T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS MODEL VE DKM RESM

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. EKME PAYLI VE KONSTRKSYON MODEL RESM.............................................. 3 1.1. Endstriyel Modelleme ................................................................................................. 3 1.1.1. Kullanlan Tezghlar ............................................................................................. 4 1.1.2. Model eitleri ve Gere zellikleri ..................................................................... 4 1.2. Paradan veya Yapm Resmi zerinden....................................................................... 4 1.2.1. Model Yapm Resmi ve zellikleri ....................................................................... 4 1.2.2. Konstrksiyon Model Yapm Resmi ve zellikleri ............................................ 12 1.2.3. Maa Sand Model Yapm Resmi..................................................................... 16 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 22 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 24 2. DKM HAM RESM ..................................................................................................... 24 2.1. Endstriyel Dkmclk ............................................................................................ 24 2.2. Maal ve Maasz Model veya Modelin Konstrksiyon Yapm Resmi .................... 26 2.2.1. Modelin Alt ve st Derecelerde Kalplanmas.................................................... 26 2.2.2. Gerece Gre Dkm lemi ................................................................................. 31 2.2.3. Dkm Yaplm Parann Ham Yapm Resmi izimi ..................................... 32 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 37 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 38 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 39 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 41 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 43 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 44

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI188 Makine Teknolojisi Bilgisayar Destekli Makine Ressaml Model ve Dkm Resmi Model ve dkm ham resmini izmeyi reten renme materyalidir. 40/24 Seri retim Sistem ve Mekanizmalar izimi dersinin 1. ve 2. modllerini alm olmak Model ve dkm resmi izmek. Genel Ama ekme payl-konstrksiyon model resmi ve dkm ham resimlerini bilgisayar destekli izim(B.D.) ortamnda iki ve boyutlu olarak izebileceksiniz. Amalar Model resmi ile ilgili hazrlklar yapabilecek, TS-ISO standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde edilen verilere gre detay ve montaj resimlerini bilgisayar destekli izim ortamnda iki- boyutlu izebileceksiniz. Dkm ham resmi ile ilgili hazrlklar yapabilecek, TS-ISO standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde edilen verilere gre detay ve montaj resimlerini bilgisayar destekli izim ortamnda iki- boyutlu izebileceksiniz. Teknik resim izim ortam, izim ara ve gereleri, bilgisayar destekli izim ortam, projeksiyon, resim masas. Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek, kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda lme arac uygulayarak modl ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR

Sevgili renci, Bir lkede sanayinin gelimesi, teknolojik gelimelerin retim srelerine dahil edilmesiyle dorudan ilgilidir. Hzla gelien lkemizde de bu bilincin yerlemesine paralel olarak metal ileme sektrnde ok byk gelimeler kaydedilmitir. Metal ileme sektrndeki rn yelpazesi ok geni olmakla birlikte, yar mamul metal rnlerin ekonomik olarak retilmesine imkn salayan dkm endstrisi, byk bir deer olarak karnza kmaktadr. Buna bal olarak dkm modelcilii de dkm endstrisini destekleyen nemli bir retim aamas hline gelmitir. Dkm modelciliinde, CNC tezghlarnn kullanm giderek artm, model tasarmnda ve model ilemede CAD-CAM kullanm yaygnlamtr. Model llerinin hassasiyeti ve dkm yoluyla retilen paralarn kalitesi ykselmitir. Yeni teknolojilerin uygulanmas, iyi eitimli ve nitelikli elemanlara olan ihtiyac da beraberinde getirmitir. Bu modl ile model ve kalp tasarm iin gerekli bilgi ve beceriyi kazanacak, sektrdeki retim srelerine katlmak iin gerekli altyapya sahip olacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu renme faaliyetinin sonunda model resmi ile ilgili hazrlklar yapabilecek, TSISO standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde edilen verilere gre model resimlerini bilgisayar destekli izim ortamnda iki ve boyutlu olarak izebileceksiniz.

ARATIRMA
Model yapmnda kullanlan malzeme ve tezghlar aratrarak bilgi toplaynz. Topladnz bilgileri snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.

