T.C.

MLLETMBAKANLII

MEGEP
(MESLEKETMVERETMSSTEMNN GLENDRLMESPROJ ES)

MAKNETEKNOLOJ S

TAKIMYOLLARININOLUTURULMASI

ANKARA,2007

MilliEitimBakanltarafndangelitirilenmodller
TalimveTerbiyeKuruluBakanlnn02.06.2006tarihve269saylKararile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir(DersNotlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmekamacylarenme materyali olarakhazrlanm,denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmayabalanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilendeiikliklerBakanlktailgilibirimebildirilir. rgnveyaygneitimkurumlar,iletmelervekendikendinemeslekiyeterlik kazanmakisteyenbireylermodllereinternetzerindenulaabilirler. Baslmmodller,eitimkurumlarndarencilerecretsizolarakdatlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

NDEKLER
AIKLAMALAR................................................................................................................ii GR ..................................................................................................................................1 RENMEFAALYET1 .................................................................................................3 1.PARALEMANALZ................................................................................................3 1.1.CNCninTanmvezellikleri .................................................................................4 1.2.CNCninstnlkleri,eitleriveKullanm ............................................................5 1.2.1.CNCninstnlkler .........................................................................................5 1.2.2.CNCnineitleri ..............................................................................................5 1.2.3.CNCninKullanm............................................................................................8 1.3.BilgisayarDestekliretimin(CAM)Tanmvenemi ...........................................11 1.4.BilgisayarDestekliretimin(CAM)Avantajlar.....................................................12 1.4.1.CAMProgramIlemBasamaklar...................................................................12 1.5.TemelImalatIlemleri ............................................................................................14 1.6.KoordinatSistemleri ...............................................................................................14 1.7.lme.....................................................................................................................17 1.8.Gere ......................................................................................................................17 UYGULAMAFAALYET...........................................................................................19 PERFORMANSTEST.................................................................................................20 LMEVEDEERLENDRME.................................................................................22 RENMEFAALYET2 ...............................................................................................24 2.ISOSSTEMNDEPROGRAMLAMA .........................................................................24 2.1.ISOGKodlarSistemininTanmvezellikleri .....................................................24 2.2.GKodlarnnAnlamlarveKarlklar ...................................................................26 2.3.YardmcKotlarn(M)AnlamveKarlklar..........................................................33 2.3.1.CNCFrezeMKodlarveAnlamlar(Fanuc) ....................................................34 2.4.TelafininGerekliliiveUygulamas(ap,Boy,TakmUcuRadys) ....................38 2.5.AnmaOffsetlerininHesaplanmas ........................................................................40 PERFORMANSTEST.................................................................................................46 LMEVEDEERLENDRME.................................................................................47 MODLDEERLENDRME...........................................................................................48 CEVAPANAHTARLARI .................................................................................................49 KAYNAKA ....................................................................................................................50

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLNADI MODLNTANIMI SRE NKOUL YETERLK 482BK0026 MakineTeknolojisi Bilgisayar DestekliMakineRessaml TakmYollar nnOlutur ulmas Takmyollarnnoluturulmasiinparailemanalizi oluturan ve CNCkotretmeyiierenrenim materyalidir. 40/24 Temelmalatlemleridersinialmolmak. ParailemanalizioluturmakveCNCkotretmek GenelAma: Bu modl ile gerekliortamsalandndaparailem analizi oluturabilecek, ISO standardnda program yazabilecek ve Gkotlarnn karlklarn kullanarak gerekli uygulamalaryapabileceksiniz. Amalar : Parailemanaliziniyapabileceksiniz. G kotlarn karlklarn kullanarak uygulama yapabileceksiniz. ISOstandardndaprogramyazabileceksiniz. CAM ortam,CNC torna ve freze tezghlar,temrinlik malzeme,data show,tepegz,rnek modeller,eitli lme ve kontrolaletleri. Modl ierisindeki retim faaliyetleri sonunda lme deerlendirme ve performans testleri ile kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz.

MODLNAMACI

ETMRETM ORTAMLARIVE DONANIMLARI LMEVE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgilir enci, CADCAM (bilgisayar destekli tasarmbilgisayar destekli retim) alanndaki hzl gelimeler sonucunda gnmz tasarm programlar (CAD) imalat ilemlerini de (CAM) yerinegetirmektedir.Bilgisayardesteklimakineparastasarlayacakolan sizlerin,paralarn CNC tezghlardaretimaamalarndabilmeniz,mesleiniziinokfaydalolacaktr. Bumodlizilmi iresimlerininCNCtezghlardailenmesiiingerekliolananaliz ilemleriveCNCkotlarnnoluturulmasiinhazrlanmtr. Bu modl baar ile tamamladnzda izdiiniz makine paralarn CNC tezghlardaimal etme yeterliliinesahip olacaksnz. Bu konuileilgili bilgilerinizin kalc olmasiinbolboluygulamayaplmasnndafaydavardr. Modlbaariletamamlayacanzainanyorvealmalarnzdabaarlardiliyorum.

RENMEFAALYET1 RENMEFAALYET1
AMA
retimi yaplacak parann teknik resim kurallarna uygun imalat resmini izdikten sonrailemanalizioluturabileceksiniz. .

ARATIRMA
evrenizdeki firmalarn CNC tezgh kullanan birimlerini ziyaret ederek retilecekmakineparalarnnilemanalizininaslyaptklarnz aratrnz. CNC tezghlarn niversal tezghlara gre avantaj ve dezavantajlarn aratrnz. CNCninkullanld sektrlervekullanmnedenleriniaratrnz.

1.PARALEMANALZ

Resim1.1:CNCdikilemmerkezi

1.1.CNCninTanmvezellikler i
NmerikkontrolfikriII.DnyaSavannsonlarndaABDhavakuvvetlerininihtiyac olan kompleks uak paralarnn retimi iin ortaya atlmtr. nk bu tr paralarn o gnkmevcutimalattezghlarileretilmesimmkndeildi.Bunungerekletirilmesiiin PARSONS CORPORATION ve MIT (Massachusetts Instute of Tecnnology) ortak almalarabalad.1952ylndailkolarakbirCINCINNATTIHYDROTELfrezetezghn nmerikkontrol ilekumandaederekbualandakiilkbaarlalmaygerekletirdiler.Bu tarihtenitibarenpekoktakm tezghimalatsnmerikkontrolltezghimalatnabalad. nceleri NC takm tezghlarnda vakumlu tpler, elektrik rleleri, komplike kontrol ara yzleri kullanlyordu. Bunlarn sk sk tamirleri hatta yenilenmeleri gerekiyordu. Daha sonralar NC takm tezghlarnda daha kullanl olan minyatr elektronik tp ve yekpare devreler kullanlmaya baland. Bilgisayar teknolojisindeki hzl gelimeler nmerik kontroll sistemleri de etkilemitir. Gnmzde NC tezghlarda daha ileri dzeyde gelitirilmi olan entegre devre elemanlar ile ucuz ve gvenilir olan donanmlar kullanlmtr. ROM (Read Only Memory) teknolojisinin kullanlmaya balanlmasyla da programlarnhafzadasaklanmalarmmknolmutur.Sonuolarakbusistemligelimeler CNC nin (Computer Numerical Control) domasna nclk etmitir. CNC daha sonra torna,matkapvbtakm tezghlarndayaygnolarakkullanlmayabalanmtr. Bilgisayarlnmerikkontrolde(ComputerNumericalControl)temeldncetakm tezghlarnnsay,harfvbsembollerdenmeydanagelenvebelirlibirmantagrekotlanm komutlar yardmyla iletilmesi ve tezgh kontrol nitesinin (MCU) para programn kontroledebilmesidir. YksekverimvehassasiyetindendolayCNC,gnmzdehertrlimalatsisteminde yaygn olarak kullanlmaktadr. Otomatik kesici deitirme zellikleriyle de otomasyonda bykldekolaylkvezamantasarrufusalamaktadr.

