HD

NSAN HAKLARI DERNE DYARBAKIR UBES

TRKYEDE TOPLU MEZARLAR RAPORU

21 EYLL 2011

GR Toplu mezarlar dnya apnda her dnem kendinden sz ettirmi, birok lkede yaanan savalar veya atmalarda o toplumlarn yzkaras bir olgu olarak gnmze kadar gelmitir. Gemiten gnmze neredeyse her toplu kym ve savalarn sonular, yllar veya onyllar sonra toplu mezarlarla ortaya km, tarihin kirlilikleri kendini toplu mezarlarla gnyzne vurmutur. te, lkemiz ve blgemizde de gemi yllarn katliamlar, atmalar, sivil lmleri, gnahsz insanlara reva grlen uygulamalar, bugn gnyzne kyor. Yani lkemizde yaanan tarihin kirlilikleri toplu mezarlarla bir bir ortaya seriliyor. lkemizde yaanan insann kann durduracak dzeye ulaan Toplu Mezar gereini ayrntl bir ekilde ele alacaz. Ancak, ncelikle toplu mezarlara genel bir bak iin toplu mezar olgusu, ilgili szlemeler, mezar hakk, toplu mezarlarla ilgili dnyada yaananlar ve toplu mezarlarn ksa bir tarihesine gz atalm. TOPLU MEZAR Birden ok ve ounlukla kimlikleri belli olmayan insan cesedinin gmld yerler toplu mezar olarak tanmlanyor. Bir yerin toplu mezar olarak kabul edilmesi iin orada en az ka bedenin olmas gerektii konusunda net bir tanmlama bulunmuyor ancak, toplu mezar uygulamas genellikle ok sayda insann lmesi veya ldrlmesinin ardndan grlyor. ok sayda insann lm sel, deprem gibi doal felaketler ve salgn hastalklar sonucunda gerekleirken ldrlme olay silahl atma, sava gibi durumlarda grlmektedir. Felaket veya salgnn ardndan gerekleen lmlerden sonra grlen toplu mezar uygulamas nceki yzyllarda cesetlerin geride kalanlara zarar vermemesi iin tercih edilen bir yntemdi ancak gnmz koullarnda artk grlmyor. Dier yandan silahl atma ve sava gibi nedenlerle yaanan toplu ldrmeler sonucunda toplu mezarlar gnmzde hala grlmektedir. Toplu mezarlar, uluslararas hukukun ihlal edilmesi olarak tanmlanabilir. Uluslararas alanda bu olgu byk oranda n plana knca, lm hakk olarak deerlendirebileceimiz, savalarda ldrlen kiilerin nizami bir ekilde defnedilmesi, kimlik tanmlamalarnn yaplmas ve kaydnn tutulmasna ilikin hkmler ieren Minnesota Protokol devreye girdi. MNNESOTA PROTOKOL Toplu mezarlarla ilgili bilinen en nemli uluslararas szleme Minnesota Protokoldr. Protokol, hukuk d, keyfi ve yargsz infaz phesi, ulusal veya yerel ceza hukukuna uygun olarak soruturulmas ve ceza yarglanmasna bavurulmas iin bamsz, bilimsel ve etkin soruturma iin delillerin salkl toplanmasn ngryor. Birlemi Milletler (BM) Ekonomik ve Sosyal Konseyi tarafndan 1982 ylnda, yargsz ve hukuk d infaz ve defin yaplmasna ilikin zel bir rportr grevlendirildi. Raportrn almalar sonucu 25 Mays 1989 ylnda genel kurula sunulan ve kabul edilen Hukuk D ve Yargsz nfazlarn Hukuki Adan Soruturulmasna ilikin Minnesota Protokol'n 87 lke imzalad. Ancak Trkiye bu protokole ykmllklerinden kanarak, ekinceli imza koydu. Bilimsel, ak aratrma, bamsz komisyon ve sulularn yarglanmas gibi ana eksene oturan protokolde insanlk sular, soykrm ya da toplu kymlarn bir daha yaanmamas iin devletlere nleyici tavsiye ve ykmllklerde bulunuluyor. Soruturmann kapsad alanlar: *Siyasi suikastlar, *Cezaevi ve gzaltnda yaplan ikence ve kt muamelelerden kaynaklanan lmler, *Zorla "kaybedilme"den kaynaklanan lmler, *Kolluk kuvvetlerinin ar g kullanmasndan kaynaklanan lmler, *Usulne uygun yarglama yaplmakszn gerekleen infazlar, *Soykrm eylemleri.

Toplu mezarlarn almasnn hukuki ve tbbi birtakm kurallara baland protokolde pheli lm ve toplu mezarlarda bulunan cesetlere otopsinin nasl yaplaca ayrntl bir ekilde anlatlyor. Bu sralama ise, kurbann kimliini belirlemek, lmle ilgili olan ve sorumlular hakknda yaplacak cezai yaptrma yardmc olacak nitelikteki tm delilleri ortaya karmak ve muhafaza etmek, olas tanklarn kimliklerini tespit etmek ve lm olay ile ilgili ifadelerini almak, lmn nedenini, eklini, yerini ve zamann, lmle sonulanan olaylar rntsn ve eylemleri belirlemek, lm olayna karm kiilerin kimliklerinin tespiti ve yakalayp mahkeme nne karmak ve delillerin tam incelenmesini salamak iin bamsz bir soruturma komisyonu kurmak eklinde belirleniyor. Protokolde dikkat ekici ve Trkiye'nin ekince koyduu maddelerden biri ise bamsz ve yetkili kiilerden oluan komisyon kurulmas tavsiyesidir. Protokolde ayrca, bu komisyonun bamsz ve gvenilir olmas art kouluyor. Bu art ve komisyonun nitelikleri u cmlelerle dile getiriliyor: Hkmetler tam yetkili ve bamsz bir komisyon kurarak aratrmaya balamal. Komisyon; tarafsz, yetkinlikleri ve bamszlklar kabul grm kiilerden olumal. Tarafszla glge drlmemesi iin komisyon yelerinin, muhtemel herhangi bir kii, kamu organ, siyasi parti, ya da rgtle balantl olmamas gerekir. Oluacak komisyonda yer alacak kiilerin ise, hukuku, adli tp uzman ve bilim insanlarndan olumas gerektii kaydediliyor. Olay yeri incelemesine ilikin ayrntl anlatmn olduu protokoln ilgili maddesi yle: *Yasa uygulayclar soruturmay yrtmekle grevli kiilere tam yetki ve destek vermeli. *Hkmet ya da devlet kurumlar ile koordineli yaplacak almalar iin, cesedin bulunduu alann evresinin en az 500 metre mesafe ile kapatlmas. *Sadece soruturmay yrteceklerin alana giriine izin verilmesi. *Olay yeri inceleme ve kaz srasnda her ann fotoraflandrlmas. *len kurbann lm eklinin muhafaza edilerek karlmas. Protokolde, mezarn nasl almas ve alrken kimlerin bulunmas gerektii ise yle sralanyor: *Gmnn yeniden meydana karlmas olay yeri incelemesine verilen ayn bilimsel zen ile ele alnmaldr. *almalarn balatlmas ile danman fiziksel antropolog veya arkeolog arasnda koordinasyon iinde yrtlmelidir. *nsan ceset kalntlar sklkla adli antropoloji teknikleri hakknda tecrbesi olmayan adli kolluk grevlileri, mezarlk iileri tarafndan mezardan karlmaktadr. Bu yolla ok deerli bilgiler kaybolabilecei gibi bazen aslsz bilgiler yaratlabilir. Eitimsiz kiiler tarafndan mezar ama ileminin yaplmas yasaklanmaldr. *Danman antropolog mezar ama ilemini yrtmek ya da denetlemek zere sahada bulunmaldr. *Her bir gmk tipinin kazlmasna zel problemler ve sreler elik eder. Kazdan elde edilen bilginin miktar gmn durumu hakknda bilgi ve deneyime dayanan karara baldr. *Son rapor kaz sreciyle ilgili bir mantk iermelidir. Faili mehul, toplu ldrme gibi olaylarda yaamn yitirenlerin otopsi incelemesinde bilimsel ve tam bamsz bir almay neren protokoln bu kriterleri ise yle; *Kiinin lm an ve ekli iin ayrntl tbbi yardm alnmas, *Kurbanlarda cinsel saldr izlerinin tespit edilip, kayt altna alnmas, *Olay yeri evresinde phe uyandracak izler uzmanlarca toplanmal, *Tabanca mermi ekirdei gibi delillerin ve kullanlan silahlarn ayrca incelenmesi, *Su mahallinin ayrntl bir ekilde krokisinin karlmas. Protokol metnin yaplmas nerilen hususlar blmnde unlara yer veriliyor: *Toplanan delillerle birlikte soruturmann ve suluya ulamann yntemine ilikin ayrntl alma yaplr.

*Bu konuda ncelikli olarak tank ve madur yaknlarnn grleri dikkate alnr. *Delillerin ortaya karlmasnn ardndan otopsi ilemleri yine komisyonda yer alacak olan bamsz bilim insanlarnca yaplr. *Ortaya kan otopsi sonularnn ilgili tm kesimlerle paylalr. *lenlerin ailelerine ve onlarn vekillerine, soruturmaya ilikin her trl bilgi verilir, haberdar edilir, bata delilleri varsa ulatrmalar iin her trl yardm yaplr. *lenin yaknnn otopsi iin bamsz bilim insan isteme ve seme hakk vardr *Makul sre iinde yaplan aratrmalarn ardndan, sonular kamuoyuna komisyon tarafndan aklanr ve ceset yaknlarna teslim edilir. *Tarihiler, gazeteciler, avukatlar, yarglar, dier hekimler ve kamu temsilcileri otopsiyi ve onun bulgularn deerlendirmek iin bir kstas olarak bu otopsi protokoln kullanabilirler. Bilimsel, ak aratrma, bamsz komisyon ve sulularn yarglanmas gibi ana eksene oturan protokoln son blmnde ise insanlk sular, soykrm ya da toplu kymlarn bir daha yaanmamas iin nlem bal altndaki son blmde devletlerin ykmllkleri yle sralanyor: *Devletler hukuk d keyfi yargsz infazlar kanunla yasaklayacaklar ve bu tr infazlar yapanlar yarglamakta tereddt etmeyecekler. *Sava ve sava tehdidi, i siyasal, istikrarszlk veya dier olaanst haller dahil olmak zere istisnai koullar, bu tr infazlarn gerekesi olarak ileri srlemez. *Bu tr infazlar atmal hallerde geerli olsa dahi bir kamu alannn veya resmi grevi ifa eden kiinin kendisi ve yannda bu suu ileyen bir bakasna gz yummas ve maruz grmesi sz konusu olamaz. *Devletler, amirin veya kamu grevlilerinin dier kiileri hukuk d, keyfi ve yargsz infazlar gerekletirmeleri iin yetkilendirmek veya tevik etmek zere emir vermelerini yasaklamaldr. *lkelerin hukuk d keyfi ve yargsz infazlarn gerekletirilmesi ynnde makul phelerinin bulunduu devletler de dahil olmak zere tm devletler konuya ilikin uluslararas soruturmalar yaplmas iin ibirlii iinde bulunacaktr. ULUSLARARASI YARDIM Bir lkede toplu mezarlar konusunda kapsaml alma yrtldnde ve devletler bu konuda giriim balattnda uluslararas kurum ve kurululardan yardm ve destek istenebilir. Uluslararas alandan yardm ve destei alnabilecek kurumlarn banda Birlemi Milletler nsan Haklar Komisyonu ve Uluslararas Kzl Ha rgt ilk akla gelen organizasyonlardr. Adli tp ve toplu mezar konusunda uzman bir dier organizasyon ise Boston merkezli nsan Haklar in Hekimler (Physicians for Human Rights) olarak grlebilir. 1987 ylnda kurulan nsan Haklar in Hekimler, Bosna, Irak, Guatemala, Polonya gibi lkelerde adli tp projeleri yrtm bir organizasyondur. Ancak bu kurululardan bazlarndan yardm alabilmek iin toplu mezarlarn bulunduu lkenin Minnesota Protokoln kabul etmi ve Kayplar Szlemesini imzalam olmas gerekmektedir.

