T.C.

BALIKES R N VERS TES FEN B L MLER ENST TS MAK NE MHEND SL ANAB L M DALI

YK TA ITLARININ TA IYICI AKSAMLARININ GEREK YOL YKLER ALTINDA ANAL Z ED LMES

YKSEK L SANS TEZ

Fatmagl TOLUN

Balkesir, Haziran-2007

ZET YK TA ITLARININ TA IYICI AKSAMLARININ GEREK YOL YKLER ALTINDA ANAL Z ED LMES Fatmagl TOLUN Balkesir niversitesi, Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendisli i Ana Bilim Dal (Yksek Lisans Tezi / Tez Dan man: Yrd.Do. Dr. lker Eren) Balkesir 2007 Kaynakl yaplardaki artk gerilmeler gevrek krlmaya sebep olduklar iin; kaynakl blgedeki malzeme direncini d rrler. Son yllarda dnyada Sonlu Elemanlar Yntemini kullanarak bu yaplardaki gerilmelerin incelenmesi nemli bir al ma konusu haline gelmi tir. al mada bu konu; farkl bir bak asyla ele alnm tr. lkemiz ta macl nda; yk arac olarak nemli bir yer te kil eden, yar rmork asilerindeki; kritik gerilme altndaki kaynakl ba lant blgeleri tespit edilerek, incelenmi tir. al mann ilk a amasnda, lowbed yar rmork asisi 3 boyutlu olarak modellenmi tir. 3 boyutlu bu model zerine, lowbedin ta d d ykler etkitilerek, ANSYS 10 programnda yapsal analiz yaplm tr. Analiz sonucunda, kritik gerilme altndaki kaynakl ba lant blgesi tespit edilmi tir. Kritik gerilmenin tespit edildi i ba lant paras , yeniden 3 boyutlu olarak modellenerek , ANSYS programnda ssal analize tabi tutulmu tur. al mann son a amasnda; ayn ba lant paras, ssal genle me farklarndan do an artk gerilmelerin ve gerek yklerin do urdu u yapsal gerilmelerin birlikte dikkate alnd ssal-yapsal analize tabi tutulmu tur. Son olarak analiz sonular kar la trlarak artk gerilmelerin yk ta ma kapasitesindeki olumsuz rol tespit edilmi tir. ANAHTAR SZCKLER : lowbed yar rmork asisi , kaynakl ba lant, sonlu elemanlar yntemi, ssal yapsal analiz

ii

ABSTRACT ANALYSIS OF HEAVY VEHICLES UNDER REAL ROAD CONDITIONS Fatmagl Tolun Balkesir University, Institute of Science Department of Mechanical Engineering (M.Sc. Thesis / Supervisor: Asist. Prof. Dr. lker EREN Balkesir Turkey 2007 The residual stress on the welded structures decrease the material resistance due to the brittle fracture. Recent years, examining the stress on these structures by using the Finite Elements Methods has just became a very important study subject in the world. This subject has been treated by a different point of view. It was examined and determined the connection welded areas whichs been under the critical stress on semi-trailer chassis as a being important loading vehicle in our countrys transport. At the 1st phase of the examine, lowbed semi-trailer chassis was modelling as in 3D model area. Structural analysis was done on ANSY 10 programme by applying the exterior loads which lowbed has been carrying on this 3D model. At the results of the analysis; the welded connection area had been determined which has been under critical stress. The connection part which has the critical stress determined on itself. Then it was sent to thermal analysis on ANSYS 10 programme. At the last phase of the examine; the same connection part so that; with residual stress which has arisen by thermal expansion differences and together with structural stress which has arisen from real loads then has been sent to thermal-structural analysis test. At the end, by comparison with results of the analysis then had been determined the negative role of the residual stress in the load capacity. KEY WORDS : Lowbed semi-trailer chassis, welded connection, Finite Elements Method, Thermal-Structural Analysis.

iii

 NDEK LER Sayfa ZET ANAHTAR SZCKLER ii ABSTRACT, KEYWORD iii NDEK LER iv EK L L STES vi NSZ ix 1. G R 1 1.1 Giri 1 1.2 Tarihe 5 2. YARI RMORKLAR 7 2.1 Yar Rmork e itleri 7 2.1.1 Kuru Yk Tipi Yar Rmork 7 2.1.1.1 Platform Tipi Yar Rmorklar 7 2.1.1.2 Jumbo Tipi Yar Rmork 8 2.1.1.3 Kuru Yk Tipi Ful Yar Rmork 10 2.1.2 Van Tipi ( Kapal Kasal) Yar Rmork 12 2.1.2.1 Frigofirik Yar Rmork 12 2.1.2.2 Kapal Kasal Yar Rmork 14 2.1.2.3 Van Tipi Ful Yar Rmork 15 2.1.3 Tanker asi Yar Rmork 16 2.1.4 Damper asi Yar rmork 17 2.1.5 Lowbed Yar Rmork20 2.2 Yar Rmork Montaj Gruplar 22 2.2.1 asi 22 2.2.2 Tente skeleti 22 2.2.3 Sspansiyon Dingil 23 2.2.4 Fren ve Elektrik Sistemi 23 2.2.5 asi e itleri 24 2.2.5.1 Dikdrtgen asi (Merdiven asi) 24 2.2.5.2 Trapez asi 25 2.2.5.3 X asi 25 2.2.5.4 atal asi 26 2.2.5.5 Platform asi 26 2.2.5.6 Ana Kiri asi 27 2.2.5.7 Kademeli asi 28

iv

2.2.6 asi Malzemesi 29 2.2.7 asiye Etki Eden Kuvvetler 31 2.2.7.1 Boyuna D ey E ilmeye Zorlayan Ykler 32 2.2.7.2 Enine D ey E ilmeye Zorlayan Ykler 33 2.2.7.3 Yatay E ilmeye Zorlayan Ykler 34 2.2.7.4 Burulmaya Zorlayan Ykler 34 3. KAYNAK 36 3.1 Kaynak lemi 36 3.1.1. elektrik Ark Kayna 37 3.1.1.1 Kaynak Ark ve Arkn Elektriksel Karakteristi i 37 3.1.1.2 Gaz Alt Ark Kayna 38 3.2 eliklerin Isl zellikleri ve Kaynak Blgesi 40 3.2.1 Is letim Katsays 42 3.2.2 zgl Is 42 3.2.3 Yo unluk 42 3.2.4 Is Transferi Katsays 42 3.3 Kaynak leminde olu an Artk Gerilmeler ve Nedenleri 43 4. SONLU ELEMANLAR YNTEM VE SAYISAL ANAL ZLER 46 4.1 Saysal Analizler 48 4.1.1 Kat Modelin Olu turulmas 48 4.1.2 Sonlu Elemanlara Ayrma 52 4.1.3 Yapsal Analiz 57 4.1.4 Boyun Blgesinin Kaynakl Birle tirme Modeli ve Yapsal Analizi 61 4.1.5 Boyun Blgesinin Issal - Yapsal analiz Gereklili i 64 4.1.6 Boyun Blgesinin Issal Modelinin Olu turulmas ve Analizi 65 4.1.7 Issal analiz Giri Verileri 66 4.1.7.1 Solid 87 Issal Eleman Tipi 67 4.1.7.2 Issal Modelin Malzeme zellikleri 67 4.1.8 Issal Analiz 69 4.1.9 Issal Yapsal Analiz 78 5. SONU 85 KAYNAKLAR 86

EK L L STES ekil Ad Sayfa Numaras ekil 2.1 Kuru yk tipi yar rmork. 8 ekil 2.2 Kuru yk tipi yar rmork resmi. 8 ekil 2.3 Jumbo tipi yar rmork. 9 ekil 2.4 Jumbo tipi yar rmork teknik resmi. 10 ekil 2.5 Kuru yk tipi ful yar rmork resmi. 11 ekil 2.6 Kuru yk tipi ful yar rmork teknik resmi. 11 ekil 2.7 Frigofirik yar rmorkun i grn . 13 ekil 2.8 Frigofirik yar rmork resmi. 13 ekil 2.9 Frigofirik yar rmorkun teknik resmi. 14 ekil 2.10 Kapal kasal yar rmork. 15 ekil 2.11 Kapal kasal yar rmork teknik resmi. 15 ekil 2.12 Tanker asi yar rmork. 16 ekil 2.13 Tanker asi yar rmork teknik resmi. 17 ekil 2.14 Tanker tipi yar rmork. 17 ekil 2.15 Damper asi yar rmork. 18 ekil 2.16 Damper tipi yar rmork. 19 ekil 2.17 Damper asi yar rmork resmi. 19 ekil 2.18 Lowbed yar rmork resmi ve teknik resmi. 20 ekil 2.19 Lowbed yar rmork detayl teknik resmi. 21 ekil 2.20 Dikdrtgen asi. 25 ekil 2.21 Trapez asi. 25 ekil 2.22 X asi. 26 ekil 2.23 atal asi. 26 ekil 2.24 Platform asi. 27 ekil 2.25 Ana kiri asi. 28 ekil 2.26 Kademeli tip asi. 28 ekil 2.27 asiye etkiyen ykler. 31 ekil 2.28 Boyuna d ey e ilme. 33 ekil 2.29 Enine d ey e ilme. 33 ekil 2.30 Yatay e ilme. 34 ekil 2.31 Burulma zorlanmas. 35 ekil 3.1 Ark kayna nn genel emas. 38 ekil 3.2 MIG/MAG kaynak donanm. 39 ekil 3.3 MIG/MAG kayna nn ematik gsterili i. 40 ekil 3.4 Kaynak blgeleri. 41 ekil 3.5 Isnn tesiri altndaki blgenin yaps ve zellikleri. 41 ekil 3.6 elik malzemeye ait zgl s, s iletim katsays ve s transfer katsaysnn scakl a ba l olarak de i imi. 43 ekil 3.7 Aln kayna ndaki bzlme gerilmeleri. 44 vi

ekil 3.8 T ba lantsndaki bzlme gerilmeleri. 44 ekil 3.9 Aln kaynakl birle tirmede distorsiyon. 45 ekil 3.10 T ba lantdaki distorsiyon. 45 ekil 4.1 Lowbed yar rmork asisinin 3 boyutlu kat modeli. 49 ekil 4.2 Lowbed yar rmork asinin 3 boyutlu kat modelinin farkl adan grn . 50 ekil 4.3 Lowbed yar rmork asisinin teknik resmi. 50 ekil 4.4 Lowbed yarrmork asisinin arka mesnet blgesi. 51 ekil 4.5 Lowbed yarrmork asisinin n mesnet blgesi. 51 ekil 4.6 Lowbed yar rmork asisinin gei blgesinin (deve boynu) grn . 52 ekil 4.7 Shell 188 eleman tipine ait ematik gsterimi. 53 ekil 4.8 Shell 188 eleman tipinin matematik ve sonlu eleman algoritmas. 53 ekil 4.9 Lowbed yar rmork asisinin sonlu elemanlara ayrlm hali. 54 ekil 4.10 Lowbed yar rmork asisinin sonlu elemanlara ayrlm halinin farkl adan gsterimi. 55 ekil 4.11 Lowbed yar rmork asisinin sonlu elemanlara ayrlm halinin farkl adan gsterimi. 56 ekil 4.12 Lowbed yar rmork asisinin sonlu elemanlara ayrlm halinin farkl adan gsterimi. 57 ekil 4.13 Lowbed yar rmork asisindeki yklemeyle olu an 3 ynl gerilmelerin Von Misses kriterine gre yap iindeki da lm. 58 ekil 4.14 Lowbed yar rmork asisindeki Von Misses kriterine gre maksimum gerilmenin olu tu u blge. 59 ekil 4.15 Lowbed yar rmork asisindeki Von Misses kriterine gre maksimum gerilmenin olu tu u blgenin farkl adan incelenmesi. 60 ekil 4.16 Yap zerindeki deformasyonun yo unla t blge. 61 ekil 4.17 Boyun blgesinin kaynakl birle tirme modeli. 62 ekil 4.18 Kaynak i leminden 1 sn sonra kaynak metalinde ve ana metalde olu an maksimum ve minimum scaklklar. 63 ekil 4.19 Kaynak i leminden 1 sn sonra kaynak metalinde ve ana metalde olu an maksimum ve minimum scaklk blgelerinin gsterilmesi. 64 ekil 4.20 Solid 87 ssal eleman tipinin ematik gsterimi. 66 ekil 4.21 Kaynak malzemesinin scakl a ba l olarak de i en termomekanik de erleri. 68 ekil 4.22 Boyun blgesinin solid 87 nolu ssal elemanla sonlu elemanlara ayrlm hali. 69 ekil 4.23 Boyun blgesinin 0.05 sn sonraki scaklk da lm. 70 ekil 4.24 Boyun blgesinin 0.05 sn sonraki scaklk da lm (birle im blgesi), 71 ekil 4.25 Boyun blgesinin 0.4 sn sonraki scaklk da lm. 72 ekil 4.26 Boyun blgesinin 1 sn sonraki scaklk da lm. 73 ekil 4.27 Boyun blgesinin 2 sn sonraki scaklk da lm. 74 ekil 4.28 Boyun blgesinin 3 sn sonraki scaklk da lm (birle im blgesi). 75 ekil 4.29 Boyun blgesinin 4 sn sonraki scaklk da lm (birle im blgesi). 76 ekil 4.30 Boyun blgesinin 10 sn sonraki scaklk da lm (birle im blgesi). 77 ekil 4.31 Issal yapsal analiz sonucunda Von Misses e de er gerilme kriterine gre boyun blgesindeki gerilme da lm (birle im blgesi). 78 ekil 4.32 Von Misses kriterine gre boyun blgesinde kritik gerilme blgesi. 79 ekil 4.33 Von Misses kriterine gre boyun blgesinde kritik gerilme blgesi. 80 ekil 4.34 Yapsal analiz gerilme da lm grafi i. 81

