You are on page 1of 1

1. neyi dinle, nasl ikyet ediyor? Ayrlklardan hikyet ediyor.

Ellerindeki nshalarda Binev ez ney ve hikyet ikyetden evvel yazl ise de, eski nshalarda Binev n ney sretindedir; ve ikyet,hikyet den evveldir.Hz.Pr: Bu neyi dinle tabriyle, kendi vcd- erflerine iret buyururlar.Zr neyin ii bo olup , fleyen kimsenin nefesi, ondan ses karr.nsn- kmilin vcdu da ney e benzer.Ney in yedi delii, insann az-y zhirsine iarettir ki, beerin fiileri bu uvuzlardan sdr olur.nsn- kmilin ney gibi bo olan vcdundan zhir olan fiiller, ancak Hakk n tasarufuyladr. Ney tabriyle, zhir neye de iret buyrulmu olmak cizdir.Zr neyin sesi, her bir sazn sesinden daha muhrik olup, dinleyenlerin kalplerine rikkat verir ve ehl-i ak vecde getirir.Binenaleyh zhir ney klarn rhlarna kelimesiz ve lafzsz hitblarde bulunmu olur. Mesnev-i erife dinle hitb ile balanmas da, kemlt- insniyeden olan ilim ve irfnn, insana kulak yolundan hsl olacana irettir.Ve Kurn- Kermde de iitmek, grmee takkadm etmitir. Nitekim Firavn davete memur olan Mus ve Hrn (aleyhimes-selma) a hitaben Hak Tel, Sure-i Thda(Th, 20/46) Yan Korkmaynz, muhakkak ben sizinle berberim. itirim ve grrm buyurmutur. Baka yetlerde de nazri mteaddiddir. nsn- kmilin ayrlklardan ikyeti ve hikyeti hakknda Hz.Mevln efendimiz Fhi M Fih lerinin 54. faslnda kendilerine vki olan bir sul zerine u tafsilt verirler Birisi Hz.eyhden yan Hz.Mevln dan unu sordu : Hakk- llerinde yan "Ey Reslm sen olmasa idin, felekleri yaratmaz idim" buyrulan Mustaf (s.a.v.) bu azamet ile berber ya'n "Ne olayd, Muhammedin Rabbi keke Muhammed'i yaratmasa idi" der. Bu nasl olur? Hz. Mevln bu vech ile cevb verdi: "Bu sz bir misl ile tavazzuh eder. Bir karyede bir erkek, bir kadna k oldu ve her ikisinin evleri yakn idi. Beraberce mr srerler ve balklarn su ile hayt bulduklar gibi, onlar da semirir ve nev nem bulurlar ve hayatlar birbirinden olur idi. Ngh Hak Tel onlar zengin etti. kzleri, koyunlar, at srleri, mallar, altnlar, ve haem ve hademleri oald. Kesret-i tena'umdan ehre azm edip, her birisi birer hne konak satn aldlar ve orada ikmet ettiler. Bu bir tarafta ve o, bir tarafta. Hl bu gyeye eriince o y ve o visale muvaffak olamadlar. Dernlar altst ve cierleri szan olup, gizli nleler ettiler, re olmad. Bu szi, son dereceye vsl oldu Onlar bu firak tei iinde klliyyen yandlar. Byle olunca nleleri mahal-i kablde vki' olup, emvl ve mevye noksan rz olarak tedrc ile evvelki hle dndler. Bir zaman sonra evvelki karyede birletiler ve ayn vasla koyuldular, firkatin acln yd eylediler. vz zhir oldu. nki cn- Muhammed (s.a.v.) mcerred olup lem-i kudsde ve Hak Tel 'nn visalinde nev nem bulur idi. Balklar gibi o dery-y rahmete dalar idi. Geri bu lemde peygamberlik ve halka rehberlik makmna ve padiahlk azametine mlik ve hret ve sahabet iinde idi. Velikin yine evvelki yaaya dndkde " Keke peygamber olmasa idim ve bu leme gelmese idim" der. Zir o visl-i mutlaka nisbetle btn bu memleket, br- azb ve meakkatdir ilh..." te, vris-i Muhammedi olan insn- kmillerin, ayrlktan ikayetleri dahi bu kabildendir ve ikyet deil hikyetdir. Nitekim Hz. Pr, aada gelecek olan bir beyt-i erfde ak bir sretde bu ma'ny beyn buyurlar: Mesnevi: "Ben cnn cnndan ikyet ediyorum:, hayr, ben ikyet edici deilim, hikayet ediyorum."