1. EKME PAYLI VE KONSTRKSYON MODEL RESM

1.1. Endstriyel Modelleme
Dkm yolu ile ekillendirilecek paralarn kalplama srasnda dkm boluunu verecek ekilde ileme pay, koniklik, ekme pay gibi gerekli hesaplar yaplm modellerinin hazrlanma srecine endstriyel modelleme denir. Model ve dkm ilemleri, birbirini takip eden bir btn olmakla beraber retim aralar ve retim srelerinin farkll teknolojik olarak ortaya kmtr. Teknolojinin gelimesiyle model llerinin hassasiyeti artm; kullanlan ara, gere ve makinelerde yenilikler yaplmtr. Ancak model teknii, kalplamada kumdan karma tekniine bal olarak ana hatlaryla ayn kalmtr. Endstriyel modellemede CNC tezghlarnn kullanm giderek yaygnlamtr. Model ilemede CAD-CAM kullanm artm, zellikle tasarm alannda bilgisayar ortamlarna bal olarak hzl gelimeler kaydedilmitir. Endstriyel modellemede ahap, metal, plastik malzemeler ve bunlarn tasarm teknolojileri nemli yer tutar.

1.1.1. Kullanlan Tezghlar

Model imalat yaplrken modelin gerecine gre uygun takmlardan ve tezghlardan yararlanlr. Bunlar: Ahap modellemede: Ahap ileyen tezghlar, erit testere makinesi, daire testere makinesi, planya makinesi, kalnlk makinesi ve dekupaj makinesi vb. Metal modellemede: Metal ileyen tezghlar, torna tezgh, niversal modelci tornas, freze tezgh, niversal modelci frezesi, metal eeleme takmlar, markalama aletleri vb. Plastik modellemede: Epoksi, polimer ve kompozit malzemeleri ileyen takmlar, metal merdane, elyaf pskrtme makineleri, epoksi atma makineleri, laminasyon sistemleri, yma sistemi, pskrtme (hzl prototip sistemleri), oto ina sistemleri vb. kullanlr.

1.1.2. Model eitleri ve Gere zellikleri

Ahap modellemede am, kknar, grgen vb. gereler, Metal modellemede alminyum, pirin, bronz vb. gereler, Plastik modellemede termoset, poliretan, polyester ve kompozit malzeme gibi gereler kullanlr. Teknolojinin gelimesi ile birlikte sktrlm kt, strafor (kpk) ve silikon gibi gerelerden de model yaplmaktadr. Bu eitim faaliyetinde ahap modelden bahsedilecektir.

1.2. Paradan veya Yapm Resmi zerinden

1.2.1. Model Yapm Resmi ve zellikleri
Bir parann model resmi izilirken, parann imalat resminden faydalanlr. Model resimlerinde kalp ayrma yzeyi, ilenecek yzeyler, ekme paylar, koniklik ve maalar farkl tarama ekilleri ve resimsel zellikleriyle izilir. Renkli izilen resimlerde kullanlacak renkler iin renme Faaliyeti2 deki model ve kalplama resimlerinde kullanlan tantma iaretleri izelgesine baknz. Model konstrksiyon resimleri, modelin bitmi hlinin genellikle 1:1 lekle izilmi resimleridir. Model yaplrken gerekli ller, llendirilmi model resimlerinde 1:1 lekle izilmi resimleri zerinden alnr. Simetrik paralarn grnleri, yars model resmi olarak, dier yars model yapm resmi olarak izilir. Karmak paralarn model resimlerinde l verilemedii zaman, para llerinin tespiti iin yapm resimlerinden yararlanlr. 4

Model resimlerinin izilebilmesi iin ncelikle mala yzeyinin ve maa yerlerinin tespit edilmesi nemlidir. Mala yzeyi, modelin kum kalp derecelerindeki ayrlma yzeyidir. Mala yzeyi dkm ilemini ve kalplamay kolaylatracak ekilde tespit edilmelidir(ekil 1.1, ekil 1.2).

ekil 1.1: Mala yzeyi dzgn model

ekil 1.2: Mala yzeyi dzgn olmayan model

Maalar, kalp boluklarna yerletirilen ve kapladklar ksmlarn dkmden sonra boluk olarak kmasn temin eden maa kumlar kullanlarak maa sandklarnda elde edilen paralardr. Tanmdan da anlalaca gibi maalar, kumdan yaplm hacimlerdir. Maalarn kullanld modeller maal modeller, eklinde adlandrlr. Maalar kalp kumu ierisine oturtabilmek iin iki ucuna maa ba tasarlanr (ekil 1.3, 1.4).

ekil 1.3: Yatay maa ba

ekil 1.4: Dikey maa ba

Maa hazrlamak iin istenen boluk llerine gre maann boyutlarn belirlemek zorunludur. Boyutlar belirlenen maa, aatan yaplm maa sandklarnda hazrlanr (ekil 1.5).

ekil 1.5: Maa ve maa sand

Maa balarn ekillendirmek iin gerekli olan maa ba lleri ve kalptan karma alar tablo 1.1 de verilmitir.

