Postmodernizm ve Sol

Cover

BLM VE POSTMODERNZM TARTIMALARI Postmodernizm ve Sol Michael Albert Noam Chomsky Edward S. Herman bgst Yaynlar

BLM VE POSTMODERNZM TARTIMALARI Postmodernizm ve Sol Michael Albert, Noam Chomsky, Edward S. Herman "Science, Rationality, Post-Modernism and the Left" ZNet, ABD (1992) Trkesi: Ender Abadolu-Sevin Altneki Yayna Hazrlayan: Taylan Doan, Nuri Ersoy Kapak ve Kitap Tasarm: Rauf Ksemen Boazii Gsteri Sanatlar Topluluu Tomtom Mah. Kaymakam Reat Bey Sok. 9/1 Beyolu/stanbul 0212 251 19 21 www.bgst.org bgstyayinlari@bgst.org

Michael Albert: Michael Albert 1960'larda, Cambridge'de Massachusetts Teknoloji Enstits'nde (MIT) okurken radikalizmi benimsedi; bu dnemde ve sonraki yllarda kamps, cemaat ve ulus dzeyindeki faaliyetlerde etkin rol ald. South End Press yaynevinin, Z Magazine'in, (Z Dergisi), Z Media Institute'un (Z Medya Enstits) ve halen almakta olduu ZNet'in (www.zmag.org) ortak kurucusu olan Michael Albert, eitli hareketlere katlm ve ada ilikiler, tarih ve zellikle toplumsal deiim stratejisi ve vizyonu hakknda ok sayda yaz ve kitap yazmtr. Michael Albert'in Trkiye'de yaymlanan kitaplar unlardr: (Robin Hahnel ile birlikte), Gelecee Bakmak: 21. Yzyl iin Katlmc Ekonomi (Ayrnt Yaynlar, ev. Osman Aknhay, 1994); Deiimin Yolu (Aram Yaynclk, ev. Orhan Akaln, 2002); Katlmc Ekonomi (Aram Yaynclk, ev. Taylan Doan, 2004); Noam Chomsky ile yapt "Entelektellerin Sorumluluu" (ev. Nuri Ersoy) adn tayan uzun sylei bgst Yaynlar tarafndan 2005'de yaymland; Dnce Dleri (bgst Yaynlar, ev. Aylin Onacak, 2006.); Umudu Geree Dntrmek: Kapitalizmden Sonra Yaam (bgst Yaynlar, ev. Taylan Doan, 2007) Noam Chomsky: Noam Chomsky amzn en nemli muhalif entelektellerinden birisidir. Massachusetts Teknoloji Enstits'nde dilbilim profesrdr. Dilbilimde gelitirdii kuram bir devrim olarak nitelendirilir. Dnyann eitli blgelerine dnk ABD d politikasn analiz eden ok sayda kitap yazmtr. Medya eletirisi alannda nc nitelikte eserler vermitir. Trkiye'de yaymlanan eserlerinden bazlar unlardr: Kader geni (letiim Yaynevi, ev. Bahadr Sina ener, 1993); Dnya Dzeni: Eskisi Yenisi (Metis Yaynlar, ev. Tuncay Birkan, Ali akrolu, 2000); Dil ve Zihin (Ayra Yaynevi, ev. Ahmet Kocaman, 2001); Amerikan Mdahalecilii (Aram Yaynclk, ev. Taylan Doan, Bar Zeren, 2001); Medya Gerei (Everest Yaynlar, ev. Osman Aknhay, Abdullah Ylmaz, 2002); 11 Eyll ve Sonras: Dnya Nereye Gidiyor? (Aram Yaynclk, Nuri Ersoy, Taylan Doan, Mehmet Kara, Ali Kerem, 2002); mparatorlua Kar Durmak (Aram Yaynclk, ev. Nuri Ersoy, 2003); Rzann malat (Edward S. Herman ile birlikte, Aram Yaynclk, ev. Ender Abadolu, 2006) nsan Doas: ktidara Kar Adalet (bgst Yaynlar, ev. Tuncay Birkan, 2006); Demokrasi ve Eitim (bgst Yaynlar, ev. Ender Abadolu, Nuri Ersoy, Zeynep Kutluata, Ali Kerem Saysel, Ayten Snmez, 2007) Edward S. Herman: Pennsylvania niversitesi, Wharton Maliye Fakltesi'nde ordinasys profesrdr. irketler ve yasal dzenlemelerle ilgili meselelerin yan sra, siyasi iktisat ve medya zerine almalar yrten iktisat ve medya analistidir. Medya eletirisi alannda dnya apnda tannan nc bir aratrmacdr. Trkiye'de yaymlanan kitaplar unlardr: Terrizm Efsanesi (Noam Chomsky, Gerry O'Sullivan ve Alexander George ile birlikte, Ayra Yaynlar, ev. Zehra Savan, 1999); Medyada kiyzllk (iviyazlar Yaynevi, ev. Nur Nirven, 2004); Rzann malat (Noam Chomsky ile birlikte, Aram Yaynclk, ev. Ender Abadolu, 2006).

SUNU
"Bilim ve Postmodernizm Tartmalar: Postmodernizm ve Sol", bgst Yaynlar'nn 2007-2008 yayn programnda yer alan "Bilim ve Postmodernizm Tartmalar" dizisinin ilk kitab. Dizi, nmzdeki dnem ikincisini yaymlayacamz iki kitaptan oluuyor. Postmodernizmin bilime dnk eletirileri ile bilimi savunan grler arasndaki tartma esas olarak 1990'l ve 2000'l yllarda Bat'da yaand. Bu nemli tartma bazen "bilim savalar" ya da "kltr savalar" adyla da anld. Ancak, bilimin meruiyetini konu alan ve hl nemini koruyan bu cephelemede her iki kanadn grlerinin Trke'ye btnlkl bir biimde aktarld sylenemez. Nitekim bu tartmada benimsenen temel konumlara ve savunulan grlere yer veren kaynaklar lkemizde yok denecek kadar azdr.[1] bgst Yaynlar olarak konunun, bilgi yaplar asndan arz ettii nemden hareketle bu alandaki eksiklii bir lde gidermeye altk. Hazrladmz dizinin her iki kitabnda yer verdiimiz tartmalar, 1990'l yllarda yaymlanan ve o zamanlar Z Papers adn tayan muhalif bir Amerikan dergisinden alnd. Sonralar Z Magazine adl dergiye ve haftada eyrek milyon kiinin ziyaret ettii kapsaml bir internet sitesine (www.zmag.org) dnen Z Papers, postmodernizmin bilime dnk eletirilerinin sol akvisitler zerindeki tahripkr etkisini gz nnde bulundurarak birka say devam eden bir dosya hazrlamt. Elinizdeki kitap, ad geen dosyann ilk blmndeki makalelerden oluuyor. Postmodernizm, bilimsel hakikat aray karsnda olduka net bir tutum taknr: znelerden bamsz nesnel hakikat diye bir ey aramak bounadr, zira ierisinde yaadmz farkl kltrel ereveler farkl hakikatler retirler. Bir baka deyile, hakikat grelidir. Bu nedenle, bir kltrn ya da "sylem"in hakikate ilikin iddialarnn, dierlerinin benzer nitelikteki iddialarndan "daha doru" olduunu ileri sremeyiz. Postmodernist dnceye gre, eitli bilgi yaplar birbirleriyle edeer bir geerlilie sahip olan farkl hikyelerden (ya da anlatlardan) ibarettir yalnzca. "Bilim ve Postmodernizm Tartmalar"nn k noktas, postmodernist dncenin bu erevede bilimi de bir baka hikye olarak grmesidir. Postmodernizm, bilimsel faaliyetin rettii bilginin baka toplumsal alanlardaki bilgi yaplarna gre daha "nesnel" olduu iddiasn bylece reddeder. Bilimin ne lde tarafsz olduu, 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren giderek daha ok sorgulanan bir konu haline geldi. Atom bombas rneinde olduu gibi, bilim insanlarnn ve bilimsel almann insanln bana gelen byk felaketlere katkda bulunmas, bu tartmalar besleyen temel faktrlerden biri oldu. Batl lkelerin smrgeci (onlarn deyimiyle "medeniletirici") faaliyetlerini, ulatklar bilimsel gelimilik dzeyiyle merulatrma abas, hakl olarak bilimin tarafszlk iddiasnn tartlmasna yol at. Batl endstrilemi lkelerin n Dnya halklarna dayatt politikalar "bilimsel" veya "rasyonel" olduklar gerekesiyle sorgulanamaz dorular gibi takdim etmesi, bilimin "kimin" yannda olduu sorularn beraberinde getirdi; bylece bilime daha kukucu gzlerle baklmaya baland. Bununla birlikte, tahakkmc iktidar yaplarnn bilimsel aratrmalarn sonularndan fayda salamas veya onlar kendi karlarn merulatrmak zere arptarak kullanmas farkl bir eydir; bilimsel faaliyetin bizatihi kendisinin tahakkmc yaplara hizmet ettiini veya yaps gerei baskc sonular rettiini ne srmek farkl bir eydir. Postmodernizm arlkl olarak bu ikinci gr ne srer. Bu adan bakldnda, postmodernizmin mevcut sistem hakknda gvenilir analizlere gerek duyan sol aktivizm asndan ykc sonular rettiini syleyebiliriz. Hakikatin greli olduu ve nesnel hakikatin bulunmad bir dnyada, eitliki ve zgrlk bir gelecek ina etmeye alan solun geree yakn analizler yapmaya almas anlamsz bir abaya dnr. Sol aktivistler, Marksizm, feminizm, anarizm, ulusuluk, katlmc ekonomi, toplumsal ekoloji ve dier bak alarn deerlendirirken, bu grleri nesnel veriler karsnda snama imknndan yoksun kalrlar; nk postmodernizme gre, "nesnel veriler"in kendisi de aslnda birer toplumsal kurgudur. Doa ve toplum

hakkndaki teorilerimizin zneler arasnda oluturulan kurgular olduu ve doruluklar hakknda karar vermek iin de "nesnel bir konum"un mmkn olmad gr, sol aktivizmi en ok gereksinme duyduu rasyonel aralardan mahrum brakr. Bylece, dnyay anlamak ve belirli stratejiler gelitirmek iin gerekli olan rasyonel analizler yalnzca egemenlerin yararlanabilecei aralara dnr. Oysa somut olgulara dayanan ufuk ac kavraylara, gelecek vizyonlarna ve stratejilere en ok ihtiyac olanlar, ezilenler ve aktivistler deil midir? Kitaptaki makaleler arlkl olarak postmodernizmin siyasi ierimleri zerinde odaklanyor. Amerikal pragmatist filozof Richard Rorty'nin grlerinin ele alnd makalelerde ise postmodernizmin siyasi nermeleri daha ak biimde tartlyor. Dier yandan postmodernizm, baz siyasi sonularn yan sra, bilgi yaplarna dnk gl etkiler de retir. Bilim ve hakikat zerine yaplan bu tartmada, bilgi yaplar karsnda "postmodern tavr" olarak adlandrabileceimiz bir tutum ne kar. Daha genel bir ereveden bakldnda, postmodern tavrn yalnzca son 20-25 yldr popler olan bir akmn nde gelen dnrleriyle snrl olmadn sylemek mmkndr. Postmodern tavr, her zaman bu isimle anlmamakla birlikte, akademide ve muhalif kesimler arasnda da etkilidir. Nesnel hakikatle ve olgularla bamz zayflattmzda, insanlar birbirlerini neye dayanarak ikna edebilir? Entelektel gemilerinden dolay daha ok tannanlarn, syledii daha zor anlalan ve moda "jargon"u daha ustaca kullananlarn ve verili bir kurumsal yapda daha yksek statde olanlarn iddialarnn daha ok kabul grmesi ska karlatmz bir durumdur. Bu durumun ortaya kmasndan tek bana postmodernizmi sorumlu tutmak adil olmaz; fakat postmodernizmin toplumsal teorilerin gereklikle snanmas gerektii kriterini gndemden drmesi ve onlar sanki keyfi ekilde kurgulanan "anlatlar"a veya "hikyeler"e indirgemesi, bu tutumu ciddi lde kkrtmaktadr. Postmodern tavrn olgularla rtp rtmediine aldrmadan eitli sylemler karsnda eit mesafede durmasnn, liberal iktisadn "braknz yapsnlar, braknz gesinler" dsturunun sosyal ve beeri bilimler alanna tanmasna hizmet ettiini syleyebiliriz. Olgusal aratrmalar yapmanz ya da iddialarnz somut verilerle desteklemeniz ok da gerekli deildir. Nasl olsa ne sreceiniz iddialar en az dierleri kadar meru bir anlat olacaktr. Bu bakmdan, postmodern tavrn bilgi yaplar ierisinde konumlananlar asndan bir tr aydn cehaletini kkrttn sylemek abart olmayacaktr. Dnya apnda n kazanan Sokal Vakas'n konu alan makalelerde, bu aydn cehaleti arpc bir biimde gzler nne serilmektedir. Postmodernist tavrn bir dier yn ise bilgi yaplarndaki iktidarn merulatrlmasna hizmet etmesidir. Sosyal ve beeri bilimlerde anlalmas neredeyse imknsz metinler karsnda okurlarn kendilerini "bilgisiz" hissetmesi; akademide rencilerin gerek dnya hakknda pek az ey syleyen tumturakl bir jargonu renmekte ektikleri glk ve gen retim yelerinin kariyerlerini srdrebilmek iin yine bu jargon ierisinde rnler vermeye zorlanmas, doal olarak entelektel snfn bir kesimine hak etmedii bir stat kazandrmaktadr. Michael Albert ve Noam Chomsky'nin kitaptaki makaleleri, dier konularn yan sra, "bilgi retimi" ile iktidar arasndaki balantya dikkat ekiyor. Son olarak, postmodernizm ile bilimi savunanlar arasndaki bu tartmay sadece entelektel kayglara odaklanarak izlemek yetersiz bir yaklam olur. Bamsz bilimsel aratrmalarn sonularn arkasna almaya alan aktivistler ile bilimsel almalara mdahale ederek onlar maniple eden byk g odaklar arasndaki mcadele hepimizin yaamn yakndan ilgilendiriyor. Getiimiz yllarda kresel snmaya ilikin bilimsel veriler zerine dnen tartma, bunun iyi bir rneiydi. Baka bir rnek ise her yl binlerce zehirli kimyasal madde reten kimya endstrisinin, bilimi ve bilimsel kurulular maniple etme abasdr. Kimya endstrisinin insanlar zehirleme hakkn korumak adna "dzmece bilim"e dayanarak gelitirdii propaganday konu alan Edward S. Herman'n makaleleri arpc bir gerei ortaya koyuyor: nsanln bekasn ilgilendiren meseleler sz konusu olduunda,

bilimsel hakikatten vazgemek pek akllca grnmyor.

RASYONALTE DOSYASINA GR[2]

Michael Albert Sekiz ay nce, katlmc ekonominin arzu edilirlii zerine yaptm bir konumada, birka kiinin alenen "ilgilenmediini" fark ettim. Nedenini sorduumda, bir dinleyici nazike sunuun hi ilgisini ekmediini ima etti. Kantn, mantn ve zellikle de hakikatin zerinde durarak cann skmtm. Nesnelliin ve hakikati arama abasnn bir anlam tadna inandm sylediimde, dinleyiciler arasndan birok kii kaln kafal olduumu dnd. Onlara gre "hakikat diye bir ey yoktu." Newton Yasalar'nn pek ok durumda geerli olduunu ne srdmde, her yerde geerli olamayaca sylendi bana. Eletirmenlerim, vizyonumu bir tablo gibi sunmam istiyorlard; tasvir et ve tepkiyi bekle. Destekleyici argmanlar, dinleyici zerinde etkili olur. Yeni vizyonun neden daha stn olduunu aklarsam, insanlarn kendi balarna yargya varabileceklerini dnyordum. Dinleyicilerse benim, emperyal ilkeler yadran, smrgeci bilim insanlarndan olduumu dndler. Sonralar, Noam Chomsky, coku dolu bir dinleyici kitlesi nnde saygn bir panelistle Bat rasyonalizmine Dou'dan bir alternatifin olup olmadn tarttklarn anlatt. Chomsky, anlamaya alarak, "Kltrel farkllklar bir yana braklrsa, bir Doulu gerekten de bir Batl'dan farkl dnr m?" diye sormu. Cevap "Evet" olmu. Buna inanamayan Chomsky, "Acaba Doulular bir iddiann ya doru ya da yanl olabileceini, hem doru hem yanl olamayacan kabul etmiyorlar m?" diye sormu. Cevap yine "Evet" olmu. Kulaklarna inanamayan Chomsky "inli bir iftinin, pirin tarlasna yamurun hem yadna hem yamadna inand anlamna m geliyor bu?" diye sormu. Cevap: "Evet." Chomsky nazike konuyu deitirmi. Bu "bilimsel" blnmenin her iki tarafndakiler solcu olsa da, eer bilimi eletirenler haklysa, bilimin savunucular modas gemi dnme biimlerine saplanp kalmlar demektir. Var olan koullarn greliliini aklmz almyor. Her iddia ve teorinin, aslnda bir baka "hikye"den te bir ey olmadn da aklmz almyor. te yandan, eer bilimi savunanlar haklysa, bilimi eletirenler ya btn yantlarn eit bir meruiyete sahip olduunu iddia ederek, zmlenebilir birok uzlamazln zmnden feragat ediyorlar ya da daha beterini yaparak kart grler arasndaki atmay, kant ve akl yrtme bir yana brakldktan sonra geriye kalan unsurlar, yani karizmay ve otoriteyi kullanarak kimin daha fazla taraftar kazanaca bir yarmaya eviriyorlar. Tartmay ilerletebilmek iin farkllklarmz nasl daha ak hale getirebiliriz? Yeni vizyon ve strateji gelitirmenin bir nkoulu olarak, aktivistlerin gemiteki fikirlerini amakla kalmayp dnme biimlerini de mi amalar gerekiyor? Bu konuda, bilimi savunan kiiden, bilimi eletiren alt kiinin ortaya att ana noktalar ele almas ve bir kar dosya oluturmas istendi.[3] Umarz tartmamz, canl bir fikir alveriini tevik eder ve okuyucularn kendi sonularn karmasn salar.

POSTMODERNZM?
Michael Albert ki yldan biraz daha uzun bir sre once, Sosyalist Akademisyenler Konferans iin Boston'dan New York'a gitmeye hazrlanrken, akademisyen bir arkadamdan yolda geireceimiz drt be saat boyunca bana "postmodernizm"i anlatmasn istedim. Kabul etti ve yola koyulduk; o anlatt, ben de dinledim. New York'a vardmzda, bana "Postmodernizm nedir?" diye sorulsayd, cevaplayamazdm. Drt saat gemi ve ben "postmodernizm"in ne anlama geldiini hl anlayamamtm. Bunun aklamas olabilir. 1) retmenim bir kavram drt saatte aklamaktan aciz bir aptald. 2) Ben bir kavram drt saatte anlamaktan aciz bir aptaldm. 3) Kavram aptalcayd, drt saatin aklamaya yetmeyecei lde geni ve mulak bir laf salatasyd. Tahmin edeceiniz gibi, tercihim nc seenek. Ama raflar dolusu kitap yazdrtan bir kavram nasl olur da kof saylabilir? Benim varsaymm u: Edebiyat teorisi byk lde, edebiyat kuramclarnn, profesyonel hempalarn, patronlarn, rencilerini ve genelde entelektel cemaati kandrrarak krallara layk muamele grmekte kullandklar bir dzmeceden ibarettir. Byle bir kfr nasl edebiliyorum? Birincisi, bir akademik disipline dzmece demek, kfrden ok saduyudur. Yaygn iktisat anlaylarn ele alalm. "Neo-klasik" iktisadi yapnn tamamna yakn, hesab deyip dd alan irket yneticilerini memnun eden iktisatlara verilen dlleri merulatrmaya dayanr. Bu yzden, ana-akm iktisatlar esas olarak kapitalizmin deerini "ispatlar" ya da kapitalistlerin amalarna ulaabilecekleri en iyi yolu gsterir; ama sistemin nasl altn, kimin kazandn, kimin kaybettiini ve kazanann niin kazandn, kaybedenin ise niin kaybettiini nadiren sorgularlar. Ya da akademik siyaset bilimini ele alalm. Burada da yine temel fikir hkmeti anlamaktan ok bunu yapmas iin akademisyenlere kim para verir ki? resmi tutumu dorulayacak ekilde bir "ynetim teorisi oluturmak"tr. Ana-akm iktisat ve siyasete ynelik bu sulamalarn Z okuyucularn dehete dreceini sanmyorum. Hatta, Z okuyucularnn ounluunun savm destekleyen kantlarn ikna ediciliini muhtemelen yeterli bulacaklarn da dnyorum. rnein anketler, iktisat mezunu rencilerin mesleklerine dair bu dehet verici iddialar kabul ettiklerini gsteriyor ve Pentagon Raporlar[4] gibi ABD Hkmeti'nin i ileyiini en iyi gsteren birinci el belgeler, siyaset bilimi blmlerinin zerinde almaya tenezzl bile etmedii materyaller arasnda yer alyor. Ama ya edebiyat teorisi? Bu kesinlikle dzmece olamaz. Her eyden nce, edebiyat teorisinin anlalmas en g uygulayclar genellikle radikallerdir ve yalnzca zkara hizmet eden mistifikasyon ise radikal bir tutum olamaz. Yine de, bir ngiliz Edebiyat retmeni olduunuzu ve yksek maa, entelektel stat ve srekli kadro gvencesi istediinizi varsayalm. Edebiyat okumak ve tartmak, bunca nimete ulalmasn nasl salar? Bu tr "alelade" bir faaliyetin ngiliz Edebiyat retmenliinin esasn oluturduunu kabul etmek, yksek maalar, yksek staty, srekli kadro gvencesini ve uzak mesafelere yaplan konferans gezilerinin merulatrlmasn zora sokmaz m? Bu dlleri merulatrmak iin uzmanlalmas yllar alan ve en azndan onlarn bak asna gre, bazlarnn dierlerinden daha iyi kulland bir "teori" olmas gerekir. Edebiyat teorisine bir gz atn; ylesine youn ve mulak hale getirilmi, anlalmaz bir kavramlar ve tabirler yumadr ki; Rasyonaliteden bir sreliine uzaklama niyetinde olmayann iine yaramaz.

 Ne kar klabilir ne de yanl olduu ortaya konulabilecek kadar anlalabilir. Bunu yapmaya teebbs eden olursa, her eyden nce teoriyi anlamad ne srlerek alay edilir. Bu yzden, edebiyat kuramclar anlalmaz "sylemleri"ni srdrdke, savunabilecekleri bir akademik mevkinin sahibi olurlar. Birok rencinin olan bitene dair zerrece bir fikrinin olmay yznden kendini aptal gibi hissetmesi, cemaatten birinin kp bindikleri gemiyi batrmas iin yeterli olmaz. Yukarda sylediklerimin ok ar olduunu ve savunmak iin yeterli kantlar olmakszn ortaya konulan bir varsaymdan ibaret olduunu kabul ediyorum. ddialarm belirli metinlere dayal kantlarla desteklemekteki eksikliimin altnda, deerlendirme yapabilecek kadar anlayabildiim bir edebiyat teorisi kitab bulma abalarmn boa kmasnn yattn da kabul ediyorum. te size, romanlar, filmler, MTV, modern mimari, pop arklar ve modern edebiyat hakknda grece daha az mulak eyler syleyen edebiyat kuramclarn okumak iin bile anlamanz gereken "sylem" trleri: postmodern an, ikilikler,[5] stbelirlenmi atma, saf sistematiklik, postyapsalclk, yorumsamaclk,[6] st-anlat, yapbozum, indirgenemez maddilik, semiyotik ve diyalojizm.[7] Bu arapsa terimleri anlamyorum ve pop mzikte Talking Heads,[8] TV'de "Cesur ve Gzel", Hollywood'un Yldz Savalar, beyzbolda Dodgers Stadyumu ya da edebiyatta Ishmael Reed zerine anlaml yorumlar yapmak iin bunlar kullanmaya ihtiyacm olduundan da kukuluyum. Bu yzden de, bu terimlerin hibir ey ifade etmedii varsaymmn yanl olabileceini memnuniyetle kabul etmeye hazrm. Belki de Madonna'y "kuramsallatrmak" iin ihtiya duyulan kavramlar tam da "indirgenemez maddilik" ve "saf sistematiklik"tir. Ama yle olsa bile, edebiyat kuramclarnn elde ettikleri sonular anlatmalar, poplerletirmeleri ve genelde anlalabilir hale getirmeleri yine de mmkn olabilmeliydi. Bylece bizler de tm bu mulak terminolojinin gerisinde baz gereklerin bulunduunu anlayabilirdik. En zor fizik teorileri bile tanmlanabiliyor, bylece ortalama insanlar temel sonular ve sorular hakknda epey fikir sahibi olabiliyor. Eer kuarklar,[9] gluonlar,[10] byk patlama ve kara deliklere ilikin teoriler tanmlanabiliyorsa, gndelik kltr ve iletiime ilikin teoriler haydi haydi tanmlanabilmelidir. yleyse ltfen biri bana, edebiyat teorisini anlamak iin ne okuyabileceimi sylesin. Bylece ben de varsaymmdan vazgeer, bilgilendirici bir zet yazarm. Yukarda sraladm terimleri, Z okuyucularnn yzde birinin bile tanmlayamayacana bahse girerim. yleyse, kuramclar bizim de iin iine girmemize izin verseler mantkl olmaz m, tabii gerekten ortada bir ey varsa?

ANT-RASYONALZM
Michael Albert Toplumumuzda bir "anti-rasyonalite" eilimi hzla yaylyor. Kapsamn ve derinliini belirlemek zor; ama yle grnyor ki, en ok sol saflarda telaffuz ediliyor. u deneyimleri ele alalm: Yaklak sekiz ay nce Maryland eyaletinin Amherst kentinde, bir grup aktivist ve akademisyene yaplan bir konumada, konumac srarla "fazla mantkl" bulundu. Gereinden fazla kant, varsaym ve iddia sunduu, buna karlk konumasnda duygulandrc tasvirlere ok az yer verdii sylendi kendisine. "Bilimsel tarz" szlerini deersiz hale getiriyormu. Fikirleri a priori[11] dikkate alnmad. Birka hafta sonra, Ortabat'da yaymlanan anarist bir bayaz aktivistlere, o zamana kadar son derece sayg duyulan bir yorumcunun yazlarndan bundan byle phe duymalarn tavsiye etti. Yolda kendini "Bat Teknolojisine" fazlaca kaptrmt. Teknolojinin ok fazla sayda nimetini kabul ediyordu ve bu ball yznden konumalar phe uyandryordu. Daha yakn bir zamanda, New Yorklu bir solcu bir toplantya katld. Bu toplantda yaplan bir sunumun ieriine katlmadn, kendi grlerinin ciddi lde farkl olduunu aka ifade etmesinden dolay bir ok kii tarafndan "fazlaca akszl" bulunarak eletirildi. Akszlln drstlk olduunu ve dolaysyla iyi bir ey olduunu syleyerek yant verdiindeyse kendisine akszlln "fazlaca kavgac bir davran" olduu sylendi. Bundan byle, gerekli olduu durumlarda "bakalarnn szlerini kendi grleri asndan daha kabul edilebilir hale getirmek iin yeniden yorumlamalym." Byle yapmak, keskin gr ayrlklarn nlermi ve "gerekten sayg gstermesini" salarm. Ardndan, Chicago'da birilerinin kltrmz hakknda (ne olduunu tam hatrlamadm) bir iddiann doru olduunu ne srmesi nedeniyle bir tartma kt. Baka bir aktivist, bu iddiay dile getirene ne bu iddia ne de bir bakas iin hakikat diye bir ey olmadn syledi. Hakikat yerine rakip yorumlar, olaslklar ya da hikyeleri tartmak daha iyimi. Hakikat fazlasyla nihai, fazlasyla kapal ve fazlasyla emrediciymi. Tek bir hakikat, bizi bilgiye ulatran tek bir bak as ve dolaysyla tek bir doru cevap yokmu. Son olarak, John F. Kennedy (JFK) ve Vietnam konusunda yakn gemite dile getirilen ulusal aptaki iddialar biliyoruz. nce ortaya bir gr atld: JFK, sava bitirmek istemiti ve bu yzden ldrlmt. Ardndan, baz veriler bu gre uygun hale gelecek ekilde "yeniden yorumlandnda" ya da "eilip bkldnde" veya imal edildiinde herhangi bir sorun kmad. te yandan, tm dier kantlar tercih edilen grle elitiinde rahatlkla grmezden gelinebildiler. Devam edebilirim; stelik yalnzca buna benzer spesifik rneklerle deil, zellikle Bat Kys'nda komplo teoriciliinin ykselmesini ve elbette postmodernist teorinin akademideki kafa kartrc etkisini de kapsayan daha genel eilimlerle de devam edebilirim. Mesele tm bu fenomenlerin ayn olmas deildir. Ayn deiller. Mesele, tm bu rneklerin gr ayrlklarn ya da makul dnce tarznda bir azalmay barndrmas da deildir. Asl mesele, tm bu rneklerin anti-rasyonaliteyi bir erdem mertebesine ykseltirken rasyonaliteyi bir gnah mertebesine indiren anti-rasyonel eilimin paras olmasdr. Bu eilimle ilk karlatmda, sadece abucak ortadan kaybolacak esrarengiz akademik heveslerden biri gibi grnmt. Ama imdi "anti-rasyonalizm"in ne kadar fazla koldan beslendiini grdke, nceki iyimser dncelerimin kendi kendimi kandrmak anlamna gelebileceinden endieleniyorum. Anti-rasyonalizmi hangi geerli kavraylar besliyor? Anti-rasyonalizm makul bir dnce tarz m? Ne tr etkileri olacak gibi grnyor? Panzehiri nedir? Anti-Rasyonalizmin Geerli Kaynaklar Anti-rasyonalizm ksmen, her eye ramen en bilinli rasyonel faaliyet olan bilime ilikin eitli

grlerden kaynaklanr. Bu grler, feminizmin bilim alanndaki maizme ynelik saldrlarn, okkltrcln bilimdeki rkl reddetmesini, toplumsal ekolojinin bilim alanndaki indirgemecilie kar btnlk savunusunu, antropolojinin bilimdeki soyutlamaya kar deneyimi ne karmasn, hmanistlerin "bilimsel ynteme" kar farkl bilme biimlerini nemsemesini, saduyunun bilimsel propaganday reddetmesini ve ii snfnn koordinatr snf sekinciliine kar besledii dmanln kapsar. Kaynak 1, FEMNZM. Feminist eletiriler, bilim insanlarnn sorduklar sorularn ve hatta verdikleri yantlarn genellikle cinsiyeti varsaymlar ierdii konusunda hakldr. Dahas, kadn bilim insanlarnn dland, daha snrl olanaklar olan konumlarda altrld, her eye ramen baarl olurlarsa tuhaf gzlerle bakld da kesinlikle dorudur. Bilim, ou zaman cinsiyetidir. Kaynak 2, OKKLTRCLK. okkltrc aktivistlerin iaret ettii zere, ister asimilasyon ister yok etme yoluyla olsun kltrel farkllklar tektipletirme abas, kafatas rkl ve benzeri grleri savunan bilim insanlarnn desteini almtr ou zaman. Benzer bir ekilde, bilimsel kurumlama da bnyesinde neredeyse tamamen Avrupa merkezli kltr barndrr ve bu yzden de nc Dnyal bilim insanlarn genelde dlar ya da en azndan byk lde rahatsz eder. Bilim, ou zaman rkdr. Kaynak 3, EKOLOJK AKTVZM. Yeillerin iddia ettii gibi, "evremizi tamir etmeye" ynelik indirgemeci ve teknolojik yaklamlar da tamir etmeye altklar evreyi kirleten bacalar ya da sznt yapan borular kadar ekolojik sorunun bir parasdr. Benzer bir ekilde, bilim insanlar genellikle gerekliin i balantlarn grmezden gelir ve ekolojik dncenin btncl boyutunu dnce yaplarna dahil etmeyi reddederek ounlukla paralar vurgular. Bilim, ou zaman kirletir. Kaynak 4, ANTROPOLOJ. Antropologlarn belirttii gibi bilim insanlar, bilimsel aletleri, dilleri ve yntemleri olmamakla birlikte, tecrbe yoluyla byk bir bilgelik ve kavray edinmi topluluklar ou zaman hie sayar. stelik, bilimin iddetli saldrs altnda tarihsel olarak biriktirilmi deneyim de bylece ou zaman sonsuza dek kaybolur. eitli bitkilerin iyiletirici glerine ilikin kabileye ait bilgiler ya da evreyi tahrip etmeden baarl olan tarm yntemleri genellikle aalanan, gz ard edilen ve nihayetinde sonsuza dek kaybolan bilgeliin aikr rnekleridir. Bilim, ou zaman smrgeletirir. Kaynak 5, HMANZM. Hmanistler bilim insanlarnn taklit, kurgulama, iirsel ifade, dramatizasyon, formelletirilmemi deneyim, inan vs. gibi kantlamay ve hatta bazen mantk kurallarn gz ard eden bilme biimlerini aaladklar ve sz konusu yaklamlarn gayet baarl ekilde ele ald devasa varlk alanlarnn, bilimsel analize meydan okuduunu kabul etmedikleri konusunda hakldr. Bilim, ou zaman kendi gcn abartr. Kaynak 6, SADUYU. Popler saduyu, gayet doru bir ekilde, birok sradan insana, fizyon reaktrlerinin emniyetli olduunu iddia eden bir nkleer fizikinin, sigarann gerekte kansere yol amadn iddia eden bir biyokimyacnn ya da almann, beceri ve glenme dzeyine gre farkllaan bir i hiyerarisine gre dzenlenmesi gerektiini syleyen bir mhendisin ikiyzl olduunu syler. Bu kiilerin cafcafl ve "istatistiksel olarak dorulanm" uzman tanklklar, en yksek fiyat verenin kullanmas iin ssl ambalajlara konmu katksz zrvalklardr. Bilim, ou zaman ihanet eder. Kaynak 7, SINIF BLNC. Son olarak, doktorlar, yneticiler, bilim insanlar ve "koordinatr snfn" dier temsilcileri, sahip olduklar ileri derecedeki bilgilerin kendilerine, atomun doasndan akn ya da umudun anlamna kadar her konuda neyin doru neyin yanl, neyin iyi neyin kt olduunu belirleme hakk verdiini, bylelikle hayatlarmz nasl yaamamz gerektiini bizim admza kararlatrmaya yetkili olduklarn iddia ettiinde, emekiler bunun su katlmam bir zkara hizmet etme ideolojisi olduunu dnmekte elbette hakldr. Bilim, ou zaman smrr. Dorulanm bir bilgi btn anlamnda bilim, bazen snrl ve nyargl ya da alelade propagandadan ibaret olabilir. Dorulanm bilgileri biriktirme pratii anlamnda bilim, sorular ve

cevaplar itibariyle sklkla arptlr; farkl gndemleri olanlar zerinde ou zaman egemenlik kurar ve de sklkla sadece alnp satlan bir eydir. Dorulanm bilgiyi biriktiren insanlar anlamnda bilim insanlar, bazen dar grl, mekanik, smrgeletirici ya da ikiyzl olabilirler. Dahas, tm bu sorunlar asl olarak allagelmi snf, rk, iktidar ve toplumsal cinsiyet eksenleri etrafnda ortaya kar. Dolaysyla bilim, gayrimeru bir toptanlatrc proje olabilir, daha az bilimsel biimde sunulan bilgiyi marjinalletirebilir ve aynen bilime ynelik eletirilerin iddia ettii gibi en iren projeleri, grnte hayli rasyonel ekilde savunabilir. Los Alamos'ta atom bombas gelitirmek zere yrtlen kapsaml disiplinleraras projede alanlarn biyografilerinden, etkili bilim insanlarndan bir tekinin bile, alma boyunca ne yaptklarna dair tek bir ahlaki soru sormam olduunu okuyoruz. Daha da kts, projede alan bilim insanlarnn nemli bir ksm, yeni rettikleri silahn ak havada patlatld takdirde atmosferi tututurmasnn muhtemel olduunu ve bylece yeryzndeki tm yaam sona erdirebileceini dnyordu. Her halkrda bombay atelediler, sonra da patlamann ardndan gelen ykm deerlendirmek zere sa kalabildikleri iin rahatlama duyduklarn ifade ettiler. yleyse "Anti-Rasyonalizm"de Yanl Olan Ne? 1965-1969 arasnda MIT'de[12] renciyken, bilimin neredeyse ifrata varan kendini beenmilii ve ikiyzllne kar mcadele etmeye epey bir zaman ayrrdm. Okula "Charles Nehri'nin kysndaki Dachau"[13] derdim ve okuldaki saygn bilim insanlarna aalk deerlere sahip olduklar ve genellikle bakalarnn haklarn hkmedici bir ekilde gaspettikleri iin kfrederdim. Meknn zel karakterinden dolay, gl duygular hissetmenin yanl bir ey olmadn ve daha ciddi analizlerin rettii kavraylar nasl kullanmak gerektiine karar verirken, gerek manta gerekse heyecanlandrc tantanal rneklere dayanarak srarla duygularn ve deerlerin ncelikli bir yere sahip olmas gerektiini savunurdum. Etrafmdaki dnya apnda bilim insanlarnn ouna kar duyduum dmanlk, gnmzde ekolojistlerin, feministlerin, okkltrclerin ve sradan makul yurttalarla iilerin bugnn uzmanlarna kar hissettii dmanlkla rahatlkla kyaslanabilir. Dahas, aradan yaklak bir eyrek yzyl getikten sonra, bu konu hakkndaki grlerimde bir deiiklik olduysa, yalnzca daha da militanlatn syleyebilirim. Ancak rasyonaliteyi ve mant asla eletirmedim; sekincilik ve koordinatrizm-kartl projemin bir paras olmakla birlikte, entelektalizm-kartl benim iin lanetlenilecek bir eydir. u ayrmlar nemlidir: (1) Bilimsel bilgiyi ve bilim insanlarn eletirmek, dnyay daha iyi bir yer haline getirmek iin onu anlamaya almann bir parasdr. Aslnda, bu tr eletiri bizzat bilimin asli faaliyetlerinden birisidir. Dahas, (2) insanlara ar indirgemecilikten kanmak, bilimsel anlaylarn kapsayclnn abartlmasna kar nlem almak ve cinsiyeti, rk ve snf[14] nyarglarn nn kesmek iin kullanabilecekleri yntemler nermek, bilim insanlarna (ve siyasi aktivistlere) yardm etmek iin yararl bir yoldur. te yandan, (3) akl ve mant, bilimin yol at birok ktln kayna olarak eletirmek yanl anlamaya dayal bir zinkr eylemidir. Hem yanltr hem de dnyay daha iyi bir yer haline getirmek konusunda hibir ilevi yoktur. Tam tersine, en berbat dinsel, Stalinist, burjuva ve faist demagoji trleriyle uyumlu bir tavrdr. Evet, eletirmenlerin bilimde bulduu hatalar ou zaman gerekten mevcuttur. Aslnda ayn cinsiyeti, rk, snf ve ekolojik hatalarn farkl versiyonlarn eitli kesimlerden hemen herkes sergiler. Ama nasl ki bu hatalar toplumun her kesiminden insanlarn soluk alp vermesi, beslenmesi, uyumas ya da remesi yznden meydana gelmiyorsa, bilimde de bu hatalar, bilim insanlarnn kantlama kurallarna uymas, karsama yapmas ya da kendi inanlarn inatla savunmas yznden ortaya kmaz. Tam tersine, geni anlamda toplumun egemen kurumlar, hepimiz iin olduu gibi, bilim insanlar iin de hayatlar boyunca dllendirilmeleri iin ne yapmalar gerektii konusunda belli snrlar izer; yetitirilme tarzlar ve eitimleri, kavramlarn ve duygularn snrlandrr; ve bilim insanlarnn dorudan ierisinde alt kurumlar gndelik tercihlerini snrlayan tarafl rollere sahiptir. Dahas, bu

gereklikler olaan yollardan uygun ekilde ilenip gelitirildiinde nasl spor, tiyatro, alma ve aile hayatyla ilikili olumsuzluklar aklyor, hatta ngrebiliyorsa, modern bilimde yaygn olarak var olan olumsuzluklar da kolaylkla aklayabilir ve hatta ngrebilir. Nasl ki sorunlarn kaynan atletlerin bedenlerinin metabolize etme srelerinde, aktrlerin rol ezberleme yntemlerinde, iilerin el-gz koordinasyonunu salama biimlerinde ya da aile bireylerinin konuurken azlarn kullanyor oluunda aramyorsak, bilim alannda karlalan sorunlar da bilim insanlarnn kulland "dnme biimleri"nde var olan "daha temel" bir yozlama sebebine balayamayz. Bu alanlarn tmn kuatan kurumsal ve toplumsal balam ve bu balamn insanlar yerine getirmeye zorlad bilimle, sahneyle, iyeriyle ve aileyle ilgili roller yeterli aklamay salar. Bunun yan sra, bilim ile insanlarn hayatta yaptklar dier eyler arasndaki farkn, ou "anti-rasyonalist" tarafndan son derece yanl anlaldn grmek de nemlidir. Anti-rasyonalistlerin ounun kafasndaki bilim insan arketipi genellikle ya ldrm, atlak bir fiziki ya sradan bir burjuva iktisats veya kendini zenginlere satan aalk bir fahiedir. Birincisi, ciddi bilim insanlar sezgiyi, nseziyi, tahminleri, deneyimleri ya da bizi yeni bir fikre gtren baka herhangi bir yolu reddetmez. Bilim insanlar da tpk dier herkes gibi bunlarn hepsini hemen her zaman kullanr. kincisi, ciddi bilim insanlar snamay yalnzca mantk ve karsamaya dayandrmazlar. Tam aksine deneyi, bir baka deyile gerek olaylar ve deneyimi belirleyici konuma ykseltirler. ncs, iktisatlar, sosyologlar ve psikiyatristler gibi kendilerine bilim insan grnm verenler bazen bilgilerinin menzilinin her eyi kapsadn ve bilgeliklerinin ufkunun snrsz olduunu iddia etseler de, ciddi bilim insanlar: (1) kantlama kurallar, mantk ve teorinin bize akla yatkn bilgiler salayabilecei btn eylerin kmesi ile insanlarn ilgilendii btn eylerin kmesi karlatrldnda, ilkinin epeyce kk kaldn ve (2) her bilginin koullu olduunu ve gelecekte herhangi bir zamanda yanl olduunun ispatlanabileceini kabul eder. Bu yzden de ne gariptir ki, gerekte bilimi, bilim olmayandan ayran husus tam olarak: (1) bilimin, kendi iddialarn sabit dogmalar olarak muhafaza etmek yerine onlar deitirmeye istekli oluu; (2) bilimin birbiriyle elien birden fazla aklamay en azndan aralarndan birini semek iin ikna edici bir yol olmad durumlarda ezamanl olarak kabul etmeye ak olmas; (3) bilimin herhangi bir kiinin iddialarn deerlendirirken diplomalara, otoriteye ve hatta gemi baarlara itibar etmemesi ve (4) bilimin uyumazlklarda deneyimi asl hakem konumuna ykseltmesidir. Bir baka deyile, gerek bilimin ayrt edici zellii, tam da kendisine yneltilen eletirilerin hedeflediini syledii amalara olan balldr. Son olarak yine ne gariptir ki rasyonalitenin, mantn ve kantlama kurallarnn kullanlmas rk, cinsiyeti, snf ve ekolojik duyarszlklar retmeye eilim gstermek yerine, bu arptmalara kar koymaya yardmc olur. Buna karn, rasyonalitenin, mantn ve kantlama kurallarnn kullanlmas, egemen kurumsal bir balamdan gelen basklar dengelemek ve dolaysyla bu olumsuzluklarn bilimsel dnce ve pratie bulamasn engellemek konusunda her zaman yeterli olmayabilir. Anti-Rasyonalizmin Etkileri Anti-rasyonalizm, bilime dair yanl bir kavray ve herhangi bir dayanaktan yoksun muhalefet ataklar nermenin yan sra daha stratejik nitelikte baka sorunlar da barndrr. Burada, bunlardan ne deineceim. Birincisi, aktivistler, toplumsal koullar iyiletirmeye ynelik mcadelelerinde byk silahlara, byk medyaya ve byk miktarda paraya esas olarak zihinleriyle ve bedenleriyle kar koyarlar. Anti-rasyonalizm, "Haydi gelin zihnimizin nemli bir ksmn kullanmay reddedelim" diyor. te bu ilgin bir strateji. Daha mcadele balamadan en temel varlnzdan vazgein. kincisi, sistematik olarak rasyonel olmamay semek gibi bir ey elbette sz konusu olamaz. Bu, cinnetin tesinde bir durum, bir tr kalc regresyon olurdu. Bununla birlikte, dier faktrlerin rasyonalitemize baskn gelmesinin derecesini snrlamaya ya da artrmaya almak anlamnda