DNYADA TOPLU MEZARLAR Balarken belirttiimiz gibi, toplu mezarlar dnya apnda her dnem kendinden sz ettirmitir. Ancak son 20 ylda toplu mezarlara ilikin vakalar daha belirgin bir ekilde ortaya kmtr. Arjantin, Kamboya, Guatemala, El Salvador, Ruanda, Zaire, Burundi, Honduras, Etiyopya, Bosna, Kosova, Afganistan, eenistan ve Irak gibi lkeler, son yllarda toplu mezarlarn ortaya kt lkeler arasnda yer alyor. Arjantin, Bosna, Kamboya ve Irak gibi lkelerde toplu mezarlara ilikin almalar yrtlrken, bu almalarda bata adli tptan ekipler olmak zere hukukular, sivil toplum kurulular ve insan haklar savunucular yer alarak birok olayn aa kmasna yardmc olmulardr. Toplu mezarlarn grld lkelerin tamamnda silahl atma veya sava yaanmtr. Zamanla bu savalarn bitmesinin ardndan

gerek tanklklar, gerekse uluslararas kurulularn giriimleri sonucu toplu mezarlarn aa ktn syleyebiliriz. lkemizde toplu mezar konusunun yeni yeni gndemdeki yerini aldn hesaba katarsak, bu konuda atacamz ok adm olduunu sylemekte yarar var. Ancak bundan nce dnya lkelerinde zellikle toplu mezarlarn youn ortaya kt lkelerde neler yaandna bakmak gerekiyor. Toplu mezarlara ilikin almalarn yapld birka lkeden rnekler verecek olursak; Arjantin; Cunta dneminde binlerce sivilin kaybedildii Arjantindeki toplu mezar almalar uzman ekipler tarafndan gerekletirildi. Adli tp uzmanlarnn toplad bilimsel kantlar kaybedilen binlerce sivilin cunta dneminde infaz edildiini ortaya koyuyordu. Bu kantlar, cuntay gerekletiren 9 generalin 1985 ylnda yargland davada kant olarak sunuldu. Yarglanan generallerden 5i sava suu iledikleri sulamasyla hkm giydi. Bosna; Bosnada kazlan ve yetikin erkek ve ocuklardan oluan yaklak 7 bin Srebrenitsal Mslmana ait toplu mezar, Bosnada yaanan vaheti byk lde gzler nne seriyordu. 1995 ylnda gerekleen olayda, Bosnal Srp liderler erkeklerin silahl olduu ve atmada ldn iddiasnda bulunmasna karn alan mezarlar bunun tersini kantlad. Adli tp kantlar Bosnadaki toplu mezarlarda bulunanlarn Bosnal Mslman siviller olduu ve infaz edildiklerini kantlyordu. Sava bittikten sonra uzmanlar btn Bosna'da 300'den fazla toplu mezar bulmu ve buralardan yaklak 17 bin ceset karmlardr. Toplu mezarlarn ortaya kmasndan sonra Bosnada insanlk suu iledii ileri srlen baz yneticiler ve rtbeli askerler sulu bulunmutu. Kamboya; Toplamda 1.5 milyon kiinin ldrld belirtilen Kamboyada en nemli olgulardan biri toplu mezarlard. Kzl Kmer iktidar dneminde gerekleen katliamlar, bir insanlk dramn da beraberinde getirmiti. 1997 ylnda Kamboya Hkmeti jenosit mahkemesi oluturulmas konusunda Birlemi Milletlerden (BM) yardm istedi. Kamboya ve uluslararas yasalarn karmas olarak nihaileen mahkemenin ekli ve yapsnn netlemesi 9 yl srd. Irak; Dnya apnda en byk jenosidin yaand lkelerin banda Irak geliyor. Saddam Hseyin iktidar dneminde ldrlen ve toplu mezarlara konulan kiilerin says onbinlerle ifade edilse de henz net say tam olarak bilinmiyor. zellikle Krtlere ynelik gerekletirilen enfal katliam Baas rejiminin Irakta gerekletirdii en byk katliamlarn banda geliyordu. 2003 ylnda Baas rejiminin yklmas ve lkede yeni bir ina sreci balamasnn ardndan Saddem dneminde yaanan vahet de bir bir gn yzne kmaya balad. Irak Hkmeti ve Federal Krdistan Blge Hkmetinin gerekletirdii almalar sonucunda bugne kadar Irakta 259 toplu mezar ortaya karld. 250 binin zerinde kiinin ldrld tahmin edilen Irakta tespit edilen toplu mezarlarda yzlerce katliam maduru kii bulunduu belirtiliyor. Iraktaki toplu mezarlara ilikin alma Amerikal uzmanlardan oluan Rejim Sular rtibat Ofisi (RCLO) tarafndan yrtlrken, uluslararas baz kurulular da toplu mezar konusundaki almalara destek veriyor. TRKYEDE TOPLU MEZARLAR Trkiyede gemi yllarn katliamlar, atmalar, sivil lmleri, toplu mezarlarla bugn gn yzne kyor. Raporumuzun bu blmnde Trkiyede toplu mezarlarn ksa bir tarihesine deindikten sonra neredeyse tamam Dou ve Gneydou Anadolu Blgesinde olan toplu mezarlarn ayrntl verilerine yer vereceiz.

Trkiye, jeopolitik konumu gerei her dnem savalarn yaand nemli bir merkez olmutur. Ancak Trkiyede toplu mezar olgusunu n plana karabilecek olaylar, baka lkelerle yaad savalar deil, kendi ierisinde gerekletirdii jenosid, tehcir ve blgesel katliamlardr. Bunlarn banda da Ermeni Soykrm gelmektedir. 1,5 milyon Ermeninin tehcir edildii lkemizde, ok byk katliamlar yaand artk gnmzde daha net bir ekilde biliniyor. Ancak, o dneme ait kaytlarn yannda, kantlar oluturabilecek dzeyde henz net bir bulguya ulalm deil. Birok alanda o dnemden kalma toplu mezarlarn olduu bilinmesine ramen, bugne kadar (bir iki yer dnda) bu ynl bir alma yrtlmemitir. Cumhuriyet ncesi bu katliamdan sonra yaanan en byk katliam olaylar ise, 1925ten balayan ve 1938 ylna kadar neredeyse kesintisiz devam eden Krt isyanlar ve bu isyanlarn bastrlmas sonras ortaya kan katliamlardr. Bu isyanlarn banda gelen ex Sait isyan, Dersim isyan, Ar isyan gibi isyanlar, bu isimlerinin yan sra katliam adlaryla da gndeme gelmitir. Dnemin tanklklar, gnmze ulam belgeler ve devlet arivlerinden anlalyor ki, bahsettiimiz bu isyan sreci srekli kanla bastrlm ve binlerce Krt toplu halde katliamlarn kurban olmutur. Bu belgeler ve tanklklar haricinde bugne kadar katliamlar belgeleyebilecek kalntlara ok fazla rastlanmamtr. Bunda en byk neden ise, bu alanda henz bir alma yaplmay olarak gsterilebilir. Ancak geldiimiz noktada, lkemizdeki toplu mezarlarn zayf da olsa gndeme gelmesi o dneme ait baz kalntlar da bir bir ortaya karyor. Hazrladmz Toplu Mezar Raporunda da grlecei zere, Dersimde isyan dneminden kald belirtilen ierisinde 230 kiinin bulunduu toplu mezar ile Binglde eyh Sait isyannda 84 kiinin diri diri yakld kydeki toplu mezar bunlara rnek tekil edecek nitelikte. Ksaca gemi tarihe deindikten sonra, gnmzde toplu mezarlar gndemimize tayan ve 30 yl akn sredir devam eden dk younluklu savaa geleceiz. 1984 ylnda silahl eylemleri balatan PKK ile Trkiye gvenlik gleri arasnda gerekleen bu uzun soluklu atmal dnem, beraberinde her savan yaratt kirlilikleri de getirmitir. Devleti ynetenlerin PKK ile mcadelede yetersiz ve etkisiz kaldklarn hissettikleri dnemde silahl rgt destekledikleri savyla sivil halka ynelik amansz bir mcadele ierisine girdi. Yaanan bu srete binlerce sivil ve silahsz vatanda, ya karlarak kaybedildi veya sokak ortasnda kurunlanarak faili mehul cinayetlere kurban gitti. Kimi zamanlar ise, kylerde toplu katliamlara, toplu karlmalara maruz kaldlar. Sivil vatandalarn yan sra lmlerin byk oranda artt 90l yllarda, atmalarda yaamn yitiren PKK militanlar, tm sava hukuku hie saylarak toplu halde gmlmeye balanm, cenazelerini isteyen aileler her seferinde eli bo bir ekilde geri evrilmitir. te tm bu toplu kaybedilmeler, ve savan pervasz yz, Trkiye halklarn toplu mezarlarla tantrmaya balad. Newala Qasaba ile balayan sre Blgemizde toplu mezar olay ilk olarak 1989 ylnda gndeme geldi. Bu tarihlerde blge genelinde bir aratrma yapan Gazeteci Gnay Aslan, Siirt'e bal Newala Qasaba'da (Kasaplar Deresi) ok sayda cesedin olduunu tespit etti. Aslan'n tespitleri sonucunda aralarnda PKK'nin askeri kanad ARGK'nin ilk komutan olan ve Gabar Da'nda kan atmada yaamn yitiren Agit Kod adl Mahsum Korkmaz ve atmalarda yaamn yitiren birok PKK gerillasnn bulunduu 73 kiinin ismine rastlanmt. Gnay Aslan o dnemde olayn peini brakmam ve alt 2000'e Doru Dergisi'nde toplu mezarlarn dosya haberini yapmt. Aslan ayrca 20 Haziran 1989 tarihinde zalp Cumhuriyet Savcl kanalyla Siirt Cumhuriyet Basavcl'na bir dilekeyle bavurarak, elde ettii bilgilerin aratrlmasn istemiti. Aslan'n bavuru dosyasnda, cesetleri Newala Qasaba'ya atlan 73 kiilik isim listesi de bulunuyordu. Ancak Kasaplar Deresindeki toplu mezarlarda bulunan kii saysnn 73n ok zerinde olduu ileri srlyor. Nitekim dnemin HD Siirt ube Bakan Evin iek, yapt aratrmalar sonucu Kasaplar Deresine atlan PKK militan ve sivil 98 kiinin ismine ulamt. Toplu mezar iddialar zerine dnemin baz siyasi parti temsilcilerinin giriimi ile