vii

ekil 4.35 Yapsal ssal analiz gerilme da lm grafi i. 82 ekil 4.36 Analiz edilen parann taban gerilme de erleri grafi i. 82 ekil 4.37 Analiz edilen parann st yzey gerilme de erleri grafi i. 83 ekil 4.38 Issal yapsal analiz ve yapsal analiz kar la trlmas. 84 ekil 4.39 Issal yapsal analiz ve yapsal analiz kar la trlmas grafi i. 84

viii

NSZ Kaynakl paralardaki artk gerilmelerin Sonlu Elemanlar Yntemi ile incelenmesi; dnyada uzun yllardr, lkemizde ise son yllarda nemli bir al ma konusudur. al mamzda bu konuyu farkl bir bak asyla ele alp; lowbed asinin kritik gerilme altndaki kaynakl parasn tespit ederek; bu paray Sonlu Elemanlar Yntemi ile Issal Yapsal Analiz yaparak inceledik . al mann her a amasnda; gerek konunun seiminde ve ara trlmas srasnda, gerekse ANSYS programyla analizi srasnda, yardmlarn esirgemeyen, kymetli bilgilerini ve zamann benimle payla an de erli hocam Yrd. Do. Dr. lker Erene , E itim hayatm tamamladktan yllar sonra; al ma hayatnn yo unlu u ierisinde , yksek lisans e itimine ba lama karar almamda bana cesaret ve destek veren btn hocalarma ve arkada larma , Tm hayatm boyunca fedakarlklaryla hep yanmda olan anneme; Her trl skntm ve mutlulu umu benimle payla an, her zaman destekilerim olan e im Hayatiye , o lum Batuhan a te ekkr ederim. Balkesir, 2007 Fatmagl Tolun en byk

ix

1. G R 1.1.Giri Karayolu ta macl , lkemizde ve dnyada en yaygn kullanlan ta mack eklidir. Karayolu maliyetinin fazla olmas nedeniyle ta tlara getirilen bir takm teknik zellikleri ile ilgili kstlamalar ve ayrca aralarda kullanlan yakt maliyetlerinin fazla olmas nedeniyle karayolu ta macl nda, zellikle de uluslar aras ta maclkta yar rmork tipi aralarn kullanmn o altm tr. A r ykler ve dzensiz bir takm yol artlarnda al an bu aralarda belirli bir i letme sresi sonunda yapsal bir takm problemler grlmesi ola andr. Ortaya kan problemler genellikle kritik blgelerde grlen gerilmeler ve bu gerilmelerin neden olabilece i hasarlardr. giderilmesi nemlidir. Bu al mada yar rmork asisinde kaynakl birle tirme yaplan Bu nedenle asi ba lantlarndaki gerilme ve deformasyon de erlerinin ara trlmas ve olu an problemlerin tasarm a amasnda

blmlerdeki asi ba lantlarnn gerilme analizi yaplm tr. Bilindi i zere kaynakl yaplarda olu an artk gerilmeler gevrek krlmaya sebep olurlar. Ve buda kaynakl blmdeki malzeme direncinin d mesine sebep olur. Son yllarda bilgisayar teknolojisinin geli mesiyle paralel olarak sonlu elemanlar metotlarndaki geli meler bu analizleri olduka kolayla trm tr. al mamzda lowbed yar rmork asisi ANSYS programnda modellenip, zerine d ykler etkitilmi tir. Bu analizin sonucunda incelenen kaynakl blgede olu an kritik gerilme ve yer de i tirme de erleri tespit edilmi tir. Yine ASYS programnda kritik gerilme altndaki kaynakl asi ba lantsn ayrca modellenip, ncelikle termal analiz yaplp daha sonrada zerine etkiyen d yklerin sebep oldu u gerilmelerle birlikte ssal yapsal analiz yaplm tr. Ve analiz sonucunda

kaynakl parada hem artk gerilmelerin hem de d yklerin birlikte sebep oldu u deformasyonlar tespit edilmi tir. Zafer enalp, Z. ve Bezer, Y. 2006 ylnda yaptklar al malarnda treyler asinin bilgisayar destekli tasarm ve sonlu elemanlar metodu ile yapsal analizini incelemi lerdir. enalp ve Bezer al malarnda treyler asilerinde de i ik al ma ko ullarnda meydana gelen gerilme da lmnn nceden bilinmesinin tasarm geli imi ve gvenli i asndan nemine de inmi lerdir. Pro Engineer kullanarak geometrik tasarm yaplan konteyner ta yc treylerin sonlu elemanlar metodu kullanarak, statik ve dinamik ykleme analizlerini yapm lardr. programlar kullanlm tr. [19] Karao lu, . 1999 ylnda yapt al masnda sonlu elemanlar yntemini kullanarak kamyon asilerinde ana profil kalnl nn gerilmeler zerindeki etkisini ara trm tr. al mada ANSYS 5.3 paket program kullanlm tr. [20] Karao lu, . ve Kuralay, N.S. 2002 ylnda yaptklar al malarnda Statik sonlu elemanlar analizleri iin ANSYS, dinamik analizler iinse, Ls- Dyna / Expilicit

kamyon asilerinde kullanlan perinli ba lantlardaki gerilim analizlerini sonlu elemanlar yntemi ile incelemi lerdir. al malarnda kamyon asilerinde perinli ba lantlardaki gerilmenin retimden nce saptanmasnn dizayn geli imi iin uygun oldu u vurgulanm tr. Perinli ba lantdaki gerilme de erinin ba lantnn kalnl ve uzunlu una gre de i ece i ve ba lant levhasnn kalnl nn de i tirilmemesi durumunda uzunlu unun arttrlmasnn iyi bir alternatif olaca sonucuna varlm tr. al malarnda ANSYS 5.3 programn kullanm lardr. [21] Ereke, .M. 2006 ylnda yapt al masnda; ta t gvde ve paralarnn gnmz teknolojisinden de yararlanlarak, yeni bir ta t modeli olu turulurken kullanlmas gereken ileri tasarm teknikleri ve sistemati ini ele alm tr. [22] Ereke, .M. ve Yay, K. yaptklar al mada, ift katl otobs gvdesinin bilgisayar destekli yapsal optimizasyonunu incelemi lerdir. al mada 3 boyutlu yerli bir otobs modeli (Sonlu Elemanlar Yntemi) DEAS programnda

olu turulmu , ayr zorlama altnda gerilme analizi yaplm tr. Bu zorlamalarn sonucunda, modelin gerilme analizleri yaplarak olu an maksimum gerilmelerin yerleri tespit edilmi tir. Ve olu an maksimum gerilmelerin snr de erleri a p a mad kontrol edilerek, elde edilen sonular de erlendirilmi tir. [23] Diner, S. 2004 ylnda (Sonlu Elemanlar Yntemini) kullanarak, yeni Ford Cargo aracnn kap dayanm analizlerini yapm tr. Bu al mada; sonlu elemanlar ynteminin otomotiv sektrnde tasarm a amasnda kullanlmasnn nemi ve faydalar vurgulanm tr. e itli testler yaplarak elde edilen sonularla sonlu elemanlar analiz sonular kar la trlm tr. [24] Arslan, ., Tuncer, A. ve Tando an, F.O. 2004 ylnda yaptklar

al malarnda sonlu elemanlar yntemini kullanarak, kamyon asisinde ve kabininde meydana gelen titre imleri analiz etmi lerdir. Sonlu elemanlar deste i ile optimize edilen asi geometrisi zerinde yaplan testler ile bilgisayar destekli mhendislik (CAE ) analizlerinde elde edilen sonular arasnda uyumluluk gzlenmi tir. [25] Marshall 1968 de , Megson ve Alade 1976 ylnda yaptklar al malarda geni kapsaml analizlerin hepsinde MFM uyguladlar. deneysel sonularn uyu tu u grlm tr. [26] Oehlschlaeger 1977 ylnda yapt al mada aralarn asi erevelerindeki burulmann hesaplanmas iin geli tirilen bilgisayar programn sundu. [27] 1977 ylnda aralarn asi erevelerinde ve ak kesitli elemanlarda olu an burulmann nlenmesi, Beermann tarafndan ara trld. [28] 1980 ylnda Beermann aralarn asi ba lantlar ile burulma altndaki kapal blmlerdeki kesit elemanlarn ara trd al masn sunmu tur. [29] 1980 ylnda Oehlschlaeger tarafndan yaplan al mada, sonlu elemanlar yntemi ile yaplan nmerik hesaplarda esneklik matrisi kullanld. Bu al mada al malarda e ilmenin istenmedi i blmleri kapsayan tm dayanm hesaplarndan elde ettikleri sonularla

genel kamyon

asilerindeki burulmadaki esneklik oran, burulma dayanm ve

momentlerle ilgili bir dizi kk sonular elde edilmi tir. [30] 1992 ylnda yapt al mada Kwangju, L. ara yaplarnda esnek yaplar metodunu sunmu tur. Metod; ba lant modelinin en nemli parametrelerini ve yapda kullanlan yer de i tirme llerinin de er hesaplarn tantm tr. [31] 1977 ylnda Oehlschlaeger tarafndan yaplan al mada, aralarn burulan asi erevelerindeki d m noktalarnn yerle iminin burulma sabiti ve burulma gerilimi stne nasl etki etti i ara trlm tr. [32] 1984 ylnda Beermann tarafndan yaplan al mada, yan blm elemanlar ve kesit elemanlar iin, ubuk elemanlarla zm eldesi ve ba lant yerlerinde sonlu eleman idealle tirmesini birle tiren analiz olan hybid metodunu sundu. [33] Karayel, D., zkan, S.S.ve Akka , N. 2006 ylnda yaptklar al malarnda, kaynak ba lantlarnn bilgi tabanl sistemler kullanlarak tasarm zerinde durmu lardr. Kaynak ba lantlarnn tasarmnn ba tan sona bilgisayar ortamnda gerekle mesi iin btnle ik bir sistem olu turmay amalayan bu al ma; CAD yazlmlaryla, ANSYS sonlu elemanlar yazlmlaryla ve Matlab hesaplama yazlmlaryla etkile imli al an ok platformlu bir bilgisayar programnn hazrlanmasna yneliktir. al ma tamamlandktan sonra bu konudaki bo lu u dolduraca d nlmektedir. [35] Benli, S. 2004 ylnda hazrlad yksek lisans tezinde, kaynakl paralarda olu an artk gerilmeleri incelemi tir. Bu al mada kaynakl paralarda olu an artk gerilmeler, sonlu elemanlar yntemi ile modellenip analiz edilmi tir. [15] Karao lu, S., ve Karao lu, . 2002 ylnda yaptklar al malarnda, T

ba lantlarda kaynak e i indeki gerilme y lmas faktrn; ekme ve e ilme ykleri altnda sonlu elemanlar yntemi ile incelemi lerdir. Ve daha nceki bu konuda yaplan al malarla uyumlu sonular elde etmi lerdir. [37]

Ucun, ., Talas, . ve Ta getiren, S. 2005 de yaynladklar al malarnda, tek ve ift blgeli kaynaklanm iki elik plakann ve iki silindirin sonlu elemanlar metodu ile statik analizleri incelenmi tir. Analizlerde gerilme da lm bulunmu ve gei blgesi uzunlu unun gerilme de erlerine etkisi ara trlm tr. [38] 1.2 Tarihe Dnyada insanlar, ilk a lardan itibaren ya amak iin hayatn

kolayla trmay ama edinmi tir. nsano lu M.. 3000 yllarnda tekerle in icad ile kendisine yarayacak teknik geli melere byk adm atm tr. mlekilerin kil topra n i lemede yardmc ara olarak kullanlan tekerle in; ayn dnemde odun, e ya ve insan ta mak amacyla, dz kasalarn altna taklarak yaplan arabalar dnya tarihindeki ilk rmorklardr. nceleri insan ile ekilen bu ilkel rmorklar, daha sonra evcil hayvanlara ektirilmi lerdir. Ula m alannda tekerle in yol at byk devrimi, iten yanmal

motorlarn 1850 li yllarda gndeme gelmesi takip etmi tir. nce Belikal mucit Etienne Lenoir tarafndan ilk kullan l iten yanmal motor icat edildi ve sonrada Alman Nikolaus Otto 1876da geli mi ilk motoru yapt. Pistonun drt hareketi ile yaratlan Drt Zamanl ad verilen bu motor; Gottlier Daimler ve Kari Benz tarafndan geli tirilerek, 1885de ilk otomobil retildi. 1908de Ford seri retime ilk T modeli otomobili geirdi. Bylece motorlu ta tlar, seri olarak insan hayatna girdiler. 1919 ylnda Amerikada Reliance, Fruehauf, Dorsey gibi ki ilerde daha sonra isimleri ile tannacak irketlerinde T Forst modeli pikap tarz kamyonlar de i tirip, kk ince rmorklara reterek ilk katarlar yaptlar. ekici ve yar rmorkun olu turdu u katar gnmzde btn dnyada karayollarnda yk ta ma arac olarak en ok kullanlan ta ttr. Dnyann globalle mesi ile paralel olarak uluslar aras ticaretin aktifle mesi; kara, deniz, hava

ve rayl ta maclk sektrlerini harekete geirmi tir. Kara yolu ta macl di er ta maclk yollarna kyasla; ekonomik olmas sebebiyle en ok tercih edilen ta maclk yntemi olmu tur. Kara yolu ta macl ucuz olmasna ra men, yk ta yan yol zeminin maliyetinin yksek olmas sebebiyle ta tlar; hz, ta ma kapasitesi, uzunluk, geni lik ve ykseklik gibi teknik zelliklerinde bir takm snrlandrmalara tabii Bununla birlikte; karayolu aralarnda kullanlan yaktn pahal tutulmu lardr.

