederek tekid etmektir. Yemin edatlar tanedir: Vav: Yce Allah'n: "Gn ve yerin Rabbi hakk iin (vav) o sizin konutuunuz gibi kesin bir gerektir." (ezZriyt, 51/23) buyruu gibi. Bu yemin edat ile birlikte amilin hazfedilmesi vaciptir. Bu harfin akabinde ancak ak bir isim gelir. Be: Yce Allah'n: "Hayr... kyamet gnne yemin ederim (be)" (el-Kyame, 75/1) buyruu gibi, Bu durumda bu rnekte grld gibi milin szkonusu edilmesi mmkndr. Yce Allah'n: "Dedi ki: zzetin hakk iin (be) hepsini mutlaka azdracam." (Sad, 38/82) diye blisin sylediklerinin nakledildii buyrukta olduu gibi, hazfedilmesi de caizdir. Yine verdiimiz bu rnekte grld gibi bu edatn hemen akabinde ak bir ismin gelmesi de mmkndr: "Allah benim Rabbimdir ve ben ona (be) yemin ederek sylyorum ki o, mutlaka m'minlere yardmc olacaktr." szmzde olduu gibi, bu edattan hemen sonra zamir de gelebilir. Te: Yce Allah'n: "Allah'a andolsun ki, huzura geldiiniz eylerden elbette sorguya ekileceksiniz." (en-Nahl, 16/56) Bu edat ile birlikte amilin hazfedilmesi vciptir ve ondan sonra ancak Allah ya da Rab ismi gelir. Mesel, Kabenin Rabbi hakk iin (ve) yce Allah'n izniyle mutlaka hacca gideceim. Aslolan adna yemin edilenin (muksemu'n-bihin) zikredilmesidir. nceki rneklerde grld gibi bu, pek oktur. Mesel; "mutlaka alacaksn diye sana and veriyorum" sznde olduu gibi sadece muksemu'n-bihin hazfedildii de olur. Bazan mil ile birlikte hazfedildii de olur. Bu da oka grlr. Yce Allah'n: "Sonra andolsun, o gnde nimetlerden elbette sorulacaksnzdr." (et-Teksur, 102/8) buyruunda olduu gibi. Yine aslolan kendisi dolaysyla yemin edilen eyin (muksemun aleyh)in szkonusu edilmesidir. Yce Allah'n: "De ki: 'Hayr, Rabbim hakk iin elbette diriltileceksiniz." (et-Tebun, 64/7) buyruunda olduu gibi. Bazan da kendisi sebebiyle yemin edilenin (muksemun aleyhin) caiz olarak hazfedildii de olur. Yce Allah'n: "Kaf, ok erefli Kurn'a yemin ederim ki..." (Kaf, 50/1) buyruunda olduu gibi. fade: ...Mutlaka helk edileceklerdir, takdirindedir. Eer muksemun aleyh daha nce gemi yahutta ona gerek brakmayacak ifadeler yer alm ise, hazfedilmesi vaciptir. bn Hiam, Muni'l-Lebb adl eserinde byle demi ve buna: "Zeyd ayaktadr vallahi ile Zeyd vallahi ayaktadr" gibi rnekler vermitir. Kasemin iki faydas vardr: Birincisi, adna yemin edilenin (muksemun bih) azametini aklamak. kincisi, kendisi sebebiyle yemin edilenin (muksemun aleyhin) nemini aklamak ve onu tekid etmek istemek. Bundan dolay kasem ancak aadaki hallerde gzeldir: 1. Muksemun aleyhin nemli olmas 2. Muhatabn bu hususta tereddt iinde bulunmas 3. Muhatabn byle bir eyi (yani hakknda yemin edilen hususu) inkr ediyor olmas.