Kasaplar Deresinde bir kaz almas yapld ve yaplan kaz sonucu 8 kiiye ait cenazeye ulald. Hizbullahn Mezar Evleri 90l yllarda savan youn bir ekilde yaanmas sonucu yaamn yitiren siviller ve rgt militanlarnn toplu bir ekilde gmlmesiyle oluan toplu mezarlar Newala Qasaba olayndan sonra uzun bir sre gndeme gelmedi. 2000 ylnda ise Trkiye ilgin bir vakayla, yani mezar evlerle tant. Bu dehet verici manzaray yaratan da blgede Hizbul-Kontra olarak bilinen Hizbullah rgt oldu. Yapt eylemlerle 90l yllarda kamuoyunun gndemine gelmeye balayan Hizbullah rgtne ynelik operasyon stanbulda 17 Ocak 2000 tarihinde yapld. Polis, aralarnda Zehra Vakf Bakan zzettin Yldrm'n da bulunduu iadamlarnn karlmadan nce cep telefonlaryla yaptklar grme ve mesajlar inceledi ve Kanlca Kaptanlar Mahallesi Mhendis kmaz Sokak'taki bir eve baskn dzenlendi. Polisin rgt yeleriyle girdii ve televizyonlar tarafndan naklen yaynlanan 4.5 saatlik operasyon sonucunda evde bulunan Hizbullah rgt lideri Hseyin Veliolu l, rgtn Marmara ve Ege sorumlusu Edip Gm ve askeri kanat sorumlusu Cemal Tutar sa olarak ele geirildi. Evde yaplan aramada, slamc yazar Konca Kuri ve Malki cinayeti davas san Mehmet Smbln sorguland video kasetler, kayp 11 iadamnn da aralarnda bulunduu yz kiilik karlacak insan listesi de bulundu. Operasyondan iki gn sonra Edip Gmn ifadesi dorultusunda skdarda bir eve yaplan operasyonla da Hizbullahn, ei grlmemi bir toplu mezar vahetine giritii ortaya kt. Evin kazlan her kesinden topraa gmlm cesetler kt. Elleri ve ayaklar bal olan ve cenin pozisyonunda gmlen 10 cesetten bazlarnn kafatasnda beton ivisi bulunduu, kol ve bacaklarnn krld ve kesildii, maktullerin ikenceye maruz kaldklar belirlendi. Yakalananlarn ifadeleri dorultusunda Etimesgut'ta bir gecekondu olan evin bodrum katnda yaplan kazlarda stanbul'daki gibi elleri arkadan bal ve plak gmlm 3 ceset bulundu. Trkiye genelinde srdrlen operasyonlar erevesinde 21 Ocak 2000'de Konyann Meram lesinde dzenlenen operasyonda da bir evin bodrum katnda, biri kadn 3 cesede ulald. stanbul'da 28 Ocak 2000de Kartal avuolu Mahallesinde villa tipi evde yaplan aramada da 9 ceset bulundu. Bat illerindeki mezar evlerin bulunmasnn ardndan gzler binlerce kaybn bulunduu blgeye evrildi. rgtn ele geen belgeleri dorultusunda Diyarbakr'da bir mezar evde kaz almas yapld ve rm cesetlere rastland. 4 gn boyunca sren kaz almalar sonucunda ayn evden 11 ceset karld. Beykoz operasyonun ardndan 19u stanbul skdar ve Kartalda olmak zere, Diyarbakr Mardinkapda, Tarsusta, Konyada, Ankarada ve Batmanda bulunan mezar evlerden tam 52 kiinin cesedi kartld. Unutulmaya yz tutmu mezar evler 2006 ylnda tekrar ortaya kt. rnakn Cizre lesinde Hizbullaha ait olduu ne srln bir evin bahesinde yaplan kazda 2 kiiye ait kafatas ve kemikler bulundu. Sivil Kayplar ve Toplu Mezarlar Toplu mezarlarla gndeme gelen blgede sonraki yllarda ard arkas kesilmeyen insan cesetleri kmaya balad. 2003 ylnda Diyarbakrn Kulp lesinde askerler tarafndan gzaltna alnarak kaybedilen 8 sivil kylnn bulunduu toplu mezar, 2004 ylnda yine Kulp lesinde askerler tarafndan karlarak katledilen 11 kylnn ierisinde bulunduu toplu mezar, 2005 ylnda askerler tarafndan karlarak kaybedilen 2 sivil vatandaa ait toplu mezar bulundu. Toplu mezarlarn bir bir ortaya kmasndan sonra nsan Haklar Dernei nclnde yrtlen almalar sonucunda blgede aslnda yzlerce toplu mezarn var olduu, ancak henz bunlarn varl konusunda bir bilginin olmad ortaya kt. Bu tarihlerden itibaren neredeyse her gn toplu mezarlara ilikin ihbarlar alnmaya baland ve ihbarlar sonucu gidilen her alanda toplu mezarlarla karlald.

NTERAKTF TOPLU MEZAR HARTASI nsan Haklar Dernei Diyarbakr ubesi olarak, gemite yaananlarn gn yzne kmasna ufak bir katk sunmak amacyla bylesi bir alma ierisine girdik. Ancak sadece raporlamayla yetinmemek amacyla bir ilki gerekletirerek, raporumuzda yer alan verilerin ierisinde yer alaca bir nteraktif Toplu Mezar Haritas oluturduk. *www.ihddiyarbakir.org web sitesi zerinden hazrladmz Toplu Mezar Haritas Google Maps tabanl olup, srekli gncellenebilir zellie sahip. *Harita, toplu mezarlarn yerlerini bulunduu yere yakn koordinatlaryla gstermektedir. *Kolay bir kullanma sahip olan harita, toplu mezarlarn bulunduu blgeleri illere gre ayrabilme seeneini sunuyor. *Alan veya almayan eklinde katagorize edilebilen harita, normal illere gre gsteriminin yannda uydu zerinden blgenin yakndan izlenebilmesini de salyor. Haritadaki oklar sayesinde toplu mezarn bulunduu blge istenilen yaknlk dzeyine getirilebiliyor. *Bulunmak istenen yer veya ismin arama blmnden kolayca aranabildii haritada, ayrca istatistik blmyle bugn kadar ka mezarn ve mezarlarda bulunan kiilerin says grlebiliyor. *Haritann en nemli blmlerinden biri ise, Mezar iddia et blm. Sitemize giren ve toplu mezar haritasn inceleyen herhangi bir vatanda, haritada bulunmayan bir toplu mezar hakknda grg veya bilgiye sahip ise bu konudaki bilgisini bu blmden ihbar edebilecek. Bu ihbar, annda elimize ulaacaktr ve yaplan aratrma-inceleme sonucunda toplu mezara ilikin iddia dorulandktan sonra haritaya yerletirilecektir. Hazrladmz bu Toplu Mezar Raporunda anlattmz bu srelerde yaanan olaylar ieren kapsaml veriler sunuyoruz. Byk blm ubelerimiz tarafndan yaplan aratrmalar, tank ifadeleri ve bilgisi olan grg tanklarnn beyanlar sonucu ulalan toplu mezarlar, bir dnemin karanlna k tutacak niteliktedir.

nsan Haklar Dernei (HD) Diyarbakr ubesinin yapt aratrmalar sonucu elde ettii veriler nda var olduu iddia edilen ve bir ksm da alan toplu mezarlarn listesi ve ayrntl verileri yle;

LLERE GRE TOPLU MEZAR RAKAMLARI

TOPLU MEZAR DDALARI MEZAR K SAYISI SAYISI AILAN TOPLU MEZARLAR MEZAR K SAYISI SAYISI

TOPLAM MEZAR SAYISI K SAYISI

DYARBAKIR SRT BTLS HAKKAR BNGL VAN IRNAK BATMAN MARDN DERSM ELAZI ARI IDIR ARDAHAN KARS ADIYAMAN MALATYA GAZANTEP HATAY ANLIURFA HZBULLAH TOPLAM

24 35 32 33 32 18 12 10 13 3 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 224

270 368 462 347 430 257 199 187 91 245 54 53 14 19 7 17 5 10 8 15 3058

6 1 3 1 2 1 1 2 1

28 8 23 38 5 11 7 14 1

30 36 35 33 33 18 14 11 14 5 3 2 1 1 1 1 1 1 1

298 376 485 347 468 257 204 198 98 259 55 53 14 19 7 17 5 10 8 16 54 3248

1 10 29

1 54 190

2 10 253

LLERE GRE TOPLU MEZAR AYRINTILI VERLER TOPLU MEZAR DDALARI

DYARBAKIR *1992-93 Diyarbakr Kulp lesi Godern Ky krsal alan: atmada yaamn yitiren 14 PKK Militannn bulunduu toplu mezar. *Haziran 1993 Diyarbakr Kulp lesi Yaylak (Eskar) Ky Geliy Eskar mntkas: Kulp lesine bal Yaylak (Eskar) Ky Simetak Mezras krsalnda kan atmada yaamn yitiren ve ou rgte yeni katlmak isteyen sivil ve silahsz olan 12 kii kan atmada yaamn yitirdi. atmada yaamn yitiren 12 kii, daha sonra Geliy Eskar mntkasnda toplu halde gmld. *1993 Diyarbakr Bismil lesi Sanayi Mahallesi Mezarl: Bismil lesine bal Karabk (Qerebolke) Kynde devlet ile yaknlklar olduu iddia edilen kyller tarafndan zehirlenen 2 PKK militan ile iki ayr atmada yaamn yitiren 5 PKKlinin kyafetleri ile toplu halde gmld Bismil Sanayi Mahalle Mezarlndaki toplu mezar. *1994 Diyarbakr Bismil lesi Sanayi Mahallesi Mezarl: Bismil Komando Taburu yaknlarnda kan atmada yaamn yitiren 2 PKK militan ile ayn tarihlerde askerler tarafndan gzaltna alndktan sonra kendilerinden bir daha haber alnamayan smail Tun ve Arap Gven adl sivil vatandalarn ierisinde bulunduu Sanayi Mahallesindeki toplu mezar. *1993-94 Diyarbakrn Lice lesi Zerra Ky krsal: eitli zamanlarda meydana gelen atmada yaamn yitiren 30a yakn PKK Militannn toplu olarak gmld toplu mezar. *1993-94 Diyarbakrn Kulp lesi Nirk Ky Kokan Mezras: Kyde bulunan bir eve geldikten sonra verilen ila sonucu bayltlan, daha sonra askerler tarafndan yargsz bir ekilde infaz edilerek ldrlen 18 PKK militannn gml olduu toplu mezar. *1994 Diyarbakr Lice lesi damlar (Bawerd) Ky: PKK Militanlar ve sivillere ait olduu belirtilen 10 kiiye ait cenazeler damlar Karakolunun garajnn dousunda bulunan alana toplu halde gmld toplu mezar. *1994 Diyarbakr Kulp lesi Kaniya Re civarnda em Sorun ve em Zireyin birletii nokta: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 14 PKK militannn olduu toplu mezar. *1995 Diyarbakr Dicle lesi merkez mezarl: Diclenin Boaz (Gozel) Ky ile Keleki (Kelkom) Ky arasnda bulunan dalk alanda yaplan operasyonda ikisi kadn 33 PKK militan zehirlenmek suretiyle ldrld ve kuruna dizildi. Bunlardan 31inin cenazesi ile mezarlna toplu halde gmld. *Ekim 1995 Diyarbakrn Silvan lesi Erkenci Ky krsal: atmada yaamn yitiren 4 PKK Militanndan ikisinin toplu halde gmld toplu mezar. *1995-96 Diyarbakr Hani lesi ile mezarl: Hani lesi Yukar Tural (el) Ky krsalnda kan atmada yaamn yitiren 5 PKK militannn ile mezarlnda toplu halde gmld toplu mezar. *1997 Diyarbakr Silvan lesi Erkencik (awo) Ky krsal: atmada yaamn yitiren 7 PKK militanndan 3nn gml olduu toplu mezar.

