DNER FIRIN PROSES NDE S RKLASYON OLAYI (CIRCULATION PHENOMENA)

ZGN INAR

1. G R Sirklasyon veya uucu elementler ad verilen Alkali , slfr ve klor komponentlerin hammadde veya dner f r n yak t ierisindeki yksek konsantrasyonu; dner f r n intikal blgesi ,n s t c , kalsinatr ve dner f r n ierisinde meydana getirdikleri malzeme yap malar , istenmeyen kemer olu umlar ve daralmalarla f r n i letmecili i iin nemli bir tehdit olu tururlar. UUCU ELEMENTLER SO3 , K2O , Na2O , Cl

2. S RKLASYON OLAYININ MEKAN ZMASI Uuculuk derecesine ba l olarak sirklasyon elementleri f r n n sinter blgesinde buharla r ve gazlar taraf ndan yo u arak hammadde beslemesi ve k smende cidarlara yap t klar daha so uk blgelere do ru aktar l r. Sonras nda hammadde yzeyinde yeniden buharla mak zere sinter blgesine geri dnerler . Dner F r n ierisindeki bu srekli evrim internal evrim olarak adland r l r. Sonu olarak evrim sirklasyon elementleri k n n bunlar n hammadde ve yak tla giri ine e de er oldu u noktaya ula r. Sonuta sirklasyon elementlerinin hemen hemen tamam sistemi klinker ile beraber terk eder. Ancak bu internal evrimin yeteri kadar yksek oranlarda olu mas na ba l olan bir durumdur. Bu evrimin hacmi sirklasyon elementlerinin uuculu una ba l d r. Daha so uk hammadde ve cidarlar zerindeki yo u ma ile olu an yap kan eriyik tuzlar yeterli miktara ula t klar nda hammadde ak kanl n d rerek cidarlara yap mas na neden olabilirler. Eriyik tuzlar n miktarlar gerek uucu elementlerin sisteme a r miktarlarda dahili olmas ve gerekse yksek uuculuk nedeni ile sirklasyon elementlerini f r n sisteminde ay rmak iin bir f r n gaz by pass montaj ihtiya halini alabilir.

Sirklasyon elementlerinin kk bir miktar f r n bacadan at lan toz ile birlikte terkeder, Byk bir k s m tozsuzla t rma sistemi ierisinde tutularak geri dn malzemesi ile birlikte tekrar sisteme dahil olurlar. Bu ise sirklasyon elementlerinin harici evrimi olarak tan mlan r. Normal artlarda sirklasyon elementlerinin ihmal edilebilir oranda d k miktarlar atmosfere at l r. Bunun yan s ra hammadde ierisindeki slfr ,slfid (FeS2 , PbS , ZnS) veya organik komponentler halinde ise ihmal edilemez.Bu durumda slfidler 400 C 600 C lerde buharla arak f r n sistemini SO2 emisyonu olarak k smen terkeder. f

fig.1

fig.3

 S RKLASYON ELEMENTLER N N G R
A a da hammadde ve yak tla giren sirklasyon elementlerinin tipik girdi zellikleri belirtilmi tir. Birbirlerinden kabukla ma olu turmayan orandan, sert ciddi yap malara neden olan de erlere kadar olu turduklar etkilere gre ayr l rlar. Bunun yan s ra tm veriler genel anlamda zellikleri tan mlayabilir. Yap ma ve t kanma problemlerine neden olan gerek limitler ;uuculuk derecesi,s cakl k profili,yanman n tamamlanmas ,hava fazlas faktr gibi zelliklere de ba l d r. (KAYIPSIZ ESASLI) HAMMADDE LE B RL KTE G R LER *Alkaliler (K,Na) genellikle kil mineralleri ve feldsparlar aras nda ara katmanlar olarak gzlenirler. *Slfr birka e it mineralojik formda sisteme girer - Slfat olarak - Slfid olarak Al Anhidrit Pirit CaSO4.2H20 CaSO4 FeS2 ( f r n ierisindeki oran ok yksektir) (ayr ma temp. uuculuk derecesine ba l ) (Ayr ma temp. 500 C civar ilk iki siklon t kanmalara neden olabilir.)

