Mustafa Haim Polat

Bir dilin mantn renmek, o dilin yarsn halletmektir.

NDEKLER NDEKLER TABLOSU NGLZCE NDEKS GR Kafamzdaki Windows 1.BLM Kelimeler lkesine Hogeldiniz! 2.BLM Memduh Paaolu Kimdir? 3.BLM ekoslavakyallatra.... 4.BLM Olmak yada Yapmak te Btn Mesele! 5.BLM Bu pln Horozu 6.BLM Zaman Zaman Zamanlara Bakalm 7.BLM stisnalar ve El Kaide 8.BLM Sevmiem ve lmem 9.BLM u Mlum The 10.BLM Karadenizde 11.BLM Furdi Furuldi 12.BLM Kaldrm ndirimin Nesi Olur? 13.BLM Fazla Mal Gz karr! 14.BLM u that ki ... 15.BLM Haberler 16.BLM Fiil Aac 17.BLM -ardmc Yardmc Fiil EKLER Zamanlarn ve kiplerin tek tek KELME aklamas Yardmc fiillerin tedrici sralamas (Azar 89. sayfadan ileri) Kaynaka

NGLZCE NDEKS TENSES PERFECT TENSE ARTICLES PREPOSITIONS PASSIVE ACTIVE GERUND INFINITIVE ADJECTIVE / RELATIVE CLAUSES NOUN CLAUSES REPORTED SPEECH AUXILARY VERBS WOULD, USED TO THAT SO THAT ............

NGLZCE NDEKS

GR

10

Kafamzdaki Windows

Mantk ve Nutuk
Mantk kelimesi Arapa kkenli bir kelimedir. Nutuk (konuma) da yle. nl edip Feridddin Attarn gnmz Trkesine Ku Dili adyla evrilen mehur eserinin asl ad Mantku-t Tayrdr (yani Ku Mant). te yandan, dilimize de gemi biology jeology gibi Latince kelimelerdeki -log eki, logic kelimesiyle ifade edilen mantk, akl anlamlarn tar. Dialog, monolog gibi yine ayn dilden dilimize gemi olan baz kelimelerde ise bu ek, konuma anlamna gelmektedir. Dounun ve batnn kltrel temellerini oluturan bu iki dilde de kelimelerin ve kavramlarn izini srenler, hep ayn noktaya varacaklardr: Dnmenin ve konumann birbirinden ayrlamaz bir btn oluturduunu anlamak. Modern bilimin bulgularn izleyenler de ayn noktaya varacaklardr: Son yzylda yaplan pekok aratrma ve deneyden de anlalmtr ki dil, zeka ve dnme arasnda son derece yakn bir iliki vardr. 11

Hatta insanlar, deil konuurken dnrken bile farknda olmadan dillerini kprdatmaktadrlar. Akcas, demek istiyoruz ki bir dil sadece o dili konuan insanlarn kardklar seslerden ya da yazdklar yazlardan ibaret basit bir semboller btn deil, fakat ayn zamanda o dili konuan insanlarn dnce sistemini ekillendiren temel unsurdur.

Konuuyorum o halde varm!

Varlmz srdrebilmek iin dnmek ve mantk karmlar yapmak zorundayzdr. Dnmeyen kii var olamaz. Varln ortaya koyamaz ve srdremez. Peki dnme nasl gerekleir? Dil denilen uzvumuzu kullanmadan evvel, dnme sistemimizin merkezi olan beynimizde, kelimeleri ve kavramlar kullanarak mantk nermeler olutururuz. Bu nermelerden hareketle bir takm sonulara varrz. Yani dnce dediimiz sre, kelimeleri ve kavramlar kullanarak oluturduumuz nermelerden meydana gelir. nk dndmz her eyin, bizim iin bir ad, ya da tanm vardr. Anne, mama, cici, kaka, kedi, kpek, ku, hindi gibi adlandrmalar duyar ve bunlarn arka planndaki tanmlamalar reniriz. Bu adlar ve tanmlar, aklmz erip de dnmeye 12

baladmz ilk andan itibaren ana dilimizi ve kltrmz aldmz ortamdan bilinaltmza yerleir. Hayatmzn daha sonraki evrelerinde baka diller ve baka kelimeler renirken, bilinaltmza daha nce yerlemi olan bu adlardan ve tanmlamalardan zde olarak dnemeyiz. Zaten bir dili renen insanlarn ayn zamanda o dili konuanlar da tanmaya baladklar ve kltr dediimiz toplumsal duyu ve dn ekillerini de rendikleri bilinen bir gerektir. Kendi ana dilini ve kltrn unutacak kadar uzun bir sre yabanc kltrlerle hemhl olan ve yabanc bir toplumun dilini konumaya balayan insanlarn, hayat tarz da deimektedir. Nitekim, bir toplumun dnce sistemi / mant, o insanlarn etnik kkenlerine ya da genetik yaplarn gre deil, konutuklar dile gre tesbit edilebilir. Amerika, ok kark etnik kkenlerden gelen insanlarn oluturduu bir toplumdur. spanyol, ngiliz, Arap, inli veya Trk ailelerden gelen milyonlarca insan, Amerikan ngilizcesi ve Amerikan hayat tarzndan oluan ortak bir kltrn potasnda erimi ve Amerikal olmulardr. Zihnimizden geen kelimeler ve cmleler, belki azmzdan ses olarak dklme frsat bulamayacak olsa bile, bizi dilimizi kullanmak zorunda brakr. Yani, dnce yolculuumuz srasnda dilimizdeki kelimelere basarak yrrz, cmlelere tutunarak 13

ilerleriz ve kavramlardan oluan iaretleri izleyerek gzerghmz tayin ederiz. Trke konuanlar Trke, ngilizce konuanlar ngilizce, Arapa konuanlar Arapa dnrler. Bu durum, bilgisayar sistemlerinde Windows temelli program kullanmna benzetilebilir. Bilgisayar kullananlar bilirler, kiisel bilgisayar (PC) dediimiz ev ve bro tipi bilgisayarlar, Windows markal bir programn deiik srmlerini kullanarak altrrz. Windows olarak bilinen bu program, adeta tm bilgisayar ilemlerinin temelidir. nternete balanmaktan, yazcy altrmaya, bilgisayarda film izlemekten, virs taramas yapmaya kadar varan her trl ilem, bilgisayarnzdaki Windows programna uyarl olmak zorundadr. Ayr ayr firmalarn rettii bilgisayar programlar, bilgisayarnzda alabilsin diye Windows temelli hazrlanr. Yani Windows programyla altrlmak zere tasarlanr. yet bilgisayarnzdaki Windows programnda sorunlar varsa, dier programlar altrmakta da zorlanrsnz. yle ki, neredeyse Windows olmadan bilgisayarnz altramazsnz bile. te tpk yeni alnan bir bilgisayara Windows programnn kurulmas gibi, annesinden konuma renen bir bebein beynine de ana dil dediimiz bir dnme program kurulmaktadr. ocuun beynine yerleen kelimelerden ve kavramlardan oluan bu dnme program, sadece konumada 14

deil, hayatn tmn alglayp beyne yerletirmede temel bir program olarak kullanlmaktadr. Yabanc bir dil renirken de ana dil dediimiz bu dnme program zerinden mantk yrtrz. Ksacas, yabanc dil renenler, kafalarndaki Windows programn yani ana dillerinikullanmak zorundadrlar. Kendi ana dilini iyi bilmeyen kimse, yabanc dil renirken de zorlanr. Arzal Windows programyla alan bir bilgisayarn, baka programlar altrmakta zorlanmas gibi skntlar yaanr. Yabanc dil retmenlerinin ou, rencilerine kendi dilinizin mantyla dnmeyin, yabanc dil renirken o dilin mantyla dnn! derler. Bu tavsiye ksmen doru olsa da ounlukla yanl anlalmakta veya yanl anlatlmaktadr. Yabanc dil renirken sadece kendi dilinizin mantyla dnmeyin, renmeye altnz dilin mantn da dikkate aln! denmesi, daha doru olacaktr. Aksi takdirde, kendi dilinizin mantyla dnmeyin eklindeki telkinler, bir anlamda dnmeyin! demeye gelecektir. nk ana dilimizle dnme alkanlmz terketmek iin, zihnimizi tamamen boaltmamz gerekir. Oysa bu mmkn deildir. Beynimizi sfrlamak iin bir bilgisayarn tamamen formatlanp (silinip yeniden ekillendirilerek) baka bir programla altrlmas gibi imkanlara sahip deiliz. nsanolu mrnde bir 15

kez bebek olur ve hayatnn ilerleyen dnemlerinde, renmeye tekrar sfrdan balama imkan bulamaz. Sz gelimi, top dediimiz nesneyi ilk grdmzde gzlerimizle fotorafn ekerek beynimize yerletiririz. Daha sonra ona top dendiini reniriz. Fakat top kelimesiyle beynimize kodladmz o yuvarlak nesneyi beynimizden silip, bu nesneyi ngilizcedeki ad olan ball kelimesiyle birlikte yeniden beynimize kodlayamayz. O yuvarlak nesneyi her grdmzde, aklmza gelen ey top kelimesi olacaktr. Ball kelimesi deil. Eer ngilizce konumak istersek nce top kelimesini dnp, ngilizcedeki karln bulacaz ve bylece ball kelimesini kullanm olacaz. Bir baka ifadeyle, top kelimesiyle yuvarlak nesne alglamas birbirinden ayrlmaz bir btn halinde beynimize ilemitir. Hatta bu yzden, top kelimesinin ngilizcede st, zirve anlamnda kullanldn rendikten sonra bile bu kelimeyi grdmzde aklmza yine o yuvarlak nesne gelecektir. Fakat belki bu kelimeyle ngilizce bir metin iinde yada bir yabanc arknn szleri arasnda karlatmzda, bu gibi sorunlar azalacaktr ve o kelimeyi ngilizcedeki anlamyla alglamamz kolaylaacaktr. Bu da demektir ki ancak yabanc bir lkede yayor ve srekli olarak yabanc dil konuuyorsak, bu sorunu byk lde aabiliriz. Yine de aklmza Trkedeki anlamlarla ilgili eyler gelmeye devam edecektir. 16

Mesela pezevenk kelimesi, Orta Asya Trk halklar tarafndan yiit anlamnda kullanlr. Orta Asya Trk halklarnn dilini renen ve orada yaamaya balayan Trk vatandalar, bu kelimenin yiit anlamna geldiini renmelerine ramen kendilerine pezevenk denmesini istememektedirler. Karikatr: Analar ne pezevenkler dourmu... denilerek srt svazlanan adam, aktrmamaya alsa da iten ie kzyor ve Tbe tbe! diyor.

17

nk pezevenk kelimesini, bir kere olumsuz anlamda renmilerdir ve beyinlerini sfrlayarak pezevenk kelimesinin olumsuz anlamn silemezler. Bu kelimeye ancak ikinci ve garip bir anlam olarak yiit anlamn ekleyebilirler. Benzer bir baka kelime de bu duruma rnek olabilir. rendiimiz ilk kelimelerden biri de anne kelimesidir. Ama bu kelime ngilizcede bir bayan ismi olarak karmza ktnda bu durumu tuhaf karlarz. Yada muz kelimesinin ngilizcedeki karl olan bananay ele alalm. Trke konuan ngilizce rencileri asndan bu kelime, ilk zamanlar bana ne kelimesinin komik bir versiyonu gibi grnmektedir. Kafamzdaki bana ne kelimesini unutarak bu kelimeyi herhangi bir yabanc kelime yerine koyamayz. Apple ve apricot kelimeleri de meyve ismidir. Ama bize garip gelmemektedir. En azndan banana gibi komik bir arm yapmamaktadr. Ayrca ok somut bir rnek olduu iin hindi kelimesine deinmeden gemeyelim. Ana dili Trke olan (annnesinden ilk dil olarak Trke renmeye balayan) bir bebek, byyp gn gelince Hindistan diye bir lke ismini duyduunda, hemen yannda ayn kelimeyi duyan bir ngiliz ocuuyla ayn eyleri hissetmez. Bir ngiliz ocuu Turkeyland kelimesiyle karlanca neler 18

hissediyorsa Hindistan kelimesini ilk duyan Trk ocuu da ayn eyleri hisseder. Turkey ngilizcede hindi demektir. Land kelimesi de Trkedeki ....istan ekinin yerini tutan bir kelimedir. England, anglistan yani Angllerin lkesi anlamna gelir. Netherland (Hollanda), ukuristan anlamna gelir. (Deniz seviyesinden bir ka metre alakta kalan bu lke, genel olarak alak dzlklerden olutuu iin bu ad almtr.) Glistan kelimesi nasl ki bizim dilimizde gller lkesi anlamna geliyorsa, Hindistan kelimesi de pek oumuz iin ilk duyuta hindiler lkesi armn yapmtr. Yani Turkeyland...
1

Uzun szn ksas, insanolunun ana dili, onun mantk yrterek beynini kullanmas iin temel tekil eden bir dnme aracdr. Beynin alglad dier bilgiler gibi yabanc dil bilgisi de kiinin ana dili ile alglanr. Dolaysyla rencinin ana dilini dikkate almayan dil eitim sistemleri, renme srecinde ciddi verimlilik sorunlarna neden olabilir. En azndan,
(Bilindii gibi bir asr ncesine kadar, lkemizin ad Trkiye deildi. Trklerin yaad yer anlamnda Trkistan kelimesi kullanlrd. Turkey kelimesi, baz arkeolojik aratrmalar sonucu ortaya kan bir kelimeydi ve bu kelimeyi Trkler deil de Tklerle komu olan yabanc topluluklar kullanmt. Fakat biz bu kelimeyi Trkiye eklinde deitirerek lkemize isim yapmz.)
1

19

rencilerin ana dili dikkate alnarak hazrlanan yabanc dil eitim programlar daha baarl olma potansiyeline sahiptirler. Bu balamda, ana dilini iyi bilen rencilerin yabanc dilleri daha iyi rendikleri hatrlanmal ve ana dil eitimine byk zen gsterilmelidir. Nitekim biz de konular ele alrken ilk nce Trkenin mantn hatrlatarak ie balamay uygun gryoruz. Zira elinizdeki alma, Trklere (= Trke konuanlara) ngilizce retmeye ynelik bir alma olarak hazrlanmtr. Her ne kadar Trkenin ngilizceyle benzeen pek ok yan bulunsa da bu dili renen Trkler asndan temel sorun, bu dilin Trkeyle uyumayan taraflarn anlamlandrma da yaanmaktadr. Yani ngilizceyle Trke arasndaki farkllklara zellikle deinilmesi gerekmektedir. Dolaysyla ngilizcenin hangi ynlerden Trkeye benzer ve hangi ynlerden Trkeden farkl olduunu kavramak, gerekten de ngilizce renme srecinin yarsn tamamlamak anlamna gelecektir.

Sakn Ha Ders almayn !

ngilizcenin yarsn halletmi olmak, pek ok renci iin ulalmas zor grnen bir aama. Tabii ki biz de inanlmaz bir hzla kilo verdirmeyi vaadeden zayflama ay pazarlamaclar gibi garip bir duruma 20

dmek iin bu kitap hazrlamadk. Ltfen bu kitab bir ders kitab olarak alglamayn. Kitabmz bir ders kitab deildir ve ders alma mantyla okunmamaldr.

Sadece Tanyoruz
Bu kitab, size gittiiniz lkeyi tantan bir gezi rehberi olarak dnebilirsiniz. Ya da tanmadnz birinin hayatn anlatan bir biyorafi gibi. Belki de baarl bir iadam olmann yollarn reten bir kiisel geliim kitab gibi. nk bu tarz eserler, ders kitaplarndan ezberlemeye alp da ezberleyemediimiz ynla bilgiyi bize fark ettirmeden retirler veya ders kitaplarnda olmayan baz zl bilgileri sunarak ve altn kurallar reterek yolumuza k tutarlar. Biz de size ngilizceyi tantyoruz. ngilizce renme srecinizin pek ok aamasnda ufkunuzu aacak genel bir ereve iinde ipular veriyor ve iinizi kolaylatryoruz. Ders kitaplarnzda cevabn bulamadnz, ngilizceyi anlalmaz bulmanza neden olan sorunlu noktalara temas ediyoruz. nk kii bilmedii eyin dmandr. Cevapsz kalan sorular, rencinin zihnine bir kymk gibi taklp kalmakta ve renme evkini yaralanmaktadr. Dil renme sreci ise ancak sabrla ve evkle devam ettirilebilir. Bu 21

kitaptaki cevaplar zihninize kazmak ve ngilizcenizi akc hale getirmek iin istikrarl bir alma programna ihtiyacnz olduunu unutmayn. Yabanc dil renmek, sadece o dilin teknik zelliklerini renmekle deil, ayn zamanda o dili yaamakla mmkndr. Okuyup yazdnz, dinleyip konutuunuz lde dili yayorsunuz demektir. Bu arada kafanza taklan sorular hocalarnza ve bu dili bilen kiilere yada o dille ilgili eserlere bavurarak zmeniz gerekecektir. Elinizdeki kitaba da bu ihtiyacnz karlayacak bir eser olarak baknz: ngilizce renme srecinde kullanlan temel kaynalara ve yntemlere destek salayan, bu kaynaklarda cevaplanmayan sorulara cevap sunan kendine zg bir eser. Dolaysyla, ders kitaplarnz ya da dier eitim retim gerelerinizi de kullanmaya devam etmelisiniz. ngilizcenin dier yarsn da o kaynaklardan reneceksiniz.

Paslan!
Yabanc dil renmede en yararl kaynak, o dilin konuulduu bir ortamdr. Ancak ne bu ortam yurt iinde bulmak ve o ortamda srekli bulunmak, ne de yurt dna gitmek ve belirli bir sre orada kalmak herkesin gerekletirebilecei bir hedeftir. 22

Bu hedefe ulaamayanlar iin bizim tavsiyemiz udur: Yabanc dil konusunda sizinle paslaabilecek bir muhatap bularak kendi konuma ortamnz oluturun. Sadece okula yada kursa gitmekle veya zel ders almakla yetinmeyin. ngilizceyi hayatnzn iine sokun. Elbette ki Trkeyi kullandnz her yerde ngilizceyi kullanamazsnz. Mesela ok dertli olduunuz birgn, ngilizce cmlelerle sylene sylene alayamazsnz. Ama bugn canm ok skkn demeyi pek l renebilir ve bu cmleyi arada bir kullanabilirsiniz. Bir baka ifadeyle, evde kardeinizle yada arkadanzla, i yerinde bir meslektanzla, az ok demeden ngilizce paslamalar yapmalsnz. Bazan bir cmle sylemekle yetinirsiniz. Bazen kitaptan setiiniz ksa bir paragraf ona okursunuz. Kimi zaman ngilizce bir fkray anlamak iin be on dakikanz paylarsnz. nemli olan, o dili en doal ekilde (konuarak, dinleyerek, yazarak ve okuyarak) renmenizdir. Bu da sizin abalarnza bal.

23

24

25

1.Blm

26

27

Kelimeler lkesine Hogeldiniz!

Her dil, bir kelimeler lkesidir. Yeryznde, kelimelerden oluan bir sr lke vardr. Trke, ngilizce, Arapa, ince vs. Bu lkelerde yaayan kelimeler, o lkelerin vatanda gibidirler. Bazlar birden fazla lkenin vatandadrlar. ifte vatandalk sahibi olanlar oktur. Hatta kelimelerin byk bir ksm, ifte vatandalk deil, onlarca vatandalk sahibidir. Onlar kimi zaman Trkede kimi zaman Franszcada, Arapada, kimi zaman aklnza bile gelmeyecek uzak bir dil lkesinde bulabilirsiniz. Mesela EKER kelimesini her yerde grebilirsiniz. ok tatl bir eyler artrdndan mdr bilinmez, bir sr dil onu barna basar ve sahiplenir. Trkede EKER Arapada SUKKAR 28

ngilizcede SUGAR Almancada ZUCKER Franszcada SUCRE Farsada EKER

ANLAMLI BR BERABERLK
Kelimeler, bulunduklar dil lkesinin kurallarna gre yaarlar. Bazen birka kelime, o dilin kurallarna gre bir araya gelip, birlikte bir eyler oluturabilir. Tpk insanlarn bir araya gelip irket kurmalar, aile oluturmalar yada snf, cemaat gibi birlikleri meydana getirmeleri gibi... Kelimeler de bir araya gelip, birlik oluturabilirler. Ama bu birlikteliklerinin bir anlam olmaldr. Yoksa birden fazla kelimenin yan yana gelmesi hibir anlam tamyorsa, orada bir birlik olduu sylenemez. Anlamszca yan yana bulunan iki kelime, durakta tesadfen yan yana duran ve ayr ayr otobsleri bekleyen bir bay ve bayan gibidir. Bunlarn beraberliinden bahsedilemez. Ama ayn durakta bekleyen kar-koca iki kiinin birlikte olularnn bir anlam vardr. Onlarn birlikteliinin anlam aile balardr. Yani aile diyebileceimiz anlaml bir birliktelik oluturmaktadrlar. Kelimelerin oluturduu anlaml beraberlie de CMLE diyoruz. Her cmlenin bir anlam vardr. Her cmle bir hkm belirtir, bir ey 29

ifade eder. Her cmlede bir anlam ykldr. Bu yk, kelimeler arasnda paylalr. CMLE kelimesinin anlam da beraberlik, birliktelik demektir. Mesela CMLE ALEM DUYSUN! dediimizde, Btn lem BRLKTE hepsi duysun! demi oluruz. CMLETEN ALLAHAISMARLADIK! deyince, Herkesi BERABERCE Allaha emanet ediyorum! diyerek oradaki herkesle vedalam oluruz.

EN BABA KELME

Evet. Dedik ki Her cmlede bir anlam ykldr. Bu yk, kelimeler arasnda paylalr. Ama bu paylam, eit bir paylam deildir. Baz kelimeler, cmledeki anlam ykn tek balarna tarlar, bazlar da ok kk bir ksmn stlenirler. rnein, be alt kiiden oluan bir ailede bile, evin Srtnda evi tayan kocasna penereden bakan nerdeyse btn ykn baba tar. Anne ve ocuklar ocuklar ve anneleri. Anne: Baba adamsn bey! da ailenin ykn ksmen stlenirler. te kelimelerin bir araya gelip oluturduu cmlelerde de baz kelimeler baba konumundadr. Ve cmlenin anlam ykn yklenirler. te bu baba kelimelere YKLEM denir.

30

31

BABA YANLIZ KALABLR

HAVA SOUK cmlesi, iki kelimenin bir araya gelerek oluturduu bir birliktir. Bu birlik, bir anlam ifade etmektedir: havann souk olduu anlamn bu iki cmlenin birliktelii sayesinde anlayabiliyoruz. Ama bu cmlede ykl olan anlam, en ok SOUK kelimesinde hissediliyor. Yani cmledeki anlam yknn arlkl ksmn ikinci kelime tayor. Hatta bazen birinci kelime kendi ykn de ikinci kelimeye ykleyip tatile kyor. Btn anlam ikinci kelimenin srtnda kalyor. Byle durumlarda sadece SOUK kelimesi bile, havann souk olduu anlamn tayabiliyor. Karsn memlekete tatile gnderen bir kocann, tek bana aileyi temsil etmeye devam etmesi ve ailece davet edildikleri bir dnde aileyi temsilen misafir olmas gibi. Ksacas, bir cmle oluturabilmek iin en az iki kelimenin bir araya gelmesi gerekir. Bu kelimelerden birisi, cmledeki anlam yknn ounu tayan yklemdir. Bazen dier kelime, geici olarak cmleden ayrlr ve az da olsa tad o anlam ykn bile ykleme brakr. Btn anlam yknn 32

ykleme kalmas durumunda, tek kelimelik bir cmle ortaya km olur. HAVA SOUK yerine, SOUK. Bu kelime tek bana olmasna ramen, havann souk olduu anlamn tayabilir. Ksa bir CMLE hlindedir.

33

ANNELER OLMASA...(?)
Cmledeki anlam ykn ounlukla o tad iin, ykleme en baba kelime demitik. nk babalar olmasa aileler kolayca yklr veya dalr. Babalar evlerin direidirler. Ama annelerin hakkn yemeyelim. Yuvay dii ku yapar demiler! Her ne kadar biz ku deil insan olsak da, u gerei teslim etmek gerek: Anneler olmadan aileler kurulamaz. nk babayla birlikte aile oluturmaya raz olan ve ocuklar dourup byten anneler olmasayd, babalar kime babalk yapabilirlerdi ki? Annesiz aile olmayaca, bu kadar ak. Ancak anneler, lm veya ayrlk gibi nedenlerle sonradan aileden ayrldklarnda annesiz aileler oluabilir. Anne ya br dnyada yada bu dnyann bir baka kesinde olduu iin, onu gremiyor olabiliriz. Ama unutmayalm ki bir zamanlar o vard ve babayla birlikte aileyi oluturdular. imdi biz iimize bakalm ve kelimelerin oluturduu aileye dnelim. Yani cmleye bakalm.

34

Nasl ki aileler bir anneyle bir babadan oluuyorsa, cmleler de bir yklem ve bir zneden oluurlar. Ksacas, annesiz aile kurulamayaca gibi znesiz cmle de kurulamaz. Ama zne, sonradan cmleden ayrlabilir. lm veya ayrlk gibi nedenlerle sonradan aileden ayrlan anneler gibi... HAVA SOUK cmlesindeki HAVA kelimesi, znedir. ZNE cmle kurulurken var olduu halde, sonradan cmleden ayrlabilir demitik. Bu durumda HAVA SOUK yerine, SOUK cmlesi ortaya kar. HAVA kelimesini grmediimiz iin, artk ona ZNE deil GZL ZNE deriz. ZNE cmlede belirtilen ii yapan ba rol oyuncusudur. Ykleme baktmzda, yaplan iin ne olduunu grrz. te o ii yapan varl gsteren kelimeye de ZNE denir. znenin ne olduunu daha iyi anlamak iin bir ka rnek cmleye bakalm: Hava souk. Ben yorum. Sen arabay arpmsn. Herkes suskun. HAVA SOUK.

35

Bu cmleden ilk nce anladmz ey souk olma durumudur. Cmlede ykl olan anlam budur. nk hava kelimesini atsak da cmlenin anlam byk lde deimemektedir; ancak souk kelimesini attmzda, cmlenin anlam byk lde eksilmektedir. Hava ........ nsann Eee... Ne olmu havaya? diyesi geliyor. Hava kelimesi, det havada kalm gibi. Bu da gsteriyor ki cmlede ykl olan anlam, souk olma durumudur. Cmlenin anlam ykn tayan kelime (yani yklem) de souk kelimesidir. Souk olan ey nedir? dersek, zne kar karmza. Souk olma iini yapan, havadr. O halde zne, havadr. BEN YORUM. Bu cmleden ilk nce anladmz ey me durumudur. Cmlede ykl olan anlam budur. nk ben kelimesini atsak da cmlenin anlam 36

byk lde deimemektedir; ancak yorum kelimesini attmzda, cmlenin anlam byk lde eksilmektedir. Ben ............ Bu da gstermektedir ki cmlede ykl olan anlam, me durumudur. Cmlenin anlam ykn tayan kelime (yani yklem) de yorum kelimesidir. yen nedir, kimdir? dersek, zne kar karmza. me iini yapan, benim. O halde zne, benim. SEN ARABAYI ARPMISIN. Bu cmleden ilk nce anladmz ey arpma durumudur. Cmlede ykl olan anlam budur. nk sen ve arabay kelimelerini atsak da cmlenin anlam byk lde deimemektedir; ancak arpmsn kelimesini attmzda, cmlenin anlam byk lde eksilmektedir. Sen arabay ........... 37

Bu da gstermektedir ki cmlede ykl olan anlam, arpma durumudur. Cmlenin anlam ykn tayan kelime (yani yklem) de arpmsn kelimesidir. arpan nedir, kimdir? dersek, zne kar karmza. arpma iini yapan, Sensin. O halde zne, sensin. HERKES SUSKUN Bu cmleden ilk nce anladmz ey suskunluk durumudur. Cmlede ykl olan anlam budur. nk herkes kelimesini atsak da cmlenin anlam byk lde deimemektedir; ancak suskun kelimesini attmzda, cmlenin anlam byk lde eksilmektedir. Herkes .......... Bu da gstermektedir ki cmlede ykl olan anlam, suskunluk durumudur. Cmlenin anlam ykn tayan kelime (yani yklem) de suskun kelimesidir. 38

Suskun olan nedir, kimdir? dersek, zne kar karmza. Suskun olma iini yapan, herkesdir. O halde zne, herkesdir. Tm bu rneklerde grdmz u: Cmlede ykl olan anlam hemen dikkat ekiyor. Bu yk tayan yklem dediimiz kelime, cmledeki ii yada oluu belirtiyor. Cmlede belirtilen ii yapan varlk ZNE dediimiz kelimeyle gsteriliyor. Souk olma iini yapan varlk iin HAVA kelimesini kullanyoruz. me iini yapan varlk iin BEN kelimesini; suskun olma iini yapan varlk iin HERKES kelimesini kullanyoruz. Tm bu rneklerden vardmz sonu udur: Her cmlede yapmak yada olmak anlamnda bir iten, bir eylemden bahsedilir. Ykleme bakarz ve yaplan iin ne olduunu buluruz. O ii yapan varla da zne deriz. zne, cmlede belirtilen ii yapan ba rol 39

oyuncusudur. zne ve cmlenin temel eleridir.

yklem,

40

CMLELER TMLEYELM
Buraya kadar rendiimiz bilgiler nda, HAVA SOUK cmlesinin bir zne ve bir de yklemden olutuunu biliyoruz. BEN YORUM cmlesi de yle... Ancak, SEN ARABAYI ARPMISIN cmlesinde bir zne (SEN) ve bir yklem (ARPMISIN) ile yetinmemiiz. Bir de ARABA kelimesini koymuuz. Bu ARABA kelimesi, cmlede ykl olan anlam tamamlyor. Sadece SEN ARPMISIN dediimizde, muhatap kiinin bireyi arptn belirtmi oluruz. arplan ey (arpma iinden etkilenen ey) nedir? Ne zaman arplmtr? Nerede arplmtr? Nasl (ne durumda) arplmtr?

41

Dolayl da olsa arpma iinden etkilenen baka varlklar var mdr? Bu konularda bilgi eksiklii var. Bu eksiklii giderip cmleyi tmlemek gerekebilir. tamamlamak,

Mesela arplan eyin ne olduunu belirtirsek, cmleyi biraz tamamlam, tmlemi oluruz. SEN ARABAYI ARPMISIN arpma iinin ne zaman yapldn belirtirsek, cmleyi biraz daha tamamlam, tmlemi oluruz. SEN ARABAYI SABAHLEYN ARPMISIN arpma iinin nerede yapldn belirtirsek, cmleyi biraz daha tamamlam, tmlemi oluruz. SEN ARABAYI SABAHLEYN OTOBANDA ARPMISIN arpma iinin nasl (ne durumda) yapldn belirtirsek, cmleyi daha fazla tamamlam, tmlemi oluruz. 42

SEN ARABAYI SABAHLEYN OTOBANDA DALGINLIKLA ARPMISIN

arpma iinden dolayl olarak etkilenen baka varlklarda varsa, onlar belirtmemiz de cmleyi tamamlamamz tmlememizi salar.
SEN ARABAYI SABAHLEYN OTOBANDA DALGINLIKLA DREE ARPMISIN

te cmleyi tamamlamaya, tmlemeye yarayan bu gibi kelimelere tmle denir. zne ve yklemin, cmlenin temel eleri olduunu belirtmitik. Tmleler de cmlenin yardmc eleridir. eit tmle vardr: 1- Dz tmle (Nesne) : Yaplan iten DORUDAN (DZ) etkilenen varl belirten kelime. Cmlede ismin -i haliyle yada yaln olarak bulunur. 2- Dolayl tmle : Yaplan iten DOLAYLI OLARAK etkilenen varl belirten kelime. Dolayl etkilenme ynelme , bulunma yada ayrlma eklinde olabilir.