Tablo 1.1: Maa ba lleri ve kalptan karma alar

Aada verilen rnek yapm resmi, zerine srasyla ileme pay, ekme pay, koniklik ve eim deerleri eklenerek model yapm resmi aamalar gsterilmektedir (ekil 1.6).

ekil 1.6: paras yapm resmi

1.2.1.1. leme Payl Yapm Resmi izimi

Modeli yaplp dkm ilemi gerekleen i paralar, daha sonra talal retim yntemleriyle ilenerek son ekillerini alr. Bir parann talal retim yntemleriyle ilenmesi, yzeyinden tala kaldrlaca anlamna gelir. Kaldrlacak tala miktarnn nceden belirlenerek ham l zerine eklenmesine ileme pay denir. leme paylar, ilenecek yzeyin byk ya da kk olmasna, dklecek gerecin cinsine, ilemenin elde ya da tezghta olmasna ve yzey kalitesine gre belirlenir. Parann yapm resmi zerinde ilenecek yzeyler, yzey ileme iaretleri ile belirtilmitir. leme iareti ile belirtilen yzeyler, ileme pay kadar bytlr. lenecek i yzeyler (delikler), ileme pay kadar kltlr.

leme pay, gerecin eidine ilenecek yzeyin konumuna ve boyutuna gre farkl alnr. leme paylar tablo 1.2, 1.3 ve 1.4te verilmitir.

Tablo 1.3: elik gereler iin ileme paylar

Tablo 1.4: Demir d metaller iin ileme paylar

ekil 1.6 da verilen i parasnn ileme pay, tablo 1.2 den silindirik i yzeye 3 mm, kalplama ekline gre dzlemsel st yzeye 45 mm ve alt yzeye 2,54 mm ileme pay verilir (ekil 1.7).

ekil 1.7: leme pay

1.2.1.2. ekme Payl Yapm Resmi izimi

Dkm yolu ile retilecek paralarn boyutlarnn dkmden sonra istediimiz deerlerde olabilmesi iin modeller; baz metalrjik, fiziksel ve mekanik nedenlerle hibir zaman parann gerek boyutlarnda yaplmazlar. Dkm srasnda malzemelerin gsterdikleri en nemli fiziksel deiikliklerden biri ekmedir. Bu nedenle modellere ekme pay ilave edilir. Ergitilerek sv hle getirilen maden, kalp ierisine doldurularak soumaya braklr. Madenin katlamas sonucu para klr. Para llerinde meydana gelen bu klmeye ekme denir. ekme miktar, gere eidine bal olarak farkllk gsterir. Modelde tm llere ekme miktarlar ilave edilerek yaplr. Tablo 1.5te deiik gerelerin yaklak ekme pay deerleri verilmitir.

Tablo 1.5: Baz gerelerin ekme paylar

rnek iimiz, lamel grafitli dkme demir gereten retilecei iin ekme pay tablo 1.2den %1 olarak belirlenir. paras lleri %1 bytlr. Kalp ayrma yzeyi, parann ekline gre tespit edilir (ekil 1. 8). Burada kalp ayrma yzeyi, st ve alt derece tespit edilir.

10

ekil 1.8: ekme payl yapm resmi

1.2.1.3. Koniklii Verilmi Yapm Resmi izimi

Dkm boluunu oluturmak zere kum kalp ierisine sktrlan model, elle veya aparatlarla karlr. Modelin karlmas srasnda kalbn bozulmamas ve kolay kmas iin kalp ayrma yzeyine dik yzeylere eim, silindirik yzeylere koniklik verilir. Eim ve koniklik zeliine gre art eim, eit eim veya eksi eim olarak verilir .(ekil 1.9)

ekil 1.9: Model yzeylerinde eim ve koniklik

Modelin kalptan kolay kmas iin yzeylere ileme payl ve ileme paysz karma yksekliine bal olarak kma as deerleri tablo 1.6da verilmitir.

