T.C.

M LL E

T M BAKANLI I

(MESLEK E T M VE RET M S STEM N N GLEND R LMES PROJES )

MEGEP

BAHEC L K TOPRAK

ANKARA 2007

 

   

Milli E itim Bakanl taraf ndan geli tirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Ba kanl n n 02.06.2006 tarih ve 269 say l Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar nda kademeli olarak yayg nla t r lan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlar nda amalanan mesleki yeterlikleri kazand rmaya ynelik geli tirilmi retim materyalleridir (Ders Notlar d r). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazand rmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amac yla renme materyali olarak haz rlanm , denenmek ve geli tirilmek zere Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar nda uygulanmaya ba lanm t r. Modller teknolojik geli melere paralel olarak, amalanan yeterli i kazand rmak ko ulu ile e itim retim s ras nda geli tirilebilir ve yap lmas nerilen de i iklikler Bakanl kta ilgili birime bildirilir. rgn ve yayg n e itim kurumlar , i letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ula abilirler. Bas lm modller, e itim kurumlar nda rencilere cretsiz olarak da t l r. Modller hibir ekilde ticari amala kullan lamaz ve cret kar l nda sat lamaz.

 NDEK LER
AIKLAMALAR ................................................................................................................. iii G R ................................................................................................................................ 1 RENME FAAL YET 1 ................................................................................................ 3 1. TOPRAK VE TOPRA I OLU TURAN ANA MADDELER ................................................ 3 1.1. Topra n nemi, Tan m ve Olu umu ................................................................. 3 1.1.1. nemi ............................................................................................................ 3 1.1.2. Tan m ............................................................................................................ 3 1.1.3. Toprak Olu umu ............................................................................................ 4 1.2. Topra Olu turan Ana Maddeler ........................................................................ 5 1.2.1. Topra n norganik Yap Maddeleri .............................................................. 5 1.2.2. Toprak Organik Maddeleri ............................................................................ 5 1.1.1. Toprakta Hava ............................................................................................... 5 1.1.2. Toprak Suyu .................................................................................................. 6 1.1.3. Toprak Canl lar ............................................................................................. 7 1.3. Topraklar n S n fland r lmas ................................................................................. 7 1.4. Toprak Olu umuna Etki Eden Faktrler ............................................................... 9 1.4.1. Ana Materyal ................................................................................................. 9 1.4.2. klim ............................................................................................................. 11 1.4.3. Organizma ................................................................................................... 12 1.4.4. Topografya .................................................................................................. 13 1.4.5. Zaman ......................................................................................................... 14 1.5. Toprak Olu umunu Etkileyen Fiziksel Olaylar .................................................. 14 1.5.1. S cakl k De i meleri .................................................................................... 14 1.5.2. Akarsu, Buzul ve Rzg r n Etkisi ................................................................ 16 1.5.3. Bitki, Hayvan ve nsanlar ........................................................................... 16 1.6. Toprak Olu umunu Etkileyen Kimyasal Olaylar ................................................ 16 1.6.1. Oksidasyon .................................................................................................. 16 1.6.2. Redksiyon .................................................................................................. 17 1.6.3. Hidrasyon ve Dehidrasyon .......................................................................... 17 1.6.4. Hidroliz ........................................................................................................ 17 1.6.5. znme ...................................................................................................... 17 1.6.6. Karbonatla ma ............................................................................................ 17 1.7. Ba l ca Toprak zellikleri ................................................................................. 18 1.7.1. Podzolla ma ................................................................................................. 18 1.7.2. Kalsifikasyon ................................................................................................ 18 1.7.3. Laterizasyon ................................................................................................ 18 1.7.4. Tuzlula ma ................................................................................................... 19 1.7.5. Gleyle me .................................................................................................... 19 1.8. Toprak Morfolojisi ve Toprak Profili .................................................................. 19 UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 21 LME VE DE ERLEND RME .................................................................................... 22 RENME FAAL YET 2 .............................................................................................. 24 2. M NERAL VE ORGAN K TOPRAKLARIN ZELL KLER .......................................... 24 i

2.1. M ineral Topraklar n ZELL KLER .......................................................... 24 2.1.1. T n B yl ae k ............................................................................... 24 2.1.2. Toprak B nyesi (Toprak Tekst ) ..................................................... 25 r 2.1.3. Toprak Yaps ( Toprak Str r)..................................................... 26 kt 2.1.4. Toprak A rl klar ve Porozite ............................................................. 28 2.1.5. Toprak Kvam ve Toprak Tav ........................................................... 29 2.1.6. Toprak Rengi ................................................................................... 30 2.2. Organik Topraklar n zellikleri .................................................................. 30 2.2.1. Organik Topraklar n Olu umu ............................................................ 30 2.2.2. Organik Topraklar n Snfland r lm ................................................... 31 as 2.2.3. Toprak Organik Maddesinin Bile im ................................................... 32 i 2.2.4. Toprakta Organik M addenin Ayr ma r nleri ...................................... 32 UYGULAM FAALYET .................................................................................. 33 A LM VE DE ERLENDRM ........................................................................ 34 E E RENM FAAL YET-3.................................................................................... 36 E 3.1. Toprak Canl lar ve Topra n Biyolojik zellikleri ......................................... 36 3.2. Toprakta Bulunan Canl lar n Snfland r lm .............................................. 36 as 3.2.1. Bitkisel Organizmalar........................................................................ 36 3.2.2. Hayvansal Organizmalar ................................................................... 38 3.3. Toprak Organizm n n Ya am Ko ullar ................................................. 39 alar a 3.4. Organizmalar n Toprak Verim ine Katk lar ............................................. 40 lili UYGULAM FAALYET .................................................................................. 41 A LM DE ERLENDRM E E.............................................................................. 42 MODL DE ERLENDRME ................................................................................ 44 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................... 46 KAYNAKA...................................................................................................... 47
3.4.1. Organizmalar n Toprak Verimlili ine Olumlu Katk lar .............................. 40 3.4.2. Organizmalar n Toprak Verimlili ine Olumsuz Katk lar ........................... 40 2.2.5. Organik Topraklar n Ba l ca zellikleri ve Kullan m Alanlar ..................... 32

ii

AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL / MESLEK MODLN ADI 621EEH001 Bahecilik Ortak Alan Toprak

MODLN TANIMI SRE N KO UL YETERL L K MODLN AMACI

Toprak ve topra olu turan ana maddeler, mineral ve organik toprak zellikleri, toprak canl lar konular n n anlat ld renme materyaldir. 40/ 24 n ko ul yoktur. Toprak olu umunu kavramak Genel ama Bu mod l ile gerekli ortam sa land nda topra olu turan ana materyalleri ve toprak zelliklerini tan yabileceksiniz. Amalar : 1. Yap ve zelliklerine gre topra olu turan ana materyalleri tan yabileceksiniz. 2. Mineral ve organik topraklar yap lar yla tan yabileceksiniz. 3. Toprak yap s na etkileriyle toprak canl lar n tan yabileceksiniz. Ortam: Tepegz, yaz tahtas , internet ortam , s n f, d mekn, serada ve d ar da yeti tirilecek bitkiler Donan m: Televizyon, VCD, DVD, tepegz, projeksiyon, bilgisayar Mod l n iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi de erlendireceksiniz. Mod l n sonunda ise kazand n z bilgi, beceri ve tav rlar lmek amac yla retmen taraf ndan haz rlanacak lme aralar ile de erlendirileceksiniz.

E T M RET M ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DE ERLEND RME

iii

iv

GR

Sevgili

renci,

Bizler bug ne kadar topraklar m z istedi imiz gibi kullanmaktayd k. Ancak artan n fus y z nden, birey ba na d en alan azald ndan bundan sonraki yapaca m z al malar topra n kalitesini art rmaya ynelik olmal d r. Yapaca m z her al mada da birim alandan en kaliteli r n almak ve ok miktarda retmek hedefimiz olmal d r. Yapaca m z bu al malar s ras nda topra m z yok etmemeli, hatta olu umunu te vik etmeliyiz. Toprak olu umunun art r lmas iin, fiziksel ko ullar n devam ettirilmesi, organik maddelerin topra a ilave edilmesi ve gerekti inde g bre verilmesi gerekir. Topra n fiziksel zelliklerini dikkatli bir d zenleme ve toprak katk malzemelerinin kombinasyonlar yla nas l iyile tirebilece imizi bilmeliyiz. Topra n iyile tirilmesi ve nas l bir topra a sahip oldu umuz bilgisine sahip olmal y z. Topraklar tan mal , zelliklerini kavramal y z. Siz bu mod l ile, topra n olu umunu ve zelliklerini bilecek, toprak bilgisi konusunda uzmanla acaks n z. al t n z ortamda kar la abilece iniz problemleri nceden grebilecek ve hatta problemlere z m yolu bulabileceksiniz.

AMA

Yap ve zelliklerine gre topra olu turan ana materyalleri tan yabileceksiniz.

( ARA TIRMA )
evrenizde yer alan bahelerden toprak rnekleri al n z. rnekleri s n fa getirerek aralar ndaki farklar tart n z. Seralar gezerek reticilerden kulland klar toprak hakk nda bilgi al n z. Bu konuyu rportaj eklinde haz rlay n z.

1. TOPRAK VE TOPRA I OLU TURAN ANA MADDELER

1.1. Topra n nemi, Tan m ve Olu umu
1.1.1. nemi nsanlar d nya zerinde var olduklar ndan beri topra a ba l kalm lard r. nsanlar n ya amas nda ve konforunun sa lanmas nda toprak birebir etkilidir. Yiyecek, giyecek, yakacak ve bar nacak gereksinimlerini kar lamak iin do rudan ya da dolayl olarak topra a ba l d rlar. Besin malzemesi iin kullan lan tah llar, sebzeler ve meyveler toprakta yeti tirilmektedir. Hatta hayvansal g dalar n elde edilmesi iin hayvanlar n beslenmesinde yem bitkilerinin retiminde de toprak nemlidir. Bunun yan nda giyimde kulland m z kuma lar n ham maddesi olan pamuk ve keten de bilindi i gibi toprakta yeti mektedir. Yine ayn ekilde bar nak amac yla kullan lan materyallerden ah ab n olu abilmesi iin a alar n kullan ld unutulmamal d r.

1.1.2. Tan m
Topra genel olarak tan mlarsak; zerinde bitki yeti en ve herkese, her eye zemin olu turan do al bir madde olarak ele alabiliriz. Tar msal a dan de erlendirdi imizde ise toprak; kayalar n ve organik maddelerin, iklim, organizmalar ve topografyan n ok uzun s reli etkileri alt nda kalan, e itli derecelerdeki fiziksel paralanma, kimyasal ve biyolojik ayr ma r nlerinden meydana gelen, iinde geni bir canl lar toplulu u bar nd ran, bitkilere 3

durak yeri ve besin kayna grevi yapan, ierisinde belli oranda su ve hava ieren, aktif dinamik boyutlu do al bir maddedir. K sacas toprak; > Bitkilerin geli mesi iin do al bir ortamd r. > zerinde bitkilerin b y d , ierisinde mineral ve organik maddeler ile canl organizmalar bulunduran s rekli de i im halinde bir yap d r. > Bitkilere durak grevi yapmaktad r. > Topra n olu umunda iklim, organizma ve zaman n etkisi b y kt r.

1.1.3. Toprak Olu umu

Kayalar n topra a dnmesine toprak olu umu denilmektedir. Burada kaya terimi yerine toprak ana materyali terimi kullan lmaktad r. Asl nda kaya ile toprak ana materyali aras nda fark vard r. Toprak olu unda, nce kayalar toprak ana materyaline dn mekte ve sonra da toprak ana materyalinden, toprak meydana gelmektedir. Bu s rada fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylar meydana gelir. Bu olaylar n etkisiyle kayalardan topraklar n meydana geli i s ras nda paralanma ve ayr ma olmaktad r. Paralanma ve ayr ma sonucunda toprak ana materyalini olu turan kayalar ve mineraller daha k k paralara bl n r. Bu ekilde de yeni maddeler olu ur.

Resim 1.1: Topra n olu umu 4

1.2. Topra Olu turan Ana Maddeler

Bir miktar toprak incelendi inde, kat maddelerin yan nda bo luklar n var oldu u gr lmektedir. Topra n hacimsel olarak yakla k yar s kat maddeden ve yar s da bo luklardan olu mu tur. Bu bo luklar ierisinde de havan n ve suyun var oldu u tespit edilmi tir. te topa n yap unsurlar n n de i ik toprak tiplerine gre farkl oranlarda bir araya gelmesi sonucu temel ya am kayna olan toprak ortaya kar. Topra olu turan yap unsurlar temel olarak be ksm alt nda incelenmektedir.

