GR 20082009 ulatrma stajm Onur Taahht Tamaclk ve Tic. Ltd. ti.

Firmasnda, alt yap ksmn; Ulatrma Bakanl Karayollar 14. Blge Mdrl, Bursa-stanbul-Balkesirzmir Otoyolu, Bursa evre Yolu Yalova ayrm Turanky Kprl Kava Yeniehir Balants inaatnda ( 28+148 31+800 km ), st yap ksmn; Ulatrma Bakanl Karayollar 4. Blge Mdrl Anadolu Otoyolu Tatlak-Cankurtaran-Gerede ( Markua Kprsne kadar olan ) kesiminin ( 1:70+300 102+845 km) st yap iyiletirme ve byk onarm ii inaatnda yaptm. Her iki antiyede de iveren (idare) Karayollar Genel Mdrl olup, Bursa antiyesinde anafirma (mteahit) Gay-Gri Adi Ortakl , mavir firma Emay Ul. Mh. ve Tic. Ltd. ti. toprak ileri taeronu ise Onur-Taaht firmasdr. Gerede antiyesinde, firma mteahit olarak alm bulunmakta olup, kontrol; Karayollar 4. Blge Mdrlnn mhendisleri tarafndan yrtlmektedir. Stajm, haftann 6 gn takip eden 6 hafta boyunca 36 i gn olarak yaptm. Gzlemlerimin byk ounluunu antiyede saha mhendisleri eliinde, ayrca; etd projede harita mhendisleriyle ve topograflarla, ta oca konkasr - asfalt plentinde maden mhendisleri ve yetkili kalfalarla (foreman), laboratuvarda ve teknik ofiste de incelemelerde bulundum. Firma, 1991 ylnda kurulduundan bu yana yol yapm arlkl olarak alan ve geni bir tecrbeye sahip olan Onur Taahht, TS-EN-ISO 9001:2000 Kalite Sistemi ve TS EN ISO / ICE 17025 Deney ve Kalibrasyon Laboratuar Yeterlilik Belgesine sahip olup, gerek baar ile tamamlad iler, gerekse byk makine park ile Trkiyede bu alandaki en byk inaat irketleri arasnda yer almaktadr. Yukarda anlattm gzlemlerimin hepsini gn gnne tuttuum antiye notlarlaryla, sorgulamalarmn yan sra ilgili teorik bilgileri btnletirerek ve yer yer fotoraflarla destekleyerek siz staj komisyonuna sunuyorum. Yaplan ilerin detaylaryla ilgili projeleri, aplikasyon planlarn, zemin etd raporunu, deneylerle ilgili muhtelif belgeleri, standartlar ve artnameleri staj dosyasn ekliyor ve siz staj komisyonuna sunuyorum.

YOLUN ALT YAPISI Bursa otoyol projesinin keif maliyeti $200 000 000 dr. deneklerin yetersizliinden dolay 7 yl gibi bir gemii bulunmaktadr. 2008 yl son hali ile projenin 2 ksmnn son etabna geilmi bulunmaktadr ve hedef bu ylsonunda alt yapsnn tamamen bitirilmesidir ve ertesi sene kaplamann tamamlanmasdr.

