CNC FREZE VE PARA PROGRAMLAMA zet: Projede CNC takm tezgahlar geliim sras ele alnarak snflandrlm ve yapsal

olarak tantlmtr.CNC freze tezgahlar incelenmi ve bu tezgahlardaki program yaps anlatlmtr.Ayrca G ve M kodlar tablolar halinde verilmi ve kodlarn kullanlmas zetlenmitir.Son olarak da bir CNC freze tezgah uygulamas verilmitir. Giri: Gnmzde imalatta klasik tezgahlar eksik kalmaya balamtr.Teknolojinin gelimesi ile gelimesi ile daha karmak ve daha ucuz entegre devrelerin retimi mmkn hale gelmeye balamtr.Bu gelime mekatronik teknolojisinin gelimesine yol amtr.CNC tezgahlarda bu mekatronik sistemlerden biridir. Nmerik kontrol fikri II. Dnya savann sonlarnda ABD Hava Kuvvetlerinin ihtiyac olan kompleks uak paralarnn retimi iin ortaya atlmtr.nk bu tr paralarn o gnk mevcut imalat tezgahlar ile retilmesi mmkn deildi.Bunu gerekletirilmesi iin Parsons Corporation ve MIT ortak almalara balad.1952 ylnda ilk olarak bir Cincinnatti-Hydrotel freze tezgahn Nmerik kontrol ile tehiz ederek bu alandaki ilk baarl almay gerekletirdiler.Bu tarihten itibaren pek ok takm tezgah imalats NC tezgah retimine balad.lk nceleri NC takm tezgahlarnda vakumlu tpler,elektrik rleleri,komplike kontrol ara yzleri kullanlyordu.Bunlarn sk sk tamiri hatta yenilenmesi gerekiyordu.Daha sonralar.NC takm tezgahlarnda daha kullanl olan minyatr elektrik tp ve yekpare devreler kullanlmaya baland.Bilgisayar teknolojisindeki hzl gelimeler NC sistemlerinde etkilemitir.Atk gnmzde NC tezgahlarda daha ileri dzeyde gelitirilmi olan entegre devre elamanlar ,ucuz ve gvenilir olan donanmlar kullanlmaktadr.ROM (Read only mememory) teknolojinin kullanlmaya balanmas ile de programlarn hafzada saklanans mmkn hale geldi.Bu sistemli gelimeler CNC gelimesine nclk etti. CNC teknolojisindeki bu gelimeler imalatn daha da gelimesini salamtr.Daha seri ve daha komplike paralarn retimi mmkn hale gelmitir.Artk en kk atlyelerde bile CNC tezgah bulunmaktadr.Bu da CNC nin ne kadar yaygnlatn gsterir.Bu yzden CNC para programlama eitimi de bir ihtiya haline gelmeye balamtr.

CNC SSTEMLERNN TANITILMASI Gnmzde CNC takm tezgahlar artk imalatn her alannda kullanlmaktadr.Bu yzden CNC tezgahlar ok deiik ekillerde snflandrabiliriz.Ama daha genel bir snflandrma ve tanmlama yapacak olursak bu tezgahlar Geliim ekline gre snflandrmak daha uygundur. 1.1 NC Tezgahlar Saysal kontrol,takm tezgahlarnn say harf vb. sembollerden meydana gelen ve belirli bir manta gre kodlanm komutlar yardmyla iletilmesidir.Komutlar ilgili tak tezgahna veri bloklar eklinde yklenir.Her veri blou tezgahn anlayabilecei bir dizi komuttan meydana gelir. NC tezgahlarda alma mant yledir: Delikli kat eride aktarlm olan program erit okuyucusu tarafndan okunur Okunan komutlar takm tezgah kontrol nitesine gnderilir Bu komutlar tezgah kontrol nitesindeki dekoder tarafndan zlr zlen komutlar tezgah birimlerini anlayaca sinyallere dntrldkten sonra takm tezgahna gnderilir Gnderilen bu sinyallerin doru olarak alglanp alglanmad geri besleme ile kontrol edilir.Kontrol edilen bu sinyaller tezgah kontrol nitesine geri gnderilir Bir program bloundaki operasyonlar tamamlandktan sonra bir sonraki program blouna geilir.lemler program son buluncaya kadar devam eder.
3 2 1
Z

X TEZGAH KONTROL N TES NC TEZGAH Y

1.2 CNC Tezgahlar CNC takm tezgahlarnn alma mant ile NC takm tezgahlarnn alma mant ayndr.Tek fark kontrol nitesi komptrize edilmi olmasdr.Bu da programlarn saklanmasn mmkn