*1997 Diyarbakr Kulp lesi Andok Da krsal: atmada yaamn yitiren 8 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1997 Diyarbakr Kulp lesi ile mezarlnn alt taraf: Kulp lesine bal Temira Ky krsalnda kan atmada yaamn yitiren 7 PKK militannn atma sonras ile mezarlnda toplu halde gmld toplu mezar. *4 Kasm 1998 Diyarbakr Kulp lesi Karabulak (Nrk) Ky Kepezkaya (Kokan) Mezras: atmada yaamn yitiren 15 PKK militannn toplu halde gmld toplu mezar. *1998 Diyarbakr Kulp lesi Koka Ky krsal: atmada yaamn yitiren 17 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1998 Diyarbakr Lice lesi Ynlice Ky Dalit Mezras Goma Hec Xen mevkii: ki ayr atmada yaamn yitiren 2 PKK militannn gml olduu toplu mezar. *21 Eyll 1998 Diyarbakr Kulp ilesi krsal: atmada yaamn yitiren 9 PKK militannn askerler tarafndan toplu halde gmld toplu mezar. *Diyarbakr Lice lesi Sipinin Ky arkasndaki Boa (Kili) Tepesi yamac: atmada yaamn yitiren 17 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *Diyarbakr Dicle lesi merkez mezarl: eitli dnemlerde kan atmada yaamn yitiren 23 PKK militan erli beerli gruplar halinde merkez mezarlna gmlen toplu mezar. *Diyarbakr Dicle lesi Boaz (Gozel) Ky krsal: atmada yaamn yitiren 3 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *Diyarbakr Dicle lesi Deirmenci (Zr) Ky krsal: atmada yaamn yitiren 2 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *Diyarbakr Dicle lesi Kurunlu (Pirejman) Ky Detek alan: atmada yaamn yitiren 4 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *Diyarbakr Dicle lesi Krkpnar (Herdan) Ky Turnaqraq mezras arkas: atmada yaamn yitiren 7 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *26 Aralk 1997 Diyarbakr Bismil Kefnecal (Alabal) Ky mezarl: Karlarak kaybedilen Mehmet zdemire ait olduu iddiasyla alan mezarda 1 kiiye ait kemikler bulundu. DYARBAKIR TOPLAM: 30 MEZAR / 298 K SRT *1989 - Siirt Merkez Newala Qasaba (Kasaplar Deresi): ou PKK Militan 98 kiinin ldrldkten sonra atld geni bir alana yaylan toplu mezar. (Daha fazla olabilecei ynnde bilgiler var) *Eyll 1990 - Siirt Eruh lesi mezarl: Eyn Ky krsalnda kan atmada yaamn yitiren 9 PKK militannn cenazeleri Eruh le merkezinde bulunan mezarla topluca gmld.

*1990 Siirt Eruh lesi Glgelikonak (Hilloka) Ky: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 1 PKK militanna ait cenaze Glgelikonak Ky okulunun karsndaki alanda gmld. *1991 - Siirt irvan lesi Tawan Ky mezarl: Tawan ky krsalnda meydana gelen atmada yaamn yitiren 10 PKK militannn 8i ayr, dier 2 kiinin de ayr bir ekilde gmld ky mezarl. *15 Austos 1991 Siirt irvan lesi Gund Kevira Ky: irvan lesi Gund Kevira krsalnda ou sivil ve silahsz olan ve PKKye yeni katlacak 13 kii, askerler tarafndan sa yakalandktan sonra infaz edildi ve daha sonra toplu halde ky mezarlna gmld. *1991 Siirt Merkez awiran Ky krsal: atmada yaamn yitiren 3 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1992-93 - Siirt Baykan lesi evirimtepe (Girdika) Ky Taxik mezras dere kenar: atmada yaamn yitiren 18 PKK militannn iki grup halinde gmld iki toplu mezar. *1992-93 Siirt Kurtalan Ergven (Blek) Ky Koz Mevkii: atmada yaamn yitiren 4 PKK militannn gml olduu toplu mezar. *1992 - Siirt irvan lesi Komik (Banerxan) Ky krsal: atmada yaamn yitiren 17 PKK militannn askerler tarafndan kye yakn bir yerde gmld toplu mezar. *18 Austos 1992 Siirt Eruh lesi Ziyareta eman blgesi: Eruh lesi Gabar ve Herekol dalar arasnda bulunan Hrare mntkasnda kan bir atmada yaamn yitiren 3 PKK militan, askerler tarafndan arazide brakldktan sonra kyller tarafndan Ziyareta eman denen blgeye defnedildi. *Eyll 1993 Siirt Pervari lesi Doanca Karakolu yaknlar: Pervari lesi Herekol Da Gez Yaylasnda meydana gelen atmada yaamn yitiren 2 PKK militan katrlarla Doanca Karakoluna getirildikten sonra karakolun 300 metre gney yamacnda toplu halde gmld. *1993 Siirt Eruh lesi Ergven (Baluka) ky Koza mevkii: atmada yaamn yitiren 4 PKK militannn askerler tarafndan topluca gmld toplu mezar. *1993 - Siirt Baykan lesi Kikan Ky: atmada yaamn yitiren 2 PKK militannn askerler tarafndan gmld toplu mezar. *1993 - Siirt Kurtalan lesi Yeilkonak (Kadya) ky krsal: atmada yaamn yitiren 7 PKK militannn kyn alt ksmnda gmld toplu mezar. *1993-94 Siirt Pervari lesi Yeniaydn (Rova) Ky mezarl: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 6 PKK militannn ky mezarlnda toplu halde gmld toplu mezar. *1993-94 Siirt Pervari lesi Yeniaydn (Rova) Ky ile neli (Mexis) Mezras aras: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 1 PKK militan Yeniaydn ile neli kyleri arasnda bulunan Kanya Diza mntkasnda bir mezara gmld. *1993-94 Siirt Pervari lesi Yeniaydn (Rova) Ky neli (Mexis) Mezras: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 4 PKK militan, atma sonras Yeniaydn Ky neli Mezrasnda eski karakol binasnn bulunduu yere toplu halde gmld.

*1994 - Siirt irvan lesi Harat Ky krsal: atmada yaamn yitiren 6 PKK militan kye yakn bir yerde askerlerin zorlamasyla kyller tarafndan gmld toplu mezar. *1994 - Siirt Merkez Ekmekiler (Binve) ky karakol bahesi: atmada yaamn yitiren 2 PKK militan askerler tarafndan Jandarma Karakolunun bahesine gmld. *1995 Siirt irvan lesi x Cuma alan: irvan krsalnda askerlerin dzenledii kapsaml operasyonda kan atmada alanda bulunan 110 kiilik PKKli gruptan 80i yaamn yitirdi. x Cuma alannda meydana gelen ve kimyasal silahlarn da kullanld iddia edilen atmada yaamn 80 kii toplu halde sz konusu alanda toplu halde gmld. *1995 Siirt Kurtalan lesi Klack (Lf) Ky krsal: Klack Ky krsalnda bulunan bir maarada bulunan 3 PKK militan kyller tarafndan kendilerine getirilen yemekten zehirlenerek yaamlarn yitirdi ve cenazeleri ayn maarada toplu halde brakld. *1996 Siirt Pervari lesi Garsan blgesi: kan bir atmada yaamn yitiren ancak saylar henz tespit edilemeyen PKK militanlarna ait toplu mezar. *1997 Siirtin Eruh lesi Dalkurur (Kanika) Ky: Krsal alanda gerekletirilen operasyon sonucu kan atmada yaamn yitiren 14 PKK militanndan 13 kyllerin talebine ramen defnedilmelerine izin verilmeyerek atmann yaand blgede geliigzel kayalklar arasna atld toplu mezar. *1998 Siirt Pervari lesi Yapraktepe (Erwx) Ky krsal: Yapraktepe Ky krsalnda meydana gelen atmada yaamn yitiren 3 PKK militannn kyn dou blgesinde toplu halde gmld toplu mezar. *1999 - Siirt'in Kurtalan lesi Gzpnar Beldesi Toytepe mevkii dere yata: Askerlerin kurduu pusuda yaamn yitiren 10 PKK militannn askerler tarafndan toplu halde gmld toplu mezar. *Siirt Eruh lesi Yelkesen (Basixr) Ky: atmada yaamn yitiren 7 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *Siirt Eruh lesi Bozatl (Basn) Ky: atmada yaamn yitiren 3 PKK militan ile askerler tarafndan ldrlen Bozatl Ky sakinlerinden 5 sivil vatandan bulunduu toplu mezar. *Siirt Merkez Gkeba Beldesi Kele Seyfo mevkii: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 4 PKK militanna ait toplu mezar. *Siirt Eruh lesi izmeli (Nvila) Ky karakolun yan taraf: izmeli Ky krsalnda meydana gelen atmada yaamn yitiren 7 PKK militan atma sonras izmeli Ky Karakolu binasnn gney istikametinde nbeti nizamiyesinin yaklak 50 metre yaknlarndaki alana toplu halde gmld. *Siirt Eruh lesi Bilgili (Mrg) Mezras: Krsal alanda meydana gelen atmada yaamn yitiren 4 PKK militann mezrann 2 kilometre ilerisindeki anayolun sa tarafnda gml olduu toplu mezar. *Siirt irvan lesi Maden Ky krsal: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren ve daha sonra yakld ileri srlen 4 PKK militannn Maden ky yaknlarnda toplu halde gmld toplu mezar.