43

* Eve girdim cmlesinde girmek fiilini eve ynelik yaptmz iin, ev bu iten ynelme anlamnda etkilenmektedir. Ynelme anlamnda ismin -e hali kullanlmaktadr. (Ev-e girdim) * Evde oturdum cmlesinde oturmak fiilini evde bulunarak yaptmz iin, ev bu iten bulunma anlamnda etkilenmektedir. Bulunma anlamnda ismin -de hali kullanlmaktadr. (Ev-de oturdum) * Evden ktm cmlesinde kmak fiilini evden ayrlma eklinde yaptmz iin, ev bu iten ayrlma anlamnda etkilenmektedir. Ayrlma anlamnda ismin -den hali kullanlmaktadr. (Ev-den ktm) 3- Zarf tmleci : Yaplan iin ne zaman ve nasl (ne durumda) yapldn belirten kelime. (Zarf, bir eyi iine alarak onu ieren ey demektir. Mektubu iine alan eye bu yzden zarf denir. Yaplan bir ii iine alan zaman, yada durum da zarf olarak adlandrlr. rnek cmlemizde arpma iini iine alan zaman, SABAH; arpma iini iine alan durum ise 44

DALGINLIKtr. SABAHn iinde, DALGINLIK iinde ARPMISIN.) Aptal ofrn yapt kazann karikatr

SEN ARABAYI SABAHLEYN OTOBANDA DALGINLIKLA DREE ARPMISIN. . Yaplan i : ARPMA (Yklem konumunda) . Yapan kii : SEN (zne konumunda) . Yaplan ie dorudan konu olan ey : ARABA (Dz tmle/Nesne konumunda) . Yaplan ie dolayl olarak konu olan ey: DREK (Dolayl tmle konumunda) . Yaplan ie dolayl olarak konu olan ey: OTOBAN (Dolayl tmle konumunda) . .

45

Yaplan iin yapld zaman tmleci konumunda) . Yaplan iin yapld durum konumunda) .

: SABAH

(Zarf

: DALGINLIK (Zarf tmleci

46

Bu blm ksaca yle zetleyebiliriz: Her cmlede bir anlam ykldr. Yapmak yada olmak anlamnda bir iten, bir eylemden bahsedilmektedir. Cmledeki anlam yknn ounu yklem tar. Ykleme bakarz ve yaplan iin ne olduunu buluruz. O ii yapan varla da zne deriz. zne, cmlede belirtilen ii yapan ba rol oyuncusudur. zne ve yklem, cmlenin temel eleridir. Ama cmledeki anlam eitli ek bilgilerle tamamlamak ve bylece cmleyi tmlemek iin tmlelere ihtiya vardr. Tmleler, yaplan iin nasl nerede, ne zaman yapldn ve bu iten dorudan ve dolayl olarak etkilenen eylerin ne olduunu anlatrlar. Bylece cmledeki anlam tmlemi olurlar.

47

48

2.Blm

49

50

Memduh Paaolu Kimdir?

1959 ylnda Sinop da dodu.2 Kk yalardan itibaren babasnn irketinde alt ve ticar hayatla tant.Ayn zamanda iir ve edebiyatla da ilgilendi. Bu ilgisi, ocukluk dneminden balayarak iirler ve hikayeler yazmasna neden oldu. lk ve orta renimini stanbulda tamamladktan sonra, Gazi niversitesi Edebiyat Fakltesinde lisans ve yksek lisans eitimi alarak renim hayatnda da edebiyatla ilikisini srdrd. iirleri ve hikayeleri eitli dergilerde yaynland. Bir yandan eserler verirken dier yandan aile irketindeki grevine devam ederek ticar faaliyetlerden de kopmad. Osmanl Devletinin son dnemlerindeki mehur devlet adamlarndan biri olan byk dedesi Munb Vasfi Paann izgisini izleyerek siyasete girdi ve bir dnem stanbul milletvekilli olarak grev yapt.

Memduh Paaolu, hayl bir kiidir. sim benzerlii olabilecek herhangi bir gerek kiiyle alakas bulunmamaktadr.

51

Hlen stanbulda ikamet eden Memduh Paaolu, 1997de stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesinde doktorasn tamamlad ve ayn fakltede Trk Edebiyat Tarihi dersleri vermektedir. 1998de, airler ve Edebiyatlar Vakfnn genel bakanlna seilen Paaolu, evli ve drt ocuk babasdr. MD TEKRAR SORALIM: KMDR BU MEMDUH PAAOLU? Bir kere en bata: AR. Ve ayn zamanda YAZAR. Bu ikisini birletirirsek: EDEBYATI. ocukluundan beri ticar hayatn iinde olmu: TCCAR, ADAMI Siyasetin iinde olan bir aileden geliyor ve kendisi de milletvekili olmu: SYASET. Doktora derecesinde akademik eitim alm ve niversitede hocalk yapyor: AKADEMSYEN, BLM ADAMI Tm bunlarn stne, bir sivil toplum rgtnde st dzey ynetici: GENEL BAKAN Ksacas, MEMDUH PAAOLU KMDR? sorusunun cevab biraz uzunca...

52

Ama bu soruyu Memduh Paaolunun 9 yandaki kk kzna soracak olursanz, tek kelimelik ksa bir cevap alrsnz. BABAM Ve Memduh Paaolunun ei de KOCAM diyerek balayacaktr bu soruyu cevaplamaya. Paaolunun yal annesi, titrek sesiyle yle cevap verecektir: OLUM. Mahalle sakinlerine uzatalm mikrofonu: KOMUMUZ, MEMDUH AB Onu tanmayan birine uzaktan gsterip sorsanz: ADAMIN BR Siyasi rakiplerinden birine sorsanz: EREFSZN BR Onun dersinden zayf alan bir rencisi ne der sizce?: KIL HERF! Toplumda her insann farkl rolleri vardr. Herkes eitli konumlarda bulunur. Deiik insanlarn gznde, farkl tanmlarla tanmlanr. Birine ders retiyorsa, HOCA konumunu kazanr, birine i ve maa veriyorsa PATRON konumuna gelir. ocuklarnn gznde esiz bir konumu vardr: BABA. Kelimeler de byledir. Bir metin ierisinde trl trl konumlarda bulunabilirler. Bir kelime, dier kelimeyi niteliyorsa (onun nasl olduunu aklyorsa) SIFAT; 53

Ayn kelime, bir eyi adlandrmaya yaryorsa SM; Yada o kelime, bir eyin yapldn ifade ettiinde FL konumunu kazanabilir. Mesel YAZAR kelimesi, KASA kelimesini niteledii zaman (kasann nasl bir kasa olduunu aklad zaman), SIFAT konumuna gelir. YAZAR KASA Ayn kelimeyi, yaz yazma iini meslek edinen bir kiiyi adlandrmak iin kullanrsak, SM konumunda grebiliriz. YAZAR, BU KTABINDA YEN BR TARZ DENEM. Yada bu kelime, yazma iinin yapldn belirtmek iin kullanlabilir, yani FL konumunda kullanlabilir. BU ARKADAIM SOL ELYLE DE YAZAR. YAZAR kelimesi, yaplan iin hangi durumda (nasl) yapldn belirtiyorsa ZARF konumuna gelmi olur. ELNE KALEM DNMYOR K ALAN HERKES YAZARCA

54

(Grld gibi, yazarca kelimesi bu cmlede dnme iinin yazar durumunda, yazar olarak yaplmadn belirttii iin zarf konumuna sahiptir.) Ayrca isimlerin yerine geen o, bu, u gibi bir takm kelimeler de vardr ki bunlara ZAMR denilmektedir. Bir kelimenin cmle iindeki grevine gre deiik konumlar da olabilir. Mesela ikinci rnekte kullandmz, SM konumundaki YAZAR kelimesini ele alalm. Bu kelimeyi bir cmle iinde deiik grevlerde kullanalm. BU YAZAR, YAZAR. YAZARLARI SEVMEYEN BR

Buradaki her YAZAR kelimesi de yaz yazan kimselere verilen SM anlamndadr. Ama bu cmle iinde, Birinci YAZAR kelimesi, ZNE yani ii yapan kii; kinci YAZAR kelimesi NESNE yani yaplan iten etkilenen kii; nc YAZAR kelimesi de YKLEM yani yaplan i, olunan ey anlamndadr.

55

Tm bunlardan sonra, ne demek istediimizi zetle yle ifade edebiliriz: Nasl ki rnek verdiimiz Memduh Bey, yapt iler ve kurduu ilikiler dolaysyla hayatn deiik alanlarnda eitli konumlar elde etmi ve deiik nvanlar almsa, kelimeler de yaptklar grevlere ve iinde bulunduklar ilikilere gre kendi dnyalarnda eitli konumlar elde eder ve deiik isimler alrlar. Bir kelime, dier kelimelerle kurduu ilikilere ve yapt grevlere gre SM, FL, SIFAT ZAMR veya ZARF konumunda bulunabilir. Yine bir kelime, cmlede ifade etttii anlama gre ZNE, YKLEM, ZARF TMLEC , DOLAYLI TMLE veya DZ TMLE (NESNE) konumunda olabilir. Her cmlede en azndan bir yklem ve bir zne bulunmak zorundadr. Ancak bazen znenin cmlede lafzen grnmedii ve gizli zne olarak arka planda var olduu durumlar oluur. Bu durumda, cmlemiz tek kelimelik bir cmle haline gelmitir ve sadece yklemi grrz. zne ve yklem, cmlenin temel eleridir. Tmleler ise yardmc elerdir. 56

Bu zet bilginin ardndan, belirtmemiz gereken bir baka nemli husus daha var: Cmledeki eler her zaman sadece bir kelimeden olumak zorunda deildirler; birden fazla kelimeden de oluabilirler. Bir baka ifadeyle, iki yada daha fazla kelimeden oluan bir kelime grubu da zne, yklem yada tmle olabilir. sterseniz aklayalm: bu durumu bir ka rnekle

BZM SALAK OFR ARABAYI ARPMI. ZNE TMLE YKLEM BZM SALAK OFR ARPMI. ZNE ABS FRENL ARABAYI

TMLE

YKLEM ARABAYI YKLEM

BZM SALAK OFR ABS FRENL ARPMI BULUNUYOR. ZNE TMLE

Bu rnek cmlelerde de grld zere, zne, yklem yada tmle tek bir kelime olabilecei gibi, birden fazla kelimeden oluan bir kelime grubundan da meydana gelebilir. 57

Hatta bazen zne, yklem yada tmlecin bir veya birka cmleden meydana gelmesi de mmkndr. Bu duruma da birka rnek verelim:

BZM SALAK OFRN ABS FRENL ARABAYI ARPMI BULUNDUUNU BEN SYLEDM. ZNE DZ TMLE (NESNE) YKLEM . . DZ TMLE (NESNE) YKLEM Ana cmle ZNE Cmle iindeki alt cmle

Bu rnekte, ana cmlenin yklemi SYLEMEK fiilidir. Syleme iini yapan, yani ana cmlenin znesi olan da BENim. Benim yaptm syleme iine konu olan ey ise BZM SALAK OFRN, ABS FRENL ARABAYI ARPMI BULUNDUUdur. Yani dz tmle (nesne) dediimiz e, bir cmle ieriyor. Bu cmlenin de kendi iinde znesi, yklemi ve tmleci var. 58

Bir baka rnee daha bakalm:

BENM GB BRSNN BYLE GZEL BR CMLE AIRTMITI.
ZNE DZ TMLE (NESNE) . Cmle iindeki alt cmle
.

KURMASI, ONU
YKLEM .

ZNE

DZ TMLE (NESNE) YKLEM

Ana cmle

Bu rnekte de, ana cmlenin yklemi AIRTMAK fiilidir. artma fiiline konu olan kii ise Odur. artma iini yapan, yani ana cmlenin znesi olan da BENM GB BRSNN BYLE GZEL BR CMLE KURMASIdr. Yani ana cmlenin znesi, bir cmleden oluuyor. Bu cmlenin de kendi iinde znesi, yklemi ve tmleci var. Bazen birden fazla cmle bile, bir enin yerine geebilir. Aadaki rnekte, ana cmlede zne grevi yapan iki ayr cmle greceksiniz.
KARDEMN ODAMDA GRLT YAPMASI VE BABAMIN BZE KIZMASI, BEN ZMT.
ZNE YKLEM Z. TMLEC NESNE YKLEM ZNE NESNE

59

Cmle iindeki 1. alt cmle iindeki 2. alt cmle

Cmle

Cmle iindeki alt cmleler

ZNE YKLEM

DZ TMLE (NESNE)

Ana cmle

Ltfen bu i ie gemi cmleleri bir kez daha dikkatlice inceleyiniz. nk bu tarz cmle yaplar, yabanc dil renenlerin en sk tkezledikleri noktalardan biridir. Yukardaki cmlelerde, bir ana cmlenin iinde alt cmleler bulunabileceini grdk. Bu alt cmlelerin, ana cmlenin elerini yada elerinin paralarn oluturabileceini grdk. imdi de cmlenin elerine gre deil de kelimelerin cinslerine gre (isim, sfat, fiil vb.) alt cmleleri irdeleyelim.

Bir alt cmle, kullanlabilir.

bir

ismin

yerine

Ltfen u cmleye baknz: 60

ERMENLERN DOU HERKES BLYOR.

ANADOLUDA

YAPTIKLARINI

ERMENLERN DOU ANADOLUDA YAPTIKLARIna ne denir, ne denilmektedir? ZULM VAHET KATLAM ERMEN ZULM ERMEN MEZALM Evet! ERMENLERN DOU YAPTIKLARIna bir isim koymak kelimeleri kullanabiliriz. Zaten kullanmaktayz da... ANADOLUDA gerekirse, bu

Bu kelimeler, birer isim yada isim tamlamasdr. Yani ERMENLERN DOU ANADOLUDA YAPTIKLARI ifadesi, isim yerine gemektedir. ERMENLERN DOU ANADOLUDA YAPTIKLARINI HERKES BLYOR. ERMEN ZULMN HERKES BLYOR. 61

ZULM HERKES BLYOR. sim yerine geen cmle sim Tamlamas sim

Bu cmlede ksaca ZULM HERKES BLYOR diyebilirdik. Ama bu zulm kim nerede ne zaman yapm? eklinde sorulara da cevap ieren bir cmleyi ZULM kelimesinin yerine kullanmay tercih ettik. sim yerine geen cmlecik, ana cmlenin bir parasdr. Bir alt cmledir. Ana cmlede tmle grevindedir. Ayn zamanda kendi znesi yklemi ve tmleci de vardr. SM YERNE GEEN CMLECK ERMENLERN DOU ANADOLUDA YAPTIKLARINI HERKES BLYOR. ZNE TMLE YKLEM
. Cmle iindeki alt cmle
DZ TMLE (NESNE) YKLEM

.
ZNE

62

Ana cmle

Alt cmleler, sfat yerine de kullanlabilir.

DOU ANADOLUDA ZULM YAPAN ERMENLER, KYLER YAKTI. DOU ANADOLUDA ZULM YAPAN ifadesi, ERMENLER kelimesini niteliyor. Yani ERMENLERN sfat olarak grev yapyor. Bunun yerine, ZALM kelimesini de kullanabilirdik. DOU ANADOLUDA ZULM YAPAN ERMENLER, KYLER YAKTI. ZALM ERMENLER, KYLER YAKTI. Sfat yerine geen cmle Sfat

Sfat yerine geen DOU ANADOLUDA ZULM YAPAN ifadesi, bir alt cmlenin parasdr. O alt cmle de iinde bulunduu ana cmlenin bir parasdr. Yani sfat yerine geen bu cmlecik, ana 63

cmlede znenin bir paras grevindedir. Ayn zamanda kendi znesi yklemi ve tmleci de vardr. SIFAT YERNE GEEN CMLE

DOU ANADOLUDA ZULM YAPAN ERMENLER, KYLER YA GZL ZNE(O) TMLE YKLEM
. Cmle iindeki alt cmle
ZNE YKLEM Ana cmle

.
DZ TMLE (NESNE)

Alt cmleler, zarf yerine de kullanlabilir.

ZARF YERNE GEEN CMLE

RUSLAR DOU LLERN GAL EDNCE, ERMENLER KYLER YAKTI.

ZNE TMLE YKLEM

Cmle iindeki alt cmle

ZARF TMLEC YKLEM ZNE

NESNE

64

Ana cmle

Yabanc dil renirken bu gibi i ie cmlelerle sk sk karlalr. Koskoca bir cmlenin, isim, sfat yada zarf yerine kullanlmasyla oluan uzun cmleler kafa kartrr. nk bir cmlenin iinde kelimeler yerine cmlecikler kullanlmtr ve her cmleciin kendine gre bir yklemi ve znesi bulunmaktadr. Birden fazla yklem ve zne varken, cmlede neden bahsedildiini ve hangi ii kimin yaptn anlamak zor olur. Bu yzden, bir ana cmlede alt cmle olarak yer alan cmlecikleri fark etmek ve ve bu cmleciklerin ana cmlede hangi grevi yaptn anlayabilmek ok faydal olmaktadr. Bu blm ksaca yle zetleye biliriz: Cmleleri oluturan kelimeler, yaptklar grevlere ve iinde bulunduklar ilikilere gre eitli konumlar elde eder ve deiik isimler alrlar. Bir kelime, cmlede ifade etttii anlama gre ZNE, YKLEM, ZARF TMLEC , DOLAYLI TMLE veya DZ TMLE (NESNE) konumunda olabilecei gibi; dier kelimelerle kurduu ilikilere ve yapt grevlere gre SM, FL, SIFAT ZAMR veya ZARF 65

konumunda bulunabilir. Kelimelerin ald bu grevleri ve konumlar, kelime gruplar yada cmleler de alabilir. Bu gibi cmleler, ana cmle iinde alt cmle yada cmlecik olarak adlandrlabilirler. Yabanc dil renenlerin bu gibi cmle yaplarn iyi bilmeleri gerekir.

66

Are you not of that group of persons that we were said to be unable to Czechoslovakiaise?

67

68

3.Blm

69

70

ekoslavakyallatramadklarmzdan msnz?
Bu bir rekor!
Guinness Rekorlar Kitab kaytlarna gre Trke, en uzun kelime saysna sahip diller arasnda dnyada nc. Bu sfat bize kazandran ey ise o mehur kelime: ekoslavakyallatramadklarmzdanms nz? Karikatr: Trkiye formal adamn azndan kan kelimeyi uzmanlar metreyle lyor.

71

ngilizce bu sralamada en sonlarda. Neden acaba? Bu sorunun cevabn bulmak iin elimizdeki kelimeye bakalm. Galiba biz biraz fazla ek kullanyoruz. ekoslavakya kelimesinin sonuna eklenen onca hece ve harf ne ie yaryor sizce? Yada bu ekler olmasayd ne yapardk? Mesela -l eki olmasayd ekoslavakyadan gelenlere ya da orda yaayanlardan nasl isim verebilirdik? Ya da -lar eki olmadan nasl oul yapabilirdik? Ya da -dan -mak gibi ekler olmakszn ka kelime konuabiliriz? Evet. Btn dillerde kelimelere yeni bir anlam vermemizi veya kelimelerin zaman, mekan v.s. alardan istediimiz ynde ekillenmelerini salayan yntemlere ihtiya duyulur. rnein biz Trkede gel kkne ecek eki takarak gelecek zaman anlam veriyoruz ve bunu yaparken ecek ekini kullanmak zorundayz. Kimin geleceini belirtmek iin de -im, -sin gibi ekleri kullanarak geleceim, geleceksin kelimelerini oluturuyoruz. Peki ya ngilizler bu anlamlar vermek iin ne yaparlar? Araplar, Hintliler, inliler ve dierleri? 72

Btn dillerde bizdeki gibi, kelimelerin sonuna eklenen heceler ya da harfler yardmyla kelime ekillendirilmez. Kimi dillerde kelimelerin sonuna deil bana eklemeler yaplr. Dier baz dillerde ise ekler hi kullanlmaz ya da nadiren kullanlr. Kelimelere ek takmaktansa, yardmc fiil grevi yapan baz kelimeler cmle iinde bir yere getirilerek dier kelimeler ekillendirilir. rnein ben yine gelecek diyen turist, gelecek kelimesinin sonuna im ekini neden koymamaktadr? nk byk bir ihtimalle onun anadilinde byle bir ek kullanlmyordur ve cmlenin banda ben demi olmas yeterli geliyordur. te tam da bu noktada yeniden Trkeye dnecek olursak, herhalde ekoslavakyallatramadklarmzdanmsnz kelimesinin neden bu kadar uzun olduunu anlarz: Trkede kelimeleri ekillendirirken genelde ekleri kullanyoruz ve ek bakmndan olduka zengin bir dilimiz var. Dolaysyla, ekleri kullanarak kelimeleri rahata ekillendirmek veya kelimelere bambaka anlamlar kazandrmak mmkn. Bildiimiz gibi kelimeler kk veya gvde halindedirler. Mesela ba kelimesi kktr. Ama bala, bakan gibi kelimeler bu kk zerine yapm 73

eklerinin eklenmesiyle oluturulmu birer gvdedirler. Birka rnek daha verelim: Gz Gz-lk Gz-lk- Gz-lk-lk Grld gibi, eklenen her yeni hece sayesinde, farkl anlamda yeni bir kelime daha yaplmaktadr.

Ksacas, kk halindeki kelimelere eklenen yapm ekleri araclyla bu kelimelerin anlamlar deitirilmekte ve retilen yeni kelimelere gvde denmektedir. Daha sonra istenirse bu kelimeler ekim ekleri kullanlarak tekrar ekimlenmektedir. Ancak bu sefer yeni bir gvde olumamakta, yani ekim ekleri bu kelimelerin anlamlarn deitirmemektedir. Mesela kk halinden balayarak yapm ekiyle tretilen bir gvdeye ekim ekleri koyalm. Anlamn deimediini greceiz. Ka tane ek eklersek ekleyelim her defasnda da yine o grmemizi salayan aletten yani gzlkten bahsettiimiz anlalyor: 74

Bu rneklerde gz : kk, Gz-lk-dr gzlk : gvde, dier heceler ise ekim Gz-lk-ler-den-se ekleridir. Gvdeye eklenen ekim ekleri, Gz-lk-sz-m kelimeye baka bir anlam vermemekte ve Gz-lk-nz-den- sadece oulluk, zaman, di mekan, iyelik, v.s. alardan eldeki kelimeyi ekillendirmektedir. Pek oumuzun ilkokul sralarndan balayarak tekrar tekrar karlatmz bu bilgileri ksaca hatrlatmamzn sebebi, hem Trke konuurken farknda olmadan ve sk sk kullandmz yapm ve ekim eklerinin nemini hissettirmek, hem de yeni bir dili renirken kendi dilini iyi bilen birinin avantajl konumuna ulamanz salamaktr.

75

ngilizler Rekor kramaz!

Bu aamadan sonra konunun banda sorduumuz bir soruyu cevaplama zamannn geldiini syleyebiliriz. Gunness Rekorlar Kitab kaytlarna gre Trke, ekoslavakyallatramadklarmzdanmsnz? kelimesiyle, en uzun kelime saysna sahip diller arasnda dnyada nc olurken ngilizce neden bu sralama da yok? Cevap, yine bildiiniz bir eyde sakl. What is your name ? cmlesinin, ngilizcenin sz konusu olduu her ortamda her nne gelenin yerli yersiz kullanaca kadar orta mal olduunu biliyoruz. Ayrca, bir reklam filminde geen What is this? This is a bank cmleleri, ngilizceyi hi bilmeyen pek ok kiinin diline pelesenk olmutu. Tm bunlar hafife alnan cmleler elbette. Oysa iin pf noktas burada. Haydi balayalm. 76

What Ne nedir? My Mustafadr. What Ne Nedir bu? This Bu bankadr.

is dir

your

name ? : Senin adn

senin adn ?

name

is

Mustafa. Benim adm

Benim adm

dr Mustafa. :

is dir

this ? bu ? : Bu nedir? /

is

bank. banka. : Bu bir

dr bir

Karikatr: Tahtada is : -dr yazyor renci retmene soruyor: retmenim biz ok konuanlara drdr etme diyoruz ya, ngilizler de isis etme mi diyorlar? 77

Bu cmleler, Trkiyede yaayanlar iin hi de yabanc saylmaz. O halde ezberlenecek bir kalp olarak vermediimizi herkes anlamtr. Bu cmlelerde dikkat edilmesi gereken nokta u: 1. -dr eki ayr yazlmaktadr. 2. Kelimelerin dizili sras Trkeden farkldr. Buradan nereye mi varyoruz? Dnsenize dr ekininin bile ayr yazld bir dilin rekor kracak kadar uzun kelimeleri olabilir mi? Elbette hayr diyorsunuz. O halde yava yava ngilizceyle tanyorsunuz demektir. sterseniz daha baka cmlelere de bakalm: I am a teacher. bir retmen. : Ben bir

Ben -im retmenim.

78

You

are

a bir a bir

student. renci. doctor. doktor. : Sen bir

Sen -sin rencisin. He O is -dur

: O bir doktordur. : ngilizce

English ngilizce kolaydr.

is easy. -dr kolay.

Yok canm! Bu ngilizler tuhaf adamlar! dediinizi duyar gibi oluyoruz. En sonda olmas gereken -im -sin -dr eklerini ikinci sraya koymalar garibinize gitmi olmal. Haklsnz, buradan (yani Trkiyeden) baknca yle grnyor. Ancak bu onlarn dili ve biz de maalesef onlarn dilini renmeye mecburuz.

79

Trk Ailesi ve ngiliz Ailesi Arasndaki Fark

Bala bakanlar, sosyolojik tahlillere girieceimizi sanmasnlar ltfen. Bu ksmda aileden bahsedeceiz. Ama bu aile, ilk blmdeki Trke dersinde geen kelime ailesi. Yani: cmle. Hatrlarsanz ilk blmde bu konuyu ayrntl ekilde ele almtk. Cmlenin esi olan kelimelerin, bir anlam ifade edecek ekilde bir araya gelmesiyle anlaml bir beraberlik kurulduunu gsteren rnekler sunmutuk. Bu anlaml beraberliklere cmle adn vermitik. Tpk eitli sorumluluk ve grevleri paylaarak bir araya gelen anne, baba ve ocuklarn, anlaml bir beraberlik ifade eden aile kurumunu oluturmas gibi, kelimelerin de cmle iinde eitli grevler almakla cmleyi oluturduklarn sylemitik. 80

Cmlenin anlam ykn stlenen en baba kelimenin yklem olduunu; dii ku olmadan yuva yaplmayaca gibi, zne olmakszn da cmlenin kurulamayacan; bir aileyi salamlatran ocuklar gibi, tmlelerin de cmlenin anlamn tmleyen konumda olduklarn belirtmitik. Verdiimiz rnekler, Trke cmle yapsn gsteren rneklerdi. imdi dilerseniz ngilizce cmle yapsn gsteren rneklerle bu konuyu ngilizceyle balantl olarak ele alalm. Herkesin bildii bir cmleden balyoruz:

I love you.
Bilindii gibi bu cmle, seni seviyorum anlamnda. Daha dorusu ben seni seviyorum anlamnda.

I
ZNE

love
YKLEM

you.
seni.
81
DZ TMLE (NESNE)

Ben seviyorum

Dikkat ederseniz, biz Trkede seni kelimesini seviyorum kelimesinden nce kullanyoruz. Yani tmleleri yklemin nne koyuyoruz. ngilizler ise, tmleleri yklemin arkasna yerletiriyorlar. Yani cmledeki elerin yeri deiiyor. Bu fark, ngilizce konumaya alan Trklerin acemilik hatalarnn en nemlilerinden birine neden oluyor. Bir baka deyile, Trkedeki cmle yapsyla ngilizce cmle kurmaya almak gibi bir yanlg sz konusu. Pek ok kiinin yanlgya dt bu nemli ayrnty aklda tutmanz iin, size iki aile fotoraf sunacaz. zneyi anneye, yklemi babaya ve tmleleri de ocuklara benzettiimizi hatrlayn. Bir de Trke ve ngilizce rnek cmleleri hatrlayarak her iki dildeki cmle elerinin sralann dnn. Trke cmle yapsnda:

Ben seni seviyorum. ZNE+TMLE+YKLEM Anne + ocuk + Baba

82

ngilizce cmle yapsnda:

love

you. ZNE + YKLEM + TMLE Anne + Baba + ocuk

Bu iki fotorafa iyi bakn. ngilizce cmle kurarken: I you love dememek iin. Yada bir turistin neden Ben seviyor seni eklinde konutuunu anlamak iin...

83

Bu blmde ngilizce kelime ve cmle yapsna ilikin ipular vermeye altk. Baz eklerin ayr bir kelime olarak yazldna ve kelimelerin cmledeki yerinin Trkedeki sralamadan farkl olduuna dikkatinizi ektik. Bu durumda unutmamamz gereken Altn Kural u: Bizim, Trkede kelimelerin sonuna harf veya hece ekleyerek verdiimiz anlamlar ngilizler cmlede farkl yntemlerle salyorlar. Baz ekler, ek olarak deil de ayr birer kelime olarak cmlenin deiik yerlerine konuyor. Baz ekler ise hi kullanlmyor. Kelimelerin cmledeki yerleri de Trke cmlelerdekinden daha farkl oluyor. Bu bizim 1. Altn Kuralmz

84

85

4.Blm

86

87

Olmak yada yapmak... te Btn Mesele!

simler ve Olular...
Dndnz m acaba bir ocuk konumaya balarken ilk nce hangi kelimeleri renir ? Bu da sorulur mu imdi ? Tabii ki anne, baba gibi kelimeleri renir! dediniz herhalde... Evet ama bizim istediimiz biraz daha teknik bir cevap: Bir bebek, konumaya isimleri renerek balar. Anne, baba, mama, atta, gibi kelimelerin ortak zellii her birinin birer isim olmasdr. Bir yabanc dili yeni renen biri de genelde evvela isimleri renir. Etrafnza bakarsnz ve ou kez insanlardan balayarak isimleri renirsiniz. Tpk konumaya yeni balayan bir bebein yapt gibi. nsanlar ana dillerini renirken tabii ki herey doal seyrinde cereyan eder ve isim, fiil, 88

gibi teknik snflandrmalar bilinli olarak yaplmaz. Fakat bu doal renme sreci iinde herkes su ile susamak, retmen ile retmek arasndaki fark ayrd etmektedir.

89

Ben retmenim derken ne olduumuzu ifade ederiz. Ben ngilizce retirim dediimizde ise yapmz ii sylemi oluruz. Su hayattr derken de suyun ne olduunu sylemi oluruz. Bu scakta tuzlu yersem susarm derken ise, suya ihtiya duyduumuzda yaptmz eyi ifade ederiz. Kpek: Tembel kedi noolucak ite! in gcn sobann yannda yan gelip yatmak! Bugn ne yaptn? Kedi: Oooo! Terledim . Susadm. Skldm. Uyudum. Soora bissr rya grdm...

Trke dilbilgisi esaslarna gre, bu iki ifade tr arasnda bir fark vardr: -Bir eyin ne olduunu bildiren cmlelere isim cmlesi denir. -Ne yapldn, ne edildiini anlatan ifadelere de fiil cmlesi denir. 90

Yani bir tarafta olmak varken, dier tarafta yapmak var... Olmak ile yapmak arasnda da fark... Bunu asla unutmamamz gerek. nk ok iimize yarayacak. imdi isim cmlesi nedir? sorusuna biraz daha zaman ayralm. Benim ne olduumu ifade eden Ben Mustafaym,Ben retmenim cmleleri, birer isim cmlesidir. Yani beni isimlendirmektedir. te yandan baz isim cmleleri, bir eyin ne olduunu belirtmeseler ya da bir eye isim vermeseler bile, bir eyin ne durumda olduunu / nasl olduunu ifade ederler. Mesela ben iyiyim , annemiz bi tanedir ve bu adam yaral cmlelerinde olduu gibi. Baz isim cmleleri de bireyin nerede olduunu ifade ederler. Babam Hindistanda, o imdi evdedir ve ben okuldaym gibi. Bu durum biraz kafa kartrc gibi grndyse, daha kolay bir ey syleyelim: Olmak fiilini, anahtar kelime kabul edebiliriz. Zaten, isim cmleleri bir olu ifade ederler. 91

Ben Mustafaym,Ben retmenim cmleleri, benim ne olduumu ifade eder. Ben aresizim , Ben fakirim cmleleri ise benim nasl olduumu ifade eder. Ben okuldaym , Ben uzaklardaym cmleleri de benim nerede olduumu ifade eder. Bouna dememi Sheakspeare: Olmak yada olmamak. te btn mesele! Ama biz diyoruz ki btn mesele, olmak yada yapmak arasndaki fark anlamak.

92

Vat iz yor neym? Vat iz dis?

Konunun banda demitik ki: Bir yabanci dili yeni renen biri de genelde nce isimleri renir. Etrafnza bakarsnz ve ou kez insanlardan balayarak isimleri renirsiniz. Tpk konumaya yeni balayan bir bebein yapt gibi. Gerekten de ngilizce renenlerin ilk ii isim sormak ve sylemek olmuyor mu? What is your name ? What is this ? This is a bank cmlelerini orta mal klan da bu deil mi zaten? Bir nceki konuda farkl bir balamda ele aldmz bu rneklere gelin tekrar bakalm. What Ne nedir? My Mustafadr. What is this ? 93 name is Mustafa. Benim adm is dir your name ? : Senin adn

senin adn ?

Benim adm

dr Mustafa. :

Ne Nedir bu? This Bu bankadr.

dir

bu ?