hale getirmitir.Bunun yannda retimin her aamasnda program durdurma,programda gerekli olabilecek deiiklileri yapabilme,programa kalnan yerden tekrar devam edebilme ve program son ekliyle saklamak mmkndr.Bu nedenle de programn tezgaha bir kez yklenmesi yeterlidir. CNC tezgahlarn fiziksel tasarm ve konstrksiyonlar NC tezgahlarnki ile ayndr.Ancak NC takm tezgahlarnda yaplmalar mmkn ve ekonomik olmayan bir dizi fonksiyonel zellik bu tr tezgahlara ilave edilmitir. Bu zellikler unlardr: Tezgaha yklenmi olan para programlar kontrol nitesi hafzasnda saklanabilir,buradan arlarak defalarca iletilebilir Tezgah kontrol nitesini besleyen zel bir g kayna mevcuttur.Tezgahn enerjisi kesilse bile program vb. veriler saklanr Para program zerinde yaplmas dnlen deiiklikler istenildii anda ve kolaylkla yaplr.Deimi olan program son ekliyle hem iletilebilir hem de saklanabilir Baz rtun operasyonlar program ierisinde dngler eklinde tanmlanr ve gerekli yerlerde kullanlr Bir i paras zerinde dngler dndaki tekrarlanmas gereken operasyonlarn program ana program ierinde bir kez yazlr ve alt program olarak isimlendirilir Kesici telafisi baz lsel kaydrmalar programn iletimi srasnda otomatik olarak yaplr.Kullanlan kesici krldnda ve ayn apta baka kesici bulunmad durumlarda farkl aptaki ile programa doru yerden devam edebilme kolayl salar.Kontrol nitesi yeni kesicinin apna gre gerekli lsel kaydrmalar yapar Bilgisayar sayesinde konum deitirmeler,devir says ve ilerlemelerde optimum deerlere ular.Bunun sonucu olarak CNC takm tezgahlarnda ideal alma koullar salanm olur CNC kontrol nitesinde bilgisayar kullanm sonucu dier pek ok bilgisayar ve sistemleriyle iletiim kurabilme avantajna sahiptir Para imalatna geilmeden nce grnt nitesi yardmyla grafik olarak para programnn benzetimi mmkndr Kesici aletlerin deitirilmesi herhangi bir manuel mdahale olmadan yaplr.Bunun iin dnerli taretler veya paletli kesici magazinleri kullanlr 1.3 DNC Tezgahlar Direkt saysal kontrol,bir ana bilgisayar yardmyla bir yada birden fazla CNC takm tezgahnn kontrol edilmesidir.DNC de temel
3

dnce NC program aktarma,saklama,ileme ve para ilemlerini gerekletirmektir.Bu sistemde para program direkt olarak bilgisayardan CNC takm tezgahnn kontrol nitesine yklenir.CNC takm tezgah ile bilgisayar arasnda ift ynl veri transferi vardr. DNC sisteminin temel zellikleri: NC programnn ynetimi ve programn elde edilmesi kolaydr Birden fazla CNC tezgah ile kullanlabilir Uzun NC programlarnn saklanmas ve tezgaha aktarlmas mmkndr stenilen programlara ulalr ve programlarda deiiklikler yaplabilir ift ynl veri transferleri ile byk lde gvenilirdir Esnek imalat sistemleri ile entegre edilebilir.Bu sistemlerde bir i parasnn imalat birden fazla CNC tezgahnda gerekletirilir.

Tezgah 1

Kablo hatlar

Bilgisayar

Tezgah 2

Para Resmi Geometri ve teknoloji listeleme Tezgah 3

- CNC tezgah trleri: CNC torna tezgah CNC freze tezgah CNC matkap tezgah CNC ileme merkezleri CNC talama tezgahlar CNC pres ve zmbal deliciler CNC kaynak makineleri boyutlu lme ve kontrol merkezleri Alet bileme tezgahlar Testere tezgahlar Montaj sistemleri
4

 Erozyon tezgahlar Kaplama tezgahlar Malzeme tama sistemleri Lazer kesme tezgahlar Boru bkme makineleri Svama tezgahlar Alevle kesme makineleri 1.4 CNC Takm Tezgahlarnn Avantajlar ve Dezavantajlar 1.4.1 CNC takm tezgahlarnn avantajlar: Konvansiyonel tezgahlarda kullanlan baz balama kalp,mastar vb. elemanlarla kyasland zaman tezgahn ayarlama zaman ok ksadr. Ayarlama l kontrol,manuel hareket vb. nedenlerle oluan zaman kayplar ortadan kalkmtr. nsan faktrnn imalatta fazla etkili olmamasndan dolay daha seri ve hassas imalat mmkndr. Tezgah operasyonlar yksek bir hassasiyete sahiptir. Tezgahn alma temposu her zaman yksek ve ayndr. Her trl sarfiyat asgariye indirgenmitir. malatta operatrden kaynaklanacak her trl kiisel hatalar ortadan kalkmtr. Kalp,mastar,ablon vb. pahal elemanlardan yararlanlmad iin sistem daha ucuzdur. Depolamada daha az yere gerek vardr. Para zerinde yaplacak deiiklikler sadece programn ilgili blmnde ve tamam deitirilmeden seri olarak yaplr.Bu nedenle CNC Takm tezgahlaryla yaplan imalat byk esneklie sahiptir. 1.4.2 CNC takm tezgahlarnn dezavantajlar: Detayl bir imalat plan gereklidir. Pahal bir yatrm gerektirir. Tezgahn saat creti yksektir. Konvansiyonel tezgahlarla kyaslandnda daha titiz bakm isterler. Kesme hzlar yksek ve kaliteli kesicilerin kullanlmas gerektirir. Periyodik bakmlar uzman ve yetkili kiiler tarafndan yaplmaldr. CNC TEZGAHLARIN YAPISAL OLARAK NCELENMES CNC takm tezgahlar konvansiyonel takm tezgahlarndan daha hassas ve daha hzl alabilirler.CNC tezgahlar milimetrenin binde biri bir hassasiyetle alabilirler,ani frenlemeleri en iyi ekilde yapabilirler.Bu da motorlarnn,kzaklarnn ve millerin daha kompleks bir yapya sahip olmasn gerektirir.
5