* Kloridler genelde NaCl (deniz suyundan) veya KCl olarak sisteme dahil olabilirler. A a daki veriler 4 ve 5 kademeli siklon sistemli f r nlar iin geerlidir ,ve external (d evrim) evrimden gelen sirklasyon elementleride dikkate al narak bu elementlerin konsantrasyonlar n n saf premixle gelenden daha fazla olaca dikkate al nmal d r. Cl < > SO3 < > K20 < K2O > 0.02 % 0.05 % 0.5 % 1.25% 1.0 % 1.5 % Normal durum ,problem yok Slfr evrimine ba l yksek kabuk tutma problemleri Normal durum e er yeterli alkali varsa problem yok Toplam alkali giri i ve yak ttan gelen kkrde ba l yo un t kanma sorunlar . Normal durum ,problem yok Kabuk ba lama problemleri , yan s ra slfatizasyon derecesi molar alkali/slfr oran nemli Na20 Uuculu u son derece d k oldu u iin Na20 resirklasyonu ile bir yap ma , kabukla ma sorunu sz konusu de ildir.

Yak tla beraber gerekle en giri ler

A a daki limitler 4 -5 siklon kademeli f r nlar iin szkonusudur. Kmr Kok Fuel oil S S S < 1.5 % <2 %

< 2.5 %

Yakla k e de eri : 5 g SO3 / kg cli.

Kmr Kok Fuel oil

S S S

>3% >4% >5%

Alkali ve slfr giri ine ba l olarak ciddi t kanma sorunlar beklenmelidir.

Yakla k e de eri : 10 g SO3 / kg cli. Gaz Kkrt miktar normalde s f r d r.

S RKLASYON ELEMENTLER N N ZENG NLE MES / KABUK TUTMA VE YAPI MA TEHL KES LE KAR I KAR IYA OLAN BLGELER Ayr ayr sirklasyon elementlerine ve bile imlerine ba l olarak yo u ma noktas 650 C 1000 C lik bir range ierisinde yer al r. Slfatlar n ve bile iklerinin yo u malar 800C 1000 C aras nda gerekle ir iken kloridler ve bile imlerinin kondenzasyonlar 650C - 800C aras nda gerekle ir: Bu nedenlerden dolay sirklasyon elementlerinin yo u mas ile meydana gelen yap malar bir yandan bu elementlerin kendilerine ve bile imlerine ba l iken te yanda f r n sisteminin kendine ba l d r.

S RKLASYON ELEMENTLER N N IKI I

KL NKER * Kloridler o kadar uucucudur ki f r n klinker ile birlikte glkle terkederler. Ancak D.F r n sinter blgesinin geni apta so utuldu u ya da byk malzeme topalar n n ierisine gml olduklar anlarda f r n byk miktarlarda terkederler. Bununla beraber normalde kloridler f r n sisteminde geni bir evrim yaparlar ve gaz bypass ile d ar ta nmal d rlar. * Slfr ve alkaliler f r n sistemini ya a a da belirtilen klinkerin erken dayan m n art ran alkali slfat bile imler : K2SO4 , K3NaSO4,Na2SO4,Ca2K2(SO4)3,CaSO4(nadir) ya da; K Na SO3 Belit ve alminat ile Aluminat ile Belit ile birlikte terkeder

Kalsiyum anhidrit CaSO4 olduka uucudur(1000 C zerinde yap sal bozulma) ve bu nedenle f r n sisteminde geni bir evrim yapar. Dolay s ile f r n sisteminde sistemi alkali slfr bile imi olarak terk etmek zere yeterli alkali olmas ok nemlidir.

