Professional Documents
Culture Documents
VERTABANI
Veritaban, birbirleriyle ilikili verilerin hzl ve verimli bir ekilde ulalmasna olanak verecek biimde saklanmasyla oluan kaytlar topluluudur. Veritabanlarnda her trl bilgiyi saklayabilirsiniz. Bu bilgilere;
istediiniz zaman ve istediiniz ekilde ulaabilir, yeni bilgiler ekleyebilir, var olan bir bilgiyi deitirip silebilirsiniz.
2 www.mehmetaksarayli.com
Veritaban tanm;
Veritaban, sistem srelerinde oluan verilerin daha sonra ulalmak amacyla elektronik ortamlarda, belli kurallar ve birbirleriyle olan ilikilerini koruyacak ekilde saklanmasyla oluan kaytlar topluluudur
Veritabanlarnn zellikleri
Birbiriyle ilikili verilerden oluur Veriler gereksiz tekrarlardan arndrlmlardr. Veriler ulalabilir ve deitirilebilir olmaldr. Veriler eriim, veritaban yneticisi tarafndan denetlenir.
www.mehmetaksarayli.com
www.mehmetaksarayli.com
Veritaban
Dosya: Bir rgt, kii, alan ya da konuyla ilgili kayt ya da belge btn
Kat dosyalar Bilgisayar dosyalar
Belirli bir rgtteki uygulama sistemleri tarafndan kullanlan depolanm iletimsel veri btn
Kat veri tabanlar
Dnyadaki bilginin nemli bir ksmn ieriyor
www.mehmetaksarayli.com
www.mehmetaksarayli.com
Terimler ve Kavramlar
Depo (Havuz) Veri taban tanmlamak, yaratmak, yaatmak ve veri tabanna denetimli eriim salamak iin kullanlan yazlm sistemi
Veri Szl (Data Dictionary) olarak da bilinir Belirli bir veri taban iin tm metadatann depoland yer Belirli bir veri tabanndaki dosyalar ya da tablolar arasndaki ilikiler hakknda bilgiyi de ierebilir
www.mehmetaksarayli.com
www.mehmetaksarayli.com
Terimler ve Kavramlar
Terimler ve Kavramlar
Metadata
Veri hakknda veri
VTYSde bir varln tm zelliklerinin tanmlanmas, r:
Ad Veri tr Byklk Biim veya zel karakteristikler
www.mehmetaksarayli.com
10
www.mehmetaksarayli.com
Terimler ve Kavramlar
Terimler ve Kavramlar
Giriim
rgt
Varlk
Kii, Yer, Nesne, Olay, Kavram...
Read (Oku)
Read current data from the database
zellikler
Bir varlk hakkndaki veri geleri Bazen alan (field), madde veya alan ad (domain) olarak adlandrlr
Update (Gncelle)
Mevcut veri tabann gncelle ya da deitir
Delete (Sil)
Veri tabanndan veri sil
Veri deerleri
Belli bir varlk iin belli bir zelliin grnmleri (instances)
www.mehmetaksarayli.com 12 www.mehmetaksarayli.com
11
Terimler ve Kavramlar
Terimler ve Kavramlar
Kaytlar
Belli bir varln tm zelliklerinin deerler seti likisel VTYSde satr ya da tuple olarak da bilinir
Anahtar
Bir dosyadaki kaytlar belirlemek ve bulmak iin kullanlan zellik ya da zellikler dizisi
Primer Anahtar
Bir dosyadaki her kayd tekil olarak belirleyen zellik ya da zellikler dizisi
Dosya
Kaytlar dermesi likisel VTYSde liki ya da Tablo olarak da bilinir
13
www.mehmetaksarayli.com
14
www.mehmetaksarayli.com
Terimler ve Kavramlar
Tarihe
1950lerde ve 60larda tm uygulamalar belli gereksinimler iin zel olarak gelitirildi Dosya temelliydi Benzer ya da tekrar uygulamalar gelitirildi Erken VTYSler programlama dillerinin uzantlaryd 1970 - E.F. Codd ve likisel Model 1979 - Ashton-Tate ve ilk mikrobilgisayara dayal VTYS
Veri Ynetimi
Bir rgtteki veri kaynaklarnn topyekn ynetim sorumluluu
Veri Hizmetisi
Bir rgtn verilerinin alt setinden ve bu verilerle ilgili tm etkileimlerden (uygulamalar, kullanc eriimi vs.) sorumluluk
15
www.mehmetaksarayli.com
16
www.mehmetaksarayli.com
Neden Veritaban ?
Bilgi iin.