Resim1.2:CNCtor natezgh

1.2.CNCninstnlkler i,eitler iveKullanm

1.2.1.CNCninstnlkler
1.Verimliliiarttrr. 2. lenen paralarn l ve ekil taml yksektir. Bu nedenle bozuk para says okdktrvekalitekontrolkolaydr. 3.zeltakmvei balamaaparatlarnaduyulan ihtiyaazdr.Bunedenletakm ve aparatstoklamasorunuazdr.lyatrmlarnmaliyetleridktr. 4. CNC tezghlarda ok sayda ilem ayn anda (bir balamada) yaplabileceinden tezghlararasndakiiparasakazdr. 5. lem sreleri sabit olduundan, retim takibi yapmak, planlamak, denetlemek ve ncedenzamantespitiyapmakmmkndr.Budaimalatseeneklerinintespit edilebilmesi veretimplanlamasylaiparasnnilemmaliyetininbelirlenmekolaylsalar. 6. Programdaki esneklikler ve abuk mdahalelerle dizayn deiiklikleri (lekil) oldukahzlvekolaydr. 7.Karmakprofilliilerkolaylklayaplr. 8.Hazrlananprogramlarsaklanabilir. 9.Kalifiyeinsanaihtiyayoktur. 10.Birimparamaliyetidktr. 11.kazasorandktr.

1.2.2.CNCnineitleri
CNCTor naTezgh Nmerik kontroll torna tezghlarda genelde X ve Z ekseni olmak zere iki temel eksenvardr.Butrtakmtezghlarndapekokprofiltornalamailemlerininyaplabilmesi iin dorusal interpolasyon (Linear Interpolation) ve erisel interpolasyon (Circular nterpolation) ilem zellii yeterlidir. Ayrca devir says ve kesici deitirme, ilerleme hznnbelirlenmesivbfonksiyonlarasahiptirler. leme kapasiteleri daha geni olan CNC torna tezghlarnda eksen saylar 3 ya da dahafazlaolabilir.

Resim1.3:CNCtornatezgh
nc eksentezghtaretinin eksen hareketi olabilir. zellikle endstriyel tip CNC torna tezghlarnda tezghn yapsal direncini artrmak, daha hassas imalat gerekletirebilmek ve kan talalar kesme blgesinden uzaklatrabilmek iin yapsal ayrntlarndabazdizayndeiiklikleriyaplmtr. CNCFr ezeTezgh CNC freze tezghlar operasyon yeteneklerinin eitlilii bakmndan ileme merkezlerinden sonra en ok ilem kabiliyetine sahipolantezghlardr.Butrtezghlarenaz3 olmak zere 45 ve daha fazla eksende ilem yapabilme zelliklerine sahiptir. Bu tezghlarn btn eitleri srekli iz kontrol (Continuous Paht Control) ile donatlmtr. Otomatik kesici deitirme (Automatic Tool Change) kolaylklar bir baka zellikleridir. Kesici telafisi (Tool Compensation) zellikle erisel frezeleme ilemlerinde ve kalplkta byk kolaylk salar. boyutlu (3 Dimension) i paralarnn ideal profil ve optimum zellikte ilenmeleri baaryla gerekletirilir. Kullanlan esiciler,ularradyusluveyksekkesmehzna sahipsertmadenvetitanyumkaplulardr.
Resim1.4:CNCfr ezetezgh

CNClemeMer kezler i ButrCNCtezghlarnoktasalhareket(PointtoPoint)vesrekliizkontrol(CPC) ile donatlmtr. Karmak ve ok sayda operasyonlarasahip i paralarnn imalatlar bir balamadagerekletirilir. 6

aYatayilememerkezi bDeyilememerkezi Prizmatikiparalarnnbirbalanta3hatta4 yzeyi ayn anda ilenebilir. Aln frezeleme, delme, delikbytme,raybaveklavuzekme,profilileme, aldelikdelmevb.ilemler yaplabilir.Kullanlacak olankesicilertezghnmagazinksmnayerletirilirve program ierisinde gerekli olan ilemlerde kullanlr. Magazinler 10306080 ya da daha fazla kesici kapasitesinde sahiptir. paralarnn tezgha balanma ve zlme ilemlerinde robot kol ve ekipmanlar kullanlr. Bylece bu alandaki zaman kayplarortadankaldrlr.

Resim1.5:CNCdikilemmerkezi

CNCMatkapTezgh CNC matkap tezghlar ilem fonksiyonlar bakmndan konvansiyonel trlerinden ok farkl deildir. Bal bana CNC matkap tezgh olarak deil, kk kapasiteli dey ilememerkeziolaraktasarlanrlar.TezghtablasnnhareketleriXveYeksenleri,kesicinin hareketiiseZeksenidorultusundadr. Butrtezghlardapekokolaslklarszkonusudur.zelliklebasitfrezeleme,delme vedelikbytmeilemlerindeokkullanldrlar.

Resim1.6:CNCmatkaptezgh

Resim1.7:CNCtalamatezgh

 CNCTalamaTezgh Torna ve freze tezghlarnda kullanlan standart kontrol tasarmlar talama tezghlarnda kullanl deildir. Bu nedenle talama tezghlarnn kontrol sistemlerinde dier tr tezghlardan farkl zmlere ihtiya vardr. Talama ilemleri ile ilgili zel talamadnglerivardr.Kademeliilerlemeart,bekleme,salnm,rutintabilemevb.bu dnglere rnektir. Dorusal (Linear) ve erisel (Circular) interpolasyon hz kesilmeden yaplmaktadr.Herhangikontursapmalarndazmparatannbilenmesi,programasonradan yaplacak veri girileri ve dzeltme ilemleri kolaylkla yaplabilmektedir. Talama tezghlarndakullanlankesicimiktarfazlaolmadiintelafiilemidahabasittir.

1.2.3.CNCninKullanm
Personel bilgisayarda bulunan fonksiyonlarn byk bir ksm ayn ekilde CNC tezghnkontrolpanelindedebulunur. Tezgh ama butonlar : Ani voltaj deiimlerine kartezgh korumak iin ou CNC takmtezghlar en az iki farkltezghama butonuna sahiptir. Bunlardan bir tanesi sadece kontrol sistemine g veren, dieri ise sadece takm tezghnn kendisine g vermede kullanlanbutondur.lk olarakkontrolpaneli gbutonunabaslmas gerekir.Bu butonabasldndakontrol ekran ve kontrolpaneli devreye girer.Takmtezgh gc ise genelliklehidroliindevreyegirmesiveyamakinahazrlambasnnyanmasilebalar. Gster ge ekr an kontr ol tular : Bu tular televizyon uzaktan kumandasndaki kanalseicigibidnebilirsiniz.Operatre,hangifonksiyonuicraedecekiseofonksiyonla ilgiligstergeekranngstermedeyardmcolur. Pozisyon tular : Operatre makinepozisyon gstergesini gstermede kullanlr.Bu moddamakine,hangi konumdaiseokonumaaitolanbilgilergsterilir. Pr ogr am tuu: Kontrol sistemi belleinde aktif olan program gsterilir. CNC programlarnn yazlmas ve CNC programnn otomatik operasyon esnasnda gsterilmesi iinbutuabaslr. Offset (telafi) tuu: Takm telafilerinin gsterilmesinde kullanlr. Kursor kontrol tular kullanlmak suretiyle telafi belleinde kaydedilen deerler arasndan operatr istenilendeererahatlklagelebilir. Har f tular : Alfanmerik karakterlerin (harf) girilmesi amacyla kullanlmaktadr. BazCNCkontrolpanelleriN,G,Xv.b.gibisadeceCNCprogramnyazlmasiingerekli olantularihtivaederken,genelliklekomplekarakterseti(A,B,C,,Z)bulunmaktadr. Numar a tular : Bu tular nmerik (saysal) deerlerin girilmesi amac ile kullanlmaktadr.Normalolarakbutularharftularnayaknyerdebulunurlar.ouCNC kontrollerinde elektronik hesap makinasnda saysal tularn pozisyonlandrld yapya benzerekildekonumlandrlrlar. 8