Resim 1 Resim 1, proje dzergahndan bir grnt. Stajm sresince alt yapda grdm imalatlar; yarma-dolgu, iyiletirme, sanat yaplarndan; donatl zemin dayanma (istinat) yaps (toprakarme), pere yapm, ta duvar, palye ve kafa hendekleridir. Yarma ve dolgu yada bir dier deyile alt yapdaki toprak ileri; yolun st yapsnn oturaca gvde ksmnn oluturulmas iin yaplan ilemlerden olumaktadr. Projenin balangcnda, yol gvdesini oluturacak dolgu ve yarma hacimlerinin hesaplanmas ilemine brkner etd denir. Bylece dolgu hacimlerinin nerden hesaplanaca, yarma hacimlerinin nerede kullanlacaklar belirlenir. Bu alma iin her mevkiinin brkner kotlar bulunur. Balang olarak bir baz deeri seilir. Enkesitlerdeki hacim deerleri, dolgu hacimleri (-); yarma hacimleride (+) ve skm deerleri alnarak bu baz deeri zerine eklenir. Bylece enkesitlerin brkner kotlar bulunmu olur. Bulunan kot deerleri dey eksende; kilometreler yatay eksende gsterilerek brkner diyagram oluturulur. Bir sonraki ilem, elde edilen brkner diyagramnn dengelenmesidir. Bu amala dengeleme izgileri geirilir ve bu izgilerle diyagramn kollar kestirilir. Dengeleme izgilerinin altnda veya stnde kalan kapal alanlar kendi iinde dengelenirler. Yani bu alanlar iindeki yarma hacimleri dolgu hacimlerine eittir ve dolgu hacimleri yarma hacimlerinden karlanr. 2

Brkner diyagram zerinden, kendi iinde dengelenen alanlardaki tama mesafeleri, ariyete gidecek yarma hacminin tama mesafesi, dolgu hacimlerinin arlk merkezi hesaplanr. Bu deerler,keif bedelinin hesaplanmasnda kullanlr.

Resim 2 Resim 2, yarma ve dolgu hacim diyagramnda bir grnt. Teorik yaplan bu etdler uygulamada birebir rtmemektedir. Beklenenden daha az malzeme kt grlmektedir. En byk nedenlerden biri out giden malzemedir. nk ariyetten kan malzeme ieriinde fazla organik madde bulunmas halinde dolguda artname gerei kullanlamaz. Dolaysyla beklenen hacimleri etkilemektedir.

Resim 3

Resim 3, gzergh boy kesitinden bir grnt.

Resim 4 Resim 4, topografik haritadan bir grnt. zerinde, projedeki yarma ve dolgu ev eimlerinin ve tip en kesitlerini gsterildii paftadr. Yukarda gsterilen evlerin yarma m yoksa dolgu olduunu taramasndan anlamaktayz. izgiler yol eksenin iine doru ise yarma, dna ise dolgu olduu anlalr. Yarma ve dolgular, evler halinde yaplmaktadr. evin kelime anlam, zeminin yatayla yapt adr. evlerin kayma ve/veya gmelere hareketine kar gsterdii dirence, evin stabilitesi denilmektedir. Gn getike ulam yaplarnn ulam yaplarnn standartlar artarak yksek dolgular ve yarmalar ile karlalmakta ve bunlara ait evlerde stabilite problemleri artmaktadr. Ulam yapsnn gvenlii ve srekli hizmetde kalmas iin evlerin stabilite problemleri proje aamasnda ok iyi etd edilerek dizayn edilmektedir. Gerek yarma gerekse dolgu evleri gerekli stabiliteye sahip olmalar iin uygun ev eimleri ile ina edilmelidir. Zeminin cinsi, skl, yer alt su durumu vb.. hususlar yarma ev eiminin belirlenmesinde gerekli parametrelerdir. Dolgu evlerinde ise yukardaki parametrelere ilaveten dolguda kullanlan malzemenin cinsi ve skma derecesi, ev eimine etki eden faktrlerdir. Yarma evleri dolgu evlerine gre daha kritiktir. nk yarma malzemesi doal oluum sonucu oluurken, dolgu malzemesi ise kompkasiyon, drenaj tedbirleri, uygun malzeme seimi, vb. nlemlerle kontrol altna alnabilmektedir. Halbuki yarma zeminleri, tabakalama, yer alt su ykseklii, kayma mukavemeti parametreleri, vb gibi zellikleri kontrol altna alnamamaktadr. Yarma zeminlerinin birletirilmi zemin snflamas, arazide standar penetrasyon testi- SPT ve yer alt su seviyesine gre msaade edilir maksimum yarma evleri belirlenmelidir. Zemin sondajlar srasnda llen SPT deeri ev eimlerinin belirlenmesinde iyi bir kriterdir.