Bir CNC tezgah ana niteden oluur:mekanik aksam,g besleyici amplifikatr ve motorlar.Bilgisayar niteleri mekanik aksam tezgahn motorsuz plak halidir.Her ana mil tezgaha bir hareket verdiinden,tezgahn serbestlik derecesi eksen says ile belirtilir.Her ana bir servo motoru (doru veya alternatif akml) direkt veya bir kademeli redktr aracl ile balanr.
2.1 CNC Tezgahlarn Mekanik Yaps

CNC takm tezgahlarn mekanik yapsn motorlar ve elektronik aksam dnda kalan ksmlar oluturur 2.1.1 Kayt ve Kzaklar CNC tezgahlarda eksenel hareketlerde yksek hz ve ani yavalamalar gerekir.Bu durum hassas konumlamalar iin son derece nemlidir.Kayt ve kzaklarda yksek sertlik ve titreimleri snmleme zellikleri istenir.Bu yzden CNC tezgahlarda dk srtnmeye sahip dorusal ve silindirik yuvarlamal Kzak sistemleri kullanlr.Yataklar tezgah tablalarna ve tezgahn benzer fonksiyona sahip elemanlarna yatay olarak monte edilir.Ayrca dey tezgahlarda da destekleme,ynlendirme ve hareket amacyla da kullanlr.Bu tr kzak sistemlerinde silindirik rulmanlarda olduu gibi hassas silindirik bilyeler de kullanlr.

2.1.2 Bilye Vidal Miller Normal vidal mil sistemlerinin CNC tezgahlarnda kullanlmas uygun deildir.nk oluacak srtnmeler sonucu ar derecede kar kuvvetler oluur.Bu nedenle CNC tezgahlarda srtnme kuvvetlerini azaltmak iin kayma hareketi yerine yuvarlanma hareketinin tercih edildii bilyeli vidalar (ball screws) kullanlr.Bu vidalar devir daimli olup srtnme kuvvetleri minimuma indirgenmitir.Bunlarda bilyeler somun grevini slenmitir.Bilyeli vida d profili gotik yay eklindedir.Bilyeler karlkl iki noktadan temas eder.Bylece hem srtnme hem de oluabilecek boluk nemli lde ortadan kaldrlr.Mil dndke bilyeler somun iinde ve mil etrafnda dner.Bylece somun hareket eder. Bilyeli millerin tercih nedeni: ok hassas hareket salarlar. Srtnme katsaylar ok dktr. Yksek hzda hareket ederler. mrleri uzundur. Anmalar azdr. Malzeme yapmas olmaz. Dk g gerekir.

2.1.3 Hidrolik ve Pnmatik Elamanlar Her mekatronik sitemde olduu gibi CNC tezgahlarda hidrolik veya pnmatik olarak alr ve bu tip elemanlar bulunur.rnein torna tezgahlarnda aynann i parasn skmas ve freze tezgahnda kesicinin tezgaha balanmas hidrolik olarak yaplr.CNC takm tezgahnda hidrolik ve pnmatik sistemler bu sistemleri besleyen ve basnlarn kontrol eden elamanlardan oluur.

2.1.4 Tezgah Yalama niteleri Daha nceden de bahsedildii gibi CNC takm tezgahlar yksek hzlarla ok byk hassasiyetle alt iin her an srtnmelere maruz kalr.Bu yzden tezgah nitelerinin srekli yalanmas gerekir.Her CNC tezgahta tezgah nitelerini besleyen bir yalama sistemi vardr.Baz tezgah niteleri ise bu sistem tarafndan yalanamad iin periyodik olarak kontrol edilmeleri gerekir.

2.1.5 Tablalar Tezgah tablalar i paralarn tezgaha balanmas iin en yaygn olarak kullanlan tezgah ksmlardr.Tabla zerinde X ekseni dorultusunda alm T kanallar bulunur. paralar tablalara direkt olarak T somun ve saplamalarla basit aparatlar yardmyla balanrlar.

2.1.6 Takm Deitirme Elemanlar CNC takm tezgahlar konvansiyonel takm tezgahlarna gre daha fazla takm barndrabilirler.Bu CNC tezgahlarn hem ileme kapasitesini artrr hem de operasyonlarn daha hzl bir ekilde yaplmasn salar.CNC torna tezgahlarnda takm deitirme iini takm revolveri yaparken CNC ileme merkezlerinde bu ii takm magazinleri yapmaktadr. a) Takm revolveri: Takm revolverleri CNC torna tezgahlarnda kullanlr.Genel olarak bunlara taret ad verilir.zerinde her kesicinin balanaca istasyon ve bu istasyon numaralarn gsteren rakamlar vardr.Taretlerin kesici kapasiteleri 8-10-12-24 arasnda deiir. b) Takm magazini: Takm magazinleri CNC ileme merkezlerinde kullanlr.Kesici takm deitirme ilemi otomatik kesici deitiriciler (ATC) tarafndan gerekletirilir.zerinde her kesicinin balanaca istasyon numaralar vardr .Bunlarn kesici kapasiteleri 20-32-50-70-120-180 arasnda deiir.