Kasas (Kssa Anlatmak) Kasas ve kass (kssa anlatmak) szlkte izi takip etmek demektir. Terim olarak; ard arkasna gelen birtakm aamalara sahip bir hususa dair haber vermektir. Kurn'da anlatlan kssalar en doru kssalardr. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Allah'tan daha doru szl kimdir?" (en-Nisa, 4/87) Bu ise Kurn kssalarnn vaka ile eksiksiz bir uyum gstermesinden ileri gelmektedir. Yine en gzel kssalar da Kurn kssalardr. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Biz sana bu Kurn' vahyetmekle, sana en gzel kssalar anlatyoruz." (Yusuf, 12/3) nk Kurn kssalar belatta mkemmellik, anlamda stnlk derecelerinin en ycesini kapsamaktadr. En faydal kssalar da Kurn kssalardr. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Andolsun ki onlarn kssalarnda olgun akl sahipleri iin bir ibret vardr." (Yusuf, 13/111) nk Kurn kssalarnn kalplerin slh, amellerin ve ahlkn dzeltilmesi zerinde gl bir tesiri vardr. Kurn kssalar ksma ayrlr: Bir ksm peygamberler, rasller, onlarn kendilerine iman edenlerle ve onlar inkr eden kafirlerle, balarndan geen olaylarla ilgilidir. Bir dier ksm balarndan ibretli olaylar geen fertler ve eitli gruplarla alkaldr. Yce Allah onlarn bu kssalarn bize nakletmitir. Meryem ve Lukman kssalar ile duvarlar atlar stne yklm bombo bir kasaba yanndan geen kimsenin kssas (bk. el-Bakara, 2/259), Zulkarneyn, Karun, Ashab- Kehf, Ashab- Fil, Ashab- Uhdd ve daha baka kssalar gibi. Bir baka ksm da Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem dneminde meydana gelmi birtakm olaylar ve kimselerle ilgilidir. Bedir, Uhud ve Ahzab gazveleri, Kureyza oullar, Nadir oullar gazveleri, Zeyd b. Harise, Ebu Leheb ve baka kimselere ait kssalar gibi. Kurn- Kerim'deki kssalarn olduka byk, pekok hikmetleri vardr. Bunlarn bazlar unlardr: 1. Yce Allah'n bu kssalarn ihtiva ettii hikmeti aklamas. nk yce Allah: "Andolsun onlara kendisinde alkoyucu zellii olan haberler gelmitir." (el-Kamer, 54/4) buyurmaktadr. 2. Yalanlayanlar cezalandrmak suretiyle yce Allah'n adaletinin aklanmas. nk yce Allah yalanlayclar hakknda: "Biz onlara zulmetmedik. Fakat onlar kendi nefislerine zulmettiler. Rabbinin emri gelince Allah' brakp da tapndklar ilhlar onlara bir fayda salamad." (Hud, 11/101) diye buyurmaktadr. 3. M'minleri mkfatlandrmak suretiyle yce Allah'n ltfunun aklanmas. nk yce Allah: "Biz zerlerine ufak ta yadran bir rzgar gnderdik. Lutun ailesi mstesn. Onlar seher vaktinde kurtardk. Tarafmzdan bir nimet olmak zere (bunu yaptk). te kredenleri biz byle mkfatlandrrz." (el-Kamer, 54/34-35) diye buyurmaktadr. 4. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in yalanlayclarn kendisine yaptklarna kar teselli edilmesi. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Eer seni yalanlyorlarsa onlardan ncekiler de yalanlamlard. Peygamberleri onlara apak delillerle (mucizelerle), sahifelerle ve nur saan kitaplarla gelmiti. Sonra kfir olanlar yakaladm. imdi onlara azabm nasldr!?" (Ftr, 35/25-26) 5. M'minlerin iman zere sebat etmeleri ve imanlarn arttrmalar iin tevik etmek. nk m'minler kendilerinden nce geen m'minlerin kurtulduklarn ve cihad ile emrolunanlarn ilh yardma mazhar olarak zafere eritiklerini renmi bulunuyorlard. Yce Allah da yle buyurmaktadr: "Biz de duasn kabul edip, kendisini gamdan kurtarmtk. Biz m'minleri ite byle kurtarrz." (el-Enbiy, 21/88) "Andolsun ki biz senden nce kavimlerine rasller gnderdik, onlar da kavimlerine ak ak delillerle geldiler. Biz de gnahkrlardan intikam aldk. M'minlere yardm etmek ise zaten zerimize bir haktr." (er-Rm, 30/47) 6. Kfirleri kfrlerini srdrmekten sakndrmak. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Acaba onlar yeryznde gezip kendilerinden ncekilerin kbetlerinin nasl olduuna bakmadlar m? Allah onlar toptan helk etmitir. Kfirlere de onlarn (kbetlerinin) benzerleri vardr." (Muhammed, 47/10) 7. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in risaletini ispatlama. nk gemi mmetlere dair haberleri ancak yce Allah bilir. Zira yce Allah yle buyurmaktadr: Bunlar sana vahyettiimiz gayb haberlerindendir. Onlar bundan evvel ne sen biliyordun, ne de kavmin." (Hd, 11/49) "Sizden ncekilerin Nh, d ve Semd kavimlerinin ve onlardan sonra Allah'tan bakasnn bilmedii kavimlerin haberleri size gelmedi mi?" (brahim, 14/9) Kssalarn Tekrar Baz Kurn kssalar sadece bir defa gemektedir. Lukman kssas, Ashab- Kehf kssas gibi. Kimisi de grlen ihtiyaca ve maslahata binaen birka defa tekrar edilmektedir. Fakat bu tekrarlama tek bir ekilde olmaz. Aksine

ksal, uzunluu, yumuakl, sertlii farkllk arzeder. Dier taraftan kssann baz ynleri bir yerde zikredilirken, dier ynleri bir baka yerde szkonusu edilmemektedir. Kssalarda bu tr tekrarn hikmetlerinin bazlar unlardr: 1. Anlatlan bu kssann nemini aa karmak. nk bu kssann tekrar edilmesi, ona itina gsterildiini ortaya koyar. 2. nsanlarn kalplerinde iyice yer etmesi iin tekrar edilen kssann pekitirilmesi. 3. Bu kssalara muhatap olanlarn durumlarn ve zaman gznnde bulundurmak. Bu sebepten tr ounlukla Mekk surelerde geen kssalarda anlatm zl ve slup serttir. Fakat Medine dneminde inen surelerde bunun aksini gryoruz. 4. Kssalarn durumun gerektirdiine uygun olarak kimi zaman byle, kimi zaman br trl anlatlmas suretiyle Kurn belatinin aa kmas. 5. Kurn'n doru olduunun ve onun yce Allah tarafndan gnderildiinin aka ortaya konulmas. nk ayn kssa, herhangi bir eliki szkonusu olmakszn eitli ekillerde anlatlm bulunmaktadr. sriliyt sriliyt, srailoullarndan olan yahudilerden -ki ounlukla grlen budur-, yahut hristiyanlardan nakledilen haberlerdir. Bu haberler trdr: A. slmn kabul ettii ve doru olduuna tanklk ettii kssalar haktr. Buna rnek: Buhr ve bakalarnn rivayetine gre bn Mesud Radyallahu anh yle demitir: Yahudi alimlerinden birisi Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'e gelip dedi ki: Ey Muhammed, bizler (kitabmzda) yce Allah'n semavat bir parmanda, yerleri de bir parmanda, btn aalar bir parmanda, suyu ve topra bir parmanda, dier mahlukat da bir parmanda tutarak ve: Benim melik! diye buyuracana dair bilgi okuyoruz. Bunun zerine Peygamber bu yahudi aliminin sylediklerini dorulad. Ve az dileri grnnceye kadar gld. Daha sonra Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem: Onlar Allah' gerei gibi takdir edemediler. Halbuki kyamet gnnde arz btn ile onun kabzasndadr. Gkler ise onun sa eli ile drlm olacaktr. O, irk kotuklarndan mnezzehtir ve ok ycedir." (ez-Zmer, 39/67) yetini okudu.41 B. slmn kabul etmeyip, yalan olduuna tanklk ettii haberler. Bunlar da btldr. Buna rnek: Buhr, Cbir Radyallahu anh'dan yle dediini rivayet etmektedir: Yahudiler erkek hanmyla, arka tarafndan cim ettii takdirde ocuun a geldiini ileri sryorlard. Bunun zerine: "Kadnlarnz sizin iin bir tarladr. O halde tarlanza dilediiniz gibi varn." (el-Bakara, 2/223) yeti indi.42 C. slmn kabul etmemekle birlikte red de etmedii haberler hakknda ise hkm vermemek icap eder. nk Buhr'nin43 rivayetine gre Ebu Hureyre Radyallahu anh yle demitir: Kitap ehli Tevrat' branice okuyorlar ve mslmanlara arapa aklyorlard. Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem bunun zerine: Kitap ehlini tasdik de etmeyin, onlar yalanlamayn da ve biz Allah'a, "bize indirilene ve size indirilenlere iman ettik" (el-Ankebut, 29/46) deyiniz. Fakat herhangi bir sakncadan korkulmad takdirde bu kabilden sriliyta dair haberleri anlatmak caizdir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Benden bir yet dahi olsa tebli ediniz. srailoullarndan da haber nakledebilirsiniz. Bunda bir saknca yoktur. Bununla birlikte kim kasten benim aleyhime yalan uydurursa cehennemdeki yerine hazrlansn." Hadisi Buhr rivayet etmitir.44 Onlardan bu kabilden nakledilen rivayetlerin birounun dinde hi bir faydas yoktur. Ashab- Kehf'in kpeklerinin rengini tayin etmek ve benzeri haberler gibi. Dine dair herhangi bir husus hakknda kitap ehline soru sormaya gelince bu haramdr. nk mam Ahmed'in45 rivayetine gre Cbir b. Abdullah Radyallahu anh yle demitir: Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Kitap ehline herhangi bir ey hakknda soru sormaynz. nk kendileri saptmken onlar sizi asla doruya gtremezler. Sizler ise (size cevap verdikleri takdirde) ya bir batl tasdik edeceksiniz yahut bir hakk yalanlayacaksnz. Gerek u ki, eer Musa aranzda hayatta bulunsayd, ona dahi bana tabi olmaktan baka bir tutum, hell olmazd." Yine Buhr46 Abdullah b. Abbas Radyallahu anh'dan yle dediini rivayet etmektedir: Ey mslmanlar! Sizler nasl kitap ehline herhangi bir ey hakknda soru sorarsnz. Halbuki Allah'n peygamberinize indirmi olduu kitabnz Allah'tan gelmi haberlerin en yenisidir ve katkszdr. Hibir ey ona bulamamtr. Allah da sizlere kitap ehlinin Allah'n kitabn bakasyla deitirdiklerini, kitaplarnda tahrift yaptklarn size anlatmtr.
41 42 43 44 45 46

Buhr, Tefsir Kitab, hadis no: 4811; Muslim, Mnafklarn Sfatlar ve Onlara Dair Hkmler, hadis no: 2876. Buhhar, Tefsir kitab, hadis no: 4528; Muslim, Nikah kitab, hadis no: 1435. Buhr, Tefsir Kitab, 11. Bb, hadis no:4485. Buhr, Nebilerin Szleri Kitab, 50. Bb, hadis no: 3461. Ahmed (3/338). Buhr, ehadt Kitab, hadis no: 2685.

Kendi elleriyle yazdklarn az bir bedel karlnda satmak iin bu Allah tarafndandr, demilerdir. Size gelmi olan ilim sizleri onlara soru sormaktan alkoymaya yetmiyor mu? Allah'a yemin ederim, onlardan herhangi bir kimsenin size indirilene dair soru sorduunu grmedim. lim Adamlarnn sriliyta Kar Tutumlar lim adamlarnn, zellikle de mfessirlerin bu trden olan sriliyta kar eitli tutumlar vardr. A- Kimileri sriliyttan olan bu tr rivayetleri senetleriyle birlikte oka zikretmi olup, senetlerini kaydetmek suretiyle bu hususta sorumluluktan kurtulduunu kabul etmitir. bn Cerir Taber gibi. B- Kimileri bu tr sriliyt oka zikretmekle birlikte ounlukla senetlerini de kaydetmemitir. Dolaysyla byle bir kimsenin durumu geceleyin odun toplayan kimsenin haline benzer. Beav buna rnektir. eyhu'lslm bn Teymiye onun tefsiri hakknda unlar sylemektedir:47 O Salebi'nin Tefsirinin muhtasardr. Fakat Tefsirine uydurma hadisler ile bid'at ehlinin grlerini almamtr. Saleb hakknda da unlar sylemektedir: O geceleyin odun toplayan birisine benzer. Tefsir kitaplarnda