1.2.1. Topra n norganik Yap Maddeleri

norganik maddeler: Kimyasal yap ve b y kl k bak m ndan de i iklik gsteren mineraller ve kaya paralar d r. Mineral maddeler: Do al halde bulunan, d zenli atomik yap ya sahip homojen inorganik bir maddedir. Kayalar: Bir veya daha fazla mineralden olu an do al inorganik bir yap d r. Bu ekilde ok say da mineraller belli oranlarda bir araya gelmek suretiyle kayalar n temel bile imlerini olu turur.

1.2.2. Toprak Organik Maddeleri

Organik maddeler bitkisel ve hayvansal kal nt lardan meydana gelmi tir, en nemli zelli i dinamik olmas d r. Organik maddeler gerek toprak olu umunda, gerekse toprak zellikleri zerinde etkilidir. Topra a esmer rengini verirler. Toprak organik maddesinin esas k sm n humus olu turur. Humus, olduka dayan kl , kahverenkli olup bitkisel ve hayvansal kal nt lardan meydana gelmi tir. Organik maddelerin miktar ve zellikleri topra n nemli karakterlerinden biridir. Topra n fiziksel, kimyasal ve biyolojik zellikleri zerinde etkilidir.

1.1.3. Toprakta Hava

Topra n su ile dolu olmayan gzeneklerinin tamam na yak n nda hava bulunmaktad r. Yo un ekilde sulaman n ard ndan topraktaki hava nemli l de azalacakt r. Havalanma, bitki geli im ortam n n uygunlu unun belirlenmesinde kullan l r. Toprak havas atmosfer havas n n bir devam olup, atmosfer havas ile toprak havas aras nda devaml bir de i im sz konusudur. Bylece toprak havas s rekli olarak yenilenmektedir. Toprak havas n n bile imi atmosfer havas ndakine benzemektedir. Ancak, toprak havas nda atmosfer havas ndakinden yakla k 10 20 kat kadar fazla karbondioksit bulunmaktad r. nk , bitki kkleri ve mikroorganizmalar geli irken solunumlar nda oksijen kullan lmakta ve bunu karbondioksit halinde geri vermektedir. 5

Killi topraklarda bitkiler iin yeterli havalanman n sa lanmas m mk n de ildir. Kil taneleri birbirleri ile s k bir ekilde birle tiklerinden havalanmay sa layan bo luklar azal r. Bunun sonucunda toprakta havalanma oran d er. Havalanma oran n n art r lmas amac yla organik madde, perlit, kum gibi gev etici materyaller eklenmelidir. Killi topraklar n hava kapasitelerinin art r lmas nda bitki art klar , ah r g bresi veya turba eklindeki organik madde uygulamalar yap labilir. Bu ekildeki uygulamalar sonucunda bo luklar n hacmi artmaktad r. Toprak havas n n de i ken olmas iklim ko ullar na ve toprak i leme s kl na ba l olarak de i ir. Uygun zamanda ve s kl kta toprak i leme genellikle s k yap l topraklar n hava kapasitesini art r r. Ancak ok say da yap lacak toprak i leme, topra n toz haline dn mesine neden olur. Bu da toprakta bo luklar n azalmas na yol aar. Ayr ca iklim olaylar nda ya mur damlalar n n etkisi de nemlidir. Topra a arpan ya mur damlalar toprak taneciklerini k lt r. Y zeyde s k maya bylece de hava kapasitesinin azalmas na neden olur. Toprak havas n n en nemli bile enleri azot, oksijen ve karbondioksittir. Topraktaki bile enler sabit olmay p mevsime, s cakl a, toprak nemine, toprak derinli ine, kk geli imine, mikrobiyal aktiviteye ve toprak yap s na ba l d r.

1.1.4. Toprak Suyu

Topra n s v faz n olu turur. Topra a d en ya mur sular ve sulama sonucu topra n iine giren su, toprak ierisinde a a yukar ve yanlara do ru hareket eder. Toprak iine giremeyen su ise toprak y zeyinden ak p gider ve hatta yan nda topra n ta nmas na neden olur.

Resim 1.2: Bir arazi ortam nda suyun izledi i yollar 6

Toprakta su oran artt ka toprak ierisindeki bo luklar su ile dolaca ndan buralarda hava azal r. Bu nedenle toprakta bulunan su ve hava miktar n n en iyi bitki geli imini ve di er toprak canl lar n n ya am na olanak sa layacak tarzda dengelenmesi gerekir. Toprakta a r su noksanl ise bitki geli imini ve tar m s n rlay c etki yapmaktad r.

Resim 1.3: Toprakta fazla su, bo luklar doldururken, toprakta a r su noksanl solmas na neden olur

bitkinin

1.1.5. Toprak Canl lar

Toprakta hayat vard r. Toprakta bulunan canl lar bitkisel canl lar ve hayvansal canl lar olmak zere iki grupta incelenir. Bitkisel canl lar ierisinde bakteriler, mantarlar, aktinomisetler ve algler yer almaktad r. Hayvansal canl lar ise protozoalar, nematodlar, solucanlar ve di er canl lar ad alt nda grupland r l r. Toprak canl lar toprakta ok az bulunur. Ancak toprak olu umu ve bitki geli imi a s ndan nemlidir. e itli organik bile ikler ve salg lar retmek suretiyle toprakta say s z dn m olay gerekle tirir. Bu ekilde bitki besin elementleri daha elveri li forma evrilirken, bitki iin en iyi toprak formu da elde edilmi olur.

1.3. Topraklar n S n fland r lmas

Topraklar, katmanlar n n say s na ve e idine, ierdikleri ak l, kum, kil oran na, mineral miktar na, organik madde miktar na, tuz miktarlar na ve di er nemli gr n mlerine gre incelenerek s n fland r labilir. Topraklar inceleyen bilime pedoloji denir. Pedolojinin kkeni Rusad r. Ped; toprak, logy ise bilim anlam ta r. Topraklar n kendi aralar ndaki ili kilerini anlamak iin onlar grupland rmal y z. Farkl ko ullarda olu an topraklar e itli zellikler gsterir. Toprak e itleri benzer zelliklerine gre s n fland r lmal d r.

Topraklar n s n fland r lmas ; topraklar n nemli zelliklerini hat rlamam za, onlar hakk ndaki bilgilerimizi birle tirmemize, bunlar n birbirleri ve evreleri ile olan ili kilerini grmemize yard m eder. Belli bir blgede ve belli ko ullar alt nda olu an topraklar n genel zellikleri, ayn ko ullara sahip olan ba ka bir blgenin topraklar hakk nda bize bilgi verir. Bylece belli blgede yap lan tar msal al malar, topra n verimlilik ve ba ka zellikleri hakk nda elde edilen tecr beler ayn s n fland rmadaki topraklar iin bir n bilgi verebilir. Topraklar n s n fland r lmas nda genel olarak iki s n flama sistemi yayg n olarak kullan lmaktad r. I. Genetik s n flama sistemi (Toprak olu faktrleri esas al narak yap lan s n flama) II. zelliklere gre s n flama (Toprak zellikleri dikkate al narak yap lan s n flama) Genetik olarak s n flama ilk olarak 1880 y l nda Rusyada ortaya konmu daha sonra Avrupa ve Amerikada kullan lm t r. Fakat son y llarda ikinci grup s n fland rma daha ok kullan lmaya ba lanm t r. Genetik s n fland rma: Fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktrlerin etkisi ile ana materyalden olu an topraklar, iklim, vegetasyon, ana materyal, topografya zaman artlar ve de bunlar n muhtelif kombinasyonlar n n etkisi alt nda birok e itler olu turmaktad r. Bu e itli topraklar bir s n fland rma alt nda incelenir. Bu sistemde en b y k kategoriye ordo ismi verilir. Topraklar ordoya ayr larak incelenmektedir. Zonal topraklar ordosu: Toprak olu malar nda etkili olan iklim faktrleri taraf ndan belirlenir. klimin so uk, s cak, l man ya da kurak olu una gre topra n yap s nda de i iklikler olmaktad r. Genellikle geni alanlar n s n fland r lmas nda kullan l r. Azonal topraklar ordosu: Dar alanlarda yay lan ve toprak olu turan olaylar n tam etkisini gstermedi i blgeler iin kullan l r. Burada daha ok ana materyalin zellikleri etkilidir. ntrazonal topraklar ordosu: Burada iklimden ok evre ko ullar etkilidir. > zelliklerine g re s n fland rma: Morfogenetik s n flama olarak da bilinir. lk olarak 1975 y l nda kullan lmaya ba lanm t r. Tamamen arazide gzlenebilen ve l lebilen toprak zelliklerine gre yap lm t r. Yeni s n flama sisteminde alt grup olu turulmu tur. Toprak ordosu: Topraklarda yer alan egemen toprak olu s relerinin e idi ve derecesine gre farkl l k gsteren zellikler dikkate al narak yap l r. 8

. edici

Toprak alt ordosu: klim, ana materyal ve biyolojik aktiviteler ay rt

zellik olarak kar m za kar. . Byk grup: Ordo ve alt ordo d zeyinde belirlenemeyen ve mevcut s reler zerinde ilave etkiler olu turan toprak zelliklerine gre tan mlanm t r. . Alt grup: B y k gruplar n alt bl mleri olup b y k grubun esas kavram ndan olan sapmalar belirtir. . Toprak familyas : Bu gruba giren topraklar, bitki geli iminde nemli olan ve toprak ynetimini ve kullan m n etkileyen fiziksel ve kimyasal zelliklere sahiptir. Bu zellikler genellikle toprak, su, hava ili kilerini etkiler. . Toprak serisi: Farkl karakteristikler ve horizonlar n dizili i bak m ndan ayn olan topraklar toplulu udur.

1.4. Toprak Olu umuna Etki Eden Fakt rler

Ana materyalin ufalan p ayr mas ve belli oranlarda organik madde ile kar mas sonucu meydana gelen gen toprak birok faktr n etkisindedir. Genel olarak ana materyal, iklim ve organizmalar, toprak olu turan faktrler olarak kabul edilir. Toprak, zamana ba l olarak de i ime u rar ve belli bir geli me dneminden geer. Bu s rada topografya, zellikle erozyon ve su d zenini etkilemek suretiyle toprak olu umunda belirleyicidir.

1.4.1. Ana Materyal

Topra n meydana geldi i materyaldir. Toprak ana materyali olarak o u bilginler C horizonunu gstermektedirler. Ama bu kesin bir yarg de ildir. Toprak ana materyali, toprak olu umu ve toprak sisteminin ba lang devresini olu turdu undan az ok ayr maya u ram materyalden ibarettir. Materyalin yap s na ve e idine ba l olarak topraklar n olu umu yava veya h zl ilerler. Toprak ana materyali toprak olu umuna etki eden ba ms z bir faktr olarak kabul edilmemelidir. Ana materyalin etkisi iklim, topografya, organizma ve zaman faktrleri ile birlikte d n lmelidir. rne in, ok fazla ya alan yerlerde toprak zellikleri temelde ya mura ba l d r. nsanlar n yo un oldu u yerlerde toprak olu umunda organizma etkilidir. Bylece ayn ana materyalden meydana gelmi olan topraklar di er faktrlere ba l olarak farkl zellikler gsterir. Topraktaki bitki besin maddelerinin o u ana maddeden gemektedir. Bitki besin elementlerini bol miktarda ieren ana materyalden olu an topraklar, benzer ko ullar alt nda, besin elementlerince fakir ana materyalden olu an topraklara oranla daha verimlidir. Toprak, temel olarak iki e it ana materyalden meydana gelmi tir. Mineral ana materyal: Sert kaya ya da minerallerden olu mu tur. 9

Mineraller de kendi aralar nda yerli ve ta nm materyal olarak iki k s ma ayr l r. Sert kayalar n yerinde ayr mas ile olgunla m materyale yerli materyal, esas olu tuklar yerlerinden ta nm ve ba ka yerlerde birikmi olan ak l, kum, kil gibi materyallere ta nm materyal denir. Ta nm materyaller de ta y c etmenlere ba l olarak kendi aralar nda; . Su ile ta nm materyal: All viyal ana materyal, dar ve d zg n olmayan eritler halinde akarsular n k y s nda yer alm t r. Yap lar ince kilden, b y k kayalara kadar de i mektedir. nce materyal su toplama havzas ndaki arazinin y z nden erozyonla a narak vadiye ta n r. Suyun ak fazla olursa ta nma g c fazlad r. Fakat e imin az oldu u yerlerde suyun h z azald ka hem kaba materyal hem de ince materyal kelir. . Rzg rla ta nm materyal: e itli b y kl kte kumlar n, r zgar n etkisiyle dik yamalara arpmas ve buralarda birikmesi sonucu olur. Kumullar zellikle tar m topraklar zerinde fazla miktarda birikti inde, verimli tar m alanlar n n st n rtmesi nedeniyle zararl olabilir. Ama bunun yan nda ukur alanlar kapatmalar nedeniyle zaman zaman olumlu etki yapabilir. . Buzullarla ta nm materyal: ok eski zamanlarda k talar n b y k k s mlar buz istilalar na u ram t r. Bu buz istilas n n nedeni, s cakl n de i mesi ve ya taki de i imdir. Bu s re iinde s cakl k d m ya artm t r. Yaz n s ca , k n ya an kar birikimini eritmeye yeterli olamam ve kar birikmi tir. Kar n kal nl n n artmas yla bas n artm ve yaz s ca n n etkisi ile karlar n k smen erimesi sonucunda kar buza dn m t r. Buzullar b y k merkezlerden etrafa itilme e ba lanm ve zellikle g ney do rultusunda hareket ederek geni alanlar rtm t r. Buzlar hareketleri s ras nda gerek olu tuklar gerekse getikleri yollar zerindeki materyali beraberinde ta m lard r. Zamanla buzullar n erimesiyle birlikte, ta d klar materyal belirli yerlerde terkedilmi ve toprak olu umunda etkili olmu tur. Yer ekimi etkisi ile ta nan materyal: Tepelerin y ksek kesimlerinden kopan kaya paralar ve ta lar yer ekiminin etkisiyle a a ya do ru hareket eder. Tepelerin eteklerinde birikir. Yer ekimi etkisi ile ta nan materyale kollviyal materyal denir. Bu tip materyaller genellikle kaba yap l d r ve homojen de ildir. Kimyasal ayr madan ok burada fiziksel ayr ma sz konusudur.

