T.C.

MLL ETM BAKANLII

MAKNE TEKNOLOJS

GEOMETRK ZMLER
520TC0004

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1.YAZI VE RAKAM ............................................................................................................... 3 1.1. Teknik Resmin Endstrideki Yeri, nemi ve Tanm .................................................. 3 1.2. izim Ara ve Gereleri ............................................................................................... 4 1.2.1. Resim Tahtalar ve Masalar.................................................................................. 4 1.2.2. Cetveller................................................................................................................. 4 1.2.3. ablonlar................................................................................................................ 7 1.2.4. Pergeller................................................................................................................. 7 1.2.5. Kalemler ................................................................................................................ 7 1.2.6. Silgiler ................................................................................................................... 9 1.2.7. Resim Ktlar.................................................................................................... 10 1.3. Yaz ve Rakamlar........................................................................................................ 13 1.3.1. Teknik Resimde Kullanlan Yazlarn zellikleri ............................................... 13 1.3.2.Yaz lleri......................................................................................................... 13 1.3.3.Yaz eitleri ........................................................................................................ 14 1.4. izgi ve eitleri......................................................................................................... 15 1.4.1. izgi eitleri ...................................................................................................... 15 1.4.2. izgi Boyutlar .................................................................................................... 16 1.4.3. izgilerin izilmesi ............................................................................................. 17 1.4.4. izgilerin Kullanld Yerler.............................................................................. 19 1.5. Dorularla lgili Geometrik izimler ......................................................................... 21 1.5.1. Paralel Dorularn izilmesi ............................................................................... 21 1.5.2. Dik Dorularn izilmesi .................................................................................... 22 1.5.3. Dorunun Eit Paralara Blnmesi.................................................................... 24 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 28 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 30 2.DORULAR, DARELER VE DZLEMLER.................................................................. 30 2.1.Alarla lgili Geometrik izimler ............................................................................... 30 2.1.1. Alarn izilmesi................................................................................................ 30 2.1.2. Verilen Aya Eit A izmek ........................................................................... 31 2.1.3. Bir Ay kiye Blmek ....................................................................................... 32 2.1.4. 900 lik Ay e Blmek.................................................................................... 32 2.2. okgenlerin izimi ..................................................................................................... 32 2.2.1. gen izimleri................................................................................................... 32 2.2.2. Drtgen izimleri ................................................................................................ 33 2.2.3. Begen izimi...................................................................................................... 34 2.2.4. Altgen izimi ..................................................................................................... 34 2.2.5. Yedigen izimi.................................................................................................... 35 2.2.6. Sekizgen izimi................................................................................................... 35 2.2.7. Genel Metotla okgen izimi ............................................................................. 36 2.3. ember ve Teet Dorularla lgili izimler ............................................................... 36 2.3.1. Genel Tanmlar .................................................................................................... 36

2.3.2 ember Dndaki Noktadan Geen Teet Doru izmek................................... 37 2.3.3. ki Daireye Dtan Ortak Teet Doru izmek ................................................... 37 2.3.4. ki Daireye ten Ortak Teet Doru izmek ..................................................... 38 2.3.5. Birbirine Dik, Dar ve Geni a yapan ki Doruyu Bir Yayla Birletirmek....... 39 2.3.6. ki Daireyi Bir Yayla ten Birletirmek ............................................................. 39 2.3.7. ki Daireyi Bir Yayla Dtan Birletirmek........................................................... 40 2.3.8. Daire ve Bir Noktann Verilen Bir Yayla Teet Birletirilmesi .......................... 40 2.4. Oval izimleri............................................................................................................. 41 2.4.1. Kk Ekseni Verilen Ovali izmek................................................................... 41 2.5. Elips izimleri ............................................................................................................ 41 2.5.1. Daireler Yardmyla Elips izimi ........................................................................ 42 2.5.2. Dikdrtgen Yardmyla Elips izimi................................................................... 43 2.6. Helis izimleri ............................................................................................................ 43 2.6.1. Helis Erisini izmek.......................................................................................... 44 2.6.2. Helis Erisinin Anmn izmek....................................................................... 44 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 46 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 47 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 48 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 49 KAYNAKA ......................................................................................................................... 50

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN 520TC0004 Makine Teknolojisi Bilgisayarl Makine imalat Endstriyel Kalp Bilgisayar Destekli Makine Ressaml Makine Bakm Onarm Mermer leme Bilgisayar Destekli Endstriyel Modelleme dallar Geometrik izimler Makine paralarnn imalat iin gerekli olan teknik resmi, TS ISO standartlarna gre izebilme becerisinin kazandrld bir renme materyalidir. 40/32 Temel eitimi tamamlam olmak Yaz-rakam yazmak, dorular-daireler ve dzlemler izmek, geometrik izimler yapmak Genel Ama Standart ve teknik resim kurallarna uygun olarak geometrik izimler yapabileceksiniz. Amalar 1. Standart ve teknik resim kurallarna gre yaz ve rakamlar yazabileceksiniz. 2. Standart ve teknik resim kurallarna gre dorular, daireler ve dzlemler izebileceksiniz. Ortam: Teknik resim izim ortam Donanm: izim ara ve gereleri, resim masas, rnek model paralar, eitli lme ve kontrol aletleri. Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

DAL/MESLEK

MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, nsanlar arasnda iletiim, hareketlerle ve konumayla gereklemektedir. Ancak insanlar, duygularn ve dncelerini bakalarna ifade edebilmek iin sadece bu iki iletiim aracyla yetinmemitir. Resim, bu iki iletiim aracn destekleyen, ifadelere btnlk katan ve konumadan, hareket etmeden de bir eyler anlatabilen ayn zamanda kalc bilgileri ieren iletiim arac olmutur. Teknik resimler, teknik alanda eitim grm kiiler arasnda bir anlama dili olarak ortaya kmtr. Makineler, aralar, tesisler, inaatlar ve benzeri yaptlar anlatlarak hareketlerle veya yazyla tarif edilerek yaplamaz. Bu tip yaptlar ancak teknik resim yardmyla ifade edilebilir. Bu nedenle teknik resmi bilen insanlar, hangi dili konuursa konusun teknik resmi bilen baka bir insanla dnyann her yerinde rahatlkla iletiim kurabilir. Teknik resmin neminden dolay resim uygulamalarnda kullanlmas zorunlu olan yaz, rakam ve izgilerin ulusal ve uluslararas normlara uygun olarak kullanlmas gerekir. Hangi tip izgiyi, yazy ve rakam, nerede kullanmamz gerektiine doru karar vererek izeceiniz resmin anlalr olmasn ve doru bilgiler anlatmasn salamanz gerekir. Bu modl ile gelecein teknik eleman olan sizler de teknik resim kurallarn renecek ve standartlara uygun yaz yazabilecek, izimler yapabileceksiniz. Ayrca teknik resimle ilgili izim kurallarn iyi renmeniz ve uygulamanz, mesleki teknik resim izimlerinizi hatasz yapmanza yardmc olacaktr. Unutmayn ki aratran, yeniliklere ak olan ve kendini gelitiren kiiler meslek yaamlarnda aranan eleman olmaktadr.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu renme faaliyetinin sonunda, standart ve teknik resim kurallarna uygun olarak yaz ve rakamlar yazabileceksiniz.

ARATIRMA
Teknik resmin endstrideki yerini ve nemini retmeninizin rehberliinde aratrarak bilgi toplaynz. Topladnz materyalleri snf ortamnda

arkadalarnzla paylanz. Teknik resmin endstride hangi dallarda kullanldn aratrnz. Topladnz materyalleri snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.