olmas da, ta ma seferlerinin en minimum sayda yaplmasn getirmi tir. Bu sebeplerden dolay; ta maclkta yar rmorklarn kullanm tercih nedeni olmu tur. [1 ] Yar rmorklar, uluslar aras yollarda kullanlrlar. Yk ta ma kapasitesini artrmak amacyla ve ihtiya ekline ynelik olarak farkl tip ve teknik llerde aralar retilmi tir. Bu retilen aralarn bir ksm standartla trlm tr. Standartla trlan yar rmorklarn en belirginleri; kuru yk tipi yar rmork, van tipi (kapal kasal) yar rmork, tanker tipi yar rmork, damper tipi yar rmork ve al ma konumuz olan lowbed yar rmorktur. Bu tiplerin d nda, zel ihtiyaca ynelik olarak tahl ta yc (silo bus), pamuk ta yc, me rubat ta yc, otomobil ta yc, me rubat ta yc v.b. yar rmorklar imal edilmi tir.

2. YARI RMORKLAR 2.1 Yar Rmork e itleri Yar rmorklar, son yllarda kara ta macl nda byk nem kazanm lardr. Personel ve i letme masraflarnda byk bir fark olmadan az bir yatrm ilavesi ile daha fazla yk ta ma imkan elde edildi i iin; byk nakliye irketleri filolarndaki kamyon adedi yerine, rmork adetini arttrma yoluna gitmektedirler. Bu sistem ta ma bedellerini ucuzlatt iin; bilhassa uzak mesafelerde kamyon ta macl rmork ta macl ile rekabet edememektedir. [7] Ancak ta nacak malzemenin cinsine ve konumuna gre, farkl tiplerde rmork imal edilmesi gerekir. En yaygn ve belirgin kullanlan rmorklar; kuru yk tipi, van tipi, tanker , damper, lowbed olmak zere be ana grupta toplanr. 2.1.1 Kuru Yk tipi Yar Rmork 2.1.1.1 Platform Tipi Yar Rmork Bu tip yar rmorklar; parti veya koli eklinde, kuru, dayankl yk ta mak amacyla kullanlrlar. Ta nan malzemelere rnek olarak her trl sandklanm elektronik e ya, beyaz e ya, kuma , ka t gibi rnleri rnek verebiliriz. Aracn asisi yksek mukavemetli elikten imal edilmi tir. I kesitli kiri ler ve z kesitli kroslardan olu mu tur. asi tozalt veya gazalt kayna uygulamasyla hacmi 83 m3 dr. Malzemenin birle tirilmi tir. dingilli ve (6+1) lastiklidir.

kolayca yklenip bo altlabilmesi amacyla, aracn yan tarafndaki dikmeler sklp taklabilir monte edilmi tir. Ve istenirse aracn st grubu tamamen kartlarak sal kasa haline getirilebilir. Aracn taban fenol reine kapl zel taban kontraplak Yar rmorkun tente iskelet grubu her tl iklim kaplamas ile kaplanm tr.

ko ullarnda (-30oC-70oC) dayankl, 660 gr/m2 ve 9x9 dokuma ile retilen PVC esasl ithal branda ile kaplanr. [3]

ekil 2.1. Kuru yk tipi yar rmork [4]

ekil 2.2 Kuru yk tipi yar rmork teknik resim 2.1.1.2 Jumbo Tipi Yar Rmork Bu tip yar rmorklar; parti veya koli eklinde, kuru, dayankl yk ta mak amacyla kullanlrlar. Ta nan malzemelere rnek olarak; her trl sandklanm elektronik e ya, beyaz e ya, kuma , ka t gibi rnleri rnek verebiliriz. Ara i hacmini arttrmak amacyla, asi kademeli olarak yaplm tr. Aracn asisi yksek

mukavemetli elikten imal edilmi tir. I kesitli lonjeronlar ve z kesitli kroslardan olu mu tur. asi tozalt veya gazalt kayna uygulamasyla birle tirilmi tir. hacmi 95 m3 dr. Malzemenin kolayca yklenip dingilli ve (6+1) lastiklidir. edilmi tir.

bo altlabilmesi amacyla aracn yan tarafndaki dikmeler sklp taklabilir monte Ve istenirse aracn st grubu tamamen kartlarak, sal kasa haline getirilebilir. Aracn taban fenol reine kapl zel taban kontraplak kaplamas ile kaplanm tr. Yar rmorkun tente iskelet grubu her tl iklim ko ullarnda (-30oC70oC) dayankl, 660 gr/m2 ve 9x9 dokuma ile retilen PVC esasl ithal branda ile kaplanr. [3]

ekil 2.3 Jumbo tipi yar rmork [4]

ekil 2.4 Jumbo tipi yar rmork teknik resmi 2.1.1.3 Kuru Yk Tipi Ful Yar Rmork Bu tip yar rmorklar; kamyon zerine imal edilen , yar rmork benzeri

daha kk ebatl rmork asisi zerine tente iskeleti koyularak olu turulur. Ful yar rmorklara Karayollar Tzklerinin msaade etti i uzunluk 18 m. oldu u iin daha fazla yk ta mak iin kamyonlar bu ekilde de erlendirilmektedir. Bu tipteki yar rmorklarda; kuru dayankl parti yada koli eklinde yk ta maya elveri lidirler. Kamyon kasas i hacmi 54 m3 rmork i hacmi ise; 58 m3 dr. Bylelikle toplam i hacim 112 m3 olmaktadr. Ful yar rmorktaki kamyon ile rmork arasndaki ba lant, kamyon asisine ba lanan kurt a z ile rmork asisine ba lanan eki oku vastasyla olur. Rmork 2 dingilli ve (8+1) tekerleklidir. Aracn asisi yksek mukavemetli elikten imal edilmi tir. I kesitli kiri ler ve z kesitli kroslardan olu mu tur. gazalt kayna uygulamasyla birle tirilmi tir. Malzemenin kolayca yklenip bo altlabilmesi amacyla; aracn yan tarafndaki dikmeler sklp taklabilir monte edilmi tir. Ve istenirse aracn st grubu tamamen kartlarak, sal kasa haline getirilebilir. Aracn taban, fenol reine kapl zel taban kontraplak kaplamas ile kaplanm tr. Yar rmorkun tente iskelet asi tozalt veya

10

grubu, her tl iklim ko ullarnda (-30oC-70oC) dayankl, 660 gr/m2 ve 9x9 dokuma ile retilen PVC esasl ithal branda ile kaplanr. [3]

ekil 2.5 Kuru yk tipi ful yar rmork [4]

ekil 2.6 Kuru yk tipi ful yar rmork teknik resmi

11

2.1.2 Van Tipi (kapal Kasal) Yar rmork 2.1.2.1 Frigofirik Yar Rmork Bu tr yar rmorklar, paketlenmi taze bozulabilir gda (et, yumurta, balk vb. ) her trl dayanksz yk ta mak amacyla retilirler. Ta nan ykler kasalarda, veya kolilerde paketlenmi tir. Frigofirik yar rmorklarda ta nan ykn bozulmamas iin, yk zelli ine uygun olarak so utucu yardmyla so utma yaplr. So utucular ykn zelli ine uygun tipte ve so utma gcnde seilir. So utucular elektrikli veya mazotlu olarak kullanlabilir. Aracn asisi yksek mukavemetli I profil elikten imal edilmi tir. asi tozalt veya gazalt kayna uygulamasyla birle tirilmi tir. Ara 3 dingilli ve (6+1) tekerleklidir. Yan duvarlarda da; s gei ini engellemesi amacyla poliretan panelle izole edilmi , d ardan ve ierden alminyum panelle 57 mm. kalnl nda sandvi hale getirilerek kullanlr. Tavan kaplamasnda da ayn ekilde hem tavan mukavemetini sa layacak alminyum kroslarla takviye edilmi , hem de s gei ini engellemek amacyla 85 mm. kalnl nda poliretan panelle izole edilmi tir. Ayn i lem tabanda da yaplm tr. Mono blok asi zerine oturtulan taban poliretan malzeme ile s kprs olu turulmu , ykn kaymamas iin tabana 4-5 mm. kalnl nda baklaval alminyum veya 30 mm. kalnl ndaki oluklu alminyum d enir. Bu ekilde aralar, Uluslar aras Standartlarn istedi i ATP C sertifikasn alrlar. Arka kaplarda da benzer konstrksiyon vardr. Kaplar kapand zaman s kamamas iin; hem d ta gri PVC, hem de ite siyah lastik conta vardr. Bu malzemeler, kaplarda TIR reglasyonuna uygun ekilde perin ve alminyum talar ile monte edilirler.

12

ekil 2.7 Frigofirik yar rmorkun i grn [4]

ekil 2.8 Frigofirik yar rmork [4]

13

ekil 2.9 Frigofirik yar rmork teknik resmi

2.1.2.2 Kapal Kasal Yar Rmork Bu tip yar rmorklarla; parti, koli, tekstil, kuru, dayankl yk ta nr. Ara i hacmini arttrmak amacyla, asi kademeli olarak yaplabilece i gibi dz olarak da yaplabilir. Ta nan malzemelere rnek olarak; sandklanm her trl malzeme, kuma toplar, zel i tertibat yaplarak askl elbise ta ma,
3

beyaz e ya v.b. asisi yksek

rnleri sayabiliriz. Aracn i hacmi 95 m dr. Malzemenin kolayca yklenmesi ve bo altlmas amacyla, yan tarafna kap yaplabilir. mukavemetli I profil elikten imal edilmi tir. Aracn asi tozalt veya gazalt kayna

uygulamasyla birle tirilmi tir. Ara 3 dingilli ve (6+1) tekerleklidir. Ara taban; fenol reine kapl zel taban kontraplak kaplamas ile kaplanm tr.

14

ekil 2.10 Kapal kasal yar rmork [4]

ekil 2.11 Kapal kasal yar rmork teknik resmi 2.1.2.3 Van Tipi Ful Yar Rmork Bu tip rmorklar; kamyon zerine imal edilen kasa ile yar rmork benzeri daha kk ebatl rmork asisi zerine, kapal kasa koyularak olu turulur. Malzemenin kolayca bo altlabilmesi iin, yan tarafnda kap yaplabilir. Kamyon kasas i hacmi 54 m3 dr. Rmork i hacmi ise 58 m3 dr. Bylece toplam i hacim 112 m3 olmaktadr. asinin genel yaps ve zellikleri asndan kuru tip ful yar rmorkla ayndr. 15

2.1.3. Tanker asi Yar Rmork Tanker yar rmorklar; sv ak kan ve granl madde ta mak iin imal edilen aralardr. zellikle ta d malzemeler mazot, fuel-oil, su, ya , st, bu day, granl toz v.b. maddelerdir. Granl toz, bu day vb. rnleri ta mak iin baz ilave konstrksiyonlar yapmak gerekir. 30.000-33.000-36.000 litre kapasiteli tankerler mevcuttur. Kullanma gre 4-5 blmeli mono blok gvdeli yaplabilir. Aracn yol emniyetini arttran iki veya dalgakran yaplr. Aracn asisi yksek mukavemetli I profil elikten imal edilmi tir. ekil1.12 deki yar rmork 3 dingilli ve (6+1) tekerleklidir. asi; tozalt veya

gazalt kayna uygulamasyla birle tirilmi tir. Ara 2 veya 3 dingilli yaplabilir.

ekil 2.12 Tanker asi yar rmork [4]

16

ekil 2.13 Tanker asi yar rmork teknik resmi

ekil 2.14 Tanker tipi yar rmork [5] 2.1.4. Damper asi Yar rmork Damper yar rmorklar; granl, kaya, kum, kmr v.b. maddeleri ta mak amacyla retilen aralardr. zellikle ta dklar malzemeleri; maden ocaklar, kum 17

ocaklar gibi yollar uygun olmayan ortamlardan alrlar. Damper yar rmorklarn kapasitesi 14 m3 den 40 m3 e kadar de i ebilir. yaplrlar. Mekanik sspansiyonludurlar. asileri yksek mukavemetli, I profil eliktendir, Tozalt veya gazalt kayna ile ki veya dingilli retilebilirler. Damperin n duvarna yerle tirilen teleskop silindir vastasyla ara kaldrlarak bo altma i lemi yapar. Malzemenin kolay bo altlabilmesi ve aracn iine yap arak aracn dengesini bozmamas iin kvet tipi yaplr.