sahih, zayf, uydurma ne bulduysa nakleder. C- Kimisi de bu tr rivayetlerin pek ounu zikretmekle birlikte, bazlarnn akabinde zayf olduklarn belirtmi ya da onlar reddetmitir. bn Kesir gibi. D- Kimisi de bu tr rivayetleri reddetmekte arya gitmi ve bunlardan Kurn'a tefsir olarak deerlendirecei hibir ey zikretmemitir. Muhammed Reid Rza gibi. Zamir Zamir: Szlkte ya zayflk demek olan "ed-dumr"dan gelmektedir. nk harfleri azdr. Yahutta gizlemek anlamndaki "el-idmar"dan gelmektedir. nk zamir gizli, sakldr. Terim olarak; ifadeyi ksaltmak amacyla zhir yerine kullanlandr. Zamir; (hazr ve gaib iin kullanlan isimlerin) kklerinden olmamakla birlikte hazr ya da gaib olua dellet edendir, diye de tanmlanmtr. Hazrda olana dellet eden iki eittir: Birincisi, mtekellim (birinci ahs) iin kullanlanlar:"Ben ilerimi Allah'a smarlyorum." (el-M'min, 40/44) buyruundaki zamirler gibi. kincisi ise muhatap (ikinci ahs) iin ngrlenlerdir. "Kendilerine nimet verdiin kimselerin yoluna." (elFtiha, 1/7) buyruundaki zamirler gibi. Bu iki zamirin hazr oluun delletleri ile yetinilerek mercia (zamirlerin ait olduu kiiye gnderilmelerine) ihtiyalar yoktur. Gaib (nc ahs)a dellet eden zamir ise, gaib iin kullanlmas ngrlen zamirlerdir. Bunun ise ait olaca bir merciinin bulunmas kanlmazdr. Mercide aslolan, lafz ya mertebe itibariyle zamirden nce gemesi, lafz ve mana itibariyle de ona uyum arzetmesidir. "Nuh, Rabbine seslendi." (Hud, 11/45) gibi. Zamir bazen daha nce gemi fiilden de anlalabilir. Yce Allah'n: "Adalet yapn. nk o takvya daha yakn olandr." (el-Maide, 5/8) Zamirin mercii bazan rtbe (cmle ierisinde gelmesi gereken sra) itibariyle deil de, lafz itibariyle daha nce geebilir."Hani brahim'i Rabbi... imtihan etmiti." (el-Bakara, 2/124) buyruunda olduu gibi. Bazen de lafz itibariyle deil, rtbe itibariyle nce zikredilmi olabilir. "Kitabn renci tad" ifadesinde olduu gibi. Bazen zamirin mercii, ifadelerin akndan anlalabilir. Yce Allah'n: "(lenin) ocuu varsa anne ve babasnn herbirine geriye braktndan altda biri verilir." (en-Nisa, 4/11) buyruu gibi. Burada zamir "geriye brakt" lafzndan anlalan "l"ye aittir. Bazen zamir mercii ile uyumlu (ona mutabk) olmayabilir. Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi: "Andolsun ki biz (ilk) insan szlm bir amurdan yarattk. Sonra onu salam bir karargahta yerleen bir nutfe kldk." (el-Mu'minun, 23/12-13) Burada zamir lafz itibariyle insana aittir. nk nutfe halinde yaratlan ilk insan deildir. Eer zamir mercii, hem tekil, hem oul bir zamirin dnmesine elverili ise, zamirin bu iki ekilden birisi ile mercie ait olmas mmkndr. Yce Allah'n: "Kim Allah'a iman edip salih amel ilerse onu altndan rmaklar akan cennetlere, kendileri orada ebedi ve devaml kalmak zere koyar. Allah on(lar)a gerekten gzel bir rzk vermitir." (et-Talk, 65/11) Eer zamirler birden ok olursa, aslolan zamir merciinin bir olmasdr. Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi: "Ona etin gler sahibi retti. O byk bir gce sahiptir. Hemen asl eklinde doruluverdi ve o en yksek ufukta idi. Sonra yaklap sarkt. Bylece iki yay (boyu) kadar veya daha da yaklat. Kuluna vahyettiini vahyetti." (en-Necm, 53/5-10) Bu yetlerdeki btn ref (zne) zamirleri "etin gler sahibi" olan Cebrail'e aittir. Aslolan zamirin daha nce sz edilmi en yakn mercie dnmesidir. Ancak izafetlerde byle deildir. Bu durumda muzfa avdet eder. nk szkonusu edilen odur.