1.YAZI VE RAKAM
1.1. Teknik Resmin Endstrideki Yeri, nemi ve Tanm
Teknik resim, retilmesi istenilen bir parann biimine, boyutlarna, zelliklerine ait tm bilgileri ieren; belirli kural ve standartlara gre izilen bir resimdir. Teknik resim, bu konuda kabul edilmi izim ve kural metotlarn bilen ve uygulayabilen kiilerce izilebilir ve okunabilir. Bu resimler serbest elle, izim ara ve gereleriyle veya bilgisayar ortamnda izilir. Teknik resim izebilmek ve okuyabilmek iin, yaz, izgi, geometrik izimler, kroki, iz dm, grn, llendirme, lek, yzey durumlar, tolerans vb. konularda bilgi ve beceri sahibi olmak gerekir. Her para, retilmeden nce ilgili blm tarafndan tasarlanr, projelendirilir, teknik resmi izilir ve daha sonra retime geilir. Paralarn zellikleri kt zerinde izgi, harf, rakam ve sembollerle ifade edilir. Krlan veya arzalanan bir para, yeniden retileceinde o parann teknik resminden yararlanlr. Bu nedenle her teknik eleman, teknik resim kurallarn bilmeli ve uygulamaldr. Teknik resmin zellii, retilmesi istenilen bir parann gerekli tm bilgilerini iermesi ve uluslararas izgisel bir dil olmasdr. Dnyann eitli lkelerinde teknik resim

kurallarna uygun izilen resimler ayn standarttadr. Bu birlii salamak iin ISO ve ona bal olan TS standartlarndan faydalanlr. Teknik resimle ilgili tm kurallar TS 88de verilmitir.

1.2. izim Ara ve Gereleri

Teknik resimde iyi izgi elde edebilmek iin resim takm ve ara/gerelerinin kaliteli, temiz ve bakml olmas gerekir. Ayrca takm ve gerelerin nasl kullanlacann iyi bilinmesi gerekir. Takmlarn temininde bu konular gz nnde bulundurulmaldr.

1.2.1. Resim Tahtalar ve Masalar

Resim tahtalar zerine resim kdnn balanarak izimlerin yaplmas amacyla kullanlr. st yzeyi ve kenarlar dzgn ve przsz olmaldr. Resim tahtas yapmnda hlamur, kavak, sunta, plastik gibi malzemeler kullanlr. Resim tahtalarnn masa ayaklarna tespit edilmesi ve eitli izim aparatlarnn resim tahtasna balanmasyla resim masalar meydana getirilir (ekil 1.1).

ekil 1.1: Ayarl resim masas

1.2.2. Cetveller
1.2.2.1. T Cetveli Ba ve cetvel ksmndan meydana gelen T eklindeki cetveldir. Yatay izgilerin izilmesinde ve zerine yerletirilen gnyeler yardmyla dikey ve eitli alarn izilmesinde kullanlr. T cetveli ahap (sert aa) veya plastik malzemelerden yaplr. T cetvelinin ba ksm, resim masasnn sol kenarna dayandrlarak sol el ile aa yukar hareket ettirilir (ekil 1.2).

ekil 1.3te T cetvelinin masaya yerletirilmesi, tutulmas ve gnye yardmyla izgi izilmesi grlmektedir.

ekil 1.2: T Cetveli

ekil 1.3: T Cetvelinin kullanlmas

1.2.2.2. Gnyeler Belirli alarda, eitli ynlerdeki izgilerin izilmesinde ve istenilen alarn iaretlenmesinde kullanlan gen ekilli cetvellerdir. T cetveli zerinde kaydrlarak dikey ve eik izgilerin iziminde kullanlr. 45 ve 30x60 olarak iki tr vardr. Bu gnyelerin birlikte kullanlmasyla 15 ve katlar alardaki eik izgileri izmek mmkndr. Ahap, saydam ve eitli renklerde yar saydam plastik malzemelerden yaplr. eitli boylar bulunur (ekil 1.4). A gnyeleri (iletki), 0 180 arasndaki alarn iaretlenerek izilmesi veya llmesi amacyla kullanlr (ekil 1.5).

ekil 1.4: Standart gnyeler

ekil 1.5: A gnyeleri

1.2.2.3. Dz (l) Cetvel Dzgn dorularn resim kd zerine izilmesinde kullanlr. Bir veya iki tarafnda milimetrik blntler bulunur. TS 5828'e gre standartlatrlmtr. 200, 300, 500 ve 1000

mm uzunluunda olanlar mevcuttur. Aa, plastik veya metal malzemeden yaplr 1.6).

(ekil

ekil 1.6: Dz cetvel

1.2.2.4. lek Cetveli (Duble desimetre) lek cetveli, gen kesitli bir cetvel trdr. Cetvelin ok sayda kenar zerinde farkl leklere gre hazrlanm blntler bulunur. Bylece hesaplama yapmaya gerek kalmadan uygun lekli cetvel kenar, izim iin kullanlr (ekil 1.7).

ekil 1.7: lek cetveli

1.2.2.5. Eri Cetveli (Pistole) Pergelle izilemeyen yay ve erilerin dzgn olarak izilmesinde kullanlan cetvellerdir (ekil 1.8).

ekil 1.8: Eri cetveli (pistole)

1.2.3. ablonlar
Teknik resimde yaz, sembol ve ekillerin temiz, tam ve doru olarak izilmesine yardmc olan, ayrca zaman kazandran izim aralardr. ablonlar, saydam ve yar saydam malzemeden eitli renklerde yaplr. veya d ksmlarnda harf, sembol ve ekillerin boluklar bulunur. Teknik resimde en ok kullanlan ablon eitleri aada grlmektedir (ekil 1.9).

ekil 1.9: ablon eitleri

1.2.4. Pergeller
Daire ve yay izimi ile l tanmasnda kullanlr. Pergeller, piyasada tek olarak bulunduu gibi komple bir takm olarak da bulunur. Genel olarak metal veya metal plastik karm gerelerden yaplr (ekil 1.10).

ekil 1.10: Pergel takm

1.2.5. Kalemler
Teknik resimde izgileri izmek ve yaz yazmak iin kullanlan aralara kalem denir. Resim iziminde kullanlan kalemler kurun kalem ve mrekkepli kalem olmak zere iki balk altnda incelenebilir.

1.2.5.1. Kurun Kalemler Teknik resim iziminde aa ve ulu (versatil) olmak zere iki tr kalem kullanlr. Bu kalemlerin ileri grafitten yaplan ular vardr. Bu ular kalemin yumuaklk ve sertliini belirler. Piyasada bulunan kalemler sert, yumuak ve orta olmak zere gruba ayrlr. Yumuak kalemler (B), sert kalemler (H), orta kalemler (F,HB) sembolleri ile satlr. Yanlara gelen rakam bydke yumuaklk ve sertlik derecesi de byr. rnein B kalem ucu yumuakken 3B kalem ucu ok daha fazla yumuaktr. Takma ulu (versatil) kalemler 0,3 - 0,5 - 0,7 - 0,9 mm kalnlndaki grafit ularn bir boru ierisinden geirilmesiyle oluturulan kalemlerdir. Ayn kalnlkta izgi izilebildii iin genellikle tercih edilir. ekil 1.11de eitli kalem resimleri grlmektedir.

Aa kalem

2 mm takma ulu kalem ekil 1.11: Kalem eitleri

Versatil kalem

izgi izerken kalem, cetvel kenarna dik veya arkaya doru ok az eimli tutulmaldr. Yatay izgilerin izilmesi srasnda kalemin nasl tutulaca ve yatayla yapt a ekil 1.12de grlmektedir.

ekil 1.12: Kurun kalemin (yatay izgilerde) kullanlmas

Dikey izgilerin izilmesinde kalemin tutulmas, yatayla yapt a, ekme yn ve kendi ekseni etrafnda dndrlmesi ekil 1.13te grlmektedir.

ekil 1.13: Kurun kalemin (dey izgilerde) kullanlmas

1.2.5.2. Mrekkepli Kalemler (Rapido) Eskiz ktlar ve normal beyaz resim ktlar zerine izilen resimleri, aydnger kd zerine kopya etmek ya da dorudan aydnger zerine izim yapmak amacyla kullanlan, mrekkebi bir tp ierisinde korunabilen, u kalnlklar standart llerde olan teknik izim kalemlerine rapido kalemi denir (ekil 1.14).

ekil 1.14: Rapido kalemleri ve izgi kalnlklar

Rapido; mrekkep tank, ince boru u, boru iinde hareket ederek akkanl salayan ine ve u gvdesinden oluur. Teknik izimlerde kullanlmak zere hazrlanm iki u dizisi vardr. Bunlar ; ( 0.13 , 0.18 , 0.25 , 0.35 , 0.5 , 0.7 , 1.0 , 1.4 , 2.0 mm ) veya (0.1 , 0.2 , 0.3 , 0.4 , 0.5 , 0.6 , 0.8 , 1.0 , 1.2 mm ) izgi kalnlndaki ulardr.