ekil 2.15 Damper asi yar rmork [4]

18

ekil 2.16 Damper tipi yar rmork [3]

ekil 2.17 Damper asi yar rmork teknik resmi

19

2.1.5 Lowbed Yar Rmork Lowbed yar rmork, di er adyla alak zeminli yar rmorklar; i makineleri, ta tlar ve bu gibi a r ta ma gerektiren bir takm yklerin ta nmas amacyla retilen aralardr. zellikle ta dklar ykler ehirler aras yollara kmas uygun olmayan bir takm zel i makineleri ve yeni imal edilmi ve plazalara sevk edilen otomobil veya kamyonet gibi ta tlardr. Lowbed yar rmork yaygn kullanlan bir yar rmork tipidir. gsterebilir. asileri; yksek mukavemetli I kesitli gvde ve I kesitli kroslardan olu ur. asi uluslar aras standartlara uygun, e ilme ve burulmalara kar yksek mukavemetli olarak imal edilmi tir. asi tozalt veya gaz alt kayna ile imal edilir. Taban d emesi faydal platformlu 80 mm kalnl nda sert a ala kaplanm tr. Yklenecek i makinesine gre ayarlanabilen 2 adet ykleme rampas vardr. asilerinin boyutlar ta dklar yklere gre farkllk

ekil 2.18 Lowbed yar rmork resmi ve teknik resmi [2] 20

ekil 2.19 Lowbed yar rmork detayl teknik resmi

21

2.2 Yar rmork Montaj Gruplar Yar rmorklarn ana paras paralardr. 2.2.1 asi asiler aralarn ana parasdr. Genel olarak otomotiv sanayinde kullanlan asilerin o u de i iktir. Her firmann yapt asi ereveleri birbirinden farkldr. asilerin hepsi ayr ayr ekillerdedir. e itli mhendislerin gr leri de i ik oldu undan, d nce mahsul olan asi ereveleri de birbirinden farkldr. [6] Yar rmorklarda farkl tipte asiler olmasna ra men; en yaygn olanlarnda I tipi kros asiler ana kiri olarak kullanlrlar. Ana kiri in iinden 80 mm. ile 100 mm. aras NPI I profiller geerek kaynak edilirler. Ful treyler uygulamalarnda yar rmork asisine benzeyen, fakat daha ksa ebatl rmork asileri ile beraber, kamyon asilerinin zerine uyumlu asi konstrksiyonlar da yapmak gerekir. zerinde toplanrlar. asi konusu, bu tez al masnn temel konusudur ve geni olarak 2.2.5 de incelenecektir. 2.2.2 Tente iskeleti Tente iskeleti, aracn gvde ksmn olu turur. asi zerine taklan tente asiler, rmork imalatndaki ana paralardr. Btn di er montaj gruplarn olu turan paralar, asi asidir. Ayrca asi haricinde, tente iskeleti ,

sspansiyon ve dingil, fren ve elektrik sistemleri de yar rmorku olu turan di er

iskeleti, arac yk ta maya elveri li konuma getirir. Aracn iine ykn ksa bir srede ve kolayca sklp taklabilen emniyetli bir sistemle tehiz edilmesi gerekir. Bu nedenle tente iskeleti sabit veya sklebilir olarak dizayn edilen dikmeler ile alminyum, ah ap ekillendirilmi salardan yaplan yan kapaklardan olu ur. Yksekli i 600mm. ile 800 mm. arasnda de i en, yan kapaklarn st bo lu unda ise; dikmeler arasndaki ykn kaymamas iin alminyum veya ah ap malzemeden

22

tente alt uzatmas kullanlr.

Dikme kapaklar ve atnn st, ykn d hava

ko ullarndan etkilenmemesi iin branda ile kaplanr. 2.2.3 Sspansiyon ve Dingil Sspansiyon ve dingil grubu; aracn yola en yakn temas halindeki grubu olup, nemli ksmlarn olu tururlar. Aracn ta yaca yke uygun olarak tek, ift veya dingilli olarak dizayn edilirler. Genelde dingilli olarak yaplan aralarda, her dingil 9 ton ta ma kapasitesine sahiptir. Ve yuvarlak veya kare kesitlidirler. Dingillerde ara bo halde iken, lastik a nmas olmamas iin n dingilde kaldrma sistemi kullanlr. Sspansiyon sistemleri; yayl ve hava yastkl olmak zere iki tiptedir. Son yllarda hava yastkl sistemler yk dengeleyici valflerin devreye girmesi ile hava yast ndaki hava miktarn sabit tutarak, yk ta yan aralarn yola paralel ve sarsntsz gitmesini sa lar. Hava yastkl sspansiyon sistemleri, birbirinden ba msz olarak al an sistemlerdir. Sistemi ara altna tek olarak ba layabildi imiz gibi; ikili olarak da ba layarak iki aksl sspansiyon sistemi (tandem), nc aks ilave edilerek aksl sspansiyon sistemi (tridem) elde edilir. Bu sistemin en nemli zelli i, hava yastklarnn birbirinden ba msz hareket etmesidir. Dingillerden herhangi biri bir kitlenin zerine geldi inde, di er dingillerden ba msz olarak farkl yksekliklere kabilir. 2.2.4 Fren ve Elektrik Sistemi SO standartlarna uygun otomatik yk ayar valfi ve devre filtreli biri i lem hatl, di eri emniyet hatl haval fren hatlar d enmi tir. Kullanlan elektrik sistemi lamba ve reflektrleri gerekli aydnlatmay sa larlar.

23

2.2.5 asi Btn ta tlar, ncelikle kendi a rlklarn ve zerlerine yklenen ykleri ta yan bir gvdeye sahiptirler. Kullanm amalarna gre ta tlarn gvdeleri farkl farkl tasarlanr. Ancak; genel olarak iki ana ksmdan olu urlar. asi ve karoseri. asi erevesi, ta tn ana ta yclk grevini yerine getiren parasdr. Karoser ise; ta ta ekil veren, bir takm fonksiyonlarn yerine getirmesi iin ana hacim sa layan ksmdr. A r kamyonlar ve yk ta yan ta tlar asilidir. Ve asinin zerinde yk ta may sa layan kasa ile src kabini vardr. Eski dnemlerde, binek otomobiller asili retilirlerdi. Ancak son dnemlerde; artk takviye edilmi karoseri ile yekpare gvde halinde yaplmaktadr. Kendi kendini ta yan karoseri, taban kuvvetlendirilmi bir yapdadr. Sa gvde gerekli takviyelerle ve ekil mukavemeti yardmyla dayankl hale getirilmektedir. Ta tlarda en yaygn kullanlan asi tipleri; dikdrtgen asi, trapez asi, X asi, atal asi, platform asi, ana kiri devamnda incelenmi tir. 2.2.5.1 Dikdrtgen asi (Merdiven asi) En yaygn kullanlan asi tipidir. Genellikle kamyon ve otobslerde asi ve kademeli asi olarak konunun

kullanlr. Otomobillerde uygulamas hemen hemen yoktur. ki boylamasna kiri ve ikiden fazla enlemesine kiri ten olu ur. Kiri profilleri genellikle ak kesitlidir. Perin veya cvata ba lantl olarak birle tirilirler. yaplr. malat ucuz ve basittir. Nadiren kaynakl birle tirme ekil 2.20 de bu asiye rnek verilmi tir.

24

ekil 2.20 Dikdrtgen asi 2.2.5.2 Trapez asi Yap itibar ile dikdrtgen asi zelliklerine benzemekle birlikte, geometrik ekli trapez formunda oldu u iin adna trapez asi denmi tir. olarak; hemen hemen dikdrtgen asi ile ayndr. ( ekil. 2.21) Uygulama alan

ekil 2.21 Trapez asi 2.2.5.3 X asi Boyuna ve enine traversleri ak ve kaynak profilli kesitten yaplrlar. Olduka hafif yapdadrlar. Genellikle pikap veya otomobil gibi kk ta tlarda uygulamalar grlr. ekil. 2.22.

25

ekil. 2.22 X asi 2.2.5.4 atal asi atal asiler; kapal profil kesitli olarak yaplrlar. Kutu ve dairesel ekilli kullanmlar yaygndr. Orta blmnde asi boyunca bir kiri bulunur. Ve bu boyuna kiri zerine monte edilmi di er kiri lerden olu ur. Hafif bir asidir. Binek otolar iin uyumlu bir asidir. ( ekil.2.23.)

ekil 2.23 atal asi 2.2.5.5 Platform asi Platform kaynaklanm tr. aside; enine ve boyuna kiri ler zemin sa ile birle tirilip Ortadaki boyuna kiri kardan mili tneli olarak da kullanlr.

Karoserinin kaynakla veya cvata ile asiye ba lanmas ile, iyi bir ekil mukavemeti elde edilir. Hafif bir asidir. Binek otolarda kullanm yaygndr. ( ekil. 2.24) 26

ekil 2.24 Platform asi 2.2.5.6 Ana Kiri asi

Ana asi I kros tipi olup, genellikle yar rmork uygulamalarnda kullanlr. Bu tip asilerde yksek mukavemet de erleri gerekir. Bu nedenle; bu ykleri kaldracak zellikte profil ebadn ekmek iin ok byk makinelere ihtiya olmas ve ayrca da ok seri kullanlmamas sebebiyle, bu asi kroslar genellikle zel imalat olarak yaplrlar. st ve alt paralar, dz ve kaln lamalardan meydana gelir. Krosun

yksekli i ise; atalet momentini yksek tutmak iin ince ancak ebad yksek tutulmu satan kesilerek tozalt veya gazalt kaynak makinesinde kaynak yaplarak birle tirilir. Burada uygulanacak kaynak tekni i ok nemlidir. nce kiri salarn birbirine ba lantsnda 2mm. kaynak bo lu u braklarak, kayna n bu blgeye iyice nfuz etmesi sa lanr. Bu konu 2. blmde detayl olarak anlatlacaktr. Bu tip asilerde ekicinin ba lanaca king pin blgesi, zaman kademe yaplarak inceltilir. ( ekil. 2.25) ekici 5. teker yksekli i her sspansiyon blgesi yksekli inden fazla olaca ndan ,bu blgede bir

27

ekil 2.25 Ana kiri

asi

2.2.5.7 Kademeli asi Genellikle kk ebatl lastik ve akslarn altna yerle tirilen bu asi, treylerin i hacmini arttrmak amacyla kullanlr. Ana kiri aside oldu u gibi burada kullanlan kros tipi I tipidir. stenirse C tipi krosda kullanlabilir. Burada en nemli zellik ku u boynu denilen, n ve arka grup asilerin birle ti i blgedeki gerilmeyi kar layacak mukavemette bir blgenin olu turulmasdr. Bu al mada incelenen lowbed asisi; ana kiri olu turulmu tur. ( ekil. 2.26.) asi ve kademeli asi paralarndan

ekil 2.26 Kademeli tip asi

28

2.2.6 asi Malzemesi Genellikle asi malzemesi olarak; I krosun zerinde yksek mukavemetli hazr ekilmi lama yada sa kullanlr. Burada kullanlan malzeme St 37.2 dir. I krosun d ey ksmnda asi malzemesi olarak yine St 37.2 kullanlr. Bu malzemenin kalnl 4-6 mm. arasnda de i ir. Farkl tiplerdeki asi malzemelerinin yapsal zellikleri yledir. St 52 malzemesinin yapsal zellikleri yledir: Karbon miktar Mangan miktar Silisyum miktar Akma Snr
o o

/o 0,25 - o/o 0,34

/o 0,6 - o/o 0,9 /o0,1 - o/o 0,3 t<16 mm. malzemede 355 N/mm2 345 N/mm2 330 N/mm2

ekme Mukavemeti 490 630 N/mm2 16<t<40 mm malzemede 40<t<80 mm malzemede Kopma uzamas
o

/o 22

St 52 malzemesi kaynakl birle tirmeler iin uygun bir malzemedir. St 52 malzemesi, pres altnda ekillendirmeye uygundur. Tente iskeleti asinin st grubunda bulunur. Tente iskeletinde kullanlan malzemeler genellikle St 42.2 veya St 37.2 dir. Bu malzeme ise, St 52 malzemesine gre daha kolay ekillendirilebilen, kaynak kabiliyeti daha yksek olan, atlama ve krlmaya kar daha dayankl bir malzemedir. Kalnl 2.5 ile 6 mm arasnda de i ir. St 42.2 malzemede Karbon miktar Mangan miktar Silisyum miktar Akma Snr
o o

/o 0,13 - o/o 0,16

/o 0,3 - o/o 0,6 /o0,1 - o/o 0,3 t<16 mm. malzemede 29 275 N/mm2

ekme Mukavemeti 410 560 N/mm2

16<t<40 mm malzemede 40<t<80 mm malzemede Kopma uzamas

o

265 N/mm2 250 N/mm2

/o 22

St 37.2 malzemede ekme Mukavemeti 340 370 N/mm2 Akma Snr t<16 mm. malzemede 16<t<40 mm malzemede 40<t<80 mm malzemede Kopma uzamas
o

