Arapca Da Nasih Fiiller

KARADENZ TEKNK NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS
TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI

ARAP DL VE BELAGAT PROGRAMI

ARAPADA NSH FLLER

YKSEK LSANS TEZ

MUSTAFA IRMAK

EYLL 2006
TRABZON

KARADENZ TEKNK NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS
TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI
ARAP DL VE BELAGATI PROGRAMI

ARAPADA NSH FLLER

MUSTAFA IRMAK

Karadeniz Teknik niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnce
Bilim Uzman (Temel slam Bilimleri)
Unvan Verilmesi in Kabul Edilen Tezdir.

Tezin Enstitye verildii tarih :
Tezin szl savunma tarihi :

Tezin danman : Yrd. Do. Dr. lyas KARSLI
Jri yesi : Yrd. Do. Dr. Ahmet shak DEMR
Jri yesi : Do. Dr. Ahmet KO

Enstit mdr : Prof. Dr. Osman PEHLVAN

Eyll 2006
TRABZON

III

0.SUNU
00. nsz
nsan dier canllardan ayran pek ok zellik vardr. Kukusuz bu zelliklerin en
mkemmeli, insana bir ltuf olarak verilmi olan dil kabiliyetidir. Bu sayede insan,
karsndakine duygu ve dncelerini aktararak onunla iletiim kurabilmektedir. Dil
kabiliyeti, ilk insandan bu yana ilerliini koruduu gibi, bundan sonra da onun ayrc
vasf olmaya devam edecektir.
Arapa, slmn douundan nce sadece Arap yarmadasnda konuulan yerel bir dil
iken, Kurn- Kerimin bu dili konuan Hz. Peygambere indirilmesiyle bir din dili
hviyeti kazanarak evrensellemitir. slmn ilk dnemlerinden itibaren Arap olmayan
mslmanlar Kurn- Kerimi daha iyi anlayabilmek iin Arapa renmeyi din bir grev
kabul etmiler ve bu hususta byk gayret sarfetmilerdir. Arapaya olan bu ilgi, bugn de
srmekte ve dnyann her tarafnda bu dil renilmekte ve retilmektedir.
Bir dili bilimsel anlamda renebilmek iin ncelikle o dilin gramerini renmek
gerektii aktr. Bu vesileyle incelediimiz Arapada Nsih Fiiller isimli tezimiz, bir
giri ve blmden olumaktadr. Giri ksmnda dil ve Arapa ile ilgili ksa bilgiler alt
yap sadedinde sunulmu ve asl konulara hazrlk olarak nsih fiil ve nks fiilin
tanm yaplarak genel nitelikli bilgiler verilmitir. Birinci blmde kne grubu, ikinci
blmde kde grubu, nc blmde ise zanne grubunda yer alan fiiller yapsal ve
anlamsal zellikleri asndan incelenmitir.
almalarm esnasnda yol gsteren hocam Yrd. Do. Dr. lyas KARSLIya, deerli
katklarda bulunan r. Gr. Dr. R. Resul SEVNe, jrimde yer alan Do. Dr. Ahmet
KO ve Yrd. Do. Dr. Ahmet shak DEMRe, teknik desteinden yararlandm r.
Gr. Dr. Cengiz BATUKa ve scak ilgilerinden dolay Ar. Gr. Bayramali NAZIROLU
ve Ar. Gr. mit ERKANa teekkr ederim.
Rize, Ekim 2006 Mustafa IRMAK

01. indekiler

0.SUNU.........................................................................................................................III
00. nsz.....................................................................................................................III
01. indekiler ............................................................................................................. IV
02. zet ..................................................................................................................... VII
03. Summary............................................................................................................. VIII
04. Ksaltmalar............................................................................................................ IX
GR ................................................................................................................................1

BRNC BLM

1. _'> GRUBU...................................................................................................................9
10. Genel zellikler .......................................................................................................9
201. artl Amel Etme Bakmndan _'> Grubu..........................................................11
202. ekim Bakmndan ' Grubu...........................................................................13
11. _'> ve zellikleri ....................................................................................................13
110. Nks Fiil Olarak Kullanlmas .........................................................................16
111. Bileik Zamanlarn Hikye Tarzn Kurmas .....................................................20
112. Bileik Zamanlarn Rivayet Tarzn Kurmas ....................................................26
113. Bileik Zamanlarn art Tarzn Kurmas..........................................................29
114. simlerin Fiil Grevinde Kullanlmasn Salamas/Ek Fiil ...............................34
115. eitli Kalplarda ve Deyimlerde Yer Almas ...................................................36
116. Tam Fiil Olarak Kullanlmas ...........................................................................37
12. _,\ ve zellikleri....................................................................................................39
121. stisna Edat Olarak Kullanlmas .....................................................................43

V
122. eitli Kalplarda Yer Almas...........................................................................44
123. Kullanld Dier Yerler..................................................................................45
13. '= ve zellikleri...................................................................................................46
131. Tam Fiil Olarak Kullanlmas ...........................................................................47
132. '= Anlamnda Kullanlan Tam Fiiller .............................................................48
14. ' vb. Fiiller .........................................................................................................52
140. Nks Fiil Olarak Kullanlmalar.......................................................................53
141. Srerlik Eylemi fade Etmeleri .........................................................................54
142. Tam Fiil Olarak Kullanlmalar.........................................................................57
143. ' vb. Fiillerle Ayn Anlamda Kullanlan Tam Fiiller ......................................58
15. Dier Nks Fiiller..................................................................................................59
150. _,=', _==' ve _==' Fiilleri ................................................................................59
151. = ve .', Fiilleri ...............................................................................................60
152. ,'.'= ve zellikleri .............................................................................................63
16. _'> Grubunda sim ve Haberin zellikleri...............................................................66
160. Birden Fazla Haber Almalar ............................................................................71
161. Haberin Bana Baz Harf ve Edatlarn Gelmesi................................................71
17. _'> Grubunda Unsurlar Arasnda Takdm-Tehr.....................................................75
18. _'> Grubunda Hazf .................................................................................................81
19. _'> Grubundaki Fiillerin Zid Olmas .....................................................................84

KNC BLM

2. .'> GRUBU..................................................................................................................90
20. Genel zellikler .....................................................................................................91
21. Yaklama Fiilleri ....................................................................................................95
210. Yap Bakmndan Yaklama Fiilleri..................................................................95

VI
211. Anlam Bakmndan Yaklama Fiilleri...............................................................98
22. mit/Rec Fiilleri.................................................................................................106
220. Yap Bakmndan Rec Fiilleri........................................................................106
221. Anlam Bakmndan Rec Fiilleri.....................................................................111
23. Balama Fiilleri ....................................................................................................115
230. Yap Bakmndan Balama Fiilleri ..................................................................116
231. Anlam Bakmndan Balama Fiilleri ...............................................................117

NC BLM

3. _= GRUBU................................................................................................................126
30. Efl-i Kulb ve Genel zellikleri ........................................................................126
300. Yap Bakmndan Efl-i Kulb......................................................................128
3001. Amel Etmeleri/ml .................................................................................130
3002. Amel Etmemeleri/lg...............................................................................130
3003. Amelin Askda Kalmas/Talk .................................................................131
3004. lg ve Talk Arasndaki Farklar ..............................................................134
301. Anlam Bakmndan Efl-i Kulb...................................................................136
3010. Zan Fiilleri................................................................................................136
3011. Bilgi Fiilleri ..............................................................................................143
31. Efl-i Tahvl........................................................................................................148
SONU VE DEERLENDRME .................................................................................152
YARARLANILAN KAYNAKLAR ..............................................................................155
a.Kitaplar ...............................................................................................................155
b. Makale ve Bildiriler ...........................................................................................168
ZGEM...................................................................................................................169

VII

02. zet
Arapada Nsih Fiiller isimli almamz bir giri ve blmden olumaktadr.
Birinci blmde kne grubu yapsal ve anlamsal zellikleri asndan incelenmitir.
kinci blmde, kde grubu yapsal ve anlamsal zellikleri asndan incelenmitir.
nc blmde zanne grubu yapsal ve anlamsal zellikleri asndan incelenmitir.
Sonu blmnde ise almada ulalan sonular ve nemli grlen baz noktalar
vurgulanmtr.

VIII

03. Summary
Our study namely Nsih Verbs in Arabic Language, has consisted of an introduction
and three chapters.
In the first chapter, we have dealt with Kanah and her sisters from the point of view
of morphology and semantics.
In the second chapter we have dealt with kadah and her sisters from the point of view
of morphology and semantics.
In the third chapter we have dealt zanna and her sisters from the point of view of
morphology and semantics.
In the conclusion, we have emphasized the main results and important points we have
reached.

IX

04. Ksaltmalar
a.e. : Ayn eser
a.g.e. : Ad geen eser
a.g.m. : Ad geen makale
a.mlf. : Ayn mellif
AFEF : Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi
AFD : Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
a.y. : Ayn yer
b. : Bin, ibn
bk. : Baknz
c. : Cilt
DA : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, stanbul, 1988-
ed. : Editr
FAV : Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf
KT : Karadeniz Teknik niversitesi
m. : Mild
nr. : Numara
nr. : Nereden
s. : Sayfa
sy. : Say
SFEFD : Seluk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Dergisi
SFD : Seluk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
trc. : Tercme eden
ts. : Tarihsiz
vb. : Ve benzeri
v. dr. : Ve dierleri
ys. : Basm yeri yok

GR
nsann insan olmasn salayan ve onu dier canllardan ayran temel zelliklerin
banda dnme ve konuma kabiliyetleri gelir. nsan bu zellikleri sayesinde dier
canllara ve doaya hkmedebilmitir. Belirli bir dzen iinde dnebilme ve bu
dnceleri dierleriyle paylama arzusu, dil denilen soyut iletiim sistemiyle
olabilmektedir. Bundan dolaydr ki dil, toplumlarn iletiim arac olmutur. Bu iletiim
aracn kullanmak ve ondan yararlanmak teknolojik ya da bilimsel olarak gelimi olmaya
ya da olmamaya bal deildir. En ilkel artlarda yaayan toplumun bir dili olduu gibi,
bilgi an yaayan bir toplumun da dili vardr
1
.
Dil, dncelerin iletimi iin szn kullanmna dayanan zel bir toplumsal kurum
olarak deerlendirilebilir
2
. Uluslarn kltrnn de aynas olan dil, insann ve uygarln en
nemli belirtisi ve aracdr
3
. Dil, insann evrene bakn, onu btn ve paralar olarak
alglama biimini belirlemekte, en azndan bunun iin nemli katkda bulunmaktadr
4
.
Arapa, 14 asrdr kelimeleri, terkipleri ve grameriyle, olduu gibi kalabilmi, yaayan
tek dnya dilidir
5
. Fasih Arapa ve dier Arap leheleri denilen dil, byk dil gruplar
iinde Sm dilleri denilen grubun bir daldr
6
. Sm dilleri deyince akla Arap
yarmadasnn gney kesimine yerlemi olan kavimlerin leheleri gelir. Arapa, Habee
ile beraber Gneybat Sm Diller grubunu oluturmaktadr
7
.
Arapa, Sm dillerin en genci ve genel olarak aslna en yakn olandr. Ayrca coraf
durum ve l hayatnn yeknesak benzerlii bakmndan da tpk Araplar gibi, baz hallerde

1
V. Doan Gnay, Dil ve letiim, stanbul, 2004, s. 9.
2
Jean Perrot, Dilbilim, trc. Emel Ergun, stanbul, 1998, s. 9.
3
Doan Aksan, Her Ynyle Dil, Ankara, 1995, s. 13.
4
Muhammed bid, el-Cbir, Arap-slam Aklnn Oluumu, trc. brahim Akbaba, stanbul, 2000, s. 76.
5
a.y.
6
Mustaf Sdk er-Rfi, Trhu dbil-Arab, Beyrt, 1974, I, 74; Mehmed Fehm, Trh-i edebiyat-
Arabiyye, stanbul, 1913, s. 79; Cevd Al, el-Mufassal f trihil-Arab kablel-slm, Badd, 1993,
VIII, 525; Hann el-Fhr, el-Cmi fi trihil-edebil-Arab, Beyrt, 1986, I, 49.
7
er-Rfi, a.y.; Ahmet Subhi Furat, Arap Edebiyat Tarihi, stanbul, 1996, I, 41-44.

2
ilk Sm karakterini korumu ve dier Sm topluluklarn dillerinden daha fazla
yaylmtr
8
.
Din, semv olsun beer olsun, ona inanan toplumun dilinde derin izler brakan en
gl motiflerden biridir
9
. Arapa, slamn yaylmaya balad ilk yllardan itibaren
btn slam toplumlarnca nemsendii gibi, mslman Trk milletinin de nem verdii
bir dil olmutur. Arap dilinin bu denli ilgi grmesi, onun salt bir dil olma zelliinin
tesinde, mslmanlarn temel metinlerinin bu dille yazlmasndan ve bir ksm ibadetlerini
bu dilden bamsz yapamaylarndan, baka bir ifadeyle, bu dilin bir din dili
olmasndan kaynaklanmaktadr. Nitekim bu dilin kazand din boyut, onun nemini daha
da artrm ve onu yzyllarca kendi toplumu dndaki halklarn da ilgi oda haline
getirmitir
10
.
lk Arap dili almalarnn balamasna neden olan en nemli faktrler, phesiz,
Kurnn doru okunmas ve Araplarn yabanc milletlerle karmas sonucunda byk bir
yaygnlk kazanan lahn
11
olaydr. Nahiv sayesinde dil bozulmaktan, Kurn da
okunmasndaki hatalardan ve manlarnn tahrif edilmesinden korunmu, mevlnin bir
yandan Kurn, bir yandan da ilim ve anlama dili olan Arapay renmeleri
kolaylamtr
12
.
Arap grameri, kelimelerin yaplarndan bahseden sarf ilmi ve bu kelimelerin cmle
dizisi halindeyken zelliklerini anlatan nahiv ilmi olmak zere ikiye ayrlr
13
. Sarf ve nahiv
ilmi balangta i ie girmi bir ilim iken sonralar birbirinden ayrlm ve bamsz birer
ilim dal olarak tahsil edilmeye balanmtr
14
.

8
Kenan Demirayak-Ahmet Savran, Arap Edebiyat Tarihi: Cahiliye Dnemi, Erzurum, 1993, s. 6.
9
Hilm Hall, el-Muvelled fil-Arabiyye, Beyrt, 1985, s. 34.
10
Yakup Civelek, Arap Dilinde rab Olgusu, Ankara, 2003, s. 7; Furat, Arap Edebiyat Tarihi, I, 45.
11
Lahn: Dilde ve kraatte hata yapmak demektir. Buna gre, kelimelerin yapsnda ve irbnda hata
etmeye lahn denildii gibi, Kurn okurken, harflerin zt ve sfatlarnda hata yapmaya ve yaplan hatalara
da lahn denir. Bk. Abdurrahman etin, Lahn, DA, XXVII, s. 55.
12
Selami Bakrc-Kenan Demirayak, Arap Dili Grameri Tarihi, Erzurum, 2001, s. 29.
13
Ignace Goldziher, Arap Dili Mektepleri, ev. Sleyman Tlc, AFD, IX, 330.
14
Nihad M. etin, Arabistan (Dil), DA, III, s. 296.

3
Arapada Nsih Fiiller isimli tezimiz bir gramer almasdr. Bu konunun
seilmesindeki ama, hem ahs geliimi salamak hem de Arap gramerini detayl bir
ekilde renmek isteyenlerin, nsih fiiller hakknda bilgiye daha kolay ulamalarn
salamaya yardmc olmaktr. Bir gramer konusu olmas ve ahs katknn snrll
dolaysyla tezin metodu, konunun tespit ve tasvirinden ibarettir.
Arapann pek ok millet tarafndan benimsenmesi, bu dilin doal olarak, dier dillerle
kyaslanmayacak kadar geni inceleme ve tahlillere tbi tutulmas sonucunu dourmutur.
Bu anlamda Arapann, zerine felsefe bina edilen ve farkl ekoller tarafndan temsil
edilebilmi tek dnya dili olduu sylenebilir. Bu durum pek ok olumlu ynyle beraber,
baz olumsuz ynleri de bnyesinde barndrmaktadr. Bu durumun tezimize ynelik
olumsuz taraf ise, konumuzla ilgili gramer tahlillerinin hepsini bu almann snrlar
ierisinde ifade etmenin imknszldr. Esasnda bu ar ve detayl gramatik tahliller,
bugnk Arapa renicileri iin ok byk bir anlam da ifade etmemektedir. Dilin
tartlmadk ynn brakmayan ve hemen her meselede bir ihtilafa rastlanan bu konulara
bu sebepten dolay yer verilmemitir. Ancak bu tahlillerden hepten de uzak durulmam,
sadece ihtiyaca cevap olacak kadar bilgi verilmeye allmtr.
alma bir Arapa gramer almas olduu iin temel kaynaklarn klasik Arap dili
eserleri oluturmaktadr. Bu balamda, ilk olmas itibariyle Sbeveyhinin (.180/796) el-
Kitbndan balamak zere, son dnemlerde yazlan nahiv kaynaklarna varncaya kadar
balca eserler taranm ve bir eski-yeni sentezi yaplmaya allmtr. Burada ilenenler
fiil ve netice itibariyle kelime olduklarndan dolay szlklere de sklkla bavurulmutur.
Tezin muhtevas, ilenen konularn daha iyi anlalmasn salamak iin bol rnek
sunmay gerektirmektedir. ncelenen fiiller, yapsal ve anlamsal zellikleri asndan ele
alnm ve rnekler erevesinde konunun pekitirilmesi amalanmtr. Bu rnekler
seilirken, temel kaynak olmas itibariyle Kurn- Kerime zellikle mracaat edilmitir.
Bu da pek ok ayetin kullanlmas sonucunu dourmutur. Yine konuya uygun iirlerden
de azmsanmayacak miktarda rnek sunulmutur. airlerin ismi tespit edilebildii srece
zikredilmi, anonim olanlar ise air ismi zikretmeden verilmitir. Bunlarn dnda gnlk
dilden rneklere de ska yer verilmitir. Ancak hacmi artrma endiesinden dolay, rnek
saysnn mecbur kalnmadka ikiyi gememesine dikkat edilmitir.

4
Asl konuya gemeden nce konuyla ilgili temel baz kavram ve hususlara deinmekte
yarar vardr.
Nsih Fiiller: Bilindii gibi Arapada cmle, temel olarak isim cmlesi ve fiil cmlesi
olarak iki ksmda incelenmektedir. Fiil cmlesinin geleri; fiil, fil ve mefl olmak zere
, isim cmlesinin temel geleri ise mbteda ve haber olmak zere iki tanedir. Konumuz
olan nsih fiiller ise dorudan isim cmlesiyle ilgilidir.
Arapada, isim cmlesinin nne gelip, mbteda ve haberin konumunu ve irb
yapsn deitiren unsurlara nevsih denmektedir. Nevsih de fiiller ve harfler olmak
zere iki ksmda incelenmektedir
15
. Bizim konumuz sadece fiillerdir. Nsih fiiller _'>
grubu, ' grubu ve = grubu olmak zere ksmdan olumaktadr. lk iki ksm kendi
arasnda bir btn oluturmakta ve nks fiiller olarak isimlendirilmektedir. Bu
grubun hepsinden birer irb rnei sunmak suretiyle cmleye etkilerini u ekilde
gstermek mmkndr:
1. . ` .==' _'> \ '.,= Ahmet renciydi.
_'>: smini ref, haberini nasb eden nsih/nks mz fiildir. Fetha zere mebndir.
` .==': _'>nin ismidir. Merfdur. Ref almeti zhir zammedir.
'.,=\.: _'>nin haberidir. Mansbdur. Nasb almeti zhir fethadr.
2. ` ,, ` _\\' .'> ` , Hrsz neredeyse kamak zere.
.'>: smini ref, haberini nasb eden nsih/nks mz fiildir. Fetha zere mebndir.
' ` _\\ : .'> nin ismidir. Merfdur. Ref almeti zhir zammedir.
` ,, , : Merf bir muzri fiildir. Fili gizli bir zamirdir ve = olarak takdir edilir. Cmle
olarak .'> nin haberi olduu iin mahallen mansbdur.

15
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, Msr, 1966, I, 543.

5
3. \' ...= ',, _ Kurtuluun yakn olduunu sandm.
...=: ki mefl alan nsih bir fiildir. Harekeli ref zamiri bititii iin skn zere
mebndir. . zamiri de ismi olduundan merfdur.
_\': ` _= nsih fiilinin birinci mefldr. Mansbdur. Nasb almeti zhir fethadr.
',,: ` _= nsih fiilinin ikinci mefldr. Mansbdur. Nasb almeti zhir fethadr.
Yukarda ilk iki grubun ortak adnn nks fiiller olduu zikredilmiti. Kaynaklarda
bu balk terimlemi ve bylece kullanlr olmutur. Dolaysyla tezimizde ilk iki grupta
yer alan fiilleri incelerken bu ismi kullanmay tercih ettik. Bu balamda, nks fiil
kavram hakknda da temel baz bilgiler sunmak yararl olacaktr.
Nks Fiiller: Tam fiillerin
16
aksine, mans srf merf bir isim zikretmekle
tamamlanmayan ve bir mansb habere ihtiya duyan fiillere nks fiiller denir
17
. Mesel,
. _ '> '= ' ` .' ,\' Souk iddetliydi. Bu cmle _ ' ` .' ,\ ' Souk iddetlidir eklindeki isim
cmlesinin nne nks fiil getirmekle elde edilmitir. Burada ` .' ,\' kelimesi nks fiilin ismi
olarak merf, '= ' kelimesi ise nks fiilin haberi olarak mansbdur.
Nks fiiller isim cmlesinin nne gelerek mbteday isimleri olarak ref, haberi de
kendi haberleri olarak nasbederler. Yine isim cmlesinin nne gelmekle onun isnadn
snrl bir zaman ve durumla kaytlarlar. Mesel, . , .'=` = ., =\ .\ ' renci alkandr ., =\ .\' _', \
'. , .'=` = renci alkan deildir gibi
18
.

16
Tam Fiil: Merf bir isim zikretmekle mans tamamlanan ve bir mansba ihtiya duymayan fiildir.
Sbeveyhi ve cumhura gre, tamlktan maksat eylem ve zaman bildirmesidir. Bk. Muhammed Hassn e-
urrb, Mucemu-evridin-nahviyye vel-fevidil-luaviyye, Dimak, 1990, s. 88.
17
e-urrb, a.g.e., s. 446; Muhammed Husn el-Mulise, en-Nahvu-f, Beyrt, 1991, s. 192. Bir de
sarf ynnden sonu illet harfi ile biten _= ve -- gibi nks fiiller vardr ki, onlarn bu konuyla alakas
yoktur. Hasan Akda, Arap Dilinde Edatlar, Tekin Kitabevi, ys., ts., s. 50.
18
Red e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, Dersadet, ts., IV, 208; Mustaf el-Galyn, Cmiud-dursil-
Arabiyye, Beyrt, 1983, II, 275; Muhammed el-Antk, el-Minhc fil-kavid vel-irb, Beyrt, 1985,

6
Bu fiillerin neden ismini ref, haberini nasb ettiine dair bir soruya yle cevap
verilebilir. Bunlar netice itibariyle fiil olduklarndan, kendilerinden sonra gelecek
unsurlarn da dier fiillerden sonra gelen unsurlarn tbi olduu kurallara tbi olmas
gerekir. Eer bu fonksiyonlar yok saylrsa, atf olmakszn kendilerinden sonra iki merf
isim gelmi olur ki bu da tam fiillerde benzeri grlmeyen bir durumdur. Dolaysyla bu iki
isimden birinin merf yaplarak file benzetilmesi, dierinin de nasbedilerek mefle
benzetilmesi gerekir
19
.
Nks fiillerin neden bu isimle anldklar konusunda eitli grler serdedilmitir.
a. Yaygn olan gre gre, tanmndan da anlalaca gibi, merflaryla yetinmeyip
mansb bir habere ihtiya duymalar bu isimlendirmenin temelini tekil etmektedir.
Bunlarda zaman vardr, fakat eylem yoktur. Bu nedenle tam fiillerdekinin aksine anlamlar
merf isimleriyle tamamlanmaz. Mesel, _ gibi tam bir fiili ` . \ \' _ cmlesinde
kullandmz zaman ` . \ \ ' kelimesiyle birlikte man tamamlanm olur. ocuk sevindi. Fakat
` =\' _ '> denildii zaman her ne kadar Hava idi diye eksik bir man ifade etse de ikinci
ismini, yani mansbunu almadka ne olup ne olmad belli deildir. Man eksik kalr.
b. Dier bir gre gre ise bu fiiller, bir eylem bildirmediklerinden dolay bu ismi
almlardr
20
.
c. es-Smarr, bu babda yer alan fiillerin nks fiil olarak isimlendirilmesinin doru
olmadn savunmaktadr. Ona gre, ayet bu fiiller, mansb isme duyduu ihtiyatan
dolay byle adlandrlmsa mteadd fiiller de mannn tamamlanmas iin mansba
ihtiya duyarlar. Dolaysyla onlar nks olarak deerlendirilmezken bu grubun byle
deerlendirilmesi doru deildir ve bu isim rasgele seilmitir
21
.

s. 41; Antuvn ed-Dahdh, Mucemu kavidil-luatil-Arabiyye, nr. Corc Mitr Abdulmesh, Beyrt,
1989, s. 239.
19
Muhammed b. Abdullh el-Varrk, lelun-nahv, er-Riyd, 1999, s. 245.
20
Celleddn es-Suyt, el-Ebh ven-nezir fin-nahv, Beyrt, 1985, III, 329; Abbs Hasan, en-Nahvul-
vf, I, 544 ( 3 nr. l dipnot); Yusuf Uralgiray, Araba lk ve leri Dilbilgisi, er-Riyd, 1986, I, 183.
21
brhm es-Smarr, el-Filu zemenuh ve ebniyetuh, Beyrt, 1986, s. 56.

7
Nks fiillerin ou, mz, muzri, masdar ve emir sygalaryla isim cmleleri zerinde
ayn etkiyi gsterir. Mesel, . ='=` , _ ' ` '= = ` . , .'=` =\' alkan sevinli oluyor, . ',, . ' _'= ' Edepli ol ve
= .' > = \ ', = '. , .'=` = alkan olman senin iin daha hayrldr gibi. Fakat nks fiilin masdar
ismine izafe edildiinde lfzen mecrr, mahallen merf olur. Mesel, . =, = ' _' > '_ = .', = = ', \ .` =
Kardeinin kaprisli olmasna ardm gibi
22
.
Nks fiiller hakknda, masdara delalet etmedikleri fikrinden hareketle fiil-harf
tartmas oka cereyan etmitir. Bu konudaki grleri yle zetleyebiliriz:
a. ounluk tarafndan kabul gren, zamir ve menneslik ts alabilmeleri ve pek
ounun ekimlenebilmesinden hareketle bunlarn fiil olduklardr
23
. bn Ya
(.643/1245), fiil olarak deerlendirilmelerini gerektiren bir dier yn daha zikretmektedir.
O da fiillerin ald ., _ ve = gibi edatlar bu fiillerin de almasdr
24
.
b. el-Enbr (.577/1181), bir masdara, yani eyleme delalet etmediklerinden dolay bu
grubun fiil deil harf olduunu zikretmitir
25
.
c. Dier taraftan nks fiillerin ounluunun eksik ekimli olmasn, _'>de olduu gibi
zid olarak kullanlabilmelerini ve fiilin bana gelmelerini gereke gstererek edat olarak
deerlendirilmeleri gerektiini ileri srenler de olmutur. Buna karn nsih fiillerin bir
dier grubu olan ` _= grubu, hem ekimli hem de mteadd ve lzm olarak
kullanlabilmeleri asndan edat saylmamtr
26
.
Btn bu tartmalar neticesinde nks fiillerin hem mansba ihtiya duymalar hem de
olu bildirmeyip yalnzca zaman ifade etmeleri asndan nks olduklarn sylemek
mmkndr
27
.

22
Bahuddn Abdullh bn Akl, erhu bn Akl al Elfiyyeti bn Mlik, ys., 1962, I, 234; e-ertn,
Mebdiul-Arabiyye, IV, 29; el-Galyn, Cmi, II, 279; Uralgiray, Araba Dilbilgisi, I, 178.
23
Ebul-Berekt el-Enbr, Esrrul-Arabiyye, nr. Fahr Slih Kudre, Beyrt, 1995, s. 85.
24
Ebul-Bek el-Ukber, el-Lubb f ilelil-bin vel-irb, Beyrt 1995, s. 164 (1 nr. l dipnot).
25
el-Enbr, a.g.e., s. 55; es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 55.
26
Temmm Hassn, el-Luatul-Arabiyye; manh ve mebnh, Msr, 1985, s. 130.
27
el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 192; es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 54.

8
Nks fiillerin genel olarak _'> grubu ve .'> grubu olmak zere iki ksmda
deerlendirildiini zikretmitik. Kaynaklardaki tam ifadesi ise ', .' = ' _ '> ve ', .' = ' . '>
eklindedir
28
. Tezin ilk iki blmn bu fiil gruplar oluturmaktadr. nc blmde ise
nsih fiillerin nc ksm olan _= grubu incelenecektir.

28
.' = ' kz karde kelimesinin bu fiiller iin kullanlmas istire-i musarraha trnden bir edebi sanattr. Bk.
Ahmed b. Ahmed es-Suc, Hiye ala erhi Katrin-Ned ve bellis-sad, el-Khire, 1939, s. 68.
stire-i Musarraha: Trkede ak istiare denilen bu tr, rknleri ierisinde sadece mebbehun bih
(kendisine benzetilen) zikredilmi olan istiredir. Hikmet Akdemir, Belgat Terimleri Ansiklopedisi,
zmir, 1999, s. 166. Burada da kendisine benzetilen olarak sadece ' ve ' zikredilmi, benzeyen
konumundaki dier fiiller zikredilmemitir.

BRNC BLM

1. : ! GRUBU
Bu grubun en bilinenleri ' , = ' ' '= , _ ' '= = _ = ' '= = _ ', . ' , _ . _ . ` = . ,' '> _
olmak zere on fiildir. = ' anlamnda kullanlabilen tam fiiller ve . _ anlamndaki '.' fiili
de bunlara eklenebilir
29
. Bu fiillerin _'>ye izafe edilmesi, _'>nin grubun temel fiili
olmasndan dolaydr. Nahiv bilginleri, bu fiilin kullanm alannn geni olmas ve dier
fiillerden daha yaygn olarak kullanlmas gibi sebeplerden dolay grubun bu isimle
anldn zikretmilerdir
30
.
Sbeveyhi yalnzca '> _ , = ' , = '.' , ve \ ', _ yi zikretmi, kalanlarndan ise ve bunlara
benzeyen, dier habere muhta fiiller diye sz etmitir
31
. Dolaysyla bu konuda kesin bir
say vermek mmkn grnmemektedir. Bazen, '.= _= _' gibi birok tam fiil de nks
fiil mans ierebilmektedir
32
. Bu fiillere ilerleyen blmlerde temas edilecektir.
Bu fiillerden zellikle '> _ , \ ', _ ve = ' Arapada en ok kullanlan fiiller arasnda yer
almaktadr
33
.
10. Genel zellikler
_'> grubunda yer alan fiillerin tamamnda ortak olarak deerlendirilebilecek hususlar
vardr. Bu zelliklerin en nemlileri unlardr:

29
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 545.
30
el-Ukber, el-Lubb, I, 165-166; es-Suyt, el-Ebh, III, 118; es-Suc, Hiye, s. 68.
31
Abdurrahmn el-Cm, el-Feviduz-ziyiyye, stanbul, 1882, s. 369.
32
Ebul-Ksm Mahmd b. Umer ez-Zemaher, el-Mufassal f ilmil-lua, Beyrt, 1990, s. 314; el-Cm,
a.y.
33
Nusreddin Bolelli, Arapa ml Kurallar, stanbul, 1999, s. 325.

10
1. simlerinin ibh-i cmle olmamas ve amellerinin mz fiille snrl olmayp, dier
trevlerini de kapsamas.
2. simlerinin kendilerinden sonra gelmesi kaydyla amel etmeleri.
3. Haberlerinin in cmle
34
olmamas. Mesel, .` -. '= , =` =\' _ '> eklinde bir kullanm
doru olmaz. n cmlenin taleb ya da gayr-i taleb olmas arasnda ise fark yoktur.
Taleb olan bu cmlenin yan sra gayr-i taleb olan =' ` - =' . ' _ \ '= ` _ > , cmlesi de bu anlamda
doru bir kullanm deildir
35
. nk bu fiiller, gemi zamanda gerekleen bir
vasflanmay ifade ederler. Haberin in olmas, vasflanmann mz zamanda
gereklemesine zttr. Bu durumda cmlenin sonu ve ba birbirine uymamaktadr
36
.
4. sim ve haberin birlikte zikredilmi olmas. kisinin birlikte hazfedilmesi ya da _,\
dndakilerde birinin hazfedilmesi kesinlikle doru deildir. Umumiyet bildiren nekre
olduunda haberlerinin hazfi cizdir. Fakat bu hususta _'>nin kendine has zellikleri
vardr. lerleyen ksmlarda bu konuya deinilecektir.
5. simleri soru anlam ierdiinde, haberlerinin kendilerinin nne geememesi.
Mesel, > , '= _', ' _, .` =\' ` _ ya da _, .` =\' ` _ > , '_ _', ' eklinde bir kullanm doru deildir. nk '=
ve '_ olumsuzluk bildiren iki harftir. Bulunduklar her cmlenin banda yer alrlar.
Dolaysyla herhangi bir unsurun onlarn nne geirilmesi doru deildir.

34
n Cmle: Yalana ve doruya ihtimali olmayan szdr. Mesel = ', = ', > ' Misafirine ikramda bulun
cmlesinin doru veya yalan olma ihtimali yoktur. n cmlesi taleb ve gayr-i taleb olmak zere ikiye
ayrlr. Taleb cmle, sylendii esnada kendisiyle bir istekte bulunulan szdr. Gayr-i taleb cmle ise,
sylendii esnada kendisiyle bir istekte bulunulmayan szdr. Celleddn Muhammed el-Kazvn, el-
zh f ulmil-bela, nr. eyh Behc Gazv, Beyrt, 1993, s. 130; Akdemir, Belgat Terimleri, s.
130.
35
es-Suyt, Hemul-hevmi f erhi Cemil-cevmi, nr. Abdusselm Muhammed Hrn-Abdull
Slim Mekrem, el-Khire, 2001, II, 72; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 546.
36
Muhammed b. Al es-Sabbn, Hiyetus-Sabbn al erhil-Emn al Elfiyyeti bn Mlik, el-
Khire, 1918, I, 226.

11
6. Eer fiillerin nnde masdariyye '=s varsa bu durumda bu fiillerin nne hibir ey
geemez. nk masdariyye '=s sadrul-kelm
37
olduundan nne baka bir unsur kabul
etmez.
7. _'> dndakilerin haberlerinin mz fiil cmlesi olmamas
38
.
Bir dier mesele de haberin, nks fiilin isminden ve tbilerinden biliniyor olmamasdr.
Mbtedann haberinde de bu art geerlidir. Mesel, . \' .` = =` = ` . \' ya da .` _ \` = ` -` , =' = ' _ \ = ` , '. >
eklinde bir kullanm doru deildir
39
.
201. artl Amel Etme Bakmndan !: Grubu
_'> grubunda yer alan fiillerden bir ksmnn amel etmesi iin bir takm artlar
gerekmektedir. Bu adan bu fiiller iki ksmda incelenmektedir:
a. artl Amel Edenler: ' , _ . _ ve . ` = fiillerinin amel etmesi iin nlerine lfzen
veya takdiren bir olumsuzluk edatnn gelmesi gerekmektedir. Nehy/yasaklama ve dua da
olumsuzlua benzer kabul edilmekte ve bu fiillerin amel etmesi iin kullanlabilmektedir.
Mesel, '= . ' .', ' '= Zeyd hl ayaktadr cmlesinde '= harfi lafz bir olumsuzluk edatdr.
'_ \ '` \ ' _ =` = '.', \ ' _ =' , _ . = _, > '= -', \ = _ ', . Musa bize dnnceye kadar, ona ibadet etmeye
devam edeceiz dediler
40
ayetinde de _\ gibi olumsuzluk bildiren bir edatla kullanlmtr.
_, > \ ',\' _ = _ > . ' ' '= = _ > . _ . = ` =` , ` >. . ' . . = '. '` \ ' Dediler ki: Vallahi sen, Yusufu ana ana
hasta olacaksn yahut leceksin
41
ayetinde ise takdir '.. . eklindedir. . =' >' . . Allah
anmay unutma cmlesinde nehy/yasaklama bildiren ` kullanlmtr
42
.

37
Baz kelimeler ister mbteda ister haber isterse mefl vb. konumda olsun cmlenin banda bulunurlar
ve cmlenin dier unsurlar hibir ekilde bunlarn nne geemez. Sadrul-kelam olarak isimlendirilen
bu lafzlar; soru isimleri, art isimleri, taaccub '=s, haberiyye i, zamir-i an, balang lmna
bitimi olan '= ve haberine f bitimi mevslden oluur. Bk. Muhammed el-Akar, Mucemu
ulmil-luatil-Arabiyye, Beyrt, 1995, s. 254.
38
39
a.e., I, 546.
40
Th 20/91.

12
Dua edatlar olarak da . ve _\ edatlar kullanlr. Bu eklerin muhatap iin dua etme
anlam barndrmas gerekir.
-', \ = ,` . . '= > _ = . .' _, ' .\' ' , . Baar her yerde rehberin olsun.
' . '_ \ . , '> = '_ = = .' =` , '=, =` =` '= . =' - , '. = . Her trl hileye kar Allah sana yardm etsin!
Dua ifade eden . harfi hem mz hem de muzri iin kullanlabilirken, _\ edat yalnzca
muzride kullanlabilmektedir
43
.
,'. fiili artl kullanlyorsa da onu bu hususta dierlerinden ayran bir incelik
bulunmaktadr. Bu fiilin de amel edebilmesi iin nne '= harfini almas zorunludur. Fakat
bu '=, dierlerinden farkl olarak olumsuzluk '=s deil, masdariyye zarfiyye '=sdr.
Mesel, . ', = .'=` . '= >` \' \` =\' , _ .' =' ' Yaadm srece bana namaz ve zekt emretti
44

ayetinde olduu gibi.
b. artsz Amel Edenler: Grubun geri kalan ksm, amel etmek iin herhangi bir arta
ihtiya duymamaktadr
45
.
,' fiilinin zaten kendisi olumsuzluk bildirdii iin olumsuzluk edat almas gerekmez.
'-nin nndeki '- harfi de masdariyyedir ve masdariyyenin nne olumsuzluk
getirilmez
46
.

41
Ysuf 12/85.
42
bn Him el-Ensr, erhu uzriz-zeheb, nr. M. Muhyiddn Abdulhamd, ys., ts., s. 184; bn Akl,
erh, I, 228; Abdulan ed-Dakr, Mucemul-kavidil-Arabiyye fn-nahv vet-tasrf, Dimak, 1993,
s. 364.
43
bn Him el-Ensr, erhu Katrin-ned ve bellis-sad, nr. M. Muhyiddn Abdulhamd, ys., ts., s. 128;
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 562 (2 nr. l dipnot).
44
Meryem 19/31.
45
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 184; bn Akl, a.g.e., I, 228; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 193.
46
bn Usfr el-bl, erhu Cumeliz-Zeccc, Beyrt, 1999, I, 393-394. Abbs Hasan artsz amel
edenler diye ayrlan ksmn da kendi ierisinde baz artlar ihtiva ettii ve bunlar ihmal etmenin doru
olmad fikrinden hareketle bu ayrmn salkl olmad grndedir. Abbs Hasan, en-Nahvul-vf,
I, 567.

13
202. ekim Bakmndan !: Grubu
a. Mzden Baka ekimi Olmayanlar: Bunlar _,\ ve ,'. olmak zere iki tanedir. _,\nin
bu ksmda yer ald konusunda ittifak varken, ,'. fiilini bu gruba sokanlar el-Ferr ve
mteahhirn limlerinin byk ksmdr. ,' . , .' . ,` . , gibi kullanmlar, nks fiil olan
,'.den deil, tam fiil olan ,'.den tremektedirler
47
.
b. Eksik ekimli Olanlar: stimrar (devamllk) fiilleri de denen ' , _ . _ ve . ` =
fiillerinin oluturduu bu grubun, sadece mz, muzri ve ism-i fil kullanmlar vardr.
Emir ve masdarlar kullanlmaz. Mtekaddimn limlerinden, muzrisi olduu
gerekesiyle ,'.yi de bu gruba dhil edenler olmutur.
c. Tam ekimli Olanlar: Mz, muzri, emir ekimleri yaplabilen, masdar ve ism-i fil
formlar kullanlabilen fiillerdir. Yukarda saylan fiillerin dnda kalan ve '> _ ' '= , _ = '
= ', . ' '= = _ ve ' '= = _ olmak zere saylar yedi olan fiillerdir
48
. Abbs Hasan ism-i
mefllerinin tremedii gerekesiyle bu fiilleri, tam ekimliye benzeyen fiiller olarak
deerlendirmektedir
49
.
11. !: ve zellikleri
_ '> ` _ > , fiilinin masdar -bu konuda tartmalarn varlna ramen- '.' >, '. ', > ve - . .', >
olarak gelir. Mesel bir iirde yle gemektedir:
> _. \' - =' _ . '= ,\ = . , , ` , = , =', \ = ` ', ' = .'
Gen, ancak cmert ve akll davranarak kavminin efendisi olur. yle olman ise, sana
kolay bir eydir (Tavl)
50
.

47
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 567; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 195.
48
Mustaf el-Him, el-Kavidul-ess lil-luatil-Arabiyye, nr. Muhammed Ahmed Ksm, Beyrt,
1998, s. 144 (3 nr. l dipnot); ml Bed-Ml s, el-Mucemul-mufassal fl-lua vel-edeb, Beyrt,
1987, II, 1007.
49
Abbs Hasan, a.g.e., I, 568.
50
bn Akl, erh, I, 234; ml Bed Yakb, Mevsatun-nahv ves-sarf vel-irab, Beyrt, 1991, s. 541.

14
Nks masdar bir zamire ya da baka bir mebnye izafe edildii zaman, o zamirin
irbda iki yeri vardr. Yakn olan mahal, izafetle mecrr kabul edilmesidir. Uzak olan
mahal ise, nks masdarn ismi olmasndan tr merf olmasdr. _'>nin masdarnn bir
zamire izafe edilebilmesi mmkn ise de ounlukla isme izafe edilir. Mesel, ', . ` =` \' ` _' >
', = ` - \ Kiinin muttaki olmas kendisi iin daha hayrldr cmlesindeki ` = kelimesi,
muzfun ileyh olduu iin lfzen mecrrdur. Nks masdarn ismi olduundan tr de
mahallen merfdur
51
.
Bu fiilin ism-i fili _ . '> , ism-i mefl ise _ > =dr
52
. Vezni = eklindedir. el-Kis (.
189/804) ` = olduunu sylese de bu gr pek kabul grmemitir. Kar kanlar _ '>nin
ism-i filinin _ . '> eklinde olduunu, ayet ` = vezninden olsayd, ism-i filinin , = kalbnda
gelmesi gerektiini zikretmilerdir
53
.
_'>nin muzri sygasnn nne cezmeden bir edat geldiinde nndan nceki vv
hazfedilir. Mesel, ` =\' _' '= ' '_ = '_ > ' ', \ Ktle yardm edenlerden olmadm rneinde
grld gibi. Burada meczm fiilin asl ', \ '_ > ' eklindeydi. Vv sakin, nn da ,\
edatndan dolay meczm olduundan, iki sakin harf pe pee gelmi oldu. Bunu gidermek
iin vcben vv hazfedildi.
Yine _'>nin nnu; fiilin meczm muzri olmas, kendisinden sonra sakin bir harf
bulunmamas ve muttasl bir zamirin bitimemesi gibi artlar tadnda tahfif kabilinden
olmak zere hazfedilebilir.

51
el-Galyn, Cmi, II, 280.
52
el-Hall b. Ahmed el-Ferhid, Kitbul-Ayn, nr. Mehd el-Mahzm-brhm es-Smarr, Beyrt,
1988, V, 410; bn Manzr, Lisnul-Arab, el-Khire, 1308, XIII, 365; brhm Mustaf v. dr., el-
Mucemul-vast, stanbul, 1986, II, 805. Bu konuda uzun tartmalar cereyan etmi ve Eb Al el-Fris
gibi limler ism-i mefln tremeyeceini zikretmilerdir. Konuyla ilgili farkl gr ve tartmalar iin
bk. Sbeveyhi, el-Kitb, nr. Abdusselm Muhammed Hrn, el-Khire, 1988, I, 21; bn Usfr, erhu
Cumeliz-Zeccc, I, 392; bn Him el-Ensr, Evdahul-meslik il Elfiyyeti bn Mlik, Beyrt, 1966,
I, 167; bn Akl, erh, I, 232; es-Sabbn, Hiye, I, 230; el-Galyn, a.g.e., II, 279; ed-Dakr, Mucem, s.
365; ed-Dahdh, Mucem, s. 7; ml Bed, Mevsatun-nahv, s. 542; el-Mulise, en-Nahvu-f, s.
195.
53
es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 78.

15
Mesel, '= '` ` , =` , _ . = ,' _\ = ', = =.' - ='= . ' ` , =` = ` = , ', \ =' ` _' , = \ . ', , = . ' , Bu, bir topluluk iyi gidiini
deitirmedike Allahn da ona verdii nimeti deitirici olmamas sebebiyledir
54
ayetinde
bu artlar tadndan hazfedilmitir.
_ '> ve '_ > kullanmlar muzri formunda olmadndan, ` _ > , ` = kullanm da meczm
olmadndan, hazf gereklememitir. Meczm muzri olmas da hazf iin tek bana
yeterli deildir. rnein, _, > =` =\' . , '. >\' '= ' '_ = '` > _, . \' _ > , ', \ Kitap ehlinden ve mriklerden
inkr edenler kfrlerinden vazgeecek deillerdi
55
ayetinde de nndan sonra sakin bir
harf gelmesi sebebiyle hazfedilmemitir
56
.
Her sakin harf geliinde hazfedilemeyecei de sylenemez. Mesel, _ . \' _ > ' ', \ ` '= =\' ` >.` ,
yilie nankrlk eden olmadm gibi
57
.
'_ \ = . '_ \ ` -. > , -', \ = = '_ - \. _ = \ ', = ` ` -. > , ', \ Eer bu, o (Deccl) ise sen ona asla bir ey
yapamazsn, eer o deilse bunu ldrmede sana bir hayr yoktur
58
hadisinde de muttasl
bir zamir bititiinden dolay, hazf iin gerekli artlar eksik kalmtr
59
. Yine, ', = , ` = ' ', \ Ben
bir fahie de olmadm
60
ayetinde ifadenin asl ` _ > ' idi ve vv hazfedildi. Burada hazf
vcib iken nnun hazf cizdir
61
.
Nadiren de olsa, kendisinden sonra sakin bir harf gelmesine ramen, nnun
hazfediliine rastlanabilmektedir. Mesel u beyit buna bir rnektir.
, =', = - ,', = '' =\' . .',' '. - = '= . .',' '' =\' ` = . ', \ '_,
Ayna gzellii(mi) gstermi olmasa da aslann yzn gstermitir (Tavl)
62
.

54
el-Enfl 8/53.
55
el-Beyyine 93/1.
56
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 188; Mehmed Zihn, el-Muktedab, stanbul ts., s. 109.
57
58
el-Buhr, Ceniz 80, Cihd 178; Mslim, Fiten 95; et-Tirmiz, Fiten 63.
59
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 188; a. mlf. erhu Katrin-ned, s. 138; es-Suc, Hiye, s. 75.
60
Meryem 19/20.
61
bn Him, erhu Katrin-ned, s. 138.
62
e-urrb, Mucem, s. 450; Al Rz, el-Merci fil-luatil-Arabiyye, Beyrt, ts., I, 255.

16
110. Nks Fiil Olarak Kullanlmas
' fiili, isminin haberinin mansyla vasflann ifade eder. Kullanld syga da bu
vasflanmann zamann gsterir. Mesel, ', '= =\' _ '> ocuk kouyordu cmlesinde ocua
koma eylemi nispet edilmektedir. 'nin mz olarak kullanl da bu nispetin gemi
zamana ait olduunu gstermektedir. Ayn cmle ', '= =\' ` _ > , ocuk kouyor eklinde
ifade edildiinde ` _ > , muzri fiil sygas olduundan, koma eyleminin imdiki zamanda
gereklemekte olduu ya da gelecek zamanda gerekleecei ifade edilmi olmaktadr. '_ >
', '= Koar ol/Ko eklindeki bir kullanmda da muhatabn gelecek zamanda sorumlu
olmakla vasfland bir koma ileminden sz edilmi olmaktadr
63
. Bu fiilin Trke
karl idi eklindedir. -idi fiilinin Trkede baka ekimi olmad iin _'>nin dier
ekimlerine karlk, olmak masdarndan olur, ol eklinde kullanlr
64
.
_'> bir ynyle, grubun dier fiillerinden ayrlmaktadr. O da _'>nin kesintiye
uramlk ifade ederken, dierlerinin kesintiye uramam durumlar ifade etmesidir.
rnein, _ ,'= ' ', . = .', Zeyd zengin oldu denildiinde, haber verme annda Zeydin zenginlii
sz konusudur. Zenginlik kesintiye uramamtr. Fakat ayn cmle ', . = .', _ '> Zeyd zengin
idi eklinde ifade edildiinde, konuma annda Zeydin zengin olmad ifade edilmi
olmaktadr
65
. Yine, ='= - ='= . - ., . =\' _ _ '> ehirde dokuz grup vard
66
ayetinde de bu anlamda
kullanlmtr
67
.
_'> nks fiil olarak kullanldnda yukarda zikredilen temel anlam dnda u anlam
zelliklerine sahiptir.

63
64
Akda, Edatlar, s. 331; Emrullah ler-Musa Yldz, Arapa eviri Klavuzu, Ankara, 2000, s. 127.
65
Ebul-Bek el-Kefev, Kulliytu Ebil-Bek, Beyrt, 1993, s. 747; es-Suyt, el-Ebh, IV, 33.
66
en-Neml 27/48.
67
Ebul-Fid Al el-Eyyb, Kitbul-Kunni f fenneyin-nahv ves-sarf, nr. Riyd b. Hasen el-Havvm,
Beyrt, 2000, II, 39.