*Siirt Baykan lesi stirya Hengiz Ky Konik Kprs: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 4 PKK militannn Konik Kprsne yakn bir yerde bulunan su kuyusunda gml olduu toplu mezar. *Siirt Pervari lesi Palamut (oz) Ky ile Tosuntarla (Gund) kyleri aras: Palamut ile Tosuntarla kyleri arasnda bulunan korucularn nbet tuttuklar alanda atmada yaamn yitiren 4 PKK militannn toplu halde gmld toplu mezar. *Siirt Pervari lesi Heta Spi Ky Karakolu bahesi: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 5 PKK militan Heta Spi Kynn hemen giriinde ky okulunun karsndaki karakolun bahesine gmld. *Siirt Pervari lesi emkar Yaylas Xwemexelan mntkas: emkar Yaylas krsalnda kan atmada yaamn yitiren 2 PKK militannn toplu halde gmld toplu mezar. SRT TOPLAM: 36 MEZAR / 376 K

BTLS *1993 Bitlis Merkez Lrd ve Sisor kyleri yolu st ksm: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 33 PKK militan toplu halde gmld ky yolunun st tarafndaki toplu mezar. *1993 - Bitlis Merkez Arap Kprs mevki: Bitlisin ex Cuma alannda meydana gelen atmada yaamn yitiren 8 PKK militan, daha sonra askerler tarafndan Bitlis merkeze getirilerek Arap Kprs mevkiinin yannda bulunan eski Ziraat Hayvan Yetitirme binasnn alt ksmnda bulunan ehir mezarlnn yanna toplu halde gmld toplu mezar. *1993 Bitlis Merkez Zingil Kprs Qeemerg mevkii: Meydana gelen atmada yaamn yitiren 9 PKK militannn atma sonras Bitlis Deresinin 25. Kilometresinde bulunan Zingil Kprs yaknndaki Qeemerg mevkiinde toplu halde gmld toplu mezar. *1994 - Bitlis Merkez Arap Kprs mevki: Bitlisin Duav Yaylasnda meydana gelen attama yaamn yitiren 5 PKK militan, atma sonras askerler tarafndan Bitlis merkeze getirilerek Arap Kprs mevkiinin yannda bulunan eski Ziraat Hayvan Yetitirme binasnn alt ksmndaki ehir mezarlnn yanna 3 ayr, 2si ayr bir ekilde iki ayr toplu mezara gmld. *1994 Bitlis Merkez Bitlis Deresi Kfendr Han yan: Askerler tarafndan infaz edildii belirtilen 3 sivil ldrldkten sonra bir panzerle Kfendr Hannn yannda alan bir ukura toplu halde gmld. *1994 Bitlis Hizan lesi krsal: atmada yaamn yitiren 8 PKK militannn toplu halde gmld toplu mezar. *1994 Bitlis Mutki lesi Arsan Deresi (Newala War Hiro) blgesi: Pusuya drlerek ldrlen 7 PKK militanndan 6s ayn alanda toplu halde gmld toplu mezar. *1994 - Bitlisin Tatvan lesi Kokarsu (Arpt) Ky Gely Karoka blgesi: 33 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1994 - Bitlisin Tatvan lesi Kender Da karsndaki Bndaki Da zirvesi: 19 PKK militannn bulunduu toplu mezar.

*1994 - Bitlisin Tatvan lesi Komik Mezras War Mahmut alan: 30a yakn sivil giyimli kiilerin bulunduu toplu mezar. *1995 Bitlis Mutki lesi atalst (Xatax) Ky: atmada yaamn yitiren 4 PKK militannn cenazesinin bulunduu toplu mezar. *1995 - Bitlis Merkeze bal Hora xan ve Hora Kurmanca, xcuma Vadisi arasnda bulunan boaz: atmada yaamn yitiren 17 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1995 Bitlis merkez geit (Xuma) Ky: 1995 ylnn sonbaharnda geit Ky giriinde askerlerin pususuna den ve kan atma sonucu yaamn yitiren 2 PKK militan, geit Ky mezarlnn hemen alt ksmnda bulunan yere toplu halde gmld toplu mezar. *1995 Bitlis Hizan lesi Mirmend Ky Avaberxan krsal: Korucular tarafndan pusuya drlerek yaamn yitiren 3 PKK militannn atmann yaand Avaberxan mntkasnda toplu halde gmld toplu mezar. *1996 - Bitlis'in Cengiz Ky kprsnn yukarsndaki vadi: atmada yaamn yitiren 18 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *Haziran 1996 - Bitlis'in Tatvan lesi Phok Ky: atmada yaamn yitiren 17 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1996 Bitlis Tatvan lesi Orans Ky ilkan Mezras: atmada yaamn yitiren 18 PKK militannn ilkan mezrasnda toplu halde gmld toplu mezar. *12 Mays 1997- Bitlis'in Duav Yaylas: atmada yaamn yitiren 28 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *Nisan 1997 - Bitlis'in Groymak lesi Su Deposu denilen blge: atmada yaamn yitiren 27 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1999 Bitlis Tatvan lesi Kokarsu (Arpt) Ky Stl (Karikan) Mezras: Stl mezrasnda korucu ve askerlerin att pusuda yaamn yitiren 12 PKK militan, atma sonras arazide brakld. Hayvanlar tarafndan cesetleri paralanan ve dalan militanlarn kemikleri daha sonra olay gren iki kamyoncu tarafndan toplu halde bir ukura gmld. *1999 Bitlis Merkez Lrd ve Sisor kyleri yolu alt ksm: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 17 PKK militannn toplu halde gmld Lrd ve Sisor kyleri yolunun altndaki toplu mezar. *Bitlis Mutki lesi Jandarma Komutanl bahesi: Mutkiye bal Salman (Kznu) Ky krsalnda atmada yaamn yitiren 3 PKK militan ile sa yakalanarak infaz edilen 1 militann toplu olarak gmld le Jandarma Komutanl bahesindeki toplu mezar. *Bitlis ile Siirt'in Baykan ilesi arasnda bulunan Dikilita mevkii: Askerin att pusu sonucu yaamn yitiren 40 kadar PKK militannn toplu olarak gmld toplu mezar. *Bitlis Hizan lesi plk alan: Yeri ve tarihi henz tespit edilemeyen bir atmada yaaman yitiren 22 PKK militannn Hizan lesinde ile merkezine yakn plk alanda gmld toplu mezar. *Bitlis Mutki lesi atalst (Xatax) Ky ormanlk alan: atmamada yaamn yitiren 17 PKK militannn gmld toplu mezar.

*Bitlis Mutki lesi Senesor Mezras: Mezrann boaltlmasndan sonra kyn krsalnda kan atmada yaamn yitiren 9 PKK militannn mezrann okuluna toplu halde gmld toplu mezar. *Bitlis Mutki lesi Meydan Kasabas Karakolu yaknlar: Ad geen blgede kan iki ayr atmada yaamn yitiren 7 PKK militan toplu halde iki ayr toplu mezara gmld. *Bitlis Hizan lesi Gayda Beldesi Ava Berxan Yaylas: Meydana gelen bir atmada saylar tespit edilemeyen bir grup PKK militannn toplu halde gmld toplu mezar. *Bitlis Merkez Merkok Ky yol ayrm: atmada yaamn yitiren 3 PKK militannn Merkok yol ayrmnn altnda toplu halde gmld toplu mezar. *Bitlis Merkez Kemertepe Da: Kemertepe Danda gerekletirilen kapsaml operasyonda yaamn yitiren 33 PKK militannn ayn blgede toplu halde gmld toplu mezar. *Bitlis Merkez Karnca Ky krsal: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 8 PKK militannn toplu halde gmld toplu mezar. BTLS TOPLAM: 35 MEZAR / 485 K HAKKAR * 1992- Hakkari emdinli lesi Derecik (Rubarok) Taburu: 1992 ylnda emdinli lesi krsal alannda yaanan atmalarda yaamn yitiren 120 PKK militannn Derecik (Rubarok) Gvenlik Taburunda toplu halde gmld ve etrafnn tel rgler ve maynlarla evrildii toplu mezar. *1992 Hakkari Yksekova lesi iekz (Susyan) Ky: Ky krsalnda kan atmada yaamn yitiren bir PKK'liye ait mezar. *1992 Hakkari Yksekova lesi Gvenli (ah) Ky krsal: Yksekovaya bal ran snrnda bulunan Gvenli (ah) Ky krsalnda yaanan atmada yaamn yitiren biri kadn 3 PKK militan yakldktan sonra ky mezarlna defnedildi. *1993 Hakkari Yksekova lesi Vargeniman Ky: ran snrnda bulunan Vargeniman Ky'nde 3 gen kyl ile 4 PKK militan toplam 7 kiinin toplu olarak gmld toplu mezar. * 1993 Hakkari Yksekova lesi Mor Da Tavane Ky: Kyn st tarafnda bulunan Beyaz Ta civarnda 4 kadn 7 PKK militannn toplu olarak gmld toplu mezar. *1993 Hakkari Yksekova lesi Hisarki Ky: Yksekovann Pinyan mntkas Hisarki Ky'nde kan atmada yaamn yitiren 5 PKK militanna ait toplu mezar. *1993 Hakkari kent giriindeki Bykiftlik blgesi yol kenar: atmada yaamn yitiren 5 PKK militannn cenazesinin bulunduu toplu mezar. *1993 Hakkari emdinli lesi Derecik Taburu: Derecik Taburuna yaplan basknda yaamn yitiren 30 PKK militannn toplu halde taburun bahesine gmld toplu mezar. *1994 Hakkari Yksekova lesi Qirga Mirin alan: Gerekletirilen askeri operasyonda kan atma sonucu yaamn yitiren 18 PKK militannn toplu olarak gmld toplu mezar.

*1994 Hakkari Yksekova lesi Mrgezer alan: Alanda gerekletirilen operasyonda sa yakalanan biri kadn 3 PKK militan infaz edilerek yakld. Yaanan olay sonras kyller 3 militann erimi cesetlerini ky yaknlarnda toplu halde gmd. *1994 Hakkari Yksekova lesi Aal (Aylava) Ky: Ky sakini emsettin Yurtseven, Mnr Sarta ve Miktad zeken adl siviller askerler tarafndan gzaltna alnarak ldrldkten sonra Yksekova Jandarma Taburu'nda toplu olarak gmld. *1994 - Hakkari emdinli lesi Derecik Gvenlik Taburu: Ormanck Kynde gzaltna alnan ve kendilerinden bir daha haber alnamayan 12si korucu 14 kiinin cenazesinin kuruna dizildikten sonra taburun bahesine gmld toplu mezar. *1995 Hakkari Yksekova lesi Perihan Karakolu: Yksekova lesine bal ran snrnda bulunan Perihan Karakolu evresinde atmalarda yaamn yitiren 16 PKK militannn ierisinde bulunduu toplu mezar. Ayn noktada 8 ran Krdistan Demokrat Partisi (KDP) pemergesinin de bulunduu toplu mezar. *1995 Hakkari Yksekova lesi Bostanc (Golord) Ky: leye bal Bostanc Kynde kan atmada yaamn yitiren 5 PKK militannn ayn Kyde Mezran Mahallesi Binberi inar noktasnda toplu halde gmldkleri toplu mezar. Ayn atmada yaamn yitiren 13 PKK'li ayn blgeye yakn bir noktada gmld. Toplu mezarda Dildar kod adl rfan Dan adl PKK'li de bulunuyor. *1995 Hakkari Yksekova lesi Esendere Beldesi Dereii (Birdik) Ky: atmada yaamn yitiren Bedran Van kod adl PKK militanna ait mezar. *1995 - Hakkari Yksekova lesi Esendere Beldesi Yediveren (Kember) Ky: Esendere Beldesine bal Yediveren Ky'nde kan bir atmada yaamn yitiren Agiri Guyi ve Dilbirin Eruh kod adl PKK militanlarna ait toplu mezar. *1995 Hakkari emdinli lesi Durak (Dur) Karakolu: emdinli'ye bal Durak (Duri) Ky krsalnda kan atmada yaamn yitiren 3 PKK militann, Durak Karakolu nnde bulunan kpr altna toplu halde gmld. *1995 Hakkari emdinli lesi Ortaklar (Bsosin) Ky: Ortaklar Kynde silahsz olarak korucular tarafndan yakalanan 6 PKK militan askerler tarafndan ldrldkten sonra karakolun st ksmnda bulunan tepelie toplu olarak gmld. *2005 Hakkari Yksekova lesi Suretli (Zvesor) Ky: Yksekovaya bal Dalca (Oramar) mntkasnda bulunan Suretli (Zvesor) Ky Cih Varan alannda kan atmada yaamn yitiren 6 PKK militannn toplu olarak gmld toplu mezar. *2005 Hakkari Yksekova lesi Suretli (Zvesor) Ky: Yksekova'ya bal Dalca (Oramar) mntkasnda bulunan Suretli (Zevesor) Ky Cih Varan alannda kan atmada yaamn yitiren 4 PKK militannn toplu olarak gmld toplu mezar. *1996 Hakkari Yksekova lesi Akaln (Bajrge) Ky: Yksekovaya bal Tloran Ky krsalnda sa yakalanan Govi Airetine mensup 7 sivil vatanda, askerler tarafndan ldrldkten sonra Yksekova lesine bal Akaln (Bajrge) Ky mezarlna toplu olarak gmld. *1996 Hakkari Yksekova lesi Birdik Ky krsal: Yksekovaya bal Birdik Ky krsalnda kan atmada yaamn yitiren 9 PKK militan ile hemen ardndan yaamn yitiren 1 PKK militannn askerler tarafndan ayn yerde toplu halde gmld toplu mezar. *1996 Hakkari Yksekova lesi Kskl (Dilez) Ky: Yksekovaya bal Kskl