1.2.6. Silgiler
izimlerde, yaplan hatalarn veya fazla izgilerin temizlenmesi iin silgiler kullanlr. Kurun kalemle yaplan izimlerin temizlenmesinde yumuak silgiler tercih edilir. Aydnger, resim kd veya izim folyolar zerindeki mrekkeple yaplan izimlerin temizlenmesinde sert plastik silgiler kullanlr.

1.2.7. Resim Ktlar

Resim ktlar, teknik resim izimlerinin yapld standart llerdeki ktlardr. Kt cinsi ve lleri izilecek resmin zelliine gre seilir. Ktlar, genilik ve uzunluk llerine gre uygun standart llerinde kesilmi olarak veya rulo eklinde bulunur. Kullanm yerine gre; eskiz kd, aydnger kd, ozalit kd, muamba kt gibi eitleri vardr. Ktlarn ismi ile kalnlklar da standartlatrlmtr. 1 msinin arl (gr/m), o kdn kalnl olarak sylenir. 60 g, 70 g, 80 g, 90 g, 120 g vb. Resim ktlarnn lleri TS 506 EN 20216ye gre standartlatrlmtr. Teknik resimdeki en byk resim kd A0n alan 1 m kabul edilmitir. ki kenar arasndaki y=x.2 bantsndan yararlanarak X=841 mm, dier kenar Y=1189 mm ls bulunmutur. X.Y=1 m2=1000000 mm=1 m dir. Daha kk boyutlarda formalar elde edilirken tabaka daima ikiye blnr. Bylece A1, A2, A3, A4 ve A5 formalar bulunur. ekil 1.15te formalarn nasl elde edildii ve lleri verilmektedir. Bu ller kesilmi tabaka lleridir. STANDART KIT LLER A0 A1 A2 A3 A4 A5 A6
ekil 1.15: Resim kd lleri

841x1189 594x841 420x594 297x420 210x297 148x210 105x148

1.2.7.1. Dosyalanacak Resim Ktlarnn Katlanmas A0 , A1, A2 ve A3 formalarna izilen resimlerin dosyalanarak saklanabilmesi iin ebatlarnn dosya byklne drlmesi gerekmektedir. Bu nedenle bu formalar A4 formas (210x297) esas alnarak katlanr. Katlama esnasnda resmin sa alt kesinde bulunan baln (antet) dosya aldnda grlecek ekilde ste gelmesine dikkat edilmelidir. TS 10847ye gre standart hle getirilen katlama ekilleri aada gsterilmitir (ekil 1.16).

10

ekil 1.16: Resim ktlarnn katlanmas

1.2.7.2. Yaz Alan (Antet) Para resmi zerinde gsterilemeyen baz bilgiler, yaz alan veya antet dediimiz izelgelere yazlr. Yaz alan (antet), resim ktlarnn daima sa alt kelerinde ve ereve izgisine bitiik olarak izilir. TSE tarafndan tavsiye edilmi baz antet rnekleri ekil 1.17de grlmektedir. Yaz alanlar TS 6700 ve 7015ye gre standartlatrlmtr.

11

ekil 1.17: Standart yaz alanlar

12

1.3. Yaz ve Rakamlar

Teknik resimlerde kullanlan belli biim ve boyutlarda bir dzen iinde yazlan yazya standart yaz denir. Standart yaz okumay gletirecek her trl sslemelerden kanlarak sade ve dzgn olarak yazlmas gereken bir yazdr. Bu kural ayn zamanda standart yaz yazmann bir zelliidir. Standart yaz dik ve eik yaz olarak iki konumda yazlr. Dik yaz, genellikle inaat ve mimari resimlerde kullanlr. Satr izgilerine harfler ve rakamlar dik olarak yazlr. Eik yaz, makine, elektrik ve benzeri teknik resimlerde veya projelerde eik yaz kullanlr. Harfler ve rakamlar satr izgisi ile 75 derece a yapacak ekilde yazlr ve yazdaki iaretler de bu konuma uygun biimlerde yaplr. Teknik resimde kullanlan yazlar, Trk Standartlar Enstitsnn 2002de yaynlanan (TS EN ISO 3098/1-2) Teknik Mamul Dokmantasyonu-Yazlar standardnda belirtilmitir.

1.3.1. Teknik Resimde Kullanlan Yazlarn zellikleri

Yazlar okunakl olmal ve ayn izimdeki yazlar, ayn tip ve lde olmaldr. Mikrofilm ve dier fotorafik oaltmalar iin uygun olmal ve harf veya rakamlar arasndaki boluk, yaz kalnlnn en az iki kat olmaldr. Harf ve rakamlarn, ok ince yazlarda dahi karkla sebep vermeden fark edilir olmas gerekir. Byk ve kk harflerin yaz kalnl ayn olmaldr. Birbirini takip eden yaz kalnlnn farkl olmas durumunda, aralarndaki boluk, daha kaln olan yaz kalnlnn iki kat olmaldr. ki harf veya rakam arasndaki boluun ls, yazya daha iyi bir grnm verdiinde yarya indirilebilir (AV, LA, TV vb.). Yaz kalnl, yaznn byklne gre seilir. Yaznn birleen keleri keskin ve tam birlemi olmaldr.

1.3.2.Yaz lleri
Standart yazda byk harf ykseklii h, boyutlandrmada esas olarak alnr. Anma bykl serisi 2,5-3,5-5-7-10-14 ve 20 mmdir (ekil 1.18). A ve B tipi standart yaz llerinin hesaplanmasnda Tablo 1.1den yararlanlr.

ekil 1.18: Yaznn boyutlandrlmas

13

A tipi yaz

B tipi yaz

En az satr aral

Tablo 1.1: A ve B Tipi yaznn boyutlandrlmas

1.3.3.Yaz eitleri
Yazlar dik veya italik (yataya 75o eik) olmak zere ikiye ayrlr. Teknik resim derslerinde yeni TS EN ISO 3098/1-2 standardna gre eik yaz tercih edilecektir. Standart yaz, A tipi ve B tipi olmak zere iki eittir. Burada yaznn fark izgi kalnlnn d/h iin 1/14 ve 1/10 olmasdr (ekil 1.19).

ekil 1.19: Yaz eitleri

14

Eik ve dik yazlarn zellikleri aadaki ekillerde grlmektedir (ekil 1.20, ekil 1.21).

ekil 1.20: A tipi dik standart yaz

ekil 1.21: A tipi eik standart yaz

1.4. izgi ve eitleri

Teknik resimde, cisimlerin ifade edilmeleri izgilerle olmaktadr. ekillerin kt zerindeki anlatm izgi eitleriyle meydana gelir. izgiler teknik resmin alfabesidir. Bunun iin resim izen veya resmi okuyan teknik elemanlarn izgi eitlerini ve zelliklerini ok iyi bilmeleri gerekir. Doru, bir balang noktasn bir biti (son) noktasyla birletiren bir geometrik elemandr.

1.4.1. izgi eitleri

Teknik resimde kullanlan izgi eitleri Tablo 1.2de grlmektedir. TS 88-20 ISO 128-20/UBAT 2000de yaynlanan standartta teknik resimde kullanlan izgilerin zellikleri aklanmtr. Bu standardn amac, teknik resimde izgi bakmndan birlii salamaktadr. Bu standart, ema izimleri, planlar veya haritalar gibi teknik resimlerdeki izgilerin izilmesine dair genel kurallarn yan sra tantmlar ve ekil dzenlemesi ile izgi tiplerine ait esaslar kapsar.

