Sosyolojiye Giris ve Yntem : Bir disiplin olan sosyolojiyi tanimlamak.

-; Sosyoloji insan iliskileri konusunda calisan ve bu iliskileri inceleyen bir disiplindir. Sosyolojinin en nemli ayirici zelligi, onun bir bilim olmasidir. Ancak sosyolojik incelemelerin hedefi insanlar arasindaki sosyal iliskilerin yapisi zerindedir. Toplumsal yasamdaki yerini tartisabilecek; temel ilgi odagini, grup iliskilerindeki nemini ve amacini aciklamak. -; Sosyoloji daha kisa bir bicimde, insan grubunu odak alir ve insanin grup icerisindeki davranislarini inceler. Sosyologlar da toplumsal kurumlar ve insan iliskileri zerinde calisan bilim adamlaridir. Sosyoloji sadece normal davranisi degil, toplum icerisinde grlen anormal insan davranislarini da inceler. rnegin, sapkin bir davranis bicimi olan sucluluk, crm gibi. Ancak sosyolojinin konuya yaklasim bicimi farklidir. Sosyologlar (toplum bilimciler) sucluya degil, sucluluk konusuna egilirler ve toplumsal sartlarin suc zerindeki etkisini arastirirlar. Sosyologlar birbirinden izole olan insanlar zerinde degil, birbirleriyle etkilesen diger bir deyimle sosyal bir ortamda yasayan insan gruplariyla ilgili olarak calisirlar. Bu nedenle ilgi sahasi birey degil gruplardir. Sosyoloji on dokuzuncu yzyilin basinda bilimsel yntemin toplumsal olaylari incelemede kullanilmaya baslanmasiyla bilimsel bir nitelige kavusmustur. Bilimsel bilgi retmede, belirli kurallara uyulmasi, belirli asamalar takip edilmesi, bilgiyi kullanmada ve yorumlamada kolayliklar saglar ve baskalarinin da kullanimina acar. Sosyolojinin alt dallarini tanimak. -; Sosyolojinin ilgi alanina giren konuya yaklasim bicimi, onu diger disiplinlerden ayri kilar. Cnk sosyologlar konuya, sahip olduklari deger ve nyargilardan arinarak olaylarin ve kosullarin etkisinde kalmadan, objektif olarak bakarlar. Olaylar arasindaki neden ve sonuc iliskilerini grmeye, anlamaya ve kuramlara ulasmaya cabalarlar. Sosyolojinin niversitelerde okutulan ve her biri ayri bir ilgi sahasini olusturan bircok alt dali vardir. Bunlar arasinda bilgi, ekonomik, sanayi, kent, ky, din, endstri, hukuk ve siyaset sosyolojisi en yaygin olanlaridir. Btn bilimler gibi toplumbilim de (sosyoloji de) arastirma ve degerlendirme teknikleriyle kavram ve kuramlar arasindaki yakin etkilesimle kendini yenileyerek gelismektedir. Bu gelisme yakin zamanlarda ve hizli bir gelisme temposuyla ortaya cikan ve diger bilimler arasindaki yerini almaya calisan toplumbilimde de aciktir. Sosyolojinin kullandigi yntem ve bilimsel arastirmada takip edilmesi gerekli asamalari tanimak ve rneklerle tartisabilmek. insan iliskilerini inceleyen bir disiplin olarak sosyoloji de genis uygulama sahasiyla, bu bilimsel yntemi kullanmaktadir. Sosyoloji bu yntemi, deney, gzlem ve saha arastirmasi teknikleriyle birlikte kuramlar gelistirmek, bilgi toplamak ve insan sistemini anlamak amaciyla kullanmaktadir. nsanlar icinde bulunduklari cevreyi tanimak ve meraklarini gidermek amaciyla arastirma yaparlar. Bilim, dnyadaki olaylarin nicinlerini bulmak amaciyla bilgi elde etme ve biriktirme yoludur. Bilim birbiriyle ilgili iki calismayi icerir. Bunlar; -; Bilgiyi biriktirmek, -; Veri toplamaktir. Bu iki calisma bilimde kuram ve yntem olarak adlandirilir. Kuramlar iliskili olduklari konularda her zaman ayni bicimde ortaya cikan gerceklerdir. Kuramlar olaylari daha iyi anlamamiza yardimci olurlar ve nicin sorusunun acikliga kavusmasina yardimci olurlar. Kuramin c temel parcasi vardir: Bunlar; nermeler, kavramlar ve tanimlardir. nermeler, olaylar arasindaki iliskileri ortaya koyarlar. Kavramlar ise, toplumsal olay ve olgularda karsilasilan ortak bir niteligi ifade ederler. Kavramlar, tanimlar yoluyla retilir. Eger kavramlar acik bir bicimde tanimlanmazlarsa herkes tarafindan farkli anlasilirlar. Kuramlari sinamak icin bilimsel yntemler gelistirilmistir. Yntem, kuramin tersine nasil sorusuna cevap

verir. Nesnel gercegi en cok ve en iyi yansitmayi amaclayan her bilim, bilimsel yntemi uygulamak zorundadir. Bilimsel yntem birkac asamali bir gelisim gsterir. Bu asamalar: -; Arastirilmasi gereken sorunu ortaya koymak. -; Hipotez ve nermeleri formle etmek. -; Arastirma plani ya da veri toplama teknigi gelistirmek. -; Verilerin analiz ve zetini yaparak hipotezin mmkn olabilirligini gstermek. -; Hipotezin dogrulanmasi, yeniden formle edilmesi veya yeniden gzden gecirilmesidir. -; Her bilimsel disiplinin arastirma yntem ve teknikleri birbirinden farklidir. Sosyologlar arastirmalarda c farkli teknik kullanirlar. Bunlar: -; Deney, -; Gzlem -; Saha arastirmasidir. Sosyolojinin Ortaya Cikisi ve Kuramsal Yaklasimlar lk ve ortacagdaki toplumsal dsncenin temellerini incelemek. insanlar toplum olarak bir arada yasamaya basladiklarindan itibaren, icinde yasadiklari dzeni anlamaya calismis ve cesitli fikirler ileri srmslerdir. Toplumsal dsnce ilk defa filozoflarin felsefe sistemlerinde yer almistir. ilk cagda dsnrler Sokrattan nceki ve sonrakiler diye ikiye ayrilir. Sokratdan nce sofislere rastliyoruz. Sokrattan sonra nemli iki bilgin Platon ve Aristodur. Platona gre birey icinde yasadigi devletin karakterini tasir. Aristo, Platona gre daha gercekcidir. Hristiyan dsnrler Rnesans ve Reforma degin mistik ve skolastik dnya grs altinda byk bir ilerleme saglamazken, islam dnyasinda olumlu dsnce sistemlerini gryoruz. Bu caglarda toplumla ilgilenen dsnrler arasinda ibn-i Rsd, Gazzali, Farabi ve ibni Haldun en nemlileridir. zellikle ibn-i Haldunun Mukadimesi bir sosyoloji kitabi niteligindedir. Sosyolojinin bir bilim dali olarak ortaya cikmasinda rol oynayan etkenleri aciklamak. Sosyolojinin ortaya cikisinda iki nemli toplumsal olgu yer alir. Bunlar: Endstri Devrimi ve Fransiz Devrimidir. Tarihe hicbir degisme Endstri Devrimi kadar uzun dnemli, etkili ve carpici olmamistir. Bu olgunun disinda doga bilimlerindeki gelismeler, bilimsel yntemin kullanilisi ve yeni kitalarin kesfi de sosyolojik dsncenin gelisiminde nemli bir yer tutar. lk sosyologlarin toplum konusundaki dsncelerini ve sosyolojinin c temel yaklasimi olan fonksiyonalist, catisma ve etkilesimcilik yaklasimlarini aciklamak. Sosyolojinin kuruculari arasinda, adini koyan Auguste Comtedur. Zamanin en zgn dsnr olan Comte, doga bilimlerinde kullanilan bilimsel yntemin toplumsal olaylari incelemede de kullanilabilecegini savunur. Daha sonra Herbert Spencer, biyolojik yaklasimin kurucularindandir. Spencer, toplumu canli bir organizmaya benzeterek incelemek ister. Karl Marx ise catisma kuraminin kurucusudur. Dsncelerinde bir diger Alman dsnr olan Hegelin etkisindedir. Marxa gre toplumbilimcilerin grevi dnyayi aciklamak degil, degistirmektir. Her seyin birbiriyle catisma icinde oldugunu savunan Marx, kuramini sinif catismasi ile destekler. Sosyolojinin bilimsel alanda gelismesinde nemli bir kisi de Fransiz Emile Durkheimdir. Durkheim, toplumsal gercegin temelini toplumsal bilincte grr. Durkheimin bir diger ilgi alani toplumsal isblm ve sonuclaridir. Modern bir Alman dsnr ise Max Weberdir. Weber, sosyolojide anlama zerinde durarak, ideal tip ve tarihi analiz tekniklerini gelistirmistir. Sosyolojide tarihsel gelisim icinde c yaklasim sz konusudur. Bunlar; -; Fonksiyonalist yaklasim, -; Catisma yaklasimi -; Etkilesimcilik yaklasimidir.

Sosyolojide yeni yaklasimlardan sosyal alisveris kurami ve feminist kurami tartismalari ile inceleyebileceksiniz. ki modern kuram, Sosyal Alisveris Kurami ve Feminist kuramlar da giderek popler hale gelen ve tartisilan kuramlar arasinda yer almaktadir. Bu kuramlardan sosyal alisveris kurami, genelde ekonomistlerin, antropologlarin ve psikologlarin fikirlerine dayalidir. Kuram, insan etkilesiminin dl ve cezalara dayali olarak gerceklesen bir alisveris ile olustugunu ileri srer. Kuramda sz edilen degisim kavrami toplumsal bir degisimden cok karsilikli bir alisverisi ifade eden bir nitelik tasir. Bu nedenle kurama sosyal alisveris kurami da denilmektedir. Feminist kuram kadinin odak olarak alindigi bir perspektiften bakarak toplumsal yasami ve buradaki farkli sistem ve fikirleri irdelemektedir. Feminist kuram kadini temel obje veya ilgi odagi olarak grr ve inceler. Feminist kuram, liberal, sosyalist ve radikal olmak zere 3 temel yaklasima sahiptir. Toplum ve Toplumsal Yapi Toplum kavramini; onu olusturan kosullari dikkate alarak tanimlamak. Toplum ve birey birbirinin ayrilmaz birer parcasidirlar. En genis anlamda toplum insanlari etkileyen iliskiler btndr. Ancak bir toplumdan sz edebilmek icin belirli sartlar gerekir. Bunlar ortak bir toprak, politik bir otoriteye uyum ve paylasilan bir kltrdr. Toplumsal yapi ve bu yapiyi olusturan parcalar olan kltr, toplumsal sinif, stat, rol, kurum ve gruplari aciklamak. Her organizmanin bir yapisi oldugu gibi toplumlarin da bir yapisi vardir. Bu yapi birbirleriyle iliskili bir takim parcalarin btndr. Toplumsal yapi, bir toplumdaki organize olmus toplumsal iliskilerin bir btndr. Toplumsal yapiyi olusturan parcalar alti tanedir. Bunlar; Kltr, Toplumsal Sinif, Stat, Rol, Grup ve Kurumlardir. Stat, bireyin toplum icindeki pozisyonudur. Edinilmis ve kazanilmis olarak iki bicimde yer alir. Rol ise bir toplum icindeki insanlarin belirli bir bicimde oynadiklari oyundur. Her roln bireyden bazi beklentileri vardir.Grup, belirli sayidaki insanlarin etkilesimleri sonucu ortaya cikan bir birlesmedir. En yaygin olarak birincil ve ikincil bicimde ikiye ayrilir. Toplumsal kurum ise toplumun temel degerlerinin korunmasi amaciyla zorunlu sayilan nispeten srekli kurallar toplulugudur. Toplumsal dzeni saglayan kurumlar dokuz tanedir. Bunlar: Aile, Ekonomi, Egitim, Din,Politik, Hukuk, Tip, Bilim ve Askeri kurumlardir.nsanoglunun tarihi gelisimiyle olusan toplum trlerinin temel zelliklerini aciklayarak tartisabileceksiniz. nsanoglunun tarihsel gelisiminde bes yaygin toplum bicimi gzlemlenmistir. Bunlar; -; Avcilik ve toplayicilik toplumlari, -; Cobanlikla gecinen gcebe toplumlar, -; lkel tarim toplumlari (tarim ncesi toplumlar), -; Tarim toplumlari ve -; Endstriyel toplumlardir. Kltr Toplum ve insan bilimleri icin temel bir kavram olan kltr ve temel zelliklerini, kltrel farkliliklar ve kltrel birlesme kavramlarini tanimlamak. -; nsanoglu gelismis beyin yapisi sayesinde yasamda canli kalip bir kltr yaratabilir. Kltr, bir toplumda yasayan insanlarin btn grendikleri ve paylastiklarini kapsayan bir kavramdir. Davranis bilimlerinin inceledigi hemen her sey bir kltr tarafindan bicimlendirilir. Zamanla kltrn koydugu kurallar bizim bir parcamiz haline gelir. Toplum, Dil ve kltr iliskisini aciklamak. -; Kltr, insanlarin kullandiklari bir dil sayesinde yayilir ve insanlar arasindaki etkilesimler sonucu dogup gelisir. Her toplumun farkli dsnce inanc ve deger sistemleri vardir. Her dsnce kalibi yasadigi kltr icinde nemlidir ve gecerliligi vardir. Kltrn bir diger zelligi de grenilen davranislardan olusmasidir. Her toplumun kltr, maddi ve manevi olmak zere iki tr geden olusur. Kltr ve toplum birbirinden ayrilmaz bir btn icerirler. Toplum kltr olmadan var

olamayacagi gibi; kltr de kendisini koruyan ve gelistiren bir toplum olmadan varligini srdremez. Kltr dil sayesinde korunur ve gelecek nesillere aktarilir. Kltr kalitimla babadan ogula gecmez ve her toplumun kltr kendine zgdr. Kltr olusturan parcalarin herhangi bir bicimde birbirlerine baglanmasina kltrel birlesme denir. -; Kltr, norm ve degerlerle bir anlam kazanir. Normlar, o kltr icinde anlamlidirlar. Kltr olusturan temel parcalardan degerler ve normu tanimlamak. yaptirimi olan yerlesik davranis kurallaridir. Deger ise hangi toplumsal davranislarin iyi, dogru ve istendik oldugunu belirten paylasilan lct veya fikirlerdir.Degerler bylece kltrel yasantimiza rehberlik ederler. Kltr kendi icinde popler ve fakirlik kltr, gercek ve ideal kltr, yksek ve yaygin kltr, alt kltr ve karsit kltr olarak ayrilir. Popler kltr yasadigimiz gnlk hayattir. Fakirlik kltr ise Oscar Lewisin fakirlerin sahip oldugu degerlerin, ekonomik ynden basarili kisilerin degerlerinde farkli olduguna ynelik tezine dayanmaktadir. deal kltr toplumu bir arada tutan norm ve degerlerin sadece kurallarda gecerli olmasi iken gercek kltr ise bunlarin gnlk yasamdaki uygulanis veya bulunus bicimidir. Toplum icinde zel bir yasam bicimi, zevkleri, aliskanliklari olan kck bir elit grubun sahip oldugu kltr yksek kltr olarak tanimlanirken, byk halk kitlelerinin benimsedigi yasam bicimi, zevkler, farkli degerler yer aldigi kltr yaygin kltr olusturur. Diger yandan toplumun temel kltrel degerlerini paylasan ancak bunun disinda kendini diger gruplardan ayiran deger, norm ve yasam bicimleri olan gruplarin olusturdugu kltr alt kltr olarak tanimlanmaktadir. Yine bir alt kltr olarak degerlendirilen karsit kltr deger, norm ve yasam bicimleri acisindan icinden yasanilan kltre ters dsen tutum ve davranislari icermektedir. Etnosentrizm ve kltrel relativizm kavramlarini tanimlayarak; her iki grsn olumlu ve olumsuz ynlerini tartisabilmek. -; Bunlar kltrn kendi icindeki farkliliklardir. Etnosentrik grs baskalarinin kltrn bireyin kendi kltr acisindan degerlendirmesi demektir. Kltrel relativist grs ise kltr kendi kaliplari icinde anlamak, nyargili olmamak demektir. Toplumsallasma Toplumsallasma kavramini, zellikleri ve amaclarindan yola cikarak tanimlamak ve bu srecteki etkenleri aciklamak. nsan dnyaya geldiinde en ilkel olarak bulunan, fakat kisa zamanda sahip oldugu yeteneklerini gelistiren ve olgun bir canli haline gelen varliktir. nsanin gelismis beyin yapisi ve grenme yetenegi onu diger canlilardan ayirir. nsanin kendine uygun davranislari grenmesi ve bunu gelecek nesillere aktarmasi srecine toplumsallasma diyoruz. Bu srec insanin dogumuyla baslar ve bir yasam boyu srer. Bu srec icerisinde insanoglu yasadigi kltrn, deger, tutum ve davranis bicimlerini grenirken ayni zamanda da kisilik kazanir.nsanin olumlu bir toplumsallasma sreci gecirebilmesi icin en nemli sey onun diger insanlarla kurdugu iletisimdir. Cevrelerinden uzaklastirilarak, yalniz basina birakilan kimselerin bu sreci basarili olarak tamamlayamadiklari gelisim bozukluklari gsterdikleri saptanmistir. Toplumsallasma ile ilgili benlik, ayna benlik ve rol alma gibi sosyolojik kuramlari tanimlayip, toplumsallasmadaki etkilerini tartismak.Toplumsallasma ile ilgili iki nemli kuram C.H.Cooleyin Ayna Benlik ve G.H.Meadin Rol Alma ve Kendilik gelisimine iliskin kuramlaridir. Her iki kuramcida benlik gelisiminde sosyal etkilesimin nemine deginmektedirler. Toplumsallasma belirli bir rol davranisini grenmedir. Toplumun sahip oldugu kltrn aktarilmasinda sorumlu olan toplumsallasma kurumlarini tanimak. Toplumsallasma srecinde nemli olan alti kurum veya ge bulunur. Bunlar: -; Aile,