nput (gir i) tuu: Bu tu verileri girmek iin kullanlr. Offset (telafi) deerlerinin girilmesiesnasndakullanlmadurumlarbunabirrnektir. Kur sor kontr ol tular : CNC kontrol sisteminin gsterge ekran mevcut giri pozisyonunu prompt(komut) kursoru ile gsterirler. Genel olarak promt (komut) kursoru yanp snen ii dolu kare veya alt izgili _ karakter ile gsterilir. Kursorun bulunduu mevcutkonumdaverilergirilebilir.Kursorkontroltular(genelolarakokeklinde)gsterge ekranndakursoruistenilenpozisyonagetirmedekullanlr. Pr ogr am yazma tular : CNC tezghn belleine kaydedilen bir programda degiiklik yaplmas gerektii zamanlar olur. Buna en uygun rnek yazlan programn test edilmesiesnasnda,programiindebazyerlerindeitirilebilmesi,yenibirprogramyazma, programnumarasdeitirmeveprogramsilmegsterilebilir.Butularprogramnyazlmas vedegitirilmesiaamasndayardmcolurlar.(FanuckontrolsistemindebutularALTER deitir,INSERTyerletir,DELETE sileklindedir) Reset butonu: ou CNC kontrol sistemlerinde bu tu genellikle temel vazife grr. 1.Programlarn yazlmas esnasnda bu tua baslmak suretiyle kursor programn banagetirilir. 2.CNC tezgh tampon belleinde bulunan bilgileri siler ve programn icrasn durdurur. 3.Alarm durumunda problem halledildikten sonra bu tua baslmak suretiyle alarm ortadankaldrlr. Mode anahtar : Tezgha ne tr ilem yaptrlaca bu anahtar vastasyla belirtilir. Yaplmak istenen ileme ait uygun mod seilerek tezgha yaplmak istenen hareket yaptrlabilir.Buanahtartezghtaenokkullanlananahtardr. ZERO RETURN ksmnda tezgh JOG butonlarna +X ve +Z dogrultularnda baslmak suretiyle tezgh sfra gnderilir. Bu modda tezghn kzaklarnn hareket hz RAPIDOVERRIDE(hzlhareketayar)anahtarvastasylayaplr.Tezghsfragittiinde sfragitmelambalaryanar. RAPIDmodundaiseJOGbutonlarvastasylaistenendorultudahareket verilir.Bu moddakihzRAPIDOVERRIDE(hzlayar)anahtarvastasylayaplr.Bumoddayaplan hareketlerokhzlhareketolduundanvenormalolaraktezghsfrnagidecekekildebir hareket verdirilsedahi,bumoddasfragitmeilemiaktifolmadndandolaysfragitme lambalaryanmazvetezghsfrnoktalarndageerekeksensnrlarnaabilir.Dolaysyla bumoddaverilenhareketleresnasndayaplanhareketin tezghnalmaalaniindeolmas ok nemlidir. Aksi taktirde istenmeyen sonular doabilir. Bu modda hareket verme durumundasizleretavsiyeedebileceimizeybutrbirhareketesnasndatezghhznn

RAPID OVERIDE (hzl hareket ayar) anahtar vastasyla LOW durumuna alnmas ve bundan sonrahareketverilmesiolacaktr.

ekil1.1:CNCTezghMODEanahtar

JOG modunda ise tezgh JOG butonlar vastasyla seilen dorultuda sabit hzda hareket eder. Bu modda tezghn lerleme hz FEEDRATE OVERRIDE (ilerleme deitirme)anahtarndamm/dakolarakbelirtilendeerleregreyaplr.Genelliklebumod, elleilemeyaplmasgerekenilemlerdekullanlr.HANDLEmodundaisetezghatambur vastasyla hareket verdirilir. Para hazrlk ilemleri esnasnda en ok kullanlan mod bu moddur.Bumodseilmeksuretiyletamburvastasylatezghahareketverdirilebilir.Hareket verdirilmek istenen eksen tamburun yannda bulunan ve X ve Z ile belirtilen bir anahtar vastasylayaplr. X100 modunda tambur zerindeki iki lek arasnda verilebilecek hareket miktar ondabir(1/10),

Resim1.8:CNCKontr olpaneli

10

X10modundatamburzerindekiikilekarasndaverilebilecekhareketmiktaryz debir(1/100) X1modundatamburzerindekiikilekarasndaverilebilecekhareketmiktarbinde bir(1/1000)dir. MDI modunda klavyeyi kullanmak suretiyle tezgha birtakm kodlar girilebilir.Bu modyarotomatikprogramlamaolarakadlandrlr. MEM (otomatik) modda ise yazlanbirprogramaltrlr.Gerekli tmayarlamalar yapldktansonrayazlmolanbirprogrambumoddaaltrrz. MEM RESTART ( tam otomatik) Bu modda yazlm olan program tam otomatik olarak altrlr. Bu mod ubuk srcl tezghlarda kullanlr. Sabah tezghn START tuunabirdefabastmzdailem tezghnalmaskesilinceyekadardevameder. EDIT(yazma)programnyazldmoddur.lemeprogrambumoddayazlr.

1.3.Bilgisayar Desteklir etimin(CAM)Tanmvenemi

Resim1.9:CAMpr ogr am

CAM, ok karmak CNC programlarnn hazrlanmasna imkan tanr ve ok poplerdirler. CAM sistemi ile CNC programnn hazrlanmas iin programcnn bir bilgisayara sahip olmas gerekir. Bilgisayar, elle programlamada olduu gibi Gkodu seviyesindeprogram retir.Bitirildiinde,programCNCtezghatransferedilecektir. CAM sistemleri kelime adresli ve grafik bazl olmak zere iki temel kategoride toplanrlar. GrafikCAM sistemleri yaygn olarak grafik bazl diyaloglarla programlanrlar. 11

Programlama ilemi esnasnda programc her bir detay gzle gzlemleme kabiliyetine sahiptir.Tm CAMsistemlerininhepsindeaynolantemeladmvardr. 1.Programcnnbazgenelbilgilerivermesinegereksinimivardr. 2.parasgeometrisinintanmlanmasveiparasileuyumluolacakekildekrplmas gerekir. 3.lemeoperasyonlarnntanmlanmasgerekir.

1.4.Bilgisayar Desteklir etimin(CAM)Avantajlar

CAMsistemiprogramcyaanaalanzerindefaydalolur. 1.Programcnnmatematikselhesaplamalaryapmasgereksiniminiortadankaldrr. 2.Ayntemeldilleokfarkltiptekiiparalarnnprogramlanmaskolaydr. 3.Baztemelilemepratiifonksiyonlarnakatkdabulunur.

1.4.1.CAMProgramIlemBasamaklar
Genel Bilgiler :Bu kademede programcya gerekli olan bilgiler para ismi, para numaras, tarih, ve program para numaras gibi bilgilerdir. Bu ksmdaayrcailenecekolaniparasna ait kaba malzeme boyutlarnn da belirtilmesigereklidir.

ekil1.2:CAMpr ogr ammens

par asnn modellenmesive kr plmas: CAM programndaki i paraseklinin tanmlanmasnda,programiinemonteedilmiolanmodellemetekniklerikullanlr. paras geometrisi tanmlandktan sonra, i parasnn ilenecek olan ksmlarnn belirtilebilmesi iin ileme operasyonunda kullanlmayan dier ksmlarnn krplmas gereklidir. 12

ou CAM programlar, CAD programlarnda tanmlanan geometrinin CAM sistemlerine aktarlmas(mport) zelliine sahiptir. Bu zellik son derece karmak olan paralarda faydaldr. Bylece CAM programnda i paras geometrisinin tanmlanmasna ve ilenecek olan ksmlarn krplmasna gerek yoktur. Buna ramen ilenecek olan i paras ksmlar, CAD programndan transfer edilmek istendii durumlarda aada belirtilenhususlarasonderecedikkatetmekgereklidir. lk olarak, CAD sisteminde modellenmi olan i parasnn birebir lekte izilmi olmas gereklidir. rnein i parasnda 0.127 mmlik bir kademe var kabul edelim. Tasarmclar bu tr bir kademenin printer kts zerinde grlmeyeceini bilirler. Bu durumda kademenin printer ktsnda grntlenmesi iin, 0.127 mmlik kademeyi 1.270 mm eklinde llendirirler. Bu tr bir hatayla modellenmi olan para, CAM programna transferedildiinde,iparasgerekteistenenllerdeolmayacakveCAMsistemiileelde edilenprogramktsdayanlolacaktr. kinci olarak, CAM sistemi programcs CAD sisteminde elde edilen parann belirli bir ksmn kullanarak ileme programn olusturur. CAD programnda tasarlanm olan i paras modelinin tamam, CAM programna transfer edilirse CAM programnda i parasna ait ilenecek ksmlarn belirtilebilmesi iinkrpma,uzatmavsgibiolduka zaman alc ek ilemlerin yaplmasna gerek vardr. ou CAMprogram,CADprogramndan transfer edileniparasmodelinin, ilemede kullanlacak olan ksmlarn semek iin zellikler sunsa da bunu yapmak olduka bykzamanalmaktadr.
ekil1.3:CAMpr ogrampar ametr eler mens

ncolarak,CADprogramileparatasarmyapanpersonel,CAMprogramnda hayati nem arzeden i paras sfr noktasna ok az ilgi gsterir. CAD tasarmnda i paras modelininreferans noktas olarak modelin en alt kesiseilmi olabilir.Bylebir durumda,CADprogramndamodelleneniparasnaitilenecekksmlar,CAMprogramna transferedildiinde,iparassfrnoktasnndeitirilmesigerebilir. Drdnc olarak ou CAM programlar, i paras modelineait geometrinin belirli bir formatta tanmlanmasn beklerler. rnein torna iin kullanlan CAM programlarnda, vidaamailemininCAMprogramndayaplabilmesiiin,vidailemininolduuiparas ksmlarnn,CAM programnn kullanacaformattatanmlanmas gereklidir.Budurumda 13