2. Ney der ki, beni kamlktan kestikleri zamandan beri, nlemden erkekler ve kadnlar inlemilerdir.
Hz. Mevln yukarki beyitte cism-i erflerini "ney" e ve ii bo kama tebih buyurmular idi. Bu karne ile, "neyistan"dan ve kamlktan murd, cismniyet lemi olmak mnsibdir. Ve filhakka bu kesfet leminde peyd olan ecsam- beerden her birisi, Hakk'n mezhir-i esma ve sfat olup, dim onlardan bu sft ve esm-i ilhiyye ahkm zhir olmaktadr. u kadar ki, insn- kmil, bu kamlk mesbesinde olan cismniyet leminde, kendi vcd- mevhm ve yok olduunu idrk eder: ve insn- nks ise kendi mevhum olan varlnda ve enniyyetinde mstarakdr. Ve bir Hakkn vcdu ve bir de benim vcdum vardr deyip durur. Mesel, insn- kmil, kamlktan kesilip nayzenin flemesine ve gzel nmeler karmasna Slih bir "ny"a benzer. nsn- nks ise, her ne kadar kamlktan kesilmi ise de, tesviye edilmemi ve iinin doluluundan dolay gzel nameler ve sadlar karmasna msid olmayan "ny"a benzer. Eer bu ny dahi, std- kmil tarafndan tesviye grp ve ii boaltlr ise, gzel bir nay hline gelir. Erkekten murd, hazz- nefsnsine malb olmayan kmil ve rif ahslar; ve kadndan murd dahi, nefsn hazlaryla ve enniyeti ile megl nks ve chil ahslardr. Bu iki ma'n, sretde erkek ve kadn olanlarn her ikisini de amildir. Zira kmil ve rif olan kadnlar, her ne kadar sretde kadn iseler de, manda erkek hkmndedirler. Nitekim Rbiat'l-Adeviyye (kuddise srruh) hazretleri bu zmredendir.Ve kez sretde erkek olan nks ve chil ahlar dahi, manda kadn hkmndedirler. Nitekim Fir'avn'n ve Nemrdun ve emslinin cehletleri ve sersemlikleri meydandadr. Nle den murd, insn- kmilin, rif ve chil insanlar nnde, beyn buyurduu hakyk ve marife dir olan szleridir ki, bu Mesnev-i erf bandan sonuna kadar Hz.Prin bu kabil nlelerinden ibarettir. Ve Hz. Pr'in szlerini dinleyen her snf halk, o yksek ma'nlardan mteessir olur. Nitekim Fhi M Fhlerinin 24. faslnda yle buyururlar: "Bir gn bir cemat arasnda sz sylyor idim. Onlarn arasnda kfirlerden dahi bir tife var idi Esn-y kelmda aladlar ve zevk ve hal hsl ettiler ilh..." Ve kez Sipehslr Menkbnda buyrulur ki:"Hz. Mevln, cmi'-i erfde krsye kp, kendilerinde olan halden n evk ve sz-i azm ile cierden ve gnlden kan hdsiz te-engz hlar ile bu iki beyti okudular: "Ey ne ho gece idi ki, yrimizin vislinden tesdf vki' idi. Mter tlide ve gne kucakta idi. Her kadehi ki bana verirdi; aklna mlik ol derdi. Ey mslmanlar! Bu hl iinde akln ne yeri var idi!" Bu beyti okur okumaz, onlarn mumelelerinin aksinden ve nrlarndan bilcmle halyk alamaa baladlar; ve halkn aa ve yukar tabakasndan, bir azdan feryd ve fign zhir olup, hayli dem aladlar. Cemat, bu alaytan kendilerine geldikleri vakit, grdler ki Hz. Mevln krsden inip gitmi idi Bu mukaddime anlaldktan sonra, beytin hulsa-i ma'ns yle olur; "Evvelki vuslat hlimi ve cismniyyet leminde olan sonraki ayrlm yana yakla kmillerin ve nkslarn nnde hikye ederim. Benim szlerimden ve nlemden, onlarn rhlar da bu ayrl tahattur edip alarlar." Grdm erhlerde rihler, kaml "a'yn- sabite" vey ervh lemi ve erkei, "suver-i file ve messire" ve kadn da "suver-i mnafile ve mteessire" diye erh etmilerdir.

3. Ayrlktan pre pre sne isterim, t ki itiyk derdinin erhini syliyeyim.


"erha" et dilimi ve bak yaras, "erh" gizli olan bir eyi ap meydana koymak demektir. Ya'n "Ben bu cismniyyet leminde efrd- beer arasnda, bu ayrlk duygusundan dolay snesi ve kalbi dilim dilim ve pre pre olmu ve kendi asl olan lem-i kudse kavumaa k bulunmu kimse isterim, t ki ona, bu asla olan itiyk derdinin srlarn aaym ve erh edeyim. Zr benim bu hususda syliyeceim esrr ve hakyk, bunlarn isti'ddlar cezb eder. Bu cezb-i kelm hususunda Hz. Pr'in, bu Mesnev-i erfin muhtelif mahallerinde beynt vardr. IV. cildin 1318, 1319 numaral beyitlerinde yle buyururlar: "Eer meclisde sz ekici bulur isem, kalbimin emenistnnda yz bin marif gl iei bitiririm; ve eer o dem sz ldrc deyysu bulursam, nkteler kalbimden hrsz gibi kaar. " Ve VI cilde yan "Muhakkak Allah Tel vizlerin diline, dinleyenlerin himmeti mikdrnca hikmet telkn eder srh-i erfinde de bu ma'n mndericdir. Ve Fhi M Fih lerinin 26. faslnda da yle buyururlar: "Sz, dinleyen kimselerin istidd kadar gelir. O ne kadar emip mtegadd olursa, hikmet st o kadar nzil ve zhir olur. O emmeyince, hikmet dahi hrice kamaz ve yz gstermez. Acb ey! Sen niin kelm cazb etmiyorsun? Sana dinlemek kuvvetini vermeyen Zt- azman, syleyenede de kelm diyesini vermiyor."

4. Her bir kimse ki, o kendi aslndan uzak kald, tekrar kendi vaslnn zamnn ister.
Btn bu dnya leminin suretleri, Hakk'n vcd- hakksi denizinin dalgalanmasndan hsl olan kpklerdir. Bu kpkler yine o vcd- hakk denizinde mahv olurlar. nsn- kmilde bu asl- hakkye ulamak itiyk zhirdir. nsn- nksta ise bu itiyk btndr. nsn- kmil, bu dnynn sretleriyle elenemez ve zevk edemez. nsn- nks ise bu itiyk- btnsini tatmn in, zevk edeceim ve eleneceim diye rpnp durur; fakat netcede her eyden bkar. Sebebini idrk edemedii bir zevksizlik ve ztrb iinde yaar. Nitekim yet-i kermede (Th,20/124) yan "Bizi anmaktan yz eviren kimse iin, muhakkak skntl bir yaay vardr buyrulur. Bu man hakknda Hz. Pr Fhi M Fh lerinin 16. faslnda yle buyururlar:nsanda bir ak, bir taleb, bir ztrb ve bir takz vardr ki, eer bu alem mlknn yz bin mislini verseler, fari ve msterih olmaz. Bu halk, her bir marifet ve hrfet ve san'at ve mansb ve ulmu ve ncmu, vesireyi tafsiltyla tahsl eder ve asl gnl msterh olmaz; nk maksd olan eyi elde edememitir. Nihyet ma'ka "dil-rm" derler. Ya'n gnl onunla karar ve rhat eder. Byle olunca ma'kun gayri ile nasl rm ve karr edebilir? Bilcmle ezvk ve maksd bir merdiven gibidir. Mdemki merdivenin basmaklar ikmet ve tavakkuf mahalli olmayp gemek iindir; ne mutlu o kimseye ki, uzun yolun ksa olmas iin pek abuk bdr ve vkf olup, merdivenin bu basamaklarnda mrn zyi' etmez." Ve kez 27. faslnda da yle buyururlar: "nsan, grmedii ve iitmedii ve anlamad eyin tlib ve kdr; ve gece gndz onu arar durur.Ben grmediimin bendesiyim. Herkes anladklar ve grdkleri eyden usanmlardr ve kacdrlar. te bu sebebden dolay felsife r'yeti mnkirdirler, bu ise ciz deildir. Snnler derler ki, doymak ve bkmak, bir renk zere grnd vakit olur. Mademki (Rahmn, 29/55) ya'n Hak her anda bir e'ndedr" yet-i kermesi mucibince, her bir lahzada yz bin renk grnr. Eer yz bin tecell etse asl birbirine benzemez. Nihyet sen dahi bu satde Hakk' sr ve ef l iinde gryorsun. Her lahza trl trl mhade ediyorsun; zr bir fiil, bir fiile benzemiyor; meserret vaktinde baka tecell ve havf ve rec vaktinde baka tecell. Mdemki Hakk'n efli ve Onun tecell-i efli ve sr trl trldr ve birbirine benzemez; binenaleyh Onun tecelli ztsi de byle olur. Tecell-i eflini buna kys eyle ilh