235 N/mm2 225 N/mm2 215 N/mm2

/o 26

St 37.2 iyi i lenebilen ve kaynak edilebilme kabiliyeti ok yksek olan bir malzemedir. asi yapmnda kullanlacak olan malzemeler genel olarak istenilen llere yakn ebatlarda dilimlenmi veya levha olarak alnr. asi yapmnda kullanlacak malzemelerin tamam pastan arndrlmak iin, ncelikle kumlama i lemine tabii tutulur. Sonra ise yzeylerindeki ya dan arndrlmak iin, ya daldrma banyolarndan geirilen malzemelere paslanmamalar iinse, katoferez kaplama yaplr. Btn bu yzey temizleme i lemlerinden sonra ise; astar boya ile boyanrlar. Son olarak da istenilen renkte kalc frn kurutmal boya ile boyanrlar. asi yapmnda ayrca hafif metalde kullanlabilir. kabiliyeti, Hafif metal snm

ekil verme kolayl ve ayrca korozyona kar dayankll yla tercih

edilen malzeme tipidir. Karoseri iinde metal olmayan suni malzemelerin kullanm da mevcutur. Plastik tr veya elyafl polyester gibi malzemeler ta tn daha ok i ksmlarnda kullanlrlar. eli in zgl a rl Hafif metalin zgl a rl 7.8 gr/cm3 2.65 2.8 gr/cm3

30

Grld zere; hafif metalin zgl a rl eli e nazaran daha d ktr. Ancak mukavemeti sa layacak et kalnl elikte 1mm iken, hafif metalde 1.4 mm, elyafl polyesterde ise 1.6 mm ye ykselmektedir. Bu malzemelerin seimleri maliyet ve mukavemet hesaplar yaplp kyaslandktan sonra yaplr. 2.2.7 asiye Etki Eden Kuvvetler asiye etki eden ykler, ara tiplerine gre de i ir. Ancak genel anlamda asiler iki tip yklemeye maruz kalrlar. Statik ykler ve dinamik ykler. zellikle sspansiyon sistemlerinin yer ald noktalarda, bozuk yol ko ullar ve kt operasyonlar sonucu snr artlarn zorlayan deplasmanlar olu turan yklerin saptanmas, modern asi dizaynnn vazgeilmez bir evresidir. Yk ta tlarna ait asiler, merdiven tip yapya sahiptirler. Bu nedenle motor ve aktarma organlar, kasa ve kabinin montaj gayet kolay olmaktadr. Kamyon asileriyle yar rmork asileri birbirlerinden farkldr. Yar rmork asilerinde ok sayda hafif enine kiri yer almaktadr. Yar rmorklarda a r boyuna kiri ler, arka aks zerinde ve rmorkun ba land pilot blgesine skca tutturulmu tur. Ve yar rmork asisinin yapmnda; I kesitli profiller kullanlr. ekil 2.27 genel anlamda asiye etkiyen en nemli yklerin sembolik olarak izimidir. [8]

ekil 2.27 asiye etkiyen ana ykler [8]

31

Ta ta etkiyen kuvvetlerin bykl nemlidir. Ancak bu yklerin tekrar da en az o kadar nemlidir. nk kuvvetlerin periyodunu de i tirerek ve de i im saysn arttrarak, asi malzemesi statik olarak hesaplanan snrlarn ok daha altndaki kuvvet ve gerilim de erleri ile hasar grebilir. Statik kuvvetler, sabit kuvvetlerle aracn mr boyunca en fazla 5x103 defa tekrarlanan kuvvetlerdir. Statik kuvvetleri kendi arasnda genel olarak yle sralandrabiliriz. Ta tn kendi z a rl ve ta d yk Fren ve kalk kuvvetleri Viraj kuvvetleri Burulma kuvvetleri ekici ile rmork aras bindirme kuvvetleri Tekrarl dinamik kuvvetler ise; yol przl , lastik evresinin dzgnl gibi sebeplerden dolay ortaya karlar. Bu kuvvetler aracn mr boyunca 2- 5x106 dan ba layan saylarda tekrarlanan kuvvetlerdir. Btn bu kuvvetler ta t gvdesini ve asini drt ana ekilde zorlarlar. Boyuna d ey e ilmeye zorlanma Enine d ey e ilmeye zorlanma Yatay e ilmeye zorlanma Burulmaya zorlanma 2.2.7.1 Boyuna D ey E ilmeye Zorlayan Ykler Ta tlar kendi a rlklar ve ta dklar ykler, yoku ta hareket halindeyken e imden dolay olu an yk transferi, Kalk ve fren srasnda do an kuvvetler ve de ayrca mnferit bir takm ykler nedeniyle; boyuna d ey e ilmeye zorlanr. Bu durumda asiyi basit bir kiri konumunda kabul edersek; kiri in zerine boyuna konumda yerle tirilen mnferit kuvvetlerin ve yayl yklerin uygulanmas ile mukavemet hesaplar yaplabilir. ( ekil. 2.28)

32

ekil 2.28 Boyuna d ey e ilme 2.2.7.2 Enine D ey E ilmeye Zorlayan Ykler Bu tip zorlanmada ise; enine kiri olarak ifade edilen traverslerin e ilmesi sz konusudur. Traversler iki boyuna kiri i birbirine ba larlar. Ta t zerindeki yayl ykler traversleri kendi eksenleri boyunca e meye al rlar. E er enine d ey e ilmeye sebep olan kuvvetler; e ilme mukavemeti hesab da kolay olacaktr. traversler zerine rastlyorsa dingil ba lant E er rne in;

noktalar travers zerine denk geldiyse, o zaman kiri lerde burulma gerilmeleri ortaya kacaktr. Ve bu durumda travers ba lant blgelerinde, yksek arplma momenti ve gerilmesi olu acaktr. Bu sebeple dingil ba lant noktalarn, travers ile takviye etmek uygun olacaktr. ( ekil. 2.29)

ekil 2.29 Enine d ey e ilme

33

2.2.7.3 Yatay E ilmeye Zorlayan Ykler Ta tlarda yatay e ilmeye zorlama iki ekilde olu ur. lk olarak ta tlar viraj srasnda olu an merkezka kuvvetlerin etkisi ile, boyuna yatay e ilmeye maruz kalrlar. Viraj kuvveti ta tn viraj d na kayma snrna geldi inde en byk de ere ula r. Ve elveri siz durumda ekici ile rmork arasndaki bindirme kuvvetlerinin etkisi ile, en arkadaki traversin e ilmeye zorlanmasdr. ( ekil. 2.30)

ekil 2.30 Yatay E ilme 2.2.7.4 Burulmaya Zorlayan Ykler Burulma zorlanmas, asinin bklmesi ile ortaya kan bir zorlanma eklidir. Sebebi; tekerleklerden birinin veya apraz konumda iken ikisinin bir engebeye kmasdr. Engebeli bir arazide, yol ve tekerlekler arasnda olu an asimetrik kuvvetler, makas yataklarn yaylar vastasyla asiye iletilir. Komple burulmaya ek olarak; lokal burulma enine ve boyuna kiri lerin ba l oldu u d m noktalar haricinde bir yerde, boyuna kiri in, kayma ekseni d nda bir yere etkiyen yk dolaysyla olu ur. Ayrca lokal burulma yakt tank, ak gibi boyuna kiri lerin gvdesine ba lanm elemenler tarafndan da oka olu turulur. [8] ekil.2.31

34

ekil 2.31 Burulma zorlanmas Sonu olarak; yar rmorklarn yapmnda I kesitli ve yine bu I kesitin iinden daha kk ebatl I kesitli malzemelerin geirildi i asi tipleri kullanlr. Yar rmork asisine stten bakld nda, ucuz ve kolay imal edilebilir olmas sebebiyle, enine kiri lerin arasndan boyuna kiri lerin geirildi i grlmektedir. Bu al mada, asiye etkiyen yklerin incelenecektir. asinin kaynakl ba lantlarnda olu turdu u gerilmeler

35

3. KAYNAK Kaynak; yar rmork asilerinde birle tirme i lemi olarak kullanlr. Yar rmork asilerinin yapmnda; tozalt kayna veya gazalt kayna kullanlmaktadr. Kaynak yaplan elik paralar, ergime scakl na kadar stlrlar. Isnan parann so uma sresi, snma sresine nazaran daha yava gerekle mektedir. distorsiyon dedi imiz yapsal bozukluklara yol aarlar. Kaynakl yapda olu an artk gerilmeler, malzemenin gevrek krlmasna sebep olurlar. Ve bu durumda kaynakl yapdaki malzemenin direncinin d mesine neden olur. Artk gerilmelerin hesaplanmasnda; analitik ve deneysel metodlar eski yllardan beri kullanlmaktadr. Ancak son yllarda teknolojinin geli mesi, paralelinde, bilgisayar teknolojilerini ve programlarnn geli imini getirmi tir. Sonlu Elemanlar Metodunu esas alan ANSYS program son yllarda mhendislik problemlerinin pek o unda kullanld gibi kaynakl yaplarn analizlerinde de kullanlmaktadr. Ve bu blmde genel anlamda kaynak i lemi, metalde olu an kaynak blgeleri ve artk gerilmeler hakknda bilgi verilecektir. 3.1 Kaynak lemi Kaynak yaplan paralarda so uma srasnda olu an lokal bzlmeler, artk gerilmelere ve

Kaynak ile birle tirme i lemi iin birbirine e de er iki tanm yaplabilir. Makroskobik anlamda kaynak, iki veya daha fazla paray aralarnda malzeme sreklili i sa layarak birle tirmektir. Sreklilik, kaynak blgesi malzemesiyle i paralarnn ayn malzeme zelliklerine olmasdr. Mikroskobik anlamda kaynak etmek, birle tirilecek paralarn birle tirilme yzeylerindeki atomlarnn kar lkl ekme blgelerine getirilmesidir. [9]

36

Genel olarak kaynak; o u kez metal olan iki malzemenin, scaklk, basn ve metalurjik ko ullarn uygun bir bile imi sayesinde kalc ekilde birle tirilmesidir. Genel olarak bu de i kenler basn olmadan sadece yksek scaklk, scaklk olmadan sadece basn arasnda de erler alabilirler. [10] Bu al mada, elektrik ark kayna yntemlerinden olan gaz alt kayna kullanlm tr. Bu nedenle al mada sadece bu kaynak yntemine de inilmi tir. 3.1.1 Elektrik Ark Kayna Kaynakl ba lant iin gerekli snn elektrotlar arasnda olu turuldu u ve ark aracl yla sa land ergitme kayna trne elektrik ark kayna ad verilir. [11] 3.1.1.1 Kaynak Ark ve Arkn Elektriksek Karakteristikleri Ark kzgn bir katottan yayna elektronlarn, yksek bir hzla anodu bombardman etmesi sonucunda olu ur. Bu bombardman, arpma sonunda ntr molekllerin iyonize olmasna neden oldu undan, kuvvetli bir scaklk ykselmesi meydana getirir. Ortaya kan toplam enerjinin o/o 85 i s ve o/o 15 ide k enerjisine dn mektedir. Bir ark kayna nda gerilim ile arkn akm iddeti ohm kanununa gre de i mez ve akm iddeti arttka; ular arasndaki gerilim nce hzl, sonra yava bir ekilde d er. Akm iddeti ile gerilim arasndaki de i im arkn statik karakteristi i olarak adlandrlr.[11] ( ekil. 3.1.) Bir elektrik arknda art kutba anot eksi kutba katot ad verilir. Anot ile katot arasna uygulanan gerilim sonucu ortaya kan elektrik alan tesiri ile elektronlar (-) kutuptan (+) kutba do ru, iyonlar (+) kutuptan (-) kutba do ru hareket ederler. [10]

37

ekil 3.1 Ark kayna nn genel emas [10] 3.1.1.2 Gazalt Ark Kayna Kaynak yaplacak blgenin bir gaz ortam ile korundu u, ark kayna tr; gazalt ark kayna olarak adlandrlr. Koruyucu gaz olarak, helyum ve argon gibi soy gazlarn yannda , karbondioksit gibi aktif gazlarn kullanm da mevcuttur. Gaz alt ark kayna nda arkn olu mas iin kullanlan elektrot malzemesi ve koruyucu gazn cinsine gre a a daki gibi snflandrma yaplabilir. a) Ergimeyen elektrotla yaplan gazalt kayna Ergimeyen iki elektrotla yaplan gazalt kayna (Ark atom kayna ) Ergimeyen bir elektrotla yaplan gazalt kayna (TIG) b) Ergiyen elektrotla yaplan gazalt kayna plak elektrotla soygaz atmosferi altnda yaplan gazalt kayna (MIG) Ergiyen metal elektrotla karbondioksit altnda gazalt kayna (MAG) [11] ekil. 3.2. de en yaygn kullanlan ve bu al mada kullanlan MIG - MAG kayna nn donanm grlmektedir.

