ATIKSU ARITMA YNTEMLER

1. ATIKSU ARITIMININ AMACI VE KAPSAMI

a) Atksu artmnn amac ve kapsam Atksu artm, eitli kullanmlar sonucu oluan atksularn dearj edildikleri alc ortamn fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik zelliklerini deitirmeyecek hale getirmek iin uygulanan fiziksel kimyasal ve biyolojik proseslerin birini ya da birkan kapsamaktadr. Atksu iindeki kirleticilerin uzaklatrlmas amac ile atksu karakterine gre birincil, ikincil ve ileri artma yntemleri kullanlr. Birincil artma, atksudaki yzen ve kebilen kat maddelerin uzaklatrlmas ilemlerini kapsayan fiziksel artma nitelerini ierir. kincil artma organik, maddelerin gideriminde kullanlan biyolojik ve veya kimyasal artma nitelerini ierir. leri artma bu ilemlere ilaveten ikincil artmada giderilmeyen kirleticilerin uzaklatrlmasnda kullanlan prosesleri kapsar. b)Atksu artma ile ilgili ynetmelikler Su kirliliini nlemek amaca ile gnmze kadar eitli ynetmelikler yrrle girmitir. Bunlar; 1380 Sayl Su rnleri Kanunu, Umumi Hfzshha Kanunu Gayrisihhi Messeseler Kanunu 4 Eyll 1988 tarihli Resmi Gazete' de yaynlanarak yrrle giren Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii. SK Atksularn Kanalizasyon ebekesine Dearj Ynetmelii

II ATIK SU ARITMA YNTEMLER A) FZKSEL ARITMA YNTEMLER

Izgaralar: Atksu iindeki kat maddelerin pompa vb. tesisata zarar vermemesi iin bu maddeleri sudan ayrmak, bylece dier artma nitelerine gelecek yk hafifletmek amac ile kullanlr. Kaba zgaralar yatay ile 30-60 ince zgaralar yatay ile 60-80 a yapacak ekilde yerletirilirler. ubuk aral, kaba zgaralarda 4 cm' den byk, ince zgaralarda 1,5-3.0 cm arasnda bulunur. Izgara-ya yaklaan kanalda hz 0.5 m/sn den dk olmamal, zgara ubuklan arasndaki hz 1.0 m/sn' yi a-mamaldr. Izgaralarn korozyona dayankl malzemeden yaplmas gerekir. Temizleme yntemlerine gre elle temizlenen veya mekanik olarak temizlenen zgaralar olarak iki gruba ayrlr. Mekanik zgaralar, dz veya dairesel tipte yaplabilir. alma sistemleri manuel veya otomatik olarak devreye girip kma eklindedir. Elle temizlenen ve mekanik olarak temizlenen zgaralara ilikin tipik dizayn bilgileri:

rnek Maksimum debisi 424 it/sn olan bir yerleim yerinin zgara yapsnn boyutlandrlmas: a) Hz kontrol bir orantl akm sava ile yaplmaktadr. 9.5x50 mm2 boyutlu zgara ubuklar kullanlaca dnlyor. ubuklan arasndaki serbest mesafe 25 mm olan n=20 ubuklu zgara seiliyor. Izgarann konulduu yerdeki kanal genilii B=(n+l)x2.5+nx 0.95

= 21x2.5+20x0.95= 71.4 cm Serbest akkk ise b=21 x2.5=52.5 cm bulunur. Izgara ubuklar arasndaki su hz 0.60 m/sn seiliyor.

Elekler: Atksu iindeki kat paralarn tutulmas suretiyle artma tesisindeki pompa v.b.mekanik tehizat korumak ve artma tesisinin ykn azaltmak amacyla kullanlr. Sabit veya dner tipte yaplabilirler. Sabit elein almas srasnda tutulan kat tanecikler, yzeyden akan suyun itkisinden ve arlk kuvvetlerinden yararlanlarak elek yzeyinin alt ucundan p oluuna dklr. Bu nedenle sabit elekte hareket eden paralar ve enerji gereksinmesi yoktur. Dner elekler ise tambur biimde dzenlenir ve motor- re-dktr grubu tarafndan dndrlr. Elek aralna gre; a) Kaba elekler5-15 mm b) nce elekler 0.25-5 mm c) Mikroelekler 0.020-0.035 mm olarak elekler ksma ayrlrlar. Kum Tutucular: Atk suda bulunan kum, akl gibi kolayca kebilen maddeler pompalarn anmasna, kanallar, borular ve keltme havuzlarnda tkanmalara neden olacandan, tesis giriinde kum" tutucular vastasyla sudan uzaklatrlrlar. Kum tutucular istenen byklkte kat maddeleri tutmal ve arzu edilmedii halde tabana kelen daha kk taneli maddeler ise su ile birlikte srklenerek tekrar sspansiyona karmaldr. Bu nedenle kum tutucu a) Yeterli bir yzey alanna sahip olmal b)Yeterli bir hz (0.3 m/sn) daima muhafaza edilmelidir. Kum tutucu enkesiti btn uzunluu boyunca niform yaplr ve btn debilerde yatay hz sabit kalmak zere bu enkesite zel ekil verilir. Bu amala kum tutucunun sonunda orantl akm sava veya Venturi kanal gibi bir kontrol tertibat oluturulmaldr. Kum tutucular aadaki ekilde snflandrlabilir : a) Dikdrtgen planl yatay akl kum tutucular. b) Dairesel planl kum tutucular. c) Dey akml kum tutucular d) Havalandrmal kum tutucular.