-; Din, -; Egitim, -; Arkadas gruplari, -; Kitle iletisim araclari, -; Calisma ortamidir. Her kurumun etkisi bireyin icinde bulundugu yas durumuna bagli olarak degisir. Toplumsallasma her yasta etkilidir ve yasam boyu srer. Toplumsal Gruplar Grup kavramini, diger toplumsal olusumlardan ayiran temel zellikleri dikkate alarak tanimlamak ve grup olgusunun toplumsal yasamdaki yeri ve nemini kavramak. nsanlar yasantilarini bircok gruba ye olarak ya da bir grubun yesi olarak gecirirler. Hepimiz en dogal bir bicimde aile grubunun bir yesiyiz, daha ileride ise oyun, arkadaslik ve is gruplarina girmekteyiz. Ne zaman iki ya da daha fazla kisi bir takim iliskiler icine girer, karsilikli tutum ve davranista birbirlerini etkiler ve bu iliskiler belirli bir sre icinde gelisir ve nispeten sreklilik kazanirsa bir gruplasma sz konusudur. Grup, yeleri arasinda belli iliskiler bulunan ve her yenin grubun varligini bilincli olarak fark ettigi, iki yada daha cok yeden kurulu nispeten srekli bir insan toplulugudur. Grup trlerini tanimlamak. Toplumsal gruplar farkli sosyologlar tarafindan farkli bicimlerde sinisandirilmistir. rnegin, Tnniesin cemaat ve cemiyet ayrimi, Emile Durkheimin mekanik ve organik dayanismasi birer grup olgusuna benzetilebilir. Cok benimsenen bir grup ayrimi da Charles Cooleyin birincil ve ikincil grup ayrimidir.Birincil gruplar duygusal yakinlik ve fedakarlik ykl, menfaat iliskilerine dayanmayan birlesmelerdir.Grup dayanismasi bu tr gruplarda yksektir. Cooley, birincil gruplari insan neslinin bakildigi, korundugu yerler olarak nitelendirir. kincil gruplar ise bu iliskilerin disinda kalan gruplardir. Bu gruplar, byk capli, nemli ve resmi gruplardir. Karsilikli cikar iliskileri nem tasir. Bu gruplara formal (resmi) gruplar da denmektedir. Bunlarin disinda, ic ve dis grup, referans grubu ve elektronik grup ayirimlari vardir. Grubun byklg ve liderlik yapisinda grup olusumunda nem tasir. Grubun byklg arttikca iletisim artar ancak grup birlikteligi ve dayanismasi azalir. Gruplarda en yaygin olarak c tr liderlikten sz edilebilir. Bunlar; Otokratik, Demokratik ve Birakiniz yapsinci lider tipleridir. Grup normlarini karsilastirarak aciklayabilmek.Gruplarin en byk zelliklerinden biri de yelerinin uymak zorunlulugu duyduklari normlar gelistirmektedir. Gruplar icin normlar, ortak bir davranis bicimi, ortak tutum ve inanclar, yerine getirdikleri grevlerine karsi gelistirdikleri ortak duygular olabilir. Gruplar yelerinin tutumlarini degistirebilme zelligine de sahiptirler. Aile Kurumu Toplumsallasmada etkili kurumlardan biri olan aile kavraminin ve aile olusumunda nemli olan evlilik kavramlarini tanimlamak. -; Ailenin toplumda temel bir kurum olarak grlmesinin iki nedeni vardir. Bunlar; ailenin en nemli grevinin insan trn retmek olmasi ve ailenin baska kurumlarin da kaynagini olusturmasidir. -; Ailenin toplumda cok nemli olan bir diger grevi de toplumsallasma denen bir olgunun bu kurum tarafindan yerine getirilmesidir. Toplumsallasma cocuk ve aile yeleri arasinda baslayan bir etkilesim srecidir. Bu srec yoluyla insan toplumdaki temel kurallari grenir ve icinde yasadigi toplumun bir parcasi haline gelir. -; Ailenin cesitli bicimlerde tanimlari olmakla beraber biz aileyi ana, baba, cocuklar ve tarasarin kan akrabalarindan (aile bicimine gre) meydana gelmis ekonomik ve toplumsal bir kurum olarak tanimliyoruz. Aile yapilari ve trlerini aciklayarak, bunlarin grev ve islevlerinin, degisen toplumsal olgularla degisim srecini tanimlamak. -; Aile en basit bir bicimde cekirdek veya kck aile ve geleneksel veya genis aile olarak ikiye ayrilir.

Ancak, aileyi otorite figrne gre ayiran tipolojiler de mevcuttur. -; Cagdas toplumun ailesi, ana, baba ve evlenmemis cocuklardan olusan kck ya da cekirdek ailedir. Bu aile, modern sanayi toplumlarinin zelligidir. Cekirdek ailenin yapisi, icinde bulunulan modern toplum tarafindan bu toplumun ihtiyaclarina gre sekillenmektedir. Aile ve evlilik bicimlerini tanimak. -; Evlilik bicimleri ise es sayisina gre, Monogami ve Poligami olarak ikiye ayrilir. Cok esli evlilik olan Poligami ise kendi icinde Poligini ve Poliandri olarak ikiye ayrilir. -; Gruba gre evlilik ise: endogami,exogami olarak ayrilir. Ciftlerin oturduklari yere gre ise: patrilokal, matrilokal,e neolokal, olmak zere c bicimdedir. Sosyolojinin nemli kuramlarinin aile kurumunu ele alis bicimi ve analizlerini incelemek. -; Aileyi teorik bir cerceve icerisinde c bakis acisindan incelemek olasidir. Bunlar, Fonksiyonalist, Catisma ve Sembolik Etkilesim modelleridir. -; Fonksiyonalist bakis acisi aileyi yerine getirdigi degismez ve nemli grevleri nedeniyle ele alir ve inceler. Ailenin toplumda vazgecilmez olusunun nedeni yerine getirdigi fonksiyonlardir. Catisma kurami ailenin nemli bir kurum oldugunu kabul eder, ancak ailenin icinde geleneksel olarak var olan bir catisma vardir, der. Burada kadin smrlmekte erkek ise smrc bir rol oynamaktadir. -; Sembolik etkilesimciler ise, insanin, cevresinin ve iliskilerinin bir rn oldugunu savunarak, ailede iletisimin nemine deginirler. Bosanmanin bireysel ve toplumsal nedenlerine egilerek, cocuklar zerindeki etkisi ve basarili evliliklerin nedenleri aciklayabilmek. -; Aile kurumunda evlilik kadar yaygin bir diger kurum da bosanmadir. Bosanma mevcut normlar ile eslerin kendi arzulariyla evlilik birliginin sona ermesidir. -; Cagimizda bosanma oranlarinin artisinin hem bireysel hem de toplumsal nedenleri mevcuttur. Genelde, Trkiyede de bosanmalarda sayisal bir artis sz konusudur. Dnyada gzlemlenen egilime paralel olarak ekonomik kriz dnemlerinde bosanmalar azalirken, refah dnemlerinde artis gstermektedir. Ensasyon rakamlarinin yksek oldugu ve ekonomik bunalimin var oldugu dnemlerde eslerin bosanma karari almasi zor olmaktadir. -; Bosanmalarin zellikle cocuklar zerinde olumsuz sonuclari bulunmaktadir. Bu nedenle bosanmaya karar veren ciftlerin bu konuda dikkatli dsnmeleri gerekmektedir. Toplumsal Tabakalasma ve Degisme Toplumsal tabakalasma kavramini, tabakalasma sistemlerinin toplumlarda olusum srecini ve farkliliklari dikkate alarak tanimlamak. Hemen her toplumda tabakalasmanin varligini grmekteyiz. Yani insanlari derecelendiren bir sistemin bulundugunu ve bu sistem icerisinde bazi insanlarin daha fazla bir gc ve zenginlige sahip, bazilarinin ise bunlara yeterli lcde sahip bulunmadiklarini biliyoruz. Dnyada farkli bicimlerde ortaya cikan tabakalasma sistemleri bulunur. Bunlardan,klelik, kast, zmre kapali sistemler; sinif ve stat ise acik sistemlerdir. Klelik artik dnyada az rastlanan bir zorla calistirma sistemidir. Kast ise hala daha Hindistanda gecerlidir. Hindistanda drt ana kast bulunur. Her kastin yapacagi isler asagi yukari belirlidir. Zmre ise Avrupada feodal cagda ortaya cikmis bir sistemdir. Bunlar yasaya dayanir ve hukuksaldir. Sinif sistemi ise endstriyel toplumun karakteristik gruplaridir. Toplum konusunda son derece farkli grsler mevcuttur. Toplum icinde bireyler isgal ettikleri mevkilere gre derecelenip rgtlenmislerdir. Toplumsal sinif (katman) kavrami zerinde tam ve kesin bir tanim vermek cok gctr. Toplumsal sinisar maddi ve kendiliginden olusan gerceklerdir. O halde bir toplumun retim srecinde belirli ve benzer bir rol oynayan ve asagi yukari benzer iliskileri yasayan insanlar btn olarak toplumsal gercekler, toplumsal sinisari (katmanlari) meydana getirir. Toplumsal tabakalasma sistemiyle ilgili yaklasimlari karsilastirarak inceleme ve tartisma olanagi yaratmak. Toplumsal siniflar konusunda zellikle iki kuram gze carpar. Birincisi Karl Marxin catisma kurami, digeri ise

Kingsley Davis ve Wilbert E. Moore tarafindan ortaya atilan grevselci yaklasimdir. Marx icin sinif bir makro grubun retim srecinde belirgin bir mevkii isgal etmesidir. Marxa gre toplumlarin tarihi sinisar arasindaki mcadeleler tarihidir ve sinisarda devirlerinin ekonomik iliskilerinin rndrler. Davis ve Moore ise modellerinde tabakalasmanin fonksiyonel bir zorunluluk oldugunu savunurlar. Bu kuram her toplumda o toplumun devamliligi icin yerine getirilmesi gereken grevler oldugunu belirtir. nemli olan bu mevkilere en kalifiye ve yetenekli olanlarin gelmesidir. nsanlara yaptiklari isler karsiliginda verilen dller cok nem tasir. Toplumda rekabet unsuruyla en yetiskin ve en yetenekli olanlar daha iyi mevkileri elde etmek icin mcadele edecekler ve bunun sonucunda da toplum en iyi kisiler tarafindan ynetilecektir. Ancak, hakli olarak Marxin kuramina oldugu gibi bu kuramada cesitli elestiriler getirilmistir. Her iki kuramin belirli yaklasimlarini alarak ortaya attigi kuramla ilgiyi ceken bir diger bilim adami ise Gerhard Lenskidir. Toplumsal Hareketlilik, Toplumsal Degisme ve Modernlesme kavramlarini olusturan etkenleri ve aralarindaki farkliliklari tartisarak tanimlamak. Degisme her toplumun temel bir karakteristigidir. Toplumsal kltrlerini gelecek nesillere degistirerek aktarirlar. Degisme hizi toplumdan topluma farkli bir hiz ve karakter tasir. Geleneksel toplumlarda degisme yavas, endstriyel toplumlarda ise hizlidir. Toplumsal degisme konusundaki dsnrlerin ileri srdkleri bazi sayiltilar bulunmaktadir. Bunlar: -; Degisme dogaldir, -; Degismenin nne gecilmez, -; Degisme sreklilik gsterir, -; Degisme gereklidir, -; Degisme benzerlikler gsterir seklindedir. Toplumsal degisme kaynaklari da ic ve dis olmak zere ikiye ayrilir. Dis kaynaklar: -; Cevresel Degisme, -; stila, -; Kltrel temas, -; Yayilmalar. c kaynaklar ise: -; Kesisen ve icatlar, -; Nfus hareketleri olarak ikiye ayrilir. Degismede cok nemli bir diger kaynak ise teknolojidir.Teknolojinin toplumlarin degismesine bes tr etkisi bulunmaktadir. Gnlk dilde kullanilan modernlesme, yenilesme, cagdaslasma, ilerleme, kalkinma gibi deyimlerle, sosyolojik degisme arasinda belirgin farkliliklar vardir. Toplumsal degisme bir deger yargisi tasimaz. Buna karsilik kalkinma ve ilerleme bir amaca ynelik olarak bir deger yargisi tasirlar. Toplumsal degismeye karsi olan gcler de vardir. Bunlarin cogu gecmise bagli olan toplumlardir. Toplumsal degisme konusunda unutulmamasi gereken nokta lkelerin degisme srecleri bakimindan bazi benzerlikler gstermesine karsin, her lkenin kendi kltrne zg bir degisme srecini benimsemesidir. Yirminci yzyilin en nemli sorunlarindan biri bu degisme olgusunun hizidir. Psikoloji Bilimine Giris Psikoloji Bilimini, onu olusturan geleri ve temel amaclarini dikkate alarak tanimlamak Psikoloji canli davranislarini inceleyen bir bilim dalidir. Sosyal bilimlerle biyolojik bilimler arasinda yer alan, ancak matematik ve teknoloji gibi alanlardan da etkilenen psikoloji biliminin, arastirmaya ve uygulamaya ynelik dallari vardir. Psikolojinin temel amaclari,

davranislari betimlemek, aciklamak, yordamak ve kontrol etmedir. Psikolojinin inceledigi davranislar c grupta toplanabilir: -; Dogrudan dogruya, dolaysiz olarak gzlenebilen davranislar; -; Dolayli olarak gzlenebilen davranislar; -; Davranislarin temelinde yatan sinir sistemi ve kas faaliyetleri ve fizyolojik srecler. Psikolojinin diger bilimler arasindaki yerini ve iliskisini tartisacak; psikolojinin arastirmaya ve uygulamaya ynelik dallarini ve alt dallariyla ayrintili aciklayabilmek, farkliliklari tartisabilmek Psikoloji, bir yandan organizmanin davranislarini biyolojik temelinden anlayabilmek icin biyoloji, biyoloji, fizyoloji, biyokimya gibi bilimlerle iliski icindedir. Diger yandan organizmayi sosyal bir varlik olarak ele aldigindan sosyoloji, ekonomi gibi sosyal bilimlerle de cok yakin bir etkilesimdedir. Psikolojinin kendi icinde bazi dallari vardir. Bu dallarin her birinde davranis farkli bir ynden veya farkli bir baglam icinde ele alinir. Bu alt dallar, Deneysel Psikoloji, Sosyal Psikoloji, Gelisim Psikolojisi, Uygulamali Psikoloji ve Psikometrik Psikoloji olarak siralanabilir. Psikoloji arastirmalarinda kullanilan yntem ve teknikleri aciklayabilmek Psikoloji arastirmalarinda cesitli teknikler kullanilir. Bu tekniklerden bir grubu davranislarin betimlenmesini saglar. Deneysel arastirmalarda ise neden sonuc iliskileri saptanmaya calisilir. Deneysel calismalarin bulgulari davranislarin betimlenmesi ve aciklanmasini saglarken, bu bulgulardan hareketle, davranislarin yordanmasi ve kontrol edilmesi de mmkn olur. Korelatif arastirmalarda dogada kendiliginden mevcut olan degiskenlerin arasindaki iliskiler belirlenmeye calisilir. Korelatif arastirmalarin bulgulari davranislarin betimlenmesini saglar. Bu bulgulardan hareketle, davranislarin tahmin edilmesi de mmkn olur. Yasam Boyu Gelisim Psikolojisi Yasam Boyu Gelisim Psikolojisini, temel kavramlari ve amaclarini aciklamak ve tanimlamak -; Gelisim psikologlari, dllenmeden lme kadar yasa bagli olarak grlen davranis degisikliklerini incelerler. Gelisim psikolojisinin hem temel bilim hem de uygulamali yanlari vardir. Yasam sresi denildiginde, dllenmeden yasamin sonuna kadar olan dnemler dsnlmelidir.Davranis gelisiminde, biyolojik ve cevresel etkenleri aciklamak -; Davranislarin gelismesinde kalitimsal ve cevresel etkenler rol oynamaktadir. Zeka insanlarda genetik acidan en fazla incelenen zellikler arasinda yer alir. Tek ve cift yumurta ikizleriyle yapilan calismalar, zekanin kalitim ve cevrenin etkilesimi sonunda tayin edildigini gstermistir. nsanlara nasil davranilacagini gretmek, bir baska deyisle sosyal gelisim, insan yasaminin nemli bir yndr. sbirligi, yardimseverlik ve digerkamlik olumlu; saldirganlik ve dsmanlik ise olumsuz sosyal davranislardan bazilaridir. Davranis gelisimini aciklamaya ynelik gelistirilen baslica kuramlari tartisabilmek -; Davranislarin gelisimini aciklamaya ynelik degisik kuramlar vardir. U-D kuramcilarina gre davranislar olumlu ya da olumsuz pekistirme ve ceza ile kontrol edilir. Sosyal grenme kuramina gre ise, davranislarin kaynagi gzleyerek grenme, ve modellerin rnek alinmasidir (taklit ve zdesim). Freud, kisiligin gelismesinde yasamin ilk yillarinin nemini vurgulamistir. Erikson ise davranislarin sosyal cevrenin etkisiyle, tm yasam boyu degisebilecegine inanmaktadir. Piaget 1920lerden 1980li yillarin ortalarina kadar cocugun zihinsel gelisimini incelemis ve davranislarin bilissel gelisimle birlikte nemli lcde degistigini ve bilginin kazanilmasinda bireyin aktif rol oynadigini vurgulamistir. Ahlak gelisiminde de, bilissel gelisimde oldugu gibi belirli dnemler vardir (Piaget ve Kohlberg). Ahlak gelisiminin son asamasinda bireyin icsel degerleri ve onuru, yargilarinda nemli rol oynamaktadir. Gdler ve Duygular Gd kavramin tanimlayarak, gdsel davranislarin olusumuna etki eden icsel ve dissal gdleri aciklamak Gdler ve duygular davranislarimizi belirleyen temel srecler arasinda yer alir. Gd, bir davranisi baslatan ve bu davranisin yn ve srekliligini belirleyen icsel