Organik ana materyal: Bitki geli mesinin fazla oldu u fakat su veya d k s derecesi sebebiyle ayr man n yava bulundu u yerlerde k smen ayr m organik madde birikmeye ba lar. Ko ullar n uygun oldu u her yerde meydana gelebilir. Organik madde yataklar Avrupa, Asya, Afrika, Amerika, Rusya ve Norve gibi kuzey enlem derecelerindeki lkelerde daha ok gr lmektedir. K sacas tundra iklimine sahip yerlerde organik madde yataklar na s k rastlan r. 10

Organik maddenin bir yerde birikmesine yol aan temel ko ullar unlard r: . Eksik veya tam havas zl k, . D k s cakl k derecesi, . Ortamda besin elementlerinin d k d zeyde bulunmas , . Su eksikli idir. Organik madde yataklar n n bir yerde birikmesinde fazla su etkilidir. Taban suyunun y zeye yak n oldu u yerler birikim iin uygun ko ullar olu turur. Burada yeti en bitkiler zaman iinde canl l klar n kaybettiklerinde su ierisine d er. Bitki kal nt lar , su birikintileri ierisinde mantarlar, anaerobik bakteriler, algler ve mikroskobik su canl lar taraf ndan ayr malar sa lan r. Daha sonra tabaka halinde birikir. Organik toprak materyali peat ( pit ) ve muck ( mak ) ad verilen organik topraklar n olu umunda rol oynar. Organik topraklar % 50 80 peat ve % 20 50 muck ierir.

1.4.2. klim
Topra n fiziksel zellikleri iklim ko ullar na ba l olarak ortaya kmaktad r. Genellikle ya l ve serin iklim kaba b nyeli, s cak ve kurak iklim ise ince b nyeli topraklar n olu mas na neden olur. S cak ve kurak iklim paralanmay h zland rmaktad r. Bylece olu an ince b nye, ya n az olmas sebebiyle y kanamamaktad r. Ancak ya n fazla oldu u yrelerde ince parac klar kolayca y kanarak derinlere ta nmaktad r. Ya miktar ile toprak parac klar n n k mele mesi aras nda olduka yak n bir ili ki vard r. Fazla ya sonucu kil ve organik madde miktar artmaktad r. Suyun yapm oldu u fiziksel etkiler ( y zeysel ak n yapt suyun kayalar paralamas ) toprak olu umunda etkilidir. erozyon ve donan

Topra rten bitki rt s , erozyona kar topra korur. Kurak blgelerde bitki rt s olmad ndan toprak r zgrlar arac l yla ta n r. Ayr ca dik e imli olan yerlerde, plak tepelerde su abucak sellere dn r. K sacas , su erozyonu s cak ve e imli yerlerde daha fazlad r. R zgr erozyonu ise d z ve kurak blgelerde daha fazlad r. Kurak ve s cak blgelerde toprakta z nme kolay olmakta ve z nen k s mlar kolayca st ste y larak derin profiller olu turmaktad r. Topra n en nemli inorganik unsurlar iklime ba l olarak de i im gsterir. Toprak organik maddesi nemli ve serin blgelerde kolayca ayr mad ndan y lmakta, s cak ve kurak blgelerde ise organik madde h zla ayr arak d mektedir. K sacas , ya ve s cakl k miktar artt ka toprakta kil mineralleri miktar artmaktad r.

11

Topra n kire ieri i ya l blgelerde y kanma sonucu azal r. Kurak blgelerde ise toprakta kire birikir. Ya n fazla oldu u serin iklimlerde toprakta olu an tuzlar kolayca y kanmakta, s cak ve kurak iklimlerde ise tuzlar birikmektedir. Farkl bitki rt s topraklar n olu umunda etkilidir. Fazla ya l s cak blgelerde orman, kurak blgelerde bozk r bitki rt s n grmekteyiz. Bu ekilde de farkl toprak tipleri ortaya kmaktad r. Toprakta mikroorganizmalar n ve di er toprak canl lar n n t r, miktar ve aktiviteleri de toprak olu umunda nemlidir. klimin bu etmenler zerinde etkisi sonucu toprak nemi, toprak reaksiyonu, bitki besin maddeleri ve organik madde miktar nda de i imler sz konusudur. klimin uzun s reli etkileri sonucu benzer iklimde olu an topraklarda benzer zellikler meydana gelmekte, buna kar n farkl iklimlerde farkl toprak tipleri ortaya kmaktad r. S cakl n toprak olu umundaki rol de nemlidir. S cakl ktaki her 10 derecelik art topraktaki kimyasal olaylar n art na neden olmakta, h z n 2-3 kat art rmaktad r. Topraktaki kimyasal reaksiyonlar n h z ndaki azalma veya art toprak olu umunu h zland rmakta ya da geiktirmektedir.

1.4.3. Organizma
Toprak olu umunda organizman n etkilerini u ekilde s ralayabiliriz. Mikroorganizmalar: En nemli faaliyeti organik maddenin mineralizasyonudur. Mineralizasyon; toprakta ya ayan e itli organizmalar n aktiviteleri sonucu bitkisel ve hayvansal organik materyallerin paralan p, basit inorganik etmenlere ya da bile iklere dn mesidir. Mikroorganizmalar, minerallere ve minerallerin bile imindeki elementlere etki ederek de i ikler meydana getirir. e itli organik ve inorganik asitler retmek suretiyle birok minerali eritir. Liken ve algler gibi toprak organizmalar , kard klar asitlerle kaya ve mineraller zerine etki ederek bunlar ayr t r r. Di er organizmalar ve minerallerin erime derecesini art r r. Bu ekilde kaya ve minerallerin kimyasal ve fiziksel paralanmalar daha kolayla r. Hayvanlar: Hayvansal populasyonun toprak olu umuna etkisi mekanik yolla olmaktad r. Kar ncalar, solucanlar, termitler ve roderntler topra birbiriyle kar t r rlar. Bylece mikrobiyal populasyonun toprak derinli i iinde d zenli da l m sa lanm olur. rne in, i lenmemi topraklarda hayvanlar n at oyuklar topra n havalanmas na ve iyi bir drenaj n sa lanmas na neden olur, bu da toprak olu umunu h zland r r. Bitki rts: Mineral materyal zellikle kayalar zerinde ya ayan ve organik maddenin kayna n olu turan ilkel ve y ksek yap l bitkiler, kayalar n fiziksel paralanmas nda etkilidir. plak kayalar zerine ilk nce liken sporlar konar ve imlenerek kabuksu likenleri olu turur. Kabuklu likenler salg lad klar salg lar arac l yla kayan n 12

zerini paralayarak ince bir tabaka meydana getirir. Bu tabaka topra n olu umunun ba lang c d r. Toprak olu maya ba lad ktan sonra yosunlar ya amaya ba lar ve yosunlar toprak olu umunu daha ileri devreye gt r r. Yosun toprak tabakas n n kal nla mas n sa lar. Kal nla an bu toprak tabakas zerinde geni yaprakl , k sa kkl , bir y ll k otsu bitkiler yeti meye ba lar. Yeti en bu bitkilerin daha sonra kal nt lar toprak iin organik maddece zengin topraklar n olu mas n sa lar. Bylece kayalar zerinde organik maddece ve minerallerce zengin topraklar kal nl klar n art rmaya devam eder. Kayalar zerinde otlar, al lar ve a alar gibi y ksek bitkiler yeti meye ba lar. Bu bitkilerin kkleri kayalar zerindeki atlakl klara girerek fiziksel paralanmalara neden olur. K sacas , bitki rt s hem fiziksel olarak hem de olu turduklar organik art klardan ileri gelen etkilerinden dolay toprak olu umunu etkilemektedir. nsanlar: Topraklar m z hor kullanarak zaman iinde verimsiz olmas na neden olmaktay z. Yap lan hatal uygulamalar topraklar m z kullan lamaz duruma getirebilir. zellikle ok e imli topraklarda, topra n e ime paralel ynde s r lmesi, ormanlar n tahribat , hep ayn ortamda tek tip bitki yeti tirilmesi ya da an z bozulmas gibi i lemler topraklar m z n y kanmas na ve kayba u ramas na neden olabilir. Ya l blgelerde ya an ya mur sular ile kurak blgelerde esen r zgrlar topraklar n verimliliklerini yitirmelerinde etkilidir. Toprak verimsizle ir. nsanlar gittikleri ortamda bitki rt s ve topra n ierisinde ya ayan toprak canl lar n n do al yap s n bozmu lar, do adaki canl lar aras ndaki dengenin bozulmas na neden olmu lard r.

1.4.4. Topografya
klimin ve zellikle suyun etkilerini h zland ran veya yava latan arazi ekilleri topografya da etkilidir. Topografya terim olarak; belli bir alandaki y kseklik farkl l klar d r. Arazinin yatay, d ey, tepelik ya da da l k olu u ve e imi bu dalda incelenir. Ayn iklim ko ullar alt nda, ayn ana materyal zerinde olu an topraklarda dik e imli arazilerde do al erozyon ve y zey ak lar fazlad r. E im artt ka ve toprak geirgenli i azald ka erozyon iddeti artar. zellikle toprak y zeyinin plak olmas , toprak geirgenli ini azaltarak suyun e im do rultusunda akmas na ve beraberinde nemli miktarda topra n ta nmas na yol aar. Toprak drenaj (toprakta fazla suyun ortamdan uzakla t r lmas ) da toprak olu umunda nemli bir faktrd r. Drenaj n iyi oldu u ortamlarda olgunla m topraklar yer al r. Drenaj kt olan topraklarda ise suya bo ulan bitki materyali ayr amaz ve st ste y l r. Bylece toprak olu umu geriler. Arazi e iminin yn de toprak olu umunda etkilidir. Kuzey ynleri g ney ynlerine oranla daha nemli ve serindir. Bunun sonucu olarak zellikle kurak blgelerde, kuzeye bakan yamalardaki bitkisel geli me de daha zengin olmaktad r. Nem fazlal ve farkl bitki rt s , kuzey yamalarla g ney yamalar aras ndaki topraklarda fakl l klar yaratmaktad r. 13

1.4.5. Zaman
Ana materyalin ayr ma s resi toprak olu umunda nemlidir. klim, organizma ve topografyan n benzer olmas halinde uzun s re etkilenen toprak, k sa s re etkilenmi olan ndan daha olgundur. Ancak topraklar n olgunluklar nda geen s reden ok, toprak geli imini etkileyen etmenler daha ok rol oynamaktad r. rne in, nemli bir blgede uygun olu um ko ullar alt nda geli mi toprak, kuru bir blgedekine oranla daha olgundur. zamanla durumundad r. Topraklar n horizonlar n say s artt ka olgun kabul edilir. Herhangi bir toprak zelli i de i miyorsa evresiyle denge

klim
(Ya Rfcjor} , S cakl k,

Olgun topraklar bu ekildeki topraklard r. olgunlu u veya ya lar genel olarak farkl l ile l lmektedir. Horizonlar n ve kal nl fazlala t ka toprak daha

nizma
Haywnlsj ve Ci er Canhfar}

Topografya
(Vdksekllk. E im. Vnfty)

Resim1.4: Topra olu turan fakt rler

1.5. Toprak Olu umunu Etkileyen Fiziksel Olaylar

Toprak olu umunun ilk a amas d r. Materyalin fiziksel olarak ufalanmas n ve da lmas n ifade eder. Kayalar ve mineraller daha k k paralara ayr l r. Paralanma sonucu kimyasal de i iklik sz konusu de ildir. Sadece materyallerin boyutlar k l r. 1.5.1. S cakl k De i meleri Bir yerin s cakl mevsimlere ve g n n saatine gre de i im gsterir. Havan n s cakl ndaki de i imler sonucu kayalar s n r ve so ur. Bu de i imler kayalar ve mineraller zerinde paralay c etki gsterir. Kayalar olu turan minerallerin s nd zaman uzama kat say lar birbirinden farkl d r. Birbirini takip eden s nma ve so uman n etkisinde kalan kayalarda, uzama kat say s fazla olan mineral, s nma s ras nda hacmini daha ok art r r. Hacmi daha ok geni leyen mineral etraf na bas n yaparak di er kayan n atlamas na ve da lmas na neden olur.

