Xxxxtdfxfsfcaagwfdqcwcscwfdffswgffdfgsgfccxfxcccc A ia terimine ve bu adla anlan dini toplulua, hz. Osman dneminde rastlanr. Hz.

Osman ehid edilince Mslmanlar ikiye ayrld: A) Hz. Osman B)Hz. Ali taraftarlar. Hz. Osman daha sonra da onun mensup olduu Emeviyye slalesine taraftar olanlara ia-i Osman, Hz.Aliye taraftar olanlara da ia-i Ali dendi. Daha sonralar bu isim sadece Hz.Ali taraftarlarna verildi. iilik safhadr: ia-i Ula: Hz. Alinin salnda ortaya kmtr.Bunlar sahabe ve tabinden Hz. Alinin hilafetine yardm edenlerdir. sul-ia: Bu frkadan ibarettir:Bunlar, ak nassla halife tayin edildii halde srf sahabenin, kahr ve galebe, hile ve desise ile peygamberin vasiyetini bir tarafa atarak Alinin hilafet hakkn heder ettiklerini ileri srerler. Mufaddla:Hz. Aliyi btn sahabeden stn tutarlar,hilafete en hakl Hz. Ali ve onun neslinden olanlardr.Bunlar baa gemedike bakalarnn ie karmaya ve bunlarla yarmaya haklar yoktur. Sabbe (Teberraiyye): Bunlar ashaba svenler(seb edenler) ve ashaptan teberri edenlerdir. Galiye(Mellihe):Hz.Aliye tanrlk isnat edenlerdir.Bir kism Alinin dorudan tanrlna bir ksm tanrnn ruhunun onun bedenine hululne inanrd.Ayrca bunlar ricate inanr. Ricat:baz llerin kyametten nce dnyaya geri geleceine inanrlar.nceleri sadece Hz.Ali sonra btn imamlarn geleceine inandlar. Hz. Alinin lmnden sonra gelien ia: Keysaniyye:Keysan Hz.Alinin azatl klesi. Zeydiyye: Zeyd b. Ali b.Zeynel Abidin b.hseyin b.Ali. taraftarlarnn ismi. Bunlar imametin yalnzca Fatmann ocuklarna ait olduuna ve imamet iin ortaya kan alim, dindar , cesur ve cmert her ferde itaatin lazm olduuna, hatta ayn zamanda iki imamn ayn anda iki blgede imamet iin ortaya kmasn kabul ederler. Zey h.122/m.740 da ldrld.Zeyd ebubekir ve merden teberri etmedii iin sabbe onu terk etmi ve onlara Rafza terk etmeyenlere Zeydiyyedendi. mamiyye:Zeydi terk edenler (Rafz) Sabbedir ki,zeydin ldrlmesinden sonra imam semeye kalktklar iin de mamiyye adyla anldlar.Bir ksm Hasan el Msenna b. Hasan el Mcteba b. Ali yi imam edindi, Birksm ki geneli Ali Zeynel Abidinin olu Muhammed Bakr imama tand. Daha sonra Musa Kazm imam tanyanlar asl imamiyye oldu. Gaybet:Sahibuz zaman Muhammed elmehdi Semarrada sirdaba (maara) giriinden imdiye kadar geen zaman ikiye ayrlr; 1)Gaybeti Sura;73-74 yl (h.256 h.329)(m.870-940)srer.Bu zamanda isna aeriyye ile mehdi arasnda vekiller, naibler ve eliler bulunur.bunlarda 4 tanedir ve bundan sonra naib ve eli yoktur, gaybeti Kbra balar. 2)Gaybeti Kbra: mamiyyenin zellikleri:1-imam masumdur, buna zeydiyye katlmaz.2-imam masuma nass isbat.her imama peygamber veya nceki imamadan nass vaki olmal. Galiye:mamlar peygamberlik derecesine karr haklarnda tanrlk hkmleri ile hkmederler.Bu mezhep ikiye ayrlr: Uluhiyeti Allahtan bakasnda da olabilir, bunlar tanrl peygambere Aliye ocuklarna, fatmaya, abbasa, cafere vs kiilere verdiler. Peygamberlik sona ermemitir. Petgamberlii Aliye,oniki imama,Muhammed b. Hanefiye ve bakalarna verirler. Bir ok bidatleri var: Tebih: Hull:Allah her yerde her dili konuan insan eklinde dnrler. Tenash baha:Haram eyleri mbah saymak rnein mal ve kadn ortaktr. Beda;zuhur- bir ii yapmaya niyetlenmiken bilgi veya zan bakmndan onu yapmaktan vazgeip bakasn yapmaya kalkmak.bu fikir imam caferin olu smail nce olunun imametini anlatm olu lnce Allah olum hakknda izhar ettiini baka bir eyde izhar etmemitir demitir.Allahn fikir deitirmesi yani. Ricat;Allahn lenlerin bir ksmn dnyaya getireceine ve bir ksmn bylece ykselteceidir. Takiyye:

Tevella;Peygamberin soyu ve onlar sevenleri sevmek. Teberra: Peygamberi ve soyunu sevmeyenleri ve sevmeyenleri sevenleri terk etmek.