(bireye ait) bir gc olarak tanimlanmakta; bir gd tarafindan baslatilip, ynlendirilen davranislara gdsel davranislar denmektedir. Gdlerin hedeseri olumlu veya olumsuz olabilir.Olumlu hedeser yaklasmak, olumsuz hedeser kacinmak istedigimiz hedeserdir. Ayrica, bazi hedeser dogustandir, bazi hedeser grenme yoluyla sonradan ortaya cikar. Gdlerin dogustan gelen hedeserine birincil hedeser denir. Bilincdisi gdlenme kavramini tanimlayarak, gdleri en yaygin kullanilan sinisandirma sekliyle (birincil gdler ve sosyal gdler) aciklamak ve gdlerin davranislarimizi ynlendirmedeki hiyerarsisini incelemek Gdsel davranislarimizdan bazilari fizyolojik ihtiyaclarimizla ilgilidir. Bazi gdsel davranislar ise cevresel uyaricilar tarafindan baslatilir. Gdsel davranislarin baslamasina yol acan fizyolojik kkenli nedenlere drt, cevresel uyaricilara da zendirici adi verilir. Gdlerimiz, birincil gdler ve sosyal gdler olmak zere iki grupta toplanabilir. Birincil gdler birincil hedeseri olan grenilmemis gdlerdir. Sosyal gdler grenme yoluyla kazanilan ve diger insanlarla ilgili olan gdlerdir.Duygu kavramini tanimlayarak; duygularin gdsel davranislarimizla olan iliskisini aciklamak Duygular, hem gdsel davranislara eslik eden hemde gdsel davranislar baslatabilen sreclerdir. Duygularin fizyolojik yn, ifade yn ve yasanti yn olmak zere c yn vardir. Duygularimiza bir takim fizyolojik tepkiler eslik eder. Duygularin siddeti arttikca, fizyolojik tepkilerin siddeti de artar. fiiddetli duygulara eslik eden fizyolojik tepkilerin bazilari kolayca farkina varabilecegimiz kadar belirgindir. Duygularimizin ve duygularimiza eslik eden fizyolojik tepkilerin ortaya cikmasinda sinir sistemimiz nemli bir rol oynar. Duygularimiza eslik eden fizyolojik tepkiler dogrudan dogruya gzlenmeleri mmkn olmayan tepkilerdir. Bu tepkilerin yani sira, duygularimiza dogrudan dogruya gzlenebilen bazi davranislar eslik eder. Duygularimizi ifade edici niteligi olan bu davranislar, bir dereceye kadar kontrolmz disinda ortaya cikmaktadir. Duygu ifade eden davranislarin en yogun oldugu blge yzmzdr. Yz ifadelerinin yani sira, duygularimiz zaman zaman bazi beden hareketleri, jestler ve cikarilan seslerle de ifade edilmektedir. Duygular, ayni zamanda, bizim farkinda oldugumuz, hissettigimiz yasantilardir. Tm duygulari temelinde yatan fizyolojik kosullar ayni olmasina ragmen, degisik duygular yasamamiz mmkn olmaktadir. Bunun nedeni duygusal yasantilarimizin cogunlukla, belirli bir ortamda, dis cevreden gelen uyaricilar tarafindan baslatilmasidir. Duyum ve Algi Davranislarimizi belirleyen temel sreclerden olan duyum ve algi kavramlarini ve aralarindaki ayrimi tanimlamak Cevremizden gelen uyaricilarin farkinda olmamizi ve dolayisiyla bu uyaricilara uygun davranislarda bulunmamizi duyum ve algi adi verilen iki srec saglamaktadir. Duyum cevremizdeki enerji degisikliklerinin, yani uyaricilarin, bir duyu organi vasitasiyla sinir enerjisi haline dnstrlp beyine ulastirilmasi; algi da beyine ulastirilan uyaricilarin yeniden rgtlenip yorumlanarak anlamli hale getirilmesidir. Duyu organlarimiz tarafindan kaydedilen uyaricilarin rgtlenip, yorumlanarak anlamli hale getirilmesi belirli ilkeler cercevesinde yapilmaktadir. Bu ilkeler, ayni zamanda algisal yasantilarimizin zellikleri ya da alginin zellikleri olarak da adlandirilir. Secicilik, degismezlik, rgtlenme ve derinlik algisi alginin baslica zellikleridir.cinde yasadigimiz cevreyi belirli bir yapisi, srekliligi ve anlami olan bir cevre olarak algilamamiz bu zellikler sayesinde mmkn olmaktadir. Algi yanilmalari ve algida grenmenin roln Aciklayabilmek Alginin zellikleri, daha nce de belirttigimiz gibi, gnlk yasam acisindan byk nem tasir. Degismezlik, rgtlenme gibi zelliklerin yoklugu cesitli ilizyonlara neden olmaktadir. Alginin zelliklerinin dogustan mi geldigi yoksa grenme yoluyla sonradan mi kazanildigi sorusunun kkeni 17.yzyila kadar uzanan tartismali bir sorudur. Son yillarda yapilan arastirmalar, algisal zelliklerden bazilarinin dogumda var oldugunu, bazilarinin da grenme yoluyla sonradan kazanildigini gstermektedir.

grenme grenme kavramini tanimlayarak, grenmenin yasamimizdaki nemini tartisabilmek -; grenme konusu yasamimizda ylesine nemlidir ki, bir bakima, tm yasamimizin bir grenme ve degisme srecinden ibaret oldugu sylenebilir. Ancak, grenmenin yalnizca akademik bilgilerin kazanilmasi olarak tanimlanmamasi gerekir. Yasantilar sonucu davranislarda meydana gelen oldukca uzun sreli degismelere grenme denir. Yasamimizi srdrrken tipki istendik davranislari oldugu gibi istenmedik davranislari da greniriz. grenmenin c temel yolunu; tepkisel kosullanma(Klasik sartlanma), edimsel kosullanma, gzlem yoluyla grenme sreclerini ve davranislara etkisini aciklayarak tartisabilmek. -; grenmenin cok cesitli yollari olmasina karsin, tm grenme durumlarinda, grenmenin temel zelliklerinin c ayri yoldan grenildigi nerilmistir. Bunlar tepkisel kosullama, edimsel kosullama ve gzlem yoluyla grenme srecleridir. Tepkisel kosullamada organizma dogustan getirdigi bir tepkiyi bir baska uyariciya karsi gstermeyi grenir. Edimsel kosullama davranislarin kendi yarattiklari sonuclarina bagli olarak degismesi ve grenilmesi srecidir. Her iki kosullama trnde de grenmenin olabilmesi icin, grenen kisinin belirli uyaricilarla dogrudan dogruya karsilasmasi gerekir. Oysa gzlem yoluyla grenmede buna gerek yoktur.Baska insanlarin davranislarini gzleyerek, sylediklerini dinleyerek ve yazdiklarini okuyarak da greniriz. Aslinda bizim toplumsal bir varlik olmamizi saglayan bilgi ve becerilemizin byk bir blm gzlem yoluyla grenilmistir. Bu blmde sz konusu grenme trleri ayri ayri aciklanmis olmasina karsin, her hangi bir grenme durumunda bu grenme trlerinden her hangi biri veya c birden yer alabilir ve organizmanin grenmesini belirleyebilir. Kisilik Psikolojisi ve Kisilik Kuramlari Kisilik Psikolojisi ve Kisilik kavramlarini tanimlayacak, kisiligin gelisimine etki eden biyolojik ve cevresel etkenleri aciklamak Kisilik, cesitli sekillerde tanimlanmistir. Kisiligin gelismesini etkileyen baslica etkenler biyolojik ve cevresel olmak zere iki genel grupta incelenmistir. Kisiligin anlasilmasi ve incelenmesine ynelik cesitli kuramlar gelistirilmistir. Kisiligin anlasilmasi ve incelenmesine ynelik gelistirilen kuramlari tanimlayabilmek Bunlardan baslicalari psikoanalitik, sosyal grenme, davranisci vb. kuramlardir. Kisilik kuramlari karmasik davranislari kisa ve acik ifadesini saglamalari, mevcut bilgileri anlamli bir btn haline getirmeleri acilarindan nemlidir. Sigmund Freud tarafindan gelistirilen psikoanalitik kuram, kisiligi tanimlarken yapisal ve topografik grsleri temel alir. Yapisal grs zihinsel yasamin bir biriyle catisma halinde olan ancak birbirini tamamlayan id, ego ve sperego gelerini tanimlar. Topografik grs ise zihinsel yasamin yzeysel yapisini olusturan betimleyici zellikleri bilincalti, bilinc ncesi ve bilinc olarak ele alir. Frud sonrasi psikodinamik kuramlar ya da sosyal grsl psikoanalistler insani sadece biyolojik bir varlik degil ayni zamanda sosyal bir varlik olarak toplumun bir rn grmslerdir. Bu kuramcilarin arasinda Adler, Horney, Fromm ve Sullivan yer alir. Bir diger yaklasim ise insancil kisilik kuramidir. Bu kuram sosyal gereksinim ve bilincli (ego) srecler zerinde durur. Bu kuramlar daha cok kuramcilarin isimleriyle anilir. Carl Rogers, Abrahan Maslow,Rolla May, Victor Frankl bu isimler arasinda yer . Davranisci kuram ise grenme kurami ile paralel kavramlari kullanmaktadir. Sosyal bilissel grenme kuramlari ise davranisci kuramlarin bir uzantisi olarak grenme, bilissel srecler ve sosyal etki konulari zerine yogunlasir. Kisiligin degerlendirilmesi icin yapilan kisilik testlerinin neler oldugunu ve zelliklerini aciklayabilmek Kisiligin degerlendirilmesi cesitli kisilik lcekleriyle yapilir. Kisilik lcekleri genellikle objektif ve projektif olmak zere iki byk kategoride incelenebilir. Objektif testlere MMP, projektif testlere Rorschach ve TAT baslica rnekler olarak verilebilir. Davranis zerine Sosyal Etkiler Sosyal etki kavramini tanimlayabilmek. Diger insanlarin bireyin davranislarinda dogrudan dogruya ya da dolayli olarak bir degisme meydana getirdigi durumlarda sosyal etkiden sz

10

edilir. Bireyin davranisini etkileyen bu sosyal etkilerden, uyma, kabul etme ve itaat davranislarini belirleyen etkenleri gz nne alarak karsilastirabilmek. Sosyal etki kendisini degisik bicimlerde gsterebilir. Uyma, kabul etme ve itaat sosyal etkinin en tipik rnekleridir. Uyma bireylerin davranislarini yesi olduklari grubun normlarina uyacak bicimde degistirmeleri, kabul etme baskalarinin isteklerini yerine getirmeleri, itaat ise otorite pozisyonundaki kisilerin emirlerine itaat etmeleri olarak tanimlanir. Uyma, kabul etme ve itaat her zaman ve her kosulda grlen davranislar degildir. Belirli bir durumda bu davranislarin grlp grlmeyecegi bir cok etken tarafindan belirlenir. Grubun, bireyin davranisi zerindeki etkisini nedenleri ve olusum kosullari ile aciklayabilmek. Bu etkenlerden bazilari bireylerin, bazilari ortamin, bazilari da grubun zellikleriyle ilgilidir. Grup yesi olma ya da diger insanlarla birlikte bulunma bireylerin davranislarini cok degisik bicimlerde etkileyebilmektedir. Sosyal hizlandirma, tanik etkisi, sosyal ketvurma, uclara kayma ve zdenetimin ortadan kalkmasi bu etkilere verilebilecek rneklerdir Tutumlar Tutum kavraminin tanimlamak Tutum terimi sosyal psikolojide bir bireyler atfedilen ve onun psikolojik bir nesneye iliskin duygu, dsnce ve muhtemelen davranislarini organize den bir egitim olarak tanimlanmaktadir. nsanlarin kendileri icin psikolojik olarak varolan her seye karsi tutum sahibi olmalari mmkndr. Tutumun bilesenlerini tanimlayabilecek; tutum ve davranis arasindaki iliskiyi ve ayrildiklari noktalari aciklayabilmek Tutum c bilesenden olusur. Bireyin tutum nesnesine iliskin dsnce, bilgi ve inanclari bilissel bile- seni, tutum nesnesine iliskin duygu ve degerlendirmeleri duygusal bileseni, tutum nesnesine ilis- kin davranis egilimleri ise davranissal bileseni olusturur. Yapilan arastirmalar insanlarin her zaman tutumlarina uygun davranmadiklarin gstermektedir. Ancak, tutum ile davranis arasinda hicbir sekilde iliski yoktur denemez. Bir tutumu diger tutumlardan ayiran bazi zellikler vardir. Kuvvet derecesi karmasiklik derecesi, bilesenler-arasi tutarlilik, diger tutumlarla iliski bu zelliklerden bazilaridir. Bir tutumun degismeye karsi ne lcde direncli olacagi da kismen, bu zellikler tarafindan tayin edilmektedir. Tutumlarin olusmasi ve sekillenmesinde rol oynayan etmenleri tanimlayabilmek. Tutumlarin lclmesinde kullanilan teknikleri grenmek Tutumlar dogustan gelmezler, grenme yoluyla sonradan kazanilirlar. Ana-baba, arkadaslar, kitle iletisim araclari, tutum nesneleriyle olan kisisel yasantilar tutumlarin olusmasinda rol oynayan faktrlerden bazilaridir. Sosyal psikologlar tutumlarin lclmesine iliskin mlakat, davranis gzlemi, psiko-fizyolojik lcmler ve tutum lcm gibi araclari gelistirmislerdir. Tutum lcegi, lclecek olan tutum nesnesiyle ilgili bir dizi ifadeden olusmaktadir. Tutum degismesine etki eden etmenlerle birlikte gnlk yasamda tutum degisimini aciklayabilmek grenme yoluyla kazandigimiz tutumlarimizin degismesi de mmkndr. Tutum degismesi konusunda yapilan arastirmalar, tutum degismesinde c faktrn rol oynayabilecegini gstermistir. Bunlar, bilgi kaynagi, mesaj ve hedeftir. Bilgi kaynagi tutum degistirme amaciyla verilen bilginin kim tarafindan verildigine, mesaj bu kisinin nasil verildigine, hedef ise tutumu degistirilmek istenen kisi veya kisilere isaret etmek icin kullanilir

11

SOSYOLOJYE GR LK 7 NTE GEN ZET SOSYOLOJK DNMENN BREYE SALIYCAI ZELLKLER -toplumsal sorunlar grebilme -daha farkl bir dnya olabileceini grmek. -bildiklerimizi yeniden inceleme -kesin dorular zmleme ve sorgulama alkanl kazanma *Toplumsal Yap = Toplumu oluturan temel gruplardan ve toplumsal kurumlardan meydana gelen kalc, srekli ve rgtl ilikilere denir *Stat = Dier insanlarn bizim hakkmzdaki dncelerini ve bize kar davranlarn belirleyen ey statmzdr. Verilmi ve edinilmi statler vardr. *Toplumsal Rol = Toplum her statdeki insann belirli bir ekilde davranmasn bekler ve bu davranlar ROL olarak adlandrlr. Bireyin rollerinden biri yada bazlar dier yollarla uyumad zaman ROL ATIMASI olur. *Norm = Normlar belirli durumlarda insanlarn nasl davranmas gerektiini konusunda yaptrm olan beklentilerdir. Normlar deerlere dayal olarak gelitirilen kurallardr. *Toplum = Toplum bireylerin toplam demek deil belirli bir kltr ve bir takm toplumsal kurumlar paylaan insanlar arasndaki ilikilerdir. Toplum ve ulus birbirinden farkl kavramlardr. Ulus resmi olarak tannmay ieren ve varsaylan bi birlikteliktir. *TOPLUM TPLER -Avc ve Toplayc toplumlar -Tarm toplumlar -Krsal toplumlar -Modern toplumlar -Bilgi toplumu -Modernlik ncesi toplumlar *Toplumsal deime = Toplumun kltrel yapsal ekolojik veya demogrofik zelliklerindeki deimeyi ifade eder. *Toplumsal Kurum = Toplumun yaps ve temel deerlerinin korunmas bakmndan nispeten srekli kurallar topluluudur. Kurum ve toplumsal kurum farkl eylerdir rnein salk oca hastaneler birer kurumdur salkla ilgili kurumlarn btn ise bir toplumsal kurum olan salk kurumudur. *Toplumsal Olgu = Bireyin dnda bulunan ve sahip olduklar zorlama gc sayesinde kendilerini bireye kabul ettiren davran dnme ve hissetme biimleridir. *Deer = Toplum yada sosyal bir grup tarafndan nemli grlen inan ve ideallerdir. *Toplumsallama = Toplumun kltrn rendikleri etkileim srecidir.