Kk tesislerde kum tutucu el arabalar ve kreklerle temizlenir. Hareketli bir kpr tama iini kolaylatrr. Bu takdirde kum tutucunun en az 2 gzden meydana gelmesi gerekir. Kumun kuru halde elde edilmesi iin, kum tutucu taban drenlerle tehiz edilebilir. Byk tesislerde ise kumlar srekli olarak tahliye edilirler. Bu taktirde kum tutucuyu iletmeden kartmak gerekmez ve yedek gz gerekmez. letme srasnda kumlar mekanik olarak veya basnl hava ile alan pompalar veya ktrme havuzlarnn amur tahliye tertibatlarna benzeyen sonsuz band eklinde mekanizmalarla otomatik olarak tahliye edilirler.

Dengeleme Atksu artma tesislerinde debi salnmlarn kontrol etmek amacyla kullanlr. Biyolojik artma sistemlerinde organik yk salnmlarn ve debinin tesisi srekli besleyemedii durumlarda; kimyasal artma sistemlerinde ise debi salnmlarnn yan sra pH kontrolnn ve kimyasal madde beslenmesi kontrol edilmesi bakmndan dengeleme gereklidir. Dengeleme havuzunda kartrma ve havalandrma ilemi ilemi yaplmak suretiyle atksuyun homojen olarak tesise iletilmesi saland gibi, organik yk bakmndan da bir giderim elde edilebilir. Karm ilemi iin trbin tip kartrclar, difzr veya mekanik havalandrma sistemleri kullanlr. Artma tesisine verilecek debiyi kontrol etmek amac ile havuz kna debi lm cihaz konur.

ATIKSU ARITMA SSTEMLERNDE KULLANILAN POMPALAR:

Atksu artma sistemlerinde kullanlan pompalar: a) letme prensibi, b) Kullanm amac c) letme artlan (ykseklik kapasitesi) d) Montaj tipine gre snflandrlrlar. Seilecek pompa tipi baslacak atksuyun cinsi, debi basma ykseklii, kat madde miktar ve byklne gre belirlenir. Atksularn artma sistemine pompajnda, amur geri dn ve tahliyesinde aadaki pompalar kullanlr. 1) Pozitif yer deitirmeli (pistonlu, diyafram) pompalar: Basma yksekliinin fazla olduu yksek basnl pompajlarda verimli olarak alrlar. Daha ok amur transferinde kullanlrlar.

2) Santrifj (radyal, aksiyal ve vortex akl) pompalar

Antma sistemlerinde gerek atksu pompajnda, gerekse amur pompajnda yaygn olarak kullanlrlar. Santrifj pompalar yerletirme ekline gre, yatay milli, dey milli, slak tip, dey milli kuru tip, mo-noblok gibi isimler alrlar. 3) Vida tipi (Salyangoz) pompalar Bu tip pompalar kk jeodezik ykseklik farklarnda orta ve byk terfi debileri szkonusu olduunda kullanlrlar. Byk basma ykseklii szkonusu olduunda iki kademeli olarak kullanlabilirler. 4) Hava Pompalar Aktif amur sistemlerinde amur geri dn salamak amacyla kullanlabilirler. Verimlerinin dk olmasna ramen fazla miktarda kat madde ieren atk-sularn veya amurun pompajnda tercih edilirler. Hareketli ksmlar bulunmad iin tkanma problemleri yoktur. Yzdrme Atksuda bulunan ya ve gresin sudan ayrlmas amacyla kullanlr. Yzdrme ilemi, basit ya tutucular, znm hava yzdrmesi, dispers hava yzdrmesi veya vakum yzdrmesi yntemleriyle yaplr. Basit ya tutucularda atksuyun uygun srelerde bekletilmesiyle, sudan daha kk younlua sahip partikl-lerin younluk farkna bal olarak yzeyde toplanmas salanr. st tabakalarda biriken yalarn zaman zaman syrlarak uzaklatrlmas gerekir. Dier sistemlerde atksu iine hava kabarcklarnn yollanarak, askda kalan partikllerin kabarck yzeyine yapmas sonucu younluklar azaltlarak su toplanmas salanr. Suda yzdrme amal kullanlan hava kabarcklar; a) znm hava yzdrmesinde, havann basn allnda sv iinde znmesi ve daha sonra basncn kaldrlmas ile. b) Dispers hava yzdrmesinde atmosferik artlarda havann basnla su iine enjekte edilmesi ile; c) Vakum yzdrmesinde atmosferik artlarda svnn havaya doygun hale getirilmesi ve daha sonra vakum yaratlmas ile elde edilir. Bu sistemlerde yalarn syrlmas ilemi, mekanik olarak yaplr. Syrma ilemi iin motor, redktr, zincirler, ve syrma elemanlar kullanlr. znm hava yzdrmesinin nemli ekipmanlar: hava kompresrleri, yksek basnl pompa, basn tank, basn drme sistemi, mekanik kartrclar.

keltme havuzlar: Atksuda bulunan kebilir maddelerin yerekimi etkisi ile keltilerek, atksu akmndan ayrld ilemdir. ktrme ilemi kullanm amacna gre aadaki uygulamalar ierir. 1) n keltme havuzlan (kendiliinden kebilir kat maddelerin ktrlmesi amacyla kullanlr). 2)Son keltme havuzlar (biyolojik floklarn kt-rlmesini temin etmek amacyla yaplr). 3)Kimyasal keltme havuzlan (kimyasal floklarn ktrlmesini temin etmek amacyla yaplr). keltme havuzlar dikdrtgen veya dairesel planl olarak yaplr. Temelde keltme havuzlarnda drt ayn blge mevcuttur. Bunlar giri yaps, k yaps, amur blmesi, keltme blmesidir. Tabana ken maddelerin amur blmesine aktarlmas iin syrma mekanizmasna ihtiya vardr. Syrma mekanizmas, syrc ile dner veya sabit olarak yaplabilen kprden oluur. Sabit kprde tahrik merkezden yaplrken, dner kprde kprnn evre ucuna yerletirilen motor ve tekerlek yardmyla dndrlmesi salanr. amur blmesindeki fazla amur, amur pompalar vastasyla gerektiinde uzaklatrlr veya geri devredilir. Duru suyun keltme havuzlarn terk etmesi ise havuz kenarlarna yerletirilen savaklar vastasyla salanr.