Bu nedir? /

is

bank. banka. : Bu bir

dr bir

Bu cmleleri ezberlenecek bir kalp olarak vermediimizi tekrar hatrlatarak diyoruz ki bu cmlelerden yola karak ngilizcedeki isim cmlesi yapsn tanyalm. Daha dorusu hatrlayalm. nk bu cmleleri herkes biliyor. Siz de biliyorsunuz! Bu cmleler birer isim cmlesidir ve bu cmlelerde bireyin ne olduu sorulmakta ve cevaplanmaktadr: smin ne? smim u. Bu nedir? Bu udur. Bu gibi cmleleri yani isim cmlelerini dier cmlelerden ayrd etmemiz arttr. (Dier cmleler derken fiil cmlelerini kastediyoruz.) nk isim cmleleri ile fiil cmleleri arasnda sadece anlam deil yap olarak da ciddi farkllklar vardr. Bu farkllklar Trkede de grmekteyiz. nceki rneklerle aklayalm: 94

Ben ret - men - im ren - ci - sin Ben ret - ir - im ir - sin

Sen Sen ren -

Grld gibi, 2. satrdaki cmleler, fiil cmleleridir ve bu cmlelerde ren fiil kknn sonuna, farkl bir ek gelmektedir. Bu ek, renmenin zamann vermektedir. Bu ek sayesinde renme iinin geni zamanda yapldn anlarz. Deiik zaman kalplaryla farkl anlamlar verelim: Ben ret - ir - im Ben ret - ecek - im Ben ret - iyor - um

I love you !
Bu aamadan sonra ngilizedeki cmlesi isim cmlesi ayrmna geelim. fiil

95

sim cmlelerinin nasl olduunu This is a bank ve My name is ........ gibi bilinen cmleler yardmyla kolayca anlamtk. Peki ngilizcede fiil cmleleri nasl kuruluyor? derseniz, deriz ki onu da biliyorsunuz. I love you cmlesini biliyorsunuz. Evet, I love you bir fiil cmlesidir ve ne olduumuzu deil ne yaptmz ifade eder: Seni seviyorum. Bu cmlenin asl I do love you eklindedir.3 I do love sev you seni : Ben seni sever Ben seni severim / Seni seviyorum4

Ben -er

Bu konu bir sonraki balk altnda ayrntl olarak ele alnacaktr. ngiliz mantnda sevmek (to love) , arzulamak (to want), sahip olmak (to have) gibi baz fiiller, anlk deil uzun srede yaplan eylerdir. Daha ak bir ifadeyle sevmek geni zamanda yaplan bir fiildir. Dolaysyla imdiki zaman -yor eki alamaz. Yani I love you cmlesi, geni zaman kalbyla kurulmu olmakla birlikte, imdiki zaman anlam da tar. Bu durum, Trkede de baz fiiller iin geerlidir. Sahip olmak fiilini imdiki zaman kalbyla kullanmayz. Bir arabaya sahibim dersiniz. Bu cmle geni zaman kalbyla kurulmu olsa da imdiki zaman anlam da tar. Bu yzden bir arabaya sahip oluyorum denmez. Daha dorusu, denemez.
3 4

96

Grld gibi Trkede -er ekiyle salanan anlam, ngilizcede do kelimesiyle salanyor. Do, cmleye geni zaman anlam katan bir yardmc fiildir. Bu yardmc fiilin yerine baka bir yardmc fiil koyarak cmlenin zamann ya da anlamn deitirebilirsiniz.5 Tpk Trkede -er -r ur eklindeki geni zaman eklerini -ecek -di gibi baka eklerle deitirip cmlemizin zamann deitirdiimiz gibi: I do love sev you seni : Ben seni sever Ben seni severim / Seni seviyorum I will love sev you Ben seni seveceim I
5

Ben -er

Ben -ecek

seni : Ben seni sevecek

did

love

you

sim ve fiil cmlelerinin zamanlara gre ekimlenme mantna daha sonra ayrntl olarak deinilecektir. Bu ksmda sadece isim cmlesi fiil cmlesi ayrmn hissettirecek kadar bilgi verilmektedir.

97

Ben -di

sev

seni

Ben seni sevdi

Ben seni sevdim Yine de yerine oturmayan bir eyler var: Yukardaki ngilizce cmlelerde, -im ekinin karln gremiyoruz. Evet ama, ekoslavakyallatramadklarmzdan bahsederken bu konuya ilikin olarak sylediklerimizi hatrlarsak sorun kalmayacak:
Btn dillerde, bizdeki gibi, kelimelerin sonuna eklenen heceler yada harfler yardmyla kelime ekillendirilmez. Kimi dillerde kelimelerin sonuna deil bana eklemeler yaplr. Dier baz dillerde ise ekler hi kullanlmaz ya da nadiren kullanlr. Kelimelere ek takmaktansa, yardmc fiil grevi yapan baz kelimeler cmle iinde bir yere getirilerek dier kelimeler ekillendirilir. rnein ben yine gelecek diyen turist, gelecek kelimesinin sonuna im ekini neden koymaz? nk byk bir ihtimalle onun anadilinde byle bir ek kullanlmyordur ve cmlenin banda ben demi olmas yeterli geliyordur.

sterseniz bu tahminimizi test edelim. Acaba bizim turist ngiliz mi? Veya yap olarak ngilizceye benzeyen bir dili mi konuuyor? Bakalm: 98

will

come gel

again. yine. : Ben yine gelecek. Ben yine geleceim.

Ben ecek

I sevdi

did

love sev

Turkiye Turkiye. : Ben Trkiye

Ben -di

Ben Trkiyeyi sevdim. Herhalde yanlmamz. Baksanza cmleler tam tamna ayn. Ksacas, ngilizcedeki fiil cmleleri Trkeyle tam uyumuyor. sim cmlelerini Trkeye evirdiimizde sadece sralama deiiyordu. Oysa fiil cmlelerinde baz ekler hi kullanlmyor. te ilk konunun sonunda verdiimiz 1. Altn Kural bu aamada tekrar hatrlanmal. nk 2. Altn Kuralmzla yakndan ilgili. 1. Altn Kural: Bizim, Trkede kelimelerin sonuna harf veya hece ekleyerek verdiimiz anlamlar ngilizler cmlede farkl yntemlerle salyorlar. Kelimelerin cmlelerdeki yerleri Trke cmlelerdekinden daha farkl oluyor. 99

Baz ekler ek olarak deil de ayr birer kelime olarak cmlenin deiik yerlerine konuyor. Baz ekler ise hi kullanlmyor. te 2. Altn Kural : sim cmlelerini fiil cmlelerinden ayrd etmemiz arttr. nk ngilizcede isim cmleleri ile fiil cmleleri arasnda sadece anlam bakmndan deil yap olarak da baz farkllklar vardr. Fiil cmlelerinde ahs ekleri kullanlmayabilir.

100

101

5.Blm

102

103

Bu pln Horozu
Her pln bir horozu vardr. O civarda iiniz olduunda onu dikkate almazlk edemezsiniz. Bu durum pek ok yerde yledir. Dilde de. ngilizcede cmlenin en yetkili ve etkili unsuru yardmc fiillerdir. Ama biroumuz yardmc fiilerin bu zelliinden haberdar olmakszn ngilizceyi skmeye alrz. Oysa iin pf noktasn bilmek, cmleyi sizin iin anlalmaz olmaktan karacak ve neyin nasl olduunu kolayca anlamanza yardmc olacaktr. Yani gerekten yardmc fiillerdir bunlar. Btn ilemler onlar araclyla yaplr. Diyelim cmleyi soru cmlesi haline sokmak istiyorsunuz. Yardmc fiili cmlenin bana getirmeden mmkn m? Cmleyi olumsuz mu yapacaksnz? Olumsuzluk ekini yardmc fiilin yanna ilitirmeden zor.

104

En nemlisi de cmlenin zamann ya da anlamn deitirmek istediinizde yardmc fiili deitirmek zorunda kalnzdr. Bakn bildiimiz yerden balayalm. nce isim cmleleri. sim cmlelerindeki yardmc fiileri daha nce tanmtk: am ,is, are

105

This is a Bu dr bir bankadr.

bank. banka.

Bu bir

I am a teacher. Ben -im bir retmen. retmenim. You are a Sen -sin bir rencisin. He O is -dur a bir

: Ben bir

student. renci. : Sen bir

doctor. doktor.

: O bir doktordur.

English is easy. ngilizce -dr kolay. kolaydr.

: ngilizce

Bu cmleleri srayla olumsuz cmle, soru cmlesi ve olumsuz soru cmlesi kalplarna sokalm. Yani, Bu bir banka deildir , Bu bir banka mdr? ve Bu bir banka deil midir? diyelim. 106

Mesela evinizdeki telefonun bir banka olmadn sylemek isterseniz ne yapacaksnz? Elimizdeki cmleleri olumsuz cmle haline sokmak istersek, deil anlamndaki not kelimesini cmleye eklememiz gerekir. Ama dikkat! Kelimemizi, yardmc fiilin hemen arkasna koymak zorundayz.

107

This is not a Bu -dir deil bir banka deildir.

bank. banka.

: Bu bir

I am not a teacher. Ben -im deil bir retmen. retmen deilim. You are not a Sen -sin deil bir renci deilsin. He is not O -dir deil doktor deildir. a bir

: Ben bir

student. renci. : Sen bir

doctor. doktor.

: O bir

English is not easy. ngilizce -dir deil kolay. kolay deildir.

: ngilizce

Bir ngilize telefonu gsterip Bu bir bankadr dediinizde ne yapar acaba? Muhtemelen arr ve hayretler iinde sorar: 108

Bu bir banka mdr? Tabi Trke bilmiyorsa ngilizceyle soracaktr sorusunu. Elimizdeki cmleleri soru cmlesi yapmak istersek ne yapmamz lazm gelir?

109

Bakn, o da yardmc fiille mmkn olan bir ilem: Yardmc fiili alp cmlenin en bana koymanz yeterli. Bir yardmc fiil cmlenin bana gelince m soru ekini kendiliinden kazanm olur. Bu ilem aadaki cmlelere uygulanrsa, -dr anlamndaki is kelimesi, -mdr anlam kazanr; -im anlamndaki am kelimesi, -miyim anlam kazanr; -sin anlamndaki are kelimesi, -msn anlam kazanr. Is -mdr mdr? this a bu bir bank? banka?

Bu bir banka

Am I a teacher? -miyim ben bir retmen retmen miyim? Are you -misin sen renci misin? 110 a student? bir renci?

Ben bir

: Sen bir

Is he -mudur o mudur?

a bir

doctor? doktor?

: O bir doktor

Is English -mdr ngilizce mdr?

easy? kolay?

: ngilizce kolay

Telefona banka gzyle bakmanza aran ngiliz turistin Bu bir banka mdr? diye sormak istediinde ne diyeceini anlam olduk. Peki karnzdaki turiste ne cahil adam dercesine yle bir bakp Bu bir banka deil midir? demek isterseniz ne yapacaksnz? Yardmc olalm efenim. Yardmc fiili ve yanndan kesinlikle ayrlmamas gereken not kelimesini birlikte alp, cmlenin bana koymalsnz. Bakn, yle: Is not this -midir deil bu banka deil midir? a bir bank? banka?

Bu bir

111

Are not I a teacher? -miyim deil ben bir retmen? retmen deil miyim? Are not you -misin deil sen renci deil misin? Is not he -midir deil o doktor deil midir? a bir student? renci?

Ben bir

Sen bir

a bir

doctor? doktor?

O bir

Is not English -midir deil ngilizce kolay deil midir?

easy? kolay?

ngilizce

112

sim cmlelerinin altn stne getirdik saylr. Saylr diyoruz nk meselenin henz deinmediimiz nemli bir boyutu daha var: sim cmlelerinin zamanlara gre nasl deitiini ele alm deiliz. Konunun bu boyutu, bal bana ayr bir konu olarak ele alnmas gereken derinliktedir. Nitekim biz de bu konuyu ileriki aamalarda ele almay dnyoruz. Dolaysyla sra fiil cmlelerine gelmi bulunuyor. Fiil cmlelerinde de isim cmlelerinde yaptmz gibi, zaman ekimlemelerine deinmeden, sadece cmlelerin olumsuz cmle, soru cmlesi ve olumsuz soru cmlesi kalplarna dnnde yardmc fiillerin roln ele alarak konuyu kapatacaz. Yine bildiimiz cmlelerden balayalm. Daha nce I love you cmlesini ele almtk. Bu cmlenin aslnda I do love you eklinde olduunu ve bu cmledeki do 113

kelimesinin yardmc fiil konumunda bulunduunu belirtmitik. Hatta, cmlemizin zamann deitiren will ve did gibi yardmc fiilleri bile kullanmtk. Zaman ekimlemelerini, daha nce de belirttiimiz gibi ayr bir konu olarak ele alacamzdan, yanlzca do yardmc fiilini esas alarak rnek oluturacaz:

114

I do Ben -er

love you sev seni : Ben seni sever. Ben seni severim / Seni seviyorum teach English ret ngilizce : Ben retir Ben ngilizce retirim

I do Ben -ir ngilizce. I do Ben -ir

come again gel yine : Ben gelir yine. Ben yine gelirim.

Karikatr: Urfa kebap salonunun kapsndan karken yana yan sylenen turist: Yine gelmeyecek ben!

115

Bu cmlelerin nasl olumsuz yaplacan sanrm kolayca tahmin etmisinizdir. Tabii ki dndnz gibi isim cmlelerinde izlediimiz yntemin ayns: Yine yardmc fiilden sonra not kelimesini koyarak cmleyi olumsuz cmle kalbna sokacaz. I do not love you Ben -mem sev seni : Ben seni sevmem / Seni sevmiyorum. I do not teach English Ben -mem ret ngilizce : Ben ngilizce retmem. I do not Ben -mem gelmem. come again gel yine : Ben yine

Cmlelerimizi soru cmlesine evirmek istediimizde yine cmledeki yardmc fiili emellerimize alet etmek zorundayz. Yardmc fiilimizi cmlemizin bana koymamz, bu fiilin -msoru ekinin anlamna da sahip olmasn temin edecektir. Do kelimesinin yardmc fiil olarak dz cmledeki anlam -er ya da -ar ise, yardmc 116

fiil olarak baa konmas da -er mi?, -ar m? anlamlarn kazanmasn salar. Do -er mi I love you? Ben sev seni? : Ben seni sever mi? Seni severmiyim / seviyor muyum?

Do I teach English? -ir mi Ben ret ngilizce? : Ben retir mi ngilizce? Ben ngilizce retir miyim? Do I come again? -ir mi Ben gel yine? : Ben gelir mi yine? Ben yine gelir miyim? Ve nihayet sra geldi seni sevmez miyim? demeye. Bu cmleyi kurmann o kadar da zor olmadn artk rahatlkla syleyebiliriz. Yardmc fiilimizi ve hemen ardndaki not kelimesini birbirlerinden ayrmakszn cmlenin bana koymamz iten bile deil. Do not I love you ? -mem mi ben sev seni? : Ben seni sevmem mi? Ben seni sevmez miyim / sevmiyor muyum? 117

Do not I teach English? -mem mi ben ret ngilizce? : Ben ngilizce retmem mi? Ben ngilizce retmez miyim? Do not I come again? -mem mi ben gel yine? : Ben yine gelmem mi / gelmez miyim? 3. Altn Kural : ngilizce cmle yapsnda yardmc fiiller ok nemli bir yere sahiptirler. Nasl ki Trkede cmleler ekler yardmyla ekilleniyorsa ngilizcede de cmleler yardmc fiiller ekseninde gelien ilemlerle ekillendirilmektedir. Bir cmleyi olutururken, dntrrken ve anlamlandrrken bu noktaya dikkat edilmesi olduka faydal olacaktr.

118

119

6.Blm

120

121

Zaman Zaman Zamanlara Bakalm...

Dil renenler iin zamanlar konusu her zaman dert olmutur. Ama inann, ngilizce renenler iin bu konuyu sorun olmaktan karyoruz. 3. Altn Kuralmz hatrlayn! 3. Altn Kural : ngilizce cmle yapsnda yardmc fiiller ok nemli bir yere sahiptirler. Nasl ki Trkede cmleler ekler yardmyla ekilleniyorsa ngilizcede de cmleler, yardmc fiiller ekseninde gelien ilemlerle ekillendirilmektedir. Bir cmleyi olutururken, dntrrken ve anlamlandrrken bu noktaya dikkat edilmesi olduka faydal olacaktr.

122

ngilizcedeki zamanlar da ayn ekilde yardmc fiiller belirliyor. nanmazsanz aadaki tabloya bakn. Yine, bildiiniz bir kelimeyi kullandk: Stop! Ayn cmleyi, nerdeyse ngilizcedeki btn zamanlara ve kiplere gre ekimledik. Ama deien ey, sadece yardmc fiiller. I do stop : I do stop Ben -ur dur : Ben dururum. I Ben did (doed)stop -du dur stop : : : dur : dur I did stop. Ben durdum. I will stop. : Ben I can stop. : Ben

I will Ben -acak duracam. I can Ben -abilir durabilirim. I Ben could -abilirdi

stop

dur

stop : I could stop. : Ben durabilirdim. stop dur : : I would Ben

I would stop. Ben -urdu dururdum.

123

I stop. Ben

should -mal dur

stop :

I should

Ben durmalym.

I have Ben -mu durmuum(dur).

stopped : I have stopped. dur : Ben stopped : I had dur : Ben

I had (haved) stopped. Ben -mutu durmutum. I Ben am -um

stopping : I am stopping. dur-u-yor : Ben duruyorum.

I was stopping : I fiillerinden Have ve had yardmc was stopping. Ben -dum normal (dzenli) Ben duruyordum. dur-u-yor : fiiller, -ed sonra gelen eki alrlar. Tabloda kullandmz stop fiili Ltfen bu tabloyu 3.eki almtr. dnerek de bu yzden -ed Altn Kural dikkatlice inceleyin. Unutmayn ki her kuraln istisnas Ama bundan sonraki tabloda yer alan olabilir. Fakat istisnalar kaideyi bozmaz. Yani srad durumlar, kurallarn varln ortadan be fiili, dzensiz bir fiildir. Dzensiz fiiller kaldrmaz. MeselaBu fiillerin sonfarkl cmlesinde ek almazlar. tablonun drt hali vardr. sadece yardmc fiillerde deil, fiillerdekullanlr. Yerine gre bu sabit hallerden biri de deiiklik olmu. Bu srad durum, bizim kuralmz Have ve had yardmc fiilleriyle bozmuyor. kullanldklar zaman, dzensiz fiilerin 3. halleri kullanlr. (Bu dzensiz fiiller szlklerin i kapaklarnda verilmektedir.) 124 Be fiilinin 3. hali, beendir. Tabloda da have ve had yardmc fiilleriyle bu fiilin been hali kullanlmtr.

Karikatr: Trafik kontrol noktasndaki polisin akn baklar arasnda, tka basa dolu otobsn ofr duraklamadan geiyor ve otobsn n camndaki kocaman levhay polise gsteriyor: Durak harici durmaz!

125

Stop levhas

Stop kelimesi, bildiimiz gibi dur demek. Durmak da bir ey yapmaktr. Bir eylemdir, bir fiildir. Ne yaptn? dendiinde Durdum diyebiliriz. Yani bu cmlede, yaptmz bir eyden (durmaktan) bahsetmi oluruz. yleyse, bu bir fiil cmlesidir. Olmaktan bahsetseydik, isim cmlesi kurardk. 2. Altn Kuralmz hatrlayn. 2. Altn Kural : sim cmlelerini fiil cmlelerinden ayrd etmemiz arttr. nk isim cmleleri ile fiil cmleleri arasnda sadece anlam deil yap olarak da baz farkllklar vardr. Gelin imdi olmaktan bahsedelim! Baz kk farklar olacan grelim. 126

Her stop (dur) kelimesinin yerine be (ol) kelimesi koyarak tabloya bir daha bakalm:

127

I do be ........ : ( I do be .....) = I am ...... Ben -ur ol ........ : (Ben .... olurum) = Ben ..... im. I did (doed) be was ...... Ben -du ol Ben ...... idim. I will Ben olacam. I can Ben olabilirim. I could Ben olabilirdim. I would Ben olurdum. ........ : ( I did be ....) = I

........ : (Ben .... oldum) = I will be ....... ........ : Ben ........ I can be ....... ........ : Ben ........ I could be ....... ........ : Ben ........ I would be ....... ........ : Ben ........ I should be ....... ........ : Ben ........ I have been ......

be ........ : -acak ol be ........ : -abilir ol be ........ : -abilirdi ol be ........ : -urdum ol

I should be ........ : Ben -mal ol olmalym. I 128 have been ........ :

Ben -mu olmuum(dur). I had Ben olmutum. I am Ben I was Ben oluyordum.

ol

........ : Ben ........ I had been ....... ........ : Ben ........

been ........ : -mutu ol

being ........ : I am being ....... um oluyor ........ : Ben ........ oluyorum. being dum ........ : I was being ....... oluyor ........: Ben ........

129

Trkede Ben onun babas olurum demek yerine, Ben onun babasym demeyi tercih ederiz. Yani, olmak fiilini imek fiiline dntrrz. Bu durum, gemi zamanda da geerlidir. Gemiteki konumumuzu belirtmek iin, idi kelimesini kullanrz. Mesela Sen benim her eyim oldun demek yerine, daha ok Sen benim her eyim(i)din deriz. ngilizcede de buna benzer bir durum vardr. I do be (olurum) deil, I am... ( Ben ...-im) derler. I did be (oldum) deil, I was ... (Ben ..... idim) kalbn kullanrlar. ngilizcede, I do be yada I did be eklindeki cmle kalplar u anda kullanlmyor. Kullanrsanz, yanl yapm olursunuz Bu kalplar, eskiden kullanlrd. Mesela Sheakspearen eserlerine baklabilir. (Ama Trkede yerine gre bu iki kalp da hl kullanlyor. ounlukla, Ben onun babasym demeyi tercih etsek bile, Ben onun babas olurum cmlesini sylediinizde yanl yapm olmazsnz.) Ksacas bu tablodaki do be ve did be kalplarn, rencilerin konuyu daha rahat anlamas Demek ki 2. Altn Kuralda bahsettiimiz gib, fiil iin sa tarafta parantez iinde yazdk. Bu kalplar cmlesi - u anda yerine isim cmlesi arasnda baz was kalplar I am ve I kk farklar var. Ve bu kk farklar, baz ciddi deiiklikler kullanlyor. oluturuyorlar. Fakat unutmamalyz ki 3. Altn Kuralda belirtildii gibi, hem isim cmlelerinde hem de fiil cmlelerinde her ey yardmc fiile bal. Yardmc fiil deiince, cmlenin zaman deimi

130

oluyor. 10 15 yardmc fiili renmekle ngilizcedeki btn zaman kalplarn kullanabilirsiniz. Bu konuda birka istisna kuraln aklda tutmanz yeterli. Zamanlar renmek de bu kadar basit!..

131

132

7.Blm

133

134

stisnalar ve El Kaide
El Kaide kelimesini duyunca aklnza ne gelir? Tabbi ki, sme Bin Ladinin kurduu gizli rgt. Yani, Amerikann kiz Kulelerini ykt sylenen u mehur ete. Ama El Kaide deil de kaide kelimesini duysanz ne dnrsnz? Baz gen okurlarmz, Trkedeki u mehur sz duymam olabilirler: stisnalar kaideyi bozmaz. Evet! Kaide: kural, belirleyici esas anlamnda bir kelime. stisna da kurald durum yani kurallara aykr olarak nadiren rastlanan durum demek. (Mesel, gne varken yamur yamaz. Bu bir kuraldr. Ama bazen gneli yamurlara rastlarz. Bu da, istisna bir durumdur. Gneli yamurlarn olmas, bu kural bozmaz.) Biz de size bol bol kaide (kural) vereceiz ve bu kaidelerin istisnalarn (kurald durumlar) syleyeceiz. Bylece, ngilizceye hkim olmanz 135

salayacaz. Bir nceki sayfada da istisnalardan ve kaidelerden bahsettik. Dedik ki:

3. Altn Kural unutmayn. Ama unu da unutmayn ki her kuraln istisnas olabilir. Fakat istisnalar kaideyi bozmaz. Yani srad durumlar, kurallarn varln ortadan kaldrmaz. Mesela aadaki tablonun son drt cmlesinde sadece yardmc fiillerde deil, fiillerde de deiiklik olmu. Ama bu srad durum, bizim kuralmz bozmuyor.

136

I Ben I Ben

do -ur

stop dur

: : : : : dur : dur stop

I do stop. Ben dururum. I did stop. Ben durdum. I will stop. : Ben I can stop. : Ben : I should

did (doed)stop -du dur stop

I will Ben -acak duracam. I can Ben -abilir durabilirim. I stop. Ben could -abilirdi

stop

dur

: stop dur stop

Ben durabilirdim. : : : I would Ben I should

I would stop. Ben -urdu dururdum. I stop. Ben should -mal dur

Ben durmalym.

I have Ben -mu durmuum(dur).

stopped : I have stopped. dur : Ben

137

I had (haved) stopped. Ben -mutu durmutum. I Ben am -yor

stopped : I had dur : Ben

stopping : I am stopping. dur : Ben duruyorum. stopping : I was stopping. dur : Ben

I was Ben -yordu duruyordum.

138

Bu durum, 3. Altn Kuraln birinci istisnasyd. Sondaki drt cmlede sadece yardmc fiiller deil, fiiller de deiiyordu. imdi gelelim 3. Altn Kuraln ikinci istisnasna. kinci istisna da u: Zamanlar ekimlerken verdiimiz tablonun ilk iki cmlesi, aslnda daha farkl I do stop yazlr. .... Ben -ur dur I do stop yerine I I did (doed) stop
stop Ben -du dur stop dur stop dur I will Ben -acak I can Ben -abilir

I did stop yerine I stopped. Dikkat ederseniz her iki cmledeki yardmc fiili (doyu) attk. kinci cmledeki did kelimesinin ieriinde do + ed vardr. Yani did kelimesinde var olan do atlnca, geri kalan -ed ekini de stopun sonuna eklemek gerekmektedir. Stop kelimesine -ed harfleri eklenince de, telaffuzu 139

I could stop Ben -abilirdi dur I would Ben -urdu stop dur

I should stop Ben -mal dur

kolaylatrmak iin, p harfi ikiye karlmaktadr. Daha nce verdiimiz baka bir rnei hatrlayalm:I love you kelimesini rnek vermitik ve demitik ki: Bu cmlenin asl I do love you eklindedir. te imdi de diyoruz ki bu cmlenin asl I do love you eklinde olmasna ramen, artk bu ekilde kullanlmyor.

140

I do love you yerine I love you I did love you yerine I loved you deniyor. Bu cmlelerdeki do yardmc fiili, eski ngilizcede kullanlyormu. Ama daha sonra kullanlmaz olmu. u anda sadece elbette anlamnda vurgu yapmak amacyla kullanlyor. Bakn olay daha kolay bir ekilde anlatalm: Vurgu amacyla do yardmc fiilinin kullanlmasnn en gzel rneklerinden birisi de Be careful! (Dikkatli ol!) nlem cmlesinin Do be careful! eklinde kullanldnda daha

Diyelim ki bir ngilize ak oldunuz. Onu sevdiinizi nasl sylersiniz? I love you! Diyelim ki size inanmad ve sordu: Do you love me? Siz de bu sefer yle demelisiniz: I do love you! (Seni elbette seviyorum.) Karikatr: Valla, billa, Ekmek arpsn ki Yani demek istiyom ki I do love you! I love you!

141

Daha inandrc olmak iin dil dkmeye devam edebilirsiniz: I loved you at first sight! (Seni ilk grte sevdim.) Diyelim kar taraf size yine inanmad ve dedi ki lk grte sevmi olsaydn, hemen yanma gelip tanmaya alrdn! Bence sen beni sonradan, zengin olduumu renince sevdin! yle cevap vermenizi tavsiye ederiz: I did love you at first sight! kesinlikle ilk grte sevdim.) (Seni

Bu kadar inat birinden vazgeseniz daha iyi edersiniz. Ama ngilizceyi renmeniz iin, bu sinir bozucu sevda hikayesini uydurmak zorundaydk. Kusura bakmayn. ngilizceyi renmeye bakn! Bu arada unu sylemeyi de unutmayalm: 142

Bu zamanlardaki do yardmc fiili, sadece olumlu cmlelerde kaldrlm. Yani basit geni zaman ve basit gemi zaman kalplarnn olumsuz cmlelerinde ve soru cmlelerinde 3. Altn Kuralmz hala geerli. Zamanlar tablosunda sadece olumlu cmlelerden rnek vermitik. imdi isterseniz, Olumlu ( + ), Olumsuz ( - ), Olumlu Soru ( +? ) ve Olumsuz Soru ( - ? ) cmle kalplarnn bir arada tekrar hatrlayarak bu durumu daha net grelim: ( + ) I do love you : seviyorum ( - ) I do not love you sevmiyorum (+?) Do I love you? : seviyor muyum? ( Do not I love you ? sevmiyor muyum? Ben seni severim / Seni : Ben seni sevmem / Seni Ben seni sever miyim / -?) : Ben seni sevmez miyim /

143

Grld gibi, sadece olumlu cmle kalbndaki alt izili (krmz) do yardmc fiili atlacaktr. Basit geni zamann dier cmle kalplarnda ise, yardmc fiillerin belirleyici rol devam etmektedir. Bu durum basit gemi zaman kalb iin de geerli demitik. nceki konularda verdiimiz zamanlar tablosunun ikinci satrnda yer alan gemi zaman kalbna da bakalm isterseniz. (+) (-) (+?) ( -?) mi? I did (doed) love you : Ben seni sevdim. I did not love you : Ben seni sevmedim. Did I love you? : Ben seni sevdim mi? Did not I love you ? : Ben seni sevmedim

Basit gemi zamann da sadece olumlu cmle kalbnda do yardmc fiili atlmaktadr. Daha nce de belirttiimiz gibi did yardmc fiilinin ieriinde do + ed vardr. do atlnca, bitiik olan ed eki, fiile eklenecek ve I loved you cmlesi oluacaktr.

I did (doed) love you

you I loved

Ksaca zetlemek gerekirse, 3. Altn Kuraln ikinci istisnas udur: Sadece basit geni zaman 144

(Simple Present Tense) ile basit gemi zamann (Simple Past Tense) ve yine sadece olumlu cmle kalplarnda yardmc fiil kullanlmamaktadr. imdi 3. Altn Kuraln nc ve son istisnasna geelim: 3. Altn kuraln 3. istisnas 3. tekil ahslarla ilgili: ( 333 ) Do ve have yardmc fiilleri 3. tekil ahslarla birlikte kullanldnda -es ekini alarak does ve (haves)has haline gelmektedir. Daha ak bir ifadeyle sylemek gerekirse, ben seni seviyorum yerine o seni seviyor demek istediimizde sadece I (ben) kelimesini he (o) yapmamz yetmeyecektir. Cmledeki do kelimesine -es taksn ekleyerek does yardmc fiilini oluturmamz gerekecektir. ( + ) He does love you : O seni sever / Seni seviyor ( - ) He does not love you : O seni sevmez / Seni sevmiyor (+?) Does he love you? : O seni sever mi / seviyor mu? 145

( -?) Does not he love you ? : O seni sevmez mi / sevmiyor mu? Olumlu cmlelerde doyu attmz hatrlayalm. Yani does kelimesini sadece soru cmlesi ve olumsuz cmle kalplarnda kullanacamz bilelim. He does love you cmlesinde atyorsak, akla yeni bir soru gelebilir: O halde olumlu cmle kalplarnda attmzda, -es taksn ne yapyoruz? doyu doyu

Cevap gayet basit: Gemi zamann olumlu cmle kalbnda did" (do + ed) kelimesindeki doyu atnca -ed ekini nereye koyuyorduysak, -es taksn da oraya ekleyeceiz. Yani, fiile.

I did (doed) love you. He does loves you.

146

you. I loved

love

you.

He

Have yardmc fiilinde zaten dolardaki gibi atlma, karlma gibi bir durum yok. Bu kelime, yardmc fiil greviyle 3. tekil ahslarda kullanld srece has halini alr. Tm bu istisnalardan sonra biraz kafanz karm olabilir. Endie etmeyin!Sadece bu kitab okuyarak ngilizce renmeye almadnz srece, herhangi bir sorun yaamayacaksnz. nk ngilizce renmek iin asl ders aralarnz ve eitim programnz uygulamaya devam ederek zamanla bu gibi istisna durumlara alacaksnz. Giri blmnde, bu kitab gittiiniz lkeyi tantan bir kitap gibi okuyun demitik. Eer o lkeyi yeterince tanmak istiyorsanz, bu rehberi elinize alp yollara dmeli, sokaklara dalmal ve binalarn iine girmelisiniz. Ben oralar iyi bilirim demek iin bunu yapmanz art... Kaybolmamak iin yada kaybolduunuzda yolu bulmanz iin elinizde iyi bir rehber kitap olmal ve ona tekrar tekrar bakmaya enmemelisiniz. Hele bir de byk bir lkeye gidiyorsanz... Ksa yollar iyi renmeli, sizin dilinizden iyi anlayan birini rehber edinmelisiniz. Fakat bu yolculuu asla bir ile olarak dnmeyin. 147

O ehirlerde, yollarda yada binalarda yaayan binlerce kelimeyle tanacak, bazlaryla sk sk greceksiniz. Bazen ok gzel eyler anlatacaklar size. lgin diyarlar kefedeceksizin... Her lkede, grlmeye deer bir yerler vardr mutlaka. Bu kitap size iyi bir yol arkada olabilirse ne l... Uzakta bir ehre doru giden rencinin elinde okuduu kitap, yol kenarnda ngilizce yazan ok eklinde levha.