Tablo 1.6: leme payl ve ileme paysz kma as deerleri

11

rnek i parasnda tablo 1.6dan 10 mm ykseklik iin 2, 30 mm ykseklik iin 1 eim as verilir (ekil 1.10).

ekil 1.10: Eim ve konikliin gsterilmesi

1.2.2. Konstrksiyon Model Yapm Resmi ve zellikleri

Bu resimlerde, modelin yapld gerece gre ( ahap, metal, plastik ) paralarn birbirleriyle montaj ekilleri gsterilir. Aksam ve paralarn ekil, boyut, yzey ileme iaretleri, malzeme ve montaj zelliklerini ierir.

1.2.2.1. Konstrksiyon Model Montaj Resmi izimi

Paralarn monte edilmi eklini daha detayl olarak gsteren alt grup montaj resimleridir.Konsrtksiyon model yapm resminin balangc imalat resmidir. malat resminde yeterli grnlere, llendirmelere ve yzey ileme iaretlerine yer verilir. Meslek resmin ikinci aamas model konstrksiyon resmidir. Burada maalarn konumlar ve ilem grecek yzeyler belirtilir. Modelin yapld gerece gre ( ahap, metal, plastik ) paralarn birbirleriyle montaj ekilleri izilir (Resim 1.1, ve ekil 1.11).

12

Resim 1.1: Mesnet paras ana gvdesi ve metal maa sandklar

ekil 1.11: Mesnet paras yapm resmi ve konstrksiyon model montaj resmi

13

ekil 1.6da verilen i paras yapm resmine gre hazrlanm konstrksiyon model montaj resmi, ekil 1.12de verilmitir.

ekil 1.12: Konstrksiyon model montaj resmi

14

1.2.2.2. Montaj Resmi Numaralandrma ve Antet izimi

ekil 1. 13: Model konstrksiyon resmi

15

1.2.3. Maa Sand Model Yapm Resmi

boluklar meydana getiren kum kitlesinin, yani maann dvld ve yapld aa ve metal sandklara maa sand denir. erisinde maann d ekline sahip bir boluk bulunan sandklardr. Bu sandklar, iki ya da daha ok paral olup, bu paralar birbirine pimlerle merkezlenir ve yay ya da stne arlk konularak sabitlenir. Maa sand rnekleri Resim1.2, Resim 1.3, Resim 1.4 te gsterilmitir.

16

1.2.3.1. Maa Sand Model Montaj Resmi izimi

ekil 1.14: ki paral maa sand montaj resmi

17

1.2.3.2. Maa Sand Model Montaj Resmi llendirmesi

ekil 1.15: Maa sand resmi

18

1.2.3.3. Numaralandrma ve Antet

ekil 1.16: Maa sand numaralandrmas

19

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

retmen tarafndan verilecek olan model yapm resmi faaliyetini aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak yapnz. LEM BASAMAKLARI izim iin gerekli bilgisayar programn anz. Modeli izilecek para iin mala yzeyi tespit ediniz. Dkm gerecine gre ekme paylarn hesaplaynz. Yzey kalitelerine gre ileme paylarn hesaplaynz. Mala yzeyine dik yzeylerdeki koniklik ve eimleri veriniz. Parann model yapm resmini iziniz. Parann model konstrksiyon resmini iziniz. Maay boyutlandrnz. Maa sand model montaj resmini iziniz. izdiiniz resimlerin ktsn alnz. NERLER nlnz giyiniz. izim iin gerekli bilgisayar ayarlarn uygulaynz. Parann en byk kesit yzeyini mala yzeyi olarak belirleyiniz. ekme paylarn hesaplarken tablolardan yararlannz. leme paylarn hesaplarken tablolardan yararlannz. Koniklik ve eimler iin tablolardan yararlannz. Model resmi zerinde eim, koniklik, ileme pay ve mala yzeyini gsteriniz. Ahap taramas uygulayarak modeli oluturan paralarn ayrmn gsteriniz. Boyutlandrmay yaparken maa ba lleri iin tablolardan yararlannz. Maa sand resmine ahap tarama uygulaynz. kt ayarlarn kontrol ediniz.

