Sentetik Lifler

Daha XVIII. Yzy l ba lar nda Dnya'da tketilen liflerin % 90' ndan fazlas n yn ve keten olu tururken, so uk Orta ve Kuzey Avrupa lkelerinin l man iklim ku a ndaki lkelere ula m n n kolayla mas ve bu lkeler zerindeki hakimiyetlerinin artmas ve ABD'nin Gney Eyaletlerinde pamuk plantasyonunun yayg nla mas ile XIX. Yzy ldan itibaren yn ve ketenin yerini pamuk almaya ba lam ve bu geli me XX. Yzy l n yans na kadar devam etmi tir. 1950 y l nda Dnyada tketilen liflerin % 70'inden fazlas n tek ba na pamuk olu tururken, 2. Dnya Sava sonras sentetik elyaf ve iplik retiminin artmaya ba lamas yla bu oran 1970'li y llarda % 50'nin biraz alt na d tkten ve 1980'li y llar n ikinci yar s nda hafif bir art gsterdikten sonra, 1990'l y llarda % 40' n da ok alt na inmi tir.

Sentetik iplikler ve elyaflarda 2000-2005 y llar nda fabrika tketimi incelendi inde, Kuzey Amerika, Bat Avrupa, Gney Kore, Tayvan, ve Japonya da d gerekle ti i, bunun aksine Gney Asya ve Hindistan da art , in de ise muazzam bir art oldu u grlmektedir. Dnya ap nda yapay elyaf retiminin blgesel da l m na bak ld nda; Asya ve zellikle Uzakdo u'nun dnya retiminden %65 'l k pay almas , bu alan n hakimi oldu unun gstergesidir. ABD'nin pay % 16, Bat Avrupa'n n % 13, Japonya'n n ise % 6 d r. Polyesterde 1990-2005 y llar aras nda dnya kapasite art n n %82 si in ve Hindistan da gerekle mi tir.Bu h zl art n nmzdeki y llarda da devam ederek 2050 y l nda 150 milyon ton'u a mas beklenmektedir. Bylece Dnya elyaf retiminin % 80'nini sentetik elyaf olu turacakt r. Ba lang ta B.Avrupa lkeleri, ABD ve Japonya'n n tekelinde bulunan sentetik elyaf retiminin u anda bile % 60' na yak n bir k sm n ba ta in, Tayvan, G.Kore ve Hindistan olmak zere Gney ve Gneydo u Asya lkeleri gerekle tirmektedir. Bu trend nmzdeki y llarda da devam edecek ve 2050 y l nda 120 Milyon ton'u bulmas beklenen sentetik elyaf ve iplik retiminin % 80'nini Gney ve Gneydo u Asya lkeleri gerekle tireceklerdir. Trkiye'de do al elyaf ve ipliklerden retiminin yan s ra 1940'l y llardan beri devlete ait kurulu larca sellozik elyaf ( viskoz ) retimi yap lmas na kar l k sentetik elyaf retimi ilk kez 1964 y l nda ba lam t r. retim e itleri iinde nceleri poliamid elyaf n pay fazla iken daha sonralar akrilik ve poliester elyaf n pay artm , poliamid elyaf n pay ok kk seviyelerde kalm t r. Trk sentetik iplik sektr 1997 y l ndan itibaren yeni bir gei ve dn m srecine girmi tir. Bu srecin en belirgin zelli i dnyadaki en son teknolojik geli meleri bnyesinde toplamak suretiyle kapasite ve e itlilik a s ndan en st seviyeyi yakalamas d r.

Sentetik Liflerdeki Da l m

Dnya toplam elyaf piyasas 64 milyon ton elyaftan olu maktad r. Di er bir ifadeyle ki i ba na d en elyaf miktar 10 kg/ki idir.

Elyaf e itlerine gre da l ma bak ld nda, dnya toplam iersinde PES filament %23, PES tapel %16, pamuk %36, polipropilen %7, poliamid %6, akrilik %4, yn %2, sellozikler %5 ve di er elyaflar %1 paya sahiptir.