B- KMYASAL ARITMA METOTLARI

Kimyasal artmann amac, suda znm halde bulunan kirleticilerin kimyasal reaksiyonlarla znrl dk bileiklere dntrlmesi yada kolloidal ve askdaki maddelerin yumaklar oluturarak keltil-mesi suretiyle giderilmesidir. Ntralizasyon: Asidik ve bazik karakterdeki endstriyel atksularn pH'sn ayarlamas ilemidir. Atksuyun pH'nn ayarlanmas atksuyun alc ortama dearj standatlarn salamas, biyolojik artma ncesinde (bakteriyel faaliyetler belirli pH deerlerinde gerekletiinden) uygun pH deerinin salanmas, kimyasal ktrme ileminde reaksiyonlarn gerekleecei uygun pH deerinin salanmas bakmndan gereklidir. Ntralizasyon ileminde kullanlan ekipmanlar, mekanik kartrc, kimyasal madde depolama tanklar, kimyasal madde dozay pompalar, pH kontrol sistemidir. Hzl kartrma ve yumaklatrma (Koaglasyon-floklasyon) Hzl kartrma ilemi, atksuya kimyasal maddenin homojen olarak karmasn salamak amac ile uygulanr. Bu ilem sonucu oluan tanecikler ok kk yumaklar halinde birleirler. Atksuyun bu nitede kal sresi 0.55 dakika arasnda deiir. Kimyasal madde olarak polielektrolit, kire, alum, demirslfat, demir klorr gibi maddeler kullanlr. Koaglant olarak adlandrlan kimyasal maddelerin atksuya kartrlmas, zeltilerinin hazrlanp pompalar vastasyla dozlanms eklinde olabildii gibi, kuru halde de besleme yaplr. Hzl kartrma ileminde yaygn olarak yksek hzl mekanik kartrclar kullanlr. Bu ilemden sonra, suyun yava bir ekilde kartrlmas, phtlatrma ile oluan taneciklerin birleerek daha kolay ken yumaklar oluturmasn salamak amacyla yumaklatrma ilemi uygulanr. Yumaklatrma nitesinde suyun kal sresi 15-60 dakika arasnda olmas salanarak askda kat maddelerin koaglant ile maksimum temas temin edilir. Kimyasal yumaklatrma sonrasnda yumaklarn ktrlmesi iin keltme havuzu yaplr. Hzl kartrma, yumaklatrma ve keltme havuzlan ayr ayr ina edilecei gibi, bunlarn bir arada yapld bileik sistemler de mevcuttur.

C- BYOLOJK ARITMA METOTLARI

Biyolojik artma, atksuda kolloidal veya znm halde bulunan biyolojik olarak paralanabilir maddelerin mikroorganizmalar tarafndan besin ve enerji kayna olarak kullanlmak suretiyle atksudan uzaklatrlmas esasna dayanr. Atksudaki organik maddeler; bakteriler tarafndan paralanarak svnn iinde kalan biyolojik floklara veya gaz olarak atmo-safere kan sabit inorganik bilekenlcre dntrlr. Biyolojik antma yntemleri temelde aerobik ve anaeroibik olarak ikiye ayrlr.

a) AEROBK PROSESLER
1- Aktif amur tekniine gre alan sistemler: Aktif amur, kolloidal ve znm maddelerin mikroorganizmalar vastasyla kebilir biyolojik floklara dntrld prosestir. Bu proseste havalandrma havuzu iindeki kark svda mikroorganizmalarn askda tutulmas esastr. keltim zellii arttrlan biyolojik yumaklar, biyolojik niteyi takiben keltme havuzuna geer. Artlan su, sistemi terk ederken, ken amurun bir ksm havalandrma havuzunda istenen mikroorganizma konsantrasyonunu korumak zere geri devrettirilir, fazla amur ise amur ileme nitelerine gnderilerek uzaklatrlr. Biyoktlenin aktif amur sisteminde kal sresi, orga

ve absorbsiyon tek bir tankta oluurken bu sistemde iki ayr tankta gerekletirilir. Aktif amurun byk bir miktar rezervde tutulduundan farkl yklemelerde kat madde konsantrasyonu ayarlanabilir. Bu nedenle de sistemin iletilmesi konvansiyonel sistemlere nazaran daha esnektir. Ancak, amur konsantrasyonunun saptanmas ve ayarlanmas, znm oksijen miktarnn her iki tankta da kontrol gereklidir.

Havalandrma Ekipmanlar:

Aktif amur prensibiyle alan biyolojik artma sistemlerinde genellikle 3 tip havalandrma ekipman kullanlr. 1) Difzr 2) Mekanik yzeysel havalandrc 3) Dalg trbin havalandrc Difzr sisteminde hava, blover (hava fleyici) vastasyla basn altnda havuz iine daldrlan gzenekli yzeylerden verilir. Hava kabarcklarnn havuz iinde ykselmesi ile atksuyun oksijen ihtiyac karlanm olur. Bu tip havalandrclar.; a) Havalandrma havuzu tabanna yerletirilen delikli borular. b)Yatay borular zerine yerletirilen seramik kubbe yada tp eklinde zel delikli (perfore) borular, c)Sentetik fiber veya sarl tel liflerden zel hava kna elverili sistem d) zel olarak dizayn edilen sistemlerden oluur. Difzrler ince, orta, byk gzenekli olabilirler. Atksuya ortalama olarak verilebilecek oksijen miktar, ince gzenekli difzrlerde 1.3 kg O2/kWh, orta gzenekli difzrlerde 1.2 kg O2/kWh, byk gzenekli difzrlerde ise 0.7 kg O2/kWh'dir.Oksijen transfer verimi ince gzenekli byk difzrlerde % 10-30, orta gzenekli difzrlerde %6-15, byk gzenekli difzrlerde %4-8 arasnda havalandrma havuzu derinliine, difzr yerleimine gre deiir. Mekanik yzeysel havalandrclar, suyu emerek etrafa pskrtmek suretiyle hem oksijen transferini hem de havuz iinde karm salarlar. alma prensiplerine gre yatay milli veya dey milli olarak ikiye ayrlrlar. Yzeysel havalandrclar, bir kpr zerine yerletirilerek, sabit noktada altrlabildikleri gibi, zellikle su seviyesi deiken olan havuzlarda veya geni lagnlerde yzer bir sistem oturtulabilirler. Yzeysel havalandrclar yava ve hzl tip olarak iki farkl hzda yaplabilirler. Dk hzl tiplerde oksijen transfer verimi 1.4-1.8 kg2/kWh aralndadr. Dalg trbin havalandrclar, sktrlm havann dner pervaneli bir dalg fan ile havuz iine datl-masyla hem oksijen transferini hem de karm salarlar. Hava genellikle blover vastasyla bir boru sistemiyle verilirken, fan sayesinde havuz iinde datlr. Bu sistemde oksijen transferi karmdan bamsz olarak ayarlanabildiinden, ykleme deerlerinin deimesi karsnda bir avantaj salamaktadr. Oksijen tranfer verimi ise 1,1-1,6 kg O2/kWh'dir. rnek Yzeysel havalandrc seimi Bir klasik amur tesisinde oksijen ihtiyac 45 kg/saat ve havalandrma tank hacmi 500 m3 olarak verilmektedir. Yzeysel havalandrcnn tipi ve havalandrma tank boyutlarnn seimi istenmektedir. Yzeysel havalandrc seiminde; karm gerekli g ile oksijen ihtiyac iin gerekli gler karlat-nlr. 1) Karm iin g girdisini 0,0035 kW/m3 seelim. Buna gre; G ihtiyac: Vx0.035= 500x0.035=17,5 kW 2) Yzeysel havalandrcnn llm SOR(standart koullardaki, T=20C,p=1.013 bar, temiz su oksijen ihtiyac) deeri 2.2 kg O2/kW saat olduundan saha artlarnda bu deer 1.2-1.8 kgO2/KW saat alnabilir. Buna gre oksijen transfer verimi 1.5 kg/kw saat seilirse: G ihtiyac: 45/1.5= 30 kW olarak bulunur. Yzeysel havalandrc, oksijen ihtiyac iin gerekli g esas alnarak 30 kW seilir. Havalandrcnn minimum ve maksimum etki derinlikleri gz nne alnarak havalandrma tank boyutlar belirlenir.

Biyofilm tekniine gre alan sistemler: Biyofilm sistemleri, atksudaki organik maddelerin bir yzeye bal mikroorganizmalar tarafndan giderildii prosesleri kapsar. Mikroorganizmalar, kullanlan ortam yzeyine tutunurlar, organik maddelerin ayrmas iin gerekli oksijeni mikroorganizmalara transfer edilir. Bu katagoride kullanlan sistemler damlatmal filtre ve biodisklerdir. Damlatmal Filtre: damlatmak filtreler, silindirik bir yap iine yerletirilen dolgu malzemesinden meydana gelir. Dolgu malzemesi olarak 2.5-10 cm apnda plastik sentetik malzemeler, krmata akl kullanlr. Kullanlan dolgu malzemesinin

arasnda bulunan boluklar mikroorganizmalarn tabaka halinde yaamasn ve hava geiini salarlar. n keltme havuzundan kan atksu, dner bir datc vastasyla filtre yzeyine datlr. Atksu filtre dolgu malzemesi yzeyinden aa doru akarken dolgu malzemesi zerinde gelien mikroorganizmalar organik maddeleri paralarlar. Mikroorganizmalar, belirli bir kalnla ulatktan sonra dolgulardan koparlar. Bu biyofilm paracklar daha sonra keltme havuzunda kertilirler. Damlatmal filtreler, organik ve hidrolik ykn byklne bal olarak yksek hzl ve dk hzl olarak adlandrlrlar.

3) Stabilizasyon Havuzlar Bu sistemler, atksularn arlkl olarak doal metotlarla tabi tutulduu, byk hacimli, geni alanl, uzun bekletme sreli, artma niteleridir. Bu tesisler artmay gerekletiren biyokimyasal faaliyetlerin zelliklerine gre snflandrlrlar. Sz konusu faaliyetler scaklk ve gne radyasyonu gibi ortam zelliklerine bal olduklar gibi havuzlarn hacimsel kirlilik yklemeleri ve geometrik zelliklerine de baldr. Lagn olarak da adlandrlan bu havuzlar genellikle toprak yaplar eklinde ina edilirler. Balca aadaki gruplara ayrlrlar; Aerobik stabilizasyon havuzlan Fakltatif stabilizasyon havuzlar Anaerobik stabilizasyon havuzlar Olgunlatrma havuzlar. Aerobik Stabilizasyon Havuzlar: Organik maddelerin ayrmas bakteri ve alglerin yardm ile olur. Algler, fotosentez srasnda gne enerjisini kullanarak oksijen aa karrlar. Aa kan oksijen heterotrof bakteriler tarafndan kullanlrlar. Aerobik stabilizasyon havuzlar genellikle dk hacimsel organik madde ykne sahip 1.5 m'den s havuzlardr. Bylece havuzun tm derinlii boyunca oksijen salanmas mmkn olur bekleme sresi 10-40 gn olup, yzeysel kirlilik yk 40-120 kgBO5/hektar kadardr. Fakltatif stabilizasyon havuzlar: Bu havuzlarda aerobik bakteriler ve alglerin bulunduu bir yzey tabaka ile dip ksmda anaerobik bakterilerin faaliyet gsterdii bir alt anaerobik tabaka mevcuttur. Bu iki tabaka arasnda ise ksmen anaerobik bir ortam ile her iki ortama da adaptasyon gsterebilen fakltatif bakteriler bulunur. Havuzlarn derinlii 1-2.5m, bekleme sresi 7-20 gn arasndadr. Yzeysel kirlilik yk 50-280 kg BO15 hektar kadardr.