20

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada baz tanmlamalar yaplmtr. Bunlardan doru kabul ettiklerinizin yanndaki bolua (D), yanl kabul ettiklerinizin yanndaki bolua (Y) yazarak cevaplaynz. 1. 2. 3. 4. 5. (.) Maalar resimlerinde ahap tarama yaplarak izilir. (.) Mala yzeyi, modelin kum kalp derecelerindeki ayrlma yzeyidir. (.) Kural olarak mala yzeyinin modelin en byk kesitinden gemesi zorunlu saylr. (.) Para llerinde meydana gelen klmeye koniklik denir. (.) lenecek i yzeyler (delikler), ileme pay kadar kltlr.

21

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Dkme demir gereten dkm yoluyla retilecek parann yapm resmi verilmitir. ekme, ileme pay, eim ve koniklik deerleriyle kalp ayrma yzeyini dikkate alarak model yapm resmini iziniz. Model konstrksiyon resmini iziniz. Maa ve maa sandnn resmini iziniz.

Faaliyet Ad Ama

Model Resmi Modl Eitimi Kum kalp teknii ile retilecek Alan Kiinin parann model resmini Ad ve Soyad izebileceksiniz. AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. DEERLENDRME KRTERLER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 nln giydiniz mi? izim iin gerekli bilgisayar ayarlarn uyguladnz m? Mala yzeyini tespit ettiniz mi? ekme paylarn tablolardan yararlanarak hesapladnz m? Yzey kalitelerine gre ileme paylarn hesapladnz m? Tablolara gre gerekli eim ve koniklikleri verdiniz mi? Model resmini izebildiniz mi? Model konstrksiyon resmini izebildiniz mi? Maay boyutlandrabildiniz mi? Maa sand resmini izebildiniz mi? Resimlerinizin ktsn alabildiniz mi? .. 22 Evet Hayr

TOPLAM PUAN DNCELER

DEERLENDRME
Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Uygulayamad davrantan dier davrana gemek mmkn olamayacandan faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.

23

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu renme faaliyetinin sonunda, dkm kalplama ileminin aamalarn ve dkm ham resmini bilgisayar ortamnda iki ve boyutlu olarak izebileceksiniz.

ARATIRMA
Kum dkm kalb elemanlarndan yolluk ve kclarn ekillendirilmesi, boyutlandrlmas ve resimde gsterilmesi hakknda bilgi toplayarak snf ortamnda retmeniniz ve arkadalarnzla paylanz.

2. DKM HAM RESM

2.1. Endstriyel Dkmclk
Metalleri ve alamlarn ergitip hazrlanan kalplara dkerek, istenilen ekli verme sanatna endstriyel dkmclk denir. Dvme ve tala kaldrma yntemleriyle yaplmas mmkn olmayan paralar, dkm yoluyla kolay ve ucuza mal edilmi olur. rnein; motor bloklar, krank milleri, byk gvdeli makine paralar, radyatrler, dili ark ve kasnak gibi boluklu makine elemanlar, ar tezgh gvdeleri, maden ss eyalar vb. retimler dkm yoluyla gerekletirilir.Aada dkm yoluyla ekillendirilmi makine paralarna ait rnek resimler verilmitir (Resim 2.1, 2.2, 2.3).

Resim 2.1: Dkm yoluyla ekillendirilmi deiik makine paralar

24

Resim 2.2: Dkm yoluyla ekillendirilmi deiik makine paralar

Resim 2.3: Dkm yoluyla ekillendirilmi deiik makine paralar

Dkm ilemini gerekletirmek iin kullanlan kalplara dkm kalplar denir. Dkm kalplar, her dklen para iin hazrlanan kalplar (kum dkm kalb) veya birden fazla parann retimine olanak veren kalc kalplar (metal dkm kalplar) olarak snflandrlr. Derece: Kalp kumunu sktrmaya, kalb paralara ayrmaya ve tekrar yerine oturtmaya yarayan ereve ve kasalara derece denir. Dereceler, genellikle alt derece ve st derece eklinde llendirilir. Dkm kumu: Yaklak 2 mmden 0,1 mm apa kadar deien ebatlarda silis kristalleri biimindeki kuvars taneciklerine dkm kumu denir. Ksaca silis kumu olarak adlandrlr. Kumu meydana getiren tanecikleri bir arada tutan ve balayan gere kildir. Model: Dklerek ekillendirilecek i parasnn kalplanmas srasnda dkm kumu iinde boluk meydana getirmeye yarayan, modelcilii gerektiren btn ilemleri zerinde tayan aatan, metalden vb. gerelerden yaplm paralara model denir. 25