Toplam sentetik elyaf pazar 36.8 milyon tondur. Toplam sentetik elyaflar n da l m na bak ld nda, polyester %70, polipropilen %12, poliamid %10, akrilik %7 ve di erleri %1 pya sahiptir.

Dnya genelinde sentetik elyaf e itlerine gre talep incelendi inde, 2000 y l nda 19 milyon ton olan polyester tketiminin 2010 y l nda 35 milyon tona ula aca beklenmektedir. Dnya toplam iinde in in pay %56, di er Asya lkelerinin pay ise %28 dir.

Dnya toplam elyaf tketimi iin 1980-2010 y llar aras nda bir projeksiyon yap ld nda, 1990 da 40 milyon ton, 2000 de 54 milyon ton olan dnya toplam elyaf tketiminin 2010 y l nda 76 milyon tona ula mas beklenmektedir. Sektrde Kullan lan Hammaddeler:

1-Akrilik Elyaf : Do al elyaflara en yak n grnm veren ve ynn ikmesi zelli i bulunan akrilik elyaf n temel hammaddelerinden olan akrilonitrilin bir k sm 1983 y l ndan beri Petkim Alia a Petrokimya tesislerinde retilmektedir, vinil asetat n tamam ise ithal edilmektedir.

2-Poliamid Elyaf ve plik: plik ve elyaf n temel hammaddesi olan cipsin retiminde kullan lan kaprolaktam Petkim Yar mca Petrokimya tesislerinde retilmekte iken 1993 y l nda retimin durdurulmas zerine ithal edilmektedir.

3-Poliester plik ve Elyaf : plik ve elyaf n temel hammaddesi olan poliester cips yurt iinde retilmektedir. Zaman zaman az miktarda ithal edilmektedir. poliester cips retiminde kullan lmakta olan hammaddelerden DMT SASA taraf ndan MEG ve PTA ise Petkim Alia a Petrokimya tesislerinde retilmekte ve talebin yurtii retimle kar lanamayan k sm ithal edilmektedir.

Sektrn Rekabet Gc:

Gmrk birli inin ilk dneminde ithalat miktar n n artmas , ayr ca Uzakdo u Asya krizi ve Avrupa Birli i'nin sektrn rnlerine kar uygulad ba ta anti damping vergileri ve di er tarife d engeller nedeniyle 1998 ve 1999 y llar nda sektrn rekabet gc gerek i gerek d pazarlarda olumsuz ekilde etkilenmi tir. Avrupa Birli i lkelerinde devlet yard mlar mevzuat na gre sentetik elyaf sanayii alan nda yap lacak yat r mlara her trl yard m ve te vik yasak olmas na ra men bu alanda faaliyet gsteren yabanc firmalar kendi devletleri nezdinde stratejik kabul edildikleri iin yat r mlar ve faaliyetleri a k veya gizli ekilde te vik edilmektedir. Bu durum sz konusu lkelerde faaliyet gsteren firmalar n rekabet gcne nemli katk da bulunmaktad r. Trkiye'de sektrn rekabet gcnn gelece i elektrik fiyat , hammadde fiyatlar gibi stratejik faktrlere do rudan ba l oldu u grlmektedir. Trkiye nin en nemli rekabet avantaj olan i ilik maliyetleri giderek bu zelli ini kaybetmektedir. nmzdeki y llarda i gc maliyetlerindeki ykselmenin sektrn rekabet gcn olumsuz olarak etkileyece i d nlmektedir.