17
a. '= anlamnda kullanlmas: Bazen '= gibi amel eder bir halden dier bir hale
dnm ifade eder. Mesel, '=\ . _ '> ` .' =\' . = = Su dondu ve buz oldu gibi. Aadaki
ayetlerde de bu anlamda kullanlmtr
68
.
. ',' = . . '> ', =\' . ` ,` = Dalar yrtlr, seraba dnr(olur)
69
.
_ '=` .\ '> .' . . '> ` .' =` =\' . =.' '. ' O zaman gk yarlr da erimi ya gibi kpkrmz olur
70
.
b. imdiki zaman ifade etmesi: Aadaki ayetlerde _'> fiili imdiki zaman ifade
etmektedir
71
.
_' .\ \ . = = ' -` = ' ', = ', .. > Siz insanlar iin karlm en hayrl mmetsiniz
72
.
'_ = ` , \ > . ', > '` \ ' ', , = .', =\' _ _ '> Daha beikte ocuk olan birisiyle nasl konuuruz dediler
73
.
nk Hz. Meryemin muhataplar, kendilerine kucandaki bebei iaret eden
Meryeme, o anda beikte bulunan ocukla nasl konuacaklarn sormulard
74
.
c. Gelecek zaman ifade etmesi: ` ` = _ '> '=' , _ '= , ', = .'=` = . .\' , ` _ ` , Onlar da adaklarn
yerine getirirler ve ktl yaygn bir gnden korkarlar
75
gibi
76
. Grld gibi burada
_'> fiili ,, kelimesine izafe edilmitir. Burada ,,den maksat hesaplarn grlecei Ahiret
gndr. Bunun da gelecek zamanla ilgili bir konu olduunda phe yoktur. Dolaysyla _'>
de gelecek zaman ifade etmi olmaktadr.

68
Ebul-Bek, Kulliyt, s. 748; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 548 (5 nr. l dipnot).
69
en-Nebe 78/20.
70
er-Rahmn 55/37.
71
Ebul-Bek, a.y.; brhm Mustaf, el-Mucem, II, 805; Bu ayette '- anlamnda kullanld da
sylenmektedir. Bk. bn Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 367.
72
l-i mrn 3/110.
73
Meryem 19/29.
74
Eb Ubeyde el-Musenn, Meczul-Kurn, nr. Fud Sezgin, Beyrt, 1981, II, 7.
75
el-nsn 76/7.
76
bn Manzr, a.g.e., XIII, 368; Ebul-Bek, a.y.

18
Eb Ubeyde (.210/825), hem mz hem de gelecek zaman ifade ettii gerekesinden
hareketle 'nin ezdddan olduunu zikretmitir
77
.
d. Haberi ism-i fil kalbnda bir kelime olduunda, imdiki veya geni zamann
hikyesini anlatmas.
. . '=\' _ '= .. = _ ' =\' _ ' .' = .. > Kaza olduunda caddede yryordum.
. =\' _ = _, = =' '` . '> Evden dnyorlard
78
.
e. Haberinin ism-i mefl olmas durumunda, imdiki zamann edilgen/mehl
hikyesini ifade etmesi. Mesel, ,` , =\' =` \` =\' , '` '= = ., =\ .\' _ '> renci iyi davranla
tannyordu gibi
79
.
f. = '. ` _ > , kalb Trkedeki -m oluyor anlamnda, gemi hali karlamaktadr
80
.
_ =\' _ _' = .=,' ` =.` = ', ' '. ` _ > , = \ . , Bylelikle, hak kavramndaki zellik unsurunu
belirtmi oluyor.
` _ > ' '. , , . _ ` ,'=` = , . '= , '., . = '` ,'=` = .', = .> Bylece, hayranlarma yenilerini katm
oluyorum.
Ayn anlamn olumsuz ekli = '= _', \ kalbyla ifade edilir. Mesel, ' '= _', \ Henz
okumu deil ve . ', =' \' '.', . > '= '.'= \ devleri henz yazm deiliz gibi
81
.
g. _'>, zamanla kaytl olmayan Yce Allaha nispet edildiinde, btn zamanlar iine
alan ve ayn zamanda imdiki zaman da kapsayan bir geni zaman ifade etmektedir.
Mesel, ', . =` , _ '> Rabbin her eye kdirdir
82
'=, = ' = =' _ '> Allah affedendir,

77
Muhammed b. Ksm el-Enbr, Kitbul-Ezdd, nr. Ebul-Fadl brhm, Beyrt, 1991, s. 60.
78
Enes er-Rif, el-Mun f kavidil-luatil-ncilziyye, Dimak, 1986, s. 23; Vecdi Akyz, Arapada
Fiil Kipleri ve Yardmclar, stanbul, 1996, s. 221.
79
Akyz, a.g.e., s. 235.
80
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, stanbul, 1995, s. 143.
81
Akyz, a.g.e., s. 148.
82
el-Furkn 25/54.

19
balayandr
83
ayetlerinde grld gibi. Bu tr pek ok ayette _'>, yce Allaha nispet
edildiinden, sadece gemi zaman deil, aksine zamanszlk denilebilecek ekilde btn
zamanlar iine alan bir anlam tar
84
. Buna binaen btn zt sfatlar '> _ ile birlikte
kullanlmaktadr
85
.
Eb Ubeyde bu konuda baka bir gr ortaya atm ve bu tr ayetlerde geen 'yi,
Allaha gemi zaman isnad etme endiesinden olsa gerek, zid kabul etmitir. Bu
durumda ona gre '=, = ' = =' _ '> ayeti ,, = = =' demektir. Fakat bu grn doru
olmad sylenmitir
86
.
Yine bu fiil, er bir hkm ya da devamll ifade eden bir farz anlatrken de gemi
zaman ifade etmez. Mesel, . = ', '. > _, . =` =\' _\ = . . '> \` =\' ` _ '. ' nk namaz mminlere belirli
vakitlerde farz klnmtr
87
ayetinde byledir. Namaz farz klnmtr ve farz olmaya
devam edecektir
88
.
h. Bazen, bir tre mteallik olan bir vasf ve bu vasfn o trn ayrlmaz bir paras
olduunu ve nadiren ayrldn anlatmak iin kullanlr. Mesel, ' > ` _' =.,' _ '> Gerekten
insan nankrdr
89
ve . . = _', = .> ' ` _' =.,' _ '> nsan ok eyde tartmacdr
90
ayetlerinde
nankrln ve tartmacln, insann ayrlmaz bir paras olduu vurgulanmaktadr.
Yine, . . = _' =. \ ` _ '=', =\' _ '> Zaten eytan, insan yzst brakr
91
ayetinde de insan yalnz

83
el-Ahzb 33/5, 59, 73; el-Feth 48/14.
84
Ksm b. el-Huseyn el-Havrizm, erhul-Mufassal f sunatil-irb, nr. Abdurrahmn b. Suleymn
el-Useymn, Beyrt, 1990, III, 289; bn Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 367; Ebul-Bek, Kulliyt, s.
748; ed-Dakr, Mucem, s. 367; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 549.
85
Ebul-Bek, a.y.
86
el-Enbr, el-Ezdd, s. 60-62.
87
en-Nis 4/103.
88
el-Him, el-Kavid, s. 143 (155 nr. l dipnot).
89
el-sr 17/67.
90
el-Kehf 18/54.
91
el-Furkn 25/29.

20
ve yardmcsz brakmann, eytann ayrlmaz bir nitelii olduu ifade edilmi
olmaktadr
92
.
i. Muzri fiilin, merfuyla birlikte _'> grubunun haberlerinde yer almas durumunda
gemi zaman, daha dorusu Trkedeki imdiki zamann hikyesi mansn ifade ettii
sylenebilir
93
. Nks fiillerden _'> grubu mz olmak kaydyla, haberleri muzri ile
balayan fiil cmlesi olduunda, nks fiille haberinde yer alan bu fiilin, baka bir karine
bulunmad mddete, zamanlarnn uyumas bakmndan ikisinin de ayn zaman ifade
etmesi gerekmektedir. Bu bakmdan haberinde yer alan muzri fiil, gemi zaman ifade
eder. rnein, .', _ '> ` , , Zeyd kalkyordu ve ` .` =` , ` '=` =\' _ ,'= ' Sere tyordu Bu rneklerde
` , , ve ` .` =` , fiilleri, lafz olarak muzari olmakla beraber, man olarak gemi zamana delalet
etmektedirler
94
.
111. Bileik Zamanlarn Hikye Tarzn Kurmas
_'>, btn fiil zamanlarnn genellikle olumlu, bazen de olumsuz hikayesini, -idi
anlamnda, kurmaya yarar; birleik fiil zaman oluturur
95
. Btn bileik zamanlarn soru
ekillerinde soru edat tercih edilir. Ayrca btn bileik zamanlarda fil nks fiillerden
hemen sonra sylenmelidir. Bu gibi durumlarda, znenin says ne olursa olsun, nks fiil
tekil olarak gelmelidir. Esas fiil ise, say ve cinsiyet ynlerinden kendinden nce gelen
file uymaldr
96
. _'>nin btn bileik zamanlarn hikye tarzn kurmas, kalp ve
rnekleriyle birlikte u ekilde gsterilebilir.
a. > _' = : Mesel, , =' \' , . > ., =\ .\' _ '> renci devi yazdyd ve > . . ' > .\ . =' - ' '= _ Dn bir
elma yediydim rneklerinde de grld gibi bu kalp, gemite olup bitmi olaylar
hikye tarznda anlatr
97
.

92
Rb el-sfahn, Mufredtu elfzil-Kurn, Dimak, 1997, s. 730.
93
Reit zbalk, Arapada Zaman Asndan Fiiller, s. 186.
94
95
Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 90.
96
a.mlf., Arapada Fiil Zamanlar, s. 55.
97
a. mlf., Arapada Fiil Kipleri, s. 91; Hasan Akda, Arap Dilinde Fiiller, Konya, ts., s. 52.

21
Olumsuz Yaps: Bu kalbn olumsuz yapsn elde etmek iin bana '= harfi ya da '_ > , ', \
kalb getirilir.
. \' _ = , =\ =\' _\ , = . ` _ \ = _ '> '= Ali, babasyla birlikte oyun alanna gitmediydi.
- = '. =\' _ _'= ' = .', ' '_ > ' ', \ Seni dn okulda grmediydim.
Nadiren de olsa = , ', \ _ '> eklinde kullanmna da rastlanabilmektedir. ', .> , ', \ _ '>
Yazmadyd gibi
98
.
Bu kalp Trkedeki grlen/-dili gemi zamann hikye tarzn karlar. Trkede bu
yap, -dili gemi zaman kipine -yd eki getirilerek yaplr. Gel-di-ydi gibi
99
.
b. '> _ '. = : Bir i veya oluun uzak gemite olduunu veya gemite olan i veya
olulardan birinin dierinden nce gerekletiini bildirir.
, '= =\' . = , = '. _` = ' . . '> Annem yemei piirmiti.
> . . ', '. . = . ', \' = . = ` , '. . Evi iyi temizlemitiniz.
Yine, '. _ '> '='=,' ` =` ', ', =\' _ ' Ambulans gelmeden lmt rneinde lme
durumunun, ambulansn geliinden nce gerekletii ifade edilmi olmaktadr
100
.
Olumsuz Yaps: Bu zamann olumsuz formu = '. _ '> '= ya da = '. '_ > , ', \ kalbyla elde
edilir
101
. Aadaki rnekler, her iki kalba sunulmu birer rnektir.
'= \' _\ '` \ = . '. ., = ` .\' _ '> '= renciler snfa girmemiti.

98
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 56-57.
99
Haydar Ediskun, Trk Dilbilgisi, stanbul, 1996, s. 196; Mehmet Hengirmen, Trke Dilbilgisi, Ankara,
1998, s. 230.
100
Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 93; Akda, Arap Dilinde Fiiller, s. 53; er-Rif, el-Mun, s. 48; ler-
Yldz, eviri Klavuzu, s. 74; Emrullah ler, Arapa ve Trkede Zamanlar -Kartsal zmleme-,
Nsha, sy. 8, s. 59 Keml Bedr, Nizmuz-zemen fl-luateynil-Arabiyye vel-ncilziyye, er-Riyd,
1985, s. 160.
101

22
'_ > , ', \ _'= ' - = '. =\' _\ = = '. _ , . = Arkadam dn okula gelmemiti.
Bu kalbn Trkedeki karl duyulan/-mili gemi zamann hikyesidir ve -mili
zamana -di eki getirilerek yaplr. Gelmi-ti, okumu-tu gibi
102
. Ancak Arapada -dili ve -
mili gemi zaman ayrm olmadndan = _ '> kalb, yerine gre her iki anlamda da
kullanlabilmektedir. Mesel, , . > ` , \' =\' _ '> > _ . \' ` - , =' \ ` _` .` =\' ` - renci, retmenin kendisine
verdii devi yazdyd/yazmt denilebilir
103
.
c. '> _ , = : Bu kalp bir i veya oluun gemite tamamlandn, tekrarlandn ve bir
sre devam ettiinini bildirir.
=\' _ '> ,' , > . , ` = . Yamur her gn yayordu.
_ .= ' . . '> . . '=\' . '.'= _ _` = ' ` . = '= . Kz kardeim sofray hazrlamada anneme yardmc
oluyordu gibi.
Yine, '. = ` _ \'= ' .. > Burada oturuyordum rneinde de gemite bir sre devam edip
tamamlanan bir eylem ifade edilmi olmaktadr
104
.
Olumsuz Yaps: Bu bileik zamann olumsuz yaps = , . _ '> = , _ '> '= ya da '_ > , ', \ = ,
kalplarndan herhangi biriyle ifade edilebilir
105
. Aada bu kalplardan her birerine
ynelik rnekler sunulmutur.
',` =' ' '= .. = ` ,'.'` \' _` = ='= , . '` . '> Onlar grdklerinde radyo dinlemiyorlard.
',', \ ',` = ' . \ = . '= .. = - ' =\' = . . .. ,\' . . '> '= Annesi odaya girdiinde, kz oday sprmyordu.

102
Ediskun, Trk Dilbilgisi, s. 197; Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 231.
103
R. Resul Sevin, Arap Dilinde Cmle Yaps ve Biimi (baslmam doktora tezi), Erzurum, 2004, s.
198.
104
er-Rif, el-Mun, s. 23; Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 252; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, s. 96;
ler, Arapa ve Trkede Zamanlar, s. 59; Keml Bedr, Nizmuz-zemen, s. 168.
105
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 182-185; Keml Bedr, Nizmuz-zemen, s. 169.

23
= \' >' .. > '= .', , ', , =' ` , .>. _ .= ' '_ > . ', \ Ben kahvaltm yaparken kz kardeim devini
yazmyordu.
Soru Tarz: Yine, '= =\' _ '= _ ` _ >'= . = . '= ' '_ > . ', \ ' Ailen havaalan caddesinde oturmuyor
muydu? ve _ '=` .\' >' , '_' ` , =` , =` = = _ '> '= ' Amcan tavuk yemeyi sevmiyor muydu? rneklerinde
de imdiki zamann hikyesinin olumsuz soru tarz elde edilmitir
106
.
Bu kalp Trkedeki imdiki zamann hikye tarzn karlar ve Trkede gemite
grlen, imdiki zamanla ilgili bir eylemi anlatmak iin imdiki zaman -yor ekine -du eki
getirilmektedir. Geliyor-du gibi
107
.
Trkede geni zamann hikyesi diye adlandrlan ve geni zaman ekine -di
getirilmekle yaplan tarz Arapada yine bu kalpla ifade edilir. nk Arapada muzri fiil
yerine gre imdiki zamandan gelecek zamana dek uzanan geni bir zaman dilimini
anlatma imkn vermektedir. Mesel, _ . ', .'= , - , '` . '> . ' _ , . '_ = ', ,, .' , '= Onlara gelen her
peygamberle alay ederlerdi
108
ayetinde bu tr bir kullanm sz konusudur
109
.
_'> fiilinden sonra araya bir zaman cmlesi girdiinde, = , _ '> kalbndaki = , yerine .
kalb konulabilir
110
.
_` ,' \ .\' .'. = '= .', ,\' _\ .'= = '. .. > Eve dndmde televizyon seyrederdim.
= = = , \ > . ' '_' .'. ' _` =\' _ = .', ' '. .. > Seni arda grdmde seninle konumak isterdim.
d. '> _ = , = : Mesel, _, = ' .` = - = '. =\' _ = ` _` = . = '. > Okuldan ge kacaktk ve '> . ' = ` , =' ` = _ ` .\' ` _
> = = .' Her akam dersleri tekrarlayacaklard rneklerinde bu kalp kullanlmtr
111
.

106
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 186, 256.
107
108
ez-Zuhrf 43/7.
109
Sevin, Arapada Cmle Yaps, s. 199.
110
Akyz, a.g.e., s. 254; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 76.
111
Akyz, a.g.e., 283; Necl Yasdman, Adm Adm Kurn Dili, zmir, 2003, s. 287; ler-Yldz, a.g.e., s.
77.

24
Olumsuz Yaps: Mesel, _` \` =\' '=` = = . . = _ .= ' . . '> '= Kz kardein oturma odasn
temizlemeyecekti rneinde olumsuz yaps kullanlmtr. Bu yap ayrca muzri fiili =, \
kalbnda kullanarak da elde edilebilir. Mesel, _'= ' _ , =' , .>. .. > '= . Dn devimi
yazmayacaktm gibi
112
.
Soru Yaps: - = ' .\' . = >' . = .. > ' Bu elmay yiyecek miydin? cmlesinde olumlu, _` = = _ '> '= '
- =, =\' - . =' ', _\ ` , =. , = Amcam hasta karsn ziyarete gitmeyecek miydi? cmlesinde de
olumsuz soru yaps kullanlmtr
113
.
Bu tarz bazen, muzri fiilin bana muzri kalptaki bir nks fiil getirmekle de elde
edilebilir. Mesel, > .\' '` = = = '` = \ ', = ' =', ' , = . \'` , \ '` > _, . \' ` . '> , '_ nkr edenler Kurn-
iittiklerinde neredeyse seni gzleriyle yere devireceklerdi
114
rneinde, banda .'>, fiili
bulunan _ \'` , fiili gelecek zaman hikye tarznda anlatmaktadr
115
.
Bu yap Trkedeki gelecek zamann hikye yapsn karlamaktadr. Trkede,
gemite grlen gelecek zamanla ilgili eylemi imdi anlatmak iin gelecek zaman -ecek
ekine -di eki getirilir. Gidecek-ti, yazacak-tnz gibi
116
.
e. \ ' > _' = [ , = : Bu kalp Trkedeki dilek/art kipinin hikye tarznn Arapa
karldr
117
.
' '>` = = .', . ' .. > \ _, ='. .\' .> . .. > ' \ Sigaray braksaydn, sana bir armaan verirdim.
\ ' > . . > '= . \ > . . \ = . \' '= \ - Kosaydm otobse yetiecektim.
` _ ' =' _ \' ` , ` , . \ , ', . \' = . > ` , . \ ' '> . ' , '= \ ` = _ Evlerin en dayanksz rmcein yuvasdr. Keke
bunu bilseler
118
ayetinde ise muzri fiil kullanlmtr.

112
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 287.
113
Akyz, a.g.e., s. 285.
114
el-Kalem 68/51.
115
Sevin, Arapada Cmle Yaps, s. 199.
116
Ediskun, Trk Dilbilgisi, s. 197.
117
Akyz, Arapada Fiil Kipleri, 101; Akda, Arap Dilinde Fiiller, s. 57.

25
Bazen _'> debilir. Mesel, \ ' , ' . \' _ _ . \' ` = '. = , \ ` = ' ' . ` - \' '= Vaktinde gelseydi, treni
karmazd rneinde grld gibi
119
.
Olumsuz Yaps: Kalbn olumsuz yaps, fiilin bana olumsuzluk edat getirilerek elde
edilir.
\ ' > . . . ' ` ` > ', \ > . . ' . = ` , \' _\ = > . , - Sizi ziyaret etmeseydim, ktphaneye gidecektim.
\ ' > '. . . = ` ` _ = _ \' = '. = - ` = , > _, \ > '. . = \' _\ = . ` = . ' = _, Okuldan erken kmasaydk, eve ge
varrdk.
f. , = '> _ , = ` , '_' : Kalpta sadece esas fiil ahslara gre ekilir dierleri kiilere gre
deimezler, ekimsizdirler
120
.
> ,` = ,' ,\ ' ',` = ', > .. = ` _. - \', \\' '` = '. . '_' ` , = , _ '> _, Bugn manz olduu iin, dn gece erkenden
uyumalydnz.
'. , . = _' .` = , .> . '_' _ = ,. , _ '> Arkadamzn adresini bir kda yazmalydk.
Gereklilik fiillerinin bana _'> getirildiinde, gemi zamanda gerekleen bir
gereklilikten sz edilir
121
. Aada olumlu, olumsuz ve soru tarzna dair rnekler
verilmitir.
'. , . = _' .` = , .> . '_' '.\ _ = ,. , _'> Arkadamzn adresini yazmalydk.
` , =\' - =' . \ - = =' =\' .= ` = ` , .' _ = ,. , _ '> Tp renimi iin bu faklteyi tercih etmemeliydi.
', >, = ' _ , ` = '` = ,\ . '_' ` , = , _ '> ' Kardeinizin elbiselerini giymeli miydiniz?

118
el-Ankebt 29/41.
119
Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 105, 107.
120
Akyz, a.g.e., 108-109; Akda, Arap Dilinde Fiiller, s. 58.
121
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 436; Hseyin Yazc, Arapada Balalar, stanbul, 1998, s. 393;
Hseyin Gnday-ener ahin, Arapada Edatlar, stanbul, 2000, s. 237.

26
Olumsuz Yaps: Bu kalbn olumsuz tarzn elde etmek iin '> _ , = ` , .' , = , '> _ . , = ` , '_' , = ,
'= '> _ , = ` , '_' , = ve \ ', , > '_ , = ` , '_' , = kalplarndan herhangi biri kullanlabilir
122
. Aadaki
cmleler bu kalplardan her birerine ynelik rneklerdir.
'> _ , = ` , .' , . \' \ , \' . ' _ '= = ', . > ` = ` Size verdiim kalemi kaybetmemeliydiniz.
'> _ . , = ` , '_' . . = , .\' \ = '., . \' _\ = ' \ - = = .' Bayan renciler akamleyin geziye gitmemeliydi.
'= '> _ , . , = '_' _ , . = , ` = '= = _ .\' _\ .' > _ = = .' Mustafa her akam kulbe gitmemeliydi.
\ ', , > '_ , = ` , '_' . . _ ' = . . _ ' . ` = '= .\' ' , Kardeim yatak odasnn pencerelerini amamalyd.
112. Bileik Zamanlarn Rivayet Tarzn Kurmas
a. = '. _ '> - . ' : Aadaki rneklerde _'> nks fiili gemi zamann rivayet tarzn
kurmutur.
- = '. =\' _ '= = '_ = _ = = '. _ '> ` - . '\ ' Okulun sergisini duymumu.
-` , = ',` \' ` - = , ` = _ . .' ' '. _ '> _ ='=` = ` _ ' .'= = = Mustafa eofmanlarn giymimi.
'. _ '> ` - . ` . ='= ' ' = =\' _ = .' > . ` . _ .= ' Ahmet kantinden top almm
123
.
Olumsuz ve Soru Tarz: Olumsuzluk edat getirilerek olumsuz, soru edat getirilerek de
yapnn soru tarz elde edilir.
.. - = '. =\' _\ = = '. _ '> '= ` - . , ` - , =' ', .> , ', \ ` - devini yazmad iin okula gelmemimi.
- \, = = ` = '` =` =' , \ -` , , = = '.' \' '' .= ' '. ' . '> ',` , . '` \ ' ' Gzel resimler yapmak iin kuru boya alm
mymlar?
Olumsuz formu elde etmek iin _>, ,\ ifadesi de kullanlabilir. =\' '. = , '= _ .= '. '_ > , ', \ ` - . '
_ .' .\' = = '_ = Bu raketi kulbn kantininden satn almamm rneinde grld gibi
124
.

122
Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 110113, 200.
123
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 80; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 79.

27
Olumsuz soru ekline de ' '. '_ > , ', \ ` - .' .'= = = ' .' = =\' '. = - \ = =\' Dergiyi bu akam okumam
mym? ve _'= ' ` - . ' = = . '. _ '> '= ` - . ` . ='= ' ' ' Ahmet dn odasn temizlememi miymi?
rnekleri zikredilebilir
125
.
Bu yap Trkedeki -mili gemi zamann rivayet tarzn karlar. Trkede bu yap,
belirsiz gemi zaman eki -m alan ekimli eyleme -m eki eklenerek yaplr. Bil-mi-
miim gibi
126
.
b. = , _'> - . ' : Sylenti fiili bu durumda, eylemi renen ya da aktaran kiiye gre
ekilir.
` = ` _' .'= = = _` =\' _ ' = _ ` _ >'= , _ '> .' \' _` . Kraat retmeni ar caddesinde oturuyormu.
. =\' _ ` _ \ . =\' , =' \' ='= , _ '> ` - . ` . ='= ' ' Ahmet ev devini evde yapyormu.
Baz durumlarda ' debilir. , '.', \ .` . = . , '_' ` ., ` , ` - . Bizimle konumak istiyormu gibi
127
.
Olumsuz Yaps: '= '> _ , = , '> _ . , = ve \ ', , > '_ , = kalplarnn bana sylenti ekleri
getirilerek imdiki zamann olumsuz rivayetinin farkl tarzda kullanm elde edilir
128
.
= =\' . =. = _` , . ` , . ., = ` .\' ` _ '` \' renciler alma masasn dzenlemiyormu.
,' ,\' '.', \ ` ='= . . . '> '= _ .` = = ` _' '.'= \ = Halam bugn bize gelmiyormu.
_ _'` .\' ` _ , ` ., ` , '_ > , ', \ ='= =\' Laboratuarda ders yapmak yararl olmuyormu.
Soru Tarz: ' = =\' . =', , _ '> _ '= ` _' .'= = = ' Tark havaalann aryor muymu? ve ` - . _` = = ' '
., . = - , .> = _ .= , Amcam yeni bir kitaplk alyor muymu? rneklerinde imdiki zamann
rivayetinin soru tarz kurulmutur
129
.

124
125
a.e., s. 84.
126
Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 233.
127
Akyz, a.g.e., s. 188; Sevin, Arapada Cmle Yaps, s. 199; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 80.
128
Akyz, a.g.e., s. 191-193.

28
Bu kalp Trkedeki imdiki zamann rivayet tarzn karlar. Trkede bu yap, eylemi
imdiki zamanda habersiz olarak veya bakasndan iitilmi gibi anlatmak iin imdiki
zaman -yor ekine -mu eki getirilerek yaplr. Geliyor-mu, okuyor-mular gibi
130
.
Arapada Trkedekinin aksine imdiki ve geni zaman ayrm yoktur. Muzri fiilin,
yerine gre imdiki, yerine gre de geni zaman karladn zikretmitik. Dolaysyla
geni zamann rivayet tarznn Arapa karln elde etmek iin de =, _'> -. ' kalbndan
yararlanlr
131
.
', >` = ' _ = - , . =\' _\ _` , =. . ', .. > ', > .' .'= = = Annenle birlikte parka gidermisiniz.
_` , =\ , '` . '> ',` , . , ,' , > , =\ =\' _ , . \' > Oyun alannda her gn top oynarlarm.
Olumsuz ve Soru Tarz: Kalba olumsuzluk edat getirilerek olumsuz tarz, soru edat
getirilerek soru tarz elde edilir
132
.
' , ' . > , ', \ ',` , . ., = ` .\' ' _, > ,` = . =\' _\ _` = = renciler eve erken dnmezlermi.
_' , = > - = ,'` =\' _ ,' .\' _ = ` , , _ '> ` - .' .'= \ = ' Her sabah yedide kalkar mym?
Trkede ise bu yap, geni zaman eki -r alan ekimli eyleme -m eki getirilerek elde
edilir. Bil-ir-misin, Bil-ir-miler gibi
133
.
c. = , = _ '> ` - . ' : Mesel, - = '. =\' _\ ,' ,\' ` ` ='= , = _ '> . ='= ' ` _ , Ahmet okula bugn gelecekmi
gibi. Bazen ' der, fakat varm gibi rivayet anlam verir. Mesel, '_ = ` = ' . , = ' = \' ` _' .'= \ =
. =' = . Tren gecikmeli kalkacakm gibi
134
.
Olumsuz ve Soru Tarz: _ '= .'=,' - =, . . ` , \ = . , _ '> '= ` - . ' . mtihan sonucunu renmeyecekmi
rneinde olumsuz yaps, '= = = ' ,' , = _'= = >'= =` =\' _ ` ,, ` , = - ' = >\' _, ` _' . . zci takm kampta be

129
130
131
Akyz, a.g.e., s. 261.
132
a.e., s. 262-263.
133
Hengirmen, a.g.e., s. 233.
134
Akyz, a.g.e., s. 291; Sevin, Arapada Cmle Yaps, s. 200; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 81.

29
adr kuracak mym? rneinde olumlu soru ve .' = = > _ .' .\' _\ ` , =. , = _' > ' = ` - . _ ='=` = ' '
Mustafa her akam kulbe gitmeyecek miymi? rneinde ise olumsuz soru yaps
kullanlmtr
135
.
Bu yap Trkedeki gelecek zamann rivayet tarzn karlar. Trkede bu tarz elde
etmek ve gelecek zamanda eylemi yapmak gerektiini anlatmak iin, gelecek zaman -cek
ekine -mi getirilerek yaplr. Gelecek-mi, okuyacak-msnz gibi
136
.
d. = ` - .' ' \ ' : Mesel, - = '. =\' _\ '` , = . ., = ` .\' ` _' \ '` , renciler okula gitseymiler
rneinde bu yap Trkedeki istek kipinin rivayet tarzn karlamtr
137
. Trkede bu
tarz, imdiki ya da gemi zamandaki bir istein, baka bir eylemin yaplmasnn ya da
yaplmamasnn art olduunu bakasndan iitmi gibi anlatmak iin istek kipine -ymi
getirilerek elde edilir. Gide-ymi, okuya-ym gibi
138
.
e. = , _ '> ` - . ' = , '_' ` , : Mesel, ., . = ' = . . =' , '_' ` , = , _' > ` - . '` \ ' Yeni bir gzlk almalym ve
` . ='= ' ' - = '. =\' _\ ` ='= , '_' ` , \ , _' > ` - . Ahmet okula gitmeliymi/Ahmet okula gitmesi gerektiini
syledi rneklerinde grld gibi bu kalp Trkede gereklilik kipinin rivayet tarzn
karlamaktadr
139
.
Bu yapy Trkede elde etmek ve imdiki zamanda veya gemite eylemin yaplmas
gerektiini anlatmak iin gereklilik kipine -ymi getirilir. Sevmeli-ymi, okumal-ym
gibi
140
.
113. Bileik Zamanlarn art Tarzn Kurmas
_'>, bana art edat gelince, btn fiil zamanlarnn art tarzn kurmaya yarar. Bu
kalplar rnekleriyle u ekilde gstermek mmkndr:

135
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 292-294.
136
137
Akyz, a.g.e., s. 377; Sevin, Arapada Cmle Yaps, s. 201.
138
Ediskun, a.g.e., s. 203.
139
Akyz, a.g.e., s. 445; Sevin, a.g.e., s. 201.
140
Ediskun, a.g.e., s. 204.

30
a. '_ '> _ = : Mesel, = ` , '=,' _ '> '_ ., = ` .\' , _ \ =` , . ='= =\' _\ = mam camiye geldiyse,
rencilere namaz kldrr ve '_ > . . ' '= = ' . . ` '. > . , . = . = _ '. .\' \ ' ` , _ ok para getirdiysen, bu
televizyonu alrsn rneklerinde art anlam ifade etmektedir
141
.
Olumsuz Yaps: Esas fiil meczm muzri eklinde kullanldnda da kalbn olumsuz
yaps elde edilmi olur
142
.
'= \' ='. ' - , . =\' _ _` .` =\' . ', \ .. > '_ retmeni bahede grmediysen snfa gir.
'_ '> . . .\' \ = , '. . \ ', ` , '= . '. _ \' > '= = \' = , . '= ` _ . . '= = =\' _' Bayan renciler kek ve brek
hazrlamadysalar, biz de ay yapmayz.
Olumsuz anlam ifade edilmek istendiinde, art edatndan sonra _'>, ardndan da
meczm muzri getirilebilecei gibi, art edatndan sonra '_ > , ', \ kalb ve ardndan mz fiil
de getirilebilir. Birinci kullanma yukarda rnek verilmiti. kinci tarz iin de ' . > . ', \ '_ ', .', \ =
_. ' '= \ = . '_' ', > . >'=` , ', =\' ` = le namazn klmadysanz imdi klabilirsiniz cmlesi rnek
olarak zikredilebilir
143
.
Bu kalp Trkedeki -dili gemi zamann art tarzn karlar. Trkede bu yap,
belirli gemi zaman eki -d alan eyleme -sa art eki getirilerek yaplr. Yap-ty-sam ve
yap-ty-salar gibi
144
.
b. '_ '> _ '. = : Mesel, , = = ` = \' _' =\' .'. .'= ' '. .. > '_ ay ben hazrlamsam kahvalt
gzeldir ve ' \ > . -', \ = =' , ', .. =' ', .. > '_ Allaha teslim olmusanz, ona gvenin
145
rneklerinde
grld gibi
146
.

141
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, 59; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, 116; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s.
82.
142
Akyz, Arapada Fiil Kipleri, 117-118; ler-Yldz, a.g.e., s. 82.
143
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, 6263.
144
145
Ynus 10/84.
146
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 86; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, 119; ler-Yldz, a.g.e., s. 82.

31
Olumsuz Yaps: Fiil meczm muzri ile olumsuz yapldnda bu kipin olumsuz yaps
elde edilmi olur
147
.
' = ' .` = . =\' _\ ` _ =' , ' > ,` = - = '. =\' _\ ', =. , ', \ _ '> '_ Okula erken gitmemise, eve ge dner.
'_ > . . ', \ ', . . ` = .\' ' ' . ` . '. = =\' '= ` _ \' _\ = ' - Pencereyi amamsanz, odaya gne girmez.
Bu kalp Trkedeki -mili gemi zamann art tarzn karlar. Trkede bu yap,
belirsiz gemi zaman eki -m alan eyleme -sa art eki getirilerek yaplr. Yap-m-sam ve
yap-m-salar gibi
148
.
c. '_ '> _ , = : Mesel, _` = \' . '= > _` = \' , ',` , ., _` = \' . ' . > . '_ Siz ac ekiyorsanz, onlarda sizin
gibi ac ekiyorlar
149
ayetinde ve '_ > . . . ` ., '_' . = ` . _ ' . _ =' . . . ` =\' '. _ Kabul grmek
istiyorsan, Allahtan sakn; sadece doruyu syle rneinde olduu gibi
150
.
Olumsuz Yaps: Bu kalbn olumsuz tarz, = , . _ '> '_ ya da = , '_ > , ', \ '_ kalplarndan
biriyle elde edilebilir
151
. Aada her iki kalba bir rnek verilmitir.
_` = \'= . . ', .. > '_ > .\' '= ' '` \ .'= ' . Bilmiyorsanz bilenlere sorun
152

', \ ' '_' _ . . >'=` , ', > - , =\' ` , \'= ' '_ > , ', \ '_ Gerei bilmiyorsam, nasl syleyebilirim?
Baz kaynaklarda, yukarda bahsedilen kalbn geni zaman karlad, imdiki
zamann art yapsn elde etmek iinse baa ` _ ve _'> getirilip fiilin de ism-i fil kalbnn
kullanldna rastlanmaktadr. Mesel ' = .. > _ . ` . Soruyorsam gibi. Olumsuz yapda ise
` _nin yerini '_ art edat almaktadr. ` .' = '_ > ' ', \ '_ Sormuyorsam gibi
153
.

147
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 88; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, 122.
148
Hengirmen, a.g.e., s. 235.
149
en-Nis 4/104.
150
Akyz, Arapada Fiil Kipleri, 124.
151
152
en-Nahl 16/43; el-Enbiy 21/7.
153
ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 83.

32
Bu kalp Trkedeki imdiki zamann art tarzn karlar. Trkede ise bu yap,
imdiki zaman eki -yor alan eyleme -sa art eki getirilerek yaplr. Yap-yor-sam ve yap-
yor-sanz gibi
154
.
Bu kalp ayn zamanda Trkedeki geni zamann artn da ifade eder
155
.
` _` .` =\' ` , >' , '.` = _` = \'= . ', .. > '_ Burada oturursanz, retmen sizi grr.
'_ > . . ' ' = ` _ ' _\ \ = . , '= . ` \' ', ' ' , ' = \' _ > , , Ziyaretten sonra eve dnersem, aabeyimi
grrm.
Olumsuz Yaps: Muzri fiil . harfi ile olumsuz yaplrsa geni zamann olumsuz artn
ifade eder
156
.
, '.` , = _ \= , . ` .' =\' _ '> '_ '.` , = ` _' =\' ` _ > , . _ \' .\' Su iyi kaynamazsa, ay da iyi olmaz.
'_ > . . ', . . . ` , _ = ' . > ', ` . '= = ' ` = > ', \ > ', = ', Odanz dzeltmezseniz, anneniz size brek
yapmayacak.
Yine, ` - . , ` ' . '_ > . ', \ '_, =' , Sen onu gremesen de O seni grr
157
hadisinde de ayn
ekilde kullanlmtr
158
.
d. '_ '> _ = , = : Mesel, - = '. =\' ', = '` , >' ' ',` =\' _\ _` , =. . = ', .. > '_ Maa gidecekseniz okulun
arabasna binin ve '_ > . . = . . = ` , \' _\ ` = '= ' = ` . = ' = = Umreye gideceksen, pasaportunu
hazrla gibi
159
.
Olumsuz Yaps: Muzri fiil _\ edatyla olumsuz yapldnda gelecek zamann olumsuz
art yaps elde edilir
160
.

154
155
156
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 265; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, s. 130.
157
el-Buhr, mn 38; Mslim, mn 1.
158
159

33
= . = . ' = = . . '_ \ .. > '_ =` = ' ` , = Odan temizlemeyecek olursan anneni kzdrrsn.
'_ > . . ', \ '_ . ' > ` \ \' ' = '. . ` . . . = ` ` = ' '. le yemei yemeyecekseniz, burada beklemeyin.
Dolayl soru cmlelerinde kullanlan '. [ '_ '> _ = , = kalb, -p -mayacan anlamn
kazanr
161
.
` , ` ., '_' , '= '=, '. > . . = ' '= = ` . ` Ona yardm edip etmeyeceimi renmek istiyor.
= ' \ . ` - '_ '> _ = , ' . = _ '. Yarn gelip gelmeyeceini ona sordum.
Bu kalp Trkedeki gelecek zamann art tarzn karlamaktadr. Trkede bu yap,
gelecek zaman eki -acak, -ecek alan ekimli eyleme -sa art eki getirilerek yaplr. Yap-
acak-sa ve yap-acak-salar gibi
162
.
e. '_ '> _ , = ` , '_' , = : _ '> '_ art kalb en bata yer alr. '_' ` , = , gereklilik kalb da
ekimsizdir
163
.
= \, , = _ .` = ' '. ' .` = ' '_' ` _ \ = ` ,= , _ '> '_ Eer lmem gerekirse urunda lrm.
_ '> '_ _` =\' _\ ', =. ' . =\' , ' \ _ .= . '_' ` , = , Ev gereleri alman gerekirse, arya git.
Olumsuz Yaps: Bu kalbn olumsuz yapy elde etmek iin muzri fiilin bana
olumsuzluk edat getirilir
164
.
_, ` .\' .= . ` , = \' ='= . '_' ` , = , . _ '> '_ Brek yapman gerekmiyorsa un alma.
\' ` , .', _ .= . .' ` , = , _ '> '_ . =\' _\ '_ =' .\ , \ Zeynepin kalem almas gerekmiyorsa eve dnsn.

160
Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 133; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 85.
161
Akyz, a.g.e., s. 131.
162
163
Akyz, a.g.e., 135; ler-Yldz, a.g.e., s. 85.
164
Akyz, a.g.e., s. 138; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 85.

34
Bu kalp bilme, sorma ve inceleme anlaml fiillerden sonra dolayl/seenekli soru
cmlelerinde gerekip gerekmedii anlamna gelir. Mesel, , '_' ` , = , _ '> '_ > ` ', ' `
Babasn ziyaret etmenin gerekip gerekmediini dnd gibi
165
.
Bu kalp Trkedeki gereklilik kipinin art tarzn karlar. Trkede bu yap, gereklilik
kipi -mal, -meli eki alan ekimli eyleme -sa art eki getirilerek yaplr. Yap-maly-sam ve
yap-maly-sak gibi
166
.
114. simlerin Fiil Grevinde Kullanlmasn Salamas/Ek Fiil
Ek fiil Trkede, isim soylu kelimelerin yklem grevinde kullanlmalarn salayan
yardmc fiildir. Trkede ok kullanlr ve Trkenin yapsna byk bir esneklik verir.
nsan-m, insan-sn, insan-dr gibi
167
.
Bu yap Arapada, isim cmlesiyle kurulur ve isim cmlesinin bana _'>, olumsuzunda
ise yerine gre _,\ fiili getirilerek elde edilir. Ek fiilin ekiminde, bildirme kiplerinden -
dili gemi zaman; isteme kiplerinden ise yalnzca dilek-art kullanlr
168
. Bu yaplar
rnekleriyle beraber u ekilde gstermek mmkndr:
a. -Dili Gemi Zaman: Trkede bu yapy elde etmek iin, alkan-dm, alkan-
dn, alkan-d rneklerinde grld gibi isme -d eki getirilir
169
. Arapada ise isim
cmlesinin bana ' getirilerek elde edilir. Ancak bilindii gibi _'> nks fiil olduundan
bir isim bir de haberinin olmas gerekir. smin zamir olarak gelmesi ifadenin sadelii
asndan nemlidir. Ancak ak isim olarak da gelebilir. Buna gre, yukarda verilen
Trke rneklerin Arapa karl, '. , .'=` = ..>, '. , .'=` = ..>, '. , .'=` = _ '> yaplaryla elde edilir
170
.

165
166
167
a.e., s. 240.
168
ler-Yldz, a.g.e., s. 91.
169
170

35
Fakat . =' -` = ' ` _' .\' _ '> nsanlar tek bir milletti
171
ayetinde de bu anlamda bir kullanm sz
konusu olduu halde isim ak olarak gelmitir.
Olumsuz ve Soru Yaps: Bu yapnn olumsuz tarzn elde etmek iin olumsuzluk edat,
soru tarzn elde etmek iin soru edat getirilir. Mesel, '.,.== ..> '= alkan deildim, ..> '=
'.,.== alkan deildin, '.,.== _'> '= alkan deildi rneklerinde olumsuz yap
kurulmutur
172
. Bir dier rnek olarak da ', .' '= . . ', .` , , ` ,, =' ', _ '> '= brhm Yahd deildi,
Hristiyan da deildi
173
ayeti zikredilebilir.
' .,.== ..> = alkan mydm? '.,.== ..> = alkan mydn? .,.== _'> = ' alkan
myd? rnekleri olumlu soru, ..> '=' '.,.== alkan deil miydim? '.,.== ..> '=' alkan
deil miydin? '.,.== _'> '=' alkan deil miydi? rneklerinde ise olumsuz soru tarz
kurulmutur
174
. Bu yaplarn oul tarzlar da zamirleri oul kullanmakla elde edilir.
Burada sadece konuyu aklayc rnekler sunulmakla yetinilmitir.
b. Dilek-art Kipi: Soru kipi kullanlmayan bu tarz Trkede isme -se art edat eklenip
ahslara gre ekimlemek suretiyle elde dilir. Mesel, gzel-se-m, gzel-se-n, gzel-se
gibi. Olumsuzu ise deil kelimesi kullanlarak elde edilir. Mesel, gzel deilsem, gzel
deilsen ve gzel deilse rneklerinde grld gibi
175
.
Arapada bu yapy elde etmek iin -dili gemi zamanda kullanlan yapnn nne
art edat eklemek yeterlidir. Mesel, '.,.== ..> '_ alkansam, '.,.== ..> '_ alkansan, _'> '_
'.,.== alkansa rneklerinde, ek fiilin art tarznn ekimi sz konusudur. Kalbn olumsuz
yapsn elde etmek iin art edatndan sonra olumsuzluk edat getirilir. Mesel, ..> '= '_
'.,.== alkan deilsem, '.,.== ..> '= '_ alkan deilsen, '.,.== _'> '= '_ alkan deilse
rneklerindeki gibi
176
.

171
el-Bakara 2/213.
172
173
l-i mrn 3/67.
174
175
176

36
115. eitli Kalplarda ve Deyimlerde Yer Almas
_'> nks fiili, ok eitli kalplamalarda bazen de bir deyim ierisinde yer almaktadr.
Bunlardan birkan rnekleriyle beraber ylece zikredebiliriz:
a. = , '_' ` - \ _ '> '= kalb -emez, -mesi mmkn/ciz deildir/yaramaz anlamnda kullanlr.
Mesel, ' = = . '. =` = . , '_' _ =` = \ _ '> '= Bir mminin baka bir mmini yanllk dnda
ldrmesi asla ciz deildir
177
ve _ = , _\ _', \ '= ' '_' _\ ` _ > , '= =. '=',` = ' De ki: H, hak
olmayan sz sylemek bana yaramaz
178
ayetlerinde olduu gibi
179
.
b. = , '_' -', \ = _ '> [ = , '_' -', \ = '=' \ _ '> [ = , '_' . ` -. = _ '> '= kalplar da cmleye gereklilik ve
zorunluluk anlam katar. Mesel, . , .'= . '_' '.', \ = '=' \ _ '> almamz gerekli ve '_' ` _ . =\' _\ = '=' \ _ '>
, \' . =' =` , Zenginin grevi fakire yardm etmektir gibi
180
.
c. = , '_' - .' = '_ = _ '> kalb, -mek alkanlnda (idi), teden beri hep -rdi eklinde
alkanlk anlam ifade eder. Mesel, ', . > '` . , .'= , '_' ', , .' = '_ = _ '> . ok alma
alkanlndaydlar gibi
181
.
d. _ '> ' = = '_' . kalb da -d/-mesi, ancak -mekten ibarettir anlamnda, stelemeli
bir ierme anlatr. Bazen de hemen anlamnda derhal izleme belirtir
182
. Aadaki ayetler
bu anlamlara ynelik rneklerdir.
',` , . .. '_ > . ', \ ` , . _, > =` = ' . > ' = '.` , =' '` \ ' '_' . Sonra Rabbimiz Allaha and olsun ki bizler puta
tapanlar deildik demekten baka are bulamazlar
183
.

177
en-Nis 4/92.
178
el-Mide 5/116.
179
180
a.e., s. 143; Cihaner Akay, Arapada Yaygn Kelime ve Kalplar, Ankara, 2005, s. 310.
181
Akyz, a.g.e., 144.
182
a.e., s. 145.
183
el-Enm 6/23.

37
_ '=\` = '_ = ', >', \ = _\ _ '> ' = _\ ', .', = .'= ', > .' = . '_' . Benim sizi davet etmekten baka bir otoritem
yoktu. Siz de arma hemen cevap verdiniz
184
.
_'> ile olumu eitli deyimler de vardr. Mesel _ '> _ '> Bir varm, bir yokmu; Bir
zamanlar .varm; olan olmu gibi anlamlar tar. Yine _ '> ' = _ '> de olan oldu anlamnda
bir deyimdir. Mesel, _ '> ' = _', = > =\' '= ' '_ = _ '> '` = \ ` ,. '= = _\ - \ = = ' = - , '=` = .' ' Sonra hakem
olay ile ilgili olanlar olunca, Muviye abasn Msra yneltmek istedi rneindeki gibi.
Ayrca _ '> _\ ' = ifadesi de ld anlamndadr
185
.
_' > ' = '. .' > ve _' > '_ = '. .' > , her ne/kim olursa olsun anlamnda yaygn edeb
kullanmlardandr.
= ' = _ '> ' = '. . '> ,, >\' _ =\' _ . Ne olursa olsun, bu yce amac gerekletireceim.
_ '> '_ = '. .' > , \' =\' ` .` ' = . Kim olursa olsun, zalime direnirim gibi
186
.
116. Tam Fiil Olarak Kullanlmas
Nks fiillerden '= ' '= . _ ve \ ', _ dndakiler, nks anlamlarnn dnda baz anlamlar
tadklarnda merflaryla yetinirler ve tam fiil olarak deerlendirilirler
187
. _'> tam fiil
olarak kullanldnda birbirinden farkl pek ok anlam bnyesinde barndrmaktadr. Bu
anlamlar u ekilde sralanabilir:
a. . , . var olmak, sabit olmak anlamnda kullanlmas: Mesel, .'_ = ` - = = '_ > , ', \ =' _ '> Allah
vard, onunla beraber bir ey yoktu cmlesinde her ikisi de tam fiil olarak kullanlmtr
188
.
Eer ikincisinin nks olduu dnlrse, o zaman anlam Allah vard ve hibir ey onunla

184
brhm 14/22.
185
186
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 551; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 1001.
187
bn Him, erhu Katrin-ned, s. 136; ml Bed, Mevsatun-nahv, s. 543; Abbs Hasan, a.g.e., I,
566.
188
Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 40; bn Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 365; Ebul-Bek, Kulliyt, s.
748; brhm Mustaf, el-Mucem, II, 805.

38
beraber deildi ekline gelir ki bu durumda anlam, vardlar ama onunla beraber
deildiler gibi yanl bir mecrya ekilmi olur
189
.
b. _ gereklemek anlamnda kullanlmas: Mesel, '= '_ > , ', \ ' = , ', \ '= _ '> =' .' = Allahn
diledii gerekleti, dilemedii gereklemedi gibi
190
.
c. . . = olmak anlamnda kullanlmas. Mesel, _ > , '_ > ` - \ , '_' '', = .' ' ' . `` '= ' '= . Bir eyin
olmasn istedii zaman ol der o da olur
191
ayetinde takdir .` .'= , .` .'= ' ` - \ , '_' eklindedir
192
.
d. '= ve -= gelmek anlamnda kullanlmas: Mesel, . =', = _\ = . '=` = . _ '> '_ Borlu
darda olursa eli genileyinceye kadar bir sre vermek gerekir
193
ayetinde bu anlamda
kullanlmtr
194
. u beyitte bu anlamda kullanld zikredilmektedir.
` . '. =\' ` -` = ',` , _', =\' ` _, _ . . '.' ` . '. =\' _ '> ' .
K gelince beni stn, nk k yaly daha da ihtiyarlatr (Vfir)
195
.
e. _= = ve _` = . ayrlmak, uzaklamak, geip gitmek, bitmek anlamnda kullanlmas:
Mesel el- Find ez-Zimmnye (. m.~530) ait u beyitte bu anlamda kullanlmtr.
' . '> _ . \ '> '=' _ '_ =' , '_' ` ,'` ,.' _ = =
Belki gnler, sona ermi gibi olan bir kavmi geri getirir (Vfir)
196
.

