T.

C ULUDA N VERS TES FEN-EDEB YAT FAKLTES TAR H BLM

ANADOLU KLTRLER NE YOLCULUK

(ANABAS S)

DEV HAZIRLAYAN: 081070530 - Onurcan AR

BURSA, 2012

NDEK LER GR

Sf.no

................................................................................................................................... 3

1.BLM: ANABAS S ....................................................................................................... 5 1.1. Askeri ve Siyasi Olaylar(Kunaksa Sava n n Sonuna Kadar) ..................................... 5 1.2. Kunaksa Sava ndan Sonra Eve Dn ........................................................................ 6 2.BLM: HELLENLER& PERSLER VE ANADOLU HALKLARLARI ................... 8 2.1. Hellenler ve Persler .................................................................................................... 8 2.2. Anadolu Halklar ........................................................................................................ 9 SONU ............................................................................................................................... 11 KAYNAKA ...................................................................................................................... 12

Giri Diegenes Laertiosun verdi i bilgiye gre Atinal Ksenophon Erkhia demosu Gyrllosun o lu olarak 430-425 aras nda do du u tahmin edilir. Sokratesin rencisi olmu tur. Thukydides ve Heredotos gibi hayat vatan ndan uzakta geti. Sparta kral Agesilaosun yan nda Byk Firigya ve Kappadokia satrab II.Kyros ile yak n arkada l k kurar. Anabasisde de konu edildi i gibi II.Kyrosun ordusuna kat lm ve Hellen askerlerini evlerine dn nde yard mc olmu tur. Ksenophonun Anabasis haricinde birok eseri mevcuttur: Kyrou Paideia (Kyrosun e itimi), Apologia Sokratus Sokratus Hakk nda), Hellenika adl (Sokratesin (Sokratesten Agesilaos, eseri Savunmas ), An lar), Apomnemoneumata Poron (Gelirler Politeia Yunan Peri

Lakedaimonion 411- 362 aras nda

(Lakedaimonular n Devleti) ve Hellenika (Hellen Tarihi)1. dnyas ndaki olaylar Sparta ynetimi ve Do uyu tan yan Atinal bir tarihi olarak de erlendirir2. Anabasiste veya di er kendisinin yazd isteyenleri eserlerinde bu kitab

na dair herhangi bir bilgi yoktur.Yazar Themistogenese ynlendirir.

ekil 1: Ksenophon(en.wikipedia.org)

Hellenikada Kyrosun seferine yer vermeyip sz konusu eser hakk nda bilgi almak Syrakousail Bugn birok ara t rmac Themistogenesin Ksenophon taraf ndan uyduruldu unu syler. Byle bir uydurmaca olu turmas n n amac eserine me ruiyet kazand rmak olabilir. Anabasisin eskia dan beri Ksenophonun elinden kt bilinmektedir. Aelianus, Arrianus, Athenaius, Laertios, Halikarnassoslu Dionysius, Lukianos, Polluks ve Strabon a z birli i edercesine ad geen kitab n Ksenophona ait oldu unu sylerler3.

Ksenophon, Kyrosun E itimi, ev. Furkan Akderin, Alfa Yay nlar , stanbul, 2007, s.2. Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , ev. O uz Yarl ga , Kabalc Yay nlar , stanbul, 2011, s.8. 3 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e., s.9.
2

Ordunun eve dn nden sonra Ksenophon Sparta kral Agesilaos ile kt 370-367 aras nda 7 kitaptan olu an Onbinlerin Dn n yazd

Asya

seferininin bitiminde emekli olur ve Skillousda kendisine iftlik verilir ( 392). Burada gr genel kabuldr4.