fig.8

fig.11

Slfr sirklasyonu
Dner f r n yanma blgesi temperatrlerinde slfrn uuculu u zerine , slfr dioksit bask n olu an komponenttir. Gaz orijinli SO2 yan c lardaki slfrn ayr lmas veya CaSO4 ve k smen Alk2SO4 lerin paralanmas sonucu ortaya kar. Daha sonra e er ortamda alkali fazlas mevcut ise ilk olarak tm dner f r n boyunca bunlarla reaksiyon vererek internal (dahili) slfr evrimi yapar.Bu reaksiyonla ortaya kan alkali slfatllar buhar yap da d rlar ve malzeme zerine kelirler.Bu genelde f r n ierisinde k smende n s t c da olur.kelmi alkali slfatlar tekrar f r n ierisinde yol al rlar, sinter blgesini geer ve klinker ile birlikte f r n terkederler ancak bir k s m alkaliler de evrime devam ederler. CaSO4 ; S02 ile CaO aras ndaki reaksiyon ile ortaya kar. K smen hammaddede zaten mevcut oldu u gibi 800-900 C aral klar nda e olu urlar. 1000 C zerindeki s cakl klarda CaSO4 bozunmaya ba lar , nceleri olduka yava 1300 C zerinde ok h zl . Slfr dioksit tekrar olu ur. E er alkali giri i tm slfr ba lamak iin yeterli de ilse f r n gazlar ndaki yksek SO2 konsantrasyonu daha da artar. Bu ekilde bir evrimde CaSO4 sinter blgesini bozunmadan geerek belit minerallerine girebilir veya direk CaSO4 olarak kabilir.

S RKLASYON ELEMENTLER N N UUCULU U Bir sirklasyon elementi veya bile iminin uuculu u u ekilde belirlenir.

= 1- C CL C HM = Toplam uuculuk faktr C HM = Kay p olmad esas al narak f r n giri indeki s cak farinin sirklasyon element konsantrasyonu C CL = Klinkerdeki sirklasyon element konsantrasyonu Bir sirklasyon elementi veya bile iminin toplam uuculu u f r n ierisinde ne oranda buharla aca n ve f r n klinker ile birlikte terk edip etmeyece ini gstermesi bak m ndan nemlidir.

UUCULUK :

Sirklasyon element bile iklerinin uuculu u Burada uuculuk mekanizmas n n belirli uucu elementlerin birle imlerine gre farkl l k olu turdu u grlmektedir. Kloridler : KCl , NaCl , CaCl2 1200 1300 Clik temperatr seviyelerinde kloridler byk oranda buharla rlar. Sinter blgesi s cakl klar nda nerede ise tamamen buharla m lard r toplam uuculuk faktrleri yakla k 0.97 1 dir. Slfateler : Alk2SO4, CaSO4 Temel olarak CaSO4 yksek uucu iken AlkSO4 d k uucudur. Bu nedenle toplam slfr uuculu u iin alkali ve slfrlerin kendi molar oranlar en nemli kriterdir ve klor taraf ndan dzeltilir.

fig.12

NEML KR TER Molar alkali /SO3 oran Alk SO3 = K2O/94 +Na2O/62 Cl/71 SO3/80

stenilen de er Alk/SO3 = 1.2 E er toplam slfr giri i (hammadde ve yak ttan) ile ba lanmak zere, yeteri kadar alkali mevcut ise slfrn toplam uuculu u = 0.3-0.5 tir. Bunun yan s ra alkalilerin zerinde bir slfr fazlas varsa yksek uucu CaSO4 olu ur ve uuculuk Bunlar ; = 0.9 1 dir. Genel olarak slfrn uuculu u i letme artlar de i kenliklerine son derece ba l d r. - Sinter blgesi maximum temperatr - Yksek sinter s cakl klar nda beslenen malzemenin f r n terk etme sresi - F r n besleme malzemesinin granlometrisi ( tane yzey difzyonu) - Oksijenin f r n atmosferinde k smi bas nc - SO2 nin f r n atmosferinde k smi bas nc .

MADDE BALANSI *Balans ayr m noktalar n n tesbiti ; External evrim dahil mi de il mi F r n beslemenin external evrime dahil oldu u bu nedenle uucu elementlerin konsantrasyonunun hammadde ile gerek giri lerden ok daha yksek oldu u unutulmamal d r.Bu durumda f r n tozu da di er kt olarak dikkate al nmal d r.