189
Taceddin Uzun, Anlatml Arapa, s. 108 (22 nr. l dipnot).
190
Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 40; bn Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 365; Ebul-Bek, Kulliyt, s.
748; brhm Mustaf, Mucem, II, 806.
191
Ysn 36/82.
192
Ebul-Fid, a.g.e., II, 40; ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 316.
193
el-Bakara 2/280.
194
es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 83; Ebul-Bek, Kulliyt, s. 748.
195
e-elevbn, erhul-Mukaddimetil cezliyyetil kebr, nr. Sehv Uteyb, Beyrt, 1994, II, 766; bn
Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 365. bn Cinn burada -= anlamnda kullanldn zikretmektedir. bn
Cinn, el-Luma fil-Arabiyye, nr. Hmid el-Mumin, Beyrt, 1985, s. 88. Bu durumda da manda bir
farkllk sz konusu olmamaktadr.
196
bn Manzr, a.g.e., XIII, 366.

39
f. \ = _ yaratlmak anlamnda kullanlmas. Mesel, '.' .. > .` = - = , . = Yaratldm
zamandan bu yana senin dostunum rneinde olduu gibi
197
.
g. -- -ebilmek, gerekir anlamnda kullanlmas: Ayette . '_' ', > \ _ '> '= - =', , . '. _ . '. = - , '.. ,. '
'= = = ' . ,. . Biz o (su ile) sizin bir aacn bile bitirmeye gcnzn yetmedii gzel baheler
bitirmiizdir
198
eklinde kullanlmtr
199
. Ayrca, = = . .' \ ` ` = .'= '. , , , \ > . . '_ ' '. \ ` _ > , '= ', .\ Hlbuki
o (iftiray) iittiiniz zaman: Bu konuda konumamz bize yakmaz deseniz ne
olurdu?
200
ayetinde de _=,., anlamnda kullanlmtr
201
.
h. > kefil olmak ve = (yn) eirmek anlamnda kullanlmas: Mesel, _ ` _ '> ` _ ,` =\'
Falan, ocua kefil oldu ve ` =\' .. > . Yn eirdim rneklerinde olduu gibi
202
.
_'>nin yukardaki manlar erevesinde tam fiil olarak kullanm mmkn ise de
yaygn olan, nks fiil olarak kullanlmasdr
203
. Bir de aldatmak anlamnda _'> - _,>, fiili
vardr ki nks fiil _'>nin bununla kartrlmamas gerekir
204
.
12. _,\ ve zellikleri
_,\ fiilinin hangi kkten geldii hakknda farkl grler serdedilmitir. Bu grlerden
birine gre, asl vezni le-yi-se , \ _ eklinde olup, tahfif iin ortadaki y harfi sukna
dntrlerek _',\ eklini almtr. Fiilin aslnn _ ,\ olarak takdir edilmesi sz konusu
deildir. nk bu durumda tahfif edilebilmesi mmkn olmaz. ` = eklinde de takdir

197
bn Cinn, el-Luma, s. 88.
198
en-Neml 27/60.
199
Ebul-Bek, Kulliyt, s. 748; bn Fris, es-Shib f fkhil-luatil-Arabiyye ve mesilih ve sunenul-
Arab f kelmih, nr. Umer Frk et-Tabb, Beyrt 1993, s. 164.
200
en-Nr 24/16.
201
bn Fris, es-Shib, s. 165.
202
es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 83; bn Usfr, el-Mukarrib, nr. dil Ahmed Abdulmevcd-Al
Muhammed Muavvez, Beyrt, 1998, s. 140.
203
e-urrb, Mucem, s. 446.
204
Ebul-Bek, a.g.e., s. 749.

40
edilmez. nk orta harfi olan y nn zammeli oluuna ` ,= fiilinden baka rnek
yoktur
205
. Dier yandan _` ,\den gelseydi, mz ekiminde .'= \ yerine .'= \ denmesi
gerekirdi
206
. Buna karn ez-Zemaher (.538/1144) aslnn _ , \ olduu grndedir
207
.
Aslnn _', ' . olduu ve hemzesinin dmesi ve lm n y harfine bititirilmesiyle _',\
ekline dnd de sylenmektedir. Bu gr savunanlar, Araplarn u szn buna delil olarak
gstermilerdir. _', \ _', ' .', = '_ = - , _ = Onu yle veya byle/vardan yoktan getir. Burada takdir, '_ =
` = _', \ ` = .', = eklindedir
208
. es- Smarr ise konuya farkl bir adan bakmakta ve dier
Sm dillerle balantsn kurarak _', ' . ifadesinin _', = . anlamnda olduu ve sonralar
naht/yontma
209
yoluyla _', \ ekline dnt sonucuna varmaktadr
210
.
_,\ fiilinin yalnzca mzsi kullanlmaktadr ve dzensiz bir ekimi vardr. kinci srann
sonundan itibaren lm ile sn arasndaki y der
211
. Tam fiil olarak kullanlmaz ve
kendisinden sonra zid olan '_ harfi gelmez. Mesel '= .'=` = ` , . >\' _ _', \ eklinde bir kullanm
doru deildir. Fakat _,\ ile ayn ilevi gren '=dan sonra '_ gelebilmektedir. Mesel, _ '=
.` ='= = '=` =\' Zayflk vlm deildir gibi
212
.

205
Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 43; bn Manzr, Lisnul-Arab, VI, 211; bn Him, Munl-lebb an
kutubil- erib, nr. Muhammed Muhyiddn Abdulhamd, Beyrt, 1992, I, 323 es-Sabbn, Hiye, I,
227; ez-Zebd, Tcul-ars min cevhiril-kms, nr. Mustaf Hicz, Beyrt, 1987, XVI, 490; es-
Smarr, el-Filu zemenuh, s. 65.
206
es-Suyt, a.g.e., II, 79.
207
ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 321.
208
el-Hall b. Ahmed, Kitbul-Ayn, VII, 300; Ebul-Berekt el-Enbr, Nuzhetul-elibb f tabaktil-
udeb, nr. brhm es-Smarr, rdn, 1985, s. 397; Ebul-Bek, Kulliyt, s. 794; bn Manzr,
Lisnul-Arab, VI, s. 212; ez-Zebd, Tcul-ars, XVI, 492.
209
Naht: En az iki kelimenin, bir tabir veya cmlenin baz harflerini alarak yeni bir kelime tretmektir. Bk.
es-Suyt, el-Muzhir f ulmil-lua ve envih, nr. Fud Al Mansr, Beyrt, 1998, I, 371; Mehmed
Fehm, Trh-i edebiyat- Arabiyye, s. 138; Yakup Civelek, Arap Dilinde Naht ve Kelime Tretmede
Naht Ynteminin Kullanlmas, Nsha, sy. 10, s. 97.
210
es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 65-66.
211
bn Manzr, a.g.e., VI, 212; Vecdi Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 165.
212

41
_,\ olumsuzluk bildiren mz bir fiildir. Fakat harf olduu da sylenmi ve bu konu
klasik kaynaklarda uzun uzadya tartmalara konu olmutur. Eb Al el-Fris ve onun
gibi dnen dier dil bilginleri '- konumunda bir harf olduunu sylemilerdir. Fakat .'= \,
'= .'= \, ` _ .'= \ gibi ekilebilir oluu fiil olarak deerlendiriliini gerektirmektedir
213
. Yine _ '>
grubuna dhil edilmesi de fiil olarak deerlendirildiini gstermektedir
214
.
Harf olduu fikrini savunanlar ekimsiz oluunu ve masdarnn bulunmayn buna
delil gstermilerdir. Yine onlara gre _,\, fiil vezinlerine de uygunluk gstermemektedir.
bn Usfr, zikredilenlerin delil olarak kabul edilemeyecei grndedir. O, ekimsiz
oluu ve masdarnn olmay savunmasn, taaccub fiillerini rnek gstererek reddeder.
Mesel, ' .', _ ='= ' '= Zeyd ne kadar gzeldir derken bu fiilin de masdar bulunmad gibi ayn
zamanda ekimsizdir. Fiil vezinlerine benzemedii iddiasn reddetmek iin de _', \nin
aslnn _ , \ eklinde olduu ve hafifletildii iin _', \ ekline dnt grn hatrlatr.
O, bu ekilde hafifletilmi baka fiillere de rastlandn syler ve rnekler zikrederek
konuyu izah etmeye alr
215
.
_,\nin sonuna muhtab zamiri bitiebilir. Mesel, = =', \ ` ,' \' _ . .' = Senden baka herkes
bana geldi gibi. Ancak = =', \ eklinde bir kullanmn tuhaf olduunu zikreden limler de
olmutur. Bu grte olanlara gre, _'> grubunda yer alan fiillerin haberleri zamir
olduunda ounlukla munfasl zamir kullanlmaktadr
216
.

213
bn Him, Munil-lebb, I, 323; bn Usfr, erhu Cumeliz-Zeccc, I, 386; es-Suc, Hiye, s. 69;
bn Manzr, Lisnul-Arab, VI, 211; ez-Zebd, a.g.e., XVI, 491.
214
bn Manzr, a.y.
215
bn Usfr, erhu Cumeliz-Zeccc, I, 385-386.
216
bn Manzr, a.g.e., VI, 212; ez-Zebd, Tcul-Ars, XVI, 491; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 560.
Arapada snrl olmas gereken fiiller vardr. Mesela '.` = =` = =' =', ' cmlesi '.` = =` = ' =', ' Muhammedi gster
anlamndadr. Buradaki kf harfinin mefln bih olmas sz konusu deildir. nk bu fiilin sadece
bir mefl ald bilinmektedir. Nitekim burada da mefl '.` = =` = kelimesidir. Emir fiil, emrin kendisine
yneltildii muhatap zamiri ile nasbedilmez. Bu fiillerden biri de _,\dir. Geen rnekte de buna benzer
bir kullanm sz konusudur. bk. Abbs Hasan, a.g.e., I, 240.

42
a. imdiki zamann olumsuzluunu ifade etmesi. Dier bir ifadeyle, konuma esnasnda
isminin, haberiyle nitelenmediini bildirir. Bu nks fiil, gemie veya gelecee ait
olduuna dair bir karine bulunmad srece imdiki zaman ifade eder. Mesel, ` '= \' _', \
` ,` = Tren gelmiyor ifadesinde, o anda geliin olmad anlatlmak istenir. Ancak, ` ,, =\' _', \
_'= ' ' ' =` = Yabanc dn yola kmad veya ` ,, =\' ' = _', \ . Yabanc yolculua kmad
ifadelerinde _,\, birincisinde _'= ' dn kelimesi ve ikincisinde de mz fiil bulunmas
karineleriyle, gemi zaman ifade etmektedir. Dier yandan, . '. = ' ' =` = ` ,, =\' _', \ Yabanc
yarn yolculua kmayacak ifadesinde de '. = yarn lfz karinesi bulunduu iin gelecek
zaman ifade etmektedir. Kyamet gn kfirlere yaplacak azaptan bahseden . _', \ ', ,, .' , ,' , . '
',` ,. = '` '= = Bilin ki o (azap) balarna geldii gn, bir daha onlardan geri evrilmez
217

ayetinde de akl karine bulunmas sebebiyle _,\ gelecee delalet etmektedir. O akl karine
de kyametin henz gelmemi olmasdr
218
.
Yine, imdiki zamann olumsuz soru tarzn elde etmek iin de _,\ fiilinden istifade
edilebilir.
_ , . \' > _` , =\ , _', \ ' , =\ =\' Oyun alannda futbol oynamyorlar m?
, = .\' _', \ '_ = _ , . =' ` = ` _' _` = \'= . ', .'= \ ' Rasulullahn altn takmay yasakladn bilmiyor
musunuz? cmlelerinde grld gibi
219
.
b. Bu nks fiilin bazen, zamandan soyutlanm olarak, yalnzca hkmn
olumsuzluunu ifade ediine de rastlanmaktadr. Mesel, . .` ` = , . > \ _', \ - =' .` = = \ . .
` = _ \ =\' _` , = \ .` . Yalancnn ahsiyeti, haset edenin rahat, kt huylunun da efendilii yoktur

217
Hd 11/8.
218
Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 44; bn Him, Munil-lebb, I, 323; es-Suc, Hiye, s. 70; es-
Sabbn, Hiye, I, 227; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 559.
219

43
gibi. Yine . = _', \ ` ', ' _ = '_ = ' Babasna kar gelen ve ondan iyilii kesen bizden deildir gibi
Arap ataszlerinde gemesi durumunda da sadece olumsuzluk ifade eder
220
.
c. Haberi ism-i fil kalbnda bir kelime olduunda, gelecek zamann olumsuz, bazen
pekiik olumsuz eklini anlatr. Mesel, . '. . '= .'= \ Dnmeyeceim rneinde olduu gibi.
Yine, . -, '` = == . '_' . ' -, . =' , ', .'= \ _ . . ` -. = ., , =\' '` =` = , . . renmeden alamayacanz pis eyleri
vermeye kalkmayn
221
ayetinde de bu tr bir kullanm sz konusudur
222
.
d. sim cmlesinin banda deildir, yoktur anlamnda olumsuz biim elde etmek iin
kullanlr. Mesel, , = = ` , '. >\ ' Kitap kktr. ifadesini ', = = ` , '. >\' _', \ Kitap kk deildir
eklinde ifade etmek gibi
223
.
e. Ek fiilin geni zaman tarznn olumsuz yapsnn kurulmasna yarar. .=\ '.,.==
alkan deilim, .=\ '.,.== alkan deilsin, '.,.== _,\ alkan deil rneklerinde
grld gibi.
.=\' '.,.== , alkan deil miyim? .=\' '.,.== alkan deil misin? _,\' '.,.== alkan
deil mi? rneklerinde geni zamann olumsuz soru tarznn kurulmasna yardmc
olmutur
224
. ' \ '= . , ` , > ', Ben sizin Rabbiniz deil miyim?
225
ayeti de ek fiilin geni zaman
yapsnn olumsuz soru tarzna sunulabilecek bir dier rnektir.
121. stisna Edat Olarak Kullanlmas
_,\nin yukarda zikredilenler dnda baka kullanmlarna da rastlanmaktadr. Mesel,
bazen istisna edat olarak kullanlmas mmkndr. Bu durumda . grubuna mlhak olan
bir istisna edat konumunda olur. Mstesna, _,\nin haberi olaca iin harekesinin fetha
olmas zorunludur. smi ise vcben, nce zikredilen fiilden anlalan ism-i file dnen

220
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 560; zbalk, Arapada Zaman Asndan Fiiller, s. 125.
221
el-Bakara 2/267.
222
223
a.e., s. 169.
224
ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 93-94.
225
el-Arf 7/172.

44
mstetir bir zamirdir. rnein, . '> , _', \ ` ,' \' , ' Zeyd hari herkes kalkt cmlesinde takdir, _', \
'> , ` , . '\' eklindedir. Bir dier rnekte de _ =', \ '. > '. > ` ,' \' = Ben hari, topluluk yle yle
yapt eklinde gemektedir
226
. Bu rnekte _, \ye mtekellim zamirinin bitimi olmas da
ilgintir.
stisna olarak kullanldnda _,\nin mfred sygasnn kullanlmas gerekmektedir.
Mesel, ' = ` .` = _', \ ' = _, \ Yemin edenlerin dndakiler geldi gibi bir kullanm dorudur. Bu
ifadenin _, \ = .` = '` =', \ eklinde ifade edilmesi yanltr
227
.
_,\nin istisna edat olarak kullanldnda ismini ref, haberini nasbetme amelinin
kalkt sylenmitir. Mesel, . '.', _', \ _ .' . ' Zeyd dndakiler bana geldi gibi. Fakat doru
olan yine nevsihten olduudur. Bu durumda ismi, ncesinden anlalana ait zamirdir.
Gizli olmas zorunludur. Lafz olarak onu takip eden kelime de ancak nasb konumunda
olabilir
228
.
122. eitli Kalplarda Yer Almas
Bu fiil baz kalplamalarda da yer alabilir. Birka tanesini rnekleriyle birlikte yle
gsterebiliriz:

226
bn Dureyd, Kitbu cemheretil-lua, nr. Remz Munr Baalbekk, Beyrt, 1987, II, 861; ez-Zebd,
Tcul-ars, XVI, 491; ed-Dahdh, Mucem, s. 275; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II,
1092. ,'nin istisna edat olarak kullanlnn, byk dil limi Sbeveyhiyi nahiv ilmine ynlendiren bir
hatrasndan bahsedilir. Anlatldna gre Sbeveyhi, hadis yazmak iin Hammd b. Selemeye gelir.
Hammd, . ' '_ = _', \ -', \ = .. = . .. = ' \ . . = ' _ ,' ='= . '.'` .\' ', ' _', \ - \ = _'= , _ Ebud-derd hari ashabmdan hi kimse
yoktur ki ahlak adan beenmediim bir yn olmasn hadisini yazdrdnda Sbeveyhi, son kelimenin
merf olarak ` , . '.'` .\' eklinde okunmas gerektiini syleyerek itiraz eder. Bu itiraz zerine Hammd
Sbeveyhiye bararak yanldn, _,\nin burada istisna edat olduunu ifade eder. Hatasn anlayan
Sbeveyhi, kimsenin kendisinde dilbilgisi hatas bulamamasn salayacak bir ilim, yani nahiv,
reneceine yemin eder. Ebul-Berekt el-Enbr, Nuzhetul-elibb, s. 61; bn Him, Munil-lebb, I,
323. Hadis iin bk. el-Munv, Feyzul-kadr, Msr, 1356, VI, 463.
227
brhm Mustaf, el-Mucem , II, 849.
228
bn Him, Munil-lebb, I, 323.

45
a. ', \ '. _ '_ > \ kalb sadece. deil ayn zamanda. anlamnda kullanlr. Mesel, _', \
. = , _` = . '_' '=', ' '_ > \ .' '= =\' '= .. = . '_' =', \ = ` ,` = . , '. Sadece krmz kta durmal deil ayn
zamanda arabay da dikkatli bir ekilde srmelisin gibi
229
.
b. = .' _ = _', \ ' [ = , '_' _ ='= .' kalb -mesi daha iyi deil mi? anlamna gelir
230
.
_.' _ =' . .' = .' _ = _', \ ' imdi dnmesek daha iyi deil mi?
='= .' _ = _', \ ' '. =. . '_' _ Bizi beklemen daha gzel deil mi?
c. = '. _', \ kalb cmleye gemi zaman anlam katmaktadr. Mesel, = \ . _ . , = '. _', \ '
'=` .\' ,, . _ , = .' _, = = '_ = = \` =\' _, = = Eskiden beri btn milletlerin hkmdarlar bu uurda aba
gstermi deil midir?
231
gibi. Bazen - ekinin kullanlmad da olur. ',` , .\ . '.' .'= \ Onlar
ben ldrmemitim gibi
232
.
123. Kullanld Dier Yerler
el-Hall b. Ahmed (.175/791), _,\ ve sonrasnn bazen sfat olabileceini ifade
etmektedir. Ona gre, .'.', _', \ . = ' _ . '. ' '= Bana, Zeyd olmayan biri geldi rnei, bu kullanmn
mmkn olduunu gstermektedir. Ayrca Araplar '. ` . =', \ ' '= _ .. . ' '= Falan olmayan bir
kadn bana geldi eklinde bir tabir de kullanmaktadrlar. el-Halle gre, ayet sfat olarak
kabul etmi olmasalard, .=,\ tarznda mennes olarak kullanmazlard
233
.
Kfeliler, bir dier gre gre de Badatllar, _,\nin atf harfi olarak da
kullanlabileceini zikretmilerdir. Eb Hayyn, bn Himn (.761/1359) buna, .', = .', =
'.', _', \ =' Abdullah ve Zeydi dvdm, .', _', \ =' ` .,= , ' Abdullah ve Zeyd kalkt ve .', = , .' =

229
Yazc, Arapada Balalar, s. 297; Ahmed Memdh es-Sar, Dictionary of English Grammar and
Idioms, er-Riyd, 1996, s. 107; Cneyt Eren, Modern Tercme Metotlarna Giri, Erzurum, 2000, s. 85.
230
231
el-Chiz, Kitbul-Hayevn, nr. Abdullh Muhammed Hrn, Beyrt, 1969, VII, 189.
232
233
ed-Dakr, Mucem, s. 417.

46
.', , _', \ =' Abdullaha ve Zeyde uradm rneklerini zikrettiini nakletmektedir. Buna
karn Basrallar _,\nin atf harfi olarak kullanlnn doru olmad kanaatini
tamaktadrlar
234
. Ayrca bn Himn kendi kitaplarnda bu tr bir kullanmdan
bahsetmediini zikretmekte yarar vardr.
_,\ fiili, olumsuzluk `s konumunda kullanlabilir. Mesel, ' ='` , _', \ _ ` = ' ',' '. = , = =
Bunun Semir mi yoksa kardei mi olduu bilinmiyor mu? cmlesinde takdir, ='` , . _
eklindedir
235
.
Bu fiilin . ile birlikte kullanlmas ve ardndan bir ismin daha gelmesi durumunda, bu
ismin konumunun ne olaca konusunda ihtilaf edilmitir. Mesel, .='= =\' . ` ,, =\' _', \ Miskten
baka koku yoktur rneine bakldnda, Temmlilere gre burada _,\nin ameli batl olur
ve ` ='= =\ ' merfu okunur. Hicazllara gre ise mansbdur
236
.
13. _! ve zellikleri
Bu fiil nks fiil olarak kullanlabilmesinin yan sra tam fiil olarak kullanlmaktadr.
Baz tam fiiller de '= anlamnda kullanlabilmektedir.
Tam ekimli olan '= fiili isminin, sygann ifade ettii zamanda, haberin mansna
uygun bir ekilde bir halden dier bir hale dnmn ifade eder. Mesel, ', ', = =\' . ' =
Aa bir kap oldu cmlesinde, aacn ilk halinden yeni bir hale dnm ifade

234
Eb Hayyn el-Endels, rtifud-darab min lisnil- Arab, nr. Receb Usmn Muhammed, el-Khire,
1988, IV, 1977.
235
Muhammed Hayr el-Hulvn, el-Vdh f ilmis-sarf, Dimak, 1987, s. 87.
236
bn Manzr, Lisnul-Arab, VI, 211; bn Him, Munil-lebb, I, 324; e-ertn, Mebdiul-
Arabiyye, IV, 211.

47
edilmektedir
237
. ' ` \' _\ .' = ' _ = > Btn canllar lmeye mahkmdur rneinde ism-i fil
formu kullanlmtr
238
.
'=nin ve '= anlamnda kullanlan dier fiillerin haberlerinin mz fiil cmlesi ile
kurulmu olmamas gerekir. rnein, ` , \ > .` =\' ' = . > = gibi bir kullanm doru olmaz. nk
bu fiillerin haberinin ifade ettii mannn, szn sylendii zamana ulamas gerekir.
Mesel, ' '=` , ` . '=\' ' = Su buhar oldu ya da ` , ` _'` ,` =\' ' = Yzc srad derken, buharlama ve
srama olaynn, szn sylenme annda mevcut olduu anlatlmak istenmektedir. Fakat
haberin mz fiil olmas szn, sylenmeden nce kesintiye uram olduunu ifade eder
ki bu durumda maksada ulalamam olunur
239
.
'= fiilini, kendisiyle ayn anlamda kullanlan dier fiillerinden bir ynyle ayranlar
vardr. Bu grte olanlara gre '=, ounlukla asl mbteda-haber olmayan unsurlarla
kullanlmaktadr. Mesel, ' , ', ' ` _, =\' ' = Toprak ibrik oldu '` , . = ` , \' ' = Fakir zengin oldu
cmlelerinde '= kaldrldnda ._, ', ' ` _, =\ ' Toprak ibriktir. ` _.= ` ,\' Fakir zengindir eklinde
bir kullanm ortaya kar ki, bu kullanmdaki tuhaflk hemen gze arpmaktadr
240
. Bu
gre ksmen hak verilmekle beraber, '=nin ounlukla asl mbteda-haber olan
unsurlarla kullanld ifade edilmektedir
241
.
131. Tam Fiil Olarak Kullanlmas
'=, nks fiil olarak kullanlnn dnda baka anlamlar ierdiinde tam fiil olarak
deerlendirilmektedir. Bu durumda ifade ettii anlamlar u ekilde sralanabilir.
a. . , . ve ` .'= ' sabit olmak ve yerlemek anlamnda kullanlmas: Mesel, =', \ ` '= .' ' =
sana kald gibi
242
.

237
el-Cm, el-Fevid, s. 371; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 556.
238
239
240
ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 317; el-Havrizm, erhul-Mufassal, III, 290.
241
el-Him, el-Kavid, s. 143 (135 nr. l dipnot).
242

48
b. .. ntikal etmek anlamnda kullanlmas: Bu durumda _\ harf-i ceriyle mteadd
olur. Mesel, - ` =\' . ' = > , _ , ' .'= , =` = _\ ' Hilfet, Hz. Ebbekirden sonra Hz. mere intikal
etti gibi
243
.
c. _ = Dnmek, anlamnda kullanlmas: Bu anlamda olduu zaman lzm bir fiildir. _'
harf-i ceriyle mteadd olur Mesel, ` ` = .' ` , = . =' _\ ' ler Allaha dner
244
ayetinde
byledir
245
.
Yine, -', \ = ` _ .' .'= . .` ='= = _',' ' '= ' ` , .', . . '= - \ . = _\ ' = '` = \ =. ` , . (Rasulullah) sonra oradan
ayrld. Evine dndnde bn-i Mesdun (ra) hanm Zeynep gelip izin istedi
246

hadisinde de bu anlamda kullanlmtr.
d. _ = = kefil olmak, stlenmek anlamnda kullanlmas. Mesel, \ ' _ ` ' = = _ Falan, bir
eye kefil oldu/stlendi gibi
247
.
132. _! Anlamnda Kullanlan Tam Fiiller
Normalde tam fiil olan baz fiiller yerine gre '= anlamnda kullanlarak ayn hkme
tabi olurlar ve isimlerini ref, haberlerini nasb ederler
248
. stelik bu fiillerin sadece mz
formlar deil, btn trevleri ayn ilevi grr
249
. Her ne kadar bu fiiller belli ise de eylem
ve zamandan arndrlan her fiil bu ilevi grmeye msaittir
250
. Bu fiillerde dikkat eken
husus, gerek anlamlarnn bir halden dier bir hale dnm ifade etmeye uygun
oluudur. Bu fiillerin en ok bilinenleri unlardr:

243
bn Usfr, el-Mukarrib, s. 144; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 761.
244
e-r 42/53.
245
Ebul-Bek, Kulliyt, s. 564; es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 83; Abbs Hasan, a.g.e., I, 556.
246
el-Buhr, Zekt 47.
247
es-Sabbn, Hiye, I, 236.
248
Mehmed Zihn, el-Muktedab, s. 104 (1 nr. l dipnot,); el-Galyn, Cmi, II, 276.
249
ed-Dahdh, Mucem, s. 12.
250
bn Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 368.

49
a. _' : Dnmek anlamnda tam fiildir. Mesel, = '_ = .', _' Zeyd yolculuundan dnd
gibi. Fakat '= ', , '= = ` .' = _' Siyah sa aard rneinde san siyah renkten beyaza
dnn ifade etmekle '= anlamnda kullanlmtr
251
.
b. _ = : Tam fiil olduunda dnmek anlamnda olduu malumdur. Mesel, . _ = ., =\ .\' _ =
- = '. =\' renci okuldan dnd gibi. Fakat _'= , ,' ', >` ='= , ` , '= , '' > _ .'= , '= =' . . Benden sonra
birbirinizin boynunu vuran kfirler olmayn
252
hadis-i erifinde nks fiil olarak
kullanlmtr
253
.
c. '= .'= ' : Tam fiil olarak kullanldnda olumak anlamndadr. Mesel, _', , - = \' =` =\' . \ '= .'=
, \' = .', Zeyd ve Salim arasnda anlama olutu gibi. ' ='= ` , = =\' '= .'= ' Odun kmr oldu
cmlesinde ise nkstr
254
.
d. ' : Dnmek, -e gtrmek anlamnda tam fiildir. - \ = _\ , '. - = '. =\' _= ,\'=\' ,` , = . ` _
rencinin okuldan kamas onu baarszla gtrr gibi. Bu fiilin bazen nks olarak
kullanlabilecei sylenmektedir. Mesel, es-Suyt (.911/1505) u beyti bu konuya rnek
olarak zikreder.
', ` = , =` = ' _ = > '.` = \ > . . . \' ` , .
Sonra bizimle konumaz oldu. Her canl cezalandrd ekilde cezalandrlr
(Medd)
255
.
e. . = : Tam fiil olarak kullanldnda oturmak anlamndadr. Baz dilciler kalkmak
anlam da tadn sylemi ve ezdddan kabul etmilerdir. Mesel, _ .` = .= , . = Bana

251
el-Hall b. Ahmed, Kitbul-Ayn, VII, 76; es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 68. el-Cm, el-Fevid, s.
369.
252
el-Buhr, lim 43; Mslim, mn 118; Eb Dvd, Snnet 15.
253
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 556; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 665.
254
es-Suyt, a.g.e., II, 69; el-Cm, a.g.e., s. 372; ml Bed, a.g.e., I, 86.
255
es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 69; el-Cm, el-Fevid, s. 371.

50
svmek iin kalkt demektir
256
. Klasik kaynaklar bu fiille ilgili olarak, Araplarn kulland
= =' ' - ,' = ', . ' > . . = _ . = ` - . Mzrak gibi oluncaya kadar ban biledi rneini
kullanmaktadr
257
.
Dier yandan bu fiil, - \ .=` =\' _, . ', =\' _ - = '>` = '' =\' . . = Kadn eitli alanlarda mcadele
etmektedir cmlesinde de nkstr. Yine, . .= = '=` =. = .` = . =' - \ =' _= ='= . . Allahla birlikte
baka bir ilah edinme. Sonra knanm ve yalnz bana braklm olursun
258
ayetinde de
bu anlamda kullanlmtr
259
.
f. ' = : Tam fiil olarak kullanldnda dnmek, armak anlamndadr. Mesel, = ' ` , \ =` =\'
- =' . _ retmen dersine dnd ve '= '= ' _ ` , \' =\' . renci durumuna ard gibi. Fakat
'= ' . = = ` , = =\' . Kereste, sandalye oldu rneinde nks fiil olarak kullanlmtr
260
.
g. ` . .' : Tam fiil olarak kullanldnda ekilmek, dnmek gibi anlamlar tar. Mesel, . ` . .' '
'. =' ' '_ = ` ` . =\' Dman topramzdan ekildi gibi. Fakat . ', . = ` ,'= =\' ` . .' ' Dman arkada oldu
rneinde ise nks fiil olarak kullanlmtr
261
.
Yine, . ', = , ` . .' ' - ,'= _\ = ` ' \ ' '` = \ ` , = ,\' .' = '_' Sonra haberci gelip Ysufun gmleini
Yakbun yzne braknca, yeniden grr oldu
262
ayetinde de nks fiil ilevi
grmektedir
263
.

256
sml ibn Abbd, el-Muht fl-lua, nr. Muhammed Hasan l-Ysn, Beyrt, 1994, I, 148; el-Enbr,
el-Ezdd, s. 247.
257
ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 315; es-Suyt, a.g.e., II, 70; el-Cm, a.g.e., s. 370.
258
el-sr 17/22.
259
Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 37; bn Usfr, erhu Cumeliz-Zeccc, I, 383; Abbs Hasan, en-
Nahvul-vf, I, 556.
260
ed-Dahdh, Mucem, s. 144; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 551.
261
262
Ysuf 12/96.
263
es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 70; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 557; ml Bed, a.y.

51
h. ` = . : Tam fiil olarak deimek anlamnda kullanlmaktadr. rnein, ', .\' _ '= = ` = .
Nehrin yata deiti gibi. Fakat ' =, = . ` _= \' ` = . Pamuk kuma oldu rneinde '= anlamnda
nks fiil olarak kullanlmtr
264
.
i. . = : Tam fiil olarak kullanldnda bir eyi erkenden yapmak anlamndadr. Mesel,
_ \ = = _\ .' . = Sabah erkenden iime gittim gibi. Fakat Ebul-Feth el-Bustye (.400/1010)
ait u beyitte nks olarak kullanlmtr.
` = .=` = ',\ \' , = \ = '. = '. , =\' ', \' , - >\` = _ \ = ', >'='
Bir hkmdar elenceyle itigal eder olduunda, onun mlknn perian ve harap
olduuna hkmet (Bast)
265
.
j. .' = : Bu fiil de tam fiil olduunda dnmek anlamnda kullanlmaktadr. rnein, .', .' =
= ` =\' _ Zeyd yolculuktan dnd gibi. Fakat . ', = '. = ` _ =' ` \' ` . \ ,\' . '= Ziraat ehri sanayi ehri oldu
rneinde nks fiil olarak kullanlmtr
266
.
k. _' : Tam fiil olarak kullanldnda ravh vaktinde yrmek anlamndadr. Ravh
vakti, leden geceye kadar olan zaman dilimidir. Mesel, .', ,\' _\' ` , . '=\' _' Hizmeti ravh
vakti eve gitti cmlesinde bu ekilde kullanlmken, .' , = '= ` ' =` =\' _' Yolcu fkelendi
rneinde ise nks fiil olarak kullanlmtr
267
.
l. .' = : Esasnda gelmek anlamnda tam fiildir. ` , \ =` =\' .' = retmen geldi gibi. Fakat . .' = ' =
= . =' = cmlesi Neye ihtiyacn oldu? anlamndadr. Burada - =' = kelimesi, nks olarak
kullanlm olan .'= fiilinin haberi olduundan mansbtur. smi ise, soru edat '-ya dnen

264
es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 70; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 556.
265
el-Cm, el-Fevid, s. 372; Abbs Hasan, a.y.; ml Bed, a.g.e., II, 900.
266
Abbs Hasan, a.y.; e-urrb, Mucem, s. 368; ml Bed, a.g.e., II, 804.
267
el-Cm, el-Fevid, s. 372; Radiyyuddn el-Esterabz, erhul-Kfiye, Beyrt, 1995, II, 293; ed-Dahdh,
Mucem, s. 164; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 557; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I,
655.

52
bir zamirdir
268
. Eb Hayyn .'= fiilinin bu terkib dnda '= anlamnda kullanlmadn
ifade etmekte, el-Ferr ise kyas olduunu savunmaktadr
269
.
m. , \ . : Tam fiil olarak kullanldnda dnmek anlamnda kullanlr. Mesel, . , \ .
` _ = '= .'=,' ` _' =' .' . Toplumsal artlar deiti gibi. Fakat ',' . ` , =\' , \ . pek elbise oldu rneinde
'= anlamnda kullanlmtr
270
.
n. ` , . : Tam fiil olarak tamam olmak anlamndadr. Fakat - ='= .\' ` , . = = '. , , Dokuz, bununla
on oldu rneinde '= anlamnda kullanlmtr
271
.
o. ` = > : Kamil olmak anlamndaki bu fiil '= \ '= .', ` = > Zeyd tam bir lim oldu rneinde
nks fiil olarak kullanlmtr
272
.
el-Ferr, bu fiillere ='= ', = ' ve ,= ' fiillerini de eklemitir
273
. Ancak kaynaklarn genel
itibariyle yukarda zikredilenlerle yetindikleri grlmektedir.
Nahivcilerden bir ksm, bu fiillerin nks olarak deerlendirilmesinin doru
olmadn, aksine tam fiil olarak ele alnmas gerektiini ifade ederler. Bu gr paylaan
limler takiben gelen mansb ismi de hl olarak deerlendirirler
274
.
14. !_ vb. Fiiller
Bu fiiller nks fiil olarak kullanlabilmesinin yan sra, son zamanlarda dier dillerle
etkileimin bir sonucu olarak baka fonksiyonlar da stlenmilerdir. Bir ksm tam fiil

268
es-Sabbn, Hiye, I, 229; el-Havrizm, erhul-Mufassal, III, 284; el-Cm, a.g.e., 370; Abbs Hasan,
a.y. Bu ifadeyi Hricilerin, Hz. Ali (r.a.) tarafndan kendilerine gnderilen bn Abbsa (r.a.)
syledikleri ve -='= kelimesinin ref ile okuduklar da rivayet edilmektedir. Bk. Sbeveyhi, el-Kitb, I, 24;
es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 70; bn Usfr, erhu Cumeliz-Zeccc, I, 383; es-Sabbn, a.g.e., I, 229.
269
es-Sabbn, a.g.e., I, 229; el-Cm, a.g.e., 370.
270
ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 244.
271
el-Cm, a.y.
272
a.y.
273
es-Suyt, es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 63.
274
el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 195.

53
olarak kullanlabilirken, baz tam fiillerin de bu fiillerin yerine kullanlna
rastlanabilmektedir.
140. Nks Fiil Olarak Kullanlmalar
'= ' '= , _ '= . _ ve '= ' . ` = fiilleri ayn anlamda kullanlan fiiller olup, cmledeki ana
fiilin yapt eylemin devam ettiini belirtirler. Bir baka deyile, cmlede kullanlan fiilin
haberinin, isimde sreklilik ifade etmesini salarlar. Sreklilie delalet etmelerinin nedeni,
fiillerin manlarnn olumsuz oluudur. Nefy edat balarna geldiinde anlamlar
olumsuzluu nefyetmek olmaktadr. Olumsuzluu nefyetmek demek de olumluluun
devam demektir. Mesel, '= '. ` ` . =\' ' ' = Dman hl intikamcdr gibi. Bu durumda,
isminin haberinin mansyla, kesintiye uramadan srekli olarak vasflann ya da en
azndan szn sylendii ana kadar devam eden bir sreklilii ifade edilmi olur. Bu
sreklilik, uzun ya da ksa bir sre sonra kesintiye urayabilir. Bu, mannn durumuna gre
belirlenir. Mesel, . ', = , '=, = =' ' ' = Allah kullarna daima merhametlidir ve , , > , \' ' ' =
_', . . .' Fil daima uzun kulakldr cmlelerinde kesintiye uramayacak bir devamllk sz
konusudur. Buna karn, =\' ' , . '= \ > .` = ` ,, = Hatip hl konuuyor rneinde bir mddet
sonra sona erecek bir devamllk sz konusudur
275
.
Devamllk bildiren fiiller, bir iin gelecekte belli bir anda devam edeceini, gelecekle
ilgili tahminleri veya gelecekte, belirsiz zamanlarda olacak ileri anlatr. Trkeye -
eduracak, -yor olacak eklinde evrilir. Mesel, =' , > '_ = ` . = '= ' ' ' ` Allah inkr edenle
sava srdreceim rneinde olduu gibi. Dier sreklilik fiilleri de -zellikle _ ', , '_ \-
kullanlabilir. Mesel, _ =` = '.', \ _ =' , _ . = _, > '= -', \ = _ ', ' '_ \ '` \ ' Dediler ki: Musa bizim yanmza
dnnceye kadar ona tapaduracaz/tapmaya devam edeceiz
276
ayetinde olduu gibi
277
.
Bu fiillerin nndeki olumsuzluk edatnn ancak iir zarureti olmas durumunda
hazfedilebileceini syleyenler olsa da
278
olumsuzluk harfinin . olmas, devamllk bildiren
fiilin muzri formunun kullanlmas ve yeminden sonra gelmesi kaydyla

275
el-Cm, el-Fevid, s. 373; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 562.
276
Th 20/91.
277
278
bn Usfr, erhu Cumeliz-Zeccc, I, 394.

54
hazfedilebileceini gsteren iir d rnekler de vardr. Mesel, . ='. '\' . . ' ` =` , ` >. . Vallahi
sen hl Yusufu sayklamaktasn
279
ayetinde . . ' fiilinin nnde bulunan olumsuzluk harfi .
hazfedilmitir. mruul-Kaysn (.~25/645) u beytinde de bu tr bir kullanm sz
konusudur.
.\ ' ` _, = , _\' =' ' =', . \ _ =' '` = = '\ '. =' ` _ ', ' =
Dedim ki: Allaha yemin olsun ki (senin nnde) bam ve damarlarm kesseler de
oturmaya devam edeceim (Tavl)
280
. nnde yemin bulunmad halde hazfetmek ise z
kabul edilmektedir
281
.
Devamllk bildiren fiillerin nnde bulunan olumsuzluk edatnn ak ya da mukadder
olmas arasnda fark yoktur. Mesel, _. =\' ' . ` . =\' = . Zenginlik hl ciddiyetin semeresidir
rneinde aktr. Fakat '= = ` _, = =\' ' , = '. .` = , _ . = ', =\' - =.` = '=` Yemin olsun ki cimri lnceye
dek hayatn tadndan yoksun olmaya devam edecektir rneinde szn geliinden
anlalmaktadr
282
.
, ', \ ifadesinin anlam olarak ' ' = den fark yoktur. ' , ' = ile balayan cmle imdiki
zamanda, dier syga ise gelecekte sreklilik bildirirler. Bu fiillerin nehy-i hzr ve
nehy-i gibleri de gelecek zamanda sreklilik ifade eder. Mesel, ', = . . . Hep sa olasn,
esen kalasn gibi
283
.
141. Srerlik Eylemi fade Etmeleri
Trkede bir eylemin -a/e ulac ile durmak, kalmak, grmek, gelmek eylemleriyle
birlemesinden oluan bileik eyleme srerlik eylemi denir. Srerlik eylemi yaplrken
kimi zaman, durmak eylemi ile -p/ip/up/p ulac da kullanlr. Bu eylem yaplan iin
devaml olduunu gsterir. rnein, Siz gidedurun, ben hemen geliyorum; Televizyon

279
Ysuf 12/85.
280
bn Akl, erh, I, 229; es-Sabbn, Hiye, I, 228; ez-Zebd, Tcul-ars, I, 342; Abbs Hasan, en-
Nahvul-vf, I, 563.
281
bn Dureyd, Cemhere, I, 275; bn Akl, a.y.; es-Suc, Hiye, s. 69.
282
283
Uzun, Anlatml Arapa, s. 277.

55
izlerken uyuyakalmm; Bu yntem, pek ok eitimci tarafndan yllardr uygulana
gelmitir cmlelerinde srerlik eylemleri kullanlmtr
284
.
Bu eylem gemite balayp hl sren/srmekte olan eylemleri anlatr. Arapada bu
anlam devamllk bildiren ' vb. fiillerle ifade edilmektedir. Bu anlam zelliiyle bu
fiilleri Trkeye -eduruyor, -p duruyor, -meye devam ediyor, hl -yor, -mekte
ekillerinde evirmek mmkndr
285
. Bu durumda ounlukla haberlerinin muzri fiil,
bazen de ism-i fil formunda bir kelime olduuna dikkat edilmelidir. = ve ,'.'= nks fiilleri
de bu anlam ifade ediyorlarsa da onlara yeri gelince deinilecektir.
a. ' = ' Fiili: = , ' '= kalb gemite balayp iinde bulunulan ana kadar devam eden
bir i veya oluu bildirir. Mesel, ' = _ . > \ = _ '= , '=' ' .\ '= '= . '. ', .', ' ` = Ama ben sana
uyurken grdm, fakat uyankken de gredurduum bir ekli anlatacam rneinde '=
' kalbnda, .\' ', \' _' .' =` , _ = \' = '. '`\' . ' _ .', > _ =' ` = _` ,\ = ` _ Bir milyon Kuveyt vatanda,
vatanlarnda kahr ve eziyet gredurmakta rneinde ise ' . kalbnda gelmitir
286
.
Yine, '` = '= .'= _ ', > ., . '_ = ', >` .` , _ . = ', > .` \ . '` , _` \' , . Gleri yeterse, dininizden dndrnceye
kadar sizinle savap dururlar
287
ayetinde ', . kalb kullanlm, , = '_ = . _, \ .=` = _` \' , .
=` , Fakat Rabbinin merhamet ettikleri bir yana, hl ayrlktadrlar
288
ayetinde ', .
kalbndan sonra ism-i fil formunda bir kelime kullanlmtr
289
.
Sylenti ekleri ok kullanlmasa da bazen devamllk bildiren fiillerin bana gelebilir.
. ` - . '` \ ' ` - , =' ` , .> , ' , Hl devini yazp duruyormu, - = '. =\' _ = _` = =' . _` \' . . ', > .' _` Hl

284
Tahsin Banguolu, Trkenin Grameri, Ankara, 1986, s. 491; Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 274.
285
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s.225; er-Rif, el-Mun, s.43; Keml Bedr, Nizmuz-zemen, s. 172.
286
Akyz, a.g.e., s. 230; er-Rif, a.g.e., s. 43; ler, Arapa ve Trkede Zamanlar, Nsha, sy. 8, s. 60.
287
el-Bakara 2/217.
288
Ysuf 12/118.
289
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 232; er-Rif, el-Mun, s. 43.

56
okuldan dnyormusunuz ve .' . =\' >' . ' . . = .' .'= \ = Hl le yemeini yiyip
duruyormusun gibi
290
.
Yine, _', . =' = ..` = , . \' > ` , =\ . ' . . ' ki saattir futbol mu oynuyoruz cmlesinde bu kalbn
olumlu, , =' \' _` , .> . . ', .\ ' = ' devinizi hl yazmyor musunuz? cmlesinde de olumsuz
soru yaps kullanlmtr
291
.
b. .' ` = '= Fiili: = , ` = . '= kalb da ayn anlam ifade eder. ` - \` . ` .` . = . , ` _'' \' ` = .' '= '. = Bylece
Kurnn inii yenilenip duruyor gibi. Yine, '. , .'=` = ` . \ \' ` = . , . . ocuk hl alyor rneinde
ise haberi ism-i fil formunda kullanlmtr
292
.
_ ` , ` ,\` ,\' ` = . , _', \ Blbl hl akmakta rneinde olumsuzluk edat olarak _,\ fiili ile
birlikte kullanlmtr. Dier yandan, _'` .\' . ` , =\ , ' = .` = ` ', = ` = Ders vaktinde oynayp duruyor
rneinde hem =.nin ism-i fil kalb kullanlm hem de olumsuzluk edat olarak ,=
kelimesi getirilmitir
293
.
c. _ . ' = Fiili: Mesel, ` =` , ` >. . _ . . = '. '` \ ' yle dediler: Yemin olsun ki sen hl Ysufu
anp duruyorsun
294
ayetinde olduu gibi. Yine, . '. = _\ = '` =` = = '=\' _ . , . . Cahil hep inadnda
direnir rneinde haberi ism-i fil formunda kullanlmtr
295
. ` , =' . _ . . = \ = = _\ = .'= \ .. ' Sen
almana devam ededuruyorsun rneinde olumsuzluk edat olarak _,\ fiili ile birlikte
kullanlmtr
296
.
d. _ , ' = Fiili: Mesel, '= \' _ , =' \' _` , .> , ., = ` .\' _ ,' = renciler snfta hl devi
yazyorlar rneinde = , _ ,. kalb srerlik eylemi ifade etmektedir. Yine, -` ,` ` =\' ` .'` ` _ , '=

290
291
a.e., s. 240-241.
292
a.e., s. 236.
293
a.e., s. 239.
294
Ysuf 12/85.
295
Akyz, a.g.e., s. 237.
296

57
'= ' _\ = _, \ = '= zgrlk nderleri bunu tanmaya alp duruyor rneinde ise _, fiili
ismi fil kalbnda kullanlmtr
297
.
142. Tam Fiil Olarak Kullanlmalar
nnde olumsuzluk ya da benzeri bir unsur bulunduu srece ' fiili tam olarak
kullanlmaz. Yine _.'= fiili de tam fiil olarak kullanlmaz
298
. Gitmek, kaybolmak anlamnda
kullanlan, tam fiil olan 'dir. Mesel, _, =\' _ = ` = =\' ' Tehlike hastadan gitti ` =` \' ' '= '_ =
- . '> = Adam yerinden gitmedi gibi
299
. Bu durumda birinci babdan olup, muzrisi , '= ve
olumsuz hali ` , ,\ dr. Nks olan ''=nin ise muzrisi ', '=, olumsuzu , ,\ eklindedir
300
.
_,, terketmek anlamnda olduunda tam fiil olarak kullanlmaktadr. , _ = \' _ = ` . '.'= .' _
Dmanlar vatan terketti gibi
301
. Yine, ', ` = _ ='= ' ' ' _', '= ,\' _ ='= = _ \', ' _ . = ` _ ', ' . ` '. \ _ =` = ' . Bir
zaman Musa hizmetisine yle demiti: Ben iki denizin birletii yere ulancaya kadar
gideduracam veya (amacma ulamak iin) yllarca yryeceim
302
ayetinde de tam fiil
olarak kullanlmtr
303
.
=. fiili ise ayrlmak anlamnda olduunda tam fiil olarak kullanlmaktadr. ` , .' =\' ` = .
Yzk ayrld, ` , . '=\' ` = . '= Yzk ayrlmad ve . > .' - \ =\` =\' . ' \ = .> > Zincirin halkalarn
ayrdm. Onlar da ayrld gibi
304
.

297
298
bn Him, erhu Katrin-ned, s. 136; ml Bed, Mevsatun-nahv, s. 543;Abbs Hasan, en-Nahvul-
vf, I, 566.
299
e-urrb, Mucem, s. 320.
300
301
e-urrb, a.g.e., s. 175; ml Bed,el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 320.
302
el-Kehf 18/60.
303
Abbs Hasan, a.g.e., I, 564; ml Bed, a.y.
304
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 565; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 244; ed-Dakr,
Mucem, s. 423.