Sektrn rekabet gcn rakamsal olarak a klamak amac yla yap lan oran analizleri de erlendirildi inde sektrn ithalat

yo unlu unun d k, uzmanla ma dzeyinin yksek, d rekabete a kl n n ise ortalamaya yak n bir de erde oldu u grlmektedir. Sektrde ihracat n ithalat kar lama oran ise ortalaman n zerindedir. Sz konusu oranlar a a da verilmektedir.

thalat S zma Oran : 0,32 Uzmanla ma Katsay s : 0,88 D Rekabete A kl k: 0,48 hracat/ thalat: 0,63

Mevcut Durumun De erlendirilmesi:

1996 y l ba ndan itibaren ba layan gmrk birli i erevesinde AB ve EFTA lkeleri iin koruma oranlar n n tamamen kald r lmas n n yan s ra nc lkelerden yap lan ithalata kar AB ile birlikte ortak gmrk tarifesi uygulanmaya ba lam t r. Gmrk birli i teorilerinin aksine, Trkiye ile AB aras nda imzalanan gmrk birli i anla mas nda sadece sanayi rnlerinin ve i lenmi tar m rnlerinin serbest dola m na izin verilmektedir. Bunun d nda kalan sermayenin, hizmetlerin ve i gcnn serbest dola m sz konusu de ildir. Buna gre gmrk birli i sadece a a daki zellikteki sanayi rnleri ile i lenmi tar m rnlerinin serbest dola m n kapsamaktad r.

- Her iki tarafta elde edilmi rnler, - Her iki tarafta serbest dola ma girmi nc lke men eli rnlerden elde edilen rnler, - thal i lemi tamamlanarak telafi edici vergileri al nm kapsamaktad r. serbest dola mda olmayan rnlerden elde edilen rnleri

Anla man n temel artlar ndan biri olan serbest dola ma girmi olma art , Avrupa Birli i ve Trkiye'ye gelen ithal rnler iin bu mala ait gmrk ve varsa telafi edici vergilerin tahsil edilmesi suretiyle ithalat i lemlerinin tamamlanmas yla sa lanm olmaktad r .Trkiye'de tekstil ve sentetik iplik ve elyaf ithalat ve bu mallar n serbest dola ma girmesi ile ilgili esaslar 1.6.1995 tarihli resmi gazetede yay mlanan tebli lerdeki kurallara gre yrtlmektedir. Yine ayn kapsamdaki dzenlenmeler erevesinde 50 lkeden yap lan tekstil ithalat e itli rnler itibar yla kota ve gzetim nlemlerine tabi tutulmu tur. Bu durumda dahi kotalar n Trkiye aleyhine delinmesi iin gmrk birli i kullan lmaktad r. yle ki, kotay delebilmek iin Uzakdo u men eli mallar nce Avrupa Birli i'ne ithal edilmektedir. Burada tahsil edilmesi gereken telafi edici vergiler bugne kadar oranlar n n belirlenmemesi nedeniyle AB taraf ndan tahsil edilmeden mal n serbest dola mda oldu una dair ATR belgesi verilerek Trkiye'ye gnderilmektedir. Bu mallar ayn zamanda Trkiye'ye gerek fatura de erinin alt nda fiyat beyan edilerek sokulmaktad r. Dolay s yla ciddi oranda katma de er vergisi kay p ve kaa n n da olu tu u gzlenmektedir. Sonu olarak AB lkelerinden gelen Uzakdo u men eli sentetik lifler elde ettikleri haks z rekabet avantaj nedeniyle i piyasada rekabet artlar n bozacak ekilde ok d k fiyatlarla sat lmaktad r.

Gmrk birli i ile birlikte ihracat ve yat r m te vik uygulamalar da AB mevzuat na uyumlu hale gelmi tir. Te viklerdeki

parasal demeler kald r lm t r .Yeni dnemde dahilde i leme (inward processing) ve harite i leme (outward processing) rejimleri yrrl e girmi tir. Gmrk birli i sonras nda ihracata verilen te vikler (devlet yard m ve sbvansiyonlar ) GATT kurallar na ve AB te vik yap s na uyum sa lam t r. Bu konu da AB taraf ndan tekstil alan nda a lan ve verilen devlet yard mlar ile ilgili "Anti Sbvansiyon" gzden geirme soru turmas s ras nda gzlemlenmi ve uygulama uyumlu bulunarak, soru turma olumlu ekilde kapat lm t r.