Anabasis yukar da da de inildi i gibi 7 kitap halinde olu turulmu tur. Sadece 1.Kitap Kyrosun dzenledi i seferi ierir. Kyrosun lmnden sonra dn leri ise di er kitaplarda i lenmi tir. Yaln z ba lar na geri dn yolculuklar ndaki kar la t klar zorluklar anlat l r. Kitab n ana konusu Hellenlerin maceralar d r. Ksenophon ise bu orduyu sa salim eve dndrmeye al an komutand r. Asl na bak l rsa Anabasisin amac , Hellenleri tek hedef olan Perslere kar birle tirmektir. nk Peloponnes Sava ( 431-404) sonras byle bir itici gce ihtiya vard r. Kitab n birok blmnde bu ama belirgindir. Ksenophon, Kyrosun Kunaksada lmnden sonra Byk Kral n onbinleri yok etmek istedi i gibi bir izlenim uyand r r. Orduda bulunan askerlerin Yunanistan n e itli co rafyalar ndan olmas bu durumu hakl kar r. Ksenophon Trapezousdan Byzantiona dnerken orduyu koloni haline getirmeyi d nr5. Bunun yan nda Kunaksa sava n n ( 401- Sonbahar- Babilin Kuzeyi) da gsterdi i gibi Perslerin Yunan hoplitlerinin birlikte hareket etme gc ka s nda ne kadar zorland n ve aresiz kald n grmekteyiz. Yce Kral n ordusu hoplitlerin phalanks kar s nda erir. Svarileri neredeyse hi olmamas na ra men Hellenler lkelerine dnmeyi ba ar rlar6. Kitab n birinci blmnde Onbinlerin Yry nn siyasi ieri inden sz edece im. kinci blmde ise ordunun dn yolunda kar la t Hellen geleneklerinden bahsetmek istiyorum. Anadolulu halklardan ve Pers &

Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e., s.11. Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e., ss.13-14. 6 Colin McEvedy, lka Tarih Atlas , ev. Ay en Anadol, 2.Bask , Sabanc niversitesi Yay nlar , Eyll, 2005, s.68.
5

1. BLM: ANABAS S 1.1.Askeri ve siyasi olaylar(Kunaksa Sava n n sonuna kadar) II.Dareios lmyle yerine II.Artakserkses( 436-358) geer. Dareiosun e i II.Kyros ve karde i Byk Kral II.Artakserksesin annesi Parysatis, kk o lu II.Kyrosun daha yetenekli oldu u iin Pers taht n n ona yak aca n d nr. II.Artakserkses kral olunca iki karde aras nda d manl k byr. Annesi durumu anlay nca Byk Krala bir karar verdirtir ve II.Kyros Bat Anadoluya satrap olarak atanmas n sa lar. Bylece hem Kral olan o lu hem de kk o lu bu durumdan memnun kalacakt r. nk kral srekli kendisi iin tehlike olarak grd karde inden uzak olacakt r. Di er taraftan ise II.Kyros a abeyini devirmek iin Bat Anadoluda glenecek ve bir ordu toplayacak imkan bulacakt r7. II.Kyros, Hellen komutanlarla arkada idi. Peloponnes Sava lar ( 431-404), ard ndan kalan onbirbin paral askeri Sardeiste toplar. Tesalyal Menon ve Aristippos, Lakedaimonial Kheirisiphos, Spartal Klearkhos, Boiotial Ksenias,Stymphaloslu Sophainethos, Akhaial Sokrates ve Ksenophonu da orduya dahil eden onu a ran Proksenosun da birlikleri Kelainaide topland .Buras bir korudur. Perslerin satrapl klar n n zenginli ini grebilece imiz Paradeisos olarak da bilinen byk bahelerdir. Yaln z Klearkhos hari seferin Byk Krala kar oldu unu kimse bilmiyordu ve bu durum Kilikiaya var l ncaya kadar farkedilmedi. II.Kyros ve Klearkhos durumu birliklere a klad . Bu arada Artakserksesin sad k adam Tissaphernes, tm bu haz rl klar ve darbe giri imini krala bildirmi ti. Ordu da isyan ba gsterse de Kyros adamlar na ift maa teklif edince ve bunun yan nda geriye dnmek onur k r c olaca ndan Byk Krala yrmekte birle tiler. Kyros Euphratesi geerken su seviyesi bel hizas nda kal r. Bu durum ordu iinde seferin do ru bir i oldu u tanr taraf ndan da gstergesi olarak alg lan r. Normalde Euphrates gemilerle geilirdi. Kyrosun ordusu Kunaksa mevkiine geldi inde ( 401), Byk Kralda sava n olaca yere intikal etmi tir. Ksenophon kral n ordusunu birmilyonikiyzbin ki i olarak verir. Bu say abart l d r. Drtyzbin ki i oldu u da sylenir. Pers ordusu hakk nda kesin bir say veremeyiz. Ancak Hellen ordusu, yirmiikibindrtyzyirmi ki i idi. Sava s ras nda Kyros a abeyi Artakserksesi grr onu m zrakla yaralasa da kendisi lr. Bylece Hellen ordusu birbirinden kopuk bir ekilde da l r. Birliklerin bir k sm n n Kyrosun ld nden haberi yoktur. arp ma bitti inde Yunanl lar n kayb na oranla Perslerin kayb ok fazlad r. Kyros ldkten sonra Persler Silah b rak n ve aman dileyin. derler. Hellenler ise Silah b rakmaktansa lmeyi tercih ederiz. diye cevep verirler.