148

149

8.Blm

150

151

Sevmiem ve lmem
Urfalyam ezelden Yar sevmiem gzelden Sevmiem ve lmem... tez elden... Sizce, Urfal -mili gemi zamanla m konuuyor. Sevdas bitmi mi yani? Yoksa hl seviyor mu? Ak m? Hi pheniz olmasn! Bu olan srlsklam ak! Sevgisini zirveye ulatrm, seven adam olmu o... Yanm, trk yakm Anlamamz. Efsane okuyor, masal anlatyor sanmz... nk bize -mili gemi zamann masallardan bahsettiini rettiler sadece. Bir de kmseme anlamnda kullanldn rendik. 152

Urfalnn mili szlerini nasl anlayalm ki? O, sevmiem diyor. Sevdim, seviyorum, sevmeye devam ediyorum anlamnda sylyor bunu... Sevmiem demek, Ben am demektir... Ben akmm yada ben aktm deil! Sevmiem: Sever oldum ve hla yleyim demektir. Ama mektepte yle retmediler bize... mi ise, bitmitir dediler. Masaldr, efsanedir, rivayettir dediler. Urfalya ayp oluyor... Ve bir de zor oluyor ngilizce renmek. nk Urfaly anlamayan, sevmiemi bilmeyen, I have loved nedir anlayamyor. I have loved diyor ngiliz, sevmiem anlamnda... Biz masal anlattn, gemiten bahsettiini sanyoruz. O, uzun uzun izah ediyor gemite balayp da bitmeyen ve bugne kadar uzanan ve halen var olan ey diyor. Bunun zaman olmaz diyor. Biz anlamyoruz. Anlayamayz tabii! renemeyiz kolay kolay! 153

Urfalnn miini renmeden, ngilizin haveini renemeyiz! Havei renmemizi ne temin eder acaba? Cevap kolay: Have kendisi temin eder. Have temin etmek, sahip olmak demektir. Havein kelime anlamn bilmemiz, renmemizi temin eder. I have loved Sevmi olmay temin ettim, sevme durumuna sahibim, artk ben seven biriyim gibi bir eydir. Ksacas ve halkas sevmiem demektir I have loved. renmekten bahsetmitik ya, renmek learn kelimesiyle ifade edilir. I learned ben rendim demektir. I have learned ne demektir o halde? renmeyi temin ettim, artk ben renmi biriyim ksacas ve halkas renmiem demektir. Have yardmc fiiliyle kurulan cmleler, Perfect Tense olarak bilinen zaman kalbna gre kurulmulardr. Have kelimesinin anlamndan yola kp konuyu anlamaya altmz gibi, Perfect kelimesinin szlk anlamndan yola karak da bu konuyu anlayabiliriz. 154

Perfect mkemmel demektir. Mkemmel kelimesini mkemmelce anlamak iin, bu kelimeyle akraba olan birka kelimeyi daha hatrlayalm isterseniz. kmal kelimesini, yakt ikmali yapmak eklinde sk sk duyarz. Yakt ikmali demek yakt tamamlamas yada biten yakt yerine yeni yakt alnarak yaktn tam olarak var olmasnn salanmas demektir. Yani ikmal, tamamlamak veya tam hale getirmek demektir. Tekmil kelimesini de askerlik hatralarn anlatanlardan duyduumuz tekmil vermek teriminden hatrlarz. Tekmil vermenin anlam hereyin tam ve tamam olduunu komutana bildirmek yada tam bir bilgi vermek eklinde aklanabilir. Yani tekmil, tam veya tamam anlamndadr. Ar kaslarak selam akan yzba, az bir kar ak ve avaz kt kadar bararak albaya tekmil veriyor: 2. Blk, 2 subay, astsubay ve 50 erle emir ve grlerinize hazrdr komutanm!

155

Bir de 32 ksm tekmili birden diye bir deyim vardr. 32 ksm tamam bir arada eklinde anlayabiliriz bu deyimi. imdi gelelim mkemmelin anlamna. Mkemmel kelimesini, bir eyin eksiksiz, kusursuz yani tam olduu zamanlarda kullanrz. Olmas gereken her ey yaplmsa veya olmusa Mkemmel! deriz hayranlk iinde. Perfect Tense kalbnda kurulan I have loved I have learned gibi cmleler de bir eyin tamamlanm olduunu belirtir. Bu tamamlanm kelimesini bitirilmi eklinde anlamaynz ltfen! Tam olarak yaplm eklinde anlaynz! Yani I have loved I have learned gibi cmleler, bir eyin tam olarak yapldn ve istenen noktaya gelindiini ifade eder. Daha net anlamak iin rneklere bakalm: Mesela I have learned diyen kii, renme iini tamamladn belirtir. Artk o, istenen noktaya 156

gelmi, hedefe ulam ve renme iini tamamlamtr. O renmi bir kiidir artk. I have loved diyen, sevme iini tam hale getirmi (yani tam olarak sevmitir). O artk, sevmi ve seven bir kiidir. I have loved (sevmiem) derken de size bunu sylemeye almaktadr. u anda seven bir kii olduunu belirmektedir. Gemiten deil bugnden, imdiki zamandan bahsetmektedir. Evet, syledii eyin gemile de alakas vardr. Gnn birinde sevmeye balam ve sever olmutur. Fakat size asl sylemek istedii, gemiteki bu hadisenin sonucu olarak u anda geldii noktadr. Mesela, I have learned English diyen birisi, gemite belirli bir sre ngilizce alm ve ngilizceyi renmitir. Fakat bu cmleyi kurarken size sylemek istedii ey, Ben ngilizceyi biliyorum demekten teye gitmez. Daha dorusu geriye, -gemie- gitmez. Gemii kartrmak iin Ne zaman rendin? diye sorarsanz, 157

I have learned English in 1993 diyemez. nk o zaman Ben ngilizceyi biliyorum 1993te gibi sama bir anlam kar. Gemiten bahsedip bir tarih vermek iin, Basit Gemi Zaman (Simple Past Tense) kalbn kullanarak I learned English in 1993 (ngilizceyi 1993te rendim) diyebilir. Yada Perfect Tensein gemiten bahseden Past Perfect Tense kalbn kullanarak I had learned English in 1993 (ngilizceyi 1993te renmitim) diyebilir. Fakat bu kalp da genellikle sonraki bir olaydan sz edildiinde kullanlr. I learned French in 1994 (1994te Franszca rendim) I had learned English in 1993 (ngilizceyi 1993te renmitim) gibi. Bu szleri syleyen kii bu iki dili de bildiini, ngilizce ve Franszca renmi birisi olduunu ifade etmek iin I have learned English and French diyebilir. Bu cmleyi ngilizce ve Franszcay renmiem eklinde tercme edersek, stanbul Trkesine uymaz. renmiemin sonunu deitirip renmiim yapsak nasl olur? Aslna bakarsanz, stanbul Trkesi dediimiz kitb Trkede byle bir kullanm tarz zaten var. Mesel birka rnek verelim: Ben ngilizce ve Franszcay renmiim, adam neden Rusa renmedin? diyor! 158

Yllarca vli olarak halka hizmet etmiim, aldm emekli maana bak! Ben ki onlarca insann hayatn kurtarmm. Ben zaten lmm... Evet! Tm bu rnekler de gsteriyor ki -mi ekini sadece, gemi zaman anlatrken, birinden aktarlan eyleri rivayet ederken veya kmseme amacyla kullanmyoruz. Bazen, imdiki durumumuzdan bahsetmek iin de kullanyoruz. Verdiimiz rneklerde iki dil bilen adam olduumuzu, vlilik yapm bir insan olduumuzu, onlarca insann kurtarcs olduumuzu yada u anda l olduumuzu belirtmek iin -mi ekini kullandk. Ancak bu eki her koulda kullanamayacamz da ak. Mesel altn madalya alm bir sporcu olduumuzu belirtmek iin altn madalya almm yerine altn madalya aldm diyoruz. Bu da gemi zamanda yaptmz bir eyi anlatmak iin mi yoksa u anki durumumuzu belirtmek iin mi konutuumuzu tam olarak belirtemememize neden oluyor. 159

Peki ne yapmamz gerekiyor o halde? Bu sorunun da cevab basit aslnda. - mi bulunmak veya -mi durumda olmak eklinde iki ifade kalbmz var. ngilizce ve Franszcay renmiim diyemediimiz durumlarda, ngilizce ve Franszcay renmi bulunuyorum yada ngilizce ve Franszcay renmi durumdaym diyebiliriz. Yada altn madalya almm yerine altn madalya alm bulunuyorum veya altn madalya alm durumdaym diyebiliriz. Bu Perfect Tense konusunu noktalamadan nce, son bir noktaya daha deinelim:

Ben zaten lmm!

Yukarda verdiimiz rneklerde ben zaten lmm cmlesi vard. Bu cmlenin, ben u anda lym anlamnda kullanldna dikkatinizi ekmitik. Fakat bu cmlede geen zaten kelimesi de dikkate deer bir ayrnty temsil ediyor: 160

ngilizcede have ile kurulan Perfect Tense cmlelerinin nemli bir ksmnda da zaten anlamndaki already kelimesi yer alr.

I have already learned English

Ben zaten ngilizceyi renmiim. Ben zaten ngilizceyi durumdaym. Ben zaten ngilizceyi bulunuyorum. renmi renmi

Fakat bu cmlenin olumsuz halinde zaten anlamndaki already kelimesi deil, henz, hl anlamndaki yet kelimesi kullanlr:

I havent learned English yet.

Trkesi: Ben henz ngilizceyi renmi deilim. Ben henz ngilizceyi renememi durumdaym. Ben henz ngilizceyi renememi bulunuyorum.

161

Tm bunlardan sonra I havent learned Perfect Tense yet demeyeceinizi umarak bu konuyu noktalyoruz. 4. Altn Kural: Perfect Tense kalbnda have yardmc fiiliyle kurulan cmleler, bir eyin tam olarak yapldn ve belirli noktaya gelindiini ifade eder. nemli olan ve belirtilmek istenen de bu gelinen noktadr. Gemiten deil bugnden, imdiki zamandan bahsedilmektedir. Sylenen eyin gemile de alakas vardr. Fakat asl sylenmek istenen, gemiteki bu hadisenin sonucu olarak u anda belirli bir noktaya gelinmi olduudur. Bu yzden Present Perfect Tense kalbnda belirli bir tarih verilmez. Gemiten bahsedip bir tarih vermek iin, Basit Gemi Zaman (Simple Past Tense) kalb yada Perfect Tensein gemiten bahseden Past Perfect Tense kalb kullanlabilir.

162

163

9.Blm

164

165

u Mlum The
Polisin telsiz konumalarnda sk kullanlan bir kelime vardr. Mlum..... Mlum ahs henz bulunamad. Mlum mevkiye intikal etmi bulunuyoruz. Neden Ahmetolu Mehmet bulunamad eklinde ak kimlik ve isim vermezler de mlum ahs bulunamad tarznda ifreli konuurlar. Herhalde telsizlerin dinlenebilecei ihtimaline kar byle bir tedbire bavuruyorlar. yle ya... Bu ilerde gizlilik esastr. Bilgi verilen mir, zaten hangi kiinin takip edildiini veya arandn bilmektedir. rife trif gerekmez. Mlum ahs dendiinde bildiiniz kii anlamyla, isim verilmeden o kiiden bahsedilmi olacaktr. Hem zaten, mlumu lam etmeye (bilinen bir eyi yeniden bildirmeye) ne lzum var. O halde bu tarz resmi konumalarn yaplmas, bir gereklilikdir.

166

Fakat ayn adam mafyann da takip ettiini dnelim. Mafya mensuplar da gizlilie dikkat ederek birbirleriyle haberleirler. Fakat telefonda bilgi verirken, polisler gibi Mlum ahs bulunamad tarznda resm konumalar yapmadklar mlum. Onlar da yle derler Adam bulamadk. Herifi aryoruz. Telefonun kar tarafndaki kii de hangi adamdan bahsedildiini anlar. nk bilgiyi veren kii, adam kelimesinin sonuna sesini eklemitir. Adam bulamadk deseydi, gittikleri yerde herhangi bir adam bulamadklar anlalabilirdi. Ama adam kelimesinin sonuna eklenen harfi, adamn mlum adam, bilinen adam olarak anlalmasn salam oldu. Trkede bir ismin sonuna harfi ekleyerek salam olduumuz bu anlam, ngilizcede de isimlerin bana getirilen the kelimesiyle salanr. Bir baka deyile, ngiliz mafyas da isim vermek istemediinde man (adam) kelimesini the man eklinde kullanacaktr. Elbette ki bu kalb sadece mafya mensuplar kullanmyor.

167

Bizler de konuurken ve yazarken kelimelerin sonuna , i gibi harfleri ekleyerek mlum ey anlamn m etmiyor muyuz? sterseniz bu malum ey yani bilinen ey ifadesini biraz irdeleyelim: Trkede sadece ve i gibi ekleri alan kelimeler mi mlum anlam tar? Yoksa o adam, u adam, bu adam veya benim adam, senin adam, adammz, demekle de adam kelimesini mlum adam haline getirmek mmkn mdr? Evet . Tam stne bastk. nne bu, u yada benim, senin gibi sfatlar getirerek yada sonuna ve i gibi harfler ekleyerek bir ismi mlum duruma getirebiliriz. Peki mlum durumunda olmayan isimlerin zellikleri neler? Tek bana olmas: adam Belirsizlik sfatlarn almas: herhangi bir adam, baz adamlar Aslna bakarsanz, Trkede isimlerin mlum durumunda olup olmamas ok nemli deil. Ancak, article dediimiz the gibi baz taklar isimlerle birlikte kullanmann mecburi 168

olduu dillerde kazanmaktadr.

bu

konu

olduka

nem

ngilizcede isimler mlum durumunda olup olmama bakmndan e ayrlr. a) Mlum durumunda olanlar b) Mlum durumunda olmayanlar c) Mlum bir trden bahseden cins isimleri imdi bunlar toparlayalm: tek tek ele alp, konuyu

a) Mlum durumunda olanlarn nne, bildiiniz gibi the kelimesi konmaktadr. This, that (bu, u) gibi iaret sfatlar veya my, your (benim, senin) gibi iyelik sfat alan isimler de bu gruba girebilir. nk bu sfatlar onlar tanmlayarak mlum hale getirmektedir. b) Mlum durumunda olmayanlar ise, nne getirildii isme herhangi bir ...... anlam katan a kelimesini alrlar. A man (herhangi bir adam, adamn birisi) gibi. Some (baz, bir takm), a lot of (birok) gibi Trkede Belgisiz Sfat dediimiz sfatlar da bir ismin nne geldiklerinde onu belirsiz hale sokarlar, mlum olmasn nlerler. c) Mlum bir trden bahseden cins isimler: Bildiiniz gibi, cins isimler belirli bir cinse ait olan eylerin ortak ismidirler. Yani o cins eylerin 169

tmn temsil ederler. Ylan, souk hayvandr dendiinde, ylan kelimesi btn ylanlar temsil eder. Muz sardr dendiinde btn muzlar; renci saygl olmal dendiinde btn renciler; st svdr dendiinde btn stler kastedilir. nk bu cmlelerde muz kelimesini duyduumuzda muz diye bildiimiz eylerden veya st kelimesini duyduumuzda mlum, bildiimiz normal stten bahsedildiini anlarz. te bu gibi isimlerin sadece tekil hallerinde a kelimesi kullanlr. O da sadece saylabilen isimlerde. Saylmayan isimlerde ne a ne de the kullanlr. Banana (muz) kelimesini cins isim anlamnda kullanarak bir rnek yapalm: Muz sardr cmlesinin ngilizce karlnda muz kelimesinin nne a 170 SAYILAMAYAN SMLER Bir st, iki st eklinde sayamadmz, ancak ie veya deste gibi bir l birimiyle belirtebildiimiz isimler, saylamayan isimlerdir. Bu isimleri cins isim olarak kullandmzda nne a veya the gibi kelimeler eklenmez. St svdr cmlesinde, saylamayan bir isim olan st kelimesinin nne the

(bir) kelimesini koymak zorundayz. A banana is yellow.

171

Ama Muzlar sardr cmlesinin ngilizce karlnda Muzlar kelimesinin nne a veya the koymamak zorundayz. The bananas are yellow. (YANLI) Bananas are yellow. (DORU) A bananas are yellow. (YANLI) kz: Naber? Bugn ka st yaptn? nek: Nas sayiym lan kz! St salr, saylmaz! Hem sen ka ot yedin? kz: (Dnce) Hh Dilbilgisi renmi! nek ite!

Ksacas, cins isimlerle ilgili kural udur: St gibi saylamayan cins isimler ve muzlar gibi saylabilen oul cins isimler a veya the almazlar. Muz gibi saylabilen tekil cins isimler ise, a alrlar.6
6

Bu kural genelde btn saylabilen cins isimler iin geerlidir. Sadece hayvanlarn veya mzik aletlerinin cins isimlerinde yada icatlardan bahsedilirken a yerine the

172

The konusunu kapatmadan nce iki zel bir duruma parmak basmamz gerekiyor. 1) Mlum olsalar da olmasalar da baz cins isimlerle the kullanlmaz. Bunlar kolayca renebilirsiniz. Yemek nleri: Breakfast (kahvalt), lunch (le yemei), dinner (akam yemei). Baz mekanlar: Home (ev), school (okul), college (kolej), church (kilise). 2) Baz zel isimlerle birlikte mutlaka the kullanlr. Bazlaryla ise asla kullanlmaz. Bunlar da kolayca hatrlayabileceiniz ekilde gruplayalm. a)Sayya gre: -Gl isimleri :Tek bir gln ismi ise the almaz, birden ok ise alr. Lake Van (Van Gl) The Seven Lakes (Yedi Gller)
kelimesi kullanlr. rnein Penguen bir hayvan trnn ismidir. Penguen bir kutur cmlesinin ngilizce karlnda penguen kelimesinin nne a deil the konur: The penguin is a bird. Piyano bir mzik aleti cinsinin ortak addr. Piyano alarm cmlesinin ngilizce karlnda piyano kelimesinin nne a deil the koymamz gerekir: I play the piano.

173

-Da isimleri :Tek bir dan ismi ise the almaz, birden ok ise alr. Mount Ar (Ar Da) The Toros Mountains (Toros Dalar) -lke isimleri :Tek kelimeli bir isimse the almaz, birden oksa alr Turkey, The United States of America b)Sraya gre: -Say sfat alm bir isim : Sfat sonraysa the almaz, nceyse alr. Unit One (Blm Bir), The First Unit (Birinci nite) -Okul, niversite gibi isimlerde: Bu kelimeler sondaysa the almaz, ndeyse alr. Ankara University, The University of Florida

174

c) Bilmem ki neye gre: -Okyanus, deniz, krfez ve nehir isimleri mutlaka the ile balar. The Indian Ocean (Hint Okyanusu), The Arabian Gulf (Arap Krfezi) -Etnik gruplarn isimleri mutlaka the ile balar. The Indians, (Hintliler) The Arabs (Araplar) -Spor ve bilim dallarnn isimleri ve soyut isimler the almaz. Football, mathematics, love (ak, sevgi) Size tavsiyemiz, bu zel durumlar fazla kafaya takmayn. ngilizlerin bile bu konuda mkemmel olmadklarn syleyebiliriz. Siz en iyisi mlum olup olmama durumuna gre the nasl kullanlr, onu renin. imdi 5. Altn Kuralmz syleyebiliriz. 5. Altn Kural: ngilizcede isimlerin mlum olup olmamas olduka nemlidir. Bu durumlarna gre isimlerin nne a, the gibi taklardan yada this, that my, your, .... gibi iaret veya iyelik sfatlarndan uygun olan birinin konmas zorunludur. Bu kural 175

sadece oul veya saylamayan cins isimlerde geerli deildir. The ile ilgili baz uygulamalar ise, herhangi bir mantkl aklama yaplmakszn kullanma gre ekillendirilmitir.

176

177

10.Blm

178

179

Karadenizde
Bala baknca, aklnza iki ey gelmi olabilir: - Temel fikralar - Karadenizdeki gemilerin son durumuna ilikin o mehur soru: Karadenizde gemilerin mi batt? Biz ikinci kla ilgileneceiz. Ama belki bu arada birinciye de hafife dokunabiliriz. ngilizcede edatlar konusunu alan pek ok kii, iin iinden kamamakta ve ein dostun Karadenizdeki gemilerle ilgili sorularn cevaplamak zorunda kalmaktadr. Bu meseleye el atmann vatana millete faydas olacan dndk. imdi Karadenizden balayarak edatlar konusuna girelim. Hikaye balyor: Hikayenin getii yer: Karadeniz Kahramanlarmz: Bir adet Temel, bir adet dris, bir adet denizalt (submarine), bir adet kayk (boat), bir adet uak (airplane). Hikayemiz yle pek de elenceli deil. Skc, basit ve ksa bir hikaye. Temel ve dris kaykla denize almtr. 180

O srada Karadeniz zerinden geen byk bir uak grrler. dris hemen atlr Ha uaum uaa bak ne kadar buyuk oyle! Pahse girerim ki papakanun uaidur! Temel hemen itiraz eder Teuldur! Nerden biliysun? der dris. Papakanun uai olsayd nnde ve arkasnda motosikletli yunus polisleri olurdu taa! dris sesini karmaz. Arkadann bilmiliine can sklmtr. Biraz yzmek iin soyunup denize atlar. ok gemeden heyecanla yzeye kar ve Ula Temel! der, Tam altumuzdan bir tenuzaltu keeyr! Teminki uak kadar buyuk deil ama, yuzde yuz papakanun tenuzaltusudur bu! nk nnde ve arkasnda bir suru yunus dolanayur! Temel is on the sea. Temel denizde. dris is in the sea. dris denizde. The submarine is under the sea. Denizalt deniz altnda. The plane is over the sea. Uak denizin zerinde. Motorcyclist policeman is in front of the plane. Motosikletli polis uan nnde. Motorcyclist policeman is after the plane. 181

Motosikletli polis uan arkasnda. The cloud is below the plane. Bulut uaktan alakta. The plane is above the cloud. Uak buluttan yksekte. The sun is behind the cloud. Gne bulutun arkasnda. The dolphins are around the submarine. Yunuslar denizaltnn etrafnda.

182

Karikatr: havada boing tipi bir uak, Uan nnde ve arkasnda motosikletli polisler, uan seviyesinden biraz alakta bulut, bulutun arkasnda gne, kaykta temel, kaya tutunur vaziyette denizde yzeye km konuan ve denizalty gsteren idris, Denizin altnda bir denizalt ve etrafnda yzen yunuslar

183

imdi iin hikaye ksmn brakp, hikayenin resmine iyice bakalm. Bu resimde baz edatlar vermeye altk. Fakat bunlar, ngilizcedeki edatlarn sadece bir ksm. Ve konunun asl sorun oluturan blm, benzer anlam tayan edatlarn birbirleriyle kartrlmas. Gerekten de ngilizce renenlerin en fazla zorland konulardan biri de hangi edatn nerede kullanlaca meselesidir. zellikle de Trkede de, -da eklerinin at, on, in gibi ngilizce edatlarn hepsinin tek karl olarak kullanlmas, kafa kartrmaktadr. rnein resimde dris de Temel de denizdedir. Ama denizde kelimesindeki -de ekinin karl olarak bir cmlede on edatn, bir cmlede de in edatn kullandk. Diyeceksiniz ki niye? te eyle! ngilizce bilenlere sorduunuzda genellikle bu cevab alrsnz. te yle! ngilizler yle demi bir kere! Vall ben de anlamadm! Doruyu sylemek gerekirse, tm dillerde, mantkl bir aklamas olmayan baz konular bulunduunu kabullenmeliyiz. 184

Ancak, mantkl bir aklamas olduu halde byle bir aklama yaplmad iin iinden klamaz hale gelmi konular da var. ngilizce edatlar iinde en sk kartrlan at, in ve on edatlar da ou zaman byle bir ihmal yznden anlalmaz kalmaya mahkum oluyor. sterseniz imdi bu edatlarn kullanmna ilikin baz mantksal ipular bulmaya alalm.

185

Lamba Nerede?
Lambalar nerede olur? ounlukla tavanda... Tavann neresinde peki? zerinde mi? Yannda m? Yoksa altnda m? Bu sorudan baka bir soruya geelim: ngilizceyle tavanda demek isterseniz, ne dersiniz? Tavan ceiling demektir. In the ceiling mi dersiniz? On the ceiling mi? Yoksa at the ceiling mi? nce ikinci sorunun cevabn verelim: Lamba On the ceiling. tavan Neden peki? zleyin! Birinci soruya ve cevabna dnyoruz: Lambalar tavann neresinde olur? Cevap: zerinde deil! Yannda hi deil! 186

Altnda tabii ki! diyenler ikinci sorunun cevabn hatrlasn ltfen! ngilizceyle tavanda demek isterseniz, on the ceiling dersiniz. On kelimesinin szlkteki karl zerinde, stnde eklinde verilir. Yani bu durumda on the ceiling diyen ngilizler lamba tavann altnda deil stnde demi oluyorlar. Byle dndmzde bu ngilizcede ok mantksz bir dilmi diyebiliriz. Aslnda o kadar da deil(!) Baz konularda belirli bir mantk izlendiini syleyebiliriz. Bunun iin de eksik ve yanl anlamalardan mmkn olduunca saknmak gerek. On edatnn asl anlam temasta , temas halinde olmaldr. On the ceiling cmlesinin tam karl da tavanla temasta yada tavanla temas halinde olmaldr. ON OFF resimleri

187

Lambay yakmak istediinizde dmenin zerinde On-Off yazdn grrsnz. Elektrikli devrelerin anahtar ksmnda Ak-Kapal anlamnda yazlan bu On-Off kelimelerinin de tam karl u olmaldr: Temasta-Temasta deil nk anahtar on noktasna evirdiinizde, kablo hatt temas haline gemektedir ve lamba yanmaktadr. Yada cihazmz almakta ve ak konuma gemektedir. Offa getiinizde ise temas kesmi olursunuz. Elektrik hattnda temas olmamas, lambann yada sz konusu cihazn kapal olmasna neden olacaktr. Zaten uaklarn yerden temas kesmeleri (havalanmalar) da take off kelimeleriyle ifade edilir. Havalanan uak izimi

Temasta olup olmama durumu, sadece tavan yada havaalan gibi yzeyler iin deil; hatlar iin de geerlidir. Dedik ya, elektrik hatt temastaysa on; deilse off diyoruz. Hat, ngilizcede line demektir. 188

Hat (line) kelimesini sokak, kpr, boru ve kablo gibi gerek hatlar iin kullanabileceimiz gibi, hava yollar, deniz hatt, ufuk izgisi, ekvator izgisi, meridyen ve paralel gibi hayali izgileri belirtmek iin de kullanabiliriz. nternet hattyla temasnz varsa, online (hatta, hatla temasta) demeksinizdir. (Dikkat edin, atline yada inline deil! Online) Havayollarna airline derler. Turkish Airlines (Trk Havayollar) yazsn ok grmsnzdr. Ksacas, on edatnn karln doru renirsek, bu edatn nerede kullanlacan kolaylkla bulabiliriz: Bu edatn anlam temasta , temas halinde olduuna gre, duvar, tavan, yer ve pist gibi yzeylerle ve elektrik hatt, internet hatt, boru hatt, hava hatt veya meridyen izgisi gibi hayal veya gerek hatlarla temas halinde olan eyler iin on edatn kullanabiliriz. Yzeyler iin rnek Sayfada demek iin on the page; 189

Masada demek iin on the table; Duvarda demek iin on the wall; Tavanda demek iin on the ceiling; 2. katta demek iin on the 2nd floor Sahnede demek iin on the scene; TVde demek iin on TV(Televizyon ekran bir yzeydir); Hatlar iin rnek: Yolda demek iin on the way; Istanbul yolunda demek iin on the way to Istanbul Boru hattnda demek iin on the pipeline; Telefonda / telefon hattnda demek iin on the telephone / on the telephone line veya online; Ufukta / ufuk izgisinde demek iin on the skyline;

190

u anda bu noktadasnz
Bykehirlerde belirli baz noktalara haritalar yerletirilir ve haritann bulunduu yer de haritada byk krmz bir noktayla gsterilerek u anda bu noktadasnz yazsyla iaret edilir. Adres bulmakta zorlananlar ve turistler iin faydal bir hizmet. u anda bu noktadasnz

Adres tarifinde nokta kelimesinin kullanldn hatrlatmak iin bu bilgiyi gndeme getirdik. Gerekten de nokta kavramn adres tesbitinde veya tarifinde sk sk kullanyoruz. Nokta tarifi yapmak, Havadan nokta atyla vurmak, ehrin belirli noktalarna trafik lambas koymak, Bulunduun noktadan 2 km uzakta ehirde ka tane polis kontrol noktas var? Trafiin kalabalk olduu noktalara bakalm 191

39. sokan ana caddeye baland noktada 36.paralellin 26.meridyenle kesiim noktas gibi... ngilizcede belirli bir noktada bulunmay ifade etmek iin at edat kullanlr. Bu nokta, zaman veya mekan iinde bir nokta olabilir. nce mekan iindeki noktalara deindiimiz iin, zaman iindeki noktalara daha sonra bakacaz. Konunun banda mekan iindeki noktalarla ilgili rnekler vermitik. rneklerde nokta kelimesini de bol bol kullanmtk. Dikkatinizi ekmeye altmz asl nokta uydu: Bir konum yada adres belirtilirken bu kelime kullanlsa da kullanlmasa da kavramsal olarak zihnimizde bir noktadan bahsedildiini syleyebiliriz. amlcadaym, otogardaym, evdeyim, okuldaym, iteyim derken hep bulunduumuz noktay belirtiyoruz. Bu nokta byk bir ehir veya semt de olabilir, bir ev veya park da. Zaten evdeyim derken evin iinde olmaktan deil, evin bulunduu noktada olmaktan bahsediyoruz. O srada evin bahesinde yada kapsnn nnde olabiliriz. teyim derken de i yerinin iinde olduumuzu deil ile ilgili bir noktada bulunduumuzu ifade ediyoruz. iin gelen bir 192

misafiri uurlamak iin sokaa kmken cep telefonunuz alsa, iyerinde olduunuzu sylersiniz. Bulunduunuz nokta, iyerinin bulunduu blgedir. O anda ehirde hangi noktada bulunduunuzu belirttiiniz iin at edatn kullanmanz gerekir. Tiyatroya gittiinizde sahne arasnda sokaa kp bir gazete alsanz, o srada telefonla arayan kiiye tiyatrodaym dersiniz. Bulunduunuz nokta, tiyatronun bulunduu blgedir. ehirin hangi noktasnda bulunduunuzu belirttiiniz iin at edatn kullanmanz gerekir. I am at the theatre. Diyelim ki anneniz tiyatroya bomba konduunu duymu ve sizi aryor. Net olarak renmek istedii ey, tiyatronun iinde olup olmadnz olabilir. O zaman tiyatro binasnn iinde olmadnz belirtmek iin in edatn kullanarak yeni bir cmle kurmanz gerekecektir. I am not in the theatre. Bir baka rnek verelim: Karl Sokak No:13te bekliyoruz demek iin we are waiting at 13 Karl Street cmlesini kurarz. Ama o srada Karl Sokaktaki 13 numaral binann neresinde olduumuz nemli deildir. O adreste kapnn nnde de olabiliriz, binann iinde veya zerinde yani atsnda da olabiliriz. Binann iinde veya zerinde olduumuzu zellikle 193

belirtmek istiyorsak bu anlamlar veren dier edatlar kullanarak bunu ifade etmemiz gerekir. atdaki bahedeki ve penceredeki: we are at home

Ksacas bulunduumuz adresi veya konumu tarif ederken bulunduumuz noktay belirtiyorsak at edatn kullanrz. nceki sayfalarda on edatnn kullanld yerlere rnek olarak Istanbul yolunda demek iin on the way to Istanbul ifadesini rnek vermitik. Bu da bir adres tarifi olduuna gre, neden at yerine on edatn kullandmz sorulabilir. Cevap gayet basit: Istanbul yolunda (on the way to Istanbul) dediimizde net bir nokta tarifi yapmyoruz. Kilometrelerce uzanan bir yol zerinde 194

bir noktadan bahsetmiyoruz. Sadece o hat zerinde bir yerde olmak sz konusu. Ama Istanbul yolu 17. kilometrede deseydik, at the 17th kilometer of the way to Istanbul dememiz gerekirdi. nk bulunduumuz noktay net olarak belirtmi oluyoruz. Zaten at edatn mekanlar iin kullanrken temel hedefimiz, konumumuzu belirtmektir. stanbul yolu

At edatn zamanlar iin kullanrken de zaman iinde belirli noktalarda olmak kastedilir. sterseniz nce zaman iindeki noktalarn ne olabileceine bakalm. Bir gn 24 saatlik bir zaman dilimidir. Ama gnein doduu an, bir noktadr. Bat da yle... Gnein douundan batna kadar geen sre, gndzdr ve bir zaman dilimidir. Gndzn ortas, yani gnein tam tepeye geldii an, ledir ve bir noktadr. leden nceki zaman dilimine sabah deriz. Sonrakine de leden sonra. Gnein batndan afak vaktine kadar geen sreye gece denir. Gecenin ortalarnda bir nokta 195

olduu kabul edilen saat 24:00 nna da gece yars denir. Gece yars da bir noktadr. Gnbatmndan gece yarsna kadar geen zaman dilimi akam; gece yarsndan afaa kadarki zaman dilimi de gece olarak adlandrlr. Gece, afak annda ki o da bir noktadr- sona erer. Gn iindeki bu noktalar iin at edat kullanlr.
DAWN (AFAK) (AFAK) NOON (LE) SUNSET (GN BATIMI) MIDNIGHT (GECE YARISI) DAWN

MORNING
SABAH GECE

AFTERNOON EVENING
OGLEDEN SONRA

NIGHT
AKAM

Gndz Saatleri 24 Saatlik Gn

Gece Saatleri

196

Zaman dilimleri iindeki her an, belirli bir noktadr. Saatlerde de bu yzden nokta kullanlr. 16:00 bir noktadr ve saat 16:00da anlamnda at 16:00 oclock denir. Zaman dilimleri iinde bir nokta oluturan dier anlar neler olabilir? Mesel bir man tam ortas, hakemin sar kart kard an... Bir diplomatik grme srecinin sona erme an, toplantnn balad an,... 21.yzyln ba, yl sonu, hafta sonu, savan bitimi, kn bitii, yazn ba, srenin sonu, vs... Tm bunlar, belirli bir zaman srecinin banda sonunda yada herhangi bir yerinde bir noktay temsil ederler ve at edat alrlar.