bu tr zel ksmlarn, CAM programnda tekrar tanmlanmas gerekebilir.Bu sebeplerden dolay ouCAMprogram kullanclar,CADprogramndan i parasnn ilenecek olan ksmlarna ait modelin transfer edilmesi yerine, modelin CAM program ile tanmlanmasnndahauygunolacanbelirtirler.paralarkarmakvetanmlanmasdaha zor hale geldike, (zellikle 3 boyutlu ilemlerde) CAD programndan i paras model geometrisinintransferedilmesidahabyknemarzeder. leme operasyonlarn tanmlama: CAM sisteminin programlamann nc admnda,programcCAMsistemineiparasnnnaslileneceinibildirir.CAMsistemleri buileminnaslyaplacakonusundaokbykfarkllklargsterirler. Bukademeesnasnda,genelolaraktakmyolusimlasyonuileilemeoperasyonunda kullanlacakolantakmnnaslilemleryapacagrafikselolarakgzlemlenebilir.Programn takm tezghnda ilenmeden evvel, ne tip operasyonlarn yapldn gsterme kabiliyeti grafik CAM sistemlerinin ana stnldr. Tm operasyonlar tamamlandktan sonra, ilemeprogramnnGkodktsnalmakiinkomutverilir.

ekil1.4:CAMpr ogr amkesicimens

1.5.TemelImalatIlemler i
10.snfTemelmalatlemleridersimodllerinebaknz.

1.6.Koor dinatSistemler i
CNC tezgh programcs, tezgh zerindeki eksen saysn ve bunlarn hareket ynlerini bilmek zorundadr. Eksen isimleri ve dorultular tezgh tiplerine gre deiir. CNC ileme merkezlerindeki eksen hareket ynleri ileCNC torna,CNC tel erezyon,CNC dalmaerezyonvbtezghlardakieksenhareketynleribirbirindenfarkldr.CNCtezghlarda 14

herbireksenbirharfilebelirtilir.CNCtezghlardakullanlanyaygneksenisimleridorusal eksenler iin X,Y,Z,U,V,W ve dner eksen iin A,B,C eklinde belirtilir. CNC takm tezghlarliteratrnde,herbirtezghtipiiineksenhareketleri,bueksenlereaitynler,bu eksenlerin hangi harfler ile belirtilecei standart olsa da bunlarn CNC tezgh kullanm klavuzu incelenmek suretiyle dorulanmas gereklidir. Dik al koordinat sistemi, uzayda aralarnda 90 (derece) a bulunan dzlemin oluturduu koordinat eksenleri zerinde tanmlanan sistemdir. Bu dzlemlerin kesiim noktas orijin noktas olarak adlandrlr. Kesiim noktalarnda, her bir eksen dorultusunda izilen temel izgiler ile oluturulan koordinatsistemidikalkoordinatsistemiadnalr.Bueksenlerzerindebirdnereksen bulunmas halinde ise bunlar srasyla X ekseni zerindeki bir dner eksen A, Y ekseni zerindekibirdnereksenBveZeksenizerindekidnerekseniseCseklindetanmlanr.

CNCTornaveFrezedeReferansNoktalar
MakineTeknolojimeslekdalCNCFrezeveTornaTezghlarmodllerinebaknz.

ekil1.5:Dikalkoor dinatsistemi

CNCFrezedeKoordinatSistemi

ekil1.6:Dikfrezetezghekil1.7:Yatayfr eze tezgh

15

X, Y, Z koordinatlarnn balad sfr noktasnda koordinat sisteminin i paras zerindekikonumubelirlenir.

CNCTornadaKoordinatSistemi
Z ekseni i mili ile birleir. Bylelikle konumu belirlenmitir. Ancak yn henz belirlenmemitir.Pozitifyniparasndantakmadorugider. Xeksenikonumlamadzlemindeanaeksendir.Buekseniparasbalamayzeyine paraleldir.Pozitifyniparasndantakmagider.X ekseniparannapnifadeeder. Y ekseninin yn ve konumu dik al koordinat sisteminde Z ve X eksenlerini belirlenmesi ile ortaya kar.Tek milli, sadece iki eksende hareket edebilen CNC torna tezghnda eksenler kesin belirlenmitir. Dikkat edilmesi gereken, sz konusu torna tezghndatakmntornaeksenininilerisindeveyagerisindeolduudur.

ekil1.8:CNCtor nadaeksenler

ekil1.9:Kesiciyegreeksenler indur umu

16

 CNCTornaveFrezedeMutlakveEklemelilSistemi
Makine Teknoloji meslek dal CNC Freze ve Torna Mutlak ve Eklemeli Program Yapmamodllerinebaknz.

1.7.lme
10.snfTemelImalatIlemleri dersimodllerinebaknz.

1.8.Ger e
Ayrntl bilgi iin Makine Elemanlar ve Mekanizmalar dersi Montaj Resimler 2 modlnebaknz.
Tablo2.1:Malzemesnflandr mas

Malzeme gr uplar

Malzeme
Alamszelik Dkmelik Dkalamlelik Dkmeelik Yksekalamlelik Paslanmazelik Dkmeelik Paslanmazelik Dkmelik Dvlebilirdkmedemir

Malzemeyaps

Ger ilmedir enci Ser tlik

2 s<600N/mm 2 s>600N/mm 2 s<900N/mm 2 s>900N/mm 2 s<1000N/mm 2 s>1000N/mm 2 s<600N/mm 2 s<750N/mm

FerritikMartenzitik stenetik

Beyaz(GTW) Siyah(GTS) GG10GG20 Gridkmedemir GG25GG30 GG35GG40 FerritikGGG25GGG55 Sferografitdkmedemir PerlitikGGG60GGG80 Kurunalamlar Demirdmetaller Bakralamlar Manezyumalamlar Dvmealamlar Alminyumalamlar Subtektik<12%Si Supertektik>12%Si Epoksiesasl Kompozitler Polyesteresasl Nikelesasl Kobaltesasl Isyakardayanklalamlar Demiresasl Co,Mo,Nb,Ta,W Titanyumvealamlar Sertletirilmidkmedemir Sertletirilmielik

HB<180 !80<HB<220 HB<220 HB<220 HB>220

>60ShoreC >45HCR

17

CNC takmtezghlarnda kullanlankesiciler,tabloda gsterilen malzeme gruplarna gre seilmektedir. Malzeme gruplar belirli renklerle gsterilir. Kesici u reten firmalar tablodakimalzemegruplarnagrekesiciretirler.

18

UYGULAMAFAALYET UYGULAMAFAALYET
Resimlerdekii parasiinhareket yollarn mutlakveeklemelilsisteminegre bulunuz

P 011 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

G90 XZ

G91 XZ

19

UYGULAMAFAALYETLEMBASAMAKLARI lemBasamaklar 1 Kesicikalemsemek ner iler parasiinkullancakuygunkesiciyi seiniz. parasiinkullancakuygunkesiciucu seiniz. parasiinbalamavereferans noktalarnseiniz Eklemelilsisteminde1.noktamutlak lsisteminegrebelirtilir. BilgiiinCNCfrezedemutlaklsistemi konusunabaknz. BilgiiinCNCfrezedeeklemelilsistemi modlnebaknz.

2 Kesiciusemek 3 Referansnoktalarnsemek
4 Parakoordinatlarnyazmak

(X,Y,Z)
5 Mutlaklsisteminikullanmak.

6 Eklemelilsisteminikullanmak

PERFORMANSTEST
20

PERFORMANSTEST
Atelyede izdiiniz bir makina parasnn (tornada ilenecek) CNC tornada ilemek iingerekliolanilemanalizinioluturunuz?

DEERLENDRMEKRTERLER
1.Tornaparasnnmalzemesinitespitettinizmi? 2.parasnnilembasamaklarn belirledinizmi? 3.Malzemeyeuygunkesiciusetinizmi? 4.lembasamaklarnagrekesicitrbelirledinizmi? 5.CNCtornatezghhakkndabilgiedindinizmi? 6.parasnn sfrnoktasnbelirledinizmi? 7.Referansnoktasnbelirledinizmi? 8.lemenoktalarnnmutlakkoordinatlarnbelirledinizmi? 9.lemenoktalarnneklemelikoordinatlarnbelirledinizmi?