Maa: Paralarn i ksmlarndaki boluklar ya da modelin kum iinden syrlmas srasnda bozulabilecek kalp ksmlarn oluturmak iin kullanlan kalp elemanlarna maa denir. Maalar; metal, seramik ya da kum esasl olabilir. Yolluk: Ergiyik durumdaki metali, kalp boluuna ulatran kanallara yolluk denir. Yolluk; hava, gidici, topuk, meme vb. ksmlardan meydana gelir. Yolluklar, yatay ve dey olmak zere iki eittir. Dey yolluklar, yatay dzleme dik olarak yerletirilir ve direkt olarak kalp boluu ile temas etmez. Yatay yolluklar, yatay dzlemde bulunur ve kalp boluu ile direkt temas halindedir. Aada kum kalb kesit resmi zerinde kalp elemanlar gsterilmitir (ekil 2.1).

ekil 2.1: Bir kum kalb kesit resmi

2.2. Maal ve Maasz Model veya Modelin Konstrksiyon Yapm Resmi

2.2.1. Modelin Alt ve st Derecelerde Kalplanmas
retimi yaplacak parann model atlyesinde, modelcilii gerektiren btn ilemleri zerinde tayan (ekme pay, koniklik, ileme pay vb.) modeli hazrlandktan sonra dkm atlyesinde kalplama ilemine balanr.

26

Bu blmde balantnn kurulabilmesi ve daha iyi anlalmas bakmndan 1.faaliyette modeli hazrlanan parann kalplanmas gsterilmitir (ekil: 2.2).

ekil 2.2: Model konstrksiyon resmi

2.2.1.1. Alt Derecede Kalplama

Model para ve alt derece kalplama plakas zerine uygun ekilde yerletirilir. Sonra dkm kumu, derece ierisine doldurulur. Tokmaklanarak tabaka tabaka sktrlr (ekil 2.3).

ekil 2.3: Alt derecede kalplama

27

2.2.1.2. Yolluk ve kcnn Yerletirilmesi

kinci ilem olarak alt derece, ters evrilerek bunun stne st derece konur. Derece pimleri, kulaklardan geirilerek alt ve st derecelerin ayn hizada olmalar salanr. st derece iine nce pimli maa st ba, sonra yolluk ve kc yerletirilir (ekil 2.4).

ekil 2.4: Yolluk ve kcnn yerletirilmesi

2.2.1.3. st Derecenin Kalplanmas ve ileme

nc ilem olarak alt derecede olduu gibi st derece iine konulan dkm kumu tokmaklanarak iyice sktrlr. Gaz geirgenliini salanmas iin 2050 mm aralklarla ileme yaplr (ekil 2.5).

ekil 2.5: ileme boluklar

28

2.2.1.4. Modelin karlmas, Maa ve Topuun ekillendirilmesi

Yukarda saylan ilemler, tamamlandktan sonra yolluk ve kclar yerlerinden karlr. st derece, alt dereceden ayrlarak hem alt derecedeki model hem de st derecedeki maa st ba kalptan ekilerek karlr. Maa, alt derecede bulunan yolluk ve kclarn kalp boluuna balayan memeler ve topuklarn kesilmesinden sonra alt dereceden karlr (ekil 2.6).

ekil 2.6: Modelin karlmas, maa ve topuun ekillendirilmesi

2.2.1.5. Maann Yerletirilerek Kalbn Kapatlmas

st derece, tekrar alt derecenin zerine konulur. Derece pimleri, kulaklara tekrar taklr. Kum kalbnn st yzeyine dkm srasnda ergiyik metalin kaldrma kuvvetine kar koyabilecek arlklarn konulmas uygun olur. ekil 2.7de dkme hazr kalplama resmi verilmitir.

ekil 2.7: Maann yerletirilerek kalbn kapatlmas

29

Model ve kalplama resimlerinde izilen elemanlarn kesit gsterili biimleri tablo2.1 de gsterilmitir.