Mekan iindeki noktalar iin rnek skdarda demek iin at skdar; Pozantda demek iin at Pozant; Okulda demek iin at school; Evde demek iin at home; te demek iin at work; Tiyatroda demek iin at the theatre; 197

2. durakta demek iin at the 2nd stop Sokan sonunda demek iin at the end of the street; Zaman iindeki noktalar iin rnek: Gnbatmnda demek iin at sunset; afakta demek iin at dawn Konferansn sonunda demek iin at the end of the conference; Yazn balangcnda demek iin at the begining of summer u anda demek iin at the moment; Saat sekiz buukta demek iin at half past eight; Saat 14:52de demek iin at 14:52; Gece yarsn 5 gee demek iin at 5 past midnight;

Aktaym! Sokaktaym!

Hazandaym!

Aktaym! I am in love! ngilizler, ak olduklarnda byle derler. Biz de aka dmekten, aka gelmekten bahsederiz ya, yine de aktaym kelimesi kadar cuk oturmuyor bizimkiler. nk ak, insan kuatan, iine alan en gl duygulardan biri olsa gerek. 198

Kuatma, iine alma... Duygularn bize yaptn ifade etmek iin en uygun kelimeler... ine dtmz (bazen de kapsn tklaya yumruklaya alp kendimizi zorla iine soktuumuz) duygusal durumlar hatrlayalm. Nerelerde, nelerin iindeyiz: Skntda, Buhranda, Telata, Karmaada, Keder iinde, znt iinde, aknlk iinde, Dehet iinde, Sabrszlk iinde, Huzur iinde, Nee iinde, Sevin iinde, Hu iinde, Beklenti iinde, Tevekkl iinde, aresizlik iinde, Sessizlik iinde, Kskanlk inde... inde olduumuz, sadece duygusal durumlar deil aslnda. Salk durumumuz, madd durumumuz ve toplumsal konumumuz ve hatta meteorolojik ortam gibi dier durumlar da iine alyor bizi: Yamurda, Karda, Yoklukta, Bollukta, Ac iinde, Ate iinde, Kan ter iinde, Fakirlik iinde, Dostluk iinde, Bar iinde, stikrarszlk iinde, atma iinde, Rekabet iinde... nsann iinde olduu bu durumlara, ngilizcede de benzer bir mantkla yaklalr ve in edat kullanlr. nsan iine alan bir dier ey de, zaman dilimleridir. Asr, yl, mevsim, ay, hafta, yarm saat, be dakika, bir saniye... 199

Bunlar, llen zaman dilimleri. Bir de ba sonu belli olmayan zaman dilimleri var: mr, a, sre, sre, vde, dnem, devir... Tm bunlarda in edat kullanlr. Gelelim meknlara. Bireyi iine alan boyutlu mekanlar iin de in edat kullanlr. ine alan dedik. Apartman, spermarket, hastane, araba, yatak, dolap, oda, park, bahe, tnel, orman, allk, maara, uzay, gkyz gibi boyutlu, derinlii olan mekanlar. Mesel sokak insan iine alr m? Evet. Sokak insan iine alr. Soka sokak yapan eyleri (evleri, dkkanlar,sokak sakinlerini) dnn... Greceksiniz ki sokan da sizi iine alan bir derinlii var. Sokak, sadece stnde yrdmz bir yzey deil ki on edat alsn. Bir nokta da deil sokak. Yani, at edat da alamaz. Karl Sokak No:13te (at 13 Karl Street) eklinde bir rnek vermitik nceki sayfalarda. Orada da sokan iindeydik. Ama sokan iinde belirli bir noktada (No:13te) bulunduumuzdan, at edatn kullandk. Sadece Karl Sokakta bulunmaktan bahsetmi olsaydk, in Karl Sokak dememiz gerekirdi. 200

Ksacas, bir durumun, bir zaman diliminin veya bir mekann iinde olmaktan bahsediyorsak in edatn kullanmamz gerekir. Yukardaki bal unutmayn. Aktaym! Hazandaym! Sokaktaym! Bir durum : Ak Bir zaman dilimi : Hazan mevsimi Bir mekan : Sokak.

201

Durumlar iin rnek: Skntda demek iin in trouble; Telata demek iin in a hurry; Her koulda demek iin in all conditions; Yamurda demek iin in the rain; Dzensizlik iinde demek iin in a mess; Zaman dilimleri iin rnek: 19. Yzylda demek iin in 19th Century; 1997de demek iin in 1997; ubatta demek iin in February Baharda demek iin in Spring; Yarm saatte demek iin in half an hour Be dakikada demek iin in five minutes; Bu devirde demek iin in that era; Hayatmda demek iin in my life; Ksa bir srede demek iin in a short period; Akamda/akamleyin demek iin in the evening; Sabahleyin demek iin in the morning; leden sonra demek iin in the afternoon; boyutlu mekanlar iin rnek Sokakta demek iin in the street; Bahede demek iin in the garden;

Hastanede demek iin in hospital; Odada demek iin in the room; Yatakta demek iin in the bed; Arabada demek iin in the car; Ormanda demek iin in the forest Gkyznde demek iin in the sky;

stisnalar demitik ya ...

kaideyi

bozmaz

On edatyla ilgili istisna durum: Hatlarda on edatnn kullanldn belirtmitik. Bir tr hat olarak alglanabilecek sokak (street) kelimesi, ngilizcede izgisel bir hat olarak deil de boyutlu bir mekan olarak alglanmakta ve in edatyla kullanlmaktadr. At edatyla ilgili istisna durum: Konum belirtilirken at edatnn kullanldn belirtmitik. Ancak baz mekanlarda konum belirtilirken at deil in edat kullanlmaktadr: Hastanede (in hospital) Hapiste (in prison) Kilisede (in church) 6

(Bu mekanlarn, insan kuatan ve iine alan bir havas olduunu dnerek bu istisnalara da mantkl bir aklama yaplabilir. Mesela hapishanenin bahesinde bile olsanz, mahkum olarak orada bulunuyorsanz, hapishane sizi kuatp iine alan bir mekandr.) In edatyla ilgili istisna durumlar: 1) Zaman dilimlerinin iinde olmaktan bahsederken in edatnn kullanldn belirtmitik. Ancak gece anlamndaki night kelimesi, bir zaman dilimi olmasna ramen at edat almaktadr. 2) Ramazan Bayram, Noel Tatili ve haftasonu gibi birka gnlk tatil ifade eden zaman dilimleriyle de in deil at edat kullanlmaktadr. 3) Gn de bir zaman dilimi olmasna ramen in deil on edatn almaktadr. aramba, kmaz ayn son perembesi, 12 Aralk 1973, Ramazan bayramnn ilk gn, ylba, en son gn gibi 24 saatlik bir zaman dilimini ifade eden kelimelerle on edat kullanlr. Fakat 24 saatlik bir zaman dilimini ifade etmekle birlikte, nceki gn, dn, yarn, ertesi 7

gn kelimeleriyle herhangi bir edat kullanlmaz. (Trkede de yledir: Yarnda okula gideceim denmez, Yarn okula gideceim denir.) 4) Bir gnn iindeki sabah, akam ve leden sonra gibi zaman dilimlerinin in edat aldn sylemitik. Ancak bu zaman dilimlerini tanmlayarak belirli hale getirirsek on edatyla kullanmamz gerekir. On Tuesday evening(Sal akam) gibi. Edatlarla ilgili genel istisna: Next (gelecek), last (son), one (bir), each (her bir), any (herhangi bir) every (her), all (tm) some (baz) gibi sfatlarla balayan zaman ifadeleri, herhangi bir edat almazlar. In next year (gelecek ylda), On one day (bir gnde) At every night (her gecede) (Bu kural ksmen de olsa Trke iin de geerlidir. Bir gn yolda giderken.... deriz ama bir gnde yolda giderken... demeyiz. Benzer ekilde, gelecek yl okulu bitiriyorum deriz; gelecek ylda bitiriyorum demeyiz. Bununla 8

birlikte, deriz.)

gelecek

yllarda,

baz

mevsimlerde

6. Altn Kural: Yzeyler ve hatlarla temas halinde olan eyler iin on edatn; belirli bir noktada bulunmay ifade eden eyler iin at edatn; bir eyin iinde (bir zaman diliminin, bir mekann yada bir durumun iinde) bulunmay ifade eden eyler iin in edatn kullanrz.

10

11.Blm

11

12

Furdi furuldi
nceki blmde bir Temel fkras anlatmtk. Ama imdiye kadar onun tesiri gemitir. Hem zaten her dersten nce a karnna (afedersiniz, a beynine) bir adet Temel fkras almak, doktor tavsiyesidir. ... ve umarm bu fkray dinlememisinizdir. Temel, kye ziyarete gelen askerlik arkadana evreyi tantmaktadr. Mezarln yanndan geerlerken, kaybettii yaknlarnn mezarlarn da tek tek gsterir: Ha pu emicemin oli. Furuldi. Ha bu emicemtir. Pir adami furdi, sonra furuldi. Ha pu ta dedemtur. Furdi furdi furdi furdi, furuldi. Ha pu rahmetlu aabeyum. Furdi furdi, furuldi. Ha pu ta halamun kocasi. Ne furdi ne furuldi, pisipisine ldi. te hayat byle! Ya vuran yada vurulan olmak zorundasnz. 13

Efendi efendi lm saylrsnz.

yaayp

lrseniz,

pisipisine

aka bir yana, yeryznn baz corafyalarnda bu gerekten byledir. lmemek iin ldrrler insanlar birbirlerini. Ama gelin bu vurmak meselesini farkl yorumlayalm. Vurmak yerine yapmak, etmek diyelim mesela. O zaman rahatlkla unu syleyebiliriz: te hayat byle! Ya bir ey yapan olmalsnz yada kendisine bir ey yaplan olursunuz. Ya yardm eden ya yardm edilen... Ya ynlendiren ya ynlendirilen... Ya srkleyen ya srklenen... Ya inceleyen ya incelenen... Ya affeden ya affedilen... Ya etken ya edilgen... Etken - etkin olmak iyi de, edilgen olmaya ne demeli? Edilgen olmak kt grlr genelde... Anneler babalar ocuklarna nasihat ederken, edilgen olma evladm, etken/etkin ol! derler. 14

Bazlar, ngilizce kelimeleri kullanrlar Pasif olma, aktif ol! Fakat edilgen olmak her zaman kt deildir. Sevilmek, saylmak ve gvenilmek iyidir mesela... Ayrca hem etken hem edilgen olmak da mmkn: Seven ve sevilen biri olursunuz mesela... Sayan ve saylan, gvenen ve gvenilen... Sz konusu olan sevmek, saymak olunca, hem etken hem edilgen olmak en iyisi galiba. Sevilen ve saylan birisi misiniz? Ben sevilen, saylan birisiyim diyorsanz, gelin bu cmleyi ngilizceye evirelim ve etken-edilgen (pasif-aktif) cmle yaplarn ipak bir yolla renelim. yiyim demesini biliyoruz. How are you? (Naslsn?) I am fine! (yiyim!) Daha nce de retmen-im, renci-sin vs. cmleler kurmutuk. Hatrlayn: I am a teacher. 15

Ben -im retmenim. You are Sen -sin rencisin. He O is -dur

bir a bir a bir

retmen. student. renci. doctor. doktor.

Ben bir

Sen bir

: O bir doktordur. : ngilizce

English ngilizce kolaydr.

is easy. -dr kolay.

te imdi sevilenim saylanm demek iin, iyi, retmen ve renci gibi kelimelerin yerine sevilen saylan kelimelerini koymamiz yeterli olacak: Sevilen, loved demek. Saylan da respected demek. I am Ben -m saylrm. I Ben sevilirim 16 am -m respected. saylan. : Ben saylanm : Ben loved. sevilen.

: Ben sevilenim : Ben

Bu cmleler, birer isim cmlesi. sim cmlelerinin genel yapsn gemi konularda verdiimiz bir tabloyla tek bir sayfada zetlemitik. O tablodaki cmlelerin sonuna loved kelimesini eklediimizde, edilgen cmleleri tm zamanlara ve kiplere gre ekimlemi olacaz. I love, Ben severim demektir. I loved, Ben sevdim demektir. I am loving Ben seviyorum demektir. I am love Ben sevgiyim demektir.
I am loved Ben sevilenim yani Ben sevilirim anlamndadr.(Edilgen) I was loved Ben sevilendim yani Ben sevildim anlamndadr.(Edilgen)

Edilgen cmlelerdeki -ed ekinin gemi zaman anlam yoktur.

17

I do be loved : (I do be loved) = I am loved. Ben -ur ol sevilen : (Ben sevilen olurum) Sevilirim. ---------------------------------------------------------------------------------------------------I did be loved : (I did be loved) = I was loved. Ben -du ol sevilen : (Ben sevilen oldum) Sevildim. ---------------------------------------------------------------------------------------------------I will be loved : I will be loved. Ben -acak ol sevilen : Ben sevilen olacam.Sevileceim. ---------------------------------------------------------------------------------------------------I can be loved : I can be loved. Ben -abilir ol sevilen : Ben sevilen olabilirim.Sevilebilirim. ---------------------------------------------------------------------------------------------------I may be loved : I may be loved. Ben - abilir ol sevilen : Ben sevilen olabilirim.Sevilebilirim. ---------------------------------------------------------------------------------------------------I must be loved : I must be loved. Ben -mal ol sevilen :Ben sevilen olmalym.Sevilmeliyim. ---------------------------------------------------------------------------------------------------I should be loved : I should be loved.

18

Ben -mal ol sevilen :Ben sevilen olmalym.Sevilmeliyim. ---------------------------------------------------------------------------------------------------I have been loved : I have been loved. Ben -mu ol sevilen : Ben sevilen olmuum(dur).Sevilmiim. ---------------------------------------------------------------------------------------------------I had been loved : I had been loved. Ben -mutu ol sevilen : Ben sevilen olmutum. Sevilmitim. ---------------------------------------------------------------------------------------------------I am being loved : I am being loved. Ben -yor ol sevilen : Ben sevilen oluyorum. Seviliyorum. ---------------------------------------------------------------------------------------------------I was being loved : I was being loved. Ben -yordu ol sevilen : Ben sevilen oluyordum. Seviliyordum.

Ksacas, edilgen (Passive) cmle yaplar pek de karmak deildir. Altn kuralmz syleyelim. 7. Altn Kural: ngilizcede edilgen cmleler, daha nce rendiimiz isim cmlesi kalbna gre kurulmaktadr. Cmlenin yklemi konumunda, 19

be (ol) fiil kknden sonra bir fiilin edilgen hali kullanlmaktadr. (Bir fiilin edilgen hali, o fiilin sonuna -ed eki getirilerek yaplmaktadr. Dzensiz fiillerin ise 3. hali kullanlmaktadr.)

20

The floor was so cunningly laid that no matter where you stood, it was always under your feet.

21

22

12.Blm

23

24

Kaldrm ndirimin Nesi Olur?

Szlk kullanma alkanlnz var m? Szlk kullanmak, sabr ve zen isteyen bir itir. Szlk kullan tarznz, dil reniminizi etkiler. Szlk kullanma ... Szlk kullanmak ... Szlk kullan ... Ne i? Bu konuya biraz sonra girelim. imdi ngilizce szlk kullanmaktan bahsediyoruz. Yabanc dil renme srecinin en nemli ayaklarndan birini de szlk kullanma alkanl oluturur.

25

Ancak szlk kullanm srasnda karlalan birok sorun vardr. ngilizce rencileri de bu sorunlarla sk sk karlamaktadrlar. Bu konuda en temel sorun, szlkte bulduumuz karl, cmle iinde nasl kullanacamz bilemememizdir. Bu, ksmen rencilere szlk kullanmnn retilmiyor oluundan, ksmen de szlklerdeki eksikliklerden kaynaklanyor. Bu yzden, kelimelerin cmle iinde kullanln gsteren, rnekli szlkler tercih edilmeli ve szlkteki iaretlerin anlam enilmelidir. Aksi takdirde szlkte yazl bilgileri kullanrken ok komik duruma dmek de sz konusu olabilir. Mesela Trke renen bir yabanc, szlkte indirim kelimesini incelerken indir fiil kkne -im ekinin eklendiini renebilir. ndir kelimesinin zdd olarak kaldr kelimesini de renmi olabilir. Buradan yola karak indirim kelimesindeki -im ekini kaldr fiil kkne eklediinde kaldrm kelimesini elde edecektir. Bu kelimeyi indirim kelimesinin zdd olarak dnp kullandnda ok komik bir ey yapm olacaktr. Maazada fiyatlara zam yapldn sylemek iin: Siz kaldrm yapmsnz, bana biraz indirim yapn demek gibi... 26

Oysa tm ekler, tm kelimeler iin geerli deildir. Yada ayn anlamda kullanlmamaktadr. Kaldr kelimesine eklediimiz -a ekiyle kaldrma aletinin ismini tretebiliriz. Kaldra. Ama ayn ilemi indir kelimesine uygulayarak indirme aletinin ismini bulamayz: ndire ngilizce renenler de bu noktaya dikkat etmelidirler. Szlkte bulduunuz kelimelerin, eklerin ve kalplarn nerede ne anlamda kullanldn teyid etmeniz gerekmektedir. Yoksa kaldrm indirimin zdd sanabilirsiniz. Benzer bir durum, eanlaml kelimeler iin de geerlidir. Glmek, glmsemek, kahkaha atmak, srtmak ve kikirdemek birbirlerine yakn anlamlardadrlar. Trkeyi yeni yeni renen bir yabancnn glmseyiinize hayranm! demek isterken, bugn de farkl bir kelime kullanaym da Trkeyi iyi bildiimi fark etsinler dncesiyle, srtmanza hayranm! dediini hayal edin.

27

Siz de ngilizce konuurken yada yazarken szle baktnzda, bir kelimenin pek ok karln bulacaksnz. Bunlardan hangisinin tam olarak sizin kasdettiiniz anlam ifade ettiini bilebilmek iin titizlik gstermediinizde komik duruma debilirsiniz Ama bu dediklerimiz yanl anlalmamal! Komik olmaktan korkun demiyoruz. Komik duruma dmekten korkarsanz, dil renemezsiniz. Fakat iyi kaynaklar seer ve bu kaynaklar iyi kullanrsanz, komik duruma dmeden de pek ok ey renebilirsiniz. te bu yzden, kelimelerin cmle iinde kullanln veren rnekli szlkler kullanmanz ve bol bol okuyup ve dinlemenizi tavsiye ediyoruz. imdi gelelim szlklerdeki eksiklik konusuna. ngilizce-Trke szlklerde en yaygn sorun, fiillerin karl verilirken sz konusu olmaktadr. rnein stop kelimesinin karlnda durmak yazar. Aslnda bu, yanltc bir karlktr. Stop kelimesinin tam karl dur olmaldr. Bu kelimenin durmak anlam kazanmas iin, -mak eki almas gerekmektedir. 28

-mak ekinin ngilizcedeki karl to kelimesidir. Bu kelime, Trkedeki -mak eki gibi cmlenin arkasna deil nne gelmektedir. Bitiik deil, ayr yazlmaktadr.

to

stop
stop Durmak : to

mak Dur
Love kelimesinin karlnda da sevmek yazar. Bu da yanItc bir karlktr. Love kelimesinin tam karl sev olmaldr.

to

love
Sevmek love : to

mek Sev
29

Trkede fiillerin kkleri emir halidir. Git, gel, dur, al, sev gibi emir bildiren fiil kklerine -er, -ecek, -di, -mi, -yor gibi zaman ekleri getirilerek fiiller ekimlenir. Ama bu kklere -mek, -mak, -me, -ma, -, i gibi ekler getirilirse, bu fiillerin mastar olmas salanr. Mastar, fiilin ismidir. Mastara bu yzden isim-fiil de denir. Mastarlar, nceki satrlarda da deindiimiz gibi, fiil kklerine -mek, -mak, -me, -ma, -, i gibi ekler getirilerek yaplr. Bu da 3 eit mastar eklinin var olmas demektir. Ko-mak, ko-ma, ko-u ren-mek, ren-me, ren-i Bil-mek, bil-me, bil-i Gl-mek, gl-me, gl- 30

Dur-mak, dur-ma, dur-u Trkede bu mastar eitlerinin hangisinin nerede hangi fiille kullanlaca konusunda genel bir kural bulunmamaktadr. Bu konu, dilin yzyllardan beri iinde akp geldii, kltrel kalplar ve konuma alkanlklarna gre belirlenmitir ve belirlenmektedir. Arama yaptk deriz. Ama aramak yaptk yada aray yaptk demeyiz. Kalk yaptk deriz. Ama kalkma yaptk yada kalkmak yaptk Karikatr: Polis tarafndan zeri aranan turist demeyiz. srtarak soruyor Siz neden aray yapmak? Polis ciddi bir yzle cevap veriyor: Var turist Bu rneklerde yapmak kelimesi bir fiilde terrist tretilmi masdar kabul etmezken, ekiyle olmak! dierinde edebiliyor.

31

Barmak yasak deriz. Ama barma yasak yada bar yasak demeyiz. Girmek yasak yada giri yasak deriz. Ama girme yasak demeyiz. Dikkat ettiyseniz, yasak kelimesi bir fiilde ekiyle yaplm mastar kabul etmezken, dierinde edebiliyor. Okuma program deriz. Ama okumak program program demeyiz.

yada

okuyu

te yandan, uma program yada uu program deriz. Ama umak program demeyiz. Bu rneklerde de program kelimesi bir fiilde - ekiyle yaplm masdar kabul etmezken, dierinde edebiliyor. Glmeni isterim deriz. Ama glmekini isterim isterim demeyiz. 32

yada

gln

Komay zledim deriz. Ama komak zledim zledim demeyiz.

yada

kouu

Ka plan yada kama plan deriz. Ama Kamak plan demeyiz. Sevmek zordur deriz. Ama sevme zordur yada sevi zordur demeyiz. Bu rnekler, Trkeyi renen yabanclar ileden karmaya yetecek kadar ok. Ne var ki bu gibi kullanm farkllklarn kolayca renmek iin, mantkl bir aklama yok. Ayn durum ngilizce iin de geerli. ngilizcede de Trkedeki gibi, fiillerin kkleri emir halidir. Go, come, stop, take, love gibi emir bildiren fiil kklerinin nne do, did, will, can gibi ekim ekleri getirilerek fiiller ekimlenir. Ama bu kklerin nne to konur veya arkasna -ing eklenirse, bu fiillerin mastar olmas salanr. Bazen bu fiil kklerinin hibir ek almakszn da mastar yerine kullanld grlr. Ama bu, istisna bir durumdur. te bu yzden diyoruz ki szlklerde 33

fiil kklerinin karlnda -mak, -mek taksyla biten szckler verilmesi yanltc olabilmektedir. Bu istisn durumu genel kurala eklesek bile en fazla 3 eit mastar eklinin var olduu sylenebilir. to to to to to go come stop meet learn go come stop meet learn going coming stopping meeting learning

Bu mastar eitlerinden to ile balayan mastarlara infinitive; -ing eki alarak oluan mastarlara da gerund denmektedir. Kk halinde olanlara ise bare infinitive denir. ngilizede bu mastar eitlerinin hangisinin nerede hangi fiille kullanlaca konusunda genel bir kural bulunmamaktadr. Sadece, konuma alkanlklarna gre belirlenmi baz yerleik kullanm ekilleri vardr. I am pleased to meet you denir. Ama I am pleased meeting you yada I am pleased meet you denmez. I am ready to go denir. 34

Ama I am ready going yada I am ready go denmez. I like to read yada I like reading denir. Ama I like read denmez. I started to learn yada I started learning denir. Ama I started learn denmez. I dislike cooking denir. Ama I dislike to cook yada I dislike cook denmez. I finished studying denir. Ama I finished to study yada I finish study denmez. I will watch them run yada I will watch them running denir. Ama I will watch them to run denmez. I see the sun rise yada I see the sun rising denir. Ama I see the sun to rise denmez. I let you go denir. Ama I let you going yada I let you to go denmez. 35

Bu rnekleri, ezberlenmek zere vermedik elbette. Merak edenler, ngilizce dilbilgisi ve altrma kitaplarnda bu konuda geni listeler bulabilirler. Yaygn olarak kullanlan kalplara almak yeterli olacaktr. Yani, bunlarn hepsini mkemmel bir ekilde bilmek zorunda deilsiniz. Fakat bilmek ve unutmamak zorunda olduumuz bir ey var: Bu kullanm ekillerini ancak dili yaayarak (okuyarak, yazarak, dinleyerek ve konuarak) zmseyebilirsiniz. Biz sadece byle bir durumun varlndan haberdar olmanz salam olduk. 8. Altn Kural Szlk kullanrken, kelimelerin yada eklerin kelime anlamlarn almakla yetinmeyiniz. O kelimelerin yada eklerin nerelerde ve nasl kullanldn da tesbit etmeye alnz. zellikle fiillerin cmle iinde mastar ekliyle kullanlmas gerektiinde, allagelmi baz zel kullanm ekilleri olduunu hatrda tutunuz. zellikle de yaygn biimde kullanlan baz fiillerin, farkl mastar eklinden (to go, go, going) hangisiyle cmlede yer alacan bilmelisiniz.

36

To conserve energy we should march lying down and only stand up to sleep!

13.Blm

Fazla mal gz karr!

Her ne kadar atalarmz fazla mal gz karmaz demilerse de tarih bu sz dorulamyor. Zenginletike para hrsyla dolan ve gz paradan baka bir ey grmeyecek kadar krelen o kadar ok kimse var ki... Aslnda birok eyin fazlas, gz karmaktadr. Mesela kelimelerin fazlas, hem gze batmakta hem de kula trmalamaktadr. Kakofoni dediimiz eyden bahsediyoruz. Kakofoni, ayn harflerin ve kelimelerin ok fazla tekrar edilmesiyle ortaya kan rahatsz edici seslerden doar. Diyelim ki haberleri dinliyorsunuz. Babakandan sz ediliyor: Babakan dn ehrimize geldi. Babakan vali karlad. Babakan ehri gezdi. Babakan baz allar yapt. Babakan konuma yapt. 9

Eee yeter artk! Gna geldi babakandan. Bu durumda yaplmaktadr? ne yaplr? Daha dorusu ne

GMELM!
Bu durumda u yaplr (Daha dorusu yaplmaktadr): Cmlelerden dier cmleninin iine gmlerek birletirilmekte ve babakan kelimesinin daha az kullanlmas salanmaktadr. Medya mensuplar bu ii ustalkla yaparlar: Dn ehrimize gelen Babakan vali karlad. ehri gezen ve baz allar yapan Babakan, bir de konuma yapt. Karikatr: manglada kl brakmadan esip grleyen politikac

Ohh be! Dnya varm! Babakandan % 60 orannda kurtulduk.

10

Afedersiniz! Yanl oldu. Kulak trmalayacak ve gze batacak kadar tekrar edilen Babakan kelimesinden kurtulduk. Bu kurtarc yntem, ngilizcede de var. Baz cmleleri dierlerinin iine gmerek birletiriyorsunuz ve iki cmlede de yer alan mkerrer (tekrar edilmi) kelimelerin kakofoni oluturmasn nlemek iin kk bir deiiklik yapyorsunuz: Tekrar edilen isimlerin yerine geecek baka bir kelime (yani bir zamir) koyuyorsunuz. Basit bir rnekle balayalm:

11

The penguin is a bird. (Penguen, bir kutur.) The penguin cant fly. (Penguen, uamaz.) Bu cmlelerde the penguin kelimesi mkerrerdir (tekrar edilmitir). Bu iki cmleyi, birini dierinin iine gmerek birletirelim. Mkerrer kelimeler pepee gelmek zorunda. Yani iki the penguin yan yana gelmeli.

The penguin is a bird. cant fly.

The penguin

The penguin The penguin is a bird cant fly.

Penguen uamaz. imdi bu kakofoniyi ortadan kaldrmak iin, ayn olan kelimelerden ikinci The penguin kelimesinin yerine bir bant zamiri koyacaz. Bildiiniz gibi zamir, isimlerin yerine geen kelimelere denir. Biz de burada Penguen isminin yerine ki o anlam veren which bant zamirini koyacaz. Penguen bir kutur

The penguin which is a bird cant fly.

12

Penguen uamaz.

ki o

bir kutur

Ki balacyla birletirilen bu tarz cmleler, gnmz Trkesinde ok yaygn olarak kullanlmyor. imdi bu cmlenin gnmzde kullanlan eklini kuralm:

Bir ku olan penguen, uamaz.

13

Bir baka rnek: Ali is a hardworking boy. (Ali alkan bir ocuktur.) Ali is my close friend. (Ali benim yakn arkadamdr.) Bu cmlelerde Ali kelimesi mkerrerdir (tekrar edilmitir). Bu iki cmleyi, birini dierinin iine gmerek birletirelim. Mkerrer kelimeler pepee gelmek zorunda. Yani iki Ali yan yana gelmeli.

Ali is a hardworking boy. Ali is my close friend.

Ali Ali is a hardworking boy is my close friend.

Ali Ali alkan bir yakn arkadamdr. ocuktur benim

imdi bu kakofoniyi ortadan kaldrmak iin, ayn olan kelimelerden ikinci Ali kelimesinin yerine bir bant zamiri koyalm. Ama bu sefer, ki o anlam veren bir baka zamiri - who zamirini - koyacaz.

14

Ali who is a hardworking boy is my close friend.

Ali ki o alkan bir ocuktur arkadamdr. benim yakn

Ki balacyla birletirilen bu tarz cmleler, gnmz Trkesinde ok yaygn olarak kullanlmyor demitik. imdi bu cmlenin de gnmzde kullanlan eklini kuralm:

alkan bir ocuk olan Ali, benim yakn arkadamdr.

15

nc bir rnekle konuyu pekitirelim: The city has a terrestrial climate. (ehir karasal bir iklime sahiptir.) The city is very hot in in summer. (ehir, yazn ok scaktr.) Bu cmlelerde The city kelimesi mkerrerdir (tekrar edilmitir). Bu iki cmleyi, birini dierinin iine gmerek birletirelim. Mkerrer kelimeler pepee gelmek zorunda. Yani iki The city yan yana gelmeli.

The city has a terrestrial climate. The city is very hot in summer.