47

Mecmul-Fetav (13/304).

Birincisine rnek: "Biz Musa'ya da kitab verdik ve onu ... srailoullarna bir hidyet kldk." (el-sra, 17/2) buyruudur. kincisine de: "Allah'n nimetlerini saymaya kalkarsanz onu (onlar) sayamazsnz." (brahim, 14/34 ve en-Nahl, 16/18) buyruu rnek olarak gsterilebilir. Bazen eer ncesinden dellet edecek bir delil gemi ise, bu konudaki asl kaideler dnda da zamir kullanlabilir. Zamir Kullanlacak Yerde Ak smi Zikretmek Aslolan zamir gelmesi gereken yerde zamir kullanmaktr. nk bylesi anlam daha ak ortaya koyar, lafzan daha ksadr. Bundan dolay yce Allah'n: "Allah onlar iin bir mafiret ve byk bir mkfat hazrlamtr." (el-Ahzab, 33/35) buyruunda zamir kendisinden nce gemi yirmibe kelimenin yerini tutmaktadr. Bazen zamir yerine aka isim getirildiide olur. te "zamir kullanlacak yerde ak isim kullanmak" diye adlandrlan husus da budur. Bunun, anlatmn akna gre ortaya kacak pekok faydalar vardr. Bazlar unlardr: 1. Ak ismin gerektirdii ekilde onun mercii hakknda hkm vermek. 2. Hkmn illetini aklamak. 3. Ak, ismin gerektirdikleri niteliklere sahip herkes iin hkm umumletirmek. rnek olarak yce Allah'n u buyruu gsterilebilir: "Kim Allah'a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail ve Mikil'e dman olursa, phesiz Allah o kafirlerin dmandr." (el-Bakara, 2/98) Bu buyrukta yce Allah: "Allah o kimseye dmandr" diye buyurmamtr. Aktan aa zamir yerine ismin zikredilmesi ayrca u hususlar ifade etmektedir: 1. Allah'a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail'e ve Mikil'e dmanlk eden kimse hakknda kfir olduu hkmnn verilmesi. 2. Kfrleri sebebiyle Allah'n bunlara dman olduklarnn belirtilmesi. 3. Kfir olan her kimseye Allah'n dman olduunun aklanmas. Bir baka rnek, yce Allah'n u buyruudur: "Bir de kitaba smsk sarlanlar ve namaz dosdoru klanlar var ya! phesiz biz slh etmeye alanlarn mkfatn zayi etmeyiz." (el-Araf, 7/170) Yce Allahn burada: "Onlarn ecrini zayi etmeyiz" diye buyurmamas, u hususu ifade etmektedir: 1. Kitaba smsk sarlanlar ve namaz dosdoru klanlar iin slah yaptklar hkmnn verilmesi. 2. Allah slah yapmalar sebebiyle onlar mkfatlandracaktr. 3. Islah eden herkesin Allah nezdinde boa karlmayacak bir mkfat vardr. Bazen de zamir yerine ak ismi zikretmek ve tayin etmek icap eder. Eer zamirden nce herbirisi de zamirin dnmesine elverili iki merci gelecek olup da maksat onlardan birisi ise, ismin aka zikredilmesi gerekir. Mesela: Allah'm, mslmanlarn yneticilerini ve o yneticilerin yakn danmanlarn slah et, demek gibi. nk sadece "onlarn danmanlarn" denilecek olsayd, mslmanlarn danmanlarn slah et, diye kastedildii izlenimini verirdi. Fasl Zamiri Fasl zamiri, munfasl ref zamiri (zne konumundaki ayr zamir) eklinde bir harf olup, her ikisi de marife olduklar takdirde mbted ile haber arasnda yer alr. Bu durumda fasl zamiri bazen mtekellim (birinci ahs) zamiri olarak