Gmrk birli i sonras nda AB lkelerinden yap lan ithalat nemli miktarda artmas na ra men bu lkelere ynelik ihracat ba ta anti damping vergileri ve di er tarife d engeller nedeniyle artmam t r.

Gmrk birli i sonras nda sektr de ya anan di er baz sorunlar a a daki gibidir:

Uzakdo u men eli mallar AB zerinden serbest dola ma girmi gibi ATR belgeleri alarak veya svire zerinden serbest dola ma girmi gibi EUR belgeleri alarak Trkiye'ye ihra edilmektedir. Oysa bu ticaret s ras nda AB ve EFTA taraf ndan mallar n serbest dola ma girmeleri iin tahsil edilmesi gereken telafi edici vergilerin tahsil edilmedi i de tahmin edilmektedir.

AB lkeleri ithal edecekleri sentetik lifleri Trkiye'den sat n almak yerine tarife kontenjan uygulayarak s f r gmrkle Uzakdo u lkelerinden ithal etmektedir. GSP (Generalized Preferential System) uygulamas na geilmemesi nedeniyle Trkiye'de sentetik iplik retiminde kullan lan hammaddeler en az %3.3 oran nda daha pahal ithal edilmektedir. Bu da yerli reticinin i ve d pazarlarda rekabetini gle tirmektedir.

Dnyadaki Durum ve AB, Di er lkeler tibariyle Mukayese

Gnmzde ileri teknoloji sahibi lkelerdeki mevcut retim yap s aynen muhafaza edilirken yeni yat r mlar n a rl kl olarak nc lkelerde gerekle tirildi i grlmektedir. Bundaki temel neden hammadde, i ilik ve evre maliyetlerinin nc lkelerde ok daha d k seviyelerde olmas d r. nc lkelerde zellikle Uzakdo u lkelerinde retilen yksek miktardaki ucuz rnler, fiyatlardaki d kl e ra men firmalar n ayakta kalmalar n sa lamaktad r. Petrol krizleri d nda, hammadde tedarikinde ciddi fiyat art lar olmamas na ra men rekabetin yo unlu u nedeniyle sentetik iplik ve elyaf fiyatlar reel bazda gerilemektedir. Uzakdo u Asya lkelerinde retilen mallar dnya piyasas nda ciddi fiyat d melerine yol amaktad r.

Son y llarda sentetik iplik ve elyaf tketimi dnyada nemli oranda artmaktad r. 1950 y llar nda ilk piyasaya srld tarihten sonra 1980'li y llara dek talebin yo un, retimin s n rl olmas hammadde fiyatlar ndaki l ml l k ve hammadde sa lanmas ndaki sreklilik nedeniyle bu alandaki yat r m cazibesi yksek olmu tur. Son y llarda gerekle tirilen yo un yat r mlar dnya le inde ciddi kapasitelerin do mas na yol am t r. Bunun yan nda 1993-1995 y llar nda dnyadaki pamuk rekoltelerindeki ciddi azalma sentetik iplik ve elyafa olan talebi artt rm bu da genel fiyat seviyelerinde bir s ramaya yol am t r.

Sentetik iplik ve elyaf n dnya lif tketimi iindeki pay 1989 da %46 seviyesinden 1998'de %50 seviyesine ykselmi tir.