5. Ben her bir cem'iyyette nle edici oldum. Kt halliler ile, iyi hallilerin ei oldu.
"Kt hallilerden murd, Hak'dan ve hallerinin sonundan gfil olan nefsn ve cisman kimselerdir. yi hallerlilerden murd dahi, Hakkdan gh hallerinin sonunu idrk eden kimselerdir. nsn- kmil, Hakk'n bilcmle sft ve esmsn cmi olduundan, btn gfil ve chil ve gh olan efrd- beer ile, onlarn isti'dd mahzarlarna gre mushabet edip, onlar slb- hakmne ile terbiye buyurur. Beyt-i erfde kt hallilerin evvel zikrindeki incelik budur ki (Asr, 100/2,3) ya'n "insan cinsi elbette ziyn ve hsran iindedir. Ancak mn edenler ve iyi amel yapanlar mstesndr yet-i kermesi mcibince, bu cismniyyet lemine gelen her bir insan, evvelen gaflete ve nefsniyyete mteveccih olur ve bu sretle hsrn ve ziyn iinde bulunur. Sonra hidyet-i ezeliyye shibi olanlar, Peygamber'in ve onun vrisleri olan kmillerin da'vetlerini ve nashatlerini kabl edip iyi haller tahsl ederek, bu hsranda bulunan zmreden ayrlrlar. nsn- kmil byle, birbirlerine zt duygulu olan kimselerin meclisinde sz syledii gibi, ney dahi, saz olmak i'tibriyle hem ehl-i fskn ve hem de Hak klarnn meclisinde name-sz olur; ve nameleriyle her iki tarafn duygularn tedd eder. Ve kez insn- kmil dahi Hakk'a da'vet ettike, akvet-i ezeliyye ashbnn inkrlar iddetlenir ve hidyet-i ezeliyye ashbnn Hakk'a olan ak ve itiyklar kuvvet bulur. Hz. Pr, Fhi M Fhlerinin 9. faslnda bu ma'n hakknda yle buyurlar:"Hak Tel enbiy ve evliyy, cesm ve berrak sular gibi irsl ve cri kld. Kk ve boyal bulank sular, onlarn iine akp dhil olunca, kendi bulanklarndan ve riz olan renklerden kurtulurlar. Binenaleyh kendisini sfi grnce "Ben mukaddem byle sf idim" diye evvelki hlini tezekkr eder; ve o bulanklklarn ve renklerin rz olduunu yaknen bilir ve be avrzdan, evvelki hli hatrlayp: (Bakara, 2/25) ya'n Bu evvelce merzk olduumuz eydir yet-i kermesini okur. mdi enbiy ve evliy, ona evvelki hli mzekkir olurlar; yoksa onun cevherine yeni bir ey koymazlar. imdiO bulank sulardan ba'zlar, o sf olan cesm suyu tand, Ben ondanm, o bendendir diye ihtilt etti; ve ba'zlar bu byk ve sf suyu tanmad ve onu, kendinin ve cinsinin gayri grp, deryya karmamak ve bu ihtiltdan tebud etmek iin, renklere ve bulanklklara iltic etti ilh..."

6. Her bir kimse, kendi zann cihetinden benim yrim oldu. Benim btnmdan esrrn istemedi.
nsn- kmilin btnn esrrn mhede etmek, ancak rh gzyle mmkndr. Rh gznn almas ise ,bir insn- kmilin terbiyesi altnda, insn- kmil oluncaya kadar ,iddetli mchedt ve riyzt ile megl olmaya mtevakkfdr. Halbuki herkesin buna tahamml olmad iin, szden ve amelden, kemli tahsil etmek isterler. Ve insn- kmili dinleyen her bir ir ve her bir lim-i zhir ve her bir sf, o insn- kmilin szlerine bakp, onu da kendi cinsinden ve kendi snfndan bir ir ve bir lim ve bir sf zannefer. Nitekim Hz. Pr Fhi M Fhlerinin 27. faslnda yle buyururlar: eyhulslm Tirmz der idi ki, Seyyid Burhneddn, hakkate mteallk szleri gzel syyor ; zr meyihin kitaplarn ve onlarn maklt ve esrrn mtlaa etmitir. Birisi dedi ki: Nihyet sen dahi mtlaa ediyorsun, niin onun gibi sz syliyemiyorsun? Ona cevben dedi: Onun bir derdi ve mchedesi ve ameli vardr. O kimse dahi: O halde niin onu sylemiyor ve yd etmiyorsun da , yalnz mtlaadan bahs ediyorsun; asl olan odur; biz onu sylyoruz, sen dahi ondan bahs et!" Yn Cism-i erf neye mbih olan Hz. Mevln buyurur ki: Benim ile mushabet eden her bir kimse, szlerime ve zhirime bakp, beni de kendi yri ve kendi cinsi zannetti. Zr o kimse, nefsinin hazlarndan geip mchedt ve riyzt syesinde, rh gznn almasn ve bu gz ile benim btnmn srlarn grmek istemedi.