kukusuz daha az veya daha ok rasyonel olabiliriz. Fakat tabii ki btn anti-rasyonalistler gerekte rasyonaliteyi kullanrlar. Rasyonalite, eninde sonunda insanlarn nasl dndn adlandrmak iin kullanlan baka bir isimdir. Bu nedenle, ballklarmz ifade ederken ve eylemlerimize karar verirken ksmen rasyonalitemize dayanrz, ksmen de arzu, korku ve alkanlk gibi ek unsurlara. Rasyonalitenin ileyii hakknda ve hatta (mantk dediimiz ve ayrntl ekilde tanmlayabileceimiz boyutu dnda) rasyonalitenin eitli boyutlarnn doas hakknda ok az ey biliyor oluumuz, kukusuz hepimizin neredeyse her zaman byk lde rasyonel davranmasn engellemez. Gerekten de, felaket dzeyinde sonularla karlamadan ne bir btn olarak rasyonaliteden ne de sadece mantktan uzun sre vazgeilebilir. Bu yzden, eer anti-rasyonalistlerin gndemi rasyonaliteden vazgemek olsayd, gttkleri dava yalnzca aptalca olmakla kalmaz, ayn zamanda daha batan baarszla mahkum olurdu. Bununla birlikte, belirli balamlarda insanlar kant ve akl yrtmeyi kullanmay azaltabilecekleri iin, anti-rasyonalistlerin kendi inandklar eylerle hemfikir olmayanlardan her seferinde srarla bu ekilde davranmay istemesi ille de beyhude bir aba olmak zorunda deildir. Gerekte, felsefi bir derinlikten yoksun olsa da, bir anti-rasyonalist asndan kendini eletirenlerin asla salam bir kar kta bulunmamasn salamak iin bavurabilecei olduka etkili bir mazerettir. Btn anti-rasyonalistlerin amacnn bu olduunu sylemiyorum; demek istediim udur: Anti-rasyonalizm, az ya da ok kanlmaz bir ekilde bu sonuca yol aar. Solun bu uygulamay giderek artan bir ekilde benimsemesi ise, baz meslekler iin harikalar yaratsa bile, dnyay daha iyi bir yer haline getirme mcadelesi asndan daha batan kendini hezimete mahkum eden bir baka strateji olacaktr. ncs, grler arasnda seim yapmaya alrken ncelikle bavurduumuz aralar olan kant, karsama ve akl yrtmeyi bir tarafa braktmzda geriye ne kalr ki? Hangi aklamalar destekleyeceimize, hangi politikalar savunacamza, hangi grevleri yerine getireceimize nasl karar vereceiz? Bilimin iddias udur: Kendi deneyimlerimizi ve bakalarnn deneyimlerini, kendi sezgilerimizi ve bakalarnn sezgilerini, hatta kendi korku ve tahminlerimizi ve bakalarnn korku ve tahminlerini kullanmamz gerekir; ancak bunlarn hepsi mantn ve kantlama kurallarnn szgecinden geirilmelidir. Tm bu unsurlardan oluan ktleyi "bir argman" halinde birletirmeliyiz; bylece, olgularla temennileri birbirinden ayrt eder ve iddia ettiimiz eyi ikna edici bir ekilde mi ortaya koyduumuzu, yoksa sadece ham bir gr olarak m ileri srdmz deerlendiririz. Ama eer rasyonaliteyi bir kenara bracak olursak, dnceyi iyice incelememize ve balantlar ve ierimleri snamamza yardmc olmas iin manta bavurmak yerine sadece duygularmza, heyecanlarmza, tercihlerimize ya da anlk heveslerimize veya baz otoritelere itaat etmeye gvenmek durumunda kalrz. inde yetitiimiz ve u anda geerli olan kurumsal balam gz nne alndnda, en kuvvetli ihtimal, hangi konumu savunacamza karar verirken ister istemez seenekleri bize takdim edenlerin slubuna ve gemiteki baarlarna bakarak karar verecek olmamzdr. Bilgiye dayal muhakemenin yerini karizma ve sr mant alacak ve Sol, Saa dnecek. te size bir baka muhteem strateji. Bir Panzehir Paranoyak bir birey, CIA'nn peinde olduunu iddia ettiinde, iin iinden kmak zordur. Syleyeceiniz her ey saplantnn bir paras haline gelebilir. Eer anti-rasyonalistler gerekten irrasyonal olsalard, durum hemen hemen ayn olurdu. Kant, mantk ya da karsamaya bavurmak irrasyonel bir ahsn grlerini etkileyemez, nk bunlarn hepsi kafasndaki emaya uyacak ekilde yeniden yorumlanacaktr. Ama anti-rasyonalistler, birka istisna dnda, irrasyonel deildir. Onlar; 1) ya bilim dndaki dier bilme yollarnn deerini kabul etmek isteyen, ama bunu baarmak iin kendini bilimi ktlemek zorunda hisseden insanlardr; 2) ya ilerin mevcut durumundan hakl olarak rahatsz olan, bilim insanlarna ve dier otorite figrlerine kar geerli nedenlerden dolay dmanlk duyan, ama uygulanabilir bir alternatifi olmayan, bu yzden de kendi tarafnda grnen her eyi umutsuzca kabul eden kiilerdir; 3) ya felsefi ihtiam hakknda aprak yanlsamalar besleyen akademisyenlerdir;

4) ya da uzlamazla dt herkesi susturmann yeni bir yolunu bulmu olan ideologlardr. Her drt durumda da anti-rasyonalizme verilecek tek cevap, karlatmz bu olumsuzluklarn gerek kaynaklarn aklamak iin bir araya getirebileceimiz her deneyimi, gerekeyi ve kant kararllkla kullanmak ve insanlarn umutlarn ve isteklerini daha iyi karlayabilecek gerek bir alternatif vizyon ve strateji sunmaktr. Ama yol boyunca, rasyonaliteye saldrlmasna boyun ememek ve anti-rasyonalistlere samimi bir ekilde saygyla yaklarken destekledikleri fikirlere dorudan kar kmak yararl olabilir.

RASYONALZM
Michael Albert Geen sayda nezaketi bir tarafa brakarak "irrasyonalist" olarak adlandrdm kiilerin iddialarn rtmtm. Bilimsel dnceye ve "Bat rasyonalitesine" kar klarnn nasl bir yanl anlamann ve gericiliin rn olduunu farkl argmanlarla ve rneklerle gstermitim. imdi, inkrc bir silip sprme ilemi, geriye kt bir duygu ya da muhtemel bir boluk brakabileceinden, bu "fkeyi", zellikle siyasi analiz asndan "rasyonel olmay" tanmlamakta ve savunmakta kullanacam. lk olarak, "rasyonel olmay" salayan nedir? 1) Bunun doru olmak anlamna gelemeyeceini biliyoruz. nsanlar sklkla hem rasyonel olabilir hem de yanl dnceler ne srebilirler. ki rasyonel insan genellikle zt sonulara varabilir, ikisinin de doruyu sylemesi mmkn deildir. Dolaysyla rasyonel olmak her zaman hakikati bulmak anlamna gelmez. 2) Ayn zamanda, "rasyonel olmann" farkl dereceleri olduunu da biliyoruz. Hepimiz belirli bir noktaya kadar kolaylkla "rasyonel" olabiliriz ve daha yksek bir kesinlik dzeyine ulaabilmek iin hatr saylr lde aba sarfetmemiz gerekebilir. Dahas, tanmlanan zel problemle balantl olarak ayn cevab bulabiliriz de bulamayabiliriz de. 3) Rasyonel olmann mantkl olmann tesinde bir ey olduunu da biliyoruz. Mantk kurallarna dikkatle uyduklarnda bile, irrasyonel olduunu dndmz insanlarla hepimiz karlamzdr. Mantkl olmak, rasyonel olmay tek bana salamaz. 4) Son olarak, rasyonel olmann dogmatik olmaktan farkl olduunu biliyoruz. Rasyonel olmak, hem hatal olma olasln kabullenmeyi hem de iddialarmz tekrar tekrar snayarak hata olasln deerlendirmeye hazr olmay ierir. yleyse, szcn bildiimiz kullanmlarndan kardmz bu genel kurallara gre rasyonel olmak ne demektir? Szlk bize rasyonel olmann, "bilinen ya da varsaylan olgulardan mantksal karsamalarda bulunmak" olduunu sylyor. Balang yaklam olarak olduka iyi saylr. Tanmmz bu olduunda "rasyonel olma"nn bizi doru sonulara ulatrmas, ancak "bilinen ya da varsaylan olgular" doru ve yeterli kapsayclkta olursa ve bu olgular mantksal karsamalar yapmak iin kullanrken hata yapmayacak kadar iyi anlarsak mmkn olabilir. Sonu olarak, bu rasyonalite tanmyla yukardaki koul salanm olur. 1) Rasyonel olduumuzda bile yanl karsamalarda bulunabiliriz. rnein, bizim doru olduunu dndmz olgular yanl olabilir, bylece yanl karsamalara yol aabilirler. Ya da gerekte ek olgular karsamalarmz yanllarken, olgularmzn can alc nemde olan btn her eyi temsil ettiini dnebiliriz. Ya da mantksal karsamalar yapabiliriz, ama bunlar baz doru olgularn yanl anlalmasna dayanabilir.

2) "Rasyonel olma"nn derecesini artrmak, ilgili olgular ne srerken ok daha itinal davranmaya, mantksal karsamalar dikkatli bir ekilde yapmaya karlk gelir ve dolaysyla karsamalarmzn doru olma olasln artrabilir. 3) Mantkl olmak bir kimseyi rasyonel yapmaya yetmez, nk iyi bir mantk yrtmenin yanl ya da eksik bilgiyle yaplmas, ancak tesadfen doru karsamalara yol aacaktr. 4) Doru karsamalar, doru olgulara ve mantksal analizlere bal olduundan, iddialar yalnzca inanca dayanarak kabul edilmek ya da reddedilmek yerine snanabilme zelliine sahiptir. Bir iddiay ortaya atanlar ve deerlendirenler onu snayabilmeli, hatta mutlaka snamaldr; ortaya yeni kantlar ktnda da yeniden snamaldr. Bu tanma gre insanlar hemen her zaman, en azndan bir lde rasyoneldir. Ne olursa olsun yaptmz hemen her eyde "bilinen ya da varsaylan olgulardan mantksal karsamalarda" bulunuruz. nsanlar genellikle en azndan bir lde rasyonel olduklar halde, yukarda (1) kknda deinilen nedenlerden dolay hatalara ska rastlanr. Dahas, yanl yorumlanan olgulara inanma ya da duygularmzn veya korkularmzn mantk yrtme kapasitemize baskn kmasna izin verme biiminde ortaya kan nyarglara ska rastlanr. Bu nyarglar arya katnda, sonucu elbette irrasyonel olarak niteleriz. Eer bilinli bir ekilde yaplyorsa, bunu ikiyzllk, maniplasyon, artniyetlilik vs. olarak adlandrrz. yleyse szlk tanm neden yalnzca "balang yaklam" olarak deerlendirilmelidir? Bir eyler, yani karmak olduklarnda genellikle teori olarak adlandrlan hipotezler eksiktir. Rasyonel olduumuzda, szlk tanmnn ima ettiinin tersine, her zaman olgulardan mantk yoluyla karsamalara gitmeyiz. Bunun yerine nce karsamalara ular ve ancak ondan sonra bu karsamalarn geerliliini olgular ve mantk yoluyla snamaya alrz. rnein bir nsezimiz, sezgimiz ya da bir tahminimiz olabilir. Bir hipotez oluturmak iin bir analoji kullanabiliriz. Ya da bir bakas bize bir hipotez nerebilir. Mesele u ki, zaten genellikle dnya hakknda bir iddiamz bir hipotezimiz vardr; ancak ondan sonra iddiann doruluunu mantk yoluyla karsayabilmek iin kullanacamz bir olgular kmesi bulabilecek miyiz diye bakarz. Bunun rasyonalitenin szlk tanmna yaplan nemli bir ekleme olmasnn nedeni, ilk adm olarak bir hipotezi ya da teoriyi dnmekle, ikinci adm olarak bunun doruluuna karar vermek arasndaki fark aa karmasdr. Szlk tanmnn ima ettiinin aksine, ilk adm olarak her eyden balanabilir: nseziler, analojiler, kestirimler, sezgiler, tahminler, imgelemin iirsel uular, beyin frtnas ve hatta kavramlarn ya da nosyonlarn rasgele yeniden dzenlenmesi. Bununla birlikte, ikinci adm iin kantlama ve mantk kurallar nem kazandka szlk tanm daha fazla ne kar. Bu aklama sayesinde, gndelik hayatmzdan bilime doru yneldiimizde zihinsel ynelimlerimizdeki tek deiimin, nyarglarmzdan kurtulmak ve rasyonaliteye elimizden geldiince makul bir ekilde ulaabilmek iin kullandmz yntemlerin kodlanmas olduunu grrz. Elbette felsefeciler bu kodlar sralamaya alrlar, ama bilim insanlar felsefecilerin abalarna hemen hi dikkat etmezler. Bilakis, bilim insanlar bu kodlar, zanaatlarn renmenin bir paras olarak hocalarn taklit ederek renirler. Yine de, bu kodlar tam olarak listeleyebilmek ne kadar zor olursa olsun, iin esasnn bilim insanlarnn "kantlama kurallarna" uymaya ve tekrarlanan deneylerin, mevcut deneyimlerin ve zenli mantn nceliine sayg gstermeye ballklar olduunu biliyoruz. Genelde, bilimsel durua yaklatka yanl olgular kabul etme, balantl olgular kapsam d brakma, doru olgular yanl yorumlama ve mantksz karsamalar yapma olaslmz azalr; nyarglarmzn olgular kabul etme ya da karsama yapma iin kullandmz kriterleri eip bkmesine daha az ak hale geliriz. Ve hepsi bu. Kl krk yaran felsefelere dalmak istemediimiz srece, ortada bundan daha fazla bir ey yok. Rasyonalitenin ve bu balamda bilimin ne olduunu anlama srecimiz tamamlanmtr. Anlalmaz kitaplarla dolu ktphaneler bir tarafa, bir siyasi aktivistin bilmesi gerektii dzeyde rasyonel olmak ya da bilimsel olmak ne gizemlidir ne de karmak. Buna karlk, rasyonel olmak ya da

bilimsel olmak bazen ok almay gerektirir. Rasyonel olmak, insan olmakla ilikili birok yetenekten biridir sadece. Rasyonaliteyi uygulamak, en azndan bir dereceye kadar doal bir ekilde iler. te yandan, bilimsel bir rasyonalite standartna erimek daha fazla disiplin gerektirir. Dahas, rasyonalitemizdeki disiplini farkl derecelerde kullanabiliyor oluumuz byk bir anstr; nk hibir arabann gelmediini grdmz bir caddede kardan karya gemeye karar vermek iin eer verilerimizi nyarglar karsnda snamak, btnlkl olup olmadklarn karlatrarak kontrol etmek ve benzer deneyler yapan bakalarnn onayn beklemek zorunda kalsaydk, kar tarafa asla geemezdik. te yandan, eer yalnzca her iki tarafa da baktktan sonra doru eyi yapmakla ilgili kendiliinden rasyonalite dzeyine eriebilmi olsaydk, bu defa da buhar gcn ya da ya da elektrii kullanma sunmaya yetecek fizik kavrayna, antibiyotikleri kullanma sunmaya yetecek biyoloji bilgisine, eitli temizlik maddeleri yapmaya yetecek kimya bilgisine vs. asla ulaamazdk. Dolaysyla, farkl kesinlik derecelerinde "rasyonel" olabilmenin hi kukusuz yararn grsek de, bu esnekliin kimi zaman belirli bir durumda, o durumun gerektirdiinden daha dk dzeyde bir rasyonalite kullanabileceimiz anlamna geldii de dorudur. yleyse, siyasal yarglara varabilmek iin, caddede kardan karya gemekten bilimsellie kadar uzanan yelpazede hangi dzeyde rasyonaliteye ihtiyacmz var? Baz Vaka ncelemeleri Diyelim ki tartmal bir hipotezle karlatk; rnein, "Eer John F. Kennedy (JFK) birazck daha uzun yaayabilseydi, Vietnam Sava'n bitirecekti. Bu yzden ldrld. Bu olay, o andan sonra ABD'de hayatn ve hkmetin niteliini ciddi bir ekilde deitirdi." Bunu kabul edecek miyiz, etmeyecek miyiz; buna nasl karar vereceiz? Birok ey, ilgili arka plana ilikin elimizde var olan bilgi birikimine baldr. karsama yapmak iin kullanabileceimiz "bildiimiz ya da varsaydmz olgular" nedir? Eer aralarnda, toplumsal ilikilere dair olduka kapsayc, kendini defalarca ispatlam bir teorimiz varsa, taban tabana zt bir hipotez ne srldnde neredeyse hi duraksamadan reddedebiliriz. Bu, bir arabann geldiini grdmzde kardan karya gemememiz gibi bir eydir. Ama tabii ki buradaki mesele aslnda udur: Bu yeni balamda teorimiz aslnda yanlsa, bu tepki gsterme biimi ou zaman ne kadar geerli ve etkili olursa olsun, karsamamz yanl olacak ve hipotez hakknda yanl bir deerlendirmeye varacaz. Daha da kts bu dinamik, nceleri ikna edici olan teorimizin hatal olabileceine dair yeni kantlar tekrar tekrar deerlendirmek yerine, imdiki ve gelecekteki eylemlerimizi dikte etmesine msaade ettiimiz, iyi niyetli olmakla birlikte zihni donuklatran bir sekterlie yol aabilir. JFK hipotezini, yalnzca tercih ettiimiz teorik kavraya ters dt iin igdsel olarak reddetmenin alternatifi u olabilir: Teorik anlaymzdan ne kadar emin olursak olalm, ortaya atlan hipotezi otomatik olarak dladn sylemek yerine "bilinen ya da varsaylan" daha temel olgulardan balayarak hipotezin reddedilmesine yol aacak bir akl yrtme zincirini ayrntlaryla ortaya koyabilir, bylece teorimizi yeniden snayabiliriz. Bu yolu izlediimizde, teorimizde bir sorun olduunu kefetme olaslmz vardr; ya da alternatif olarak, hipoteze kar kmz daha geni teorik meseleler zerinde uzlama gerektirmeyen snanabilir bir yoldan aklama olanana kavuuruz. Bylece, hipotezin destekileri ya gz ard edebilecekleri ya da "genel kabul gren bir dnce" olarak boyun eebilecekleri bir dogma yerine, mantn ve ncllerini snayabilecekleri, her adm dikkatlice atlm bir akl yrtmeyle kar karya kalrlar. Bu noktada, ya bu akl yrtmeyi dikkatlice deerlendirerek tartmay srdrebilirler. Bu durumda iki olaslk vardr: Nihayetinde ya akl yrtmede gerek bir hata bulup hitopetezlerinde diretebilirler ya da hi hata bulamayp isteksiz de olsa hitopezlerinin yanl olduunu kabul edebilirler. Ya da dier trl, kar kantlar veya mant dikkate almak yerine sekter bir ruh haline girerek keyfi bir kararla bu kar akl yrtmeyi gz ard edebilir ve onu reddedebilirler. Tm bunlar epey soyut grnyor, biliyorum; ama aslnda olduka anlalabilir ve konuyla ilgililer.

Birka rnek bunu daha ak hale getirecektir. JFK hipotezine eitli nedenlerle inanlabilir: sezgiyle, tahminle, Oliver Stone'un filmini[15] seyredip inandrc bularak, Lane'in kitabn[16] okuyup inandrc bularak, belgeleri aratrarak vs. Bunun aksine, rnein sz konusu hipotezi duyduunda Noam Chomsky'nin hkmetin ve toplumun ileyiine dair hayli geni bir teorik kavrayn yan sra, bu tarihsel dneme dair baz bilgilerden oluan bir "bilinen ya da varsaylan olgular" daarc vardr ve tm bunlar onun bu hipotezi hemen reddetmesine neden olur. Chomsky, bu hipotezin gerek dnyann ileyiiyle ve JFK ve dneme dair bilinen olgularla muazzam bir eliki ierisinde olduunu syler. Chomsky'ye gre uzun sredir ciddi ekilde toplumsal ilikilerle ilgilenen birisinin JFK'yla ilgili bu iddiaya inanabilmesi bile balbana anlalmas g bir eydir. yleyse bu durumda ne yapar? Seeneklerden biri, iddiay ya basite grmezden gelmek ya da zerinde ok fazla dnmeden elinin tersiyle bir kenara itmektir. Bu tavrn, hzl ve sorunsuz olmak ve hipotezin deeriyle orantl grnmek gibi baz meziyetleri vardr. Ama ya hipotez varln srdrrse? Bu hipotezi ciddiye alanlar oalmaktadr. Peki imdi ne olacak? Chomsky'nin konumundaki bir kii iin bir sonraki seenek, bir toplum teorisini ksaca zetlemek ve sz konusu hipotezin tekrar tekrar dorulanan bu teoriyle tutarl olmadna ve dolaysyla yanl olduuna iaret etmektir. Tartmann banda bu mmkn olabilir, ama daha ge bir aamada bunu yapmak sekterlik olacaktr. Artk epey yaygn ve kabul gren bir hipotezin taraftarlarndan, srf evvelce inanlan, belki onlarn da inand bir teoriyle elitii iin bu hipotezi bir kenara atmalarn istemek olur bu. Bunu niin yapsnlar ki? Niin bunu yapmak yerine, "Durun bakalm, yeni iddiamz doru, sizin eski teoriniz ise rtld. Biz yeni fikirlere az. Siz eskiden tuttuunuz yolda inat ediyorsunuz ve sekter davranyorsunuz" demesinler? yleyse bir sonraki seenek, ayrntl olarak sralanm olgular ve ak ekilde ifade edilmi bir mantk ieren kapsaml bir akl yrtme sunmaktr. Bu akl yrtme, JFK hipotezine inananlar "bilinen ya da varsaylan" snanabilir olgulardan hareketle bizatihi bu hipotezi mantksal olarak reddetmeye gtrecektir. Evet, eer derginin bu saysndaki makalesine bir gz atacak olursanz, Chomsky'nin yapt ey de budur. JFK hipotezini belirli bir inanca dayanarak benimsenmesi gerekmeyen, tam tersine okurlarn deerlendirebilecei rasyonel bir yoldan rtmeye almaktadr. Dahas, okurun ya sz konusu akl yrtmedeki "bilinen ya da varsaylan olgularn" bazlarn yanl bulaca; ya akl yrtmede kullanlan mant ksmen hatal bulaca ya da eer byle bir ey bulamazsa, akl yrtmedeki iddialarn JFK hipotezini rttn kabul etmek zorunda kalaca yeterince kapsaml bir akl yrtme sunmaya almaktadr. Bu sayede Chomsky'nin makalesi, tartmay dayanaksz bir dogmalar atmas olmaktan karp snanabilir kantlarn ve karsamalarn daha bilimsel nitelikteki balamna yerletirir. Kabaca zetlersek Chomsky, JFK hipotezini desteklemek iin nerilen "bilinen ya da varsaylan olgular" deerlendirip, niin bunlarn yanl olduunu ya da yanl yorumlanm olduklarn gsterir. Bunun ardndan, bilinen ya da varsaylan kar olgular nerir; bu bilgileri nereden aldn ve niin onlara inanlabileceini ayrntsyla anlatr. JFK hipotezinden kabilecek eitli sonular, rnein eer bu hipotez doru olsayd Lyndon B. Johnson (LBJ)[17] ibana geldikten sonra olmas gereken eyleri ele alr ve gerekte olup bitenlerin JFK hipotezinin gerektirdii olgularla nasl elitiini gsterir. Benzer ekilde, sadece savala deil, i ve d politikayla ilgili daha kapsaml meseleler sz konusu olduunda da JFK'nn benimsedii genel tavrn JFK hipoteziyle elitiini gsterir. Bylece, makaleyi okumay bitirdiimizde "Acaba JFK tezini savunanlar bundan sonra ne yapacaklar?" diye merak etmeye balarz. Chomsky, onlarn tezine bir baka tezle cevap vermitir: "Hindiin'e ynelik temel politika, Kuzey-Gney/Dou-Bat ilikileri konusunda Kennedy'nin kar kmad bir ereve ierisinde geliti ve z itibariyle deimeden kald. Bu politikaya gre, halk arasnda destek bulmayan klfetli bir maceradan olabildiince abuk kurtulunmas, ama bunun zaferi garantiye aldktan ABD

uydusu rejimlerin varlklarn srdrebileceine dair artan pheler ortadan kalktktan sonra yaplmas dnlyordu. Taktikler, deien koullara ve alglara gre uyarland. Nesnel durum ve bu durumun nasl algland hesaba katldnda, Kennedy suikasti de dahil ynetim deiikliklerinin temel politika zerinde byk lekli bir etkisi olmad; hatta taktikler zerinde bile byk bir etkisi olmad." Chomsky, yeni hipotezi glendiren ve ayn zamanda JFK hipotezini rten olgular sundu. Acaba JFK tezinin kuramclar Chomsky'nin olgularnn yanl olduunu mu gsterecek? Ya da mantnn hatal olduunu mu gsterecekler? Yahut onun iddialarn basite reddederek ya da a priori gerici olduklarn syleyerek Chomsky'nin akl yrtmesine gerek bir yant vermeden eski iddialarn m tekrarlayacaklar? Yoksa Chomsky'nin iddialarnn geerli olduunu kabul edip hipotezlerinden vaz m geecekler? Bu kiilerin kar karya olduu seenekler bunlardr. Mmkn olduu takdirde, ilk ikisi ve ayrca sonuncusu rasyoneldir. ncs ise deildir. imdi bu makalenin amalar asndan mesele, kimin hakl kimin haksz olduu deildir. Mesele udur: Sol ierisinde ihtilafl herhangi bir tartmay alp Chomsky'nin JFK hipotezinde yaptna benzer ekilde deerlendirebiliriz. rnein, benim daha ok ilgilendiim iki konu u hipotezleri ieriyor: (1) Ekonomimizi dzenlemek amacyla daha iyi bir yol ararken tahsisat iin pazarlar ekonominin bnyesine dahil etmeliyiz, nk pazar mekanizmalar geni lekte dzenli bir tahsisat salamann en etkin, en verimli ve ayn zamanda en az zararl olan yoludur; ve (2) radikal fikirleri ve vizyonlar geni izleyici/dinleyici kitlelerine ulatrmaya abalarken, eylemlerimizi ve dilimizi yazl ve grsel ana-akm medyada kolayca haber yaplabilecek biimde ekillendirmeliyiz. Solda yer alan birok kiinin muhtemelen dnmekte olduu ek hipotezler arasnda ayrca unlar vardr: Leninist rgtlenme endstrilemi toplumlarda hayat devrimciletirme grevi iin gayet uygundur. Eer toplumun daha az baskc olmasn istiyorsak, bunu aslen seimler yoluyla deiim salayarak yapmalyz. Radikallerin deiimin gereklemesini salamak iin paraya ihtiyac var ve para da zengin insanlarda bulunuyor; yleyse deiim isteindeki radikaller kaynak salama abalarn zengin kesimler zerinde younlatrmal. Ve saire. Her bir durumda farkl tartma trleri ortaya kabilir. Sz konusu hipotezin taraftarlar ve ona pheyle bakanlar, kantlara ve mantksal akl yrtmeye bavurmadan kendi tercihlerini irrasyonel bir ekilde uluorta haykrabilir, kimse fikrini deitirmez, kimse bir ey renmez, bol bol kuru grlt olur vs. Aslna bakarsanz, tartmann bir taraf daha rasyonel bir tutuma ynelse bile, dans etmek iin iki kii gerekir. Her iki taraf da dogmay amad srece hibir ilerleme olmaz. Bununla birlikte, rasyonel olmann birden fazla yolu vardr. rnein, taraflardan her biri kendi konumunu tercih ettii bir teoriye dayandrarak savunabilir ve iddiasnn bu teori tarafndan desteklendiini belirtebilir. Bu durumda, tartma bir adm geriye gider. Taraflardan biri dier tarafn teorisine niin inansn ki? Bu noktada pekl karlkl barp arma msabakasna geri dnebiliriz. Dier bir olaslk da taraflardan her birinin, elbette kendi teorisinin yol gstericiliinde, ak bir ekilde tarif edilmi olgulara, varsaymlara ve mantksal karmlara sahip kapsaml bir akl yrtme ortaya koymasdr. te bu durumda gerek bir fikir alverii mmkn hale gelebilir. Dogmay ve deerlendirebilmek iin fazlaca veciz olan bir rasyonalite arpmasn am, snanabilir iddialar ve karmlar zerinde dnebilecek gerek bir tartma zeminine kavumuz oluruz. Buraya varmak daha fazla aba gerektirir elbette, nk bir akl yrtme srasnda her adma ok dikkat gsterecek bir rasyonalite ok almay gerektirir. Bu tr abalar, ancak sz konusu hipotezlerin nemli olmas veya ona inanan ya da inanmayan birok kii asndan etkili olmas durumunda sarf edilmeye deerdir. Ama en azndan yksek derecede rasyonel olan hangi srelerin ilerleme olaslna iaret ettiini ve irrasyonel ya da yetersiz dzeyde rasyonel olan hangi srelerin ise ilerleme salamadn biliyoruz. Konu, ister JFK, ister pazarlar, ister ana-akm medyayla birlikte alma, ister Leninist rgtlenme, ister seim politikalar, isterse kaynak salama vs. olsun bu konuda anlamaya vardmzda ilerleme mmkn olabilmelidir.

RASYONALTE VE POSTMODERNZMLE LGL SORULARA YANITLAR

Noam Chomsky Postmodernizm ve Dier Konular Hakknda Postmodernizme dair internette ne gibi yorumlar olduunu ve postmodernizmle ilgili hangi yorumumu okuduunuzu bilmediimden, yorum yapmak biraz zor olacak. Ama eer sadece yazdklarnzdan hareket edecek olursak, farkl eylerden sz ettiimizden kukulanyorum. Mesajnz adm adm inceleyelim. Teori ile ilgili olarak, postmodernizmin bir teorisi olmad (yani, sradan olmayan bir fikir barndran herhangi birey iermedii) olgusuna bir itirazm yok. Onlarn tarttklar trden eylere ya da beeri ilikilere baktmzda, kimse buna itiraz edemez zaten. Benim itiraz ettiim ey, gayet kibirli bir ekilde bunun aksini iddia etmeleridir. Postmodernistlerin eserleri, biz sradan lmllerin anlayabilmesi iin fazlaca derin, "byk teori" diye sunuluyor; en azndan benim amdan durum byle: Ben anlamyorum ve anlalacak herhangi bir "teori" olup olmadndan da pheliyim. Bu yntem, alt tabakadan insanlar marjinalletirirken kendi ayrcalklarn oaltmak iin kullanlan nemli bir tekniktir. Baka bir ilevi var m? Eer varsa ne? Acaba byk baarlarndan bazlarn kardm m? Eer yleyse hangilerini? Fermat Teoremi'nin ispatna dair ahsi bir fikrim yok. Dolaysyla, setiiniz "grne gre" tabiri tam yerine oturmu. Sanrm bu konuda anlayoruz. Evelyn Fox Keller'a gelince, ben de onun almalarn ok ilgin buluyorum, ancak (en azndan her ikimizin de onda ilgin bulduu eyler dahilinde) postmodernizmle bir balantsn gremiyorum. "DNA'larmz tarafndan programlanan, bu nedenle de ngry neredeyse imknszlatracak lde evresiyle karmak bir etkileime giren robotlar oluumuzun toplumumuzun bildik bir dorusu[18]" olduundan ve molekler biyologlarn bunu kantlamakta baarsz kaldklarndan sz ederken kastettiklerinizi tam anlayamadm. Yaptmz eylerin, doutan gelen genetik nitelikler (ki bunlar tamamen DNA'larmz tarafndan belirlenmi olmayabilir) ile deneyim srecimizin karmak bir etkileiminin sonucu olmas: Bu gerekten bildik bir doruymu gibi grnyor. Baka neyin rol olabilirdi ki? Tanr'nn m? Yaptmz eylerin tamamen ngrlemez olduu da dorudur. Bu konuda Antik Yunan'dan beri muhtemelen ok temel nedenlerden dolay bir ilerleme kaydedilememitir. (Baka yazlarmda bu konuya deindim ve burada tekrar etmeyeceim.) Ama bunun molekler biyologlarla ne ilgisi olduunu anlayamadm, postmodernizmle ilgisini ise hi anlayamadm. Tandm biyologlar ve bilim insanlar, "organizmann bir zigotu[19] nasl gelitirdiinin hl bir sr olduu" konusunda size katlr. Yakn dnemden bir rnek olarak, Hazen'in "Technology Review" dergisinin bu saysnda yer alan bilimin zlmemi problemleri ile ilgili makalesine bakn. Sanrm bu konuda zaten ak olan bir kapy zorluyorsunuz, bunun postmodernizmle bir ilgisi yoktur. "Biyologlarn, X zelliini kontrol eden en son gen hakknda hl Scientific American dergisinde okuduunuz parlak yazlarda bahsi geen 'master molekl'[20] sylemini gerekte reddetmesi iyi bir ey; ama kapldklar sibernetik lgnlk daha da beter olabilir. Ayn robotik[21] metaforlarla dnmelerine imkn veren kafa kartrc bir dil gelitirdiler" diye yazmsnz. Biyoloji zerine okuduklarmdan bu sonuca varamadm. Organik formlarn hemen hepsinde varm gibi grnen, vcut ekillerinin, gzlerin vs. geliimini belirleyen "master" dzenleyici genler hakknda kayda deer birok alma var. Eer kastettiiniz buysa, bu almalar olduka aydnlatc ve nemli.

Eer baka bir eyden sz ediyorsanz, o zaman bir ey diyemeyeceim. Ama her iki durumda da, bunun postmodernizmle balantsn gremedim. Ruth Hubbard'n almalar da ilgin. Ama postmodernizmle ya da ciddi biyolojik bilimle balantsn gremedim. Her eyin bir makine olmasna gelince, Newton'un "mekanik felsefeyi" yani organik olmayan dnyann bir makine olduu inancn reddetmesinden bu yana buna inanan hibir bilim insan yok. Newton'un bu reddedii, bilimdeki yerleik dzeni (Huygens, Leibniz, Bernoulli, vs.) ve bizzat kendisini dahi kzdrmt; nk bu sonucun sama olduunu dnm ve tpk Euler, D'Alembert ve 18. yzyln dier nemli ahsiyetleri gibi hayatnn geri kalan ksmnda (bo yere) bu gr rtmeye almt. Dahas, bu abalar eitli eter teorilerinin temelini oluturdu. Ama bu yzyln bandan itibaren, Newton'un HBR EYN bir makine olmadna dair ispat bilim insanlar tarafndan neredeyse evrensel olarak kabul edildi. Yani, yine burada meselenin ne olduunu ya da (zaten anlamadm kabul ettiim) postmodernizmle ne gibi bir balants olduunu anlam deilim. Descartes'n "makinedeki hayaleti"ne[22] gelince, bu nosyon Descartes'n dneminde bir anlam ifade ediyordu ve gerekten de olaan, normal bilimdi. Ama Newton (hayalete dokunmadan) makineden kurtulduunda, bu kavram kt. O zamandan beri bu konuda bir kafa karkl mevcuttur ve belki postmodernizm bu kafa karkln daha da artrmtr (anlamyorum, onun iin bir ey syleyemem). Ama temel olgular bana yeterince ak grnyor. Bu meselelere "ekofeministler" tarafndan herhangi bir katk yapldndan haberim yok, ama bu pekl benim cahilliimden ya da postmodernist literatr anlayamaymdan kaynaklanyor olabilir. Keller gibi, Stuart Kauffman'n almalar hakknda da son derece olumlu eyler dnyorum. Bu almalarn postmodernizmle uzaktan yakndan bir ilgisi yoktur. Ayrca, sz konusu almalarn ii bo ve sradan olduuna katlmyorum. Kauffman'n almalarn okuduumda, hayatn anlamnn artk zldn iddia ettii eklinde bir sonu karmyorum. Bilakis, karmak sistemlerin (hi de sradan olmayan) zelliklerine bakarak bu gizemleri anlamaya balayabiliriz sonucuna varyorum. Bu da bana makul geliyor. "Ekolojik krize" ilikin ciddi problemler konusunda size byk lde katlyorum. Ama bunlar "teknoloji"nin sonucu deildir, teknolojinin kullanld kurumsal yaplarn sonucudur. eki, bir insann kafasn krmak iin de ev yapmak iin de kullanlabilir. ekicin umurunda deildir. Teknoloji tarafszdr; toplumsal kurumlarsa tarafsz deildir. Deindiiniz literatrde bu meselelerle ilgili yazlm olanlardan (ok snrl lde) anlayabildiim kadaryla, g ve imtiyaz kurumlarnn sorumlu tutulmas gereken eylerden teknolojiyi sorumlu tutuyorlar ve bylece, dikkatleri onlardan baka yere doru kaydrarak bu kurumlarn korunmasna hizmet ediyorlar. G ve imtiyaza yaplan bu hizmetin, bu tr doktrinlerin (niversiteler vs. gibi) ideolojik kurumlarda gayet scak karlanmasnn aklanmasna yardm edebileceinden hep kukulanmmdr. Gemite kitlelere bilim ve matematik kavray kazandrmak iin aba gsteren solcu entelektellerin, bugn bu harika baarlarn sadece zenginlerin ve gllerin tekelinde olmasn garantilemek iin nasl olup da byk bir gayret gsterdiklerine dair yorumlarma ilikin unlar yazmsnz: "Milyonlara bizzat matematik retmekten mutlu olurum, zerinde alacam konunun kendisini sradan insanlarn irdelemesinden yaltabilmek iin ok kafa kartrc olduunu dnyorum. Ama, bu konuda ikyet ettiiniz eyin, bilime olan inan yitimiyle (szgelimi solcularn bilime duyduu inanc yitirmesiyle) ilikili olduu grndeyim. Bilimin, kkleri Katolikliin Avrupa zerindeki 1.000 yllk egemenliinde yatan pek ok sorunu olduu kansndaym." Eer bir anlam ifade edecekse, benim tepkim udur. Sizin ve bakalarnn milyonlara matematik retmesinin ok olumlu bir ey olaca dncesindeyim ve bunun "ok fazla kafa kartrc" olmayan yollardan rnein Vicky Weisskopf'un ileri fizii sunduu gibi lise rencilerinin kolayca anlabilecei ekilde yaplabileceini