* Malzeme numunelerini yeterli geni likteki peryotta almak. - Numune alma peryotlar f r n al mas n temsil edebilen en az 8 saati kapsamal d r. Her bir girdi ve kt dan saatlik spot numuneler al nmal d r. Girdi ve kt lardan al nan teker teker numuneler daha sonra bir tek birle ik numune haline getirilir. Numuneler u miktarlarda al nmal d r: Hammadde ( nmeden nce) ..............20,0 kg Farin tozu .................................................0.5 kg Klinker ..................................................... 5.0 kg Yak t .........................................................0.5 kg *Madde balans iin al nan numunelerin yan s ra ayr ca f r n giri i ve farinden ayn peryotlarda ve miktarlarda di er numunelerin ahidi numune al n r.

RNEK ALI MA
1 - Gerekli hesaplamalar Kmr tketimi SO3 S Kmrden gelen slfr = 5 % SO3 = 3350 kj/kg klinker = 0.125kg kmr /kg klinker 26800 kj/kg kmr = 80.1 Mol/kg = 32.1 Mol/kg 0.125 = 0.625 % klink. SO3 2.50

Exost gazlar ndaki SO2 = 2 Nm3/kgc x 400 mg/Nm3 = 800 mg SO2/kg klinker SO3 SO2 = 80.1 Mol/kg 64.1 Mol/kg = 1.25

Exost gazlar zerinden e de er SO3 =1.25 x 800 mgSO2:/kg klink =1000mgSO3/kg klink

Madde Balans

SO3 (% klink) 0.5 0.625 1.125

Cl (% klink) 0.05 0.05

K2O Na2O (%klink) (%klink) 0.5 0.5 0.2 0.2

G RD

Hammadde Kmr Toplam

IKTI

Klinker Baca Denge hatas Toplam

0.85 0.10 0.18 1.125

0.03 0.02 0.05

0.5 0 0.5

0.2 0 0.2

Zenginle me ve
uuculuk

SO3 (-)

Cl (-)

K2 O (-)

Na2O (-)

Hammadde deki Konsantrasyon C besleme Farindeki konsantrasyon C farin 0.5 4.5 0.05 2.0 0.5 4.0 0.2 0.3

Farindeki C farin/C hammadde kar m 1 C kli / C farin 4.5/0.5 = 9 1-0.85/4.5 = 0.81 2/0.05 = 40 1-0.03/2 = 0.99 4/0.5 = 8 1-0.5/4 =0.88 0.3/0.2=1.5 1-0.2/0.3 =0.33

Uuculuk

4. Molar Alkali / slfr oran

K2O /94 + Na2O/62 Cl/71 SO3/80

= 0.5/94 + 0.2/62 0.05/71 = (1.125 0.1) / 80

0.61 <<< 1.2 !

5. Limitlerle ka la t rma SO3 %klink.. Gerek toplam giri Giri limitleri Farindeki gerek konsant. 1.025 0.5 4.5 5.0 0.8 1.25 Cl %klink.. 0.05 0.02 2.0 2.0 0.05 Alkaliler(Na2O e de er) %klink. 0.5x0.66+0.2 =0.53 1.0 1.5

4.0x0.66+0.3=2.94 2.5 4.0

Farindeki konsant.limitleri 2.5

* Na2O/K2O=62/94.2 =0.66 6. SONU OLARAK Malzeme yap malar ve t kanmalar n ana sebebi olarak yksek SO3 ve Cl giri i grlmektedir.

ekilde S cak farin ierisindeki slfrlerin konsantrasyonlar n n tlere edilebilir limitleri grlmektedir. Gerek durum ayr ca yine bu diyagram zerinden k yaslan r.
fig.23