Veriyi verimli kullanmak, Organize, Saklamak, Erimek..
Bilgiyi retmek, kullanlan teknolojiden ok irketin veri kaynaklarna verdii nemle mmkn olur.
17 www.mehmetaksarayli.com
VTYS ilevleri
Veri saklama, edinme ve gncelleme Kullanc eriebilir katalogun oluturulmas Kurtarma hizmetleri Yetkilendirme hizmetleri Veri iletiimi iin destek Btnlk hizmetleri
Uygulama Programlar
Uygulama gelitirme aralar VTYS letim Sistemi Donanm
19
www.mehmetaksarayli.com
20
www.mehmetaksarayli.com
Terimler ve Kavramlar
Programclar (veri ileme dilini kullanrlar) st dzey biliim elemanlar.(sorgulama dilini kullanrlar) Uzman kullanclar (geleneksel mimariye uymayan veri tabanlarnn oluturulmas ilerini yrtrler) Alt dzey Kullanclar /Son Kullanclar
(kendileri iin yazlm arayzleri kullanrlar)
Veri yneticisi Bir rgtteki Veri Ynetim ilevinden sorumlu kii Bazen CIO olabilir -- Chief Information Officer
Sradan kullanclar Veri Tabanlarna formlar veya uygulama arayzleri ile eriilir Daha usta kullanclar DML kullanmakla sorgular retiyorlar
21 www.mehmetaksarayli.com
VTYS Dilleri
yapy ve ierii tanmlamak iin programclarn kulland dil Veri Taban Yneticisinin ve kullancnn, uygulama iin gereken varlklar ve farkl varlklar arasndaki olas ilikileri tanmlamak iin tanmlayc dil Kavramsal ema, d ema ve i ema tanmlanr ve birinden dierine evirme yaplr Her bir seviyede farkl dil kullanla bilir Tanmlamalar ve retilen bilgiler sistem katalogunda saklanlr
Language):
kullanclarn veriye eriim ve bilgi yaratmak zere veriyi ilemek iin kullandklar 4.Nesil Dil (SQL) Veri tabanndaki veriler zerinde temel ilemlerin yaplmasn salayan dil
Yordamsal VD- kullancnn, sisteme hangi verilere gerek duyduunu ve bu verilerin nasl karlacan bildireceini ifade eden veri ilem dili Yordamsal olmayan VD- kullancnn gereken verilerin nasl karlacan deil, hangi verilerin gerek olduunu belirtecei dil
Esas dile gmlm sorgu dili kendi bana sorgu dili olarak bilir
Trleri
VER YNETM
Ynetimin elikileri
VTYS
===============
Tasarm aralar
Tablo Yaratma Form Yaratma Sorgu yaratma Rapor yaratma Prosedrel dil derleyicisi (4GL) ============= letim srasnda
Form ileyici Sorgu ileyici Report Writer Language Run time
Veri Taban
Veri taban: Kullanc verileri Metadata Dizinler Uygulama Metadatas erir
Uygulama Programlar
Bilginin ak, paylam ve sahip klmas asndan deiiklikler getirir; Bu deiiklik politik tepkilere neden olur. Klasik veri derleme sistemlerinde her departman ayr tutard, VER Tabanlar ile tm iletme gze alnr. Tm yatrm yaplsa bile alkanlk deimezse yarar salanamaz.
MALYET/YARAR ANALZ
lk donanm ve yazlm yatrm, ok fazla olduundan gz korkutur. Yararlar ise 3-5 yldan nce grnmeyen yararlar salar. Teknolojiye yakn olmayan yneticiler abuk redederler.
25
www.mehmetaksarayli.com
VER YAPISI
Hiyerarik VERTABANI Kiisel Bilgiler
SM DERS MIS 302 MIS 302 MIS 302 DERS MIS 302 Dnem 2000Y 2000Y 2000Y Dnem 2000Y Not B+ C C+ Not B+ Ahmet alkvk Aye Gler Emrah Kll SM Ahmet alkvk
RNEK
Dersler
demeler
renciler
Bir kayt bir varl (entity): Kii, yer, eya, olay Alanlar varl tanmlar (attribute) : zellik, kalite, miktar Anahtar alan (key field) kaydn kimliini belirler. Kolay ulam salar.