Evet

Hayr

21

LMEVEDEERLENDRME1 LMEVEDEERLENDRME
1) Aadakilerdenhangisi tezghkontrolpanelinde bulunmaz? A)PozisyontularB)Programtular C)Harftular AadakilerdenhangisiMODEanahtardabulunmaz? A)Rapid B)Edit C)MDI MODEanahtarndaeditmodunungrevinedir? A)Programnyazldyerdir. B)Kesicininotomatikhareketinisalar. C)Proramnaltrldmoddur. D)Kesicininellehareketinisalar. AadakilerdenhangisiCNCtezgh trdeildir? A)CNCtornatezgh B)CNCfreze tezgh C)CNCtalamatezgh D)CNCvargel tezgh AadakilerdenhangisiCNCninstnlklerindendeildir? A)kazasorandktr. B)Kalifiyeinsanaihtiyayoktur. C)Verimsizdir. D)Hazrlananprogramlarsaklanabilir. Aadakilerdenhangisibilgisayardestekliretiminavantajlarndanbirideildir? A)Matematikselhesaplamayaplmaz. B)Farkltiptekiiparalarnnprogramlanmaskolaydr. C)Karmakparalarproramlanamaz D)Temelilemepratiifonksiyonlarnakatkdabulunur. CNCdikfreze tezghndatablannsaasolahareketihangieksendeyaplr. A)X B)Z C)Y D)C CNCtornadaboyunatornalamailemindekesicihangieksendehareketeder? A)X B)Z C)Y D)C CNCtornadaalntornalamailemindekesicihangieksendehareketeder? A)Y B)X C)C D)Z D)Renktular

2)

D)Reset

3)

4)

5)

6)

7)

8)

9)

10) Dikalkoordinatsistemindehangieksen bulunmaz? A)Z C)X C)G 11) EklemelilsistemindeGkoduaadakilerdenhangisidir? A)40 B)41 C)91 22

D)Y

D)99

12) Parasfrnoktasndan(alnyzeyinde)30mmuzaklktaveap50mmolanyerde bulunantornakesicisininXveZkoordinatlaraadakilerdenhangisidir? XZ A)50 30 B)25 30 C)5030 D)2530 13) AadakilerdenhangisiCNCtezghndakullanlankesicilerinzelliklerinden deildir? A)Ucukolaycadeitirilmelidir. B)Talalarkolaycakrlmaldr. C)Uhassasolarakbalanmaldr. D)UlarHSSeliktenyaplmaldr. DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizideerlendiriniz. lme sorularndaki yanl cevaplarnz tekrar ederek, aratrarak ya da retmeninizdenyardmalaraktamamlayanz.

23

RENMEFAALYET2 RENMEFAALYET2 AMA

lemanalizinioluturduuparann CNCkotlarntretebileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdekifirmalarnCNCprogramhazrlayanbirimleriniziyaretederek CNC Tezgh kullanmkatologlarninceleyiniz? CNCprogramclarnnprogramhazrlamaaamalarnizleyiniz?

2.ISOSSTEMNDEPROGRAMLAMA
2.1.ISOGKodlar SistemininTanmvezellikler i
Tablo2.1:r nekCNCpr ogr am

ProgramYapraSayfa:ProgramNo: par as/Biim

Dnceler lemdzlemidikey Hafzalanansfr noktasnn kaydrmas. Devirsays,takm deitirmeekli Hzlilerleme,dnme ynsa lerlemeileileme G1etkili Hzlilerlemedegeri G52ninsilinmesi, program sonu N 1 2 3 4 5 6 7 8 00 01 00 51 G 18 52 S500T1M6 X35Y130Z5M3 X200F0,1 Y80 Y200 M30 Yolveanahtarlamabilgileri

CNCprogramhangisradayazlmsa,tezghdaprogramprogramlanansradailer. Bu sebeple makineye gerekli olan operasyonlar yaptrmak iin tm programlama komutlarnn,belirlibirsraileicraedilecekekildeprogramlanmasgerekir.

24

CNC programlarnn ok kat bir ekilde, belirli bir formata sokularak yazlmasnn ana sebeplerinden bir tanesi, acemi programclarn ilk programlarn kolay bir ekilde yazabilmesinisalamaktr. Referans olmas amacyla kullanabilecek iyi bir rnek program formatelimizdevarsa, ilkyazlacakolanprogramlardahakolaybirekildeyazlabilir. CNC programcl araba kullanmaya benzer. Yollarda kullanlan trafik iaretlerinin tmnsrcnnhafzasndatutabilmesimmkndeildir.Bunamukabilsrcyoldabir trafikiaretigrdnde,bununanlamnrahatlklahatrlayabilecektir.Benzerekildeiyibir CNC programcs da CNC programlamada kullanlan tm kotlar hafzasnda tutmas mmkn deildir. Buna ramen CNC programlamasn yeni renen bir kii herhangi bir CNC kodunu grd zaman, bunun anlamn karma ihtimali olduka yksektir. Programlarda belirli bir yazm srasn takip etmenin ana sebeplerinden bir tanesi programlamadakullanlankotlarntamamnhatrlamagereksiniminiortadankaldrmaktr. Programlarn belirli bir yazm sras takip edilmek suretiyle dzenlenmesinin ikinci sebebiiseuyumluluktur.Programlamaileminidahancedenrenmikiilerinkendilerine zgbirprogram formatlarvardrvebuformat programyazarkendevamlkullanrlar.Eer firmada birden fazla programc varsa ve her programcnn kendi kulland format kullanarak program yazma eiliminde olduu dnlrse, yazlan programlar karklk yaratacak ve iletiim kopukluuna sebep olacaktr. Firmada bulunan tm CNC tezgh programclar, belirli bir CNC tezgh tipi iin ayn format kullandklarnda, her bir programc baka biri tarafndan yazlan programda rahata alabilme kabiliyetine sahip olacaktr. CNCprogramlar3anaksmdanmeydanagelir. 1.Hazr lkblm:ebalamadanncekihazrlkilemlerininbelirtildii blmdr. l sistemi, koordinat sistemi gibi bilgiler ve takm deitirme ilemleri bu blmde belirtilir. 2.lemeblm:Programn kesmekomutlarnnbelirtildii blmdr.Aynannveya kesicinindnmesi,soutmasvsnnalmasbublmdebelirtilir. 3.Biti blm: i biten kesicinin gnderilmesi, soutma svsnn kapatlmas, aynann veya kesicinin dnmesinin durdurulmas, programn kapatlmas ilemleri bu blmdebelirtilir. Cmlebelirlikelimelerdenoluur.(rneinG00,X30,S1000).Kelimebiradresharfi (rneinF)vebirrakamdizisinden(rnein1000)ibarettir. Bir cmle, birden fazla kelimeden oluabilir ve uzunluu deiebilir. Sralama, programlamadilindebelirlenmitir.

25

Tablo2.2:Pr ogr amkelimeler i

Programcmlesindekelimelerinsras N G Y Z F S T X

N(Number ):Programsatrnumarasdr.Hersatrnbandabulunur.Genellikle 10ve katlar eklinde belirtilir. Bunun sebebi, yazlan programn ileride gelitirilip, ara satrlara programyazlmasnimkansalamaktr.N10,N20,N3 G(Go):Kesiciyihareketettirenkomuttur.G00,G01,G02 X,Y,Z:Kesiciningideceikoordinatekseninibelirtir.X40,Y20,Z30 F(Feed):Kesicininkeserkenilerlemedeerinibelirtir.kiekildebelirtilebilir.F100 1.Kesicinin1devirdekiilerlemesi(mm/dev) 2.Kesicinin1dakikadakiilerlemesi(mm/dk) S(Speed):Aynannveyakesicinindevirsaysnbelirtir.S750,S3000 T(Tool):Kesicitakmnnumarasnbelirtir.T01,T05 M(Machine):Yardmcfonksiyonkomutlardr.M03,M30,M09

2.2.GKodlar nnAnlamlar veKar lklar

CNCTornatezgh Gkodlar(Fanuc) G00Pozisyonlandrma(HzlHareket) G01Lineerinterpolasyon(Dorusalkesme)ilerleme G02Daireselinterpolasyon(SaatYnCW) G03Daireselinterpolasyon(SaatYnTersiCCW) G04Bekleme G20nprogramlama G21Metrikprogramlama G27Referansnoktasnadnmekontrol G28Referansnoktasnadnme 26