Slfr klor kombinasyonu

S RKLASYON OLAYINA L K N B R BA KA RNEK PROBLEM VE ZM Madde balans ve s cak farin giri i analizleri Madde balans GR Farin SO3 = 0.5 % K2O = 0.5 % Na2O = 0.2 % Cl = 0.05 % Kmr S = 2 %, SO3 = 5 % Hu = 26800 kj/kg , 6400 kcal/kg Spesifik s tketimi q = 3350 kj/kg , 800 kcal/kg IKI Klinker SO3 = 0.85 % K2O = 0.5 % Na2O = 0.2 % Cl = 0.03 % SO2 emisyonu : SO2 = 400 mg /nm3 (= 0.1% SO3) S cak farin giri i analizi SO3 =4.5 % K2O =4 % Na2O = 0.3 % Cl =2 %

rne in analizi Madde balans

SO3 % Giri Farin Kmr Toplam k Klinker emisyonu Toplam 0,5 0,6 1,1 0,85 0,1 0,95 K2O % 05 0,5 0,5 0,5 Na2O % 0,2 0,2 0,2 0,2 Cl % 0,05 0,05 0,03 0,03

Sirklasyon elementlerinin tipik girdi kar la t rmalar Hammadde ile giri ler SO3 =0.4 (sadece slfatlar) K2O ve Na2O Cl =0.05 % normal normal ok yksek by pass gerekiyor

Kmrle birlikte slfr giri i S = 2 % yksek ancak s n rlar dahilinde Alk = 0.5/94 +0.2/62 0.05/71 = 0.63 SO3 1.0/80 A/S oran istenilen 0.8 1.5 s n r n n d nda kalm t r. Alkali/slfr oran Sirklasyon elemenlerinin f r n giri i s cak farin ierisinde zenginle mesi Sirklasyon elementlerinin tolere edilebilir konsantrasyon s n rlar na gre kar la t rma SO3= 4.5 % Normal limitlerin olduka zerinde yap ma problemleri szkonusu Alkaliler =0.66x4 + 0.3 =2.9 % olduka istenen bir durum A ka limitlerin zerinde ancak yksek slfr giri i nedeni ile

Cl = 2 % Normal limitlere gre yksek ciddi yap ma sorunlar

Maximum konsantrasyonlar diyagram na gre k yaslama

SO3 = 4.5 % ) Cl = 2% ) Dzenli yap malar beklenmelidir

Toplam slfr uuculu u = 1 CCL CHM = 1 0.85 = 0.81 4.5

> 0.7 D k A/S oran ndan dolay slfrn byk bir k sm yksek uuculu a imkan sa layan CaSO4 formundad r denilebilir.

SLFR EVR M NE KAR I ALINAB LECEK TEDB RLER Slfr uuculu unun azalt lmas Slfrn uuculu u byk oranda etki alt na al nabilir.

Her eyden nce A/S dengesi ideal de er olan 1.2 ye ayarlanmaya al

lmal d r.

kincil al nabilecek tedbir ise hava fazlas ierisindeki O2 % miktar n % 2 seviyelerinde tutmakt r. Ancak buradaki O2 lm de eri tm kesiti temsil etmeyen greceli bir de erdir ve sadece referans olmas bak m ndan nemlidir. ncl tedbir olarak ise yanman n tam olarak gerekle ti inin gstergesi olan CO de erinin 0 - 0.05 % aras olabildi i uygun yak t kar m n n haz rlanmas d r.Bunun anlam kmr inceli i ve yak t karakteristiklerinin uygunlu unun sa lanm olmas d r. Alev borusu k sa ve stabil alev retebilen ve f r n beslemesinin mmkn olan en k sa zaman aral nda dner f r n s cak blgesini terketmesini sa layabilen zelliklerde dizayn edilmi olmas nemlidir.

Sinter blgesi termal yk olabildi ince d k olmal d r.Bu nedenle bir sekonder yakma veya prekalsinasyon nemlidir.