(Dilez) Ky'nde yaanan atmada yaamn yitiren 3 PKK militannn toplu olarak gmld toplu mezar. *1998 Hakkari Kavakl (Marinus) Ky: Kavakl Ky krsalnda kan atmada yaamn yitiren 3 PKK militannn ky iinde bulunan Pita Aide toplu olarak gmld toplu mezar. *1998 Hakkari Demirli Ky krsal: kan atmada yaamn yitiren 12 PKK militanndan 8inin cenazesi toplu halde gmld toplu mezar. *Haziran 1999 Hakkari Yksekova lesi Yeilta Ky Reko Tepesi Erbu Yaylas: Yeilta (tazn) ile Darca (Serpil) kyleri arasnda bulunan Cilo Da mntkasnda yaanan atmada yaamn yitiren 13 PKK militan, atma sonras Cilo Da eteklerinde bulunan Reko Tepesi Erbu Yaylasnda iki ayr noktaya toplu halde gmld. *Hakkari altkuru (Svn) Ky Gola Gewro mntkas: atmada yaamn yitiren 3 PKK militannn cenazesi toplu halde gmld toplu mezar. *Hakkari emdinli lesi rencik (Bnavok) Ky st ksm: kan bir atmada yaklarak ldrld ileri srlen 8 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *Hakkari Yksekova lesi Esendere Beldesi Ovaii (Basan) Ky: Esendere Beldesine bal Ovaii (Basan) Ky yaylasnda kan atmada yaamn yitiren 6 PKK militanna ait 2 ayr toplu mezar. *Hakkari Yksekova lesi Detlok alan: Yksekovaya bal Detlok alannda bulunan yaylada kan bir atmada yaaman yitirdikten sonra askerler tarafndan toplu halde gmlen 6 PKK militanna ait toplu mezar. HAKKAR TOPLAM: 33 MEZAR / 347 K

BNGL *1928 Bingl Gen lesi Byka Ky: eyh Sait ayaklanmasnn ardndan blgede balatlan byk harekat srasnda 1928 ylnda Bingl ili Gen lesi Byka Kyn basan askerler kyde bulunan erkek-kadn-ocuk 85 kiiyi bir evin ierisine doldurarak, evi atee verdi. Diri diri yaklan 85 kiiden biri kurtulurken, geri kalan 84 kyl evin iinde yanarak can verdi ve iinde bulunduklar ev balarna yklarak mezarlar oldu. 84 kiinin iinde bulunduu toplu mezarn halen ayn blgede duruyor. *1992 Bingl Gen lesi Xeylan Ky: Kyn krsalnda kan atmada yaamn yitiren 4 PKK militannn dere kenarnda toplu halde gmld toplu mezar. *Mays 1992 Bingl Merkez Dzaa Mezarl: Bingln Solhan lesinde meydana gelen atmada yaamn yitiren 23 PKK militann cenazesi atma sonras askerler tarafndan Bingl merkez Dzaa mezarlna toplu halde gmld. *Mart 1994 Bingl Merkaz Dzaa Mezarl: Bingln Adakl lesi krsalnda gerekletirilen operasyon sonucu meydana gelen atmada yaamn yitiren 34 PKK militanndan 14nn cenazesi aileleri tarafndan alnrken, 20 militann cenazesi Bingl merkez Dzaa Mezarlnda toplu halde gmld. *1996 Bingl Gen ilesi Byka (Hegader) Kynn alt ksmnda geen iki derenin birletii nokta: Atmaca operasyonunda yaamn yitiren 3 PKK militannn gmld toplu mezar.

*Mart 1997 Bingl Yedisu lesi Jandarma Komutanlnn yan: Yedisu krsalnda meydana gelen atmada yaamn yitiren 13 kadn 43 PKK militannn atma sonras toplu halde gmld Yedisu le Jandarma Komutanl bahesinin yan tarafndaki toplu mezar. *6 Mart 1998 Bingl Yedisu lesi eski adliyenin yan taraf: Yedisu lesi Akml (Dnik) Ky Tuzluca mezrasnda kan atmada yaamn yitiren 30 PKK militannn gml olduu Yedisu eski adliye binasnn yan tarafndaki toplu mezar. *24 Eyll 2000 Bingl Yedisu lesi Goma Kotan mezras: 5 PKK militanndan 4 askerler tarafndan sa yakalanp ldrld, daha sonra askerler tarafndan Yedisu Jandarma Komando Komutanl bahesine gmld. *Bingl Gen lesi ile Diyarbakrn Lice ve Hani ileleri aras Seli Da: atmada yaamn yitiren 8 PKK militannn gmld toplu mezar. *Bingln Gen lesi ile Diyarbakrn Lice lesi arasndaki krsal blge: 4 sivil 8i PKK militanlarna ait olan toplam 12 kiinin bulunduu toplu mezar. *Bingl K lesi ehir mezarl: 90l yllarda atmalarda yaamn yitiren 34 PKK militan eitli zamanlarda getirilerek ile mezarlna defnedildi. (Mezarlarn krokileri belediyede mevcuttur) *Bingl Yayladere lesi ehir mezarl: Yayladere belediyesinden alnan bilgilere gre biri kadn 6 PKK militannn cenazeleri ile mezarlna defnedildi. *Bingil Merkez Dzaa mevkiindeki ehir mezarl: Belediye yetkililerinden alnan bilgilere gre 1992 ylna ait 6, 1993 ylna ait 43, 1994 ylna ait 31, 1995 ylna ait 10, 1996 ylna ait 9, 1997 ylna ait 7, 1998 ylna ait 3, 1999 ylna ait 4, 2000 ylna ait 2, 2005 ylna ait 1 ve hangi tarihte getirildii bilinmeyen 6 PKK militannn bulunduu toplam 122 kiiye ait toplu mezar Bingl Dzaa mevkiindeki ehir mezarlnda bulunmaktadr. *Bingl Merkez Gkekanat Ky: atmada yaamn yitiren 3 PKK militannn ky yaknlarnda toplu halde gmld toplu mezar. *Bingl Merkez iri Ky: Meydana gelen atmada yaamn yitiren 2 PKK militannn kyn krsal blgesinde toplu halde gmld toplu mezar. *Bingl Merkez aban Ky: Meydana gelen atmada yaamn yitiren 2 PKK militannn kye yakn krsal kesimde toplu halde gmld toplu mezar. *Bingl Karlova lesi ehir mezarl: Karlova krsalnda kan atmada yaamn yitiren 3 PKK militan atma sonras Karlova ile merkezine getirilerek ile mezarlna toplu halde gmld. * Bingl Karlova lesi ehir mezarl: Karlova krsalnda meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 10 PKK militannn ile mezarlna toplu halde gmld toplu mezar. *Bingl Karlova lesi Kratepe Ky krsal: Yaamn yitiren 1 PKK militan Kratepe Ky krsalnda alan bir mezara defnedildi. *Bingl Gen lesi Servi (Siwan) Beldesi top sahas: Servi Beldesi krsalnda kan atmada yaamn yitiren 8 PKK militannn daha sonra beldeye getirilerek futbol sahas olarak kullanlan alann yanna toplu olarak gmld toplu mezar.

*Bingl Adakl lesi Karr mntkas Sardibek (Korkan) Ky Warkoy Yaylas: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 3 PKK militannn cenazesi Sardibek Kynn Warkoy Yaylasnda toplu halde gmld toplu mezar. *Bingl Adakl lesi ehir mezarl: Meydana gelen bir atmada yaamn yitiren 5 PKK militannn Adakl ile mezarlnda toplu halde gmld toplu mezar. BNGL TOPLAM: 33 MEZAR / 468 K

VAN *Haziran 1993 - Van Erci lesi Seyit Muhammet Mezarl: Erciin Zilan Ky krsal atmada yaamn yitiren biri kadn 4 PKK militannn ile merkezinde bulunan Seyit Muhammet Mezarlnda toplu olarak gmld toplu mezar. *1994 - Van'n zalp lesi Krkal Ky krsal: atmada yaamn yitiren 10 PKK militan askerler tarafndan kye yakn bir yerde topluca gmld toplu mezar. *1994 - Van'n Grpnar lesi Yalnca (Dim) Ky: Grpnar'n Tzek Ky'nn st ksmlarnda ve Hakkari, rnak ile Van arasnda bulunan iyarek alannda kan atmada yaamn yitiren biri kadn 42 PKK militan ile baka bir atmada yaamn yitiren 3 militann gml olduu toplu mezar. *1994 - Vann Grpnar lesi Tzek Ky Payizava mntkas: Tzek Kynde bulunan 45 kiinin iinde bulunduu toplu mezarn haricinde ayn blgede kan atmalarda yaamn yitiren 21 kiinin toplu halde gmld 3 ayr toplu mezar. Toplu mezarlarn ikisinde 8er kii, birinde ise 5 kii olduu belirtiliyor. *1994-1995 Vann aldran lesi ile mezarl: aldran lesine bal Demircik (Tirik) Ky krsalnda kan atmada yaamn yitiren 9 PKK militannn, atma sonras getirildii ile merkezinde halka tehir edildikten sonra ile mezarlnda toplu halde gmldkleri toplu mezar. *1995 Vann Bakale lesi Drik Karakolu: Bakaleye bal Mordalar Geliy Xakan mntkasnda kan atmada yaamn yitiren 1 PKK militann Drik Karakoluna defnedildi. *1995 - Van Grpnar lesi Taraca Ky krsal: Uaklarla havadan yaplan bombardman ve atlan kimyasal bombalar sonucu yaamn yitiren 45 PKK militan askerler tarafndan kazlan ukura st ste atlarak gmld toplu mezar. *1995 - Van zalp lesi Krkal (Hezar) Ky mezarl: atmada yaamn yitiren 5 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1997 Van Bahesaray lesi Kirapet Tepesi: atmada yaamn yitiren 1 PKK militanna ait mezar. *Kasm 1997 Van Bakale lesi Akal (Sewkan) Ky: atmada yaamn yitiren 7 PKK militannn toplu halde gmld toplu mezar. *Eyll 1998 Van Grpnar lesi epkanl (Pagan) Ky: Meydana gelen atmada yaamn yitiren 5 PKK militannn ky yaknlarnda toplu halde gmld toplu mezar. *1998 Van Bahesaray lesi ile knda yol kenar: Bahesaray lesi Kevir Kalo mntkasnda meydana gelen atmada yaamn yitiren 3 PKK militan, daha sonra