G32Diekme G36Otomatik takmtelafisiX G37OtomatiktakmtelafisiZ G40Takmucuradyustelafisiiptali G41Soltakmucuyaraptelafisi G42Satakmucuyaraptelafisi G50Koordinatsistemibelirleme G70Finievrimi G71apdzlemindeoklutalakaldrma G72Alnyzeyindeoklutalakaldrma G73okpasolukopyalama G74Zeksenindekademelidelikdelme G75Xeksenindekanalama G76okpasoludiekmeevrimi G90Diap/iapkesmeevrimi G92Diekmeevrimi G94Alnyzeyitornalamaevrimi G96Sabitkesmehz G97Sabitdevir G98Dakikadakiilerleme G99Devirbanailerleme

27

ekil2.1:CNCtor nadaGkotlar

1.G0 ile pozisyonlandrma (takm paraya hzl bir sekilde 15 000 mm/dak yaklatrma) 2.G1ileFilerlemesi(devirbanamm cinsindenilerlememiktar)ilealntornalama 3.G0ileparadanuzaklama 4.G0ileapakma,yaklatrma 5.G1ilealnyzeyinedalma 6.G1ilekonikileme 7.G1ilekesmehareketi 8.G3iledaireselkesme(CCW) 9.G1iledorusalkesme 10.G2iledaireselkesme(CW) 11.G1iledorusalkesme 12.G0ileuzaklama CNCDikIlemMer kezi GKodlar veAnlamlar (Fanuc) G00Pozisyonlandrma G01Lineerinterpolasyon(Dorusalkesme) G02Daireselinterpolasyon/saatyn G03Daireselinterpolasyon/saatyntersi 28

G04Bekleme,tamdurma G05Yksekhzdailemeevrimi G09Tamdurma G10Veridzenleme G11Veridzenlememoduiptali G15Polarkoordinatlariptali G16Polarkoordinatmodu G17XYdzlemiseimi G18ZXdzlemiseimi G19YZdzlemiseimi G20nsistemi G21Metriksistem G22Kurskontrolfonksiyonuak G23Kurskontrolfonksiyonukapal G27Referansagitmekontrol G28Referansnoktasnagitme G29Referansnoktasndangerigelme G302nci,3ncve4ncreferansnoktalarnagitme G31Atlamafonksiyonu G33Difrezeleme G37Otomatiktakmboyulme G39Daireselinterpolasyondaketelafisi G40Takmyaraptelafisiiptali G41Takmyaraptelafisisol 29

G42Takmyaraptelafisisa G43Takmboyutelafisi G44Takmboyutelafisi G45Takmtelafisiartrma G46Takmtelafisiazaltma G47Takmtelafisiiftartrma G48Takmtelafisiiftazaltma G49Takmboyutelafisiiptali G50leklendirmeiptali G51leklendirmemodu G52Yerelkoordinatsistemiverme G53Makinakoordinatsistemiseimi G541nuluiparaskoordinatsistemiseimi G552nuluiparaskoordinatsistemiseimi G563nuluiparaskoordinatsistemiseimi G574nuluiparaskoordinatsistemiseimi G585nuluiparaskoordinatsistemiseimi G596nuluiparaskoordinatsistemiseimi G60Tekynlpozisyonlandrma G61Tamdurmamodu G62Otomatikkegeme G63Klavuzmodu G64Kesmemodu G65Makroarma 30

G66Modalmakroarma G67Modalmakroarmaiptali G68Koordinatsistemidndrme G69Koordinatsistemidndrmeiptali G73Gagalamailedelikdelmeevrimi G74Solklavuzekmeevrimi G76Finidelikileme G80evrimiptali G81Delikdelmeevrimi,puntasalma,dioperasyonfonksiyonu G82Delikdelmeevrimi G83Gagalamailedelikdelmeevrimi G84Klavuzekmeevrimi G85Delikilemeevrimi G86Delikilemeevrimi G87Arkadelikilemeevrimi G88Delikilemeevrimi G89Delikilemeevrimi G90Mutlakkomut G91Artmsalkomut G92paraskoordinatsistemitesbitiveyaazamiimilidevriverme G94Dakikadakiilerleme G95Devirbanailerleme G96Sabityzeyhzkontrol G97Sabityzeyhzkontroliptali,sabitdevir 31

G98evrimlerdebaslangnoktasnakma G99evrimlerdeemniyetnoktasnakma CNCFr ezeTezghndaDzlemBelir leme(G17G18G19) Bu komutlar dairesel interpolasyon (helisel interpolasyon dahil) ve takm yarap telafisinde ve G kotlar ile evimlerle delik delme ilemleri srasnda takmn hareket ettirildii dzlemi belirtmede kullanlr. Bunlar ayn zamanda koordinat sistemi dndrme (G68,G69)komutusrasndagerekliolandzlemibelirtmedekullanlr. G17XYdzlemininseimi G18ZXdzlemininseimi G19YZdzlemininseimi

lBirimi(G20G21)
G20nsistemi G21Metriksistem CNCprogramnnlbiriminibelirtenkomutlardr.Programnbalangblmnde belirtilir.

lSistemi(G90G91)
G90Mutlaklsistemi G91Eklemelilsistemi

DevirSays(G96G97)
G96Sabitkesmehz G97Sabitdevir

lerleme(G98G99)
G98Dakikadakiilerleme(mm/dk)F100(1dakikada100mmilerleme) G99Devirbanailerleme(mm/dev)F0,1(1devirde0,1mmilerleme)

Dngler

32

CNC takm tezghlarnda temel ileme komutlar (G01,G02,G03) ile uzun sren programlar dngler sayesinde az satrlarla yaplmaktadr. ok tala alnacak bir ilemde programc kaba tala alma dngs ile 1 satrda program yazmaktadr. Dngler, programcyazamantasarrufu salar.Hatayapmaihtimalinienazaindirirler. AyrntlbilgiiinMeslek dalCNCmodllerinebaknz.

2.3.Yar dmcKotlar n(M)AnlamveKar lklar

milinindndrlmesi,durdurulmas,soutmasuyununalmasvsgibiilemlerM kotlar ile tanmlanr. Hangi M kodunun tezghta hangi fonksiyona karlk geldii takm tezghimalatstarafndanbelirlenir. HernekadarMfonksiyonlartakm tezghimalatstarafndanbelirlensedeaada belirtilenMkodlarnnkendinezganlamlar vardr. CNCTor nadaMkotlar veAnlamlar (Fanuc) M0Durdurma M1SeeneebaldurmaM0ileayn M2Programsonu M3Aynannsaatynnde(CW)dnmesi M4Aynannsaatintersiynde(CCW)dnmesi M5Aynaydurdurma M6Takmdeitirme M8Suyuama M9Suyukapama M10Aynayama M11Aynaykapama M14 Puntaykarma M15Puntaygeriekme M23Pahkrma M24Pahkrmaiptali 33

M30Programsonubasadn M34Puntapimiileri M35Puntapimigeri M37Yardmcfren M38Yardmcfren M41Dkanzman M42Yksekanzman M68Paratutucuileri M69Paratutucugeri M98Altprogramarma M99Altprogramsonu

2.3.1.CNCFrezeMKodlarveAnlamlar(Fanuc)
M00Programdurdurma M0lsteebalprogramdurdurma M02Programsonu M03milinisaatynndedndrme M04milinisaatintersiyndedndrme M05milinidurdurma M06Takmdeitirme M08Soutmasuyunuama M09Sogutmasuyunukapatma M30Programsonu,baadn M98Altprogramarma M99Altprogram 34

ProgramSonu(M02,M30)
Bu kotlar ana programn sonunu belirtmede kullanlr. Program bu kotlar icra ettiindeotomatikoperasyondurdurulurveCNCnitesiRESETkonumunaalnr.Program sonunubelirtenblokicraedildiktensonra,kontrolsistemipogramnbanadner.

ProgramDurdurma(M00)
M00 kodunun bulunduu blok icra edildikten sonra otomatik operasyon durdurulur. OtomatikoperasyonCYCLESTARTtuunabaslmaksuretiyletekrarbalatlr.

steeBalDur ma(M01)
M00 kodunda olduu gibi, M01 kodunun bulunduu blok icra edildikten sonra eer operatr panelinde bulunan OPTIONAL STOP anahtar ON konumunda ise otomatik operasyon durdurulur. Anahtar OFF konumunda olduu durumda otomatik operasyon durdurulmaz,ilemdevameder.

KesicininveyaAynannDnmesi(M03M04)
Programda kesici kesmeye balamadan nce belirtilir. Kesicinin veya aynann saa veyasoladnmesinisalar.

KesicininveyaAynannDnmesininptali(M05)
Programnbitiksmndabelirtilir.M03M04komutlarnniptalinisalar.