Tablo 2. 1: Model ve kalplama resimlerinde kullanlan tantma iaretleri

30

2.2.2. Gerece Gre Dkm lemi

Son aamada yolluktan dklen ergiyik, metal topuk ve memeden getikten sonra kalp boluuna dolar. Kalp iindeki hava kcdan dar atlr. Madenin kcdan gzkmesiyle dkm ilemi tamamlanarak soumaya terk edilir. paras, ekilde grld gibi kalptan kar (ekil 2. 8). Yolluk ve kclar, meme diplerinden kesildikten sonra ilenecek yzeylerin tala kaldrma ilemi iin talal retim atlyesine gnderilir (ekil 2. 9). Para burada ilenerek yapm resminde belirtilen zelliklere uygun hle getirilir (ekil 2. 10).

ekil 2.8: Parann dkmden km halinin boyutlu grn

ekil 2.9: Parann yolluk ve kclarnn kesilmi halinin boyutlu grn

ekil 2.10: Parann talal retimden kan son halinin boyutlu grn

31

2.2.3. Dkm Yaplm Parann Ham Yapm Resmi izimi

Kalplama ileminin dkme hazr hlini gsteren resme dkm resmi denir. Dkm resimlerinde kalplamann gsteriliine ilave olarak yolluk, kc, topuk ve meme llerini belirten ek resimler izilir. Son olarak kalptan kan dkm ham parann yolluk ve kclar ile birlikte boyutlu perspektif resmi izilerek dkm resmi tamamlanr. Hazrlanm bir dkm ham resmi ekil 2.11de gsterilmitir.

ekil 2.11:Dkm ham resmi

32

Dkm yolu ile elde edilen bir parann ham ekli, boyutlu olarak ekil 2.12 de gsterilmitir.

ekil 2. 12: Yolluk ve kc

33

Deiik paralarn kalplama resimleri, ekil 2.13, ekil 2.14, ekil 2.15 te verilmitir.

ekil 2.13: Yatk bur kalplama

34

ekil 2.14: Dik bur kalplama

35

ekil 2.15: Takoz kalplama

36

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

retmen tarafndan verilecek olan dkm resmi faaliyetini aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak yapnz.

LEM BASAMAKLARI
izim iin gerekli bilgisayar programn anz. Kalplama resmi izilecek model resmini inceleyiniz. Alt ve st dereceleri iziniz. Kalp ayrma yzeyine boluunu oluturunuz. Maay iziniz. kc ve yolluklar iziniz. ileme boluklarn gsteriniz. Boyutlandrlm yolluk ve kc resimlerini iziniz. boyutlu dkm ham resmini iziniz. izdiiniz resimlerin ktsn alnz. gre kalp parann

NERLER
nlnz giyiniz. izim iin gerekli bilgisayar ayarlarn uygulaynz. Modelin alt ve st derecelerdeki konumunu belirleyiniz. Derece yan yzeylerini 45 eik taraynz. Kalp boluunu olutururken model resminden yararlannz. izim srasnda maay tablodaki tarama ekillerine gre taraynz. kc ve yolluklar izerken topuk, meme, gidici gibi ayrntlara dikkat ediniz. ileme boluklarnn 2050 mm aralkla olmasna zen gsteriniz. Boyutlandrmay yaparken dklecek parann bykln dikkate alnz. Dkm paralarn inceleyiniz. kt ayarlarn kontrol ediniz.

37

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada baz tanmlamalar yaplmtr. Bunlardan doru kabul ettiklerinizin yanndaki bolua (D), yanl kabul ettiklerinizin yanndaki bolua (Y) yazarak cevaplaynz. 1. 2. 3. 4. 5. (.) Ergiyik durumdaki metali kalp boluuna ulatran kanallara kc denir. (.) Maalar kalp kumu ierisine oturtabilmek iin iki ucuna ba tasarlanr. (.) Maalar, kalp kumundan maa sand ad verilen kutularda sktrlarak elde edilir. (.) Kum dkm kalb; derece, kum, model, maa, yolluk ve kc gibi ksmlardan meydana gelir. (.) Kum kalplama resimlerinde dkm kumu, apraz taramalarla gsterilir.