15

Nu.

izgi Tipleri

izimde Kullanma Yerleri

1-Zahiri ara kesit izgileri 2- l izgileri 3-Balama izgileri 4- Klavuz ve referans izgileri 5-Tarama izgileri 6- Yerinde dndrlm kesit evreleri 7-Ksa merkez izgileri 8- Vida di dibi izgileri 9- l izgileri balang ve biti noktalar 10- Dzlem yzeyleri belirten kegenler 11-Yar mamul ve ilenmi paralarn bkme izgileri 12-Ayrntlarn erevelenmesi 13-Tekrarlanan elamanlarn gsterilmesi 14- Konik ekil elemanlarnn koniklik balama izgileri 15-Tabakalarn aklanmas 16- z dm izgileri 17-Diyagram blnt izgileri biti noktalar

Dar srekli izgi

01.1
Dar srekli serbest el izgisi Dar srekli zik zak izgi

18- Blnen,ksaltlan ve ksm olarak gsterilen paralarn koparma izgileri

1-Grnen evreler 2-Grnen kenarlar 3-vida dileri 1-Grnmeyen kenarlar 2-Grnmeyen evreler 3-lenmi yzey snrlarnn gsterilmesi 4-Vidann yararlanlabilir uzunluktaki snrlar 5-Diyagramlarn,haritalarn,ak emalarnn esas izgileri

01.2 02.1 02.2 03 04.1 04.2 05.1

Geni srekli izgi

Dar kesik izgi Geni kesik izgi Aralkl kesik izgi Dar noktal uzun kesik izgi Geni noktal uzun kesik izgi

Kullanlma yeri belirtilmemitir

1-Eksen izgileri 2-Simetri izgileri 1-zel ilemli yzeylerin snrlarnn gsterilmesi (mesela, sl ilem) 1-Komu (bitiik)paralarn evreleri 2-Hareketli paralarn snr konumlar 3-Arlk merkezi izgileri 4-ekilledirilmi paralarn balang evreleri 3-Dililerin blm dairesi 4-Delik eksen izgileri

2-Kesit dzlemleri izlerinin gsterilmesi

5-Kesit dzlemlerinin nnde bulunan ksmlar 6-Deiik uygulamalarn evreleri 7-Yar mamllerin bitmi ekli 8-zel alanlarn (blgelerin) erevelenmesi

Dar iki noktal uzun kesik izgi

Tablo 1.2: izgi tipleri ve kullanlma yerleri

1.4.2. izgi Boyutlar

Btn izgi tiplerinde izgi genilii d, teknik resim tipine ve byklne bal olarak standart bir seriden seilmelidir. Bu seri 1: 2 (=1,4) ortak oranna gre dzenlenmitir (Tablo 1.3).
izgi genilikleri
01.2-02.2-04.2 01.1-02.1-04.1-05.1

izgi grubu 0,25 0,35 0,5 a 0,7 a 1 1,4 2

a

0,25 0,35 0,5 0,7 1 1,4 2

0,13 0,18 0,25 0,35 0,5 0,7 1

: Tercih edilen izgi gruplar

Tablo 1.3: izgi genilii gruplar

16

Bir izginin izgi genilii, btn izgi boyunca sabit kalmaldr. Srekli izgilerin dndaki izgilerde ekil ve biim bakmndan standart ller dikkate alnmaldr. izgiler llerek izilmez. Kalem hareket ederken el becerisi ve gz ayar ile kesik, noktal kesik, iki noktal kesik ve serbest el izgileri meydana getirilir. ekil 1.22de elle izilen resimlerde izgilerin yaklak llerine gre izilmi rnekler grlmektedir. izgiler ve bunlarn elemanlarnn baz temel tiplerinin hesab iin formller, TS 8821 ISO 128-21de verilmitir. Bu formller, CAD sistemleriyle teknik resimlerin izilmesini kolaylatrr.
5
1-1.5

02 Tipi izgi

1 0

111
04 Tipi izgi

1 0

11111
05 Tipi izgi

d : izgi genilii ( dar izgi)

30

ekil 1.22: izgilerin yaklak lleri

1.4.3. izgilerin izilmesi

izilen resimlerin gzel grnmesi, izgilerin zelliklerine uygun izilmesiyle salanr. Bunun iin dikkat edilmesi gereken balca hususlar aada aklanmtr. izgi genilikleri, standartlarda belirtilen ekil ve geniliklerde olmaldr. izgi grubu, izilen resmin byklne gre seilmelidir. Btn resim, seilen izgi grubunun izgi geniliiyle tamamlanmaldr. izgiler standart genilikteki ularla izilmelidir. Kurun kalemle izimlerde srekli geni izgiler B veya 2B, dar izgiler H veya 2H ularyla ve uygun alm ekilde izilmelidir. Kesik izgiler, mmkn olduu kadar eit aralklarla ve ayn genilikte izilmeli ayrca resim byklne uygun olmaldr. Eksen izgisinin dolu ksmlar, birbirini kesmeli ve belirttikleri ana ksma ait ana izgiden 3-6 mmden fazla darya uzatlmaldr (ekil 1.23).

17

3- 6

3- 6

ekil 1.23: Eksen izgilerinin kesimesi

Daire yaylaryla dorularn birleme yerleri, birbirinin devam gibi olmal, ke yapmamal ve teet birlemelidir (ekil 1.23). Noktal uzun kesik izgilerin ve kesik izgilerin birleme noktalarndaki durumlar ve izilme rnekleri ekil 1.24te grlmektedir.

ekil 1.24: izgilerin kesimesi ve birlemeleri

Yanl izilen izgilerle doru izgilerin karlatrlmas ekil 1.25te grlmektedir.

YANLI DORU

ekil 1.25: izgilerin doru-yanl karlatrmas

18

3- 6

1.4.4. izgilerin Kullanld Yerler

TS ISO 128-24 standardnda ise izgilerin teknik resimde gsterilileri ve kullanlma yerleri aklanmtr (ekil 1.26, 1.27, 1.28, 1.29, 1.30) Tablo 1.2deki izgi numaras, izgi ekli, kullanld yerler ve kullanma yerlerinin izgilerle ilgili numaras aadaki rneklerde grlmektedir.

ekil 1.26: Dar (ince) srekli izgiye ait rnek izimler

19

ekil 1.27: Geni (kaln) srekli izgiye ait rnek izimler

ekil 1.28: Dar kesik ve geni kesik izgiye ait rnek izimler

ekil 1.29: Dar (ince) ve geni (kaln) noktal uzun kesik izgiye ait rnek izimler

20

ekil 1.30: Dar (ince) iki noktal uzun kesik izgiye ait rnek izimler

1.5. Dorularla lgili Geometrik izimler

Teknik resimde bir ekli izmek iin izim takmlarndan faydalanlr. izilecek eklin zerinde eit blntler, paralel dorular, teet birlemeler, emberlerin eit paralara blnmesi, elips, oval, spiral, evolvent vb. bulunabilir. Bu izimlerin doru yaplabilmesi iin geometrik izim metotlarnn bilinmesi gerekir.

1.5.1. Paralel Dorularn izilmesi

1.5.1.1. T Cetveli ve Gnye Yardmyla Paralel Dorular izmek T cetveli, masa zerinde kaydrlmak suretiyle yatay konumlu paralel dorular, al konumda kaydrlarak eik paralel dorular izilir. T cetveli zerinde gnye kaydrlarak dey (dik) ve 30o, 45o, ve 60o lik eik paralel dorular izilir (ekil 1.31).

ekil 1.31: T-Cetveliyle paralel doru izimi

21

T cetveli zerinde veya T cetveli kullanlmadan iki gnye ile 15o nin katlarnda eik paralel dorular izmek mmkn olur (ekil 1.32).

ekil 1.32: ki gnye ile paralel doru izimi

1.5.1.2. Pergel Yardmyla Paralel Doru izmek Bir doru parasna dndaki P noktasndan geen paralel doru izmek iin aada belirtilen aamalar srasyla uygulamak gerekir. AB dorusu zerinde bir C noktas alnr. CP yarap olmak zere C merkezli R yay izilir. AB dorusu zerinde D noktas bulunur. D ve P merkezli R yarapl yaylarn kesitii E noktas elde edilir. P ve E noktalar birletirilerek AB dorusuna paralel doru izilir (ekil 1.33).