58
143. !_ vb. Fiillerle Ayn Anlamda Kullanlan Tam Fiiller
Bitkin dmek, usanmak, takat kesilmek anlamndaki - . , _ _. fiili ile uzaklamak, terk
etmek anlamndaki - ` ,, , ,' fiili bazen, devamllk bildiren nks fiiller konumunda ve
anlamnda kullanlmaktadr. Devamllk bildiren fiillerin amel edebilmesi iin gerekli olan
artlar bunlar iin de geerlidir. Mesel _. fiili, el-Mtenebbye (.354/965) ait u beyitte
nks fiil olarak kullanlmtr.
' - , ', , _\ = . , '= = ` ,' =' ' '` = = . . _. . . ' = ` ,'='
airler, kapsnda durmadan (onu vc kasideler) sylerler, zenginler ise (kapsnda)
durmadan (mal) datrlar (Tavl). Burada geen '` = = . . _ . . . ifadesi ` = = . . ' . . konumunda
ve anlamndadr. u beyitte de ,' fiili nks fiil fonksiyonundadr.
.'=` '. '=` , .` = ` ,, , . '_` = = _ =' =\' = =' _ .'. =', ' '. ' ` \` =
(Ak ve sevgiden dolay) meczb olan bir kiiyi unutmak istediinde, hedefe ulamadan
uzaklam olursun (Tavl). Buradaki '=` , .` = ` ,, , . ifadesi '=` , .` = ' , . ya da ` , .` = ` _ ', , . '= konumunda
ve anlamndadr
305
.
Bu iki fiilin ' vb. fiiller konumunda kullanld grne katlmayanlar da mevcuttur.
Mesel bn Usfr, bu fiillerin bu ekilde deerlendirilmesinin doru olmayaca
kanaatindedir. Ona gre, bir fiil bazen dier bir fiilin mansn tasa da bu durum onun
hkmlerini aynen tamasn gerektirmez. rnein, '= . ' .', = cmlesi, ` - \ > ', .\' '= . ' .', , ' '
Zeyd btn gn ayakta durdu anlamndadr. Fakat Araplar, burada , ' ' fiiline, =de olduu
gibi bir isim ve haber tahsis etmemilerdir
306
. Esasnda bu fiillerin nks fiil fonksiyonunda
kullanldn syleyenler de bunun garb bir kullanm olduunu zikretmektedirler
307
.

305
es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 67; el-Galyn, Cmi, II, s. 278; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 195;
Abbs Hasan, a.g.e., I, 562 (4 nr. l dipnot); ml Bed, a.g.e., I, 656.
306
bn Usfr, erhu Cumeliz-Zeccc, I, 383; es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 68.
307

59
15. Dier Nks Fiiller
Yukarda bahsedilen fiillerin dnda kalan nks fiilleri, dierlerinden ayr
deerlendirilmelerini gerektirecek ynlere sahip olduklarndan, ayr bir balk altnda
inceleme ihtiyac domutur. Dier nks fiiller dediimiz bu fiilleri de kendi aralarnda
kategorize ederek aadaki balklar altnda incelemek mmkndr:
150. g,l, _>l ve _==l Fiilleri
Bu fiiller nks olarak kullanldklarnda iki tr anlam ifade ederler:
a. zel anlamlarnda kullanlmalardr ki bu durumda isimlerinin sabah, kuluk ve
akam vakitlerinde haberleriyle vasflann, dier bir ifadeyle ismin, zikredilen vakitlerde
yapt bir ii anlatrlar. Mesel, '= \ '= .', _ ,'= ' Zeyd lim olarak sabahlad demektir. _ ,'= '
', =.` = ` ='` =\' Nbeti yorgun olarak sabahlad, ', ` . = '=` =\' _ ='= ' Mchid kararl bir ekilde
akam etti ve _ ='= ' ` _ '` \' ` = .=` = - . =' _\= ifti ekiniyle megul olarak kuluklad gibi. Tam
ekimli olan bu fiillerin mz, muzri, emir, masdar ve ism-i fil formlar amel edebilir
308
.
b. '= anlamnda kullanlmalar. Bu anlamda kullanldklarnda, yukarda zikredilen
anlam yani sabah, kuluk ya da akam vakitlerine girii ifade etmezler. Eski bir halden
yeni bir hale dnm anlatrlar. Mesel, '= ' ' ' _ ,'= ' ', . = .', _ ='= ' ' ' _ = Zeyd zengin oldu gibi.
==' _ ve _==' ounlukla '= anlamnda kullanlr
309
.
_ ,'= ' fiili, _, = .' .\' _ = _ ,'= ' _ = ' '' = _ ' ' ,' =\' '. = . = _ > ' '_' .' = = ' '. \', ', ' Yazk bana,
kardeimin cesedini gmmede u karga kadar olamadm dedi. Bylece piman
olanlardan oldu
310
ayetinde de '= anlamnda kullanlmtr
311
.
Bu fiil, tam fiil olarak kullanldnda sabah, kuluk ve akam vakitlerine girmeyi
ifade eder. _,=' ounlukla da bu ekilde kullanlr. Bu durumda manlar merflaryla

308
es-Sabbn, Hiye, I, 236; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 555.
309
Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 41; ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 318; Abbs Hasan, a.y.
310
el-Mide 5/31.
311
es-Sabbn, Hiye, I, 236; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 555.

60
tamamlanr ve bir mansba ihtiya duymazlar. Mesel, .', . , ', \ .` = =` = _ ='= ' Muhammed
uyumadan kuluk vaktine girdi, . '. '` , ', \ ` _ \ = _ ='= ' Ali bizden ayrlmadan akama girdi, _ ,'= '
. , , ', \ .` = =` = Muhammed uyumadan sabah vaktine girdi
312
.
Yine, _` = ,'= . _, = _` ='= . _, = =' _ '=',` = O halde, akam vaktine girdiiniz zaman da sabah
vaktine girdiiniz zaman da Allah tesbih edin (namaz kln)
313
ayetinde de tam fiil olarak
kullanlmlardr
314
.
Bu fiiller tam fiil olarak kullanldklarnda filleriyle yetinip habere ihtiya
duymadklarndan, belirli gemi zaman deil, mutlak gemi zaman ifade ederler. Yani,
sabahleyin, akamleyin gibi zarf anlamlarn yitirirler
315
.
151. = ve =!, Fiilleri
.= drdnc babdandr. Nitekim _, > '= -', \ = .\ = _ . \' = , \ _\ ' =.' Tapmakta olduun ilhna
bak
316
ve _` , > . ', .\ = '= '=` = ` '.\ = = \ ` .' = . '\ Dileseydik, onu kuru bir p yapardk da aar
kalrdnz
317
ayetlerinde z harfi fetha ve kesre ile okunmutur. Hicazllar lmn kesre
oluuna binaen z harfini de kesre okurlar ve fiili '.\ = ve ,.\ = eklinde kullanrlar. Fethal
okuyanlara gre ise asl \ = \ . dr. Fakat ayn cinsten olan iki harfin verdii arlktan dolay
lmn biri hazfedilerek \ = . ekline dnmtr
318
.
.', fiili ise ikinci babdan olmakla beraber, drdnc babdan kullanm da mevcuttur.
Nitekim '= ', '.` =` = ', ,` , \ _ ., , , _, . \' Rablerine secde ve kyam ederek gecelerler
319
. ayetinde
hem muzri sygasnn hem de drdnc babdan kullanld grlmektedir. ', \ =` = . ,

312
el-Havrizm, erhul-Mufassal, III, 290; Uralgiray, Araba Dilbilgisi, I, 181.
313
er-Rm 30/17.
314
Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 41; ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 318; es-Sabbn, a.g.e., I, 236; Abbs
Hasan, a.y.
315
Mehmet Ali imek, Arapada Zaman Kalplar (baslmam yksek lisans tezi), Sivas, 1997, s. 16.
316
Th 20/97.
317
el-Vka 56/65.
318
el-Hall b. Ahmed, Kitbul-Ayn, VIII, 148; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 802.
319
el-Furkn 25/64.

61
Geceleyin namaz kl rneinde emir sygas, ', \ =` = = . ', , _ .` = Gece namaz klman beni
sevindirdi rneinde ise masdar kullanlmtr
320
.
Bu fiillerin nks olarak kullanldklarnda ifade ettikleri temel anlamlar iki ksmda ele
almak mmkndr:
a. zel anlamlar ki, = cmleyi gndze, ', . ise geceye hasrederek ifade eder. rnein,
' =` =', = .', = Zeyd btn gn kederli oldu. ` =\ = .` = .', . ', Zeyd btn gece iki tarafa dnd
durdu gibi.
b. Bir karine bulunduu takdirde = ' anlamnda kullanlmalar. '` , ` _' = =\' . ', At kuvvetli
oldu '` , . ` = ' = Kardei zengin oldu gibi. = fiili yine, = _ .. .' , ',` =` . = ' =` , '. ,, = > ` = '` . '=` = ` -` ,'=
Onlardan biri bir kz ocukla mjdelendiinde fkeden yz simsiyah olur ayetinde '=
anlamnda kullanlmtr ve -kart grler olsa da- ounlukla da bu anlamda
kullanlr
321
. ez-Zemahernin, .',nin '= anlamnda kullanlndan bahsetmesi bn Mlik
ve es-Sabbn tarafndan bir delili olmad gerekesiyle reddedilmitir
322
.
Araplar = yi sadece gndz yaplan, ', . yi de sadece gece yaplan iler iin
kullanrlar
323
. = nin tam fiil olarak =.= devam etmek anlamnda kullanld da
sylenmektedir. . ` ,' ,\' = Gn devam etti ve ` . '=` \' = . Bolluk devam etti gibi
324
.
= fiili = , = kalbyla kullanldnda, gemite balayan ve hl srmekte olan bir i
ve oluu bildirir. Mesel, .` , = _ = _ . = ` _ = Hastalanncaya kadar sigara iedurdu/imeyi
srdrd gibi
325
.

320
321
ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 319; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 555; Mehmed Zihn, el-Muktedab,
s. 111.
322
es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 76; es-Sabbn, Hiye, I, 230.
323
el-Hall b. Ahmed, Kitbul-Ayn, VIII, 148; bn Dureyd, Cemhere, I, 153.
324
ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 802.
325
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 150, 227; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, 314; er-Rif, el-Mun, s.
44; Keml Bedr, Nizmuz-zemen, s. 173; ler, Arapa ve Trkede Zamanlar, Nsha, sy. 8, s. 60.

62
Yine bir ayette, _` ` ='= = ,' ` _'= . , '.` ' =', ' . >` = '= . '` \ ' \ _` =` '= , -, ' \ = .' =` =\' _ = ', ', ', ,', \ = '.'= . ' \
Onlara gkten bir kap asak da oradan kmaa koyulsalar, gzlerimiz dnd, biz her
halde bylendik derler
326
eklinde gemektedir.
Olumsuz ve Soru Tarz: Mesel, _ ' =\' _ ` , =\ , . ` . \ \' = ocuk caddede oynamaz oldu
cmlesinde olumsuz, = = ` = .. , ., = ` .\' _ , .` =\' renciler mdr bekleyip durdu mu?
rneinde ise soru tarz kullanlmtr
327
.
Bazen =den sonra ism-i fil formunda bir kelimenin geldiine de rastlanmaktadr.
Mesel, . ' . \ = - =' .\' . = ` _ -` , - = Bu duygu srekli ve gl olageldi rneinde grld
gibi. Yine, ''= . ` , ,\' _ ` - . =. . \ ` , . ` - . ` = . \ ' > '= -', \ = .\ = _ . \' = , \ _\ ' =.' Tapmakta olduun ilhna bak,
onu yakacaz, sonra da kllerini denize saacaz
328
ayetinde de bu ekilde kullanld
grlmektedir
329
.
= = ya da = , = , kalbnda kullanlna rastlamak da mmkndr. Mesel, ` - ` , = =
Onu konuk ededurdu ve ` _. = , =. =\' '. = == , = , - .' = Bu makam lmne dek igal etmitir
rneklerinde olduu gibi
330
.
= fiili ile srekli gelecek zaman ifade edilebilir. Mesel, ', >` >. . = . = Sizi hep
hatrlayacaz gibi. Yine, _\ = '= .' . = ' = \' _ = Daima hak zere olacam rneinde de
byledir
331
.
', . fiili, tam olarak kullanldnda gece misafir olmak demektir. Mesel, '. .', , _ .', . ',
Zeyd bizim evde gece misafir oldu gibi. Nks olarak kullanl, tam olarak kullanlndan

326
el-Hicr 15/14-15.
327
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 162, 235; Keml Bedr, a.g.e., s. 172; Yazc, Arapada Balalar, s.
188.
328
Taha 20/97.
329
Akyz, a.g.e., s. 155, 227; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, 314.
330
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 156; Yazc, Arapada Balalar, s. 188.
331
Akyz, a.g.e., s. 340.

63
daha oktur. Bu durumda haberinin ifade ettii anlamla isminin geceleyin vasflann
ifade etmeye yarar. ', =.` = ` =` \' . ', Adam geceyi yorgun geirdi gibi
332
.
.', fiili dn yapmak, zifafa girmek anlamlarna da gelmektedir. Mesel Hz. merin,
', '. =' ` = '` = ' _. = , . Rasulullah (sav) ise Minda zifafa girmiti ifadesinde bu anlamda
kullanld grlmektedir
333
.
152. ,!.!= ve zellikleri
,'. fiilinin nne, masdar ve zaman anlam ifade eden masdariyye zarfiyye '=snn
gelmesi bir art olarak karmza kmaktadr
334
. Tercih edilen gre gre mz sygasnn
kullanlmas gerekir. Nks fiil olarak kullanldnda mz sygasnda cmiddir. Tam fiil
olarak kullanldnda ekimlenebilir
335
. Harekeli bir ref zamirine isnad edildiinde
zorunlu olarak dl harfi zamme okunur ve elif hazfedilir, ', .'=` . gibi
336
. ''= vb. fiiller,
,'.'=nin yerine kullanlmaz. nk onlarn nne gelen '= olumsuzluk bildirirken, ,'.nin
'=s masdariyye zarfiyyedir
337
.
es-Sabbna gre nks fiil ,'.nin bir masdarnn mevcut olduunu nakledilmektedir. O,
bu grn iki adan temellendirmektedir. Birincisi, ,'.nin masdariyye zarfiyye ile
birlikte kullanlmasdr. Masdariyye '=s slasyla beraber masdar olarak takdir etmeyi
gerektirir. Araplarn bu fiili '=dan sonra kullanmalar, onlarn bu fiilin bir masdar
olduuna inandklarn gstermektedir. kincisi, limler rnein '` , = .'=` . '= ayetini _.' , = ,' . .=
Yaamaya devam ettiim srece eklinde takdir etmilerdir. es-Sabbn burada, ,' .
kelimesinin tam fiil olan . ,' nin masdar olduunu kabul etmenin, dil limlerinin, Araplar
kullanmad halde bunu uydurduklarn iddia etmek anlamna geleceini ve bunun da

332
es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 83; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 199; Abbs Hasan, en-Nahvul-
vf, I, 555.
333
e-elevbn, erhul-Mukaddime, II, 769; Ebul-Bek, Kulliyt, s. 250.
334
el-Galyn, Cmi, II, 279; Abbs Hasan, a.g.e., I, 565.
335
el-Hulvn, el-Vdh, s. 90; Abbs Hasan, a.y. (1 nr. l dipnot).
336
337
Nyif Marf-Mustafa el-Cevz, el-Mucemul-vast, Beyrut, 2000, s. 140.

64
onlara saygszlk olacan ifade eder. Dolaysyla ona gre, bu masdarn nks fiil ,'.ye
ait olduunu kabul etmek gerekmektedir
338
.
,'.'=nin '=s devam ifade ettiinden dolay masdariyye, slasyla beraber vakit anlamn
tad iin de vaktiyye olduundan, masdariyye vaktiyye olarak isimlendirilmektedir.
Haberin mbtada iin sbutunun mddet olarak devamn ifade eder. Vaktiyye olduunda
ayn zamanda masdariyyedir. Fakat masdariyye olmas ayn zamanda vaktiyye olmasn
gerektirmez. Aksine bazen sadece masdariyye olmaktadr. Dier yandan ,'. fiilinin nne
masdariyye zarfiyye '=snn gelmesi _ '> grubu gibi amel etmesini gerektirmez. Bazen '=
harfi, ,'.nin nnde bulunduu halde amel etmez.
Mesel, =' . '= ',, _, . \ '= - . =\' _ '` . =`= _, . \' '` = ' ` _' .' .' =` =\' . . =` , .' = '= Mutlu klnanlar ise
cennettedirler. Gkler ve yer durduka orada srekli kalacaklardr. Meer Rabbin
kmalarn dilemi olsun
339
. Fakat burada kastedilen ,'. fiilinin nnde sadece masdariyye
zarfiyye '=s bulunduunda amel etmemesidir
340
.
Masdariyye vaktiyye olan '=nn kullanm yalnzca ,'. fiiline mahsus deildir. Dier
fiillerin nlerine de gelebilir. Mesel ', .'= = .'=' '= =' '` .' Gcnz yettiince Allahtan
korkun
341
ayetindeki '= da masdariyye vaktiyyedir
342
.
,'.'=nin ncesinde, kendisiyle manev bir ba bulunan bir cmlenin bulunmas ve bu
cmlenin de muzri fiille kurulmu olmas gerekir. Mesel, '` , = .'=` . '= >` \' \` =\' , _ .' =' '
Yaadm srece namaz klmam ve zekt vermemi tavsiye etti
343
ayetindeki gibi
344
.

338
bn Akl, erh, I, 234.
339
Hd 11/108.
340
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 185.
341
et-Teabun 64/16; el-Enfl 8/60.
342
bn Mlik, erhu Umdetul-hfz ve uddetil-lfz, nr. Adnn Abdurrahmn Dr, Badd, 1977, I,
201; Mehmed Zihn, el-Muktedab, s. 114.
343
Meryem 19/31.
344

65
Zaman zarf olan ,'.'= nks fiili, iki mamlyle beraber, kendisinden nceki mannn
belirli bir sre devamlln ifade eder. '= . '= ` .' =\' ,' .' = > .' ` ., ` , ' . \ .'=` = ` .' =\' , '. '= ` ` = , Yemek, kii
a olduu srece faydal, tok olduu srece zararldr gibi. Burada yemenin faydasnn
belirli bir vakitte devam edecei ifade edilmektedir ki o da kiinin a olduu vakittir. Yine
yemenin zararl olmas da tokluk vaktinin devam etmesine baldr. Bu belirli zamann
devamllnn, konuma anna kadar uzanmas gerekir
345
.
Bu fiil ayrca baka bir fiilin zamann gstermek iindir. Mesel, ' =` = . \' = ,' . '= ` ' = ' Halit
seyahat ettii mddete seyahat ederim. Burada ,'.'= fiili, kendisinden nce bulunan ` ' = '
fiilinin mddetini snrlamtr. ayet, = ' ` ' fiili kullanlmadan yalnz .` ' =` , . \ '= ,' .' = cmlesi
kullanlm olsayd man tamam olmazd; nk burada '= masdariyyet ve zaman iin
olduundan . \ '= = ` .` = eklinde mutlaka bir fiilin zarf olmas gerekir. Dolaysyla ' = ' ` fiili
zikrolunmadka . \ '= = ` .` = terkibinin hangi kelimenin zarf olduu anlalamaz. te ,'.'=
fiilinden nce baka bir fiilin getirilmesine duyulan ihtiya bu noktadan domaktadr
346
.
Bu fiilin tam fiil olarak kullanld yerler ise u ekildedir:
a. nne olumsuzluk '=snn gelmesi: Mesel, . = . ', =\' . =' . '= Hayat hibir kimse iin
devam etmez gibi
347
.
b. _ , kalmak anlamnda kullanlmas: Mesel, .` _' .' .' =` =\' . =' . '= ',, _, . \ '= Gkler ve
yerler kald srece onlar oradadrlar
348
ayetinde bu anlamda kullanld
grlmektedir
349
.
c. Muzri formunun kullanlmas: Mesel, . . =. .'=` =\' ` ,'. . '= Mutluluk hibir kii iin
devaml olmaz rneinde olduu gibi
350
.

345
346
Uralgiray, Araba Dilbilgisi, I, 182.
347
M. Muhyiddn Abdulhamd, 2 nr.l dipnot, bn Hiam, erhu Katrin-ned, thk. M. Muhyiddn
Abdulhamd s. 132; e-urrb, Mucem, s. 292; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua I, 622.
348
Hd 11/107.
349
es-Sabbn, Hiye, I, 236; e-urrb, a.g.e., s. 293; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 199; ml Bed, a.y.

66
d. nne '= gelmemesi: ,'. fiili '= ekini almadnda nks fiillerden saylmamakta ve
mansbu, onun haberi sfatyla deil, hl olduundan dolay fethal okunmaktadr. Mesel,
dua ederken sylenen _ =\ \ ' ' =.' ', .'=` . Allah iin yardmsever olmaya devam edin rneinde
' ' =.' kelimesi, hl olduu iin mansbtur
351
.
16. !: Grubunda sim ve Haberin zellikleri
Nks fiillerin takdm-tehr, mzekker-mennes, mfred-tesniye-cemi gibi hususlarda
isimleri ile ilikisi, fiil-fil ilikisi gibidir. Yine bu hususlarda haberiyle ilikisi,
mbtedann haberi ile olan ilikisi gibidir. nk onun hkmndedir. Sadece, mefln
bihe benzediklerinden dolay nasbedilmeleri gerekmektedir. Fakat burada kastedilen
mfred haberdir. Haberin cmle olmas durumunda takdmi mmkndr. Bununla beraber
karkla sebep olduundan takdmin yaplmamas tercih edilmektedir
352
. Nks fiillerin
haberi iin durum sz konusudur:
a. Fiil ve isimden sonra gelmesi ki aslolan budur. Mesel ' , . =` , _ '> Rabbinin her
eye gc yeter
353
gibi.
b. Fiil ve ismi arasnda bulunmas. Mesel, _, . =` =\' ` '= . '.', \ = ' = _ '> Mminlere yardm
etmek zerimize haktr
354
gibi.
c. Fiil ve ismin nne gemesi. Mesel, .', _ '> '= \ '= . Zeyd lim idi cmlesinde olduu
gibi. Buna delil olarak > ', . .` = ' _` .` ,'= , ' . '> ', Size tapanlar bunlar myd?
355
ayeti
gsterilmektedir. ', > ', ifadesi _` .` ,'= , kelimesinin mefldr. _'>nin nne gelmitir.

350
e-urrb, Mucem, s. 293; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua I, 622.
351
e-urrb, a.y.; Mehmed Zihn, el-Muktedab, s. 114; ml Bed, a.y.
352
e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, IV, 210; el-Galyn, Cmi, II, 281; ed-Dahdh, Mucem, s. 24.
353
el-Furkn 25/54.
354
er-Rm 30/47.
355
Sebe 34/40.

67
Mamln ne gemesi, milin ne gemesinin mmkn olmasndan dolaydr. Bu durum
_,\ ve ,'.nin haberinde ise yasaktr
356
.
_'>nin haberi zamir olduunda bunun munfasl zamir olmas tercih edilmektedir.
nk _'>nin haberi aslen mbtedann haberidir ve onun da muttasl zamir olarak gelmesi
ciz deildir. Fakat _'>de mefle benzediinden dolay mmkn olabilir. Ancak ` - .. >
demenin yerine ` ', .. > eklinin kullanlmas daha gzel bulunmaktadr
357
.
_'> grubunun haberi, mbtedann haberinde olduu gibi, mfred, isim cmlesi, fiil
cmlesi ya da ibh-i cmle (cr-mecrr veya zarf) olarak gelebilir.
' = '= ` ,, , =\' _', \ Doktor gelmedi cmlesinde mfreddir. ( ' = '=)
, \ ` -` , .' = ` =\' _ '> Memurun maa azd cmlesinde isim cmlesidir. (, \ ` -` , .' )
. ' ' = _` =` '. , ` , ` =\' renciler hl ders yapyorlar cmlesinde fiil cmlesidir. ( _` =` '. , )
=\' _ ` _ ` \' = ifti tarladadr cmlesinde cr-mecrrdur. ( =\' _)
, =\' _' .` = =` = ' ' = . Muhammed hl dadadr cmlesinde zarftr. ( , =\' _' )
358
.
_,\nin haberinin, umumi nekre olmas durumunda hazfedilmesi mmkndr. Mesel _', \
. = ' Kimse yok cmlesinde takdir, '.` =' = . = ' _', \ eklindedir
359
. Karine bulunduunda da
_,\nin haberinin hazfedilmesi mmkndr. Mesel, - \ _', \ - ,\ _ = '=\' ' Cahil iinden
hibir ilah yoktur dedi rneinde takdir, '.` =' = - \ _', \ eklindedir
360
.

356
357
el-Ukber, el-Lubb, I, 170.
358
bn Cinn, el-Luma, s. 90; Mahmd sml es-Sn v. dr., el-Kavidul-Arabiyyetul-muyessera,
stanbul, ts., II, 106.
359
Abbs Hasan, en-Nahvul- vf, I, 560.
360
e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, III, 131; Mehmed Zihn, el-Muktedab, s. 115; ed-Dahdh, Mucem, s.
275.

68
Nks fiil olumsuz olduunda, haberin olumsuzluk edat ve fiil arasna girmesi mutlak
olarak ciz kabul edilmitir. Mesel, .', _ '> '= . ' '= Zeyd ayakta deildi rneinde olduu
gibi. Fakat Basrallara ve el-Ferrya gre olumsuzluk edatnn da nne geemez.
Kfelilerin geri kalanlar ise bunun mmkn olabileceini ifade etmilerdir. bn Keysn
bunu, devamllk bildiren fiillerin dndakilere hasretmitir. nk onlarn olumsuz
yaplmas bir zorunluluktur. el-Ferr ise, olumsuz harflerin geneline mil klmtr
361
.
_,\ ve devamllk bildiren fiiller dnda grupta yer alan dier fiillerin nne bir
olumsuzluk edat getirildiinde, bu olumsuzluk haberi etkiler. Mesel, ' . '= _ '` =\' _ '> '=
Hrsz korkmuyordu rneinde olumsuzluk korkma eylemi zerinde gereklemitir. ayet
haber olumsuzluk edatna ramen olumlu anlamda kullanlmak isteniyorsa,-bu da hasr da
olduu gibi belagate ynelik bir sebepten kaynaklanabilir- bana . edatnn getirilmesi ve
ifade ettii olumsuzluun bylece giderilmesi gerekir. Mesel bir iirde yle gemektedir.
` - = = .', =\' '= _' ,\' ', = ` _ ', \ = '' , = ` '= = ` = , ', \
Sen sonrasnda yamur olmayan imei bilmezsin. imein en hayrls beraberinde
yamur getirendir (Remel)
362
.
Bu beyitte geen _' ,\' - , ` = Yamur getirmeyen imek olumsuzluu ` '= = bilme eylemi
zerinde gereklemitir. ayet bu anlam mspet klnmak istenirse, ', \ = '' , . = ` '= = ` = , ', \ Sen
ancak yamur getirmeyen imei bilirsin eklinde ifade edilir.
Btn bunlar haberin, cmlede yalnzca olumsuz anlamda kullanlan kelimelerden
olumamas durumunda geerlidir. Mesel ` g, = , kelimesi bu durumda . ile kullanlmaz. _ '> ' =
.' ` .\' , ` g, = , ` _, =\' Hasta ancak ilala iyileir cmlesi .' ` .\' , . ` g, = , ` _, =\' _ '> '= eklinde
kullanlmaz. Yine, . =' anlamnda olmamas ve hemzesinin asl olmas kaydyla . = ' kelimesi

361
bn Him, Evdahul-meslik, I, 174; es-Sabbn, Hiye, I, 234.
362
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 590; ml Bed, el-Mucemul-mufassal f evhidil-luatil-
Arabiyye, Beyrt, 1996, IV, 232.

69
de byledir. Mesel, '. = ' = \. = _ '> '= Senin bir benzerin yoktur ifadesi '. = ' . = \. = _ '> '= eklinde
ifade edilemez
363
.
Olumsuzluk ifade eden _,\ fiilinde de olumsuzluun haberi etkilemesi bakmndan bir
fark yoktur. sme nispet edilmesi isteniyorsa ` ile kullanlmas gerekir. ' = '= ` ,, = =\' _', \
Hatip aciz deildir rneinde, olumsuzluk acziyete nispet edilmitir. Bu giderilmek
istendiinde, ' = '= . ` ,, = =\' _', \ Hatip ancak acizdir denilir. Bu durumda hatibin acizlii
ifade edilmi olur. Fakat dier fiillerde olduu gibi haber, sadece olumsuz olarak kullanlan
bir fiil olmamaldr. Mesel, .' ` .\' , ` g, = , . ` _, =\' _', \ denilmez
364
.
Yine ' vb. fiiller de . ile kullanlamazlar. nk bu fiillerin haberleri mspet anlam
ifade eder. Bu fiillerin kendileri olumsuz anlam barndrr. nlerinde olumsuzluk edat
kullanmann zaruri olduu da gz nne alndnda, iki olumsuz anlam mspet bir anlam
dourmaktadr. Mesel, ` ' =\' ' ' = Para hl bir gtr derken, gemi zamandan
konuma anna kadar gelen ve mal iin kuvvetlilik vasfnn mspet manda devamll
vurgulanm olur. Dolaysyla bu ifadeyi ` . ' =\' ' '= eklinde ifade etmek yanltr
365
.
Devamllk bildiren fiillerin haberi, bu fiillerin nne geemez. Mesel, .` = > ,, \ = ' '=
Selim hl tembeldir ifadesini ,, \ = ' '= .` = > eklinde ifade etmek doru bir kullanm olmaz.
,'.'=de byle bir kullanmn sz konusu olmayacanda alimler arasnda ittifak hasl
olmuken, dierleri iin mmkn olabileceini syleyen alimler de bulunmaktadr. '- harfi
sadrul-kelam olarak kabul edilmekte ve onun nne herhangi bir unsur
geememektedir
366
.
Devamllk bildiren fiillerin haberinin mz fiil olmamas gerekir. Mesel, '= ` ' =` =\' '
, '= eklinde bir kullanm doru olmaz. nk bu fiiller iki maml ile beraber, konuma
anna kadar mannn devam ediini ifade ederler. Sonrasnda ise ya kesilir ya da kesilmez.
Fakat haber mz fiil cmlesi olduunda devamllk mansna aykr bir durum ortaya

363
364
a.e., I, 591.
365
bn Usfr, el-Mukarrib, s. 146; el-Ukber, el-Lubb, 170; Abbs Hasan, a.g.e., I, 564, 591.
366
bn Him, Evdahul-meslik, I, 172; el-Ukber, el-Lubb, I, 167; el-Galyn, Cmi, II, 283.

70
kar. nk bu durumda imdiki ve gelecek zamana ulamakszn sadece mz anlam
ifade edilmi olur
367
.
Yine bu fiillerin haberinin istisna edat . ile birlikte kullanlmamas gerekir. Mesel,
'., = , . ` ,'= .\' ' '= eklinde bir kullanm doru olmaz. nk bu durumda olumsuzluk, .dan
dolay giderilmi olmaktadr
368
.
,'.'=nin haberinin mz fiil cmlesi olmamas gerekir. nk ,'.'= iki mamlyle
beraber, mannn konuma anna kadar devaml oluunu ifade eder. Mz cmlede ise bir
kesintiye uramlk sz konusu olduundan bir tezat sz konusudur
369
.
Haber ne ,'.nin ne de '=nn nne geer. nk masdariyye zarfiyye '=snn nne,
kendisiyle masdar kalbnn kurulduu hibir ey gelemez. Fakat '= ile ,'. arasna gelmesi
mmkn olabilir
370
.
bn Mut, (.628/1231) ,'.nin haberinin isminin nne gelmesinin ciz olmadn ifade
etmitir. Buna karlk ne nceki ne de sonraki Arap dili limlerinin eserlerinde bu tr bir
kullanmn yasaklandna dair herhangi bir ifadeye rastlanmad, aksine kimsenin bn
Mutla ayn paralelde gr beyan etmedii ifade edilerek bu gr reddedilmitir
371
.
stelik bu kullanma dair rneklere rastlanmakta ve mesel bir beyitte yle gemektedir.
- = = .` = . =' .' = _', =\ \ ,, = . \' , ` - .' . \ . , ,\' .' =\' '>
lm ve ihtiyarl hatrlayarak hayatn tad bozulduu srece yaamann bir anlam
yoktur (Bast)
372
.

367
368
bn Usfr, el-Mukarrib, s. 146; el-Ukber, a.g.e., 170; Abbs Hasan, a.g.e., I, 564.
369
370
el-Ukber, a.g.e., I, 168; Abbs Hasan, a.y.
371
bn Him, erhu Katrin-ned, s. 132; es-Suyt, el-Ebh, V, 11.
372
bn Him, Evdahul-meslik, I, 170; Ahmed el-Emn e-enkt, ed-Durerul-levmi al Hemil-
hevmi maa erhi Cemil-cevmi, nr. Abdull Slim Mekrem, Beyrt, 1992, II, 69; ed-Dakr,
Mucem, s. 365.

71
,'.nin haberinin mamlnn, ,'.nin nne gemesinin yasak olduu konusunda ittifak
vardr. nk . = , . = .', ,' .' = =` , ='= ' . Zeyd senin arkadan olduu srece seninle arkadalk
yapmam denildiinde ve haberi ,'.'=nin nne aldmzda, slann mamlnn, mevsln
nne gemesi gerekir. nk burada '=, masdar olarak takdir edilen harf bir mevsldr. '=
olmakszn onu ,'.nin nne alrsak harf mevsl ve slasnn arasn ayrmak gerekir ki bu
da mmkn deildir
373
.
160. Birden Fazla Haber Almalar
Nks fiillerin birden fazla haber alp almayaca konusunda ihtilaf vardr. Mbtedann
haberinin birden fazla olmasnn mmkn oluuna binen, burada da taadddn mmkn
olduu ileri srlm olmakla beraber, Sbeveyhi ve bn Deresteveyhin (.330/942), _'>
grubunun ancak bir tane haberinin olabilecei grnde olduklar nakledilmektedir. Eb
Hayyn (.745/1344) burada , = gibi tek mefl alan fiillere benzemeleri itibariyle
taadddn yasak olduunu savunan gr daha kuvvetli bulmaktadr.
_'>nin haberinin, mbtedann haberinin taaddd konusundaki hilafa dayal olarak
birden fazla olabilecei grnde olanlar da vardr. Ayrca, cevazn burada evl olduu
sylenilmitir. btida gibi daha zayf mille ciz olduuna gre, _'> grubu gibi daha
kuvvetli olanla evleviyetle ciz olaca sylenmektedir. Dier bir ksm limler ise yasak
oluunun daha evl olduu kansndadr. nk , = fiili ancak bir mefl alr. Ona
benzeyen de onun gibidir
374
. es-Suyt taadddn mmkn olabileceini fakat
yaplmamasnn daha makbul olduunu zikretmektedir
375
.
161. Haberin Bana Baz Harf ve Edatlarn Gelmesi
Nks fiillerin haberi istisna bildirmeyen _,\ ya da '= ile olumsuzlatrldnda,
ounlukla haberin bana, fiilin geililiini salamak ve olumsuz many
kuvvetlendirmeye dayal manev bir amatan dolay zid bir b harf-i ceri getirilir.

373
374
es-Suyt, el-Ebh, III, 338.
375
a. mlf., Hemul-hevmi, II, 75.

72
Mesel, . ` , , ` ,\ =\' _', \ Uysallk ahmaklk deildir ve ., \ , , ` ,, \ =\' _' > ' = Uysal olan ahmak deildir
gibi. Bu durumda bu harf-i cer zid olarak irb edilir. . ` , kelimesi de zid harf-i cerden
dolay mecrr olup, cer almeti kesredir. Fakat ,'nin haberi olduundan dolay da
mahallen mansb kabul edilir
376
.
Ancak bu zidlik durumunun nks fiillerden sadece bir ksmna mnhasr olmadn
' vb. gibi haberleri mspet olan fiiller hari, olumsuz olmalar kaydyla btn nks
fiillerin haberleri iin geerli olduunu hatrlatmak gerekir. Buna ramen en ok _,\nin
haberinde vki olmaktadr.
377
.
Zid harflerin eklenebilmesi iin, _'> grubunun istisna edat olarak kullanlan _,\ ve .
_>, ile nefyedilmemesi gerekir. Yine, _'>nin muzrisi ,\ ile nefyedilmi olmaldr. Mesel,
_ . = =.` = , '_ > . ', \ =. = == = , '_ > ' ', \ _ . .'= \ > . Seninle ilgilenmediim halde benimle konutun,
benden de ayrlmadn gibi.
Olumsuz anlaml haberin, ismin nne gemesi durumunda zid harf-i cerin muahhar
isme verilmesi mmkndr. Mesel, '' '= ` .` =\' _ '> '= Cmertlik israf deildir cmlesi '- _ '>
.` =\' , '' '= eklinde ifade edilebilir. Fakat uygun grlen, ihtiya duyulmadka bu tr bir
kullanma girimemektir
378
.
Klasik kaynaklarda haberin bana harf-i cer almak _'> ve _,\ye zg bir durum olarak
anlatlmaktadr. Esasen Abbs Hasann klasik kaynaklardan ok farkl bir ey dile
getirdii sylenemez. Neticede o da sadece _,\ ve _'> ile ilgili rnekler vermektedir. Fark
olarak takdir edilebilecek tek yn, dier fiillerde de bu tr bir kullanmn potansiyel olarak
mmkn olabileceini ifade etmi olmasdr.
_,\nin haberinin bana, olumsuzluunu tekd etmek iin b harf-i ceri gelebilir.
Fakat istisna edat olarak kullanlm olmamas ve ifade ettii olumsuzluun . ile

376
ez-Zebd, Tcul-ars, XVI, 491; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 591; Tcuddn Ammu Al, en-
Nrul-mud, Dimak, 1988, s. 152.
377
Abbs Hasan, a.g.e., I, 592; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 1007.
378

73
giderilmemi olmas gerekir. Mesel, - , ' =\' .` ='= = , ` , = =\' _', \ Kzgnln sonu hi iyi deildir
gibi. Bu durumda haber, lfzen mecrr iken mahallen mansb konumundadr. Ancak _', \
_ .\' _ . = , . _ . =\' Zenginlik ancak gnl zenginliidir cmlesi . ile kullanldndan, zid
b harf-i cerinin kullanm yanltr
379
.
Bazen habere kf harfinin bititiine de rastlanmaktadr. Mesel, _', = - \. = > _', \ Onun
benzeri hibir ey yoktur
380
ayetinde olduu gibi. Burada kf harfi, b harfinde olduu
gibi zid bir harf-i cer konumundadr ve tekd ifade eder
381
.
_'>nin mz ve muzri sygas, nne olumsuzluk edat alp, haberi de istisna bildiren .
ile kullanldnda, habere vv harfinin eklenmesi mmkndr. Mesel u beyitte bu tr
bir kullanm sz konusudur.
` - . ., = . = , '_ = _ '> ' = ' _ > \ - = .'=` = ' =. \ .= .
Hibir insan yoktur ki yava yava lme gitmesin. Ne var ki eceller farkl farkl olur
(Bast)
382
.
Burada olumsuzluk . ile giderilmitir. Vv harfinin _'>nin haberi olarak gelen
cmleye eklenebilmesi iin olumsuzluun bulunmas ve bunun da giderilmesi arttr.
Doru kabul edilen gr budur. Bu vv harfi, nsih fiilin nne gelen vv olarak
isimlendirilmektedir. Ayn artlar tamak kaydyla _,\nin haberine eklendii de
grlmekte, bu ikisinin dndakilerle kullanmna, kyas yaplamayacak kadar az
rastlanmaktadr. Nahiv limlerinin bir ksm, hl vv ile kartrlaca endiesiyle bu
vvn kullanmna pek scak bakmamlardr
383
.

379
e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, IV, 211; Abbs Hasan, a.g.e., I, 560; e-urrb, Mucem, s. 526.
380
e-r 42/11.
381
e-urrb, a.g.e., s. 441, 526.
382
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 550; ml Bed, el-Mucemul-mufassal f evhidil-luatil-
Arabiyye, V, 56.
383
Abbs Hasan, a.y.

74
_'>de olduu gibi bazen, _,\nin haberinin bana da zid bir vv harfi gelmektedir.
Mesel u beyitte bu kullanmn bir rnei vardr.
-, . _ = _', \ ` ', .'= ' , = ,\' _', = ` -.\ , ' ' = '.
Bir eye ancak gzm apak karlatnda itibar ederim/Gzmle grmediime
inanmam (Bast)
384
.
Nks fiillerin haberi fiil olduunda, ounlukla muzri formunda gelir. Mesel, ' . '.'= .'
` , ., = ` . _\ = _` ` .\' _ \ Hoca rencilerine dersleri anlatyordu gibi. Yaygn kullanm byle
olmakla beraber _'>, _,=', _==', _==', = ve .', fiillerinin haberi, . ile kullanlmas kaydyla
mz formunda gelebilir. . _ = . '. ` . \ \' _ '> ocuk baarmt ve .` , '. ` ,= =\' _ ='=` , Kemik rmt
gibi
385
.
art cmlesi olduunda _'> genellikle . edat almadan kullanlr. ._ = ' = ', >', \ = ` , > _ '> '_
inizde bulunmam size ar geliyorsa
386
ve ` =' '= ' =', \ = ` , > _ '> '_ ',` , . Eer onlarn yz
evirmeleri sana ar gelmi ise
387
ayetlerinde bu ekilde kullanlmtr
388
.
Bunun dnda, Zheyr b. Eb Slmnn (.608) u beytinde olduu gibi art cmlesi
olmad halde . edat almadan kullanlna rastlanmaktadr.
` = ` ', \ '=' .', ' , ,` . . - . > .'=` = _\ = '== > _ = _ '>
O kinini gnlnde gizledi, onu kimseye amad ve (hi) kimseye sunmad (Tavl)
389
.

384
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 561. Bununla beraber bu zelliin sadece _,\ye ait olmad
sylenmekte _'> ve = gibi nks fiillere dair rnekler de sunulmaktadr. Bk. es-Suyt, Hemul-hevmi,
II, 85.
385
e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, IV, 210; el-Galyn, Cmi, II, 281; ml Bed, Mevsatun-nahv, s.
543.
386
Ynus 10/71.
387
el-Enm 6/35.
388
el-Antk, el-Muht f evstil-Arabiyye ve nahvuha ve sarfuha, Beyrt, 1992, II, 11; el-Galyn, Cmi,
II, 282.

75
nne nefy ya da nehy bildiren bir unsur geldiinde 'nin haberine b harf-i ceri
eklenebilir. Mesel u beyitte bunun bir rnei vardr.
='= ' ` ,' \' ` _ ='= ' . ', , \ ='= ' , '_ > ' ', \ .'` \' _\' _ .', .' .` .` = '_
Eller yemee uzatld zaman ben, acele etmem. nk toplumun en hrsl olan ok
acele edenidir (Tavl)
390
.
Olumsuzluk edat ile beraber kullanldnda _ '>nin haberi muzri fiil olduuna gre,
bu haberin nne lm- cuhd ( .` =` =\' ` , . ) denilen kesreli bir lm getirilerek muzri fiil
nasbedilir ve bu lmdan sonra muzri fiili nasbeden edatlardan '_'in var olduu kabul
edilir. Bu lmn bazen terk edildii de grlmektedir. Mesel, . ' . '> '= _'=` =\' _` =, = .'= , ' . '> ' =
_` =',` , Onlar (gerei) iitme gcnden yoksundular ve grmyorlard
391
ayetinde olduu
gibi
392
.
17. !: Grubunda Unsurlar Arasnda Takdm-Tehr
Nks fiillerin haberi ne geebildii halde, isminde byle bir durum sz konusu
deildir. Bunun sebebi, nks fiillerin isminin file, haberinin de mefle benzemesiyle
izah edilebilir. Bilindii gibi haberin, filin ve fiilin nne geebilmesi mmkndr. Nks
fiil ile ismi arasndaki dzen vaciptir. smin nks fiilin nne gemesi ciz deildir
393
.
_'> grubunu, ` _ grubundan ayran nemli ynlerden biri, _'> grubunda haberin, isimden
ve _'>den nce gelebilmesi mmkn iken, ` _ grubunun haberlerinin, ne isimlerinin ne de
kendilerinin nne gemesinin mmkn olmamasdr
394
.
Aslolan, ismin nks fiilden sonra gelmesi, onu da haberin takip etmesidir. Fakat bazen
istisnalar sz konusu olur ve bu sra bozularak takdm-tehr grlebilir. Bu fiillerin isim ve

389
ed-Dakr, Mucem, s. 368; el-Galyn, Cmi, II, 282.
390
e-urrb, Mucem, s. 450; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 198.
391
Hd 11/20.
392
Mehmed Zihn, el-Muktedab, s. 108.
393
Abbs Hasan, en-Nahvu-vf, I, 569.
394
es-Suyt, el-Ebh, IV, 31.

76
haberinin takdm-tehri, mbteda-haberin takdm-tehr hkmlerine tbidir. nk nks
fiillerin isim ve haberi aslnda mbteda ve haberdir
395
.
_'> grubunu, haberlerinin takdm-tehri asndan drt ksmda incelemek mmkndr:
a. Haberin ittifakla ne geemedii ksm: Bu durum yalnzca ,'. '= fiiline mahsustur.
b. Haberin ne geebildii ksm: Bu da yalnzca _,\ fiili ile ilgilidir. Bu fiilin haberi,
ismin nne gelebilir ama fiilin, yani _,\nin nne geemez. Mesel, .` = =` = _', \ '= . ' eklinde
bir kullanm doru deildir. el-Muberred (.285/898) ise buna kar kar.
c. Haberlerinin ne geemedii ksm: Bunlar ' '= =.' '= _. '= ve _, '= gibi nne
olumsuzluk edat gelmesi gereken devamllk fiilleridir. Bu balamda, ` _ \ = ' '= '= .' =
eklinde bir kullanm doru olmaz. bn Keysn (.299/911) ise bunu kabul etmemektedir.
d. Haberlerinin ittifakla ne geebildii ksm: Bata _'> olmak zere _,=', '= gibi,
babn geride kalan dier fiilleridir. Mesel, . \' = _ ,'= ' '= .' = Hlid orulu oldu eklinde
kullanlabilir
396
. Babn takdm-tehr zelliklerini u ekilde incelemek mmkndr:
A. Haberin ne Geemedii Yerler: ki durumda _'>nin haberinin, hem nks fiilden
hem de isminden sonra gelmesi, yani asl konumunda bulunmas gerekir. Bunlar:
1. Ne isim ne de haberin irbnn ak olmamas: Buna, _` ` . = _ , . = _ '> Arkadam
dmanmd, _ . ,, , = _ .= ' . . ', Kz kardeim doktorum oldu, = =\' _ _ , _ . '.'= ' ' = . Hocam i
arkadam oldu cmlelerini rnek olarak zikretmek mmkndr
397
. Burada, _ , . = kelimesi
_'>nin ismi, _` ` . = kelimesi ise haberidir. kisinin de irb ak olmadndan takdm-tehr
sz konusu deildir. ayet takdm-tehr yaplabilseydi haberin, ismin nne gelebilmesi
mmkn olabilecekti. Bu takdirde, bu cmlede geen _ , . = kelimesini ne gemi haber,
_` ` . = kelimesini de sonra zikredilmi isim olarak deerlendirmek mmkn olurdu ki bu da

395
el-Galyn, Cmi, II, 282; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 197.
396
es-Suyt, el-Ebh, III, 120; ed-Dakr, Mucem, s. 366.
397
bn Akl, erh, I, 235; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 570.

77
cmleye Dmanm arkadamd gibi, ncekinin tam tersi bir anlam kazandrp, anlam
kargaasna yol aabilirdi. Dierler rnekler iin de durum ayndr
398
.
2. Haberin hasredilmi olmas: Hasredilme durumu da nks fiilin nnde olumsuzluk
edatnn bulunmas ve ` edat bulunmas eklinde gerekleebilir. Mesel, , =\' . _, ' .\' _ '> '=
_ .'` =\' Tarih ancak doru haberdir gibi. Yine, . - , .'= . . '>` = . .', ,\' .. = ',` , . ` = _'> ' = Onlarn
Beytin yanndaki namazlar slk almak ve el rpmaktan ibarettir
399
ayetinde de haber
ayn ekilde mahsr olduundan takdm-tehr sz konusu deildir
400
.
Hasredilme durumu nks fiilin nne ' = . edatn getirmek suretiyle de gerekleebilir.
Mesel, , =\ ' _, ' .\' _ '> '= . _ .'` =\' Ancak tarih doru haberdir gibi. ayet takdm-tehr
yaplrsa anlatlmak istenenin dnda eyler ifade edilmi olur
401
.
3. Haber, isim ya da fiil cmlesi olarak geldiinde, ne ismin ne de nks fiilin
kendisinin nne geebilir. Haberin maml de ayn hkme tbidir. Mesel, ` - \ = .', _ '> ,, = =
Zeydin ahlak stndr gibi. Bu cmleyi .', _ '> ,, = = ` - \ = . eklinde ifade etmek yanltr
402
.
Fakat _ , = = ' _ '> Kardein arkadamd cmlesinde = = ' _ , _ '> eklinde takdm-
tehr yapmak mmkndr. nk = = ' kelimesinde bulunan vv harfi, onun _ '>nin ismi
olduunun iaretidir. Dolaysyla mukaddem veya muahhar olmas mmkndr
403
.
B. Haberin Nks Fiil le smi Arasnda Olmas Gereken Yerler: sim, haberle ilgili bir
unsura dnen bir zamire muzf olduunda byle bir durum sz konusudur. Zamirin
muzfun ileyh olmas zorunlu deildir. smin maml olmas ya da onunla kuvvetli bir
irb bann bulunmas yeterlidir. Haberin nks fiilin nne gemesini engelleyecek

398
bn Mlik, erhu Umdetul-hfz, I, 205; es-Suc, Hiye, s. 71;Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I,
570.
399
el-Enfl 8/35.
400
bn Mlik, a.y.; bn Akl, a.y.
401
Abbs Hasan, a.y.
402
Abbs Hasan, a.y.; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 197.
403
el-Mulise, a.g.e., s. 198.