38

ekil 3.2 MIG/MAG kaynak donanm [10] Ergiyen elektrot ile gaz alt kayna ok geni bir uygulama alanna sahiptir. ok ince levhalar hari, her kalnlktaki demir esasl ve demir d metal ve ala mlarnn kayna nda uygulanabilmektedir. Yatay karakteristikli, di er bir deyimle sabit gerilimli kaynak makinelerinin geli mesi sonucu; ince apl kaynak teli ile yksek akm iddeti uygulama olana sdan etkilenen blgesi daha dar ve daha derin nfuziyetli kaynak ba lantlarnn elde edilmesine olanak sa lam tr. [12] MIG Kayna nda koruyucu gaz olarak genellikle; soygaz olan argon,helyum veya her ikiside, MAG kayna nda ise koruyucu gaz olarak; karbondioksit kullanlmaktadr. Her ikisinde de ergiyen eletrodla kaynak i lemi yaplmaktadr. MIG kayna baz kurallara uyulmas art ile; hemen hemen btn malzemelerin kaynak edilmesi i leminde kullanlabilir. zellikle paslanmaz eliklerin MIG yntemi ile kaynaklanmasnda byk stnlkler sa lanr. MAG kayna ise alminyum ve ala mlar gibi kolay oksitlenen malzemelerin kayna nda kullanlmaz. Bu yntem daha ok elik malzemelerin kayna nda kullanlmaktadr. ekil. 3.3 de MIG/MAG kayna nn ematik resmi gsterilmektedir.

39

ekil 3.3 MIG / MAG kayna nn ematik gsterili i [10] 3.2 eliklerin Isl zellikleri ve Kaynak Blgesi Kaynak i lemi srasnda birle tirilen metallerin maruz kaldklar yksek scaklk; kaynak blgesinde kaynak blgesine metalurjik dn mler ve farkl metalurjik blgeler olu turur. Kaynak metali, diye kaynak esnasnda ergimi olan ana ve ilave metale denir. Isdan etkilenmi blge ise kaynak ss yznden metalurjik olarak de i ime u ram ana metal ksmdr ve birbirinden ayr blgeden meydana gelir. 1- Ana metalin kritik scakl n ok stnde stld ve tanelerin irile ti i kaynak diki ine yakn blge. 2- Ana metalin kritik scakl n hemen zerinde stld ve tanelerin incelmesi iin yeterli abuklukta so utuldu u ince tanecikli blge. 3- Etkilenmemi metale gei blgesi. Burada scaklk kritik de ere eri memi tir. [13] ekil. 3.4. de kaynak blgeleri gsterilmektedir.

40

ekil 3.4 Kaynak blgeleri [10] Kaynak blgelerinde malzemenin scaklk da lm ve de i imi nedeniyle mekanik zellikleri de de i ir. Bu blgedeki scaklk da lm ve de i imi nceden bilinirse, malzemedeki mekanik zelliklerin dn m de nceden tahmin edilebilir. Kaynak blgesindeki scaklk da lmnn de i imi; malzemenin sl zelliklerine ve para geometrisine ba ldr. Kaynak srasndaki scaklk de i imi, ayn zamanda malzemenin sl zelliklerinde de farkllklar meydana getirir. scakl n bir fonksiyonu olarak de i mektedir. kaynakl malzemedeki scaklk da lm grlyor. yo unluk, s transferi katsays scakl a ba l olarak de i mektedir. Isl zellikler ekil. 3.5. de Is iletim katsays, zgl s,

ekil 3.5 Isnn tesiri altndaki blgenin yaps ve zellikleri [10] 41

3.2.1 Is letim Katsays Malzemenin s iletim kabiliyetini gsteren fiziksel bir zelli idir.
o

Birim

zamanda birim yzeyden birim uzunlukta 1 C scaklk d m halindeki s akm miktarna e ittir. Her metal iin farkldr ve metalin yapsna ve scakl na ba ldr. Kaynak yaplan metalin scakl , ortam scakl ve ergime scakl arasnda bir de i im gsterdi inden, s iletim katsays da scakl a ba l bir de i im gsterir. eliklerdeki s iletim katsays; bile imindeki karbon ve di er ala mlarn cinsine ve miktarna ba l olarak de i ir. azalmaktadr. 3.2.2 zgl Is Birim ktledeki madde scakl n 1oC de i tirebilmek iin gerekli s enerjisine zgl s denir. zgl s Quantum teorisine gre hesaplanabilmekte ve deneysel olarak da tespit edilmektedir. 3.2.3 Yo unluk eliklerin yo unlu u, ierisindeki karbon miktar, ala m elementleri ve scakl a ba l olarak de i im gsterir. 3.2.4 Is transferi Katsays Is transfer katsays ortamn fiziksel bir zelli idir. =k/
c

Karbon miktar arttka s iletim kabiliyeti

k = zgl s = s transfer katsays = yo unluk elik malzemeye ait zgl s, s iletim katsays ve s transfer katsaysnn scakl a ba l olarak de i imi ekil. 3.6. da gsterilmi tir.

42

ekil 3.6 elik malzemeye ait zgl s, s iletim katsays ve s transfer katsaysnn scakl a ba l olarak de i imi 3.3 Kaynak leminde Olu an Artk Gerilmeler ve Nedenleri

Bir kaynakl parada tm d ykler kaldrldktan sonra kalan gerilmelere, artk gerilmeler denir. Bir kaynakl para, kaynak i lemi srasnda yerel olarak ergime scakl na kadar snr, ancak so utma parann genelinde ve stma hzna gre daha yava gerekle ir. Bu nedenle kaynakl paradaki so uma srasndaki scaklk da lm ayn de ildir ve kaynak i lemi srasnda ba lant boyunca yapsal ve metalurjik de i iklikler ortaya kar. Kaynak banyosu katla maya ve bzlmeye ba lad nda, kendisini evreleyen esas metal ve snn tesiri altndaki blgeye gerilme uygulanr. Ortam scakl na ula ana kadar kaynak blgesinin uygulad gerilmeler artar ve giderek esas metalin ve snn tesiri altndaki blgenin akma dayanmna ula r. [14] Kaynak i lemi esnasnda , yeni katla an blgeler, kaynak diki inin di er blgelerinin bzlmesine kar koyarlar. lk kaynak yaplan blgeler kaynak diki i 43

do rultusunda ekiye zorlanrlar. Aln birle tirmelerde, kaynak a z formundan yada mevcut pasolarn snrlayc etkisinden dolay, kaynak blgesinin enine hareketi yok denecek kadar azdr. Kaynak diki inin bzlmesi neticesinde; enine artk gerilmeler meydana gelecektir. [15] ( ekil. 3.7.) k e kaynaklarnda ise bzlme neticesi ile meydana gelen gerilmeler kaynak yzeyine dik ve paralel eki gerilmeleridir. ( ekil. 3.8)

ekil 3.7 Aln kayna ndaki bzlme gerilmeleri

ekil 3.8 T ba lantsndaki bzlme gerilmeleri Kaynakl paralarda olu an artk gerilmeler metalin yapsnda ya yapsal bozukluk olan distorsiyona , ya erken hasara yol aarlar, yada bunlarn her ikisine de sebep olmadan i gerilme olarak kalabilirler. Veya kaynakl parann yapsnda hepsi ayn anda da olu abilir. ( ekil. 3.8 , ekil. 3.9)

44

Kaynak i lemi sonrasnda snan kaynak blgesi, dzensiz bir bzlme davran gsterir. nk; kaynak blgesindeki enine bzlme, bu kesitte eksantrik kuvvetler uygular.

ekil 3.9 Aln kaynakl birle tirmede distorsiyon

ekil 3.10 T ba lantdaki distorsiyon Kaynakl paralar gerilmeler neticesinde, elastik olarak ekil de i tirirler. Ve parada da gzle grlebilir oranda distorsiyonlar meydana gelir. davran n etkiler. ok d k bas burulmas olu abilir. Kaynakl paralarda meydana gelen distorsiyonlar ve artk gerilmeler malzemenin krlma Ayrca yorulma ve korozyon hasarlarn da arttrr. Artk gerilmeler yapsal uyumsuzluk ve sl

genle meler neticesinde olu an gerilmeler olarak iki grupta toplanr. Artk gerilmeler, sl i lemlerle giderilebilir. nnde bulundurulmaldr. Kaynakl paralarda

gvenirlili in arttrlmas ok nemlidir. Tasarm a amasnda da bu mutlaka gz

45

4. SONLU ELEMANLAR YNTEM VE SAYISAL ANAL ZLER Mhendislerin kar la tklar karma k ve zor fiziksel problemlerin

zmnde kullandklar yntemler, genel olarak ikiye ayrlrlar. Analitik zm yntemleri Saysal zm yntemleri Mhendislikte kar la lan bir ok problemi, analitik yntemler ile zmek mmkn de ildir. Analitik zmler, sadece basitle tirilmi baz zel haller iin elde edilebilir. Geometrisi, malzeme zellikleri ve snr artlar karma k problemleri yakla k olarak zebilmek amacyla , kabul edilen sonular veren saysal yntemler kullanlmaldr. [18] Ta tlarn imal edilmeden nce modellenmesi ve zerine etki eden yklerin etkilerinin incelenmesi ok nemlidir. Olu turulan tasarm, imal edilecek olan ta t parasnn modeli olacaktr. ANSYS program bu tasarm bilgisayar ortamnda olu turup, zerine etkiyen yklerin analizinin yaplmasna ve animasyonla bu kuvvetlerin model zerindeki sonularnn grntlenmesine olanak sa lar. Bu yntemin gzelli i; modeli daha imal etmeden, bilgisayar ortamnda her trl hesap ve analizin model zerinde uygulanmasna olanak vermesidir. Elbetteki olu turulan son modelin imal edilip, sonra da kendine etki eden ykler altnda gerekli deneylere tabii tutulmas ile tasarm a amas tamamlanacaktr. Modelin mukavemet hesaplar yaplrken, ayet analitik zm yntemlerini kullanrsak; bir takm idealle tirmeler ve kabuller yapmak zorundadr. Bunun sebebi yksek dereceden hiperstatik sistemlerin elle zmnn mmkn olamamasdr. Bu kabuller ve idealle tirmeler, sonular gerek davran tan uzakla trmaktadr.

46

Ayrca modele etki eden ykn bir ksm model zerinde gerinim etkisi olu turacaktr. Ykn geri kalan ksm ise modelde gerilme etkisi olu turacaktr. Sonlu Elemanlar Yntemi ile; modeldeki bu iki etkinin hesaplanmas byk lde kolayla maktadr. Ancak Sonlu Elemanlar Yntemi ile zm yapalrken olu turulan matrislerin boyutlarnn bykl nedeniyle, hesaplarmz sonlu elemanlar yntemine dayal bir bilgisayar program kullanlmasn gerektirir. Bu nedenlerden dolay; ANSYS Program kullanlm tr. Ayrca da herhangi bir kabul veya idealle tirme yaplmayaca ndan, sonularn gere e son derece yakn olmasn sa layacaktr. [16] Bilgisayarlarn geli mesiyle n plana kan ve di er saysal yntemlerden avantajl yanlar olan sonlu elemanlar ynteminde karma k bir yapya sahip, malzeme ve geometrik zellikleri farkl olan konsturksiyonlar; ok kolaylkla analiz edilebilirler. K eler delikler vb. gibi blgeler, Sonlu elemanlar analizinde zorluk gstermez. Sonlu Elemanlar Yntemine dayal bir paket program olan ANSYS 10 programyla analiz edilen paralardan elde edilen de erlerin yapsal adan optimum de erlere sahip olup olmad tespit edilir. Bilgisayar destekli tasarm ve analiz programlar kullanarak; ksa srede hassas, esnek ve karma k tasarmlarn yaplabildi i grlm tr. [17] Sonlu Elemanlar Ynteminin pek ok avantaj vardr. Bunlarn en belli ba llarn yle sralandrabiliriz. 1. 2. 3. Biti ik elemandaki malzeme zellikleri ayn olmayabilir. Bu zellik birka malzemenin birle tirildi i cisimlerde uygulanabilmesine imkan vermektedir. Dzgn olmayan snrlara sahip ekiller, e ri kenarl elemanlar kullanlarak analiz edilebilir. Eleman boyutlar, analizci tarafndan de i tirilebilir. Bylece nemli de i iklikler beklenen blgelerde daha kk elemanlar kullanlarak, hassas i lemler yaplabilirken, ayn parann di er blgeleri byk elemanlara blnerek i lem hz arttrlabilir.

47

4.

Sreksiz yzey yklemeleri gibi snr durumlar, yntem iin zorluk olu turmaz. Kar k snr durumlar kolaylkla ele alnabilir.