sanyorum. Ama ben hibir eyden "ikyet" etmiyorum, sizin dediklerinizden ise hi ikyet etmiyorum. Bilakis ben, solcu entelektel olduunu dnenler 60 yl nce kendilerini geni halk kitlelerinin ihtiya ve ilgilerine adarken (rnein onlar modern bilim ve matematikle tantrrken), bugn kendine "solcu entelektel" diyen biroklarnn ceplerini doldurmay tercih edip te yandan geni kitlelere beeri zeknn ve yaratcln ulat eylere nem vermemelerini, tm bunlar gllere ve imtiyazllara brakmalarn sylemesini ve (en azndan benim iin anlalmaz olan) bir jargon kullanarak postmodernistlere katlmasn esefle karlyorum. Kanaatime gre, tm bunlar g sahiplerine verilen ahane hediyelerdir ve bunu ok byk bir esefle karlamak gerekir. Pekl hatal da olabilirim. Bu konuda olduka ak fikirliyimdir. Ulalan yeni kavraylar birileri bana aklarsa, hemen ikna olabilirim. Bugne kadar bu alanda okuduklarm bana ya uzun zamandan beri kabul gren, neredeyse bildik dorularm gibi geliyor; ya da sama, anlalmaz veya (sizin teriminizi kullanacak olursam) "kafa kartrc" eylermi gibi grnyor. Kariyer yapmak iin ok iyi, ayrca g sahiplerine verilen gerek bir hizmet. Ama ben baka bir ilevini gremiyorum. Gerekte uyguland ekliyle bilimin sorunlarna gelince, hi phesiz birok sorun vardr; ama ben bu kaynaklardan sz konusu sorunlarla ilgili bir kavray edinebileceimizi dnmyorum. Bilakis, ortada sadece ynla kafa karkl ve yanl anlama var. Her ey yanl olduundan deil. Anlayabildiim ok az ey ou zaman doru: rnein, anti-temelcilik[23] yalnzca doru olmakla kalmayp herkese kabul edilen bildik bir dorudur ve yzyllardan beri byledir bu. te sorun da buymu gibi geliyor bana: ya bildik bir doru ya anlalmas imknsz bir ey. Adil olmak gerekirse, abartyorum. Eer ok heceli retoriin zerini kazrsanz, genellikle olduka basit bir ekilde ifade edilebilecek baz iyi fikirlerin olduunu grebileceinizi dnyorum. Eer yleyse, niin basit ekilde ifade edilmesin? Bana yle geliyor ki, bu konuda dnmeye deer. Rorty, Grececilik ve Dier Konular Hakknda Burasnn, Rorty'nin kitab zerine detayl bir tartmaya girmek iin ne uygun bir yer ne de uygun bir frsat olduunu dnyorum; bu yzden ortaya kan meseleye dair sizin formlasyonunuzu takip edeceim: (1) "Bu deerin korunmas ya da reddedilmesine ilikin olarak evrensel bir yarg retebileceimiz nesnel bir referans noktas (Rorty'nin dedii gibi Tanr'nn bak) yoktur. Hatta bu konuda rasyonel yarglara varabilmek iin bile nesnel bir referans noktas yoktur; byle bir yarg, rasyonel olduunu dndmz eye dair hl kendi kavim-merkezci[24] kavraylarmzn izini tamaktadr nk pragmatik gerekelerle, rnein, cemaate yararl olduu iin kabul edin." (2) "(Rasyonalite kurallar dahil) ina edilen her trl kavramsal ema, ierisinde yaadmz ve baka bir kltrden tamamen farkl olabilen tikel bir kltrn kavim-merkezci vehesine bal olacaktr her zaman." Her eyden nce, "rasyonalite kurallarn" ampirik aratrmadan (bilim, tarih, gndelik hayat ) ayrt etmemiz gerekir. lk neriyi ele alalm. Bu neri, ierisinde yer alan insanlarn aikr elikilerin kabul edilmesinde bir sorun olmadna inand kltrlerin var olduunu mu iddia ediyor? yleyse, mulaklk vs. ile ilgili alakasz sorular bir kenara brakacak olursak, bir yerde iki elma, baka bir yerde iki elma grp her iki yerde de hem drt elma hem de 93 elma olduu sonucunu rahatlkla kabul eden insanlarn yaad bir toplum olduu mu iddia ediliyor? Ya da u anda hem saanak yamur yadn hem de hi yamur yamadn dnerek ekim yapmaya karar veren insanlarn yaad kyl toplumlarnn olduu mu neriliyor? Yoksa bizim takvimimizi benimseyip bugnn hem Cumartesi olduu hem de Cumartesi olmad (belki Perembe olduu) sonucundan hi rahatsz olmayan insanlar m var? Veyahut da "(a) gne ayor (b) gne atnda scak olur ve (c) imdi scak deil" diye dnenlerin olduu bir yer mi sz konusu? Ya da "rasyonalite kurallar", "eer p doruysa o halde p yanltr ve tersi dorudur" diyen insanlar m var? Eer yleyse, baz rnekleri, hatta bu koullar altnda inan sistemlerinin neye benzeyeceinin

soyut bir tasvirini bile grmek ilgin olurdu. Ortaya konabilecek sorular vardr elbette (nitekim bu tr sorular zellikle, ismini zikrettiiniz Putnam tarafndan ortaya konmutur). rnein "Kuantum mekanii iin iki-deerli mantk m kullanlacak, ok-deerli mantk m?", "(Kme teorisinde) seim aksiyomunu kabul etmeli miyiz?" vs. Ama bu sorular, bizim rasyonalite yapmz dahilinde ortaya konmu olan sorulardr (ki bilindii kadaryla bu yap herkeste vardr ve insan trne zg bir zelliktir). kinci olasl ele alalm: Sorgulanan ey bilim ve dier ampirik aratrma biimleridir. Ama bu konuda, 17. yzyldan beri pek ciddi bir anlamazlk olmamtr. Bizzat deneyimin kendisinin (ksmen doutan gelen, ksmen deneyim tarafndan uyarlanan) biliim tarzlar tarafndan belirlendii ve bilimin sonular iin sarslmaz ve kesin temeller olamayaca, (kendi kavim-merkezciliini fark edemedii iddia edilen) bilimsel geleneimiz ierisinde olduka yaygn ekilde kabul edilmitir. Burada, metinsel yoruma ilikin sorunlarn alanna geiyoruz; ama eer aratracak olursanz, bu meselelere ilikin tartmalarn entelektel adan epeyce ilgi ekici olsa da yaygn olarak paylalan ve sizin deindiiniz trden bir eletirinin konusu olmayan bir zemine dayandklarn grrsnz. (Bu eletirinin tutarl bir versiyonu ortaya konabilse bile yine de doru olacaktr bu; kald ki byle bir eyin yaplabilmesi bana pek kolay grnmyor.) Daha zel olarak, (rnein modern dnemde Carnap'tan Quine'a uzanan bir yelpaze ierisinde) bilimsel aratrmann erevesinin "pragmatik gerekelerle" benimsendii yaygn olarak kabul edilmitir. Ama "pragmatik gerekeler" derken, kimse "cemaate faydal olmay" kastetmiyor. rnein farzedelim ki, srcler saatte 60 milin altnda seyrederlerse, bunun topluma yararl olaca sonucuna vardk ve onlar, 60'n stne karlarsa tedavisi olmayan bir kansere yakalanacaklarna, dnyaya dev bir gktann arpacana ya da cehenneme gideceklerine ikna ederek bunu yapmalarn saladk. Bu kltrde ya da bir baka kltrde, bu sebeple tedavisi olmayan bir kansere yakalanacaklarnn vs. doru olduu sonucuna varacak birini tanyor musunuz? Kresel snmann dua ederek denetim altna alnabilmesi toplum iin hi kukusuz yararl olurdu. Bundan hareketle, kresel snmann dua ederek denetim altna alnabilecei sonucuna varan herhangi birini tanyor musunuz? u soruyu soruyorsunuz: "Bu tr bir grececilii aabilecek, rasyonel dnme kurallarn vs. muhafaza etmemizi salayacak bir temel var m?" Amak istediimiz "grececilik" trnn tutarl bir versiyonu ortaya konmadka, bu soru cevaplanamaz gibi geliyor bana. "Postmodern yazarlardan" okuduum eylerde buna dair herhangi ipucu bulamadm. Ama zaten, muhtemelen daha nce sylemi olduum nedenlerden dolay, bu eserleri ok az okuduumu da aka belirtmeliyim. Eletirel Gerekilik, Postmodernizm ve Dier Konular Hakknda Eletirel gerekilie (anladm kadaryla) belirli bir sempati duyuyorum, ama metinsel sorunlardan kanmak iin ne yazdklarnn ve neyi kastetmi olabileceklerinin detayna girmeyip bu konuda sizin formlasyonunuzu takip edelim: "Postmodernizm ve pozitivizm ayn madalyonun iki yzdr, nk her ikisi de bilimin nihayetinde evrenin mkemmel bilgisine erimeyi hedeflediini varsayar. (Evrenin mkemmel bilgisine eriilemeyecei iin postmodernist tavr bilginin, bilimin ya da bizzat gerekliin imknsz olduunu iddia eder.)" "Postmodernist tavr" hakknda deerlendirmede bulunmaya gerek yok; nk en azndan pozitivizm derken kendilerini "pozitivist" olarak adlandranlar rnein Viyana evresi'ni kastediyorsak, pozitivizm byle bir gr ne srmez. 17. yzyldaki phecilik krizinden bu yana, bilimin "mkemmel bilgiye" ulaabileceini dnen ya da hatta bu ifadeyi anlayabilen birine rastlamak zordur. Bilimin "mkemmel bilgiye" ulamas ne anlama geliyor? Kesinlie ulamas m kastediliyor? Kesinlik, ampirik bilimlerden tartmasz bir ekilde tamamen dlanmtr. Baka bir ey mi kastediliyor? yleyse ne? "Pozitivizme" atfedilen buna benzer eylere inanan kimseler olabilir, ama pozitivizmi bu ekilde karalamak adil olmaz.

Bu nedenlerden dolay, eletirel gerekilii gerekten anlamyorum. Bana yzyllardr var olan ortak bir bilimsel/felsefi anlay tekrar etmekten baka bir ey yapmyormu gibi geliyor. "X'in varolduunu nasl bilebilirim?" trnden sorulara gelince, insanlarn bu tr ifadeler kulland dorudur, ama burada "kesin bilgiyi" kastetmiyorlar. "Helyumun varolduunu nasl bilebilirim?" sorusunun cevab, "Elimizdeki en iyi teoriler helyumun varln postle ediyor" olmaldr. Ama bu, teknik anlamda hakikati varsayan "bilgi" iin ok yetersizdir. Teorik bilgi edinmeye ynelik abalarmz gerekten de sadece bundan ibarettir: abalar. Genellikle peinen kabul edilir bu. "Gereklie ilikin bilgimizin bir lde snrl olduu ve kukusuz asla mutlak anlamda ngr iermedii fikrine kendimizi altrdmzda" zlecek olan "gereklik hakkndaki can skc ikilemler"den bihaberim. Zaten byle olduu kabul edilir, dolaysyla ortaya herhangi bir ikilem kmaz. Akas, (benim grme gre bildik dorular olan) bu fikirlerden radikal siyasete giden yolu gremiyorum. Bunun dnda, olsa olsa rasyonel olmann radikal sonulara yol atn gsterebiliriz. Deinmi olduunuz "Chomskyci dilbilim" savunmalarn anlayamadm; nk bir ynyle, "Chomskyci dilbilim" diye bir ey yoktur. Genel olarak, (ya bir yksek lisans rencisi inandrc grnen yeni fikirleri tartmak iin yanma geldii iin ya da kark bir problem zerinde alp uykusuz bir gece geirdiimden) dn inandm eye bugn inanmam. yleyse "Chomskyci dilbilim" nedir? Eer bu ifade, sz konusu alanlarda alan birok insann paylat temel bak asna karlk geliyorsa, (ister benim, isterse bir bakasnn adyla olsun) kiiselletirilmemelidir. Bunu bir tarafa braktmzda, sz konusu temel bak asnn deindiiniz trde savunmalara ihtiyac olduunun farknda deilim. Hangi eletirilere kar savunmadan bahsediyoruz? Elbette eletiriler var ("Chomskyci dilbilim" ierisinde yer alan insanlar her zaman eletiriler yapyor). Ama bu eletiriler arasnda "rtlm" olanlar, tartmay hak etmiyor gibi grnyor bana. nemli bir eyleri karm olabilir miyim? Eer yleyse, bunlara dair bir eyler bilmek isterim; renmeye her zaman amdr.

RKETLERN EGEMENL VE DZMECE BLM[25]

Edward S. Herman Tketicilerin egemen olduu, nihayetinde sistemi onlarn kararlarnn ynettii, reticilerin de tketicilerin talep ve isteklerine cevap vermekten baka bir ey yapmad, kapitalizmin en byk mitlerinden ve ideolojik dayanaklarndan biridir. Gerekte, devasa kaynaklar ve gleri sayesinde tketiciler deil, reticiler egemendir. Kimya endstrisinin yakn tarihi incelendiinde bu durum arpc bir ekilde ak hale gelir. Kimya endstrisinde "irketlerin karlarnn ulusal politikalar ynetmesine izin verilmitir." Bu durum, Rachel Carson'n Silent Spring (1962) kitabndan hemen sonra yaymlanan Bakanlk Bilim Danma Komitesi'nin evre Kalitesini Koruma konulu istisnai raporunda da kabul edilmitir. Kimyasal maddeler, irketlerin karlar dorultusunda herhangi bir gvenlik belgesi olmadan piyasaya srlebilir; bu kimyasal maddelerin zararl olduuna ilikin ispat klfeti kamunun ve tketicilerin omuzlarndadr. Salk sorunlar yaayanlar ya da lmle sonulanan vakalarda varisler uradklar zarar yznden dava aabilirler; ama hem haksz ispat ykmll, hem de reticilerin ve davaclarn sahip olduklar aralar arasndaki dengesizlik ve iddiann kantlanmasndaki glkler yznden zarar gren bireyler tazminat araynda muazzam bir biimde dezavantajldr. Bu glkler, reticilerin enformasyonla ve yasal srelerle ilgili stratejileri nedeniyle daha da artar ve ksmen reticilerin ticari kararlarnn dayand esas oluturur. Bylece, Pinto modeline ait hatal bir benzin deposundan kaynaklanan hasarlar hakknda Ford'a kar alan davada ifa edilen bir i yazma, firmann sz konusu hatay bildiini ve gerekli teknik iyiletirme maliyetinin, sonuta ortaya kacak yaralanma ve lmler nedeniyle firmann demek zorunda kalaca tazminatlarn maliyetinden muhtemelen daha yksek olduunun hesaplandn gstermitir. Eer tketiciler egemen olsayd ya da buras [ABD .n.] gerekten demokratik bir toplum olsayd, retimde uygulanan hak ve ykmllk ilkeleri, daha ortaya kmadan zarar nleyici nitelikte olurdu ve ispat klfetini kar tarafa yklerdi. Yani, gvenli olduklar, eksiksiz ve uygun testlerle garantilenmedii srece rnler piyasaya srlemezdi (nleyici ilke) ve gvenlik garantisindeki aksaklklar reticinin sorumluluunda olurdu (ispat klfetini kar tarafa ykleme ilkesi). irketlerin egemenlii altnda, bu hususlar caveat emptor (sorumluluk mteriye aittir) ilkesine dayanlarak reddedilir; seim, g sahiplerinin kendileri asndan faydal olacak haklar kurumsallatrma kabiliyetine gre yaplr. Kimya Endstrisinin Zehirleme Hakk Maln satlabilir olmas iin kimyasal madde reticileri bir piyasa testini yerine getirirler elbette; ama kimyasal maddeler tasarlanan ilevlerini (rnein sivrisinekleri ldrme iini) yerine getiriyor olsalar da ar derecede zararl yan etkilere sahip olabilirler. Bir rn kullanan iiler ya da tketiciler rne temas ettiklerinde dp lecek olurlarsa, rnn satlamayaca aktr. Ama rnn tketiciler, nc ahslar ya da genel olarak evre zerindeki zararl etkisi hemen ortaya kmyorsa, reticiler uzunca bir sre gayet krl satlar yapabilir ve irketlerin dzmece bilimini ve hukuk davalarn etkin ekilde kullanarak krllklarn, davalardan kaynaklanan zararn maliyetinin ok stnde tutmay sonsuza dek srdrebilirler. Zararl etkiler, bir iyerinin maliyetinin bakalarnn zerine ykld ya da ortodoks iktisada gre bile piyasann "iflas ettii" durumlarda, ekonomik "dsallklar"[26] bal altnda toplanr. Eer kimyadaki (ve biyolojideki) bilimsel devrim potansiyel olarak uzun vadede ortaya kabilen ve g fark

edilen olumsuz dsal etkilere sahip birok rn ortaya kardysa, irket egemenlii sisteminin etkileri korkun olabilir. Eer kendi maliyetlerini dk tutmaya alan, kamuyu bilgilendirmeyen, hesap vermekten ve sorumluluktan kanan g sahipleri geni kitlelere acy, hastal ve lm dayatyorsa, bu durum ciddi bir insan haklar ihlali de oluturur. Kimya endstrisi, II. Dnya Sava boyunca ve sonrasnda hzl bir ekilde byd. Bu endstri byk lde, petrol bazl sentetik organik bileiklerin gelitirilmesi zerine kuruluydu. Bu rnler arasnda DDT ve vinil klorid (VC)[27] bazl plastikler gibi "mucize" rnler de vard. Bu harika rnler sivrisinekleri ve dier haereleri etkili bir ekilde ldrdnden (DDT) ya da ucuz hammadde sunduundan (VC), yan etkilerine dikkat edilmeksizin byk bir hzla alc buldu ve yaygn olarak kullanld. Endstriyi tehdit eden yan etkiler ciddi ekilde dikkatleri zerine ekmeye balamadan nce, 1997'deki satlar 247 milyar dolar, krlar ise 19 milyar dolar bulan kimyasal madde reticilerinin merkezinde yer ald, ayrca endstriyel kullanclar, haere ilalarna baml iftileri, endstriye hizmet eden bilim insanlarn, federal ve eyalet tarm bakanlklarn da kapsayan devasa bir kar a olumutu. 1970'lerde yasal dzenlemeler yaplmaya balandnda, bu g yaps herhangi bir gvenlik garantisi olmakszn halihazrda piyasada bulunan on binlerce kimyasal maddeyi retmeye devam etmek iin "muafiyet" hakk elde etmekte bir sorunla karlamad; yeni kimyasal maddeler iin reticilerin tbi olduu tek yaptrm ise herhangi bir olumsuz etkiyi evre Koruma Kurumu'na (KK) (ama kamuya deil) bildirmekten ibaretti. Bu durum, egemen kimyasal madde reticilerinin, hem btn nfusa hem de ekolojik sisteme muazzam bir zehirli kimyasal madde selinin etkilerini test ettii devasa bir deneydeki deney hayvanlar gibi muamele ettii anlamna gelir. Ayn zamanda bu, Samuel Epstein (The Politics of Cancer, 1978), Sandra Steingraber (Living Downstream, 1996), Dan Fagin ve Marianne Lavelle (Toxic Deception, 1996), Theo Colborn, Dianne Dumanoski ve John Myers (Our Stolen Future, 1997) tarafndan yazlan gl eserlerin yan sra Rachel Carson'n Silent Spring eserinden kan derslerden biridir. ou kimyasal maddenin yava etki edii, dier kimyasal maddelerle etkileime girdiinde karmaklaan etkilere sahip oluu ve kimya endstrisinin gerekleri hasr alt etme ve kafa karkl yaratma gc yznden, "byk deney" ya da "yava ilerleyen salgn" Silent Spring kitabnn yaymlanmasndan 36 yl sonra bile aynen devam ediyor. reticiler, srekli olarak insanlar zehirleme haklarn nasl garanti altna alyorlar? Birbiriyle ilikili be sre zerinden hareket ediyorlar: (1) enformasyonu kontrol etmek ve snrlamak (2) bilimi bir halkla ilikiler arac olarak kullanmak (3) yasal dzenlemelere ilikin sreleri, dorudan ya da siyasi nfuz yoluyla kontrol altna almak ya da kilitlemek (4) hukuk davalarn stratejik bir ekilde kullanmak (5) reticilerin zehirleme hakkn normalletirmek iin medyay etkilemek. Endstri, ileri denetimi altnda tutma alrken bilim insanlarna, denetilere, medyaya, endstrinin grleri haricindeki grlerin ifade edilmesine izin veren yaynclara ve hatta endstrinin terbiye etmek istedii yaynlara reklam veren kurululara zor kullanarak gzda verir. Kiisel saldrlar, kara almalar ve iftira davalar, kendi hareket zgrln ve bilanosunu korumak iin hibir eyden kanmayan bir endstrinin gzda verme taktiklerinden sadece bazlardr. Tketici egemenlii sisteminde ya da hakiki demokraside, kimyasal maddelerin zararl etkileri konusunda ayrntl ve tarafsz bilgi toplamak ve aklamak ulusal nceliklerin st sralarnda yer almaldr. Gerek dnyadaki retici egemenliinde ise, zararl etkileri konusunda rnleri test etmekten sorumlu olanlar imalatlardr. Ama onlarn asli ilgisi, rnn ticari kullanmna yneliktir, yan etkilerine deil. Yan etkiler, reticiler iin bir ba belas ve potansiyel sat engelidir. Bu durum, reticilerin kimyasal maddelerin zararl etkilerinin test edilip bildirilmesiyle kar atmasn daha da derinletirdiinden, reticilerin bizzat rnlerinin zararl etkileri hakknda bilgi toplama srecini kontrol etmelerine izin vermek salkl politika oluturmann btn kurallarn ihlal eder. Demokratik ve tketici merkezli sistemler, test etme iini KK'ya veya bamsz (irketler

tarafndan finanse edilmeyen) test kurulularna brakmaldr. Ama reticiler bunu baarl bir ekilde engeller. Bamsz testlerin, ne sonu kacan bilmedikleri kr kuyusuna para atmak konusunda da isteksizdirler; uygun ynlendirmeyi garantilemek iin test etme iinin kendilerine braklmasn isterler. Kimyasal madde reticileri kontrol ellerinde tutarak, bilgiyi allm bask ve geciktirmelerle seici bir ekilde yaymlayarak, kendi karlarna hizmet eden vasfsz aratrmalar destekleyerek ve bilgilendirmede belirsizlikler yaratarak hasar iddialarn saptrabilir ve yasal dzenlemelerin ngrd nlemleri bazen belirsiz bir sre durdurabilirler. Bu sayede, iilerde karacier kanserine yol at ynndeki ok eitli kantlara ramen, Amerikan plastik endstrisi VC'nin olas kanserojen etkisine dair 20 yl boyunca hibir alma yapmad. 1970'lerin banda talyan toksikologlar[28] VC'nin etkili bir kanserojen olduuna dair ikna edici kantlar bulduunda, Avrupal reticilerle bilgilerin paylalmas, ama nceden izin alnmadan ifaat yaplmamas konusunda anlam olan Amerikan endstrisi 15 ay boyunca bu durumu Gda ve la daresi'ne (G) ya da Ulusal Meslek Gvenlii ve Sal Enstits'ne bildirmedi. Amerikan Bilim Gelitirme Dernei'ne gre, gereklerin bu ekilde gizlenmesi "on binlerce iinin belki iki yl boyunca hibir uyar olmakszn vinil kloridin zehirli konsantrasyonlarna maruz kalmas" anlamna geliyordu. Dier rneklere de bakalm. "Kepon"un [haere ldrc bir tarm ilac. .n.] zehirli etkileri Allied Chemical irketi tarafndan 1960'larn banda kefedilmiti; ama on yl sonra bir grup iide sakatla yol aan nrolojik ve baka hastalklar grlene kadar aklanmad. KK, 1991'de zararl etkilere dair kant retmekte daha nceden baarsz kaldklar iin kimya endstrisine af kardnda, gecikmi aklamalarn ve gerekleri hasr alt etmenin ne kadar yaygn olduu aka grld: Kimya endstrisi daha nce bir ekilde KK'ya takdim etmeyi savsaklad 10.000'den fazla aratrma sundu. Geciktirme taktiklerinden biri, daha fazla bilgiye ihtiya duyulduunu iddia etmektir; ama te yandan reticiler kendi kontrolleri dndaki bireyler ve gruplar tarafndan bilgi toplanmasn dzenli olarak engellemeye alr. Dr. Irving Selikoff asbestin etkileri zerinde almak iin iilerin kaytlarn talep ettiinde, bu kaytlara erime talebi reddedildi. Etkin bir kanserojen olan BCME ile alan grece gen 14 iinin akcier kanserinden ld vahim vakada, Rohm ve Haas irketi (R&H) bamsz bir aratrmacyla almay, bu aratrmacnn her bulguyu yaymlama hakk konusundaki srar nedeniyle reddetmiti. Dier bir aratrmac da, ii kaytlarnn mevcut olmad gerekesiyle geri evrilmiti; ama bu trden kaytlar daha sonra bir iinin tazminat davas srasnda ortaya kt. R&H, BCME'nin kanserojen olduunu reddetti ve iilerin lmne sigara imelerinin ve hava kirliliinin sebep olduunu ileri srd; tm bunlar olurken lmcl "ak" imalat sistemini 18 yl boyunca srdrd. BCME'yi yllardan beri kapal bir sistemle reten Dow Kimya irketi, yalnzca ok sigara ien tek bir iide akcier kanseri grldn bildirdi. reticiler, kimyasal maddelerin iiler, rn kullanclar ve toplum iin oluturduu tehdidin ifa edilmesini engellemek amacyla ellerinden ne geldiyse yaptlar. Endstrinin bu youn basks altnda son derece zehirli bir madde olan "perkloroetilen"in (perk) kullanld kuru temizleme tesislerinde alan iilerle ve bu tesislerin yaknnda oturanlarla ilgili risk tahminleri 1990'larn balarnda KK tarafndan toplumdan sakland. 1984'te Hindistan'n Bhopal kentinde Union Carbide irketi'nin kimyasal madde szntsnn yol at felaketten[29] sonra bu felakette tahribata neden olan kimyasal maddenin nitelii ve karakteri aklanmam ve bu nedenle tbbi yardm zora girmiti 1986'da Kongre, Acil Planlama ve Toplumun Bilgi Edinme Hakk Yasas'n kard. Bylece kimya endstrisi, tam 654 adet kimyasal maddeden oluan milyarlarca kilo zehirli maddeyi havaya, suya ve topraa saldn ilk defa aklamak zorunda kald. Btn bunlar olup bittikten sonra, endstri yeleri bu ifaatlarn emisyon politikalar zerinde ciddi bir etkisi olduunu kabul etti; ama yasa endstrinin azgn muhalefeti karsnda, ancak zorlukla kabul edilebildi. Endstri, Cumhuriyetilerin ve Yeni Demokratlarn iktidara gelmesiyle bazen "Hibir ey Bilmeme Hakk Yasas" olarak da adlandrlan Denetleme mtiyaz Yasas diye bilinen bir yasaya dayanarak bilgi edinme hakkn rafa kaldryor. Denetleme mtiyaz Yasas irketlerin, evre yasas

ihlallerini kendiliklerinden bildirmeleri ve yasalara uymak iin "makul" admlar atmalar halinde, hem cezadan muaf tutulmalarna hem de yasal bir kovuturma srasnda veya dorudan kamuya bilgi aklama ykmllnden kurtulmalarna olanak salamaktadr. Endstrinin yasalara kendiliinden uyacana bel balayan bu yasalar 21 eyalette onayland ve Clinton ynetimi tarafndan da kabul edildi. Sz edilen yasalarn Federal bir versiyonu, Orwellvari bir isim altnda, "evrenin Korunmas iin Ortaklk Yasas" adyla Senato'ya sunuluyor. Kimya endstrisi, fikri mlkiyet hakk kapsamndaki srlarn korunmas gerektiini ve yersiz korkular engelleme arzusunu bahane ederek kamuya aklama yaplmasna kar savamaktadr. Oysa endstrinin, gayet yerinde korkular rtbas ederek ya da sorumluluk ve hasar davalarndan kanarak kendi karlarn korumas hi gndeme gelmemektedir. nsan sal sz konusu olduunda kamuya eksiksiz aklama yapma ilkesine kar srekli mcadele edebilmesi ve bu ilkeyi dzenli olarak ihlal edebilmesi, fakat bunu yaparken ciddi bir cezalandrmaya, etkin ve hasmane bir yasal dzenlemeye ve toplumsal dlanmaya maruz kalmamas endstrinin egemenliini kantlamaktadr. Bir Halkla likiler Arac Olarak Bilim Endstri, bilimi iki ekilde kullanr: rn gelitirmek iin ve halkla ilikiler ve hukuk davalar araclyla karlarn korumak iin. Bilimi kullanmann ilk biimi gerekten bilimsel standartlara sahip geleneksel uygulamal bilim olduundan, bilimi kullanmann ikinci biiminin nemi yeterince anlalmamtr. Eer "dzmece bilim", bilimin siyasi amalar iin frsat bir biimde ve halkla ilikiler amacyla kullanlmasysa, o zaman irketlerin dzmece bilimi, dzmece bilim alanna tamamen egemendir. Buna karlk irketlerin medyay besleyen gc, dzmece bilim teriminin esas olarak rnleri ve evreye verdikleri zarar nedeniyle irketleri dava eden evrecilerin ve avukatlarn yararland bilim iin kullanlmasna yol amtr. (1) irketlerin bilimi zerindeki avukat egemenlii irketlerin bilimi, genellikle avukatlar tarafndan kontrol edilir ya da gl bir ekilde ynlendirilir. Sigara irketlerinin kulland bilimin, firma avukatlar tarafndan olas hukuk davalarn dikkate alarak yakndan izlenip denetlendii herkes tarafndan bilinmektedir. Duyarl bilim genellikle darda, hukuki davalarn eriim alannn dnda tutulur. Sigarann neden olduu zararlar gsteren aratrma programlar bazen avukatlar tarafndan veto edilmi ve avukatlar, "sigara imenin sala verdii zarar konusundaki bilgileri kamudan saklamakta" epey mesafe katetmitir (Wall Street Journal, 23 Nisan 1998). Bir yarg, "bir halkla ilikiler sahtekrln tevik etmek iin" sigara endstrisinin avukatlar tarafndan seilen "zel Projeleri" gizlice destekledii sulamasnda bulunmutur. (Wall Street Journal, 22 Mart 1996). Fakat, bilimin avukatlar tarafndan kontrol edilmesi meselesi sigarayla snrl deildir kesinlikle. Formaldehit[30] endstrisinin lobi faaliyetleri ve at davalar hakknda yanllkla aklanan belgeler, "formaldehit reticilerinin, avukatlarn bilimsel almalar ve basn aklamas taslaklar da dahil tm belgeleri yaymlanmadan nce gzden geirip onayladklarndan emin olmak iin byk bir titizlik gsterdiklerini" ortaya koymutur (Fagin ve Lavalle). Bir test irketi formaldehitin farelerde kansere yol atn bulduunda, endstri mensuplarndan oluan bir komite sz konusu testin "uygun bir ekilde yapld" ve sonularn "geerli" grnd ifadesinin hukuksal gerekelerle metinden kartlmas gerektii sonucuna varmtr. Dupont irketinin Benlate adl mantar ldrc bir ilala ilgili yasal bir kovuturma srasnda aklanan gizli belgeleri, irketteki bilim insanlarnn durumu dorudan firmann hukuk blmne rapor ettiklerini ve avukatlardan birinin yle sylediini gstermitir: "Mahkeme aamasnda, bir sebep tespit ettiimizi ve bunun kendi hatamz olduunu kabul etmek zorunda kalmayacaz." (2) irketlerin dzmece bilimi Kimya endstrisi srekli olarak "iyi bilime" bal olduunu iddia eder, ama kaytlar aka gsteriyor ki kriterleri kesinlikle pragmatiktir: "yi bilim", bilimsel kaliteden bamsz olarak, onlarn iine gelen sonular veren bilimdir. Endstrinin buradaki oportnizmi snrszdr. Sakarin'le ilgili bir

rnek olayda, metodolojinin bata onaylanm olmasna ve balangtaki "olumlu" sonularn byk bir heyecanla karlanm olmasna ramen, nihai sonular endstrinin iine gelmeyince hemen metodolojiye saldrmaya baland (Epstein). Endstri, bir rnn insanlar asndan gvenli olduunun ispat olarak hayvanlar zerindeki deneylerin nemine srekli vurgu yapar, ama bu deneylerde ilerine gelmeyen sonular ortaya ktnda hayvanlarn kullanlmas "iyi bilim" olmaktan kar. Endstri ya dorudan ya da yakndan kontrol ettii vekilleri araclyla, bilimsel olduu iddia edilen birok yanl beyanat vermitir. Bunun kkenleri ok eskilere dayanr. 1925'te ok sayda halk sal yetkilisinin ve bilim insannn benzinde kurun kullanlmasnn zehirleyici etkileri konusunda eitli kantlar sunduklar bir konferanstan ksa bir sre sonra, Ethyl irketi'nin cretli danman olan Dr. Emery Hayhurst, "halk salyla ilgili olarak bilimsel kantlarn [kurunlu benzinin] kesin bir gvenlik" arz ettiini gsterdiini yazmtr. Sigara irketi yneticileri ifadelerinde, sigarann bamllk yaratmadna dair yemin etmilerdir, oysa aralarndaki yazmalarda "Bizler nikotin, yani bamllk yaratan bir uyuturucu satma ii yapyoruz" denmektedir. 1996'da [st ve st rnleri reten .n.] Borden irketi, "Yllardan beri yaplan almalar gstermitir ki, formaldehit ne astma yol aar ne de astmllar zerinde astm olmayanlardan farkl bir etki yaratr" eklinde yanl bir beyanat vermiti. Bireysel yalanlardan daha da nemli bir olgu vardr: Zengin kimya endstrisi bir ok uzman satn alarak kendi karlar asndan nem arz eden bilimsel alanlar egemenlii altna alabilmektedir. Tarm ilalar zerine alan bilim insanlarnn yzde 85'i endstri iin, yzde 4' hkmet adna ve yzde 11'i de endstriyle szlemeleri olmayan niversitelerde almaktadr. Bu durum, endstrinin hangi konular zerinde allacan belirlemesini salar ve bu konularn byk bir ksm endstrinin satmak istedii eylere dair savunma gerekeleri bulmakla ilgilidir. Endstri tarafndan ie alnan bilim insanlar, ounlukla iverenlerinin hedefledii sonulara ularlar. Louisville niversitesi'nin Vinil Klorid Projesi'nde VC'nin gvenli olduu dahi bulunmutur (Epstein). Fagin ve Lavalle, drt ana tarm ilacnn gvenliine ilikin endstri tarafndan finanse edilen 43 almann 32'sinde (yzde 74) ilalarn gvenli bulunduunu, buna karlk ayn kimyasal maddeler zerinde yaplan ve endstri tarafndan finanse edilmeyen 118 almann sadece 27'sinde (yzde 23) benzer lehte sonulara varldn gstermitir (71 tanesi ya da yzde 60' ise kesinlikle aleyhtedir). 1997'de bir yksek tansiyon ve kalp spazm ilac olan "kalsiyumun kanallara girmesini bloke ediciler" zerinde alan aratrmaclarla ilgili Kanada'da yaplan bir almada, aratrmalarn finansal adan endstriyle balantl olmas ile ilacn yararl olduu bulgusu arasnda yksek bir bant saptanmtr. Ttn endstrisi gibi kimya endstrisi de "iyi bilim" retmek iin kendi aratrma enstitlerini kurmutur. Bunlardan birisi, evresel Duyarllk Aratrma Enstits (ESRI), birden fazla kimyasal maddeye duyarllk (MCS)[31] ile uramak iin kurulmutu. MCS, ok sayda insan etkileyen bir rahatszlktr. Krfez Sava gazilerindeki ve silikon gs implant yaplan kadnlardaki semptomlara uygulanabilme olasl nedeniyle n plana kmt. MCS ile ilgili teorilerden bir tanesi, zehirli maddelere ciddi ekilde maruz kalmann kimyasal maddelere kar tolerans kaybna yol atdr (Nicholas Ashford ve Claudia Miller, Chemical Exposures: Low Levels and High Stakes, 1998). Bir baka gr de, "semptomlarn davransal ve psikojenik[32] olarak aklanabileceine dair gl kantlar olduu" eklindedir. Bu son grn, ESRI tarafndan desteklenen "iyi bilim" olduu kimseyi artmamal. Aratrmalarda aka yalan sylenmesinin bir dier rneine bakalm: Monsanto[33] 1979-80'de Agent Orange[34] imal ederken dioksine maruz kalan iiler zerine yapt aratrmada, bu madde ile ii lmleri arasnda herhangi bir balant tespit etmemitir. Ancak, 1984'te Monsanto'ya kar bir iinin at dava srasnda davacnn avukatlar, ad geen dioksin aratrmasnda dioksine "maruz kalmamtr" diye snflandrlan drt iinin bir baka Monsanto aratrmasnda "maruz kalmtr" diye snflandrlm olduunu kefetmilerdir. Raporu yazanlardan birinin yeminli ifadesiyle dorulanan bu deiiklik sonular etkilemi, rapor dzeltildiinde dioksine maruz kalmann ii lmleri zerinde

ciddi etkileri olduu ortaya kmtr. Endstrinin aratrmalar, az sayda deney hayvan kullanmak, semptomlarn grlmesi iin ancak ok ksa bir srenin gemesine izin vermek ve (silikon implant testlerinde olduu gibi) ok sayda olas olumsuz etkiden sadece bir tanesi iin test yapmak ve tek bir etki iin yaplan bu testi de eksiksiz bir sonu salyormu gibi gstermek trnden iren hilelere de bavurur. 1969'da tarm ilalaryla ilgili bir komisyon, DDT'nin kanserojen zellii konusunda endstri tarafndan finanse edilen 17 almay inceleyerek, "Bu almalarn 14', herhangi bir kanserojen zellik tespit etme ihtimalini batan dlayacak kadar esastan hataldr" sonucuna varmt. Ama bu almalar, endstriye gayet iyi hizmet eder. (3) Test laboratuvar skandallar Endstriye hizmet veren test laboratuvarlarnn byk sahtekrlklara bulatnn tespit edildii ok sayda nemli skandal vardr. 1976'da, KK ve G'ya sunulan kimyasal madde ve ila testlerinin yzde 35-40'n yapan ve lkenin en byk toksikoloji kuruluu olan Industrial Bio-Test Laboratuvarlar'nn yzlerce almada sahte kantlar kulland tespit edilmitir. Bir Monsanto alan, Monsanto'ya toksikoloji yneticisi olarak dnmeden nce Industrial Bio-Test'de 18 ay almt ve Monsanto'nun KK'ya sunduu aratrmalardaki sahtekrlklardan haberdar olduu ynnde ciddi kantlar vard. Bir dier vakada, Monsanto, DuPont ve dier tarm ilac imalatlarnn alt gelimi bir artk madde test laboratuvar olan Craven Laboratuvarlar'nn 20 tarm ilacna ilikin uydurma almalar yapt tespit edildi. Bu vaka, irketler tarafndan rapor edildi, ama uzun bir gecikmeden sonra. 1997'de birok ila irketinin ruh salyla ilgili ilalar test etme konusunda iki klinik aratrmacya itimat ettii ortaya kt, stelik bunlardan birinin on yl nce (SmithKline firmasnn bir ilacnn, ticari bir markayla tescil edilmemi jenerik ilalardan stn olduunu iddia eden) ciddi bir aratrma sahtekrlna karm olmasna ramen. Bu ekip tarafndan yaplan ila testlerinin uydurma ya da son derece hatal olduu 1997'de aa kt; ama erken uyar iaretlerinin ortaya kmasna ve ila irketlerinin gya yakn takibine ramen, bunun tespit edilmesi ok uzun zaman ald. Aslnda, sahtekrlk olduundan phelenmeye balayan bir irket mfettii sahtekrl yapan firmann ikyette bulunmas zerine tefti grevinden alnmt (Wall Street Journal, 15 Austos 1997). (4) "Dzmece bilim" eletirileri Endstri, iine gelmeyen bilimi karalamak iin birok bilimd ve oportnist dalavere evirmitir. Hilelerden biri, genelde hayvanlar zerinde deney yapmann ya da insanlar zerindeki anlaml etkileri aratrmak iin belirli hayvanlar kullanmann yararllnn sorgulanmasdr. Ancak yukarda da belirtildii gibi bu testler istenen cevab verdiinde hi soru sorulmaz. kinci bir hile, yksek doz testlerinin geerliliinin sorgulanmasdr. Her ne kadar geerlilikleri ciddi aratrmaclar tarafndan genel olarak kabul edilse de, yksek dozlarla yaplan testler samaym gibi gsterilebildiinden propaganda asndan zellikle yararldrlar. Son bir hile de dikkatleri, incelenen kimyasal maddenin nasl hangi nedensel mekanizma arclyla kansere ya da dier bozukluklara yol atna kaydrmaktr. Bylece bilimsel ilgi gerek sonulardan uzaklatrlr ve yasal dzenlemelerin geciktirilmesine zemin hazrlanr. (5) Tehdit Endstri, irketlerin dzmece bilimine srekli gelime olana sunmasna karn, irketlerin dorularn tartan her almaya (ve yazara) kin ve nefretle saldrr. Endstrinin finanse ettii popler yazlarn yzde 99'undan kat be kat stn bir bilim anlayna sahip olan Carson'n Silent Spring adl kitabna "duygusal", "sansasyonel", "bir aldatmaca", "yiyecek konusunda moda diyetlere dkn olanlarn, sahte doktorlarn ve zel kar gruplarnn" rn (bu niteleme endstri tarafndan finanse edilen bir kuruluun bakanndan gelmiti) denilerek saldrld. Bir bilim insannn aka yanl bir ifadesi ile kitabn "haere kaynakl hastalklarn kontrol edilmesinde haere ldrc ilalarnn kullanlmasnn ne akllca ne de sorumlu bir davran olduu inancna" dayand ne srld. nemli bir kimyasal madde irketi, hem yayncsn hem Audubon'u iftira davalar amakla tehdit ederek Silent