2.1.7 Konum lcler CNC takm tezgahlarnda iki tr konum lc kullanlr.Bunlar dorusal konum ller ve dner konum l dntrcleridir.Bunlar analog veya dijital olabilir.Analog olanlar voltaj,scaklk ve ses zellikli,dijital olanlar ise 1/0 durumludur. - Dorusal konum lcler: Bunlar tezgah tablasnn hareketini ler.Hassas olarak izilmi olan dorusal blntl erit,tezgah tablas zerine monte edilir.Fotosel ve k kayna da tezgahn uygun olan sabit bir yerine monte edilir.Tezgah tablas hareket ettiimde dorusal blntlerin saydam ksmlar k kayna altna geldiinde bir sinyal kaydeder.Dorusal izgiler arasndaki mesafe saylan sinyal says ile arplarak tezgah tablasn hareketi bulunur yani tablann hareketi llm olur. - Dner konum lcler: Dner konum lcler,normal olarak bal bulunduu vidal milin dnme miktarn ler.Dnen vidann adm bilindiinden tezgah tablasn hareket miktar da bulunur.Yar saydam birdikse radyal blntler yaplmtr.Bu blntler sonucunda diskte saydam olmayan blmler meydana gelir.Daha sonra bu disk tezgahn ilgili eksen miline taklr.Bu diske paralel bir k ve fotosel sistemi vidann dnmesiyle saydam olan ve olmayan blgeleri alglar .Bunun sonucunda her saydam olan blgeye ait sinyaller retilir bu sinyallerin her biri vidann belirli bir dn asna karlktr .Bunun sonucunda da sinyal ve vida adm bilindiinden tabla hareketi hesaplanabilir.

10

2.2 CNC Takm Tezgahlarnn Elektrik Tahrikleri (Motorlar) CNC takm tezgahlarda motorlar i milinin hareketini ve tezgah tablasn hareketini salarlar.Hassasiyet istendiinden CNC takm tezgahlarnda servo motorlar veya adm motorlar kullanlr. 2.2.1 Servo Motorlar CNC takm tezgahlarnda elektrik tahrikleri olarak hz kontrolnn kolaylndan dolay doru akml servo motorlar kullanlmaktadr.Bu tr motorlar farkl voltaj girileri yardmyla motoru istenilen devir saysnda dndrr.Ayrca sabit kesme hz da salanr.Sabit kesme hz sayesinde ap deimelerinde tezgah mili farkl devir saysnda dndrlr.Servo motorlarda stator alan izgileri yerine sabit mknatslar kullanlr,bu nedenle de kayplar dk verim yksektir.

-servo motoru

-servo srcleri 2.2.2 Adm Motorlar Adm motorlar kontrol devresi tarafndan gnderilen giri vurgu srasn eit aralkl,asal harekete dntren cihazlardr.Statorunda ve rotorunda belirli sayda diler bulunur ve bu diler manyetik sarglarla donatlmtr.Meydana gelen manyetik ak stator ve rotordaki dilerin manyetik etkisi ile birlemesini yada ayrlmasn salar.Motorun bir vurgu
11

iaretine karlk dnne bir adm denir.Bu motorlar elektronik devre ile doru akm g kayna kullanlarak altrlr.Motorun iletimini yapan bu devreye src devre denir.Adm motorlar adm asnn kk olmas,dnme hareketinin kk mesafede elde edilmesini salar. alma prensibi bakmndan tr adm motoru vardr.Bunlar,deiken relktansl,srekli mknatsl ve karma adm motorlardr.Karma adm motorlar deiken relktansl ve srekli mknatsl tiplerin alma prensiplerinin birleimi ile elde edilmitir.

- Srekli mknatsl adm motoru

Adm motoru src devresi:

12

Adm motoru src devresi adm motorunu harekete geiren devredir.Bu devre,fazlarn uyarm srasnn belirlenmesi ve belirlenen fazlarn motor iin gerekli akm ve gerilim deerinin salanarak fazlara sra ile verilmesi grevini yapar.Sralayc devre ve motor ksmlarndan oluur. Adm motorlar kontrol evrimleri: Adm motoru kontrol evrimleri,motor hareketinin motor hareketinin kontrol edilmedii ak kontrol evrimleri ve geri besleme devresi kullanlarak motor konumunun kontrol edildii kapal kontrol evrimi olmak zere iki tiptir. - Ak evrim kontrol sistemi: Bu tip kontrol sisteminde,bilgisayar tarafndan retilen saysal faz kontrol iareti,src devrede glendirilerek motora iletilir;buna karlk motorun gnderilen uyarm sinyaline kar beklenilen hareketi yapt kabul edilir. Ak evrim kontrol sisteminde motorun konumunu kontrol eden bir geri besleme devresi yoktur.Sarglarn uyarm bir nceki admn atlmas iin gerekli zaman dikkate alnarak yaplmaldr.Eer uyarm zaman aral gerekenden kkse motor kalk yapmaz (kararsz durum) yada istenilen konuma hareket etmeyebilir (motor adm kaybeder).Meydana gelen hata uyarm zaman aralnn tam tespiti ve uygulanmasyla ortadan kalkar. - Kapal evrim kontrol sistemi: Kapal evrim kontrol sisteminde anlk rotor konumu belirlenir ve kontrol nitesine geri besleme iareti olarak gnderilir.Her adm sadece bir nceki komuta tam olarak uyulduunda kontrol nitesine aktarlr,bylece motor istenilen adm atlmad durumda geri besleme devresi ikaz ile eksik adm tamamlar.

13

Mikro lemci

Src Devre

Motor

Zaman ayarl faz kontrol iareti

Faz akmlar

Moment

Ak evrim kontrol sistemi

Saat Mikro lemci

Uyarm sralayc

Src Devre

Saya Motor Mikro lemci Uyarm sralayc Src Devre

Saat Sabiy admlama oran iin ak kontrol sistemi

Motor

Mikro-ilemci zamanlamal ak kontrol sistemi

Adm iareti Uyarm sralayc Mikro lemci Src Devre Motor

Konum belirleyici

Faz akm

Balama Kontrol Blm Faz sralama retici Motor Yk

Kapal evrim kontrol sistemi

Belirlene konum

Dalga ekli belirleyici

Dalga ekli belirleyici blok emas

CNC FREZE
14

Freze eksende alan bir tezgahtr.Drt veya be eksende alanlar da mevcuttur.Bunu da tablann veya freze milinin hareketli olmas ile salar.CNC ileme tezgahlar ve CNC matkaplama tezgahlar da freze tezgah olarak saylabilir.CNC ileme merkezlerinin para ileme kapasiteleri sradan CNC frezelere gre daha oktur.CNC matkaplama tezgahlar bir matkap tezgah olarak deil daha kk kapsaml bir freze tezgah olarak retilmektedir.

-CNC ileme merkezi

-CNC freze tezgah

-CNC yatay ileme merkezi

15

3.1 CNC Frezelerde Koordinat Sistemleri ve Gvde Yaplar Freze tezgahlar kesici takm milin dikey veya yatay olmasna gre ikiye ayrlr.Ama her iki durumda da kesici milinin ekseni z ekseni ve bu eksene dik olan eksenler de x ve y eksenlerini temsil eder.Eer tezgah ten fazla eksende alyorsa bu eksenler A,B ve C eksenleri ile gsterilir.Bu eksenler NC dner tabla veya NC divizrn dnme eksenleridir.Burada x eksenini karl A,y ekseninin karl B ve z eksenini karl C eksenidir.
TEZGAH EKSEN X ekseninde pozitif hareket X ekseninde negatif hareket Y ekseninde pozitif hareket Y ekseninde negatif hareket Z ekseninde pozitif hareket Z ekseninde negatif hareket DEY LEME MERKEZ Kesicinin tezgah tablasnn sana yapt hareket Kesicinin tezgah tablasnn soluna yapt hareket Kesicinin tezgah gvdesine yaklaan hareketi Kesicinin tezgah gvdesinden uzaklama hareketi Kesicinin tezgah tablas yzeyinden uzaklaan hareketi Kesicinin tezgah tablas yzeyine yaklaan hareketi YATAY LEME MERKEZ Kesicinin tezgah tablasnn sana yapt hareket Kesicinin tezgah tablasnn soluna yapt hareket Kesicinin tezgah tablas yzeyinden uzaklaan hareketi Kesicinin tezgah tablas yzeyine yaklaan hareketi Kesicinin tezgah gvdesine yaklaan hareketi Kesicinin tezgah gvdesinden uzaklama hareketi

16

3.2 Takm Balama Aparatlar: Bu aparatlar freze aklarn tezgah miline balamak iin kullanlr.Aparatlar standart olarak retilir ve her tezgaha uyum salayabilir.Freze akllarnn aplar farkl farkldr,bu yzden bunlar balayabilmek iin ayrca pensler kullanlr.Pensler bir nevi germe diski grevi grr.Freze aklar scak geme ile de balama aparatna balanabilir.Aparat stmak iin ayr bir donanm kullanlr.