Dersler VARLIK:renci
NUMARA 970010033 SM Ahmet alkvk DERS MIS 302 DNEM 2000Y NOT B+
Anahtar Alan
Tanmlar
28 www.mehmetaksarayli.com
renci
Ebeveyin
Ders 1
Eitim
Aile
ocuk
Ders 2
Program 3
Mantksal Grnt: Ayn veriyi programc veya kullancnn grme ekli
Veri Szl
29
www.mehmetaksarayli.com
Hiyerarik lem hzl Esnek deil Kullanc iin zor Programlama zor Bilet rezarvasyonu
Network
renci 5
30
lem orta hzda Daha esnek Kullanc iin zor Programlama zor www.mehmetaksarayli.com Telekomnikasyon
likisel Veritaban
likisel veri taban modelinin prensipleri ilk olarak Dr. E. F. Codd tarafndan Haziran 1970deA Relational Model of Data for Large Shared Data Banks. isimli bir makalede ortaya konmutur. Relational database management systems: RDBMS
Book ID 1 2 3 4 5
Authorid 1 2 3 4 5
Title pubid Introductio The history New stuff a Another titl And yet mo
2 4 3 2 1
Author id 1 2 3 4 5
Book ID 1 2 3 4 4
Subid 2 1 3 2 3
Subid Subject 1 cataloging 2 history 3 stuff
31
www.mehmetaksarayli.com
32
www.mehmetaksarayli.com
33
www.mehmetaksarayli.com
34
www.mehmetaksarayli.com
Herbir zelliin tayaca alan belirlenir. Birincil anahtar olmayan varla zayf varlk denir. Yardmc Tablolar Belirlenir. Tm iliikiler ve varlklar tablolara dntrlr.
35
www.mehmetaksarayli.com
36
www.mehmetaksarayli.com
Veritabanlarnda Gelimeler
LETME VERLER
Dosya tanmlarna gre tek bana veriler ham olarak saklanr letmede Gnlk ilerde edilen verileri ierir birden fazla ortamda saklanr Veri organizasyonu fonksiyon veya departmann ilerine gre yaplr letme esnasnda destek verir sonra iletmede kullanlmaz
VER DEPOLARI
Tm veri tabanlarndan derlenmi entegre veriler Hem gncel hem de gemi verileri ierir Veriler tek ortamda saklanr Saklanan her alan iin tm iletmenin kabul ettii bir tanm kullanlr i tanmlarna gre veriler guruplanr. rnein mteri verileri Karar almak iin veriler sabitletirilir.
38 www.mehmetaksarayli.com
37
www.mehmetaksarayli.com
PC veri tabanlar
Genellikle kiisel
PC Veri tabanlar Merkezi Veri tabanlar stemci/Sunucu Veri tabanlar Datk Veri tabanlar Veri taban modelleri
39
www.mehmetaksarayli.com
40
www.mehmetaksarayli.com
PC Veri tabanlar
Merkezi Bilgisayar
41
www.mehmetaksarayli.com
42
www.mehmetaksarayli.com
Yer B
bilgisayar stemci
bilgisayar
Yer A
44 www.mehmetaksarayli.com
Fiziksel Yaratm 2
Tasarm 1
Dntrme 3
Entegrasyon 4
Uzak bilgisayar
www.mehmetaksarayli.com
46
www.mehmetaksarayli.com
Tasarm (1)
Prototip veri tabannn yklenmesi ve test edilmesi Gvenlik, gizlilik ve eriim denetimlerinin kararlatrlmas ve kurulmas Tutarllk snrlamalarnn kararlatrlmas ve kurulmas
47
www.mehmetaksarayli.com
48
www.mehmetaksarayli.com
Dntrme (3)
Entegrasyon (4)
Yeni veri tabann kullanmak iin mevcut veri setlerini ve uygulamalarn dntrme
Eski verileri yeni formatlara dntrmek iin programlar ve dntrme programcklar (utility) gerekebilir
49
www.mehmetaksarayli.com
50
www.mehmetaksarayli.com
lemler (5)
Tm uygulamalar tam-lekli altrlr Gizlilik, gvenlik ve eriim kontrol salanr Kurtulma ve Yedekleme prosedrleri kurulmal ve kullanlmaldr
51
www.mehmetaksarayli.com
52
www.mehmetaksarayli.com
Uygulama Mimarileri
Tek katmanl (single-tier)
Genelde lokal uygulamalardr. File Based bir veritaban yaps kullanrlar.
ki katmanl (two-tier)
Client&Server mimari iki katmanl uygulamalar iin en uygun rnektir. Toplam bir uygulama iin farkl iki noktadaki uygulamann almasdr. Client taraf genelde Delphi ve benzeri bir arala gelitirilen n yzler iken, Server taraf da genelde Database engine dir. zetle 1. Katman Delphi uygulamas, 2. Katman da Database Enginedir. Veritaban arlkl uygulama gelitirmeye imkan tanr. Ve bu sayede ayn veritaban zerinde farkl client larn almasnda avantajlar salar. Bir ii yapmak iin stored procedure yazmak. Ayn procedureu hem exe hem de web sitesinden armak mmkndr..