Spring'in yaymlanmasn engellemeye alt. Endstri szcleri, eletirel bilim insanlarnn sunumlarna dzenli bir ekilde katlr ve bunlara acmaszca saldrr. Endstri, bu bilim insanlarnn peini altklar yerlerde de brakmaz: Florida niversitesi'nden bilim insanlar Benlate adl ilacn zararl etkilerini gsteren veriler ortaya koyduklarnda, DuPont irketi niversite yneticileri arasnda kulis yapan "yasa koyucular vastasyla" bu bilim insanlar zerinde bask kurmaya alt. Washington niversitesi'nde evre sal profesr olan ve formaldehitin salk zerine etkileri hakknda eletirel almalar yapan Peter Breysse konumalarnn, "Bay Breysse'nin formaldehitle ilgili testlerini yaparken ve bulgularn yaymlarken kulland standartlar tartmak " zere okul ynetimine bavuran endstri ve endstri temsilcileri tarafndan izlendiini fark etti. Endstri, kendi karlarn tehdit eden aratrmaclar dava da edecektir, tehdit de. 1987'de Monsanto, Ulusal Kaynaklar Koruma Konseyi'nde bir biyokimyac olan ve durumalarda firmann rettii tarm ilac alaklor ile ilgili firma aleyhine etkili bir tanklk yapm olan Karim Ahmed'i, KK'nn Bilim Danma Kurulu yesi olarak rn hakknda elde ettii patent bilgilerini aklad gerekesiyle dava etmekle tehdit etti. 1991'de, Rachel's Environmental & Health Weekly adl ok deerli bir derginin editr ve evresel Aratrmalar Vakf yneticisi olan Peter Montague, dioksin ve Agent Orange ile ilgili bulgular tahrif etmi olan Monsanto aratrmacs Bill Gaffey tarafndan iftira ettii gerekesiyle dava edildi. Dava 1996'da Gaffey'in lm zerine dene kadar, Gaffey mahkemeye hibir delil sunamad; ama bu dzmece bilimin szcleri iin mkemmel ve pahalya patlayan bir ders oldu. Endstrinin en gaddar korkutma taktikleri, rnlerin kurbanlarna kar kullanlr. Endstri, kurbanlara ac veren semptomlarn nedeninin formaldehit, atrazin, alaklor ya da endstrinin gvenli rnlerinden baka herhangi biri olamayacan gstermeye alrken, kurbanlarn her trl kiisel probleminin ve tm gemiinin kamuoyunun gzleri nnde didik didik edilmesi muhtemeldir. Yasal denetim ve dzenlemeyi kontrol etmenin en basit yolu denetleme yapmak iin kullanlan kaynaklar ksmaktr; ama "sorumluluk sahibi" denetileri bu makamlara getirmek ve dzenleyici yasalar ve kurallar, dzenleyici nlemlerin geciktirilmesini ve snrlandrlmasn salayacak biimde ekillendirmek de bir o kadar nemlidir. Eyaletleraras Ticaret Komisyonu'nun dzenleme altna alnm demiryollarnn karlarna gayet iyi hizmet etmesinden dolay on yllar boyunca cmerte finanse edilmesi, dzenleyici kurulularn tarihinde klasik bir rnektir. Buna karlk, "hizaya getirilemeyen" kurulular, yasal dzenlemeye tbi tutulan endstrilerin onlar dostane davramaya zorlamas ya da kaynak ksnts yoluyla etkisiz hale getirmesi yznden srekli bask altndadr. Ronald Reagan'n dzenleyici kurulularn btelerini ksmas ve endstri taraftar denetiler atamas, Gingrich'in 1994'te benzer nitelikteki zaferi ve ardndan KK ve G'ye yaplan saldrlar kimya endstrisinin ve dier endstrilerin taleplerine verilen bir yantt ve endstri tarafndan byk bir cokuyla karland. reticilerin egemenlii gcn gstermi ve dzenleme ilevini siyasi sreler vastasyla ekillendirmiti. Reagan, KK btesini ciddi ekilde ksmt; Bush ve Clinton bteyi Reagan ncesi dzeyine getirirken KK'nn sorumluluklarn da byk lde genilettiler. Bu, tamamen reticilerin yararna oldu: Eli kolu bal bir KK ok fazla aratrma yapamaz, birok istismar aratramaz, ok fazla dava amaya cesaret edemez ve asli bilgileri edinebilmek ve mtevaz bir adm atldn grebilmek iin endstriyle ibirlii yapmak zorunda kalr. Endstriye ok fazla bask yapabilecek kaynaklara sahip deildir. 1976'da kan yasayla muafiyet tannan binlerce kimyasal maddeyi test etmesi imknszdr ve ancak bu maddelerin bir sorgulamaya maruz kalmas halinde endstriyi bu maddelerle ilgili testleri yapmaya arabilir. Durum byle olunca, endstri, KK'nn (ve kamunun) zayf yasal konumundan, KK'nn kaynaklarnn snrl olmasndan ve endstrinin bizzat KK zerinde ar lde etkili olmasndan krl kmaktadr. 1976 ylnda kartlan yasada yer alan bir art yani, KK'nn maliyet-fayda analizi yapmas ve

endstriye "en az yk getirecek" dzenleyici nlemleri bulmaya almas art KK'y byk lde etkisizletirmitir. Bu devasa yasal boluk kimya endstrisinin ok iine yaramtr; nk endstri hem kendisi hem de rettii zehirlerin faydalar asndan ar bir mali yk olutuunu ispat eden sonu gelmez aratrmalar icat edebilmitir. Bunun sonucunda KK, "yasann 20 yllk tarihi boyunca yalnzca dokuz kimyasal madde hakknda maliyet-fayda testinin getirdii kstlamalarn stesinden gelebilecek kantlar toplayabilmitir" (Fagin ve Lavalle, endstrinin alaklor, atrazin, formaldehit ve perk maddelerini nasl olup da onlarca yl piyasada tutulabildiinin detayl bir analizini veriyorlar). 1991'de bir mahkeme, KK'nn on yldan uzun sren aratrma abalarna ramen, maliyet-fayda testinin gereklerini karlamakta szm ona baarsz olduuna dayanarak KK'nn asbest ieren rnlere koyduu yasa dahi kaldrmtr. Yurttalarn grdkleri zarara ilikin ikyetler ya da olumsuz etkileri gsteren bamsz almalar endstriye meydan okuduunda, endstri kendi aratrmasn yapar ve onun "iyi bilimi" ne yapar eder rnlerinin gvenli olduunu gsterir. Endstrinin lobi gc, smrebilecei yasal boluklar ve kendi aratrmalarnn yaratt belirsizlik KK'nn fel olmasna yol aar. Bamsz aratrmalar Ciba-Geigy irketinin gvenlik iddialaryla elitiinde, rnein atrazinin zararlar talya ve Macaristan'da bir dizi salam raporla kantlandnda, irket bu aratrmalara kar bir eletiri bombardman balatt. Endstrinin dndaki kimseler iin hi de ikna edici olmayan bu eletiriler KK'y zayflatmak ve uzak tutmak iin yeterliydi. Tarm ilalarnn, KK tarafndan zorunlu klnan "tolerans" snrlar dahilinde denetlendii dnlr. Oysa bu, Rachel Carson'n 1962'de iaret ettii gibi, "yiyeceklerimizi bile bile zehirleyip sonra da sonular kovuturmaya almak" demektir. Ama bu tolerans deerleri mnhasran halk saln gzeterek belirlenmez; hatta bu konuda halk sal bir ncelik bile tamaz. Tersine, tarm faaliyetlerinde tespit edilen artk maddelere dair saha lmlerine byk arlk verir. Tolerans deerleri belirlenirken, kmlatif ya da interaktif etkiler zerine herhangi bir alma yaplmamtr. Sz konusu tolerans deerleri, ocuklarn daha ok yemek yedikleri ve bu tip zehirlere kar daha duyarl olduklar olgusunu ihmal etmektedir. Bu gerek, ancak 1993'te Ulusal Aratrma Konseyi'nin Bebek ve ocuk Diyetlerinde Haere lalar zerine raporu yaymlandnda dikkate alnd. Egemen reticilerin karlarn engellediinde, bu tr problemler gz ard edilebilir. Endstrinin, denetiler zerindeki dorudan ya da dolayl etkisi de dzenleme ve denetleme ilevinin etkisizlemesini pekitirir. Denetiler, ibirliine ak olduklar takdirde btelerini ve yeniden atanmalarn salama almak iin endstrinin desteini bulabilirler ve eer (G bakanyken David Kessler'in yapt gibi) endstriye ters dmezlerse, daha rahat bir hayatlar olur. Masraflar, endstri tarafndan denmek zere yedirilip iirilirler ve hkmetteki ilerinden ayrldklarnda daha yksek kazanl bir i bulabilirler. Fagin ve Lavalle, geen 15 yllk dnemde zehirli maddeler ve tarm ilalar konusunda st dzey ilerden ayrlan 40 KK grevlisinden 18'inin kimya irketlerinde almaya baladklarn ve "hemen tm nemli kimyasal madde imalatlarnn eski zehirli madde denetilerini ie aldn" belirtir. Bu dner kapnn, "kimya endstrisinin dzenleme ve denetleme srecini bask altna alma abalar arasnda belki de en nemli silah olduunu" syler. Tarm komisyonlar ve tarm bakanlklar gibi dier hkmet organlar da kimya endstrisiyle son derece ili dldr ve endstrinin taleplerine kar son derece duyarldr. Bir keresinde Ralph Nader, ABD Tarm Bakanl'n, "Tarm irketleri Bakanl" diye adlandrmt. Federal bakanlk ve eyalet hkmetlerindeki bakanlklar, uzun zamandan beri tarm ilalarnn destekisi olmulardr ve Rachel Carson'a kar en az kimya endstrisi kadar dmanlk beslerler. Endstriye klece itaat ediin bir dier gstergesi de, "yava ilerleyen bir salgn" olan kanserle baa kmaya allrken "yaam tarz" ve kiisel davranlar zerinde younlalmasdr. Bu tutum, tm hkmet kurumlarnda grlmekte ve endstriye baml olan bilim de bundan payn almaktadr. Steingraber'in dedii gibi, "yle grnyor ki, [aratrmalarda ve nerilen politikalarda] kanser vakalarnda evrenin rolne ilikin deerlendirmeler dikkate alnmamaya devam ediyor." Bir retici egemenlii modeli iin uygun olan da

budur.

MEDYADA RKETLERN DZMECE BLM

1. Blm Edward S. Herman irketlerin dzmece bilimi, kimya endstrisinin halkla ilikilerinde ve dzenleme ve denetleme stratejilerinde son derece nemli bir rol oynar. Her eyden nce, tarm ilalarnn ve dier kimyasal maddelerin halk sal iin bir tehdit olmad ve ekonomik byme ve refah iin asli neme sahip olduu konularnda halka gven alamaya alr. Ayn zamanda, endstrinin kimyasal maddeleri evreye sama zgrln korumak iin, halkn yan sra yasa koyucular ve denetiler arasnda da bir kafa karkl ve belirsizlik yaratmay amalar. Endstri, byk lde devasa kaynaklarna ve bunun bir sonucu olarak (Z'nin Kasm saysndaki "irketlerin Egemenlii ve Dzmece Bilim" makalesinde anlatld gibi) siyasetiler, denetiler ve cret bordrolarnda yer alan bilim insanlar zerinde sahip olduu gce dayanarak, bu iki ayakl stratejinin takip edilmesinde hayli baarl olmutur. Kimya endstrisinin bu baarsnda, medyay etkileme ve hangi konularn tartlacana (ya da grmezden gelineceine) dair gndemi belirleme kabiliyetinin ok nemli bir yeri vardr. Endstrinin buradaki baars drt drtlk deildir; ama kimya endstrisinin neredeyse snrsz bymesinin ve sonuta ortaya kan "yava ilerleyen salgn"n kesintisiz ekilde devam etmesinin halk sal zerindeki sonular gz nne alndnda, endstrinin baars kayda deerdir. Endstri, daha derinde yatan gndemi kontrol etmekte baarl olmutur. Bu derin gndem, endstrinin herhangi bir bamsz kurulu tarafndan zararlar tam olarak test edilmemi kimyasal maddeleri retme ve satma hakkn; olumsuz sonularyla ilgili ak bir sorumluluk stlenmeden bunu yapabilme hakkn ve elindeki btn bilgileri aklamadan kimyasal maddeleri evreye sama hakkn hi sorgulamadan kabul eder. Bu temel varsaymlar ve szmona halk koruyan son derece yetersiz dzenleme ve denetleme sreleri tartmalarn dnda braklr. Bir Silent Spring kitab, Love Canal felaketi[35] ya da Bhopal felaketi, erkeklerin sperm saysnda azalma tespit eden bir rapor ya da bir denetleme skandal, belirli bir heyecan dalgasna neden olabilir; ama heyecan dalgas ksa srer ve medya meselenin derinine inmeyi ve bu konuda bask yapmay baaramaz. Daha nemli konular ABD-kart terrizm, Irak'taki silahlarn denetlenmesi, Clinton'n cinsel hayat, hisse senedi piyasasndaki hareketler hemen bu meselelerin nne geer. Bu daha nemli konular, medyada kendisine geni bir yer bulabilir ve halkn tavrn etkileyecek kadar uzun sre gndemde kalabilir; ama yava ilerleyen salgn bunu yapamaz. Medya, endstrinin dzmece biliminin iddialarn bile (rnein, Alar, dioksin ve gs implant ile ilgili iddialarn) manete karp kurumsallatrma eilimdeyken, kimyasal maddelerin yol at tahribata ve denetim hatalar vakalarna ilikin ok sayda nemli bulguyu gz ard eder. Medyann temel nyarglarna ilikin en nemli delil, "dzmece bilim" tabirini kullannda grlr. Kimya endstrisi, bu tabiri evreciler, endstriyi eletiren ilericiler ve insanlar zehirledii iin endstriyi dava eden avukatlar tarafndan ortaya konulan bilim iin kullanr ve bunu, endstrinin tavrn destekleyen her trl bilim anlamna gelen "iyi bilim"le karlatrr. Aka grld gibi, ana-akm medya kamu yararn gzetmek yerine tpk evi bekleyen beki kpei gibi irketlerin emrinden ayrlmaz. 1996'dan 1998 Eyll'ne kadar geen zaman zarfnda, ana-akm medyada "dzmece bilim" ifadesinin getii 258 makaleden yalnzca 21'i ya da yzde 8'i bu ifadeyi irketlerin dzmece bilimine atfta bulunmak iin kullanmt ki bunlar da ounlukla sigara endstrisinin yol at zararlarn ifa

edilmesiyle ilgiliydi. Buna karlk, 160 makale (ya da yzde 62'si) bu terimi evreciler, irketleri eletiren dier kiiler ya da haksz yere zarara yol amaktan irketleri dava eden avukatlar tarafndan kullanlan bilim iin kullanyordu (77 makale ya da toplam makalelerin yzde 30'u ise bu kategorilerin hibirine girmiyordu). Haber dergileri de ayn derecede nyargldr. rnein Newsweek dergisi 20 Temmuz 1998'de, Dow Corning irketi'nin[36] gs implantlarna ilikin uzlama teklifini, "dzmece bilim asndan bir zafer" olarak grm ve yle devam etmiti: "O. J. Simpson da[37] DNA analiziyle ilgili kuku yaratmak iin parayla bilim insanlar tutabilir; sarho bir src de kanndaki alkol miktarnn metabolik bir anomali olarak aklanmas ya da test yntemlerinin sorgulanmas iin parayla bilim insanlar tutabilir." te bu. Dergi, herhangi bir kimya irketinin de bilimsel kantlarn arptlm bir yorumunu hazrlatmak iin parayla bir bilim insan tutabileceini asla sylemez. Dergi, endstrinin "dzmece bilim" tabirine ykledii anlam iselletirmitir. Propaganda Modelinin Uygulanabilirlii Ana-akm medyann, endstrinin "dzmece bilim" terimini kullanma biimini benimsemesi ve kimya endstrisinin zehirleme hakkn normalletirmesi gerektii, propaganda modelinin ngrleriyle uyum ierisindedir (bkz. Manufacturing Consent, 1. Blm).[38] Kimya endstrisinin paras ve nfuzu, bu modelin bnyesinde bulunan be szgein her birine mlkiyet, reklam, haber kayna, tepki retimi[39] ve ideoloji nemli bir etkinlik salar. Mlkiyet ve denetim dzeyinde medya sahipleri, kimya endstrisi irketlerinin sahipleriyle, yneticileriyle ve bu irketlerle i yapan bankaclarla bir sekin dayanmasna girerler ve eitli temaslar kurarlar. rnein Washington Post'un ynetim kurulunda, bir ila ve eczaclk devi olan Johnson & Johnson'n eski bir genel mdr, banka ya da byk yatrm irketinin yneticisi ve ulusal bir hukuk firmasna bal olan bir avukat bulunmaktadr. The Tribune irketi'nin (Chicago Tribune gazetesini karan irket) ynetim kurulunda, iki banka ve iki sigorta irketiyle balantlar olan kiiler vardr ve genel mdrleri araclyla byk bir elektrik datm irketi ve byk bir eczaclk irketi temsil edilmektedir. Medya irketlerinin ynetim kurullarndaki bankaclar ve irket yneticileri, ortak bir kltr paylarlar ve arya kat iddia edilen denetimlere kar beslenen dmanlk bu kltrn gl bir bileeni haline gelmitir. Bu durum, irketler camiasnn Cumhuriyetilerin 1994'teki seim zaferini derin bir oh ekerek kutlamasna neden olmutur ("i dnyas seim sonularna 'inanlmaz derecede mkemmel' diyerek tepki gsterdi"; anket yaplan 330 genel mdrn yzde 86's i dnyas iin daha iyi bir ortamn oluacan umut ediyordu [Forbes, 3 Haziran 1995]). 1994'te seilen Cumhuriyeti tayfa, evresel denetimleri kapsaml bir ekilde yok etmek iin iddetle bastrdnda, i dnyasnn seim sonular karsnda verdii hayranlk dolu tepki, evre sorunlarnn zlmesinde "irketlerin sorumluunun" snrlandrlmasnn ne anlama geldii hakknda ok ey anlatmaktadr. Medyaya fon salayan, reklam veren kurulular da ayn kltrn bir parasdr. Sayabildiim kadaryla reklam veren en byk 100 ulusal irketin 31 tanesi kimyasal madde retmekte ve satmaktadr; rnein otomobil irketleri gibi birou da (petrol, benzin ve ak gibi) kimyasal rnleri kullanan ve dntren ilemleri zerindeki denetimler konusunda derin kayglar tamaktadr. Gl petrol endstrisi, petrol, gaz ve petrokimyasal maddelere dair denetlemelerden ok kayglanmaktadr. iftilerden perakendecilere kadar uzanan tm besin endstrisi zinciri dahil dier birok endstri, kimyasal maddeler ve denetleme meseleleriyle yakndan ilgilidir. Yazl medya, geni orman arazilerine ve byk miktarda zehirli atk reten kat hamuru tesislerine sahip olduundan, denetleme politikalaryla dorudan ilgilidir. irketlerin bu kar ve perspektiflerinin, ynetim kurullarndan aaya doru nce reklam veren irketlerin tercihlerine, oradan da medya personelinin seimine, programlarn nasl yapldna ve meselelerin nasl gndeme getirildiine yansmas, yapsal bir zorunluluk gibi grnmektedir. ABC'den John Stossel ve New York Times'dan Gina Kolata trnden irketlerin lehine tepki reten son derece tarafgir medya mensuplar, st makamlar tarafndan korunmadka varlklarn srdremezler. Geri TV haberlerinin ve programlarnn arada srada evre sorunlarn haber yapmaktan ve tartmaktan

kanmas mmkn olmayabilir; ama reklam veren irketlerin evresel zararlar konusunda endstriye ciddi bir ithamda bulunan programlara kar dmanl, bu tr haberleri ve programlar snrlandracaktr. Erik Barnouw'un birka yl nce dikkat ektii gibi NBC'de evre konulu nemli bir dizi, stelik de irketlerin bu konuyla ilgili reklam yapmak iin devasa miktarda harcama yaptklar bir dnemde, reklam yetersizlii yznden yayndan kaldrlmt; nk endstri dengeli bir yaklam gsterilmesini deil, "gven alanmasn" bekliyordu. (irketler evresel zararlar konusunda irketlerin sorumluluuna deil, biz bireylerin sorumluluuna odaklanmaktadr.) Kimya endstrisiyle ilgili meselelerde medya, haber kayna olarak hkmet denetilerine, kimyasal zararlarn kurbanlarna ve kurbanlarn szclerine ska bavursa da, endstri genellikle tartmalar zerinde hakimiyet kurar ya da tartmay, zararn ciddiyetine ve bu iteki sorumluluuna ilikin sorularn belirsiz kald bir amaza sokar. Endstri, balantlar ve devasa tevik kaynaklar yoluyla kendi bnyesinde ve darda ok sayda uzmana hkmeder, almalarna maddi destekte bulunur ve onlara hret kazandrr. Endstri kendi kurduu temaslar, basn aklamalar, verdii reklamlar, mektuplar ve okur keleri yoluyla grlerinin dorudan reklamn yapar. Mobil Oil irketi'nin Times'da (ve baka gazetelerde) yorum yazlar sayfasna dzenli olarak reklam vermesi de buna dahildir. irketler tarafndan finanse edilen Washington Hukuk Vakf'ndan Daniel Popeo da irketlere ait olmayan dzmece bilimi sulamak iin Times'dan dzenli bir ke yazs stunu satn almtr. Endstri, sahte "sade yurtta" rgtleri kurmak ve muhaliflerin rgtlenmelerine ve faaliyetlerine szmak, onlar hakknda bilgi toplamak ve sabote etmek iin halkla ilikiler irketleri tutar. (Bir rnek verecek olursak, Jeremy Rifkin'in konferans gezilerinden biri, et endstrisi iin alan bir halkla ilikiler irketinin temsilcileri tarafndan evrilen bozguncu tezghlar yznden iptal edilmitir.) ok sayda ticaret birlii ve teslim alnm pek ok enstit de birkan sayacak olursak, Klor Enstits, Uluslararas Fabricare Enstits, Ulusal Kimyasal Aratrmalar Enstits, evresel Duyarllklar Aratrma Enstits endstrinin grlerinin propagandasn yapmaktadr. Ylda birka yz milyon dolar bulan bu propaganda abalar, hem denetileri hem de medyay byk bir bask altna alabilir. Medya sz konusu olduunda, endstri muhabirlerin cahilliinden, tembelliinden, tepki retimiyle karlamaktan kanma isteklerinden ve hi de az rastlanmayan bir durum olarak endstri lehine tarafgirliklerinden istifade eder. Endstri lehine bir tarafgirlik ierisinde olmayan muhabirlerin hareket alan ise tepki retimi tehdidi ile, "dengeli davranma" talebi ile ve yukardan gelen baka basklarla daraltlr. Cumhuriyeti bir evre denetimi yetkilisi olan Gordon Durnil, medya ile ilgili olarak "temelsiz bir denge arayndan", tam bilgi sahibi olmayan muhabirlerin endstrinin iddialarn yutmaya hazr oluundan ve hatta endstri adna lobi faaliyeti yrtenlerin kendi hikyelerini yazmalarna izin vermesinden sz etmektedir (Making of a Conservative Environmentalist, 1995). Genellikle medya, endstri ve KK (ya da baka bir resmi kurum) tarafndan verilen bilgilerin bir mesele hakknda "her iki tarafn da" grlerini ortaya koyduunu varsayar; ama aslnda her ikisi de genellikle ayn taraftadr ve kamu karlarna zarar veren, perde arkasnda kotarlm bir anlamay desteklemektedir. Teslim alnm ya da zayf drlm hkmet organlar endstriye teslim olduklar durumlarda bile faaliyetleri hakknda kendine gvenen bir tavr taknmaktan holanrlar ve medya genellikle bu noktay gzden karr. KK'nn eski halkla ilikiler yetkililerinden biri olan Jim Sibbison muhabirlerin, denetim hatalar ve yapsal aksaklklar yerine nasl srarla irketlerin iyi niyetini ne kardn ve olaylar sonuna kadar takip etmekte nasl srekli olarak baarsz kaldn grnce hayrete dmt. Sibbison, 1980'lerde New York Times'n en iyi evre muhabiri olan Philip Shabecoff'tan bahsederken "Meslektalarnn biroundan daha bilgiliydi ve ona herkesin bilmedii vakalar anlatan KK yetkililerine ulamaktan holanrd. Karlkl bamlla dayanan bu iliki, KK'nn performansna dair yazd ar iyimser, hatta pohpohlayc haberlerin sebebini aklayabilir" diyordu. Reagan dnemi boyunca KK'nn btesinde yaplan kesintiler, "ynetimin, bte ksntlarnn

kamu sal zerinde olumsuz bir etki yaratmayaca iddiasn kolaylatracak ekilde", iin detaylar zerine herhangi bir aratrma yaplmadan haber yapld. Denetim organlarn teslim almak iin bu dnemde yaplan atamalarla ilgili byk kar atmalar, medyann yumuak bal ve tembel olmas yznden ok yava bir ekilde ortaya karld. evreyi kirleten irketlerin karlarn temsil eden st dzey bir KK grevlisi olan James Sanderson hakknda, KK'nn dahili bamfettilerinden birinin hazrlad ve Sanderson'n grevini ciddi ekilde ktye kullandn gsteren bir rapor "Kongre binasnda cretsiz olarak edinilebilen yedi ciltlik bamfetti raporunu okumaya vakit ayracak her muhabir iin bariz ekilde ortadayd"; ama hibir muhabirin bunu yapacak enerjisi yoktu. (R. Smith, "KK'y Haber Yapmak ya da Bir ey Olursa Beni Uyandrn", Columbia Journalism Review, Eyll/Ekim 1983). Endstri, ayn zamanda saldrgan bir tepki reticisidir. evre alma Grubu 1994'te "Mavi Sular Kullanmak: me Suyundaki Haere lalar" raporunu yaymlamak zereyken, Amerikan Tarm rnlerini Koruma Birlii (ACPA) adna alan bir halkla ilikiler irketi endstri tarafndan seilmi "uzmanlarla" yaplan mlakatlar da kapsayan nalc bir medya kampanyas yrtmeye balad. Bu eletirel rapor haberlerde kendine nemli bir yer bulabildiyse de, endstri tarafndan ayarlanm olan mlakatlar iki ulusal haber programnda ve ABC'nin "Gnaydn Amerika" programnda yaymland. Halkla ilikiler irketinin de belirtii gibi, sonuta "Amerikan Tarm rnlerini Koruma Birlii yesi irketler, kamuoyunda olumsuz bir gr olumamas sayesinde rnlerine ilave denetim uygulanmasndan kurtuldular." Birok vakada, endstri kendisine meydan okuyan programlar nceden renir ve deitirilmesini ya da iptal edilmesini salar. Bunu yaparken genellikle iftira davas ama tehdidi savurur. Yakn zamanlardaki bilinen en iyi rnek, 1997'de Monsanto irketi'nin rekombinant sr byme hormonu rBGH'nin baz sorunlu zelliklerini konu alan Akre-Wilson'n hazrlad bir programn Fox TV kanallarndan birisinde yaymlanmasnn iptal edilmesi iin Monsanto'nun gsterdii abalarn baarya ulamasdr. TV kanallarnda ve kablolu yaynlarda program yapmann maliyetini ykselten bu tr nalc mdahalelerin, eletirel program yapma konusunda ciddi bir cesaret krc etkiye sahip olduuna inanmak iin her tr sebep mevcuttur. Endstri, Sovyetler Birlii sonras Yeni Dnya Dzeni'nde piyasa ideolojisinin glenmesinden de faydalanmaktadr. Kimyasal maddeler ve yan etkileri piyasann baarszlnn en gzel rnekleri olmasna ramen, devlet ve yasal dzenleme dmanl ve piyasaya duyulan inan endstri tarafndan etkin bir ekilde kullanlr; normalletirme ve gndem belirleme srelerinde endstriye yardm eder. "Piyasa temelli" zmlere, "risk deerlendirmesi"ne ve "maliyet-fayda analizi"ne vurgu yaplmas piyasa ideolojisine gayet uygun der. Medya, endstrinin riskleri ve maliyetleri deerlendirmeyi sonraya brakarak zehir retme hakkn (Rachel Carson'n deyimiyle "sonularn kovuturulmasn") peinen kabul eden bu dillere dolanm tabirlerden ok holanr. Bilimsel almalar finanse etme kabiliyetindeki dengesizlik, maliyet ve fayda zerine aratrma yaplmasnda nceliin endstriye verilmesindeki kar atmalar, evresel zehirlerin maliyet ve faydalarnn saylara dklmesindeki glk, maliyet-fayda analizi ve risk deerlendirmesinin yararn azaltan kaynak yetersizlii, yasal dzenleme ve denetimin elinin kolunun balanmasyla ilgili problemler evre muhabirlerinin hemen hi dikkatini ekmez. rnein New York Times'da, 1980'li ve 1990'l yllarn byk blmnde gazetenin irket camiasndan balca iktisats olan Peter Passel, maliyet-fayda ve risk-fayda ilkelerinden srarla bahsetmi, ama bu ilkelerin deerini kukulu hale getiren meseleleri derinlemesine aratrmamtr. Passel, halkn irrasyonal biimde riskleri fazla byttn srarla savunmasna ramen, endstrinin gerek riskleri halktan saklamasnn kapsaml tarihi zerinde hi durmaz. "Amerikallarn Tehlike Anlay: Modern Hayatn Gelimeyi Engelleyici Maliyeti" (8 Mays, 1989) makalesinin bal, yazarn risk tehditlerinin abartld ve ilerlemeyi "engelledii" ynndeki nyargsn tam olarak ifade etmektedir. Passel, kanserden lmlerin yalnzca yzde 2'sini evresel etkilere balayan 1981 tarihli "dnm noktas niteliindeki bir aratrma"dan bahsetmitir; buna karn, dnm noktas niteliinde

olmayan dier aratrmalar ok daha yksek deerlerden sz etmektedir (ve evre kirliliinden kaynaklanan zarar yalnzca kanserden lmlerle snrl deildir). Bunu takip eden makalesi "Riskli Bir Hayat ekilebilir Klmak: Daha yi Veriler, Daha Ak Tercihler" (9 Mays 1989) ayn izgiyi izler; burada kulland ana bilgi kayna Manhattan Enstits'nden Peter Huber'dir. Psikolojik bedelleri olan "korkulardan" sz eder, ama iilerin grd zarara ve lmlerine ilikin yaygn ve belgelenmi gereklerden hi sz etmez. "Gvenlik bedava deildir" der, ama gvenliin tehlikede olduu durumlarda ileri dzeyde bamsz testler yaplmas gerektiini ve/veya testlerin maliyetinin ve sonuta ortaya kabilecek btn zararlarn rn piyasaya srmek isteyen tarafa karlanmas gerektiini azna bile almaz. "lerleme"yi engelleyen herhangi bir ciddi olumsuz etkiye dair bir kant sunmay da baaramaz. Ayn nyarg, "Vermont Eyaleti St Besiciliindeki lerlemelere Direniyor" (Keith Schneider, 27 Austos 1989) balkl baka bir Times makalesinde de grlr. Bu makalede, potansiyel risk tayan byme hormonlarnn hakiki bir ilerlemeyi temsil ettii varsaylmaktadr. Eleanor Singer ve Phyllis Endreny, Passel ve Schneider gibi analistlerin yazdklarn zetleyerek, bu yazarlarn "egemen toplumsal kurumlarn sunduu ereveyi benimsemekten" baka bir ey yapmadklarn sylemektedir. (Reporting on Risk, 1995). Rachel Carson stisnas 1962'de Rachel Carson'n Silent Spring adl kitabnn kmas, daha nce de bu kitaptan yararlanarak New Yorker dergisinde bir yaz dizisinin yaymlanmas, kimya endstrisinin tarm ilalar ve dier kimyasal maddelere dair bilgi ak zerindeki kontroln geici olarak krd. DDT'nin ve dier zehirlerin yaygn olarak kullanlmasna kar eletirel yazlar ve protesto mektuplar daha nce de yaymlanyordu, ama bunlar ok nadirdi ve endstrinin bilgi hegemonyasn pek rahatsz etmiyordu. Frank Graham Jr.'n de iaret ettii gibi, Carson'n kitab "bu alanda kapal dnen tartmalara bir son verdi. Rachel Carson, halka ok daha nceleri aklanm olmas gereken olgular gizlendii yerlerden aa kard; enformasyon engelini ykt."(Since Silent Spring, 1970). Carson'n kitab, talidomidin ykc etkilerinin aa kmasndan ksa bir sre sonra piyasaya kt. Bu durum, onun kimyasal madde kullanm zerindeki denetim yetersizliine vurgu yapan mesajn daha da glendirdi. Carson'n kitab, ikna edici bir ekilde yazlm olmas ve her eyi belgelendirmesi itibariyle kuvvetli bir etki yaratm ve halkn, endstrinin enformasyon hegemonyas tarafndan bastrlan korkularna tutarl bir temel kazandrmt. Ciddi bir alternatif bak as birdenbire halkn gndemine yerleti. Kennedy ynetiminin de bu yeni mesaja kar grece ak davranmasyla, mesaj halkn zerinde grlmemi gte bir etki yaratt. 3 Nisan 1963'deki CBS haber blteni, Carson, yazd kitap ve ilettii mesaj zerine kurulmutu ve 10-15 milyon kii tarafndan izlenmiti. Konuya olumlu yaklaan bu program, "Carson' eletirenlerin deil, kendisinin meseleyi tanmlamasna izin vermiti." (Linda Lear, Rachel Carson, 1997). Carson, derinde yatan gndeme saldrmay ve "nce bizi zehirleyip sonra sonular kovuturmaya" izin verip vermememiz gerektiini sorgulamay baarmt. Carson'n, test ve denetim srelerine saldrrken asli ilgi oda, ar kimyasal madde kullanmnn uzun dnemli ve ekolojik etkileri ve kimyasal maddelere alternatifler bulmak iin ortak bir aba harcanmas ihtiyacyd. Bu temel sorularn gndeme getirilmesi endstriyi dehete drmt. Endstri, Carson'n duygusallna ilikin duygusal feryatlarn eliinde vahice bir kar saldrya geti. Bunun yan sra sansr etmek iin kaba g de kulland: Baka taktiklerin yan sra, iftira davas ama tehditleri savurdu ve reklam veren be irketten n CBS haberlerine sponsorluk yapmaktan ekilmeye ikna etti. Endstrinin Carson' gzden drme abalarnn baarsz kalmasna ve Carson'n yeni gelien evreci harekete kukusuz byk bir ivme kazandrmasna ramen, onun ana-akm medyann derin gndemine saldrabilmesi bir istisna tekil etmektedir. Endstri, halkla ilikiler konusunda artk dersini almt; giderek artan kaynaklar ve temelde dostane davranan bir irket medyas sayesinde enformasyon zerinde kurduu hegemonyaya kar klarla daha etkin ekilde baa kabilecekti. Derin gndemin kontroln abucak yeniden kazand ve birok kk muharebeyi kaybetmi olmasna ramen, bugn gndem zerinde kurduu

hakimiyet neredeyse Carson'dan nceki dnemde olduu kadar byktr.

MEDYADA RKETLERN DZMECE BLM

2. Blm Edward S. Herman Ana-Akm Medya Kimya Endstrisini Koruyor Endstrinin evre politikalar zerindeki denetiminin en nemli iareti, kimyasal maddeleri hibir bamsz test yaplmadan evreye saabilme hakkna bugn bile kar klmyor olmasdr. Bu hegemonya ylesine yerlemitir ki, endstrinin bu ayrcaln evrecilerin bile, ancak ok az bir ksm sorgulamaktadr. Ana-akm evreciler retici egemenliini verili olarak kabul eder ve sadece siyaseten uygulanabilir faaliyetlerin alanna dahil olduunu dndkleri marjinal deiiklikler gerekletirmeye alrlar. 1960'larn banda Silent Spring kitabnn yaratt toplu fkenin ardndan tarm ilalarnn retimi ve kullanmnda ne ABD'de ne de baka lkelerde hibir azalma olmad. Bunu takip eden 30 yl sresince ABD'de tarm ilac kullanm ikiye katland. 1964'te 245 bin ton idi, 1993'te ise 454 bin tonun epey zerine kt; tarm alanlarnda dnm bana kullanm younluu iki kattan fazla artt. Evlerde ve bahe bakmnda tarm ilac kullanmysa akl almaz lde bir art gsterdi. DDT ve PCB gibi baz zehirli maddelerin kullanm sonunda yasakland, ama bunlarn yerini bakalar ald; nrolojik sisteme ya da baklk sistemine zararl etkileri olduu ya da kanserojen olduu bilinen dzinelerce kimyasal madde, yaygn bir ekilde kullanlmaya devam etti. nsanlarda kansere yol atndan phe edilen atrazin, ABD tarmnda en yaygn olarak kullanlan tarm ilalarndan bir tanesidir ve neredeyse lkenin her kesindeki yeralt su kaynaklarn kirletmitir. Fagin ve Lavalle, yazdklar Toxic Deception adl kitapta atrazinin tehlikelerine dair kantlarn giderek artmasna ramen Ciba-Geigy irketi'nin bilimi, KK'y, siyasal sistemi ve medyay kullanarak 30 yl boyunca bu ilac piyasada tutmay nasl becerdiini anlatmaktadr. Bu, halk sal zerinde ciddi sonular olan nemli bir siyasal-denetsel-bilimsel yozlama hikyesidir. Ama ana-akm medya bununla ilgilenmemitir, nk irketler sisteminin bir paras olarak medyann rol, gl kimya endstrisinin haklarn korumak, esasl eletirileri nlemek ya da saptrmak ve yrrlkte olan dzenlemeleri normalletirmektir. Askeri btede olduu gibi, zararlar ve skandallar hakknda bazen genellikle arka sayfalarda yer alan ksa haber krntlar grrz; ama bilginin byk blm karartlr. Endstrinin suistimalleri, kendini koruma biimleri, toplumsal maliyetler ve zehirlenmenin alternatiflerine dair ciddi ve kapsaml analizler ve tartmalar gndeme alnmaz. Endstrinin halen sahip olduu zehirleme hakk, yakn zamanlarda ilk olarak Monsanto'nun rekombinant sr byme hormonu ilacn (rBGH) ve iki dzineye yakn genetik yaps deitirilmi gda bitkisini piyasaya srmesiyle arpc biimde kendini gsterdi. Kimyasal maddelerde olduu gibi bu rnler de olas etkilerine dair ciddi bamsz deerlendirmeler ya da testler yaplmakszn, neredeyse sadece endstrinin verdii gvenlik garantisine dayanarak piyasaya srld. Peter Montague'n dedii gibi, "genetik yaps deitirilmi bitkileri ve hayvanlar doal evreye salmak zrvalktan baka birey deildir. Bunun olas sonular, Monsanto'nun daha nce felakete yol aan

deneylerinin, poliklorinat bifenillerin (PCB'ler)[40] ve Agent Orange'n sonularndan ok daha iddetli olacaktr" (Rachel's Environment & Health Weekly, 29 Ekim, 1998). Harvard'l genetiki Richard Lewontin genetii deitirilmi bitki rejiminde "birbiri ardna byk oklar yaanmamas halinde aracan" sylyor. Monsanto'nun patates tohumlarna Colorado patates bceklerini ldren bacillus thuriengensis (Bt) bakterisinden alnma bir gen yerletirmesinin direnli bceklerin ortaya kmasna neden olaca ve bylece Bt'yi yaygn olarak kullanan organik tarmclarn zarar grebilecei gerei, ABD'li organik tarmclar kayglandrmaktadr. Britanya'da artan ekilde ticari lekte genetik yaps deitirilmi gda bitkisi yetitirmenin etkileri hakknda yakn zamanda Britanya Hkmeti'nin istei zerine yaplan bir almada, melez ve oklu-direnlere sahip bitkilerin ortaya kmasn nlemek iin yeterli koruma olmad ve bu tr bir gelimenin Britanya'daki fundalklar, kular ve yerli bitkiler iin byk bir tehlike oluturaca sonucuna varlmtr. ("Tartmal" bir ierii olmas nedeniyle yaymlanmayan bu rapor, Marie Woolf tarafndan 12 Aralk 1998 tarihli The Independent gazetesinde "Genetik Yaps Deitirilmi Besin Maddelerinin Riskleri Ortaya kyor" balkl bir yazyla aktarld.) Monsanto irketi ve yoldalar, biyolojik aratrmalara byk miktarlarda para yatrmtr ve imdi de piyasadan bunun karln almay istemektedir. Uzun vadeli ekolojik ve gvenlikle ilgili etkiler hibir zaman kimya endstrisinin asl kaygs olmamtr. Monsanto'nun halkla ilikiler direktr Phil Angell'n yakn zamanda itiraf ettii gibi gvenlik, alt irketin ii ya da sorumluluu deildir: "Bizim ilgilendiimiz ey satabildiimiz kadar ok satmaktr. Gvenlii garanti etmek G'nin iidir" (New York Times, 25 Ekim 1998). Elbette G (ya da KK) gvenlik konusunda fazlaca etkin davrandnda, endstri bu kurumu ele geirmek ya da zayflatmak ve endstrinin taleplerine olumlu yant verir hale getirmek iin elinden geleni yapar. Eer baarl olursa, ki genellikle olur, o zaman endstri gvenlik tehditlerinden kaynaklanan engellemelerle karlamakszn retim ve sat yapabilir; gvenlik ve kamu yarar meseleleriyle de G'nin (ya da KK'nn) ilgilendiini iddia eder. rBGH'nin Kanada'da kullanlmasna izin verilmemiti, nk birok baka nedenin yan sra imalatlarn o zamana kadar uzun dnemli toksikoloji almas yapmas zorunlu tutulmamt. Ayrca Kanadal bilim danmanlar yaplan tek ksa dnemli toksikoloji almasnn hem Monsanto hem de G tarafndan byme hormonunun "kan dolamna karmad ve karamayaca" sonucuna varlarak usulsz bir ekilde rapor edildiine karar verdi. Bylece, Monsanto'nun hzlandrlm bir onay almak iin 1-2 milyon dolar rvet nermesine ve Kanada'nn salk denetleme kurumlarndaki st dzey yneticilerin firmay desteklemesine ramen, irketin bu lkedeki abalar sonusuz kald. (Richard Lloyd, "Salk Alanndaki Kanadal Bilim nsanlarnn la irketlerine Hizmet Ettii Syleniyor", CCPA Monitor, Aralk 1998-Ocak 1999). Kanada'daki hezimete ve Avrupa'daki yetkililerin ve bilim insanlarnn genetik mhendisliinin insan sal ve ekoloji zerindeki etkileri hakknda derin kukular beslemesine ramen, ABD'de genetik yaps deitirilmi organizmalar, hibir ciddi yasal dzenleme engeliyle karlamadan ya da medyada kamuya ak bir tartmaya konu olmadan alp ban gitti. Tek istisna, Michael Pollan'n "Bahede Tanr'y Oynamak" (New York Times Magazine, 25 Ekim 1998) adl eletiri yazsyd. Ama bu makale tek istisna olarak kald. Ne iin iine Monsanto'nun ciddi rvet abalarnn da kart Kanada'daki ihtilaf ne de Britanya'da genetik yaps deitirilmi yiyeceklerin riskleri zerine hkmet tarafndan desteklenen ve yakn zamanda aklanan son derece eletirel rapor, ABD'deki ana-akm medya tarafndan gndeme alnd. Endstri hakimiyetinin bir baka ak gstergesi de, medyann evreyle ilgili kitaplar konusundaki seici tavrdr. Endstriye ciddi bir ekilde kar kanlar gz ard edilme eilimindedir; endstrinin gndemiyle uyumlu olanlar ve endstrinin dmalarna saldranlar ise daha cmert bir muamele grrler. rnein, Samuel Epstein'in Politics of Cancer (1978), Marc Lappe'nin Chemical Deception (1991), Jennifer Curtis ve Tim Profeta'nn After Silent Spring (1993), Fagin ve Lavelle'in Toxic Deception (1995) kitaplar ya da Sandra Steingraber'in son derece gzel yazlm kiisel-bilimsel