7. Benim srrm nlemden uzak deildir; fakat gzn ve kulan o nru yoktur.
Sr dan mrad, rh-i latf-i Hz. Mevlna olmak mnsibdir. Nleden murd, esrr- ilhiyyeye ve hakyk- rabbniyyeye dir olan szlerdir. "Gz"den ve "kulak"tan murd, cismin his gz ve kuladr. Ya'n "Benim halife-i lh olan srrm ve rhum, benim szlerimden uzak deildir; o szler rhumun sesleridir ve rhum, o szlerde mestrdur; fakat cismin his gznde, benim btnm grecek ve rhumun seslerini iitecek derecede nr ve kuvvet yoktur."Hz. Pr, bu ma'nya iretle yle buyururlar:

"Bu nefesden cihna birok ate parlar; benim fn olan szlerimden ne ok bak kaynar. Benim zhir olan szlerim cismin his kulaklarna eriir; fakat cna mensb olan na'ralarm, hibir kimseye erimez." Ma'lm olsun ki, insn- kmilin rhu Hakk'n halifesidr; zr rh-i insn ile Hak arasnda ta'rfe smayan bir ittisl vardr. Mesnev: Nsn Rabb 'inin nsn cnna, keyfiyyetsiz ve kyassz bir ittisli vardr. nsn- nks bu ittisli, nefsin sfatlarn hil yaparak keser, nsn- kmil -ise nefsinin sfatlarndan ve enniyyetinden fn olarak, rhniyyet mertebesinde sbit olduundan, rhunun Hakk'a olan bu ittisli sebebiyle, Hak dan ald esrr ve ma'nlar lisn- zhiri ile halka syler. Halk onun zhirine bakp, bu szlerin, o insn- kmilin suretinden sudur ettiini zannederler. Nitekim Fihi M Fhin 10. faslnda bu ma'nya ireten yle buyrulur: "Peygamberimiz (aleyhi's-salt ve's-selm) Efendimiz mest olduklar vakit, b-hod bir halde sz sylerler idi. Ya'n "Allah Tel buyurdu" derler ve nihyet, sret onun dili syler idi.Velkin arada kendileri olmayp hakkatte syleyen Hak idi, ilh..." te Mesnev-i erfte Hz. Pr'in kelmlar da bu kabildendir.

8. Ten candan, can da tenden rtlm deildir; fakat bir kimseye, can grmee izin yoktur.
Bu beyit,"Srrn naleden uzak olmamas nasl olur; zr sr ve btn latifdir ve elfz ve sad ise kesfdir" sul-i mukadderine cevbdr.Ya'n, kesf olan cisim ve latf olan rhdan ve rh-i latf dahi cism-i kesfden rtlm deildir; fakat o rh-i latfin ztn ve cevherini his gzyle grmek iin bir kimseye izin verilmitir. Zr rh lem-i sftdan ve lem i emir ve e'nden olduundan, tecerrd hlinde kendisinden bir fiil sdr olmaz; fiil sdr olmak iin, lem-i halkdan bir kesf let ve cisim lzmdr. Malum olsun ki, rh hakknda zhir ve btn ulemsnn birok szleri vardr. Fakat Mesnev-i erfden ve Hz. eyh-i Ekber'in sr- aliyyelerinden ve Azz Nesef hazretlerinin rislelerinden anlalan hulsa-i ma'n udur: Rh, Hakkn sfatnn, yine Hakk'n vcd- hakksinin her mertebeye tenezzlnde her bir eyin isti'ddna gre zuhrundan ibrettir. Cemdda rh-i cemd, nebtda "rh-i nebt", hayvanda "rh-i hayvn" ve insanda rh-i insn olur. Bu zuhr cemdda mahf, nebtda mahss, hayvanda zhir ve insanda azhardr. Binenaleyh rhdan hl hibir ey yoktur; fakat insan , ey arasnda cimiyyette mkemmeldir; ve bu hl-i mkemmeliyete gelinceye kadar birok mertibden ve tabakalardan geerek, hepsinin hkmn yklenmitir.Binenaleyh insann cisminde rh-i cemd. rh-i nebt, rh-i hayvn ve rh-i insn mndemicdir. lem-i tabatta mstarak olan biyoloji (ilm-i hayt) limlerinin tedkkt , rh-i hayvn diresine kadar kabilir.Buradan ilerisi onlara kapaldr. Onlara gre rh, cismin hricinde kim olabilir bir ey deildir. Ehl-i hakkate gre, mdemki rh vcd- hakknin sfat- Haytnn eyya aksi ve eyda zuhrudur, rha makes olan cismin vcdu fn olsa bile, gnein ziys gibi o akis, ma'kese aks etmeksizin kim olabilir. Burada rhun baks meselesi tea'ub ederki, imdilik burada bahsimizin hricidir. leride, ebytn erhinde ok tafsilt gelecektir. mdi rh-i hayvni, her bir cismin bnyesine gre ayr ayrdr ve aralarnda tefrika vardr; fakat rh-i insn ki, ancak rh-i hayvn mertebesinden terakk eden insn- kmillere mahssdur, bu rh birdir, bunlar arasnda ittihad vardr. Mesnev: "Tefrika rh-i hayvnde olur. Rh-i insan nefs-i vhid olur. Canlarn gnei, bedenler pencerelerinin iinde mfterk oldu." mdi sfat- Hayt vcd- hakk-i Hakk'n bir e'nidir ve e'ni tarf etmek mmkin deildir; ancak bir cisimde zhir olduu vakit his gzyle grlr. Mesel insann glmesi ve alamas, birer e'ndir. Bu iki hl, cisimden zhir olmadka bilinmez. Bunun iin Kur'n- Kerm'de ruh hakknda (sr,17/85) ya'n "Ey Reslm de ki, rh Rabb'imin emrinden ve e'nindendir." Binenaleyh bir kimsenin rhunun mertebesi, ilim ve ma'rifete mteallk szlerinden ve ahlkndan ve eflinden belli olur. Zr rh-i hayvn mertebesinde olan insanlarn ahlk ve efline, uygundur. Hayvanlar arasnda, nasl nefislerinin hazzndan dolay cenk ve niz ve kavga olur ise, bunlar da o hl iinde olurlar. Bu mukaddime anlaldktan sonra, beyt-i erfin hulsa-i ma'ns yle olur: "Cismin bir e'n olan cna ve cnn cisme, ta'rfe smayan bir ittisli vardr; birbirinden rtlm deildirler; fakat rhun ztn ve cevherini gzyle grmek iin, hibir kimseye izin verilmemitir.