12

*C.Wright Mills tarafndan gelitirilen sosyolojik imgelem he tarihi hem biyogrofiyi hemde toplumun bunlar iindeki ilikilerini kavramaktadr. *Sosyoloji makro dzeyde toplumsal kurumlarn yada toplumlarn yapsn, Mikro dzeyde gruplar gruplar arasndaki etkileimi ve toplumsal rolleri inceler *Mikrososyoloji = Yzyze etkileim halindeki gndelik davranlarn incelenmesine mikrososyoloji denir. *Makrososyoloji = Siyasal sistem yada ekonomik dzen gibi byk lekli toplumsal dzenlerin zmlenmesine ise makrososyoloji denir. SOSYOLOJNN DOUU Bilim olarak sosyoloji yaklak 200 yl nce ortaya kmtr. Fransz devrimi ve Endstri devrimi sonrasnda byk deiimler meydana gelmitir. Sosyolojinin ortaya kmasndaki en byk etken bu deiimlerdir. lk sosyolojik analizler nelerin neden deitiini ortaya koyma ve gelecekte toplum yapsnn nasl olacan tahmin eden analizlerdir. Auguste COMTE toplumun bilimsel olarak incelenmesini sosyoloji olarak adlandran ilk kiidir(sosyolojinin isim babasdr) SOSYOLOJNN DER SOSYAL BLM DSPLNLERYLE LKS Disiplin bilim dallarnn alt kategorilerine verilen isimdir. Sosyoloji hem bir bilim hem bir disiplindir. Doa bilimlerinin kulland yntemlerle cevap bulma abas sosyolojiyi dourmutur. Psikoloji= Bireysel davran inceledii iin Antropoloji = Sadece kltr zerinde durduu iin Ekonomi ve Siyaset = Sadece toplumsal kurumu inceledikleri iin Tarih = Olgularn belirli dnemdeki hallerini inceledii iin Sosyolojiden farkldr. Sosyoloji dier disiplin alanlarndan dier disiplin alanlarda sosyolojiden faydalanr iliki iindedirler . BLM VE YNTEM Bilimsel aratrmann aamalar -Aratrma konusunun seilmesi ve problemin belirlenmesi -Aratrma iin uygun aratrma tipi ve yntemin belirlenmesi -Aratrma evrenin belirlenmesi ve rneklem seimi -Veri toplama -Veri analizi -Bulgularn yorumlanmas ve rapor yazm. *Bilim olmas gerekeni deil olan aratrr,Bir toplumsal kurumdur,sistemli ve organize edilmi bilgiler btndr, bilgi retmenin sistemli bir yoludur hem emprik(gzleme ve deneye dayal) hem rasyoneldir, deerlerden mimkn olduunca uzak kalmaya bakar. DOA BLMLER VE SOSYAL BLMLER ARALARINDAK FARKLAR=

13

-Doa bilimlerde kesin bilgilere gitmek sosyal bilimlere gre daha kolaydr -Doa bilimlerde lm yapmak daha kolaydr -Doa yasalar daha kesindir. -Doa bilimlerde gelecekle ilgili tahmin yrtmek daha kolaydr. -Doa bilime daha kolay deney yaplr -Doa bilimde olaylarn neden sonu ilikisini daha kolay ortaya koyar. SOSYOLOJK ARATIRMALARDA YNTEM VE TEKNKLER Sosyal bilimlerde temel yaklam POZTVST YAKLAIM= -Emprik, Sistematik , Teorik -Tek bir bilimsel yntem vardr btn bilimler bu yntemi kullanr sadece konular deiiktir. -Gerekliin insanlardan bamsz olduunu ve kefedilmeyi beklediini savunur. -Toplumsal dnyay incelemek iin doa bilimlerinde kullanlan yntemlerin kullanlmasn gerektiini savunur -Sadece grnen olgular ve ilikileri sosyolojinin konusu yapar -Toplumsal gereklik bilinebilir -Yntem olarak nicel yntem kullanlr. -Toplumsal gereklii fiziksel gereklikler gibi bireylerin znelikler dnda var olanlarla snrl tutarlar -Sadece ileriye ynelik kestirmeler yapabilirler. -nsanlarn rasyonel hareket ettiklerini dnrler. -Kkleri auguste comte ve Durkheim e dayanr. -Bilimselliin temelini hipotezlere dayatr. YORUMLAYICI YAKLAIM= -Emprik, Sistematik , Teorik -Toplumsal gereklii bireylerin ona verdii anlamda aramaya alr -Aratrmadaki amac toplumsal eylemi anlatmaktr -ncelenen toplumsal eylemin balamna baklr -Nitel aratrma yntemini kullanr -Nedensel aklamay deil derinlemesine betimlemeyi anlamay ve yorumlamay amalar -Kkleri Alman Dilth ye ve Max Webere dayanr ELETREL YAKLAIM= -Emprik, Sistematik , Teorik -Toplumsal gereklii grnr toplumsal ilikilerin arkasnda sakl olduunu dnr. -Toplumsal ilikiyi dntrmeyi amalar -nsalarn dzen tarafndan aldatldklarn deiime uradklarn savunur -Kkleri Karl Marx ve Sigmun Frueda dayanr. FEMNST YAKLAIM Feminist aratrmaclarn amac : -Toplumsal ilikilerdeki cinsiyeti iktidar yapsn dntrmeyi amalar -Ataerkil toplumsal yap iinde gsz olan kadn glendirmek -Pozitivizmi eletirir -Toplumdaki cinsiyete dayal ilikilerin varln gstermek KIRSAL KADININ ZELLKLER -Krsal kadn tamamen mlkszdr -Yeniden retim srecinde sermayesizdir

14

-Kadnn tarmsal alandaki emek zerindeki kontrol ok dktr -Trkiyenin tarmnda kadnsallama yaanmaktadr. NCEL ARATIRMA YNTEM VE TEKNKLER -Pozitivist yaklama dayanan aratrma yntemidir -Aratrmalarn bana yaplm olan hipotezlerin snanmasna dayal yaplr -Aratrmaclar nesneldir -Tmden gelim -Sosyal olgular arasnda neden sonu ilikisi ortaya konmaya alr -Standartlatrlm teknikler kullanlr -Kavramlar kesin llebirlir deikenler haline dntrlebilir. NTEL ARATIRMA YNTEM VE TEKNKLERl -Tmevarm ilkesi benimsenmitir -Hipotezle balamaz - Sosyal olgular iinde bulunduklar sosyal balam iinde deerlendiren yntemdir. -Kefedicidirler, kk rneklem gruplardan veri toplarlar -Standartlatrlm veri toplama aralar kullanlmaz. -Veriler yaplandrlmam grme, odak grup grmesi yaplandrlmam ve yar yaplandrlm gzlem yaam yks rnek olay ve dkman incelenmesi gibi veri toplama yntemleriyle elde edilir. YNTEMSEL OULCULUK Nitel ve Nicel yntemin bir arada kullanlabilecei grnn temel dncesidir. SOSYOLOJDE TEMEL YAKLAIMLAR SOSYOLOJNN GELM Sosyoloji biliminin geliiminde katkda bulunan bir ok yaklam bulunmaktadr.En etkili olanlar Marx, Durkheim, Weber, levselcilik marxizm, atma teorisi, sembolojik etkileimcilik. SANT SMON(1760-1825) -Sanayi toplum kavramn ilk ortaya atan kii -Pozitivisttir ayn zamanda feodel ve askeri toplumlardan sanayi toplumlarna doru gelime gsterdiini belirtmesi zerine evrimcidir de . -Hem sosyolist hem muhafazakar bak asna sahiotir -lk sosyolist ilk sosyolog -Toplumsal deimedeki problemlern muhattabnn sosyal fizik olduunu syler. AUGUSTE COMTE (1798-1857) -Evrimci ve pozitivisttir -Sosyoloji bilimini icat etmi be pozitif sosyoloji geleneinin ncs olmutur. -Sosyolojinin isim babasdr. -nsan dncesi ve toplumsal evrim iin sz konusu ettii aama vardr.. bunlar srasyla *Teolojik aama , Metafizik ve pozitif dir. -Bavurduu kavramlar, toplumsal statik (toplumsal dzen), toplumsal dinamik(toplumsal deiim) tarihsellik, pozitif aamadr. HERBERT SPENCER(1820-1903) -Pozitivist -Charles Darwinin evrim teorisindeki ilkeler erevesinde ele alan evrimci bir sistem 15

yaklamnda gelitirilmitir. -Toplumsal deime Darwinci anlamda gl olanlarn ayakta kald zayf olanlarn yok olduu tezine yani doal seleksiyon yasalarna gre ilemektedir. -Sosyal Darwinist KLASK SOSYOLOJ(MARX,WEBER,DURKHEM) KARL MARX(1818-1883) -Toplumlar tarihsel sre ierisinde komnal kleci feodel kapitalist ve sosyolist olarak ayrm retim ilikilerine dikkati ekmi modern ada dou toplumlarnn farkllklarnda Asya Tipi retim Tarz (ATT) ile aklamaya gitmitir -Tarihsel maddecidir. -Modern toplumun farkllklara ve snflara dayandn dnnr-Diyalektii yntem olarak kullanr -Toplumsal emek ve retim ilikileri nemli kavramlar arasndadr. -Toplum analizlerinde alt yap ve st yap olmak zere iki ayrma gider -Eletirel -levselci -Kapitalist retim sistemi emein yabanclamasna neden olmaktadr -Kapitalist sistem eitsizlikleri retim srecinde yaratmaktadr. -Kapitalizmde toplumsal eitsizlii yaratan en byk faktr dindir -Bir retim tarznda belirleyici olan faktr alt yapdr -Toplumsal deimenin motor gcnn snf atmas olduunu ifade eder. *Alt Yap= Temel ekonomik ilikilerin etrafnda dnen ve toplumsal dzene eklini veren st yapy ekillendiren ilikilerdir retim gleri ve retim ilikileri arasndaki elikiye karlk gelmektedir. *st Yap = retim glerini elinde bulunduranlarn egemenliklerini merulatrmak iin kullandklar aralardr. EMLE DURKHEM(1858-1917) -levselci(fonksiyonolist) -Kulland temel kavramlar; Mekanik dayanma, Organik dayanma, anomi, i blm -Toplumsal dzen sembolik etkileimin bir sonucudur -Anti hmanist -Geleneksel ve modern toplum karlatrmasn kullanr. -Toplumsal deimede en nemli faktrn i blm olduunu savunur. -Yapsal ilevselcilik -Toplum bireylerden stndr -Biyolojik organizma -Toplumsal dayanma MAX WEBER(1864-1920) -Karizmatik otorite -Toplumsal eylemi anlamaya yneliktir -Sosyolojinin alma nesnesini toplumsal eylem olarak tanmlar. -Pozitivizmi eletirir. -Toplumsal eylem 16

-Aklc/Rasyonel -4 toplumsal eylem tipinden sz eder. -Yorumlayc veya anlayc sosyoloji -Otorite ve rgt tiplerinden sz eder Geleneksel otorite , Karizmatik otorite yasal-ussal otorite -En nl almalar Protestan ahlak ve Kapitalizmin ruhu dur. -Tek faktr yerine oulcu(plralist) bir yaklam benimser -Toplumsal eylemi yorumlamak ve aklamak ile ideal tipler oluturma abas olmutur. -Bir amaca yneliktir -Aralar kullanr - Hesapl ve planldr -Dinsel ahlaksal ve kltrel deerler. -Toplumsal ilikileri anlamak iin bireyin gerekletirdii eylemin anlamna bakmak gerekir -Demir kafeslere benzettii rasyonel rgtleme tipi Brokrasidir. LEVSELCLK -Durkheim, A.R Radcliffe-Brown ile Bronislaw Malinawski tarafndan gelitirilmi.Talcott Parsons be Robert K.merton tarafndan ilerletilmitir. -Evrimci bir anlaya sahiptir -Toplumu ilevsel bir btn olarak grr. -Toplum z dzenlemeye sahip bir sistem olarak ele alnr. -evredeki deiime kar toplumun kendi koruma mekanizmalar yaratt fikri vardr. MARXZM VE ATIMA TEORS -Marxn yaklamna dayanan atma teorisi Marxist teorilerin onun orjinal dncelerine sadk kalan geleneksel ve yeni versiyonlarna yaslanr. -Gramsci toplum analizlerinin sadece alt yap deil kltr ve ideolojilerinin de nemli olduunu vurgulamtr. -Yapsalc marxizm olarak bilinen teorinin gelitiricisi Lois bir toplumda belirli ilikilerden oluan 3 temel toplumsal yapy (ekonomik siyasal ve ideolojik yaplar) belirlemitir. -Frankfurt okulu tarafndan gelitirilen eletirel teoride marxizmde nemli yer tutar. SEMBOLK ETKLEMCLK -Toplumu yanlz yaplar asndan deil bireyler asndan da analiz eder -nsanlar arasndaki etkileimcilik mutlaka sembollerle olur -Bireylerin gndelik yaamdaki sembolik etkileimlerinin bir rn olarak ele alr -Gerorge Herbert mead kurucusu, Ch colley, W.thomas ve Herbert Blumer katkda bulunmutur -Adn blumerden almtr -Toplumsal dzenin iinde yaadmz dnyada eylere atfettiimiz anlamlar sonucu ortaya kt savunulur. -Mikro sosyolojide kalr -Bireyden bamsz deil bireyin ona ykledii anlamdan meydana gelir FEMNST VE POSTMODERN YAKLAIMLAR -Klasik ve modern sosyolojide yer alan btn yaklamlara eletirel bakarlar -Eletirel teoriye benzer -Nedensellik ilkesine ve aklc dnceye dayal bilim anlaynn iflas ettiini ne srerler 17

-Kltr sanat teknoloji ve bilime kadar pek ok alanda modernizme bir eletiri olarak doan postmodernizm gerekliin modern adaki sosyolojik yaklamlarla bilinemiyceini ve aklc dnme biimleri tarafndan iyiletirilemeyeceini savunur. TOPLUMSAL DEME -Toplumsal yapnn kurumlarn toplumsal ilikiler ann davran kalplarnn toplumsal norm ve deerlerinin zaman iimde olumlu veya olumsuz deiimini ifade eder. -Ntr bir kavramdr -Gelime ve ilerleme kavramlaryla ilgilidir TOPLUMSAL DEMEY ETKLYEN FAKTRLER -Fiziki evre -Kltrel faktrler -Teknoloji faktr -Demografik faktr TOPLUMSAL DEME LE LGL TEMEL YAKLAIMLAR -A Giddens modern dnya gelime seviyelerine gre Birinci Dnya toplumlar (gelimi lkeler) kinci (Sovyetler Birlii, Dou Avrupa) nc (Gelimekte olan toplumlar) Yeni sanayileen lkeler (Brezilya, Trkiye) EVRMC YAKLAIM -Evrim sreklidir ani deimeler yoktur -Evrim btn toplumlarda grlr -Evrimin belirli bir yn vardr -Doal bir sretir -Herhangi bir birim iin kendi potansiyellerini gerekletirme srecidir -Zorunlu ve kanlmazdr -Duraan ve dzenli toplum anlayna sahiptir -Amac toplumsal aamalarn kanunlarn bulmaktr -Avrupa toplumunu dier toplumlara gre en st ve model almas eletirilmesine neden olmutr -Etnosantrik ve Avrua merkezci bir baka sahiptir -Comte evrimci yaklamn nde gelen isimlerindendir. MODERNLEME OKULU -Azgelimiliin nedenini az gelimi lkelerde arar -Walt Whitman Rostow toplumsal deime asndan bu kuramda yer alr -Grleri= evre lkelerin az gelimilik nedeni kapitalist lkelerdir -Kapitalizm uluslar aras dzeyle rgtlenmektedir -Merkez, evre ve yar evre olmak zere i blm vardr. -Evrimci yaklam benimsemitir -deal model olarak ABD yi ele almaktadr -Parons, Bert Hozelist, Walt withman Rastow BAIMLILIK OKULU -1960 larda Andre Gunder Frank tarafndan gelitirilmitir -Azgelimiliin sreklilii -Merkez-evre ayrmndan yola karak evrenin geliememiliinin yada azgelimikliin nedenlerini aklamaya almtr. 18