anlarn ieren Living Downstream (1996) kitab hakknda New York Times hibir tantm yazs yaymlamad. Theo Colbourn, John Peterson Myers ve Dianne Dumanoski'nin Our Stolen Future (1996) kitab hakknda ise Times'da Gina Kolata'nn dmanca ve yanl bir izlenim uyandran bir tantm yazs yaymland. Greenpeace tarafndan yaymlanan ve Monsanto'nun dioksin almalar konusunda bilimi suistimal ediini anlatan Joe Thornton'un Science for Sale (1990) kitab hakknda New York Times, Washington Post ya da Los Angeles Times'da ne bir tantm yazs kt ne de bu kitaptan tek bir szckle bahsedildi. Buna karlk, Marcia Angell'in dzmece bilim hakknda endstrinin bak asn yanstan Science on Trial (1996) adl kitab New York Times'da iki kez tantld (bunun yan sra Washington Post'da ve baka yerlerde de geni yer buldu). Gregg Easterbrook'un evreciliin baarsn vd, evrecileri negatif grler ileri srdkleri iin azarlad ve her eyin kontrol altnda olduunu iddia ettii A Moment on the Earth (1995) kitab ise tm ana-akm medya tarafndan gayet scak karland. Halbuki ad geen kitap, bilim insan Peter Raven tarafndan, "insanlar eylemsizlie davet eden Panglossu bir dnya grnn"[41] sunulduu bir alma olarak tarif edilmiti. Kitap, kimya endstrisi tarafndan da ho karlanmt; nk endstriye veya denetleme sistemine ynelttii eletirilerin ok asgari dzeyde olmasnn yan sra kimya endstrisinin kamuoyuna gven alanmas ynndeki can alc talebini de karlyordu. Zararn Normalletirilmesi Sandra Steingraber, Living Downstream kitabnda u olguyu nemle vurgular: evrenin kimyasallatrlmasna paralel olarak kanser oranlarnn artm olmasna ve yzlerce mikro almann tekil vakalarda evrenin kimyasallatrlmas ile kanser vakalarnn artmas arasndaki balanty gstermi olmasna ramen, bu iki olgu arasndaki balant "sistematik ve kapsaml bir ekilde incelenmemitir. Kanser vakalarnda ... evrenin rol dikkate alnmamaya devam ediyor." Bu gerek birok rnekte karmza kar; bu rneklerden bir tanesi, 1984'te zararl maddelerin salk zerindeki etkilerini izlemek amacyla Illinois Eyalet Kanser Kayt Merkezi kurulduunda, kanser kaytlarnn tutulmasna maddi destek salanmasna ramen benzer bir destein zararl maddelerin kaydnn tutulmasna salanmam olmasdr (endstri de inatla bu maddelerin kaydnn tutulmasna kar kyordu). Steingraber, kamu yetkililerinin ve halk eitim kampanyalarnn nasl srarla kanserin endstriyel rnler ve atklardan kaynaklanan evresel nedenleri zerinde deil, "yaam tarz"ndan kaynaklanan nedenleri zerinde durduuna dikkat eker. Steingraber bence aikar olan bir eyi ima etmektedir: Kimya endstrisi, evresel nedenleri nemsizmi gibi gstermek istemektedir ve hkmetlerin ve ana-akm eitimcilerin de ayn ekilde davranmasn salamtr. Pandorann kutusunu amak iin elinde yzlerce frsat olan ana-akm medya da aynsn yapar; kimyasal zararlar bildiren bir rapor ortaya ktnda, medya en iyi ihtimalla "dengeli bir ekilde" yerel olaylar aktarr; en kt ihtimalle de bu tr raporlar gz ard eder ya da yanl yorumlar. Bu raporlarn daha byk bir soruturmay kkrtmasna izin vermez. Bu yzden, tipik bir haber blteni bize alaklorun, kansere yol ama potansiyeline ve tarmsal alanlardaki ime suyu kaynaklarn kirletmesine ramen, "bu riskleri kat kat aan" "ok temel faydalar" nedeniyle KK'nn bu kimyasal maddenin kullanmnn devamna izin verdiini syleyecektir. evreciler karara kzgnlkla tepki gstermilerdir, buna karlk Monsanto kararn "iyi bilimi" yansttn sylemektedir. Bu stnkr deerlendirme ve dengeli tartma, Washington Post'un 25. sayfasndaki ksa bir makalede aktarlr (16 Aralk 1987). Greenpeace'in, vinilin bbrek ve karacier tmrlerine yol atna dair kantlara dayanarak bebek ngraklar ve di karma ubuklar gibi oyuncaklarda vinil kullanlmasna kar yrtt bir kampanya, ancak arka sayfalarda yaymlanan dengeli bir yazda ele alnr ve konu hakknda yorumda bulunan hibir bayaz yaymlanmaz (New York Times, 13 ve 18 Kasm 1998). Gemii 1978'e dayanan ve bir ABD-Kanada ortak giriimi olan Uluslararas Ortak Komisyon'a (IJC), Byk Gller'e zehirli kimyasal madde akn durdurmaya almak gibi etin bir grev verilmiti. Komisyon her yl bu kimyasal madde akn durdurmakta baarsz kaldklarn, zehirli

madde aknn artmaya devam ettiini ve insan salna ciddi zararlar verdiini rapor eder. 1992'den bu yana IJC'nin yllk raporlar, kendilerine verilen grevi yerine getirebilmelerinin en nemli art olarak imalatta klor kullanmna son verme arsnda bulunmaktadr. Komisyon, pek de artc olmayan bir ekilde endstrinin klor kullanmn azaltmaya pek ilgi duymadn fark etmitir. Ama ulusal medya da IJC'nin raporlarn son derece zet bir biimde ve haber takibi yapmakszn ele almaktadr. IJC'nin ABD'li ebakan Gordon Durnil "Bu meseleyle nasl baa kacamz konusunda toplumsal bir sorun yayoruz, ama nfusun yzde 90' burada endielenecek bir durum olduunu bile bilmiyor" demiti. Dzenleme ve Denetim Yetersizliinin Normalletirilmesi Endstrinin gndemi belirlemesine paralel olarak medya KK'y, kamu karlarn korumakta muhtemelen ok agresif ve hasmane davranan ok gl bir kurum gibi resmetmektedir. Ciddi lde yetersiz bir maddi kaynak salanan, iini doru drst yapabilmekten aciz, bazen teslim alnan ve genellikle endstri yanls tavizlerde bulunmaya sevk edilen bu kuruma ilikin gerekleri anlamak, ancak medyadaki haberlerin satr aralarn ok titiz bir ekilde okumakla mmkn olabilir. Medya, 1976 tarihli Zehirli Maddelerin Denetimi Yasas'nda belirtilen amaca aykr olarak KK'nn zehirli kimyasal madde selinin nn alamad ve yaygn olarak kullanlmakta olan kimyasal maddelerin tahminen yzde 70-75'inin hl zehirlilik asndan test edilmedii gereine yer vermez. Medya, gvenlik testlerini yapma iini endstriye brakan sistemin baarsz kaldna dair dier kantlarla da ilgilenmez. rnein KK, Monsanto'nun 1986 ile 1990 yllar arasnda Santogard adl rn piyasaya srme hakk zerine irketle mcadele ederken, bu tarihten birka yl ncesinde irketin yasalara aykr olarak KK'ya ibraz etmedii bir aratrmada Santogard'n olumsuz etkilerini tespit ettiini ortaya kard. Yasalara gre bunun cezas 19,7 milyon dolar olmasna ramen Monsanto 196 bin dolar para cezasna arptrld. Bunun ardndan, irketin zehirlilikle ilgili dier kusurlu almalarn aratrmasna izin verildi ve bu trden 164 adet alma olduu ortaya kt. Bunlar iin irket ayrca 648 bin dolar para cezasna arptrld. KK, dier kimya irketlerinin de muhtemelen aratrmalarn kendisine ibraz etmemi olabileceini fark ederek endstriye bir "af" kard; endstrinin daha nceden yapp sonularn saklad aratrmalar aklamas durumunda, bu tarihten sonraki yl iin sadece czi para cezalarnn uygulanacan ilan etti. Endstri, bu af erevesinde 11.000 belge teslim etti. Czi para cezalar ve endstrinin rettii kimyasal maddelerin etkileri hakkndaki kantlar yasann ngrd ekilde sunmak konusunda ierisinde bulunduu topyekn baarszlk, halihazrda kimyasal risklerin deerlendirilmesi iin kullanlmakta olan yntemlerin kabul edilemez yetersizliklerini aka gstermiti. Buna ramen, medya bu hikyeyi geici bir ilgiye dahi layk grmedi. 1986 ile 1993 yllar arasnda dioksine ilikin yasal dzenlemeleri ieren bir dizi olay da ayn derece arpcdr ve KK'nn dzenleme konusundaki zayfln ve endstri ile su ortakln ok daha ak bir ekilde gzler nne sermektedir. Kat ve kat hamuru endstrisi dioksin retmektedir ve 1980'lerdeki yasal dzenleme tehditlerinden rahatsz olmutur. Paul Merrell ve Carol Van Strum, 1987'de Greenpeace tarafndan yaymlanan No Margin of Safety adl kitaplarnda KK'nn bilgileri kamuoyundan gizlemek, yaymlamak zorunda kaldklarn "henz hazrlk aamasnda ulalan bilgiler" eklinde nitelendirmek ve dioksin standartlarn siyasi olarak kabul edilebilecek dzeylerde belirlemek konularnda kat sektryle nasl gizlice ibirlii yapt gstermilerdir. Kitabn yaymlanmasnn ardndan, bir kat endstrisi yetkilisi 300 sayfalk bir belgeyi Greenpeace'e szdrd. No Margin of Safety kitabndaki iddialar tamamen dorulayan bu belge, dioksinle ilgili risk deerlendirmesinin olduundan daha dk gsterilmesini ve aratrma sonularn "henz hazrlk aamasnda ulalan bilgiler" olarak nitelendirip gvenlik garantileri vererek kamuoyundaki endielerin yattrlmasn ieren bir KK-endstri ortak plann aa karmtr. Endstri ierisinden gelen bu arpc materyal ilk nce zel haber olarak New York Times'a nerildi; ama bu belgeyi temel alarak yazlan bir makalenin yaymlanmas engellendi. Sonunda

Times'da (24 Eyll 1987'de) yaymlanan makalede yalnzca, "endstri yneticilerinin kat rnlerdeki kirliliin renilmesi halinde kamuoyundan gelebilecek tepkilerden endielendiine" deinildi. Makale, endstri ve KK arasndaki gizli anlamann kantlarn rtbas ediyordu. Bunun yan sra, KK'nn "yetkililerin umduundan daha dk bir kirlilik tespit ettiini" sylyordu. Bulgulara ynelik kamuoyu tepkisinin yumuatlmas konusunda KK ile varlan uzlamayla ilgili belgedeki kantn rtbas edilmesi gz nne alndnda, bu makale eine az rastlanr bir gazetecilik sahtekrldr. Washington Post dioksin seviyelerinde "salk asndan bir tehdit grlmediine" ilikin KK'nn bulgularn aktaran ( 25 Eyll 1987 tarihli) bir makalenin ardndan, sonunda baka bir makale yaymlad. Bu makale, endstrinin halkla ilikiler kampanyasna ve KK'y etkileme abalarna deiniyordu ve kampanyann baarl olduuna dair ipular ieriyordu (Michael Weiskopf, 25 Ekim 1987). Ancak sz konusu makale 23. sayfaya konmutu ve devam da gelmedi. Endstrinin verileri tahrif ettiine ilikin kantlar karsnda medyann taknd tutum da ayn lde aydnlatcdr. KK, dioksin tolerans dzeylerini belirlerken, ksmen Monsanto ve BASF'n[42] dioksin ieren kazalarn etkileri konusundaki aratrmalarna dayanmtr. Dioksinin insan zerinde hibir ciddi etkisinin grlmediini iddia eden bu aratrmalarn her ikisinin de sonunda zerinde oynanm ve tahrif edilmi verilere dayand gsterilmitir; (esas olarak iilerin uygun olmayan bir ekilde deerlendirme kapsamna alnmas ve darda tutulmas yoluyla) yaplan hileler dzeltildiinde, ortaya salkla ilgili ok ciddi olumsuz sonular kmaktadr. Monsanto'nun yapt tahrifatlar ve bunlarn dioksinle ilgili yaplan dzenlemeler zerindeki etkisi, 1991'de KK kimyacs Cate Jenkins tarafndan KK yetkililerinin ilgisine sunulmutu (Jenkins ayn bulgular, endstrinin dzmece biliminin olumsuz etkilerine maruz kalm olan ii gruplarnn ve evrecilerin de dikkatine sunmutu). KK, Monsanto'nun sahtekrl hakknda cezai kovuturma balatt; ama bu kovuturma, Monsanto'nun basks ve irketle KK yetkilileri arasndaki zel yazmalar ve verilen teminatlarn ardndan sessiz sedasz durduruldu. Dier yandan, yolsuzluklar kamuoyuna duyuran Cate Jenkins srekli tacize ve (hibiri sonuca ulamayan) bir dizi kurum ii yasal kovuturmaya maruz kald. Monsanto/BASF'n sahtekrlklarna, KK'nn sonusuz kalan cezai kovuturmasna, Cate Jenkins'e ve onun dioksinle ilgili sahtekrlklar ve dzenlemeler konusundaki bilgi notuna veya yolsuzluklar kamuoyuna duyuran kii olarak maruz kald baskya ne New York Times ne de Washington Post deindiler. Bu karartmay zellikle nemli hale getiren olgu, hem Post'un hem de Times'n bu sre zarfnda "iyi bilim"in eski dioksin cezalarnn abartl olduunu gsterdiini iddia ederek kat endstrisinin safnda yer almasyd. Yani, tpk Monsanto ve BASF'n delilleri saptrmas gibi byk gazeteler de haberleri saptrdlar; hem "iyi bilim"e hem de KK ile endstri arasndaki gizli anlamaya ilikin olumsuz delilleri (Post'un 1986-87'deki gizli anlama skandalna kar tutumunda aa kan ksmi istisna dnda) rtbas ettiler ve dioksin "korkusuyla" dalga getiler. Ulusal Aratrma Konseyi'nin 1993 tarihinde yaymlad, Bebek ve ocuk Diyetlerinde Haere lalar konulu raporu, KK ve G'nin tarm ilalarnn "tolerans dzeyleri"ni belirlerken yetikinleri kullandn ve ocuklarn daha hassas olduklar gereini dikkate almadklarn ak ekilde gstermitir. Bu olayda ortaya kan yasal dzenleme standartlarnn belirlenmesindeki endstri yanls tutum bir kez daha ana-akm medya tarafndan grmezden gelinmitir. Daha yakn dnemde Monsanto, KK'dan, Roundup Ready adl genetik yaps deitirilmi soya fasulyesi mamlnn aktif bileeni olan kimyasal glifosata ilikin kabul edilebilir artk madde dzeylerini 6 ppm'den 20 ppm'ye ykseltmesini talep etmi ve istediini yaptrmtr. Marc Lappe ve Britt Baily'nin belirttii gibi, 1987'de "emniyetli" olduu kabul edilen eyin "sekiz yl sonra orjinal tolerans dzeyi kat ykseltildiinde hl 'emniyetli' olduu dnlyordu." (Against the Grain: Biotechnology and the Corporate Takeover of Your Food.) Bu konu ana-akm medyada tartlmamtr. Bilme-me Hakknn Normalletirilmesi Kimya endstrisi on yllar boyunca rnlerinin etkilerinin ifa edilmesine kar, bunlarn "patent bilgileri" kapsamnda olduunu ve konuma zgrl hakkn sessiz kalma ynnde kullandn

gereke gstererek mcadele etmitir. Eksiksiz bir ifaat, rnlerin zararl olabilecei ve potansiyel kurbanlarn zararn stesinden gelebilmek iin mmkn olduu kadar ok bilgiye sahip olmas gereken durumlarda zellikle acil grnmektedir. Bununla birlikte, endstri kendi sessiz kalma hakkn ve halkn bilme-me hakkn korumakta kayda deer lde baarl olmutur. ilerin iyerinde kullanlan kimyasallarn etkileri hakknda bilgi sahibi olma hakk, ancak on yllar sren mcadelenin ardndan kabul edilmitir. Kongre, Acil Durum Planlamas ve Toplumun Bilgi Edinme Hakk Yasas'n, ancak 1986'da Bhopal kazasndan (ve Bat Virginia'da bir fabrikada Bhopal'deki ldrc kimyasaln aynsnn sznt yapmasndan) sonra karmtr. Yasa, endstrinin azgn muhalefeti karsnda, ancak bir oy farkla kabul edilmitir. Yasa uyarnca, kimyasal madde reticisi byk irketler isimleri belirtilen yaklak 654 kimyasal evreye saldklarnda halka bilgi vermek zorunda brakldlar. Ana-akm medya, endstrinin, halkn bilgilendirilmesine ya da yasann kabul edilmesine veya yasann kendisine ve sonularna kar gsterdii direnii pek ilgi ekici bulmad. Steingraber, endstrinin itiraflarna deinerek, yasayla zorunlu klnan bu ifaatn endstri mensuplarn evreye satklar kimyasallara dikkat etmek mecburiyetinde braktn sylemektedir. Halk sal asndan devasa neme sahip bir konudur bu. Zehirli Atk Envanteri, snrl sayda kimyasal maddeyi ve irketi kapsamasna, raporlarda irket beyannn esas alnmasna ve yasaya uymak konusundaki birok itiraza ramen rktc sonular ortaya koymaktadr: Her yl birka milyon tonluk zehirli kimyasal atk evreye salmaktadr. Ama bu atklara dair ayrntl raporlar, daha ayrntl veri taleplerini, atklarn salk zerindeki etkilerini konu alan tartmalar ya da zehirli maddelerin bu kadar byk lekte emisyonuna izin veren bir sistemin fkeyle eletirilmesini grmek iin ana-akm medyaya bakmak bounadr. 1993'ten itibaren i dnyas, eyaletleri "Denetleme mtiyaz Yasalar" karmaya zorlamaktadr. Bu yasalar, irketlere kendi evre denetimlerini kendilerinin yapmas hakk tanmaktadr. Ayrca, denetim sonularn devlet yetkililerine sunarken belirtilen aksaklklar dzeltme taahhdnde bulunma hakk ve bu durumda, evreye dair bilgileri dorudan halka ya da yasal kovuturmalarda ifa etme zorunluluundan muaf tutulma hakk tanmaktadr. KK yetkilisi Steven Herman, bu tr yasalar "Yasalarn uygulanmasna kar giriimlerdir, halkn bilgi edinme hakkn ihlal etmektedir ve yasad faaliyetleri icra makamlarna bildiren alanlar cezalandrabilmektedir. Bu yasalar, hkmetin halkn saln ve gvenliini koruma kabiliyetine mdahale etmektedir. Halkn, evresel tehlikelere dair potansiyel olarak kritik neme sahip bilgileri edinmesini nlemektedir " demektedir (National Environmental Enforcement Journal, ubat 1998). Yine de bu yasalar 24 eyalette kabul edilmitir. Ana-akm medya bu geriye gtrc sre konusunda yine tamamen sessizlie gmlmtr; arka sayfalarda birka makale yaymlanm, fakat bu gelimelere gereken nem verilmemi ya da eletirel bir editoryal dikkat gsterilmemitir. Yeni biyoteknoloji rnleriyle ilgili ok nemli bir bilgi edinme hakk meselesi daha sz konusudur. ou tketici ve evreci, Monsanto'nun byme hormonu verilen ineklerin rettii stlere ve biyomhendislik rn olan soya fasulyesi ve dier tarm rnlerine, hangi koullarda retildiklerini belirten etiketlerin konulmasn srarla talep etmektedir. Vermont ve dier eyaletler etiketlemeyi yrrle koymay denediler. Birok Avrupa lkesi de bu tr rnlerin etiketlenmeden lkeye giriine ve satna izin vermek konusunda kayglar tayor. Burada tketicilere aklama yaplmasndan daha derin meseleler sz konusudur, ama ABD'deki ana-akm medyada her iki meselenin de byk nem arz eden sorunlar olarak grlmemesi dikkat ekicidir. Bu konulara en iyi ihtimalle arka sayfalarda yer verilmektedir ve ulusal medyada bununla ilgili hibir eletirel bayaz kmamtr. New York Times, Oprah Winfrey'in Teksas'daki bykba hayvan iftlii sahiplerine at davada, "yiyeceklerin ktlenmesi" yasalarn bir bayazyla knamt ("Yiyecekler Hakknda zgrce Konuma", 19 Ocak 1998); ama ne New York Times ne de dier ulusal gazeteler biyomhendislik rnlerinin etiketlenmesi lehine (ya da "Denetleme mtiyaz Yasalar" aleyhine) bir gr ileri srdler. yle grnyor ki, bu konularda retici egemenlii, biyolojik tehditlere ya da tketicilerin seme hakkna ynelik her trl

kaygya baskn kmtr. Dzmece Bilim Kaynakl "Yersiz Korkular" Daha nce de belirtildii gibi, medya "dzmece bilim" ifadesini endstrinin bilimsel sahtekrlklar ve bilimi bir halkla ilikiler arac olarak kullanmas konusundaki kabark siciline ramen esas itibariyle endstrinin kulland ekilde, yani DuPont-dostu, Ciba-Geigy-dostu, ya da Monsanto-dostu bilim iin deil, endstri-dostu-olmayan bilime atfta bulunmak iin kullanr. Benzer bir ekilde medya, endstri rnlerine dnk herhangi bir meydan okumann dzmece bilim kaynakl "yersiz bir korku" olduunu iddia eden endstrinin tarafna gemeye de hazrdr. Alar. Bu durum, ubat 1989'da CBS televizyonunda yaymlanan ve elmalarn erkenden dmesini engellemek ve renklerini canlandrmak iin kullanlan bir kimyasal olan "Alar"n kanser riskini ileyen "60 Dakika" programnn ardndan arpc bir ekilde rneklenmitir. KK, 1973'te Alar'n farelerde kansere yol atn gsteren laboratuvar testlerini takiben 16 yl boyunca bu kimyasal madde iin nlem almay geciktirmitir. Daha sonraki testler de bu sonucu dorulamtr. Mays 1989'da KK, kanser tehdidi oluturduu gerekesiyle sonunda Alar' yasaklad ve 1992'de Ulusal Bilimler Akademisi de bu tehdidin ciddiyetini dorulad. Halbuki Alar, her trl kanserojen maddenin yiyeceklerde kullanlmasn yasaklayan Delaney hkm uyarnca daha 1973'te yasaklanm olmalyd. Bununla birlikte, CBS programnn elma satlarnda ani bir de neden olmasnn ardndan, endstri ve onun halkla ilikiler ve medya alanndaki mttefikleri harekete getiler; balangta KK'nn da desteini alarak szmona dzmece bilimi "yersiz bir Alar korkusu" yaratmakla suladlar. Bu iddia, kitle medyasnda abucak kurumsallat; New York Times'da Jane Brody, Walter Goodman ve Gina Kolata sanki kantlanm bir hakikatmi gibi srarla Alar'n kanserojen zelliinin yersiz bir korku olduunu ilediler. Yakn zamanda Brody'nin "Salk Konusunda O Kadar da Korkun Olmayan Yersiz Korkular" (18 Austos 1998) balkl makalesi, Alar' bu trden korkularn nde gelen rnei olarak niteliyordu. Brody, bu ve dier yersiz korkular konusunda tartma gtrmez biricik bilgi kayna olarak Amerikan Salk Konseyi tarafndan hazrlanan bir belgeyi kullanmt. Oysa bu belge, endstri tarafndan finanse edilmi bir propaganda operasyonuydu ve Brody tarafndan sadece "New York kaynakl" bir belge olarak tarif edilmiti. Brody, yanl bir ekilde, KK'nn Alar'n bir kanserojen olduunu kabul etmediini belirtmi ve laboratuvar testlerinde farelere verilen yksek dozlarn testleri anlamsz hale getirdiini ima etmiti (testler istenen sonular vermediinde endstrinin srekli olarak kulland bir manevradr bu). 5 Eyll 1998'de Times'da yaymlanan bir "tekzip", Brody'nin Amerikan Salk Konseyi'nin adn belirtmemesinin uygunsuz bir davran olduunu teslim ediyor ve KK'nn Alar' kanserojen olarak deerlendirdiini ve kullanmn yasakladn kabul ediyordu. Dioksin hakknda yersiz korkular. Daha nce belirttiimiz gibi, Monsanto ve BASF'n dioksin incelemelerinin hileli olduuna dair 1990-1991'de yaplan ifaattan ne New York Times ne de Washington Post bahsetmiti. New York Times, kat endstrisi ile KK arasnda dioksin tehdidini nemsiz gstermek zere yaplan gizli anlama hakknda 1987'de ortaya kan ikna edici kantlar asla yaymlamad. Gereklerin bu ekilde hasr alt edilmesi, her iki gazetenin, ama bilhassa Times'n 1990'larda endstrinin dioksin tehdidinin ar abartld ynndeki iddiasn saldrgan bir ekilde sahiplenmesinin zeminini hazrlad. Bu dorultuda, Times yazar, Keith Schneider dioksine maruz kalmann "artk baz uzmanlar tarafndan bir hafta gnelenmekten daha fazla riskli bulunmadn" yazd (15 Austos 1991). Vicki Monks, Schneider'in yazlarn yerin dibine sokan bir eletirisinde ("Hibir Ktlk Grmyorum", American Journalism Review, 1993) nce gnelenme benzetmesinin Schneider tarafndan uydurulduunu ve Schneider'in en sevdii uzman olan Vernon Houk tarafndan bile reddedildiini gsterdi. KK tarafndan bir araya getirilen bamsz bir bilim insanlar kurulunun bulgularna dayandn iddia ettii daha sonraki bir haberinde (26 Eyll 1993) Schneider, kurulun "dioksine maruz kalan ortalama Amerikallarn tad riskin daha nce inanlandan daha dk

olduunu" tespit ettiini ne srd. Schneider, kurula katlan hibir bilim insannn adn zikretmedi. Monks ise, Schneider'in kard sonucun kurulun bulgularna dayandrlamayacan syleyen birok bilim insanndan alnt yapt. Kurula katlm olan bilim insanlar ve ayn dnemdeki baka bilimsel almalar, dioksinin daha nce kabul edilenden ok daha tehlikeli olduunu; insanlarn vcudunda halihazrda mevcut olan dzeylerde bile reme ve baklk sistemleri iin bir tehdit oluturduunu ne srdler. Schneider, bu nemli bulguyu asla bildirmedi. Monks daha sonra Shneider'a, 21 Mart 1993 tarihli "Yeni aratrmalar dioksinin yine de o kadar tehlikeli olmayabileceine iaret ediyor" eklindeki beyanna dair sorular ynelttiinde ise, Shneider sadece dioksinin kansere yol ama potansiyelinden sz ettiini syledi; ama makalesinde asla byle bir nitelemede bulunmamt. Zaten Monks, Schneider'in dioksinin kansere yol ama tehdidi konusundaki bu beyannn da yaygn bilimsel kanaatle elitiini gstermiti. 21 Mart 1993'te Schneider, "popler korkularla" hareket etmeyen, bunun yerine "bilim"e dayanan yeni ve daha makul bir "nc dalga" evreciliin mevcut olduunu iddia etti. Schneider, szn ettii bu nc dalgay destekleyen herhangi bir bilim insannn ismini zikretmedi, ama bu yeni evreciliin ncleri arasna bu hareketin endstri tarafndan maddi olarak desteklendiinden bahsetmeksizin akll tketim hareketini dahil etti. Bunun yan sra, Monsanto irketi'nin Bakan David Mahoney'in endstrinin ileri srd hakikatleri insanlarn sonunda kabul etmeye balad eklindeki tesbitine atfta bulundu. Dioksin konusundaki tm yazlarnda, Schneider'in bilim insanlar adna konuan asl ve neredeyse tek szcs Vernon Houk'tur. Vernon Houk ise Mays 1991'de, 1982 ylnda dioksinle kirlenmi olan bir kasabadan tahliye edilen Times Beach (Missouri) sakinlerinin aslnda asla tahliye edilmemeleri gerektii eklinde gr bildiren kiidir. Schneider ve Times bu yorumu manetten vermiti ve Schneider, Houk'un bu "fikir deiikliinin" ayn zamanda yeni dalgay yansttn iddia etmiti. Ama Houk, fikrini aslnda hi deitirmemiti; Vicki Monks, Schneider'in daha nceki haberlerinden aslnda bu gerei gayet iyi bildiini gsterdi. Houk, uzun zamandan beri bir dioksin savunucusuydu ve Agent Orange'n Vietnam gazileri zerindeki etkileriyle ilgili bir aratrmay sabote etmekten sorumluydu; nihayetinde kat endstrisinin aleni bir szcs haline geldi (ama bunlarn hibirisinden Times'da sz edilmedi). Schneider'in berbat haberleri medyada geni yer buldu ve hem Times'da hem de baka yerlerde srekli kullanld ve yeniden yeniden kullanma sokuldu. Dioksinlerin gnelenmekten daha zararl olmad ve Chicago Tribune'n bayazsnda belirtildii gibi, "insanlar sz konusu olduunda, dioksinin tartmaya demeyecek kadar nemsiz bir ey olduunun ortaya kt" defalarca ifade edildi. Endstrinin dzmece biliminin kurumsallat ve sahici kimyasal tehlikelerin "yersiz tehlike anlarna" dntrld sre ite byle ilemektedir. Our Stolen Future kitab, Kolata ve New York Times'n politikalar. Theo Colbourn ve dierleri tarafndan yazlan Our Stolen Future kitab hakknda Times'da Gina Kolata'nn yapt dmanca eletirinin kifayetsiz, son derece nyargl ve insafsz bir eletiri olduu Peter Montague tarafndan ikna edici bir ekilde gsterilmitir (Rachel's Environmental & Health Weekly, No: 486, 21 Mart 1996). Dier Times yazarlar da, olas ciddi evresel hasarlardan endstriyel statkonun sorumlu tutulabilecei mesajn ieren Our Stolen Future kitabndan pek holanmamlardr. Mark Dowie, Nation dergisinde yaymlanan "New York Times'n Bilim Haberlerinde Neler Oluyor?" (6 Temmuz 1998) balkl makalesinde, Colbourn ve dier ortak yazarlarn kitab tartmak zere Times'a gittiklerinde, o zamanlar Kolata'nn amiri olan Nicholas Wade'in aniden kplere bindiini ve onlar "kant olmadan yersiz bir evre tehlikesi korkusu yaratmakla" itham ettiini bildirmektedir. Wade kitab okumamt, ama "kt [yani, endstriye eletirel yaklaan] bilime" otomatik olarak tepki gsteriyordu. Dowie'nin, "irket biliminin inanl bir savunucusu" olarak nitelendirdii Kolata'nn New York Times'n politikalarn yanstt aikrdr. Dowie gazetenin, Kolata'nn yapt yanl alntlar ve dier hatalar hakkndaki tekzipleri yaymlamay srarla reddettiine dikkat ekmektedir; bylece Kolata bir on yl daha endstriye hizmetlerini sunmak zere yerinde kalmtr. Keith Schneider da yaklak bir on yl

kadar daha evre muhabiri olarak kalm ve Dowie'ye baklacak olursa, New York'daki kdemli editrler Schneider'i arayarak dioksin zerine yapt yaz dizisinden dolay onu tebrik etmilerdir. Buna karlk, Philip Shabecoff, Philip Hilts ve Richard Severo ok eletirel olduklar gerekesiyle evre muhabirliinden uzaklatrldlar. Shabecoff, patronunun ona yle dediini aktaryor: "New York ikyeti. ok fazla evre yanlssn ve evreyi korumann ekonomik maliyetlerini gz ard ettiini sylyorlar." Dier yersiz tehlike anlar. Alar, dioksin ve baklk sistemiyle ilgili gereksiz korkularn yan sra zehirli atk alanlaryla ilgili gereksiz korkular, okullardaki asbestle ilgili gereksiz korkular, yksek gerilim hatlarnn yol at kan kanseriyle ilgili gereksiz korkular, silikon gs implantlaryla ilgili gereksiz korkular ve daha baka korkular da sz konusudur. Ana-akm medya bu "gereksiz korkular", endstrinin yaratt zarar ya da yasal dzenlemelerle ilgili hatal uygulamalar takip ederken pek gstermedii bir evkle, Alar ve dioksin vakalarnda olduu gibi, kayda deer bir saflk sergileyerek ele almtr. Times'dan Brody, Schneider ya da Wade okullardaki asbestle ilgili gereksiz korkulardan bahsederken, asbest endstrisinin asbestin zararl olduunu inkr etmesinin uzun tarihinden asla bahsetmezler. Endstri glerinin yasal dzenleme ve denetimlere ilikin politikalar nasl snrlandrdn, etkilediini ve bazen de tamamen hakimiyeti altna aldn tartmakta srekli olarak acze derler. Bu yazarlar, gereksiz korkular, riskler ve maliyet-fayda mbadelesiyle ilgili yaptklar btn deerlendirmelerde, nleyici ilkenin belirleyici olmas ya da risklerin ve maliyetlerin bir rn topluma kabul ettirmeye alanlar tarafndan karlanmas gerektiini asla nermezler. Endstrinin ihtiyalarna hizmet eden derin gndemi iselletirmilerdir ve endstrinin karlarn genellikle byk bir evk ve arzuyla savunurlar. Bitirme Notu evreci hareket, hem eitim hem de politika uygulamalar dzeyinde nemli yararlar salamtr. Bununla birlikte, endstrinin genel kullanmdan nce bamsz testler yapmakszn ve kamuoyuna sadece snrl bilgiler salayarak evreye kimyasal maddeler sama hakkn deitirememitir. Gnmzde, Denetleme mtiyaz Yasalar yoluyla bilgiye eriebilirlii azaltmay amalayan gl bir geriye gtrc hareket de mevcuttur. Gnmzde hl nleyici ilke ve ispat klfetinin kar tarafta olmas kural deil, "Sorumluluk mteriye aittir" kural geerlidir. reticiler egemen konumlarn srdrmeye devam etmektedir; ana-akm medya da endstrinin haklarn ve derin gndemini normalletirerek retici egemenliinin korunmasna yardm etmektedir.

SOKAL VAKASI
1. Blm Michael Albert New York niversitesi'nden fiziki Alan Sokal'n, nde gelen sol kltr/felsefe dergilerinden Social Text'e[43] sunduu ve onlarn da yaymlamaya deer grp yaymladklar makale hadisesi hakknda imdiye kadar muhtemelen pek ok Z okuyucusu en azndan bir eyler duymutur. Sokal, olayn hemen ertesinde makalesinin postmodernist dncenin iflasn ortaya koymak amacyla tasarlanm bir parodi olduunu duyurdu. Bunu, New York Times'da, Wall Street Journal'da, tm lke genelindeki birok yerel ana-akm gazetede ve bunlara ilaveten Village Voice, Nation, IIT gibi degilerde Social Text ile alay etmek zere yaymlanan bir yn makale takip etti. Fakat, "bilim savalar" olarak adlandrlabilecek srecin ilk kurunu deildi bu. yleyse anlamazlk neydi? Sol cenahtan, ilerinde pek ok bilim insannn da bulunduu birok kii uzun zamandr bilimin ahlaka aykr tercihleri savunmak uruna ktye kullanlmasn, yalanlarn bilim

olarak yutturulmasn ya da pek ok bilimsel giriimin dar grlln eletirmekteydi. Fakat postmodernizmden esinlenen filozoflar, antropologlar, edebiyat kuramclar ve kadn aratrmalar uzmanlar ne srdkleri iki iddiayla bu eletiriyi ok daha ileriye gtrdler: (1) Bilimsel yntem ve "Bat Rasyonalitesi" temelde smrgeci ve ataerkildir. (2) Bizi evreleyen dnyayla ilgili hakikatler yoktur; sadece kendince bir retorii ve yarar olan farkl hikyeler vardr. Bilim-kart postmodern filozof; "nsan merak ediyor" der, "Acaba niversitelerdeki evrenbilimciler yldzlar anlamaya alrken astrologlardan daha m gereki davranyorlar; yoksa finansmanlar ve halka ilikileri daha iyi olduu iin mi yle grnyorlar?" Baka bir deyile, bir yanda evrenbilim, dier yanda astroloji vardr ve bunlar, zaten mevcut olmayan hakikati referans almadmz srece aralarnda istediimiz gibi rnein finansmanna ya da sunumundaki zarafete ya da bizde ne tr duygular uyandrdna bakarak tercih yapabileceimiz birbiriyle yaran iki hikyedir. Postmodern filozof, "Kuantum fizii ve molekler biyolojide bilim insanlar ve teknoloji uzmanlar, nedenlerin aklanmasna ilahiyatlardan ve rahiplerden daha fazla yaklaamam olmalarna ramen, amanlk sralamasnda onlar geride brakarak ilk sraya otururlar" diye ekler. Ardndan, bilim insanlarnn sadece hakikate ulamamakla kalmadklarn, yntemlerinin yetersizlii yznden cinsiyeti nyarglar vs. de ieren arzularn dayattklarn belirterek szlerine devam eder. Buna karlk, bilim insanlar ve (postmodern olmayan) solcular, uzun bir sredir bilimsel yntemin alglarmz bozduunu ve her eyin birer hikye olduunu iddia edenlere yle kar kmaktadr: yleyse bir kayala trmansnlar, kendilerine yerekiminin olmad, dolaysyla uabilecekleri eklindeki hikyelerini anlatsnlar ve sonra da aa atlayp ne olacan grsnler. Veya ldrc bir gribe yakalanrlarsa kendilerine morallerini ykseltecek, fiziksel olarak iyi durumda olduklarna dair bir hikye anlatsnlar ve tbbi tedaviyi braksnlar. Veya biraz tasarruf etmek iin, kendilerine eski daktilolarnn o gzel yazlarn pahal ve yeni bir bilgisayar kadar iyi saklayabildiine dair ekonomik hikyeyi yaratc bir biimde anlatsnlar ve bylelikle bilgisayar masrafndan kurtulsunlar. Her iki taraf da geride braktmz birka yl ierisinde pek geri adm atmad ve sonunda numarasyla birlikte Sokal kageldi. Bu numara tartmay zmleyebilecek mi? Taraflardan biri artk geri adm atacak m? Sonu, insanlarn Sokal'n yapt hamleye bakna gre deiecektir. Eer Sokal'n makalesi bir tuzaktan baka bir ey deilse, makalenin yaymlanmas postmodernizm ve Social Text hakknda ya ok az ey ortaya koyacak ya da hibir ey ortaya koymayacaktr. Ancak eer makale iyi tasarlanm bir snamaysa, yaymlanmas epeyce ey ortaya koyabilir. Tartmann bilim kanadndakiler alayc bir tavrla, yaymlanmak zere dergiye sunulmu olan bir parodinin nasl olup da bir tuzak olarak grlebileceini sorabilirler. Bir postmodernistin baz bilimsel dergilerin ie kapankln gstermek istediini varsayalm. Postmodernist, bilimsel tarz ve akl yrtmeyi tam tamna kopyalayarak bir metin yazar ve metnin taraf deitirip bilim insanlarnn kampna geen birisine ait olduunu belirterek metni daha da ekici klar. Btn bilim insanlar heyecanlanr. Metni yaymlarlar. Sonra yazar, metnin bir aldatmaca olarak yazldn ve kendi asndan metnin ie yaramaz bir zrva olduunu alenen duyurur. Herkes gler ve yle der: "Bakn, u bilim insanlar kendi kanaatleri dndaki her eye gzlerini tamamen kapatmlar. Aldatldklarn bile anlayamyorlar. Ha ha, nasl da arttk!" Akas bu tutum adil olmaz. Postmodernist yazar, eer bilim dergisinin her zamanki metinlerinin tipik mantn, kantlarn ve argmanlarn yeniden retme iinin stesinden gelmise, derginin normlarna gre makale yaymlanmay hak etmitir. Tabii ki yazar metnin dzmece olduunu dnmektedir, o derginin yaymlad her eyin dzmece olduunu dnmektedir ve kendi makalesi de tasarm itibariyle dierlerine benzer baka bir metindir. Ve tabii ki derginin editrleri de metni beenmilerdir; onlar yaymladklar her eyi beenirler ve bu makale de tasarm itibariyle dierleri gibi bir metindir. Bu tuzakla hibir ey ortaya km olmaz. yleyse, eer Sokal birok postmodern makaleyi incelemise ve sonra bunlar dikkatlice taklit ederek postmodernizmin standartlarna gre olduka iyi saylan, onlarn ne srdkleri argmanlar ne

sren, altn izdikleri hususlarn altn izen vs. bir metin kaleme almsa elbette Sokal'n standartlarna gre makalenin berbat bir ey olduu anlamna gelecektir bu doal olarak parodisi yaymlanacaktr. Btn bu hususlar, bana gre, hem postmodernizmi ve postmodernizmden esinlenen bilim eletirilerini savunan ou kiinin hem de Social Text'in editrlerinin niin zlmelerini, zr dilemelerini ve mahup olmalarn gerektirecek bir sebep olmadn dndklerini aklyor; o nedenle bunlar gndeme getiriyorum. Derginin editrleri, kendi alarndan yaymlayabilecekleri nitelikte iyi bir makale yaymladklarn dnyorlar. Peki ya bu makale, ieriine inanmayan biri tarafndan kaleme alndysa? Makalenin ierdii kavray, (yazar onlar anlamam olsa bile) yaratcsnn evirdii dolaplardan daha geerlidir. Social Text'in editrleri Sokal'a cevaben yle yazdlar: "Alan Sokal'n Social Text'e oynad oyunu ilk rendiklerinde derginin editrlerinin ilk tepkilerinden bazlar neydi, biliyor musunuz? lerinden birine gre Sokal'n parodisi hi de onun dnd tarzda bir ey deildi; itirafna, dncelerini deitirmesinin ya da entelektel kararllndaki bir krlmann yol atndan phelenmiti. Baka biri, Sokal'n tehir etmeye alt ey hakknda yeterli bilgiye sahip olduuna pek ikna olmamt. ncs, derginin bir aldatmacann, zellikle de bir fiziki tarafndan yaplan bir aldatmacann hedefi olarak seilecek lde ciddiye alnm olmasna arm ve bundan memnun olmutu ..." Baka bir deyile, onlara gre makale gayet iyiydi; belki de anlalmaya muhta olan tek ey Sokal'n veya baka eletirmenlerin psikolojisi ya da saikleriydi. Keza, postmodernizme giri dersi veren bir arkadam bana, Sokal'n makalesinin parodi olduunu duyduktan ve makaleyi tekrar okuduktan sonra bile makalenin mkemmel ve bilgilendirici olduunu dndn anlatt. Bizi taklit ederek yazmsa ne olmutu yani? Arkadam, kt bir aka yapan biri tarafndan kurnazca kurguland halde, gayet iyi bir kopya olduu ve her ne olursa olsun ok deerli olduu iin Sokal'n metnini kendi tarzlarnn gzel bir rnei olarak gryordu. yleyse bu olay herhangi bir eyi kantlar m? Ben Sokal'n metnini okuduumda kukuya kaplmtm. Bu bir snamayd, bir tuzak deil. u ana kadar tartmada eksik olan ey, Sokal'n kastl olarak yapt ok saydaki hatann ak bir ekilde fark edilmemi olmasdr. Bu yzden de, ne Social Text'in editrlerinin bilim hakkndaki cahillikleri ne de daha genel olarak postmodernizmin mulak ve zor anlalr formlasyonlarnn mantkszl ortaya konabildi. Bunu arkadalarma u ekilde izah etmeye altm: Modern sporlar ve toplumda oynadklar rol eletirmeye odaklanm, sporcu olmann insanlarn deerleri ve davranlar zerinde brakt etkileri sorgulayan bir sreli yayn dnn. Bu yazlarn tonunun ve slubunun olduka farkl ve ok zor anlalr olduunu farz edin. Profesyonel bir sporcu, bu spor-kart sreli yayn iin sk sk yazan yazarlarn terminolojisini ve cmle yaplarn kullanp onlardan kendi gr lehine alntlar yaparak bir makale yazar ve bunu dergiye sunar. Ancak editrlere sreli yaynn dier tipik makaleleri trnden bir makale okuduklarn dndrtecek ekilde cmleleri ve paragraflar yazarken, bir yandan da bunlarn hem akl yrtmeden ve anlamdan yoksun olmas hem de kendi ierisinde tutarsz olmas iin elinden geleni yapar. Bunun yan sra profesyonel sporcu, futbolda be kere faul yaplan takmn nasl bir penalt kazand; ya da teniste bir oyunda alt beraberlikten sonra nasl hemen bir set says oynamanz gerektii eklinde aklamalar yaparak spor dallarna ilikin birok referansa da yer verir. Bylece makale, kastl anlalmazlna ve muhtevadan yoksun oluuna ilaveten, spor dallaryla ilgili yanllklarla da sslenmi olur. Sporla ilgili bu sreli yayn iin byle bir makaleyi yaymlamann ne kadar ykc olacan grebilirsiniz. Sokal'n, sporun yerine bilimi koyarak ve metne yukarda belirtilenler kadar belirgin olmayan kastl hatalar yerletirerek Social Text'e yapt da ite budur. Sokal, e-posta araclyla yollad mesajda kendi szleriyle unu belirtiyor: "[Makalenin] ierii ve slubu, parodisini yaptm eitli cemaatlerde (her ne kadar evrensel olmasa da) yaygn olan batan savma dnme ve akl yrtme tarznn baz alardan abartl, baz alardansa daha mtevaz bir