14

G nd z kayalar n d k sm , ilerinden daha fazla s n r, dolay s yla geni ler. Ak amlar ise kayalar n kabuk k s mlar hemen so uyarak i k s mlardan daha abuk b z l r ve k k kal r. Bylece d k s mlarda atlakl klar ve dk lmeler gr l r. Buralarda olu an atlaklara daha sonralar su girer. Suyun donmas yla paralanma artmakta, ayr ma meydana gelmektedir.

15

1.5.2. Akarsu, Buzul ve Rzg r n Etkisi Akarsular n enerjileri vard r. Bu enerji sayesinde kayalar a nd r r. lerinde ta d klar ta ve ak llar birbirlerine ve yataklar na s rtmek suretiyle paralanmay art r r. Ayn etkiyi denizlerde ve di er su kaynaklar nda da grebiliriz. iddetli esen r zgrlar, yerden kald rd klar kum paralar n n ne kan kayalara arparak kayalar n a nmas na neden olur.

1.5.3. Bitki, Hayvan ve nsanlar

Toprakta olu an ayr ma ve paralanma olaylar nda canl lar n da nemli etkileri vard r. Minerallerin ayr mas nda likenler, mantarlar ve bakterilerin etkisi bilinmektedir. Bakteriler y ksek bitkilerin ya amsal faaliyetlerini s rd rebilmeleri iin ortam yaratm lard r. Buradaki bitkilerin aktiviteleri hem toprak olu umu a amas nda hem de toprak olu tuktan sonra devam etmektedir. Y ksek bitkilerin de toprak olu umunda etkisi vard r. Bunlar n kkleri kayalar n paralanmas n sa lamaktad r. Solucanlar, bcekler ve kemirici hayvanlar toprak iinde devaml hareket ettiklerinden topra n paralanmas nda etkilidir. nsanlar n kendi istekleri do rultusunda topra i leyip tesviye yapt klar , sulama ve g breleme yapt klar d n l rse topra n olu umu zerinde farkl l klar yarat klar gr l r.

1.6. Toprak Olu umunu Etkileyen Kimyasal Olaylar

Ana kayan n kimyasal bile imini de i tirmek amac yla gerekle en faktrler toprak olu umunu etkileyen kimyasal olaylard r. Toprak ana materyalinden topra n olu u s ras nda kimyasal olaylar n gerekle mesinde en nemli etken sudur. Bunun yan nda hava ve s cakl k da etki etmektedir. Kimyasal ayr ma olaylar sonucunda mineraller k smen veya tamamen de i erek yeni mineraller meydana getirir.

1.6.1. Oksidasyon
Oksijen yery z nde bol miktarda bulunan bir elementtir. Atmosferde % 21 oran nda oksijen bulunur. Oksijenin di er bir elementle birle mesi ve o bile ikteki oksijen miktar n n artmas olay na oksidasyon denir. Oksijen aktif bir elementtir. Di er birok elementle serbest bile ikler olu turma yetene ine sahiptir. Oksijenle bir elementin birle mesi soncunda artan oksijen miktar bile i in dayan kl l n azalt r.

16

1.6.2. Redksiyon Oksidasyonun tersi olayd r. Oksijenin az oldu u ortamlarda meydana gelir. Bir maddenin oksijen kaybetmesidir. Zay f drenajl topraklarda daha ok gr l r. nk buralarda havalanma yetersizdir. zellikle topra n alt katmanlar nda, toprak taneleri aras ndaki bo luklar n tamamen suyla birlikte doldu u k s mlarda gr l r. 1.6.3. Hidrasyon ve Dehidrasyon Bir k s m mineral su ile temas etti inde suyu iine alarak de i ikli e u rar. te bu olaya hidrasyon denir. Hidrasyon mineraller zerinde yumu at c , gev etici etki yapar. Mineraller ilerine suyu ald klar ndan hacimlerinde geni leme olur. Minerallerin ayr maya dayan kl klar azal r. Hidrasyon etkisinde kalan maddelerin kuruduklar zaman eski hallerine dnmesine ise dehidrasyon ad verilir. Kil mineralleri ve organik maddeler hidrasyonun ve dehidrasyonun etkisinde ok kal r. 1.6.4. Hidroliz Su, kimyasal olaylarda aktif bir maddedir. Su molek lleri hidrojen ve hidroksil iyonlar na ayr l r. Hidrojen iyonlar minerallerdeki baz iyonlarla yer de i tirerek minerallerin ayr mas na neden olur. 1.6.5. znme Toprakta meydana gelen kimyasal olaylarda su etkilidir. Suyun eritici etkisi vard r. Su, toprakta sadece kolay eriyen maddeleri de il, g eriyen bile ikleri de eritebilmektedir. Toprak ierisindeki suyun karbondioksitle veya az miktardaki organik ve inorganik asitlerle birle mesi ve e itli tuzlar iermesi nedeniyle z c l k zelli i fazlas yla artar. 1.6.6. Karbonatla ma Toprakta organik maddenin mikroorganizma faaliyeti ile ayr mas ve bitki kklerinin solunumu sonucunda a a kan karbondioksit, topraktaki bazlarla birle erek karbonatlar meydana getirir. Bu da topraktaki minerallerin ayr mas nda olduka etkilidir. Toprak Olu umunda Kimyasal ve Biyolojik Ayr ma OksidasyonY kseltgenme, organik materyalde r me Redksiyon ndirgenme, organik materyalde koku ma 17

Hidrasyon-DehidrasyonSu alma - salma Hidroliz ..... Su ile kimyasal birle me znme..Erime Karbonatla ma.Kire olu umu

1.7. Ba l ca Toprak zellikleri

Toprak olu umu s ras nda iklim, biyolojik faktrler, ana materyal, topografya ve zaman gibi e itli faktrlerin etkisi alt nda ortaya kan fiziksel ve kimyasal etkiler toprak zelliklerinin belirlenmesini sa lar.

1.7.1. Podzolla ma
Ya l , serin iklim ko ullar alt nda kaba b nyeli ve geirgen ana materyalin bulunmas durumunda demir, kil ve organik madde st topraktan y kan r. Y kanan maddeler topra n alt k s mlar nda birikir. Bu tip topra n olu i lemine podzolla ma denir. Ya l blgelerde gr ld iin buralar ormanl k olarak kar m za kmaktad r. Ormanl k alanlar n organik madde ierikleri y ksektir. Y kanman n sa lanmas iin kuvvetli ya artt r. Organik art klar n ayr mas sonucu ortaya kan asitler, ya sular ile alt katlara do ru s z lerek ortamdaki karbonatlar eritir. st toprak gri renk al r ve asitle ir. st k s mlardan y kanan karbonatlar ve kil paralar ile e itli demir, al minyum oksitleri ise alt toprak katman nda birikir. te bu ekilde toprak olu i lemi olan podzollla ma gerekle ir.

1.7.2. Kalsifikasyon
Kurak blgelerde ya n az olmas , kalsiyum ve di er iki de erli katyonlar n topraktan daha alt katmanlara y kanmas na yeterli olmamaktad r.Ancak az miktarda y kanma sz konusudur. Az ekildeki y kanma sonucu e itli toprak derinliklerinde kire birikimi olur. Bu olaya kalsifikasyon denir.

1.7.3. Laterizasyon
Tropik ve subtropik blgelerde ya n bol olmas ve y ksek s cakl k topra n ayr mas n art rmaktad r. Kalsiyum, magnezyum gibi bazlar ok fazla ya nedeniyle topraktan hemen uzakla r. Topraktaki silisyum z n rl artar ve alt katmanlara y kan r. Ayn zamanda organik madde de ayr maktad r. Ayr ma ve paralanma ilerledike al minyum ve demir oksitlerce zengin, silisyumca fakir k rm z renkli laterit topraklar meydana gelir. Bu blgelerde fazla ya sebebi ile ayr ma ve paralanma ok derinlere kadar devam etmektedir. 18

1.7.4. Tuzlula ma
Toprakta fazla tuzun birikmesi olay d r. Kurak ve yar kurak iklim blgelerinde rastlan l r. Ya l blgelerde toprakta bulunan tuzlar fazla ya larla y kanarak yeralt suyu arac l yla akarsulara, gl ve denizlere ta n r. Kurak ve yar kurak blgelerde ise minerallerin ayr mas sonucu a a kan tuzlar n y kanmalar ve denizlere ta nmalar gerekle emez. Drenaj iyi olmayan yerlerde topraktaki su buharla t ka toprak y zeyine yak n k s mlarda tuz birikmeye ba lar, tuzlu topraklar olu ur.

1.7.5. Gleyle me
Taban suyu seviyesinin devaml y ksek oldu u, drenaj artlar n n bozuk, suya doygun sahalarda meydana gelen olayd r. Taban suyunun y ksek olmas ortamda oksijen azl yarat r. Bunun sonucunda da demir bile ikleri indirgenir. Buna ba l olarak toprakta boz mavimsi, ye ilimsi renkler olu ur.Taban suyu seviyesinin d mesi halinde ise bu defa oksitlenme n plana geer. O zaman da toprakta sar ms , k rm z ms veya pas rengi lekeler ortaya kar. Bu olaya gleyle me denir. Gleyle me sonucunda batakl k ve yar batakl k topraklar, turba topraklar ve alpin ay r topraklar olu ur.

1.8. Toprak Morfolojisi ve Toprak Profili

Ana materyal fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylarla topra toprakta belirli katmanlar olu maktad r. klimin etkisinin daha fazla ve organik madde birikiminin daha y ksek oldu u durumlarda katmanlar n belirginli i artar. Toprakta y zeyden ba layarak daha az de i ime u ram ana materyali de iine alan kesit toprak profilini olu turur. Toprak profili; t m toprak horizonlar n , ana materyali veya topra n meydana gelmesinde etki eden tabakalar ieren topra n dikine kesitidir. Profili meydana getiren tabakalar n dizili i, yap s , kimyasal zelli i, rengi topra n karakterini belirler. Ele al nan topra n tar msal de erini anlat r. rne in, iyi geli mi bir toprakta en az tabaka vard r. Toprak horizonu; toprak olu umu i lemleri sonucunda meydana gelmi , yery z ne paralel, zellikleri alt ve stte bulunan tabakalardan farkl olan toprak katlar d r. Profilde yer alan horizonlar harflerle simgelenir. Bitki kk geli imi a s ndan horizon say s nemlidir. Toprak varl n n belli bir profil erevesinde tan mlanmas ve horizonlar n dikkatlice izlenmesi toprak morfolojisini olu turur. Toprak horizonlar n s ras yla incelersek; O Horizonu: Organik maddece zengin bir katt r. olu tururken,

19

A horizonu: O horizonunun alt nda yer al r. Mineral madde ile organik maddece zengin koyu renkli katt r. Biyolojik aktivite fazlad r. B horizonu: A burada birikmektedir. horizonundan kaybolan ve y kanan maddeler

C horizonu: Toprak ana materyalinden olu ur. Gev ek ve da lm bir yap dad r. R katman : Topra n alt nda bulunan, ana materyal olmayan sert kayalardan olu mu tur.
rfafa^J h Yaprak T bakas:Yapraklar ve teki organik art klar. rnt Tabakas:Ksmen paralanrm ^birbirineyap m organik art klar Humus Tabakas :Kolloidal boyuttaki ekilsiz organik maddeler. Mineral st Toprak Hori:onu:Bol humuslu Mineral st Toprak Horizonu: iddetliykanm . Mineral

_ -------- ^=|

st Toprak HorizonuYkanm geit horizonu. Alt Toprak G Hori:onu:KI birikimli. eit B2(Bh,Bhs) B3(Bv) C(Cn,Cv) OI(OLL) _ 02(OF,F] 03(OH,H] Al (Ah) A2(Ae) A3(AI) B1[Bt] riS^TT^ Alt Toprak Birikme Horizonu:Humus ve seskioksit birikimi. Alt Toprak Ayr ma Horizonu:Kimyasal ay rna ile kil olu umu. Anakayaya da Anamateryal H orizonu.