Sentetik lif talebindeki bu art retiminde artmas na yol am t r. Dnya sentetik lif retimindeki nemli geli melerden birisi de dnya retim kompozisyonunun son 25 y lda ciddi de i ikliklere u ramas d r. Sanayile mi lkelerin dnya sentetik iplik retiminde %84'e varan pay n n son yirmi be y lda %44 seviyelerine gerilemesine kar l k ayn dnemde Tayvan ve Kore'nin pay %1.7 den %19.3'e in H.C.'in pay ise %0.7'den %10.9'a ykselmi tir. AB lkelerinin retim ve zellikle i ilik maliyetlerinin d k olmas sebebiyle yat r mlar n Uzakdo u Asya lkelerine ynlendirmeleri ve Trkiye'de dahil olmak zere d k maliyetli retim yapan lkelerden ithalat yapmay tercih etmeleri dnyada kurulu kapasitelerin blgesel da l m n etkilemi tir. Dnya retiminde nemli bir paya sahip olan Tayvan 1993 ve 1994 y llar nda dnyan n en fazla sentetik lif ihracat n gerekle tiren lke unvan n da ele geirmi tir. S ralamada ikincilik ve nclk ise Gney Kore ve Japonya'ya aittir. Buna kar n dnyan n en byk suni ve sentetik iplik ithalat s 1994 y l ndan itibaren ithalat n yar ya yak na azaltmas na ra men in H.C dir. Bu durumda Uzakdo u Asya lkeleri gerek retim gerek tketime ynelik olarak dnya ticaret hacminde en byk paya sahiptir.

Sektrn Sorunlar :

Sentetik lif sektrnde 1997 y l sonundan itibaren ucuzlamaya ba layan hammadde fiyatlar mamul fiyatlar nda da d e neden olmu tur. Mamul fiyatlar ndaki d n bir di er nedeni in H.C. nin ithalata getirdi i k s tlama nedeniyle Uzakdo u lkelerinin dnya pazarlar na ynelik dampingli ihracat politikalar d r. ABD ve Avrupa Birli i bu dnemde ok gl i koruma mekanizmalar n al t rarak dampingli ithalat nedeniyle i piyasa dalgalanmalar n ve yerli reticileri korumaya al m t r. Ancak ba ar lar n n s n rl kald sylenebilir. Trkiye pazar na da ayn ekilde giren Uzakdo u Asyal reticiler i piyasada pazar bozucu etki yaparak yerli reticiyi olumsuz olarak etkilemi tir. Sektrn son dnemde en nemli sorunlar ndan biri Uzakdo u Asya lkelerinin dampingli fiyatlarla pazara sundu u iplik ve elyaf n i pazar bozucu etki yapmas d r.

Asya krizinin yan s ra Rusya krizi de Trk tekstilinin en nemli pazar olan Laleli piyasas n olumsuz etkilemi tir. Dokuma ve konfeksiyon reticilerinin darbo aza girmesi bunlara hammadde sa layan iplik ve elyaf sektrn de ayn paralelde etkilemi tir.

Tekstil sanayi yapt ihracat n bir k sm nda kulland iplik ve elyaf dahilde i leme rejimi kapsam nda ucuza ithal etme hakk na sahiptir. Ancak bu durum zaman zaman kontrolden karak ucuz maliyetli rnler i piyasaya verilmektedir. Bu da tekstil sektrne hammadde reten sentetik iplik ve elyaf reticilerini haks z bir rekabetle kar kar ya getirmektedir. Sektrn en nemli sorunlar ndan biri dahilde i leme rejimi kapsam nda getirilen iplik ve elyaf n kontrol edilememesidir.

Teknolojide Muhtemel Geli meler:

Sentetik iplik ve elyaf sektrne ait tm geli meler her zaman dinamik ve at l mc olan zel sektr reticileri taraf ndan yak ndan takip edilmi olup 1995'ten sonra makine parklar yenilenmeye ba lanm ve halen yenileme al malar devam etmektedir. Tekstil sektrnn d nda teknik ipliklerin ve elyaflar n retilmesi iin al malara ba lanm t r. Devletten bu konuda yap lacak yat r mlara destek olmas talep edilmektedir. Tekstilde zel elyaf ve ipliklerin, halen retilmeyen tekstil elyaflar n n ve teknik ipliklerin retilmesi iin gerekli te vik mekanizmalar al t r lmal d r.