Sonlu Elemanlar Ynteminin en byk dezavantaj; bilgisayara ve bilgisayar programlarna olan ihtiyacdr. nk ok kk problemler iin bile saysal bir ok hesaplama gerekir. ANSYS program; NASTRAN, DEAS, ADAMS, LUCAS, FLOTRAN vs. gibi sonlu elemanlar yntemine dayal pek ok bilgisayar programndan biridir. [14] Bu al mada ASYS 10 Bilgisayar Programyla; Lowbed asinin kritik gerilme altnda bulunan n mesnet blgesindeki deve boynu paras, Issal Yapsal Analiz Yntemi ile incelenmektedir. Bu analiz yaplamadan nce lowbed asini 3 boyutlu kat modelli olu turulacaktr. Kat modelin olu turulmasnda asinin btn boyutlar ve malzeme zellikleri gere ine birebir e de er olarak tanmlanm tr. 4.1 Saysal Analiz 4.1.1 Kat Modelin Olu turulmas Kaynak blgesindeki termal etkinin do urdu u genle me farklarndan kaynaklanan artk gerilmelerin sistemin yapsal zelliklerindeki etkisini gzlemlemek amacyla; lowbed olarak adlandrlan ve a r tonajl aralar ve i makinelerini ta makta kullanlan bir ara gere e yakn ykler ve mesnet artlar altnda analize tabi tutulmu tur. En yksek gerilmelerinin olu tu u kritik blge tayin edilmi ve bu blge daha detayl incelenmi tir. Bu inceleme, 3 boyutlu kat modelin olu turularak alnm tr. Sonlu Elemanlar Tekni iyle analiz edilmesi yoluyla gerekle tirilmi tir. Bunun iin srekli retilmekte olan bir lowbed modeli ele

ekil 4.1. de, yapnn 3 boyutlu kat model grlmektedir.

48

ekil 4.1 Lowbed yar rmork asisinin 3 boyutlu kat modeli

49

ekil 4.2 Lowbed yar rmork asisinin 3 boyutlu kat modeli farkl adan grn

ekil 4.3 Lowbed asisinin teknik resmi

50

ekil 4.4 Lowbed yar rmork asisinin arka mesnet blgesi

ekil 4.5 Lowbed yar rmork asisinin n mesnet blgesi (King Pin)

51

ekil 4.6 Lowbed yar rmork asisinin gei blgesinin (deve boynu) grn 4.1.2 Sonlu Elemanlara Ayrma lk nce kat modeli olu turulan yap; daha sonra sonlu elemanlara ayrlarak, arka aks ba lants ve n King Pin ba lantsndan tutularak, boyun blgesinden arka aks blgesinin snrn te kil eden knty snr kabul eden blge zerine 30 Ton d ey yk uygulanm tr. Yapnn Sonlu Elemanlara Ayrlm hali ekil 4.9. de grlmektedir. Sonlu Eleman tipi olarak yapsal ve lineer snrlar iindeki analizlerde tercih edilen Shell 181 eleman tipi seilmi tir. Bu eleman tipi, kesitleri kalnda olsa sac elemanlardan olu an sisteme ait zmlemelerde uygun olmasndan dolay seilmi tir. de eleman tipine ait ematik gsterim, serbestlik ynleri grlmektedir. grlmektedir. ekil 4.7. Ayrca

eleman tipinin matematik ve sonlu eleman algoritmas ekil. 4.7 ve ekil. 4.8de

52

ekil 4.7 Shell 188 eleman tipine ait ematik gsterim

ekil 4.8 Shell 188 eleman tipinin matematik ve sonlu eleman algoritmas Yapnn sonlu elemanlara ayrlm hali ekil 4.9 de grlmektedir.

53

ekil 4.9 Lowbed yar rmork asisinin sonlu elemanlara ayrlm hali

54

ekil 4.10 Lowbed yar rmork asisinin sonlu elemanlara ayrlm halinin farkl adan gsterimi

55

ekil 4.11 Lowbed yar rmork asisinin sonlu elemanlara ayrlm halinin farkl adan gsterimi

56

ekil 4.12 Lowbed yar rmork asisinin sonlu elemanlara ayrlm halinin farkl adan gsterimi 4.1.3 Yapsal Analiz Yukarda de i ik ynlerden Sonlu Elemanlara Ayrlm Hali gzlenen yap; mesnet blgelerinden tutularak, kasa st yzeyine 30 Ton a e uygulanm tr. Bu ykleme etkisiyle olu an gerilmelerin E de er yk De er Gerilme

Kriterine (Von Misses) gre yap iindeki da lm ekil 4.13. de grlmektedir.

57

ekil 4.13 Lowbed yar rmork asisindeki yklemeyle olu an 3 ynl gerilmelerin Von Misses kriterine gore yap iindeki da lm

58

ekil 4.14 Lowbed yar rmork asisindeki Von Misses kriterine gore maksimum gerilmenin olu tu u blge

59

ekil 4.15 Lowbed yar rmork asisindeki Von Misses kriterine gore maksimum gerilmenin olu tu u blgenin farkl adan incelenmesi Ayrca yap zerinde deformasyonun yo unla t blgelerin gzlendi i grnm ekil 4.16 deki gibidir.

60

ekil 4.16 Yap zerinde deformasyonun yo unla t blgeler 4.1.4 Boyun Blgesinin Kaynakl Birle tirme Modeli ve Yapsal Analizi Gerilme da lmndan anla ld zere; boyun blgesinde kritik bir blge sz konusudur. Bu blgenin daha detayl analiz edilmesi gereklili i ortadadr. Bu blge modellenirken dikkat edilmesi gereken en nemli husus; gere e mmkn oldu unca yakla maktr. zellikle analiz iin gerekli yapsal gerekleri gz nnde Bu bulundurmak gerekir. Bu yapnn kaynakl birle tirme ile imal edildi i d nlrse, paralarnn birbirlerine ba lantlar ancak kaynak blgelerinde mevcuttur. nedenle blge modellenirken, sadece paralarn birbirlerine kaynak blgelerinden

61

ba land gere i d nlerek, modellenmelidir. gerekle tirilen boyun blgesi modeli;

Bu detaylar d nlerek

ekil 4.17. de grld gibidir.

ekil 4.17 Boyun blgesinin kaynakl birle tirme modeli

62

ekil 4.18 Kaynak i leminden 1 sn sonra kaynak metalinde ve ana metalde olu an maksimum ve minimum scaklklar

63

ekil 4.19 Kaynak i leminden 1 sn sonra kaynak metalinde ve ana metalde olu an maksimum ve minimum scaklk blgelerinin gsterilmesi 4.1.5. Boyun Blgesinin Issal-Yapsal Analiz Gereklili i Kaynak diki i; gerilmeyi zerine ald ve yapy ta d iin gerilme de erleri yksektir. Bu nedenle; kaynak blgesi yapnn konstrksiyonunda, tasarmnda Kaynak diki inin modellenerek, yapsal Analiz esnasnda; yapnn her dikkatle ele alnmas gereken blgedir.

analize sokulmas da; yeterli bir yakla m tarz de ildir. Bunun nedeni; kaynak i leminin ssal zelli inden kaynaklanmaktadr. yerindeki malzemelerin ayn fiziksel zelliklere sahip oldu unu d nrz. Oysa yap zerindeki tm metal aksam ayn anda dklmedi i iin, bunu kabul etmek gere e yakn de ildir. zellikle yukarda grld gibi; yapnn kritik blgesinin tespit edilip, ayrntl olarak incelenmesi nemlidir. Bu ayrntl incelemenin kapsamna e er mevcutsa ssal etkilerin de katlmas gereklidir. zellikle yapnn

64

belli blgelerinde ciddi ssal de i iklikler olmu ve tekrar so uma gerekle mi se, bu blgelerde olu acak i gerilmelerin tespit edilmesi ok nemlidir. Bu gerekten yola klacak olursa; zellikle kaynak blgelerine kaynak i lem scakl nn uygulanp, Issal Analize Thermal Analysis gerekmektedir. oldu una gre; ikili coupled field analize ihtiya vardr. tabi tutulmas Bu analiz sonucunda istenilen de erler artk gerilme miktarlar Bu analizin birinci

a amas; Zamana Ba l Gei li Transiant Thermal analizdir. Bu analizde; kaynak blgesine kaynak scakl uygulanp, para zerinde da lmas hesaplanr. Bunun devamnda gei li analizin zelli i gere i so uyana kadar beklenir. enerjiler tespit edilir. Bu a ama sonucunda para zerindeki d m noktalarnda artk gerilmelere sebep olacak i Analizin birbirine ba l ikinci a amasnda ise bir nceki analizlerden alnan her bir d m noktasndaki i gerilmeleri do uracak etkiler paraya yanstlr. Bu i lemin devamnda paraya d ardan gelecek ykler uygulanr. D ykler ile i gerilmeler ayn zmlemede dikkate alnr ve analiz zmlenir. Sonu olarak; elde edilen gerilme de erleri daha gereki sonular ierir. Bu iki analizin gerekle me a amalar, ssal-yapsal zmleme ksmnda detaylandrlacaktr. 4.1.6. Boyun Blgesinin Issal Modelinin Olu turulmas ve Analizi Kaynak blgesinde olu an ssal etkileri incelemek zere yapsal analiz sonucunda kritik oldu u tespit edilen boyun blgesinin yapsal analizde kullanlan kat modeli; Ansys/Thermal ortamna alnm tr. Burada ssal analizde dikkate alnacak nemli hususlarn varl gz nne alnm tr. Bu hususlarn en nemlisi, yaplan ssal analizin amacnn sadece para zerindeki scaklk da lmn gzlemlemek de il, ayn zamanda gei li (Transiant) kadar, analizi srdrebilmesi gere idir. analizle paray so utana Bunun yaplmasndaki ama; para

zerinde da lan snn so uma esnasnda do uraca artk gerilmeleri tespit etmektir. Coupled Field analiz diye nitelendirdi imiz farkl iki disipline ait zm tekni inin bir analizde birle tirilmesi (Thermal-Structural) gere ine uygun olarak ssal analiz verileri ve zm yntemi tespit edilmi tir. Bu tr analize ait zmlemenin analiz girdileri; normal bir ssal analizden farkllklar gstermektedir.

65

rne in; seilen ssal eleman tipi bir sonraki yapsal analizde kabul gren ve ayn Sonlu Eleman A (mesh) ierisinde eleman de i imine (Element Switch) izin veren bir algoritmaya sahip olmas arttr. 4.1.7 Issal Analiz Giri Verileri Issal analizde kullanlacak Sonlu Eleman Tipi ve malzeme zellikleri daha ncede belirtildi i gibi, bir sonraki yapsal analizi destekleyecek algoritmaya sahip olmaldr. Bu sebeple kat eleman tiplerinden; Solid 87 nolu eleman tipi Bu elemann seilmesindeki en nemli sebep, yapsal e inin bir kullanlm tr.

yapsal analizde tercih edilen Solid 92 nolu eleman tipi olmasdr. Bylece bir sonraki yapsal analizde Sonlu Eleman A n hi bozmadan sadece eleman de i tirme (element switch) yntemiyle ayn elemanlarn ssal algoritmas yerini yapsal analiz algoritmasna brakacaktr. Bylece kolaylkla, yapsal analiz verileri girilip, daha gvenli bir analize zemin hazrlanm olunacaktr. 4.1.7.1 Solid 87 Issal Eleman Tipi

ekil 4.20 Solid 87 Issal eleman tipi ematik gsterimi

66

4.1.7.2 Issal Modelin Malzeme zellikleri Issal analizini gerekle tirece imiz Lowbed ekici aracn boyun ksmnda yap eli i olarak adlandrd mz St 37-2 eli ine ait zellikler kullanlacaktr. Kaynak malzemesi olarakta ekil 4.21 de grlen ve s ile zelliklerindeki de i imi belirlenmi olan kaynak metali malzemesine ait zellikler kullanlacaktr. St 37-2 Malzemesine ait ssal zellikler; (yo unluk) : 7841,72 kg/m3

k (s iletim katsays): 46.7 W/m.K c (zgl s) h (film katsays)

: 437.36 J/kg.K : 50 W/m2.K

E (elastisite modl) : 210 GPa

Kaynak Malzemesi olarak ayn malzemenin scakl a ba l olarak de i en termomekanik de erleri girilir. Bu de erler ekil 4.21. deki grafikten alnabilir.

67

ekil 4.21 Kaynak malzemesinin scakl a ba l olarak de i en termomekanik de erleri

68

Analize ba lamadan nceki ba lang scaklk artlar ana metal iin 300 K, kaynak metali iin 1723 K olarak alnm tr. 4.1.8 Issal Analiz Yapsal analizini gerekle tirdi imiz boyun blgesinin Solid 87 nolu ssal elemanla Sonlu Elemanlara Ayrlm hali ekil 4.22. de grlmektedir.

ekil 4.22 Boyun blgesinin solid 87 nolu ssal elemanla sonlu elemanlara ayrlm hali Kaynak blgesine 1723 K s uygulandktan sonraki so uma srecine ait s da lm ekil 4.23 - 4.24 - 4.25 4.26 4.27 - 4.28 4.29 4.30 da grlmektedir.

69

ekil 4.23 Boyun blgesinde 0.05 sn sonraki scaklk da lm.