Resim 1.5: Toprak profili ve ba l ca horizonlar n ematik g sterili i

20

U UYGULAMA

FAAL YET

}
bir miktar neriler > Ormanl k alandan, dere kenar ndan ve gl yataklar ndan toprak rne i al n z. > Kar nca ve solucan gibi gzle gr lebilen canl lar inceleyiniz. > Topra n zerine koydu unuz suyun kaptan ta mamas na zen gsteriniz. > Her kaba ne kadar su koydu unuzu belirleyiniz. > Deneye ba lamadan nce suyun pH n
l n z.

lem Basamaklar
e itli yerlerden toprak al n z.

> Toprak iindeki canl lar inceleyiniz. > Ayn b y kl kteki kaplar ierisine koydu unuz farkl topraklar n zerine su koyunuz. > Toprak iindeki bo luklar fark ettiniz mi? > Koydu unuz suyu yar m saat sonra s z n z. > pH metreyi suyun iine yerle tiriniz. > S zd n z suyun pH n l n z.

> S zd

n z suyun pH n l n z.

> e me suyu ile s z len suyun pH n kar la t r n z. > > S zd n z sudan bir damla alarak mikroskopta inceleyiniz.
>

> l mler s ras nda retmeninizden yard m iste iniz. ki su aras nda pH farkl m ? Mikroskobun ayarlanmas na ediniz.

e me suyunu mikroskopta inceleyiniz.

dikkat yard m

Biyoloji isteyiniz. retmeninizden

>

Hangi suda mikroskobik canl lar grd n z?____________________

21

LME VE DE ERLEND RME

A. LME SORULARI A a da verilen de erlendirme bilgilerinizi l n z. sorular n

D
cevapland rarak faaliyete ili kin D) Hava

1. A a dakilerden hangisi topra olu turan ana maddelerden de ildir? A) norganik maddeler B) Organik maddeler C) Plastik maddeler 2. Toprak havas nda atmosfer havas ndan ka kat fazla karbondioksit bulunur? A) 10-20 B) 25-35 C) 35-45 D) 45-50 3. A a dakilerden hangisi toprak havas n n en nemli bile enlerinden de ildir? A) Oksijen B) Karbondioksit C) Azot D) Su 4. A a dakilerden hangisi toprakta bulunan bitkisel canl lardan de ildir? A) Bakteriler B) Mantarlar C) Aktinomisetler D)Nematodlar 5. Topraklar inceleyen bilim dal n n ad a a dakilerden hangisidir? A) Hidroloji B) Pedoloji C) Astroloji D) Sitoloji 6. Genetik s n fland rma yap ld nda a a dakilerden hangisi yer almaz? A) Zonal topraklar ordosu B) ntrazonal topraklar ordosu C) Altzonal topraklar ordosu D) Azonal topraklar ordosu 7. A a dakilerden hangisi toprak olu umunda etkili bir faktr de ildir? A) Ana materyal B) klim C) Zaman D) Hava

8. A a dakilerden hangisi toprak olu umunda etkili bir organizma de ildir? A) Mikroorganizma B) Bitki rt s C) nsanlar D) Ku lar 9. A a dakilerden hangisi toprak olu umunda etkili kimyasal bir olay de ildir? A) Kalsifikasyon B) Oksidasyon C) Hidrasyon D) z nme 10. Toprak olu i lemleri sonucu meydana gelen, yery z ne paralel toprak katlar na ne ad verilir? A) Toprak ordosu B) Toprak profili C) Toprak horizonu D) Toprak morfolojisi DE ERLEND RME Cevaplar n z kontrol ediniz. Hatal yan tlar n z iin konuyu ediniz. Cevaplar n z tamamen do ru ise de erlendirme le ine geiniz. 22 tekrar

B. UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazand n z bilgi ve beceriler do rultusunda tarladan, plajdan, soka n zdan ald n z topraklar inceleyerek aras nda bo luklar n olup olmad n ve canl bulunup bulunmad n ara t r n z. Uygulamas n yap n z.Yapm oldu unuz al may a a daki kriterlere gre de erlendiriniz.

DE ERLEND RME LE DE ERLEND RME KR TERLER

nerilen yerlerden toprak ald n z m ? Bo luklar n varl n tesbit ettiniz mi?

EVET

HAYIR

Canl varl klar grebildiniz mi? Mikroskop al mas yapabildiniz mi? nceledi iniz topraklar n neden farkl oldu unu rendiniz mi?

Topra n olu umundaki farkl etmenleri

DE ERLEND RME

rendiniz mi?

Cevaplar n z cevap anahtar ile kar la t r n z ve do ru cevap say s n belirleyerek kendinizi de erlendiriniz. Hatal yan tlar iin bilgi konular n tekrar ediniz. T m yan tlar do ru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

23

RENME FAAL YET -2

( AMA
Mineral ve organik topraklar n yap lar n tan yabileceksiniz.

( ARA TIRMA )
Topraklar n ba l ca fiziksel zellikleri neler olabilir? Tart n z. Topraklar n fiziksel zelliklerini iyile tirebilmek iin neler yap l yor? Ara t r n z.

2. M NERAL VE ORGAN K TOPRAKLARIN ZELL KLER

2.1. Mineral Topraklar n zellikleri
Toprak karma k bir yap ya sahiptir. Topra n bitki geli imi a s ndan iyi bir fiziksel ko ulda olmas iin, hava, su ve kat maddelerin uyumlu oranlarda olmas gerekir. Bitki ya am n destekleyen toprak u zellikte olmal d r. Toprak, uygun miktarda ya mur veya sulama suyunun girmesine izin verecek oranda gzenekli olmal d r. Toprak ierisine giren sular, gzeneklerin fazla ve b y k olmas durumunda a r su ve besin maddesi kayb na neden olaca ndan gzeneklerin ok fazla ve b y k olmas istenmez. Nemi, bitki kklerinin gereksinimlerini kar layacak oranda tutmal d r. Fazla tutulmas durumunda taban suyu y kselecek bu da bitki geli imini olumsuz etkileyecektir. Bitki h crelerinin yeterli derecede iyi havalanmas na olanak verecek oranda oksijen iermeli, kkler nemli ortamdan etkilenmemelidir. Topra n fizi i, suyun ak ve depolanmas ndan, havan n toprak iindeki hareketinden, toprak tanelerinin b y kl nden, topra n b nyesinden, toprak s cakl ndan ve bunlarla ilgili olaylardan sorumlu bulunmaktad r. 2.1.1. Tane Bykl Toprak parac klar , kimyasal zellikleri ve ekilleri dikkate al nmadan yaln z boyutlar esas al narak grupland r l r. Bu ekilde grupland r lmaya toprak fraksiyonlar ad verilir. Topra olu turan taneler b y kl klerine gre kum, silt ve kil olmak zere temel fraksiyona ayr l r. Genel olarak toprak fraksiyonlar n n ap s n rlar ( mm ) a a daki ekildedir. 24

Fraksiyon Ad Kaba kum nce kum Silt Kil

ap S n r (mm) 2,0 - 0,2 0,2 - 0,02 0,02 - 0,002 0,002 ve bu de erden daha k k

Kil fraksiyonu: Tane yap s n n k k olmas , geni y zey toplam , plastiklik (uygulanan bas n alt nda ekil de i tirme ve kuvvet kald r ld nda kazan lm olan ekli koruma yetene i ), su ve katyonlar tutma gibi nemli fizikokimyasal zellikleri nedeniyle topra n kimyasal ve fiziksel aktif grubunu olu turmaktad r. Silt fraksiyonu: Kum ile kil fraksiyonu aras nda bir geit olu turur. Su tutma kapasitesi a s ndan kile benzer. Bunun yan nda mineral maddeleri iermesi a s ndan kuma benzer. Kum fraksiyonu: Tane yap s n n b y k olmas , d k y zey toplam , plastiklik, su ve katyonlar tutma zelliklerinin zay f olmas nedeniyle topra n kimyasal ve fiziksel olarak aktif olmayan kaba fraksiyonunu olu turur. Kum fraksiyonu kendi ierisinde kaba, ince, orta olmak zere gruplara ayr lm t r. Kaba yap ya sahip kum gzle rahatl kla gr lebilir. Su tutma kapasiteleri olduka d kt r. Kumlar kendi aras nda grup olu turamaz. nce kumlar ise kendi aralar nda birle ti inde k tle olu turabilir. Gzle fark edilemez. Su tutma kapasiteleri y ksektir.

Foto raf 2.1: Killi, kumlu, humuslu topraklara 2.1.2. Toprak Bnyesi (Toprak Tekstr)

rnek

Toprak k tlesini olu turan tanelerin b y kl k bak m ndan da l ve oranlar toprak b nyesini ifade eder. Toprak ierisinde yer alan kum, silt, kil fraksiyonlar n n y zde oran d r. Topra n olu umda yer alan taneciklerin b y kl k da l m n geni alanlarda de i tirmemiz zordur. Fakat daha dar kapsaml al t m zda toprak b nyesinde oynamalar yapabiliriz. Toprakta gerekle en fiziksel ve kimyasal reaksiyonlar, toprak b nyesi ve toprak taneciklerinin toplam y zeyi ile ilgilidir. Toprak tekst r , topra n fiziksel zellikleridir. Genellikle kumlu topraklar n geirgenli inin ve havalanmas n n iyi oldu u, kolay 25

i lenebildi i ve besin maddelerince fakir oldu u bilinmektedir. Bunun yan nda killi topraklarda ise tersi zelliklere sahip oldu u ortaya konmu tur. Toprak tekst r n n toprak zellikleri zerine yapt etkiler unlard r.

Topra n, bitki besin maddeleri ve su tutma kapasiteleri Topra n, i lenebilme g c Topra n, su ve erozyona kar dayan kl l k derecesi Topra n, geirgenli i Topra n, havalanmas ve s nma s s Toprak, verimlili ine etkisi

Toprak; kum, kil ve silt olarak grupta toplan rsa da daha sonra ayr nt l s n fland rma iin on iki gruba bl n r. Kum, t nl kum, t n, kumlu t n, kumlu killi t n, siltli t n, silt, siltli killi t n, killi t n, kumlu kil, siltli kil ve kil olarak ayr lmaktad r. 2.1.3. Toprak Yap s ( Toprak Strktr ) Kum, silt ve kil gibi toprak tanecikleri birle erek gruplar halinde bir araya gelir, e itli ekil ve b y kl kte do al k meler olu turur. Kum, silt, kil gibi toprak taneciklerinin kendi aralar nda olu turduklar gruplara agregat ( ped ) denir. Olu an k meler bir araya gelmesiyle de toprak str kt r olu ur. Toprak agregatlar n olu mas nda en nemli a ama, toprak taneciklerinin bir araya gelmesidir. Toprak taneciklerinin bir araya gelmesi ise e itli faktrlerin ve taneciklerin birbirine yap mas sonucu olur. Bitki geli imi ve toprak verimlili i a s ndan toprakta hava, su ve kat tanelerin devaml olarak, uygun oranda bulunmas gerekir. Kumlu ve a r killi topraklar n str kt r durumlar ok nemlidir. Kumlu topraklar tek taneli str kt rs z bir duruma sahip oldu undan suyu kolayl kla geirir ve bitkilerin su gereksinimini kar layamaz. Bitkiler kolayl kla solma noktas na gelir. Topraklar n verimlilik durumlar n d zenlemek iin hayvan g bresi veya ye il g bre ile topra n organik madde miktar art r lmal d r. Toprak str kt r bak m ndan nemli olan di er bir konu da suya dayan kl agregatlar n miktar d r. Toprakta bu ekilde olu um erozyon a s ndan nemlidir. Suya dayan kl agregatlar sland klar nda kolay da lmaz. Bu nedenle su ile birlikte ba ka yerlere ta nmalar zorla r. Toprak str kt r olu umunun mekanizmas olduka kar kt r. Toprak taneciklerinin birbirine yap mas nda ve agregatla mada rol oynayan kil, demir ve al minyum oksitler ile organik madde str kt r olu umunda nemli rol oynar. Str kt r olu umuna etki eden faktrleri u ekilde s ralayabiliriz. > Organik madde: Organik maddelerin ortaya kan yap t r c salg lar etkilidir. 26 ayr mas s ras nda

Bitki k kleri: Topraktaki suyu emerek tanecikleri birbirine eker, toprak taneciklerine bas n yaparak yap may art r r.