78
durumlarn varl da sz konusu olabilir. Mesel, -\'= ' = =\ \ _ > , '_' _ .` , ='=` , in, bir ehlinin
olmas houma gidiyor cmlesini = =\ \ - \'= ' _ > , '_' _ .` , ='=` , eklinde ifade etmek doru deildir
404
.
Bu rnek, konuyu anlamak iin ince bir farkllk tamaktadr. Masdariyye _'inin
varl, takiben gelen cmlenin, kendisinin nne gemesini engellemektedir. Bu durumda
haber onun ya da nasbettii fiilin nne geemez. simden sonra gelmesi de doru deildir.
nk isimde haberle ilgili bir unsura dnen bir zamir bulunmaktadr. Haberin takdmi ve
tehri mmkn deildir. Geriye sadece ortada bulunmas kalmaktadr. Fakat nahiv
limlerinin ', \'= , .. = , ` = _ '> Onun kocas Hindin ocuuydu rneinde haberin ortada
bulunmas bir zorunluluk deildir. nk bu ve benzeri rneklerde haberin nks fiilin
nne gemesi de mmkn olabilir
405
.
smin mahsr olmas durumunda da haberin ortada bulunmas gerekmektedir. Mesel
= '>' _ \ = . . ' = , Senin sadece bir dirhemin var gibi. Yine, '_' . - =' ,' = _ ' > ' = ',` =` = = ' '` \' '_ =
', > . ,' Kavminin cevab sadece onu memleketinizden karn eklinde oldu
406
ayetinde de
benzer bir kullanm gze arpmaktadr
407
.
C. Haberin Bata Olmas Gereken Yerler: Nks fiilin haberi, soru isimleri, haberiyye
,>i gibi ncelik sahibi olan unsurlardan biri olduunda, hem milin hem de isminin nne
gemesi bir zorunluluktur. Mesel, .', _ '> _', ' Zeyd neredeydi? cmlesinde _,' kelimesi
haberdir ve soru edat olduu iin en bata zikredilmitir
408
.
Yine, ` = ', > ` ,= =\' , \' = =\' ' , . .' > Mehur yerler nice defa ziyaret edildi rneinde de
haberiyye ,>i gelmitir. Fakat bu durumda nks fiilin nne olumsuzluk '=s gibi sadareti
gerektiren dier bir unsurun da gelmemi olmas gerekir. nk sadareti gerektiren haber,

404
405
a.y. (4 nr. l dipnot).
406
el-Arf 7/82.
407
bn Mlik, erhu Umdetul-hfz, I, 205-206.
408
bn Akl, erh, I, 235; Abbs Hasan, a.g.e., I, 571.

79
sadareti gerektiren unsurun nne geemez. Mesel, ` , .' = \' _' > ' = _', ' ya da '=` ,\' ' ' = _', ' . ` _ .'
eklinde cmle kurmak doru deildir
409
.
Haberin, hem ismin hem de nks fiilin nne gelmesi mmkndr. Mesel, _ '> . .' =
_ = '\' Kad dildi eklinde bir kullanm dorudur. Fakat _,\ gibi kendisi olumsuz olan ya
da bana olumsuzluk edat alan nks fiillerde haberin nks fiilin nne gemesi mmkn
deildir. Mesel, = = ' _ '> '= ' , '.` = . veya ._ \ = ' '= .` = > eklindeki kullanmlar doru deildir
410
.
D. Haberin simden Sonra Gelemedii Yerler: Nks fiilin ismi, haberinin bir ksmna
dnen bir zamire bitiik olduunda haberin, fiil ve isim arasnda olmas veya her ikisinden
de nce gelmesi mmkn olduu halde, isimden sonra gelememektedir. Mesel, '` .\' _ _ '>
' ,` , =' = Evin sahibi evdedir ', \'= , .. = ,` = _ '> Onun kocas, Hindin oluydu cmlelerinde haber
isimden nce gelmitir. Bu rneklerde haberin ' = _ '> '` .\' _ ',` , = ve ', \'= , _ '> .. = ,` = eklinde
_'>den nce gelmesi de mmkndr. Fakat isimden sonra gelememektedir
411
.
E. Haberin Nks Fiilin nne Geemedii Yerler: Bazen nks fiilin haberinin, asl
yerinde olmas ya da _'> ile ismi arasnda yer almas mmkn olduu halde, en ne
geirilmesine izin verilmemektedir. Mesel, . = , . = .', _ '> = Zeyd senin arkadan myd?
cmlesinin unsurlar gerek sralarna tbidir. Bu cmleyi haberi ortaya alarak, = , . = _ '> =
.', eklinde ifade etmek de mmkndr. Fakat sadrul-kelam olduundan dolay haberi
=in nne geirmek mmkn deildir. = ve _'> arasn ayrmak da mmkn
olmadndan, bu ikisinin arasna da giremez
412
.
Bazen haberin durumda gelmesi de mmkndr. rnein, . =` = _ '> = , . = .` = Muhammed
senin arkadand cmlesinin eleri asl sralarna gre dizilmilerdir. Bu cmleyi, _ '> = , . =

409
410
411
412
a.y.

80
.` = =` = . eklinde haberi en baa alarak veya ..` = =` = = , . = _ '> eklinde _'> ve ismi arasna alarak
ifade etmek mmkndr
413
.
_'> grubunun, '= harfi ile kullanlarak olumsuz yapldnda, haberinin ne geip
gemeyecei konusunda ihtilaf edilmitir. '= . ' .', _ '> '= Zeyd kalkmad gibi. Basral dil
bilginleri bunu uygun bulmazken, Kfeliler mmkn olabileceini ifade etmilerdir. Bu
ihtilafn kayna, '-nn sadrul-kelm olarak kabul edilip edilmemesi sorunudur. Basrallar
sadrul-kelm olarak kabul ederken, Kfeliler aksini savunmaktadr
414
.
F. Haberin Mamlnn Nks Fiilin nne Gemesi: Nks fiilin haberinin ne
gemesi mmkn olduu gibi, haberin mamlnn ne gemesi de mmkndr. rnein,
. _` = \= , ' . '> ',` , = . ' Onlar kendilerine zulmetmilerdir
415
ve . _` .` ,'= , '.'> ', >',' ..= ' Size bunlar m
ibadet ediyorlard
416
ayetlerinde haberin mamlnn nks fiilden nce geldii
grlmektedir
417
.
_'>de olduu gibi, _,\nin haberinin de kendisinin nne gelmesinin mmkn olduu
sylenmektedir. Bu Basrallarn grdr. Eb Hayyn ise Arap dvanlarnn tamamn
incelediini ve _,\nin haberinin veya mamlnn kendisinin nne getiini gsteren bir
rnee rastlayamadn ve bu konuda sadece ' _ ',` , \ _', \ = .\ ' ` ' .\' . =. Onlar iin ahirette
ancak ate vardr
418
ayetinin delil gsterildiini ifade etmitir
419
. Kfeliler de buna cevz
vermemilerdir
420
. bn Manzr (.711/1311) ve Abbs Hasana gre, tercih edilen gr,
takdm-tehrin ciz olmaddr
421
.

413
414
415
el-Arf 7/177.
416
Sebe 34/40.
417
el-Galyn, Cmi, II, 283; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 197.
418
Hd 11/16.
419
Ebul-Bek, Kulliyt, s. 795.
420
Ebul-Berekt el-Enbr, el-nsf f mesilil-hilf beynen-nahviyynel-Basriyyn vel-Kfiyyn, nr.
Muhammed Muhyiddn Abdulhamd, Msr, 1961, I, 44-51.
421
bn Manzr, Lisnul-Arab, VI, 211; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 560.

81
Haberinin _,\nin nne gemesi, nahivcilerin cumhuru tarafndan uygun
grlmemitir. Bunun yan sra, haberin olumsuzluk ve masdariyye '=snn nne
gemesinin uygun olmad da ittifakla belirtilmitir. Fakat haberin fiille isminin arasna
girmesi mmkndr
422
. bn Deresteveyh, _,\nin haberinin, isminin nne gelemeyeceini
ifade etmi olsa da
423
zellikle iirler de bunun vki olduunu gsteren rneklerin
bulunmas, bu durumun mmkn olabileceini kabul etmeyi gerektirmektedir
424
.
Dier yandan, , = =\' _ = =\' , ', > =` =` '` \ . '_' ` ,\' _', \ . Yznz douya batya evirmeniz
iyilik deildir
425
ayetinde geen ` ,\' kelimesini, Hamza ve Hafsn nasb olarak okuyuu,
_,\nin haberi olan ` ,\' kelimesinin, isminin nne geldii eklinde izah edilmektedir.

Dierleri ise bu kelimeyi merf olarak okumulardr
426
. Haberin, ismin nne geiine bir
dier rnek olarak u beyti zikretmek de mmkndr.
_ \ = .\' .\ , = '_ ',` ,. = ' . = _' ` , = , \' = .' = _', \
Eer (bizim ve onlarn durumunu) bilmiyorsan bizi ve onlar insanlara sor, zira bilenle
bilmeyen bir olmaz (Tavl)
427
.
18. !: Grubunda Hazf
_'> nks fiilini, grubun dier fiillerinden ayran zelliklerden biri de hazfinin mmkn
olabilmesidir. Hazfin gerekletii durumlar u ekilde incelenebilir:
A. _'>nin Hazfedilip sim ve Haberinin Kalmas: Masdariyye '_'inden sonra ve fiilin
fiille tallinin kastedildii durumlarda bu tr bir hazf sz konusudur. Mesel, . ' \ =.` = ..' '` = '
. \ =. Sen acele ettiin iin ben de acele ettim gibi. Bunun asl ' \ =.` = .. > '_. . \ =. .
eklindeydi. Kendisine verilen nemden ya da ihtisas amacndan dolay lm ve

422
e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, IV, 210.
423
bn Him, erhu Katrin-ned, 132.
424
bn Akl, erh, I, 236; bn Him, a.g.e., s. 130.
425
el-Bakara 2/177.
426
bn Him, Evdahul-meslik, I, 170; es-Sabbn, Hiye, I, 232; ed-Dakr, Mucem, s. 365.
427
bn Him, erhu Katrin-ned, s. 130; el-Galyn, Cmi, II, 282.

82
devamnda gelen ksm fiilin nne alnd. Bu durumda . ' \ =.` = .. > '_. . \ =. oldu. Sonra cr,
'_'den kyas olarak hazfedildii gibi, ksaltma amacyla hazfedildi. rnek cmle ise, ..' '_'
ekline dnt. Bedel olarak da '- eklenince ..' '= '_' oldu. Nn ile " mm in de
idamyla beraber ..' '=' biimini ald. Bu durumda _'>nin hazf vaciptir. nk bedelli
olarak hazfedilmektedir ve bedel olan ve bedel yaplann bir arada bulunamayaca da
malumdur. Abbs b. Mirdsn (. 18/639) u beyti de konuyla ilgili ikinci bir rnektir.
` _` ,` =\' ',` ,\ >' . ', \ _ =' ` _, . ' . ..' '` = ' - =' = ', '
Ey Eb Hr sen, (geni) bir toplulua sahipsen benim kavmimi de srtlanlar
yememitir (Bast)
428
.
B. _'>nin smiyle Birlikte Hazfedilmesi: _'>nin hazfi ounlukla bu ekilde vuku
bulmaktadr
429
. '_ ve \ art edatlarndan sonra geldiinde, ismiyle beraber hazfedilmekte ve
geriye sadece haberi kalmaktadr. Bu durumda herhangi bir bedel de sz konusu deildir.
Mesel, - , . '= , . = ` .' =\ ' ', = '', = '_ =. = ' =. = '_ Kii ldrd ile beraber
ldrlmtr. Klla ldrmse klla, hanerle ldrmse hanerle. Burada takdir, '_
',= -, . '= _'> ,= -, .` , _.\' eklindedir. Yine, Leyl el-Ahyeliyye (. 80/700) adl airin u
beytini de ikinci bir rnek olarak zikretmek mmkndr.
. '= \= = '_ '. , ' '= \ '= '_ ` =` = ' '=` .\' ` _ , .
Zalim de olsan, mazlum da olsan hibir zaman Mutarrf oullarna yakn olma
(Kmil). Burada rnek, '=\== ..> '_ '=\'= ..> '_ eklinde takdir edilir
430
.
\ art edatndan sonra hazfediliine de Rasulullah (sav)in u hadis-i erifi rnek olarak
zikredilebilir. = '= . '= ' \ ., . = '_ '_ = .\' Demirden bir yzk bile olsa bul gel
431
. Burada takdir, ' \

428
bn Him, Evdahul-meslik, I, 187; a.mlf., erhu Katrin-ned, 139; es-Sabbn, Hiye, I, 244; el-
Mulise, en-Nahvu-f, s. 199; Abdulhlk Udayme, Hdit-tark il zehirit-tatbk, el-Khire, ts.,
I, 117.
429
bn Him, Evdahul-meslik, I, 183; es-Sabbn, a.g.e., I, 242.
430
bn Him, erhu Katrin-ned, s. 141; Udayme, Hdit-tark, I, 116; el-Antk, el-Muht, II, 9.

83
., . = '_ = '= . '= ` -` = = .\ . '= _ '> eklinde yaplmaktadr. airin u beyti de ikinci bir rnek olarak
sunulabilir.
_ =' , . _= , . '=` .\' '> \ = \ , =\' ,` =\' ',.= _' = ` ` ..` =
Zalim kii, -ordularna ovalar ve dalar dar gelen- kral bile olsa, (asla) zamana
gvenmesin (Bast)
432
.
C. _'>nin smi ve Haberi ile Birlikte Bedelli Olarak Hazfedilmesi: Yine art edat '_den
sonra bu tr bir hazf gerekleir. Mesel, ` _ ' . '` = =', . \' ', > ' cmlesinde takdir, ', > . . .. > '_
' =` = ', = Bakasna ikramda bulunmasan da ebeveynine ikramda bulun eklindedir. Burada _'>
ismi ve haber cmlesiyle birlikte . harfi dnda hazfedilip, _'>den bedel olarak '= harfi
getirilmitir
433
.
D. _'>nin smi ve Haberi ile Birlikte Bedelsiz Olarak Hazfedilmesi: Bazen _'>, ismi ve
haberi ile birlikte bedelsiz olarak hazfedilebilir. Mesel ., ` = -., , '. >\' '.= ' Bu kitab oku.
Faydaldr nerisine verilen '_ ` '' '_\ cevabnda takdir, ' ., ` = ` ,'.>\' _'> '_ Kitap faydal da
olsa asla okumayacam eklindedir. Yine, bir iirde yle gemektedir.
, _ '> '_ _ =\ = ', ` , =\' . '. , . \ ' .\ ' '= .'=` = ' '_
Amca kzlar: Ey Selm (evlenmek isteyen adam) varlksz bir fakir de olsa, (evlilii
kabul edecek misin?) dediler. Selma Evet dedi (Recez). Burada Selmnn '_ eklindeki
cevab, ', _ '> '_ ` -` =` . ' _. '= .'=` = olarak takdir edilir ve Varlksz bir fakir de olsa onunla
evlenirim anlamndadr
434
.
E. _'>nin Haberi ile Birlikte ve az Olarak Hazfedilmesi: Zayf bir gr olduu
sylense de _'>nin haberi ile birlikte hazfedilerek, geriye sadece isminin kaldndan

431
el-Buhr, Nikh 33; et-Tirmiz, Nikh 23; en-Nes, Nikh 69; Eb Dvd, Nikh 30.
432
bn Him, a.g.e., s. 14; es-Sabbn, Hiye, I, 242; el-Him, el-Kavid, s. 146.
433
el-Him, el-Kavid, s. 147; Udayme, Hdit-tark, I, 117.
434
es-Sabbn, Hiye, I, 245; e-urrb, Mucem, s. 449; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 201; el-Galyn,
Cmi, II, 287; el-Antk, el-Muht, II, 11.

84
bahsedilmektedir. Mesel, ` = ` = '_ ', = ', = '_ - \ = = , `_ '= = ` .' =\ ' Kii yapt iin karln
grr. Hayrl bir i yapmsa hayr olarak, er ise er olarak rneinde bu tr bir
kullanm vardr. Burada da takdir, '_ ` = ` ` .' = ` = - \ = = _ _ '> '_ ', = ` ` .' = ', = - \ = = _ _ '>
eklindedir. Ancak rnek hakknda farkl irb takdirlerin sz konusu olduu da burada
ifade edilmelidir
435
.
Baz dilciler _.\ edatndan sonra geldiinde de _'>nin hazfedildiini ne srmlerdir.
Fakat bu kullanm z olarak deerlendirilmektedir. Bata Sbeveyhi olmak zere nahiv
limlerinin ounluuna gre _'>nin ismiyle beraber hazfedilmesi, sadece '_ ve \ art
edatlarndan sonra geldiinde sz konusu olmaktadr
436
.
19. !: Grubundaki Fiillerin Zid Olmas
Mz sygasnda olmas ve pe pee gelen iki unsur
437
arasnda bulunmas durumunda
_'> zid olarak kullanlabilmektedir. Bu durumda cmlenin ortasnda veya sonunda gelip,
sadece tekd ifade etmeye yarar. Cmle banda ise zid olarak kullanlamaz. nk
zidlik yan bir unsurdur ve en bata bulunmas doru deildir. Zid olarak gelmesi halinde,
amel etmedii gibi, bir eylem ve zaman da bildirmez. Yalnzca bir ilavedir. Cmleden
kaldrlmas durumunda anlamda bir daralma olmaz.
Mesel, = = ` . \' \ ' Baba efkatlidir cmlesini = = ` . \' \' =' ya da = = . \' \' ` _ eklinde
ifade edildiinde deien tek ey mandaki kuvvettir. te = = _ '> ` . \' \ ' cmlesinde _'>nin
zid olarak kullanlmas da bu tr bir pekitirme anlam katmaktan ibarettir
438
.
Bu durumda irb konumu itibariyle fetha zere mebn olur, ne fili, ne ismi ne de
haberi bulunmaz
439
. Zid olarak kullanlmasnn kys olup olmamas hakknda, sadece

435
bn Him, Evdahul-meslik, I, 187; es-Sabbn, a.g.e., I, 242-243.
436
Baz kaynaklara gre Sbeveyhi '_ ve \ edat dnda _'>nin ismiyle beraber hazfini mmkn
grmektedir. Bk. bn Him, Evdahul-meslik, I, 186; es-Sabbn, Hiye, I, 243; ed-Dakr, Mucem, s.
369.
437
Pepee gelen iki unsurdan maksat, takdiren de olsa birbirinden ayr dnlemeyen gelerdir. Abbs
Hasan, en-Nahvul-vf, I, 579 (1 nr. l dipnot).
438

85
taaccub kalbnda kyas olduu gr daha uygun bulunmaktadr. Bunun karmay ve
kt kullanm engellemek iin byle olmas gerektii sylenmektedir. unu da ifade
etmek gerekir ki hkm asl form zere in edilebildii halde zid kullanma gre
deerlendirme yapmak ho karlanmamaktadr
440
.
Zidlik durumu zellikle _'>de grlmektedir. Nadir de olsa dier nks fiillerin
zidliinden de bahsedilmektedir. Bu fiillerin zaid olarak kullanldklar yerler unlardr:
a. '= ile taaccub fiili arasnda kullanlmas: Mesel . .'= ' _ '> '= =` = mer ne kadar dildi
gibi. Yaygn olarak bu ekilde kullanlmaktadr
441
. Burada fiilin zid kabul edilmesi '= ile
fiilin arasnn yabanc bir kelime ile almamas artndan ileri gelse gerektir. Deilse _'>
burada fazladan olmayp, belli bir gaye iin getirildii aktr
442
.
Sadece taaccub fiiliyle kullanmna has olarak _'>nin burada mz olarak
kullanldnda mz zaman ifade ettiini eklemek gerekir. rnein, ` = _ ='= ' _ '> '= . = =
Yaptn ey ne kadar gzeldi gibi. Burada gzel olma durumunun gemi zamanla ilgili
olduu anlatlm olmaktadr. nk taaccub kalb ancak mz sygasnda kullanlr. Fakat
bu syga tercih edilen gre gre her hangi bir zaman ifade etmemektedir. Yalnzca hayret
bildirir. Fakat _'> gelince, ilk zamanna geri dner ve taaccubn mzde gereklemesini
anlatr
443
.
b. ,'= . ve fili arasnda kullanlmas. u beyitte bu tr bir kullanm sz konusudur.
'.'=` =\' - ,, , = _'> ,'= . \ '=` ` ' ,', =\' ',' = .'=, \

439
bn Him, erhu Katrin-ned, s. 138; ml Bed, Mevsatun-nahv, s. 541; e-urrb, Mucem, s. 446.
Baz nahivciler, zid olmadn, sadece amelinin lavedildiini syleseler de bu sadece lafz bir
ihtilaftan teye gitmemektedir. Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 579 (3 nr. l dipnot).
440
441
es-Sabbn, Hiye, I, 239; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 199; Udayme, Hdit-tark, I, 116.
442
Akda, Edatlar, s. 332.
443

86
Sevgiliyi ziyaret ederken genlik elbisesini giyin(mi)dim, o hilekrn genlii ne de
gzeldi (Kmil)
444
.
c. Mehl fiil ile nibul-fil arasnda kullanlmas. ' =\' .. , - = = ' . . \` ', = _ . , '_ = - = \ >\' , = _ ', \
',` , \. = _ '> '. =` , Fatma el-Hurib, benzerleri bulunmayan Abs oullarnn kelimesi olarak
dodu gibi
445
.
d. Matf aleyh ve matf arasnda kullanlmas. Mesel, . '=` \' _ '> ` . =\' _ _ \=` = _, .` =\ '
(Hakiki) arkada sknt ve rahatlkta samimi olandr gibi. Yine, el-Ferezdaka (.112/730)
ait u beyitte de benzeri bir kullanma rastlanmaktadr.
, `'=,' _ '> -` , \ = '=\' _ '=` ` =` , =' , ' . = = -` = \ _
Chiliye ve slam dnemde (arz) bahirlerinin baban boduu dalgalar ierisinde..
(Kmil)
446
.
e. Sfat ve mevsf arasnda kullanlmas. Mesel, _, = _ '> _, . = ', \ .'. = Hasta bir
arkada ziyaret etmeye niyetlendim gibi. u iir de sfat ve mevsf arasnda zid olarak
kullanmn gsteren bir dier rnektir.
= _ \` =\' - . =\' >= = _ '> _ ='= , = '.` = ',` , \ . , = _ . \' _
(Onlar) -Dnyada teekkre layk almalarndan dolay- kendilerine mutlaka
verilecek olan yce cennetin odalarndadrlar (Bast)
447
.
f. Fiil ve fil arasnda kullanlmas. Mesel, .', _ '> = '> . , ', \ Zeyd tembellik yapmad ve ', \
= \. = _ '> '. =` , . Senin gibisi bulunmaz rneklerinde olduu gibi
448
.

444
445
a.y.
446
a.y.
447
es-Sabbn, a.g.e., I, 239; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 579; ml Bed, Mevsatun-nahv, s. 542.
448
es-Suc, Hiye, s. 73; es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 67.

87
g. Mbteda ve haber arasnda kullanlmas. Mesel, = '= _ '> ` , \ =` =\ ' retmen
geldi/geliyor ve , . ' _ '> .', Zeyd ayaktadr gibi
449
.
h. Sla ve mevsl arasnda kullanlmas. Mesel, ._ . =` , _ '> _ . \' .' = ark syleyen adam
geldi ve ` - .'= > ' _ '> _ . \' .' = kramda bulunduum kii geldi gibi
450
.
i. Cr ve mecrr arasnda kullanlmas. Mesel, , .> =\' _ '> _\ = ` , \ \ ' Kalem srann
zerindedir gibi. u beyitte de bu tr bir kullanm sz konusudur.
. , ` . ', = _ =' = . > , _ , ' _ , =\' - =` =` =\' _ '> _\ =
Ebbekr oullarnn yaz atlar, (dier) Arap atlarndan stndrler (Vfir)
451
. Baz
limler cr ve mecrr arasnda zid olarak kullanmnn z olduunu zikretmitir
452
.
Btn bunlarla beraber es-Smarr, fiil-fil, sla-mevsl ve sfat-mevsf arasnda
gerekleen ziyde olayn, nahivcilerin fasih Arapada bulunmayan ve yapmack olan
rneklerle aklamasndan hareketle doyurucu bulmamaktadr
453
.
Zid olan _'>nin ekimli olarak kullanlna rastlanmamaktadr. Btn hallerinde
mfred mzekker lafz kullanlr. Geri Sbeveyhinin, el-Ferezdaka ait u beyti rnek
gstererek zid _'>ye bazen zamir eklenebildii grnde olduu rivayet edilmektedir.
,' > ' . '> '. \ _' , = ,' '. , .' = '. ' ', >
Bizim cmert olan kavim ve komularmzn lkesine uradnda (kendini) nasl
hissediyorsun? (Vfir). Ancak yaygn kanaat bunun aksinedir
454
.

449
es-Suc, Hiye; es-Smarr, el-Filu zemenuh.
450
es-Suc, a.y.
451
bn Cinn, el-Luma, s. 89; e-enkt, ed-Durerul-levmi, II, 79; el-Esterabz, erhul-Kfiye, II, 293;
452
es-Suc, Hiye, s. 73; es-Sabbn, Hiye, I, 241; es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 68.
453
es-Smarr, a.g.e., s. 67.
454
es-Suc, a.y.; Mehmed Zihn, el-Muktedab, s. 107; el-Galyn, Cmi, II, 284; ed-Dakr, Mucem, s.
367. bn Fris beyitte _'>nin zid olarak kullanldn zikreder. bn Fris, es-Shib, s. 165.

88
Yukarda _'>nin ancak, mz sygasnda ve pe pee gelen iki unsur arasnda
kullanlmas durumunda zid olarak deerlendirilebilecei ifade edilmiti. Bu iki kurala
uymayan zid kullanm, dil bilginleri tarafndan z kabul edilmektedir. rnein, u beyitte
bu anlamda z bir kullanm sz konusudur.
, \ , ''= = ` ,` , . ' . ' , , . . = '= ` _ > . ..'
Sen, nemli bir kuzey rzgr estii vakit erefli ve soylu birisisin (Recez)
455
.
Zid olarak ele alnabilmesi iin mz sygasnda kullanlmas gerektiinden, buradaki
kullanm zdr. nk mz fiil, yap olarak harfe benzeyen bir mebndir. Harfler de zid
olabilmektedir. rnein, .` .', = '> , =' _', \ ' Allah kuluna yeterli deil midir? cmlesinde b
harfi zid olarak kullanlmtr. Yine, , =' . = ,'= = , Sana bir dirhem yeter rneinde de ayn
ekildedir. Buna karn, muzri fiil murebtir, harfe benzemez. simlerin zid olarak
kullanlmas z olduu gibi bununki de zdr. Yukardaki beyitte geen _>. kelimesinin
zid olduu gr bnun-Nzm (.686/1287) ve bn Him gibi Elfiyye rihlerinin
grdr. Dier yandan, burada _>. ifadesinin zid olmad, aksine amel ettii eklinde
bir gre de rastlanmaktadr. Buna gre, ismi gizli bir zamirdir ve vcben ..' olarak
takdir edilir. Haberi ise mahzftur. fadenin takdiri ` - . > . , , . . = '= ..' eklindedir
456
.
Nadiren dier nks fiillerin de taaccub fiili ile kullanldnda zid oluuna
rastlanmaktadr. Eski Arapa metinlerde _,=' ve _=='nn, '= . ',' _ ,'= ' '= ',.` .\ ' '= ' '.' _ ='= ' '=
Dnya ne kadar souk ve ne kadar scak eklinde gemekte ve dil bilginleri tarafndan
burada zid olarak kullanldklar zikredilmektedir. Burada takdir, '= ' '. ' '= '= . ', ' '=
eklindedir
457
. Bu durumun kyas olmad ve iitmeye dayandnda phe yoktur
458
.

455
bn Akl, erh, I, 253; el-Galyn, Cmi, II, 283.
456
bn Akl, erh, I, 253; bnun-Nzm, erhu Elfiyyeti bn Mlik, nr. Seyyid Abdulhamd, Beyrt, ts., s.
142; el-Galyn, Cmi, II, 283; es-Smarr, burada ibarenin zid olmad kanaatindedir. es-Smarr,
el-Filu zemenuh, s. 68.
457
bnun-Nzm, a.g.e., s. 140; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 554 (5 nr. l dipnot); el-Galyn, a.g.e.,
I, 64.
458

89
Kfeli dil bilginleri bu fiillerin zid olarak kullanmn z kabul etmilerse de
459
Eb Al
el-Fris ahit beyitler zikrederek bu durumun mmkn olabileceini zikretmitir
460
.
Bazlar da man nks olmad srece grubun dier yelerinin de zid olarak
kullanlabileceini zikretmilerdir
461
. Zid olarak kullanlabilmesinden hareketle bu
fiillerin burada harf olarak kullanldklar da zikredilmektedir. Bu fikri savunanlar,
isimlerin ve fiillerin zid olarak kullanlamayacan ancak harflerin byle bir kullanm
zelliine sahip olduklarn zikretmektedirler. _'>nin zid olarak kullanlnn
zikredilmesini ise kyas yaplmayacak kadar z kabul etmektedirler
462
. Fakat _'>nin zid
olarak kullanm kaynaklarda ok yaygn olarak zikredildiinden z olarak kabul etmek
kolay grnmemektedir.

459
bn Usfr, el-Mukarrib, s. 140.
460
e-enkt, ed-Durerul-levmi, II, 80; es-Sabbn, Hiye, I, 241-242; Al Rz, el-Merci, I, 264; ml
Bed, el-Mucemul-mufassal f evhidil-luatil-Arabiyye, I, 491.
461
es-Sabbn, a.g.e., I, 242.
462
Ahmed b. Abdinnr el-Mlek, Rasful-mebn f erhi Hurfil-men, Dimak, 1985, s. 218.

KNC BLM

2. .!: GRUBU
Bu fiillere mukarebe fiilleri de denilmektedir. Fakat hepsi yaklama bildirmezler.
Grubun tamam, yaygn olarak kullanlmas dolaysyla ilerinden bir grup fiilin ismiyle
talben
463
isimlendirilmilerdir
464
. Mukarebe fiilleri kategoride deerlendirilmektedir:
a. Yaklama Fiilleri: Bunlar .'>, ==' ve ,>dir. Haberin gereklemesinin yaklam
olduunu ifade ederler.
=', , ` = =\' .' > Yamur (iddetle) yamak zere.
_ , .. , '_' . \' = =' ' Zaman dolmak zere.
. g \ ,. , '_' ` _',` =\' , > Sabah olmak zere.
b. Rec/mit Bildiren Fiiller: Bunlar da _==, _\\= ve _=dr. Haberin gereklemesinin
temenni ediliini anlatrlar
_ .' , '_' =' _ = = _, = . '. ', , = . ' _ '` = ' '= _\ = '` =,'=` , .. = '_ = '= ' ' ' _. \' , Belki Allah fetih veya kendi
katndan bir i getirir de onlar, ilerinde gizlediklerine piman olurlar
465
.

463
Talb: Belgat tabirlerindendir ve bir eyi bakalarna galip sayarak onu oul ekliyle zikredip
dierlerini de kastetmektir. Mesel, Tahrm suresinin 12. ayetinde geen _, . . '\' _ = . . '> (mrnn kz
Meryem) samimiyetle itaat edenlerdendi _,..' kelimesi cemi mzekkerdir ve itaat eden erkekler
demektir. Talib yoluyla erkek-kadn btn itaat edenler kastedilmitir. nm Fevvl Akkv, el-
Mucemul-mufassal f ulmil-bela, Beyrt, 1992 s. 396. Talib hakknda geni bilgi iin bk. Yasin,
Kahyaolu, Arap Dilinde Talib Sanat ve rnekleri, Nsha, sy.11, s. 123.
464
bn Akl, erh, I, 277; bn Him, Evdahul-meslik, I, 215; el-Galyn, Cmi, II, 289.

91
. . , .'= , '_' ` _ `'= >\' _ \' \= ' Umulur ki tembel alr.
_ = , '_' ` _, =\' _ = Umulur ki hasta ifa bulur.
c. Balama Fiilleri: .=', ==, _=, '=.', _\=, _=, '., gibi fiillerdir. Arkalarndan gelen muzri
fiilin masdar ile (e, a balad) anlamnda kullanlrlar
466
.
Bunlarn dnda, = ' \ . \' ' = ' , = . '` , , . _. . \ .' '= gibi fiillerin de
mukarebe fiillerinden olduu zikredilmekteyse de bunlar zikreden eser says ok
snrldr
467
.
20. Genel zellikler
.'> grubunda yer alan fiiller, _'> grubunda olduu olduu gibi mbteday ref, haberi
nasbederler. Bu durumda mbteda ve haber, .'> grubunun ismi ve haberi adn alr
468
.
Mesel, . , ` = =\' . '> . Yamur yamak zere rneinde ` = =\' kelimesi . '>nin ismi olarak
merf, . , fiili ise haberi olarak mansbdur.
Bu bakmdan _'> grubu ile ayn fonksiyonu icra etmelerine ramen, haberlerinde
kendilerine has zelliklere sahip olmalar, farkl kategoride deerlendirilmelerini zorunlu
klmaktadr. Haberleri -istisnalarn varlyla beraber- mfred isim olarak deil '_' ile
masdar yaplm fiil cmlesi olmak zorundadr
469
. Ayrca haberlerinin kendilerinin nne
geememesi, _'>nin haberinde ciz olduu halde haber '_'li geldiinde mukarebe fiili ile
isminin arasna girememesi, zid olarak kullanlamamalar gibi nedenler farkl kategoride
deerlendirilmelerini gerektirmektedir
470
. Mukarebe fiilleri '_' edat ile kullanlsa da

465
el-Mide 5/52.
466
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 189; bn Akl, erh, I, 277; el-Galyn, Cmi, II, 290.
467
Eb Hayyn, rtifud-darab, III, 1222; es-Suyt, Hemul-hevm, II, 131.
468
e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, III, 132; el-Galyn, a.g.e., II, 289; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I,
615.
469
bn Him, a.y.; Abbs Hasan, a.g.e., I, 618; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 219.
470
Abbs Hasan, a.y.

92
kullanlmasa da Trkeye tercme edilirken, haber olan muzrilere '_' varm gibi, masdar
anlam verilir
471
.
Mukarebe fiillerini haberinin bana '_' edatn alp almamalar bakmndan drt ksmda
ele almak mmkndr: mit bildiren fiillerden _= ve ' _\\= fiillerinin bu edatla
kullanlmas zorunludur. mit fiili _== ve yaklama fiili ==' ise ounlukla bu edatla
kullanlyorsa da nadiren buna ihtiya duymamaktadr. Yaklama bildiren .'> ve ,> fiilleri
iin ise tam tersi bir durum sz konusudur. Bu fiiller nadiren bu edatla kullanlrlar.
Balama bildiren fiillerin ise hibir zaman bu edatla kullanlmamas gerekmektedir
472
.
nk balama fiilleri haberin imdiki zamanda gereklemesini ifade ederken, '_' edat
gelecek zaman ifade eder. Dolaysyla bu fiillerin '_' almas kendi ierisinde bir elikiye
sebep olmaktadr
473
.
Haberin '_'li gelmesinin irba kk bir incelik katt grlr. Bu durumda haber,
muzri fiilin kendisi deil, onun '_' edat ile kurduu mevvel masdar olmaktadr. Mesel,
,.=\' _== ` ='= , '_' _ Umulur ki arkada gelir rneinde takdir, ` =` = '. _, .` =\' _== eklindedir.
Fakat bu fiillerin haberleri, lfzen isim olarak kullanlmadklar iin bu mevvel masdar
aka zikredilmez. Dier yandan, ` ='= . ` .' =` =\' . > =' ' rneinde olduu gibi cmle '_'siz
gelmise bu durumda haber ==. muzri fiilidir. Bu konumundan dolay da mahallen
mansbtur
474
.
Bu fiillerin '_'li kullanlmasnn, manya katt bir incelik de sz konusudur. '_'
bulunduunda, eylemin meydana gelmeye baladn ve ileride tamamlanacan
gsterir
475
. Mukarebe fiillerinin zaman hakknda gre rastlanmaktadr.

471
472
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 267; e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, IV, 214; el-Galyn, Cmi,
II, 292.
473
bn Him, a.y.; e-ertn, a.y.; el-Galyn, a.y.; ed-Dahdh, Mucem, s. 63; el-Him, el-Kavid, s.
150.
474
el-Galyn, a.g.e., II, 293.
475

93
a. Mukarebe grubuna giren tm fiiller, mz eklinde olmasna ramen, mzyle hibir
alkas olmayp, sadece zamandan mcerred olarak yaklama, umut ve balama ifade
ederler
476
.
b. .'> gibi mukarebe fiillerinin zaman, imdiki zamana yakn gemi zaman olur. Bu
yakn gemi, imdiki zamana, konuma anna ok yakndr
477
.
c. bn Mlikin srarl savunucularndan olduu gre gre ise, mukarebe fiilleri
gelecek zaman ifade ederler. bn Mlik bu konuda yle demektedir. Balama ifade
etmeyen mukarebe fiillerinin gerei gelecektir. Zira haberlerine '_' bitimesi bu zorunluluu
teyit etmektedir. nk muzariye bitien '_', gelecek zamana tahsisini gerekli
klmaktadr.
478

Mukarebe fiillerinin haberinin tamas gereken zellikler unlardr:
a. Muzri Bir Fiil Olmas: '_' edat ile kullanlp kullanlmamas buna engel tekil etmez.
. _ = . , '_' ` ', .\' = =' ' Gndz bitmek zere.
. . , ', \\' . '> _ = Gece neredeyse bitmek zere.
_==ya zg olarak haberin, ismine dnen bir zamiri de kapsayan ak bir isme isnd
edilmesi mmkndr. Mesel, ` - \ = = _ =. , '_' = '=\' _ = = Umulur ki ii iini baarr gibi. el-
Ferezdakn u beytinde de ayn durum sz konusudur.
.',` = _ \', , ` _'` = =\' _= = '. '= . ', , = '.' '= ` _'= . '. `
Biz Hafr-i Ziyd (denen yer)i atktan sonra, Haccc btn gayretini sarf etse ne
yapabilir ki? (Tavl)
479
.

476
es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 31.
477
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 53, 614.
478
zbalk, Arapada Zaman Asndan Fiiller, s. 96.
479

94
Haberin mz fiil olarak ya da isim cmlesi olarak gelmesi sz konusu deildir. Bu tr
kullanmlar z kabul edilmektedir. Fakat _ '.'=.' _` =\' , '='= = _ = Ayaklarn ve boyunlarn
okamaya balamt
480
ayetinde ise bir incelik sz konusudur. Burada '='= = kelimesi haber
olmayp, haber olan mahzf bir fiilin mefl- mutlak konumundadr ve '='= = ',` =\' ` _ ='= , _ =
', '.'= ' ', =\' _` = , eklinde takdir edilir
481
.
zellikle yaklama bildiren fiillerde muzri fiil imdiki zamana yakn gemi zaman
ifade eder. Muzri oluu ise, lafz ve irb asndandr
482
.
b. Haberin Mukarebe Fiilinden Sonra Gelmesi: Haberin mukarebe fiili ile ismi arasna
girmesi mmkndr.
. \' _ = . , ` . '> , Zaman neredeyse dolmak zere.
_' .\' =. , _ = . nsanlar ayrlmaya balad.
Haberin, bilinmesi durumunda hazfi de mmkndr. Yukarda geen ayet bu konuya da
bir rnektir. Ayrca bir hadiste de yle gemektedir.
. '> ' ' , '= ' _ . ' . '_ = Teenni ile hareket eden isabet eder ya da isabet etmek zeredir
483

Bu hazf, .'> grubunda sklkla rastlanabilirken, _'>de buna ok az rastlanmaktadr
484
ve
zellikle modern Arapada yaygn bir ekilde kullanlmaktadr.
. '> ' ' _ '.', = > ` ,\ =\' , = . ) ` , = . , . '> ( Bilim her alana atld veya atlmak zere gibi
485
.
c. _\\= ve _= fiillerinin haberinin '_' edat ile kullanlmas zorunludur
486
.

480
Sd 38/33.
481
482
483
et-Tabern, el-Mucemul-kebr, Beyrt, ts., XVII, 310; a.mlf., Mucemul-evsat, er-Riyd, 1985, III,
259.
484
Eb Hayyn, rtifud-darab, III, 1230; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 619.
485

95
Bu fiillerin zellii haberlerinin muzri fiil eklinde gelmesidir. Fakat bazen ibh-i
cmle olarak da gelebilir. Nadiren de _== ve .'>nin haberleri isim olarak
gelebilmektedir
487
.
.` . = .\' _ .` = =` = . = ' Muhammed konumaya balad.
', .' .'. > '= ,', _\' .', ' Fehm (kabilesine) dndm, neredeyse dnmeyecektim.
21. Yaklama Fiilleri
Yaklama bildiren fiillerin en ok kullanlanlar .'>, ==' ve > , olmak zere tanedir.
Bunlarn dnda ` ,\' ve _\' fiilleri de bu fonksiyona sahiptir. Mesel bir hadiste yle
kullanlmtr.
` , \` , '' . , ` _, ,` \' . ,.` , '` = = ` _ Derenin/baharn bitirdii otlardan ylesi vardr ki (hayvan)
ldrr veya ldrecek hale getirir
488
.
Mans itibariyle bu konuya uygunsa da bu iki fiil kaynaklarda pek
zikredilmemektedir
489
.
210. Yap Bakmndan Yaklama Fiilleri
.'> fiilinin ortasnn vv m yoksa y m olduu tartlmtr. Fakat kabul edilen
gre gre vv dr ve drdnc babdan gelmektedir. Muzrisi ` .'> , olup, masdar ' .' > ve
'. '> = olarak zikredilir
490
. Muzrisinin ` . > , olduu da bir dier gr olarak
zikredilmektedir
491
. Kutrub ise masdarn '.', > ve .` .', > eklinde zikreder
492
.

486
bn Him, Evdahul-meslik, I, 219; el-Galyn, Cmi, II, 290; ed-Dahdh, Mucem, s. 24.
487
es-Sabbn, Hiye, I, 259; Mehmed Zihn, el-Muktedab, s. 122; es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 59.
488
el-Buhr, Zekat 47; Mslim, Zekt 121; en-Nes, Zekt 81; bn Mce, Fiten 18.
489
Eb Hayyn, rtifud-darab, III, 1226; es-Suyt, Hemul-hevm, II, 132; Abbs Hasan, en-
Nahvul-vf, I, 615.
490
Eb Hayyn, a.g.e., III, 1235; es-Suyt, a.g.e., II, 137; Mehmed Zihn, a.y.
491

96
Mz ve muzrisi kullanlmakla beraber, pratikte daha ok muzrisi kullanlr. Fil
tsna, tens nnuna ve '.ya nispet edildiinde elif harfi hazfedilir ve kf harfi
kesreli ya da zammeli olarak okunarak .. > ya da .. > eklinde ifade edilebilir. Ben Adiy
lgatine gre .. > eklinde okunurken dierlerine gre .. > eklinde okunur.
493
. u ayette
.. > olarak kullanlmtr.
`, \ '', = ', ,', \ ` _ >' . .'. > '. \ ='..` , . '_ ' .' \ Eer seni sebatkr klmasaydk, gerekten, neredeyse
onlara birazck meyledecektin
494
.
.'> fiili ounlukla '_'siz kullanlr. nk bu fiil yaklama ifade eder. _' ise, fiilin
gelecekte gereklemesini, yani terh ifade eder. Dolaysyla ikisinin bir arada
kullanlmas eliki dourur
495
. .'>nin '_'li kullanmn Endlsl limler iire mahsus
klmlardr. Fakat iir dnda '_'li kullanldn gsteren rnekler de mevcuttur.
=\' . . '> _ . = '= =\' _\ = ' '_' .'. > '= ` = . '_' ` _'= , kindiyi klmamla gnein batmas hemen hemen
ayn zamandayd
496
.
Cbeyr b. Mutmin , = , '_' _ ,\ . '> Kalbim neredeyse umak zere ifadesi de konuyu
pekitiren bir dier rnektir
497
.

492
es-Suyt, a.g.e., II, 136. Arapada hile yapmak, tuzak kurmak anlamnda .'> ` ., > , fiili de mevcuttur.
Masdar .', >dr. Mesel .' .', > ` ., > ' ' .', > _` ., > , ,,. Onlar bir tuzak kuruyorlarlar ben de bir tuzak kuruyorum
(Trk 86/15) ayetinde kullanlan .'> - .,> , fiilidir. Ktlk istemek anlam da mevcuttur ve _, ,'.` = ' \ . '_' .'= , ='.
', > ='.'= ' ` _ ., >. Allaha yemin olsun ki, siz dnp gittikten sonra ben putlarnza elbette bir tuzak kuracam
(el-Enbiya 21/57) ayetinde bu anlamdadr. Yaklama fiili .'>nin bununla kartrlmamas gerekir. el-
Akar, Mucem, s. 328. Kurnda bu fiilin kullanld dier yerler iin bk. el-sfahn, Mufredt, s. 728.
493
ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 323; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 1002.
494
el-sr 17/74.
495
el-Ukber, el-Lubb, I, 194; el-Him, el-Kavid, s. 151 (1 nr. l dipnot).
496
el-Buhr, Saltul-Havf 4.
497
bn Akl, erh, I, 282; el-Galyn, Cmi, II, 293.

97
Arapada baz isim, fiil ve harflerin zid olarak kullanld bilinmektedir. bn Fris
(.396/1005) zid olarak kullanlan fiiller ierisinde ' fiilini de zikreder ve bu grn
Arap iirinden rnek sunarak desteklemeye alr
498
. el-Ahfe de
',, = ' ` . '> ' - , .' - ='` =\' ` _ _='= . '= , _ . > _ '= . \ Kyamet saati mutlaka gelecektir. Herkesin yapt
ilerin karln grmesi iin, neredeyse onun kopma zamann aklamak
istiyorum/aklayasm geliyor
499
ayetini bu fiilin zid kullanmna delil gstermektedir.
Cumhur ise bunu reddeder ve ayeti - , .' _ = ' ` ',, = ' ` . '> ' eklinde takdir ederek tevil eder
500
.
= = ` = =` , - = =' ' fiilinden yakn anlamnda sfat olan =,= kelimesi hemen, henz, biraz
nce anlamlarnda kullanlr. '>, = _ = Henz kt gibi
501
.
==' fiilinin mz ve muzri sygas kullanlmaktadr. Hangisinin daha fazla kullanld
konusunda farkl grler mevcuttur. el-Asma (.216/831) ve Eb Al el-Fris gibi
limler, sadece ==, olarak muzrisinin kullanldn, ==' tarznda mzsinin
kullanlmadn savunmakta ise de
502
bu gr pek salkl kabul edilmemektedir. Baz
limler muzrisinin mzsinden daha fazla kullanldn sylerken
503
el-Galyn bunun
aksini savunmaktadr
504
. Fakat mz ile muzri arasnda kayda deer bir anlam fark
olmad da burada ifade edilmelidir
505
. ='=, eklinde masdar gelse de mukarebe
anlamnda sls yapsnn masdar kullanlr. ounlukla '_'li kullanlmakta ve az da olsa
hazfedilmektedir. Mesel meyye b. Ebis-Salta (.5/626) ait u beyitte bu ekilde
kullanlmtr.
- .` , . = '_ = ` '_ = ` = =` , ` - ' ` , - .'` = _'= , _

498
bn Fris, es-Shib, s. 212.
499
Th 20/15.
500
es-Suyt, Hemul-hevm, II, 137.
501
502
503
ed-Dakr, Mucem, s. 114; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 263.
504
505
Akda, a.g.e., s. 114.

98
(Harp meydanlarnda) lmden kaan kii, baz gafil anlarnda ona yakalanabilir
(Mnserih)
506
.
Nadiren ism-i fili de kullanlabilir. Mesel, ', = _\ _ , .. . '_' = =` = ..' . Neredeyse hayra
ulamak zeresin gibi
507
.
> , fiilinin orta harfi rnn yaygn olan harekesi fethadr ve , > eklinde
okunmaktadr. Fakat , > eklinde rnn kesreli okunduu da zikredilmitir
508
. Sbeveyhi
haberinin daima '_'siz geleceini, bn Mlik ise .'> gibi olduunu, ounlukla '_' edatn
almadan kullanlsa da bazen '_'li de kullanlabileceini ifade etmitir
509
.
211. Anlam Bakmndan Yaklama Fiilleri
Yaklama bildiren fiiller, haberlerinin gereklemesinin yakn olduunu, baka bir
ifadeyle, haberlerinin ifade ettii anlamla isimlerinin vasflanmasnn yakn olduunu
bildirirler. Bu fiiller, esas fiil (haber) ile birlikte, imdiki yaklam zaman kurarak, bir
eylemin gereklemesine ok az bir zaman kaldn, az kalsn oluvereceini anlatr. Bu
eylem meydana gelebilecei gibi, belki de gelmeyebilir, hatta gereklemesi imknsz dahi
olabilir
510
. Mesel, _ \= , ` . '=\ ' Su kaynyor cmlesinden, suyun u iinde bulunulan anda
kaynamakta olduu ya da bir mddet sonra kaynayaca anlatlm olur. Fakat ayn cmle
_ \= , ` . '=\' . '> Su kaynamak zere eklinde ifade edildiinde man farkllamaktadr. Bu
durumda suyun kaynamasnn ok yakn olduu fakat bilfiil kaynamad ayn durumda
devam ederse bir mddet sonra kaynayaca anlatlm olur. Birinci cmleden farkl bir
dier yan da .'> fiilinin mz olmasdr
511
.
Yaklama fiillerinin ifade ettii bu zaman tr Trkeye aadaki gibi evrilebilir:

506
507
bn Akl, a.y.; Eb Hayyn, rtifud-darab, III, 1223; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I,
263; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 617.
508
bn Akl, a.g.e., I, 287; bn Usfr, el-Mukarrib, s. 154.
509
bn Him, Evdahul-meslik, I, 230.
510
Banguolu, Trkenin Grameri, s. 492; Akyz, Arapada Fiil Kipleri, 252
511

99
az kald.; az kalsn; az kala...; e yazd/mt; neredeyseecek/-mek zere;
hemen hemen; (ha) d (ha) cek/(ha) mt; -d -esi; -d yor; -d gibi/-mek zere/-
mesi yakn; -mesi yaklam bulunuyor; -mesine az/ramak kald/kalmt; (sanki) cek gibi/
-cek gibi oldu/oluyordu; -esi oldu; az sonra/birazdan cek; .yapmak zere olmak; az
kalsn yapmak; neredeyse yapmak
512
.
Yaklama bildiren fiiller lfzen olumlu olduklarnda fiilin gereklemedii anlatlm
olur. Mesel, ` , , .', .'> denildiinde Zeydin kalkmak zere olduu ama kalkmad
anlalr. Fakat bu fiiller olumsuz kullanldnda fiil gereklemitir. rnein, > '= _ \ = , '` . '
ayetinde Yahdilerin inei neredeyse kesemeyecekleri ama netice itibariyle kestikleri
anlalmaktadr
513
.
Yaklama kalplar sylenti fiilleriyle birlikte kullanlabilir. Bu durumda yaklama
anlam -mi anlamn kazanr.
=\' ` _ '` , _ , .. , '_' == _\ = = bitmek zereymi.
` =` = . , ` . '> , '= \' ` _' '.'= \ = Tren hareket etmek zereymi.
= \ '= . ` _' .' '= '. . , '> ` . , = \' _\ = '. = - retmen okula gelmek zereymi.
'` = \ ve '. edatlaryla birlikte kullanlnca yaklama anlam art tarz kazanm olur
514
.
` -. \ ' ` _, , , .' > ' ' ', \'= = _ ', '` = \ Hamilelii belirince veya belirmek zereyken, onu syledi.
_` '=` =\' ` , >' , =` = . , '_' ` '= \' = =' ' '. Trenin hareket saati yaklanca, yolcular biner.
Yaklama fiili .'> zellikle olumsuz olarak kullanldnda, anlamn, neredeyse, hemen
hemen, aa yukar biiminde yaklaklk ( tahmin) belirtici olarak gelitirmitir
515
.