R
C D B

ekil 1.33: Paralel doru izmek

1.5.2. Dik Dorularn izilmesi

1.5.2.1. Dorularn zerindeki Noktadan Dikme kmak Doru zerindeki A noktas merkez olmak zere yay izilerek B ve C noktalar bulunur. B ve C merkez olmak zere doru dnda izilen ayn yarapl yay ile D noktas elde edilir. D noktas doru zerindeki A noktasyla birletirildiinde dik doru izilmi olur (ekil 1.34).

ekil 1.34: Dikme kmak

22

1.5.2.2. Dorunun Dndaki Bir Noktadan Dikme nmek

Verilen A noktas merkez olmak zere doruyu iki noktadan kesen yay izilir. Doru zerinde bulunan B ve C noktalar merkez alnarak ayn yarapl yay ile D noktas bulunur. D noktas ile A noktas birletirildiinde doruya dikme inilmi olur (ekil 1.35).

R1
B C

D
ekil 1.35: Dikme inmek

1.5.2.3. Bir Dorunun Ucundan Dikme kmak

Dorunun ucu B noktas merkez olmak zere R yay izilerek C noktas iaretlenir. Pergelin ayar bozulmadan B ve C merkez olacak ekilde izilen yaylarla D noktas bulunur ve D noktas merkez olacak ekilde ember izilir. C ve D noktalarn birletirip uzatlan doru ile ember zerinde E noktas elde edilir. E noktas ile B noktas birletirildiinde dorunun ucundan dikme izilmi olur (ekil 1.36).

R2
E

R
A

ekil 1.36: Dorunun ucundan dikme kmak

R2
C

R
D

R
B

23

1.5.3. Dorunun Eit Paralara Blnmesi

1.5.3.1. Bir Doruyu Pergel Yardmyla kiye Blmek Pergel, dorunun yarsndan fazla alr. Dorunun A ve B u noktalar merkez olmak zere stte ve altta kesien iki yay izilir. Yaylarn kesime noktalar birletirildiinde doru iki eit paraya blnm olur (ekil 1.37). Ayn ilemler tekrarlanarak doruyu drt ve sekiz eit paraya blmek mmkndr.

R
1 :2 B

R
1 :2 A

D
ekil 1.37: Bir doruyu pergel yardmyla iki eit paraya blmek

1.5.3.2. Doruyu stenilen Sayda Eit Paraya Blmek AB dorusunu (rnein 5) eit paraya blmek iin, A ucundan herhangi bir ada yardmc doru izilir. Yardmc doru zerinde pergelle istenilen blnt saysnda (rnein 5) eit blnt iaretlenir. aretlenen son nokta (5), blntlenecek dorunun dier ucu olan B noktas ile birletirilir. Gnyenin bir kenar B5 dorusuna aktrldktan sonra gnyenin dier kenarna T cetveli veya baka bir gnye dayatlr. Gnye kaydrlarak iaretlenen noktalardan geen ve AB dorusunu kesen paralel dorular izilerek AB dorusu bee blnm olur (ekil 1.38).

5 4 3

R
2 1 1 2 3 4 5 B A
ekil 1.38: Doruyu be eit paraya blmek

24

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

retmen tarafndan verilecek olan, yaz ve rakamlar konusuna ait uygulama faaliyetlerini aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak yapnz. lem Basamaklar

Standart kd resim masasna balaynz.

Yaz ve rakamlar standartlara uygun olarak yaznz. izim aralarn kurallarna gre kullannz.

Dorular metoduna gre iziniz.

neriler nlnz giyiniz. gvenlii tedbirlerini gz nnde bulundurunuz. izim ortamnz kontrol edip hazr hle getiriniz. izim aralarnz ve izim kdnz hazrlaynz. Bant kullanarak T cetveli yardmyla kdnz masaya sabitleyiniz. Teknik resimde kullanlan standart yaz ve rakamlar modln bilgi sayfalarndan belirleyiniz Teknik resimde kullanlan izim aralarn temin ediniz. Kalem ucu sertliini, yapacanz almaya gre belirleyiniz. Teknik resimde kullanlan izgi eitlerini ve izim metotlarn tanynz. izgi kalnlklarna dikkat ediniz. Bu modln bilgi sayfalarndan yararlanabilirsiniz. Temizlik ile ilgili kurallar ihmal etmeyiniz, almanza uygun silgi kullannz.

1. stiklal Marnn ilk iki ktasn A4 kdna, serbest elle 7 mm yksekliinde B Tipi Eik Standart Yazyla yaznz.

25

2. Aadaki ekilde verilen eitli kalnlk ve konumlardaki teknik resim temel izgilerini, izim takmlaryla A4 kdna iziniz.

26

3. Aadaki ekilde verilen eitli kalnlk ve konumlardaki geometrik ekilleri, izim takmlaryla A4 kdna iziniz.

27

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi teknik resimde kullanlan kalem deildir? A) Kurun kalem C) Versatil kalem B) Tkenmez kalem D) Rapido kalem

2.

30x60lik gnye ile izilemeyen a hangisidir?

A) 450 B) 300 C) 900 D) 600 Aadakilerden hangisi yazda kurun kalemin orta sertlikte kullanlmasnn nedenidir? A) Kda zarar verdii iin. C) Kalem ucu az and iin B) Silindiinde iz brakt iin D) Yazlarn net olmas iin Pergelle izim yaparken pergel ayaklarnn durumu ne olmaldr? A) ne ucu izim ucundan ok uzun olmaldr. B) ne ucu ile izim ucu ayn boyda olmaldr. C) ne ucun durumuna gre resim kd dndrlerek izim yaplmaldr. D) izim ucu ine ucundan uzun olmaldr. Teknik resimde kullanlan kalem sertlik dereceleri hangisidir? A) 2B-5B B) H4-H7 C) 7H-7B Daire izmek iin kullanlmayan metot hangisidir? A) Elle kroki daire izimi C) Gnye ile izim B) Pergelle izim D) Daire ablonu ile izim A0 resim kdnn alan aadakilerden hangisidir? A) 1 m2 B) 0.5 m2 C) 1.41 m2 A4 resim kdnn lleri nedir? A) 597x841 C) 841x1189 B) 350x250 D) 297x210 Bir resim kdnda, izilmi olan eklin btn bilgilerinin yazld yer aadakilerden hangisidir? A) Resim alan C) Kenar bilgileri B) Yaz alan D) Plan alan D) 2.1 m2

3.

4.

5.

D) 2H-2B

6.

7.

8.

9.

10.

Dosya pay olarak kdn sol tarafnda braklan l aadakilerden hangisidir? A) 30 mm B) 20 mm C) 15 mm D) 25 mm

28

11.

Byk olan resim ktlar katlanarak hangi boyuta getirilir? A) A0 B) A2 C) A3 Teknik resimde kullanlan en kk kt hangisidir? A) A4 B) A3 C) A5 Srekli ince izgi, aadakilerden hangisinde kullanlmaz? A) Klavuz izgilerinde C) Grnen kenarlarda B) l izgilerinde D) Taramalarda

D) A4

12.

D) A0

13.

14.

Aadaki seeneklerden hangisi izgi grubunu belirlemede etkili bir rol oynar? A) Resmin bykl C) Masann bykl B) Kalemin bykl D) Gnyenin bykl Elips, parabol gibi erilerin izilmesinde kullanlan cetvel hangisidir? A) letki B) lek cetveli C) Pistole D) Gnye Aadakilerden hangisi yatay izginin izili ynn belirtir? A) Sadan sola doru C) Aadan yukarya doru B) Soldan saa doru D) Yukardan aaya doru Standart dar izginin genilii nedir? A) 0.15 B) 0.1

15.