17

PARA PROGRAMLAMA Bilgisayarlar ve bilgisayar destekli mekatronik sistemler saysal kodlara gre alr.CNC takm tezgahlarnda da saysal kodlama sisteminden yararlanlmtr.Her hareket ve blok belli saysal kodlar ile ifade edilir. 4.1 NC Programlarnn Temel Yaps Para geometrisinin llerine ve takmn boyutlarna gre NC programlar el ile ak olarak,APT veya grafik destekli CAD/CAM sistemler yardmyla Yazlr.NC programlarndaki kodlar genel olarak aadaki standart snflara ayrlr. Nxx: Program blok sra numaras Gxx: Hazrlk kodlar Mxx: Rle sinyal kodlar Fxx: mili hz Txx: Takm numaras Xxx,Yxx,Zxx;Axx,Bxx,Cxx,Uxx,Vxx,Zxx:Eksen koordinatlar -Burada xx nmerik deikeni temsilen yazlmtr. Hazrlk kodlar (Gxx) CNC ynetici programn iindeki paket NC algoritmalar ierir.Rle sinyal kodlar (Mxx) tezgahtaki rleyi veya PLC ye (Programmable Logical Control) bal anahtarlar ap kapamak iin kullanlr.NC programlarn yazlm elle manuel olarak veya CAD/CAM programlarndan yararlanlarak yazlabilir,hatta dorudan tezgaha gnderilebilir. O_ _ _ _ Adres 4 karakterden oluan bir program numaras Blok(Satr)[N,G,X,Y,Z,S,M,F] (M30 Ana programn sonunu belirtir ve baa alr.) 4.2 NC Para Programlamada Kullanlan Kodlar
Karakter O N G Aklama
Operasyon ve program numaras Blok numaras Geometrik ilem tanmlama

18

T F S M X Y Z I J K R P

Makine fonksiyonu tanmlama Kesme ilerlemesi tanmlama mili devri tanmlama Makine fonksiyonu tanmlama X eksenine ait koordinat tanmlama Y eksenine ait koordinat tanmlama Z eksenine ait koordinat tanmlama X ekseni vektr tanmlama Y ekseni vektr tanmlama Z ekseni vektr tanmlama Yarap tanmlama Alt program arma ve bekleme sresi

Format: G_X_Y_Z_F_F_S_M_ 4.3 NC Programlamada Kullanlan Geometrik Kodlar

Komut G00 G01 G02 G03 G05 G07 G10 G11 G12 G13 G16 G17 G18 G19 G20 G24 G25
Serbest hareket-hzl Dorusal hareket-kesme Dairesel hareket-saat ynnde Dairesel hareket-saat ynnn tersi Bekleme sresi Herhangi bir eksene paralel hareket Dorusal enterpolasyon,polar,hzl hareke Dorusal enterpolasyon,polar,saat ynnde Dairesel enterpolasyon,polar,saat ynnde Dairesel enterpolasyon,polar,saat ynnn tersi Dairesel enterpolasyon,polar,teet hareket X-Y dzlemi seme X-Z dzlemi seme Y-Z dzlemi seme Takmn 4. eksende almas Pah krma Ke yuvarlama

Aklama

19

G26 G27 G28 G30 G31 G37 G40 G41 G42 G43 G44 G49 G50 G51 G53 G54 G55 G56 G57 G58 G59 G68 G72 G73 G75 G76 G77 G78 G79 G80 G81 G83

Teet yanama Teet kesme yrngesinden ayrlma Referans pozisyona girme Blok tanmlama minimum nokta Blok tanmlama maximum nokta Cep oyma tanm Takm ap telafisi iptali Takm ap telafisi-sol ynde Takm ap telafisi-sa ynde Takm boyutu telafisi iptali Takm boyutu telafisi-pozitif ynde Takm boyutu telafisi-negatif ynde Program korumas Aynalama Makine koordinat sisteminin seilmesi 1. i paras koordinat sistemi seilmesi 2. i paras koordinat sistemi seilmesi 3. i paras koordinat sistemi seilmesi 4. i paras koordinat sistemi seilmesi 5. i paras koordinat sistemi seilmesi 6. i paras koordinat sistemi seilmesi Eksen dndrme lekleme faktr Koordinat dndrme Dikdrtgen cep oyma,saat ibresi ynnde Dikdrtgen cep oyma,saat ibresi tersinde Dairesel cep oyma,saat ibresi ynnde Dairesel cep oyma,ayn ynl kesme evrim arma evrim iptali Puntalama ve delik delme evrimi Delik delme evrimi

20

G84 G90 G91 G98 G99

Kademeli delik delme evrimi Mutlak deerlerle programlama Artrmsal deerlerle programlama Bir evrimde ilk seviyeye dnme Bir evrimde referans seviyeye dnme

4.4 NC Programlamada Kullanlan Yardmc Tezgah Komutlar

Komut M00 M01 M02 M03 M04 M05 M06 M07-M08 M09 M10 M11 M12 M13-M14 M15-M16 M17-M18 M19 M20-M29 M30 M31 M32-M35 M36-M37 M38-M39 M40-M45 M46-M49 M50 M51 M52-M54 M55-M56 M57-M59 M60 M61-M62 M63-M67 Aklama
Program durmas/Mil durmas/Soutma svs durmas stee bal durma Programn bitii,mil durmas/soutma svs durmas Ana mili saat ynnde evirme ana mili saat ynnn tersinde evirme Ana milin durmas Takmn deitirilmesi 2 ve 1 numaral soutma siteminin almas Soutma sisteminin kapatlmas Tutturma zme Serbest herhangi bir ama iin kullanlabilir M03-M04 ile birlikte soutma sistemini ama Pozitif veya negatif ynde hareket Serbest herhangi bir ama iin kullanlabilir Daha nceden belirlenen asal bir konumda ana milin durmas serbest herhangi bir ama iin kullanlabilir Program sonu ve program baa alma By-pass ile balama Sabit kesme hz 1 veya 2 ilerleme hz alan 1 veya 2 ana mil hz alan Dili deitirme veya serbest Serbest herhangi bir ama iin kullanlabilir 3. soutma sistemini ama 4. soutma sistemini ama Serbest herhangi bir ama iin kullanlabilir Takmn dorusal kaydrlmas Serbest herhangi bir ama iin kullanlabilir Para deitirme Parann dorusal sfr kaydrmas Serbest herhangi bir ama iin kullanlabilir