512
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 104; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, 252; Mustafa Kurt, Arap Dilinde
Cer Harfleri, stanbul, 1999, s. 361.
513
el-Ukber, el-Lubb, I, 195; es-Sabbn, Hiye, I, 268.
514
515

100
` _, ,` , ` . '> , . '_ = ', = '.' ', ' _, , = ` = _ . \' '. = Yoksa ben, kendisi zayf ve neredeyse sz
anlatamayacak durumda bulunan u adamdan daha hayrl deil miyim?
516
.
. . . = '= '= , . = ' ` . '> , Olan biteni neredeyse hi kimse bilmiyor.
Olumsuzluk harfinin .'>nin nne gemesi ile sonra gelmesinin manya etkisi
bakmndan fark yoktur. Mesel ', '= , '. > , ', \ ile ', '= , . ` . '> , cmlelerinin her ikisi de
Neredeyse onu tanmad anlamndadr
517
.
Bazen, istemek anlamnda kullanlna da rastlanmaktadr. Mesela, baz mfessirler,
_ ='= . '= , _ . > _ '= . \ ' ,, = ' ` . '> ' - , .' - ='` =\' ` _ Kyamet saati mutlaka gelecektir. Herkesin yapt
ilerin karln grmesi iin, neredeyse onun kopma zamann aklamak
istiyorum/aklayasm geliyor
518
ayetinde bu tr bir kullanmn sz konusu olduunu
sylemektedir. Dier yandan Araplar arasnda .' . > =' .'. > unu yapmak istedim tarznda bir
kullanmdan bahsedilmektedir
519
.
.'> yaklama fiili, _'> ile beraber kullanldnda, gemite olmak zere bulunan
eylemleri anlatr. Bu durumda _'> mz, yaklama fiili .'> ise merf muzri bazen de mz,
esas fiil ise durumuna gre merf veya mansb olarak gelir
520
.
. _` .\' - =, . , ',` ,` = , ` = _ '> ` = ,\' ' .'= . ` . '> . Giysileri esiz bir ekilde naklyd, neredeyse
gzleri kamatryordu.
_ . .=' .'>' ..> _... nk neredeyse boulacaktm.
Yaklama fiillerinin yerine '_' == _\= kalb kullanlabilir
521
.

516
ez-Zuhrf 43/52.
517
Sen Cihd, Mucemut-tlib vel-ktib, nr. Corc Mtr Abdulmesh, Lbnn, 1997, s. 324.
518
Th 20/15.
519
Ebul-Bek, Kulliyt, s. 750; brhm Mustaf, Mucem, II, 804.
520
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 119; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, s. 264.
521
Akyz, Arapada Fiil Kipleri, 251; Kurt, Cer Harfleri, s. 362.

101
. '` =` = . '_' == _\= .,=`.\' renciler kmak zere gibi.
.'> ` =\' . _ ='. . '_' == _\= ', ` _ ,` =\' Araba, az kalsn ocuu ezecekti.
_'li muzri fiil mevvel mastar olduundan yapya mastar anlam katar. Bu da mevvel
mastar yerine fiilin mastarnn kullanlabilecei anlamna gelir. Mesel yukarda geen
rnek, _ ',>.' . = '_ = . ', ..,' == _\= '.> eklinde de ifade edilebilir.
_'> ile kullanldnda anlama gemi zaman katlm olur. Bu durumda gemi
zamanda gerekleen bir yaklama ifade eder
522
.
= '_ = _ , .. . '_' == _\= '. > _ ',>.' . uvallar doldurma iini bitirmek zereydik.
= , ', \ ` - . > \ ' ',` =\' , , '_' == _\= _, \' _ '> Takm ma kazanmak zereydi fakat kazanamad.
Yaklama fiili .' \ edat ile kullanlrsa dilek-artla balak bir anlam ifade eder ve
eylemin bu art olmasa gereklemi olaca anlatlm olur
523
.
_, . =` =\' _ = _ > . \ ', ,\ _\ = '.=, '_' .' \ - , _ .', . \ . . '> '_ Eer biz inananlardan olmas iin onun
kalbini iyice pekitirmeseydik, neredeyse (saraya alnan ocuun kendi ocuu olduunu)
aa vuracakt
524
ayetinde aa vurma eyleminin kalp pekitirme eylemi sayesinde
gereklemedii anlatlm olmaktadr.
`, \ '', = ', ,', \ ` _ >' . .'. > '. \ ='..` , . '_' .' \ Sana sebat vermemi olsaydk, and olsun ki, az da olsa
onlara meyledecektin
525
ayetinde ise art kalb, yaklama fiilinden nce gelmitir.
Yaklama anlam iki ekilde pekitirilebilir. Birincisi, .'>nin bana '_ edatn, fiilin
bana da tekid lmn getirmek suretiyle yaplmasdr.

522
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 119; Akay, Arapada Yaygn Kelime ve Kalplar, s. 375; es-Sar,
Dictionary, s. 32.
523
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 123 124.
524
el-Kasas 28/10.
525
el-sr 17/74.

102
' _, .' . \ .'. > '_ = '. Allaha and olsun ki, az kalsn beni de mahvedecektin dedi
526
ayetinde
grld gibi.
kincisi ise, yaklama fiilinin bana .\ eki getirilerek yaplmasdr
527
.
\ ' . '_' . ` , . '. = \ '. > '. . . ' > ` _ \ ', , ', = ', ' \ `, ayeti bu konuya da gzel bir rnektir.
'. \ =` , ' = =` = = '_' .' \ = . .'. > Baban seni tevik etmeseydi, az kalsn baarsz olacaktn.
Yaklama ifadesinin olumsuzu yaplmak istendiinde ,\, . ve '= olumsuzluk edatlar
kullanlmaktadr.
'=' , '. > , ', \ ` . , _ = ' '. _'= , _' ',` ='= , . '= \ = st ste karanlklar nsan elini uzatt zaman,
nerdeyse onu bile gremez
528
.
` - =, =` , ` . '> , . ` -` =` = . , Onu yudumlamaya alacak fakat yutamayacak
529
.
, = =\' _ - , '= = . '. '_' = =' ' _ '> '= Bat tarafnda neredeyse hibir bulut hareket etmemiti.
Bu babn olumsuz soru ekli '. > , ', \', .'> ' =', ` . '> , .' ya da . '> = eklindeki soru sluplaryla
kurulabilir
530
.
.' = \' _ = ` ` ` , = . ` . '> . _ =.' _ Onu teki paralardan neredeyse ayramyor muyuz?
.'> fiili ska kullanlan bir fiil olduundan eitli kalplarla da kullanlmaktadr. rnek
olarak birka tanesi u ekilde sralanabilir.
a. '. > , ', \ _ . = -ermez anlamnda kullanlan bir kalptr. Bu kalp meydana gelmi,
bitmi bir olayn hemen ardndan baka bir ie balama durumunu ifade eder
531
.

526
es-Sfft 37/56.
527
528
en-Nr 24/40.
529
brhm 14/17.
530
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 117, 124; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, s. 258.

103
= >. _ . = _' >\' _ .= , '. > , ', \ Barda satn alr almaz krld.
. '= _ . = .', ,\' _ = _ = ' '. > ' ', \ Ben evden kar kmaz geldi.
b. Ayn anlam ` . '> , . _ . = ve . '> '= _ . = kalplaryla da ifade edilebilir
532
.
. _ . = . . '= ` _ ' .` .'= , ` . '> , . _ '=.' - =' = . . '=\' _ '> = _ _ Bir olay olur olmaz, gvenlik grevlisini
olay yerinde grrz.
` , '=\' _ , .. , . '> '= ', , . '=' ' _\ ` , ` =\' _ = _ . = ` _ =' ` .\' Eitim yl biter bitmez, renciler vatanlarna
dnd.
Bu kalplar gemi olan bir olay anlatr ve kullanm olarak en yaygn da bu ekildedir.
Bunun yan sra imdiki ya da gelecek zamandaki faaliyetleri belirtmek iin de
kullanlabilirler. Mesel, _ \'= ' ` ' _ . = _ . \ , _\ = ' '_' . '>'= lkeme varr varmaz ailemi ziyaret
edeceim gibi
533
.
c. _ ='=` , ` . '> , . kalb saylamayacak kadar ok, sayszca anlamndadr ve bu kullanm
yaygndr
534
.
..', , `'=,' ' = . '=' ` .\' ` . = . _ ='= . . ` . '> . , slam hakkndaki incelemelerin says binlerle
ifade edilir, hatta bunlar saylamayacak kadar oktur.
_ ='= . ` . '> . . -` , = ` ` = ' ` ` , . . ,, == = \ = = . Sen, saysz insann iini yrten byk bir kralsn.
d. .'>\', deyimi, ancak, olsa olsa, neredeyse, hemen hemen anlamna gelir
535
.

531
Yazc, Arapada Balalar, 98; es-Sar, Dictionary, s. 106; Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 111;
Eren, Tercme Metotlar, s. 75.
532
Yazc, Arapada Balalar, s. 266; Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 112; Eren, Tercme Metotlar, s.
75.
533
Eren, a.y.
534
Akyz, a.g.e., s. 115; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, s. 279.
535
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 107; Yazc, Arapada Balalar, s. 267.

104
'_ = '.', . \ '= ` _ '= \' , _ '=\ \ . '>\' , _ > , . Sadece (olsa olsa) trene yetiecek kadar vaktimiz var
cmlesinde olsa olsa anlamndadr
_` ,\ = _, =', = _\' . '>\' , ',` =` . . = =, _ '. ' ` - . >'= , . \ , ', >' . ` _' _ =. . .' ` , = , Trkiyenin, ierisinde hemen
hemen yetmi milyona varan insann yaad bir lke olduunu unutmamamz gerekir
rneinde ise hemen hemen anlamnda kullanlmtr.
==' fiilinin ise iki trl kullanm vardr. Birincisi, tam fiil olarak yaklat anlamnda
kullanlmasdr. Bu durumda yalnz bir fili olur. '_'li mevvel masdara isnad edildiinde
bu ekilde kullanlmaktadr. Mansb bir habere de ihtiya duymaz.
.', _ = , '_' = =' ' Zeyd gelmek zeredir.
Bu durumda ahslara gre ekimli olarak deil tek formda kullanlr.
, =. . '_' = =' ' _ '.` , \ ' ki gl yorulmak zeredir.
_', =. , '_' = =' ' .'` , \ ' Kadn gller yorulmak zeredir.
Fakat nks fiil olarak kullanldnda bu rneklerdeki kullanm '> ='' ve _> =' eklinde
gereklemektedir. kincisi, mansb bir haber ile kullanlmasdr. _` = , '_' ., ` = =` , Zeyd
kmak zere gibi
536
.
ayet mansb muzri fiilden sonra ak bir merf isim gelirse =='nin hem tam hem
de nks olarak deerlendirilebilmesi mmkndr. rnein, ` _ \' , '_' = ='' Gl
kazanmak zere/Glnn kazanmas yaklat gibi. Bu durumda, tam olarak
deerlendirilirse ` _ \ ' kelimesi muzri fiilin fili olur. Bu durumda mevvel masdar da
=='nin fili olarak deerlendirilir. Nks olarak kabul edilirse ` _ \ ' kelimesi =='nin ismi

536
Mehmed Zihn, el-Muktedab, s. 123; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 617; ml Bed, el-Mucemul-
mufassal fl-lua, I, 263.

105
olur. Mevvel masdar da haberi olarak deerlendirilir. Bunun dnda farkl irb trleri de
gelitirilmektedir
537
.
.'> gibi ==' fiilinin hem mz hem de muzri formu _'> ile birlikte
kullanlabilmektedir
538
.
` , _'> = ` = , '_' . . . _ '= .\' ' . Atee doru srklenmek zereydi.
> . ' ' ' = > '. ,' _\= .. ', . = '_ = . >.' ', _ uvallar doldurma iini bitirmek zereydik.
Baz dil bilginleri =='nin yaklama fiili olarak deil, rec fiili olarak deerlendirilmesi
gerektii grndedir. Onlar grlerini, baz rivayetlerle desteklemeye almaktadrlar.
Fakat dier grn yaygn olmas ve bunu gsteren oka rnein bulunmas bu grn
kabuln zorlatrmaktadr
539
.
Pratikte az kullanlan ,> fiili de yaklama bildirmektedir. , > ,, = . '_' ` _'= =\' . Gne
batmak zere rneinde olduu gibi
540
. Bu fiil, asl anlamnda kullanldnda ekimli bir
fiildir. ,\\' ` , > , Gece yaklayor, ya da ,\ ', ',` > ' Yakla ey gece denilebilir. Ancak
mukarebe fiili olarak kullanldnda mz sygasnda cmid olarak kullanlr
541
. Fakat ism-
i filinin de kullanld zikredilmekte ve u beyit buna delil olarak zikredilmektedir.
` -` =' , , '> = ', ' ` _ ` _ .` , ' ='=' , '> =\' _\' ., =` . '. ,
Gzelliklere arldnda acele et. Ey Yavrucuum babann gn gelmek zere
(Kmil)
542
. Bir grubun zikrettii bu gr, limlerin ounluu tarafndan kabul grmemi

537
538
539
540
el-Hall b. Ahmed, Kitbul-Ayn, V, 360; bn Dureyd, Cemhere, I, 327.
541
el-Hulvn, el-Vdh, s. 89; e-urrb, Mucem, s. 457; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II,
1015.
542
bn Dureyd, a.y.; bn Him, Evdahul-meslik, I, 231.

106
ve burada geen ,'> kelimesinin tam fiil olan ,> nin ism-i fili olduu zikredilmitir
543
.
Bu fiilin bazen '.. anlamnda kullanlna da rastlanabilmektedir. Mesel, ` . '. =\' , > K
yaklat rnei burada zikredilebilir
544
.
22. mit/Rec Fiilleri
Bu grubun fiilleri _==, _\\= ve _= olmak zere tanedir. lk iki fiilin bu baba ait
olduu konusunda ihtilaf yokken, _=nn mit bildirip bildirmedii tartmaldr. Mesel
Eb Hayyn bu fiilin, tesniye ve cemi olmayan tenvinli bir isim olduunu
zikretmektedir
545
. Kurnda ve Arap iirinde _\\= ve _= fiillerinin kullanmn gsteren
rneklerin bulunmay bu fiillerin pek kullanlmadn gstermektedir
546
. Buna karn
mehur klasik kaynaklarda kabul gren bu fiilin de bu gruba ait olduudur.
220. Yap Bakmndan Rec Fiilleri
bn Tarvenin (.528/1133) nevsihten saymad _==, en ok kullanlan mit
fiilidir
547
. ki trl yapsndan bahsedilmektedir. Bilinen _== eklindeki yapsna ek olarak
bnul-Arb (.231/845) = _ = eklinde dier bir kullanmndan bahsetmektedir.
Dolaysyla ekimlendiinde _ == - , == ' eklinde ekimlenmektedir
548
.
Abdulkhir el-Crcn (.471/1078), = _' _ ='= , tarznda muzri ve ism-i fil formunun
kullanldndan bahsetse de
549
yaygn olarak kabul gren muzri, masdar, ism-i mekn,

543
M. Muhyiddn Abdulhamd, 131 nr.l dipnot, bn Him, a.g.e., thk. M. Muhyiddn Abdulhamd, I,
233; es-Sabbn, Hiye, I, 265.
544
es-Sabbn, a.g.e., a.y.; Mehmed Zihn, el-Muktedab, s. 123.
545
546
el-Hulvn, el-Vdh, s. 89.
547
el-Hulvn, a.y.; Akyz, Arapada Fiil Kipleri, 240.
548
bn Abbd, el-Muht, II, 111; Eb Hayyn, rtifud-darab, III, 1232; es-Suyt, a.g.e., II, 137.
Muhtemelen bitkilerin yapkan ve sert olmas durumunu anlatan -= fiili ile kartryor olmaldr. Bk.
Luis el-Malf, el-Muncid fl-lua vel-alm, Beyrt, 1986, s. 506.
549
Eb Hayyn, a.g.e., III, 1224; bn Akl, erh, I, 289; el-Galyn, Cmi, II, 295.

107
ism-i fil, ism-i mefl gibi kullanmlarnn olmaddr
550
. ekiminin yaplamay =\
harfinde olduu gibi in bir ekilde mit anlam ifade ediyor oluuna balanmaktadr.
n kullanmlar ounlukla harf manlarndan ibarettir ki harfler de ekimsizdir
551
.
_== artk edatlam bir fiile dntnden, ou kez ekimsiz kullanlr. Fakat
nadiren de olsa ekimli kullanlna, bir dier ifadeyle ref konumunda mtekellim,
muhatab ya da gib zamirine bitierek kullanmna rastlanmaktadr. Bu durumda orta harfi
olan snin kesreli olarak okunmas da mmkndr, ancak tercih edilen stnl
okunmasdr
552
. Nitekim kraat imam Nfi,
_'.' _ '` . = . '_' ', .', \ . '_ ', .', == , Demek ki siz i bana gelecek olsanz yeryznde
bozgunculuk yapacaksnz yle mi?
553
ayetini sn harfinin kesriyle , ., = = eklinde okurken,
dierleri ', == ,. eklinde okumulardr
554
.
_== dndaki mukarebe fiillerinin fiil olduunda ihtilaf yoktur. _== ise, Kfe dil
bilginleri tarafndan harf olarak deerlendirilmitir. Bu konuda bnus-Serrc (.316/928)
da onlarla ayn kandadr. Bu gre meyletmelerinin temelinde _==nn, ekimli olmayan
=\ harfi ile ayn many ifade ediyor olmas yatmaktadr. Onlara gre, =\ harfinin icm ile
harf olarak kabul edilmesi, bu harfe ar benzerliinden tr _==nn da ayn kategoride
ele alnmasn gerektirmektedir
555
. Man asndan harflere benzemesi, kullanm asndan
da bir harf olan =\ye benzeyii cmid fiil olarak deerlendirilmesinin gereklilii ile izah

550
Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 45; bn Sde, el-Muhassas, Beyrt, ts., XIV, 59; el-Ukber, el-Lubb, I,
91.
551
el-Cm, el-Fevid, s. 376.
552
bn Usfr, el-Mukarrib, s. 154; Al Rz, el-Merci, I, 274.
553
Muhammed 47/22.
554
bnun-Nzm, erh, s. 160; bn Akl, erh, I, 294; bn Sde, el-Muhassas, XIV, 59; es-Sabbn, Hiye,
I, 268 .
555
bn Akl, a.g.e., I, 276; el-Enbr, Esrrul-Arabiyye, s. 82.

108
edilmektedir
556
. Ancak ,.,==, _.,== eklinde ekimlenebilmesi fiil olarak kabul edilmesini
gerektirmektedir
557
.
_==nn haberi ounlukla '_' edatyla birlikte kullanlmakta olup, fasih kabul edilen de
bu edatla kullanlmasdr ve '_'siz kullanmna ok az rastlanmaktadr.. Bu ayn zamanda
Sbeveyhinin grdr. Kurnda tamamen bu edatla kullanlmtr
558
. Esasnda ifade
ettii anlam da bunu gerektirmektedir. Zira '_' edatnn gelii mit anlamn kuvvetlendirme
amac tamaktadr ve mit, gelecek zamanda bir fiilin meydana gelmesini beklemekten
ibarettir
559
. Basrallarn ounluuna gre, ancak iirde '_' ile kullanlmaktadr. Fakat
Hdbe b. Haremnin (. ~50/670) u beytinde '_'siz kullanlmtr.
` ,, _ ` .' ` _ > , -, .', ='= ' _ . \' ` ,' >\' _ = =
ine dm bulunduun skntlarn akabinde yakn bir kurtuluun olduunu mit
ederim (Vfir)
560
.
== _ ile ayn ilevi gren _\\= ve _= fiillerinin ondan ayrlan yanlar, her halkarda
haberlerinde '_' edatnn bulunmas zorunluluudur. Ne iir ne de baka bir ey bu konuda
istisna tekil etmez
561
. Bu iki fiil pratikte pek kullanlmaz
562
.
` _ . '=\' _ = _ ,= , '_' Umulurki a doyar.
== . '_' ` .'==\' .\\= Umulurki gk yamur yadrr.

556
557
es-Suc, Hiye, s. 79.
558
es-Suc, a.y.
559
560
bn Akl, erh, I, 282; bn Fris, es-Sahib, s. 160.
561
bn Akl, a.g.e., I, 284; es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 60; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-
lua, I, 573.
562
Mustafa Meral rt, Nahiv, stanbul, 1998, s. 155.

109
_== yalnzca mz sygasyla kullanlmaktadr. ayet ismi , , '_' _= = .', Umulur ki Zeyd
kalkar eklinde kendisinden nce geldiinde Temm lehesinde, o isme ait olmak kaydyla
gizli bir zamir takdir edilir. Hicz lehesinde ise buna lzum grlmez. Bu rnekte
Temmlilere gre, _==dan sonra Zeyde ait gizli bir = zamiri vardr. ,, '_' ise haber ve
dolaysyla mahallen mansbtur. Hiczllara gre ise, burada gizli bir zamir sz konusu
olmayp, ,, '_' ifadesi _==nn ismi ve mahallen merf dur
563
.
Mukarebe fiillerinin _== dnda kalan fiillerinde, fiilden sonra gizli bir zamirin takdir
edilmesi gereklidir. rnein _ '= = .` , ` = = _ '.',` \ ' ki Zeyd dzenlemeye balad denilebilir. Bu
rnekte zamirli kullanm terkedilmez. Mesel, _ '= = .` , = = _ '.',` \ ' gibi bir kullanm doru
olmaz
564
.
Dil bilginleri _==nn kullanm alann ksmda incelemektedirler:
a. Mukarebe fiillerinden olan mz bir fiil olarak mbteday ref, haberi nasp etmesi.
Fil t s gibi, mazi fiillerin almetlerini kabul edebiliyor olmas bunu gerektirmektedir.
Mesel, _'.' _ '` . = . '_' ', .', \ . '_ ', .', == , . ayetinde ', . zamiri bitimitir
565
.
Cmid oluu, bir harfin ifade ettii many tayor oluu onun fiil olarak
deerlendirilmemesini gerektirmez. Ayn zelliklere sahip olduu halde fiil kabul edilen
nice kelimeler vardr. rnein '='=, '.= ve `= istisna ifade eden, cmid fiillerdir. stelik
onlarla ayn ilevi gren harfler de vardr. Btn bunlar, bu fiillerin harf olmasn hi
gerektirmemektedir. Dolaysyla _==, her halkrda fiil olarak deerlendirilir. Ref, nasb
gibi zamirlerin bitiip bitimemesine baklmakszn her durumda bu ekilde ele alnr.
Basral dil bilginlerinin gr bu ekilde olup, mteahhirn limlerinin tercihi de bu
yndedir
566
. Fiil olduunu ispata alan btn bu izahlardan sonra, neden dier fiiller gibi
ekimlenemedii sorusuna verilecek cevap, her eye ramen onun, harfe benzeyiinin gz

563
bn Akl, erh, I, 284; es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 60.
564
bn Akl, a.g.e., I, 293; ed-Dakr, Mucem, s. 65; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 223; Uralgiray, Araba
Dilbilgisi, I, 187.
565
el-Enbr, Esrrul-Arabiyye, s. 82.
566
bn Akl, a.g.e., I, 276.

110
ard edilemeyeceidir. Nitekim umut bildirdiinde =\ye benzemektedir ki =\nin de bir
harf olduu muhakkaktr
567
.
b. mit bildiren harf olarak ` _ grubu gibi ismini nasb haberini ref etmesi. Ref ve nasb
zamirlerin bitimesine baklmakszn btn durumlarda bu ekilde ele alnr. Saleb
(.291/907) ve bnus-Serrc bata olmak zere Kfe dil bilginlerinin ounluu bu
kanaattedir. u beyit de buna rnek olarak gsterilmektedir.
.\ _' > ` ' . '=' = = ', \ = _ > = . .' _ . '= '= ' ` = ` . '=
Dedim ki, belki de (grdm) o ate de Kesin ateidir. Keke o (hastalktan) ikyet
etse de, gidip onu bir ziyaret etsem (Tavl)
568
.
_==nn haberi fiil cmlesi deil, cmid mfred isim olursa ` _ grubu fonksiyonunda
deerlendirilir. Mesel, _' = = ` _ ..` = ` ' = = . Belki o cesaretli bir askerdir gibi
569
.
c. Sbeveyhiye atfedilen bir gre gre ise _== mit fiili, nasb zamiri bititiinde harf
olarak kabul edilir. Bunun dndaki durumlarda fiildir
570
. bn Him bu konuda
Sbeveyhinin grn kabul etmemekte ve _==nn mutlak anlamda fiil olarak
deerlendirilmesi gerektiini belirtmektedir
571
.
_== fiiline zamir bititirilerek _' = =, =' = =, ' = = eklinde kullanm az rastlanan bir
durumdur. Bu halde _==nn nasl deerlendirilecei hakknda ihtilaf edilmitir. Bazlar
yine nks bir fiil olaca grndedir. Sbeveyhin ise =\ gibi ismini nasb, haberini ref
ettiini syledii nakledilmektedir
572
.

567
el-Enbr, Esrrul-Arabiyye, s. 82.
568
569
570
bn Akl, erh, I, 276. el-Muberred Sbeveyhinin bu grn kabul etmez. Bk. el-Muktedab, el-
Khire, 1994, III, 71.
571
bn Him, Munil-lebb, I, 172.
572
a.e., I, 174; es-Sabbn, Hiye, I, 267.

111
221. Anlam Bakmndan Rec Fiilleri
Bu fiiller konuan kiinin, haberin gereklemesini mit ediini ifade eder. Fakat
gereklemesi mit edilen bu haber, konuma esnasnda husle gelmi deildir. Aksine
husle gelmesi ancak konuma zamanndan sonra mmkndr. Muzri fiilde aslolan
imdiki ve gelecek zaman iin kullanlmasdr. Dolaysyla burada gelecek zaman aka
gsteren masdariyye '_'ine ihtiya duyulmaktadr
573
.
Rec fiilleri, mz sygasnda olduklar halde gelecek zaman anlam tamaktadr.
.. = '_ = '= ' ' ' _. \' , _ .' , '_' =' _ = = '` = ' '= _\= '` = ,'=` , Umulur ki Allah bir fetih yahut katndan
bir emir getirecek de onlar ilerinde gizledikleri eylerden dolay piman olacaklardr
574
.
'` > _, . \' _' , > , '_' =' _== Umulur ki Allah inkr edenlerin iddet ve kuvvetini nler
575
.
'_' ` ,',.' _= = - \'= ' _\' ,, =\' _' = .' . ',` , .', , ,` Yabancnn oluk ocuunu grme arzusu artt.
Umulur ki gnler onlarn arasn yaklatrr rneklerinde _== fiili, mz sygasnda fakat
gelecek zaman ifade etmektedir. nk bu fiiller mit ifade ettiklerinden, manlar ancak
gelecekte vuku bulacaktr. Bundan dolaydr ki, mit bildiren fiillerin haberlerine '_'
getirilmek suretiyle gelecee tahsis edilerek her ikisine de gelecek zaman ifadesi
salanmakla, aralarnda bir birlik temin edilmi olmaktadr
576
. Dolaysyla bu fiillerin
haberinin gelecek zaman ifade etmesi gerekir. nk mukarebe ifade ederler ve
mukarebenin de gemi zamanda gereklemesi muhaldir. Bu balamda haberlerinin isim
olmas da sz konusu deildir. Zira isimde gelecek zamana delalet sz konusu deildir.
Gelecek zaman ifadesi iin _ ve = gibi harfler de gelmez. nk bu harfler fiil
zamannn kendisine delalet ederler. Burada ama onu yaklatrmak olduundan bunu ifade
etmeyen her unsurun kullanm zdr
577
.

573
M. Muhyiddn Abdulhamd, 5 nr. l dipnot, bn Him, erhu uzriz-zeheb, thk. M. Muhyiddn
Abdulhamd, s. 267.
574
el-Mide 5/52.
575
en-Nis 4/84.
576
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 622; el-Him, el-Kavid, s. 151 (1 nr. l dipnot).
577

112
mit bildiren fiilleri Trkeye, umulur ki; belki, .yapabilir; ola ki; inallah; belki de
dr; yapmas mmkn; ...yapmas muhtemel; yapmas olas ekillerinde
evirebilmek mmkndr
578
. Fakat ','= nn az kalsn; neredeyseyapacakt;
.yapmak zere eklinde yaklama fiilleri anlamnda ele alnd da grlmektedir
579
. Bu
fiiller, haberlerinin gereklemesinin umulduunu, baka bir ifadeyle, haberlerinin ifade
ettii anlamla, isimlerinin vasflanmasnn umulduunu ifade ederler
580
.
Sbeveyhi _==nn hem mit hem de korkuyu ifade etmek iin kullanldndan
bahsetmekte ve korku ifade ediine rnek olarak da .` = ' '_' .', = = lmekten korkuyorum
rneini zikretmektedir
581
.
_==nn birbirine zt iki anlamndan ve dolaysyla ezdddan olduundan
bahsedilmektedir. Birinci anlam mit ve phe, dieri ise kesinlik bildirmesidir. '_' _= =
', > \ ', = ` = '', = '` = > . Umulur ki hi sevmediiniz ey sizin iin daha hayrldr
582
ayetinde
byle olduu, kesinlik anlam ifade ettii anlatlmaktadr
583
.
Bu fiiller (zellikle _==) kesinlii pheli gemi konusunda veya gemiteki eylemle
ilgili imdiki zamanda yaplan bir tahmin anlam ifade ederler. Kalba dklecek olursa _==
= . _>, '_' eklinde ifade edilir
584
.
' , . . _ > , '_' _= = ',` , \ = Ecelleri yaklam olabilir
585
.
_ \ ='= .'= . _ . \' .'= , ', > \ . _ > , '_' _= = De ki: Acele ettiiniz eyin bir ksm belki hemen
banza gelebilir
586
.

578
Yazc, Arapada Balalar, s. 196; Akda, Edatlar, s. 277.
579
Yazc, a.g.e., s. 7.
580
Akda, a.g.e., s. 35.
581
582
el-Bakara 2/216.
583
bn Dureyd, Cemhere, II, 845; bn Abbd, el-Muht, II, 111; el-Enbr, Ezdd, s. 22.
584
585
el-Arf 7/185.
586
en-Neml 27/72.

113
_ . = ` - = = = . _>, '_' _== . Onu benden duymu olabilir.
Mfessirler umut ve recnn Allah hakknda doru olmayaca tezinden hareketle
Kurn da geen _== kullanmlarn =\ olarak tefsir ettiklerini belirten el-sfahn,
(.425/1034) onlarn bu tavrn basiretsizlik olarak yorumlar ve Allahn bu fiili, insanlarn
ondan mitvar olmas iin zikrettiini, yoksa bir eyi mit etmesinin sz konusu
olmadn ifade eder. Mesel, ., >` ` . = = \',` , '_' ', >` , _= = Umulur ki Rabbiniz dmanlarnz
helak eder
587
ayetinde insanlardan, dmanlarnn helak konusunda Allahtan mitli
olmalarnn istenmesi sz konusudur
588
.
_==nn eitli kalplarda yer ald da grlmektedir. rnein, ok kullanlan '= ) '. ( _==
=, '_' kalb, ne yapabilirim (ki)? anlamndadr
589
.
=' '.>' ` - . =', , '` . = '. ' _ \', , '_' _== '= . ' Ona beyat ettiler ve destek verdiler. Birileri
(kim) ne diyebilir ki?
Dier yandan =, '_' _== kalb da baz durumlarda belki ebilir midiyle/diye
biiminde ama anlam kazanabilir
590
.
'=` , '_' _= = , '. =\' _\ = - .'= \ , =' - . '> =\' =\ . '_ = = Bu konumunu zayflatr midiyle, minberlerde
ona lanet edilmesini buyurdu gibi.
_== fiili, '_'li fiile yani mevvel masdara isnad edildiinde tam fiil olarak kullanlr.
Mesel, .,, '_' _== Umulur ki kalkar gibi. Burada mevvel masdar, _==nn ref durumunda
fili konumunda olup, bir mansba da ihtiya duymamaktadr. Mevvel masdardan sonra
ref durumunda bir isim gelmedii srece de bu kural geerlidir. Fakat ., ,, '_' _==
Umulur ki Zeyd kalkar rneinde olduu gibi ak bir isim geldiinde e-elevbne
(.654/1256) gre bu isim, '_'den sonra gelen fiilin merfu konumundadr. '_'den sonra

587
el-Araf 7/129.
588
el-sfahn, Mufredt, s. 566.
589
590
a.e., s. 316.

114
gelen ksmn tamam _==nn filidir ve _== burada tam fiil olup, bir mansba ihtiya
duymamaktadr. el-Muberred, es-Srf ve Eb Al el-Fris, e-elevbnin zikrettiinin
mmkn olduunu fakat bir dier ynn daha zikredilebileceini ifade etmilerdir. Buna
gre, mevvel masdardan sonra gelen ak isim _==nn ismi olup, mevvel masdar da
_==nn haberi konumunda, nasb mevkiindedir. Burada haber, isminin nne gemi
olmaktadr. '_'den sonra gelen fiilin fili, _==nn filine dnen bir zamirdir. sim sonra
olsa da niyet olarak nceden zikredildiinden, zamirin ona rci olmasnda bir saknca
yoktur.
Bu ihtilafn semeresi, tesniye, cem ve mennes kullanmlarnda kendini gsterir. e-
elevbn dndakilerin grne gre,
_'.,\' ,, '_' _== . Umulurki iki Zeyd kalkar.
_.,\' '=, '_' _== Umulurki Zeydler kalkar.
.'..,\' _=, '_' _== Umulurki Hindler kalkar rneklerindeki gibi fiil zamirli olarak
kullanlr. nk peinden gelen ak isim onun fili deildir ve _==nn fili olduundan
dolay merfdur. e-elevbnin grne gre ise rneklerin,
_'.,\' ,, '_' _== _.,\' ,, '_' _== .'..,\' ,. '_' _== eklinde, fiillerinin zamirsiz olarak
gelmesi gerekmektedir. nk pelerinden gelen ak isimler onlarn fili konumundadr
ve bu fiiller onlar ref etmektedir
591
.
Btn bunlarla beraber _==nn tam fiil olarak kullanlamayaca, her halkarda nks
fiil olduu da ifade edilmitir
592
. es-Smarr, takdm-tehr yaplmakla bu fiillerin tam fiil
yaplmasnn doru olmad kanaatindedir. Ona gre, mevvel masdara isnad edilip tam
fiil olduu sylendiinde manda bir deiiklik sz konusu olmamaktadr. Dolaysyla srf
takdm-tehre dayanarak bu fiilleri tam kabul etmek mantkszdr
593
.

591
bn Him, Munil-lebb, I, 173; bn Akl, erh, I, 292; Eb Hayyn, rtifud-darab, III, 1232.
592
bn Him, a.y.
593

115
_==dan sonra mevvel masdar ve sonrasnda ak bir isim gelirse, nks ya da tam fiil
olarak deerlendirilebilir, tercih edilen tam fiil olarak deerlendiriliidir. En fasih ve en
ok kullanlan ekli budur. Nks kabul edilirse muahhar isim, onun ismi kabul edilir. Tam
kabul edilirse, mevvel masdar _==nn fili, sonra gelen isim de mevvel masdarn fili
olur. rnein, ` ,, = .\' = , . , '_' _= = . Umulur ki semen uyanr gibi. Burada nks olduunda
mevvel masdar mukaddem haber, isim muahhar haber olur
594
.
_==nn ,` yaklat anlamnda tam fiil olmas da mmkndr. Bu durumda faili _'li
muzri fiildir. _\= _.', '_' _== Alinin gelmesi yaklat gibi
595
.
_\\= ve _= fiilleri iin de ayn durum sz konusudur ve bu iki fiil, mit ifade
etmediinde ve mevvel masdara isnad edildiinde tam fiil olarak kullanlrlar. stelik bu
kullanm daha fasih ve mehur kabul edilmektedir
596
.
, =\ ' '_' _= Oynamay denedim.
, '_' _\\=' ` =` \' .` = Eli neredeyse dnmek zere(dnmesi yaklat). Bununla birlikte bu
kullanmn _== ve =='ye has olduu ve _\\= hakknda geerli olmad da sylenmitir
597
.
23. Balama Fiilleri
.'> grubuna dhil olan balama fiilleri, isim cmlesinin nne gelerek, mbteday ref
edip isimleri, haberi de nasbedip haberleri yaparlar
598
. Cmlede nce balama fiili, sonra
zne, daha sonra da esas fiil ve mefl yer alr
599
. Balama ifade eden fiiller belli ise de

594
el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 222; Akyz, Arapada Fiil Kipleri, 244.
595
Al Rz, el-Merci, I, 275; Akda, Edatlar, s. 278; rt, Nahiv, s. 155.
596
ed-Dahdh, Mucem, s. 6, 142; ed-Dakr, Mucem, s. 247; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I,
56.
597
598
ed-Dahdh, a.g.e., s. 5; ed-Dakr, a.g.e., s. 22.
599

116
muzri fiilin bana gelerek balama anlam ifade eden her fiil bu kategoride
deerlendirilebilir
600
.
230. Yap Bakmndan Balama Fiilleri
Baz kaynaklarda balama fiillerinin cmid olduu ve yalnzca mz sygasnn
kullanlabilecei zikredilse de
601
yaygn olan grten hareketle bu fiilleri sadece mz
sygas kullanlanlar ve hem mz hem de muzrisi kullanlanlar olmak zere iki grupta ele
almak mmkndr.
.=', '., ve _= fiilleri, hem mz hem de muzri olarak kullanlabilmektedir. Kaynaklarda
_= gibi dier baz fiillerin muzrisinin de kullanlabildii zikredilmektedir. Mesel _ = ,
',= . ` , _\' ` .` = , ` g, = =\' Haclar lkelerine dnmeye balyor cmlesinde _=, tarznda muzri
sygas kullanlmtr
602
.
'=.' ,\= _,=' ,' ,= _,. '= _\= '..,' ve ,' fiilleri sadece mz sygasnda
kullanldklar takdirde balama fiili olurlar
603
. Ayrca _,=' _==' '= gibi nks fiiller dilin
canll ierisinde balama anlam kazanmlardr
604
. Balama fiillerinin muzri
sygalarnn kullanlmas durumunda, kullanlan sygaya gre, anlam deiiklii olaca da
gzden rak tutulmamaldr
605
.
.=' _= ve '., fiilleri _ ve b harf-i cerleriyle ile birlikte masdarl olarak kullanlabilir.
Bu da bu fiillerin genellikle muzri sygasnda veya trevleri ya da masdar olarak
kullanlnca gerekleir
606
.
- =' .'=,' _ ., =\ .\' . = ' renci dinlenmeye balad.

600
601
el-Antk, el-Muht, II, 19.
602
603
604
605
606

117
., . =\' ', . = ', = _, ,= . , - = >` =\' . ' . , . Hkmet yeni siyasetini uygulamaya balad.
- , '. >\' _ _ = ' _ = Kardeim yazmaya balad.
Yine, ', =\' ` _ .\' - =` =' . _ _` - , \'= ' - =' . ., .'= . \ .'` = ` . = ` ' Metnin evirisine balamadan
nce, trn ve slbunu belirlemek iin birka kez oku rneinde masdar olarak
kullanlmken, ' _ . =' . . '> ','=` ` _. _` = .\ nk Rusya genilemeye balamt rneinde
ism-i fil kalbnda kullanlmtr
607
.
Balama fiilerinin haberinin fiilin nne gemesi mmkn deildir. Fakat balama fiili
ile ismi arasna girip giremeyecei konusunda ihtilaf vardr. e-elevbne gre bu
mmkn deilse de bu grn zorlama olduu ve el-Muberred, es-Srf ve Eb Al el-
Fris gibi limlerin de katld ve buna cevz veren grn daha uygun bulunduu
zikredilmektedir
608
.
Balama fiillerinin haberinin fiil cmlesi olarak gelmesi gerekmektedir. sim cmlesi
olarak kullanm z kabul edilmektedir
609
.
231. Anlam Bakmndan Balama Fiilleri
Baz dilcilerin kar kmalarna ramen
610
dier bir ksmna gre, balama fiilleri mz
olarak kullanldklar hlde imdiki zaman ifade ederler. rnein, ` = ='= , ` . ='= ' ' . , Ahmed
glmeye balad ifadesiyle anlatlmak istenen, Ahmedin konuma annda glmesidir. Yine
ayn ekilde, ` .` = ` _ \'=` , ` - .' = ` ,` =` , _ . =` =\' _ = arkc, sesini amaya ve udunu akord etmeye
balad ifadesinde _= fiilinin, gemi bir olaydan haber vermek maksadyla deil, aksine
konuma annda devam etmekte olan ses ama ve akord etme eylemlerinin devam ettiini
bildirmek maksadyla sylenmi olduu muhakkaktr. Aslnda bu fiillerin haberlerinde yer
alan muzrinin zaman da imdiki zamandr. nk her iki fiilin de zaman bakmndan
uyumas gerekmektedir. Bu bakmdan haberlerinde yer alan muzrinin bana, gelecee

607
608
609
610

118
tahsis eden '_', hibir ekilde getirilmemektedir
611
. Fakat bilhassa modern Arapada '_'
getirilen rneklere de rastlanabilmektedir. Mesel, ' \' . = = = . . . '_' = . , ' Bakanlk plann
uygulamaya balad gibi
612
. Balama fiilleri Trkeye, -meye balad/koyuldu; -meye yz
tuttu; -r oldu ekillerinde evrilebilir
613
.
Balama fiilinin bana sylenti ekleri getirilerek sylenti halini ifade etmesi
salanabilir. Ancak bu ok kullanlmayan bir tarzdr
614
.
, =' \' ` , .> . .' . , = .' .'= \ = devi yazmaya balamsn.
_` ,' \ .\' ` . = '=` , . = ' ` - . '` \ ' Televizyon seyretmeye balam.
Balama fiillerinin bana . eki getirmek suretiyle balama anlam pekitirilebilir
615
.
', >\' _ _\' = '= _\ ` =. ' .'= = '. Maarada evremdeki her eye bakmaya baladm.
` _` = = . ' .' . , '. \ yilemeye baladm.
Balama fiilinin bana . _'> eki getirildiinde balama anlamnn hikye tarz kurulmu
olur. ` - . ' ` =` =` , ' . , '. ` ,\ >\' _ '> Kpek burnunu hareket ettirmeye balamt gibi. Bazen _'>
kullanlmad halde ayn anlam ifade edilebilir. Mesel, `, \ `, \ ` -. = .'. , = = '. Yavaa ona
yaklamaya balamt gibi
616
.
Balama fiilinin nne art edatlar getirildiinde, balama fiilinin art anlam ifade
edilmi olur. Mesel, , = ' ` =` = . , ` '= \' _ = '= .. = ' = '= . , ` g\ .\' . = ' . Sonunda tren hareket etmeye
balaynca, kar yamaya balad gibi
617
.

611
bn Usfr, el-Mukarrib, s. 154; ez-Zebid, Tcul-ars, XXVI, 88. Abbs Hasan, a.g.e., I, 562.
612
613
a. mlf., Arapada Fiil Zamanlar, 201.
614
a.e., s. 223.
615
a.e., s. 212; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, 301.
616
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 222; a. mlf., Arapada Fiil Kipleri, s. 306307.
617
a. mlf., Arapada Fiil Kipleri, s. 309.

119
Haberleri sadece muzri fiil olarak gelen balama fiilleri, haberlerinin muzri fiil olarak
gelmedii durumlarda tam fiil olurlar. Mesel ,.>, .=' Yazmaya balad ifadesinde hl
yazmakta olduu mans varken, tam fiil olarak kullanlnca, hl ifadesini kaybeder. _ .='
-,'.>\' Yazmaya balad cmlesinde u an yazyor olduuna dair hibir belirti yoktur. Burada
.=' fiili mutlak gemi zaman ifade etmektedir
618
.
Yukarda baz dil bilginlerinin, muzri fiilin nne gelen her fiilin potansiyel olarak
balama anlam ifade edecei grnde olduu zikredilmiti. Buna karn kaynaklarda
balama fiili olarak zikredilen belli bal fiiller vardr. Bunlarn en nemlileri rnekleriyle
birlikte u ekilde ele alnabilir:
1. _ = : Balama fiillerin ilki kabul edilir. Balama fiilleri kaynaklarda bu fiile nispeten
ur fiilleri diye de anlr. Tam fiil olarak kullanldnda amak, yaklamak gibi anlamlar
tar. Mesel, , ',\' _ = Kapy at gibi
619
. Aadaki rneklerde ise balama ifade
etmektedir.
` _` '. , ., =\ .\' _ = renci ders almaya balad.
. .'.' _` =` .` =\' ` - \' = ` _ = .'= , '=' = _ _ . , ` =` \' ` _ = , = Adam kavaln flemeye balayacak.
evresine seyirciler ve ocuklar toplanacak rneinde muzri sygas kullanlmtr
620
.
2. ' . , : rnein, ' > ', '='=.' .' . , i erkenden yaptm rneinde yapmak anlamnda tam fiil
olarak kullanlmtr
621
. Aadaki rneklerde balama anlamndadr.
' = '= ', = '.> \ = '. _ > . '_ ' _==, ' . , Yanl bir yola girmi olmamzdan ekinmeye balad.
_ ` _ ` \' ' .', , = =\' ` . . .' =\' ifti yamurun ardndan srmeye balar rneinde muzri
kalbnda kullanlmtr
622
.

618
imek, Arapada Zaman Kalplar, s. 17.
619
ed-Dahdh, Mucem, s. 177; ed-Dakr, Mucem, s. 123; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 620.
620
621
el-Antk, el-Muht, II, 18; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 313; Akyz, Arapada Fiil
Kipleri, 284.

120
3. _ ,. : Szlkte sivriltilmek ve (kzgnlktan) patlamak anlamna gelmektedir. Mesel,
.` , \ \' _ ,. Kalem ald ve \ = .\ \ ` , \ =` =\' _ ,. retmen okuldan kamaya kzd gibi. Fakat _ ,.
' _'` .\' ` _ = , ` , \ =` =\ retmen dersi aklamaya balad rneinde balama ifade etmektedir
623
.
4. = =: ok anlaml ve ska kullanlan bir fiil olan ==, muzri fiilin bana geldiinde
bir ie balamak, ynelmek ve onunla megul olmak gibi anlamlara gelir
624
. Fakat bu
durumda, dierleri gibi haberinin muzri fiil olmas gerekmektedir. Mesel, ` _ = , ` , \ =` =\' = =
_'` .\' retmen dersi aklamaya balad gibi
625
.
Yine, bir hadiste de = '. .. = ' ` _ , .\' '.', \ = = . _ '= . . ' ` = , _ ' ` = = \ . . '= \ . \' = _ ',, Nebi
(sav) yanmza girdi ve bizimle konutu. Birazdan terledi ve annem bir testi getirdi ve teri
iine syrmaya balad
626
eklinde gemektedir.
5. ' = . : Tam fiil olarak kullanldnda almak anlamndadr. Mesel, ,` . \' ` '` = .\' . = '
Marangoz keseri ald gibi. Aadaki rneklerde ise balama bildirmektedir.
_'` \' ` .` ='= , ` _ ` \' . = ' ifti ekini bimeye balad.
> , ='= . _ . =' . . _ ` , = . '= . Holand her eyi bir deftere yazmaya balar rneinde
muzri sygasnn kullanld grlmektedir
627
.
6. ' . .', : '., fiilinin '=. babna nakledilmi ekli olup her ikisi de ayn anlamdadr.
Mesel, =' \' ` , .> , ., =\ .\' ' . .', , renci devini yazmaya balad rneinde balamak anlamnda
kullanlmtr
628
. Fakat ` _ '= ', =\' ' . .', enlik balad rneinde tam fiil yapsndadr
629
.

622
623
624
el-Frzbd, el-Kmsul-muht, nr. Mustaf Hicz, Beyrt, 1987, III, 510. ez-Zebd, Tcul-ars,
XXVIII, 206.
625
ed-Dakr, a.g.e., s. 186; ml Bed, a.g.e., I, 499.
626
Mslim, Fedil 83.
627
es-Sabbn, Hiye, I, 263; ml Bed, a.g.e., I, 55; Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 213-214.
628

121
7. ' =.' : Tam olarak kullanldnda in etmek vb. anlamlara gelir. ' ` _ .. ,` =\' ' =.' - , '. ,\
Mhendis binay ina etti gibi. Fakat '., . = _ >'= , _ ` ' =.' Falan sz anlatmaya balad
cmlesine balama balama anlam katt grlmektedir
630
.
8. _ = : En ok kullanlan balama fiili olduu zikredilmektedir. Nitekim u ayetlerde
balama bildirmektedir.
= , _ = = - . =\' _ '_ = '= ,', \ = _ ' Cennet yapraklarn birbiri stne yamayp zerlerine
rtmeye baladlar
631
.
_ '.'=.' _` =\' , '='= = _ = Bacaklarn ve boyunlarn svazlamaya balamt
632
.
Bu ayetlerde _ = fiilinin el-Ahfeten (.211/826) rivayet edilen bir lgate gre _ =
eklinde okunduu da rivayet edilmektedir. Hatta nc bir lgat daha vardr ki bu da _ ,=
eklinde okunmasdr. Bu durumda masdar '= ve ' = eklinde gelmektedir. Hlbuki
yaygn olan _ = kullanmnn mastar ' = eklindeydi
633
. Ancak kabul gren _ = eklinde
okunuudur. Yine bu fiilin olumsuz yapda kullanlamayaca zikredilmektedir. Buna gre
mesel, _= '= gibi bir kullanm doru olmaz
634
.
Yine el-Ahfe, _ = - _ = , ya da _ = - _ = , eklinde iki trl kullanmndan
bahsetmektedir
635
. _'= \' ` . '=, = _' = '. = =` ` . ` _ =' . _ = . _. = . Derslerine almaya ne zaman
balyorsun? Snav vakti geldi rneinde muzri sygas kullanlmtr
636
.