The city The city has a terrestrial climate is very hot in summer. ehir ehir karasal bir iklime sahiptir yazn ok scaktr. Ayn olan kelimelerden ikinci ehir kelimesinin yerine bir bant zamiri koyalm. Bu sefer de ki o veya ki anlam veren nc bir zamiri - that zamirini - koyacaz. 16

The city that has a terrestrial climate is very hot in summer. ehir ki o karasal bir iklime sahiptir yazn ok scaktr. Cmlemizi yine gnmz Trkesinin daha yaygn kullanlan kalbna uyarlayalm:

Karasal bir iklime sahip olan ehir, yazn ok scaktr.

17

 rnek inceledik. nde de bant zamiri7 olarak farkl bir kelime kullandk. Amacmz bu farkl zamiri de size tantmakt. Which kelimesi hangi anlamnda soru sfat olarak da kullanlabilen bir bant zamiridir. Who kelimesi de kim anlamndadr ve whiche benzer ekilde, bant zamiri olmann dnda soru sfat olarak da kullanlabilen bir kelimedir. That kelimesi u anlamnda iaret sfat veya iaret zamiri olarak da kullanlabilen bir bant zamiridir. Ama unutmayalm ki rneklerdeki gibi bant zamiri olarak kullanldklarnda bu kelime de ayn anlam -ki o anlamnkazanmaktadr. Bununla birlikte, bu kelimeden which ve that ile who arasnda baz farklar bulunmaktadr. Hatrlarsanz bu kelimeleri cmle iinde mkerrer olan Penguen, Ali ve ehir isimlerinin yerine kullandk.
Trkede bant zamiri olarak bilinen bir zamir tr bulunmamaktadr. Ancak, ngilizcede relative pronouns ad verilen bu zamirlere, bant zamiri yada atf zamiri diyebiliriz.
7

18

simlerin yerine kullanlan kelimelere zamir ad verildiini, zaten ilk rnei verdiimiz blmde hatrlatmtk. Who zamiri sadece insan isimlerinin yerine kullanlr. Which zamiri sadece insan d varlklarn isimlerinin yerine kullanlr. That zamiri ise her tr ismin yerine kullanlr. ncelediimiz her rnekte, bir cmleyi dierinin iine gmerek tek cmle elde ettik. Dikkat ettiyseniz, her rnekte de mkerrer kelimeler cmlelerin bandayd. The penguin is a bird. The penguin cant fly. Ali is a hardworking boy. Ali is my close friend. The city has a terrestrial climate. The city is very cold in summer. Gmdmz cmleleri en bataki kelimesinden tutup ikinci cmlenin iine yerletirdik. Bunu yaparken de mkerrer kelimelerin yanyana gelmesine zen gsterdik. 19

Mkerrer kelime, gmdmz cmlenin banda olmasayd, iimiz biraz daha zor olacakt. Deneyelim isterseniz. te iki rnek cmle: I went to Ankara. (Ben Ankaraya gittim.) Ankara is at the center of Anatolia.(Ankara Anadolunun ortasndadr.) Bu cmlelerde Ankara kelimesi mkerrerdir (tekrar edilmitir). Ancak bu kelime, gmlecek cmlenin banda deildir. Gmeceimiz cmleyi, dierinin iine yerletirmeye altmzda mkerrer kelimelerin pepee gelmek zorunda olduunu unutmayn. Yani iki Ankara yan yana gelmeli.

I went to Ankara. Ankara Anatolia. is at the center of

Nasl olacak bu i? ki Ankara yan yana gelmiyor.8 Aslnda telaa gerek yok. zm gayet basit:
Dikkat ederseniz, eer I went to Ankara cmlesini deil de Ankara kelimesiyle balayan ikinci cmleyi dier cmleye gmmek isteseydik, herhangi bir sorun yaamayacaktk.
8

20

nce bir dnelim, Ankara cmlenin bandaki yerini terk ederek t sonlara gitmise bunun ne anlam olabilir?

I went to Ankara (Ben Ankaraa gittim) cmlesinde Ankara kelimesinin cmlenin banda olmamas size neyi ifade ediyor? Kitabmzn bandaki konularda verdiimiz aile fotoraflarn hatrlayn. ngilizcede zneler kural olarak cmlenin banda olurdu ve tmleler de sonda yer alrd. Bu cmlede en sondaki kelime Ankara olduuna gre, byk bir ihtimalle Ankara znelii brakp tmle olmu. I went to Ankara. (Ben Ankaraya gittim.) Ankara is at the center of Anatolia.(Ankara Anadolunun ortasndadr.) Evet evet! Aynen yle. Gmmek istediimiz cmle olan I went to Ankara (Ben Ankaraya gittim) cmlesinde I (Ben) zne, Ankara de tmle konumunda. kinci cmledeki Ankara ise, cmlenin banda zne koltuunda oturmaya devam ediyor. 21

Yani gmeceimiz cmledeki kelime tmle grevinde.

mkerrer

Ne olmu tmle grevinde olduysa? diyorsanz, doru noktadasnz. Bu sorunun cevab, bizi hedefe ulatrr: Bir kelime tmle konumunda olunca, 1) Cmlenin banda olamaz 2) nne baz edatlar gelebilir. Bu da demektir ki gmeceimiz cmledeki mkerrer kelime, tmle grevinde ise bir iki ek ilem daha yapmamz gerekecektir: 1) Gmeceimiz cmledeki mkerrer kelimeyi cmlenin bana alrz. 2) O mkerrer kelime herhangi bir edat almsa, bu edat da onunla beraber baa tarz. rneimize bakalm: I went to Ankara. (Ben Ankaraya gittim.) Ankara is at the center of Anatolia. (Ankara Anadolunun ortasndadr.) 22

Mkerrer isim, Ankara. Gmeceimiz cmlede tmle grevinde. Bu yzden cmlenin banda deil ve nnde de to edat var. Ankaray baa almamz gerekiyor. Hem de nndeki to edatyla birlikte.

to Ankara I went to Ankara

imdi cmlemizi bandan tutup gmebiliriz

to Ankara I went Ankara Anatolia. is at the center of

Ankara to Ankara I went is at the center of Anatolia. Ankara Ankaraya gittim Anadolunun ortasndadr. Ayn olan kelimelerden ikinci Ankara kelimesinin yerine bir bant zamiri koyalm. ki o anlam veren which zamirini koyuyoruz. 23

Ama burada dikkat etmemiz gereken bir deiiklik var: which zamirinin nne -a, -e anlamnda to edat geldiinde bu zamirin anlam, ki ona olmaktadr. Ankara to which I went is at the center of Anatolia. Ankara ki ona gittim Anadolunun ortasndadr. Cmlemizi yine gnmz Trkesinin daha yaygn kullanlan kalbna uyarlayalm:

Gittiim ortasndadr.

Ankara,

Anadolunun

Mkerrer kelimesi tmle konumunda olan bir cmle daha gmelim: We live in Ankara (Ankarada yayoruz.) Ankara has a terrestrial climate. (Ankara karasal bir iklime sahiptir.) Bu cmlelerde Ankara kelimesi mkerrerdir (tekrar edilmitir). Ancak bu kelime, gmlecek cmlede bata deildir. nk tmle 24

grevindedir. Ayrca -da, de anlamnda in edat da almtr. nce mkerrer kelimeyi (nndeki in edatyla birlikte) cmlenin bana getiriyoruz.

in Ankara We live in Ankara

imdi cmlemizi bandan tutup gmebiliriz. Mkerrer kelimelerin pepee gelmek zorunda olduunu unutmayn. Yani iki Ankara yan yana gelmeli.

in Ankara we live Ankara climate. has a terrestrial

Ankara in Ankara we live has a terrestrial climate. Ankara Ankarada yayoruz karasal bir iklime sahiptir. Ayn olan kelimelerden ikinci Ankara kelimesinin yerine bir bant zamiri koyalm. ki o 25

anlam veren - which zamirini - koyuyoruz. Ama burada dikkat etmemiz gereken bir deiiklik var: which zamirinin nne -da, -de anlamnda in edat geldiinde bu zamirin anlam, ki onda olmaktadr. Ankara in which we live has a terrestrial climate. Ankara ki onda yayoruz karasal bir iklime sahiptir. Cmlemizi yine gnmz Trkesinin daha yaygn kullanlan kalbna uyarlayalm:

inde yaadmz Ankara, karasal bir iklime sahiptir.

Bu iki rnekte de edat alan ve tmle konumunda olan mkerrer isimlerin bant zamiri dediimiz kelimelerle yer deitirmesini inceledik. Which zamirinin, nne bir edat geldiinde farkl anlamlar kazandn grdk. Tek banayken ki o anlam verdiimiz which zamirinin anlam, nne -da, -de anlamnda in edat geldiinde, ki onda olmaktayd. -a, -e anlamnda to edat geldiinde bu zamirin anlam, ki ona olmaktayd. 26

Hangi edatlarn ne anlam verdiini, zaten o edatlarn anlamlarn ki o ibaresine ekleyerek de bulmak mmkn. Ama baz bant zamirleri baz edatlarla birleince yeni bir kelimeye de dnebiliyorlar. Bu yzden edatlarla birleen bant zamirlerine topluca bir gz atmakta fayda var. which : ki o, ki onu to which : ki ona, ki onu in which / at which / on which : ki onda from which : ki ondan of which : ki onun for which : ki onun iin about which : ki onun hakknda by which : ki onun tarafndan Eer mkerrer isim, bir mekann ismiyse, yerine geen which zamirinin nne in, on, at edatlarndan biri geldiinde where kelimesine dnebilir. Bu durumda, in which / at which / on which = where diyebiliriz. Eer mkerrer isim, bir zaman diliminin ismiyse, yerine geen which zamirinin nne in, on, at edatlarndan biri geldiinde when kelimesine dnebilir. 27

Bu durumda in which / at which / on which = when diyebiliriz.

28

who : ki o (Who zamiri, whom: ki onu tmle grevi whose: ki onun yapan bir ismin of whom : ki onun yerine to whom : ki ona getiinde m from whom : ki ondan harfi alarak for whom : ki onun iin whom haline by whom : ki onun tarafndan gelebilir. Ancak about whom : ki onun hakknda Eer mkerrer isim, bir tamlayan9 isimse, ya nne of almtr yada sonuna bitiik olarak s harfi eklenmitir.

of Ali: Alinin arabas Alis: Alinin arabas

Car of Ali: Alinin Alis car: Alinin

Bu ikisinin de anlam -nn dr. Aralarndaki tek fark, ofun nde olmas, s harfinin ise kelimenin sonunda bitiik (ama st virglle ayrlm ekilde) yer almasdr. Bir de who zamiriyle kullanldklarnda of whom ve whose eklini alrlar. Yine de ortak bir anlam tamaya devam ederler: her ikisinin de anlam ki onun olur.
9

bulabilirsiniz.

whose: of whom: Tamlayanlarla ilgili ayrntl bilgiyi ikinci blmn sonunda ki onun
Whose genelde of whom ibaresinin yerine kullanlsa da bazen of which 29

of Ali: Alinin of whom: ki onun Alis: Alinin whose: ki onun

Yukarda geen iki rnekte tmle konumundaki mkerrer kelimeleri cmlenin bana tarken, nlerindeki edatlar da onlarla beraber nakletmitik. Bu yaptmz, kurallara en uygun ilemdi. Ancak, resmi olmayan yazma ve konumalarda bu edatlar genellikle yerlerinde braklmaktadr. Yani which , who ve that zamirlerinin nne herhangi bir edat tanmad iin, in which, to which, for whom gibi ibareler sz konusu olmamaktadr. Bu durumu, ele aldmz rnekler zerindeki ilemleri hatrlayarak grelim. 4 hamlelik ilemler yapmtk. lk hamlede mkerrer kelime olan Ankara ile beraber in edatn da cmlenin bana tamtk. Bylece en sonda elde ettiimiz birletirilmi cmlede, in which eklinde bir ibare olumutu.

in Ankara We live in Ankara

30

2
Ankara climate.

in Ankara We live has a terrestrial

has a karasal bir

3 Ankara 4 Ankara

in Ankara we live terrestrial climate. Ankara Ankarada yayoruz iklime sahiptir.

in which we live has a terrestrial climate. Ankara ki onda yayoruz karasal bir iklime sahiptir. Ama imdi 4 hamlelik ilem srecinin ilk hamlesinde mkerrer kelime olan Ankara ile beraber in edatn da cmlenin bana tamayacaz. Sadece mkerrer kelimeyi (Ankaray) cmlenin bana tayacaz. Bylece en sonda elde edeceimiz birletirilmi cmlede, in which eklinde bir ibare olumam olacak.

31

1 2

Ankara We live in Ankara

Ankara we live in Ankara climate. has a terrestrial

Ankara Ankara we live in has a terrestrial climate. Ankara Ankarada yayoruz karasal bir iklime sahiptir.

Ankara which we live in has a terrestrial climate. Ankara ki onda yayoruz karasal bir iklime sahiptir.

Drt hamlelik ilemleri iki defa yaptk. 32

kinci seferde yaptmz drt hamlelik ilem, ilkinden daha basitti. nk ikinci drt hamlelik ilemde edatlarla uramadk. Sadece gmdmz cmledeki mkerrer kelimeyi, cmlenin bana tadk ve yerine uygun bir zamir koyduk. Bu basit ilem tr, ngilizcenin gayrresmi ekillerde kullanld gnlk konuma ve yazma dilinde daha yaygndr. stelik bu ilem trnde, zamirleri tamamen atmak da mmkndr. Yani 5. bir hamle daha yaparak, elimizdeki cmleyi daha da ksaltabiliriz.

Ankara which we live in terrestrial climate.

has a

lk yaptmz 4 aamal ilem ekli, sadece which ve who zamirleriyle uygulanabilir. that zamiriyle uygulanamaz. That zamiri iin, ilk yaptmz ilem ekli deil de bu ikinci 4 hamlelik ilem ekli geerlidir. Yani nne edat gelmi isimlerin yerine bant zamiri olarak that getirildiinde, edatlar cmlenin bana 33

tanmamakta; in that, to that veya of that gibi ibareler oluturulmamaktadr. Zaten istendiinde that zamiri bile cmleden atlmaktadr. Son olarak which that ve who zamirleri arasndaki dier bir farka eilelim: Konunun bandan beri bir cmlenin bir baka cmle iine gmlmesi10 durumunda, o cmlenin bir paras olduunu grdk. Daha doru bir ifadeyle sylemek gerekirse, gmdmz cmle artk bamsz bir cmle olmaktan karak ana cmlenin11 bir esi (znenin yada tmlecin bir paras) haline gelmektedir.12 Fakat ayn zamanda kendi znesi, yklemi (ve varsa tmleci) ile bir cmle niteliinde kalmaya devam etmektedir. Bu gibi cmlelere alt cmle 13 yada cmlecik14 denilmektedir.
Gmmek kelimesini zellikle kullanyoruz. ngilizce dilbilgisi kitaplarnda bu gibi cmle yaplar iin Embedded (gmlm) kelimesi kullanlmaktadr. 11 ngilizcede main clause (ana cmle) yada independent clause (bamsz cmle) olarak adlandrlr. 12 Bu konuda ayrntl bilgi iin ltfen ilk iki blme baknz. 13 ngilizcede subordinate clause(alt cmle) yada dependent clause (baml cmle) olarak adlandrlr. 14 ngilizcede sentence (cmle) ve clause(cmlecik) eklinde iki ayr isimlendirme yaplmaktadr. Alt cmle konumundaki cmleler iin, daha ok clause kelimesi
10

34

Bu blmde, alt cmlelerin bir trn inceledik. Who, which gibi bant zamirleriyle ana cmleye balanan bu tr alt cmlelere Bantl Cmlecik (Relative Clause) yada Sfat Cmlecii (Adjective Clause) denmektedir. nk bu cmlecikler, cmle iindeki bir isme bantldrlar ve o ismin niteliklerini belirten bir sfat konumundadrlar. rneimizi hatrlayn: alkan bir ocuk olan Ali ... derken, Alinin niteliini belirtmi oluyoruz: alkan. Yani, Alinin sfat olan alkanlk durumunu, ana cmleye eklemi olduumuz bu alt cmleyle ifade ediyoruz. te bu tr alt cmlelere sfat cmlecii denmesinin nedeni budur. Fakat bu noktada asl nemli olan udur: Alinin niteliini belirten bu sfat cmleciinin ana cmle iin nemi nedir? Bu cmlecii ana cmleye koymasak ne olurdu? Yada bu cmlecii atsak ne olur?

kullanlmaktadr.

35

Eer bu cmlecii ana cmleden kardmzda, Alinin kim olduu anlalmaz hale gelecekse, onu atamayz. Yok eer bu cmlecik Alinin kimliini tespit etmemize yarayan bir sfat cmlecii deil de sadece onun hakknda bize ek bilgi veren bir sfat cmleciiyse, o zaman bu cmlecii ana cmleden atmamzda bir saknca bulunmamaktadr. Cmlede Ali ismi getiine gre, kimlik tespiti diye bir sorun yok. Yani, sfat cmleciini sadece ek bir bilgi vermek iin ana cmleye gmmz. Yada onun alkanln zaten bilen birisine tekrar hatrlatarak vurgulamak iin yapmz bunu. Snfmzda iki Ali bulunsayd ve biz de alkan Aliyi kasdettiimizi belirtmek iin alkan olan Ali benim arkadamdr deseydik, o zaman sfat cmleciini (alkan olan Ali) atamazdk. nk bu durumda hangi Aliden bahsettiimiz anlalamayabilirdi. Tembel Aliyle arkadalk yaptmz dnlerek ayplanabilir; yok yere erefimizi be paralk etmi olurduk(!). Karikatr: alkan renci tipinde Ali, harl harl dev yaparken; onun omuzuna elini atm vaziyette bilmi bilmi srtp gz krpan renci.

36

Tm bu rneklerle anlatmak istediimiz, bir sfat cmlesini dier bir cmleye gmerken farkl amalar tanabileceidir. Gmlen sfat cmlesi, ana cmledeki bir kelimeyle bantldr (Ali) ve o kelimenin niteliklerini belirtmektedir. (alkan) Eer o kelimeyi nitelerken sadece ek bilgi yada ek vurgu katyorsa, bu cmleye ek bilgi veren sfat cmlecii diyebiliriz. Bu gibi sfat cmleciklerinin cmleden atlmasnda herhangi bir saknca yoktur. Eer gmlen cmle, ana cmledeki bir kelimenin ayrdedici niteliini belirtiyor ve bylece onun belirsizliini kaldrp ieriini tespit ediyorsa, bu cmleye tespit amal sfat cmlecii diyebiliriz. Bu gibi sfat cmleciklerinin cmleden atlmas, anlam eksiklii douraca iin sakncaldr. Bu farkl amal kullanmlar birbirinden ayrdetmek iin baz yntemler uygulanabilir. Trkede byle bir ayrma gidildiini sylemek zordur. Ancak ngilizcede, ek bilgi veren sfat cmlecikleriyle tespit amal sfat cmlecikleri

37

arasnda ayrm yapmak iin ak bir kural bulunmaktadr.15 Bu cmlelerle kullanlan who, which ve that bant zamirleri arasndaki bir dier fark da bu noktada ortaya kmaktadr. Hatrlarsanz bu zamirler arasndaki birinci fark uydu:
Who zamiri sadece insan isimlerinin yerine kullanlr. Which zamiri sadece insan d varlklarn isimlerinin yerine kullanlr. That zamiri ise her tr ismin yerine kullanlr.

Bir baka ifadeyle, insan isimlerinin yerine who veya that; insan d varlklarn isimleri yerine ise which veya that konabilir. kinci fark da bununla balantl: nsan d varlklarn isimleri yerine -Ek bilgi veren sfat cmleciklerinde, sadece which kullanlr. -Tespit amal sfat cmleciklerinde ise, sadece that kullanlr.
ngilizcede bu ayrm, Identifying Relative Clauses ve NonIdentifying Relative Clauses isimlendirmesiyle yaplmaktadr.
15

38

nsan isimlerinin yerine hem who hem de that kullanlabilir ama -Ek bilgi veren sfat cmlecikleri iki virgl arasnda kullanlr. Bu cmlelerde who zamiri yerine gre whom olabilir. -Tespit amal sfat cmlecikleri ise virglsz kullanlr. Who zamirinin bu gibi cmlelerde whoma dntrlmesi pek adet deildir. Zaten ek bilgi veren sfat cmlecikleri szl iletiimden ok, yazl iletiimde tercih edilen bir trdr. Bu konuda ngilizceyle Trkenin benzetiini syleyebiliriz. Szl iletiimde tarzmz farkldr. Bu arkadamza ki hepimiz onu ok severiz- teekkr ediyoruz! veya ok sevdiimiz bu arkadamza teekkr ediyoruz! eklinde tek para uzun cmleler kullanmayz. Onun yerine, Bu arkadamz hepimiz ok severiz. Ona teekkr ediyoruz! gibi ksa ve ayr cmlerle konumay tercih etmekteyiz. 39

Ayn tercihi ngilizler de yapmaktadr. O halde asl nemli olan, tespit amal sfat cmleciklerini iyi kavramak ve kullanmak olmaldr. nk daha nce de belirttiimiz gibi, bu cmlelerin ana cmleden atlmalar durumunda, bir belirsizlik ortaya kmakta ve cmlede which, who gibi bant zamirlerinden nce gelen kelimede neyin kastedildii tam olarak anlalmamaktadr. Nihayet, bu konunun da sonuna gelmi bulunuyoruz. ie gemi cmlelerin karmak yapsn olabildiince basit bir dille anlatmaya altk. Bu arada, sfat cmlecikleri dnda baka alt cmle trleri de bulunduunu ve bir sonraki blmde alt cmlelerin dier trlerine de deineceimizi hatrlatalm. imdi altn kural zaman! 9. Altn Kural Bazen bir ka cmleyi bir cmle haline getirmek gerekebilir. Bu durumda bir cmleyi bir baka cmlenin iine gmerek o cmlenin bir paras haline getirebiliriz. Her iki cmlede de yer alan ortak bir kelime varsa, yerletirme ilemi srasnda bu kelimelerin pepee gelmesi temin edilmelidir. Pepee 40

gelen kelimelerden ikincisi, who, which, that gibi bant zamirleriyle deitirildiinde, gmlen cmle dier cmlenin alt cmlesi haline gelir. Baz alt cmleler ana cmledeki bir belirsizlii ortadan kaldran bir tespit ifade ederler. Bu cmlelere tespit amal sfat cmlecikleri diyebiliriz. Asl nemli olan, tespit amal sfat cmleciklerini iyi kavramak ve kullanmak olmaldr.

41

42

14.Blm

43

44

u that ki
u that ki Kimsede yok ondaki yetki Bu iir bozuntusunu aklnzdan karmayn! nk neredeyse tm konunun zeti bu. Bu iirin srrn, konuyu kavradka daha iyi anlayacaksnz. ngilizcede that kelimesinin kullanm, nemli bir yer tutar. Yaygn olarak kullanlan bu kelimenin temel zellii, i ie gemi uzun cmle yaplarn birbirine balamada kullanlmasdr. Bu yzden de pek ok rencinin gznde that cmleleri dert cmleleridir. Peki bu derde derman yok mu? Var! ncelikle, bu kitabn ilk blmlerinde yer alan Trkeyle ilgili bilgileri hatrlamanz ve i ie gemi cmle yaplarn tekrar gzden geirmenizi tavsiye deriz. 45

Ardndan bu sayfann bandaki u msralar ezberleyiniz:

u that ki Kimsede yok ondaki yetki

Bu sama iirin srrn aklayalm: That kelimesinin getii yerlere u veya ki kelimelerini yerletirmeniz durumunda, sorununuz byk lde zlecektir. rneklerle birlikte daha ayrntl inceleyerek bu konuyu pekitirelim isterseniz. That kelimesi, bazen u anlamnda iaret zamiri yada iaret sfat olarak kullanlmaktadr.16

Dont do that! (Yapma unu!) That man can be dangerous. (u adam tehlikeli olabilir.)
Trkede nadiren o anlamna da tekabl eder. After that .... (Ondan sonra .... ) Bazen bu anlamnda da kullanlabilir. That is a big problem! (Bu byk bir sorun!)
16

46

That bike is faster than this car. (u bisiklet bu arabadan daha hzldr.)
Taht bir ana cmlenin iine gmlm olan alt cmlenin ilk kelimesi olduunda ki anlam kazanmaktadr: Birka rnek yapalm:

I believe that I can fly. (Ben inanyorum ki ben uabilirim.)

.Cmle iindeki alt cmle.

Ana cmle

You think that I am crazy. (Sen dnyorsun ki ben lgnm.)

.Cmle iindeki alt cmle.

47

Ana cmle

It is obvious that you cant fly. (u aktr ki sen uamazsn.)

. Cmle iindeki alt cmle .

Ana cmle

It is a fact that you are crazy. (u bir gerektir ki sen lgnsn.)

.Cmle iindeki alt cmle.

Ana cmle Grld gibi, that kelimesinin yerine ki karln koyarak cmleyi tercme ettiimizde, herhangi bir sorun kalmamaktadr. That kelimesini bir nceki blmde who ve which kelimeleriyle birlikte zamir olarak grmtk. O blmde de bu kelimeyi ki ve ki o eklinde tercme etmitik. Fakat hemen ardndan unu da 48

belirtmitik ki gnmz Trkesinde kili cmlelerden daha fazla kullanlan bir kalp bulunmaktadr. ie gemi cmlelerde bazen ki kelimesini de kullanmakla birlikte, daha ok yle demeyi tercih ediyoruz:

Ben inanyorum ki ben uabilirim => Ben uabileceime inanyorum. Sen dnyorsun ki ben lgnm. => Sen benim lgn olduumu dnyorsun. u aktr ki sen uamazsn. => Senin uamayacan aktr.

u bir gerektir ki sen lgnsn. => Senin lgn olduun gerektir.

Dikkat ederseniz, yeni cmlelerde ki kelimesinin boluunu baz eklerle doldurduk. Bu ekler, -can, -ceim, -dn, -duun gibi eklerdir ve kiden sonraki cmlenin fiiline eklenmektedir. Bu ekler, cmledeki konumlarna gre ( -ca, -ceklerini, -duu, -diklerini, eklinde ) deiiklik 49

gstermekte ve hangi fiile ekleniyorlarsa onun ses durumuna gre incelip kalnlamaktadrlar. Konunun banda bir iir bozuntusu vermi ve bu msralarn srrn, konuyu kavradka daha iyi anlayacaksnz demitik.

u that ki Kimsede yok ondaki yetki

Herhalde ilk msrann srrn anlam durumdasnz. That kelimesinin iki anlam bu msrada: u ve ki. imdi sra geldi ikinci msrann srrna: imdi efendim olay bildiiniz gibi deil! Bu that kelimesi, bana buyruk bir kelime. Ondaki yetki kimsede yok. stedii zaman ie gelir, istedii zaman gezmeye kar. Aa gibi bir ey! ... Ve bu aann keyfinin khyas yok. Bir bakarsnz ki that, cmledeki grevini brakp gitmi. Bildiiniz gibi onun grevi, alt cmlenin banda bulunup, onunla ana cmle arasndaki balanty salamaktr. Ama grevi brakp gitme yetkisi olduundan, ounlukla yerinde bulamazsnz. Cmleyi be defa okursunuz ama anlamazsnz. Cmleler, 50

kelimeler, birbirine karr... (Hatrlarsanz bundan nceki konuda that kelimesinin who ve which zamirleriyle birlikte bant zamiri olarak grev yapt cmleleri incelemitik. That, o cmlelerdeki balant grevini de sk sk terk etmekteydi.) Thate muhta olmadan cmledeki balanty zebilme yetenei kazanmadka bu sknty ekersiniz. Byle bir yetenek kazanmak iin de bol bol rnek zmeli ve metin okumalsnz. Okuyun, yazn ve zn ki onu cmlede grememeye aln. Ne yapalm aa ite... Kimsede yok ondaki yetki...

51

YETK ETK KAYBEDNCE

Kimsede yok ondaki yetki dedik ama, bu yetkinin etki kaybettii yerler de yok deil. Yani that kelimesinin cmlede alt cmlenin banda- mutlaka bulunmas gereken durumlar var. Getiimiz sayfalarda that kelimesinin ki anlamnda kullanlna ilikin rnekler vermitik. Dikkat ettiyseniz, bu drt rnek cmleden ilk ikisi ile son ikisi farklyd. lk iki cmlede, that cmlesi (yani that ile balayan alt cmle), tmle konumundayd.

I believe that I can fly. (Ben inanyorum ki ben uabilirim.)

ZNE YKLEM .Cmle iindeki alt cmle. ZNE YKLEM DZ TMLE (NESNE)

Ana cmle

You crazy.
52

think

that I am

(Sen dnyorsun ki ben lgnm.)

ZNE YKLEM .Cmle iindeki alt cmle. ZNE YKLEM DZ TMLE (NESNE)

Ana cmle Dier iki cmlede ise, that cmleleri zne konumundadr.

It is obvious that you cant fly. (u aktr ki sen uamazsn.)

ZNE YKLEM . Cmle iindeki alt cmle . ZNE YKLEM ZNE

Ana cmle

It is a fact that you are crazy. (u bir gerektir ki sen lgnsn.)

ZNE YKLEM

53

.Cmle iindeki alt cmle. ZNE YKLEM ZNE

Ana cmle rnek cmlelerde iki zne var. Bu durum sizi artmasn. Trkede de byle cmleler vardr. Mesel u, sada duran, yar kazanacak cmlesinde hem u hem de sada duran kelimesi znedir. Ana cmlenin znesi olan that cmleleri de buna benzer. It kelimesi bildiiniz gibi, bir zamirdir. (It zamirinin asl karl o olmakla birlikte bazen Trkedeki u kelimesine de karlk olabilir. incelediimiz rneklerde bu durum geerlidir.) Bu kelimenin zamir olmas, bir ismin yerine kullanlmas demektir. That ile balayan alt cmleler de bir ismin yerini doldurmaktadrlar. Ana cmlenin iinde yer aldklarnda, bir ismin yerine gemektedirler.17 Mesela rnek cmlelerde that you are crazy ifadesi, bir durumdur: benim lgn olma
17

Bu kitabn ilk blmlerinde i ie gemi cmle yaplarn incelerken, isim yerine geen alt cmlelere deinmitik.

54

durumum. Cmle iinde bu durumun ad olan lgnlk yerine, durumu aklayan bir cmle kullanlmtr.

It is a fact that you are crazy. (u bir gerektir ki sen lgnsn.) lgnln gerektir.
Yani that ile balayan alt cmle, benim durumumun ismi yerine kullanlmtr. Bu yzden ngilizcede that kelimesiyle balayan alt cmleler, Noun Clauses (sim Cmlecikleri) olarak adlandrlrlar. rnek cmlelerin bandaki it zamiri de that ile balayan alt cmlenin yerine geebilecek bir kelimedir. That cmlesiyle it, ayn anlamdadr. Fakat onun anlamn aklayan bilgiler that cmlesinde gelmektedir. Yani aralarnda sk bir balant vardr. Bu yzden that ile balayan alt cmle, ana cmlede zne grevinde olduu zaman that kelimesi de cmelde yer almak zorundadr. 55

bir

That cmlesiyle it, ayn anlamdadr dedik. O halde it zamiri yerine bu cmleyi koyabiliriz.

It is a fact

that you are crazy

That you are crazy is a fact. Senin lgn olduun bir gerektir.

It is obvious fly.

that you cant

That you cant fly is obvious. Senin uamayacan aktr.

That cmleciklerinin zne konumunda olduu bu tarz cmlelerde taht in karl olarak ki yerine -can, -ceim, -dn, 56

duun gibi ekleri kullanmaya mecburuz. nmzdeki blmde Reported Speech konusunda da that kelimesini ki olarak deil de -can, -ceim, -dn, duun anlamnda kullanacaz . Bu ekleri that ile balayan alt cmlenin fiiline eklediimize dikkat ediniz.

57

SENN ADIN NE M ACABA?

Balktaki bu cmleyi, Trkeyi yeni renen birisi kullanmt. ngilizceyi sonradan renenler de sklkla byle bir hataya dyorlar. Buradaki hata nereden kaynaklanmaktadr? ki soru vurgusunun pepee gelmesinden. Ne kelimesi zaten cmleye soru anlam katarken, ayrca mi kelimesiyle de cmleye soru anlam katlm. Trkede neresi, ne, kim gibi soru zamirleri ile yaplm bir soru cmlesinde, mi eki kullanlmaz.