9. Bu nyn sesi tetir ve hev deildir. Her kimde bu te yok ise, yok olsun.
"Ate"ten murd, ak- ilh teidir; ve bu beyt-i erf, yukardaki drt numaral beyte merbtdur. Ya'n, kendi aslndan uzak den her bir kimse evvelki vuslat zamnn ister; nk kendi aslnn kdr; ve bu ak insn- kmilde gyet iddetle zhir olduundan, onun szleri de batan baa bu iddetli akn teidir. Ve halka kendisini lim gsterip hrmetlerini kazanmak iin kitablardan ezberlenip nefsin hevsndan sdr olan szler deildir, ilhm ve vahy-i ilhdir. Onun bu ilhm olan szleri, kalbinde kendi aslna ulamak ak olan kimseleri vecde getirir. Fakat bu akdan bo ve kendisinin benliinde mstarak olan kimselere bu atein te'sri olmaz. Binenaley her kimde aslna ulamak aknn atei yok ise, o kimse evvelen kendi mevhum olan varlndan yok olsun ve kendisinin akl ve nazar olan bilgilerinden fn olsun. Ankarav hazretleri "nist bd" "yok olsun" sz beddua deildir buyurur.Filhakka insn- kmil, mahlkat- ilhiyyeden hibirisine inkisr etmez; zr ahlk- ilhiyye ve muhammediyye ile mtehallkdr. Nitekim Uhud Gazsnda Resl-i Ekrem hazretlerinin mbrek yanaklarn yaralayp dilerini krdlar. O Server-i lem, bir taraftan akan kanlar siler, bir taraftan dahi ya'n "Y Rab! kavmime hidyet et; zr bilmiyorlar buyurur idi ve beddu etmezdi. Ve ba'zan onlardan beddu tarznda zhir szler, hayrl duadr. Nitekim Nh (a.s.) kavmi hakknda (Nh 71/26) yan Y Rab, yeryznde kfirlerden dnp dolaan bir kimse brakma! buyurdu. Hz. eyh-i Ekber, Fussu'l-Hikem'de Fass- Nhde, bunun u manda hayr-du olduunu beyan buyurur: "Y Rab! kfirler senin ism-i Zhirnin ahkmna mstarak oldular ve gizli ve aikr olarak da'vet ettiim halde, senin ism-i Btn'nn ahkmna yaklamadlar. Sen onlarn cisimlerini ism-i Zhir'inden, ism-i Btn'na nakl et ki, rhlar bu sretle keml bulsun. te ahlk- enbiy ile muttasf olan Hz. Pr'in bu dus da beddu deildir; ancak bir tavsiyedir.

10. Akn ateidir ki ney e dt. Akn kaynaydr ki, meye dt.
Bu beyt-i erif yukarda geen atein tefsridir. Ya'n "ney"in sesi atetir dedik; bu ateten murdmz, ak ateidir; ve ak atei ise kinat kaplamtr. Mahlktn en mkemmeli olan insn- kmilin, kalb-i erfine den ak atei olduu gibi, cemd nevinden olan sr meyin ve arbn kaynay da ak ateindendir. Zr. ya'n "Ben, sfatlarmn ve isimlerimin gizli haznesi idim. Bu sft ve esm srnn zuhruyla bilinmee muhabbet ettim; binenaleyh mahlkat bilinmem iin yarattm hads-i kudssi mcibince, kinatn sebeb-i zuhru muhabbet-i ilhiye olmutur.Ve muhabbetin iddetlisine "ak" derler. Binenaleyh bu muhabbet ve ak btn eyya srdir. Nitekim Hz. Pr Fhi M Fhlerinin yetmi ikinci faslnda yle buyururlar: "Sivrisinekten file varncaya kadar, her birinin bir matlbu ve maku vardr. Necset kpein ve yrtcnn matlb ve gdsdr. Aksz hayt muhaldir. Nitekim Sadr- slm buyurdu ki, her kim ben sk deilim bir eyi sevmem derse, kalkp onun burnunu kesiniz ve gzn karnz; eer barrsa, deyiniz ki: Bizim ma'ktan murdmz, iftirk, feryda bis olan eydir, ite anbardan bir avu ve kitabdan bir yaprak kfidir; baksi bu kys zeredir." Ma'lm olsun ki, vahdet-i mevcda kail olan tabiat limleri derler ki: Hilkatte en evvel nihyetsiz olan fez iinde elastik, dim mtehavvil ve saylmas kabil olmayan gizli, ya'n grnmez czlerden mteekkil, mtecnis ve kendi arasnda maddenin atomlar serpili olan esrden baka hibir ey mevcd deil idi. Hatt belki bu atomlar da, yine esrin tekasf etmi mhtezz czlerinden ibaret bulunuyorlar idi. Bir zaman oldu ki, bu ibtid atomlar muayyen mikdrda bir araya toplandlar ve bizim madde dediimiz tabatn ma'cnunu tekl ettiler." Burada birtakm sualler vardr ki, cevblar tabat limleri indinde mehldr. O sualler unlardr: 1.Fen "hibir ey yoktan var olmaz ve var olan ey de yok olmaz diyor. u halde bu esr-i cevher-i seyyli fezda nereden peyda olmutur? Cevb mehl. 2.lm-i hikmetin atlet knnu mcibince bir maddenin harekete ve ihtizza gelmesi iin bir sebeb ve muharrik lzmdr; bu kimdir? Cevb yine mechl. 3.Esrin ihtizz eden czleri, nihyetsiz fez iinde kmilen teksf etmiyor da, niin feznn urasnda burasnda bek bek muntazam manzmeler teekkl edecek srette teksf ediyor; ve bir intizm- tm altnda bir silsile ta'kb ediyor? Cevb mehl. 4.Bu aklsz ve irdesiz ibtid atomlar nasl muayyen mikdrda ve muntazam surette bir araya toplanyorlar? Bu limler, bu suallerin cevblar bizi alkadar etmez deyip bu kmaz sokakta, nlerine gelen mechlt duvarlarna balarn arptktan sonra, zeklarn ve idrklerini tekrar lemi sflye evirirler. Fakat bu tedkktlarnda gizli bir hakkatin stne basp gemi olurlar. O da budur ki: Fez-y b-nihye ayn-i vcd-i hakkdir ki, esr denilen cevher-i seyyl, o vcd-i hakknin tenezzltndan ve izftndandr. Ve o vcd-i hakknin Hayat, lim, Semi, Basar, rde ve Kudret ilh... sfatlar vardr. Zr hareket Hayat'tan ve intizam lim'den ve rde'den; ve bir eyin tekvni ve cd Kudret'ten husle gelir fezda zerrt mhtezz olan esre vcd ve varlk verdikten sonra, onun fevkinde, ondan daha latf ve bu zikr olunan sfatlarn sahibi bulunan bir vcudun ve varln kabl zarur olur. Eer tabat limi bizim bu szmze itirzen: "Ya o senin tahayyl ettiin esrin fevkndeki vcd-i hakk-i latf, o fezya nereden geldi? diyecek olursa, deriz ki: Biz vcd-i hakkden bahs ediyoruz. O vcd nereden kt diye sormak, evvelce o vcdun varlnn yokluunu tahayyl etmek olur ve artk ona vcd denemez, adem denir. Binenaleyh bu sul akl- selmin deil, vehmin suli olur; ve akl- selm vcd bahsinde burada durur; ve ancak o vcd-i hakknin izftna ve tenezzltna nazar eder. Zr vcdt- izfiyyedeki silsile-i intizm, Hayat ve lim ve rde ve Kudret sfatlarnn iidir. Beerdeki akl ve zeknn vazfesi bunlar idrk etmektir. Kr ve chil bir tesdfn akl ve zek-y beerde yeri yoktur. Beerin akl ve zeks , bu intizm grdkten sonra, o vcd-i hakkde, kendi sfatlarnn ve esmsnn bir muhabbet ve istek grr. Zr bir hayat ve ilim ve irde shibi, sevmedii ve istemedii bir ii yapmaz ve kudretini de sarf etmez. mdi mdemki bu ey muhabbet ile ve istek ile vcd-i hakk tarafndan zh edilmitir, muhabbet ve irde ve dier sfatlarn sr, o vcdun tenezzltnda vcdt- izfiyye lemine de sr olmak tabi olur. Nitekim cemd olan ansrn birbirini cezbi ve nebtn kendi haytna lzm olan maddeleri ekme itiyk ve hayvanlarn birbirine meyli ve insanlarn birbirine olan ak ve muhabetleri, hep bu asl- hakkdeki muhabbetin sr olmasndandr. te beyt-i erfde lem-i halkda insn- kmilden, cemdta varncaya kadar bu hubb-i ezelnin sri olduuna iret buyrulmutur.