ok katmanl (multi-tier)
Client&Server mimarideki 2 katman arasna giren ilave bir veya birden fazla katman ile meydana gelir. 3. Katman olarak karmza Application Server kmaktadr. Client dorudan Database Server a balanmayp Application Server zerinden balant kurar. Genelde hem web tabanl hem de bamsz exe olarak alabilen farkl modlleri bir arada barndran kompleks uygulamalarda kullanlr. Application Server zerinde yazlan bir takm komponent lerin hem web hem de exe tarafndan ayn anda arlabilmesi gibi avantajlar sunar.
53
www.mehmetaksarayli.com
54
www.mehmetaksarayli.com
Client/Server(stemci/Sunucu) Mimari
Server farkl iletim sistemi olabilir farkl Veri tablolar tablolar
Database engine
Bu sistemde btn kullanclar tablolara dorudan eriim salarlar ve bunlar dosya olarak aarlar... Her tablo ayr bir dosya(Paradox, Dbase) veya btn tablolar tek bir dosya da(Access) olabilir. Fakat sonuta ilgili dosya her kullanc tarafndan ayr ayr alr. Tablolar ister bir Server zerinde oldun isterse lokal disk zerinde olsun durum deimez.
55 www.mehmetaksarayli.com
Bu durumda tablolarn bulunduu bilgisayar zerinde alan bir tablolar bulundu alan Database Engine bulunur. Bu database engine kullanc talepleri ile kullan tablolar arasnda bir duvardr ve sadece kendisi tablolara eriim salar. aras duvard eri sa Dier btn kullanclar isteklerini bu database engine zerinden Di b kullan grrler. Gerekte hibir kullanc veritaban dosyasna erimez. Ger hi kullan veritaban dosyas eri Server ve Client taraflar farkl iletim sisteminde olabilir. taraflar farkl
56 www.mehmetaksarayli.com
Bu mimaride Application Server client saysnn fazla olmas durumunda say olmas performans arttrma ynnde faydaldr. performans artt y faydal Application server zerinde yazlacak bir takm modller her trl client yaz tak mod t rl tarafndan arlabilmektedir.(exe, web) Bylece farkl noktalarda .(exe, web) taraf r B farkl uzants olan uygulamalarn gelitirmelerinde kolaylk salanm olur. uzant uygulamalar geli kolayl sa lanm
57 www.mehmetaksarayli.com
File Based sistemlere oranla ok daha gvenlidir. File based sistemlerde 10 kullanc demek 10 farkl bilgisayarn dosyay amas ve bu her 10 bilgisayardaki bir anormalliin dosyay etkilemesi demektir. Oysa bu yapda sadece database engine dosyay at iin risk ok azalr. Database engine verileri ilerken transaction bazl almaktadr. zellikle a ortamnda performans ok daha iyidir. SQL sorgulama dilinin performans tam olarak kullanlr. lemler server zerinde gerekleir. Terminal PC performansna bamllk yoktur. Performans server gcyle orantl artar. A zerinden sadece sorgulama metni ve sonu verisi geer. Stored Procedure ve trigger destei ile veri zerinde alacak youn ilemler server tarafna kaydrlabilir. Uzak eriime imkan verir. Datk uygulamalar gelitirmek mmkn olur. Uygulama gelitirme kolaylklar sunar Stored procedure, trigger, database event, backup, transaction log file(gemie ynelik verilere ulama imkan salar.), yetkilendirme, debug, referential integrity (veri btnl), vs... imkanlar salar. Stored Procedure zerinde Debug imkan sunarlar... leklenebilirlik sunarlar. Tek kullancl sistemlerden 1000 lerce kullancya kmak mmkndr.
58 www.mehmetaksarayli.com
Ynetimin anlamas ve katlmas gerek letmenin sermaye kaynaklarndan olduu kabul edilmeli Sorumlusu bir Genel Mdr Yardmcs olmal irketin veri politikalar saptanmal ve ona gre modeller uygulanmal Yeni teknolojilerle yeni elemanlar grevlendirilmeli Gvenlik tanmlar iin hangi verileri kimin grecei ok dikkatli tanmlanmal Daha ok kullanc olduundan , kullanclarn eitimine nem verilmeli
Veri Ynetimi
Teekkrler
Sorular
Teknoloji
10