Senin adn ne? denir. Senin adn ne mi? denmez. Oras neresi? denir. Oras neresi mi? denmez. Kim benimle gelecek? denir. Kim benimle gelecek mi? denmez.
ngilizcede ise bunun tam tersi geerlidir. 58

Senin adn ne mi? denir. Senin adn ne? denmez. Oras neresi mi? denir. Oras neresi ? denmez. Kim benimle gelecek mi? denir. Kim benimle gelecek? denmez.
Bu arada unu hatrlatalm: ngilizcede mi eki yoktur, mi etkisi vardr. Daha ak sylemek gerekirse, Trkede bir cmleyi soru cmlesi yapmak iin mi szcn kullanrz. ngilizcede ise byle bir ek kullanlmaz. Ama bu ekin oluturduu etkiyi, yardmc fiiller yapar. Yardmc fiili cmlenin bana getirdiinizde, o cmle soru cmlesine dnr. (Hatrlarsanz, Bu pln Horozu balkl blmde bu konuyu ilemitik.) O halde nemli olan, mi kelimesinin olup olmamas deil cmlenin soru cmlesi kalbnda olmasdr. Soru cmlesi kalbndaki bir cmleye what, where gibi soru zamirlerini ekleyebilirsiniz. Daha dorusu, eklemek zorundasnz. Bu kelimelerle soru soracaksanz, cmlenizin soru 59

cmlesi kalbnda olmas gerekir. Trkedeki gibi dnp normal cmle kalbna what, where ekleyerek konuamazsnz. nk ngilizcede senin adn ne? denmez, senin adn ne mi? denir. Benim adm ne? denmez, benim adm ne mi? denir.

What What What What

is your name? denir. your name is? denmez. is my name? denir. my name is? denmez.

Normal cmle kalb your name is, my name is eklindedir. Yardmc fiil (is) bata deildir. Soru cmlesi kalb ise, is your name?, is my name? eklindedir. Yardmc fiil (is) batadr. Normal cmle kalbna what kelimesini ekleyerek soru cmlesi kurarsanz yanl olur:

What your name is?

Peki alt cmleler konusunu ilerken, soru cmlelerine nereden takldk? diye bir soru cmlesi varsa kafanzda, haklsnz! Cevap: nk soru cmleleri de alt cmle olarak bir baka cmlenin iinde yer alabilir. Asl nemli olan da u: Soru cmleleri bir alt cmle 60

olarak baka bir cmlenin iinde kullanldklarnda, ngilizcedeki durum Trkedeki duruma dnmektedir. Yani bu sefer ngilizlere gre tam tersi olmakta, bize gre ise tam dorusu yaplmaktadr.

I dont know what is your name. denmez. I dont know what your name is. denir. ( Bilmiyorum senin adn ne mi. denmez. Bilmiyorum senin adn ne. denir. )

61

Aslnda sz fala uzatmaya gerek yok. Soru cmleleri de alt cmle olarak kullanldklarnda normal cmleler gibi kullanlmaktadr. Sadece that yerine what(kim), where (nerede) gibi kelimeler gelmektedir. ngilizce soru zamirleri Trkedeki soru zamirleriyle hemen hemen ayndr. Konuyu balamadan nce bir hususa daha deinmek gerek: Soru cmleleri alt cmle olarak kullanldklarnda thatin yerine geebilen iki kelime daha vardr ki onlardan da haberdar olmalsnz. Bu kelimeler unlardr: whether (acaba) ve if (eer). That yerine kullanldklarnda her ikisi de mi acaba? anlam tarlar. What(kim), where (nerede) gibi soru kelimelerinin olmad soru cmlelerinde grev yaparlar. imdi, bir alt cmlede that gibi grev yapan balant kelimelerini topluca grelim.

I dont know that your name is Ahmet. Bilmiyorum ki senin adn -tir Ahmet
(Bilmiyorum ki senin adn Ahmettir. Senin adnn Ahmet olduunu bilmiyorum.)

I dont know whether your name is Ahmet.

62

Bilmiyorum mi acaba senin adn -tir Ahmet

(Bilmiyorum senin adn Ahmet mi acaba. Senin adnn Ahmet olup olmadn bilmiyorum.)

I dont know if your name is Ahmet. Bilmiyorum mi acaba senin adn -tir Ahmet
(Bilmiyorum senin adn Ahmet mi acaba. Senin adnn Ahmet olup olmadn bilmiyorum.)

I dont know what your name is. Bilmiyorum ne senin adndr.

(Bilmiyorum senin adn nedir. Senin adnn ne olduunu bilmiyorum)

I dont know who your father is. Bilmiyorum kim senin babandr.
(Bilmiyorum senin baban kimdir. / Senin babann kim olduunu bilmiyorum)

I dont know where you live. Bilmiyorum nerede sen yaarsn.

(Bilmiyorum sen nerede yaarsn. / Senin nerede yaadn bilmiyorum)

I dont know why you came. Bilmiyorum neden sen geldin.

63

(Bilmiyorum sen neden geldin. / Senin neden geldiini bilmiyorum)

I dont know how your health is. Bilmiyorum nasl senin saln -dr
(Bilmiyorum senin saln nasldr. / Senin salnn nasl olduunu bilmiyorum)

I dont know which man your father is. Bilmiyorum hangi adam senin babandr.
(Bilmiyorum senin baban hangi adamdr. / Senin babann hangi adam olduunu bilmiyorum)

I dont know whose friend you are. Bilmiyorum kimin arkada sen -sn.
(Bilmiyorum sen kimin arkadasn. / Senin kimin arkada olduunu bilmiyorum)

64

DAHA BTMED
That cmlelerinin dert cmleleri olduunu sylemitik. imdiye kadar verdiimiz bilgilerle bu derdin stesinden gelebileceinize inann. Aslnda that cmleleriyle ilgili syleyeceklerimiz bitti. Ama that cmleleriyle ilgisi olmayan ki anlamnda baka that kullanmlarna da deinmemiz gerekiyor. nk bu thatleri, that cmleleriyle kartrmamanz gerekiyor.

1- ... so that ... ( ... yle ki ... ) ... so ... that ... (yle .... ki ...) Aslnda ok yeni bir eyler de sylemeyeceiz. Gznz korkmasn! Konunun banda sylediimiz gibi, baz kk istisnalarn dnda, that kelimesi ya u yada ki olarak kullanlr. That, bu gibi cmlelerde de istedii zaman ekip gitme yetkisini kullanyor. Ona gre! Bu rneklerde de that kelimesini so (yle) kelimesiyle birlikte ki anlamnda kullanlrken 65

greceksiniz. (Bazen ayn kelimesiyle de kullanlabilir.)

anlamdaki

such

That kelimesinin so ile kullanm iki trldr. -Cmle ortasnda birbirine bitiik olarak: ... so that ... -Cmle ortasnda birbirinden ayr olarak: ... so ... that ... nce bitiik kullanma bakalm. ... so that ... iki cmle arasnda sebep sonu ilikisi kurmak iin kullanlabilir.

She was very tired so that she fell asleep on the train. ok yorgundu yle ki trende uyuyakald.
... so that ... bazen iki cmle arasnda ama ilikisi kurmak iin kullanlr. Ama ilikisi bildiren so that, Trkeye yle ki deil de ki olarak tercme edilmelidir.

We work hard so that we can pass the exam. ok alyoruz ki snav geebilelim.
66

imdi de ayr kullanma bakalm. ... so ... that ... veya ... such ... that ... de iki cmle arasnda sebep sonu ilikisi kurmak iin kullanlr.

I was so hungry that I ate all the cake. yle atm ki btn keki yedim. He found so much money that he can buy a ferrari. yle ok para buldu ki bir ferrari alabilir. It was such a hot day that we didnt go out. O kadar scak bir gnd ki kmadk. dar

2- That of ...... ( ......nki ) Trkede ki kelimesinin ilgi zamiri olarak kullanldn biliyoruz. Benim babam seninkini dver cmlesinde ki ilgi zamiri olarak baba kelimesinin yerine kullanlyor. (Seninki: senin baban) ngilizcede de that kelimesi isim tamlamalarnda benzer ekilde isimlerin yerine kullanlyor. 67

His head was bigger than that of a horse. Kafas, bir atnkinden daha bykt.

that of a horse

bir at-n-ki

Pages of my notebook are whiter than that of yours. Benim defterimin sayfalar seninkininkilerden beyaz.

that of yours ki

seninki -nin-

68

Bu blmde that kelimesiyle balayan alt

cmleleri inceledik. ngilizce dilbilgisi kitaplarnda bu cmlelere That Clauses (That Cmleleri) denilmektedir. Soru cmlelerinin alt cmle olarak kullanld durumlar ele aldk. Bu cmlelerde what, which gibi soru kelimeleri veya whether , if gibi balant kelimelerinin thate benzer ekilde kullanldn grdk. imdi bu blm noktalyor ve ...Altn kuralmz veriyoruz. 10. Altn Kural: ngilizcede ok eitli yerlerde ve sk sk kullanlan that kelimesi, ounlukla Trkedeki u yada ki kelimelerine tekabl etmektedir. En sk kullanm ekli de ki anlamyla, bir alt cmlecii ana cmleye balad durumlardr. Bu durumlarda bazen can, -ceim, -dn, -duun gibi eklerin anlamn da kazanabilir. That bazen cmledeki yerini terk etmi olabilir. Bu gibi durumlara alkn olmak gerekmektedir.

69

When the wings of two seagulls touched one asked Did the sky get smaller? No said the other Our love got bigger
Ilyas Halil

70

71

15.Blm

72

73

Haberler
Haberleri dinliyorsunuz. ok uzaklardan bireyler aktaryorlar. Falann yle dediini, filann u cevab verdiini sylyorlar. Kimin nereye gideceini, kimin nereden kacan tek tek sayyorlar size. Bol bol -dn, -diini, -acan, eceini duyuyorsunuz. Size aktaryorlar, rivayet ediyorlar. Siz orada olsaydnz ve dinleseydiniz nasl olurdu peki? imdi gzlerinizi kapatn! Bir gazetenin Washington temsilcisisiniz. Beyaz Sarayda basn toplantsndasnz. ABD Bakan Bush, basn mensuplarnn sorularn yantlyor. Bir basn mensubu: Sayn bakan! Irakta sava baladndan bu yana, binlerce Irakl ocuk hayatn kaybetti. Savatan nce de Iraka uygulanan ambargo nedeniyle yetersiz beslenme ve ila 74

skntsndan kaynaklanan ocuk lmleri yaanmt. Birleik Devletlerin Iraktaki ocuk lmlerini nemsemedii yada zellikle ocuklar ldrmek istedii eklindeki sulamalara kar cevabnz nedir? Bush: Irakta ocuklar ldrmyoruz, sadece direniilerle savarken baz istenmeyen kazalar yaanyor. Bu da kanlmazdr. Bize yneltilen sulamalar, medeniyet dmanlar tarafndan planlanmaktadr. Irak halknn bat medeniyetiyle tanmasn istemeyenlerce retilen bu yalanlara kimse inanmaz. Bir basn mensubu: Sayn bakan Ebu Gureyb Hapisanesinde ekilen ikence fotoraflar basna yansd. kenceci askerler, kendilerine verilen emirleri yerine getirmekten baka birey yapmadklarn sylyorlar. Sizce bu ifadeler neden dikkate alnmyor? Bush: Baka soru soracak var m? Bir baka basn mensubu: Guantonamo Adasndaki sava esirlerine neden yarglanma hakk verilmiyor sayn bakan? Bu konuda dnya kamuoyunda ciddi tepkiler var. Bush: Bu gibi maksatl sorularla ne yapmak istiyorsunuz? Teekkr ederim! Bush salonu terk ediyor. Beyaz Saraydan ayrlyorsunuz! 75

Beyaz Sarayn nnde asker aileleri basn aklamas yapyor: Sayn Bush buraya gelip bizimle grmeli dediklerini duyuyorsunuz. Elinde megafonla konuan yal bir adam: Ben olumu Iraktaki savata kaybettim. O zamanlar sayn bakan, hereyin yolunda olduunu sylyordu. Sayn bakan yine hereyin yolunda olduunu sylyor ama ben inanmyorum. Dier olumu da kaybetmek istemiyorum. Dnk atmalarda 10 askerin daha hayatn kaybettii syleniyor. Ancak bu konuda yetkililerden herhangi bir aklama yaplmad. Gerekten 10 asker ld m? Resmi aklama bekliyoruz. Elinizdeki kada notlar aldnz. imdi bunlar haberletirip yollamalsnz. Haberletirmek ne demek? Haber diliyle yazmak nasl olur? te byle: gazetenize

Dn Beyaz Sarayda bir basn toplants yapan ABD Bakan Bush, gazetecilerin Irak konusundaki sorularn cevaplandrd. ... Irakta sava baladndan bu yana, binlerce Irakl ocuun hayatn kaybettiini hatrlatan bir basn mensubu, savatan nce de Iraka uygulanan ambargo nedeniyle yetersiz beslenme ve ila 76

skntsndan kaynaklanan ocuk lmleri yaanm olduuna deinerek; Birleik Devletlerin Iraktaki ocuk lmlerini nemsemedii yada zellikle ocuklar ldrmek istedii eklindeki sulamalara kar Amerikan ynetimini cevabnn ne olduunu sordu. Bush yant olarak, Irakta ocuklar ldrmediklerini, sadece direniilerle savarken baz istenmeyen kazalar yaandn, bunun da kanlmaz olduunu syledi. Bakan Bush, kendilerine yneltilen sulamalarn medeniyet dmanlar tarafndan planlandn ve Irak halknn bat medeniyetiyle tanmasn istemeyenlerce retilmi bu yalanlara kimsenin inanmayacan savundu. Bush, Ebu Gureyb Hapisanesinde ekilen ikence fotoraflaryla ilgili bir soruyu cevapsz brakrken; Guantonamo Adasndaki sava esirlerine neden yarglanma hakk verilmediini soran bir gazeteciyi ise, bu gibi maksatl sorularla ne yapmak istediini sorarak azarlad. te yandan savata len Amerikan askerlerinin aileleri nceki gn yaanan atmalarda 10 askerin ldp lmedii konusunda resmi aklama beklediklerini ilan ettiler. Beyaz Sarayn nnde toplanan asker aileleri, Bushun oraya gelip kendileriyle grmesi gerektiini savundular. Daha nce bir olunu savata kaybeden bir asker babas, hereyin yolunda olduunu iddia eden Bakan Busha 77

inanmadn belirterek, dier olunu da kaybetmek istemediini ifade etti. ... Dinlediiniz cmleleri haberletirirken, baz deiiklikler yaptnz. Kimi deiiklikler, haberin okunaca zamanla ilgili bir zorunluluktan kaynakland: Dn Beyaz Sarayda ... diye baladnz. Bugnk olay dn diye yazdnz. nk siz bu haberi bugn bir basn toplants yapld diye yazarsanz, yarn gazetede okuyanlar arabilirler. Onlar ellerine gazeteyi aldklarnda bu olay dnk olay haline gelecei iin byle demek zorundaydnz. Haberin sonunda da zamanla ilgili zorunlu bir deiiklik yaptnz. Asker aileleri dnk atmalar dan bahsederken, siz nceki gn yaanan atmalar dediniz. nk yarn gazetede haberi okuyanlar, dnk kelimesinden bugn anlayabilirler. Kimi deiiklikler, haberin okunaca mekanla ilgili bir zorunluluktan kaynakland: Beyaz Sarayn nnde asker aileleri basn aklamas yapyor: Sayn Bush buraya gelip bizimle grmeli diyorlar. Siz bu haberi Trkiyede okuyanlara aktarrken, buraya kelimesini deitirmek zorundasnz. Bu yzden Bushun oraya gelip kendileriyle grmesi gerektiini savundular dediniz. 78

Kimi yerlerde, kk cmleleri birletirerek ksaltmanz gerektii iin deiiklik yaptnz: ... hayatn kaybettii syleniyor ... bu konuda aklama yaplmad ... resmi aklama bekliyoruz eklindeki cmleleri, ... ldp lmedii konusunda resmi aklama beklediklerini ilan ettiler diyerek birletirdiniz. Aslnda en ok deiiklik, olay nc kiilere (yani orada olmayanlara) anlattnz iin yaand. ki kii konuuyordu. Bir dierine sordu: sulamalara kar cevabnz nedir? Bu sorunun muhatab, Amerikan ynetimini temsil eden birisiydi. Yani soru soran kii, siz derken ABD bakannn temsil ettii Amerikan ynetimini kastediyordu. Bu yzden, cmleyi bakalarna yle aktardnz: sulamalara kar Amerikan ynetimini cevabnn ne olduunu sordu Bir asker babas olumu Iraktaki savata kaybettim ... dier olumu da kaybetmek istemiyorum demiti. 79

Siz daha nce bir olunu savata kaybeden bir asker babas, ... dier olunu da kaybetmek istemediini ifade etti dediniz. Cmleyi aktarrken kendi olunuzdan bahseder gibi konuamazdnz. olumu kelimesini, olunu haline getirdiniz. Bush gazeteciye onu azarlayan bir tarzda sordu: Bu gibi maksatl sorularla ne yapmak istiyorsunuz? Siz bu olaya ahit oldunuz. Bushun yzndeki ve sesindeki azarlamay hissettiniz. Bu soruyu orada olmayan ve dolaysyla da Bushun yzndeki ve sesindeki azarlamay hissetmeyen kiilere yle aktardnz: ... bu gibi maksatl sorularla ne yapmak istediini sorarak azarlad. Asker aileleri Bush bizimle grmeli dediler. Siz Bushun kendileriyle grmesi gerektiini savundular dediniz. Bushun bizimle grmesi gerektiini savundular diyemezdiniz. Asker aileleri, Bushun Trkiyeyle grmesini istemiler gibi anlalrd. Dier deiikliklere de topluca bakalm: lmleri yaanmt=> lmleri yaanm olduuna bu da kanlmazdr => bunun da kanlmaz olduunu syledi 80

ocuklar ldrmyoruz => ocuklar ldrmediklerini tarafndan planlanmaktadr => tarafndan planlandn istenmeyen kazalar yaanyor => istenmeyen kazalar yaandn neden yarglanma hakk verilmiyor => yarglanma hakk verilmediini retilen bu yalanlara kimse inanmaz => retilmi bu yalanlara kimsenin inanmayacan Fiillerin sonlarndaki eklere dikkat edin ltfen. imdiki zamanla sylenen fiilleri, gemi zamana dntrdnz. Geni zamanla sylenen baz fiilleri de gemi zamana dntrdnz. Geni zamanla sylenen baz fiilleri ise, gelecek zamana dntrdnz. -dr, idi yada -m idi ile biten fiilleri, ... olduu, -m olduu eklinde deitirdiniz. Dikkat ettiyseniz, deiiklikler genellikle zaman kalbnn bir nceki kalba dnmesi (yani imdinin gemi zamana, gemi zamann daha da gemi zamana dnmesi) eklinde oldu. nk aktarma srasnda belirli bir sre gemekte ve sylenen szler gemite kalmaktadr. Bu szler aktarlrken de .... 81

dedi, ....syledi gibi gemi zaman kalbyla kurulan aktarma fiilleri kullanlmaktadr. Daha basite sylemek gerekirse, (1) nce bir sz sylenmektedir. (Bush bir ey sylyor.)

(2) O szn ardndan ksa veya uzun bir sre getikten sonra bu sz bakasna aktarlmaktadr. (Bushun sz bitiyor. Bir iki saniye yada bir iki saat sonra gazeteci o sz aktarmak iin, ... dedi eklinde not alyor.) (3) Bazen o sz aktarmak iin kurulan cmlenin de stnden de belirli bir sre gemektedir. (Gazetecinin kurduu aktarma cmleleri haber merkezine ulaana kadar belirli bir sre geiyor.) (4) Aktarlan sz, nihayet okuyucuya yada dinleyiciye ulamaktadr. (Dnk olay bugnk gazetede yaynlanyor. stnden bir gn gemi oluyor.) 82

Hangi zaman kalbyla konuursanz konuun, szleriniz ister istemez mzide kalmaktadr. Siz uzak bir gelecekten bahseden cmleler kurmu olsanz bile, aktaran kii, ....dedi eklinde aktarma yapmaktadr. Aktarma sresince de zaman gemektedir. ngilizcede de bir konumay bakalarna aktarrken bu durum geerlidir. Sylenen szler gemite kalmaktadr. Bu szler aktarlrken de said (dedi), told (syledi) gibi gemi zaman kalbyla kurulan aktarma fiilleri kullanlmaktadr. Bu yzden, aktarlan kelimeler de deimektedir. Mesel u rnee bakalm:

I love Turkey. (Ben Trkiyeyi seviyorum.) He said that he loved Turkey. (O, Trkiyeyi sevdiini syledi.)
I love Turkey szn aktarrken love fiilini gemi zamana dntryoruz ve loved eklinde aktaryoruz. 83

Aktarlan cmledeki fiillerle ilgili bu dnm kural, iki durumda geerli olmamaktadr: - Gnlk (resm olmayan) konuma dilinde annda aktarma yaplrsa. - Szleri aktarmak iin He said(dedi), He told(syledi) gibi gemi zamanl fiiller deil de, He says(diyor), He tells(sylyor) yada He will say(diyecek), He will tell(syleyecek)

84

Aadaki hangi zaman greceksiniz:

cmlelerde, cmleler aktarlrken kalbnn hangisine dntn

I learn English He said that he learned English. I am learning English He said that he was learning English. I have learned English He said that he had learned English. I learned English He said that he had learned English. I will learn English learn English. I am going to learn English going to learn English I have to learn English learn English. I must learn English learn English. I can learn English learn English. I may learn English learn English. He said that he would He said that he was He said that he had to He said that he had to He said that he could He said that he might

85

Aadaki tabloda, cmleler aktarlrken hangi kelimenin hangisine dntn greceksiniz: This => That That day These => Those That night before Here => There night before Today => Tonight => Yesterday => The day Last night => The

86

DED M SYLED M ?
Bir sz aktarrken sadece demek yada sylemek fiillerini mi kullanrz? Tabi ki hayr! Savundu, iddia etti, nerdi, hatrlatt, aklad, altn izdi, vurgulad, sordu gibi pek ok fiil bu amala kullanlmaktadr. Bu gibi fiiller, aktarlan szn syleni eklini, amacn veya ieriini de belirtmektedirler. Ancak aktarma cmlelerinde en ok kullanlan demek ve sylemek fiilleridir. ngilizcede de bunun byle olduunu syleyebiliriz. Aktarma cmlelerinde en yaygn biimde kullanlan fiiller, said(dedi) ve told(syledi) fiilleridir. Birbirine ok yakn anlamlarda olan bu fiiller Trkede de ngilizcede de birbirlerinin yerine geebilmekte ve birbirlerinin anlamn kazanabilmektedirler. Bununla birlikte bu fiillerin hangisinin nerede kullanlacana ilikin baz kurallar bulunduunu syleyebiliriz. nce Trkeden rnek verelim: Naslsn syledi demeyiz, 87

Naslsn dedi deriz. ok yoruldum syledi demeyiz, ok yoruldum dedi deriz. Sabah erken kalktn dedi demeyiz, Sabah erken kalktn syledi deriz.

88

ngilizcede de bu gibi ayrmlar vardr ve Trkeyle benzerlik arzetmektedir. Bu ayrmlara ilikin iki temel kural bulunmaktadr: 1-) Aktarlan szn kime aktarld belirtiliyorsa, told fiili kullanlr. Said fiili kullanlmaz. I told the teacher that I liked English. (retmene, ngilizceyi sevdiimi syledim.) Aktarlan cmle: I like English! (ngilizceyi severim!) Kime aktarld: The teacher (retmen) I said the teacher that I liked English. (retmene, ngilizceyi sevdiimi dedim.) Aktarlan szn kime aktarldn belirtmeseydik, said fiilini kullanabilirdik. I said that I liked English. Aktarlan cmle, deitirilmeden ve trnak iinde kullanlrsa, said fiili kullanlabilir. 89

I said to the teacher: I like English! (retmene, ngilizceyi seviyorum! dedim.)

90

2-) Emir cmleleri aktarlrken told fiili kullanlr. (Aktarlan emir cmlesinin fiili to alr. Yani love deil to love olur.) Said fiili kullanlmaz. The policeman told the driver to stop. (Polis srcye, durmasn syledi.) Aktarlan cmle: Stop! (Dur!) The policeman said the driver to stop. (Polis srcye, durmasn dedi.) Aktarlan cmleyi trnak iinde ve deitirmeden (fiilin bana to koymadan) aktarsaydk, said fiilini kullanabilirdik. The policeman said: Stop! (Polis Dur! dedi.)

Konuyu kapatmadan evvel, that konusunda iki hatrlatma: alm 1) nceki blmde that kelimesini ele ve pek ok yerde ki anlamnda 91

kullanlan bu kelimenin baz yerlerde -can, -ceim, -dn, -duun eklinde tercme edilmesi gerektiini belirtmitik. Ardndan da unu sylemitik: nmzdeki blmde Reported Speech konusunda da that kelimesini ki olarak deil de -can, ceim, -dn, -duun anlamnda kullanacaz. te bu blmde Reported Speech konusunu ele alrken that kelimesini -can, ceimi, -dn, -duunu anlamnda kullandk. nceki blmde ele alm olduumuz ve bu blmdeki konuyla ilgili olduu iin tekrar hatrlamammz gereken ikinci hususa gelelim. nceki blmde that kelimesinin yerine bazen if, whether, what, how gibi kelimelerinin kullanldn belirtmitik. te bu blmde Reported Speech konusunu ele alrken unu bilmemiz gerekir: Eer aktardmz cmleler soru cmlesi olursa, if, whether, what, how gibi kelimeler thatin yerini alr. Aktarlan soru cmlesi de olumlu cmleye dnr. 11. Altn Kural Bakalarnn szlerini aktarrken, aktardmz cmlelerde deiiklik yaparz. Bunun nedeni ounlukla, konuan ve dinleyen kiilerin de deimi olmasdr. Bazen, aktarma 92

nedeniyle oluan mekan veya zaman farkllklar da aktarlan cmlede deiiklie neden olur. Hangi kelimenin veya hangi kalbn nasl deitiini bilmek ve aktarma srasnda dedi, syledi, aklad gibi fiillerden hangisini kullanacanza karar vermek zorundasnz. Bu fiillerden sonra that kelimesi kullanlr. Aktarlan cmle soru cmlesi ise, olumlu cmleye dnr; that yerine if, whether kelimeleri veya what, where gibi soru zamirleri kullanlr.

93

94

16.Blm

95

96

Fiil Aac
Her ne kadar bu kitap bir ders kitab deilse de bu blmde srasyla Resim-i, Trke ve ngilizce dersi yapacaz. nce resim dersi. Gelin, harflerden bir aa resmi yapalm. 0000000000000 0000000000000000 0 0000000000000000 000 0000000000000000 0000 0000000000000000 000 0000000000000

Basit bir aa resmi oldu bu... Ama biraz daha gelimi bir aa resmi yapabiliriz. Birinci resimde 97

bir tek gvde vard. Gvdeye bir dal eklemeye ne dersiniz?

yle sola doru alm bir dal izelim mesela. Resmimizi zenginletir mi oluruz.

0000000000000 00000000000000000 000000000000000000 0 000000000000000000 00 000000000000000000 0 0000000000000

III, , VI RI

Bu dal gvdenin sana da ekleyebilirdik. Daha ince bir 98

0000000000000 00000000000000000 0000000000000000000 00000000000000000000 0000000000000000000 0000000000000

III, , YI YI i . ii.

dal saa ekleyip nasl olduunu grelim isterseniz.

99

imdi gvdeye iki dal birden ekleyerek devam edelim. Bylece basitten gelimie doru gidiyoruz.

0000000000000 00000000000000000 00000000000000000000 0000000000000000000000 0000000000000000000000 0000000000000000

I, i I, i , VI I i . ii.

Grdnz gibi, basit bir aa yapmak iin bir gvde izmek yeterliydi. Ama biz basit bir aala yetinmek istemedik ve aacmza dal ekledik. imdi gelin bir fiili ekimleyelim: 100

ekimlediimiz fiilin kk sev. Bu fiile ekler getirerek bir gvde oluturalm.

101

Severim.

0000000000000 00000000000000 000 00000000000000 00000 00000000000000 000000 00000000000000 00000 0000000000000

Bu basit bir cmle oldu. (Basit bir aa resmi yapmak gibi.) Bu cmleden sadece sevdiim anlalyor. Ama isterseniz baka bir anlam katarak bu cmleyi zenginletirelim. (Basit bir aa resmini dal ekleyerek gelitirmek gibi.) Cmleye u an devam ettiimi gsteren bir anlam ekleyelim.
0000000000000 00000000000000 000 00000000000000 00000 00000000000000 000000 00000000000000 00000 0000000000000
III, , VI

Seviyorum.

Bu cmlede sadece sevdiimi sylemekle kalmadm, sevme iini srdrdm, yani bir sre ierisinde devam ettirdiimi belirterek cmleme bir 102

anlam daha ekledim. (Dalmz aacmzn sana eklediimizi varsayalm.)

103

Cmlemize bundan ok daha farkl bir anlam katabilirdik: (Dalmz aacmzn soluna da ekleyebilirdik.)
0000000000000 00000000000000 000 00000000000000 00000 00000000000000 000000 00000000000000 00000 0000000000000
III, ,

Sevmiim.

Bu cmlede de -mi eki kullanarak anlama ek bir katkda bulundum. Sadece sevdiimi sylemi olmadm; kullandm -mi ekiyle, sevme iini tamamlam olduumu, (tam sevdiimi, seven bir insan haline gelmi olduumu) da belirterek anlam zenginletirmi oldum. Bu iki rnekte de basit bir cmleye farkl birer ek yaparak zenginlik katm olduk. Ama imdi iki ek birden yapalm. (Aacmz iki dal birden eklememiz de mmkn.)
0000000000000 00000000000000 000 00000000000000 000000 00000000000000 00000000 00000000000000 00000000 00000000000000 000
I, I, i i

104

Seviyormuum.
Bu cmle, anlam bakmndan daha zengin oldu. nk bu cmlede hem -mu ekini kullanarak sevme iini tamamlam (seven adam olmu) olduumu belirtiyorum, hem de -yor ekiyle bu seven adam olma durumunu bir sre devam ettirdiimi belirtiyorum. lk cmlemizde sadece sevdiimi syledim. kinci cmlemizde ifadeye imdiki zaman anlam katan -yor taksn ekledik. Bylece hem sevdiimi hem de u anda bunu devam ettirdiimi sylemi oldum. nc cmlemiz, ikinciye alternatif olabilecek bir cmleydi. Cmlemize imdiki zaman anlam katan -yor taksn deil de -mi taksn ekledik. Bununla da hem sevdiimi hem de sevme iini tam olarak yaptm sylemi oldum. Drdnc cmlemizde sevmeye iki anlam birden kattk: 105

-yor taksyla, bunu u anda devam ettirdiimi -mi taksyla da sevme iini tam olarak yaptm syledim. Seviyormuum. Trkede eitli taklar fiile ekleyerek anlam zengiletirmekteyiz. ngilizcede ise yardmc fiilleri fiilin nne getirerek bunu yaparz. Bunu basitten alarak aklayalm: ngilizcede de bir cmle kurmak iin Basit Zaman (Simple Tense) kalplarn kullanabilirsiniz. (Basit bir aa resmi yapmak gibi.) Cmlenizin basit olmasn istemezseniz, yani ek bir anlam katarak cmleyi daha anlaml hale getirmek isterseniz, cmlenize bir yardmc fiil daha eklersiniz. (Basit bir aa resmini dal ekleyerek gelitirmek gibi.) Bu yardmc fiil have ise, cmleye tamamlanmlk, tam olarak yaplma anlam katar. Cmleniz Tamamlanm Zaman (Perfect Tense) kalbna girer. (Dalnz aacnzn sana eklediinizi varsayalm.)

106

Eer yardmc fiil be ise, cmleye devam etme anlam katar. Cmleniz Devam Eden Zaman (Continious Tense) kalbna girer. (Dalnz aacnzn soluna da ekleyebilirdiniz.) Hem be hem have yardmc fiillerini kullanrsanz, cmleniz Tamamlanm Devam Eden Zaman (Perfect Continious Tense) kalbn oluturur. (Aacnz iki dal birden eklemeniz de mmkn.) ngilizcede yardmc fiilerin bu amala kullanm konusunda kitabn banda baz temel bilgileri sunmutuk. imdi daha ayrntl bir tabloyla zamanlar ve kipler konusuna her eyi tamamen grmenizi salayacaz. Ancak bunu yapmadan nce, yardmc fiillerin Trkedeki kullanmna ksaca bir deinmemiz olduka yararl olacaktr. Trkede yardmc fiil dendiinde ilk akla gelen, etmek, yapmak, klmak, eylemek ve olmak fiilleridir. Oysa bu yardmc fiiller, bir isimle birleerek, bileik fiil oluturmaktadrlar. Yani ngilizcedeki gibi bir fiille bir yardmc fiilin birlikte kullanlmas sz konusu deildir. 107

Yardm etmek, ktlk yapmak, namaz klmak, viran eylemek ve perian olmak gibi... Ancak Trkede bir baka yardmc fiil eidi daha vardr ki ngilizcedeki yardmc fiilere benzer ekilde kullanlmaktadr. Bu fiilleri anlamamz, ngilizcedeki yardmc fiilerin ilevini anlamamz asndan olduka yararl olacaktr. Trkede Vermek, yazmak, gelmek, durmak, kalmak ve bilmek yardmc fiilleri, bir baka fille birletiklerinde o fiile ek bir anlam katarlar. Yani ngilizcedeki yardmc fiiller gibi kullanlrlar. Fiilimiz alamak olsun. imdi bu fiile yukardaki fiilleri ekleyelim. Fiilimizin temel anlam deimeyecektir: Alamak. Yani alamaktan bahsetmeye devam edeceiz. Fakat bu fiile ek anlamlar katm olacaz.