27

> > >

> >

Ticar gbreler: Hem bitki geli imini hem de verilen g bre iindeki katyonlar agregat olu umu art rmas d r. Toprakta ya ayan organizmalar: Toprakta ya ayan canl lar kard klar salg lar arac l yla tanecikleri birle imini artt r r. Toprak i leme ve bitki yeti tirme sistemleri: Arazinin i lenmesi ile organik maddenin ayr ma h z artmakta, organik madde miktar azalmakta, toprakta y kanma ve ya mur damlac klar n n st topra n sertle mesi etkisini art rmaktad r. Bunun sonucunda str kt r tahrip olur. Toprak tekstr: %12 - 35 kil bitki geli imi iin iyi, kil oran %35 zerinde ise bitki geli imi iin uygun de ildir. klim ko ullar : Orta d zeyde ya alan blge topraklar nda, az ya alan blgelere gre agregat olu umu daha fazlad r. Toprak str kt r n n bozulmas nda etki eden faktrler ise unlard r; R zgr Topraktaki slanma ve i me Zirai alet ve makinelerin hatal kullan lmas iddetli ya Gereksiz toprak i lemenin yap lmas

> > > > >

2.1.4. Toprak A rl klar ve Porozite Toprak, kat maddeler ile su ve havadan olu maktad r. Bu durumda iki t rl yo unluk ele al nmal d r. Do rudan do ruya topra meydana getiren parac klar n yo unlu u hesap edilebilir ki, burada bo luklar hacmi hesaba kat lmaz. Bir di er hesaplama eklinde ise toprak paralar aras ndaki bo luklar hacmi dikkate al n r. Tane yo unlu u g / cm3 olarak tan mlan r. rne in; d zg n k p biimindeki kat bir toprak tanesinin bir kenar 1 mm, a rl 2,65 mg ise bunun tane yo unlu u ya da zg l a rl 2,65 olacakt r. D nyada mineral topraklar n tane yo unlu u 2,50 - 2,80 aras nda de i mektedir. Fazla miktarda organik madde ieren topraklar n tane yo unlu u 2,5in alt na d mektedir. > Toprak zgl a rl : Belli bir miktar topra n kuru a rl n n, toprak parac klar n n kaplad hacme oran d r. Bo luklar hacmi hesaba kat lmaz. Toprak parac klar aras ndaki hava ve su oran topra n zg l a rl n etkilemez. rne in; 100 g toprak tart l r. Be y z santimetre k pl k bir silindirin yar s na kadar su konur. Taneler silindire bo alt l r iyice alkalan p suyun y zeyi yeni d zeyden eski d zey kar l r. Bunun de er olarak 40 oldu unu d nelim. Buna gre tane yo unlu u 100 / 40 = 2,5 olur. Bu i lem tane yo unlu u lmenin basit bir rne ini vermektedir. Tane yo unlu u topra n kolay de i meyen ve bu nedenle sabit say lan bir zelli idir. Toprak volm a rl : Do al yap daki topra n kuru a rl n n kaplad hacme oran d r. Burada toprak kitlesinin kaplad hacme, hem toprak 28

>

parac klar n n hacmi hem de bo luklar hacmi eklenir. Toprak parac klar aras ndaki hava ve su oran burada etkilidir. Porozite: Belli hacimdeki bir toprakta, kat toprak parac klar taraf ndan i gal edilmemi olan bo luklar n hacminin y zde oran olarak tan mlan r. Kat toprak parac klar aras ndaki bo luklara por ad verilir. Tarla ko ullar nda bo luklar su ve hava ile doludur. % POROZ TE =100 - Vol m A rl zg l A rl x 100

% POROZ TE= Tane yo unlu u hacim a rl Tane yo unlu u POROZ TE = 1- Hacim a rl Tane yo unlu u

x 100

rne in ; % 40 toplam gzeneklili e sahip bir toprakta, 100 cm3l k toprakta 40 cm3 bo luk oldu u anla l r. Topraklar n en nemli fiziksel zelliklerini olu turan vol m a rl ve porozite, topraktaki e itli faktrler ve farkl toprak tekst r ve str kt r ne ba l olarak nemli farkl l klar gsterir. rne in, toprak zerreleri aras ndaki bo luklar hacmi artt ka vol m a rl azal r. Porozite artar. zg l a rl k etkilenmez. Toprak zerreleri aras ndaki bo luklar hacminin azalmas ise vol m a rl n art r r. Poroziteyi azalt r. Str kt r olu umu iyi olan topraklarda bo luklar hacmi artmaktad r. S k k yap ya sahip olan topraklarda bo luklar hacmi azalmaktad r. Str kt r olu umu iyi olan topraklarda vol m a rl d k ancak porozite y ksektir. Toprakta kil mineralleri ve organik madde miktar n n fazla olmas toprakta agregat olu umunu art rmaktad r. Porozite artmaktad r. Bu durum da topra str kt r bak m ndan iyile tirmektedir. K sacas , kil ve organik madde kapsam y ksek olan topraklar n vol m a rl d k ve poroziteleri y ksektir. Organik madde ve kil ierikleri d k olan topraklar n ise vol m a rl y ksek, porozitesi d kt r.

2.1.5. Toprak K vam ve Toprak Tav

Toprak taneciklerinin gerek kendi kendisine yap mas ( kohezyon ) ve gerekse ba ka cisimlerle yap mas (adhezyon ) nedeniyle d bask lar kar s nda k r l p da lmaya ve ezilip b z lmeye kar dayan kl l n gsteren zelli e topra n k vam denir. K sacas , topra n ekil de i tirme ve kopmaya kar gstermi oldu u diren toprak k vam d r.

29

Toprak tav , topraklar n bitki yeti mesi ile ilgili fiziksel zellikleri olarak tan mlan r. Toprak e er tav nda ise, gev ek ve yumu ak bir yap olu turur, kolay i lenebilir. Toprak tav nda oldu unda; tohum yata olarak elveri lilik, fidelerin toprak y zeyine daha kolay k , bitki kklerinin toprakta rahat hareketleri en uygun ekilde sa lan r. Kumlu topraklar yeterli ba lay c maddeye sahip olmad klar ndan iyi bir k mele me gstermez. Byle topraklara organik madde ilave edilmesi, kum tanelerinin birbirine ba lanmas n sa lar. Bu sayede topra n tav da sa lanm olur. Bol miktarda organik madde ieren a r killi bir toprak genellikle yumu ak, da labilir ve kolay i lenebilir durumdad r. Topraklarda hava ve su kapasitesi, toprak i lenmesini ve bitki geli imini olumlu ynde etkileyecek d zeyde olmal d r. Bu ekildeki topraklar iin toprak tav nda terimi kullan lmaktad r.

2.1.6. Toprak Rengi

Topra n s nmas nda etkili bir faktrd r. Koyu renkli topraklar g ne nlar n daha fazla eker. Bu nedenle koyu renkli topraklar, a k renkli topraklara gre daha fazla s n r. Toprak renginin belirlenmesinde; topra n drenaj durumu, havalanma durumu, organik madde ieri i etkilidir. Organik madde ieri i y ksek ve nemli bir yap ya sahip topraklar koyu renklidir. Organik madde ayr mas artt ka toprak rengi koyula maktad r. Topra n rengi ayr ca topraktaki demir ve mangan bile iklerinden de etkilenir. Oksitlenmi demir ve mangan bile ikleri k rm z kahverengi renkte toprak olu tururken, demir bile ikleri ise ye ilimsi, sar ms renkli topraklar olu turur. Bunun yan nda s rekli su alt nda kalan toprak katmanlar nda gri renk hakimdir. S rekli y kanmaya maruz kalan topraklar ise a k gri renk al r. Kurak blgelerdeki topraklarda ise kalsiyum karbonat ve tuzlar birikti i iin beyaz renktedir.

2.2. Organik Topraklar n zellikleri

Topraklar b nyelerinde mineral madde, organik madde, hava ve su iermektedir. Yap lar nda % 20den fazla organik madde bulunan topraklara organik topraklar denir. Bu oran n alt nda yer alan topraklar ise mineral toprak olarak tan mlan r.

2.2.1. Organik Topraklar n Olu umu

Topraktaki organik madde bitkisel ve hayvansal kal nt lardan meydana gelmektedir. Su fazlal nedeniyle havan n ve oksijenin azalmas , d k s cakl kla birlikte mikroorganizmalar n al malar n s n rlay c etki yaparak bir yerde organik maddenin birikmesine neden olur. Ko ullar n de i mesine paralel olarak de i en bitki t rlerinin b rakt art klar, birbirleri zerine dizilerek farkl katmanlar halinde birikir. Bunlar zaman iinde toprak horizonlar n olu turur. Organik topraklar n olu umunda iki farkl i lem sz konusudur. 30

 Jeogenetik i lemler: Organik ana materyalin birikimi su ile yo un olan evre ko ullar nda olur. Organik materyalin birikiminde iklim, topografya ve hidrolojik ko ullar etkilidir. klim: Genellikle s cakl k, ya ve nemin etkisi alt nda gerekle ir. Fazla ya organik madde birikimini art r r. Ayr ca ok u noktalardaki s cakl klarda da bitki yeti emeyece inden organik madde birikimi sz konusu olamaz. Topografya: D z vadi tabanlar , gl yataklar ve su birikintilerinin bulundu u k s mlar organik maddenin olu mas iin ideal yerlerdir. Buralarda drenaj kt oldu undan havas z ortamda organik madde ayr mas yava lam t r. Hidrolojik ko ullar: Havas z ve su ile doymu yerlerde bitki yeti mesi s n rl d r. rne in, bu blgelerde yosun yeti mekte ve organik bile ik olarak asidik karakter gstermektedir. Pedogenetik i lemler: Ortamdan suyun ekilmesiyle birlikte bu i lemler ba lar. Fiziksel ve kimyasal olarak organik maddeler ayr makta ve C horizonu olu maktad r. Organik ana materyalden suyun ekilmesiyle birlikte atlaklar olu makta ve bu atlaklar aras na hava girmektedir. atlaklar artt ka da geirgenlik artmaktad r. Bunun sonucunda havan n artmas yla birlikte oksidasyon da artmakta, karbonhidrat ve proteinler paralanmaktad r. Organik madde art k ileri derecede ayr makta ve yeni bile ikler olu maktad r. 2.2.2. Organik Topraklar n S n fland r lmas Organik topraklar; Batakl k topraklar Turba topraklar olmak zere ikiye ayr l r. Batakl k topraklarda organik madde tamamen r yerek y lma gstermi tir. Ayr ma ileri derecede oldu u iin organik maddenin kayna bilinemez. Organik topraklar n % 50den fazla organik madde ierenlerine turba ad verilir. Turba topraklar nda organik madde k smen ayr arak y lma gsterir. Turbalar kendilerini olu turan ana materyalin t r ne ba l olarak grupta incelenir. kelti turbalar: Tatl su gllerinde, k k canl lar ve su bitkilerinin art klar n n birikmesi ile olu ur. kar lmadan nce ye ilimsi renkte olur daha sonra hava ile temas edince koyu gri rengi al r. Tar msal de eri d kt r. Lifli turbalar: Sazlar, kam lar ve yosunlar n geli meye ba lamas ndan sonra bunlar n art klar lifli olur. Zamanla ayr mas n ilerleterek tar mda kullan labilir. Odunsu turbalar: Lifli turbalar zerinde nce yapraklar n dken, sonra da yapraklar n dkmeyen a a t rleri geli meye ba lar. Bunlar n art klar ndan olu mu tur. Odunsu turbalar slak iken siyah renklidir. Tar mda kullan lmaktad r. 31

2.2.3. Toprak Organik Maddesinin Bile imi

Organik maddeler bitkisel ve hayvansal art klar n e idine ve ayr ma safhas na ba l olarak ierikleri de i ebilir. Organik maddenin bile iminde yer alan ba l ca maddeler eker, ni asta, sel loz, karbonhidrat, lignin, tannin, ya lar, mumlar, reineler, proteinler, pigmentler, kalsiyum, fosfor, k k rt, demir, magnezyum ve potasyum gibi elementlerdir. Ancak bunlar n ierisinde toprak organik maddesinin en b y k bile eni lignin ve proteindir. Topraklarda lignin ve protein y zdesi yakla k 25 -50 aras ndad r. 2.2.4. Toprakta Organik Maddenin Ayr ma rnleri Organik maddenin paralanmas sonucu ortaya kan en nemli madde humustur. e itli hayvan ve bitki art klar topra a kar t r ld nda mikroorganizmalar n (bakterilerin, mantarlar n, protozoa ve solucanlar n ) h cumuna u rar. Mikroorganizmalar n ayr t rd bu maddelerden bir k sm gaz halinde uarken, bir k sm da reyen mikroorganizmalar n olu umunda kullan l r. Toprak organik maddesinin ok az bir k sm canl organizmadan olu ur. Humus; a r derecede ayr maya u ram organik maddeye denir. Koyu renkli ve devaml de i ime u rayan materyaldir. Humusun hangi organik materyalden meydana geldi i anla lmaz.