TakmDeitirme(M06)
ibitentakm yerinediertakmarmadakullanlankomuttur.

SoutmaSvsnnAlmas(M08)
Programn ileme blmnde belirtilir. Kesici kesmeye balamadan soutma svs alr.

SoutmaSvsnnKapatlmas(M09)
Programnbitiksmndabelirtilir.Kesme ilemibittiindesoutmasvskapatlr.

AltProgramar ma(M98)
Bukotaltprogramlarnarlmasndakullanlr. AltPr ogr amSonu(M99) Bukodaltprogramnsonunubelirtir.M99koduicraedildiktensonra,kontrolsistemi anaprogramageridner

Altprogramkavram
Modern CNC tezghlarnda, bir ana programa alt programlar dahil etme veya hazr olanbirdenfazlaprogramdanbirprogramoluturmaimkanvardr. AyrntlbilgiiinMeslekDalCNCmodllerinebaknz. 35

rnekCNCUygulamalar
1.ResimdebelirtileniparasnnCNCtornadaprogramnyazalm.(talalar1pasoda kaldrlacaktr.T01:Sayan kalem.Devirsays:1000dev/dk.lerleme:0,2dev/mm)

ekil2.2:CNCtor napar as

N10G97G99G21 N20G00X80Z30S1000M03T01 N30G00X45Z0M08 N40G01X0Z0F0.2 N50G00X32Z1 N60G01X32Z56 N70G03X40Z60R4 N80G00X40Z1 N90G00X24 N100G01X24Z28 N110G01X32Z60 N120G00X80Z30M09M05 N130M30

36

2.YandaverileniparasnnCNCfrezedeprogramnyazalm.Derinlik5mmolarak alnacaktr. T01:10mm parmakfrezeaks

ekil2.3:CNCfr ezeparas

Devirsays:750dev/dk lerleme:0,2mm/dev N10G97G99G21G18 N20G00X50Z30Y50S750M03T01 N30G00X10Z140Y1M08 N40G01X10Z140Y5 F0.2 N50G01X10Z35 N60G01X35Z10 N70G01X110Z10 N80G02X110Z60R25 N90G03X110Z100R20 N100G01X135Z100 N110G01X110Z140 37

N120G01X10Z140 N130G00X50Z30Y50M09M05 N140M30

2.4.TelafininGer ekliliiveUygulamas(ap,Boy,TakmUcu Radys)

CNC takmtezghlarnn tamamnda ileme programnn oluturulabilmesi iin, baz durumlarda telafi fonksiyonunun kullanlmas zorunluluu vardr. Telafi fonksiyonlar tezgh tipine gre deiik ekilde tatbik edilir. Telafi fonksiyonlar CNC tezgh programcsna,programlamancesitahmin edilemeyentakmboyu,iparassfrnoktas, takm yarap deeri vs gibi, bir takm deerlerin telafi deeri olarak verilmesini ve programndirektolarak iparasprogramdeerlerinegreyazlmasnsalar. TakmBoyuTelafisi Program yazlrken her bir takma ait olan takm boyu deerlerinin gz ard edilip programn yazlmasnaimkantanr.Genel olaraktakmboyutelafisiu ekilde kullanlr: Takim boyu telafi fonksiyonu vastasyla sanki i milinde hi bir takm yokmu gibi, program i paras koordinatlarna herbir takm iin takm deitirme kodlar v.s. gibi operasyonlarn da belirtilmesi suretiyle yazlr. Program iine takm deitirme kodundan sonra her bir takma ait telafi numaras eklenir. Bylece her bir takm i paras koordinatlarnda belirtilen boy deerlerinde ileme operasyonu yapar. Eer telafi numaras belirtilmezse, takm i paras koordinatlarnda belirtilen boy deerlerinde ilem yapmak yerine farkl boy deerlerinde ilem yapar. Takm boyu telafi fonksiyonunun kullanlabilmesi iin i paras ayar operasyonlar srasnda, her bir takm boyu ayr ayr llrvellenboydeerleritelafisayfasndaboyksmnakargelentelafinumaralarna yazlr.

ekil2.4:Takmboyutelafisi

38

 TakmYar apTelafisi lememerkezlerinde,matkapvsgibidelikdelmetakmlarileyaplandelikilemler dnda, her bir takmn ap deerinin programlama srasnda hesaba katlmas gereklidir. rnein10mmaplbirparmakfrezeileevreselkesmeilemiyaptrlacazaman,ileme programnn yazm srasnda takm yarap olan 5 mm deerinin de hesaba katlmas, gereklidir. Takm yarapnn da program yazm srasnda hesaba katlmas basit programlamailemleriiinufaktefekhesaplamailemleridndaekstrabirklfetgetirmese deparaeklininkarmakolduuilemeoperasyonlarilekarlaldndaoldukabyk bir hesaplama klfeti getirmektedir. Bu hesaplama klfetinden kurtulmann bir yolu, programndirektolarak takmmerkezinihesabakatarak iparasboyutlarnagreyazlmas vetakmyarapdeerininkaydedildiitelafinumarasnnprogramiindebelirtilmesidir.Bu fonksiyon, ek olarak kesici takm apnda bir anma olduunda, telafi deerinin deitirilmesi suretiyle, programda herhangi bir degiiklik yapmadan parann hassas olarak ilenmesini salar. Eer bir CAD/CAM sistemi varsa, takm merkezine ait koordinatlar iparasyzeyindekikadarbasitolacak ekilde bilgisayar tarafindan otomatik olarakretilebilir.

ekil2.5:Takmyar aptelafisi

TakmUTelafisi
CNC Torna tezghnda kullanlan kesicilerin dayanmnn artmas ve i paras yzeyininiyikmasiinularradyslolarakyaplr.Buradyslerstandartllerdedir. Aynkesiciilealntornalamaveboyunatornalamailemiyapldndabuuradyslerinden dolay ller tam kmamaktadr. Oluan bu hatay dzeltmek iin takm u telafisine gereksinimvardr.Operatrdenemeretimi yaptiparasndaoluanlfarkllklarn belirleyip,tezghn kontrolnitesinebudeerlerigirmelidir.

ekil2.6:Kesiciutelafisi

39

KesiciTelafisiKomutlar
Parannsolundatakmyaraptelafisi, G41:Takmiparasnnsolundanhareketeder. Parannsandatakmyaraptelafisi: G42:Takmiparasnnsandanhareketeder. Takmyaraptelafisiiptal,G40 Aktifolantakmyaraptelafisiiptaledilir.

2.5.AnmaOffsetler ininHesaplanmas
Anmaoffsetleri nceaadakitanmlariyikavramanzgerekmektedir.
Anma: CNC tezghlarda kullanlan kesicilerin srtnme sonucu oluan u bozulmalarnadenir. Anma offsetler i(telafisi):CNC takm tezghnda alan kesicinin anmas durumunda kesicinin anma miktar kadar mesafenin tezgh tarafndan alglanmas ve bu mesafeninilaveedilmesidir. Kesmehz:Kesicinin1dakikadametrecinsindenkeserekaldyolmiktarnakesme hzdenir. Takmmr :Kesicininkesmeyebalaypanncayakadargeensreyedenir. V.T n=C T=Takmmr(dak) V=Kesmehz(m/dak) Cven=Kesiciilemalzemearasndakikatsay(deneyselolarakbelirlenir)

40

T ak m yzeyi K T

KM A K rater

KB

KM

r e

AAK esiti C B

A N entik anm as

VC

VB m ax re b

V B

b 4 .

ekil2.7:ISOtakmanmas

CNC takm tezghlar kesicilerinde belirli bir kesme sresinden sonra ularnda anmalarmeydana gelir.Buanmalarparasfrnoktasnn kaymasnasebeb olur.Kesici ulardakianmalariparasnnlsnnbykkmasnsalar. Anmayetkileyenennemlifaktrkesmehzdr.Kesici retenfirmalarbelirlitakm mrlerinekarlkkesmehzbelirtmektedirler. CNC Tezghlarda kesici u anmasn takip eden sistemler vardr. Bunlar temasl veya temassz lme yntemleri ile anma miktarn lerler. Bu lme yntemlerini 3 gruptatoplayabiliriz. 1.Takmdangelen geribesleme 2.parasndangelengeribesleme 3.Kesmeilenindengelengeribesleme CNCTezghlarnn kontrolnitesinintakmynetimi sayfasndaanmatelafileriile ilgiliayarlamalarbulunur. Sklkcinsinden belir tme: Kullanmmiktarprogramdakullanlanherbirtakmiin 1artrlr.Bakabirdeyile,CNCnitesireset konumundanotomatikoperasyondurumuna girdiktensonra,takmdeitirmekomutuveilktakmgrupnumarasbelirtildiindekullanm miktar1artrlr.Programiindeayn grupnumarasbirdenfazlabelirtilse dahi,kullanm deerisadece1kezartrlrveyenitakmlarseilmez. Zamancinsindenbelir tme:M06koduiletakmdeitirmeilemibelirtildiizaman, takm grup numarasnda belirtilen takm iin takm mr ynetimi balatlr. Takm mr ynetiminde, kesme ilemi yerine getiren takm iin zaman deeri 4 snlik artmlar ile artrlr. Eer 4 snlik artm zaman almadan evvel takm deitirilirse zaman deeri saylmaz. Takmn, single blok (satr satr ileme), feed hold (ilerlemeyi durdurma),rapid (hzl hareket), Bekleme, makine kilitleme ve interlock (kilitleme) zamanlarnda kullanm srasndazamandeerisaylmaz.