eitli artma proseslerinin iletme karakteristikleri

Anaerobik Stabilizasyon havuzlar Yksek miktarda organik madde ve kat madde ieren atksularn artmnda kullanlr. Havuzlar anaerobik reaksiyon artlarn salamak amac ile derin toprak yaplar olarak ina edilirler. Bu havuzlarn hacimsel kirlilik yk 100-400 gr BO 15/m3 gn mertebesindedir. Ortalama bekleme sresi 5 gnden azdr. Olgunlatrma havuzlar: Olgunlatrma havuzlarnn amac artlm atksular kalitesinin daha iyilemesi, tesislerin toplam organik madde giderim veriminin ykseltilmesi ve bakteri gideriminin salanmasdr. Bu sistemler fakltatif, veya aerobik stabilizasyon ilemlerinden sonra kullanlabilecekleri gibi, klasik biyolojik artma sistemlerini takiben de kullanlabilirler. Bu havuzlar 1.5 m' den solup bekletme sresi 5-20 gn mertebesindedir. Yzeysel kirlilik yk 15 kg BO 15/ hektar olup gn'den kktr. Havalandrmal Lagnler: Bu sistemlerde oksijen temini havalandrma ekipmanlar vastasyla yaplmasnn yan sra, sistemdeki fotosentez reaksiyonlar da gerekleir., Derinlikleri 3-5 m arasndadr. Havalandrmal lagnler, esasta aktif amur metoduna benzer zellik gsterirler. Ancak son ktrme havuzundan sonra amur geri dn uygulanmaz. Ayrca bekletme sreleri aktif amur sistemlerine kyasla ok daha fazla uzundur. Lagnle de havalandrma ilemleri sonucunda tm lagn derinlii boyunca oksijenli bir ortam yaratlmas durumunda bu tr lagnlere tam aerobik havalandrmal lagnler ad verilir. Sadece yzeye yakn tabakalar oksijenli dip tabakalar ise oksijensiz olan sistemlere fakltatif havalandrmal lagnler ad verilir. b) ANAEROBK PROSESLER Anaerobik prosesler, organik kirlilii yksek olan atksularn artmnda kullanlr. Proseste anaerobik ayrma asit ve metan tarafndan gerekletirilir. Anaerobik reaksiyonlar 3 admda meydana gelir. a) Yksek molekl arlkl znm organik ve askdaki organiklerin hidrolizi. b) Kk organik molekllerin paralanarak, uucu ya asitlerine (asetik asite) dnm. c) Asetik asidin, ayn zamanda hidrojen ve karbondioksitin metana dnm Anaerobik Artmada mevcut artma yntemleri 1- Srekli karml tank reaktr Srekli kartrlan tank tipinde olan bu reaktr atksularn anaerobik artlmasnda kullanlan ve kat resirklasyonu olmayan ilk kuak reaktrlerden birisi-dir.amur kal sresi ile hidrolik kal sresi arasndaki oran yaklak 1 olup 20-30 gn arasnda uzun bir kal sresi gerekmektedir. Bu yzden sistem kat

resirklasyon ile tehiz edilerek hidrolik kal sresi bir ka gne kadar drlebilir. (Anaerobik kontakt prosesi) Sz konusu sistem 0-5 kg KOI/m3 hacimsel ykleme deerinde alr. Atk suyun alnd tanktan kartrma enerjisi 1-10W/m3 enerji verilmelidir. Reaktrde sspanse karakterde anaerobik bakteri bulunmaktadr. Bakteri, kolay paralanabilen organik amur (besi amuru) yklemesi ile 20 gn iinde istenen bakteri konsantrasyonuna gn iinde istenen bakteri konsantrasyonu getirilebilir. 2-Anaerobik Filtre (Yukar akl dolgu stunu) Hareketsiz hcre reaktrlerinin bir uyarlamas olarak gelitiri anaerobik filtre tipinde kullanlan dolgu malzemesi biyofilm gelimesi iin gerekli olan yzeyini salar. Etkili bir keltme salamas ile dolgu malzemesinin dnda kalan biyoktle iin etkili bir kal sresi salanm olur. Bu sistemde biyofilm, yars dolgu malzemesi zerinde dier yars ise dolgu malzemeleri srasnda kmeler halinde bulunur. Reaktr ii inert malzeme ile doldurulmaldr. letmeye alma aamasnda reaktr tedrici beslenerek inert malzeme zerinde biyofilmin olumas salanr. Tedrici besleme ile uzun bir sre sonunda inert malzeme zerinde tutunarak gelien anaerobik biyofilm artmay gerekletirir. 3- Akkan yatakl sistemler: Bu sistemde yukar akl reaktr, ksmen bir tayc malzeme (genellikle kum) ile doldurulur. Yukar ak hz, kumun reaktrn %75 yksekliini akkanltracak seviyede seilir. Bu sistemde yksek bir yzey ak ve her bir kum tanecii zerinde dzgn bir biyofilm gelimesi vardr. Kumun akkanlatrlmas iin yksek miktarda enerji gereksinimi vardr. Reaktr iine konulan kum, sreli akkan halinde tutulmal ve yksek oranda geri devir yaplmaldr. Sz konusu reaktrde kum tanecikleri zerinde biyofilm oluturularak artmann gerekletirilmesi amalanr. letmeye alnma esnasnda besleme amuru kullanlmaz. Atksu tedrici beslenerek biyofilmin gelimesi salanr. Akkan yatakl sistemlerden en fazla kullanm alan bulan "yukar akl anaerobik amur yata" (UASB) prosesidir. Proses biyoktlenin iyi bir keltme zelliine sahip granler amurun iinde hareketsiz bir ekilde olumas esasna dayanr. Sistem preasidifikasyon tank UASB reaktrnden oluur. Preasidifikasyon tanknda hidroliz, asidogenesis, acetogenesis fazlar bakteriler tarafndan gerekletirilerek, sudaki kirlilik kayna karbonun tm formlar asetata indirgenir. Ayn tankta, pH kontrol, s kontrol, reaktrden alnan geri devirle atksuyun karmnn salamas, kimyasal maddenin karlmandan salanmas ve ntrient ilavesi yaplr. Preasidifikasyondan geirilen atksuyun yukar akl amur yata UASB reaktrne alnmas gerekir. Atksu, preasidifikasyon tankndan bir pompa ile emilerek reaktr tabanndaki distribsyon yardm ile tm reaktr tabanndan yukarya doru gnderilir. Atksu granl bakteri yatandan geerken metan faz gerekleir ve tm kirlilik metan gazna ve karbondiok-side dntrlr. Bnyesindeki kirlilii %80 orannda kaybeden atksu, reaktr zerindeki separatrlerden geerek sistemi terk eder. Seperatrlerde reaktr iinde artmay gerekletiren granl bakteri keltilerek iinde tutulurken oluan biogaz yine ayn seperatrler yardm ile toplanr. Reaktrden kan su, giri suyunun kirliliine bal olarak belli oranlarda geri dndrlr. Bu sistemde ok yksek ykleme oranlar mmkndr. Resirklasyon ihtiyac azdr ve bakteri sirklasyonu yoktur. Granler bakteri olmas nedeniyle toksik ykleme daha direnlidir. Reaktrde kartrmaya gerek yoktur.