16.

17.

C) 0.2

D) 0.25

18.

Kesik dar izginin kullanld yerler aadakilerden hangisidir? A) Grnmeyen kenar ve evrelerin gsterilmesinde B) Simetri eksenlerinin gsterilmesinde C) Dnen ve hayali paralarn gsterilmesinde D) Grnen kenar ve evrelerin gsterilmesinde Standart yaz yazmann amac aadakilerden hangisidir? A) Gzel yaz gsterme B) Bakalarnn yazy beenmesi iin yazma C) Kolay ve seri olarak yazma D) Teknik resim ve dnya standardna uymak iin yazma Eik yaznn, yatayla yapt a ka derecedir? A) 60 B) 80 C) 75

19.

20.

D) 70

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

29

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu renme faaliyetinin sonunda standart ve teknik resim kurallarna gre dorular, daireler ve dzlemler izebileceksiniz.

ARATIRMA
Teknik resimde kullanlan a, okgen, ember, teet, oval, elips ve helis terimlerinin anlamlarn teknik kitaplardan aratrnz. Topladnz bilgileri teknik resim izim ortamnda arkadalarnzla tartnz. Temel geometrik ekillerin izimleri iin kullanlan izim aralarn temin ediniz.

2.DORULAR, DARELER VE DZLEMLER

2.1.Alarla lgili Geometrik izimler
2.1.1. Alarn izilmesi
T cetveli, 450 ve 300 x 600 lik gnyelerle 150, 300, 450, 600, 750, 900 vb. alarn izilmesi ekil 2.1de grlmektedir.

30

ekil 2.1: Gnye yardmyla 15o ve katlarnda alar izmek

2.1.2. Verilen Aya Eit A izmek

Pergel herhangi bir R yarap kadar alp ann tepe noktas olan A merkez olmak zere a kollarn C ve D noktalarnda kesen bir yay izilir. Ayn yay E noktas merkez olmak zere tekrar izilip F noktas bulunur (ekil 2.2a). DC kiri uzunluu kadar alan pergelle R1 yay izilir (ekil 2.2b). F merkez olmak zere izilen R1 yay ile G noktas bulunur. E ve G noktalar birletirilerek verilen aya eit baka bir a izilmi olur (ekil 2.2c).
Verilen a

A C A C A D

B'

a)

F G

B'

b)

B'

c)

izilen a

ekil 2.2 :Verilen aya eit bir a izmek

31

2.1.3. Bir Ay kiye Blmek

R yarap kadar alan pergelle, ann tepe noktas (A) merkez olmak zere yay izilip B ve C noktalar bulunur. B ve C noktalar merkez alnarak izilen R yaylarnn kesime noktas D bulunur. A ve D noktalar birletirildiinde a ikiye blnm olur (ekil 2.3)
B
R

ekil 2.3: Bir ay ikiye blmek

2.1.4. 900 lik Ay e Blmek

A merkez olmak zere R yarapl yay izilip B ve C noktalar bulunur. Pergel akl bozulmadan B ve C merkezlerinden R yayyla D ve E noktalar bulunur. Bulunan D ve E noktalar A noktas ile birletirildiinde dik a e blnm olur (ekil 2.4).
B 30

R
D 30 R

E
30

ekil 2.4: Dik ay e blmek

2.2. okgenlerin izimi

2.2.1. gen izimleri
2.2.1.1. Pergel Yardmyla Bir Kenar Verilen Ekenar gen izmek Pergel gen kenar AB kadar alp A ve B merkez olmak zere R yaylar izilir. Yaylar A ve B noktalaryla birletirildiinde ABC ekenar geni izilmi olur (ekil 2.5).

ekil 2.5: Ekenar gen izmek

32

2.2.1.2. emberi Eit Paraya Blmek veya ine Ekenar gen izmek Pergel emberin yarap R ye gre ayarlanr. emberin dey eksen ile kesitii A noktas merkez olacak ekilde R yay izilip B ve C noktalar bulunur. A noktasnn karsndaki D noktasyla B ve C noktalar birletirildiinde ember iine ekenar gen izilmi olur (ekil 2.6).
D

O B A
ekil 2.6: Daire iine gen izmek

2.2.2. Drtgen izimleri

2.2.2.1. Pergel Yardmyla Kare izmek Kenar uzunluu AB olan kare iziminde, A ucundan pergel yardmyla dik doru izilir. AB yarap olacak ekilde A merkezli yay ile dikme zerinde C noktas bulunur. Pergel akl bozulmadan B ve C merkez olmak zere iki yay daha izilerek D noktas elde edilir. Bulunan noktalarn birletirilmesiyle kare izimi tamamlanr (ekil 2.7).

C O

ekil 2.7: Bir kenar verilen kare izmek

2.2.2.2. ember ine Kare izmek Pergel yarap kadar alr. A ve C noktalarndan birbirini kesen apraz yaylar izilir. D ile M birletirilerek uzatlr I ve F noktalar bulunur. Ayn ilem A ve B noktalarnda yaplr. H, I, F, G noktalar birletirilir (ekil 2.8).

E H B O

A I

ekil 2.8: ember iine kare izmek

33

2.2.3. Begen izimi

O merkezine gre ember izilir. OA yarap uzunluunun orta noktas B bulunur. B merkez olmak zere pergel R1=BC kadar alarak izilen yay ile ember ekseni D noktasnda kesitirilir. CD ls begenin kenar uzunluudur. Bu l, R2 yayyla ember zerine srayla iaretlenip ember bee blnr. Bulunan noktalar birletirilerek begen tamamlanr (ekil 2.9).
2

C
1

E D

ekil 2.9: ember iine begen izimi

2.2.4. Altgen izimi

2.2.4.1. Pergel Yardmyla Altgen izimi R yarapl ember izilir. Pergel akl bozulmadan A ve B noktalar merkez olmak zere iki yay izilerek ember zerinde altgenin dier noktalar bulunur. ember zerinde bulunan noktalar ile A ve B noktalar srasyla birletirilerek altgen izimi tamamlanr (ekil 2.10).
B

ekil 2.10: ember iine altgen izimi

2.2.4.2. ember Dna Altgen izmek ember izilir. 300-600 lik gnyeyle emberin dndan teet dorular izilerek altgen izimi tamamlanr (ekil 2.11).

ekil 2.11: Gnye yardmyla altgen izimi

34

2.2.5. Yedigen izimi

R yarapl ember izilir. Pergel akl bozulmadan A noktasna konarak O merkezinden geen, B ve C noktalarnda kesen yay izilir. B ve C noktalarnn birletirilmesiyle eksen zerinde D noktas bulunur. Bulunan BD mesafesi yedigenin kenar uzunluudur. Pergel BD kadar alarak ember yedi eit paraya blnr. Bulunan noktalar birletirilerek yedigen izimi tamamlanr (ekil 2.12).

D O B BD D E A C

ekil 2.12: ember iine yedigen izimi

2.2.6. Sekizgen izimi

ember izilir. emberde, 450 lik gnye veya pergel yardmyla 900 lik eksenlerin a ortaylar izilen ember zerinde drt nokta bulunur. emberin yatay ve dikey eksenlerle kesitii drt noktayla birlikte, bulunan drt nokta birletirilerek sekizgen izilir (ekil 2.13).

ekil 2.13: ember iine sekizgen izimi

35

2.2.7. Genel Metotla okgen izimi

ember izilir. emberin ap yarap olacak ekilde A ve B merkezli yaylarla C ve D noktalar bulunur. emberin AB dey ekseni okgen says kadar eit paraya blnr. C ve D noktalarndan balayan tek (veya ift) rakaml noktalardan geen, emberi kesen dorular izilir. ember zerinde bulunan noktalar birletirilerek okgen tamamlanr (ekil 2.14).