NGRLEN AMALARA ULA ILAB LMES N YAPILMASI GEREKL YASAL VE KURUMSAL DZENLEMELER VE UYGULANACAK POL T KALAR

K sa Dnemde Yap lmas Gereken Yasal ve Kurumsal Dzenlemeler:

a) Katma de er vergi oranlar n n d rlmesi,

b) Dahilde i leme rejimi kapsam nda sentetik iplik ithalat n n AB seviyelerine ekilerek bu seviyenin srekli kontrol alt nda tutulmas ,

c) Sentetik iplik ithalat n n mutlaka ve sadece ihtisas gmrklerinden yap lmas iin gerekli idari dzenlemelerin yap lmas ,

d) GSP uygulamas na sratle geilerek ucuz hammadde ithalat na imkn verilmesi,

e) Sentetik iplik ve elyaf piyasas nda zellikle 1980 sonras nda yap sal de i melerin de etkisiyle byk geli meler olmu tur. Yat r mlar ve retim srekli art gstermi tir. Bu geli me e itli ekillerde AB taraf ndan engellenmeye al lm t r. En byk ticari partnerimiz olan AB lkelerinin gmrk birli ine ra men zellikle poliester iplik ve elyaf ihracat na ba ta anti damping vergileri ve anti sbvansiyon soru turmalar yoluyla ekonomik gerekelerden ok politik gerekelerle engellemelerini srdrmesi, sektr zerinde ciddi s k nt ve endi eler yaratm t r. Mevcut durumda AB lkelerinin Trk reticisine uygulad anti damping vergileri yledir:

Poliester POY iplik: %3,3 - %6,8 Poliester tekstre iplik: %7,6 - %15,2

Bunun sonucu AB'ye sentetik iplik ihracat m z nemli lde d m tr. Halen Avrupa'ya ihra edilen poliester tekstre ipliklere uygulanmakta olan anti damping vergilerinin 2001 y l nda uygulama sresinin bitecek olmas da gz nne al narak AB nin Trk sentetik iplik ihracat na uygulad antidamping vergilerinin kald r lmas iin mutlaka AB nezdinde siyasi giri imlerde bulunulmas ,

f) Yerli reticilerden al nan tekstil hammaddelerine ait K.D.V tecil terkin messesesinin daha basitle tirilerek uygulan r hale getirilmesi,

g) Su Kalitesinin Korunmas Ynetmeli i'nin Tablo 10.1'de verilen kriterlerden amonyum azotun 5 mg/lt yerine geli mi lkelerin de eri olan 15-50 mg/lt. de erine dzeltilmesi,

h) Yasal dzenlemelerin KO (Kimyasal Oksijen htiyac ) yan nda toplam kirlilik ykne ba lanmas

eklinde olmas ,

) Kat at klar n bertaraf konusunda ZAYDA tekel olup endstrinin kontrolnun d nda istedi i anda zam yapabilmektedir. Bunun ise endstriyel maliyetlerde ngrlmeyen durumlar yaratmas ,

i) Son y llarda AB lkelerindeki ithalat lar men e kriterlerinin delinmesi ynnde yo un aba sarf etmektedir. Bu durumda Uzakdo u Asya men eli tekstil rnleri AB lkelerinde basit i lem grmeleri halinde AB men eli kabul edilerek toplulukta serbest dola ma kolayca girebilecektir. Bu tehlikenin nlenmesi iin bu durumun mutlaka AB nezdinde dikkatle izlenmesi,

j) Trkiye d ticarette tarife sapmas n nlemek iin AB nin Serbest Ticaret Anla mas imzalad anla ma yapmas ,

lkeler ile ayn

ekilde

k) zellikle akrilik elyaf reticilerinin bulundu u yerin bir organize sanayi blgesi kapsam na al nmas (Bu durum sektrn rekabet gcn olumlu etkilemesi yan nda endstriyi nmzdeki dnemde AB nin bu konulardaki bask lar ndan da koruyacakt r), konular zerinde durulmal d r.