629
630
bnun-Nzm, erh, s. 158; ez-Zebd, Tcul-ars, I, 465; ml Bed, a.g.e., I, 240.
631
el-Arf 7/22.
632
Sd 38/33.
633
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 192; Eb Hayyn, rtifud-darab, III, 1222; ez-Zebd, a.g.e.,
XXVI, 87.
634
el-sfahn, Mufredt, s. 521; bn Dureyd, Cemhere, II, 919; ez-Zebd, a.g.e., XXVI, 88.
635
636

122
9. _ \ = : Tam fiil olarak kullanldnda yapmak, yakalamak gibi anlamlara gelir.
rnein, ` . = ` , = '. = _ , . \ = ok sayda zorluk beni yakalad gibi. Ancak _` =` '. , ` ,` =\' _ \ =
renciler ders yapmaya balad rneinde balama anlamnda kullanlmtr
637
. Bu fiilin,
` ,= ve ,\= ile birlikte balama bildiren fiiller ierisinde en az kullanlan fiili
oluturduklar zikredilmektedir
638
.
10. , ' : Tam fiil olarak kullanldnda kalkmak anlamndadr. =\' , ' - . '> = '_ = ocuk
yerinden kalkt gibi. Fakat ` . =.` , > , , ' Bekir iir sylemeye balad ve ` _ . . '' =\' . = ' Kadn
feryat etmeye balad rneklerinde balama ifade etmektedir
639
.
11. ` ,= : Tam fiil olarak kullanldnda esmek anlamndadr. Mesel, Bir hadis-i erifte
` _,` \' ` -. \ = = ` = , ' ., . = _, .` , , iddetli bir rzgr esti. Bir adam ayaa kalkt. Rzgr onu
srkledi
640
eklinde gemektedir. Fakat _` , .> , ` ,` =\' ` , = renciler yazmaya baladlar
rneinde balama ifade etmektedir
641
.
12. ' , : Tam fiil olarak kullanldnda gelmek, ynelmek anlamndadr. Mesel, , '
` ,>` \' Kafile geldi gibi. Fakat ` . , .'= , ., =\ .\' ,' renci almaya balad rneinde balama
bildirmektedir
642
.
13. _ ,'=' : _'> grubunda dier zellikleri zikredilen bu nks fiil bazen balama anlamnda
kullanlabilmektedir
643
. Aadaki cmleler buna rnektir.
_ \ , _'= .' , ` - . '> = '' . = . _, . \' _ ,'= ' Dn onun yerinde olmay isteyenler yle demeye
baladlar
644
.

637
el-Hall b. Ahmed, Kitbul-Ayn, I, 162; bn Manzr, Lisnul-Arab, IX, 362; ez-Zebd, Tcul-ars,
XXVI, 144.
638
es-Suyt, Hemul-hevm, II, 132; ed-Dakr, Mucem, s. 559.
639
ez-Zebd, a.g.e., XXXIII, 308; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 972.
640
Mslim, Fedil 1392.
641
bn Abbd, el-Muht, III, 326; es-Sabbn, Hiye, I, 263; ez-Zebd, a.g.e., IV, 375.
642
Akyz, Arapada Fiil Kipleri, 296; Yazc, Arapada Balalar, s. 237.
643
Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 298; Akda, Arap Dilinde Fiiller, s. 72.

123
= .\' _ . =\' - , ` , '= , _ ,'= ' ,'= =\' , '` ,= = ` , == ' _ '> '` = \ Eab tamahkrlyla nl olduu iin,
asalaklk konusunda darb- mesel olmaya balad.
14. ,\ = : Tam fiil olarak kullanldnda eskitmek, dnmek, iiri ince bir ekilde ilemek
gibi anlamlara gelir. rnein, ,' .\' ,\ = Elbiseyi eskitti gibi. Ancak ` = ,. , ` = =\' ,\ = Yamur
yamaya balad ve . ,` , ` . '. =\' ,\ = K gelmeye balad rneklerinde balama
bildirmektedir
645
.
15. _' : Tam fiil olarak kullanldndan uzaklamak, ayrlmak anlamndadr. Mesel,
', .\' = = .'= , - .', , _\ _' Gndz altktan sonra evine dnd. Fakat ` -` = \' ' , \ _ >'= ' .'= Olay
ona anlatmaya baladm cmlesinde muzri fiilin bana gelerek balama anlam
kazanmtr. Bu fiil, -edurdu biiminde, srekli gemi zaman denilebilecek bir many da
bnyesinde barndrmaktadr
646
.
. '. '= .'=,' _ ',` = .` ,` = _` =' =` , ` , ` =\' _' renciler snavlarda abalarn arttrmaya balad.
. .\' - . '` =\' > \' _ ` = '> ` ' . ` _ '=` , ` _` , Roln dnce, karlatrma ve eletiride tam
olarak uygulamaya balyor cmlesinde muzri sygas kullanlmtr
647
.
16. = ' : Bu nks fiil de bazen asl anlamyla da balantl olarak balama anlam
kazanmaktadr
648
..
- ,. > , . > '= \ > . = ` .' .' , ` - . ' '= Her yalan syledike burnu uzar oldu.
_ = '=\' _ _, = ' .' = _ = '=\' _ _, = ' .. > = '=\' Gemite yayordum, hem gemite hem de
u anda yaamaya baladm/yaar oldum.

644
el-Kasas 28/82; el-Kehf 18/42.
645
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 192; ed-Dakr, Mucem, s. 559; Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 296.
646
647
648

124
17. _ ='= ' : Mesel, _ >', , =\' _ ='= ' ocuk alamaya balad rneinde balama ifade
ettii grlmektedir
649
.
18. _ \ = : Tam fiil olarak kullanldnda oturmak anlamndadr. Mesel, _'.' _\= .'= \ =
Yere oturdum gibi. - \ >=` =\' = , - \, > - , = _ ` > . .= \ = Sorunun zmn salayacak bir yolu
dnmeye balad rneinde balama anlam ifade etmektedir.
19. . '= : Tam fiil olarak kullanldnda dnmek anlamna gelen bu fiil, yeniden balama
anlam iermektedir. Mesel, . ,' '= .' _ ` , .> , . '= .' . = _'= = .'=, Be yl sonra, yeniden Ehramda
yazmaya balad gibi
650
.
Olumsuz biimi olan '= .'= ve =, '.` = , ,\ eklinde kullanm, daha ok gemite yapma
alkanl olup, artk yaplmayan iler iin, (artk) mez oldu anlamnda kullanlr
651
.
' .\' = .'= ' .'.` = '= Atee dayanamaz oldum/dayanamamaya baladm.
` , . ` =\' -, > , '.` = , ', \ Maa ona yetmez oldu/yetmemeye balad.
20. , > : Esasen yaklama anlam ifade eden bu fiilin balama fiili olarak da
kullanlabilecei nakledilmekte ve ` ,, = . ` _'= =\' . , > Gne batmaya balad rnei
zikredilmektedir
652
.
21. . ', : Mesel, . ', _ .'` = ',. .' _ , '=` , . zntm, rmaklarla yara koyuldu/yarr oldu
rneinde bir balama anlamndan sz edilebilir
653
.
22. _ ='= ' : rnein, ` , = . '. '=` .` _ ='= ' ` . '='= ' Esmann sevgisi deimeye balad gibi
654
.

649
650
651
652
Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 49; ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 325; es-Suyt, Hemul-hevm, II,
131.
653
654
Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, a.y.

125
23. .' .'= : Tam fiil olarak kullanldnda yeniden balamak, kald yerden devam
etmek anlamna gelen bu fiil masdarla kullanldnda balama bildirmektedir
655
.
` - \' ` =` \' .' .'= Adam yeniden sze balad.
.` =` =\' .' .'= . = .\' ` '='= ' Petrol fiyatlar ykselmeye balyor.
Bu fiillere , '>, , = ., '= ve ' , = gibi fiilleri de ekleyip sayy krka kadar karanlar da
vardr
656
. Ancak kaynaklarda yaygn olarak bahsedilenler yukarda zikredilenlerdir.

655
656

NC BLM

3. = GRUBU
Nsih fiillerden ncs, klasik kaynaklarda = ` _ grubu (',.'=' _=) olarak incelenen
ksmdr. Bu grubun fiilleri, efl-i kulb ve efl-i tahvl olmak zere iki ksmda incelenir.
sim cmlesinin bana gelerek, mbteday birinci, haberi de ikinci mefln bihleri olarak
nasbederler
657
. Bu fiillere ek ve yakn fiilleri de denilmektedir
658
.
30. Efl-i Kulb ve Genel zellikleri
Bu grupta yer alan fiillere efl-i kulb denilmesinin sebebi, mbteda ile haberi mefle
evirmesinden dolaydr. Bu fiillerin, bilmek, sanmak anlamlarna gelen fiillerde olduu
gibi, dier azalarla alakal olmayp kalple alakal olmalarndan dolay efl-i kulb olduu
da sylenmektedir
659
. Bu fiiller, mans mbteda ve haberde gereklememi olan zan ve
yakn anlamn ifade etmek iin mbteda ve haberin nne gelirler. Mesel _ \ =.` = ., derken
bu szn hem zan hem de yakn ifade etmesi mmkndr. Fakat cmle, ...= ya da .=\=
ifadeleriyle kullanldnda bu ihtimal ortadan kalkm olur
660
.
Birden fazla mefl alan fiiller ierisinde efl-i kulbn yerini daha net grebilmek
iin bu fiilleri u ekilde tasnif etmek mmkndr:
a. Asllar mbteda ve haber olan iki mefl nasbedenler: Bunlar efl-i kulbtr.
b. Asllar mbteda ve haber olmayan iki mefl nasbedenler: _=>, _= gibi fiillerdir.

657
bnul-Hcib, el-Kfiye, stanbul, ts., s. 72; es-Sabbn, Hiye, II, 18.
658
el-Muberred, el-Muktedab, III, 95; Muhammed Ali et-Tehnev, Kefu stlahatil-fnn, nr. Al
Dahrc, Beyrt, 1996, III, 1125.
659
es-Sabbn, a.g.e., II, 19; el-Him, el-Kavid, s. 172 (1 nr. l dipnot).
660

127
c. meflden ikisinin aslnn mbteda-haber olduu fiiller: Bunlar _', ,\=', .` .= gibi
bir grup fiildir
661
.
Efl-i kulb dier fiillerden ayran baz zellikler bulunmaktadr. Bu zellikleri u
ekilde sralamak mmkndr.
a. Efl-i kulb dndaki fiillerden bazlar, mesel vermek anlamndaki _==' fiili, iki
mefl alabilir ve bunlardan biri zikredilmeyebilir. .` - .', ='= ' Ona verdim gibi. Fakat efl-i
kulbte byle bir esneklik sz konusu deildir. Mesel, '.', .', = = demekle yetinilmez.
nk burada iki mefl tek bir isim gibi deerlendirilir. Dolaysyla biri hazfedildiinde,
tek bir kelimeden sanki bir para hazfedilmi gibi olacandan mefl hazfedilmez. Kalb
fiilleri dnda iki mefl alan fiillerin mefllerinin asl isim cmlesi olmadndan, iki
mefl arasndaki ba, kalb fiillerindeki kadar kuvvetli deildir. Btn bunlara ramen
karine bulunduunda mefllerden birini hazfetmek yine de mmkndr
662
. Aadaki
rneklerde mefllerin ikisinin de hazfedildii grlmektedir.
',. .' . '= _ - = ,' = '` , =\' .'= \ = = Uan nehirlerde yzdn grdn m? sorusuna cevap
olarak verilen .'= \ = ', = . Evet, grdm ifadesinde takdir, - = ,' = '` , =\' .'= \ = . eklindedir.
_, . \' _ . '> = _', ' _` =` =' . ', .. > ddia ettiiniz/nandnz ortaklarm nerede?
663
ayetinin takdiri
de _ . '> = ',` , .` =` =' . ', .. > eklinde olur ve her iki mefl de hazfedilmitir.
'= =\' , ' ` '= =\ ' , =' = =\' _ ', .'. ` . = ' , ` >\' ` _ ' - , Topluluklar zerinde hangi sz daha etkilidir? iir
mi yoksa hitabet mi? sorusuna cevap olarak verilen .-,'==\' _=' Sanrm hitabet ifadesinde ise
mefllerden sadece biri hazfedilmitir.
Yine, ` ,` = '.' '= , _ \ =', , _, . \' ` _ , ='= , . ',` , \ '', = ` = - \'= '_ = =' Allahn fazl- kereminden kendilerine
verdii nimetleri (Allah yolunda sarfetmeyip) cimrilik edenler, bunun kendileri iin daha

661
662
Eb Bekr Muhammed b. Sehl bnus-Serrc, el-Usl fn-nahv, Beyrt, 1996, I, 181; el-Ukber, el-
Lubb, I, 251; el-Cm, el-Fevid, s. 367.
663
el-Enm 6/22.

128
hayrl olduunu sanmasnlar
664
ayetinde takdir, ',` , \ = , - \'= '_ = =' ` ,` = '.' ya da - , _ \ =', , _, . \ '
eklindedir. Hazf imkn var olmakla beraber, bir delil olmadan mefllerden ne birini ne
de her ikisini birden hazfetmek mmkn deildir. Farkl grler olsa da en tutarl grn
bu olduu ifade edilmektedir
665
.
b. Efl-i kulbn fili ile ilk meflnn, zamir olarak kendilerine bitimesi
mmkndr. Mesel, '= \ '= _ . .', = = Kendimi lim sandm eklinde bir kullanm dorudur.
Ancak dier fiillerde bu birleme dorudan doruya gereklemeyip, _. kelimesi
vastasyla mmkn olur. rnein, _ = . .'= \ = Kendime zulmettim ve _ = . .'= > Kendimden
irendim gibi
666
. Fakat kalb fiillerinden ',\=. de bu hususta istisna edilmekte ve fil ve ilk
meflnn dorudan kendisine bitiemeyecei zikredilmektedir
667
.
c. Efal-i kulb, terkipte kendi meflleri arasna girince veya onlardan sonra gelince
amellerinin ilg edilmesi mmkndr. nk her iki mefl kendi aralarnda mstakil
olarak cmle oluturabilmektedir
668
.
d. Ayrca bu fiiller, _'>de olduu gibi, dier fiillerden farkl olarak an zamiri
alabilirler
669
.
300. Yap Bakmndan Efl-i Kulb
Efl-i kulbn ikinci mefl mfred, cmle (isim cmlesi, fiil cmlesi ve ibh-i
cmle) zarf ve harf-i cerli isim olarak gelebilir. Aadaki cmleler her birerine sunulmu
rneklerdir.

664
l-i mrn 3/180.
665
bn Mlik, erh, I, 245; es-Sabbn, Hiye, II, 35; el-Galyn, Cmi, I, 33; Uralgiray, Araba Dilbilgisi,
I, 206.
666
ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 313; Mehmed Zihn, el-Muktedab, s. 131; el-Him, el-Kavid, s. 174. .
ve ,.= fiillerinin de kalp fiilleri gibi kullanlabilecei zikredilir. Buna gre _... ve _..=.=eklinde bir
kullanm doru olur. Bk. smuddn brhm b. Muhammed Arabah el-sferyn, el-Lubb f ilmil-
irb, Beyrt, 1996, s. 143.
667
bnul-Hcib, el-Kfiye, s. 72; Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 36; el-Ukber, el-Lubb, I, 251; el-
Him, a.y.
668
bnul-Hcib, a.g.e., s. 72; el-Ukber, a.g.e., I, 251.
669
el-Ukber, a.y.

129
'= \ '= '. = = .. . = Hasann lim olduunu zannettim/bildim cmlesinde mfreddir ( = \' '= )
, \ '= ` =' '. = = .. . = Hasann kardeinin lim olduunu zannettim/bildim cmlesinde isim
cmlesi olarak gelmitir ( ' = ` '= \ , ).
. = , '. >\' ' , '. = = .. . Hasann kitap okuduunu zannettim/bildim cmlesinde ise fiil
cmlesi olarak gelmitir ( , ' \' > '. , )
.', ,\' , '= ' '. = = .. . = Hasann evin nnde olduunu zannettim/bildim cmlesinde zarf
olarak kullanlmtr. ( .', ,\' , '= ' )
- , . =\' _ '. = = .. . = Hasann bahede olduunu zannettim/bildim cmlesinde harf-i cerli
isim olarak gelmitir ( - , . =\' _)
670
.
Bu fiillerin mefllerinin yer deitirmesi zan ve yakn anlamnn vurgu ynnn
deimesine neden olur. Mesel, = '= ' '.', .. . = Zeydin senin kardein olduunu sandm
derken, zan veya bilgi vurgusu kardelik olgusu zerinde gereklemektedir. Ayn cmle
'.', = '= ' .. . = Kardeinin Zeyd olduunu sandm/bildim eklinde ifade edildiinde, kardelik
olgusu netlik kazanmakta fakat isimde bir phe sz konusu olmaktadr
671
.
Cmleler efl-i kulbn ikinci mefl saylr. Mesel, '= . ' ` ` , ' '.', '= = , \ = . Amr, Zeydin
babasnn ayakta olduunu anlad rneinde ikinci mefln bir isim cmlesi olduu
grlmektedir
672
. kinci mefln hkm mfred, cmle ya da zarf da olsa haberin
hkmne tbidir. kinci meflden birinci mefle dnen id unsurlarda da byledir. nk
bu ikinci mefl esasnda mbtedann haberidir
673
. Ancak efl-i kulbun ikinci mefln
hl olarak deerlendirenlerin olduunu da gz ard etmemek gerekir. Bu gre sahip

670
rt, Nahiv, s. 164.
671
el-Muberred, el-Muktedab, III, 95.
672
Uralgiray, Araba Dilbilgisi, I, 208.
673

130
olanlara gre, ` => = '== .' ` _ . '.'=` ,\' . = Bahvan aalar kesilmi olarak buldu cmlesinde
=>= kelimesi hldir
674
.
Kalb fiilleri, nlerine getikleri isim cmlesinin ya da yeni haliyle mefllerinin
harekesine etki edebilme veya etkisiz kalmalar konusunda hale sahiptir. ounlukla
gelerini etkileyen bu fiiller bazen de amel etmemekte, baz durumlarda da man olarak
amel ettii halde lfzen amel edememektedirler.
3001. Amel Etmeleri/ml
nlerine geldii iki mefln de nasbedebilmesidir. Aslolan da budur. Dil bilginleri
bu konumlarnn vcib olduunu zikretmektedir. Mesel, '= \ '= '.', .. . = Zeydi lim
sandm/bildim gibi. Bu durumda fiilin '= \ '= .. . = '.', rneinde grld gibi iki
meflnn arasna girmesi mmkn olabilecei gibi .. . = '= \ '= '.', rneinde olduu gibi
her ikisinden sonra gelmesi de mmkndr
675
.
3002. Amel Etmemeleri/lg
Fiilin, iki meflnn ortasnda ya da sonrasnda bulunmas gibi nedenlerle lfzen ve
mahallen amel etmemesi durumudur. Bunun cevz yolu zere gerekletii
sylenmektedir
676
.
lg, fiilin iki mefl arasnda kalmasndan kaynaklanan mil zafiyetinden dolay
gerekleebilir. Mesel, ' =` = ...= ` , = .' Sandm ki emir yolcudur gibi. Ayrca milin, iki
czden sonra gelmesinden kaynaklanan zafiyet de buna neden olmu olabilir. rnein,
.', = = - \, = = - ., . =\ ' ehir gzeldir (yle) sandm gibi. milinin sonra gelmesinden kaynaklanan
ilg, amel etmesinden daha kuvvetlidir. mil ortadayken ameli de ilgdan daha kuvvetli

674
rt, Nahiv, s. 162.
675
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 368; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 804. Bu
fiillerin amel etmesinin vcib olduu gr Basral dil bilginlerine aittir. Kfe limleri, milin nce
gelmesi ve sonrasnda muallik zikredilmediinde ilgnn mmkn olduunu ileri srmlerdir. M.
Muhyiddn Abdulhamd, 6 nr.l dipnot, bn Him, erhu uzriz-zeheb, thk. M. Muhyiddn
Abdulhamd, s. 368.
676
Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 35; Ebul-Bek, Kulliyt, s. 255; ml Bed, a.y.

131
kabul edilmektedir. Mesel ,\'= ...= ., ve ...= ,\'= ., gibi. Her ikisinden sonra gelmesi
durumunda amelinin iptal olmamas, amel etmesinden daha gzel bulunmaktadr.
Ortalarnda yer almas durumunda ise, amel etmesi, etmemesinden daha uygun
bulunmaktadr. Bu grlerin dnda, aralarnda bir fark olmayaca kanaatini tayanlar
da mevcuttur
677
.
3003. Amelin Askda Kalmas/Talk
Talk, fiillerin amelinin, mahallen deil lfzen iptal edilmesidir. Talk olaynn vcib
olduu zikredilmektedir. Talk konusunun nemli olan bir dier zellii yalnzca efl-i
kulb iin sz konusu olmasdr
678
. Nitekim yukarda ilgnn dier fiillerde de
grlebileceine temas edilmiti. Kalb fiillerinde on durumda talk sz konusu olmaktadr.
Bunlar u ekilde sralanabilir:
1. Balang lm: Mesel, =' ., \ .=\= Zeydin faziletli olduunu bildim/inandm
fiilin amelini lfzen iptal etmitir.
Yine, _ ` = '_ = =.' _ ` - \ '= ` ' .= _ = \ '` = \ = '. \ Hlbuki onlar, o sihri satn alan kimsenin
ahiretten bir nasibinin olmadn ok iyi biliyorlard
679
ayetinde de ayn durum sz
konusudur
680
.
2. Yemin cevabnn lm: .', ` _ = , \ .=\= . cmlesi .=\= - =' - ., ` _=,\ Vallahi Zeydin
ayakta olduuna inandm demektir. Lebd b. Rebanin (.41/661) u beytinde de bu tr bir
kullanm sz konusudur.
_ .` , . = ` _ , .' , \ .'= \ = '. \ ',` = ', = _, = . . ', '. =\' ` _
Ecelimin kesinlikle geleceini biliyorum. nk ecel oklar hedef amaz (Kmil)
681
.

677
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 368; e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, IV, 242; el-Him, el-
Kavid, s. 175.
678
679
el-Bakara 2/102.
680
bn Him, a.y.; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 804.
681
bn Him, a.y.; ml Bed, a.y.

132
Bu iirde .=\= ifadesinin cmlede lafz olarak amelini askda brakan bir mil
bulunmaktadr. O da yemin cevabnn lmdr. Bu lm olmasayd, bu fiil iki mefln
nasbedebilecekti ki bu durumda , .' _ .` , . = .'= \ = - . denilecekti. Fakat lmn varl, lfzen nasb
ediliini engellemise de bu nasb takdirde mevcuttur. Bu cmle yeminin cevab olmas
itibariyle irbdan mahalli yoktur. Fakat .=\=nn meflleri olmas itibariyle de mahallen
mansbtur
682
.
3. Soru: Soru edatnn harf ya da isim olmas arasnda herhangi bir fark yoktur. Mesel,
', ' .'= \ = . '= = ', ' '` .\' _ Zeydin mi yoksa Amrn m evde olduunu bildim cmlesinde soru
harfi gelmitir. Yine, _` . = . '= ., = , ', ' ,, ' _ '. ' '_ Size vadedilenin yakn m uzak m
olduunu ben bilemem
683
ayetinde de ayn kullanma rastlanmaktadr.
Bu soru ifadesi isim olduunda da mbteda veya haber olmas mmkndr. Aadaki
ayetlerde mbted olarak gelmitir.
=\' ` _' , \'= . \ ' '. = ' ' . , \ '= \ _ ='= ' _', , ',` = '.. = , ` , . Sonra da iki gruptan hangisinin onlarn maarada
kaldklar sreyi daha iyi hesaplayacan anlamak iin onlar yeniden dirilttik
684
.
', '. = ` . = ' '.` , ' ` _ = \'= . \ Hangimizin azabnn daha iddetli olduunu bilmeniz iin
685
.
Habere rnek olarak ise, ` ` =\' _. = .'= \ = Yolculuun ne zaman olacan bildim cmlesi
ele alnabilir.
Soru edat, mbtedann muzfun ileyhi de olabilir. Mesel, .', '_ = ` , ' .'= \ = Zeydin
babasnn kim olduunu bildim gibi. Yine, haberin muzfun ileyhi olarak gelmesi de
mmkndr. Mesel, =` = ,' , ` _ ' - =, , = .'= \ = Yolculuunun hangi gnn sabah olduunu
bildim gibi.

682
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 368; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 804.
683
el-Enbiy 21/109.
684
el-Kehf 18/12.
685
Th 20/71.

133
Bazen fazlalk da olabilir. Mesel, _` , \ . , , \ .` = ` _ ' '` = \ = _, . \' ` ,\'= , = Zulmedenler nereye
dneceklerini ok yaknda reneceklerdir
686
gibi. Burada ` _' kelimesi, kendisinden sonraki
masdardan dolay mansbtur. Takdiri, ' ` _ ' _` , \ . , , ` . eklindedir. Kendisinden nceki
sebebiyle mansb deildir. nk soru edat cmlenin banda bulunur ve ondan nceki
ey amel etmez
687
.
4. Olumsuzluk '=s: Mesel, , . ' .', '= .'= \ = . Zeydin ayakta olmadn bildim rneinde
grld gibi.
Ayn ekilde _ =. , ..= '= .'= \ = '. \ Andolsun ki bunlarn konumayacan sen de
bilirsin
688
ayetinde de benzeri bir kullanm sz konusudur
689
.
5. Yeminin cevabnda bulunan ve olumsuzluk bildiren . eki: = '= = . '` .\' _ .', . =' .'= \
Vallahi Zeydin ve Amrn evde olmadn bildim rneindeki gibi
690
.
6. Yeminin cevabnda yer alan ve olumsuzluk bildiren '_ eki: Mesel, , . ' .', '_ =' .'= \ =
Vallahi Zeydin ayakta olmadn bildim gibi
691
.
7. =\ : Eb Al el-Fris ', > \ - .. ` - \ = \ _ '. ' '_ (Cezanzn gecikme sebebini) bilemem; belki
sizi denemek iindir
692
ayetini buna rnek olarak zikretmitir
693
.
8. art edat '\ : Cmertliiyle mehur Htim et-Tnin (. 578), karsnn, cmertlii
biraz brakp maln tutmasn istemesi zerine syledii u beytinde bu tr bir kullanm
sz konusudur.
` ` - \ _ '> '=\' .' . .' ' '= . '= ` _ ' ' \ ` ,' .' , \ = '.

686
e-uar 26/227.
687
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 368; e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, IV, 242.
688
el-Enbiy 21/65.
689
bn Him, a.y.; es-Sabbn, Hiye, II, 29; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 804.
690
bn Him, a.y.; es-Sabbn, a.g.e., II, 30; e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, IV, 242.
691
bn Him, a.y.; e-ertn, a.y.; ml Bed, a.g.e., II, 804.
692
el-Enbiy 21/111.
693
bn Him, a.y.; es-Sabbn, a.g.e., II, 31; e-ertn, a.y.

134
nsanlar bildi ki Htim, mal zenginlii isteseydi buna bol miktarda sahipti (Tavl)
694
.
9. Haberinde lm bulunan ` _ : Mesel, , . ' \ '.', ` _ .'= \ = . Zeydin kesinlikle ayakta
olduunu bildim gibi. Dilcilerden bir ksm bu grte olsa da bir dier grup tarafndan,
burada talk yapann ` _ deil, lm olduu zikredilmitir. Sadece bn Habbz
(.639/1241), baz kitaplarnda lm olmadan ` _ ile kullanlmas durumunda da talkin
ciz olduunu zikretmitir. Fakat '.', ` _ .'= \ = . gibi bir kullanmda Sbeveyhi, muallikin ` _
olduunu zikretmitir
695
.
10. Haberiyye ,>i: Baz limler ' , ', \ ' ' _` = =' , . ', ,', \ ',` , . ' _` \' _ = ',` , \', '.> \'= ' ', > Kendilerinden
nce nice nesilleri helak ettiimizi, onlarn kendilerine bir daha geri dnp
gelmeyeceklerini bilmiyorlar m?
696
ayetini zikrederek buradaki ,>in haberiyye olarak
takdir edileceini ifade etmilerdir. '.> \'= ' sebebiyle mansb konumundadr ve '' , fiilinin iki
mefln engellemitir.
Bu irb ve man doru kabul edilmekle beraber ,>in haberiyye oluunu
netletirmedii, aksine burada soru olarak deerlendirilmesinin de mmkn olduu
zikredilmitir. Bu grte olanlara gre, bn Mesdun '.> \'= ' '_ = olarak okuyuu da bunu
desteklemektedir. Fakat bn Mesdun okuyuunda _ =in mevsl olmas da
mmkndr
697
.
3004. lg ve Talk Arasndaki Farklar
lg ve talk arasnda temel olarak iki farkn olduu bildirilmektedir. Birincisi, ilgda
fiilin ne lfzen ne de mahallen amel etmemesine karlk, talk de ise lfzen olmasa da
mahallen bir amel etme sz konusudur. Bu durum atf yaparken kendini gsterir. Mesel,
'. = ' '= \' = , . ' _ \ = \ .. . = Gerekten Alinin ayakta durduunu, Salihin de oturduunu

694
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 368; es-Sabbn, Hiye, II, 30; e-ertn, Mebdiul-Arabiyye,
IV, 242.
695
bn Him, a.g.e., a.y.; e-ertn, a.y.
696
Ysin 36/31.
697
M. Muhyiddn Abdulhamd 2 nr. l dipnot, bn Him, erhu uzriz-zeheb, thk. M. Muhyiddn
Abdulhamd, s. 368.

135
zannettim/bildim rneindeki gibi. kincisi, talkin lfzen ihmali zorunlu klsa da fiilin
amel etmemesini gerektirmemesidir. lada ise hem amel ettirmek hem de ihmal etmek sz
konusu olabilir. Mesel, ._'. .'. = _'.` =\ ' Doruluun faydal olduuna inandm denilebildii
gibi ayn cmle, '. = _'.` =\ ' '= '. . eklinde de ifade edilebilir
698
.
bn Usfr, efl-i kulb haricindeki fiillerde talk olmayacan ifade eder. Fakat '=. '
ve '= fiillerini bundan istisna ederek bunlarda da talk olabileceini zikreder. .', ` , ' '_ = ' =. '
Zeydin babasnn kim olduuna bak ve ''= '_ = '= = ` , ' Amrn babasnn kim olduunu sor
gibi. bn Usfr, bu iki fiilde talkin mmkn olmasn, bilgi elde etmenin iki yolu
olmalarna balar. Nitekim ilim de efl-i kulbdendir. Dolaysyla sebep, msebbebin
mecranda cereyan etmitir
699
. Ayrca ilg ve talk olaynn da kalb fiillerinin sadece
ekimli olanlar iin sz konusu olduu ifade edilmelidir. ekimsiz olan ',\=. ve ',= fiilleri ile
tahvl bildiren fiillerde ilg ve talk sz konusu deildir
700
.
es-Suytnin naklettiine gre baz limler talik ve ilg hakknda u grleri
zikretmi ve mesel bn Iyz yle demitir: Talk, bir harfin, fiili amelden koruyarak,
konum olarak amel etmesine engel olmasdr. Bu da ilgnn hkmleri arasnda bir
hkmdr. O da amelin tamamen iptali anlamna gelir.
Yine bn Ya de yle demitir: Talk, ilgnn bir trdr. nk o, fiilin amelini
mahallen deil, lfzen iptal eder. lga ise, fiilin amelin tamamen iptalidir. Bu anlamda her
talk bir ilgdr. Her ilg ise talk deildir.
bn Ebir-Reb de ikisi arasndaki farkla ilgili olarak: lgnn, fiilin ortada ya da sonda
olmas, kalb olmas gibi artlar vardr. Talk ise, kalb fiillerinin dnda da
gerekleebilir demektedir
701
.
Kalb fiilleri iki meflnn arasna girerse ya da her ikisinden sonraya alnrsa fiil irb
grevini yapp yapmamakta serbesttir. Mesel, Muhammedin ayakta olduunu sandm

698
Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, s. 36; el-Cm, el-Fevid, s. 368; ml Bed, el-Mucemul-mufassal
fl-lua, II, 804.
699
700
ml Bed, a.g.e., II, 804; Akda, Edatlar, s. 33.
701
es-Suyt, a.g.e., IV, 41.

136
ifadesi Arapada , . ' .. . = .` = =` = eklinde ifade edilebilecei gibi, . . = '.` = =` = '= . ' . eklinde de
ifade edilebilir
702
.
301. Anlam Bakmndan Efl-i Kulb
Baz limler efl-i kulb oluturan fiilleri, ifade ettikleri anlam asndan drt grupta
toplamaktadr. Buna gre, = =, ' = =, ` . =, , = ve ', = fiilleri rchniyet/sanma, . = , _\ ', _ . ve ', \=.
fiilleri ise yakn/kesin bilgi bildirmektedir. ` _ = , '= ve , = = fiilleri ounlukla zan bazen de
yakn bildirirken, _' ve , \ = fiilleri ise bunlarn aksine, ounlukla yakn, bazen de zan
bildirmektedir
703
. Fakat bu fiiller genelde zan ve bilgi fiilleri olarak iki ksmda
deerlendirilmekte ve ayrca yukarda deinilmeyen baka fiiller de bulunmaktadr. Burada
fiiller, bu iki kategoride ele alnacaktr.
3010. Zan Fiilleri
1. ` _ = : Bir eyin olma ihtimalini (rchn) ifade eder. '= = '. '.', .. . = Zeydi baarl sandm
gibi. Yine, _, . ', .'=` = , ` _'= . '= ' . = . ` _ = . '_ Onun yalnzca bir zandan ibaret olduunu sanyoruz.
Biz bu konuda kesin bilgiye de sahip deiliz
704
ayetinde de byledir. Bir iirde de yle
gemektedir.
,' =\' _ = \ .` , = _ = .. . = '.` =` = ' ,, _ '> '_ =, .'.` = ', \' =
Harp kztnda senin ortasna atlacan sandm. Oysa sen dnp kaanlarla
beraber katn (Tavl)
705
.
Bunun dnda nadiren yakn ifade ettii de olmaktadr
706
. Mesel aadaki ayetlerde
bu ekilde kullanlmtr.

702
Eb Al el-Frs, Kitbul-zh, nr. Kzm Bahr el-Murcn, Beyrt, 1996; e-ertn, Mebdiul-
Arabiyye, IV, 242; Uralgiray, Araba Dilbilgisi, I, 206.
703
es-Sabbn, Hiye, II, 24; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 803.
704
el-Csiye 45/32.
705
es-Suyt, Hemul-hevm, II, 215; es-Sabbn, a.g.e., II, 21; el-Galyn, Cmi, I, 37; ml Bed, a.y.
706
el-Hall b. Ahmed, Kitbul-Ayn, VIII, 153; el-Ukber, el-Lubb, I, 251; es-Suyt, a.y.; es-Sabbn,
a.y.; el-Galyn, a.y.; ml Bed, a.y.

137
', ,` , ' `` = ',` , . ' ' . = Rablerine kavuacaklarna inandlar
707
.
-', \ . =' _ = ' =\ = . '_' ' . = Allahtan ancak Ona snlacana inandlar
708
.
` _ = fiili aadaki rneklerde de grlecei gibi itham etmek/sulamak anlamnda
olduunda tek mefl alr
709
.
'.', _ = '\' ` _ = Kad Zeydi itham etti/sulad.
_, . = , ,', =\' _\ = ` = '= O, gaybtan verdii bilgi yznden de itham edilemez/sulanamaz
710
.
maddesinden tretilen istifhml muzri de '` , . '.'` = = . ' Hassn zengin mi
sanrsn? cmlesinde olduu gibi ` _ = . anlamna gelir. ` _'nin hemzesi _=. mansna olan .
muzri fiilinden sonra ` _' eklinde fethal okunur. Mesel, , . ' ` - . ' . ' Onun geleceini mi
sanrsn? gibi
711
.
2. ' = = Fiili: Bu fiil de _= anlamnda kullanlmaktadr. Muzrisi ` ='= , eklindedir. Mesel,
' . ' '.', .' = = Zeydin kazandn sandm gibi. Temm b. Ubeyy b. Mukbilin (.~37/657)
u beytinde de bu anlamda kullanlmtr.
.'` = \` = '=' , ' . , .` = \ ' _ . = - . ' = ' '= = ' , ' ` ='= ' .. > '.

707
el-Bakara 2/46.
708
et-Tevbe 9/118.
709
el-Hall b. Ahmed, Kitbul-Ayn, VIII, 153; Eb Al el-Frs, el-zh, s. 132; el-sferyn, el-Lubb, s.
142; es-Suyt, Hemul-hevm, II, 215; el-Galyn, Cmi, I, 37.
710
et-Tekvr 81/24. Ayette geen bu kelimeyi kraat imamlarndan bn Kesr, Eb Amr ve el-Kis _,.=
eklinde z harfi ile okurken, dierleri _,.= eklinde okumulardr. Bk. Eb Amr ed-Dn, Muhtasar f
mezhibil-kurr, nr. Mahmd Abdussemi e-fi, Beyrt, 2000, s. 268.
711
ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 311; Al Rz, el-Merci, III, 57; Uralgiray, Araba Dilbilgisi, I, 207.
Normalde, zan manas bulunmadnda, k-v-l kknden treyen kelimelerden sonra gelmesi durumunda
` _'nin kesreli olarak ` _ eklinde okunmas gerekmektedir. Bk. el-Galyn, Cmi, II, 319 v.dr.

138
Ben gnn birinde bamza bir musibet getirinceye kadar, Eb Amr kendisine
gvenilir bir karde zannediyordum (Bast)
712
.
Bu fiil, luazda
713
birine galip gelmek, reddetmek-engellemek, niyet etmek, gizlemek-
korumak ya da srklemek anlamnda olduunda tek mefl almaktadr.
'. ` .' = = Falan engelledim, ` ` =\' .' = = Srr sakladm, - ., = ` _,` \' . = = Rzgr, bir gemiyi
srkledi, =' .', , .' = = Allahn evine niyet ettim, ` - .' = = ya da ` - .', = = Uhciyye (luaz)
oyununda onu yendim rneklerinde grld gibi
714
.
3. = = , : ounlukla rchniyet bazen de yakn bildirir
715
. Aadaki rneklerde
rchniyet bildirmektedir.
'. , .'=` = '.', .', = = Zeydi alkan sandm.
. ` ',` = '= '', ' ',` ,` , ='= . Uykuda olduklar halde sen onlar uyank sanrsn
716
.
' , .= ' =' =\' ` ,` ,` , ='= , = .\' _ = . Bilmeyen, iffetleri dolaysyla (isteyemedikleri iin) onlar
zengin zanneder
717
.
Lebd b. Rebann (.145/762) u beytinde ise yakn ifade etmektedir.
=\' '= '. ' =' , ' = . ', = .` =\' _ .\' .', = = ` ' . _ ,'= ' ` .'

712
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 364; el-Galyn, Cmi, I, 39.
713
Szlkte _,, denilen l faresinin (Arap tavan da denmektedir) yuvasna verilen ad olan luaz,
edebiyatta ve zellikle iirde, bir sz ya da bir kavram dorudan ifade etme veya bir nesneyi ak bir
dille tasvir etme yerine onu ima eden ifadeler kullanp iiri bir bilmece hatta bazen bir muamma ekline
sokmaktr. Bk. M. Faruk Toprak, Klasik Arap iirinde Luaz, Nsha sy. 3, s. 97.
714
bn Him, a.y.; es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 210; es-Sabbn, Hiye, II, 23; el-Galyn, a.y.; ed-
Dakr, Mucem, s. 240; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 564.
715
es-Sabbn, Hiye, II, 21; el-Galyn, a.g.e., I, 38; ml Bed, a.g.e., I, 576.
716
el-Kehf 18/18.
717
el-Bakara 2/273.

139
Kii (lp de cesedi) ar bir hale geldii zaman Allahtan korkmann ve cmert
olmann kazan bakmndan en krl ticaret olduunu anladm (Tavl)
718
.
Rchniyet anlamndan syrldnda tek mefl alan mteadd bir fiil olur. Mesel,
.', = = , = '` .\' Paralar saydm gibi
719
.
4. , = : ounlukla iddia, fsid zan ve yalan sz anlatmak iin kullanlr. Sylenen
eyden phe duyulduunu ya da onun yalan olduuna inanldn gsterir. Nitekim
Araplar, yalanc kabul ettikleri biri sz sylediinde, ._` , = derler. Kurnda da
inkrclarn szleri hep bu fiille ifade edilmitir
720
. Fethal ve zammeli geldii gibi bazen
,= eklinde kesreli olarak da kullanlmaktadr
721
. Eb meyye el-Hanefnin (v.?) u
beytinde _= anlamnda kullanlmtr.
',, , . ` , . , '_ = _', =\' ' = . _', = , .'= \ '=', = _ .. = =
O (kadn), yal olmadm halde benim yal olduumu sand/iddia etti. Hlbuki yal
kimse (ok ihtiyar olduundan) ar ar yryen kiidir (Haff)
722
.
Dil limleri , = nin '_' ya da ` _' olmadan kullanlabilmesi konusunda ihtilaf etmilerdir.
Baz limler, bunun ancak iir zarureti olmas durumunda mmkn olabileceini
savunmutur. Fakat aksini ispatlayan pek ok rnein bulunmas, zaruret olmakszn
kullanmnn mmkn olduunu gstermektedir. Nahiv kaynaklar bu konuyu uzun
uzadya tartsa da burada netice itibariyle bu fiilinin ounlukla '_' ya da ` _' ile beraber
kullanld fakat bunlar olmadan kullanmnn ise zaruret derecesine varmad ifade
edilebilir
723
.

718
es-Suyt, Hemul-hevm, II, 216; e-enkt, ed-Durerul-levmi, II, 247; ed-Dakr, Mucem, s. 247;
el-Galyn, Cmi, I, 38.
719
es-Suyt, a.y.; ed-Dahdh, Mucem, s. 142.
720
el-sfahn, Mufredt, s. 380; el-Galyn, a.g.e., I, 40.
721
Ebul-Bek, Kulliyt., s. 489.
722
es-Suyt, a.g.e., II, 211; es-Sabbn, Hiye, II, 22; el-Galyn, a.y.
723
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 359.

140
Mesel, = , \' . _, > ` '_' ' \ '_ ` , ', = ` . ' Kfirler asla diriltilmeyeceklerini sandlar/iddia ettiler
724

ayetinde '_' ile kullanlmtr. Kseyyirin u beytinde de ` _' ile birlikte kullanmna
rastlanmaktadr.
. = = '. ` ` , = . , . ` = ' , _ . \' ' . '_ = ' = .'= , .'` , = . _ . '
(Azze) benim kendisinden sonra deitiimi sanm/iddia etmi. Kim deimiyor ki ey
Azze! (Tavl)
725
.
Dier yandan, ,, = - , '. ' =\' _' ` = ` . . ' \ ' , = , '= = - , .' = '_ = \ = \ Dediler ki: Biz kraln su
tasn kaybettik. Onu bulup getirene bir deve yk (dl) var. Ben de buna kefilim
726

ayetinde de grld gibi kefil olmak anlamnda kullanldnda bilgi ve zan fiillerinden
deildir. Ayrca, bu anlamda kullanldnda ancak harf-i cerle mteadd olabilmektedir.
Mesel, -, = ' , _ .' , = Karde, kardeine kefil oldu gibi
727
.
Yine, emir/reis olmak anlamnda kullanldnda da tek mefl alr ve efli-kulb snf
ierisinde deerlendirilmez. ,, = ` , ,' \' ` _ \ = , = Ali kavme reis oldu. O bir reistir gibi
728
.
imanlk ve zayflk ifade ettiinde de tek meflle kullanlr. Mesel, ' =\' . = = Koyun
iman/zayf oldu gibi
729
.
Dier yandan, ` _ , \\' , = St ho kokmaya balad cmlesinde ise, ,,=, .=' ho kokmaya
balamak anlamndadr ve lzm fiil olarak kullanlmaktadr
730
.
5. '= : Muzrisi ' = ,, olup, masdar `', =, .'= eklinde birka trl gelebilir. Bu fiilin
hemzesinin kyas d olarak muzride kesreli olarak gelebileceinden ve bu durumda

724
et-Tebun 64/7.
725
726
Ysuf 12/72.
727
es-Suyt, Hemul-hevm, II, 212; ml Bed, a.y.; ed-Dakr, Mucem, s. 271.
728
es-Suyt, a.y.; el-Galyn, Cmi, I, 40.
729
es-Suyt, a.y.; es-Sabbn, Hiye, II, 22.
730
el-Galyn, a.y.

141
muzrisinin sem olarak '= eklinde kullanldndan da bahsedilmektedir. Mesel, ' =
'=,= '.', Zeydi hasta sanyorum gibi
731
.
Mesel, = , . = '.', .\ = Zeydi arkadan sandm rneinde rchniyet/sanma ifade
etmektedir. Bazen yakn ve inanma ifade ettii de olmaktadr. Mesel, ', , '. >\' .\ = Kitabn
bir arkada olduuna inandm gibi. Yine en-Nemr b. Tevlebin (. ~14/635) u beyti de
yakn anlamnda kullanlna bir dier rnektir.
,'= ' _\ _ . .\ = ` _` ,` = = _ ' . =\' _ .' = . ' ` ` ' ` = - , _ ='.
Gzel kzlar beni amcalar olarak ardlar. Oysa ben de biliyorum ki, benim de bir
ismim var. O ilk ismim olduu halde onunla (niin) arlmyorum (Tavl)
732
.
Rchniyet anlamndan syrldnda ` , > . kibirlenmek anlamnda lzm fiil olarak
kullanlmaktadr. ` = ..` =\' '= Kazanan kibirlendi rneinde grld gibi
733
.
6. = ` . : Tam ekimlidir ve her syga kalb fiili grevinde kullanlabilir. Mesel, = ` . \' ` = = \ ` , ', '.
'. = '= retmen Zeydi alkan sand gibi. Yine, en-Numn b. Ber el-Ensrnin
(.65/684) u iirinde bu anlamda kullanlmtr.
_\' =\' ' = . > \ _ . =\' _ = >, = _\' =\' .` .'= . ` ,'.` =\' _ = >, =
Zenginlik zamannda sana arkada olan dost sayma; asl dost yokluk ve fakirlik annda
sana arkada olandr/Dost kara gnde belli olur (Tavl)
734
.
Saymak anlamnda kullanldnda bir mefl almaktadr. Mesel, . . = , =' ` .\' .'. Paralar
saydm gibi
735
.

731
ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 51; el-Akar, Mucem, s. 199.
732
bnun-Nzm, erh, s. 197; es-Sabbn, Hiye, II, 20; el-Galyn, Cmi, I, 38; el-Him, el-Kavid, s.
173.
733
bn Mlik, erh, I, 246; es-Sabbn, a.g.e., II, 20; ed-Dahdh, Mucem, s. 155; ml Bed, a.g.e., I, 52.
734
es-Suyt, Hemul-hevm, II, 210; es-Sabbn, a.g.e., II, 22; el-Galyn, a.g.e., I, 39.
735
es-Suyt, a.y.; es-Sabbn, a.y.; el-Galyn, a.y.

142
7. = = : Kullanm alan epeyce geni olan bu fiil bazen zan bazen de yakn ifade
etmektedir
736
. Mesel u rneklerde zan anlamnda kullanlmtr.
',\ > - = \' .\ = = Kediyi kpek sandm.
= ',` = - > .\ =\' ' \ = = '. '. _ ='=` \' ` . ', Melekleri -Allahn kullar olduklar halde- dii sandlar
737
.
_ = \ \ ' '= ,\ =\' .\ = = lmin vatan iin bir sembol olduuna inandm rneinde ise ykin
bildirmektedir.
== fiili yaratmak ya da vermek anlamnda kullanlrsa zan ve ykin anlamndan
syrlm olur ve tek mefl alr
738
.
.\' . '= \ =\' = = Karanlklar ve aydnl o yaratt
739
.
= . '_ = '.'` = _'` .\ \ ='= Dersine biraz zaman ver/ayr.
Ebul-Bek, == fiilinin Kurnda tamamen yaratmak anlamnda kullanldn
sylemektedir
740
. Fakat yukarda geen ve mriklerin, meleklerin dii olduuna
inandklarn ifade eden ayetteki kullanm bile, her zaman yaratmak anlamnda
kullanlmadn kantlamak iin yeterlidir.
8. ', = : Yalnzca emir sygasnda kullanlan bu fiilin mz ve muzri kullanm yoktur.
Farz et, inan, tut ki, diyelim ki anlamndadr. , = - ` , , , den gelen ve bu fiilin emir yaps

736
737
Zuhruf, 43/19. Burada yakn bildirdiini kabul etmenin daha doru olaca sylenmektedir. Bu durumda
anlam, Meleklerin -Allahn kulu olduklar halde- dii olduklarna inandlar eklinde verilir. es-Sabbn,
a.g.e., II, 23; ml Bed, a.y. Yine burada = =nin _` = = isimlendirmek anlamnda olduu da
zikredilmektedir. Bu durumda anlam, Melekleri -Allahn kulu olduklar halde- dii olarak
isimlendirdiler eklinde verilir. Bk. Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 34; bn Fris, Mucmelul-lua,
Beyrt, 1986, I, 191; el-Frzbd, el-Kms, s. 1262.
738
es-Suyt, Hemul-hevm, II, 212; ez-Zebd, Tcul-ars, XXVIII, 207; el-Galyn, Cmi, I, 39.
739
el-Enm 6/1.
740

143
olan ',= kullanm bundan farkldr
741
. rnein, Abdullh b. Hemmm es-Sellye
(.~100/718) ait u iirde zan fiili olarak kullanlmtr.
'= _ .', , . . \' = ' , ' _ .' = ' .\ . '> \' = '
Dedim ki Ey Eb Hlid, beni (korktuumdan) koru. Aksi halde beni helak olmu bir kii
farz et (Mtekrib)
742
.
',= fiili, mefllerini ounlukla aka alr. Ancak bazen ` _' (ya da '_') ile birlikte
kullanlr. Dil bilginlerinin bu konuda ortak bir tavr yoktur. Baz limler bunun bir
dilbilgisi hatas olduunu savunmutur. Dier grup ise, bunun doru olmadn ve fasih
Arapada kullanldn ifade ederler. Mesel, Hz. mere isnad edilen bir szde ` _' ',= \ ',' '_' '.
'> . ` ' = '= ' Say ki atalarmz eektiler eklinde gemitir
743
.
Yukarda da zikredildii gibi -,,\' kknden geldiinde efl-i kulbten deildir. Bu
durumda, asl mbteda haber olmayan iki mefl alm bir fiil olur. Fasih kullanma gre,
birinci mefln lml olarak alr. Mesel, . '= .' \ \ ', = Fakirlere mal hibe et gibi.
Korkmak anlamndaki ,'= fiilinden emir olursa, tek mefl alr. Mesel, =` , ', = Rabbinden
kork rneinde grld gibi
744
.
3011. Bilgi Fiilleri
1. _' : ounlukla yakn bildiren bu fiil bazen de rchniyet ifade etmektedir. Mesel,
',, ` ' . '., = , ` - .' , ',` , . Onlar onun uzak olduunu sanyorlar biz ise yakn olduunu
biliyoruz
745
ayetinde birinci kullanmnda zan, ikincisinde ise yakn ifade etmektedir
746
.
Bu fiil grmek ya da bir gre sahip olmak anlamnda olduunda tek mefl alr.