Bahesaray ile merkezine getirilerek ile kndaki yol kenarna belediye ekipleri tarafndan toplu halde gmld. *Ekim 1998 Van atak lesi Andien (Keleh) Ky krsalndaki maara: atak lesi ile rnakn Beytebap lesi arasnda bulunan blgede gerekletirilen operasyonda aralarnda Alman Aratrmac Andrea Wolfun da bulunduu 3 kadn 41 PKK militannn cenazesi atmann yaand maarada toplu halde brakld. Maara askerler tarafndan patlayclarla yklarak, iindeki cenazelerin zerine ykld. *Ekim 1998 Van atak lesi Grenta (Gorandet) Ky Badlgali Yaylas: Ad geen blgede operasyon dzenleyen askerler, Badlgali Yaylasndan gei yapan 28 PKK militan ile militanlarn esir ald 14 ky korucusunu havadan bombardman yaparak ldrd ileri srld. Askerler ardndan korucularn cenazelerini aldktan sonra 28 militann cenazesini st ste yarak atee verirken, olaya tanklk eden kyller de cenazeleri toplu halde bir noktaya defnetti. *12 Ekim 1998 Van Geva Atalan (Ertelan) Ky Mezarl giriinin sol taraf: Van Geva, Bahesaray ve atak ile snrlarnn bulutuu krsal alanda kan atmada yaamn yitiren 6 PKK militannn gml olduu toplu mezar. *12 Ekim 1998 Van Geva, Bahesaray ve atak ile snrlarnn bulutuu krsal alan: Ayn blgede kan atmada yaamn yitiren 26 PKK militannn gml olduu toplu mezar. VAN TOPLAM: 18 MEZAR / 257 K

IRNAK *7 Nisan 1990 rnak Beytebap le merkezi: Beytebap lesi Komete krsalnda kan atmada yaamn yitiren 22 PKK militan atma sonras helikopterle ile merkezine getirildikten sonra belediye ekipleri tarafndan toplu halde gmld toplu mezar. *1991- rnakn Beytebap lesi: Beytebap lesine bal ikefta Rei alannda askerler ile PKK militanlar arasnda kan atmada yaamn yitiren 38 PKKli Beytebap'ta toplu olarak gmld toplu mezar. *6 Mart 1994 - rnak merkez Giver (Kukonar) Ky: PKK'lilerin bulunduu gerekesiyle havadan atlan kimyasal bombalar sonras kyde bulunan 6's bebek olmak zere 24 kyl hayatn kaybetti. Kyllerin cenazeleri asker zoruyla toplu halde gmld. *1993 rnakn Silopi lesi Grml Ky Tabur bahesi: Grml kynde 1993 ylnda askerler tarafndan gzaltna alnp karakola getirilen ve kendilerinden bir daha haber alnamayan 6 kyl ldrldkten sonra Grml Taburu bahesine gmld toplu mezar. *1994 rnakn Beytebap lesi Kato Da: Beytebap lesine bal Kato dalarnn Derya Zerbili mntkasnda kan atmada yaamn yitiren 10 PKK militanna ait toplu mezar. *1996 rnak Merkez Balveren Beldesi Milli Taburu helikopter pisti: Balveren Beldesi yaknlarnda kan atmada yaamn yitiren 2si kadn 5 PKK militannn cenazeleri, atma sonras Milli Taburuna gtrlerek tabura 500 metre mesafedeki helikopter pistine iki ayr ukura toplu halde gmld. *11 Mays 1999 rnakn Silopi lesi Cudi Da Ballkaya (Bilika) Ky krsal: Kyn krsalnda bulunan bir maarada kuatlan 20 PKK militan daha sonra kimyasal silah

kullanld ileri srlen bir saldr sonucu yaamn yitirdi ve toplu halde ayn blgede gmld. *27 Haziran 2007 - rnakn Uludere lesi Kela Mem Da etei: atmada yaamn yitiren ve 8 PKK militannn toplu halde gmld toplu mezar. *14 Temmuz 2005 rnakn Beytebap lesi Farain Yaylas Tuzek Ky: Askerlerin operasyonu sonucu kan atmada kimyasal gaz kullanlmas sonucu yaamn yitiren 5 PKK militan, atma sonras toplu halde bir ukura gmld. *23 Austos 2007 rnakn Uludere lesi Uzungeit Beldesi: Askerlerin operasyonu sonucu kan atmada yaamn yitiren ve cenazeleri ailelerine verilmeyerek toplu halde Uzungeit Beldesi mezarlna gmlen 11 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *rnak Silopi lesi ile mezarl: 90l yllarda kaybedilerek ldrlen 50ye yakn sivil vatandan olduu toplu mezar. *rnak Silopi lesi BOTA tesisleri JTEMe ait karargahn kuyular: Kaybedilen onlarca sivil vatanda ve atmalarda yaamn yitiren PKK militanlarnn bulunduu toplu mezar. (Net say bilinmiyor) *10 Haziran 1994 rnak Silopi lesi ukurca (Kortk) Ky Bozamir Deresi: JTEM tarafndan karlarak kaybedilen Murat Aslann cenazesi tiraf Abdulkadir Aygann tarifi zerine HDnin giriimleri sonucu bulunduu yerden Nisan 2004 tarihinde karld. IRNAK TOPLAM: 14 MEZAR / 204 K

BATMAN *Temmuz 1993 - Batman'n Sason ile Kozluk ileleri arasndaki Halqis Danda bir maara: kan atmada kullanlan kimyasal gazla ldrldkleri iddia edilen 11 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1995 Batmann Gerc lesi Behiva Ky krsal: atmada yaamn yitiren 3 kadn 13 kiilik PKK militan askerler tarafndan alan ukura toplu halde gmld toplu mezar. *1998 - Batman'n Kozluk lesi Yankkaya (smailka) Ky: atmada yaamn yitiren 3' kadn 10 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1998 - Batman Sason lesi Balba (Herib) ve Sergaw kyleri krsal: atmada yaamn yitiren 18 PKK militannn askerler tarafndan toplu halde gmld toplu mezar. *22 Austos 1998 - Batman'n Kozluk lesi Bekirhan Beldesi Bnuniy ky krsal: ou silahsz 11 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *ubat 1999 Batmann Sason lesi Tanz ve Herib kyleri arasnda bulunan vadi: kan atmada ldrlen ve ou silahsz olan 17 PKK militan ve Tanz kynden yalar 9 ve 11 olan 2 obann bulunduu toplu mezar. *23 ubat 1999 Batman Merkez ayst (Bda) Ky krsal: atmada yaamn yitiren 3 PKK militannn gml olduu toplu mezar. *11 Mart 1999 Batman Sason lesi Golav mntkas: atmada yaamn yitiren 17 PKK militannn toplu halde gmld toplu mezar.

*Batmann Sason lesi kimsesizler mezarl: 90l yllarda eitli tarihlerde yaanan atmalarda yaamn yitiren 60 PKK militannn belediyeye ait kimsesizler mezarlna hem toplu hem ayr ayr gmld toplu mezar. (Kaytlar Belediyede mevcuttur) *Batmann Kozluk lesi kimsesizler mezarl: 90l yllarda eitli tarihlerde yaanan atmalarda yaamn yitiren 25 PKK militannn belediyeye ait kimsesizler mezarlna hem toplu hem ayr ayr gmld toplu mezar. (Kaytlar Belediyede mevcuttur) BATMAN TOPLAM: 11 MEZAR / 198 K

MARDN *29 Ekim 1990 Mardin Kzltepe lesi Xurs Ky Blokan krsal: Meydana gelen atmada yaamn yitiren biri kadn 7 PKK militannn atmann yaand alanda toplu halde gmld toplu mezar. *1990 Mardin belediye mezarl: Mardinin Savur lesi krsalnda kan atmada yaamn yitiren 11 PKK militannn toplu halde gmld toplu mezar. *15 Austos 1992 Mardin Derik lesi cezaevi yanndaki alan: Derik lesinin yol mevkiindeki bulunan eliksel Petrol tesislerinde PKK ilk eylem balatt tarih olan 15 Austosu kutlayan kitleye askerler tarafndan alan ate sonucu Necat Trk, Rda Yavuz ve Serhat Bilen yaraland. Yaral sivil vatanda, daha sonra askerler tarafndan gzaltna alnrken, kendilerinden bir daha haber alnamad. 3 vatandan daha sonra ldrlerek, toplu halde Derik ile cezaevi yanndaki bo alana gmld belirtiliyor. *1993 - Mardin Kzltepe Uzunkaya Ky Blokan Mezras: Kyn krsalnda meydana gelen atmada yaamn yitiren 5 PKK militan, askerlerin zorlamas zerine kyller tarafndan atma blgesinden alnarak, kye yakn Dara Xeml denilen bir aacn yanna toplu halde defnetti. *1993 Mardin Savur lesi Evkuran (Dertyan) Ky lkretim Okulu bahesi: Savur lesine bal Evkuran Ky Keikpr krsal alannda balatlan operasyonda yaamn yitiren 3 PKK militan, atma sonras Evkuran Ky lkretim Okulunun bahesine getirilerek, burada kazlan bir ukura toplu halde gmld. (Boaltlan kye sonraki yllarda geri dn yapan kyllerin toplu mezardaki 3 cenazeyi kararak ky mezarlna defnettii belirtiliyor) *1993 Mardin Derik lesi kimsesizler mezarl: JTEM tarafndan karlarak gzaltna alann ve daha sonra kaybedilen 3 sivil vatandan gmld toplu mezar *1994 Mardin Nusaybin lesi Bagok Da ky mevkii: atmada yaamn yitiren 4 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1994 Mardin Nusaybin lesi Bagok Da: atmada yaamn yitiren 17 PKK militannn bulunduu toplu mezar. *1994 Mardin Mazda Trbk Ky Gbretepe maaras: Trbk Ky krsalnda kan atmada yaamn yitiren 2 PKK militan atmann yaand Gbretepe maarasnn ierisine toplu halde gmld toplu mezar. *1996 Mardinin Midyat lesi Bagok Da ky (Sdar) krsal: Bagok Danda meydana gelen atmada yaamn yitiren 9 PKK militannn daha sonra askerler tarafndan toplu halde gmld eski ky yolundaki toplu mezar.