taklidi olarak tasarlanmt. Bu nedenle, metnin tmne heyecan verici bir ton hakimdi; neyi sevdiim ve neyi sevmediim gayet akt; fakat "akl yrtme" kastl bir biimde, (dorudan doruya bilim insan olmayanlara ynelik bilim gazetecilii yaplan az saydaki paragraf hari) hem yerel hem de btnsel dzeyde mantk dyd. Makalenin, baka herhangi birinin yazaca bir metne benzediini syleyemem kasten tutarsz bir sluplar eitlemesi olarak yazlmtr ... Bu metni kasten, makul derecede dikkatli herhangi bir editr veya hakemi bana sorularla, eletirilerle ve itirazlarla geri dnmeye kkrtmak zere yazdm. zellikle makalenin son ("siyasi") blmn, bilimsel blmden hibir ey anlamayan birisinin bile boluklarla dolu olduunu dnecei ekilde yazdm. Editoryal sre boyunca makaleyi inceleyenlerden defalarca yorumda bulunmalarn, eletiri ve neriler yapmalarn talep ettim; ancak hi cevap almadm." Sokal, Lingua Franca adl sreli yaynda hilesini aklamak iin yaymlad metinde unlar yazd: "Makalem, kaynaka listemde saysz rnei bulunabilecek tarz hicvetmeyi amalamaktadr ve bu tarzla yazlan pek ok makale gibi benim makalem de dorularn, yar dorularn, eyrek dorularn, yanllarn, mantk d karsamalarn ve hibir ekilde anlam tamayan, ancak szdizimsel olarak doru olan cmlelerin bir karmdr. (Ne yazk ki, sonuncusundan ancak bir elin parmaklar kadar mevcut; onlar retmek iin ok uratm, fakat nadir olarak gerekleen ilham patlamalar dnda byle bir hnere sahip olmadm kefettim.) Ayrca bu tarzn iine (bazen bilinsizce de olsa) iyice yerlemi bulunan baz stratejilere de yer verdim: mantk yerine otoriteye bavurmak; speklatif teorileri kurumsallam bilim olarak yutturmak; zorlama, hatta sama benzeimler kurmak; kulaa ho gelen, ancak anlam mulak olan bir retorik ve ngilizce szcklerin teknik ve gndelik anlamlar arasndaki karklk gibi. Sokal'n "Transgressing the Boundaries: Toward a Transformative Hermeneutics of Quantum Gravity" [Snrlar Amak: Kuantum Yerekiminin Dnmsel Bir Yorumsamasna Doru] adyla yaymlanan makalesini Social Text'te veya internet zerinden, Sokal'n web sitesinde[44] bulabilir ve okuyabilirsiniz. Sokal'n metni hakknda yapt deerlendirme doru gibi grnyor. Cmlelerinde mantk aramak bouna. Paragraflarnn ierisinde tutarllk bulmakta glk ekiyorum. Paragraflar boyunca argmanlarn tutarl bir ekilde birbirini izlediini ise neredeyse hi gremiyorum. Tam da amalad eye ulam. yleyse bu bize ne anlatr? Sokal'n hilesinin ortaya att soru udur: Belli bir "disiplin" ierisinde yer alanlarn, kasti olarak tutarsz ve samalklarla dolu olarak yazlm bir metni yaymlamaya layk grmesi nasl aklanabilir? Cevap 1) Metnin aslnda bir anlam vardr. Makale deerli bir metindir. Sokal anlam retmekten uzak durma abasna karn, daktiloda tesadfen cmleler yazan maymunlar gibi, tesadfen bilgelik ina etmeyi baarmtr. Cevap 2) Postmodernistler o kadar yaratc ve o kadar devrimci bir entelektel hamle yapmlardr ki, Sokal gibi insanlar, beyinlerinde nronlar arasndaki veri alverii ve kavraylar kabul etmediinden onu bir karmaa olarak grrler. Postmodernizm, ou insann idrak etmesi iin fazlaca yeni, fazlaca karmak ve fazlaca derinliklidir. Cevap 3) Postmodernizmin byk blm, hepsi tutarszca birbiri iine kartrlarak bir araya getirilen ve bir bilgelikmi gibi gzkmesi iin zenle sslenen (a) lise ikinci snf rencisinin bilebilecei trden bildik dorular, (b) aikr yanllar ve (c) anlamsz, zorlukla okunup yazlan ifade tarzn gizlemekte kullanlan, gereksiz yere karmak hale getirilmi bir dil batakldr. Elbette postmodernizm geni bal altnda yaplan baz ciddi almalar vardr; ancak bu almalar postmodernizm dnce okulunun genel gidiatna aykrdr ve okulun esas vurgu noktasnn dndadr. Yazarnn tutarsz olduunu iddia ettii bir makalenin nasl olup da deerli bulunabildiine ilikin muhtemel aklamalar zerinden yaplan tartma, en azndan kar kutuplarda yer alanlar asndan ksa vadede bir sonuca balanacakm gibi gzkmyor. Fakat zerinde dnlmesi gereken bir konu

daha var: Bilim hakknda yeterli dzeyde bilgiye sahip olmak. Bununla ilgili bir sonu karmak gerekirse, unu aklnzdan karmayn: Bilimsel yntemin znde smrgeci olduunu veya rasyonalitenin Doulu ve Batl gibi birok biimi olduunu, yahut da hakikate dair btn iddialarn sadece az veya ok faydal olan ya da sylem gc tayan fakat daha doru olma iddiasnda bulunmayan hikyeler olduunu ne sren insanlar bilim, bilim insanlar ve bilim yapma eylemiyle ilgili olduka tartlr iddialarda bulunuyorlar; ve bu iddialarn antropoloji, kadn aratrmalar, edebiyat eletirisi vs. gibi birok alana taryorlar. Gndeme getirdikleri konu hakknda herhalde bir eyler biliyor olmallar. lgilenenler iin, Sokal'n makalesinden sadece birka tane rnek vereceim. Makale, nl sabitler Pi [] ve G'nin [yerekimi ivmesi .n.] deiken olduklarn iddia ediyor. lgn bir New Age teorisi olan morfogenetik alanlarla[45] kuantum yerekimi[46] arasnda tamamen uydurma ve lgnlk eseri bir balant olduunu ne sryor. Makale, aslnda 19. yzyl soyut matematiinin bir dal olan ve matematik ve fizik blmlerinde lisans dzeyinde mfredatta yer verilen kompleks saylar teorisini, matematiksel fiziin yeni ve speklatif bir alan olarak tanmlayan bir dipnot ieriyor. ki farkl ey olan sanal saylarla irrasyonel saylar birbirine kartran bir Lacan alnts zerine lehte bir yorumda bulunuyor. Latour'un, (aslnda gzlemcilerin referans erevesinden bamsz olarak deimeyen eylerle ilgilenen) greliliin, iki referans erevesini birden inceleyemedii iddiasn destekleyen yorumlar yapyor. Stanley Aronowitz'in kuantum mekaniinin "erken burjuva andaki endstriyel disiplinle" ilikili olduu eklindeki iddias lehine yorumlarda bulunuyor ve bunu desteklemek iin Bell teoremindeki almalardan (rezilce) alnt yapyor, vesaire vesaire. Tabii ki, bilim insan olmayanlar iin bu rnekler ok nemli deildir ve kesinlikle anlayamayacaklar eylerdir. Ancak bilimsel faaliyetin ierisinde yer alan veya bilim hakknda felsefe yapmak niyetindeki bir insan iin bu bo laflarn yaymlanmasna izin vermek son derece kahredicidir. Peki, Sokal kendi parodisi zerine kopan grltye ne anlam veriyor, ona bakalm: "En nemli skandal makalemin ieriindedir; makalem, nde gelen dzinelerce Fransz ve Amerikan entelektelinin arlatanlklar, zrvalamalar ve itinasz dnme biimleri hakknda aklamal bir bibliyografidir." Fakat ilgin bir ekilde Sokal undan da bahsediyor: "nsanlar bana yemeklerde, kokteyllerde ve buna benzer ortamlarda bu trden konumalar yapldn anlattlar. Ayn eyi syleyen inanlmaz sayda e-posta aldm. Bunlarn nemli bir ksm, yllardr sren bu samalktan bkm; sz konusu entelektel camiaya dahil olmayan (dolaysyla kaybedecek hibir eyi olmayan), birinin kraln plakln ortaya koymaya cesaret etmesinden byk heyecan duyan, beeri ve sosyal bilimlerde alan birou solcu olan insanlardan geliyordu. Kraln yeni giysileri metaforu tekerrr ediyor ve doruyu sylemek gerekirse, ben de kraln plak olduunu safa azndan karan kk ocukla zdeleiyorum." Ve Sokal tekrar unu sylyor: "Benim yapmaya altm bilimi, edebiyat eletirisinin barbar kavimlerinden korumak deil. (Onlara cevabm u olur: Biz bamzn aresine bakarz, teekkrler!) Amacm solu, (a) yanl, (b) solun gzden dmesine sebep olacak kadar sama, ve (c) ilerici bir toplumsal eletiri abamz baltalayan fikirler ortaya atan, yine sol ierisindeki moda bir kesimden korumaktr." Sokal ne tip dncelerden rahatsz oluyordu? te, Sokal'n ubat 1996 tarihli Social Text'in sayfalarndan alntlad Andrew Ross'un szleri: "Yerekimi yasasnn var olduunu inkr etmeyeceim. Bununla birlikte, doada hibir yasann var olmadn, yasalarn sadece toplumda var olduunu savunacam. Yasalar, erkekler ve kadnlarn yapt ve deitirebilecekleri eylerdir." Bu ne anlama geliyor? Ross, sadece fiziin yasalarn kavraymzn zaman ierisinde deitiini sylyorsa niin bu ekilde sylemiyor, bunda bytlecek ne var? (Bu bildik dorular blmne dahil.) Ama eer gerekten syledii eyi kastediyorsa, o zaman dedikleri u anlama gelir: Yerekimi yasas bizim koyduumuz bir yasadr ve biz onun geerli olduunu sylediimiz srece geerli

olacaktr; ve artk balayc olmadna karar verdiimizde geersiz hale gelecektir. yleyse biz yerekimi yasasnn artk geerli olmadn sylersek uabilir miyiz? (te bu da aikr yanllar blmne giriyor.) Gerekte, Sokal'n belirttii gibi, "doa yasalar toplumsal inalar deildir; evren bizim varlmzdan ok daha uzun sre nce de vard. Doa yasalar hakkndaki teorilerimiz toplumsal inalardr. Bilimin amac teorilerimizi, doa yasalarna mmkn olduunca yaklatrabilmektir." Biri kp "Kimin umurunda?" diyebilir. Bu basite sama ve kk bir az dala deildir. Birileri hakikatin olmadn ve var olann sadece hikyeler olduunu sylyorsa, o zaman nesnellik uruna aba sarf etmeye, olgularla canmz skmaya veya mantksal olarak tutarl olmaya gerek yoktur; ya da sadece kulamza ho geliyor ya da ierimlerini beeniyoruz diye eski bir hikye uydurmamak iin de bir neden yoktur. Dahas, herhangi bir iddia hakknda vereceimiz hkm postmodernizmin byk blmnde ya da Sokal'n makalesinin kabul ediliinde grld gibi yalnzca destekleyici retoriin dilbilimsel veya duygular harekete geirici niteliine, sz konusu iddiay savunanlarn itibarna veya onun ierimlerini sevip sevmememize bal olacaktr. yleyse geriye bilim ve rasyonalite iin sylenecek ie yarar ne kalyor? Feminizm, bilimsel maizme saldrr. okkltrclk, bilimsel rklktan nefret eder. Toplumsal ekoloji, arya kaan bilimsel indirgemecilie saldrr. Antropoloji, bilimsel soyutlamaya abartl bir ekilde bel balamay reddeder. Hmanistler, nesneleri bilmenin tek yolu olarak "bilimsel yntemin" yceltilmesine kar karlar. Saduyu, bilimsel propaganday reddeder. i snf, entelektel sekincilikten nefret eder. Btn bu eletirileri yapanlar, iddialarn bizatihi bilimin kendisine yneltecek kadar abartmadklar srece, iddialarnda son derece rasyonel olduklar gibi hedefi de tam on ikiden vururlar. Dorulanm bir bilgi gvdesi olarak bilim, bazen kstl veya nyargldr. (Bilim insanlar bazen propaganda da yaparlar, ancak bu durumda ortaya konan ey bilgi deildir artk.) Dorulanm bilginin biriktirilmesi eylemi olarak bilimin sorular ve cevaplar bazen arptlmtr; bazen bilim farkl gndemleri olanlarn egemenlii altna girmitir; bazen de sadece alnp satlan bir ey haline gelmitir. Dorulanm bilgiyi biriktiren insanlarn davran olarak bilim ise bazen dar, mekanik, smrgeletirici veya ikiyzldr. Sonu olarak, bilim meru olmayan bir toptanlatrma projesi olabilir, daha az bilimsel ekilde sunulmu olan baka bilgileri marjinalize edebilir ve en iren projeleri gayet rasyonel grnen ekilde savunabilir. Ksacas bilim etiketine sahip olan eyler kimi zaman cinsiyetidir, rkdr, evre dmandr, smrgecidir, kibirlidir, oportnisttir, smrcdr ve birok bilim insan da byledir. yleyse "Biraz anti-rasyonalist olmakta ne sorun var?" diye merak edebilirsiniz. "Bilim" kurumunun byk blmnn neredeyse kar konulmaz kibirliliine ve ikiyzllne kar mcadele edilmesinde bir sorun yoktur. nl bilim insanlarnn alaka deerlere sahip olduklar, savaa katkda bulunduklar veya bakalarnn haklarn smrgeci bir ekilde gasp ettikleri iin knanmasnda bir sorun yoktur. Bilim olma iddias tamakla birlikte, aslnda kr ve mevki aray amacyla ne srlm aalk bir propaganda olan burjuva iktisatnn eletirilmesinde bir sorun yoktur. Ar indirgemecilie ve ekonomizme kar karak toplumsal cinsiyet, kltr ve iktidara ynelik ilgileri ekonomi alanna dnk ilgilerle eit derecede sol teori ve pratie dahil etmek iin entelektel metodolojiler gelitirmekte bir sorun yoktur. Soldaki ve toplumdaki sekinci entelektel zihniyeti ve pratii eletirmekte; toplumsal ve ekonomik hayatta bilgiye dayal g ve etkiyle ilgili eitsizlikleri gerekten ortadan kaldracak bir ekonomik vizyon gelitirmekte ve savunmakta bir sorun yoktur. Fakat bu abalarn hibiri, bilimi ya da mant reddedecek derecede ar ve yanl bir adm atlmasn gerektirmez. Bunlarn hepsini ve stelik daha fazlasn, "sylem", "yap bozum" ve "yersiz braklm" gibi szcklere bavurmadan, kararl ve tavizsiz bir tavrla yapabilirsiniz. Hepsini, rasyonalizmi veya mant eletirme hatasna dmeden de yapabilirsiniz. O halde, postmodernizmin en iyi yanlarnn byk blmn reten ve besleyen olumlu itki ve anlaylar savunabilmenin tek yolunun, onun en u noktadaki grlerini de savunmaktan getii fikri basite yanltr.

Kt bilimi ve bilim insanlarn eletirmek, dnyay daha iyi bir yer haline getirmek iin onu anlama eyleminin bir parasdr. nsanlara ar indirgemecilikten kanmak iin kullanabilecekleri yntemler nermek, bilimsel anlayn kapsamnn uygulanmas mmkn olmayan alanlara (ki byle pek ok alan vardr) kadar tarlarak abartlmasna kar nlem almak ya da cinsiyeti, rk ve snf nyarglarn nne gemek, gerek bilim insanlarna (ve solcu siyasi aktivistlere) yardm etmenin kullanl bir yoludur. Fakat akl ve mant, bilimin birok ktlnn kayna olarak eletirmek yanltr ve bunun, dnyay daha iyi bir yer haline getirmekte oynayabilecei herhangi bir rol yoktur. Ve bilimsel yntemi reddetmenin sonuta vard yer de ite burasdr. iiri dnn. Irk, cinsiyeti ve snf ya da baka alardan baskc ve sahtekrca bir ierii olan birok iir vardr. Alaka davranan bir sr air vardr. Bununla birlikte, iirin (bilimin olumsuzluklarna olduka benzer nitelikteki) bu yaygn olumsuzluklarnn, iir yazma eyleminin kanlmaz bir ekilde bu tr korkun sonulara yol atna dair bir kant oluturduunu kimse kabul etmez. Nitekim, herkes bu tip iddialar samalk olarak grr. (a) iir yazmann, rk, cinsiyeti, snf veya smrgeci olmaya ne ekilde sebep olduunu gsteren herhangi bir argman bulunmamaktadr; (b) iirde ou zaman var olan olumsuzluklar, sama iddialara bavurmaya gerek olmadan da, toplumsal ilikiler ve basklar temelinde yeterli dzeyde aklanabilir. Gerek u ki, egemen kurumlar bilim insanlarnn (ve airlerin) yapacaklar eyler konusunda snrlar izer; ve bu gerek spordaki, tiyatrodaki, iteki, aile yaantsndaki ve ada toplumun tm dier alanlarndaki olumsuzluklar nasl kolayca aklyorsa, modern bilimdeki (ve iirdeki) olumsuzluklar da ayn kolaylkla aklar. Nasl ki sporda, tiyatroda, ite ve aile rollerindeki olumsuzluklar aklamak iin atletlerin bedenlerinin metabolize etme srelerinde, aktrlerin rol ezberleme yntemlerinde, iilerin el-gz koordinasyonunu salama biimlerinde ya da aile bireylerinin konuurken azlarn kullanmasnda daha temel bir yozlama sebebi aramamz iin bir neden yoksa, ayn ekilde bilimdeki (ya da iirdeki) rkl, cinsiyetilii, snfl ve otoritecilii[47] aklamak iin de btn bilim insanlarnn (ya da airlerin) kulland "dnme" (ya da kafiye oluturma) biimlerinde de "daha temel" bir yozlama sebebi aramamz iin bir neden yoktur. Bilimin (ve iirin) rk, cinsiyeti, snf ve otoriteci olumsuzluklar tpk toplumsal yaamn dier alanlarn karakterize eden dier tm olumsuzluklar gibi btn toplumun egemen kurumsal balamndan kaynaklanr. Sorun, beyinlerimizin alma biimlerinde deildir. Sorun, beyinlerimizin ierisinde alt dnyadadr. Aslnda bilimi ya da daha dorusu bilimin ideallerini, bilim olmayandan ayran eyler tam olarak unlardr: Bilimin, fikirlerini sabit birer dogma olarak korumaya almak yerine srekli gelitirme istei duymas; Birbiriyle elien birden fazla aklamann var olmas durumunda en azndan aralarnda bir seim yapmak iin ikna edici bir yolun bulunmad hallerde bilimin bu aklamalar e zamanl olarak kabul etmeye ak olmas; Bilimin, herhangi bir insann iddialarn deerlendirirken itibarn, yetkisini ve hatta gemiteki baarlarn dikkate almamas; Bilimin, deneyimi, anlamazlklarda balca hakem seviyesine ykseltmesi. Baka bir deyile gerek bilim, tam da bilimin anti-rasyonalist eletirmenlerinin hedeflediklerini belirttii amalara olan ballyla (ki bu ballk her zaman tam olarak hayata geirilmez) ayrt edilir. Dolaysyla, bilimi eletirenler ya durumu ciddi bir ekilde incelemiyorlar ya da ok samimiyetsizler. Dahas, bilimin snamaya verdii nemin toplumsallam her eit nyargyla savama biimi sayesinde, rk, cinsiyeti, snf ve otoriteci iddialar retmeye meyletmektense rasyonalizmi zellikle bilimsel bir titizlikle kullanmak, bu arpklklara kar kabilmemizi salar. Sorun olan bizatihi bilimin kendisi deil, kt bilimdir. Son olarak postmodernizmin, batan sona yanl ve rasyonalizm ve bilim-kart olmasnn yan

sra, btn kapsamyla ele alndnda ykc stratejik sonucu vardr. Birincisi, toplumun nasl daha iyiye gtrlebilecei mcadelesinde, aktivistler olarak mevcut iktidara esasen beyinlerimiz ve bedenlerimizle kar koyarz. Anti-rasyonalizm, aklmzn mantk, kanta bavurma vs. gibi nemli bir blmn kullanmamamz neriyor ve bylece daha mcadele balamadan sahip olduumuz en nemli varlklarn birinden vazgeiyor. Sekinler, artk sadece silaha ve paraya sahip deil; imdi onlarn "hakikate" de sahip olmalarna izin veriyoruz. Kendini bundan daha fazla hezimete mahkum eden bir tutum tasavvur etmek zordur. kincisi, anti-rasyonalistler insanlar makul bir ekilde srekli akld davranmaya kkrtamasa da, kantlarn ve mantn tercih edilen grlerle uyumad durumlarda herkesi makul bir ekilde bunlar gz ard etmeye arabiliyor. Bilim-kart argmanlar ne srenlerin ounun aslnda bunu amalamad aktr, ama anti-rasyonalizmin hemen hemen nlenemez bir ekilde byle boucu bir dinamie sebep olduuna inanyorum. Anti-rasyonalistlerin beenmedikleri bir konumaya u ekilde cevap verdiklerini kolayca duyabilirsiniz: "Aman Tanrm, konumacnn tartma, kant ne srme, mant kullanma ve bir eyin doru veya yanl olduunu syleme eklini bir dinleyin. erie nem vermek zorunda deiliz. Ak ki fazlaca bilimsel olduu iin itibar edilmemeli." Bu cevap deildir, olsa olsa kolektif iletiimi ve dolaysyla demokrasiyi, dolaysyla da katlmcl ve etkin aktivizm iin duyulan btn umutlar bitirmektir. Bu ekilde ok deerli kavraylarn elden karldn sylemeye bile gerek yok. ncs, analizler arasnda seim yapmak iin tercih ettiimiz aralar olarak kant ve mantksal akl yrtmeyi ortadan kaldracak olursak geriye ne kalr ki? Hangi aklamalar destekleyeceimize, hangi politikalarn ie yarayacana, hangi grevleri gvenli bir ekilde stleneceimize nasl karar vermeliyiz? Ortaya kan bilgelie gre mi? Dogmaya gre mi? O insann siciline gre mi? Ka tane byk laf edildiine gre mi? Bilimin iddias, etkin olabileceimiz bir alanda faaliyet gsterdiimizde, kendi deneyimlerimizi ve bakalarnn deneyimlerini, kendi sezgilerimizi ve bakalarnn sezgilerini ve hatta kendi korkularmz ve tahminlerimizi ve bakalarnn korkularn ve tahminlerini mmkn olduu lde manta ve kantlama kurallarna bavurarak ve deneyle test ederek kullanmamz gerektii ynndedir. Btn bunlarn toplamn, olgular temennilerden ayrt edebileceimiz bir "argman" halinde birletirmeliyiz ve ikna edici bir grle mi, yoksa sadece iyi ilenmemi bir dnceyle mi kar karya olduumuz konusunda kolektif bir deerlendirme yapmalyz. Buna karlk, balantlar ve ierimleri incelemeyi ve snamay kolaylatrmak iin kantlar karlatrmann ve mant kullanmann yerine rasyonaliteyi bir tarafa brakrsak, u sonularla karlarz: Sadece bakalarna iletmeye ve test etmeye msait olmayan duygulara, tutkulara, tercihlere, kaprislere ve vahiye bel balamak; veya iktidardan, mevkiden, eitli vasflardan veya grnten kaynaklanan otoriteye uursuzca itaate gvenmek zorunda kalrz. Siyasi mcadele asndan bu durum, felakete davetiye karmak demektir. Gnmzde ve ierisinde bulunduumuz ada, birok bilim insan dahi bilim-kart retorikle empati kurabilir. Bilim insanlarna yneltilmi bu mizahi inelemelere kim glmez ki? Balangta bilime yneltilmi abartl saldrlardan aldmz keyif, makul korkulardan ve arzulardan kaynaklanr. Ne var ki daha sonra, ruh haletimize hitap eden anti-rasyonalist retorik bizi daha ileri gtrr. ok gemeden bu retorii kendi kendimize farkl balamlarda tekrar etmeye balarz. Nihayetinde de "Bilimsel yntem smrgecidir, mantk erildir, matematik baskcdr" demeye balarz. Tpk hikyeler karsndaki davranmz gibi, beenmediimiz grleri reddeder, houmuza gidenleri ise kabul ederiz: gereklerin can cehenneme! Gerek siyasi gerekse kiisel olarak aydnlanmam, tepkisel ve hezimete davetiye karan bir yoldur bu. Solcu bir tavr olarak adaletsizlie ve baskya dmanlk duymakla, sama bir tavr olarak bilim ve rasyonaliteye dmanlk duymay birbirine kartrmann doru, akllca, insani ya da stratejik bir anlam yoktur. Dnmesi iin para denen, ama bu ayrcaln, dier insanlara dnmenin pek de yle iyi bir fikir olmadn sylemek iin kullanan akademisyenlerin fikirlerinde zekice, yeniliki ya

da yararl diyebileceimiz hibir ey yoktur. Hakikat diye bir eyin olmadn, sadece atan bir dizi bak as olduunu, bilimin de tpk dier hikyeler gibi bir hikye olduunu ve beendiimiz ya da kulamza en ho gelen gr benimsememiz gerektiini iddia eden siyasi yorumcularn tutumunda yaadmz sorunlarn biraz olsun stesinden gelebilecek bir boyut yoktur. Hayr, deerli bir vizyon ve strateji gelitirmek iin bilimin veya rasyonalitenin tesine geilmesi veya bunlarn almas zorunlu bir nkoul deildir. Baz yeni kavramlara ve aratrma yntemlerine elbette ihtiyacmz vardr, ama kantlama kurallarna ve manta bal kalnmas gerekir. Dahas, kantlama kurallar ve mantk, bizim tarafmzdadr. te yandan, postmodernizmin birok sol eilimli uygulaycsnn iyi niyetine ramen, bir btn olarak postmodernizm, ilerici ve sol umutlar u alardan tahrip etmektedir: a) Teknolojiyi, teknolojik seeneklerin toplumsal dzeyde arptlmasyla ve bilimi de bilimsel aratrmalarn toplumsal dzeyde arptlmasyla bir tutmak suretiyle bizatihi bilimin ve teknolojinin kendisinin kt olduu ynnde yanl ve retken olmayan grlere yol amaktadr; b) Birok gen renciyi ve akademisyeni cahil grnme, mevkilerini ve hatta ilerini kaybetme korkusuyla mulak ve zor anlalr bir "sylem" kullanmak zorunda brakarak bu insanlar sindirmekte ve depolitize etmektedir; c) Mant, kant ve deneyle karlatrmay kullanmaktan uzak durmakta ve hatta salam argmanlar bile Batl, rasyonel veya bilimsel olduklar iin reddetmektedir; d) Toplumsal hedefler ve vizyon gelitirmek iin kamusal alanda gsterilen demokratik abalar totalitaryen ya da her halkrda ar mantksal/rasyonel olduklar iin deersiz bularak karalamaktadr; e) Doru nermelerin var olma olasln inkr edip bu yolla bir konudaki btn iddialar deerlendirmeyi, iddialar dile getiren kiilerin gemiteki baarlarn, yaratcln ve nermenin kullanlln takdir etme meselesine dntrmekte ve bylece sadece gazetecilii deil, akademik faaliyetin byk blmn de sofistlie,[48] inanca ve zevk sorununa indirgemektedir; f) Postmodernizm yapt ihlaller dolaysyla bir btn olarak solu saldrlara ak hale getirmektedir.

SOKAL VAKASI
2. Blm Michael Albert Son sayda, 1) bilimin birok kez ktye kullanlmasndan ve baz bilim insanlarnn kt davranlarndan kalkarak bilimin, rasyonalitenin ve hatta hakikatin bile znde bask rettii iddiasnda bulunmann gayrimeruluunu ve 2) byle bir iddiada bulunmann kt etkilerini ele aldm. Bilim insanlarnn ve bilimsel projelerin bazen mao, rk, snf, ar lde indirgemeci ve hkmedici olduunu belirttim. Bilim insanlarnn yaygn ticari ve ideolojik ihanetini knadm. Ama ayn zamanda bilimin reddediliini reddetmek iin birok neden sundum. Btn bunlar ne srerken unu yazmtm: "Postmodernizmin byk blm, hepsi tutarszca birbiri iine kartrlarak bir araya getirilen ve bir bilgelikmi gibi gzkmesi iin zenle sslenen (a) lise ikinci snf rencisinin bilebilecei trden bildik dorular, (b) aikr yanllar ve (c) anlamsz,

zorlukla okunup yazlan ifade tarzn gizlemekte kullanlan, gereksiz yere karmak hale getirilmi bir dil batakldr. Elbette postmodernizm geni bal altnda yaplan baz ciddi almalar da vardr; ancak bu almalar postmodernizm dnce okulunun genel gidiatna aykr ve esas vurgu noktasnn dndadr." Sanyorum bu ifade biimi birok insan incitti. ok mu serttim? Belki de kltr, iletiim ve toplumsal cinsiyet konusunda postmodernistlerin birok nemli ve yararl kavraylar olduunu daha kesin bir biimde belirtmeliydim. Eer bu nemli ve yararl kavraylardan herhangi biri, yukarda "b" ve "c" altnda topladm zelliklerin birinden tretiliyorsa, o zaman eletirel biimde "b" unsurlarn yanl ve "c" unsurlarn da gereksiz yere karmak olarak nitelememin yanl olacan elbette kabul ediyorum. Ama eer kavray ieren postmodern almalar yalnzca bildik dorulara ve postmodern okulun dndan gelen kavraylara dayanyorsa ve tm "b" ve "c" maddelerinden bamszsa, hatta bunlarla eliiyorsa, ite o zaman hi de sert olduum sylenemez. Bu durumda, "b" ve "c" blmleri atlmaldr. Ama aldmz mektuplara yant vermem gerekiyor. Steve ve Heidi, "Biz postmodern toplumsal teorinin byk blmnn hakikatin olmadn sylediini dnmyoruz, bunun yerine birok hakikat vardr dediini dnyoruz" diye yazmlardr. Bu sylediklerini amak iin de Marksizmin, feminizmin, milliyetiliin vs. baskyla ilgili birok hakikati ortaya kardn, ama bu bak alarnn hibirinin tek bana doru olmadn belirtiyorlar. Hakllar; yalnzca tek deil, birok hakikat vardr. Ama bu herkesin gayet iyi bildii bir doru (bir "a" maddesi) deil midir? Steve ve Heidi unu eklemiler: "Postmodern toplumsal teori sadece dnyay kltrel bir dolayma sahip grme, snama, koklama ve duyma biimleriyle grdmz kabul etmektir; en saf haliyle de olsa pozitivizmin de bundan bak olmadn kabul etmektir." Ama bunun farkna varmak, ar bir teoriyi ya da hakikatin, bilimin ve rasyonalitenin yadsnmasn gerektirmez. Elbette insanlar dnyay, hayatlar boyunca toplumsal, kltrel, ekonomik ve siyasi balamlarda edindikleri zellikler dolaymyla grrler. Bu da baka bir "a" maddesidir. Jack, "Postmodernistlerin asl nemli katks rasyonaliteyi skartaya karmak amacyla giritikleri yanl ynlendirilmi abalar deil, rasyonalitenin ve bilimsel yntemin dnyay ve deneyimlerimizi anlamamzda yalnzca ok snrl aralar olduunu gstermek konusundaki azimli abalardr" diyor. Eer "rasyonaliteyi skartaya karma abas" tli bir eyse, atverin gitsin. Bilimsel yntemin snrlarn aa karmaya gelince: Doru, bilim yoluyla bir olu ya da anneyi sevip sevmediimizi ya da imenler ayaklarmza dediinde duyumsadmz eyi ya da drstln ne olduunu ve bu konuda neler dndmz bilemeyiz. Hibir bilim insan da zaten bunu inkr etmeyecektir. Buna karn, bilim insanlar (1) kantlar, deneyleri ve mantksal tutarll etkili bir biimde kullanabileceimiz snrl aratrma alanlarnn olduunu syleyeceklerdir rnein, kurunlu boyann ocuklar zerindeki etkisini deerlendirirken ya da Ay'n yrngesini veya slfr atomlarnn bileenlerini incelerken olduu gibi. Ve (2) eer bu yntemler ad geen alanlarda ak seik bir bilgi salyorsa, o zaman bu alanlarla ilgili bilgi, olmasn istediimiz ya da umduumuz eylere ya da yle olduunu hissettiimiz veya hayal ettiimiz eylere ya da yalnzca aikr (fakat dikkatli bir biimde snanmam) deneyimin bize gsterdiklerine gre ncelik tamaldr. Hangi alanlarn yararl ve bilimsel olarak ele alnabilecei ya da baz bilim insanlarnn snrlar fazlasyla ap amad ya da iyi bir i kartp kartmad, hatta bilimsel davranp davranmad gibi konular ele almak; ya da elde edilen bilgiyle ne yaplmas gerektiine kimin karar vereceini tartmak kukusuz arzulanr bir durumdur. Ama ortada yalnzca birbiriyle eit dzeyde iddialarda bulunan hikyeler olduunu ve bu nedenle bilimin de bir baka hikye olduunu sylemek, bir "b" maddesidir. Ayn noktay bir de yle anlataym. Eer postmodernizm ak, nefret ya da bir gkkuan huu ierisinde seyretmemiz konusunda Newton, Curie ya da Feynman'a gre Dostoyevski, Poe ya da Plath'n ok daha bilgilendirici okumalar olduunu sylyorsa, zaten bildiimiz bir eyi sylyor. Ama eer postmodernizm uygulanabildii alanlarda Newton, Curie ve Feynman'n iddialarnn bilimsel

olmayan iddialara gre ncelikli olduunu inkr ediyorsa, o zaman yeni bir ey sylyor; ama bu syledii tmyle yanltr. Linda, kutuplamay knyor ve Sokal'n "hilesinin", "akademisyenlerin, bu tr bir giriimin ierdii risklere ramen uzmanlklar dndaki konularda yaz yazma cesareti gsterdikleri" bir dergiye kar "belden aa vurmak" olduunu sylyor. Ama bu akademisyenler bilimi ve rasyonaliteyi de fazlasyla eletiriyorlar. Eer bu konu hakknda aptallkla kavray birbirinden ayramayacak kadar az ey biliyorlarsa ki Sokal tam da bunu gstermiti bu durum, onca bilgilik taslamann ardnda dosdoru bir hakikatin olduunu gstermiyor mu? Roger diyor ki: "Ayn anda hem bilimin tamamn birka rnee dayanarak mahkum etmeye kar ihtiyatl davranan, hem de sra edebiyat teorisine gelince tam da bunu yapan bir makalenin mantn izlemek zordur." (Ayrca Jack de, benim bilimin en iyi ynlerini insafszca postmodernizmin en kt ynlerinin karsna kardm dnyor.) Eer yaptm buysa, bunun byk bir tutarszlk olacan kabul ediyorum. Belki de kendimi iyi ifade edemedim. Bir kez daha deneyeyim. Bir yanda bilim ve bilim insanlar var. Birok bilim insan da kt eyler yapyor. Bir yanda da postmodern fikirlerle grler ve postmodernistler var. Ve birok postmodernist de kt eyler yapyor. Belli bir grubun yelerinin beenmediimiz baz davranlarndan hareket ederek dorudan bu grubun kulland temel entelektel aralar yadsmaya geebilir miyiz; yani bilim insanlarndan bilime, profesrlerden postmodernizme meru bir biimde srayabilir miyiz? Roger'la ayn fikirdeyim. Elbette srayamayz. Temel olan ksm eletirebilmek iin, temel olann yaplan kt eylerle gl bir balants olduunu gstermeliyiz. rnein, ngilizce ile ngilizce konuan insanlarn iledikleri sular arasnda byle bir balant kuramayz. Peki ya bilimle ilgili olarak? Bilimin entelektel aralarn kullanmalar, bilim insanlarn bomba ya da montaj hatlar tasarlamaya m itiyor? Peki ya postmodernizmle ilgili olarak? Postmodernizmin entelektel aralarn kullanmalar, profesrleri zararl yanllar desteklemeye ve aktivizmden kanmaya m itiyor? Hakikatin olmad, yalnzca birbiriyle ekien birok hikyenin olduu yolundaki baz temel grlerin yandalar arasnda yaygn olan siyasi kmazlara ve kafa karklklarna nasl dorudan yol atn gsterdiimde, postmodernizmle ilgili olarak byle bir kant ne srmeye almtm. Bunu baarabildim mi? Belki de baaramadm. Peki ya postmodernistler bilime saldrrken bu tr kantlar ne srmeyi deniyorlar m? Birincisinin z itibariyle ikincisini nasl ortaya kardn gstererek, rasyonel olmay ya da mantk veya kant kullanmay hkmedici ya da mao olmakla ilikilendiriyorlar m? Byle bir ey varsa, bunu kesinlikle grmek isterim. Jack unu ekliyor: "Postmodernizmin kark, mulak ve zor anlalr ifade tarzna ve anti-rasyonel ynne younlaarak baz postmodern analizlerin ardndaki gl fikirlere ok byk hakszlk ediyorsunuz." Birok insan benzer bir duygu ierisinde gibi grnyor; bense bunu anlamyorum. Samal eletirmek, daha iyi ve gl fikirlerin ne kp daha etkili olmalar iin onlara yer aan yapc bir eylem deil midir? Birinin Stalinizmle ilgili bir eletiri sz konusu olduunda, Stalinizmin otoriteciliine younlamann, kapitalizmin snf temeliyle ilgili Stalinist analizlerin "ardndaki gl fikirlere" kar "ar bir hakszlk" olduunu sylediini varsayalm. Bu gr yanltc olurdu, nk eletirilmesi gerekenler tam da zayf, yanltc ve yanl fikirlerdir. Eer hatal fikirler okul iin tli nemde ise, yok olmalar iyi olur, kaybmz byk olmaz ve proje devam eder. Yok eer hatal fikirler yaklamn zndeyse, olduu gibi kaldrp atn ve iyi fikirler yeni biimlere brnerek yeniden yzeye ksn. Postmodernistler baz bilim insanlarnn baskc eylemlerine saldryorlar; ben de bunu yaparlarken onlara katlyorum. Buna karlk, ben de baz postmodernistlerin yanl iddialarna saldryorum. Duyarl postmodernistlerin de heyecanla bu eletiriye katlmalar gerekmez mi? zeletirel postmodernistler, postmodernizmin zn oluturan baz inanlar savunmak istiyorsa ve kendilerini eletirirken ok ileri gittiimi sylyorsa tpk benim bilimsel yntemin zn savunmak isteyip

onlarn da eletirilerinde ok ileri gittiini sylemem gibi o zaman sorun yok. Yanl grleri pe atarken, onunla birlikte pe atmamam gereken deerli grleri hemen dinlemek isterim. Sanrm, Jack'in son derece akla yakn duruu da bunu sylyor; ama pe attm o temel inanlarn neler olduunu gremiyorum. Postmodern yazlarda grdmz yararl fikirlerin rnein kltrn bizi etkiledii eitli yollar hakknda ileri srlen fikirler gibi istisnasz ekilde saldrdm eylerden bamsz olarak savunulabilecei, dolaysyla pe atlma tehlikesine maruz kalmadklar gsterilebilir diye dnyorum. Jack unu ekliyor: "Bilimin yalnzca bir baka hikye olduu iddias, bilimsel aratrmann da hikye anlatmann baka herhangi bir tr gibi bir durumun belirli ynlerini seerek ele aldn ve anlatya dair belirli uzlamalar ve deerlendirme ltlerini izlediini gstermeye hizmet ediyor " Doru, bilim "belirli ynler seer" ve "belirli uzlamalar ve ltleri izler"; yine de bilim insanlarnn rahatlkla kabul ettikleri bir eyi anlamak iin niin hikye anlatmna referans yapmamz gerektiini anlamyorum. Bu durum da yine bir baka "a" maddesidir. Jack szlerini yle srdryor: " Bilimin bir edebiyat trne benzediine iaret etmek, modern bilimin nedensellie, yinelenebilirlie ve ngrlebilirlie ilikin vurgusunun baz (genellikle hkmedici ve eril) hedeflerle yani hem smrgeciliin hem de kapitalizmin merkezi ilevi olan dnyaya hkmetme hedefiyle balantl olduunu gsterir." Ne demek imdi bu? Birincisi, iir yazmak (bir baka edebiyat tr) emperyalizm ve erillikle mi ilikilidir? kincisi, bombalar atmann ya da bomba tasarlamaya vakit ayrmann toplumun hkmedici ve cinsiyeti dinamiklerinden etkilendiini sylemek ayr bir eydir. Ama Jack'ten yaptm alnt nedenleri anlamaya, yinelenen durumlar fark etmeye ve ngrmeye almann da hkmedici veya eril olmaya yol atn sylyor sanki. Kukusuz birok postmodernist de buna benzer eyler sylyor. Ama gerekten byle mi? Bu gezegen zerinde herhangi bir yerde, frsatn bulduunda nedenlere ilikin ve ksmen yinelenen durumlarla ilgili deneyime dayanan bilgileri temel almadan ve ngrme yeteneini kullanmadan hareket eden bir kii gsterin bana. Bunu yapan herkes hkmedici ve cinsiyeti midir? "Gerek bir kadn" olmak, nedenler aramay ktlemek anlamna m gelir? Ayn bapta, hangi bilim insannn (iyi tarafndan bakldnda) meraktan ve (kt tarafndan bakldnda) para veya kiisel statden ziyade dnyaya egemen olma arzusuyla hareket ettiini merak ediyorum. Ekolojistler mi? Biyologlar m? Fizikiler mi? Jack'in mektubu, postmodernizmin "atlmas gereken" "b" tarafnn kendini gsterdii bu tek blm dnda, sanrm ll ve mantklyd. ngilizce'nin sk sk rk ve snf bir ekilde konuulduu gerekesiyle ngilizce konuan bir kiinin rk ya da snf olduunu sylemenin sama olacan hepimiz biliyoruz. Smrgeci ve cinsiyeti amalara hizmet etmekte ska kullanlan kant, mant, yinelenebilirlii ve ngry kulland iin bir kiinin hkmedici veya cinsiyeti olduunu sylemenin de ayn ekilde sama olduu ak deil midir? Son olarak Steve ve Heidi yle yazyor: "niversitede aktivizm olmamasnn nedenlerinden biri olarak da postmodernist akademisyenleri sulamak bizce ok kukulu, temelsiz ve hatta gericidir. letme derslerine karlk ka renci gerekten postmodernizmle ilgili derslere giriyor ki?" niversitelerdeki asl polisin, iktisat ve siyaset bilimi blmleri olduunu ve bu blmlerde, rnein irket yapsnn nitelii ve insani sonular konusundaki aratrmalar engelleyen gayet gl ve rezilce kstlamalarn mevcut olduunu elbette ben de biliyorum. niversitedeki esas aktivizm-kart drtnn, baskc bir biimde tasarlanp iletilen bir balamn dayatt toplumsal normlara uygun davranmaktan, yozlam roller elde etmek iin rekabet etmekten vs. kaynaklandn da biliyorum. Ama postmodernizm ve aktivizmle ilgili bir tartmada ne kan baka eyler de var. niversitelere birok gen gelir. Bazlar, artk hangi nedenlerle kim bilir, toplumsal meselelere ve sol anlaya ciddi bir eilim gsterir. Bunlar, ounlukla niversite aktivizmini balatan ilk enerjiyi ve gc salayan rencilerdir. Peki, gnmzde bu genlerin bana ne geliyor? Bence birok niversitede bu genler, kendilerine solcu diyen ve solcu deerleri benimseyen

retim yelerini bulup, onlarn derslerine giriyor ve onlarla dost oluyorlar. Benim kuam bu deneyimi, Howard Zinn, Noam Chomsky gibilerle ve daha az bilinen, ama benzer ynelimleri ve ballklar olan baka birok kiiyle yaad. Ama bugnlerde birok yerde, solcu retim yeleriyle balant kurmann postmodernizmin iine atlamak anlamna geldiini dnyorum. Postmodernizmi korkun derecede anlalmas zor, ilgisiz ve sekinci gren ve irenerek solu terk eden bu rencilerin ou iin bunun ok cesaret krc bir deneyim olduunu dnyorum. Ayrca kalp postmodernizmle ilgilenen rencilerin birounun gerekli jargonu renirken souk terler dktklerinden ve baarl olma srecinde, daha nceki yazmda dile getirdiim nedenlerin bir ksm yznden aktivizmi "atklar"ndan kukulanyorum. Bunun yanl bir alglama olabileceini kabul ediyorum. Ama birok renci bana byle eyler syledi. Belki niversiteli genler, bu durumun gerek olup olmadn anlatmak iin bize yazarlar. Bu erevede, ou solcu postmodernist retim yesi snflarda yaplan yap bozumlar ve postmodernizm konferanslar dnda, Yeni Parti'ye,[49] Yeiller'e ve i Partisi'ne, yerel rgtleme projelerine, ii mcadelelerine, yine bu bapta siyasi olan herhangi bir eye zamanlarnn bir ksmn ayryor mu? Umarm yledir. Bunu duymay ok isterim.