gelebilir. Yce Allah'n: "Ben, evet ben Allah'm! Benden baka ilah yoktur." (Taha, 20/14) buyruu ile: "Muhakkak biz saf saf duranlarz." (es-Sfft, 37/165) buyruklarnda olduu gibi. Bazen muhatap (ikinci ahs) zamiri de kullanlabilir. Yce Allah'n: "Onlar zerinde gzetleyici sen oldun." (elMaide, 5/117) buyruunda olduu gibi. Bazen gib (nc ahs) zamiri de kullanlabilir. Yce Allah'n: "te onlar kurtulua erenlerin ta kendileridir." (el-Bakara, 2/5) buyruunda olduu gibi. Bunun faydas vardr: 1. Te'kid (ifadeyi pekitirmek): nk "Zeyd o senin kardeindir" cmlesi, "Zeyd kardeindir" cmlesinden daha vurguludur. 2. Hasr: Bu zamirden nceki ifadenin, zamirden sonra gelecek ifadeye has ve ona munhasr olduunu anlatr. nk; alan odur ki baarl olur (anlamndaki) ifade, baarnn alana has olduunu anlatr. 3. Fasl ifade eder. Yani zamirden sonra gelen ismin haber ya da tabi olduunu anlatr. nk "Zeydun el-fdl" ifadesinde "el-fdl"n Zeyd'in sfat ve haberin sonra gelme ihtimali vardr. Bununla birlikte "el-fdl" lafznn haber olma ihtimali de vardr. Eer "Zeyd huvell-fadl" denilecek olursa, bu durumda arada fasl zamirinin varl sebebiyle fazilet sahibinin Zeyd olduu anlalr.

ltift ltift: Bz slubunu bir ekilden bir baka ekile dntrmek demektir. Bunun eitli ekilleri vardr. Bazlar unlardr: 1. Gaibten muhataba iltift (gei): Yce Allah'n: "Hamd, alemlerin Rabbi, rahman, rahim ve din gnnn maliki olan Allah'ndr. Yalnz sana ibadet eder, yalnz senden yardm dileriz." (el-Fatiha, 1/2-5) buyruunda ifade gaibden szetmekte iken, "yalnz sana" ifadesiyle muhataba geilmi olmaktadr. 2. Muhatabtan gaibe gei eklinde iltift: Yce Allah'n: "Hatta siz gemilerde bulunduunuz zaman onlar da iindekileri ... gtrp ..." (Yunus, 10/22) buyruunda ifade muhatabtan "onlar da gtrp" ifadesiyle gaibe gei yaplmtr. 3. Gaibten mtekellime iltifat (gei): Yce Allah'n: "Andolsun Allah srailoullarndan sz almt. Biz ilerinden oniki de nakb (temsilci) dikmitik." (el-Mide, 5/12) buyruunda ifadeler, gaib iken "dikmitik" buyruu ile mtekellime geilmitir. 4. Mtekellimden gaibe geilerek yaplan iltifat: Yce Allah'n: "phe yok ki biz sana Kevseri verdik. O halde Rabbin iin namaz kl." (el-Kevser, 108/1-2) buyruunda, mtekellimden "Rabbin iin" buyruu ile gaibe gei yaplmtr. ltifatn birtakm faydalar vardr. Bazlar unlardr: 1. slp deiiklii dolaysyla muhatabn dikkat etmesini salamak. 2. Muhatabn anlam zerinde dnmesini salamak. nk slbun deimesi bunun sebebi zerinde dnmeye gtrr. 3. Muhatabn usancn ve bkknln gidermek. nk slbun ayn ekilde devam etmesi ounlukla usan vericidir. Bunlar btn ekillerinde iltiftn genel faydalardr. zel faydalar ise, anlatmda szkonusu edilenlere uygun olarak, herbir eklinde zel birtakm faydalar ortaya kar. Dorusunu en iyi bilen Allah'tr. Allah Peygamber efendimiz Muhammed'e, onun aile halkna ve btn ashabna salt ve selm eylesin. Alemlerin Rabbi Allah'a hamdolsun.