70

ekil 4.24 Boyun blgesinde 0.05 sn sonraki scaklk da lm (birle im blgesi)

71

ekil 4.25 Boyun blgesinde 0.4 sn sonraki scaklk da lm

72

ekil 4.26 Boyun blgesinde 1 sn sonraki scaklk da lm (birle im blgesi)

73

ekil 4.27 Boyun blgesinde 2 sn sonraki scaklk da lm (birle im blgesi)

74

ekil 4.28 Boyun blgesinde 3 sn sonraki scaklk da lm (birle im blgesi)

75

ekil 4.29 Boyun blgesinde 4 sn sonraki scaklk da lm (birle im blgesi)

76

ekil 4.28. Boyun blgesinde 10 sn sonraki scaklk da lm (birle im blgesi)

ekil 4.30 Boyun blgesinde 10 sn sonraki scaklk da lm (birle im blgesi) Scaklk da lmlar belirlendikten sonra thermal-to-structural coupled (ssal-yapsal birle ik) analizin a amalar uygulanm tr. zetlenmi tir. Direk ve indirek metodun varl ndan sz etmek gerekir. Bizimde analizde kullanlan direk metotta yapsal e leni i bulunan bir ssal eleman tipi seilerek Sonlu Elemanlara ayrlr ve ssal analiz bitti inde yapsal analize gei iin tek komut kullanlr. Program ayn a kullanarak sadece elemanlarn algoritmasn de i tirir. Bundan sonra ssal analiz soncunda genle me farklarndan dolay olu an artk gerilmeleri yapsal para zerinde otomatik olarak uygular. Sonu olarak yapsal sistemin getirdi i ilave yapsal yklemeler yaplarak zm gerekle tirilir. Bu a amalar a a da

77

4.1.9 Issal Yapsal Analiz Bir nceki a amada olu turulan ssal zamana ba l gei li Thermal Transiant analizde; her noktadaki scaklk da lmlar zamana ba l olarak zlr ve para so utulur. Bundan sonra grafik ara yz yapsal ve ssal rnekleri zebilecek ekilde seilmi tir. Bir sonraki a amada tm ssal yklemeler silinir ve ssal genle me kat saylarn da ieren yapsal malzeme tanmlamalar yaplr. Daha sonra eleman tipi swtich element type komutuyla thermal to structural (ssaldan yapsala) de i tirilir. Bir sonraki a amada; bir nceki analiz sonucu olu turulan rth uzantl dosya apply-temperature (scaklk uygula) komutuyla okutulur. Daha sonra yapsal analiz, yeni bir analiz seimi mensnden seilir ve load step yk admlar belirlenir. Bir sonraki a amada, kaynak i leminin gerekle ti i ortamn oda scakl reference temperature mensnden girilir. postprocessor mensnden okunur. Son olarak artk gerilmelerin zerine etkiyen yapsal yklerin do urdu u gerilmeler general Yaplan zmleme sonularnn e de er gerilme kriterine gre Von Misses gerilme da lm ekil 4.29. de grlmektedir.

ekil 4.31 Issal yapsal analiz sonucunda e de er gerilme kriterine Von Misses gre boyun blgesindeki gerilme da lm (birle im blgesi)

78

Kritik grlen blgelerin yakn grn leri ve noktasal de erleri ekil 4.30. ve ekil 4.32. de grlmektedir.

ekil 4.32 E de er gerilme kriterine Von Misses kriterine gre boyun blgesinde kritik gerilme blgesi

79

ekil 4.33 E de er gerilme Von Misses kriterine gre boyun blgesinde kritik gerilme blgesi Kayna n ssal etkisinin yapsal zmlemenin sonucu zerindeki rol belirlenirken, ilk olarak rnek seilen lowbed a r yk ta ycsnn kritik blgesi tespit edilmi tir. Bu i lem, komple lowbetin boyutlu modeli olu turulup gere e yakn ykler altnda Sonlu Elemanlar Analizi yaplmas yoluyla gerekle tirilmi tir. Komple asi zerinde yaplan yapsal analiz sonucunda, deve boynu olarak nitelendirilen blgede gerilmelerin yo unla t gzlenmi tir. Bu blge ssal-yapsal birle ik (thermal-structural coupled field analysis) analiz yaplmak zere ayrca modellenmi tir. Modelleme esnasnda, kaynak blgelerinde iki parann birbirine tutundu u kaynak diki i blgesinin iki para arasndaki ba lanty sa lad gere i, gz nne alnm tr. Bu a amadan sonra; sadece kaynak diki i blgesine kaynak i lemi uygulama ss etkitilmi ve para zerindeki zamana ba l s da lm termal analiz yoluyla

80

belirlenmi tir.

Bu analiz sonucunda; para zerindeki her noktann sl scaklk

de eri rth uzantl bir dosya ile tespit edilmi tir. Bir sonraki a amada ayn model yapsal analiz modlnde alarak, ilk nce bir nceki analizde olu turulan rth uzantl dosya okutularak, modelin ssal genle me analizi iin gerekli olu turulmu tur. genle menin edilmi tir. ve yapsal artlar Ayn model zerine yapdan gelen ykler etkitilerek, ssal yklerin birlikte sebep oldu u gerilme de erleri elde

ekil 4.34 Yapsal analiz gerilme da lm grafi i

81

ekil 4.35 Issal-Yapsal analiz gerilme da lm grafi i

ekil 4.36 Analiz edilen parann taban gerilme de erleri grafi i

82

ekil 4.37 Analiz edilen parann st yzey gerilme de erleri grafi i ncelenen modele ait; yapsal analiz ve ssal yapsal analiz gerilme de erlerinin en yksek oldu u 14 cm, 21cm, 28 cm ve 34 cm noktalarn kar la trld nda grlm tr ki ssal yapsal analiz ve yapsal analiz arasnda ortalama bir arpan olu mu tur. Bu arpana yapsal ssal analiz arpan diye adlandrrsak xIY : 1.84 dr. Issal Yapsal Analiz: Yapsal Analiz * xIY

83

orjinden uzaklk (cm) 14 21 28 34

IssalYapsal Analiz (kg/cm) 830 867 904 870

Yapsal Analiz (kg/cm) 451 470 490 472

%Fark 54 54 54 54

Y arpan 1,84 1,84 1,84 1,84

ekil 4.38 Issal yapsal analiz ve yapsal analizin kar la trlmas

Issal Yapsal Analiz ve Yapsal analiz E rileri

1000 900

Gerilme (kg/cm2)

800 700 600 500 400 300 200 100 0 14 21 28 34

Eksenden Uzaklk (cm)

Issal-Yapsal Analiz (kg/cm) Yapsal Analiz (kg/cm)

4.39 Issal yapsal analiz ve yapsal analizin kar la trlmas grafi i

84

5. SONU Yaplan analizlerde ama ksmnda hedeflenen, ssal etkinin do urdu u genle me farklar sonucu olarak olu an artk gerilmelerin, yapsal analizdeki sonucu etkileyen rol kantlanm tr. Sonular kar la trld nda, parann alt kaynak ba lant blgesinde sadece yapsal ykler dikkate alnd nda, yapsal analizdeki gerilme de erlerinin yapsal ssal analize gre daha d k de erlerde oldu u gzlenmi tir. Bu fark ekil 4.38 ve ekil 4.39 grafi inde grlmektedir. Ayrca de erler kar la trld nda; zellikle orta blgelerdeki gerilme de erlerinde yakla k % 54 orannda bir fark oldu u gzlenmi tir. Grlm tr ki sal yapsal analiz ve yapsal analiz arasnda ortalama bir arpan olu mu tur. Bu arpana yapsal ssal analiz arpan diye adlandrrsak xIY: 1.84 dr. Yapsal Issal Analiz: Yapsal Analiz * xIY

85

KAYNAKLAR [1] Reliance Trailer Reliance History http://www.reliance.com. [2] Gne Dorse Lowbed Yar Rmork http://www.gunesdorse.com.tr. [3] Seen Dorse Damperli Yar Rmork. http://www.secendorse.com [4] Trsan Semi Treyler rnleri http://www.tirsan.com.tr. [5] stanbul Freuhauf Ta t Aralar rnlerimiz www.otokar.com.tr. [6] Yksel, A. asi, 629-24, Makine Mhendisleri Odas, Ankara, (1975), 5. [7] zg, M., Ara Proje ve Dizayn, 626-24, Makine Mhendisleri Odas, Ankara (1977), 43. [8] Eren, ., Ta t Sspansiyon Sistemleri Tasarmnda BurulmaYklerinin Analizi, Yksek Lisans Tezi, Balkesir niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendisli i Ana Bilim Dal, (1996). [9] Karadeniz, S., Kaynak Makineleri, zmir DE Mhendislik Fakltesi Yaynlar, Cilt1, zmir, (2000), 22-30 [10] Vural, M., Mak351- mal Usulleri, Kaynak Ve Birle tirme Teknolojisi, http://www.mkn.itu.edu.tr/~vuralmu/MAK351-KAYNAK.pdf. [11] Akn, S., Makine Mhendisli i El Kitab, retim ve Tasarm, Kaynak Teknolojisi, Cilt 2, Makine Mhendisleri Odas, Ankara, (1996), 153-160 . [12] Kalu, E., Ergitme Esasl Kaynak Yntemleri, TMMOB Kaynak Teknolojisi el Kitab, Cilt 1, Makine Mhendisleri Odas, Ankara, (2004), 132-140. [13] O uz, B., Ark Kayna , Oerlikon Yayn, (1989), http://www.oerlikon.com.tr/pls/oerlikon/ [14] Altan, M., Kaynak Distorsiyonlar ve Sonlu Elemanlar Yntemiyle Analizi, Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, (2002). [15] Benli, S., Kaynakl Paralarda Olu an Artk Gerilmelerin ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendisli i Blm Konstriksiyon ve malat Ana Bilim Dal, (2004). [16] Tolun, F.G., Tarm rmorklarnn Arka Dingiline Etkiyen Yklerin ANSYS ile ncelenmesi, Yksek Lisans Tez Semineri, Balkesir niversitesi , (2006). [17] ANSYS Tutorials . [18] Eren, ., Ders Notlar, (2006) .

86

[19] enalp, A.Z., Bezer, Y. ., Treyler asinin Bilgisayar Destekli Tasarm ve Sonlu Elemanlar Methoduyla Yapsal Analizi, Timak, Balkesir, (2006), 558-569. [20] Karao lu, ., Kamyon asilerinde Ana Profil Kalnl nn Gerilmeler zerindeki Etkisi, DE Mhendislik Fakltesi Fen ve Mhendislik Dergisi, Cilt 1, Say 3, zmir, (1999), 89-95. [21] Karao lu, ., Kuralay, N.S., Stress Analysis of a Truck Chassis wih Riveted Joints, Finite Elements in Analysis and Design, Say 38, (2002), pp.1115. [22] Ereke, .M., Ta t Modeli Geli tirmede Kullanlan leri Tasarm Teknikleri Timak, Balkesir, (2006), 27-34. [23] Ereke, .M., Yay, K., ift Katl Otobs gvdesinin Bilgisayar Destekli Gerilme analizi . www.obitet.gazi.edu.tr/makale/Makaleler/otobus.htm [24] Diner, S., Sonlu Elemanlar Yntemi ile Kap Dayanm analizleri, OTEKON, Bursa, (2004), 108. [25] Arslan, M.., Tuncer, A., Tando an, F.O., Kamyon asilerinde Titre im Analizi, OTEKON, Bursa, (2004). 185. [26] Megson, T.H.G. and Alade G.A., Structural Analysis of Ladder Frames Under Torsion, The Inst of Mech Eng. Proc., (1976). [27] Oehlschlaeger, H., Considering Cross-Member Orifices in the Structural Analysis of Commercial Vehicle Frames, Leichtbau der Verkehrafahrzeuge, (1977). [28] Beerman, H.J., Warping nhibition in the Joints of Vehicle Frames with Open Cross-Section Members, Leichtbau der Verkehrafahrzeuge, (1977),pp. 1-6. [29}Beerman, H.J., Torsion of Commercial Vehicle Frames with Open and Closed Cross Section Members, Automobiltechnische Zeitschrift, No 9, (1980), pp. 459-464. [30] Oehlschlaeger, H., Einflaub der Knotenauslegung auf Verdrehsteife undbeanspruchungen von Verwindungsweichen Nutzfahrzeugrahmen , Automobil Industrie, 2/80, (1980), pp. 69-76. [31] Kwangju, L., Nicolaidis, E., Identification of Flexible Joints in Vehicle Structures, AIAA Journal, v 30, No 2, (1992), pp. 482-489. [32] Oehlschlager, H., Influence of the Nodal Design on the Torsional Stiffness and Torsional Stresses of torsionally Flexible Frames of Commercial Vehicle, Automobile Industrie, No 2, (1977), s69. [33] Beerman, H.J., Static Analyses of Commercial Vehicle Frames, Int. J. Vehicle Design , v5, (1984), pp. 26-52. [34] Karayel, D., zkan, S.S., Akka , N., Kaynak Ba lantlarnn Bilgi Tabanl Sistemler Kullanarak Tasarm Timak, Balkesir, (2006), 344-354. [35] Karao lu, S., Karao lu, ., T Ba lantlarda Kaynak E i indeki Gerilme Y lmas Faktrnn Sonlu Elemanlar Yntemiyle ncelenmesi, DE Mhendislik Fakltesi Fen ve Mhendislik Dergisi, Cilt 4, Say 2, (2002), 107- 112.

87

[36] Ucun, i., Talas, ., Ta getiren, S., Farkl Kalnlktaki Paralarn Aln Kayna nda Gei Blgesinin Gerilme Y lmalarna Etkisi), Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi, Cilt 2, Say 2, (2005), 51-61.

88