SYASET RORTY
Solu Eletiren Bir Filozofu Eletirmek Michael Albert Son kitab Achieving Our Country'de "Amerika'nn nde gelen filozoflarndan" Richard Rorty, solcular aktr deil izleyici olmakla suluyor; devrimi dlayarak reformu yceltiyor ve "kltrel politika"y hie sayarak snfa daha fazla ilgi gsterilmesini savunuyor. Onu dinlemeye deer mi? Rorty, artk olaylar etkilemeden izleyen gnmz "solcu entelektellerin" gizemli, kltrel ve grup ii bir iletiim srdrdklerini sylyor. Rorty postmodernistleri hedefliyor, ama aka ad vermeyip sklkla sanki akademi dnyasndaki btn solculardan bahsediyormu gibi "solcu entelektel" yaftasn savurup duruyor. Bu kuruntular bir yana, Rorty, sanrm hakl olarak, "ada bir Amerikan rencisinin niversiteden ayrlrken lkesinin bir gelecei olduuna, niversiteye girdii srada olduundan daha az inandn" ve "tarafsz izleyici ruhunun bu rencinin gnlne zaten girebildiini" sylyor. Ama Rorty, znde, felsefe yapmak iin bile katlm gstermenin bir kenara braklmamas gerektiini sylemek dnda, "izleyici entelektellerin" kkeni hakknda ya da insanlarn "izleyici entelektel" olmaktan nasl kanabilecekleri konusunda suskun kalyor. Eer baz felsefe yapma veya kuramsallatrma tarzlarnn faaliyeti azaltrken niin baka tarzlarn faaliyeti artrdn sormu olsayd, onun asndan ilgin ve aydnlatc olurdu bu. Rorty bu konuyu pek ele almyor. Bize, "insann lkesinin gerekte ne olduuna ve tarihinin ne anlama geldiine karar vermeye alrken tpk insann gerekte nasl kendisi olduu, kendi gemiinin ne anlamna geldii sorusunu yantlarken olduu gibi nesnel olmaya almann ne anlama gelebileceini kimsenin bilmediini" sylyor. Buradaki asl sorun u ki, Rorty nesnelliin deerli bir ama olduunu dnenlerin olaylar izleme eiliminde olduunu sylerken, postmodernistlerin ou asl izleyiciler nesnellikten uzak durulmas gerektii konusunda Rorty'yle ayn fikirdeler. Daha da kts, Rorty'ye kar kanlar nyarglarmz tatmin etmesinden veya kariyerlerimizi ya da umutlarmz desteklemesinden bamsz olarak bir ey olurken, aslnda ne olduunu dzenli olarak anlatma abasndaki hemen btn aktivistleri ieriyor. Rorty, "bir ulusun gemite ne olduunu ve gelecekte ne olmaya almas gerektiini" aklamaya dnk abalarn, "[hakikatin .n.] doru bir temsilini sunma abalar deil, ahlaki bir kimlik oluturma abalar" olduunu ileri sryor. Peki niin bunlar doruluun peinde koan bir ahlaki kimlik

oluturma abalar deiller? Howard Zinn, Gar Alperovitz, William Appleman Williams, Linda Gordon ve dier solcu tarihilerin yaptklar bu deil midir? nsan, Rorty'nin tarihilerin doruluu bir kenara brakp yelenen "ahlaki kimlii" desteklemek iin akllarna geliveren her eyi sylemeleri gerektii fikrinde olmadn umuyor. Rorty, ska "hikye" szcn kullanyor ve ben de "nesnellik arayn" yadsyan tarih sunumlarnn "hikye" olduklar konusunda ona katlmak zorundaym. Ama benim iin sz konusu sunumlar, bu halleriyle artk ciddi tarihsel aktarmlar deildir ve yalnzca propaganda veya maniplasyon amacyla yararl olabilirler. Rorty her eyin propaganda ve maniplasyon olduunu mu sylyor; yani tarihi olarak Howard Zinn'in yaptklaryla Henry Kissinger'in yaptklar arasnda nesnellik asndan bir fark yok mu? Tm bunlarn "olup biteni izlemekle" ne alkas olduundan da pek emin deilim akas. Belki de Rorty nesnel olabileceklerini dnenlerin sonunda izleyiciye dntn sylyordur. Bu karma nereden varyor? Belki de tarihi kendine yle bir ekilde yeniden anlatt ki, onun "hikyesi" nesnellik peinde koanlarn ou kez aktivistler olduu ve izleyici olduklarna iaret ettii grubun da "nesnellii" reddettii gereini artk iermiyor. Eminim "Ne nemi var ki, bir hikye en az bir bakas kadar iyidir" derdi. Ardndan Rorty, Amerikan solunun yanl bir ekilde devrim adna reformculuktan vazgetiini iddia ediyor. Yine de, adil olabilmesi iin gelecein Amerika'snn "kastlar veya snflar ieremeyeceini, nk demokratik tartma srecine zgrce katlmak iin gerekli olan zsaygnn bu tr toplumsal blnmelerle uyumad" ifadesini hayranlkla alntlamaktan kendini alamyor. nsann akln kartran bir tutum bu. Benim iin duygusallk, bizi hiyerarik olarak dzenlenmi kastlara veya snflara blen tanmlayc kurumlar amamz gerektii anlamna gelir ve bu, devrimcidir. Rorty iin duygusallk bunun dnda ne anlama geliyor acaba? Rorty unu sylyor: "'Reformcu solcu' terimini, 1900 ile 1964 yllar arasnda zayf olanlar gl olanlara kar korumak adna anayasal demokrasi erevesinde mcadele eden tm Amerikallar kapsayacak biimde kullanmay neriyorum." Rorty o halde bu "reformcu solcu" yaftasnn, "kendilerine 'komnist' ve 'sosyalist' demi olan birok insan olduu gibi kendilerini bu ekilde adlandrmay asla dnmemi olan pek ok kiiyi de kapsadn" ekliyor. Aslnda bu "reformcu solcu" yaftas, eski dzeni tek bir eylemle deitirmek dnda herhangi bir olumlu deiiklik iin savam olan herkesi iermektedir. Rorty yle devam ediyor: "'Yeni Sol' terimini ise 1964 yl civarnda sistem ierisinde sosyal adalet iin aba gstermenin artk mmkn olmadna karar vermi olanlara ounlukla da niversite rencilerine gnderme yapacak ekilde kullanacam." Dz anlamyla bu tanm "Yeni Sol"un ye saysn sfra indirir; nk o yllarda ya da baka herhangi bir dnemde "sistem"in tamamen dnda faaliyet gstermi olan kimse yoktu, nk mnzevi bir yaam srmek dnda hibir ekilde mmkn deildir bu. Rorty bize unu sylyor: "Terime yklediim anlamda, Woodrow Wilson Eugene Debs'i[50] hapiste tutup Louis Brandeis'i[51] Yksek Mahkeme'ye atayan bakan yar zamanl bir solcu saylr. Tpk yz binlerce Vietnaml ocuun katledilmesine izin veren, ama Amerika Birleik Devletleri'ndeki yoksul ocuklar iin daha nceki bakanlara gre ok daha fazlasn yapan Lyndon Johnson gibi." Rorty'nin, kulak trmaladnda bile, terminolojisinin ne tr sonular rettiini anlatrken ak szl davrand grnyor. Ama Rorty bu dar kavramlatrmann, bir yandan reformlar adna cokuyla savarken temel bir dnm de hedefleyen duruu tanmlamaktan dahi bizi alkoyduunu sylemiyor. Rorty, yapt bu snflamaya gre Richard Nixon'n, Herbert Hoover'in, Newt Gingrich'in, Joseph Stalin'in, Saddam Hseyin'in ve ok sayda Almana yardm eden "toplumsal bir devrim" gerekletirdii iin bu kadar popler olan Adolf Hitler'in de kendi tanmlad solcu kategorisine dahil olacandan sz etmiyor. Peki, reform taraftar ya da kart olmak ne demek? Hatrlayalm, bir reform, toplumsal sistemde meydana gelen herhangi bir deiimdir ve bu deiim o sistemin kurumlarnda, rollerinde, politikalarnda, yasalarnda vs. gereklemi olabilir. Bir sava sona erdirmek, cret art elde etmek, bir sosyal hizmetler sistemi kurmak, Jim Crow Yasalarn[52] sona erdirmek ve pozitif ayrmclk

uygulanmasn salamak, btn bunlar reformdur. Bu nedenle deiim iin savaan herkes, byk lde reform iin de savamaktadr. Yine de, sadece kendisiyle snrl bir ama olarak reformlar iin mcadele eden ve daha geni zlemlere sahip olmayan kiiler de vardr ve bunlar, gayet yerinde olarak reformcu diye adlandrlr. Bir de reformlar iin savaan, ama abalarnn toplumun tanmlayc kurumlarnn deimesine katkda bulunmasn da hedefleyen baka kiiler vardr, bunlara da gayet yerinde olarak devrimci denir. Reformcu, bir reform iin savarken onu kazanlacak bir ey olarak grr ve hepsi bu kadardr. Belki devrimci de ayn reform iin savar; ama onu daha fazla deiime doru giden yolun bir paras olarak grr. Devrimci, yakn bir amaca ulamak ve ayn zamanda baka zaferlerin daha muhtemel hale gelecei yeni bir oyun alan yaratmak ister. Devrimci, ayn ksa vadeli kazanmlarn peinde olsa bile, altyap oluturmaya ve reformcudan farkl ekilde bir bilin gelitirmeye alacaktr. Gelgelelim, Rorty'nin nerdii terminolojiyi kullandmzda acil deiimler adna savamann bu iki farkl biimi arasndaki ayrm kaybolur. Bu durum reformcunun, devrimciyle karlatrldnda, aslnda bir farkllk barndrmayan bir ayrm olduunu ortaya koyan derinlemesine bir analizden kaynaklanmaz. Hayr, Rorty bu ayrm gz ard ediyor; nk reformlar elde etmek iin reformist-olmayan bir yaklam olabilecei fikrini gzden uzak tutmak istiyor. ok sevdii yaklamn belki de ok sevdii "ahlaki kimlik" demeliydim ekiciliini artrmak istiyor ve bunu salamak iin de bizi, arasndan birini semek zere yalnzca iki aktivist seenekle ba baa brakyor. Ya daha kapsaml "temelci" amalar gtmeden, "sol reformcular" olarak insanlara fayda salayan deiimler adna savaabiliriz; veya sanki ac eken insanlarn acil ihtiyalarna ve arzularna aldrmaya gerek duymadmz, tarihin dnda bir tnekte oturuyormuuz gibi, Rorty'nin alayc bir ifadeyle "Yeni Solcu devrimciler" eklinde adlandrd kiiler sfatyla tm tanmlayc yaplar bir hamlede dntrmek iin mcadele edebiliriz. Dier solcular ve bu balamda Yeni Sol, Rorty'nin kavramsal haritasndan silinmitir. Rorty, "Akademik, kltrel sol 60'l yllarn sonlarnda glenen bir inanc koruyor. Yalnzca yasalarn deil, sistemin de deimesi gerektiini dnyor. Reformculuk yeterli deildir" diyor. Teknik adan hakl, stelik hakll yalnzca "akademik, kltrel sol"la da snrl deil. Rorty'nin de hedefledii gibi, samimi bir biimde "kastlar veya snflar" yok etmeye uratn bildiim btn sol eilimler tanmlayc kurumlarn ierisindeki reformlarn iyi, fakat yetersiz olduunu, nk mevcut kurumlar var olmaya devam ettii mddete birbirlerine kart kastlarn ve snflarn da var olmaya devam edeceini dnr. Rorty bize, devrimci kafa yapsna sahip insanlarn yle dndklerini sylyor: "Liberal siyasetin sz daarc aa kartlmas gereken kukulu varsaymlarla bozulmu olduundan, Solun ilk grevi, tpk Konfys'n dedii gibi, isimlerin dzeltilmesi olmaldr. 60'l yllarn 'sistemi adlandrmak' dedii eyi yapma kaygs, yasalarda reformlar yapmaktan nce gelir." Ama bu sama. Ya Rorty ele ald konuyla ilgili yzeysel bilgilere sahip ya da istedii sonuca ulamak iin bir kez daha szck oyunlarna bavuruyor. Bir devrim zlemi duyanlar, retim aralarnn zel mlkiyetinin, pazar mbadelesinin, ataerkinin, rkln ve/veya dier temel kurumsal yaplarn insan potansiyelini sonuna kadar gelitirmek ve insani ihtiyalar tatmin etmek yerine, gten drc basklar rettiklerine inanrlar. "Sistemi adlandrmak", onun tanmlayc ilikilerini ortaya karmak ve amac kendisiyle snrl entelektel bir yarmada puan kazanmak iin deil bu ilikilere kar etkin bir biimde savamak iin onlar aklayan kavramlar gelitirmek anlamna gelir. Rorty, "tarih hakknda konutuunuzda savunduunuz 'ahlaki kimlii' gelitirmelisiniz, nesnelliin can cehenneme" eklindeki inancna uygun olarak destekledii grn karsndaki ciddi alternatifleri gzden kaybediyor. Maniplatif bir ekilde de olsa, Rorty bazen daha kapsaml bir hakikatin bir blmn yakalyor. rnein, unu sylyor: "Sistem bazen 'ge kapitalizm' olarak tanmlanr, ama kltrel sol bir pazar ekonomisinin alternatiflerinin neler olabilecei ya da siyasi zgrln merkezi ekonomik karar alma mekanizmasyla nasl birletirilebilecei hakknda pek dnmez Sa, sosyalizmin baarsz

olduunu ve kapitalizmin tek alternatif olduunu ilan ettiinde, kltrel solun verecek pek bir yant yoktur." Rorty dikkatli bir ekilde "kltrel sol"a gnderme yapyor, ama byk olaslkla, destekledii "reformcular"n dndaki tm solcular kastediyor. Yine de Rorty burada birok postmodernisti ve dier solcular doru bir ekilde betimliyor. Rorty diyor ki; "Kltrel sol, 'iktidar halka gesin' slogann, yelerinin iktidarn nasl aktarlaca sorusunu pek nadiren sorduu 60'l yllarn Solundan miras ald." "Kltrel sol"daki insanlar, "iktidar halka gesin" dncesini yaygn bir biimde ilan ediyorlar m? Olabilir, geri pek duymadm ama, evet, yalnzca kltrel solun deil baka birok solcunun da ne istedii mulaktr. Rorty, "60'l yllarn Solu, kararlar, ancak sonularndan etkilenebilecek olanlar tarafndan alndnda iktidar halka gemi olacaktr, diye dnyordu" diyor. Her ne kadar bu fikir o dnemden bu yana, "Bireyler ve toplumsal kesimler kararlar, sz konusu kararlar o bireyleri ve toplumsal kesimleri etkiledii oranda etkilemelidir" eklinde gelitirildiyse de, Rorty bu grn Yeni Solun ilkesi olduu konusunda hakldr. "Yani," diyor Rorty, "ekonomik kararlar hissedarlardan ziyade paydalarca alnacaktr ve giriimcilik ve pazarlar artk gnmzde oynadklar rol oynamayacaktr. Bu gerekletiinde, bizim bildiimiz haliyle kapitalizm sona ermi ve yerine yeni bir ey gemi olacaktr." "Paydalar"n etkilenen herkes iiler, tketiciler, komular vs. anlamna geldiini ve artk mlk sahibi diye bir eyin olmayacan varsayarsak, bu grte de bir problem yoktur. Rorty, "Ama bu yeni eyin ne olacan kimse bilmiyor" diyor. Elbette kimse bilmez. Kimse gelecei bilemez. Ama Rorty baz kiilerin bu konular hakknda ciddi dnceler gelitirdiini dikkate almyor. rnein, "pazar sosyalizmi"nin bir ok farkl trn destekleyenler ve Sovyet tarz ekonomilerin geleneksel savunucular ak ve gelikin fikirlere sahiptir. Ayrca katlmc ekonomiyi destekleyenler de baz fikirler gelitirdiler. Rorty deerlendirmek zere bu bak alarnn her birini kolayca ortaya koyabilirdi. Peki niin bunu yapmad? Belki de bu grler anlatmak istedii "hikye"ye ters decekti. "60'lar, yeni bir fabrika ina etmek yerine eskisinin ne zaman yeniden dzenlenecei, hammaddeler iin hangi fiyatlarn denecei ve benzeri konularda, farkl payda gruplarnn aralarnda nasl konsensse varacaklar sorusunu sormad. 60'l yllarn solcular, szde sosyalist lkelerde pazara dayal olmayan ekonomik deneyimlerin gndeme getirdii tm sorular hemencecik gz ard ediverdi. Sanki bir kez brokratlardan ve giriimcilerden kurtulduumuzda, gelimekte olan dnyadaki elik veya tekstil fabrikalarnn rekabetiyle, ithal petroldeki ani fiyat artlaryla vs. nasl baa kalacan 'halkn' bileceini ne sryorlard. Ama 'halkn' bunlar yapmay nasl reneceini bize asla sylemediler." Odakland meseleyi ele al biimi asndan aydnlatc olsa da, bu syledii de doru. Kabul ediyorum, Yeni Sol bu tr konularda kesinlikle bir tutarllktan yoksundu. Bazlarnn sorunu zmek iin ok uram olmasna ramen, bu sorunun o yllardan beri Solun byk bir blm asndan varln koruduunu dnyorum. Ama daha ilgin olan u ki, Rorty asl sorunun "'halkn' [uzmanlk gerektiren ekonomik ilevleri] yapmay" nasl reneceini aklamaktaki glk olduunu dnyor. Ama akas herhangi bir kimse herhangi bir eyi nasl reniyorsa, halk da karar alma srelerine nasl aktif ortaklar olarak katlacan ayn yolla renecektir: okullarda, yetitirmeyle, eitimle, deneyimle vs. Rorty'nn bilisel haritasnn dnda kalan asl ilgin soru ise udur: retim, tketim ve tahsisat (ve ayn zamanda kltrel tanmlama, ihtilaflarn zme kavuturulmas, sosyalleme, ocuk yetitirme vs.) gibi ilevler, hangi kurumlar tarafndan katlmc z-ynetimle ve tercih edilen dier deerlerle tutarl ekilde yerine getirilebilir? Oysa Rorty bu soruyu sormu olsayd, olas yantlarn neler olacan merak ederdik. Bir kez gndeme getirildiinde bu meselelerin ciddi bir ekilde ele alnmas gerekir ve Rorty bunu yapmay tercih etmez. Rorty bize, "[Yeni Solun] 'ge kapitalizm' gibi terimleri umursamadan kullanmasnn, pazarlarn yokluunda hangi mekanizmalarn fiyatlar oluturup datm dzenleyeceini dnmek yerine, yalnzca kapitalizmin kmesini beklemekle yetinebileceimizi ima ettiini" sylyor. Aslnda Yeni

Sol, bir eylerin gereklemesini salamak ynnde salam bir kararlla sahipti. Carl Ogelsby'nin belirttii gibi eski sol, "adeta yalnzca bir le kargas siyaseti sunar"; bu siyasette "olup bitenin uzanda ve zerinde yer alan tm devrimci kadrolar, nceden belirlenmi olan ziyafet saatini beklerler. Kapitalizm zayflar, iten karmalar ve enflasyon bir arada meydana gelir, bir grev dalgas olur le kargas yerine yerleir." Ogelsby'nin Yeni Solunun ki gerek Sol buydu Rorty'nin Yeni Solculukta cisimletiini syledii uzakta durma tavrn nasl reddettiine dikkatinizi ekerim. New Left Reader dergisindeki yazsnda Ogelsby, "Ama iler o kadar da abuk hallolmaz" diyerek devam eder: "Hkmet de harekete geer. Farkl bir para politikas uygulanr, federal harcamalar artrlr, bir bayndrlk ileri projesi gelitirilir, militanlara seici bir bask uygulanr ve le kargas daha yksekteki eski yrngesine geri dner." Yeni Sol hibir eyin olmasn ve kukusuz kapitalizmin kendi kendine kmesini beklemekle ilgilenmiyordu. Rorty, "Eer Sol akademiden kp kamusal alanda kendini gstermek istiyorsa, kazanlmas gereken bir kesim olan genlerin gayet makul olarak ayrntlar duymak istediini" sylyor. "[Genler] pazarlar ardmzda braktktan sonra ilerin nasl yryeceini bilmek istiyor. Katlmc demokrasinin nasl ilemesinin ngrldn bilmek istiyor." Bence burada Rorty hakl. Gerekten de bunu okuyunca, Rorty'nin farkl solcularn vizyon araynda olan genlere ne gibi eyler sunmas gerektiini syleyeceini umdum. Rorty yle devam ediyor: "Halk gayet makul ekilde kendisine alternatifler hakknda ayrntlar sunulmadka kapitalizmden kurtulmakla ilgilenmez. Ayrca, mzakereleri yrtecek meclislerin u anda yalnzca teknokratlarn sahip olduu bilgileri nasl elde edecei kendisine sylenmedike tm halkn teknokratlarn iktidarndan kurtuluu demek olan katlmc demokrasiyle ilgilenmemelidir de. Benim gibi biri bile ... uzmanln gerekli olduu srar karsnda katlmc demokrasinin savunusunu ciddiye alamaz." una bir kez daha dikkatinizi ekerim: Rorty, halkn "u anda yalnzca teknokratlarn sahip olduu" "uzmanl" edinmek iin yeterli kapasiteye sahip olmadn dnyor. Bunun katlmc ilerlemeyi tkezleten byk bir engel olduu fikri, yalnzca insanln potansiyellerinden habersiz, sekinci bir entelektele zgdr; ya da olsa olsa baskc toplumsal ilikilerin muhafaza ettii beceri ve bilgi tekelini savunmak isteyen teknokratik snfn bir yesi byle dnr. Kendi ihtiyalar ve arzular sz konusu olduunda toplumun her bir yesinin dnyann en ileri "uzman" olduu kabul edilmez. Karar alma srecine anlaml bir ekilde katlmak iin gerekli olan bilginin, normal insanlarn (zihinsel kapasitelerini bir yana brakalm) mevcut zamanndan ok daha fazlasn gerektirecek kadar gizemli bir ey olmad teslim edilmez. Evimin duvarlarnda kurunlu boya kullanp kullanmamaya karar vermek iin molekler kimyann en derin srlarn incelememe gerek yoktur. Dikkatime sunulan enformasyon hakknda yargya varabilecek ve deerlerimi ve isteklerimi bilebilecek durumda olmam yeterlidir; bunu da neredeyse herkes yapabilir, hatta byk olaslkla filozoflar bile. Bu noktadan balayarak, belki toplumsal ve ekonomik hayata tam bir katlmc olarak dahil olabilmesi iin her aktre yeterli zaman ve eitimi, koullar ve geliri, saygy ve haysiyeti tahsis edecek kurumlar tasavvur edebiliriz. Eer samimi olarak "kastlarn ve snflarn" yok edilmesi savunuluyorsa, u anda dlanan insanlarn karar alma srecine saduyuyla katlm gsterecek denli akll olamayaca veya eitim mekanizmalarnn katlmclar hazrlamak iin yeterli olamayaca eklindeki sekinci korkuya dayanarak Yeni Solun insanlarn hayatlarnn sorumluluunu stlendii bir dnya yaratma arzusu kolayca bir kenara atlamaz. Yine de Rorty, hibir ilave analiz yapmadan ve hibir kurumsal meseleyi sistematik olarak ele almadan "Bence Sol bir pazar ekonomisi erevesi ierisinde para para reformlar elde etme urana geri dnmelidir," diyerek szn tamamlar. Baka bir deyile, ne ekonomik hayatmzn temel tanmlayc kurumlarn aan herhangi bir yant retebilmemiz mmkndr; ne de imdiki aclar dindiren ve yeni zevkler kazandran, ama ayn anda yeniden tanmlanm bir gelecee iaret ederek bizi ona doru yaklatran reformlar iin mcadele edebilmemiz. Rorty bunu nereden biliyor? Nasl gerek

zgrln olanaksz olduunu ilan edecek kadar kstah olabiliyor? Rorty, fazlasyla ktmser olduu dnlmesin diye unu ekliyor: "Belki bir gn para para reformlarn birbirine eklenmesinin devrimci deiime yol at grlecektir. Byle bir reform bir gn, u anda hayal edilemeyecek pazarsz bir ekonomi yaratabilir ve karar alma yetkilerinin ok daha yaygn biimde dalmasn salayabilir " Byle bir ekonominin "u anda hayal edilemeyecek" olmas, sakn Rorty'nin hayal etmemi olmasndan kaynaklanmasn? Bu tarz bir ekonomi, hi kimse onu hedeflemeden mi ortaya kacak? Peki bakalarnn aktif ekilde hayata geirmeye alt bir eyin, rnein Stalinizmin onun yerine ortaya kmasn ne nleyecek? "Bu arada," diyor Rorty, "soyut olarak betimlenen en iyinin, mevcut duruma gre daha iyi olann dman olmasna msaade etmemeliyiz. Tmyle deimi bir sistem ile insan hayat ve insan ilerine dair farkl bir dnme biimi hakkndaki speklasyonlarn, u anda sahip olduumuz sistemin para para reforme edilmesinin yerini almasna izin vermemeliyiz." Niin kstah bir duyarszlk ile Rortyci reformculuk arasnda bir seim yapmak zorundayz? Rorty'nin bu konumuyla nceki derin dnceleri arasndaki balant artk bariz ekilde grlyor. Rorty ilk nce kendi terimlerini tanmlyor; bylece temel tanmlayc yaplar deitirmekle ilgilenen birisinin ayn zamanda daha kk deiimlerle de ilgilenmesi mmkn olmaktan kyor. zellikle de hi kimse acil kazanmlar hem kendi bana birer ama olarak hem de gelecekte daha byk amalara ulamann bir paras olarak savunamyor. Ardndan, Rorty bize geriye kalanlar zerinden bir seenek sunuyor: Ya "soyut olarak betimlenen en iyi" zerinde derin dncelere dalabiliriz ya da gerek insanlara faydas olan "para para reformlar"n peinde koabiliriz. Teekkrler, ben nc elinde sakladn seiyorum: Mevcut hayatlar iyiletirmek iin tasavvur edilen ve ayn zamanda daha iyi tanmlayc kurumlara doru yol almamz salayan reformlar kazanmak. Artk Rorty istim stndedir ve mantn inceliklerine ayracak zaman yoktur. "Francis Fukuyama'nn nl 'Tarihin Sonu' denemesinde yer alan hl toptan bir devrimi, dnya-tarihsel lekte Radikal ekilde teki Olan istiyorsanz, 1989'daki olaylar hi ansnzn olmadn gsteriyor tespitini kabul etmeliyiz." Niin bunu ya da buna benzer bir eyi kabul etmemiz gerekiyor? Rorty bunu bize asla anlatmyor. Nasl oluyor da berbat bir sistemin lm olduu gereinden (1989 yl, Sovyet sisteminin kne iaret ediyor) baka bir berbat sistemin sonsuza kadar srecei sonucuna varabiliyor Rorty? Grne gre keyfi bir biimde. Rorty, "Fukuyama ileri srd ve ben de kabul ediyorum ki" diyor, "Solun nnde burjuva demokratik refah devletleri yaratma ve pazar ekonomilerinin rettii art bu devletlerin yurttalar arasnda yeniden datarak yaam frsatlarn eit klma abasnn dnda, artk gelecee dair romantik bir olaslk bulunmuyor." Ama Fukuyama tarihin sonunun geldii hkm iin herhangi bir gereke sunmaz, keza Rorty de yle. Fukuyama ve Rorty (1) gerekte "burjuva demokratik refah devletlerinin" "yaam frsatlarn [tam anlamyla] eit klma"y zorunlu olarak engelledii ve (2) Sovyet modeli dnda baka kurumsal dzenlemelerin mmkn, ulalabilir ve aba gstermeye deer olduu eklindeki kar iddialar nasl reddediyorlar? Rorty srarla "sefaleti azaltmak ve adaletsizliin stesinden gelmek iin kk deneysel yntemlere" bal kalmamz gerektiini sylyor. Aklnda ne olduuna ilikin herhangi bir rnek vermek yle dursun, kendimizi niin bu kadar snrlamamz gerektiine dair bir neden de sunmuyor. Daha nemlisi, asl meselenin u olduunu dahi anlamyor: Hemen karmzda duran sefaleti hafifletirken sefaletimizin nedenlerini ortadan kaldrmak da dahil daha ileri kazanmlar tevik etmenin yntemlerini nasl bulabiliriz? te size Rorty'nin dier grleri: "1989 olaylar, hl Marksizme tutunmaya alanlarmz gelecei bugnden daha iyi hale getirmek iin kapitalizme, burjuva hayat biimlerine, burjuva ideolojisine ve ii snfna gnderme yapmayan bir plana ihtiyacmz olduuna inandrd." Bence birok gl ynne ramen Marksizmin yetersiz bir kavramsal ereve olduunu yalnzca 1989 deil, Marksist projenin tm tarihi ve kavramlatrmalarnn nitelii de ortaya koyuyor. Aslnda 1989 bize

Marksizm hakknda yeni hibir ey anlatmad. Ama kapsaml bir erevenin snrlarnn olmas, kulland her kavramn ve sunduu her kavrayn bu nedenle yanl olmasn m gerektirir? Bu sama bir dnce, ama yine de Rorty'nin yorumunun asl ierii bu. Marksizmin snf analizi eksikse, yetersizse, hatta yanltc biimde kendine hizmet ediyorsa ki bu hususlarn hepsinin doru olduunu dnyorum yine de bu, "snf" kavramnn deersiz olduunu ya da "kapitalizm"in ilgimize deer olmadn kantlamaz. Rorty destekleyici bir argman sunmadan yalnzca iddialar ortaya atyor. "'Kapitalizm', 'burjuva ideolojisi' ve 'ii snf' terimlerinin solcu kullanm" diyor Rorty, "bir pazar ekonomisinden daha iyisini bulabileceimiz, karmak teknoloji ynelimli toplumlar iin uygulanabilir alternatif bir seenei bildiimiz ynndeki rtk iddiaya dayanr." Aslnda basit bir mantksal karmda bulunursak, insan bu terimleri, asla alamayacan dnse bile pekl mevcut ekonomileri anlamak iin de kullanabilir; birok insan da bunu yapyor zaten. Ama, evet, eer bu terimleri kapitalizmin tesinde bir gndemi izlemek iin kullanrsak, o zaman Rorty'nin iddias genel olarak dorudur. Rorty, "Ama en azndan u an iin [pazarlarn tesine geen] bylesi bir seenein ne olduunu bilmiyoruz" diyor. "Sol 21. yzyl iin hangi program gelitirirse gelitirsin, bu program retim aralarnn ulusallatrlmasn ya da zel mlkiyetin kaldrlmasn iermeyecektir." "Bylesi bir seenei bilmediimizi" varsaydmz kabul edelim; yine de nasl oluyor da bu durum gelecein pazarlarn tesine geen bir seenei iermemesini gerektiriyor? Bilmediimiz bir eyi gelecekte de bilmemiz imknsz mdr? Nasl bir mantk bu? Gerekte bu tr seeneklerin sunulmu olduunu ve Rorty'nin setii konu hakkndaki greli cehaletinin bir baka gstergesi olarak pazar ile zel mlkiyet arasndaki fark ayrt edemediini gz ard etsek bile, byle bir mantk yoktur. Rorty, "Artk 'kapitalizm' insan sefaletinin kaynann ad ya da 'ii snf' kurtarc bir gcn ad olarak i gremediinden, bu eyler iin yeni adlar bulmalyz" diyor. Rorty'nin sylediklerine niyet etmedii bir anlam yklemeyelim. Baka kaynaklar da olduundan kapitalizmin "insan sefaletinin kayna" olmadn ya da baka deiim aktrleri de olduundan ii snfnn "kurtarc bir g" olmadn sylemek istemiyor. Sylemek istedii u: Toplumsal dnyann bu vehelerini izlemenin dnyay daha iyi bir yer haline getirmeye alanlar asndan bir deeri olmad iin "kapitalizm" veya "ii snf"ndan sz etmemeliyiz. Rorty yle devam ediyor: "Ama nihayetinde baz yeni st-anlatlar Marksist st-anlatnn yerini almadka, insan sefaletinin kaynan 'agzllk', 'bencillik' ve 'nefret' gibi teorik olmayan, baya yollarla tanmlamamz gerekecek. Kurtarc bir g iin 'ansn yaver gitmesi' dnda kullanacamz bir isim olmayacak." Dier kavramlarn, gnderme yaptklar eyler ilgimizi hak etmedii iin yok olmas gerekir. Sanrm insan, ancak baya eyler teklif edebilecek durumdaysa, uzak grl olamamay dzeltmenin uygun ynteminin bayalk olduunu nermek faydal olur; ama tabii ki bu drst bir neri deil. Niin toplumsal bir blnmenin (snf) toplumsal tanmlama ve mcadelenin tm can alc vehelerini kapsad dncesini ap snfn nem tayan baka odaklanma alanlarndan sadece biri olduu dncesine gemeyelim? ok az sayda kuruma odaklanmann tesine geebilmek iin niin hibir kuruma odaklanmamak yerine daha fazla kuruma odaklanmay tercih etmiyoruz? Niin sadece ekonominin deil, akrabalk ilikileri, kltr ve ynetim sisteminin de byk nem tadn kabul eden kavramsal bir ereve gelitirmemiz mmkn olmuyor? Rorty bu yollar a priori reddediyor, nk onlar izlemek, savunduu "ahlaki kimlii" yadsmak olacaktr. Rorty'ye gre, "'burjuva reformcular' ya da 'pragmatik oportnistler' veya 'teknokratik toplum mhendisleri' olarak adlandrlma korkumuzu 'radikaller'e kart olarak yalnzca birer 'liberal'e dnme korkumuzu amalyz." Bana gre ise tam tersine, mesele birilerinin bize ne dedii deil, bizim gerekte ne olduumuzdur. Rorty'ye gre, "Marksist teorinin halefi olacak bir teoriye; rksal, ekonomik ve toplumsal cinsiyet adaletsizliklerine ezamanl olarak son vermemizi salayan bir dayanak sunacak genel bir bask teorisine dair umutlarmz bir kenara brakmalyz." Bana gre ise tersi dorudur. Bir yandan gndelik hayatn gerekleriyle mcadele ederken, her birinin belirleyici nedenlerinin yerine tercih ettiimiz kurumlar geirmek iin rksal, ekonomik, siyasi ve toplumsal

cinsiyet adaletsizliklerine ilikin endieleri bir araya getirerek dnya hakknda dnmemizi salayan biimler gelitirmeliyiz. Sanki olgunluk veya belki de felsefi duru kendisine gelecein, ancak her yerde karmza kan ahlakszln farkl glgelerinden ibaret olabileceini sylyormu gibi Rorty'nin bu dnme biimlerini keyfi olarak reddetmesi benim idrak kabiliyetimi ayor. Rorty'nin son olarak ele ald temel siyasi tema, solcularn rk veya toplumsal cinsiyete gsterdikleri ilgi pahasna bile olsa snfa ynelik ilgilerini yenilemeleri gerektiidir. Rorty bize, "solcu inisiyatiflere katlmann temel bir hazrl olarak siyasi ekonomi zerine yaplan incelemelerin yerini felsefe ounlukla apokaliptik Fransz ve Alman felsefesi incelemelerinin aldn" sylyor. Bu durum niversiteler iin kesinlikle dorudur ve bunun geriye doru bir adm olduunu kabul ediyorum. Rorty unu ekliyor: "Birka Yksek Mahkeme karar dnda, lkemizdeki yasalarda 60'l yllardan bu yana iyiye doru pek bir deiiklik olmamtr. Ama birbirimize kar davran tarzmzda meydana gelen deiim muazzamdr." Bence Rorty bu konuda da hakl. Yeni Sol altyap gelitirme ve toplumun kurumlarn etkilemeyle karlatrldnda, kiileraras dinamiklere seslenmekte kesinlikle ok daha baarlyd. imdi bu dncenin Rorty'yi nereye gtrdne bakalm. "60'larn Yeni Solunun miraslar, akademi ierisinde paradan ok toplumsal damgalanma,[53] yzeysel ve bariz agzllkten ok derinlerdeki gizli psikoseksel gdler zerine kafa yoran bir kltrel sol yaratmtr." Bu kiiler niin "60'larn miraslar" oluyorlar? Niin rk, toplumsal cinsiyet, cinsellik, siyasi iktidar ve ayn zamanda da ekonomiyle ilgili kurumlara nem verenler 60'larn mirass saylmyorlar? "Hi kimse isizlere, evsizlere veya karavan parklarna ilikin aratrmalar hakknda bir program oluturmuyor; nk isizler, evsizler ve karavan parklarnn sakinleri konuyla ilgili anlamda ... sadece ekonomik bencilliin deil toplumsal adan kabul edilebilir sadistliin kurban [olmak] anlamnda 'teki' deiller." Burada Rorty dncelerini etkili biimde ifade ediyor ve olduka az sayda insann bu tr aratrmalar dzenlediini sylerken de hakl (tabii sz konusu aratrmalarn yaplp yaplmamasnn, bu konulara dnk ilgiyi lmek iin doru bir gsterge olduu eklindeki imasn gz ard edersek). Peki, ama bu konularn bir kenara atlmasnn rka ve toplumsal cinsiyete gsterilen ilgiden kaynaklandn m dnmeliyiz? Konuya biraz da yakndan baktmzda, rk ve toplumsal cinsiyet grnrlk kazandnda ad geen konular hakkndaki almalarn bir kenara atlmadn grrz; nk ortada kenara atlabilecek herhangi bir alma yoktu. Sz konusu aratrmalar, Rorty'nin savunduu "bu yzyln ilk blm"nde de ortada yoktu. Peki, niin bu trden almalar ne o zaman ne de imdi yaplmad? Bu iyi bir soru, ama Rorty bu konuda suskundur. Bunun nedeni, ou solcu entelektelin yalnzca anti-kapitalist bir ynelimle karlatrldnda gerek bir ii snf yneliminden yoksun olmas myd; yoksa baka nedenler mi vard? Rorty bu konuda hibir ipucu sunmuyor. Rorty bize, "lkemizi ok daha iyi bir yer" haline getirmek amacyla "Amerikan akademisinin bencilliin stesinden gelmek iin daha nceki 70 ylda gsterdii abay son 30 ylda sadistliin stesinden gelmek iin gsterdiini" sylyor. Gerekte, Amerikan akademisi, bu kazanmlardan ancak marjinal dzeyde sorumludur ve byk lde yapm olduu eyleri yapmaya zorlanmtr; gerek kahramanlar ise Yurttalk Haklar hareketi, kadn hareketi, gay ve lezbiyen hareketleri vs. gibi rgtlenmelerin rgtleri ve katlmclardr. Yine de, Rorty'nin kltrel (rk/cinsiyet/toplumsal cinsiyet) ve snfsal odaklanma alanlar dedii eyleri temel alarak dnrsek, sanki Rorty ikincisini daha fazla iin ierisine katarak birincisini geniletmek istiyor gibi duruyor; byk bir memnuniyetle karlanacak bir neri. Ama bu kadar acele etmeyelim. "Her eye ramen," diyor Rorty, "60'lar sonras kltrel sol hakknda anlattm baar hikyesinin karanlk bir yn de vardr. Toplumsal adan kabul edilen sadistliin yava yava azald bu dnemde ekonomik eitsizlik ve ekonomik gvencesizlik dzenli bir art gstermitir." Evet, peki bu iki olgunun ayn dnemde meydana gelmi olmas, ikisi arasnda nedensel bir iliki olduuna dair bir argman olarak m anlalmal? "Sanki," diye ekliyor Rorty, "Amerikan Solu bir kerede birden fazla inisiyatifle ba edemiyordu; paraya odaklanmak iin sanki toplumsal damgalanmay gz ard etmek ya

da toplumsal damgalanmaya odaklanmak iin paray gz ard etmek zorundayd." Bu gr, sorunu biraz fazla basitletirerek ortaya koyuyor; ama olumlu tarafndan bakldnda, Rorty'nin imdi bize ayn yanl kartla dmektense her iki ilgi alanna da dikkat gstermemizi syleyecei imasn tayor. Baka hangi nerme bunu izleyebilir ki? te size, ilave herhangi bir argman veya aklama olmakszn ardndan gelen nerme: "Gnmz kltrel solunun toplumsal damgalanmadan daha az bahsetmek pahasna olsa bile paradan daha fazla bahsetmesi gerekir." Ekonomiye daha fazla nem vermek, niin ("toplumsal damgalanma" etiketi altnda toplanan) rka, toplumsal cinsiyete ve cinsellie daha az nem vermeyi gerektirsin ki? Bunun iin herhangi bir gereke gsterilmiyor. Rorty kendisini nemli bir siyasi tartmaya dahil ediyor, bir sonu ilan ediyor; ama tpk yukarda sz edilen reform/devrim tartmasna dahil oluu gibi hibir kant veya argman sunmuyor. te bu nedenle, siyaseti Rorty'de deerli ok az yan bulmama ramen, halk filozofu Rorty'yi aratrmaya geiyorum. Bir siyaseti olarak Rorty'nin kifayetsiz dnme tarznn, byk lde bihaber olduu bir alana girmi olmasndan m ileri geldiini, yoksa kendi felsefesinden mi kaynaklandn grmek istiyorum. Bu konuyu nmzdeki ay ele alacaz.