Alayverdi Alayayazd
108

: Hemen kolayca alad. : Nerdeyse alayacakt.

Alayageldi devam ediyor. Alayadurdu bunu srdrd. Alayakald Alayabildi

: Eskiden beri alamaya : Alamaya balad ve : Alamaktan kanamad. : Alamaya imkan buldu.

Grld gibi vermek, yazmak, gelmek, durmak, kalmak ve bilmek yardmc fiilleri, alamak fiiline yeni birer anlam katt. (Sadece yeni bir anlam deil, yeni bir ek de kattklarna dikkat ediniz. Bu ekleri rneklerde altlarn izerek gsterdik.)18 Bu rnekler unu gsteriyor ki Trkede baz yardmc fiiller, ngilizcedeki yardmc fiiller gibi kullanlabilmektedir. Bazen bir fiile iki yardmc fiil birden eklenerek ona iki ayr anlam ayn anda katabilir:
Bu yardmc fiiller, ana fiile ekleniklerinde ona -, -a, -e, y, ya ve -ye gibi ekler de getirmektedirler. ngilizcede yardmc fiillerin ana fiile etkisi bundan ok daha belirgin bir ekilde hissedilmektedir. Bu konuyu Byle yardm olmaz olsun alt bal ile ele alacaz.
18

109

Alayverebildi : Hemen kolayca alamaya imkan buldu.

Bu rnekte alamak fiiliyle vermek ve bilmek yardmc fillerini pepee kullanarak alayverebildi eklinde bileik bir fiil oluturduk. Ana fiilimiz olan alamak fiiline abukluk, kolaylk anlam katma konusunda vermek fiili bize yardmc oldu. Bilmek fiilinden ise imkan bulma anlam katmak iin yardm aldk. Aadaki rnekleri de bu bakmdan inceleyebiliriz.

Bakakalverdim : Bakmaktan kanamama durumuna hemen kolayca dtm. Uyuyakalvermi: Uyumaktan kanamama durumuna hemen kolayca dm. Dnedurabilsen: Dnmeye balayp devam ettirmeye imkan bulsan
Grld gibi her bir fiile iki yardmc fiil eklenmekte ve o fiile iki ek anlam katlmaktadr. 110

Bazen bir fiile yardmc fiil bile eklenebilir. Bu durumda o fiile ek anlam katlacaktr. Geceleri bir trl uyuyamayan birinin yle dediini dnn: Ah ben de herkes gibi televizyon seyrederken uyuyakalverebilsem!

Uyuyakalverebilsem: Uyumaktan kanamama durumuna hemen kolayca dmeye imkan bulsam.

Bu rnek kelimede ka tane yardmc fiil var ve hangi anlamlar katm inceleyelim: Bu rnekte uyumak fiilinden sonra kalmak, vermek ve bilmek yardmc fillerini pepee kullanarak uyuyakalverebildi eklinde bileik bir fiil oluturduk. Ana fiilimiz olan uyumak fiiline kanamama anlam katma konusunda kalmak yardmc fiili bize yardmc oldu. abukluk, kolaylk anlam katma konusunda vermek yardmc fiili bize yardmc oldu. Bilmek yardmc fiilinden ise imkan bulma anlam katmak iin yardm aldk. 111

Uyumak fiiline gelen kalmak + vermek + bilmek, uyumaktan kanamamann hemen kolayca olabilmesine imkan bulma dileini ifade ediyor.

Uyuyakalverebil sem
.

Bu rnekteki durum ngilizce iin de geerlidir. Yani ngilizcede de bir fiile iki yardmc fiil birden anlam katabilir. Dikkat ettiyseniz Trkede bir fiile eklenen yardmc fiiller, o fiilin yapld zaman deil de yapl eklini belirlemektedirler. Yani fiile kattklar anlam, zaman ekimlemeleriyle ilgili deildir. ngilizcede ise fiillerin hem yapl zamann hem de yapl eklini belirlemek zere yardmc fiiller kullanlmaktadr. nmzdeki sayfalarda ngilizcedeki bu gibi yaplar ayrntl olarak inceleyeceiz. 112

imdi ngilizcedeki yardmc fiilleri tek tek ele alabiliriz. ngilizcedeki yardmc fiiller, do , be , have, will, would, shall, should, must, can, could, may ve might fiilleridir. Do: yapmak anlamnda bir fiildir. Yardmc fiil olarak btn zaman trlerinin (Simple, Continious, Perfect, Perfect Continious) geni ve gemi zaman kalplarnda ak veya gizli olarak yer alr. Fiile geni zaman eki olan -ar, -er taklarnn anlamn katar. O fiilin geni zamanda yapldn belirtir. Dzensiz bir fiildir. Yani gemi zaman ekimlemesi normal yoldan -ed taks alarak yaplamamaktadr. Bunun yerine did olarak bilinen ve kullanlan ikinci bir kelime vardr. ( do + ed: did ) Gemi zaman anlam katan yardmc fiil olarak do fiilinin bu ikinci hali kullanlmaktadr. nceki konulardan hatrlayacanz gibi, do ve did olumlu cmlelerde geni zaman yada gemi zaman anlam katacak ekilde kullanlmamaktadr. Olumlu cmlelerde do ve did yardmc fiili, sadece vurgu ve kesinlik anlam katmaktadr. Be: olmak anlamnda bir fiildir. 113

Yardmc fiil olarak continious (devam eden) zaman kalplarnda (Continious Tenses, Perfect Continious Tenses) do ve have yardmc fiiliyle birlikte kullanlr. Fiile ing eki getirir ve devam etme anlam katar. Dzensiz bir fiildir. Do yardmc fiiliyle kullanlnca am veya are olur. Donun does versiyonuyla birleince is olur. Gemi zaman ekimlemesi de normal yoldan -ed taks alarak yaplamamaktadr. Donun gemi zaman anlam veren did versiyonuyla kullanlnca was veya were olur. Have yardmc fiiliyle kullanlnca 3. hali olan beene dnr.

114

=============================== I DOED LEARN SIMPLE PAST

I LEARNED

I DO
I LEARN

LEARN LEARN

SIMPLE PRESENT

I WILL
I HAD LEARNED

SIMPLE FUTURE

==========================================

I DOED HAVE LEARNED I DO

I

PERFECT PAST

HAVE LEARNED

PERFECT PRESENT

HAVE LEARNED

I WILL HAVE LEARNED PERFECT FUTURE ================================ I DOED BE LEARNING CONTINIOUS PAST
I WAS LEARNING

I DO
I AM LEARNING

BE LEARNING

CONTINIOUS PRESENT

I WILL BE LEARNING

CONTINIOUS FUTURE

> Btn DOlar atlacak. Kalan ED ve ES harfleri bir sonraki kelimeye eklenecek. (Bu kural, ilk iki satrdaki Simple Tense kalplarnda sadece olumlu cmlelerde geerlidir.) > DOED BE ler WAS veya WERE olacak. DO BE ler AM veya ARE olacak. > Btn Present Tenselerde (orta satrlarda) zne o olursa DOlara ES eklenerek DOES yaplacak. DOESdan sonra BE geldiinde DOES BE yerine IS yazlacak. > DOEDler DID olacak. HAVE ile ED birleince, HAVED deil HAD olacak. HAVE ile ES birleince, HAVES deil HAS olacak. DOED : DID DOED BE : DO BE : AM , ARE WAS , WERE DOES BE : IS

115

HAVED

: HAD

DOES HAVE : HAS

116

Have: sahip olmak, temin etmek anlamnda bir fiildir. Yardmc fiil olarak perfect (tamamlanm) zaman kalplarnda (Perfect Tenses, Perfect Continious Tenses) do ve be yardmc fiiliyle birlikte kullanlr. Fiile -ed eki getirir (dzensiz fiilleri 3. haline sokar) ve tamamlanma, tam olma anlam katar. Dzensiz bir fiildir. Donun does versiyonuyla birleince has olur. Gemi zaman ekimlemesi de normal yoldan ed taks alarak yaplamamaktadr. Donun gemi zaman anlam veren did ( do + ed ) versiyonuyla kullanlnca didin iindeki -ed taksn alarak had olur.( have + ed :had ) Will: istemek, arzulamak anlamnda bir fiildir. Yardmc fiil olarak btn zaman trlerinin (Simple, Continious, Perfect, Perfect Continious) gelecek zaman kalplarnda ak olarak yer alr. Fiile gelecek zaman, arzulama, istek, niyet, beklenti anlam katar. Dzensiz bir fiildir. kinci hali olan would da yardmc fiil olarak kullanlmaktadr. Shall ve ikinci hali olan should da will ile yakn anlamlar tar. Ancak aralarnda baz farkllklar vardr. 117

Must da shoulda ok yakn anlam tayan bir dier yardmc fiildir. Can: bilmek anlamnda bir fiildir. Yardmc fiil olarak basit ve devam eden zaman trlerinde (Simple, Continious) kullanlr. Will yardmc fiiliyle ayn kurallara tabidir. Fiile imkan, yetenek, izin anlam katar. Dzensiz bir fiildir. kinci hali olan could da yardmc fiil olarak btn zaman trlerinde kullanlmaktadr. May ve ikinci hali olan might da can ile ayn anlam tar. Sadece baz kk farkllklar vardr.

L YARDIM EKB
Hatrlarsanz nceki sayfalarda uyuyakalverebilsem rneini vererek, hem Trkede hem de ngilizce de fiilin pepee gelerek drdnc bir fiile ayn anda ek anlam katabileceini belirtmitik. ngilizcedeki bu konuyla ilgili yaplar da ayrntl olarak ele alacamz ifade etmitik. rencilerin ngilizcede en fazla zorland konulardan biri de bu gibi kalplarn anlalmas ve kullanlmasdr. 118

Fakat inann ki imdiye kadar vermi olduumuz Trke rnek ve aklamalar sayesinde bu konuyu rahatlkla kavrayacaksnz! Hatta u anda bu konunun nemli bir ksmn kavram durumdasnz. imdi hangi yardmc fiilerin hangileriyle bir araya gelebildiini ele alarak balyoruz. Temel kural udur: Have ve be yardmc fiilleri bir araya gelerek, can ve may dndaki herhangi bir yardmc fiile iliebilirler. Bylece fiile yardm edecek l bir yardmc fiil ekibi olumu olur. May ve can de have + be ikilisine ilitirilemez.

O halde, bir cmlede fiilin nnde oluabilecek l yardmc fiil kalplarn yle sralayabiliriz:

do + have + been did + have + been will + have + been would + have + been

+ + +

fiil fiil fiil + fiil

119

shall + have + been + should + have + been could + have + been might + have + been must + have + been +

fiil + + + fiil fiil fiil fiil

Yardmc fiillerin oluturduu bu l ekiplerin fiile nasl yardmc olduunu anlamak iin birka rnek yapalm: Mesela learn (renme) fiiline bu ekipler srayla yardm etsinler. nce do + have + been grubu yardma gidecek; daha sonra did + have + been, will + have + been ve could + have + been grubu.

Byle yardm olmaz olsun!

Bakn yardma gidenlerin bana ne geliyor yada yardm ettikleri fiili ne hallere sokuyorlar: Dolar atlr. Diddeki do atlnca (did : do + ed) -ed kalr. -ed havee eklenir ve onu had yapar. Have beyi 3.haline sokar, been yapar. Be fiile -ing ekler. 120

I DID HAVE BEEN LEARNING PAST

I HAD BEEN LEARNING

PERFECT CONTININOUS

I DO
I

HAVE BEEN LEARNING PRESENT PERFECT CONTININOUS

HAVE BEEN LEARNING

I WILL HAVE BEEN LEARNING FUTURE PERFECT CONTININOUS

Do fiile geni zaman anlam katyor. Do -ed taksn alp did olduunda da gemi zaman anlam katyor. Cmleden atlnca -ed taksn kendisinden sonraki fiile aktaryor Will fiile gelecek zaman anlam katyor. Have tam olarak yaplma anlam katyor. (Kendisinden sonraki fiile ed eki getirir. Dzensiz fiilse 3.haline dntrr.) Be devam etme anlam katyor. (Kendisinden sonraki fiile -ing eki getirir.)

121

Learn fiiline gelen did + have + be, renmenin gemi zamanda devam ettirilmesinin tam olarak yaplmasn ifade ediyor.

I had been learning19:reniyor olmutum. renir olmutum. renmekteydim.

Learn fiiline gelen do + have + be, renmenin geni zamanda devam ettirilmesinin tam olarak yaplmasn ifade ediyor.

Diddeki doyu atp, kalan -ed taksn havee eklediimizi ve bylece onu had yaptmz hatrlayn!
19

122

I have been learning20: reniyor olmuum / olmu durumdaym. renir olmuum / olmu durumdaym. renmekteyim
Learn fiiline gelen will + have + be, renmenin gelecek zamanda devam ettirilmesinin tam olarak yaplmasn ifade ediyor.

I will have been learning:reniyor olmu bulunacam. renir olmu bulunacam. renmekte olacam.
Will iin geerli olan bu kalp, can ve may dndaki dier yardmc fiiller iin de geerlidir. Mesela could yardmc fiilini rnek olarak inceleyelim:
20

Doyu attmz da hatrlayn ltfen!

123

Learn fiiline gelen could + have + be, renmenin gemi zamanda devam ettirilmesinin tam olarak yaplma imkann ifade ediyor.

I could have been learning: reniyor olmu bulunabilirdim. renmekte olabilirdim.

124

Konuyu kapatmadan nce son bir hususu daha gndeme getirmek gerek: Yardmc fiiller ayn zamanda normal bir fiil olarak da cmle iinde kullanlabilmektedir. I do not do my homework. (devimi yapmam.)

I do not do my homework cmlesinde ikinci do kelimesi fiil olarak yapmak anlamnda kullanlmtr. Kendisinden nce not olumsuzluk ekiyle birlikte kullanlan birinci do ise yardmc fiil grevindedir ve dier doya geni zaman anlam katarak yardmc olmaktadr. I had had a Ferrari.(Bir Ferrariye sahip olmutum.)

I had had a Ferrari cmlesinde ikinci had kelimesi fiil olarak sahip olmak anlamnda kullanlmtr. Kendisinden nceki birinci had ise yardmc fiil grevindedir ve dier hade 125

Tamamlanm Gemi Zaman (Past Perfect Tense) anlam katarak yardmc olmaktadr. Bu karde dayanmas baz rencilerin garibine gitmekte ve iki hadi bir arada grmeyi hazmedemeyerek ngilizcenin mantkszlndan dem vurmaktadrlar. Yapmayn arkadalar! Ayn eyi bizim mahallenin ocuklar (afedersiniz, bizim dilimizin kelimeleri) de yapmyor mu?

Verivermek (ver vere yardm etmi.) Kalakalmak (kal kala yardm etmi.) Bilebilmek (bil bile yardm etmi.)
Ne yani, doktor doktoru tedavi edemez mi? retmen retmene retemez mi? Berber berberi tra edemez mi? Neyse! Keselim tra da Altn kuralmz syleyelim: 12.Altn Kural Her cmlede bir fiil bulunur. Baz cmlelerde fiile anlam katan bir yada daha fazla yardmc fiil de bulunabilir. ngilizcede yardmc fiiler zaman ekimlemelerinde ok 126

nemli grevler alrlar. Bazen tek balarna, bazen de baka yardmc fiilerle balant halinde, cmledeki anlam ekillendirirler. Bu durumda ortaya kan uzun cmle yaplar gznzkorkutmamaldr. Bu cmleleri zmek iin, hangi fiilerin ne ekilde yardmc fiil olarak cmlede grev aldn bilmek yeterlidir. Yardmc fiiller, normal fiil olarak da cmlede yer alrlar.

127

128

17.Blm

129

130

-ardmc Yardmc Fiil

Depreme Dayankl Ruhsatsz Hayaller
Kkken hayal kurardm. Belediyeden ruhsat almadan, Zemin etd yaptrmadan, kimseye denetlettirmeden Hayal kurardm. Hi biri yklmad... imentosu umuttan, Demiri buluttan, Pencereleri olmayan hayaller kurardm. Duvar yapmazdm nk aty dualarm ayakta tutard... Bi grmeliydiniz. Kaf Dann yamacna ok hayal kurdum ben Oyun oynamadm sabahtan akama dek 131

hayal kurmay tercih ederdim nk Ciddi ocuktum ben Allah biliyor ya, Yapp satmak iin kurmadm koca koca hayalleri Hepsini kendim ve dostlarm iin kurdum Bir ksmn fakirler iin Bir ksmn da gnl zengin olanlar iin Grmeliydiniz! Ne hayaller kurdum ben Kaf Dann yamacna... Bymemi olsaydm eer, imdiye ne hayaller kurardm. imdi ocuk olsaydm, grrdnz beni kocaman kocaman hayaller kurardm gkyzne uzanan Hayaller... Kn, ay gibi... Yazn, bir tas souk ayran tadnda Glgesinde uyunacak hayaller... Ya siz? Siz ne alrdnz efendim? Yoo yo! Souk scak ieceklerden bahsetmiyorum! 132

Hayallerden? Ne alrdnz hayallerden? Biraz pembe? Biraz beyaz ve biraz da gkyz mavisi? Hangisi? ............... Yoksa siz kurulmu hazr hayaller mi aryorsunuz? Sfrdan hayal kurmaktansa, satn almay tercih ederdiniz yle mi? Bizde satlk yok efendim! Ama proje destei ve kredi temin edebiliriz size! Bouna dememiler kendi hayalini kendin kur! diye... ............... Demek siz daha ok satn almay tercih ederdiniz yle mi? Ama bylesi size pahalya patlayabilir efenim! Yklabilir en kk tetiki depremde bile! Bizden sylemesi bouna dememiler atalarmz kendi hayalini kendin kur! diye Sylemesi... Bizden...

133

Bu iirde koyu harflerle yazdmz ksmlara dikkat ediniz ltfen! ........-ardm, ......-erdim, .....-rdnz, -rdnz ..........-saydm eer .......-ardm, ..........-seydi .......-erdik ..........-tansa .......-ardm, ..........tense .......-erdiniz .......... daha ok .......-erdiniz, Trkede -ardm, -erdim eklinde bir ek kullanyoruz. Buna eklerden oluan bir tak grubu demek daha doru olur. -ar, -d ve -m eklerinin bir araya gelmesiyle oluan bu tak grubunu nerelerde ve hangi anlamlarda kullanyoruz. Bunu yeniden hatrlamak iin cmleler zerinde alalm: GEMTE TEKRARLANAN EYLERDEN BAHSEDERKEN Kkken hayal kurardm aty dualarm ayakta tutard. Hayal kurmay tercih ederdim

134

GEMLE YADA BUGNLE LGL BR VARSAYIM YAPARKEN Bymemi olsaydm eer, imdiye ne hayaller kurardm imdi ocuk olsaydm, grrdnz beni FADEMZE NEZAKET KATMAK STEDMZDE Siz ne alrdnz efendim? Ne alrdnz hayallerden? Satn almay tercih ederdiniz yle mi? Grld gibi, -ardm, -erdim taklarn bazen yanlz, bazen de -sa, -m olsa, gibi baka taklarla birlikte kullanyoruz. ngilizcede de -ardm, -erdim taksnn grevini yapan bir yardmc fiil bulunmaktadr :Would. Bu yardmc fiil bazen yanlz, bazen de sa, -m olsa, anlamna gelen baz kelimelerle birlikte kullanlmaktadr. Would, istemek anlamndaki will fiilinin ikinci halidir. Will fiili, ngilizcede normal fiil olarak da kullanlabilmektedir. Ancak daha ok -cek, cak anlamnda yardmc fiil grevi yaptn biliyoruz. Would da bir yardmc fiil olarak nemli grevler stlenmekte ve ok eitli yerlerde 135

kullanlmaktadr. Bu yzden ou renci bu kelimenin anlamn ve grevini kavramakta zorlanr. Aslnda bu kelime, Trkedeki -ardm, erdim taklarnn anlamn tamaktadr. Tabiiki would kelimesinin bu anlam tamad durumlar da vardr. Yani, Trkedeki -ardm, -erdim taklaryla would yardmc fiilinin birbirini tam tamna karladn sylemek yanl olur. Ancak genel olarak byle bir uyumun var olduundan haberdar olmamz, iimizi byk lde kolaylatracaktr. sterseniz bakalm ve grelim: GEMTE TEKRARLANAN EYLERDEN BAHSEDERKEN When I was a child, I would day dream. ocukken, hayal kurardm. I would read Cin Ali books. Cin Ali kitaplar okurdum. When I was a young man, I would help old people. Gen bir adamken, yal insanlara yardm ederdim. GEMLE YADA BUGNLE LGL BR VARSAYIM YAPARKEN 136

If I were a child, I would day dream. ocuk olsaydm, hayal kurardm. If I hadnt grown up, I would day dream. Bymemi olsaydm, hayal kurardm. If I learned English, I would write a letter to Tony Blair. Eer ngilizce renseydim, Tony Blaire bir mektup yazardm. If I had learned English last year, I would have passed the exam. Geen sene ngilizce renmi olsaydm, snav gemi olurdum.

FADEMZE NEZAKET KATMAK STEDMZDE What would you like? (Ne alrdnz?) Would you like sis kebap? i kebap ister miydiniz? Would you like to have a drink? ecek bir ey (almak) ister miydiniz? 137

Would you please help me to open the window? Pencereyi amama yardm eder miydiniz ltfen?

138

RNEKLERLE AIKLAMALAR

LKN

GEMTE TEKRARLANAN EYLERDEN BAHSEDERKEN would yardmc fiilini kullandmz belirtmitik. Ancak gemite tekrarlanan ey, bir hareket deil de bir durumsa, would kullanlmaz. Mesela gemite bir yerde yaadmzdan bahsediyorsak, Orada yaardm anlamnda I would live there diyemeyiz. Bunun yerine would ile ayn anlam tayan used to ibaresini koyarz. I used to live there deriz. Used tonun would ile ayn anlam tadn syleyebiliriz. Aralarnda iki kk fark vardr. Birincisi yukardaki paragrafta deindiimiz husus. kincisi ise, used tonun sadece gemite olup biten, imdiye kadar devam etmeyen eyler iin kullanlmasdr. Mesela sigaray brakmayan kii, I used to smoke (sigara ierdim) diyemez. Used tonun alkanlk kazanmak veya alkn olmak anlamnda kullanld durumlar da vardr. I am used to smoking derseniz, sigara imeye alknm demi olursunuz. 139 I get used to smoking derseniz, sigara imeye alrm demi olursunuz.

FADEMZE NEZKET KATMAK STEDMZDE would yardmc fiilini kullandmz belirtmitik. imdi bu tespitimize bir aklama da eklememiz gerekiyor. Would bazen mind fiiliyle birlikte, kibarca izin istemek iin de kullanlr. Mind kelimesi, akl, zihin, dnmek, kafa yormak, kafaya takmak, sorun etmek, dert etmek, rahatsz olmak gibi anlamlara geliyor. Mesela gnlk konuma dilinde ska kullanlan Never mind! ifadesi, Takma kafaya!, Dert etme!, Sorun etme! Would Burada Burada Burada you mind if I waited here? beklesem rahatsz olur muydunuz? beklesem sorun eder miydiniz? beklememin bir mahzuru var myd?

Would you mind waiting for me? Beni beklemekten rahatsz olur muydunuz? Beni beklemeyi sorun eder miydiniz? Beni beklemenizin bir mahzuru var myd? Grld gibi would burada da -ard, erdi anlamn karlyor. Fakat mind kelimesinin 140

anlam ou zaman net olarak verilmediinden, Would you mind ... ifadesiyle balayan cmleler yeterince anlalamyor. Bu nedenle bu aklamay yapmann yararl olacan dndk.

141

ARDIMc WOULDlar

olmayan

Would yardmc fiilinin kullanmna ilikin pf noktalarn akladmz bu blme, u bal vermitik: -ardmc Yardmc Fiil nk wouldun Trkedeki en uygun karl -ardm, -erdim taksyd. Fakat bunu belirtirken, yle bir not da dmtk:
Tabiiki would kelimesinin bu anlam tamad durumlar da vardr. Yani, Trkedeki ardm, -erdim taklaryla would yardmc fiilinin birbirini tam tamna karladn sylemek yanl olur. Ancak genel olarak byle bir uyumun var olduundan haberdar olmamz, iimizi byk lde kolaylatracaktr.

Evet! imdi sra geldi would kelimesinin ardm, -erdim anlamn tamad durumlar aklamaya. A) ISRARLI TEKLF VE ZLEM BELRTEN FADELERDE

142

Would bazen srarl teklif yapmak veya zlem belirtmek iin de kullanlr. Bu gibi durumlarda wouldun -ard, erdi anlam tad sylenemez. Cmle, keke anlam katan I wish ibaresiyle balar ve would kelimesi de fiile -sa -se anlam katar. I wish we would go to stanbul. Keke stanbula gitsek. (Bir zlem belirtiyor.) I wish you would come with me. Keke sen de gelsen. (Israrla teklif ediliyor, ama kabul edilmiyor.)

143

B)

AKTARILAN CMLELERDE (Reported

Speech): Would bazen bakasndan aktarlan cmlelerde kullanlr. Yani nceki blmlerde deinmi olduumuz Reported Speech konusunda da would yardmc fiili rol alr. Fiillere gelecek zaman anlam katmak iin kullanlan will yardmc fiili, bulunduu cmlenin aktarlmas durumunda woulda dnr. Bu durumda, would yardmc fiili -ard, -erdi anlam tamaz. Aktarlan cmlelerde kullanlan that ile birlikte -acan, eceini, eklinde tercme edilir. (Tabiiki cmledeki fiilin durumuna gre -acam, eceimi, -acanz, -eceinizi, acamz, -eceimizi veya -acaklarn, eceklerini olarak deimek zere.) We will help you. (Sana yardm edeceiz.) They said that they would help me. (Bana yardm edeceklerini sylediler.) You will have grandchildren. (Senin torunlarn olacak.) 144

My grandmother said that I would have grandchildren. (Anneannem benim torunlarm olacan syledi.)

145

C)

TERCH BELRTEN CMLELERDE

Would bazen tercih belirten cmlelerde de kullanlr. Ama bu gibi cmlelerde would ile birlikte rather kelimesi de kullanlmak zorundadr. Zaten o cmleye tercih etme anlam katan da rather kelimesidir. Yani would olmadan da rather kelimesi kullanlarak tercih cmleleri oluturulabilir. sterseniz nce rather kelimesinin woulddan bamsz olarak kullanlna bakalm. Rather kelimesi, olduka, bir hayli gibi anlamlara da gelmekle birlikte, tercih cmlelerindeki anlam: daha ok, ok, daha ziyade ve ziyade eklindedir. Bir eyi bir baka eyden daha ok tercih etmeyi ifade eder. Rather kelimesinin getii cmleleri Trkeye evirirken bu anlam vermek iin tercih etmek kelimesini kullanmaya gerek yoktur.

English.

study

maths

rather

than

ngilizceden daha ziyade, matematie alrm. ngilizceden daha ok , matematie alrm. 146

ngilizceden alrm.

ok

, matematie

Rather kelimesinin bu anlamda kullanm, Trkeyle ayndr. Sadece kelimelerin cmle iinde sralan tersten yaplmaktadr. ngilizceden English. ok ... ... rather than

imdi gelelim rather kelimesinin would ile birlikte kullanlna. Rather kelimesi, tercih cmlelerinde would ile birlikte kullanldnda wouldun hemen arkasndan gelir. Yani would rather ikilisi oluur. Would rather ibaresinin getii cmleleri Trkeye evirirken tercih anlam vermek iin, tercih etmek kelimesini kullanmanz gerekir. (Rathern tek bana kullanld cmleleri tercme ederken byle bir zorunluluk bulunmadn hatrlayn.) Peki cmlede yer alan would yardmc fiilinin o cmleye ne gibi bir yardm olur? 147

Cevap nemli: Tercih cmlelerinde would kimi zaman cmleye etki yapar, ona kendi anlamn (varsaym, nezaket yada gemite yaanma anlamlarndan birini) katar. Kimi zamansa cmleye kendinden bir eyler katmaz; sadece rather kelimesinin anlamn destekler. te bu gibi durumlarda would kelimesine -ard, erdi anlam vermek yanl olur. Daha ak syleyelim: Tercih cmlelerinde, wouldun cmleye katmas gereken (varsaym, nezaket yada gemite yaanma gibi) vurgulardan biri yoksa, wouldun o cmledeki anlam -ard, erdi deildir. Orada would sadece rather kelimesinin anlamn desteklemektedir. Mesela u rneklere bakalm: I would rather have done my homework yesterday. devimi daha ok dn yapm olmay tercih ederdim.

148

Bu cmlede gemi zaman vurgusu var. Yesterday(dn) ve have done(yapm olmak) ifadelerinden bu aka anlalyor. Bu yzden, would rather ifadesinin karl olarak tercih ederim deil de tercih ederdim dedik. Yani bu cmlede would yardmc fiili, -ard, -erdi anlamn tayor. Ayn cmlenin gemi zaman vurgusu tamayan halini Trkeye evirelim: I would rather do my homework. Daha ok devimi yapmay tercih ederim. Bu cmlede gemi zaman vurgusu yok. Bu yzden, would rather ifadesinin karl olarak tercih ederdim deil de tercih ederim dedik. Yani bu cmlede would yardmc fiili, -ard, -erdi anlamn tamyor. Bir baka rnek cmle: The teacher said (retmen dedi ki): I would rather be a doctor, than (be) a teacher. Bir retmen (olmak)den ziyade, doktor olmay tercih ederdim. Bu retmen, yeniden okuyup doktor olmann mmkn olmas varsaymyla tercihini belirtiyor. 149

(Yeniden okumak mmkn olsayd, doktor olmay tercih ederdi.) te bu gibi varsaym anlam tayan cmlelerde would rather ifadesinin karl olarak tercih ederim deil de tercih ederdim dedik. Yani bu cmlede would yardmc fiili, -ard, -erdi anlamn tayor. Ayn cmleyi, eitimine devam eden bir rencinin sylediini dnn. Ona doktor mu yoksa retmen mi olmak istedii sorulduunda, yle desin: I would rather be a doctor, than (be) a teacher. Bir retmen (olmak)den ziyade, doktor olmay tercih ederim. Bu cmlede varsaym yok, gerekten mmkn olan bir tercih var. Bu yzden, would rather ifadesinin karl olarak tercih ederdim deil de tercih ederim dedik. Yani bu cmlede would yardmc fiili, -ard, -erdi anlamn tamyor. Artk would konusunu noktalamann vakti geldi. Okuyucularmza bir Altn Kural daha sunarak bu blm de kapatalm. 13.Altn Kural: 150

ngilizcede ok eitli yerlerde kullanlan would yardmc fiili, Trkedeki -ardm, erdim taklarnn anlamn tamaktadr. Trkede bu taklar gemite tekrarlanan eylerden bahsederken, gemile yada bugnle ilgili bir varsaym yaparken yada ifademize nezaket katmak istediimizde kullanyoruz. ngilizcedeki would yardmc fiili de bu amalarla kullanlr. Tabiiki would kelimesinin bu anlamlar tamad ve ardm, -erdim eklinde tercme edilemeyecei cmle yaplar da vardr: (I)Bakasndan aktarlan cmleler, (II)keke anlamndaki I wish ifadesiyle balayan zlem yada srarl teklif cmleleri ve (III)would yardmc fiilinin rather kelimesiyle kullanld tercih cmlelerinin bazlar.

151

152

Ekler

153

154

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------I did work simple I was working progressive I had worked I had been working perfect progressive ------------------------------I do work I am working I have worked I have been working progressive ------------------------------I will work : alacam : future simple : future progressive : future I will be working : alyor olacam I will have worked perfect I will have been working perfect progressive : almakta olacam : alm olacam : alrm : alyorum : almaktaym : past simple : past progressive : past perfect : past perfect : almtm : almaktaydm : present perfect : present : alyordum : present : altm : present

-------------------------------------------------------------------------------------------

: alm bulunuyorum

-------------------------------------------------------------------------------------------

: future

155

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

156