O uz Tekin, Eski Yunan ve Roma Tarihine Giri , 4.Bask , leti im Yay nlar , stanbul, 2010, ss.115-116.

6
ekil 2: Onbinlerin Dn (en.wikipedia.org)

1.2. Kunaksa Sava ndan sonra eve dn Kyrosun lmnn ard ndan ordunun herhangi bir grevi kalmam t ve geri dnmeye karar verirler. Orduyu geri gtrecek ki i olarak Spartal Klearkhos seilir. Kunaksa Sava ndan sonra Hellenlerin direni ine kar II.Artekserkses onlarla anla may uygun grr. Yap lacak anla maya gre Persler, Hellen paral askerlerin evlerine dn lerine yard m edecekti. Byk Kral n adamlar ndan Tissaphernes bu grevi stlenecekti. Her ey yolunda gibi dursa da bu bir tuzakt r. Tissaphernes ve Byk Kral, szlerinden dnerler Hellenleri anla ma bahanesiyle a r p Klearkhos ba ta olmak zere 5 byk komutan ve 20 yzba ldrlr. Art k birlikleri geri gtrmek iin askerlerin seimiyle ba a Ksenophon getirilir8. Ordunun pe inde art k bir Pers ordusu vard r. H zl hareket edip nce Trapezousa oradan da Pontus Euksenosun giri ine var p eve dnmeye al acaklard r. Ancak bu yolculukta ok fazla Hellen yolda can verir veya firar eder. nk geecekleri blge hem co rafi olarak uygun de il hem de yerli halklar ok e itli ve hepsi de pek insanc l de illerdir. Ordu Kotyoraya kadar ilerler. Kunaksadan Kotyora( Ordu ehri)ya mesafe tam olarak 120 stathmosdur( 2940 km). Kotyoradan da Khrysopolise kadar da ya yryerek ya da deniz yolculu uyla giderler. Oradan da Pergamona geerler. Geri dnmeyi ba arm askerlerin baz lar n n Spartal lar n fetihlerine kat ld klar n biliyoruz. Son olarak bir nottan bahsetmek laz m gelir. Ksenophonun taraf ndan de il bir ba kas sonradan Anabasise bir not ili tirir. Burada u yaz l d r:

Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e., s.223.

Geride b rakt m z kral n lkesinin valileri: Artimas- Lydia; Artamakos- Phrygia; Mithradates- Lykaonia & Kappadokia; Syennesis- Kilikia; Dernes- Phoinike & Arabia; Belesus- Syria & Assyria; Rhoparos- Babylonia; Arkabas- Media; Tribazus- Phasia & Hesperites. Ba ms zlar(Kardukhial lar; Khalybial lar; Khaldaial lar; Kolkhisliler; Mossynoikoslular; Koitoslar; Tibarenoslar). Korylos- Paphlogonia; Pharnabazos- Bithynia; Seuthes- Europedeki Thraklar. Gidilen ve dnlen toplam yol: 215 stathmos veya 1150 fersah veya 34255 stadiondur (5635km). Gidilen ve dnlen yol toplamda 1 y l 3 ay srd.
ekil 3: Onbinlerin Dn ( Ksenophon-Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e.,s.19.)