21

M68-M69 M70 M71-M72 M73-M77 M78 M89 M96 M97 M98 M99 M48 M41 M42 M28 M26 M23 M24 M25

Parann tutturulmas ve zlmesi Serbest herhangi bir ama iin kullanlabilir Parann asal sfr sapmas (1 ve 2. konuma) Serbest herhangi bir ama iin kullanlabilir Kzan sabitletirilmesi ve zlmesi evrim arma Dsal teet gei Dke takm kompenzasyonu Alt program arma Alt program sonu Feed override buttonunun kullanm devrede Dili kutusu 1. konumda Dili Kutusu 2. konumda Pozisyon kontrol Punta pinol ieri Di ama evriminde pah krma devrede Di ama evriminde pah krma devre d Punta pinol dar

4.5 Geometrik Komutlarn (G Kodlar) Aklamalar -G2 (Saat ynnde) ve G3 (Saat ynnn tersi) Dairesel lerleme: G2 ve G3 kodlar bir daire yay zerinde takm istenilen konuma istenilen kesme ilerlemesi ile pozisyonlamada kullanlr.Bu harekette tezgah istenilen noktaya bir dairenin belirli bir asn sprerek gidecektir.Bu kodlarn farkl dzlemde (XY,XZ ve YZ) kullanlmasna ramen genelde uygulamalar XY dzleminde olduu iin gerektiinde bu dzleme ait G17 kodu baa eklenmelidir. -Mutlak koordinat sistemi:Mutlak koordinat sisteminde kesici hareketleri srekli olarak i parasnn sfr noktas alarak yaplr. -Artmsal koordinat sistemi:Artmsal (eklemeli) koordinat sisteminde ise kesici takm hareketleri ,kesicinin son bulunduu nokta i paras sfr noktas kabul edilerek yaplr. I ve J vektrel deerlerdir.I ve J deerleri belirtilirken yatn balang noktasndan yayn ait olduu dairenin merkezine dorusal bir vektr izilir.Bu vektrn X ve Y eksenindeki bileenleri (ynleri de gz nne alnarak) I ve J deerleri olarak yazlr. -G41 (Soldan) ve G42 (Sadan) Takm ap Telafisi: Normal durumda (ap telafisiz hareket) bir noktadan dierine giderken takm merkezini yolu esastr.G41 kodu takmn ilerleme ynnden bakldnda takm apn i parasnn soluna ofsetler.Dolaysyla ap telafisi oluturulan takm yol,normal dururumun aksine,takm apndan bamszdr.G41 ve G42 kodlar G0,G1,G2 ve G3
22

geometrik kodlarnn hepsi ile kullanlabilir.G41 ve G42 kodlar kullanlarak takm apndan bamsz bir takm yolu oluturulabilir.

Takm ap telafisi (G41 ve G42) kullanlrken dikkat edilmesi gerekenler: 1. nce takm, kesmenin yaplaca Z seviyesine indirilir. 2. Sonra para ile bir emniyet mesafesi kalacak ekilde ap telafisi aldrarak takm paraya yanatrlr..Kesme esnasnda Z seviyesi hibir zaman deitirilmez. 3. Keme bittikten sonra takm G40 ile ap telafisi iptal edilerek gvenli bir yere alnr.Daha sonra Z ekseninde hareket yaplr. -Takm uzunluunu dzeltilmesi: takm uzunluu dzeltilirken standart tool fark alnr.Eer Baladmz takmn boyu standart tooldan uzun ise pozitif8G43,eer baladmz takmn boyu standart tooldan ksa ise negatif (G44) kullanlr. Baladmz takmn boyu standart tolldan uzun ise +/- diye deer girmemize kalmaz.Sadece fark deerini girmemiz yeterlidir. G49:Offset iptal komutudur.Zero Return pozisyonuna veya A.T.C giderken ofset uzunluklarnn iptal edilmesi gerekir. H__ Adres Offset numaras -Delik Delme Dngleri: Delik ileme dngleri (G81,G82,G83,G83 ve G85) delik ilemek iin nceden hazrlanm paket dnglerdir.Bir kere tanmlandklarnda iptal edilene geerlidirler.ptal etmek iin G80 veya G0,G1,G2 ve G3 kodlarndan birinin kullanlmas gerekir. Bu kodlarla kullanlan K(tekrar says) eit aralkl ilenecek delik saysn belirtir. Ve G91 ile kullanlmas gerekir.Knn kullanlmad durumlarda K=1dir.Delik delme ileminden sonra para koordinat

23

sistemine gre takm ilk seviyeye pozisyonlamak iin G98,istenilen baka bir referans seviyesine pozisyonlamak iin G99 kodu kullanlmaktadr. -G81 Tek seferde delik delme:

-G82 Tek seferde delik delme-beklemeli:G81 komutu ile ayndr fakat tek fark deliin dibine indikten sonra durur.Z0 a kar.Ksa delik programdr.