-Bamllk ilikisi devam ettii srece evre iin var olan tek seenek az gelimiliin srekliliidir -Modernleme okuluna kar gelitirilmitir. DNYA SSTEM YAKLAIMI Immanuel Wallerstein tarafndan bamllk okuluna tarihsellik katmak amacyla oluturulmutur KRESELLEME -Kukucular, ar kresellemeciler, dnmcler olmak zere 3 temel yaklam vardr -Robertson 15. yy kadar tarihsel srece yayarak incelemitir 1-Oluum aamas= Yeni uluslarn ortaya k bireyselcilik ve hmanizmin ykselii 2-Balang aamas= Uluslar aras ilikilerin formellemesi yurttalk ve insanlk kavramlarnn belirginlemesi 3-Kalknma aamas = Ulus devlet kavramnn yerlemesi 4-Hegemonya mcadele aamas = Kresel dzeyde savalar. 5-Belirsizlik aamas =Kitle iletiim aralarnn yaygnl, insan haklar rk ve toplumsal cinsiyete dayal kimliklerin n plana kmas EKONOMK DZEYDE KRSELLEME -Refah devleti= Eitim, salk barnma ve asgari dzeyde gelir gibi temel insani ihtiyalara ynelik hizmetlerin ve yardmlarn sosyal gvenceler aracl ile devlet tarafndan salanmasdr. -Fordizm= 2. dnya savandan 1970 lerin sonuna kadar hakim olan sermaye birikim modeli ve retim rgtlenme biimidir. Kitlesel retimi(bant tipi) esas alr. -PostFordizm= 1980 lerden sonra grnen sermaye ve rgtlenme biimidir. Piyasa koullarnn gerektirdii her trl esneklie dayanr. SYASET -Hkmet sanat, kamusal hayat, uzlama, uyum/atma, gcn ve kaynaklarn datm eitli ieriklere sahiptir. -lke devlet ve insan ynetimi demektir SYASET BLM-SOSYOLOJS Siyaset bilimi= ynetim aygtlar ,kamu ynetim mekanizmalar ile seimler, kamoyu, bask gruplar ve siyasal davranlarla ilgilenirler.. Siyaset Sosyolojisi= Siyasal olgularn sosyolojik analizi ve daha ok siyaset, toplumsal yaplar, ideolojiler ve kltrlerle ilgilenir. KTDAR-OTORTE-PATERNALZM-MERUYET ktidar= Bir kiinin yada bir grubun dierlerinin kar koyma durumunda bile kontrol etmesini ifade eden toplumsal ilikidir. Paternalizm= Baba ile ocuk arasnda varsaylan ocuun kendi kendisine bakamazm gibi babann sahip kmasna gndermede bulunan ve iktidarn vatandan iylii iin hareket etme olarak tanmlar Otorite = taat yoluyla istikrarn salanabildii hiyerarik bir ilikidir

19

Meruiyet= Bir hkmetin otoritesine boyun eenlerin bunlara raz gibi gsterilmesi OTORTE TPLER -Weber 3 eit otorite tipi belirlemitir 1-Geleneksel Otorite= Toplumdaki meruiyetlerini gelenekten greneklerden ve inanlardan alr 2-Karizmatik Otorite= Meruiyetini liderin olaanst olduuna inanlan otorite 3-Yasal-Aklc Otorite= Rasyonel akln belirledii yasalarla yetkileri snrlandrlm LAKLK-DEVLET-DEMOKROS -Laiklik= Farkl dinden ve inanlardan insanlarn eit koullarla ayn kurallara uymak durumunda bulunduklar toplum dzenini ifade eder Devlet= Belirli bir toprak paras zerinde egemen olan siyasal bir aratr. Toplumun en st organizasyonudur. Demokrosi= Halkn kendi kendini ynetmesi gnmzde farkl biimleri vardr 1-katlmc demokrasi 2-temsilci yada liberal demokrasi Totaliter Devlet= Toplumdaki tm bask iddet ve zor ile kurumlar denetim altna alan ve toplumsal meruiyetten yoksundurlar(Nazi Almanyas). DEOLOJ Dnya grdr aydnlanma srecinin bir rndr. Eagleton 6 farkl ideoloji gelitirmitir. -Toplumsal yaamdaki fikir, inan ve deerleri reten maddi sre -Toplumsal adan nemli bir grubun veya snfn iinde bulunduu durumu imgeliyen inan ve fikirler -Toplumsal gruplarn karlarnn merulatrlmas ve desteklenmesi -Toplumun maddi yapsndan kaynakl yanl ve aldatc inanlar BELL BALI DEOLOJLER Liberalizm= Bireyin, zgrln, akln, adaletin hogrnn ve farklln n plana alnd ve bu anlamda bireysel hak ve zgrlklerin korunmasnn esas olduu devletin bu erevede snrlad bir ideolojidir Muhafazakarlk= Varolan toplumsal, ekonomik, siyasal ve kltrel ortamn korunmasn temel alan dnce sistemidir. Sosyalizm= Toplum, i birlii, eitlik, sosyal snf ve ortak mlkiyet zerinde durulan kavramlardr. Marxn dncesine dayanr. Faizm= Lider pozisyonunun nemli olduu siyasal itaat kltrnn yaygn ar milliyetilik hatta rklk elerini tayan totoliter unsurlu baskc ve anti demokrotik zelliklere sahiptir.

20

NeoLiberalizm= Temel olarak birey ve pazar alm devletin piyasa zerindeki mdehalesini ortadan kaldrmay amalamtr Soyal demokrasi= Sosyalizm ile liberal deerlerin harmanland devletin greli olarak mdehalesinin mmkn olduu sosyal refah egemen anlaynn olduu sosyal adaletin nemsendii bir ideolojidir. SYASETE LKN TEMEL SOSYOLOJK YAKLAIMLAR ne kan 4 yaklam vardr= levselci Yaklam -En temel vurgu devlete olan ihtiyatr. -Dzeni salamak -Dier devletlerle ilikisi -Sistemi ynlendirmek oulcu Yaklam Klasik oulculuk ve sekinci oulculuk olmak zere 2 ye ayrlr. Klasik oulculukta -Hkmet toplumun istekleri ve karlar dorultusunda hareket eder. -Siyasal partiler temsilci gcn temsili hkmetler iin gerekli organizasyonlardr. -Modern toplumun olmazsa olmazlar kabul edilir. Elit(sekin) teorisi Ynetici ve ynetilen snf, elit olan ve olmayan olarak ikiye ayrlr. Wifredo Pareto ve Gaetano Mosca tarafndan gelitirilmitir. -Toplum bir elitler grup tarafndan ynetilmektedir -Ynetici elitler: askeri elit,dini elit, i adamlar elidi, aydn elidi -C.W.mills ileriye srm olduu iktidar sekinleri analizinde ABD de askeri elitler-Byk irketler yneticileri-Siyasal elitler olarak 3 sekin grup belirlemitir Marksist atmac Yaklam -Toplumdaki genel atmann kayna snfsal atmadr ve kapitalist toplumlarda grlr.Bu atma iktidar sahibi olanlar ve olmayanlar arasndadr. -ktidarn kayna ekonomidir ve alt yapda bulunur. -Siyasal iktidar ekonomik iktidarn yansmasdr. -retim aralarnn kolektif(ortaklaa) sahiplenii olan komnst toplumda gte halk arasnda eit datlacaktr. -retim aralarna sahip grup toplumda aznlktadr ve egemen snf konumundadr. -retim aralar ynetici snfa aittir iktidarn insanlara dnnn tek yolu retim aralarnn kolektif mlkiyetiyle mmkndr -Aile ve hukuk egemen snfn devamll iin ilevsel grlr. KLTR VE TOPLUM Tarih ierisinde yaratlan bir anlam ve nem sistemi,maddi ve manevi elerin tmne kltr denir.Dille ilgilidir ,genetik deil renilen bir faktrdr. KLTR KAVRAMININ TARHSEL GELM 18.yy kadar tarmsal etkinliklerle veya dinle ilikili olarak dnlen kltr daha sonralarda toplumsal deer ve davranlarn tanmland alan olarak ortaya kar.

21

KLTR ETLER -ALT KLTR= Farkl yaam tarzlar gelitirildiinden hakim olan kltrle ilikisi olsada ondan nemli lde farkllar -KARI KLTR= Egemen kltre kar gelen ve bunu aka gsteren toplumlar gstermek iin kullanlr. -KTLE KLTR= Frankfurt okulu tarafndan retilen kitlesel dzeyde tketilen kltr iin kullanlan bir terimdir.Halk kltrnden farkldr medya nemli bir aratr. -FOLK YADA HALK KLTR= Geleneksel halk danslar -YKSEK KLTR= nsan yaratclnn estetik-mkemmellik ile zde olan en st dzey rnekleridir(opera-bale) -POPLER KLTR= Toplumda byk ounluklar tarafndan beenilen kltrdr. -PARADGMA= Bir bilimsel disipline bilim topluluuna belirli bir sre iin model oluturma ve topluluun yeleri tarafndan kabul edilen addr.

22

Sosyolojiye Giri nite 08-13 FNAL zeti 8.NTE ZET DNE TEMEL YAKLAIMLAR 1)Tarihsel materyalist yaklam ( marx ve engels) Marx ve Engels dini st yapda grmekle birlikte ideoloji olarak din diye adlandrlan ve kendi bana bir perspektif olan yaklamlarn ortaya koyarken dinin k noktas,genel nitelii ve ileyiinin manta dair tarihsel materyalist analizler yapmlardr.Tektanr inancna sahiptirler.Marx;dinsel etikle ekonomik yaam arasndaki ilkileri inceler. 2)Sosyal psikolojik yaklam (weber) Weber;dini tanmlamam ancak dinlerin vaatlerini ayrntl olarak ele alm.Dinsel etik ve ekonomik yaam arasndaki ilikiyi incelemitir.Eseri:Dnya dinlerinin sosyal psikolojisi weberin dnya dinleri: 1)kofyenizm 2)hinduizm 3)budizm 4)hristiyanlk 5)islam 6)yahudilik weberin karlatrmal din incelemelerinden asetisizm (ilecilik) ve mistisizm (gizemcilik) ularz. A)RNEKLEYC PEYGAMBERLK:(Lao-Tzu,Budha) kurtulu fikrine dayal peygamberlik B)ETK PEYGAMBERLK:(Zerdt,Musa,Muhammed) 3)Toplumsallk yaklam (Durkheim) Dini,kutsal eylere,yani belirgin olarak ayrt edilen ve yasaklanm eylere ilikin birleik bir inanlar ve uygulamalar toplam;onlara itenlikle inananlarn tmnden oluan ahlaki bir topluluu bir arada tutan inanlar ve uygulamalar olarak tanmlar.Kutsal ve Dindn iki ayr analitik blm olarak ayrr. 4)Fenomenolojik yaklam (Eliade) Din kendinden baka hi bireye indirgenmemeli ve din olarak din yaklamyla ele alnmaldr. 5)letiimsel yaklam (Pace) Paceye gre;peygamberler szl iletiim dilini kullanmlardr. 23

Laisizm:Din ile siyaset arasnda kesin bir ayrm yapan ve toplumda dinin snrl bir rol oynadn savunan doktrindir. SEKLERLEME:Dinin btn yaam alanlarndan ekilmesi,klmesi. KEHRER;Din ve aile arasndaki ilikiler iin 4 ana balkta inceleme konusu nermitir; 1)Ayn toplum iinde evlenme(Endogamie) 2)Baka bir gruptan e seme(Exogamie) 3)Evliliin devamnda ocuk says konusunun dinle ilikilendirilmesi 4)Ailenin benimsedii eitimle ilgili deerler 9.NTE ZET Deerler:Bir toplum ya da gruptaki,istenir ve doru olana ilikin ideal ilkeleri tanmlayan zgrlk ve eitlik gibi prensiplerdir.rnein;krtaja ilikin tartmalar temelde deerlere ilikin tartmalardr. Normlar:dl ceza sistemiyle ortaya kan ve bireylerin davranlarna etki eden kltrel kurallardr.yaptrm olan kurallardr. 1)Resmi normlar:Yasa,ynetmelik,tzk,genelge,kurul karar gibi resmi ve yazl kurallardr. 2)Resmi olmayan normlar:Yazl olmyan normlardr.knama,alayetme,dlanma Anomi:Sosyal dzenin ilememesi durumunda ortaya kan kuralszk durumu. TOPLUMSAL NORMLAR 1)Din kurallar 2)Ahlak kurallar 3)rf ve adetler 4)Moda kurallar 5)Hukuk kurallar HUKUK KURALLARININ LEV: 1)Baskc 2)Kolaylatrc 3)deolojik HUKUK SOSYOLOJS 20.YY Bu terim ilk dfa talyan Anzilottitarafndan 1892de kullanlmtr. Gurvitchin yapt snflamada hukuk sosyolojisi 3 ana blmde ele alnr: 1)Sistematik hukuk sosyolojisi (mikro) 24

2)Hukuki tipoloji (makro) 3)Jenetik hukuk sosyoloji A)Teorik hukuk sosyolojisi B)Uygulamal hukuk sosyolojisi SU:Trlere,ahlak kurallarna aykr davran ve hukuki bakmdan da yasalara aykr davran olarak tanmlanabilir. SAPMAYA LKN YAKLAIMLAR 1)Biyolojik yaklamlar:Fizyolojik ve biyolojik yaklamlar sapma konusunda baz bireylerin sapmaya genetik olarak daha eimli olduunu savunmulardr. Lombroso:sulularn kafatas ve alnn biimi,ene bykl,kol uzunluu gibi fiziksel zelliklerini incelemi ve bunlarn insan evriminin nceki aamalarndan kalan zellikler sergilediini ileri srmlerdir. 2)Psikolojik yaklamlar:Sapma hastal ya da anormalliinin bedenden ok zihinde temellendii kabu edilir.Eysenk sapma kaltsaldr demi.Bowlby deil demi. 3)Sosyolojik yaklamlar:Sapmay,kabul grm kurallar ineme,bozma biiminde tanmlar ve kimin sapma gsterdiini,sapmay etkileyen kiilik zellikleri ve yamlarna ilikin koullarn aratrlmasnn nemini vurgular. 4)levselci yaklam(durkheim): Sapmann kaynaklarn toplumun domasnda arar. 5)Yapsal ve alt kltrler yaklam: Yapsal teoriler sapmann kaynan birey ya da gruplarn toplumsal yapdaki konumlaryla aklar.Alt kltrler yaklam ise;sapmay bir sosyal grubun alt kltryle ilikili olarak aklar. a)Su alt kltrleri:parasal dl reten sular b)atma alt kltrleri:ete iddeti biiminde olur c)Geri ekilme alt kltrleri 6)Sosyal kontrol yaklam: nye;ocuk sululuunun renme sreci sonucu ortaya ktn ve bunun kontrol eksikliinden kaynaklanabileceini ileri srer.Skyes ve Matzann ntralizasyon teorisi vardr. 7)Etkileimci yaklam: Edwin M. Lemert,Howard Becker,Albert Cohen Birincil sapma (EDWN M. LEMERT) :Ballangtaki snrlar ama davrandr.

25

kincil sapma:Bireyin kendisini sapkn olarak grmeye balad durumlardr. 8)Geleneksel ve neo-marxist yaklamlar: Taylor,Walton,Young,Gilroy,Hall SU TRLER 1)Mlke ilikin sular: Hrszlk,entelektel mlk hrszl 2)Cinsel sular: Tecavz,pornografi 3)Duygusal sular: Nefret suu,heyecan aray,intikam,kk drme,hiddet 4)rgtsel-Mesleki su formlar 5)Alkol-uyuturucu-salk sular rgtl su: Kaaklk,kumar oynatmak,uyuturucu ticareti,fahielik,hara alma beyaz yakal sular: Vergi karma,yasa d satlar,menkul sahtekarlklar,zimmete para geirme. siber su: telekomnikasyon sistemlerine yasa d girmek,bakalarn dinlemek,izlemek,rk propoganda Sosyolojiye giri nite 10 Eitim ve Toplum nite 10 Eitim ve Toplum Eitim Sosyolojisinin Tanm - z olarak eitimle toplumun ilikilerini konu edinen Eitim Sosyolojisi toplumun sosyal yapsn ve btn olarak grmekte ve toplumun kurumlarndan birisi olan eitimi toplumsal temelde incelemektedir. - Bu yaklamda sosyolojik yntemler sz konusudur ve konuya bak as da sosyolojiktir. - Eitsel sosyoloji ise eitim sistemini retmen renci ilikilerini snflarn durumlarn eitimde uygulanan yntemler vb gibi durumlar incelemektedir. - Eitim sosyolojisinin kurucusu olarak grlen Durkheim, ilevselci yaklam temel alm bir sosyologdur. Eitim sosyolojisinin alan 4 grupta toplanrsa: 1-Eitilen kiinin toplumsallamas iin toplumun eitimden beklentilerini aratrmak 26