2.2.5. Organik Topraklar n Ba l ca zellikleri ve Kullan m Alanlar

> > > > > > Organik topraklar n vol m a rl d kt r. Vol m a rl klar 0,20 - 0,30 g / cm3 kadard r. Tarladaki topraklar n genel olarak vol m a rl 1,25 -1,45 g / cm3 d r. Organik topraklar n su tutma kapasiteleri y ksektir. Organik topraklar kuru a rl n n 2 -3 kat suyu b nyelerine alabilir. Organik topraklar n bu zelli i fazla suya gereksinim duyan bitkiler iin idealdir. Organik topraklar str kt r bak m ndan bitki iin elveri lidir. Gzenekli bir yap ya sahiptir. Sebzecilikte rahatl kla kullan l r. Organik topraklar n katyon tutma ve de i tirme kapasitesi y ksektir. Bu zellik mineral topraklara gre daha iyidir. Organik topraklar asit reaksiyonlu topraklard r. Organik topraklar azot ve k k rte zengin, fosfor ve potasyumca fakirdir. Fakir olan elementler g breler arac l yla kar lanmal d r.

Organik topraklar n kalsiyum kapsam da y ksektir. Organik maddeler mineral yap daki topraklara ilave edilerek topraklar n fiziksel yap s n d zeltilir. Su tutma kapasitelerini art r r. Organik topraklar daha ok fidanl klar, seralar, im ve golf sahalar nda kullan lmaktad r.

32

U UYGULAMA

FAAL YET

}
gzenekli hacimdeki neriler > Ormanl k alandan, dere kenar ndan ve gl yataklar ndan toprak rne i al n z. > Ayn yerdeki toprak iinde farkl b y kl kte tanecikler oldu unu grd n z m ? > Farkl b y kl kteki taneciklerin suyu farkl h zla geirdi ini gzlemleyiniz. > Su ilave edildi inde avu iine ald topra a ekil verebildiniz mi? nz

lem Basamaklar
> e itli yerlerden bir miktar toprak al n z. > Ald n z topraklar farkl elekten geiriniz. > Elekten geirdi iniz ayn topraklar tart n z.

> Elekten geen farkl b y kl kteki topraklar n alt na t lbent koyarak ayn miktarda su dk n z. > Ayn hacimdeki farkl b y kl kteki topraklar n a rl klar n l n z. > Tartt n z topraklara ayn miktar su ilave ediniz. > Suyu hemen geiren topra a hayvan g bresi ilave ediniz. > Ayn b y kl kteki kaplar ierisine koydu unuz farkl topraklar n zerine su koyunuz. > Ald n z topraklar n rengi farkl olanlar ayr ayr g ne li ortama yerle tiriniz. > Bu toprak rneklerinin g n n belli saatlerinde toprak s cakl n l n z. > Topraklar n yap lar n ay rt ederek kumlu ve killi yap daki topraklarda apalama yap n z. __________________

> Hayvan g bresi ilave edilmi topra n suyu daha iyi tuttu unu gzlemleyiniz. > Topra n zerine koydu unuz suyun kaptan ta mamas na zen gsteriniz. > Her kaba ne kadar su koydu unuzu belirleyiniz. > Topraklar n rengi farkl la t ka s cakl ktaki de i imi ay rt ediniz. > Hangi toprakta daha rahat al t n z?

33

LME VE DE ERLEND RME

LME SORULARI A a da verilen de erlendirme bilgilerinizi l n z. sorular n

D
cevapland rarak faaliyete ili kin

1. Topra olu turan taneler b y kl klerine gre s n fland r ld nda a a dakilerden hangisi yer almaz? A) Kayalar B) Kum C) Kil D) Silt 2. A a dakilerden hangisi toprak taneciklerinden en k k yap ya sahiptir? A) Kaya B) Kum C) Kil D) Silt 3. A a dakilerden hangisi kumlu topra n zelliklerinden de ildir? A) Geirgenlik iyidir. B) Havalanma iyidir. C) Kolay i lenir. D) Besin maddece zengindir. 4. Toprak str kt r n n bozulmas nda a a dakilerden hangisi etkili de ildir? A) R zgar B) Ya C) Toprak i leme D) Organik madde ilavesi 5. Organik maddenin bile iminde a a dakilerden hangisi yer almaz? A) eker B) Siyan r C) Ni asta D) Lignin

DE ERLEND RME Cevaplar n z kontrol ediniz. Hatal yan tlar n z iin konuyu tekrar ediniz. Cevaplar n z tamamen do ru ise de erlendirme le ine geiniz.

34

B. UYGULAMALI TEST Uygulama faaliyetinde kazand n z bilgi ve beceriler do rultusunda tarladan, plajdan, soka n zdan ald n z topraklar inceleyerek aras ndaki a rl k farklar n , renklerindeki farkl l klar ara t r n z. Uygulamas n yap n z. Yapm oldu unuz al may a a daki kriterlere gre de erlendiriniz. DE ERLEND RME LE

DE ERLEND RME KR TERLER

nerilen yerlerden toprak ald n z m ? Farkl b y kl kteki topraklar n a rl klar n lt n z
m ?

Evet

Hay r

Topraklar n renklerinin farkl oldu unu ay rt edebildiniz mi? Terazide do ru l m yapabildlniz mi? nceledi iniz topraklar n neden farkl oldu unu rendiniz mi? Killi yap daki topraklarda toprak i leme yapmak ister misiniz? Topra n yap s n iyile tirmek iin z m retebilir misiniz?

DE ERLEND RME
Cevaplar n z cevap anahtar ile kar la t r n z ve do ru cevap say s n belirleyerek kendinizi de erlendiriniz. Hatal yan tlar iin bilgi konular n tekrar ediniz. T m yan tlar do ru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

35

RENME FAAL YET -3

( AMA )

Toprak yap s na etkileriyle toprak canl lar n tan yabileceksiniz.

( ARA TIRMA )
Toprakta bulunan bir h creli canl lar nelerdir? Liste yaparak arkada lar n zla kar la t r n z.

3. TOPRAK CANLILARI
3.1. Toprak Canl lar ve Topra n Biyolojik zellikleri
Toprak san ld gibi l bir k tle de ildir. Toprakta da hayat vard r. Toprak hayat , bitki kkleri ve ok say da bir h creli canl lardan olu ur. Toprakta bir h creli canl lardan ba ka baz memeli hayvanlar ve eklem bacakl lar da ya ar. Toprakta ya ayan mikroorganizmalar topra n ok k k bir bl m n olu turur. Ancak bu mikroorganizmalar topraktaki fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylardan sorumludur. Bu olaylar, topra n olu umu, bitkiler iin gerekli besin maddelerinin sa lanmas eklindedir. Toprak olu umu ve toprak verimlili i a s ndan nemli olan toprak canl lar n tan mak gerekir.

3.2. Toprakta Bulunan Canl lar n S n fland r lmas

Toprakta bulunan canl lar , bitkisel ve hayvansal olmak zere iki gruba ay rmak m mk nd r. Bitkisel gruba, bakteriler, mantarlar, aktinomositler ve algler girer. kinci grupta ise protozoalar, nematodlar, solucanlar ve di er canl lar yer al r.

3.2.1. Bitkisel Organizmalar

Bakteriler: Tek h creli bitkisel canl lard r. Toprakta en fazla bakteriler bulunur. Toprakta bulunan say s ortam artlar na gre de i ir. Bakteriler ortam artlar ve besin maddeleri uygunsa toprak k meleri etraf nda koloniler olu turur. Ko ullar bozuldu unda ise sporlar olu turarak canl l klar n s rd rmeye devam eder. 36

Toprakta ya ayan bakteriler beslenmelerine gre ikiye ayr l r. > > > Ototrof bakteriler: Bu bakteri t r inorganik maddeleri okside ederek enerji elde eder. Bu enerjiyi kullanarak da besin sentezler. Heterotrof bakteriler: Haz r besin alan bakterilerdir. Ortamda bulunan organik maddeleri ayr t rarak hem kendi besinlerini sa lar, hem de madde dng s sa lam olur. Mantarlar: Klorofil iermeyen ve enerji olarak organik maddeleri kullanan bitkisel canl lard r. Toprakta mevcut olan ok say daki organik bile ikler, mantarlar n aktiviteleri sonucu ayr r. Toprak str kt r olu umunda k f mantarlar nemli yer al r. Her t r toprak reaksiyonuna uyabilmektedir. zellikle asit karakterli topraklarda bakterilerin ya amas n n g oldu u yerlerde k f mantarlar n n aktiviteleri nemlidir. K f mantarlar , paralad klar maddelerin yar s n kendi v cutlar n n yap m nda kullan r. Her ortamda rahatl kla faaliyet gsterebildiklerinden toprak verimlili ine katk lar b y kt r.

c)Aktinomisitler: V cut yap lar bak m ndan k f mantarlar na benzer. Tek h crelidir. Misel uzant lar yla mantarlara, miselsiz olduklar nda bakterilere benzer. Aktinomisitler uygun ortam artlar nda t m topraklarda bol miktarda bulunur. yi havalanan topraklarda iyi geli ir. Toprakta asitlik y kseldike topraktaki faaliyetleri azalmaktad r. Toprakta taze organik madde varsa, toprak ntr veya hafif asidikse ve yeterince nem varsa aktinomisitler iin en uygun ortam var demektir. Kuru topraklarda da mantarlara gre daha dayan kl d r. Topraktaki di er organizmalara gre organik at klar paralama kabiliyetleri daha y ksek olan canl lard r. Ayn zamanda olumsuz ortam artlar na daha dayan kl d r. zellikle toprak str kt r n n olu mas nda ve devaml l nda k f mantar n n rol bakterilerden daha oktur. Asit karakterli orman topraklar nda bakteriler ya ayamad klar iin bu t r ortamlarda mantarlar zel neme sahiptir. Algler: Klorofil ta d klar iin besin sentezleyebilen canl lard r. Toprakta bulunan azot ve minerallerin organik maddeye dn mesini sa lar. Algler verimlili i y ksek topraklarda en uygun ekilde geli ir. Kimyasal g bre kullan lan topraklarda toprak y zeyinde meydana gelen ye il renk alg say s ndaki art gsterir. Ba l ca alg e itleri unlard r. 37

Ye il algler Mavi-ye il algler Sar - ye il algler Diatomalar

Resim 3.2 : Klorofil ieren ye il ve kahverengindeki algler Alglerin bitki b y mesine etkileri: Topra organik maddece zenginle tirir. Topra n havalanmas n sa lar. Atmosferdeki azotu topra a kazand r r.

Ayr ca algler organik maddelerin ayr t r lmas na kat larak, baz kayalar ve mineralleri zerek toprak olu umunu da etkiler. 3.2.2. Hayvansal Organizmalar Protozoalar: Toprakta bulunan protozoalar bir h creli canl lard r. Di er canl lara gre toprakta olduka az say da bulunur. Haz r besin alan bu canl lar, di er protozoalar veya bakterileri paralayarak enerji elde eder. Baz lar ise bitkisel ve hayvansal at klar kullan r. Protozoalar n baz lar hayvanlarda ve insanlarda hastal k yapar. Genellikle oksijenli solunum yapan bu canl lar, topra n st k s mlar nda bulunur. Bakterilerin ya ad ve o ald yerler protozoalar iin de uygundur. Nematodlar: Toprakta ok say da bulunan mikroskobik canl lard r. En ok orman topra nda ya ar. Nematodlar n ya amas iin en fazla ihtiya duyduklar evre ko ulu sudur. Kurak ortamlarda dayan kl formlar olu turabilir. Nematodlar beslenmelerine gre e ittir: r k l beslenenler Toprakta ya ayan di er organizmalarla beslenenler Parazit beslenenler

38

Birinci beslenme grubuna girenler toprakta daha fazla bulunur. Bu gruptaki protozoalar madde dn m ne yard mc olur. nc grupta olanlar ise bitki kklerine zarar verir. Bitkilerde delik aarak ba ka parazitlerin bitkiye yerle melerini sa lar. Nematodlar n topra havaland rma yn nden faydas da bulunmaktad r. Solucanlar: Toprak solucanlar , tar m a s ndan olduka b y k neme sahiptir. Genellikle organik maddece zengin ve bol miktarda kalsiyum ieren topraklarda ya ar. Solucanlar n toprak olu umunda ve verimlili inde olduka nemli etkileri vard r. Topra n havalanmas n , su tutmas n d zenleyerek verimlili ini art r r. Di er organizmalar: Yukar da say lan organizmalar n d nda toprakta ba ka canl larda ya ar. Kemirgenler, salyangozlar, kar ncalar, r mcekler, k rkayaklar, tarla fareleri ve kr fareler de toprakta ya ayan canl lard r. Bu canl lar, topra n havalanmas nda, paralanmas nda ve yer de i tirmesinde rol oynar.