24

-G83 Kademeli (nefesli) delik delme:G81 komutu ile ayndr fakat bir tek fark vardr.O da Q parametresidir.Q parametresinde ne kadar delinecei girilir ve tezgah Q derinlii kadar delindikten sonra deliin balang noktasna dner.G98 ile kullanlmas ngrlr.Uzun delik programdr.

-G84 Klavuz ekme:Klavuz ekme ileminde devirle ilerleme arasndaki iliki alacak diin admn belirleyeceinden deerlerin ilikisine dikkat edilmesi gerekir.(hatve=S/f)Di ekme ileminden sonra takm dipte P ile belirtilen sre kadar bekletilebilir.

25

-G85 Delik baralama G86:G85 komutunun fonksiyonu ile ayndr.Tek fark baralamann son noktasna geldiinde spindl durur ve R noktasna kadar hzl pozisyonlamayla birlikte spindl saat (CW) ynnde dnerek gelir ve durur.

-Alt Program: Belirli bir kesme ilemlerinin ve geometrilerin tekrarlad durumlarda bunlara ait programlar ayn satrlar tekrar yazmak yerine alt program yaklam ile gerekletirmek en dorusu olacaktr. M98 alt program armak iin ,M99 ise ana programa dn iin kullanlr.

26

-G51 lekleme/Aynalama: Bir para zerinde belli bir geometri yada eklin bir eksene gre bir yada eklin bir eksene gre bir yada birden fazla simetriin bulunmas durumunda G51 lekleme/Aynalama kodu ile kullanlarak biri iin yazlan bir alt program ,dierlerini ilemek iin de kullanlabilir.G50 komutu ise G51 komutunun iptali iin kullanlr. -G68 Eksen Dndrme: Belli bir geometrinin yada eklin ayn para iinde belli bir eksene gre belli bir ayla dndrlmesi gereken durumlarda G68 eksen dndrme kodu kullanlabilir.Byle Durumlarda bir ekil iin yazlan alt program dierlerini ilemek iin kullanlabilir.G69 komutu ise G68 komutunun iptali iin kullanlr. -Takm: Takm T ile ifade edilir.Tezgaha T ile retilir.Birden fazla takm kullandmz iin takm numaras verilmek zorundadr. -Referans noktas: Tezgahn kendi belleinde bulunan bir noktadr.Otomatik takm t deitirmede kullanlr ve tezgah her aldnda manuel yada otomatik olarak referans noktas kontrol edilir. G27:Referans noktas kontrol komutu G28:Referans noktasna otomatik dnme G29:Referans noktas kontrol komutu -Koordinat sistemi: 1. Makine koordinat sistemi 2. paras koordinat sistemi 3. Local (yerel) koordinat sistemi G53:Makine koordinat sistemini aktif hale getirir. G52:Local koordinat sistemini aktif hale getirir. -Work origin sistemleri: G54-55-56-57-58-59 olmak zere alt adet work origin sistemi bilgisi vardr.Bunun faydas tezgah tablas zerinde alt ayr yerde i paras sfr alnabilir ve alt ayr i paras balanabilir.

27

Sonu: Gnmzde artk en kk atlyelerde dahi CNC tezgahlar grmek mmkn hale geldi.nk CNC takm tezgahlar retimde gerektende ok byk zmler sunmaktadr.Paralarda ok byk hassasiyetle en hassas detaylar ilemek mmkndr. Tabi ki bu gelimelerde iyi derecede manuel programlama bilgisini ve CAD/CAM sistemlerini kullanmay bilmeyi gerektirir.Artk okullarda dahi ayr olarak CNC takm tezgahlar ve manuel programlama ders olarak verilmektedir.irketlerde kendi bnyelerinde kendi operatrlerini ve mhendislerini bu konuda yetitirmektedir. irketler rekabetle ba edebilmek iin de fabrikalarna CNC takm tezgahlar almaktadrlar.CNC tezgahlar retim maliyetlerini ve zamann drmektedir. Bu projede de CNC takm tezgahlar yapsal olarak incelenmi ve CNC tezgahlar tantlmtr.Para programlanmas zetlenmi ve NC kodlar verilmitir.Proje CNC freze tezgah zerine olduu iin rnek program freze tezgahna gre yazlmtr. Kaynaka: - CNC Teknik, Hamit ARSLAN -Bilgisayar Nmerik Kontrol Meslek teknolojisi,Hamit ARSLAN -Nmerik Kontroll Takm Tezgahlar ve Programlama Prensipleri,Mehmet ERGN -CNC Para Programlama,M.E.B. Yaynlar -Kalp Dnyas,Say 22 -Makine ve Mhendis,Say 386-433 -Mazatrol Temel Frezeleme ve Manuel Programlama Notlar

28

29