2-Toplumsal deimedeki eitimin ilevini aratrmak 3-Toplumun yaam biimine uygun eitimin biimlenmesine ve ilemesine ilikin ilkeler koymak 4-Eitim sistemi ile toplum ilikileri arasndaki nasl iliki kurulacana bakmak Yapsal-levselci Yaklam - Eitim ada toplumlara aklc zmler sunduunu - Okulu bir sosyal sistem olara sosyallemeyi saladn - Toplumsal btnlemeyi uyumu saladn - Okuldaki srelerin toplumsal gereksinimlere gre konumlandn ve demokrasi gibi deerleri yaygnlatrdn iler srer Bilgi sosyolojisi, fenomenoloji sosyoloji yaklamlar - Eitim sosyoloji kurumlar, dnceleri retim elemanlarn yetenek ve baary balang noktas olarak almal atmac yaklamlar: Marxist ve Neo Marxist yaklamlarn snf atmasna dayal bakn ve zmn merkeze alan eitimde frsat eitliini toplumda alt snflar aleyhine eitsizlikleri rnek iin kullanlan bir ara olarak grmekte eitim sistemi ve okulun egemenlerin kontrlnde olduunu savunmaktadr. Yokumsamac yaklam: Okul iin ve derslik ii mikro toplumsal srelerle ilgilenir ve eitim sosyolojisi alannda uzun sre gz ard edilen srelere odaklanr. Eitim Kavram, amalar ve ilevleri Eitim bireylerin sahip olduklar potansiyellerini gelitirdikleri ve yeni bilgi beceri ve tutumlar kazandklar srelerin tmn ifade eder. Planl ve belirli hedeflere odakl normal eitim okulda gerekleir. Enformel olarak ise toplumsal yaamn her aamasnda eitim gerekleir. Ak ilevler Toplumun kltrel mirasnn norm e deerlerin yeni kuaklara aktarlmasnda ve bireylerin toplumsallamalarnda; toplumsal gelimenin salanmasnda; ekonomik adan talep edilen igcnn salanmasnda; siyahsal sistem asndan ynetici sekinlerin yetitirilmesinde, 27

toplumsal hareketlilii arttrmasnda e snf farkllklarnda doan atmalar engellenmesi eitsilerin giderilmesi bakmndan salad ilevdir. Sosyal Yap ve Sosyal Hareketlilik ve Eitim - Toplumlar daha ok tercih edilenin en stte, daha az ayrcalkl olann da en altta oldu bir hiyerari iinde tabakalardan olutuu sylenebilir. Her birey iinde doduu ve bulunduu tabakann kltrel ve deerler sistemini iselletirir ve ondan etkilenir. - Sosyal yap iindeki bireylerin ve zmrelerin yerlerini deitirmeleri sosyal hareketliliktir modern toplumlarda sosyal hareketlilik eitim araclyla daha da younluk kazanmtr. Sosyalleme ve Eitim - Eitim belli amalar dorultusunda bireylerde belirli davranlar gelitirme ve istenmeyen baz davran ve alkanlklar deitirme srecidir. - Eiti sosyallemeyle yakndan ilikilidir - Sosyalleme eitli sosyal evre etkileri ile bireyin baz tutum ve davranlar renmesi benimsemesi evresine uyum salamasdr. Bu uyum srecinde eitim temel bir ara niteliindedir. leri dnk sosyalleme: Gruba girenler ileriye dnk deerleri ve kuklalar renirler Tarihsel sosyalleme: Herhangi bir dnemde yaanlan dnemin koullarna uygun karakterler edinmesi Siyasal sosyalleme: inde bulunulan toplumun siyasal sistemini ve dnya grn edinme Ksmi sosyalleme: ine girilen grubun sor ve davranlarnn deerlerinin yalnzca bir ksmn yerine getirmesidir. Sosyal snf ve tabakalara gre sosyalleme: Ait olunan toplumsal snfn niteliine gre sosyalleme olur Sosyalleme adan sz konusudur. a)genel uyum: bireylerin birbiriyle konumalar, demokratik anlaya sahip olmalardr. b)ten uyum: vatan millet gibi manevi deerleri benimsemesidir c)Dtan uyum: toplumun manevi deerlerini benimsememekle birlikte onlara kar kmamasdr.

28

Gnmz koullarnda artan kresel hareketlilik, g ve iletiim yeni ve farkl sosyalleme biimlerini de gndeme getirmektedir. Sosyal Deime, Gelime ve Eitim Eitimin iki temel ilevi vardr a) sal kltr yeni kuaklara aktarmak b) ekli dnsel gce sahip bireyleri yetitirmek e yenilikleri benimsetmek. * itim sreci toplumsal deimelerin aktarlmas aracdr 1- timin tutucu ilevi: Geleneksel yaam biimini korumak amacyla toplumun kltrel deerlerinin gen kuaklara aktarlr 2- tim yaratc ilevi: Modern toplumun yaratc ve eletirici ve toplumsal deimeyi balatan bireyler yetitirmesi Sosyal Bir Kurum Olarak Okul - Okullar sahip olduu nitelikleriyle kk bir topluluktur. - Okul Toplumun yesi olan retmen, renci ve ailelerin arasndaki etkileimlerle yaplandrlan bir sosyal ilikiler a sz konusudur. - Okullar gelenekler ve kurallar topluluudur Farkl Eitim Sistemleri ve Okul Yaps - Eitim sistemleri doalar ve ilevleri gerei toplumsal yapyla ve lkede egemen olan sistemle etkileim iindedir. - Toplumsal kltr yeni kuaklara aktarma ilevi yerine getirirken iinde bulunduu lkenin toplumsal yapsndan da etkilenen eitim sistemi ve okul yaplar bir taraftan toplumsal deimeyi salama ilevi yerine getirirken dier taraftan toplumsak yap etkiler. - Toplumsal yap egemen olan siyasal kltr de okullarn niteliini belirler. - Otokritik ya da demokratik okul yaps bu ekilde ortaya kmaktadr. sosyolojiye giri 11.nite nite 11 Kentleme

29

Kentlerin kkeni - Kent toplumsal adan bir rnek olmayan insanlarn greli olarak geni bir alanda youn bir biimde ve srekli olarak birlikte bir yere yerlemi bulunmas biiminde tanmlanabilir - Kentleme, dar anlamda kent saysnn e kentlerde yaayan nfus saysnn artmas ve nfusun mekansal hareketliliini de aan ekonomik toplumsal ve kltrel bir dizi deiim srecini ifade eder. - Kentlileme ise kent kltrne ait deer davran ve tutumlarn benimsenmesidir. Sanayi ncesi Kentler - Kentin nfus art dktr. - Sokaklar insanlarn yrmesi ve ulamda kullanlan hayvanlarn geebilecei genilikte ve dardr. - Mahalle ya da semtler etnik temelde toplumsal farkllamay yanstmaktadr. - Etnik nitelikli meslek gruplar da genellikle kentin ayr yerlerinde oturmaktadr. - Kentin belli bir caddesi ve ya blgesi farkl trden meslek gruplar tarafndan igal edilmektedir. - Mesleki farkllama ve uzmanlama dzeyi dktr. - Kat snfsal tabakalama sistemi grlmektedir. - Tabakalama sisteminin en stnde yer alan sekinler kentin ynetim, din ve eitim ile ilgili kurumlarnda yer alr. Sanayi Kenti - Kentlerin geliimi ile ilgili en nemli deiim Sanayi devrimiyle olmu - Toplumsal e ekonomik deime yeni kentsel yaplanma ihtiyacn dourmutur - Sanayi kentinin ekonomisi endstriyel retime dayanmaktadr - Kentler 19. yzylda yeni ekonomik sistemin merkezi olarak sanayi ehirlerine dnmlerdir. - Fabrika ve iyerlerinin yaknnda apartmanlardan tipi yeni konut alan oluturmutur.

30

Modern Kentleri Aklayan yaklamlar - Sosyolojide Kent, geleneksel toplumdan modern topluma geite modern toplumun dnmn bir paras olarak ele alnmtr. - Kenti ayr bir analiz birimi olarak alan 1920lerde Chicago Okulu, 1960l yllarda ise ekonomik politik yaklam etki olmutur. Chicago Okulu: Sosyal Ekolojik Yaklam - Bu yaklam sosyal ekolojik yaklam olarak da bilinmekle birlikte Chicago kentinin hzla sanayilemeye paralel olarak bymesi, finans ve tamaclk merkezi haline dntrmesi 1920li yllarda bu kent hakknda aratrma yapmaya itmitir. - Bu okul iinde Robert Park, Rodeck D. McKenzie, Ernest Burgess ve Louis Wirth yer almaktadr. - Probert Park bu okulun ilk kurucularndandr. DArwinden etkilenmi Chicagodaki kentsel byme eklini ve bu ehrin farkl blgelerindeki farkl alt kltrlerin geliimini mekansal zaminde incelemitir. - McKenzie gre birey grup ya da firmalar kent mekannda yer edinebilmek iin mcadele etmektedirler. Bu mcadele mekansal yer edinme srelerini de etkilemektedir. Kentin bymesi rekabete dayanan istila ve yerinden etme sreleriyle olumaktadr. Wirth kenti insann davran zelliklerini ve ayr bir kent kltrnn nasl olutuunu analiz etmektedir. Ekonomi Politik Yaklam - Henry Lefebre, Manuel CAstells ve David Harvey bu yaklamn temsilcileridirler ve Marxn toplum teorisinden hareket etmektedir. - Lefebre sermaye yatrm, kar rant cret snf smrc ve eitsiz geliim gibi ekonomik kategorileri kent analizinde kullanmakta ve kentlemeyi be boyutta ele almaktadr. Lefebre ye gre - Ona gre kentsel geliim kapitalist sistemin oluumu ve devam ile ilgilidir. - Yatrm yaplan toprak (alveri merkezleri i yeri konut) zenginlik iin yeni rant alanlardr. 31

- Toplumsal faaliyetlerimiz mekanlar zerinde geeklemektedir. Kentin ina sreci ayn zamanda belli bir mekann yaratlmasdr. - Devlet mekan toplumsal kontrol iin kullanr. - Lefebreye gre kapitalist toplumda kent mekan somut ve soyut olmak zere ikili bir ileve sahiptir - Somut mekan mekann kullanm deerini ifade etmektedir. - Soyut mekan ise mekann fiziksel bir para olarak kullanm deerini ikinci plana itilerek zerinden kar ve rant edilen bir araca mala dnmesidir. Castells kapitalist toplumda kentleri emek ve sermaye arasnda oluan elikiler bu elikiler sonucunda oluan toplumsal hareket ve toplumsak hareketlerin sistemi tehdit eden ykc sonularn nlemek iin devletin ortak tketim srelerine yapt mdahaleler erevesinde analiz etmektedir. Harveye gre kapitalist giriimciler ekonomik krizden kurtulmak iin retim srecinin dnda kentin yapl evresine yatrm yaparak azalan kar oranlarn ykseltmektedir. Trkiyenin Kentleme Deneyimi Trkiyenin ilk dnem kentleme deneyimi (1923 1950) - Ankarann bakent seilmesi - lkenin demiryolu alaryla rlmesi - Fabrikalarn Anadolu kentlerine kurulmas *Ayn zamanda ulus devlet olma srecidir. 1950 1980 Dnemi Kentleme srecinin temel zellii krsal blgelerden kentlere doru yaanan youn g olgusudur. Kentlerin mekansal dokusunda gecekondu tipli yerleim yerleri hakim olmutur. Gmenler hem retilen mal ve hizmetlerin tketicileri olarak hem de yerel ve genel seimlerde oy potansiyelleriyle nemli bir siyasal g olmulardr 1980 sonras Kentleme srecini temel zelii krsal blgelerden kentlere doru yaanan youn g olgusudur. 32

Kentlerin mekansal dokusunda gecekondu tipi yerleim yerleri hakim olmutur. Gmenleri hem retilen mal ve hizmetlerin tketicileri olarak hem de yerel ve genel seimlerde oy potansiyelleriyle nemli bir siyasal g olmulardr. 1980 sonras kentleme srecinin temel zellii yerli ve yabanc sermayenin kent mekanlarna olan yatrmlarnn artmasdr. Kentleme belli bir doyumlua ululam ve gn nitelii deimitir. Kentler aras gerekleen zorunlu g daha yaygndr. Kentlerde mekansal ve toplumsal dzeyde eitsizlikler artmtr. Dnya Kenti - Dnya kentleri dnya ekonomisinin mal, hizmet retimi ve finansal akn bu merkezler tarafndan denetim ve kontroln yapld yerlerdir. - Dnya kentleri (friedmana gre) dnya leinde finansal hareketlerin younlat ok ulus irketlerin ynetim merkezlerinin younlama Oranlar yksek olduu ve uluslararas kurumlarn younlat yerlerdir. - Ulam a asndan nemli bir konuma sahiptirler. - Dnya ekonomisinin kontrol denetim ve idare merkezlerindirler Zrich, New York, Londra, Paris, Rotterdam, Tokyo, Frankfurt sosyolojiye giri nite 12 Medya, Kitle letiimi ve Toplum Deer sistemi, insanlar aras ilikileri, gndelik yaa m pratiklerini etkileyen bir zellie sahiptir. Younlama: Medya kurulularnn belli bir ya da gruplarn elinde toplanmas durumudur. Tekelleme: Bir ya da birka kuruluun zaman zaman aralarnda gizli ya da ak anlamamlar yaparak pazarda emenlik kurmasna denir. Medya Nedir? Medyay Nasl Anlayabiliriz? Kitle iletiim aralar ya da medya dediimizde kitaplar, gazeteler, dergiler, brorler, billboardlar, telefon,, cep telefonu, VCD, DVD, radyo, sinema, televizyon, internet gibi iletiim aralar sz konusudur. Medya Teorisi: Ksa Bir Tarihe

33

Modernizenin getirilerinden biri de kitle iletiimidir. zellikle 1890 1920 arasnda yksek tirajl gazeteler, sinema e radyo yaygnl sz konusu olmutur. Bilimsel aratrmann bir uzmanlk alan olarak kitle iletiim veya medya aratrmalar yirminci yzyln ilk eyreinde ortaya kmtr. Genel olarak dnem saplanabilir 1- Yirminci yzyl bandan 1940a kadar iki byk dnya sava yllar arasndaki ilk dnem 2- 1940 60l yllar kapsayan ikinci dnem 3- 1960lar sonunda gnmze dek sregelen nc dnem. Propaganda Analizi ve Harold LAswell: Laswell 1. ve 2. Dnya Savalar ile sonraki siyasal konjonktrde iletiim aralarnn halk ynlendirmedeki propaganda arac olarak kullandn belirtir. Snrl Etkiler Yaklam : 1940 60 yllar arasn kapsayan medyann ikinci evresinde etkili olan bu yaklam kitle toplumu kavramn geride brakarak zelde Avrupa da toplumun refah devleti yaratan zenginlii ve toplumun oulcu yapsn dikkate alan bir ynelime sahiptir. Medya: Farkl Teorik yaklam: - Kitle iletiiminin ilevselci analizi, medyann sosyal dzen ve yapnn korunmasndaki rol zerine younlamtr. - Onun siyasal manifestosu olarak grlebilecek oulculuk, medyann roln istikrarl bir toplumu koruyacak deerlerin aktarlmas olarak grmtr. Kullanmlar ve doyumlar yaklam: 1970lerde iletiim almalarnda etkili olan, medyann insanlara ne yaptn deil, insanlarn medyay ne amalarla kullandna baklmas gerektiini belirten ve izleyicinin aktif roln n plana getiren bu yaklamn ncs Elihu Katztr oulcu yaklam: zleyiciler pasif alclar deil, medya ieriklerini aktif yorumlayabilen, tercihleri ile medya kurumlar zerinde etkili olabilenler olarak grlr. Medyann sahiplik yaps ve retim sreci

34

Medya kurulularnn serbest piyasa koullarnda hareket etmeleri ekonomi politik adan ona sahip olan ile onun kontrol edenlerin snfsal karlarn merulatran yanl bilin rettii belirtilmektedir. Yanl bilin: Hakikati gizleyen bylece bireyin kendi gereklii hakknda yanlma ya da yanltlmas salayan dnme ve gereklii anlama biimidir Mlkiyet dorudan kontrol anlamna gelir mi: Bu soru her yaklam kendi cephesinden cevap vermektedir. Marksist teorik gelenek iindeki arasalc yaklam buna evet derken atan profesyonellerin tamamen olmasa bile ksmen grece zelliini de dile getirmektedir. Eletirel ekonomi-politik yaklam ya da medyann ekonomi-politii Neo-liberal politikalarn egemen olmaya balad 1980li yllarda balayan zelleme uygulamalar sonucunda bugn dnyann byk bir blmnde medya kurumlar, finans ve endstriyel sermeye alannda faaliyet gsteren bu yk holdingler tarafndan ele geirilmitir. Dereglasyon: 1970lerden itibaren kamu yayncl tekelinin ortadan kalkmas zet radyo televizyon yaynclnn yaknlamas ynnde kurallarn deitirilmesi sreci anlatmak iin kullanlmaktadr. Infotainment olgusu: Hobi programlar spor-magazin gibi programlarda eilencinin politik alan sulandrmas pazar mantna gre balamszlatrlmasna ynelik ekonomi-politik yaklam eletirel bakarken kimi kltrel almaclar politik olann poplerlemesinden dolay olumlu bakmaktadr. Reklamcln reklam verenlerin gc, parann sansr Medyann sahiplii konusundaki gibi buna da benzer tutum sz konusudur. Eletirel bakanlar piyasann egemenliini liberal bakanlar ise eitliliin avantaj halini n plana kartmaktadrlar. Medya ve kreselleme Kitle iletiim aralar kreselleme ideolojisinin yeniden retiminde belirleyici bir rol oynamaktadr. 1980lerin balarndan itibaren yeni iletiim teknolojilerindeki radikal deiimle birlikte bezersiz gelimeler yaanmaktadr. Uygun internet ve dijital iletiim aralar gibi yeni iletiim teknolojileri zaman ve mekan algsn deitirmitir Yeni iletiim