11. Ney, bir yrinden munkat olan her bir kimsenin mushibidir. Onun perdeleri bizim perdelerimizi yrtt.
Harf mahrem ve mushib, yr" deki "y" tenkr iindir, herhangi bir yr demek olur; ve bundan murd, bir slikin bu kesert leminde, kadn, evlt, mal ve mlk ve mansb gibi sevip yr edindii her bir eydir; ve "bizim perdelerimiz tabriyle , Hz. Pr, zt- erflerini sliklerin mertebelerine tenzl edip , onlarn perdelerine iret buyururlar. Ve "perdelerden murd, sr neyde yegh, arn, rk, segh ve rgh isimlerinde olan yedi perdedir ki, insn- kmilin suretinde dahi, nefis cihetinden, "nefs-i emre , nefs-i levvme, nefs-i mlhime, nefs-i mutmainne, nefs-i rziye, nefs-i merzyye ve nefs-i safye isimlerinde yedi mertebe; ve rhniyyet ve letif cihetinden dahi, kalb, rh, sr, haf, ahf, nefis ve cem'-i cesed" isimlerindeki yedi letif bilfiil mctemi'dir; ve slik ise henz nefs-i emmre mertebesinde olup yukar mertebelere terakksi iin insn- kmil, onun mertib-i nefsiyye ve rhniyyesine tenezzl ederek bu perdeleri birer birer yrtar. Ve sliki birok nefsin ve ruhun tehlikeli geitlerinden geirir. Hulsa-i ma'n: "Ney mesbesinde olan insn- kmil, lem-i kesrette sevip yr edindii her bir eyden souyup, kendi asl olan Hakk'a mteveccih bulunan her bir slik-i kn mahremi ve mushibidir. Ve onun mertib-i nefsiyye ve rhiyyesi, slikin kendi aslna hicb olan mertib-i nefsiyye ve rhiyyesini yrtt ve kaldrd.

12. Ney gibi bir zehir ve bir tiryk kim grd? Ney gibi bir dost ve bir mtk kim grd?
"Tiryk" zehirin te'srini izle eden bir ma'cnun ismi olup panzehir demektir. "Dem-sz" dost ve muhib ma'nsnadr. Ya'n insn- kmil ekvet-i ezeliyyesi olanlar iin zehirdir; zr onu doru yola da'vet ettike inad ve ekveti ziyde olur; ve sadet-i ezeliyye shibi olup nefsin mlevvestna bulam ve zehirlenmi olanlar iin de, tirykdr, panzehirdir.Ve slikleri Hakk'a ve hakkate ulatrmak iin, onlarn dostu ve mutkdr.

13. Ney, kan dolu olan yolu. sylyor;Mecnn'un aknn kssalarn sylyor.
Ney, ya'n insn- kmil, mehlik ve mkilt ile dolu ve nefs-i emmrenin mezbahas olan Hak yolundan haber veriyor; ve ak- ilhye mbtel olan Mecnn'un kssalarn ve ahvlini beyn ediyor. "Ak- Mecnn tabiriyle . ya'n "O kadar Allah' zikr et ki, mecnn desinler" hads-i erifine iaret buyrulur. Zr ehl-i gaflet, dim Allah'dan bahs edenlere deli derler.