-Klinkerin a r pi mesi nlenmelidir, ekil de yanma blgesi s cakl klar n n gl etkisini gstermektedir.(zellikle CaSO4 dan gelen SO3 birikiminin NOx konsantrasyonuna ba l davran ve dahada tesi hava fazlas n n etkisi grlmektedir.) Fig 26 En alt siklon kademesinde s cak malzemede SO3 n zenginle mesi

E er f r n giri inde kat yak tlar (rne in kullan lm lastikler) yak l yorsa kald r c lar lokal indirgen yanma atmosferi olu umunu nleyici ve yak t paralar n beslenen malzemenin yzeyinde tutabilecek ekilde montaj gerekir. Bazan hammadde modifikasyonu ile yanabilirli i ya da klinker tane yap s n geli tirmek mmkn olabilir.Bu tedbir ile yanma blgesinde gerekli maximum s cakl k de erinin d rlmesi ve bylece klinker granllerinden slfr uuculu unun indirgenmesi sa lanabilir. Slfrn yo u ma alan n f r n giri ve dner f r n ba lang blgesine ynlendirmek * Bu etki ise A/S oran n n art r lmas ve f r n giri inde yksek temperatr de erinden sak narak ba ar labilir Tozun ayr lmas : Bu durum uzun kuru ve ya f r nlarda slfrn uzakla t r lmas bak m ndan nemli bir tedbirdir ancak kuru retimlerde external evrimde slfr birikimi ok az oldu u iin pek nem arzetmez. Kuru retimlerde f r n gaz by pass e er slfr ay racak alkali ortamda yok denilecek oranda ise gerekebilir. Otomatik f r n kontrol a r tavl f r n i letmesini nlemek ve stabil f r n rejimini sa layabilmek a s ndan slfr evrimine kar nemli bir etkidir.

ALKAL PROBLEMLER NE KAR I ALINACAK TEDB RLER -Alkali uuculu u Slfr yoklu unda alkali uuculu u ok yksektir ve n s t c da problemler yarat r. Bu gibi durumlarda hammaddeye al kat larak Sulfatize yap labilir. - D k alkalili klinker E er d k alkalili klinker retimi planlan yor ise alkali uuculu unu art rmak iin u tedbirlerin tm al nmal d r. Slfr giri ini indirgeme Uzun ve stabil bir alev Zor pi me ,mmknse pi ebilirli i zorla t r c silika oranlar n art rma. Minimum hava fazlas ile al ma Hammaddede klor art ve CaCl2 ieren solventlerin kullan m veya ilavesi - Uzun kuru ve ya sistemlerde external evrimden tozun belli oranda ayr lmas zmdr. Kuru sistemlerde ise byk bir f r n gaz by pass gerekir.

GE

BLGES TU LALARINDA GRLEN NFL TRASYON

T:1100 - 1250 oC

K2O, KCl or K2SO4

K2O, KCl & NaCl

K2O, NaCl , Na2SO4 & CaSO4

MANTO SICAKLI I 350 - 400 oC

ALKAL LER N TU LA ZER NDE LERLED KLER BLGELER EMAT K OLARAK GSTER LM T R. ALKAL B LE KLER BUHARLA MA BASINLARINA VE ERG ME SICAKLIKLARINA BA LI OLARAK TU LALARIN FARKLI BLGELER NE YERLE RLER.

Alkali kromatlar

Wear relevant elements and compounds

Calcium ( CaO ) Sulfur (SO 3) Alkalis: Potassium (K 2 O) Sodium (Na 2 O) Chlorine ( Cl ) Compounds: Alkali chlorides, alkali sulfates , alkali carbonates, (alkali hydroxides), calcium sulfates and calcium chlorides

38

Wear Mechanisms

Alkaline salt infiltration

Chemical analysis:
MgO Al2 O3 SiO 2 CaO MgO Al2 O 3 SiO 2 CaO 81,90% 9,41% 1,55% 3,22% 77,90% 7,46% 0,32% 0,62% MgO Al2 O 3 SiO 2 CaO 88,90% 8,72% 0,42% 0,78% K2 O Na2 O SO 3 Cl K 2O Na 2 O SO 3 Cl 2,01% 0,26% 2,15% 0,05% 7,04% 0,45% 7,79% 0,05% K 2O Na 2 O SO 3 Cl 0,26% 0,05% 0,52% 0,05%

 densification of the microstructure and loss of thermo-mechanical brick properties (flexibility) crack formation at the interface between infiltrated and not infiltrated brick area

39

Wear Mechanisms