D- LER ARITMA METOTLARI: Dezenfeksiyon:

Artma tesisi k suyu alc ortama verilmeden nce, suda bulunan bakteri ve virslerin uzaklatrlmas ilemidir. Atksu artmnda yaygn olarak kullanlan metod klorla dezenfeksiyondur. Klorla dezenfeksiyon sistemine klor hazrlama tank, dozaj pompas ve klor temas tank bulunur. Kullanlan klor bileikleri kalsiyum ve sodyum hipoklorit ve klor gazdr. Ayrca ozon ve ultraviyole ile dezenfeksiyon yntemleri de kullanlmaktadr. Azot Giderme: Atksuyun ierdii amonyum iyonlar azot bakterileri yardmyla nitrifikasyon kademesinden nce nitrite ve sonra nitrata dntrlr. Daha sonra denitrifikasyon kademesinde anoksik artlar altnda azot gaz halinde sudan uzaklatrlr. Nitrifikasyon askda byme (aktif amur) veya tutunarak byme (biyofilm) prosesleri ile gerekletirilebilir. Proseste nemli olan nitrifiye bakterilerin bymelerinin salanaca uygun koullarn yaratlmasdr. Nitrifikasyon prosesinde iletme parametreleri olarak scaklk pH, znm oksijen, havalandrma periyodu, amur ya, karbon/azot oran nem tamaktadr. Denitrifikasyon prosesi nitratn azot gazna indirgenmesidir. Biyolojik denitrifikasyon prosesi organik karbon kayna olarak metanol gibi maddelerin kullanlmasyla ayr reaktrlerde gerekletirilebildii gibi, kombine karbon oksidasyon nitrifikasyondenitrifikasyon sistemleri de uygulanabilir. Fosfor Giderme: Fosfor bileiklerini gidermek iin kimyasal ve biyolojik metodlar ayr ayr veya birlikte kullanlr. Kimyasal artma ileminde kire, alum, demirklrr, veya slfat gibi kimyasal maddeler kullanlarak yksek pH deerlerinde fosfor, fosfat tuzlar halinde ktrlr. Biyolojik metodlarla fosfor artm, biyolojik artma srasnda fosfatn mikroorganizmalarca alnmas ile salanr. Biyolojik ve kimyasal artmann birlikte kullanlmas biyolojik artma knda son keltme tank giriinde metal tuzlar ve polimer ilavesi ile gerekleir. Bylece ayn zamanda daha iyi bir keltme salanabilecei gibi, kta daha dk BOI5 deerleri salanabilmektedir. Filtrasyon:

Biyolojik ve kimyasal artma ilemlerinde yeterince giderilemeyen askda kat maddeleri ve kolloidlerin tutulmas amacyla uygulanr. Suyun granler filtre yatandan geii ile maddeler tutulur. Filtre yatanda biriken kat maddelerin giderilmesi amacyla geri ykama ilemi uygulanr. Filtrelerde kum, akl, granit vb. dolgu malzemeleri kullanlr. Filtreler ak. dorultusuna gre aa ve yukar akl kullanlan filtre malzemesine gre aa ve yukar akl, kullanlan filtre malzemesine gre tabakal veya tek tip malzemeden oluan filtreler, hidrolik artlara gre serbest yzeyli ve basnl filtreler olarak snflandrlr. Adsorbsiyon: Adsorbsiyon, suda znm maddelerin elverili bir ara yzeyde toplanmas ilemidir. Artma tesisi k suyunda istenen kalitenin salanabilmesi iin su bir aktif karbon ortamndan geirilir. Aktif karbon toz veya granl olarak kullanlr. Granl aktif karbonla iyi bir temas salamak iin atk-su ya sabit yatakl bir kolona yukardan aaya ya da sabit veya akkan bir yataa aadan yukarya verilir. Aa akl kolonlarda biriken maddelerin neden olduu yk kaybn nlemek amacyla geri ykama ilemi yaplr. Kullanm asndan, adsorblama kapasitesi tkenen granl aktif karbonun rejenere edilmesi gerekir. Toz halindeki aktif karbon, biyolojik ve kimyasal artma kndaki suya ilave edilerek, karbonun temas havuzunda ktrlmesi eklinde kullanlr. yon deitirme: Endstriyel Atksu artmnda kullanlan atksu bnyesinde istenmeyen anyon ve katyonlarn uygun bir anyon ve katyon tipi iyon deitirici kolonda tutulmas ilemidir. yon deitiriciler, genellikle aa akl kolon tipindedir. Atksu basn altnda kolona yukardan girer, reine boyunca ilerleyerek aadan uzaklatrlr. Reine kapasitesi dnce kolonun rejenerasyonu gereklidir. Katyonik iyon deitirme reinelerinde genellikle sodyum hidroksit rejeneran olarak kullanlr. Ters Osmoz: Atksuyun yeniden kullanlabilmesini salamak amacyla, genellikle endstriyel atksu artmnda kullanlan znm anorganik ve organik maddelerin sudan uzaklatrlmas ya da geri kazanm amacyla yksek basn uygulanan bir sistemdir. Ters osmozun temel niteleri yar geirgen membran destekleme yap., basnl kap ve yksek basnl pompadr. Membran malzemesi olarak selloz asetat ve naylon kullanlr. Ultrafikasyon: Yar geirgen membranlarn ters osmoz ilemine benzeyen basnl membran fitlrasyon metodudur. Ancak daha dk basn uygulanr. Bileiminde makromolekl ve kolloid zellikte madde bulunan atksularda kullanlr. E- amur Giderme Metodlar: Atksulann biyolojik veya kimyasal metodlarla artlmas esnasnda kat maddelerin ktrlmesi veya yzdrlmesi srasnda oluan amurlarn amur artrmna tabi tutulmas gerekir. Atksu artma tesislerinden kaynaklanan amur, kullanlan artma proseslerine gre farkllk gsterir. amur artmnda, amur stabilizasyonu ve kat madde ieriinin artlmas amacyla eitli metodlar uygulanr: 1- amur Stabilizasyonu: Artma tesislerinde kat maddelerin ktrlmesi sonucunda oluan amurlarn kat madde ierikleri dk olduundan, bu oran arttrmak amacyla amur younlatrma ilemi uygulanr. Uzun havalandrma prosesinden oluan amur yeterince stabilize olduundan ilave bir amur stabilizasyonu gerektirmez. Younlatrlan amurun kimyasal olarak stabilizasyonu kimyasal madde ilavesiyle, biyolojik olarak stabilizasyonu ise arerobik veya anaerobik amur stabilizasyonu yada kompostlatrma ile yaplr. Anaerobik amur stabilizayonu : Anaerobik amur stabilizasyonunda nkeltme ve biyolojik artma karmnn ierdii organik maddeler, havasz ortamda biyolojik olarak metan ve karbondiokside dntrlr. amur rtme ilemi iki ekilde uygulanr. Standart hzl tipte genellikle stma ve kartrma yaplmaz. Yksek hzl olarak adlandrlan tipte stma ve tam kartrma yaplr. Kat bekletme sresi standart tipte 30-60 gn, yksek hzl tipte 10-20 gn arasndadr. ki kademeli olarak yaplabilen amur rtme ileminde birinci kademede organik madde ve bakterilerin temasn ve homojen s dalmn salamak amacyla stma ve tam kartrma ilemi uygulanr. Kartrma ilemi mekanik kartrclar ile yaplabildii gibi tank muhtevasnn pompa ile resrklasyonu veya retilen metan gaznn kompresr-difzr sistemi ile geri verilmesi eklinde yaplr. Tank scakl 35C civarnda tutulur. kinci kademede Istma ve kartrma yaplmaz, kelen amur, amur suzlatrma ilemine sevk edilirken bir ksm da birinci tankn giriine gnderilir. retilen gazn depolanp kullanma sunulmas iin gaz tanklar kullanlr. Elde edilen gaz, rtclerin stlmasnda kullanlacak ise bir s deitiricisinden geirilir ve eer ikinci kademe rtc yzer kapakl olarak projelendirilmi ise ayrca bir gaz deposuna ihtiya yoktur. Aerobik amur stabilizasyonu:

Aerobik amur stabilizasyonu, amurun organik madde ieriini azaltmak iin kullanlan yntemlerden biridir. Bu ilemde kullanlan reaktrler temelde askda byme sistemlerinde kullanlan havalandrma tanklarna benzerlik gsterirler. Dairesel ve diktrtgen tipte havalandrclar veya basnl hava salanr. Bu sistemler anaerobik amur stabilizasyonunda kullanlan sistemlere nazaran toksik madde ve ok besleme durumlarna kar daha toleransldrlar. Hidrolik bekletme sreleri 20C'de amur tipine bal olarak 10-20 gn civarndadr. Kat madde yk 1.6-4.8 kgVSS/m3 gn olup, karm iin enerji ihtiyac mekanik havalandrclarda 20-40 kW/103 m3'tr. rnek: Bir atksu tesisi n keltme tankm takip eden klasik aktif amur sisteminden olumaktadr. n keltme ve son keltme amurlar younlatrcda amur konsantrasyonlar arttrlmaktadr. Atksu, artma tesisi ve amur karakterisistikleri aadaki gibidir.