14. Bu akln mahremi b-hun gayri deildir; zr kulaktan haka dile mter yoktur.
Ya'n insn- kmilin aklnn mahremi, ancak onun nnde kendi akln, diryetini ve fetnetini terk etmi olan slikdir. O akldan mstefd olan ancak byle bir slikdir; yoksa kendi aklm ve zeksn ve ilmini beenen kimse, insn- kmilin aklndan ve onun ilm-i lednnsinden istifde edemez. Fakat kendinden geen slik, insn- kmil sylerken, batan ayaa kadar kulak olup dinler;.zr insn- kmilin dilinin mtersi ancak byle kulak olan bir slikdir.

15. Gnler gammzn iinde akam oldu; gnler yanmalar ile yolda oldu..
Bgah kelimesinin mteaddid ma'ns vardr; burada akam ma'ns mnsidir. Sz" harret ve yanma demektir. Ya'n, bu cismniyyet leminde gnlerimiz, ehl-i hakkatten ayrlk gammzn iinde geerek akam oldu. Gnlerimiz, mak- hakk olan Hakk'n te-i ak iinde yanmalar ile yolda oldu ve bu yanp yaklmalar ile geti. "Der gam- m" "Bizim gammzn iinde tabriyle Hz. Pr, bu ayrlk gamn hem kmillere ve hem nkslara temil buyurmutur. nsn- nksn zhiren ve haylen ayrl, muhtc- zh deildir. nsn- kmile gelince, insn- kmil, her ne kadar bu cism niyet leminde de Hakk'a vsl ise de, onun cismi ve taayyn Hakk'a vuslatn kemline hicb olur. Nitekim Sadreddn-i Konev hazretleri, Hz. Mevlny son hastalklarnda ziyrete geldi ve "Allah Tel sana acele if versin diye du etti. Hz. Mevln buyurdu ki: "Bundan sonra -Allah ifa versin dus- sizin olsun, k ile ma'k arasnda bir kl gmlekten ziyde bir ey kalmamtr; nrun nra ulamasn istemez misiniz?" Ben cisimden ve hayalden soyundum; vislin nihyetlerinde salnp gezerim(Mesnevi, c.6/4639)

16. Ey gnler gitti ise de ki: Git korku yoktur; sen kal ey o kimse ki, senin gibi pk yoktur.
Bu beyt-i erf insn- kmil lisnndandr. Sen kal!" hitb, ma'k- hakk olan Hakkadr; ve bundan murd, sft ve esmn ile bu lem-i kevnde mtecell olarak sen kal!. Zr benim varlm ve geen gnlerim mevhm ve i'tibrdir, demek olur. Zr rifin nazarnda eyda sft ve esmsyla zhir olan Hakk'n vcd hakksidir; ve lem-i kevn ve cismniyyet hayldir. Nitekim Hz. eyh-i Ekber Fussu'l-Hikem' de Fass- Sleymnde yle buyururlar: "Kevn ancak hayldir ve o hakkatte Hak'dr; bunu anlayan kimse; tarkatin srlarn hiz oldu. " Ya'n, eer bu cismniyyet leminin gnleri byle ayrlk gam ve ak- ilh atei iinde geip gitti ise, ey aslna iltihka k olan rif, de ki: Ey hayl ve i'tibr olan gnler ve vakitler geiniz. Sizin gemenizden dolay, bizim iin korku yoktur. Sft ve esmn ile mteccell olarak, bizim nazarmzda sen kal, ey Zt- ecell ve a'l ki, vcdda senin gibi pk ve mukaddes yoktur. (Hadd, 57/4) Ya'n "Nerede olursanz, o Allah Tel sizinle berberdir" yet-i kermesi mcibince, sen her bir mevtnda benim hakkatim ve ey'iyyetim ile berbersin.

1 7. Her kim baln gayridir, o sudan tok oldu; ve o kimse ki rzkszdr , onun gn ge oldu.
Bu beyt-i erfde snfin hline iaret buyrulur. Birisi balk, dieri baln gayri ve ncs de rzksz olandr. "Balk"tan murd, rhlar man deryasnda yzen ztlardr ki, bunlar ehl-i akdrlar. "Baln gayri"nden murd, sretle mukayyed olan ahyr ve ebrr tifesidir ki; ahyr tifesi , ibdt- zhirye ve srye ve ebrr tifesi ise keif ve kermta ve suver-i kefiyyeye kanat edip ma'nya tevecch etmezler. Nitekim VI. cildin nihyetindeki " ehzde" kssasnda, bunlarn halleri zh olunur. rifler, mezhir-i kevniyyede Hakk'n sft ve esm-y b-nihyesi ahkm ve srn grp, fkda ve enfsde olan Hakk'n bu tecelliytna doymadlar ve ma'n derysnda mstarak oldular; ve .. ya'n "Y Rab, Sen'in hakkndaki hayretimizi ziyde et!" derler. Cismn ve nefsn kimseler ise, hayt- dnyeviyyelerindeki gnlerini skntlar ve gamlar iinde geirdiler ve gnleri uzad. Nitekim bu nks insanlarn hli de, drdnc beyitte zh olundu.

18. Pimiin hlini, i olan hi anlyamaz. Binenaleyh sz ksa gerektir vesselm


Der-yften anlamak; "puhte" pimi ve olmu demek olup, bundan murd, hr ve bli olan insn- kmildir. "Hm" i ve olmam demektir. Bundan mrad dahi insn- nksdr. Azz Nesef hazretleri Bl ve Hrriyyet rislesinde buyurur : "lemde mevcd olan her eyin nihyeti vardr ve her eyin blu vardr; ve her eyin gyesi hrriyyettir. Bu kelm sana ancak bir misl ile malm olur. Bil ki, meyve aata tamam olduu ve kendi nihyetine eritii vakit, Arablar: "Meyve hr oldu" derler. Nihayetin almeti odur ki, bir ey kendi evveline vsl ola. Kendi aslna vsl olan her ey nihyete eriir. Bizim indimizde hi bhe yok ki hep Hak'dan gelirler; ve yine Hakk'a rc ederler. .Ya'n "Emir ondan balad ve ona avdet eder,ilh. Binenaleyh, insn- kmil, kendinin mebdei olan Hakk'a vsl olmakka kint aacnn pimi ve olmu bir meyvesi olur; ve onun gayri olan insanlar dahi, henz ham bir meyve hlinde bulunur. Ham meyve olmu meyvenin hline yabanc olduundan, insn- kmilin hlini sz ile insn- nksa anlatmak kbil deildir. Byle olunca, bu bahisteki sz ksa kesmek lzm gelir vesselm.