A 1 3 C 5 7 8 9 B
ekil 2.14: Genel metotla dokuzgen izimi

2 D

O 4 6

2.3. ember ve Teet Dorularla lgili izimler

2.3.1. Genel Tanmlar
Merkez ad verilen bir noktaya gre eit uzaklkta ve sonsuz sayda noktann birlemesiyle bir ember veya daire evresi meydana gelir. Bu ekil pergel veya daire ablonu ile izilir. emberin snrlad yzey daire olarak bilinir. Daire ile ilgili temel terim ve ekiller ekil 2.15te grlmektedir.
Daire kesmesi Daire Dey daire ekseni Yatay daire ekseni
p a

ri Ki

Merkez-O
Ya r a p

Yay Daire dilimi Teet doru

ekil 2.15: Daire ile ilgili temel terimler

36

2.3.2 ember Dndaki Noktadan Geen Teet Doru izmek

ember dndaki P noktas ile O merkezini birletiren doru izilir. PO dorusunun A orta noktas bulunur. A merkez olmak zere O ve P den geen yarm daire izilir. izilen bu yarm daire ile emberin kesitii nokta T teet noktasdr. P noktas T noktas ile birletirilirse teet doru izilmi olur (ekil 2.16). T noktas O merkeziyle birletirilirse teet dorusuna dik doru izilmi olur.

O A P

ekil 2.16: embere dndaki bir noktadan teet doru izmek

2.3.3. ki Daireye Dtan Ortak Teet Doru izmek

Dairelerin merkezleri arasndaki mesafenin orta noktas A bulunur. A merkez olmak zere O1 ve O2 noktalarndan geen daire izilir. Byk dairenin yarap lsnden kk dairenin yarap ls karlarak (R1-R2) byk dairenin O1 merkezinden daire izilir. izilen bu daireyle A merkezli dairenin kesime noktalar B ve C bulunur. O1 merkezi ile B ve C noktalarndan geen dorularla T1 teet noktalar elde edilir. B ve C noktalar O2 merkeziyle birletirilir. Pergel O2B kadar alp T1 noktalar merkez olmak zere kk daire kesitirilir ve T2 teet noktalar bulunur. T1 ve T2 teet noktalarnn birletirilmesiyle teet doru izilir (ekil 2.17).

37

T1 T2
O2

B A
R1

O1 C T1

-R R1

R2

T2

ekil 2.17: ki daireye dtan ortak teet izmek

2.3.4. ki Daireye ten Ortak Teet Doru izmek

Dairelerin merkezleri arasndaki mesafenin orta noktas A bulunur. A merkez olmak zere O1 ve O2 noktalarndan geen daire izilir. Dairelerin yaraplarnn toplam olan (R1+R2) yarapnda merkezi O1 olacak ekilde daire izilir. izilen R1+R2 yarapl daireyle daha nce izilen dairenin kesitii B noktalar iaretlenir. B noktalar O1 merkeziyle birletirilir ve T1 noktalar bulunur. Pergel O2B kadar alp T1 noktalar merkez olmak zere O2 merkezli daire kesitirilir ve T2 noktalar bulunur. T1 ve T2 teet noktalar birletirilerek teet doru izilir (ekil 2.18).

B T1
R2
R1

T2 A T2 O2
2

O1
2

+R

T1 B

ekil 2.18: ki daireye iten ortak teet izmek

38

2.3.5. Birbirine Dik, Dar ve Geni a yapan ki Doruyu Bir Yayla Birletirmek
A kollarna ait dorulara pergel yardmyla R yarap mesafesinde paralel dorular izilir. Bu dorularn kesime noktas O merkez noktasdr. T teet noktalar iin O merkez noktasndan a kollarna dik dorular izilir. R yarapl yay, O merkezi olarak T teet noktalar arasna izilir (ekil 2.19).

R T
R

R
O
R

T R O

R
O T R T

ekil 2.19: Dik, dar ve geni ay yayla teet birletirmek

2.3.6. ki Daireyi Bir Yayla ten Birletirmek

Birinci dairenin O1 merkezinden R1+R yarapl bir yay izilir. kinci dairenin O2 merkezinden R2+R yarapl yay izilir. ki yayn kesitii A noktas iaretlenir. O1 ve O2 merkezleriyle A noktasn birletiren dorular izilip daire zerinde T1 ve T2 teet noktalar bulunur. A merkezinden R yarapl yayla T1 ve T2 noktalar aras iten birletirilir (ekil 2.20).

O1
R

O2
2

T1
R1 R+

T2
2

ekil 2.20: ki daireyi iten bir yayla birletirmek

39

2.3.7. ki Daireyi Bir Yayla Dtan Birletirmek

Birinci dairenin O1 merkezinden R-R1 yarapl yay, O2 merkezinden R-R2 yarapl yay izilir. Yaylarn kesitii A noktasyla O1 ve O2 merkezleri birletirilip uzatlr. izilen dorularn daireleri d tarafta kestii noktalar T1 ve T2 noktalar aras dtan birletirilir (ekil 2.21).

T1
R

T2 O1 O2

R1

R2

ekil 2.21: ki daireyi dtan bir yayla birletirmek

2.3.8. Daire ve Bir Noktann Verilen Bir Yayla Teet Birletirilmesi

P noktas merkez olmak zere R yarapl yay izilir. O merkezine gre R+R1 yarapl bir yay daha izilerek kesitirilir. A kesime noktas ile O merkezi birletirilip T teet noktas bulunur. A kesime noktas merkez olmak zere R yarapl yayla P ve T noktalar aras birletirilir (ekil 2.22).

RR2

O
R
1

ekil 2.22: Daire ile bir noktann bir yayla teet birletirilmesi

1 R- R

P
R
R

R1+R

40

2.4. Oval izimleri

Oval: Elips ekillerin izilmesi zor olduundan pergel yardmyla izilen elipse benzer izimlere denir.

2.4.1. Kk Ekseni Verilen Ovali izmek

Ovalin eksenleri izilerek C ve D noktalar iaretlenir. OC uzunluu eit paraya blnr. O merkez olmak zere O2 kadar alan pergelle bir daire izilir, yatay eksenle kesime noktalar E ve F elde edilir. C ve D noktalar, E ve F noktalar ile birletirilerek uzatlr. C merkez olmak zere Dden geen GH yay, D merkez olmak zere Cden geen JI yay izilir. E merkezine IH ve F merkezine gre GJ yay izilerek oval izimi tamamlanr (ekil 2.23).

C I 2 1 A E O F B J

H D

ekil 2.23: Kk ekseni verilen oval izimi

2.5. Elips izimleri

Bir dairesel yzeyin iz dmleri, temel iz dm dzlemlerine gre eik tutularak izildiinde elde edilen ekle elips ad verilir (ekil 2.24). Silindir, koni, kre gibi cisimler tabanlarna veya eksenlerine gre eik kesildiklerinde bu yzeylerin grnlerindeki ekil elipstir (ekil 2.24). Elips izimlerinde, elipse ait noktalar bulunduktan sonra elle veya eri cetvelleriyle birletirilerek elips izimleri tamamlanr.

41

Elips

Silindir

Koni

ekil 2.24: Cisimlerde elips

2.5.1. Daireler Yardmyla Elips izimi

Ekipsin byk ve kk eksenine gre daireler izilir. izilen bu daireler istenilen sayda paralara blnr. Merkezden geen blntlerin byk ve kk daireleri kestii noktalar iaretlenir. Byk dairedeki noktalardan dikey, kk dairedeki noktalardan yatay izgilerle kesime yerlerinde elipse ait noktalar bulunur. Bulunan noktalar serbest elle veya eri cetveli yardmyla birletirilerek elips tamamlanr (ekil 2.25).