35

teknolojileri sayesinde dnya fiziksel olarak olmasa da algsal olarak daha nce hi olmad kadar kkm durumdadr. Medya ve kreselleme Kreselleme ve medya ilikilerinde olumlu ve olumsuz bakan farkl grler merbuttur kltrel emperyalizmi dilendirenler medyann kltr ve medya devlilerinin kontrolnde olduunu dile getiriler yerel kltrlerin yok edildiini belirtir. nternet nternet sadece bir iletiim arac deil ayn zamanda bir kltr siyaset ve ekonomik alan olarak her geen gn yeni boyut ve anlam kazanmaktadr. Yeni kimlikleri yeni ilikileri ve sanal cemaatleri ve yeni sosyalleme biimlerini gndeme getirmektedir. sosyolojiye giri nite 13 evre ve Toplum Kresel evre sorunlar Belli bal kresel evre sorunlar hava su e toprak kirlilii asit yamurlar kresel snma e ozon tabakasnn delinmelisidir. Bu sorunlar buzullarn eriyerek baz blgelerde kara paralarnn su altnda kalmasna hayvan ve bitki trlerinin yok olmasna insanlar iin yiyecek retecek alanlarn azalmasna ve baz alanlarn tamamen hibir yaam trnn var olmasna izin vermeyecek ekilde tahrip olmasna neden olmaktadr. Balca kresel evre sorunlar Asit yamurlar ilebilir su kaynaklarnn e topran kirlenmesine bceklerin ve denizdeki canl trlerin lmesine binalarn zarar grmesine ve insanlarda anne karnnda bebeklerin lmne kanser tr hastalklarn kmasna neden olmaktadr. Hava kirlilii: Solunum yoluyla alnan havadaki evreye zarar veren kimyasallarn ve olumsuz dier paracklarn bulunmasyla oluur. Hastalk ve lme yol aabilmektedir. Su kirlilii: Su tabanlarnda iinde yaayan organizmalarn zarar grmesidir. Asit yamurlar gemi ve sanayi atklar deniz yzeyine petroln aktlmas tarmsal ilalar vb. Toprak kayb ve toprak kalitesinden azalma: Doal afetler ve insan aktiviteleri sonucunda blgede yaayan canllarn ve bitkilerin zarar grmesi topran beslenme gcn kaybetmesidir. Topran asitlemesi tuzlanmas ar otlatma orman yangnlar orman kesimi vb klim deiiklikleri: Belli bir blgede ortalama hava scaklnda meydana gelen deiimdir

36

Kresel snma: Yeryznde toprak yzeyi ve okyanus yzeylerinde ortalama hava scakl artmasdr. Balca nedeni insan aktivitelerinden kaynaklanan gazlarn oluturulduu sera etkisidir. Sera etkisi: Karbondioksit metan kloroflorokarbonlar ve su buharnn radyasyonu emerek sera etkisini oluturmasdr. nsan eylemleri etkilidir. Ozon tabakasnn delinmesi: Kutuplarda yer alan ve gneten gelen ultraviole nlarn tutulmas salayan ozon tabakas insan eylemlerinden kaynakl kloroflorokarbonlarn etkisiyle incelmi zararl nlarn yeryzne inmesi ne olanak verilmitir. Kresel evre sorunlar son 20 yl iersinde en st seviyeye ulamtr. nsan-doa ilikisini ve evre sorunlarnn nedenlerini aklayan yaklamlar Farkl evre yaklamlarnn ortak grne gre gnmz evre sorunlarnn nedeni insan aktiviteleridir. evre ykmnn nedenlerini ve zm nerilerini aklayanlar iki lt kullanr - yaklamn dayand etik temel - evre sorunlarna nerilen zmlerde toplumsal ekonomik ve siyasal deiimi benimseme dereceleri evrecilik/radikal Ekoloji: Herhangi bir kii yada canln gelitii artlarla evre organizmalarla evrelerin arasndaki ilikileri inceleyen doa bilimine de ekoloji evre bilim denilmektedir. Antroposentrik etik ekosentrik etik: - Felsefede insan etii iin sz konusu olan deerlerin insan doa ilikisine uyarlanmasdr. - Natroposentrik etik insanlar dier canllardan stn ve esiz zelliklere sahip gren bundan dolay da evredekileri kar bir etik sorumluluunun bulunmadn evre sorunlarnn teknolojin kullanmyla zleceini savunan ve tek tanrl dinlerde geerli bir anlaytr. - Din bu sayede doann smrsn merulatrmtr. - Ekosentriin yeniden dodu Avrupada 18 19 yzyllarda romantizmle Amerikada ise aknclk akmyla olmutur. Habitat: Bir organizmann yaad ve gelitii yerdir.

37

evrecilik yaklamlar Yeni malthusculuk: Yeryzndeki nfus art ile yiyecek retimindeki art arasnda orantsz bir iliki olduunu nfusun beslenmesi kirliliin emilebilmesi iin ortak bask tedbirlerinin alnmas gerektiini vurgular. Eko-Kalnma: - Mevcut kalknma modelleriyle var oluu srdrmenin imkanszl alternatif ekonomik toplumsal ve siyasal yaklam araylarnn bir rn olarak ortaya km evre sorunlarnn nedenleri yerine etkinleri zerine odaklanm merkezi ekonomik ve siyasi gcn zengin fakir uurumunu yaratan toplumsal eitsizliinin doal kaynaklarn tketimine neden olduunu belirtmitir. - evresel ykmlara toplumsal eitsizlikler neden olmaktadr. - Bu srete iki temel insan tipi vardr. - Ekosistem inanlar var olabilmek iin zerinde yaadklar doal kaynaklara bal insanlardr. - Biyosfer insan ise gelimi lkeler ve elit tabaka bu snf iindedir. Uzaktan kaynaklar getirtebilecek gce sahiptirler. Srdrlebilir kalknma: - 1987 ylnda dnya evre ve kalknma komisyonun yaynlad rapora dayanmaktadr ve eko kalknma yaklamn eletirmektedir. - Ana fikri mevcut kalknma modellerinin stratejilerinin gelimekte olan lkelerde yoksullua gelimi lkelerde de evre kirliliine neden olduu ynndedir sadece ekonomik deil siyasi e sosyal salk vb kalknma da gereklidir. Radikal Ekoloji Yaklamlar - Derin Ekoloji: Kkleri 18 19 yzyldan Avrupa ve Amerikadaki endstrileme kart romantizm ve aknclk aknlarna dayanmaktadr. - Romantizm, aydnlanman aklcla kar sezgisel bilgiyi ve duygusall en nemli insan deeri olarak grr - nsan-doa ilikisinde ekosentrik etiin ilklerini benimseyen derin ekolojilere gre ykmn nedeni insandr. 38

Sekiz temel ilkesi vardr. - nsan ve evresiyle ilgili ilikisel, btncl bir imaj yaratmak - Tm yaam formlarnn eit neme sahip odluunu anlatan biyosferdik eitlii kabul etmek - nsan dier formlar aras mcadeleyi deil, ortak yaam ve ortak var oluu gerekletirmek - Snfsz bir toplum yaratmak - evre kirlilii ve kaynaklarn tketilmesiyle mcadele etmek - blmn gerekletirerek toplumlarda ekonomik kltrel ve teknolojik eitlii gelitirmek ve bunlarn btnletirilmesini salamak - Yerel siyasi otoriteleri glendirmek kendine yeterlilii salamak merkezsizletirmek - Bilimsel deil sezgisel bilgiye dayal bilgiyi gelitirme Sosyal ekoloji: Antroposentrik etiin ilkelerini benimser. Barry Commomer, Andre Gorz, Hohn Clark tarafndan gelitirilmitir Rasyonel ve bilimsel dnceyi savunur. - Gnmz evresel sorunlarnn nedeni kapitalizmin hiyerarik yapsndan kaynakl insan topluluklarnda retim aralarn tahakkm aralar olarak kullanlmasdr. - Kapitalizmin doann insan tarafndan smrlmesi merulatrr. - Doa zerindeki tahakkm yok edebilmek iin ncelikle insann insan zerindeki egemenlii yok etmek gerekir. Ekofemizim: evre sorunlarn kadn sorunlar olarak grp bireysel olarak erkekler deil ama ataerkililik kadn e doa arasnda iliki kurarak her ikisini de tahakkm altna alr ve smrr. grup vardr - Birinci grup eko feministler kadn-doa ilikisinin kklerinde biyolojik ve psikolojik zelliklere vurgu yapar. - kinci gruptakiler kadn-doa ilikisini ve evre sorunlarn daha ok sosyal ekoloji erevesinde ele alr.

39

- nc gruptakiler ise ilk ikisini beyaz, orta snf kentli bat kadnn doal ile olan konumuyla ilgilendii iin eletirirler Trkiyede evre sorunlar - Ekonomik gelime, kentselleme ve evre sorunlarnn ortaya k - Trkiyede evre sorunlarnn geliimi Bat lkelerinde grlen evre sorunlarnn geliimine benzer bir yol izlemitir. - Trkiyede 1983te evre kanunu km, 1987de yeiller partisi kurulmutur. - Trkiye evre sorunlarna duyarllk kstl dzeydedir.

40

SOSYOLOJYE GR Saint Simon : Sanayi toplumu kavram lk sosyolog,ilk sosyalist Pozitivist Evrimci Muhafazakar Feodal , askeri , sanayi toplumlar Sosyal fizik Auguste Comte : Sosyolojinin isim babas Pozitivist Evrimci Toplumsal statik toplumsal dinamik Tarihsellik Teolojik aama : insan dncesi her eyi doast glerle aklar Metafizik aama : soyut dncelerle aklar Pozitif aama : biimsel ( evrensel yasalara dayal ) aklar Toplumsal deime = toplumsal dinamik Herbert Spencer : Sosyal darwizim Evrimci Evrimi biyolojik organizmalar gibi grr Karl Marx : tarihsel materyalizm eletirel toplumsal retim ilikileri retim aralar snf alt yap st yap atma toplumun temel zellii deiimde etkili olan retim gleri yani ekonomidir snf atmas = toplumsal deime tarih anlay : diyalektik materyalizm Ekonomi alttadr ATT kullanmtr (Asya Tipi retim Tarz) Emilie Durkheim : levselci fonksiyonalist Yapsal ilevselcilik Mekanik dayanma Organik dayanma Anomi blm

41

Toplum bireylerden stndr Biyolojik organizma Mekanik organik dayanma Organik dayanma : yzyze deildir, 1.dereceden yakn deildir. Toplumsal dayanma Max Weber : Yorumlayc Eletirel Anlayc sosyoloji deal tip Karizmatik Otorite Demir kafes = brokrasi Rasyonelleme rgt : brokrasi Toplumsal eylem oulcu (plralist) Diyalektik yntem Toplumsal deime = bir toplum biiminden dierine gei Protestan Ahlak ve Kapitalizmin ruhu levselcilik : Durkheim, Parsons , Metron Talcoltt Parsons : yapsal ilevselcilik Metron : bozuk ilev-olumsuz ilev,makro boy teori Louis Althusser : yapsalc Marxizm (Althusser : ekonomik, siyasal, ideolojik toplumsal yap) Frankfurt Okulu : eletirel teori Ralf Dahrendorf : atma teorisi Sembolik Etkileimcilik : C.H. Cooley, W.I.Thomas, Mead Kurucusu : Mead / Blumer Sembolik etkileimcilik : mikro sosyolojik ynelimli Erving Goffman : Dramaturji teorisi : (tiyatro) Alfred Schutz : Sosyolojik Fenomenoloji : (gndelik yaam) Harold Garfinkel : Etnometodoloji Yaklam : gndelik yaamn gereklii Feminist ve Postmodern yaklamlar ; dier yaklamlara eletirel bakar Patriarki : erkekler Postmodern : 18.yy da kan, aydnlanmada ortaya kan modernizme kardr Toplumsal deimeyi etkileyen faktrler -Fiziki evre -Kltrel faktrler

42

-Teknoloji -Demografik Antony Giddens : Toplumlar snflandrmas 1.dnya toplumlar ( gelimi lkeler ) : 18.yy dan gnmze gelen politik topluluklar ve ulus-devletlerdir Sanayi retimi serbest giriim Japonya, Avustralya,yeni zelenda 2.dnya toplumlar : 1917 rus devriminden sonra 1990larn bana dek. Merkezi planlama-sanayi retimi nemli snfsal eitsizlikler 3.dnya toplumlar : (gelimekte olan toplumlar ) 18.yy dan gnmze gelen.smrgeletirilmi blgelerde bulunan toplumlar in, Hindistan, Afrika ve Gney Amerika Yeni Sanayileen lkeler : Trkiye,Gney Kore, Hong Kong, Tayvan,Singapur,Brezilya,Meksika

43

SOSYOLOJYE GR Saint Simon : Sanayi toplumu kavram lk sosyolog,ilk sosyalist Pozitivist Evrimci Muhafazakar Feodal , askeri , sanayi toplumlar Sosyal fizik Auguste Comte : Sosyolojinin isim babas Pozitivist Evrimci Toplumsal statik toplumsal dinamik Tarihsellik Teolojik aama : insan dncesi her eyi doast glerle aklar Metafizik aama : soyut dncelerle aklar Pozitif aama : biimsel ( evrensel yasalara dayal ) aklar Toplumsal deime = toplumsal dinamik Herbert Spencer : Sosyal darwizim Evrimci Evrimi biyolojik organizmalar gibi grr Karl Marx : tarihsel materyalizm eletirel toplumsal retim ilikileri retim aralar snf alt yap st yap atma toplumun temel zellii deiimde etkili olan retim gleri yani ekonomidir snf atmas = toplumsal deime tarih anlay : diyalektik materyalizm Ekonomi alttadr ATT kullanmtr (Asya Tipi retim Tarz) Emilie Durkheim : levselci fonksiyonalist Yapsal ilevselcilik Mekanik dayanma Organik dayanma Anomi blm

44

Toplum bireylerden stndr Biyolojik organizma Mekanik organik dayanma Organik dayanma : yzyze deildir, 1.dereceden yakn deildir. Toplumsal dayanma Max Weber : Yorumlayc Eletirel Anlayc sosyoloji deal tip Karizmatik Otorite Demir kafes = brokrasi Rasyonelleme rgt : brokrasi Toplumsal eylem oulcu (plralist) Diyalektik yntem Toplumsal deime = bir toplum biiminden dierine gei Protestan Ahlak ve Kapitalizmin ruhu levselcilik : Durkheim, Parsons , Metron Talcoltt Parsons : yapsal ilevselcilik Metron : bozuk ilev-olumsuz ilev,makro boy teori Louis Althusser : yapsalc Marxizm (Althusser : ekonomik, siyasal, ideolojik toplumsal yap) Frankfurt Okulu : eletirel teori Ralf Dahrendorf : atma teorisi Sembolik Etkileimcilik : C.H. Cooley, W.I.Thomas, Mead Kurucusu : Mead / Blumer Sembolik etkileimcilik : mikro sosyolojik ynelimli Erving Goffman : Dramaturji teorisi : (tiyatro) Alfred Schutz : Sosyolojik Fenomenoloji : (gndelik yaam) Harold Garfinkel : Etnometodoloji Yaklam : gndelik yaamn gereklii Feminist ve Postmodern yaklamlar ; dier yaklamlara eletirel bakar Patriarki : erkekler Postmodern : 18.yy da kan, aydnlanmada ortaya kan modernizme kardr Toplumsal deimeyi etkileyen faktrler -Fiziki evre -Kltrel faktrler -Teknoloji -Demografik Antony Giddens : Toplumlar snflandrmas 1.dnya toplumlar ( gelimi lkeler ) : 18.yy dan gnmze gelen politik topluluklar ve

45

ulus-devletlerdir Sanayi retimi serbest giriim Japonya, Avustralya,yeni zelenda 2.dnya toplumlar : 1917 rus devriminden sonra 1990larn bana dek. Merkezi planlama-sanayi retimi nemli snfsal eitsizlikler 3.dnya toplumlar : (gelimekte olan toplumlar ) 18.yy dan gnmze gelen.smrgeletirilmi blgelerde bulunan toplumlar in, Hindistan, Afrika ve Gney Amerika Yeni Sanayileen lkeler : Trkiye,Gney Kore, Hong Kong, Tayvan,Singapur,Brezilya,Meksika Evrimci Yaklam : 19.yyda hakim olan Etnosantrik-Avrupa Merkezci

46

Sosyoloj:yaamn grnte bildik olan yanlarnn nasl baka bir gzle grlebileceini ve yorumlayacan gsteririr. sosyoloji bak as: toplumsal koullarn bireylerin yaamlarn nasl etkilediini ve belirledii grmeyi salar.bireysel sorunlarn ardndaki toplumsal nedenleri, yani zel olan iinde genel olan grmemize salar. sosyoloji terimi : toplumbilim terimiyle sosyal terim ile eanlamldr. ve birbirinin yerine kullanabilir. mikrososyoloji: Gndelik davranlarn incelenmesine. makrososyoloji: siyasal sistem yada ekonomik dzen gibi byk lekli toplumsal dzenlemelerin zlmesine denir. Toplum:belirli bir kltr ve bir takm toplumsal kurumlar paylaan insanlarn ilikilerinden meydana gelir. Ulus: resmi olarak tannmay ieren ve varsaylan bir birliktir. siyasal bir kategoridir. Toplum olabilmesi iin; insanlardan oluan bir topluluun toplum olabilmesi iin yelerinin oratk bir kltr ve ortal toplumsal kurumlar paylamlar ve aralarnda karlkl ilikiler olmas gerekir. Toplum Tipleri: avc ve toplayc, tarm toplumlar,krsal toplum,modern toplum, endstri toplum Toplumsal Yap:toplumu oluturan temel gruplardan ve toplumsal kurumlardan meydana gelen kalc, srekli ve rgtl ilikilerdir. bir toplumun btn toplumsal kurumlar birbiriyle ilikilidir. rn: ekonomi kurumu eitim kurumuyuyla ilikilidir nk eitim kurumu , ihtiyac duyduu i gc yetitirir. Olgu: en genel tanmyla gercei yanstan saptamalardr. kadnlarn siyasal sistemde erkeklerden daha az temsil edilmesi yada toplumda zenginliin eitsiz bir ekilde dalmas birer toplumsal olgudur. Toplumsal Grup: toplumun yap talardrgrup, birbirlerinin davranlarn dikkate alarak belirli beklentileri paylaan ve karkl etkileim iinde olmas insanlar topluluu olarak tanmlanr. Benlik: bireyler doduklar zaman kim olduklar hakknda hi bir fikirleri yoktur. Stat:insanlarn toplum iindeki yerine verdikleri addr. rn:bir bireyin kadn olmas verilmi statudur. sosyolog olmas ise kazanlm statudur. Deerler: toplumda hangi davranlarn uygun saylaca iliki dncelerden oluan inan ve ideal standartlardr. Normlar: dl ve cezalarda gvence altna alnan yaptrm olan kurallar sistemidir. Yaptrm: toplumun yelerinin normlara uyulmas iin kullanlan kurallara aykr davranlmas halinde ngrlen sonuctur. Toplumsallama (sosyalleme): bireylerin yesi olduklar toplumlarn ait deerleri,tutumlar bilgi ve becereleri, ksacas o toplumun kltrn rendikleri etkileim sreci yoplumsalama olarak adlandrlr. toplumsalama doumla balar lene dek srer.