Buraya kader 18 beyit, bu Mesnev-i erffin zbdesi ve hulsas olduundan, eer bu beyitler Mesnev-i erfin bahislerine tatbkan erh edilse pek byk bir hakyk kitab olur. Dbcenin erhinde dahi gsterildii vech ile Mesnev-i erfin telffndeki sebeb udur: Hz. Mevln'nn mrdleri, Hakm Sen hazretlerinin lh-Nme' sini ve Ferdddn Attr hazretlerinin Mantkut Tayrn ve Musbet-Nmesini mtlaaya ok rabet ederlerdi. elebi Hsmeddin hazretler bunu grp, Cenb- Mevlnya hitaben: "Hudvendgrm, gazelliyyt esrr ok oldu. lh-Nme ve Mantktu 't-Tayr slblarnda bir manzm kitb te'lfine inyet buyurulmu olsa, dostlara ydigr nz olur dedi.Hz. Mevln dahi "Bu fikir size gelmezden evvel, lem-i gaybdan byle nazmen bir kitb te'lf htras kalbime ilk olundu" buyurup, derhal sarklar arasndan bir kt kararak elebi hazretlerinin eline verdi ki, o ktta bu 18. beyt-i erf yazlm idi. Ondan sonra Hz. Mevln Mesnev-i erfi takrre baladlar. uras yn- dikkattir ki, bu son beyitte nsn- kmilin hlini insn- nks anlyamaz , bu hususda sz ksa kesmek lzmdr" buyruluyor. Binenaleyh bizim gibi nks insanlarn bu Mesnev-i erfi okuyup, Hz. Mevlnnn ahvl-i erfesini beyn iin yazlar yazmak, kendi evhm ve hayltmzdan ibret olur. Nitekim Hz. Pr bu ma'n hakkna Fh'i M Fh lerinin 29. faslnda yle buyururlar: "Kmillerde ..(Yan "Allh'n ahlakyla ahlaklannz"] ve [Ya'n "Onun iitmesi ve grmesi olurum"] srr zuhr eder. Ve bu azm makmdr ki, bundan kelm- azm sylemek de beyhudedir, nk onun azameti, ayn ve "z" ve "y" ve "mm" ya'n "azm" kelimesi ile anlalmaz. Eer onun azametinden biraz zhir olsa, ne "ayn" kalr, ne de "ayn" harfinin mahreci ve ne "z" kalr, ne de "z" harfinin mahreci; ve ne el kalr, ne de mevcd; envrn lekerlerinden vcd ehri harb olur. Nitekim Kuran- Kerm'de buyrulur: ..(Neml, 27/34) Ya'n " Pdihlar bir ehre dhil oldukda o ehri harb ederler." Devenin biri fre kovuuna ayan bast, kovuk harb oldu; fakat o harblk iinde bin hazne kt. "Harb mevzi'de hazne olur; ma 'mr olan yerde kpek olur kpek!" Vaktki uzun uzadya sliklerin makmnn erhinden bahs ettik, vsllarn ahvlinin erhinde ne syliyelim? Ancak onlarn nihyeti vardr; fakat bunlarn nihyeti yoktur. Sliklerin nihyeti visldir; vsllarn nihyeti ne olur? O bir vasldr ki, onun iin firk olmak mmkin deildir. Hibir zm tekrar koruk olmaz ve hibir olmu meyve tekrr ham olmaz ilh..." Ve yine Fhi M Fhin 4. faslnda da yle buyururlar: "Seyyid Burhnedn (k.s.) sz syler idi. Birisi dedi ki: Senin medhini filn kimseden iittim Buyurdular ki, greyim, o falan adam nasl adamdr? Onun beni tanyp medh edecek mertebesi var mdr? Eer o beni sz ile tanm ise, u halde beni tanmamtr. Zr bu sz ve harf ve savt ve bu dudak ve az kalmaz. Btn bunlar arazdr. Ve eer fiil ile tanm ise, yine byledir. Ve eer benim ztm tanm ise, o vakit bilirim ki, o benim medhimi edebilir ve o medih, benim medhim olur." mdi, bu 18. beyitten sonra, Hz. Pr, insn- nksn kemline lzm olan vasiyyetlere balarlar. 19. Ey oul, ba kopar da, hr ol; ne vakte kadar gm banda ve altn banda olursun? 20. Eer denizi bir bardaa dker isen, ne kadar sar? Bir gnlk ksmet! 21. Harslerin gznn barda dolmad. Sadef, kni olmadka inci dolmad. 22. Her kimin libs bir aktan yrtld ise, o hrstan ve aybtan tammiyle temiz oldu. 23. Afern! Ey bizim ltif, fideli olan akmz; ey bizim btn illetlerimizin hekmi! 24. Ey bizim kibrimizin ve nmsumuzun ilc! Ey bizim Efltn umuz ve Clinos umuz! 25. Toprak cisim, aktan felekler zerine gitti. Da raksa geldi ve lk oldu. 26. Ey k! Ak, Tr un can geldi; Tr sarho ve Ms b-h dt. 27. Eer ben kendi dem-szmn duda ile e ola idim, ben sylemeye lyk olan syler idim. 28. Her kim ki o bir hem-zebndan ayr oldu; her ne kadar yz nev tutar ise de, b-nev oldu. 29. Vaktki gl gitti ve glisten geti, ondan sonra blblden sergzet dinleyemezsin. 30. Hep ma skdur ve k bir perdedir; diri olan ma ukdur ve k bir ldr. 31. Vaktki onun aka meyli olmaya, o, kanatsz bir ku gibi kald; vay ona! 32. Eer nde ve arkada, yrimin nru olmasa, ben ne ve arkaya nasl akl tutarm? 33. Ak bu szn darya kmasn ister; yine gammz olmasn! Bu nasl olur? 34. Senin cnnn ynesi ondan dolay gammz deildir; zr ki onun yznden pas ayrlm deildir.

You might also like