741
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 361; es-Suyt, Hemul-hevm, II, 213.
742
es-Suyt, a.y.; e-enkt, ed-Durerul-levmi, II, 243; es-Sabbn, Hiye, II, 24; el-Galyn, Cmi, I,
40.
743
bn Him, a.y.
744
el-Galyn, a.y.; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 1280.
745
el-Meric 70/6-7.
746
es-Suyt, a.g.e., II, 216; es-Sabbn, a.g.e., II, 19; ed-Dakr, Mucem, s. 267; el-Galyn, a.g.e., I, 34.

144
= =\' _\ = '=` =\' .', ' Sereyi aacn zerinde grdm.
` - . ='` = _ = ' =\' _' '. > = - , .= ` , ' _' . Eb Hanife bunun helal olduu afi ise haram olduu
grndedir.
Dier yandan rya grme anlamna gelmesi durumunda da iki mefl almaktadr.
Mesel, '= ' _ .' ' _ . ''= = ` = Ryamda arap (yapmak iin zm) sktm grdm
747
ayetinde
grld gibi
748
. Grme ii gzle olursa bir mefl, zihinle olursa iki mefl alr. Tek
mefl aldnda mansub bir isimle kullanlrsa bu isim hl olarak deerlendirilir
749
.
'= babna nakledildiinde _ .'` , _'' ' halini alr. Tahfif edilerek _ ` , _ ' ekline dner.
Bu durumda mefl birden nasbeder. Mesel, '= =' '= .' '., = = .', ' Saide durumu aka
gsterdim gibi
750
.
2. , \ = : , = = , =\' .'= \ = '= . Haberin doru olduuna inandm/bildim rneinde ve ` _` =` = .'= \ = '_,
. '. =` = Onlarn mmin olduuna inanrsanz/bilirseniz
751
ayetinde yakn anlamnda
kullanlmtr. Bir iirde de yle gemektedir.
=' , .'= \ '.' . = = .'= \ = = ' \ =' . . ', ' = _ '.' = _''=
Senin (iyilik yaptktan sonra) baa kaktn biliyorum. Susuz, a ve plak olsam bile
senin iyiliini ve cmertliini artk beklemiyorum (Tavl)
752
.
,\= fiili =/bilmek anlamnda kullanlrsa tek mefl alr. Mesel, . =.' .=\= Durumu
bildim gibi. Bir ayette de, '', = _` = \'= . . ', > .' ,` = ' _ =` , '_ = ', > = = ' =' Allah sizi annelerinizin

747
Ysuf 12/36.
748
es-Sabbn, Hiye, II, 20; ed-Dakr, Mucem, s. 267; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 652.
749
el-Ukber, el-Lubb, I, 251; Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 36; el-Galyn, Cmi, I, 34; Akda,
Edatlar, s. 234.
750
el-Galyn, a.y.
751
el-Mumtehine 60/10. Bu ayette = anlamnda kullanld da sylenmektedir. Bu durumda man, Onlarn
mmin olduunu sanrsanz eklinde verilir. Bk. es-Sabbn, a.g.e., II, 21.
752
bnul-Hcib, el-Kfiye, s. 73; el-Ukber, el-Lubb, I, 251; el-Galyn, a.g.e., I, 35; Abbs Hasan, en-
Nahvul-vf, II, 5.

145
karnndan kardnda hibir ey bilmiyordunuz
753
eklinde kullanlmtr. Dier yandan,
hissetmek, idrak etmek anlamlarnda olduunda da ya dorudan ya da b harfi ceriyle tek
mefl alr. Mesel, _ =\ ', / _ =\' .'= \ = eyi anladm, hissettim gibi
754
.
'= babna nakledildiinde ` , \'=` , - , \'= ' ekline dnen bu fiil, bu durumda mefl birden
nasbetmektedir. Mesel, _'` \' - \, = - ' =\' , ` =\' .'= \'= ' ocua, iin rzk vesilesi olduunu
bildirdim gibi
755
.
3. _ . : nanma derecesinde bilmeyi ifade eder. Mesel, - \, = - .' =.' .', . Gvenilirliin
bir fazilet olduuna inandm/bildim gibi. Yine u beyit de ikinci bir rnek olarak
zikredilebilir.
` _ , = , .= ' ` '= = ' , .', =\' ` _ \' ., ` . ' ., = = . ' \' , ' .' , .'=
Ey Amr, sen ahde vefa gsteren biri olarak biliniyorsun. Bununla gurur duy, nk
ahde vefa gstermeyi adet edinmek vlen bir eydir (Tavl)
756
.
Bu fiil ounlukla b harf-i ceriyle tek mefl alarak kullanlmaktadr. - , .', . Ona
bildirdim rneinde grld gibi. Bana geililik hemzesi aldnda harf-i cere ihtiya
duymakszn mteadd olur. Nitekim bir ayette - , ', >' '. ' . ', >', \ = ` - .' \ . ' = =' .' = ' \ De ki: Eer

753
en-Nahl 16/78.
754
el-Ukber, el-Lubb, I, 251; es-Suyt, Hemul-hevm, II, 213; el-Galyn, Cmi, I, 35. ,\= fiilinin
bir ya da iki mefl almas konusunda bn Cinn ile hocas Eb Al el-Frs arasnda geen yle bir
diyalog nakledilmektedir. bn Cinn hocasna yle sorar: Sbeveyhiye gre, ,\= fiili, = anlamnda
olursa tek mefl, ,\=\' anlamnda olursa iki mefl almaktadr. Acaba ,\= ile = arasnda nasl bir fark
vardr ki bu ekilde bir farkllk ortaya kmaktadr? Eb Al cevaben yle der: Bana gre, =,
duyularla elde edilen bilgiyi ifade etmektedir. Mesel Kurnda ',` ,, =, = , _` = '=` =\' '=` , Sulular simalarndan
bilinirler
754
eklinde gemektedir ki, sima, duyularla idrak edilebilmektedir. Bunun zerine bn Cinn:
O halde yle denebilir mi? =nin lfzen zdd kelimesidir. '=nin zdd ise, .+=dir. Eer '= fiili ile
zdd inkr olan '' kastedilirse tek mefl alr. Zdd cehalet olan '= ise iki mefl alr der. Eb Al de
rencisini bu konuda onaylamtr. es-Suyt, el-Ebh, IV, 145.
755
ed-Dahdh, Mucem, s. 201.
756
es-Suyt, Hemul-hevm, II, 214; el-Galyn, a.y.

146
Allah dileseydi onu size okumazdm ve Allah da onu size bildirmezdi
757
eklinde
gemektedir
758
.
Aldatmak anlamnda olduunda, . .',` =\' .', . Av aldattm rneinde grld gibi,
dorudan mefl almakta ve taramak anlamnda kullanldnda ise ` =\' , _ =' .', . == . Bam
tarakla taradm cmlesindeki gibi tek mefl almaktadr
759
.
4. . = : Masdar ` =` '. ve '. '.'= ekillerinde gelen bu fiil bazen yakn anlam ifade
etmektedir
760
.
. ` ` =\' - ., _'.` =\' .'. = Doruluun, aklllarn ss olduuna inandm.
_, = ' \ ',` = .> ' '.'. = '_ Onlarn ounun fsk olduunu bildik
761
.
Bu fiil bulmak anlamnda kullanldnda tek mefl alr. Mesel, , \ \' .'. = Kalemi
buldum gibi
762
. fkelenmek, zlmek anlamnda kullanldnda ise lzm bir fiildir.
Mesel, . = -` = ' _' _\ = .', Zeyd annesinin ayrlmasna zld ve -', \ = .'. = Ona kzdm
rneklerinde grld gibi
763
.
5. ', \ = . : Bil ve inan anlamnda yakn bildiren fiillerdendir. Mefllerini ounlukla ` _'
vastasyla alr. Zheyr b. Eb Slmnn (. 609) u beytinde ` _' ile kullanlmtr.
. .\ ` - \ .' = . , ',` =` , = . . ` ` = .',` =\ \ ` _' ', \ =

757
Ynus 10/16.
758
bnun-Nzm, erh, s. 196; es-Suyt, Hemul-hevm, II, 214; ml Bed, el-Mucemul-mufassal
fl-lua, I, 622.
759
es-Suyt, a.y.; el-Galyn, Cmi, I, 35; ed-Dakr, Mucem, s. 263.
760
es-Suyt, a.g.e., II, 213; es-Sabbn, Hiye, II, 21; el-Galyn, a.g.e., I, 36.
761
el-Arf 7/102.
762
ml Bed, a.g.e., II, 1302.
763
el-Ukber, el-Lubb, I, 252; es-Suyt, a.y.; es-Sabbn, a.y.; ml Bed, a.g.e., II, 1303.

147
Dedim ki: Bilmi ol ki, avn (yakalamak iin) dalgn ve habersiz olduu bir an vardr,
eer dediimi yapmazsan onu kaybeder ve frsat karrsn (Tavl)
764
.
` _' burada ismi ve haberiyle birlikte iki mefl birden karlamaktadr. ` _' yerine
muhaffef olarak '_' ile kullanldndan da bahsedilmektedir
765
. Yakn ifade etmediinde tek
mefl alan mteadd bir fiil olarak kullanlr. Ama bu durumda ,\=. fiilinin emri olur.
Mesel, -` , , =\' . =' ', \ = . . Arapann kaidelerini ren gibi. Yakn bildiren ',\=. fiili ise, emir
sygasnda cmiddir. Mesel, '=` ` . = ', _ .\' . ' = ', \ = . Bil ki nefsin tedavisi dmann yenmektir
gibi
766
.
Efl-i kulbe dhil olan fiillerin fil ve meflnn iki muttasl zamir olmas
mmkndr. = = _ _ . .', ' Kendimi tehlikede sandm gibi. Fakat ',\=. fiilinde kalb fiillerinden
olmayan fiillerde de olduu gibi bu kullanm gereklemez. Mesel, _ . .', = denilmez.
Kendimi dvdm denilmek isteniyorsa _ = . .', = denilmesi gerekir
767
.
6. _\ ' : es-Suyt, bn Usfr ve Basral dil bilginlerinin, bu fiilin efl-i kulbden
olmad, ikinci meflnn de hl olduu grnde olduklarn zikretmektedir
768
. Fakat
nahiv kaynaklarnn pek ounda kalb fiilleri ierisinde zikredilen bu fiil bulmak
anlamnda kullanlmaktadr. Bulma ii madd olursa normal fiiller gibi tek mefl alr.
Mesel, '= \ .', \ ' Bir kalem buldum gibi. Fakat ' = '= = ,' .', \ ' Grn hatal buldum derken
burada bulma ii zihinle ilgili olduundan bilmek anlamndadr. nk grn doru ya
da yanl olduu gzle deil zihinle anlalr
769
. Yine, _, \' = ',` = . ',' '' \ ' ',` , . Babalarnn yanl

764
es-Sabbn, Hiye, II, 24; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 439; ed-Dakr, Mucem, s. 166.
765
bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 363; ml Bed, a.y.
766
es-Suyt, Hemul-hevm, II, 215; ml Bed, a.y.; ed-Dahdh, Mucem, s. 93.
767
768
769

148
yolda olduuna inandlar
770
ayetinde yakn bildiren bu fiil, , ',\' _ . \ '= .` , = ', \ ' Efendisini
kapnn nnde buldu
771
ayetinde de tek mefl alarak kullanlmtr
772
.
31. Efl-i Tahvl
Bunlar ` , = ve onunla ayn anlam tayan . = . = . = = gibi fiillerdir. Tahvl
bildirmediklerinde ve kendi zel anlamlarn tadklarnda tek mefl alrlar. Dnme,
etme, edinme, klma ve evirme anlamlarna gelirler
773
. Bu fiillere = ' . , , =, =, ,' = ',
.' =, ` =, ,` = . gibi fiilleri ekleyip sayy artranlar da vardr
774
. Mz sygasnda kullanlmak
durumunda olan , = fiili hari tamam ekimlidir. Bu fiillere efl-i tasyr de
denilmektedir. nk mevsfun bir ekilden bir dierine dnmne dellet ederler
775
.
Bunlar efl-i kulbden farkl klan ynleri, ` _' ve cmlesinden ya da '_' ve fiilinden oluan
mevvel masdarn nne gelememeleridir
776
.
Tahvl fiillerinin mbteda ve haber olmayan iki ismi nasbediine de rastlanmaktadr.
Mesel, ''=` , '=` =\' =' = = Allah zorluu kolayla dntrd/Zorluu kolaylatrd gibi.
Burada ` =\ ' '=` , ` '= . ifadesi bir isim cmlesi deildir
777
.
Tahvl bildiren fiilleri u ekilde sralamak ve incelemek mmkndr.
1. ` , = : ' = ' fiili de bunun benzeridir. Her ikisi de ayn kkten gelmekte olup, birincisi
'= fiilinin ,=., ikincisi ise '= babna nakledilmi eklidir
778
.
'. , .'=` = ` = >\' .'` , = Tembeli alkan yaptm/alkana dntrdm

770
es-Sfft 37/69.
771
Ysuf 12/25.
772
ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 212; el-Akar, Mucem, s. 274.
773
el-Galyn, Cmi, I, 41.
774
es-Suyt, Hemul-hevm, II, 220; et-Tehnev, Kef, III, 1125.
775
776
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, II, 8; ml Bed, a.g.e., I, 367 ve II, 803.
777
rt, Nahiv, s. 162.
778

149
'.', = _ . ` , = '. '' = _ . = \ = '_ = Bana bir harf reten beni (kendisine) kle yapar.
Bu fiil, gtrmek anlamnda olduunda tek mefl alr. Mesel, - . = '. = _\ =\' .'` , =
ocuu okuluna gtrdm gibi.
Yine, dnmek anlamnda olduunda lzm fiil olur. - ., . =\' _\ .', ` , = Zeyd ehre dnd
gibi
779
.
2. = . : Tahvl fiili olarak kullanldnda iki mefl alr. Mesel '` =.` = .', ,\' ' \` \' = .
Deprem evi harabeye dntrd gibi
780
.
Bu fiil, ayrlmak uzaklamak anlamnda kullanld zaman tek meflle yetinir ve
tahvl fiilleri kategorisinde deerlendirilmez. Mesel, , . '>\' .> . . Yalancdan uzaklatm
gibi
781
.
3. . = . : Aslnn .=' olduu, ' '=. babna naklederek .=. eklini ald ve sonra .=.ye
dnt sylenmektedir. Sonra = kalbna gelmekle, t harfinin kk harfi sanlmasn
gerektirecek kadar, kendisi bal bana orijinal bir fiil olmutur. Nitekim Kurnda da
byle okunmutur. rnein, ''= ' -', \ = .. = . . .. = ' \ ' Eer dileseydin buna karlk bir cret
alrdn dedi
782
eklinde geen ayeti Mchidin = . \ .. eklinde okumu olmas .=.den
dnt ve birbirlerinin yerlerine kullanlabildikleri fikrini desteklemektedir
783
. Netice
itibariyle her iki kullanm da fasih kabul edilmektedir
784
. Aadaki rneklerde bu fiil
tahvl bildirmekte ve bir halden dier bir hale dnm anlatmaktadr
785
.
', . = '.', .. = . Zeydi arkada edindim.

779
bnun-Nzm, erh, s. 201; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 777.
780
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, II, 9; ml Bed, a.g.e., I, 385; ed-Dakr, Mucem, s. 147; el-Him, el-
Kavid, s. 175.
781
ed-Dakr, a.y.
782
el-Kehf 18/77.
783
el-Hall b. Ahmed, Kitbul-Ayn, IV, 298; bn Abbd, el-Muht, IV, 400; es-Smarr, el-Filu
zemenuh, s. 132.
784
bn Dureyd, Cemhere, I, 388.
785
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, II, 9; ml Bed, a.g.e., I, 367.

150
' '=` , .' =\' . . = . . '= g\ .\' ' =\' . . = . Scaklk kar suya, suyu da buhara dntrd.
Tahvl bildirmediinde tek mefl alr. Mesel, . = . . '= . Mal kazandm, ' `= ' ,\ =\' _ = .. = .
lim sayesinde ahlk edindim gibi
786
.
4. . = . : Mesel, `, \ = ,, =' ', =' . = . Allah brhimi (as) dost edindi
787
ayetinde , \ = ` ,, =' ',
brhim dosttur isim cmlesini iki mefl olarak nasbetmitir. Dier taraftan, ekimi
yaplabilir ve her trl formu ayn ilevi grebilir. `, \ = > , ', ' .. = . . `, \ = _` , ',= '. = .` = .. > ' \
ayet Rabbimden baka bir dost edinseydim, Ebubekiri dost edinirdim
788
hadisinde, ism-i
fil formu kullanld halde iki mefl nasbetmitir
789
.
Tahvl bildirmediinde ise tek mefl alr. Mesel, =' - \ =' _ = ` ' >\' . = . Kfirler Allahn
yannda baka ilahlar edindiler gibi
790
.
5. = = : Mesel = = ', ', , = =\' ` '` = .\' Marangoz keresteyi bir kapya dntrd rneinde
tahvl bildirmektedir. Yine bir ayette ' .. = . ', = '= '.\ = = = = '_ = ' \ = = '= _\ '.'= . Biz onlarn
iledii her bir ameli ele alp, evreye salm toz zerrelerine dntrmzdr
791

eklinde gemektedir
792
.
6. , = : Btn tahvl fiillerinin ekimli ve btn sygalarnn amil olmasna karn
yukarda da zikredildii gibi ,= fiili farkllk arz etmektedir. Bu fiilin tasyr ifade
edebilmesi iin mz sygasnn kullanlmas gerekir. Mesel, '., = = _, ` .\' .', = Unu hamura
dntrdm gibi
793
.

786
el-Hall b. Ahmed, Kitbul-Ayn, IV, 298; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I, 367.
787
en-Nis 4/125.
788
Ali b. Muttak el-Hind, Kenzul-umml, Beyrt, 1993, XI, 554.
789
790
Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, II, 9; ml Bed, a.g.e., I, 39.
791
el-Furkn 25/23.
792
bnun-Nzm, erh, s. 201; Abbs Hasan, a.y.; ml Bed, a.g.e., I, 498; el-Him, el-Kavid, s. 175.
793
es-Suyt, Hemul-hevm, II, 217; el-Him, a.y.; ml Bed, a.g.e., II, 1315.

151
7. ` . : Mesel ' ' > ', > . '=, .'= , '_ = ', > .` .` , '\ , '. >\' '= ' '_ = , . > ` . Ehl-i Kitabtan ou sizi
imannzdan sonra kfre dndrmek ister
794
ayetinde ', > zamiri birinci, '' > kelimesi de
ikinci mefl olarak kullanlmtr. Dndrmek anlamnda tam fiil olarak kullanldnda
tek mefl alr. - , =' = _\ _ =\' _ = '\' ` . Hkim hakk sahibine ide etti/dndrd gibi
795
.

794
el-Bakara 2/109.
795
bnun-Nzm, erh, s. 201; es-Sabbn, Hiye, II, 903; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, I,
666.

SONU VE DEERLENDRME
Arapa, din dili olarak seilmesinin ardndan byk ilgi grm ve dier dillere
nazaran daha detayl tahlillere tabi tutulmutur. slamn geliinden bu yana, Arap olan ya
da olmayan btn mslmanlar bu dile sahip km ve onu bir nevi manevi anadil gibi
benimsemilerdir. Bu dili renmek ya da retmekle uramayan mslmanlar bile ona
herhangi bir yabanc dile baktklarndan daha farkl bir gzle bakmlardr. Trk milleti de
slam kabulden sonra Arapaya yakn ilgi gstermi ve bilimsel anlamda ok deerli
almalar yapmlardr. Ancak Arap grameri konusundaki temel eserlerin pek ou detayl
olup, istifadesi zor niteliktedir. Bu husus Trke yaplan Arap grameri almalarnn
nemini daha da artrmaktadr.
Bu tr almalara mtevaz bir katk salamak amacyla incelediimiz Arapada
Nsih Fiiller isimli tezimizde, birok klasik ve modern gramer kitabnda konumuzla ilgili
dank olarak serpitirilen bilgilerin toplanarak derli toplu hale getirilmesine allmtr.
Bu bilgilerin yeni bir sistem ierisinde rneklerle ve Trk okuyucusunun anlayaca
biimde tasvir ve tespitinin yaplmaya alld almamz sonucunda elde ettiimiz
sonular u ekilde zetlenebilir:
Tezin ilk iki blm klasik kaynaklarda nks fiiller bal altnda incelenmektedir.
Bilgi, zan ve tahvl fiilleriyle birlikte konu nsih fiiller adn almaktadr. Nks fiillerin pek
ou, yerine gre tam fiil olarak kullanlabilmekte ve nks fiil fonksiyonlarn
kaybedebilmektedir. Bazen tam tersi durumlar da sz konusu olabilmekte ve tam fiil olarak
kullanlmas mutad olan pek ok fiil nks fiil ilevi grebilmektedir. Yaygn olarak
kullanlan baz nks fiillere eitli deyim ve kalplarda da rastlanabilmektedir.
Son dnemlerde bilim ve teknolojinin yaygnlk kazanmasna bal olarak gelien
karlatrmal dilbilim almalarnn bir sonucu olarak, diller birbirleriyle mukayeseli
olarak incelenmeye balanmtr. Nks fiillerden bir ksm, zellikle modern dnemdeki
bu tr almalarn da etkisiyle, bileik zamanlarn kurulmasnda olduu gibi, yardmc

153
unsur olarak kullanlr olmular ve bu ok nemli zellikleriyle dile esneklik
salamlardr. Esasnda bu fiillerin yardmc grevler stlenmesi, balangtan bu yana
dilin bnyesinde mevcut olduu halde, ancak modern dnemde dikkatleri ekmi ve bu
vesileyle sistematize edilme imkn bulmulardr.
Mukarebe fiilleri ats altnda incelenen yaklama, mit ve balama fiillerinin
haberleri, birinci blmde incelenen fiillere nazaran baz ayrc zelliklere sahiptir. Bu
fiillerin haberi kendilerinden sonra gelmek ve bir muzri fiil olmak durumundadr. Bu
muzri fiilin masdariyye edat almas hususunda ise tek bir tarz sz konusu deildir. Baz
fiiller sklkla bu edatla kullanlrken bazlar nadiren bu edatla kullanlmaktadr. Balama
fiilleri ise hibir ekilde masdariyye edat almamaktadr.
mit fiillerinden sonra ak bir isim ya da zamir gelmeksizin, haberleri olan mevvel
mastarn gelmesi halinde, klasik kaynaklarn tamamna yakn, bu fiillerin tam fiil olarak
deerlendirileceini zikretmilerdir. Ancak ada baz yazarlar, herhangi bir anlam
deiikliine sebep olmayan bu kullanmla mit fiillerinin tam olarak deerlendirilmesini
tutarsz ve gereksiz bulmulardr.
Balama fiillerinin ou yalnzca mz sygasnda kullanldka bu grevi ifa ederken
birka fiilin mzsinin yan sra muzrisi de cmleye balama anlam katmaya yardmc
olabilmektedir. Baz kaynaklarda, muzri fiilin bana gelen her mz fiilin balama fiili
ilevi greceine temas edilse de kaynaklarda belli bal fiiller yaygn olarak
zikredilmektedir. Yine bazen balama fiilinden sonra gelen muzri fiilin mastar
kullanlabilmektedir.
Klasik kaynaklarda efal-i kulb ad verilen bilgi ve zan fiilleri, mbted ve haberin
nne gelerek onlar iki meflleri olarak nasb etmektedir. Dier taraftan bu fiillerin bir
ksmnn anlam net olmakla beraber, bazlar yerine gre zan ya da yakn/kesin bilgi ifade
edebilmektedir. Bu incelik iyi bilinmediinden, tercmelerde hatalara dlmektedir. Bu
hatalarn Kurn tercmeleri iin de sz konusu olmas, konunun ciddiyetine katk
salamaktadr. Kesin bilginin ifade edildii bir ayete zan anlam verilebildii gibi, tam tersi
durumlar da sz konusu olabilmitir. Dolaysyla bu fiillerin iyi tannmasnn, zellikle din
metinlerin salkl tercme edilebilmesi asndan olduka nem tad sylenebilir.

154
Bilgi ve zan fiilleri, eitli sebeplerle iki mefl nasb edebilme niteliini bazen
tamamen kaybedebilmekte bazen de lfzen amel etmeseler de mana olarak amel etmeye
devam etmektedirler. Bunlardan birincisine ilg, ikincisine ise talk denmektedir. Bu iki
farkl irb durumun ortak ynleri olduu gibi farkl ynleri de bulunmaktadr.
Efl-i tahvl kategorisinde yer alan fiiller, efl-i kulbde olduu gibi, mbteda ve
haberi iki meflleri olarak nasb ederler. Tahvl fiillerin ayrc yn ise, bir halden dier
bir hale dnm ifade ediyor olmalardr. Bunun dnda kk gramer farkllklar da
arz etmektedirler. Her iki grupta yer alan fiiller de tek mefl alarak kullanldklarnda,
bahsi geen ilevi grmemekte ve dier tam fiiller gibi deerlendirilmektedir.
Netice itibariyle bu almada Arapada Nsih Fiiller konusu klasik nahiv
kaynaklarndan hareketle incelenmi, Trk okuyucusunun bu konuda bilgiye daha kolay
ulamasna ynelik katkda bulunulmaya allmtr.

YARARLANILAN KAYNAKLAR
a.Kitaplar
ABBS HASAN : en-Nahvul-Vf, I-IV, 10. bask, Drul-Merif,
Msr, 1966.
ABDULHLIK UDAYME : Hdit-Tark il Zehirit-Tatbk, Matbaatul-
stikme, el-Khire, ts.
AKAY, Cihaner : Arapada Yaygn Kelime ve Kalplar, Aktif
Yaynevi, Ankara, 2005.
AKDA, Hasan : Arap Dilinde Edatlar, Tekin Kitabevi, ys., ts.
: Arap Dilinde Fiiller, Tekin Kitabevi, Konya, ts.
AKDEMR, Hikmet : Belgat Terimleri Ansiklopedisi, Nil Yaynlar,
zmir, 1999.
AKSAN, Doan : Her Ynyle Dil, 5. bask Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara, 1995.
AKYZ, Vecdi : Arapada Fiil Zamanlar, FAV Yaynlar, stanbul,
1995.
: Arapada Fiil Kipleri ve Yardmclar, FAV
Yaynlar, stanbul, 1996.
AL RIZ : el-Merci fil-Luatil-Arabiyye Nahvuha ve
Sarfuha, I-III, Drul-Fikr, Beyrt, ts.

156
el-ANTK, Muhammed : el-Minhc fil-Kavid vel-rb, 9. bask Dru-
ark, Beyrt, 1406/1985.
: el-Muht f Uslil-Arabiyye ve Nahvih ve
Sarfih, I-III, 3. bask, Dru-arkil-Arab, Beyrt,
1413/1992.
el-AKR, Muhammed Suleymn Abdullh: Mucemu Ulmil-Luatil-Arabiyye,
Muessesetur-Risle, Beyrt, 1416/1995.
BAKIRCI, Selami DEMRAYAK, Kenan: Arap Dili Grameri Tarihi, AFEF
Yaynlar, Erzurum, 2001.
BANGUOLU, Tahsin : Trkenin Grameri, 2. bask, Trk Tarih Kurumu
Basm Evi, Ankara, 1986.
BOLELL, Nusreddin : Arapa ml Kurallar, stanbul, 1999.
el-BUHR, Eb Abdillh Muhammed b. sml: el-Cmius-Sahh, I-V, nr.
Abdulazz b. Abdillh b. Bz, Drul-Fikr, Beyrt,
1412/1991.
el-CBR, Muhammed bid : Arap-slam Aklnn Oluumu, trc. brahim Akbaba,
2. bask, Kitabevi Yaynlar, stanbul, 2000.
el-CHZ, Eb Usmn Amr b. Bahr: Kitabul-Hayevn, nr. Abdusselm
Muhammed Hrn, I-VIII, Drul-Cl, Beyrt,
1389/1969.
el-CM, Abdurrahmn b. Ahmed: el-Feviduz-Ziyiyye, stanbul, 1300/1882.
CEVD AL : el-Mufassal f Tarihil-Arab Kablel-slm, I-X,
Badd, 1414/1993.
CVELEK, Yakup : Arap Dilinde rab Olgusu, Aratrma Yaynlar,
Ankara, 2003.

157
RT, Mustafa Meral : Nahiv, FAV Yaynlar, stanbul, 1998.
ed-DAHDH, Antuvn : Mucemu Kavidil-Luatil-Arabiyye, nr. Corc
Mitr Abdulmesh, 4. bask, Mektebetu Lbnn,
Beyrt, 1410/1989.
ed-DAKR, Abdulan : Mucemul-Kavidil-Arabiyye fn-Nahvi vet-
Tasrf, Drul-Kalem, Dimak, 1414/1993.
ed-DN, Eb Amr Usmn b. Sad: Muhtasar f Mezhibil-Kurris-Sebati bil-
Emsri, nr. Ahmed Mahmd Abdussem e-fi,
Drul-Kutubil-lmiyye, Beyrt, 1421/2000.
DEMRAYAK, Kenan SAVRAN Ahmet: Arap Edebiyat Tarihi Cahiliye Dnemi,
AFEF Yaynlar, Erzurum, 1993.
EBUL-BEK, Eyyb b. Ms el-Huseyn el-Kefev: Kulliyytu Ebil-Bek, nr.
Adnn Derv-Muhammed el-Msr, 2. bask,
Mektebetu Lbnn, Beyrt, 1414/1993.
EB DVD, Suleymn b. el-Es es-Sicistn: es-Sunen, nr. Abdulkdir
Abdulhayr, I-V, Drul-Hads, el-Khire, 1420/1999.
EBUL-FD, sml b. el-Efdal Al el-Eyyb: Kitabul-Kunni f Fenneyin-Nahvi
ves-Sarf, nr. Riyd b. Hasen el-Havvm, el-
Mektebetl-Asriyye, Beyrt, 1421/2000.
EBU UBEYDE, Mamer b. el-Musenn: Meczul-Kurn, nr. Fud Sezgin, I-II,
Mektebetul-Hanc, el-Khire, 1402/1981.
EDSKUN, Haydar : Trk Dilbilgisi, 5. bask, Remzi Kitabevi, stanbul,
1996.
el-ENBR, Ebul-Berekt Abdurrahmn b. Muhammed b. bn Sad: Esrrul-
Arabiyye, nr. Muhammed Huseyn emsuddn,
Drul-Kutubil-lmiyye, Beyrt, 1418/1997.

158
: Nuzhetul-Elibb, nr. brhm es-Smarr,
Mektebetul-Menr, rdn, 1406/1985.
: el-nsf fi Mesilil-Hilf beynen-Nahviyyin el-
Basriyyn vel-Kfiyyn, nr. M. Ebul-Fadl brhm,
Dru hyit-Tursil-Arab, el-Khire, 1386/1967.
el-ENBR, Muhammed b. el-Ksm b. Muhammed: Kitbul-Ezdd nr. Muhammed
Ebul-Fadl brhm, Mektebetul-Asriyye, Beyrt,
1408/1987.
el-ENDELS, Eb Hayyn : rtifud-Darab min Lisnil-Arab, nr. Receb
Usmn Muhammed, I-V, Mektebetul-Hanc, el-
Khire, 1419/1998.
EREN, Cneyt : Modern Tercme Metotlarna Giri, 2. bask, Ekev
Yaynlar, Erzurum, 2000.
el-ESTERABZ, Radiyyuddn Muhammed b. el-Hasen: erhul-Kfiye, I-II, Drul-
Kutubil-lmiyye, Beyrt, 1417/1996.
el-FHR, HANN : el-Cmi f Trihi Edebil-Arab, I-II, Drul-Cl,
Beyrt, 1407/1986.
el-FRS, Eb Al Hasan b. Ahmed: Kitbul-zh, nr. Kzm Bahr el-Murcn, 2.
bask, lemul-Kutub, Beyrt, 1417/1996.
el-FERHD, el-Hall b. Ahmed: Kitbul-Ayn, nr. Mehd el-Mahzm-brhm es-
Smarr, I-VIII, Muessesetul-lem lil-Matbt,
Beyrt, 1419/1988.
el-FRZBD, Mecduddn Muhammed b. Yakb: el-Kmsul-Muht, I-IV, Dru
hyit-Tursil-Arab, Beyrt, 1412/1991.
FURAT, Ahmet Subhi : Arap Edebiyat Tarihi, I-, Edebiyat Fakltesi
Basmevi, stanbul, 1996.

159
el-GALYN, Mustaf : Cmiud-Dursil-Arabiyye, I-III, nr. erf el-
Ensr, 10. bask, el-Mektebetul-Asriyye, Beyrt,
1966.
GNAY, V. Doan : Dil ve letiim, Multilingual Yabanc Dil Yaynlar,
stanbul, 2004.
GNDAY, Hseyin AHN, ener: levsel zellikleri ve Tercme Teknikleri
Asndan Arapada Edatlar, Rabet Yaynlar,
stanbul, 2000.
el-HM, Ahmed b. brhm b. Mustafa: el-Kavidul-Essiyye lil-Luatil-
Arabiyye, nr. Muhammed Ahmed Ksm, el-
Mektebetul-Asriyye, Beyrt, 1419/1998.
el-HAVRZM, Ksm b. el-Huseyn: erhul-Mufassal f Sanatil-rb, nr.
Abdurrahmn b. Suleymn el-Useymn, Drul-
arbil-slm, Beyrt, 1421/1990.
el-HULVN, Muhammed Hayr : el-Vdh f lmis-Sarf, 4. bask, Drul-Fikr,
Dimak, 1407/1987.
HENGRMEN, Mehmet : Trke Dilbilgisi, 3. bask, Engin Yaynevi, Ankara,
1998.
HLM HALL : el-Muvelled fl-Arabiyye; Dirasetun f Numuvvil-
Luatil-Arabiyye ve Tatavvuriha Badel-slm, 2.
bask, Drun-Nahdatil-Arabiyye, Beyrt,
1405/1985.
el-HND, Aluddn Al b. Abdulmelk el-Muttak: Kenzul-Umml f Sunenil-
Akvl vel-Efl, I-XVIII, Muessesetur-Risle,
Beyrt, 1414/1993.
BN ABBD, es-Shib sml : el-Muht fil-Luga, nr. Muhammed Hasen l-Ysn,
I-XI, lemul-Kutub, Beyrt, 1415/1994.

160
BN AKL, Bahuddn Abdullh el-Hemedn: erhu bn Akl al Elfiyyeti bn
Mlik, I-II, nr. Muhammed Muhyiddn
Abdulhamd, Matbaatus-Saade, el-Khire, 1962.
BN CNN, Ebul-Feth Usmn : el-Luma fil-Arabiyye, nr. Hmid el-Mumin, 2.
bask, lemul-Kutub, Beyrt, 1416/1985.
BN DUREYD, Eb Bekr Muhammed b. el-Hasen: Kitbu Cemheretil-Lua, nr.
Remz Munr Baalbekk, I-III, Drul-lm, Beyrt,
1418/1987.
BN FRS, Ebul-Husayn Ahmed b. Fris b. Zekeriyy er-Rz: es-Shib f Fkhil-
Luatil-Arabiyye ve Mesilih ve Sunenul-Arabi
f Kelmih, nr. Umer Frk et-Tabb,
Mektebetul- Merif, Beyrt 1414/1993.
: Mucmelul-Lua, nr. Zuheyr Abdulmuhsin Sultan,
I-IV, 2. bask, Muessesetur-Risle, Beyrt,
1406/1986.
BN HM, Cemluddn Abdullh b. Ysuf b. Ahmed b. Abdillh el-Ensar:
Evdahul-Meslik il Elfiyyeti bn Mlik, nr.
Muhammed Muhyiddn Abdulhamd, I-III, 5. bask,
Dru hyit-Tursil-Arabiyye, Beyrt, 1966.
: Munl-Lebb an Kutubil-Erb, nr. Muhammed
Muhyiddn Abdulhamd, el-Mektebetul-Asriyye,
Beyrt, 1413/1992.
: erhu uzriz-Zeheb f Marifeti Kelmil-Arab,
nr. Muhammed Muhyiddn Abdulhamd,
Matbaatus-Saade, el-Khire, 1963.
: erhu Katrin-Ned ve Bellis-Sad, nr.
Muhammed Muhyiddn Abdulhamd, Matbaatus-
Saade, el-Khire, 1963.

161
BN MCE, Eb Abdillh Muhammed b. Yezd el-Kazvn: Sunenu bn Mce (el-
Kutubus-Sitte iinde), I-XXI, ar Yaynlar,
stanbul, 1981.
BN MLK, Cemluddn Muhammed b. Abdillah: erhu Umdetil-Hfz ve
Uddetil-Lfz, nr. Adnan Abdurrahmn ed-Dr,
I-II, Vezratul-Evkf, Badd, 1977.
BN MANZR, Ebul-Fadl Cemluddn Muhammed b. Mkerrem: Lisnul-Arab, I-
XV, Dru Sder, Beyrt, 1411/1990.
BN SDE, Ebul-Huseyn Ali b. sml: el-Muhassas, I-XVII, Drul-Kutubil-
lmiyye, Beyrt, ts.
BN USFR, Ebul-Hasan Al b. Mumin el-bl : erhu Cumeliz-Zeccc, nr.
Shib Eb Cenh, I-II, lemul-Kutub, Beyrt,
1420/1999.
: el-Mukarrib, nr. dil Ahmed Abdulmevcd-Al
Muhammed Muavvez, Drul-Kutubil-lmiyye,
Beyrt, 1419/1998.
BNUL-HCB, Cemluddn Eb Amr Usmn b. Umer: el-Kfiye, (Nahiv Cmlesi
inde), Saln Bilici Kitabevi, stanbul, ts.
BNUN-NZIM, Eb Abdillh Bedruddn Muhammed: erhu Elfiyyeti bn Mlik,
nr. Seyyd Muhammed Abdulhamd, Drul-Cl,
Beyrt, ts.
BNUS-SERRC, Eb Bekr Muhammed b. Sehl en-Nahv: el-Usl fn-Nahv, nr.
Abdulhuseyn el-Fetel, I-III, 3. bask, Muessesetur-
Risle, Beyrt, 1417/1996.
BRHM MUSTAF v. dr. : el-Mucemul-Vast, I-II, ar Yaynlar, stanbul,
1406/1996.

162
ML BED Yakb : Mevstun-Nahv ves-Sarf vel-rb, 2. bask,
Drul-lm, Beyrt 1412/1991.
: el-Mucemul-Mufassal f evhidil-Luatil-
Arabiyye, I-XIV, Drur-Rud, Beyrt, 1417/1996.
- ML S : el-Mucemul-Mufassal fil-Luati vel-Edeb, I-II,
Drul-lm, Beyrt, 1418/1987.
NM FEVVL AKKV, : el-Mucemul-Mufassal f Ulmil-Bela: el-Bed
vel-Beyn, nr. emseddn Ahmed, Drul-Kutubil-
lmiyye, Beyrt, 1413/1992.
el-SFAHN, Ebul-Ksm Husayn b. Muhammed er-Rb : Mufredtu Elfzil-
Kurn, nr. Safvn Adnn Dvd, 2. bask, Drul-
Kalem-Dru-miyye, Dimak, 1418/1997.
el-SFERYN, smuddn brhm b. Muhammed Arabh: el-Lubb f lmil-
rb, nr. evk Maarr, Mektebetu Lbnn, Beyrt,
1417/1996.
LER, Emrullah YILDIZ, Musa: Arapa eviri Klavuzu, Bizim Bro Basmevi,
Ankara, 2000.
el-KAZVN, Celluddn Muhammed: el-zh f Ulmil-Bela, nr. eyh Behc
Gazv, Dru hyil-Ulm, Beyrt, 1414/1993.
KEML BEDR : Nizmuz-Zemen fl-Luateynil-Arabiyye vel-
ncilziyye f Davit-Tekbulil-Luav, er-Riyd,
1403/1983.
KURT, Mustafa : Arap Dilinde Cer Harfleri, FAV Yaynlar,
stanbul, 1999.
LUYS MALF : el-Muncid fl-Lua vel-Alm, 22. bask, Drul-
Mark, Beyrt, 1406/1986.

163
el-MLEK, Ahmed b. Abdinnr: Rasful-Mebn f erhi Hurfil-Men, nr.
Muhammed el-Harrt, 2. bask, Drul-Kalem,
Dimak, 1405/1985.
MEHMED FEHM :Trih-i Edebiyt- Arabiyye, Matbaa-i mire,
stanbul, 1332/1913.
MEHMED ZHN : el-Muktedab f Kavidin-Nahv (Arapa Nahiv),
stanbul, ts.
el-MUBERRED, Ebul-Abbs Muhammed b. Yezd: el-Muktedab, nr. Muhammed
Abdulhlk Udayme, I-IV, Vezratul-Evkf, el-
Khire, 1415/1994.
el-MUALSE, Muhammed Husn: en-Nahvu-f, Drul-Ber, Beyrt, 1412/1991.
MUHAYSN, Muhammed Slim : Tasrful-Efl vel-Esm f Davi Eslbil-Kurn,
Drul-Kitbil-Arab, Beyrt, 1407/1987.
el-MUNV, Muhammed Al b. Zeynelbidn: Feyzul-Kadr erhu Camiis-Sar,
nr. Ahmed Abdusselm, I-VI, Drul-Kutubil-
MUSLM, Ebul-Huseyn b. el-Haccc b. Muslim el-Kueyr: el-Cmius-Sahh, nr.
Muhammed Slim Him, I-IX, Drul-Kutubil-
NYF MARFel-CEVZ, Mustaf: el-Mucemul-Vast fil-rb, 2.bask, Drun-
Nefis, Beyrt, 1421/2000.
en-NES, Eb Abdirrahmn Ahmed b. uayb b. Ali: Sunenun-Nes, I-V, Drul-
Marife, Beyrt, 1415/1994.
ZBALIKI, M. Reit : Arapada Zaman Asndan Fiiller, Anadolu
Matbaaclk, zmir, 1999.

164
PERROT, Jean : Dilbilim, trc. Emel Ergun, letiim Yaynlar,
stanbul, 1998.
er-RF, Mustaf Sdk :Trhu dbil-Arab, I-III, 4. bask, Drul-Kitbil-
Arab, Beyrt, 1394/1974.
er-RF, Enes : el- Mun f Kavidil-Luatil-ncilziyye, Dimak,
1406/1986.
es-SABBN, Muhammed b. Al : Hiyetus-Sabbn al erhil-Emn al
Elfiyyeti bn Mlik, I-IV, Dru hyil-Kutubil-
Arab, el-Khire, 1918.
es-SAR, Ahmed Memdh : Dictionary of English Grammer and dioms, 5. bask
er-Riyd, 1996.
es-SMARR, brhm : el-Filu Zemenuhu ve Ebniyetuhu, 4. bask,
Muessesetr-Risle, Beyrt, 1406/1986.
SEN CHD : Mucemut-Tlib vel-Ktib, Mektebetu Lbnn,
Lbnn, 1418/1997.
SEVN, R. Resul : Arap Dilinde Cmle Yaps ve Biimi (Baslmam
Doktora Tezi), Erzurum, 2004.
SBEVEYH, Eb Bir Amr b. Usmn b. Kanber: el-Kitb, I-V, nr. Abdusselm
Muhammed Hrun, 3. bask, Mektebetul-Hanc, el-
Khire, 1408/1988.
es-SN, Mahmd sml v. dr. : el-Kavidl-Arabiyyetul-Muyessera, I-III,
Canta Yaynevi, stanbul, ts.
es-SUC, Ahmed b. Ahmed : Hiye al erhi bn Akl al Elfiyyeti bn Mlik,
Mektebetul-Hanc, el-Khire, 1306.

165
es-SUYT, Abdurrahmn Celluddn: el-Muzhir f Ulmil-Lua ve Envih, I-II,
nr. Fud Al Mansr, Muessesetur-Risle, Beyrt,
1419/1998.
: el-Ebh ven-Nezir fin-Nahv, nr. Abdull
Slim Mekrem, I-IX, Muessesetur-Risle, Beyrt,
1405/1985.
: Hemul Hevm f erhi Cemil Cevm, nr.
Abdull Slim Mekrem, lemul-Kutub, el-
Khire, 1421/2001.
e-ELEVBN, Umer b. Muhammed b. Umer el-Ezd: erhul-Mukaddimetil-
Cezliyyetil-Kebr, nr. Turk b. Sehv el-Uteyb, I-
III, 2. bask, Muessesetur-Risle, Beyrt, 1415/1994.
e-ENKT, Ahmed b. Emn : ed-Durerul-Levmi al Hemil-Hevmi maa
erhi Cemil-Cevmi fil-Ulmil-Arabiyye, nr.
Abdull Slim Mekrem, I-VII, 3. bask Drul-
Buhsul-lmiyye, Beyrt, 1413/1992.
e-ERTN, Red : Mebdiul-Arabiyye, I-IV, Dersadet, ts.
MEK, Mehmet Ali : Arapa Zaman Kalplar, Kullanm Alanlar ve
Trkemizde Zamanlarla Karlatrlmas
(Baslmam Yksek Lisans Tezi), Sivas, 1997.
e-URRB, Muhammed Hasen : Mucemu-evridin-Nahviyye vel-Fevidil-
Luaviyye, Drul-Memn lit-Turs, Beyrt,
1411/1990.
et-TABERN, Ebul-Ksm Suleyman b. Ahmed el-Lahm: el-Mucemul-Kebr, nr.
Abdulmecd Selef, I-XX, Dru hyit-Tursil-
Arab, Beyrt, ts.

166
: el-Mucemul-Evsat, nr. Mahmd b. Ahmed
Tahhn, I-XI, Mektebetul-Merif, er-Riyd,
1405/1985.
TCUDDN AMMU AL, : en-Nrul-Mudu f Uslil-Kavid vel-rb vel-
Bela vel-Arz, 6. bask Drul-Fikr, Dimak,
1408/1988.
et-TEHNEV, Muhammed Al : Kefu Istlhtil-Funn vel-Ulm, nr. Al
Dahrc, I-II, Mektebetu Lbnn, Beyrt, 1417/1996.
TEMMM HASSN : el-Luatul-Arabiyye Manh ve Mebnh, 3.
bask, Mektebetul-Hanc, Msr, 1405/1985.
et-TRMZ, Eb s Muhammed b. s: Sunenut-Tirmiz (el-Ktbs-Sitte iinde),
I-XXIII, ar Yaynlar, stanbul, 1401/1981.
el-UKBER, Ebul-Bek Abdullah b. el-Huseyn: el-Lubb f lelil-Bin vel-rb,
nr. Gz Muhtr Tuleymt, I-II, Drul-Fikr, Beyrt,
1416/1995.
URALGRAY, Yusuf : Araba lk ve leri Dilbilgisi, I-II, Tebli Yaynlar,
er-Riyd, 1986.
UZUN, Taceddin v.dr. : Anlatml Arapa, ed. smail Hakk Sezer, Sebat
Ofset, Konya, 2005.
el-VARRK, Ebul-Hassn Muhammed b. Abdullh: lelun-Nahv, nr. Mahmd
Csim Muhammed ed-Derv, Mektebetur-Rud, er-
Riyd, 1420/1999.
YASDIMAN, Necla : Adm Adm Kurn Dili, 2. bask, Kanylmaz
Matbaas, zmir, 2003.
YAZICI, Hseyin : rnekleriyle Arapada Balalar ve Yaplar,
Daarck Yaynlar, stanbul, 1998.

167
ez-ZEBD, Muhammed Murtez el-Huseyn: Tcul-Ars min Cevhiril-Kms, nr.
Mustaf Hicz, I-XL, Dru hyit-Tursil-
Arabiyye, Beyrt, 1407/1987.
ez-ZEMAHER, Ebul-Ksm Mahmd b. Umer: el-Mufassal f lmil-Lua, nr.
Muhammed zzuddn es-Sad, Dru hyil-Ulm,
Beyrt, 1411/1990.

b. Makale ve Bildiriler
CVELEK, Yakup : Arap Dilinde Naht ve Kelime Tretmede Naht
Ynteminin Kullanlmas, NSHA, sy. X, s. 97-118.
ETN, Abdurrahman : Lahn, DA, XXVII, s. 55-57.
ETN, Nihad M. : Arabistan, DA, III, s. 282-309.
LER, Emrullah : Arapa ve Trkede Zamanlar-Kartsal
zmleme- , NSHA, sy. VIII, s. 55-68.
KAHYAOLU, Yasin : Arap Dilinde Talib Sanat ve rnekleri, NSHA,
sy. XI, s. 123-138.
TOPRAK, M. Faruk : Klasik Arap iirinde Luaz, NSHA, sy. III, s.
97-110.
TLC, Sleyman : Arap Dili ve Mektepleri, Goldziher, AFD, sy.
IX, s. 329-344.

ZGEM
15.01.1982 tarihinde Sinop/Duraanda dodu. lk, orta ve lise tahsilini burada
tamamlad. 1999 ylnda kazand KT Rize lahiyat Fakltesinden 2003 ylnda mezun
oldu. KT Sosyal Bilimler Enstits Temel slam Bilimleri Anabilim Dal, Arap Dili ve
Belagat Bilim Dalnda yksek lisans almalarna balad. Ksa sreli olarak retmenlik
ve imam-hatiplik grevlerinde bulundu. 2005 yl Nisan aynda Rize lahiyat Fakltesinde
Arap Dili ve Belagat Bilim Dalnda Aratrma Grevlisi olarak greve balad. Halen Rize
niversitesi lahiyat Fakltesi ad geen anabilim dalnda grevine devam etmektedir.
Arapa ve ngilizce bilmektedir.

Arapca Da Nasih Fiiller

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Arapca Da Nasih Fiiller

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KARADENZ TEKNK NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS

TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI

You might also like