47

Sosyolojinin douu: fransz devrimim ve endstri devrminin sonrasnda yaanan byk toplumsal dnmleri oluturduu sorularn bilimsel yntem kullanlarak cevaplanmas abas, bilim olarak sosyoloji domutur.

Sosyolojiye Giri nite-1 nite ile ilgili Sorular ve Cevaplar : (Yardmc Kitap) 1) Aadakilerden hangisi sosyolojik dnmenin bireye kazandraca zelliklerden biri deildir ? A) Kesin dorular elde edebilme B) Toplumsal olaylar ve olgular farkl deerlendirebilme C) Eletirel Bakabilme D) Sorgulayc olabilme E) Bildiini zannettii eyleri yeniden inceleme Yant: A : Kesin dorulara ulamak sosyolojinin amalarndan biri deildir. 2- Aadakilerden hangisi bir toplum tipi deildir? A) Avc ve toplayc toplumlar B) Krsal Toplumlar C) FAydac Toplumlar D) Tarm Toplumlar E) Endstri Toplumlar Yant: C : Faydac Toplumlar eklinde bir snflama yoktur. 3- Aadakilerden hangisi yanltr? A) Yzyze etkileim halindeki gndelik toplumsal davranlarn incelenmesine genellikle mikrososyoloji ad verilir. B) Siyasal sistem yada ekonomik lek gibi daha byk lekli toplumsal dzenlerin zmlenmesine ise makrososyoloji ad verilir. C) Krallk yada imparatorlukla ynetilen ve farkl snflar arasnda eitsizliklerin bulunduu toplumlara sanayilememi toplumlar ad verilir. D) Her toplum ayn zamanda bir ulustur. E) Toplum bireylerin toplamndan ibaret deildir. Yant: D : Her ulus toplumdur ancak her toplum ulus olmayabilir. Ulus siyasal bir inadr. 4- Aadakilerden hangisi toplumsal bir sorun deildir? A) Trkiyede boanmalarn giderek artmas B) Domuz gribi vakasnn yaratm olduu toplumsal etkiler C) Trkiyede isizliin ykselmesi D) Evsiz insan saysndaki art

48

E) Trkiyede bir milletvekilinin boanmas Yant: E Bir milletvekilinin boanm olmas kiisel bir sorundur, toplumsal deildir. 5- Aadakilerden hangisi bir toplumsal kurum deildir? A) Eitim B) Hukuk C) Ekonomi D) Okul E) Aile Yant: D : Okul bir toplumsal kurumun( eitimin) sadece bir rgtdr, kurum olamaz. 6- Aadakilerden hangisi toplumsal yapnn bir zellii deildir? A) Toplumsal kurumlar ierir. B) Toplumsal ilikilerin sreklilii ve rgtll vardr. C) Toplumlar birbirlerinden ayrr. D) Norm ve deerleri iinde barndrr. E) Bireylerin tm davranlarnn toplamdr. Yant: E Her davran toplumsal deildir. Ayrca toplumsal yap davranlarn toplamndan farkl bireydir. 7- Aadakilerden hangisi kazanlm bir stat deildir? A) retmen olmak B) Doktor olmak C) Miletvekili olmak D) ngiliz olmak E) Mhendis olmak Yant: D : ngiliz olmak verilmi bir statdr. 8- Aadakilerden hangisi sosyolojide bir toplumsal olgu olamaz? A) Trkiyede yaanan i g B) Trkiyeden Almanyaya yaanan g C) Trkiyedeki boanmalar D) Trkiyenin batsnda sanayilemenin artmas E) Memurlarn bir gnlk i brakma eylemi Yant: E : Memurlarn bir gnlk i brakmas olay olarak deerlendirilebilir. Olgu olmas iin devamllnn olmas gerekir. 9- Aadakilerden hangisi rol atmasna verilebilecek bir rnektir? A) Bir doktorun kendi ocuuna hastanede yapt zel muamele B) Bir banka mdrnn kendi ocuuna kredi vermesi C) Bir hakimin kendi olunu yarglamas D) Bir zabtann einin iyerini denetlemesi E) Bir retmenin rencileriyle okul dnda da ders vermesi Yant: E : retmenin ders dndaki dersleri de retmenlik roln pekitiren bir durumdur.

49

10- Aadakilerden hangisi bilimin amalarndan biri olamaz? A) Konusu olan olgular gzleme dayanarak kavramak, betimlemek ve snflamak B) Olgular arasnda nedensellik ilikisi kurmak C) Olgular arasndaki nedensel ilikileri gzlem yoluyla snayp aklama yapmak D) Doruluu ispatlanm ilikilerin genellemesini yaparak ileriye ynelik karmlarda bulunmak E) Olan deil, olmas gerekeni aratrmak Yant: E : Bilim olmas gerekeni deil, olan aratrmaktadr. 11- Bilim ile ilgili olarak aadaki verilmi olan aklamalardan hangisi yanltr? A) Bilim bir toplumsal kurumdur. B) Bilim, sistemli ve organize edilmi bilgiler btndr. C) Bilim, bilgi retmenin sistemli bir yoludur. D) Bilim, gzlemleri akl yolu ile betimlediinden dolay rasyoneldir. E) Bilim, toplumun yararna olmas gerekeni sistemli bir yntemle arad iin deer ykldr. Yant: E : Bilim olmas gerekeni deil, olan inceler ve deerlerden mmkn olduunca uzak kalmaya dikkat eder. 12- Aadakilerden hangisi sosyolojideki Yorumlayc yaklamn bir zellii deildir? A) Toplumsal greklii bireylerin ona verdii anlamda aramaya alr B) Aratrmadaki amac toplumsal eylemi anlamaktr C) ncelenen toplumsal eylemin balamna baklr D) Sadece grnen ogular ve ilikileri sosyolojinin konusu yapar E) Kkleri Alman filozof Diltheye dayanmaktadr. Yant: D : Olgular temel alan ve grnr dnyay salt gereklik zemini kabul edenler pozitivistlerdir. Sosyolojiye Giri nite-2 nite ile ilgili Sorular ve Cevaplar : (Yardmc Kitap) 1- Aadakilerden hangisi Sosyolojinin isim babas olmutur? A) Karl Marx B) Talcott Parsons C) Auguste Comte D) George Hegel E) Herbert Spencer Yant: C : Comte sosyolojinin isim babasdr. 2- Comtun insan dncesi ve toplumsal evrim iin sz konusu ettii aamann sralamas aadakilerden hangisinde doru verilmitir? A) Metafizik-Teolojik-Pozitif B) Pozitif-Teolojik-Metafizik C) Fizik-Metafizik-Pozitif D) Metafizik-Negatif-Pozitif

50

E) Teolojik-Metafizik-Pozitif Yant: E : Teolojik-Metafizik-Pozitif aamalar doru aamalardr. 3- Aadakilerden hangisi Sanayi Toplumu kavramn ilk olarak ortaya atan kii olmutur? A) Herbest Sperncer B) Karl Marx C) Emilie Durkheim D) Saint Simon E) Auguste Comte Yant : D : Saint Simon toplumlar evrimsel olarak incelemi ve sanayi toplumunu en son aama olarak ortaya koymutur. 4- Aadaki Sosyolojlardan hanhisi Pozitivist deildir? A) Karl Marx B) Emilie Durkheim C) Saint Simon D) Auguste Comte E) Herbert Spencer Yant : A : Karl Marx pozitivist deil, tarihsel maddecidir. 5- Evrim teorisinin biyolojik organizmalarnn evrimsel geliimini toplumsal deime teorisinde de kullanan ve bu yzden de yaklam sosyal Darwinizm olarak adlandrlan Sosyolog aadakilerden hangisidir? A) Auguste Comte B) Karl Marx C) Max Weber D) Herbert Spencer E) Herbert Mead Yant : D Spencern toplum anlay evrimci bir yaklama dayanmaktadr. 6- Aadakilerden hangisi Karl Marxn sosyolojisinin bir zellii deildir? A) Modern toplumun farkllklara ve snflara dayandn dnr B) Diyalektii yntem olarak kullanr C) Toplumsal emek ve retim ilikileri nemli kavramlar arasndadr D) Toplum analizinde alt yap ve st yap olmak zere iki ayrma gider E) Toplumsal dayanma tiplerini ilk ortaya atan kiidir Yant : E : Toplumsal dayanma tipleri Durkheimda vardr. 7- Marxn toplum anlay gz nnde bulundurulduunda aadakilerden hangisi st yapda yer almayan bir unsurdur? A) Devlet B) Aile C) Hukuk D) Siyaset

51

E) Ekonomi Yant : E : Ekonomik ilikiler alt yapda yer alr. 8- Durkheimn sosyolojide benimsemi olduu yaklam aadakilerden hangisidir? A)atma teorisi B) Postmodern teori C) levselcilik D) Feminist teori E) Sembolik etkileimcilik Yant: C : Durkheim, toplumu ilevsel bir btn olarak ele almtr. 9- Aadakilerden hangisi sosyolojideki atma teorisinin temel argmanlarndan biri deildir? A) Toplumsal snfsal farkllamaya dayanmaktadr. B) Nedensellik ilkesine gre toplumsal ilikileri aklamak imkanszdr C) Toplumda snflar aras mcadele vardr D) Egemen snf smry maskelemek iin kltr ara olarak kullanabilir E) atma mlkiyete dayal da olabilir etnik temelde de olabilir. Yant: B : Nedenselliin olamayacan iddia edenler postmodernistlerdir. 10- Sosyolojide toplumsal eylem,anlam ve ideal tipler zerinde duran dnr aadakilerden hangisidir? A) Auguste Comte B) Karl Marx C) Max Weber D) Herbert Spencer E) Emilie Durkheim Yant C : Weberin toplumsal eylemi yorumlamak ve aklamak ile ideal tipler oluturma abas olmutur. 11- Aadakilerden hangisi ilevselci yaklamn temel zelliklerinden biri deildir ? A) Toplumu ilevsel bir btn olarak grr B) Toplum z-dzenlemeye sahip bir sistem olarak ele alnmtr C) evredeki deiime kar toplumun kendini koruma mekanizmalar yaratt fikri vardr D) Toplumun kadn-erkek eitsizlii zerine kurulu olduunu dnr E) Evrimci bir anlaya sahiptir Yant : D : Cinsiyete dayal eitsizlii dile getirenler feminist teorilerdir 12- Toplumsal dzenin bireylerin dilsel yada dilsel olmayan simgelere ykledikleri anlamlar zerinden hergn yeniden rettiklerini savunan sosyolojik yaklam aadakilerden hangisidir? A) atma Teorisi B) elselcilik C) Yapsal-ilevselcilik

52

D) Organizmaclk E) Sembolik Etkileimcilik Yant E : Sembolik etkileimcilik sembollerin anlam zerinden kurulan etkileimi dikkate alr. Sosyolojiye Giri nite-3 nite ile ilgili Sorular ve Cevaplar : (Yardmc Kitap) 1- 1960l yllarda Latin Amerikada azgelimilik sorununa kendi perspektifinden bakarak analiz etmeye alan ve merkez-evre ikiliini kullanan yaklam hangisidir? A) Modernleme okulu B) Bamllk okulu C) Kapitalist okul D) Dnya sistemi teorisi E) Kreselleme kart okul Yant : B : Modernleme okuluna kar gelien bamllk okuludur 2- Aadakilerden hangisi kresellemeyi tarihsel sre ierisinde inceleyen Robertsonun belirtmi olduu aamalardan biri deildir? A) Oluum aamas B) Erginlik aamas C) Olgunluk aamas D) Belirsizlik aamas E) Kalk aamas Cevap : B : Robertsonun aamlarnda erginlik aamas diye bir aama yoktur 3- Aadakilerden hangisi toplumsal deimeyi etkileyen faktrlerden biri deildir? A) Fiziki faktr B) Kltrel faktr C) Demografik faktr D) Kiisel faktr E) Teknolojik faktr Yant : D : Kiisel faktr toplumsal deimenin faktrleri arasnda yer almaz 4- Toplumsal deime iin yaplan aadaki deerlendirmelerden hangisi yanltr? A) Toplumsal norm ve deerlerdeki deiimi de ierir B) Ntr bir kavramdr C) Toplumsal deime her zaman iin olumlu ynde gerekleir D) Toplumsal kurumlar da toplumsal deimede dnr E) Gelime ve ilerleme kavramlaryla yakndan ilgilidir Yant: C : Toplumsal deime olumlu da olabilir olumsuz da. 5- Aadakilerden hangisi Evrimci yaklamn temel iddialrndan biri deildir? A) Evrim srekli olmak zorunda deildir, ani deiimler de olabilir. B) Evrim btn toplumlarda grlr

53

C) Evrimin belirli bir yn vardr D) Evrim herhangi bir birim iin kendi potansiyelini gerekletirme srecidir E) Evrim doal bir sretir Yant : A : Evrimci yaklamda evrim sreklidir, ani deiimler yoktur. 6- Yalnzca tek bir bak asyla kendi kltrel deerlerini stn grmesi ve bu bak asn dier toplumlarn incelenmesinde de kullanlmasna aadakilerden hangisinin anlam karlk gelir? A) Avrupa merkezcilik B) Bizmerkezcilik C) Pozitivistlik D) Etnosantrizm E) teki merkezcilik Yant : D : Bu tanmlamaya uygun den kavram etnosantrizmdir. 7- Comteun toplumsal dinamik kavram aadaki kavramlardan hangisine karlk gelir? A) Toplumsal zneler B) Toplumsal nesneler C) Toplumsal elime D) Toplumsal deime E) Toplumsal krlma Yant : D : Comte toplumsal dinamik kavramn toplumun deiim ynn vugulamak iin kulanr. 8- Aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) Marx snf atmasn toplumsal deimenin dinamii olarak ele almtr B) Weber toplumsal deimeyi bir toplum biiminden dier toplum biimine gei olarak aklamtr C) Evrimci yaklam toplumsal deimeyi basitten karmakla doru giden dz bir izgide ele almtr. D) Modernleme okulu azgelimiliin nedenini gelimi lkelerin bamllk yaratan politikalarna balamtr. E) Neoliberazim kreselleme anda ortaya kmtr. Yant : D : Modernleme okulu azgelimiliin nedenini azgelimi lkelerde arar. 9- 1980lerden sonra grlen sermaye birikim modeli ve retim rgtlenme biimi olan ve piyasa koullarnn gerektirdii her trl esneklie esnek retim,istihdam,uzmanlama ve cret- dayanan dzenleme aadakilerden hangidisir? A) Fordizm B) Neoliberalizm C) Yeni kapitalizm D) Postfordizm E) Postmodernizm Yant : D : Postfordizm 1980lerden sonra etkili olmaya balayan retim tipidir

54

10- Modern toplumlarn dnmlerini geleneksel toplum,ekonominin kalknmann n koullar,kalk,olgunluk ve yaygn tketim olmak zere be aamal evrensel modeller ngrerek inceleyen dnr aadakilerden hangisidir? A) Karl Marx B) Max Weber C) Emilie Durkheim D) I.Wallerstein E) Walt Whitman Rostow Yant : E : Bu aamalar dikkate alarak analiz yapan Rostowdur. 11- Aadakilerden hangisi Dnya Sistemi Teorisi yaklamnn zelliklerinden biri deildir? A) Tarihsel bir adan bakmtr B) Merkez,yar-evre ve evre kavramlarn kullanmtr. C) Dnya sisteminin kapitalist retim biimine dayandrmtr D) Kapitalist lkeleri toplumsal deimenin belirleyici gc olarak tarif etmitir E) Kapitalizmin ulusal snrlarn tesinde uluslar aras dzeyde rgtlenme olduunu dile getirmitir Yant : D : Dnya sitemi teorisinin byle bir iddias yoktur 12- Aadakilerden hangisi kreselleme konusunda gr bildiren gruplardan biri deildir? A) Kreselleme kartlar B)Ar kresellemeciler C) Kreselleme konusunda dnmcler D)Kreselleme konusunda kukucular E) Kresellemeye ntr bakanlar Yant E : Byle bir grup snflandrmas yoktur

55