41

VN

VB

KT

Mevcut takmlar arasndan bir takm seildii zaman, mr bitmemi olan takmn bulunma ilemi mevcut takmdan son takma kadar aratrlr. Takm mr ynetim fonksiyonusrasndabelirtilengrubaaitolansontakmn mrbitmi isetakmdeitirme sinyali kt olarak verilir. Takm mr zaman cinsinden ynetilmekte ise gruptaki son takmn mr dolduunda sinyal kt olarak verilir. Takm mr sklk cinsinden ynetiliyorsa CNC nitesi reset edildiinde veya takm mr saymaya balama M kodu belirtildiindesinyalktolarakverilir.(kilitleme)

42

UYGULAMAFAALYET UYGULAMAFAALYET
1.ResimdekiiparasnnCNCprogramnyaznz? T01:10parmakfreze aks,lerleme:0,2dev/mm.devirsays:1000dev/dk. Malzeme:Alamszelik

43

T01:sayankalem,ilerleme:0,3dev/mm.devirsays:800dev/dk.

Malzeme:Alamszelik

44

UYGULAMAFAALYETLEMBASAMAKLARI lemBasamaklar 1 Komutsatrlarn(blok)yazmak 2 Hazrlkkotlarnsemek(G). ner iler Komutlarsatrolarakyaznz. Rakamsalvekothatalarnadikkatediniz. GerekliilemiinilgiliGkodunukullannz. GerekliilemiinilgiliMkodunu kullannz. Deiiktakmboylarnadikkatediniz.Telafi deerinimutlakafarkolarakgiriniz.U radysdeeritelafisinigiriniz. Kesicitakmandndaanmadeerini kontrolpanelindenmutlakagiriniz.

3 Yardmckotlarsemek(M) 4 Telafideerlerinisemek
(ap,boy,takmucuradys)

5 Anmaoffsetlerinisemek.

45

PERFORMANSTEST PERFORMANSTEST
ResimlerdekiFrezeveTornaparalariinCNCprogramyaznz? DEERLENDRMEKRTERLER 1.Programbalamanumarasverdinizmi? 2.lsistemi,devirsays,ilerleme,koordinatdzlemi,l birimikomutlarnbelirledinizmi? 3.Kesiciyireferansnoktasnagnderdinizmi? 4.Takmdeitirdinizmi? 5.Kesiciyialtrdnzm? 6.Kesiciyiiparaszerinegnderdinizmi? 7.Soutmasuyunuatnzm? 8.Kesmeileminebaladnzm? 9.Tmkesmeilemibittiktensonrasoutmasuyunu kapattnzm? 10.Kesiciyireferansnoktasnagnderdinizmi? 11.Kesiciyidurdurdunuzmu? 12.Programkapattnzm? Evet Hayir

46

LMEVEDEERLENDRME LMEVEDEERLENDRME
1. Hzlhareketetmekomutuaadakilerdenhangisidir? A)G00 B)G01 C)G02 D)G03

2.

Saatibresiynndekeserekhareketetmekomutuaadakilerdenhangisidir? A)G02 B)G01 C)G03 D)G00 G21komutununanlamnedir? A)Metriklbirimi C)Soutmasuyua G41komutununanlamnedir? A)parasnnsandantelafi C)parassolundantelafi

3.

B)Hzlhareket D)Sabitdevirsays

4.

B)Takmboyutelafisi D)Anmatelafisi

5.

G01komutununanlamnedir? A)Saatibresiynndekeserekhareketetme B)Saatibresinintersiynndekeserekhareketetme C)Hzlhareketetme D)Keserekhareketetme M05komutununanlamnedir? A)Programdurdurur C)Soutmasuyunuaar

6.

B)Kesiciyidurdurur D)Kesiciyidndrr

7.

lerlemeyigsterensembolaadakilerdenhangisidir? A)T B)G C)F Devirsaysngsterensembolaadakilerdenhangisidir? A)X B)Z C)G Alntornalamailemindehangikomutkullanlr? A)G01 B)G03 C)G02

D)S

8.

D)S

9.

D)G00

10. Aadakikomutlardanhangisiprogramnbalangblmnde belirtilmez. A)G96 B)G03 C)G90 D)G21 DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizideerlendiriniz.lmesorularndakiyanl cevaplarnztekrarederek,aratrarak yadaretmeninizdenyardmalaraktamamlayanz.

47

MODLDEERLENDRME MODLDEERLENDRME
PERFORMANSTESTI Resmini izdiiniz bir makine parasnn para ilem analizini oluturup ISO G kodunagreCNCprogramnyaznz? Takdir Elde edilenpuan edilen puan 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

MODLDEERLENDRMEKRTERLER 1.Tornaparasnnmalzemesinitespitettinizmi? 2.parasnnilembasamaklarbelirledinizmi? 3.Malzemeyeuygunkesiciusetinizmi? 4.lembasamaklarnagrekesicitrbelirledinizmi? 5.CNCtornatezghhakkndabilgiedindinizmi? 6.parassfrnoktasnbelirledinizmi? 7.Referansnoktasnbelirledinizmi? 8.lemenoktalarnnmutlakkoordinatlarnbelirledinizmi? 9.lemenoktalarnneklemelikoordinatlarnbelirledinizmi? 10.Programbalamanumarasverdinizmi? 11.lsistemi,devirsays,ilerleme,koordinatdzlemi,l birimi,takmtelafisikomutlarnbelirledinizmi? 12.Kesiciyireferansnoktasnagnderdinizmi? 13.Takmdeitirdinizmi? 14.Kesiciyialtrdnzm? 15.Kesiciyiiparaszerinegnderdinizmi? 16.Soutmasuyunuapkesmeileminebaladnzm? 17.Tmkesmeilemibittiktensonrasoutmasuyunukapattnz m? 18.Kesiciyireferansnoktasnagnderdinizmi? 19.Kesiciyidurdurdunuzmu? 20.Programkapattnzm? DEERLENDRME

Modl ile ilgili eksikleriniz var ise ilgili faaliyetlere geri dnerek bu eksiklerinizi tamamlaynz. Modl baar ile tamamladysanz retmeninize danarak bir sonraki modle geebilirsiniz. Deerli rencimiz, ilediimiz Takm Yollarnn Oluturulmas modln bitirmi durumdasnz eer bu modl baar ile tamamladysanz burada elde ettiiniz yeterlikleri bundan sonraki modlde de sk sk kullanacanz unutmaynz. Bu konularn daha birok kez karnza kacann farknda olarak burada kazandrlan yeterliklerinizigelitirmekvegncelgelimeleritakipetmek,alannzdayetimibireleman olmanzsalayacaktr.

48

CEVAPANAHTARLARI CEVAPANAHTARLARI
RENMEFAALYET1CEVAPANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 D D A D C C A B B C C A D

RENMEFAALYET2CEVAPANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A A A C D B C D A B

49

KAYNAKA KAYNAKA
ArslanHamit,CNCTeknik,Ankara,2003. Arslan,HamitM.Necati Kse,Bilgisayar veCNCyeGir i,Ankara,2001. ErkekTeknikretimGenelMdrlDersNotlar,TAMEM,2001. GBBSDavid,CNCilelemeGir i,Eskiehir,1994. LeathomBarry,Bilgisayarl NmerikKonusunaGiri, Eskiehir,1994. zbeklker,CNC DersiYaynlanmamDersNotlar,Krklareli,1999. www.Ankacnc.com www.Bohler.com.tr www.Iscar.com.tr www.Mastercam.com www.Mazak.com www.Odevsitesi.com www.Planseetizit.com www.Tezmaksan.com www.Turkcadcam.net

50