Kompostlatrma: Kompostlatrma, organik ayrabilir kat maddelerin aerobik mikroorganizmalar tarafndan biyokimyasal yolla ayrtrlmas sonucu meydana gelir. Taze veya rtlm artma amurlar organik karbon ierii yksek olan maddelerle kartrlp gzenekli ve daha az sulu hale getirilerek havalandrldklarnda ter-mofilik olarak ayrp

stabilize olmaktadrlar. 2-amur susuzlatrma: amur susuzlatrma stabilize edilmi amurun nem ieriinin azaltlmas amacyla doal veya mekanik yollarla yaplan ilemleri kapsar. Bu ilemler sonucunda amurun kat madde eklinde sistemden uzaklatrlmas salanr. Doal yollarla susuzlatrma ilemi amur kurutma yataklar ile, mekanik olarak ise vakum filtreleri, santrifjler, filtre pres ve belt pres' ler ile salanr. amur kurutma yataklar: Arazinin yeterli byklkte olduu durumlarda stabil amur 20-30 cm tabaka kalnlnda kurutma yataklarna serilmek suretiyle kat hale gerilir. Kurutma yataklarnn altna akl ve kum serilerek amur suyunun szlmesi salanr. Sznt suyu ise kurutma yata tabanna yerletirilen drenaj borularyla artma tesisine gnderilir. amurun su ieriinin uzaklatrmak iin uygun olduu tespit edildiinde amur, kurutma yataklarndan elle veya mekanik kazyclar ile uzaklatrlr. amur Kurutma Yataklar Dizayn Kriterleri: Kat madde yklemesi: 50-125 kg/m2 yl Alan ihtiyac: 0.09-0.23 m2/kii amur kurutma zaman: 2-4 hafta Kurutma yata boyutlar: 6-10m genilik 6-30m boy Mekanik olarak susuzlatrma: a) Filtre Pres: Filtre pres yksek basn altnda amur suyunun alnmasn salayan ekipmandr. Filtre pres knda kat madde ierii yksek amur keki elde edilir. Aks zerine dikey olarak yerletirilen filtre preslerde plaka malzemesini olarak genellikle polipropilen kullanlr. Plakalar filtre bezi ile kapldr. Filtre bezi genel olarak polyester, polyamid propilen, pamuk vb. malzemeden imal edilir. Ama ve kapama sistemi manuel veya otomatik olabilir. Besleme pompas olarak yksek basnl santrifj ve pistonlu pompalar kullanlr. Merkezden plakalara beslenen amur, plakalara basn uygulanarak sktrlr ve su filtre bezinden szlerek alnr. Sznt suyu artma tesisine gnderilir. amur tipine, kat madde ieriine bal olarak arj sresi 2-5 saat arasnda deiir. Bu sre filtrepresin dolmas, basn altnda sktrma filtrepresin almas, kekin uzaklatrlp, sistemin temizlenmesi ilemlerini kapsar. amur tipine gre %35-40 kat madde ierii elde edilir. rnek: Filtre pres ve besleme pompas seim esaslar: 300 kg/gn kuru madde (KM) ieren kimyasal artma amuru iin filtre pres seimi: amur kekinde %35 KM ve 1.25 sp gr (zgl arlk) kabul edildiinde, gnlk kek hacmi 300/0.35/1.25 = 685 litre Gnde 3 arj seildiinde, filtre pres hacmi, 685/3=229 litre Bu hacmi salayan en kk pres retici firma modellerinden 25011 olarak bulunmutur. Besleme pompas seimi iin, bir arjda beslenecek toplam kuru madde miktar, 250x0.35x1.25=109 kg besleme akmnda % 3 KMve 1 sp gr kabul ile, her arjda prese beslenecek amur hacmi, 109/0.03= 3645 litre bulunur. Buna gre 2.5 m3/saat debili besleme pompas seilecek ve pompa 1.5 saatlik fiili pompalama sresi ile besleyecektir. b) Belt pres (Bant Filtre) Proses srasnda yksek miktarda amur reten tesislerde belt pres kullanlmas uygundur. amurun belt pres ncesinde kimyasal olarak artlandrlmas gerekir. Bu amala floklanlar kullanlr. Bant filtrelerde iki fille band, merdaneler arasnda srekli sonsuz hareket yapar. Bant arasna beslenen amur mekanik olarak sktrlr. amur tipine gre %20-35 kat madde ierii elde edilir.

c) Vakum filtrasyonu: Dnen bir tamburun i ksmna vakum uygulanarak gerekletirilir. Tambur evresi, filtre bezi ile kapldr ve tambur suyu alnacak amurun bulunduu hazneye ksmen batm olarak dner. Dnme esnasnda amurun kat ksm filtre bezi zerinde kek oluturur ve bu kek, tambur tekrar hazneye dalncaya kadar korunarak hazneye dolmadan nce syrc bak vastasyla filtre bezinden syrlr. Vakum filtresi ile kat madde ierii %20-30 arasnda arttrlr. d) Santrifj: Santrifjle su giderme kase veya sepet tipi santrifjlerde salanabilir. amur tipine bal olarak kat madde ierii % 10-40 orannda arttrlr. Sepet tipi santrifj cihazlar, kk artma tesislerinde ksmi susuzlatrma iin kullanlr. 3- Artma sistemi seiminde dikkat edilecek hususlar: 1- Tesisin ilk yatrm maliyeti 2- Tesisin iletme maliyeti (elektrik, kimyasal madde v.b.) 3- naat ve iletme zellikleri, tesisin kaplad alan 4- Tesisin mekanik tehizat ihtiyac 5- Tesisin ynetmeliklerde belirtilen deerleri salama garantisi 6- Taahht firmasnn referanslar ve iletme konusunda verecei eitim hizmetleri 7- Tesisin yetimi eleman ihtiyac 4- Artma sistemi mekanik ekipman seiminde dikkat edilecek hususlar: 1- Mekanik ekipman kalitesi 2- Garanti sresi 3, Konzyona dayankll 4- Elektrik gideri

KAYNAKA
Environmental Protection Service Canada, Water Pollution Directorate (1980) Deoign and Selection of Small Wastewater Treatment Systems Metcalf & Eddy ne (1979) "Wasterwater Engineering, Treatment, Disposal, Reuse" Muslu, Y (1974) Kullanlm Sularn Tasfiyesi Cilt 1 Resmi Gazete, Say 20748, Tarih:7 Ocak 1991 " Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Teknik Usuller Teblii", Ankara