a, Ehl-i snnet grubunun dnda yer alan, gnmze kadar varln koruyan ve hl-i hazr slm dnyasnda da nemli sayda taraftar bulunan en nemli itikad, fkh ve siyas mezheptir. Szlkte "taraftar, yardmc" anlamna gelen a, literatrde Hz. Peygamber'in vefatndan sonra Hz. Ali'yi halifelie en lyk kii olarak gren ve onu ilk mer halife kabul eden, vefatndan sonra da hilfete Ali evldnn getirilmesi gerektiine inanan topluluklarn ortak ad olmutur. Hz. Osman'n ehid edilmesini takip eden yllarda bu misyon ve iddia ile ortaya kanlarn oluturduu bir siyas gruplama hareketi olarak domu, hicr II. yzyln ikinci yarsndan itibaren de eitli frkalara ayrlan itikad bir mezhep haline gelmeye balamtr. Ancak, slm dnyasnda a hareketinin ortaya kn sadece Hz. Ali'yi destekleme teebbsnn giderek mezhep halini almas ve kurumlamas eklinde aklamak yerine bunda d tesirlerin ve Araplar karsnda yenilgiyi hazmedemeyen Irak ve ran halknn tepkisinin ve kimlik araynn etkisinin bulunduunu da sylemek doru olur. a'nn gnmze ulaan byk frkas Zeydiyye, smiliyye ve mmiyye-snaeriyye'den ibarettir. Zeydiyye Hz. Ali'nin torunu Zeyd b. Ali Zeynelbidn'e nisbet edildii iin bu ismi alr. Gnmzde Yemen blgesinde taraftarlar bulunan Zeydiyye itikad konularda Mutezile mezhebinefkh sahasnda ise Hanef mezhebine yakn grlere sahiptir. a iindeki en mtedil frka olan Zeydler, hilfetin Hz. Ali'nin ve soyundan gelenlerin hakk olduuna inanmakla birlikte, Hz. Eb Bekir ve Hz. mer'in hilfetini de mer grrler. Hilfetin Hseyinoullar'na ait olduu ve devlet bakannn msum olduu fikrini de kabul etmezler. Cafer es-Sdk'n lmnden sonra devlet bakanlna olu smil'in ve soyunun hak sahibi olduu iddias, a iinde ar grleriyle tannan smiliyye frkasnn olumasnn balangcn tekil etti. smiller'in hicr IV. yzyln banda Ftm Devletini kurmasyla mezhep glendi, daha sonra dou ve bat smiller'i (Nizriyye-Mstaliyye) eklinde iki ana kola ayrld. Eski Yunan ve Dou felsefelerinden, Ortadou dinlerinden etkilenmesi ve btn tevillere dayanmas sebebiyle birok u gre sahip bulunan mezhep mensuplarna gnmzde, saylar fazla olmamakla birlikte Pakistan, ran ve Orta Asya'da rastlanmaktadr. mmiyye, amzda dnya mslmanlarnn yaklak yzde onunu tekil eden a'nn byk ounluunu bnyesinde toplayan ana koldur. Mezhebin siyaset ve immet gr on iki imam dncesi etrafnda ekillendiinden snaeriyye, akaid ve fkhta Cafer es-Sdk'n grlerini esas aldklarndan Caferiyye adlaryla da anlrlar. Hz. Ali ve Hseyin soyundan gelen on iki imama inanma, hem iman esaslarndan birini hem de mezhebin ana doktrinini tekil eder. Akaid konularnda yer yer Mutezile mezhebiyle paralellik arzeden grlere sahiptir. Sadece Ehl-i beyte mensup rvilerin hadis rivayetini kabul eder, ilk halifenin hilfetini mer grmez ve devlet bakanlna Hz. Ali ve soyunun nas ile tayin edildiini yani imamln (halifeliin) bunlara ait olduunu Hz. Peygamber'in aka belirttiini ve bunlarn vahiy alma hari peygamberlere benzer vasflara sahip olup gnah ilemekten ve hata yapmaktan korunmu (msum) olduklarn iddia ederler. Kk yata gaip olan on ikinci imamn kurtarc (mehd) olarak tekrar geri geleceine inanma, ak ve gizli bir tehlikenin bulunduu durumlarda inanc gizleme ve farkl grnme (takyye), Hz. Ali'ye biat etmeyen sahblere kar tavr alma ve onlara tan etme de yine mezhebin temel n kabullerindendir. mmiyye halen ran'n resm mezhebi olup Irak'ta ve Azerbaycan'da yaayan mslmanlarn yzde altm da bu mezhebe mensuptur. Hz. Ali dneminde balayan, Emev ve Abbs dnemlerinde de devam eden iktidar mcadeleleri, baarszlklar ve maduriyetler sebebiyle iine kapanan ve mmet ounluundan kendini tecrit ederek gemite kalan siyas mcadeleler ve immet fikri etrafnda kendine zg teoriler gelitirenve bunlar itikad esaslar haline de getirerek ve kendi fkh doktrinini de kendi iinde gelitirerek siyas, itikad ve fkh almlar bulunan bir mezhep haline getiren a, daha ok mmet iinde yol at ihtilflar, izledii uzlamaz tutum ve sahip olduu itikad grler sebebiyle Ehl-i snnet limlerince

eletirilmitir. Fakat Allah'a, hirete, Hz. Muhammed'in peygamberliine iman, namaz, oru, zekt, hac, iki, kumar, zina, hadler gibi slm ahkm konusunda mslmanlarn ounluu ile ittifak halinde bulunan mtedil a, hibir zaman tekfir de edilmemitir. Gnmzde, mezhebin itikad ve fkh grleri gncelletirilerek ve gemite kalan husumetler canl tutularak siyasal ve sosyal hatta ekonomik rgtlenmede, kimlik ve kltrel tavr belirlemede nemli bir unsur olarak deerlendirilmektedir.