3.3. Toprak Organizmalar n n Ya ama Ko ullar

Toprakta ya ayan canl lar n e it ve miktarlar toprakta bulduklar ortam ko ullar na gre de i ir. Toprak organizmalar n n hayatsal faaliyetlerini s rd rebilmeleri iin gerekli faktrler unlard r. Toprak organik maddesi: Organik madde bulunduran topraklar, organik madde bulundurmayan topraklara gre daha ok organizma bar nd r r. Organik maddeler toprak canl lar iin besin ve enerji kayna d r. Ayr ca topra n havalanmas , su tutma kapasitesinin artmas toprak canl lar n n aktivitelerini art raca ndan topra nda verimlili ini art r r. Toprak s cakl : S cakl k toprak canl lar n n faaliyetlerini nemli l de etkiler. Toprak organizmalar iin en uygun s cakl k 2535 derecedir. D k s cakl klara dayan kl l k organizmaya gre de i ir. D k s cakl a en dayan kl canl lar bakterilerdir. Toprak nemi: Toprak canl lar iin nem iste i farkl d r. Y ksek yap l bitkiler iin uygun olan nem miktar toprak canl lar iin de uygundur. Toprak havas : Havada bulunan gazlar n miktar ve yo unlu u toprak organizmalar n n faaliyeti ve o almalar na etki eder. Havada bulunan oksijen oksidasyon olay iin, karbondioksit fotosentez iin, azot ise azot ba layan bakteriler iin nemlidir. Ayr ca topra n iyi havalanmas oksijenli solunum yapan canl lara, iyi havaland r lmamas oksijensiz solunum yapan canl lara yararl d r. Topra n asitlik ve baziklik durumu: Topra n asitli i ve bazikli i de toprak canl lar iin nemlidir. Asitli topraklarda mantarlar di er canl lara gre daha ok bulunur. Ancak genellikle bu canl lar ntr ortamlar sever. I k: G ne do rudan geldi inde toprak canl lar iin olumsuz etki yapar. Pek ok canl l r. Algler g ne na en fazla dayanan canl d r. Ancak onlar da fazla ktan zarar gr r.

39

3.4. Organizmalar n Toprak Verimlili ine Katk lar

Organizmalar n toprak verimlili ine etkilerini iki k s mda inceleyebiliriz.

3.4.1. Organizmalar n Toprak Verimlili ine Olumlu Katk lar

Toprak canl lar organik maddeleri ayr t rarak topra n mineral yn nden zenginle mesini sa larlar. Karbonhidrat, ya lar ve organik asitleri su ve karbondioksite kadar paralarlar. Azotlu bile ikleri de hava azotuna evirirler. Hava azotunu ba layarak bitkilerin kullanabilece i azotlu bile iklere evirir. Topraktaki organik asitlerin meydana gelmesini sa layarak mineralleri, bitkilerin kullanabilece i hale getirir. Toprak str kt r n n olu mas n sa lar. Liken ve algler gibi canl lar kard klar asitlerle kaya ve minerallerin kimyasal ve fiziksel olarak paralanmas n sa lar.

3.4.2. Organizmalar n Toprak Verimlili ine Olumsuz Katk lar

Toprakta bulunan azot ay r c canl lar, topraktaki azotun havaya kar mas n sa layarak toprakta bulunan azot miktar n n azalmas na neden olur. Baz bitki ve hayvanlar n hastalanmas na neden olur. Toprak canl lar n n kulland klar mineraller y ksek yap l bitkiler iin de nemlidir. Bitkilerin bu mineralleri elde etmelerini zorla t r r. Bu da bitki geli imini olumsuz etkiler. Toprak canl lar baz toksik madde kar r. Bu madde bitkilere zarar verir.

40

UYGULAMA FAAL YET

lem Basamaklar
> Bir miktar orman alt topra al n z. > Ald n z topra n zerine e me suyu koyunuz. > Topraktaki suyu s zerek ba ka bir kaba al n z. > Mikroskobu ayarlay n z. > Temiz lam ve lamel kullan n z. > S zd n z sudan bir damla alarak preparat haz rlay n z. > Mikroskopta inceleyiniz. > Ka e it canl grd n z? > Grd klerinizi arkada lar n zla kar la t r n z. > Haz rlad n z preparat mikroskopta inceleyiniz. > Grd n z bir h crelileri izgisiz k da iziniz. > Lam n zerine bir miktar pamuk koymay ihmal etmeyiniz. neriler > Ald n z topraklar farkl ortamlarda bekletiniz. > e me suyunun klorlanmam olmas na dikkat ediniz. > Mikroskop ayar n yaparken biyoloji retmeninden yard m al n z.

41

LME VE DE ERLEND RME

A a da verilen de erlendirme sorular n cevapland rarak faaliyete ili kin bilgilerinizi l n z. 1. Toprakta ya ayan hayvansal organizmalardan a a dakilerden hangisi do ru de ildir? A) Protozoalar B) Nematodlar C) Aktinomisetler D) Solucanlar 2. A a dakilerden hangisi toprakta yayg n olarak bulunan alglerden de ildir? A) Ye il algler B) K rm z algler C) Mavi-ye il algler D) Sar -ye il algler 3. Toprakta ya ayan mikroorganizmalar a a daki olaylardan hangisine kat lmaz? A)Biyolojik olaylara B) Kimyasal olaylara C) Fiziksel olaylara D) Radyoaktif olaylara 4. A a dakilerden hangisi toprakta en ok bulunan bitkisel canl lardand r? A) Mantarlar B) Bakteriler C) Aktinomisitler D) Algler 5. Bakteriler, uygun ortam bozuldu unda canl l klar n s rd rebilmeleri amac yla nas l hareket eder? A) Tohum reterek B)Spor olu turarak C) Misel olu turarak D) Ya amlar n s rd remezler. 6. Toprakta ya ayan en ilkel hayvan grubu hangisidir? A) Prozotoalar B) Rotiferler C) Nematodlar D) Solucanlar

7. Solucanlar n topraktaki hareketleri sonucu a a daki zelliklerden hangisi gerekle mez? A) Toprak verimlili i artar. B) Topra n su tutma kapasitesi artar. C) Toprak verimini azalt r. D) Toprak olu umunu sa lar. 8. A a dakilerden hangisi organizmalar n toprak zerine olumsuz etkisidir? A) Topra n olu umunu sa lamas B) Topra n verimini art rmas C) Toprak str kt r n n olu umunu sa lamas D)Toksik bile ikler ol umunu sa lamas 9. Toksik yap daki bile iklerin bitkiye ne gibi etkisi vard r? A) Bitkiye zarar verir. B) Bitkiye yarar sa lar. C) Bitkinin uzamas n sa lar. D)Bitkinin geli imini sa lar. 10. Toprak canl lar organik maddeleri ayr t rarak topra n yn nden zenginle mesini sonucu a a daki bile iklerden hangisi olu maz? A) Karbonhidrat B) Ya lar C)Su D)S lf rik Asit DE ERLEND RME Cevaplar n z kontrol ediniz. Hatal yan tlar n z iin konuyu tekrar ediniz. Cevaplar n z tamamen do ru ise de erlendirme le ine geiniz. 42 mineral

B. UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazand n z bilgi ve beceriler do rultusunda sera iindeki su birikintisinden ald n z rne i inceleyerek bir h creli canl lar tan y n z. Yapm oldu unuz al may a a daki kriterlere gre de erlendiriniz.

DE ERLEND RME LE DE ERLEND RME KR TERLER

Seradan ald g n z suyu dinlendirdiniz mi? Mikroskobu ayarlad n z m ? Preparat haz rlad n z m ? Mikroskopta incelemenizi yapt n z m ? Ka e it bir h creli canl grd n z?

Evet

Hay r

DE ERLEND RME
Cevaplar n z cevap anahtar ile kar la t r n z ve do ru cevap say s n belirleyerek kendinizi de erlendiriniz. Hatal yan tlar iin bilgi konular n tekrar ediniz. T m yan tlar do ru ise mod l de erlendirmeye geiniz.

43

MODL DE ERLEND RME

A a da verilen de erlendirme sorular n cevapland rarak mod le ili kin bilgilerinizi l n z. A a daki c mlelerde bo b rak lan yerlere uygun ifadeleri getiriniz. 1. Yo un ekilde sulaman n ard ndan topraktaki nemli l de azalacakt r. 2. Toprak havas atmosfer havas n n bir devam olup, atmosfer havas ile toprak havas aras nda devaml bir . sz konusudur. 3. Toprak havas n n de i ken olmas iklim ko ullar na ve .. ba l olarak de i ir. 4. Toprakta bulunan canl lar ve .. canl lar olarak iki grupta incelenir. 5. Toprak e itlerinin bir s n f alt nda toplanmas sonucu olu an en b y k kategoriye .. ismi verilir. 6. Ana materyalin etkisi; iklim, topografya organizma ve . faktrleri ile birlikte d n lmelidir. 7. Mikroorganizmalar n en nemli faaliyeti . mineralizasyonudur. 8. Topraktaki fazla ... uzakla t r lmas na drenaj denir. 9. Toprak ana materyalinden topra n olu u s ras nda kimyasal olaylar n gerekle tirilmesinde ok nemlidir. 10. Toprak parac klar kimyasal zellikleri ve ekilleri dikkate al nmaks z n sadece boyutlar esas al narak yap lan grupland rmaya .. ad verilir. 11. Toprak ierisinde yer alan kum, kil, silt oran na . ad verilir. 12. Toprak .., topra n fiziksel zelli idir. 13. Kum, silt, kil gibi toprak taneciklerinin kendi aralar nda olu turduklar gruplara .. ad verilir. 14. Toprak taneciklerinin kendi kendine yap mas na ve ba ka cisimlerle yap mas na ad verilir. 15. Toprakta bulunan canl lar , bitkisel ve hayvansal olmak zerde iki gruba ay rmak m mk nd r. .. gruba, bakteriler, mantarlar, aktinomositler, ve algler girer. grupta ise, protozoalar, nematodlar, solucanlar ve di er canl lar yer al r.

DE ERLEND RME
Cevaplar n z cevap anahtar ile kar la t r n z ve do ru cevap say n z belirleyerek kendinizi de erlendiriniz. Hatal yan tlar iin bilgi konular n tekrar ediniz. T m yan tlar n z do ru ise bir sonraki mod le geiniz. Mod l tamamlad n z. retmeninizle ileti ime geiniz.

44

RENME FAAL YET -1 CEVAP ANAHTARI 1 C 2 A 3 D 4 D 5 B 6 C 7 D 8 D 9 A 10 C

RENME FAAL YET -2 CEVAP ANAHTARI 1 A 2 C 3 D 4 D 5 B RENME FAAL YET -2 CEVAP ANAHTARI 1 C 2 B 3 D 4 B 5 B 6 A 7 C 8 D 9 A 10 D

MODL CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. HAVA DE M TOPRAK LEME SIKLI I B TK SEL, HAYVANSAL ORDO ZAMAN ORGAN K MADDE SUYUN SU TOPRAK FRAKS YONU TOPRAK BNYES TEKSTR AGREGAT KOHEZYON, ADHEZYON B TK SEL, HAYVANSAL

45

NER LEN KAYNAKLAR

> >

Do. Dr. KARAMAN R. Toprak Bilgisi, ABC Matbac l k ltd. ti, Ankara 2000 Prof. Dr. EPEL. N, Prof. Dr. M. BAHT YAR, K. I IK, M. ALTIN, U. GERAY, T. NEY , M. SARI, A. ZER, C. ERGN, Erozyonla Mcadele, Tema Vakf Yay nlar , stanbul 2000 Prof. Dr. AKALAN ., Toprak Bilgisi, Ankara niversitesi Ziraat Fak ltesi Yay nlar , Ankara 1987 Prof. Dr. ZBEK H., Toprak Bilgisi, ukurova niversitesi Ziraat Fak ltesi, Adana 1988 www.cevreorman.gov.tr www.cocukca.com www. biyolojidunyas .com

> > > > >

46

KAYNAKA_________ W
Do. Dr. KARAMAN R. Toprak Bilgisi, ABC Matbac l k ltd. ti, Ankara 2000. Prof. Dr. EPEL. N, Prof. Dr. M. BAHT YAR, K. I IK, M. ALTIN, U. GERAY, T. NEY , M. SARI, A. ZER, C. ERGN, Erozyonla Mcadele, Tema Vakf Yay nlar , stanbul 2000. Prof. Dr. AKALAN ., Toprak Bilgisi, Ankara niversitesi Ziraat Fak ltesi Yay nlar , Ankara 1987. Prof. Dr. ZBEK H., Toprak Bilgisi, ukurova niversitesi Ziraat Fak ltesi, Adana 1988. www.cevreorman.gov.tr www.cocukca.com www. biyolojidunyas .com

> >

> > > > >

47