HALK FLOZOFU RICHARD RORTY

Michael Albert Bu makalede Richard Rorty'ye ait tm alntlar Truth and Progress (Cambridge University Press, 1998) adl kitabndan alnmtr. Hakikat Hakikat nedir? Hakikate nasl ularz? Richard Rorty, "nesnel hakikat araynn bir gereklie tekabl etme aray olduunu [inkr ediyor], bunun yerine onun znelerarasnda mmkn olan en geni uzlama aray olarak grlebileceini ileri sryor." Bruno Latour mehur bir Fransz sosyolou, eitli lkelerdeki solcu akademisyenler tarafndan ok beeniliyor ve Rorty'yi ciddiye alyor. Sokal ve Bricmont'un gayet aydnlatc nitelikteki yeni kitaplar Intellectual Impostures'de anlattklarna gre, Latour, Firavun II. Ramses'in mumyas zerinde alan Fransz bilim insanlarnn ne srd, Ramses'in yaklak 1213 ylnda veremden ld yolundaki iddiay reddediyor. Latour "Nasl olur da II. Ramses, Robert Koch tarafndan 1882'de kefedilen bir basil yznden [1213'de] hayata veda etmi olabilir?" diye soruyor. Bir baka deyile, Rorty'ye benzer ekilde Latour da ortada bir basil olup olmadn bir tarafa brakp sadece insanlarn bir basilin var olduuna dair kendi aralarnda anlamaya varp varmadklar ile ilgileniyor ve "Koch'dan nce basil gerek bir varla sahip deildi" sonucuna varyor. Rorty buna nasl yant verebilir? Ayrca Rorty, Marlboro iin alan biyologlarn iddialarn nesnellik arayndaki biyologlarn iddialarndan nasl ayrt edecektir? Ve eer doru inanlar "gerekliin isel doasna" karlk gelmiyor ve sadece "zneleraras uzlamadan" douyorsa, tm ABD medyas, ABD'nin Vietnam' Vietnamllarn yarar iin bombaladn sylediinde Rorty nasl karlk verecektir? Rorty unu sylyor: "Eer inanlarmdan herhangi birisinin doru olup olmad konusunda ciddi spesifik phelerim varsa, bu pheleri; ancak sz konusu inancmn yeterince dorulanp dorulanmadna bakarak bu inanc destekleyen veya rten ek nedenleri bularak ve deerlendirerek giderebilirim. Dorulamay atlayp kendi hakikat tercihlerimle snrl kalamam." Pekl, ama dorulama nasl olacak? Gereklie tekabl etmeye itibar edilmiyor, ama zneleraras uzlamaya itibar ediliyor. Evet, ama hangi tr zneleraras uzlamaya itibar ediliyor? Eer bir iddia

kantlarla snanmazsa, dileklerin gereklemesiyle, efsaneler yaratarak ya da yalan syleyerek mi desteklenecek? Rorty yle devam ediyor: "Bir gereklii temsil etmeyen [ve] yararl zihin halleri olarak grlen doru inanlar ile gerekliin hatasz temsilleri olarak grlen doru inanlar arasndaki farkllk, uygulama asndan bir fark tekil etmiyor gibi grnmektedir." ABD'nin Vietnam' igal ettii, sigarann kansere neden olduu ya da pazarn kanlmaz bir ekilde antisosyal davranlar rettii iddialarn, "gerekliin [doru] temsilleri" olup olmadklarn snayp grmek zere ele aldm varsayalm. ABD Dileri Bakan, Marlboro'nun sahibi ve Dnya Bankas bakan da ayn iddialar "yararllk" itibariyle snasnlar. Acaba Rorty bizim eit derecede geerli grlere varacamza m inanyor? Irklk, insan ruhunu yozlatrr. Acaba bu iddia sadece onu sylediimde kendi aralarnda uzlaarak "evet" deyip onaylayacak insanlar bulabileceim iin mi dorudur? Eer Rorty'nin tavr buysa, "evet" diyerek onaylayacak insanlar bulamadm zaman yanl m olacaktr? Newton'un Principia'y yazarken yerekimi konusunda ne srd iddialar, onlarn doru olduunu onaylayacak kimse olmad iin yanl myd? Rorty gayet ak konuuyor: "Tartmada benim tarafmda olan filozoflar" diyor, "nesnelliin nesnelere tekabl etme meselesi olmad, dier znelerle ayn fikre sahip olma meselesi olduu yani, zneleraraslk haricinde bir nesnellik olamayaca cevabn vereceklerdir." Bizzat bu ifadenin kendisinin, ancak onu destekleyecek yeterli sayda insan olmas durumunda doru olaca sonucunu mu karmamz gerekiyor buradan? Belki de anket yapmamz gerekiyor. Dachau toplama kampndaki iki kart inan sisteminin her biri geni bir insan topluluu ierisinde zneleraras bir uzlamayla benimsenmiti. Bu durumda, Yahudiler hakknda Yahudi cemaatinin hakikati ve Nazi cemaatinin hakikati olmak zere iki hakikat olduunu mu anlamamz gerekiyor? Rorty, hakikat meselesine dair tartmalar iin unu sylyor: "zerinde konuulmas gereken tek ey, aratrma yapanlar arasnda bir uzlama salamak iin kullandmz prosedrlerdir." Ama Truth and Progress adl kitabnda bu prosedrler hakknda hemen hemen hibir ey yoktur. Gereklie tekabl etme kriterini reddettiimizde yerine ne koyalm? By m yapalm, maniplasyon mu yapalm, yalan m syleyelim, uyduralm m, ksmi bilgiler vererek nyarg m oluturalm, zor mu kullanalm, yoksa Papa'nn otoritesine mi bavuralm? Rorty, "'Dalar gerekten var m, yoksa dalardan bahsetmek bize sadece kolaylk m salyor?' diye sormann bir manas olmadna inanyorum" diyor. Eer yleyse, ne tr bir "kolaylk" dalarn varln kantlar? Seimi kazanmamz, bize daha fazla cret denmesini ya da mutlu olmamz salayan, refah harcamalar btesinin savunma btesinden daha byk olmas gerektii eklindeki iddialarla ilgili "kolaylk" mdr? Hakikatin duruma gre kolayla yol amas ya da amamas dnda, hakikatin kolaylkla nasl bir ilgisi olabilir ki? Varsayalm ki, Stalin eski yaverlerinden birini daha yeni srgne gndermi olsun ve bu eski yaverin ayn zamanda tarih kaytlarndan da silinmesine karar vermi olsun; bize de srgn edilen kiinin daha nce igal ettii makamda aslnda hibir zaman bulunmadn sylesin. Yine varsayalm ki, Stalin'in nerdii revizyonist gr, alternatifi idam sehpas olduundan dolay bizim iin kolaylk salasn. Biz zneler kendi aramzda bu iddia zerinde uzlayoruz diye, Stalin'in iddias doru mu olur? Rorty'nin yant u gibi grnyor: "yi tarihilerin arivlerde bulduklar eyleri hatasz olarak temsil ettiklerini sylediimizde, ilgili belgeleri aratrp ayrntsyla incelediklerini, ne srdkleri tarih tezi hakknda phe uyandrabilecek belgeleri gz ard etmediklerini, konuyla ilgili olmayan pasajlardan yanltc ekilde alntlar yapmadklarn ve kendi aralarnda da bize anlattklar hikyenin aynsn anlattklarn vs. kastederiz. Bir tarihinin bildii olgular hatasz bir ekilde temsil ettiini kabul etmek, iyi tarihilerin davrand ekilde davrandn kabul etmektir." Yani, Rorty hayal kurmaktan vazgeip gereki konumaya baladnda yararllk, "iyi tarihilerin yapt ey" haline

geliyor ve Rorty'nin setii tarihilerden dolay bu da, biz geriye kalanlarn "nesnel olmak" diye adlandrdmz ey oluveriyor. Fakat Rorty, Stalin'in ve Kissinger'n "iyi tarihiler" olmadna nasl karar veriyor? Eer 100 yl nce ABD akademisindeki tarihilerin ounluu, kendi aralarnda yerli halklarn aa insanlar olduu konusunda uzlama salam olsayd, bundan dolay bu iddia doru hale mi gelecekti? Gnmzn tarihilerinin Vietnam hakknda kendi aralarnda uzlamaya vardklar grler doru mu? Rorty daha geni bir kavraya yneliyor: "'Toplumsal inann geni anlamnda, zrafalar ve molekller dahil her ey toplumsal olarak ina edilir, nk szckler ... gereklii ek yerlerinden kesip ayrt etmez. Gerekliin ek yerleri yoktur. Sadece gerekliin bazlar dierlerinden toplumsal olarak daha yararl olan tasvirleri vardr." (Latour'un aksine) toplumsal olarak ina edilenin, varlklarn kendisi deil, "zrafa" ve "molekl" kavramlar olduunu unutmadmz srece burada problem yoktur. Evet, dnya muazzam bir ekilde birbirine bal ve birbirine dolanm bir rgdr. Bu rgnn paralarna bir takm etiketler yaptrdmzda snrlar koymu oluruz ve evet, bu trden her tercih sonsuz bir ie ie gemilik sergileyen gerek btnlkten bir soyutlama yaplmasn ierir. izdiimiz snr izgileri ve tanmladmz kavramlar iin kullandmz isimlere ilikin kriterlerimiz nelerdir? Listenin ya da kriterlerin ierdii eyler ne olursa olsun, "gereklie tekabl etme"yi darda brakmamak daha dorudur. nsan Doas, Temelcilik ve Haklar Rorty hayranlkla, "'Doamz Nedir?' sorusunu gz ard etme ve bunun yerine 'Kendimize ne anlam verebiliriz?' sorusunu geirme ynnde giderek artan bir istek mevcuttur" diyor. Biyologlar, insan doasn ve genetik kodumuzu ayrntlaryla aklamay iyice kafalarna koymu durumdalar; Rorty ise bu konuda bize yle diyor: "'nsan doasna dair teorileri' ciddiye almaya atalarmzdan ok daha az eilim duyuyoruz." Belki de gerekten Rorty iddialar ve gereklik arasndaki "tekabl etme ilikisine" pek aldr etmiyor. Rorty, "Tarihd olduu iddia edilen bir insan doas zerinde srar ederek yaplm faydal bir iin olmad grndnden, muhtemelen byle bir doa mevcut deildir" diyor. Filozoflarn dnme ekli bu olabilir mi? Jpiter'in uydularnn "varl zerinde srar ederek yaplm faydal bir iin olmad grndnden", muhtemelen bu uydular yok mudur? Dncenin yanll bir tarafa, insan yavrular ne ekilde beslenirse beslensinler byyp ekirge olmazlar. Bilakis insanlar, ancak doalarna zor uygulanarak ortadan kaldrlabilecek birok yapsal zellie sahiptir. Bir hakikat gstergesi olarak zorunlu olmamakla birlikte, hi kukusuz bu kavray biyolojik bilimlerin byk ksm da dahil, bir sr "yararl iin" yaplmasn tevik etmitir. Eer Rorty insanlarla ekirgeler arasnda yapsal bir farkllk bulunmadn, bu yzden de insan doasna kar bir ekirge doas olmadn ve sadece her ikisini de kapsayan bir hayvan doas olduunu dnyorsa, niin imdiye kadar hi ekirgelerden oluan bir toplulua hitap etmedii sorulabilir. Eer Rorty, insan olmann doutan gelen hibir zellik barndrmadn dnyorsa, niin bir gerbil[54] alp iftletirip yavrularn da kk sevimli insan yavrularna dntrmyor? Eer Rorty, DNA'nn anlalmasnn yararl hibir ie yol amadna inanyorsa, niin bununla ilgili tbbi tedavilerden uzak durmuyor? Eer Rorty, insan doasnn hibir ahlaki ierimi olmadn dnyorsa, niin insanlar yerine penguenlere, kaplumbaalara ya da solucanlara zg bir ahlak benimsemiyor? Niin Rorty gibi ciddi insanlar bir insan doas olmadn sylyor ve dierleri de onu dinliyor? nsanlar "temelcilie" kar olduklarn sylediklerinde, tam olarak neden rahatsz olduklarn hep merak etmiimdir. Rorty temelciliin, "insan doas hakknda bilgi sahibi olma iddialar"na dayandrlan amalara ilikin tartma yrtmeye ve grler ne srmeye altn sylyor. "Bu tr bir bilgiye sahip olduunu iddia etmek, her ne kadar kendisi ahlaki bir sezgi olmasa da, ahlaki sezgileri dzeltebilecek bir eyler bildiini iddia etmektir." Bir baka deyile, biri kp "nsanlarn arsenik kullanma hakk vardr" derse, baka biri de kp "Dur bakalm, insanlarn arseniin zehirli olduunu dndklerini biliyorum, yleyse insanlarn temiz havaya, yeterli kaloriye ya da hayatlarnn

denetimini kendi ellerine almaya hakk olduunu vurgulamak daha doru olur" diyebilir. Buna karn, grne gre bu tr iddialar "insan doas"na dair nermeler zerine temellendirmek temelciliktir ve dolaysyla Rorty'ye ve dier anti-temelcilere gre yasaktr. Rorty bize, "Tm bir cemaatin yaplmas gereken doru ey hakkndaki en belirgin sezgilerinin ounun yanl olduunun farkna varabilmesi, bu ahlaki bilgi dncesi asndan asli bir neme sahiptir" diyor. Bir baka deyile, bir temelci insan doasna ilikin yeni kavraylarn, eski davranlarn insani tatmin ve gelimeye ters dtn gsterebileceini dnebilir. Ancak, bir nedenden dolay, Rorty bunun olamayacan ve dolaysyla temelciliin geersiz olmas gerektiini dnyor. Buradan kadnlarn ya da siyahlarn insan doalarna ilikin kavraylarn, ABD'de insan haklar anlaynn deimesinde hibir rol oynamad sonucunu mu karmamz gerekiyor? Halihazrda toplumumuzun byk ounluu, rekabeti bir piyasada "takas ve trampa" yapmann ya da cret karlnda insanlarn emeini bakalarna kiralamasnn "insan haklar" olduunu dnmyor mu? nsan doas ve kurumsal ilikiler hakkndaki daha derin bilgiler, "takas ve trampa yapmann" veya cretli kleliin hak deil zararl dayatmalar olduunu ortaya karamaz m? Rorty diyor ki, "Temelcilii geride brakmamz salayacak en iyi ve muhtemelen tek argman, zaten daha nce nermi olduum argmandr: Byle yaplmas daha verimli olacaktr, nk bu ekilde davranmak enerjimizi duygularn maniple edilmesi, yani duygusal eitim zerinde younlatrmamz salayacaktr." Eer Rorty'nin duygusal eitimi duygular maniple etmekle eitlemesini gz ard edecek olursam, o zaman insanlarn hissetmedikleri heyecanlar ya da deerleri, kurgusal ya da gerek rnekler yoluyla duygusal iletiim kurarak hissetmesini salamann yerinde bir giriim olacana elbette katlrm. Ama insan doasna inanmak nasl olup da bunu yapmaya engel oluyor? Ben insan doasna inanrm, ama karmak davranlar hakknda fikir sahibi olmak iin elbette molekler biyoloji ders kitaplarn deil, roman okumay ya da farkl durumlar tecrbe etmeyi tevik ederim. Rorty, sadiste ya da baskc davranlarmz trplemek iin duygularmz maniple ederek kendimizi eitmemiz gerektiini sylyor: "Bu tr bir eitim farkl zelliklere sahip insanlarn birbirlerine yeterince aina olmasn ve bylece kendilerinden farkl olanlarn yalnzca yar-insan olduunu dnmeye daha az eilim duymasn salar. Duygularmz bu ekilde maniple etmenin amac, 'bize benzeyen insanlar' ya da 'bizim gibi insanlar' terimlerinin referans alann geniletmektir." Yine maniple etme szcyle ilgili sorunlar bir tarafa brakarak, bu konudaki grm ak bir ekilde ifade edeyim. ki arketipi kullanacak olursak, Rorty szgelimi Clinton'n ve Bill Gates'in kendi glerine ve zenginliklerine sahip olmayan halkn kendileri gibi insanlar olduunu fark etmelerini salayacak ekilde ahlaki duyarllklarn maniple eden bir eitimden yoksun olduunu m dnyor? Rorty "Temelciler, [bakalarn ezen insanlarn] drstlkten ya da ahlaki bilgiden yoksun olduklarn dnrler" demektedir. Sahi mi? Ben bir insan doasnn olduuna ve ona uygun davranmann en iyi duyarllklar gelitireceine inanyorum, ama Gates'in ve Clinton'n bu tr grlerden mahrum olduklarn dnmyorum. "Ama" diyor Rorty "daha somut, daha spesifik olmas ve muhtemel areleri gndeme getirmeye hizmet etmesi asndan, bu insanlarn iki somut eyden mahrum olduklarn dnmek daha doru olur: gvenlik ve sempati duygusu." te bu ilgin. Gates'in ve Clinton'n ya da belki de ABD'deki kapitalist snfn gvenlik ve sempati duygusundan yoksun olduunu mu dnmemiz gerekiyor? "Temelcilii" amann faydas byle dnmemin nndeki engelleri kaldrmak m olacak? Bylece hangi "muhtemel arelere" daha ak hale gelmi olacam: hassasiyet eitimine mi? Rorty'ye hakszlk ettiimi dnmeyin diye ayn mesele zerinde biraz daha duralm. "'Gvenlik duygusu' derken" diyor Rorty, "insanlarn zsaygs ve kendisini deerli hissetmesi asndan dierleriyle arasndaki farkllklarn nemsizlemesine yetecek lde risklerden arnm yaam koullarn kastediyorum. nsan haklar kltrn tahayyl etmi olan Kuzey Amerikallar ve Avrupallar bu koullardan bakalarna gre ok daha fazla yararlanmlardr." Peki ya bir kiinin

koullar risklerden tmyle arnm ve maddi anlamda ok iyiyse, bylece o kiinin sululuk duygusundan kurtulmak iin kendisinin daha stn ve bu dllere daha fazla layk olduunu dnerek onlar rasyonalize etmesi gerekiyorsa, ne olacak? Rorty'nin grne gre Kuzey Amerikallar ve Avrupallar, bilhassa zengin ve dolaysyla gvenlikte olanlar ahlaki adan daha ileridedir. Bu da anti-temelci yntemi daha da zenginletiren bir baka zel kavray m? Rorty ve ben, sempatinin iyi bir ey olduu konusunda hemfikiriz. Bir cemaate ynelik olarak daha fazla dayanma duygusu gelitiren birinin genelde o cemaati ezmeye daha az eilim gsterecei konusunda da anlayoruz. Fakat, Rorty buna ek olarak, "Gvenlik duygusu ve sempati el ele gider, [nk] iler ne kadar zorlar, ne kadar fazla korku duyarsanz ve durumunuz ne lde tehlikeli hale gelirse, yakndan tanmadnz insanlarn ierisinde bulunduu koullar dnmek iin o kadar az zaman ve aba harcarsnz" diye dnyor. Rorty, iyi dncelerin bizi dayanmac insanlar haline getirmesinin ok zor olduu grnde. Bense, dayanma duygusunun doal olarak gelitiini ve iren toplumsal rollerin bu duyguyu kiiliimizden kazdn dnyorum. Rorty, "Aydnlanma-sonras Avrupa kltr evresinin, yani iki yzyldan beri birbirlerinin duygularn maniple eden grece gvenlik ierisindeki insanlar evresinin dndaki ou insann, biyolojik bir tre mensup olmann niin ahlaki bir cemaate de mensup olmak iin yeterli saylmas gerektiini anlamakta acze dtklerini" belirtiyor. Bu, ya ciddi bir dizgi hatasdr ya da tamamen irenliktir. Rorty gerekten de gelimi endstri toplumlarnn dndaki halklarn, baka halklarn da ayn ahlaki evrene mensup olduunu bilmediine mi inanyor? Yine, "insanlk cemaatini" ounlukla sadece yakn komularndan ibaretmi gibi tanmlayanlarn aslnda tam da "en gvenlikli koullarda yaayanlar" olduunu Rorty bilmiyor mu? leri Avrupa kltrnn arketipi elbette ki 1920'lerin Almanyas'yd. Acaba Rorty'ye gre, I. Dnya Sava sonras Almanya, sonunda patlayarak Nazizmin stn duyarllna dnen ahlaki bir duygu younluyla m dolup tayordu? Rorty, niin yoksullarn ve nc Dnya'nn kendilerinden olmayan insanlarn da ahlaki bir saygy hak ettii anlayndan mahrum olduunu dndn, yle aklyor: "Bunun nedeni bu insanlarn yeterince rasyonel olmamalar deildir. Bunun nedeni, ahlaki cemaat duygusunun aile, klan ya da kabilenin tesine uzanmasna izin vermenin ok riskli ve hatta genellikle delicesine tehlikeli olabildii bir dnyada yaamalardr." Eer ahlakn sonunu getiren yegane unsur tehlike ve gvensizlik duygusu ise, her trl tehlikeden arnm bir Wall Street'in, bir Pentagon'un ya da bir Yale niversitesi mezunlar toplantsnn, gpta edilecek ahlaki duyarllklara sahip kiilerle dolup tamasn beklememiz gerekmez mi? Dahas, hl zengin beyazlarn evlerini temizleyip ocuklarna bakclk yapan ve hl beyaz saraylar yerine kara barakalarda yaayan Gney Afrikal siyah igc niin beyaz iverenlerinin grtlan kesip kendi fedakrlklar ve emekleriyle rettiklerini geri almyor? Bana gre bunun nedeni, ou zaman pek ok yerdeki en yoksul insanlar gibi insani deerlere ve duygulara sahip olmalardr. Rorty'ye gre herhalde bunun nedeni, Gney Afrikal siyahlarn uzun sredir son derece iyi eitimli olmalar, maddi adan gvende olmalar ve bylece byk bir ahlak anlay gelitirmeleri olsa gerek. Oysa aslnda bu siyah insanlar son derece gvenliksiz koullara katlanmlar, kt muameleye maruz kalmlar ve on yllardr kasten dk bir eitim dzeyine mahkum edilmilerdir. Rorty'ye kalsa, Gney Afrikal siyahlarn imdi olduu gibi gvenli ve kaygsz Wall Street'in ahlaki duyarllnn ok tesinde bir duyarllklar olacana, hibir ekilde bir ahlaka sahip olmamalar gerekirdi. Peki Gney Afrika'daki beyaz sekinlerden ne haber? Rasyonalize ettikleri avantajlarndan kaynaklanan iren deerleri sergilediklerini sanyorum. Aslnda avantajlarnn kck bir parasn bile kaybetme tehlikesi karsnda son derece saldrgan ve acmasz davranyorlar. Rorty'ye gre bu aklanamaz bir durumdur. On yllardr iyi eitim aldklarna ve gvenlik ierisinde olduklarna gre, bu insanlarn ahlak fukaras deil, ahlak timsali olmas gerekirdi. Rorty, insan haklar ihlallerinin "muhtemel arelerine" iaret ederek yle devam ediyor: "Bir Aydnlanma topyasna ulamak iin ihtiyacmz olan ey hatta ihtiyacmz olan tek ey dnyann

her yannda nazik, hogrl, hali vakti yerinde, gvenlik ierisinde ve dierlerine saygl renci kuaklar yetitirmektir." yleyse Rorty'nin yegane gndemi, insanlarn stlendikleri rollerin aralarndaki dayanmay yok etmemesi, eitlilii tektipletirmemesi, hakkaniyeti ihlal etmemesi ve iktidar merkeziletirmemesi iin kurumlar dntrmek deil, sekin roller stlendiklerinde genlere nazik davranmasn retmektir. Rorty diyor ki, "rencilerimize unu retsek iyi olur: Bu kt insanlar, teki olma durumuna sayg duyan biz iyi insanlardan daha az rasyonel, daha kt anlayl ve daha fazla nyargl deiller Salman Rdi'yi bulup ldrmeye alan tm o insanlar irrasyonel diye deerlendirmektense, onlara baz eylerden mahrum kalm kiiler gzyle bakmalyz." Kurumsal etkileri dikkate almamasn bir kenara braksak bile, Rorty'nin yorumu, unu bir kez daha aklkla ortaya koyuyor: Rorty kendisi gibilerin ve Ford Vakf'ndaki, Microsoft irketi'nin ynetim kurulundaki ya da Dileri Bakanl'ndaki kendini beenmi entelekteller trnden insanlarn, "gvenli ve kaygsz" ve eitimli olmalar sayesinde ahlakl olduklarn dnyor. te yandan, gvenliksiz koullarda yaadklar ve cahil olduklar iin dnyann yoksullar ve kylleri ahlakszdr. Rica etsem, biri kp niin baz solcularn Rorty'nin eserlerini konu alan alma gruplar kurduunu bana anlatabilir mi acaba? Rorty, nerdii "arelere" kar solcularn gstereceini dnd direnie de yle karlk veriyor: "Akln emirleri yerine, duygularn nerilerine kulak vermek, gllerin ahlak yasalarna itaat etmekten dolay deil, sadece nezaketten dolay dierlerine bask yapmaya aama aama son vereceini dnmek demektir." yi de, alternatif bir gr olarak deien kurumlar artk kendilerine bask yapma frsat sunmayaca iin sekinlerin daha az baskc olacan dnsek nasl olur? Yok, Rorty'nin karsna almak istedii gr bu deil. Bunun yerine, solcular "Doru drst bir toplum iin yegne umudumuzun, kaymak tabakann kendi kendine tatmin olmu kalplerini yumuatmak olduunu dnmeyi tiksindirici bulacaklardr" diyor. "Ahlaki ilerlemenin, yukardan ltfedilmesini sabrla beklemek yerine aadan patlak vermesini isteriz" iddiasn ortaya atyor. Aslna bakarsanz, aadan mcadele etmek zorunda kalm olmay isteyen hi solcu tanmyorum. Tam tersine, aadan mcadele etmemiz gerektiini dnrz. Rorty, "yleyse, kllarn brakp yeniden datma ve gerek yenilenmeye katlmalarn salamak yerine, gl dmanlara kar muazzam kiisel ve toplumsal maliyetler pahasna sonu gelmez bir mcadeleye girimek ynndeki bu tercih, niin duygusalln en iyi silahmz olabilecei dncesine direnmemize sebep oluyor?" diye soruyor. Hi kimsenin salim kafayla dnnce "gl dmanlara kar sonu gelmez bir mcadeleye girimeyi" tercih etmeyeceini, dolaysyla Rorty'nin "muhtemel areleri"ne direnmemizin sebebinin bu olmadn bir an iin gz ard edip, kendi uydurduu eletiriye verdii yanta bakalm: " Kzgnlmzdan dolay direniyoruz. Gllerin kk haris gzlerini zayflarn aclarna evirmesini ve kararm kk kalplerini yava yava amasn beklememiz gerektii fikrine kzgnlk duyuyoruz. Bunu yapmadklarnda, umutsuzca onlardan daha gl ve daha kudretli bir eyin kp gllere zarar vermesini bekliyoruz." Belki bunlar Rorty'nin tand birileri iin dorudur; ama (a) ciddi solcular, gllerin "kk haris gzlere" ya da "kararm kk kalplere" deil, sizinle, benimle ve Rorty ile ayn gzlere ve kalbe sahip olduunu bilirler; (b) basky dayatp yeniden reten ve doalarmzla uyumlu en gzel toplumsal neticelere engel olan eyin basite kt niyet olmadn, gl kurumlar ve onlarn yeni kuaklara empoze ettii ilgili davran ve inan kalplar olduunu biliriz; (c) yalnzca az sayda sekinin bile zenginlik ve g zerindeki sregiden hakimiyetlerinden gerekten vazgeeceklerine pheyle bakarz; nk zimgelerinin davran tarzlarn muhafaza etmelerine bal olduunu ve davranlarnn ahlaki adan doru ve hakl olduuna uzun sredir kendilerini inandrm olduklarn biliriz; (d) sekin konumdaki ok az kiinin dnsel olarak ciddi bir dnm geirmesi durumunda aklma Daniel Ellsberg ve Ramsy Clark geliyor dier sekin meslektalarnn onlarn yerlerini abucak doldurduunu biliriz; ve son olarak (e) deiimi kazanacak olan eyin insan doas hakkndaki bilgimiz deil, birleen insanlarn gc olduunu, buna ulamann kolay olmadn, ama bir kez ulalnca da mthi bir ey olduunu biliriz.

[1] Bunun bulabildiimiz bir istisnas, letiim Yaynlar tarafndan yaymlanan Alan Sokal ve Jean Bricmont'un Son Moda Samalar: Postmodern Aydnlarn Bilimi Ktye Kullanmalar (ev. Mehmet Baydur ve Ongun Onaran, 2. bask, 2002) adl kitaptr. [2] Bu dosya, ABD'de yaymlanan Z Papers dergisinin 1992 Ekim, Kasm, Aralk saylarnda yer almtr. y.h.n. [3] Postmodernizmi benimseyen alt kiinin (Ashis Nandy, Marcus Raskin, Kate Ellis, Frederique Marglin, Whaneema Lubiano ve Stephen Marglin) ve onlarn grlerini deerlendirip eletiren, bilimi savunan kiinin (Michael Albert, Noam Chomsky ve Barbara Ehrenreich) yazlar ve ardndan taraflarn birbirine verdii yantlar, iki kitaptan oluan Bilim ve Postmodernizm Tartmalar dizisinin ikinci kitabnda yer alyor. kinci kitap, bgst Yaynlar tarafndan K 2008 dneminde yaymlanacak. Elinizdeki kitap tartmann birinci blm diyebileceimiz, bilimi savunan ve postmodernizmi eletiren dnrlerin yazlarndan oluuyor. y.h.n. [4] ABD Savunma Bakanl'nn grevlendirdii bir kurul tarafndan hazrlanan ve . Dnya Sava'ndan 1968 ylna kadar ABD'nin Gneydou Asya ile ilikilerini ele alan ok gizli alma. 1967'de balatlp 1969'da bitirilen alma, 1971 ylnda basna szd ve ilk olarak New York Times'da alma ile ilgili bir dizi makale yaymland. y.h.n. [5] ng. binarisms [6] ng. hermeneutic [7] ng. dialogism [8] 1974-1991 yllar arasnda faal olan Amerikal rock mzik grubu. y.h.n. [9] Kuark, standart parack fiziinde maddeyi oluturan iki temel bileenden birisidir. y.h.n. [10] Parack fiziinde, gluonlar kuarklarn etkilemesine neden olan temel paracklardr ve dolayl olarak, protonlar ile ntronlarn atom ekirdeinde bir arada tutulmasn salarlar. y.h.n. [11] deneyden nce, deneyden bamsz olarak. y.h.n. [12] Massachusetts Teknoloji Enstits. y.h.n. [13] Dachau, 1933'te Almanya'da Yahudilerin ve siyasi tutuklularn kapatld ilk toplama kampnn ismidir; Dachau toplama kamp, Nazilerin daha sonra kurduklar toplama kamplar iin model oluturmutur. y.h.n. [14] ng. classist. [15] Oliver Stone'un ynettii JFK adl film kastediliyor. y.h.n. [16] Mark Lane, ABD'de nde gelen komplo kuramclarndan birisidir; burada CA'nin Kennedy suikastine kartna dair iddialar ne srd Plausible Denial: Was the CA nvolved in the Assassination of JFK adl kitab kastediliyor. y.h.n. [17] John F. Kennedy ldrldkten sonra yerine geen ABD Bakan. y.h.n. [18] ng. truism [19] Spermin yumurtay dllemesiyle oluan hcre; zigot sonraki geliiminde blnerek canly oluturur. y.h.n. [20] Hcre ekirdiinde yer alan ve ayn anda yzlerce farkl genin hareketini kontrol edebilen molekl. y.h.n. [21] Robota benzeyen nitelikleri olan. y.h.n. [22] Descartes'a ve dier kartezyen filozoflara gre, evrende tamamen farkl yasalara tbi olan iki tz vard. Birincisi, sadece insana zg olan ruh (hissetme, dnme, hatrlama, dil vs. yetileri), dieri ise bir makine dzenei gibi alan doadr. Makinedeki hayalet, bu iki tzn bir arada, fakat birbirinden bamsz ekilde var olmasna gnderme yapmaktadr. Kartezyen dnceye gre insan, bir makine gibi alan beden ile tamamen farkl bir yapdaki zihinden oluuyordu. y.h.n. [23] Anti-temelcilik (ng. anti-foundationalism), temelci yaklam reddeden felsefi akmdr.

Anti-temelciler, bilimsel aratrmann ya da bilginin temelini oluturan sarslmaz bir inan ya da ilke olabileceine inanmazlar. .n. [24] etnosantrik [25] ng. junk science. Siyasi, ekonomik vs. karlar elde etmek amacyla bilimsel verilerin ya da aratrmalarn arptlarak kullanlmas. y.h.n. [26] ng. externalities [27] Vinil klorid, PVC benzeri plastik maddelerin yapmnda kullanlan kimyasal bir maddedir. y.h.n. [28] Toksikoloji (zehir bilim): Kimyasallar ile biyolojik sistemler arasndaki etkileimleri zararl sonular asndan inceleyen bilim dal. y.h.n. [29] Bhopal felaketi: Aralk 1984'te, ABD kkenli Union Carbide firmasnn Hindistan'da Bhopal'de kurduu haflere ilac reten fabrikadan 40 ton metil isosiyanat gaznn szmas 18.000 kiinin lmne, 150.000'den fazla insann zehirlenmesine neden oldu. ernobil'den daha kapsaml olan bu felakette, firma "ticari sr" olduu gerekesiyle toksik maddenin adn aklamaktan kand. Bu durum, zehirlenenlere bir tan konmasn imknsz klarken, hastanelerde lmlerin artmasna yol at. y.h.n. [30] Mikrop ve bakterilere kar kullanlan gl bir dezenfektan y.h.n. [31] ng. multiple chemical sensitivity [32] Psikojenik hastalklar, fizyolojik deil psikolojik nedenlerden kaynaklanan fiziksel hastalklardr. y.h.n. [33] zellikle genetii deitirilmi gda bitkisi tohumlar reten byk bir endstriyel tarm tekeli. y.h.n. [34] Amerikan Ordusu tarafndan zellikle Vietnam Sava'nda kullanlm olan bir bitki ldrc ve yaprak dkcdr. Sava sresince 20 milyon galon kullanld. Madde ardnda dioksin maddesini brakmaktadr. Dioksin, kas ve kemik bozukluklarna ve doumlarda anomalilere neden olmaktadr. y.h.n. [35] Love Canal, ABD'nin New York eyaletinde Niagara fielaleleri ehrindeki bir blgenin ve kanaln ismidir. Blgeye bir kimya irketi tarafndan uzun yllar yksek miktarda zehirli atk gmlmtr. Daha sonraki yllarda blge yerleime alr. zellikle 1970'li yllardan itibaren blge sakinlerinde ve ocuklarnda ok ciddi salk sorunlar bagsterir; Love Canal'da yaayanlar, yetkili mercilerden tazminat talep eder ve baka bir yere yerletirilmelerini isterler. Uzun sren bir mcadele sonucunda, 1980'de Bakan Carter blgede acil durum ilan etmek zorunda kalr ve Love Canal sakinleri baka bir yere nakledilir. 1995 ylnda ilgili irket 129 milyon dolar tazminat demeye mahkum edilir. y.h.n. [36] Dnyann en byk silikon ve silikon rnleri reticisi irket y.h.n. [37] nl bir Amerikan futbolu oyuncusu olan O. J. Simpson'n eski karsn ve bir arkadan ldrme sulamasyla yargland dava ve davaya ilikin kantlar kastediliyor. y.h.n. [38] Trkesi: Rzann malat, ev. Ender Abadolu, Aram Yaynclk, 2006. y.h.n. [39] ng. ak. Almanca flug(zeug) abwehrkanone (uaksavar topu) szcnn ksaltlmas. Kar taraf geri adm atmaya zorlayan sert eletirellik. y.h.n. [40] Elektrik sektrnde, endstriyel transformatrler ve kondansatrler iin soutucu ve yaltc akkanlar olarak kullanlan kimyasal bileik; ayrca, elektrik tesisat iin esnek PVC kaplamalarnn imalatnda da kullanlmaktadr. y.h.n. [41] Pangloss, Voltaire'in Candide adl nl eserinde, Candide'in retmeni olan bilge karakterdir. Panglossu dnya gr, daha sonra temelsiz bir iyimserlik ne sren grler iin kullanlmaya balanmtr. y.h.n. [42] Birok farkl sektrde kimyasal rnler reten ulustesi bir irket. y.h.n. [43] Social Text, Duke University Press tarafndan yaymlanan, toplumsal ve kltrel alanlarda

yaplan aratrmalara yer veren sreli bir yayndr; cinsellik, toplumsal cinsiyet, rk ve evre sorunlar gibi konular zerinde odaklanmakta; postmodernizm, postkolonyalizm ve popler kltr hakknda tartmalara yer vermektedir. .n. [44] Bkz. http://www.nyu.edu/gsas/dept/physics/faculty/sokal/index.html [45] Morfogenetik Alan: Biyolog Rupert Sheldrake tarafndan gelitirilmi speklatif bir teori; bu teoriye gre, morfogenetik alanlar elektromanyetik alanlarn biyolojik ve potansiyel olarak da toplumsal karlklardr; morfogenetik alanlarn, bir canlnn oluumunu, davranlarn ve dier canllarla ilikilerini belirledii ne srlmtr. .n. [46] Kuantum yerekimi: Teorik fiziin, kuantum mekanii ile genel grelilii ve yerekimini birletirmeyi amalayan dal ve buna karlk gelen yerekimi iin kullanlan kavram. .n. [47] ng. authoritarianism [48] Metindeki balamda sofistlik, insanlar aldatmak iin kafa kartrc ve mantkd argmanlarn kullanlmasdr. y.h.n. [49] ABD'de 1990'larn banda kurulan ve ii sendikalarnn ve cemaat rgtlenmelerinin sesini daha ok duyurabilmesi iin ok partili bir siyasi sistem oluturmaya alan sosyal demokrat parti; Yeni Parti, 90'larn sonunda dalmtr. y.h.n. [50] 20. Yzyl banda yaayan Amerikan ii snf lideri ve siyasi lider. Eugene Debs, Uluslararas i Sendikas'nn (LU) ve Dnya Sanayi ileri Sendikas'nn (WW) kurucular aras ndadr; ABD Bakanlk seimleri iin Amerikan Sosyalist Partisi'nden be kez aday gsterilmitir. y.h.n. [51] 1916'da Bakan Wilson tarafndan ilk Yahudi kkenli Yksek Mahkeme yargc olarak atanan Louis Brandeis bir liberaldir ve kariyeri boyunca bireysel hak ve zgrlkler lehine tutum taknm ve devletin ekonomiye mdahalesini desteklemitir. y.h.n. [52] Jim Crow, gerek bir kii deil, 1800'lerin sonundan . Dnya Sava'nn sonuna kadar ABD'nin gney eyaletlerinde uygulanan rk ayrmclna verilen addr. Sz konusu dnemde gney eyaletlerinin bu ynde kartt yasalara Jim Crow Yasalar denmitir. Siyahlarn beyazlarla ayn toplu tama aralarn kullanmasn, ayn okula gitmesini, ayn lokantada yemek yemesini vs. men eden yasalar bunlara birer rnektir. y.h.n. [53] insanlarn cinsel tercihleri, mensup olduklar rk, etnik kimlik vs. yznden toplum tarafndan damgalanp dlanmas kastediliyor. y.h.n. [54] lde yaayan, fareye benzer bir hayvan. y.h.n.