G F J A

G J B

O J G G J D

b)
ekil 2.25: Daire yardmyla elips izimi

42

2.5.2. Dikdrtgen Yardmyla Elips izimi

Yatay ve dikey eksen izildikten sonra byk eksenin A ve B, kk eksenin C ve D noktalar iaretlenip bu noktalardan geen dikdrtgen izilir. Dikdrtgenin AO ve AE uzunluklar ayn sayda eit paralara blnr. AE zerindeki noktalar C noktasyla birletirilir. AO zerindeki noktalar D noktasyla birletirilip daha nce izilmi dorular kesecek ekilde uzatlr. Dorularn kesime noktalar elipse ait noktalardr. Elde edilen noktalar eri cetveliyle birletirilip elips tamamlanr (ekil 2.26).
4E 3 2 1 A 1 2 3 4 C

D
ekil 2.26: Dikdrtgen yardmyla elips izimi

2.6. Helis izimleri

Dnel yzeyler zerinde bulunan ve ana dorularla eit alar yapan uzay erilerine helis ad verilir. Kendi ekseni etrafnda sabit hzla dnen bir silindir zerinde, silindir ekseni boyunca sabit hzla ilerleyen bir noktann brakt izler helis erisini meydana getirir. Bu noktann bir devirde eksensel ilerlemesine adm denir. Bir silindir etrafnda sarld kabul edilen bir dik genin hipotens helis erisini meydana getirir. Helis erisinin anm bir dorudur (ekil 2.27).

43

Helis erisi Helis erisi anm

5' 6' 7' 4' 8 3' 5' 2' 1'1' 0 2' 4' 3' 7' 6' 8' 8 7 6 5 4 3 2 1 0

P=Adm

ekil 2.27: Helis erisinin meydana gelmesi

2.6.1. Helis Erisini izmek

ap d olan silindirin nden ve stten grn izilir. Daire olan stten grn eit paralara blnr (burada sekize blnd) ve numaralandrlr. Silindirin nden grnnde P adm ayn sayda eit paraya blnr (burada sekize blnd) ve numaralandrlr. stten grnteki blntler, nden grnteki ayn blntler, nden grnteki ayn blntlere ait dorular kesecek ekilde tanp noktalar bulunur. Ayn numaral noktalar serbest elle veya pistole ile birletirilip helis erisi izilir (ekil 2.28a).

2.6.2. Helis Erisinin Anmn izmek

Silindirin nden grnnde silindir tabanna ait yatay izgi izilir. Bu izgi zerinde silindirin evresine eit (evre =.d) anm ls iaretlenir. Anm ls sekiz eit paraya blnp numaralandrlr. Son blntden dikey bir doru izilerek sekiz blnt noktas iaretlenir. O noktas ile 8 noktas birletirilerek helis erisine ait anm izilir (ekil 2.28b).

44

P=Adm

Sa helis erisi 8 8' 7 6

P- adm

Sa helis erisi anm 8' 8 7 6 5 4 3 2 1 3 4 5 6 7 8 0

7' 6' 5' 4' 3' 3' 1' 2' 0 5 5' 4 4' 1' 1 2' 3' 2 3 1' 1 2 2' 4' 5' 6'

7'

5 4 3 2 1 0 7 7'

6 6'

8 8' 0

Helis as

a)

b)
ekil 2.28: Helis erisi izimi

45

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

retmen tarafndan verilecek olan, dorular, daireler ve dzlemler konusuna ait uygulama faaliyetlerini aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak yapnz. lem Basamaklar neriler nlnz giyiniz. alma ortamnzn temizliini kontrol ediniz, izim iin uygun hle getiriniz. izim iin kullanacanz kalem, silgi, bant, resim kd vb. aralarnz kontrol edip hazrlaynz. Resim kdnz, T cetveli kullanarak dzgn bir ekilde masanza bant kullanarak sabitleyiniz. izimini yapacanz geometrik ekil iin uygun izim takmlarn belirleyiniz. Pergelinizin ularn kontrol ediniz. izimini yapacanz geometrik ekillerin izim aamalarn gzden geiriniz. Geometrik ekillerin izim metotlarn, srasna gre uygulamaya zen gsteriniz.

Standart kd resim masasna balaynz.

izim aralarn metotlarna uygun olarak kullannz. Daireleri ve temel geometrik ekilleri metoduna uygun olarak iziniz.

1-Bir A4 kdna ap 60 mm olan 6 adet daire iziniz. Dairelerin ierisine uygun izim metodunu kullanarak ekenar gen, drtgen, begen, altgen, yedigen ve sekizgen iziniz. 2- Bir A4 kdnn yarsna aada verilen ekildeki, dairelerin st tarafn bir yayla dtan, alt tarafn bir yayla iten birletiriniz.

O1

O2

3- A4 kdnn dier yarsna ise byk ap 100 mm, kk ap 60 mm olan elipsi iziniz.

46

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Merkez ad verilen bir noktaya gre eit uzaklkta ve sonsuz sayda noktann birlemesiyle oluan geometrik ekle ne ad verilir? A) Yay B) Doru C) ember D) Teet emberin snrlad yzeye ne denir? A) Yay B) Daire

2.

C) Parabol

D) Helis

3. katlar 4.

Standart gnyeler yardmyla ka derecelik a ve katlarn kolayca izebiliriz? A) 30o ve katlar B) 45o ve katlar C) 15o ve katlar D) 75o ve

Ayn dzlem iinde olan ve kesimeyen dorulara ne ad verilir? A) Dik a B) Teet C) Yay

D) Paralel

5.

ember zerinde alnan farkl iki nokta arasndaki ember parasna ne ad verilir? A) Yay B) Doru C) ember D) Teet Dairenin merkezinden geen, yatay ve dey noktal kesik izgilere verilen isim aadakilerden hangisidir? A) Teet B) Eksen C) Mastar D) Orijin Ekenar bir altgende kenarlarn birbiriyle yapt a aadakilerden hangisidir? A) 60o B) 30o C) 120o D) 180o Genel metotla on bir keli okgen izilecektir. okgenin ke noktalarn tespit etmek iin aadaki ilemlerden hangisi uygulanmaldr? A) Dey eksen 11 eit paraya blnr. C) Daire zeri pergelle 11e blnr. B) Yatay eksen 11 eit paraya blnr. D) A ler ile evre 11e blnr. Bir dairesel yzeyin iz dmleri, temel iz dm dzlemlerine gre eik tutularak izildiinde elde edilen ekle verilen ad aadakilerden hangisidir? A) Parabol B) Evolvent C) Helis D) Elips Silindir zerindeki bir noktann, bir turda eksen dorultusunda ald yola verilen ad aadakilerden hangisidir? A) Adm B) Hamle C) evre D) Ykseklik

6.

7.

8.

9.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

47

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aada ekli verilen sac parasnn grnn bir A4 kdna izim srasna uyarak iziniz.

izim sras

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz

48

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 B A D B D C A D B B D C C A C B D A D C

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C B C D A B C A D A

49

KAYNAKA KAYNAKA
EN . Zeki, Nail ZLNGR, Teknik Resim Temel Bilgiler, Ege Basm Sanatlar Tesisleri, stanbul, 2009 ZLNGR Nail, EN . Zeki, Temel Teknik Resim, Ders kitaplar Anonim irketi, stanbul, 1994. ZLNGR Nail, EN . Zeki, Makine Resmi, Ege Reklam Basm Sanatlar Tesisleri, stanbul, 2004. TRKDEMR Kemal, Teknik Resim 1, Bilal Ofset, Denizli, 2001. ARSLAN Mehmet, Uygulamal Teknik Resim, Arslan Yaynclk, stanbul, 2003. ZKARA Hamdi, Teknik Resim, Ankara, 2001. PLKOLU KOPARAL, Teknik Resim, Yapm Matbaaclk, stanbul, 1999. EFEOLU Mustafa, KONAR Mehmet, KARATA Yksek, Makine Ressaml Atlye ve Teknoloji 2, stanbul, 2003. TS 88, Teknik Resim, Gsterile lgili Genel Prensipler TS 11432, Resim Ktlar, Ankara, 1994. TS 10841 EN ISO 3098 2 Teknik Mamul Dokmantasyonu, Blm 2, Latin Alfabesi Rakamlar ve aretler

50