K NC BLM: HELLENLER& PERSLER VE ANADOLU HALKLARLARI 2.1. Hellenler ve Persler Buraya kadar askeri ve siyasi olaylardan sz edildi. Perslerin kltrleri ve geleneklerinden bahsedece im. imdi ise Hellenlerin ve

Hellenler, ordular nda Lidyal lar bulundururdu. nk Lidyal lar ticaretten anlarlar. Belirli mesafelerde ve yerlerde ordu iin pazarlar kurulur. Pazar n bir k sm Lidyal lara aittir9. Hellasl askerler pazarlarda genelde arap ve dar en ok ra bet ettikleri eylerdir. Hellenler ok et tketmezler ancak s cak veya daha kts l ortamlar nda iseler dayan kl l artt rmak iin et yiyorlar. Ksenophon, e ek, deveku u ve toyku lar n askerlerin yakalay p yediklerinden bahseder. zellikle toyku unun eti yumu ak ve lezzetli olmas na dikkat eker10. Toyku u Anadoluda bulunan daha do rusu Akdeniz kliminin egemen oldu u yerlerde vard r. Ksenophonun da bahsetti i gibi ok rkek bir ku tur bu yzden yakalanmas kolayd r. Hellenler, Mezopotamyada iken kylerdeki tah l, hurma ve ha lanm hurmadan yap lan bir tr iecek al rlar. Bu hurmalardan fazla yiyenlerin ba n n a r d gene Ksenophonun 11 aktard klar ndand r . Hellenler, Ta Hiera (Tanr lara adamak iin kurban kesip, Tanr n n sonu zerinde bir gr oldu unu d ndkleri kurban n ba rsa na bak p kehanette bulunma i lemi) ve Ta Sphagia ( kurban n hareketlerine bak p de erlendirmek) adl fallar vard r. Sava tan nce ve hatta olaylar n o unda byle bir inan biimi sergilerler. Kunaksa Sava ndan ncede gerekle tirilir. Sava n istenilen gibi geece ini syler kahinler ancak pek de yle olmaz12. Hellenlerin Tanr larla ili kisine dair gzel bir rnekse iyi bir olay olmas halinde bir ey iiyorlarsa bunun yar s n yere dkp tanr lar na adarlar. Hap r k da u urlu say l r. Ksenophonun konu mas s ras nda bir asker Kurtulu kelimesinden sonra hap r r bu tanr lardan iyi bir i aret olarak alg lan r13. Hellenlere gre kpe takmak barbarl k ve kad ns l kt r14. Bu yzden Lidyal lar a a larlar. Bunun yan nda baz deyimler onlardan gnmze kalm t r. rne in i i yemek sz Hellenlerden miras kald . Homeros da bu deyimi kullan r15. Molon labe (Gel de al bakal m)de Hellenlerden kalmad r.

Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e., s.67. Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e., s.65. 11 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e., s.141. 12 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e., s.93. 13 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e., s.211. 14 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e., s.201. 15 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , a.g.e., s.345.
10