38

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

renme faaliyeti1 de aada yapm resmi verilen parann model resmini izmitiniz. Model resminden yararlanarak: Yolluk ve kclarn ll resimlerini iziniz. boyutlu dkm ham resmi verilen parann dkm ham yapm resmini iziniz.

39

Faaliyet Ad Ama

Dkm Ham Resmi

Kum kalp teknii ile retilecek parann dkm ham resmini izebileceksiniz. AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz.

Modl Eitimi Alan Kiinin Ad ve Soyad

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 nln giydiniz mi? izim iin gerekli bilgisayar ayarlarn uyguladnz m? Kalplama yaplacak parann model resmini incelediniz mi? Alt ve st dereceleri izdiniz mi? Kalp ayrma yzeyine gre kalp boluunu oluturdunuz mu? Maay izdiniz mi? kc ve yolluklar izdiniz mi? ileme boluklarn gsterdiniz mi? Boyutlandrlm yolluk ve kc resimlerini izdiniz mi? boyutlu dkm ham resmini izdiniz mi? Resimlerinizin ktsn alabildiniz mi?

Evet

Hayr

TOPLAM PUAN DNCELER ..

DEERLENDRME
Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Uygulayamad davrantan dier davrana gemek mmkn olamayacandan faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.

40

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

DDL 22 gereten , dkm yoluyla retilecek parann yapm resmi verilmitir. ekme, ileme pay, eim ve koniklik deerleriyle kalp ayrma yzeyini dikkate alarak model yapm resmini iziniz. Model konstrksiyon resmini iziniz. Maa ve maa sandnn resmini iziniz. Yolluk ve kclarn ll resimlerini iziniz. Dkm ham resmini iziniz.

41

MODL KONTROL LSTES

Faaliyet Ad Ama Model ve Dkm Resmi Modl Eitimi Model resmi, dkm resmi Alan Kiinin ve dkm ham resmini Ad ve Soyad izebileceksiniz. AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini retmeniniz doldurmasn isteyiniz. Aada listelenen davranlarn her birinin uygulamay yapan tarafndan yaplp yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz.

DEERLENDRME KRTERLER
1

Evet

Hayr

Mala yzeyini tespit ettiniz mi? ekme paylarn izelgeden bularak parann boyutlarna 2 eklediniz mi? Yapm resminde belirtilen yzey kalitelerine gre ileme 3 paylarn, parann boyutlarna eklediniz mi? 4 Eim ve koniklik verilecek yzeyleri tespit ettiniz mi? 5 Maa llerini tespit ettiniz mi? 6 Model tasarm resmini izdiniz mi? 7 Model resmini izdiniz mi? 8 Maa sand resmini izdiniz mi? 9 Dkm kalb alt ve st derecelerini izdiniz mi? Kalp ayrma yzeyine gre kalp boluunu oluturdunuz 10 mu? 11 Maay izdiniz mi? 12 Yolluk ve kcy izdiniz mi? 13 ileme boluklarn gsterdiniz mi? Dkm kalplama resminden ayr olarak llendirilmi 14 yolluk resmini izdiniz mi? 15 Dkm ham resmini izdiniz mi? TOPLAM PUAN DNCELER ..

DEERLENDRME
Deerlendirmedeki davranlar srasyla doru olarak uygulayabilmelidir. Uygulayamad davrantan dier davrana gemesi mmkn olmayacandan ilgili retim faaliyetini veya modl tekrar etmesini isteyiniz. Kontrol listesindeki davranlar doru yapan rencilerin bir sonraki modle gemesini neriniz. 42

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 Y D D Y D

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 Y D D D Y

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz.

43

KAYNAKA KAYNAKLAR
EFEOLU Mustafa, Mehmet KONAR, Yksel KARATA, Makine Ressaml Atlye Teknoloji 2, Truva Yaynclk, STANBUL 2003. EKMEK Nurettin, Makine Model Meslek Resmi, MEB Devlet Kitaplar S.H..E.K Basmevi, ANKARA 2001. SERFEL Y.Saip, Makine Bilgisi ve ekillendirme, hlas Gazetecilik A., STANBUL 2005. KK Mehmet, Makine Bilgisi, Milli Eitim Basmevi, STANBUL 1990. TUNCER Vedat, Ders Notlar. AYVAZ Ylmaz, Ders Notlar. YANIK Mustafa, Ders Notlar.

44