*20 Ocak 1999 Mardin Nusaybin lesi Girmeli Beldesi krsal: Girmeli Beldesi yaknlarndaki Bagok Da krsalnda balatlan operasyonda yaamn yitiren 20 PKK militanndan 18i Sivilitke Tepesinin gney yamacnda, tepenin st noktasndan 100 metre kadar aadaki gneydou yamacnda 30 metrekarelik bir toplu mezara gmld. atmada sa yakalanan iki militan ise, ayr ayr infaz edildikten sonra toplu mezarn bulunduu blgeye yakn iki farkl noktaya gmld. *21 Ocak 1999 Mardin Nusaybin lesi Bagok Da Kelha Hetma blgesi: 20 PKK militannn yaamn yitirdii Bagok Da operasyonundan bir gn sonra Kelha Hetma denilen blgede meydana gelen atmada yaamn yitiren 7 PKK militannn ayn blgede kazlan bir ukura gmld toplu mezar. MARDN TOPLAM: 14 MEZAR / 98 K

DERSM *1937-38 Dersim Alack Ky Ronek Mezras oleneser mevkii: 1937-38 yllarnda gerekleen Dersim katliam srasnda isyan bastrmak isteyen askerler tarafndan ldrlen ve iki noktada bulunan 230 sivil kiiye ait kemiklerin bulunduu toplu mezar. *Nisan 1997 Dersim Ovack lesi Yaylan Ky krsal: Ovack lesine bal Yaylan Ky krsalnda yaral olarak ele geirilen 6 PKK militann yakalandktan sonra infaz edilerek toplu halde atmann olduu blge alan bir ukuru gmld. 6 kiiden biri olan Celal Polatn cenazesi daha sonra ailesinin giriimleri sonucu mezardan karld. *25 Nisan 1997 Dersim emigezek lesi Aliboaz mevkii: Aliboaznda meydana gelen iddetli atmada yaamn yitiren 24 PKK militannda 9u ayr 2si ayr iki ayr toplu mezara gmld. atmada yaamn yitiren 7 PKKlinin cenazesi ise Dersim merkezdeki kimsesizler mezarlna defnedildi. Yaamn yitiren dier 6 militann akbeti ise bilinmiyor. DERSM TOPLAM: 5 MEZAR / 259 K

ELAZI *1993 Elaz Karakoan lesi Yolat Ky krsal: Bir ihbar sonucu pusuya drlerek yaamn yitiren 4 PKK militan, atma sonras Karakoan Belediyesi tarafndan Yolat Ky yaknlarnda bir ukura toplu halde gmld toplu mezar. *1993-2010 aras Elaz Asri Mezarl: Karakoan, Kovanclar, Maden, Arcak, Pertek ve Dersim krsalnda kan atmalarda yaamn yitiren 50ye yakn kiinin gmld toplu mezar. rnakn Silopi lesinde JTEM tarafndan karlan ve kendisinden bir daha haber alnmayan Hasan Ergl'n cenazesi HDnin giriimleri sonucu Nisan 2009 tarihinde Elaz kimsesizler mezarlnda ortaya kt. ELAZI TOPLAM: 3 MEZAR / 55 K

ARI *1989-1994 Ar Diyadin lesi: Tendrek Da krsal kesiminde eitli zamanlarda kan atmada yaamn yitiren 36 PKK militan ile 5 sivil vatandan toplu olarak gmld toplu mezar. *1993 Ar Hamur lesi Musabey Ky: Hamur krsalnda kan atmada yaamn yitiren 12 PKK militannn atma sonras toplu halde gmld Musabey Kyndeki toplu mezar.

ARI TOPLAM:

2 MEZAR / 53 K

IDIR *1994 Idr Tuzluca lesi Tuzla mezarl: Karsn Kazman lesi Gzeldere Vadisinde kan atmada yaamn yitiren 4 kadn 16 PKK militanndan 14nn toplu halde gmld toplu mezar. IDIR TOPLAM: 1 MEZAR / 14 K ARDAHAN *Eyll 1992 - Ardahan Gle lesi enkaya blgesi: Gle lesine bal enkaya mntkasnda gerekletirilen operasyon sonucu meydana gelen atmada yaamn yitiren 19 PKK militan nce ile merkezine getirilerek tehir edildi, daha sonra yine atmann yaand blgeye gtrlerek toplu halde gmld. ARDAHAN TOPLAM: 1 MEZAR / 19 K

KARS *1994 Kars Merkez Asri mezarl yan: Karsn Ermenistan snrnda bulunan alanda gerekletirilen operasyonda yaamn yitiren 7 PKK militan, merkez Asri Mezarl yannda bir ukur kazlarak gmld toplu mezar. KARS TOPLAM: 1 MEZAR / 7 K

ADIYAMAN *17 Mays 1994 Adyaman kimsesizler mezarl: Malatyadan PKKye katlmak amacyla Adyamann Bzar Dana giden 22 gen, burada bulutuklar 6 PKK militanyla birlikte askerlerin dzenledii operasyonda yaamn yitirdi. Yaamn yitiren 28 kiiden 11inin cenazesi aileleri tarafndan alnrken, 17 kii, Adyaman kimsesizler mezarlna toplu halde gmld. ADIYAMAN TOPLAM: 1 MEZAR / 17 K

MALATYA *1995 Malatya Arguvan lesi obandere Ky krsal: obandere Ky Xerip Yaylasnda kan atmada yaamn yitiren 5 PKK militannn cenazesi kyller tarafndan alnmak istenmesine ramen, askerlerce kyllere verilmeyerek atmann yaand blgede toplu halde brakt. MALATYA TOPLAM: 1 MEZAR / 5 K

GAZANTEP *15 Austos 1994 Gaziantep slahiye lesi belediye mezarl: slahiye Kilis arasnda kan atmada yaamn yitiren 10 PKK militannn toplu halde gmld toplu mezar. GAZANTEP TOPLAM: 1 MEZAR / 10 K HATAY

*16-19 Mart 1998 Hatay Erzin lesi Mahmudiye Mezarl: Amanos Dalarnda meydana gelen atmada yaamn yitiren 8 PKK militan, nce Erzin ehir mezarlna gmld. Ancak lkclerin basklar sonucu cenazeler buradan karlarak ledeki Mahmudiye Mezarlnn alt ksmndaki dere yatana toplu halde gmld. HATAY TOPLAM: 1 MEZAR / 8 K ANLIURFA *3 Haziran 1994 Urfa Suru lesi Bilgen Ky Akdoan (Xeremsar) mezras: Gzaltna alndktan sonra kendisinden bir daha haber alnamayan Mustafa Saygnn cenazesi, define arayan defineciler tarafndan 11 Aralk 2009 tarihinde bulundu. *anlurfa Siverek lesi ile mezarl: 90l yllarda atmalarda yaamlarn yitiren PKK militanlarna ve karlarak kaybedilen sivillere ait olduu belirtilen 15 kiiye ait cesedin Siverek lesi kimsesizler mezarlna defnedildii belirtiliyor. ANLIURFA TOPLAM: 2 MEZAR / 16 K

ORTAYA IKAN (AILAN) TOPLU MEZARLAR *1989 - Siirt Merkez Newala Qasaba (Kasaplar Deresi): Savclk tarafndan yaplan kaz sonucu 8 kiinin cesedine ulald. *1993 - Diyarbakr Kulp lesi Alacaky Kepre Mezras: Askerler tarafndan gzaltna alndktan sonra katledilen 11 kylye ait toplu mezar 4 Kasm 2004 tarihinde HDnin giriimleriyle savclk tarafndan ald. *1994 Diyarbakr Kulp lesi Baclar Ky Dzpelit Mezras Kevrkok mevkii: 8 sivil kiiye ait toplu mezar 9 Mays 2003 tarihinde ortaya kt. *28 Mays 1994 Diyarbakrn Lice lesi Yalml (Xosar) Ky: Gvenlik gleri tarafndan kaybedilen Bahri Budak (61) ile torunu Metin Budakn (14) kemikleri Mays 2005te HDnin giriimleri sonucu ortaya karld. *rnak Silopi lesi ile mezarl: 90l yllarda kaybedilerek ldrlen 50ye yakn sivil vatandatan 4nn cenazesi yaplan kaz sonucu ortaya kt. *21 Haziran 1995 Mardinin Savur lesi ile Midyat lesi arasndaki Dereii mevkiindeki kire kuyusu: atmada yaamn yitiren 7 PKK militannn cenazesinin gml olduu kire kuyusu Diyarbakr Barosunun giriimleri sonucu ald ve kemikler Adli Tpa gnderildi. *1995- Batmann Ger lesi Yayladz Ky Bahavi mevkii: 1995 ylnda kan atmada yaamn yitiren 13 PKK'linin toplu ekilde gmld toplu mezar, HDnin giriimleri sonucu 9 Haziran 2010 tarihinde savclk tarafndan ald ve 11 kiinin kemiklerine ulald. *1997 - Diyarbakr'n Lice lesi Dibek Ky: JTEM elemanlar tarafndan gzaltna alnan ve bir daha kendilerinden haber alnamayan Sadk Ulumaskan ve olu Seyithan Ulumaskann cenazeleri HDnin giriimleri sonucu savclk tarafndan yaplan kaz sonucu Temmuz 2009 tarihinde ortaya kt.

*Diyarbakr Mardinkap Mezarl: Karlarak kaybedilen 7 kii iin HDnin giriimleri sonucu savclk tarafndan yaplan kazlarda 4 kiinin kemiklerine ulald. *1988-1997 - Bingl'n Gen lesi: atmalarda yaamn yitiren 38 PKK militannn cenazeleri HDnin giriimleri sonucu savclk tarafndan yaplan kazda 11 Ekim 2009 tarihinde ortaya kt. *Bitlis Mutki lesi askeri plk alan: 90l yllarda eitli zamanlarda meydana gelen atmalarda yaamn yitiren 36 PKK militann toplu halde gmld iddia edilen plk alan HDnin giriimleri sonucu savclk tarafndan ald ve iki toplu mezarda 18 kiinin kemiklerine ulald. *Bitlis Mutki lesi le Jandarma Komutanl bahesi: Mutki le Jandarma Komutanl bahesinde Mutki Savcsnn gzetiminde 23 ubat 2011 tarihinde gerekletirilen kazlarda 6 para kemie ulald. Kemiklerin bir atmada sa yakalanarak Jandarma Komutanlna getirilen ve daha sonra infaz edilen 5 PKK militanna ait olduu belirtildi. *Dersim emigezek lesi Aliboaz: Ailboaz mevkiinde kan atmada yaamn yitiren 24 PKK militannn birka noktaya toplu halde gmld ileri srlen Ailboaz mevkiinde 12 Austos 20011 tarihinde savcln gzetiminde iki ayr noktada yaplan kazda 7 kiiye ait kemikler ortaya kt. *Dersim emigezek lesi le Jandarma Komutanl bahesi: Ailboaz mevkiinde kan atmada yaamn yitiren 24 PKK militanndan emigezek le Jandarma Komutanlna toplu halde gmlenlerden 7sinin kemiklerine 13 Austos 2011 tarihinde savcln denetiminde yaplan kaz sonucu ulald. *90l yllar stanbul, Diyarbakr, Tarsus, Konya, Ankara, Batman, Cizre: Hizbullahn 10 ayr noktada alan mezar evlerinde 54 kiiye ait cesetler 2000 ylnda ortaya kt. HZBULLAH TOPLAM: 10 MEZAR / 54 K GENEL TOPLAM: 253 MEZAR / 3248 K