Perslere gelirsek, Perslerin ordusunun sahibi ve tm Pers topra n n tek hakimi Byk Krald r. Bu topraklarda ya ayan herkes onun klesidir16. Ksenophon, Perslerin bayra hakk nda da bilgi verir. Tahta kaz n zerine deri paralar sar l d r. Bunun zerinde alt n kartal simgesi vard r17. Persler, Kralienin geliri olsun diye bir blgenin gelirini onlara adarlar. Bunun yan nda tm dnya imparatorluklar nda gzken byk bahe kltr Perslerde de mevcuttur: Paradeisos. Paradeisos, Paradaida kelimesinden trer. Her satrapl kta mevcuttur. Avc l k iin msait alanlard r. A alar ve bitkilerle zenginle tirilir. Bu alan kral n blgeye refah getirmesinin simgesidir. Krall k iin bu nemlidir. Sonu olarak unu syleyebiliriz ki asl nda Perslerle Helenler yani iki byk kltr birbiriyle etkile ime girmi ti. Byk skenderin olu turaca Hellenizmin kap s a lm t . 2.2. Anadolu Halklar Ksenophonun birok Anadolu halk ndan bahseder. Bu blmde onlar hakk nda bilgiler vermeye al aca m. Kardukhial lar, Van glnn gneyinde da larda ya ayan ulustur. Haberle me olarak ate i kullan rlar18. Kardukhial lar, 3 kol uzunl unlunda yaylar ve 2 kol uzunlu unda oklara sahiptirler. Yaya sol ayaklar n bast r r yle yay gererler19. Trklerin pek ra bet etmedi i tatar yay na benzer bir mekanizmad r. Byk Krala tabii de illerdir. Khalybial lar & Taokhial lar, Khalybial lar, Bayburt ve Erzurum civar nda ya arlar. Demircilikle u ra rlar. Mossynaikoslulara tabidirler. Taokhial lar ise Erzurumun kuzeydo usunda ya ayan halkt r. Bu iki topluluk Ksenophonun birliklerini zor duruma d rrler20. Makronlar, Khalybial lar n hemen kuzeyindeki halk. Rize ve Trabzon civar nda ya arlar. Ksenophonun ordusuyla sava acak iken sonradan anla rlar onlara yard mc olurlar21. Kolkhisler, Trabzonun do usunda ya arlar. Lazlar n atalar oldu u rivayet edilir. Ksenophonun ordusuyla sava m lard r. Ancak kaybedince boyun e ip onlara kendi topraklar nda nezaket dahilinde davran rlar22.

Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn 18 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn 19 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn 20 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn 21 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn 22 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn
17

16

, a.g.e., s.109. , a.g.e., s.215. , a.g.e., s.259. , a.g.e., s.283. , a.g.e., s.303. , a.g.e., s.339. , a.g.e., s.341.

10

Mossynoikoslar, a a evlerde ve kulelerde ya arlar. Yunus eti dilimler ve tketirler. Yunus ya kullan rlar. Cevizli ekmek yaparlar. arap ierler. Beyaz tenlidirler, s rtlar boyal d r ve vcutlar dvmelidir. Tek ba lar na dans eder, gler ve konu urlar23. Thraklar (Melenditail lar, Tranipsail lar ve Bithynial lar), Melenditail lar Melas (Kavak) nehri kenar nda ya ayan halkt r. Tranipsai, Do u Trakyada bir trak kavmidir. Bythynial lar da thrak kavmidir. Trakyadan g ettiklerini syleyebiliriz24. Thraklar, Aulos( ekil 4) denilen ift kam l flemeli bir alg 25 ile silahlar yla birlikte dans ederler. evik evik s rar ve palalar n sallarlar. ki ki i birbiriyle gsteri dv yapar. Kazanan bay lma numaras n yapan kaybedenin silahlar n alar ve Sitalkas syleye syleye uzakla r. Bu oyunda geen Sitalkas, Thraklar n sava ta syledikleri ark lar d r. Sitalkas efsanevi Thrak kral d r. Ksenophon ilgi ile Thrak adetlerini anlatmaya devam eder. Seuthes Europedeki Thrak liderdir. Onun verdi i bir ziyafeti anlatan Ksenophon bize Thraklar hakk nda nemli bilgiler aktar r. yle ki, ziyafet salonunda birok masa vard r. Thrak lideri Seuthes ekmekleri ve etleri tm konuklara bl trr. Kendisine sadece tad ml k b rak r. Di er tm Thraklar da Seuthesin yapt n yapar. Konuk olan Hellenler de Thrak adeti oldu undan hediyeler sunarlar. Di er ekil 4: Aulos Thrakl lar da Seuthese hediye sunarlar. Thraklar, rhyton olarak boynuzlu kaplar ( ekil 5) kullan rlar. Thraklar, so uktan korunmak iin tilki derisi ba l klar kullan rlar.Ayr ca ayaklar na kadar uzanan tunikler ekil 5: Thrak Rhyton'u giyerler26. Ksenophon sayesinde thraklar hakk nda detayl bilgilere sahip olabiliyoruz. Ksenophon birok Anadolulu olmayan halk hakk nda da bilgi verir. Sz gelimi Giritlilerin okulukla nl oldu u, Rodoslular n en iyi sapanc lar olarak bilindi i ve bir Trk grubu skitlerin de oku olarak Hellenlerin aras nda oldu unu aktar r. Byk Krala tabi olmayan A a Mezopotamyal has r kalkan & m zrak kullanan ba ms z ve cesur Khaldaial lardan da bahseder27.

Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn 25 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn 26 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn 27 Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn
24

23

, a.g.e., s.387. , a.g.e., s.459. , a.g.e., s.441. , a.g.e., s.563. , a.g.e., s.285.

11

Sonu Anabasis siyasi, askeri ve kltrel olarak antik dnemden gnmze ok de erli bilgiler b rakm t r. Byk skender, seferinde Ksenophonun eserinden yararlanm t r. Onbinlerin Yry ndeki hoplitlerin phalanks format n n ba ar s ndan dolay skender Do u seferinin ba ar l olaca na daha fazla gvenmi tir. skender bunun yan nda Anabasisi bildi inden Do u seferinde bu rotadan faydalanm yollar ok iyi analiz etmi ve ettirmi tir. Hellenlerin inanlar gnlk ya amlar yla iiedir. Sz gelimi her eyde tanr lar n n deste ini aramalar ba l l k duygular n n yksekli ini gsterir. Askerlerin ruhsal durumunu, aile zlemleri, vatan zlemleri ve lm korkular n n tasviri askeri tarih bak m ndan Anabasisi zel k lar. Bugn birok tarihinin ilgilenmedi i asker psikolojisini anlatt iin Ksenophona ok ey borluyuz. Her ne kadar kitapta Perslere kar bir panhellenik ama var ise de asl nda kitap Hellenlerle Perslerin ne kadar iie oldu unu gsterir. Kyrosun ordusunda komutan olarak da er olarak da Hellenler kadar Persler de mevcuttur. Anabasis, yakla k bir as r sonra olu acak olan Hellenizmin kap s n am t r. Anabasis, Anadolu halklar hakk nda de erli bilgiler verir. Thraklar, Khaldaial lar, Kardukhial lar, Mossynaikoslular ve Kolkhislerin kim olduklar n tasvir edi i ve onlar gnmze ta mas paha biilemezdir. Bunun yan nda Anadolu ile ilgili co rafyaya ynelik bilgiler de ierir. Anadoluda ya ayan hayvanlarla ilgili verdi i bilgiler dikkat ekicidir. rne in toyku u hakk nda payla t gzlemleri bugn s n rl say da kalan bu zel canl n n nemini vurgular. Bugnn ara t rmac lar Anabasise bakarak Eskia askeri tarihi, siyasi tarihi ve kltrel tarihi hakk nda bilgi edinebilir. Birliklerin ilerledi i co rafya olarak Anadolu hakk nda da ayd nlat c bilgilere ula abilirler.

12

KAYNAKA
Ksenophon, Kyrosun E itimi, ev. Furkan Akderin, Alfa Yay nlar , stanbul, 2007. Ksenophon, Anabasis Onbinlerin Dn , ev. O uz Yarl ga , Kabalc Yay nlar , stanbul, 2011. McEvedy, Colin, lka Tarih Atlas , ev. Ay en Anadol, 2.Bask , Sabanc niversitesi Yay nlar , Eyll, 2005. Tekin, O uz, Eski Yunan ve Roma Tarihine Giri , 4.Bask , leti im Yay nlar , stanbul, 2010.