Kaya zeminlerde yaplacak yarma evlerinin eimleri iin briok kurum kaya cinsine, kaya formasyonuna, petrofgrafik zelliklerine, su etkisine, ev ykseliine, vibrasyon etkisine, tabakalanma durumuna, tabakanlanma yn ve as vb zelliklere gre bir takm nerilerde bulunmaktadr. evlerin stabilizasyonunu salamak iin ya evin kaymasna neden olan kaydrc kuvvetlerin azaltlmas ya da kaymaya kar koyan kuvvetlerin artrlmas veya her ikisi birilite yaplmas gerekmektedir. Bunlar; ev eiminin azaltlmas, ev yknn azaltlmas, drenaj, zeminin glendirilmesi (bitkilendirme) rnek verilebilir. evin stabilitesini artrmada kullanlan en yaygn ve en basit metot, evin eimini azaltmaktadr. Her ne kadar dolguda ev eimini azaltarak ilave dolgular ve yarmada ev eimi azaltarak ilave harfiyatlar gerektirdiinden dolay ekonomik olmayaca gibi grnse de herhangi bir stabilizasyon metodu gerektirmediinden daha ekonomik bir zm ya da en basit zm olacaktr. evin eimi azaldka, (yani yatklatka) kayma yzenin yar ap artarak kayma yzeyi uzunluu arttka kaymaya kar direnci artar ve kayma derinlii arttka zeminin zellikleri ve kayma mukavemeti genel olarak daha iyileir. Ayrca dolguda ve yarmada palyeler tekil edilerek dolgu yk azaltlmaktadr. evlerde palyelerin yaplmasnn amac, yksek bir evin kayma davrann birka tane daha az ykseklikteki evin kayma davranna dntrmektir. Bylece daha dik evlerle stabilizasyonu salamak mmkndr. Drenaj yarma ve dolgularda yzeysel ve yzey alt olmak zere 2 ekilde olmaktadr. Yalardan tr yzeyde aka geen sularn kontrol altna alnmas yzeysel drenaj yaplar ile salanmaktadr. Yzeysel drenaj yaplar veya ksaca drenaj yaplar dren edilecek suyun debisine ve kullanm yer veya amacna gre deiik ekilde yaplmaktadr. Drenaj hedekleri yolun enkesitinde yapld yere gre kafa hendei, topuk hendei, refuj hendei vb.. gibi adlandrlr ve dren edecei suya gre boyutlandrlr. Banket hendei ( veya yarma evi hendei) yarma evlerinden ve kaplamalardan gelen sular toplamak, yolun boyuna eimi ile hendek iinde iletilmesi ve uygun noktalardan dearj etmekle sorumludurlar. Kafa hendekleri, yksek yarma evlerinden veya palyelerdeki evlerden gelecek yzeysel yamur sular toplayarak yol gvdesine gelmesine nlemek iin yaplan drenaj yaplardr. Kafa hendekleri, yzeysel sularn zemine szarak ev stabilitesini bozmamas iin kaplamal olarak yaplmaldr.

YARMA EVLERNN UYGULAMASI imdi yarmadaki toprak hareketi hakknda bilgi vereceim. Yarmadaki bir evin oluturulmas aynann almasyla balanr. Bu bir tr derinletirme kazs denilebilir. ncelikle ev yarma ykseklii kadarki ksm ( yaklak 10- 12 metre) kazlarak alnr. Buraya ariyet de denmektedir; kan malzemenin kullanlmasndan tr. kan malzemenin kalitesine gre dolguya, sfrlamaya, toprakarmeye veya out a gnderilir. Burada ekskavatrler ile kamyonlar arasnda bir ring kurulur. antiyemizde farkl tiplerde ekskavatrler bulunmaktayd; 600, 400, 300 lk gibi. Bunlar kapasite farklarndan dolay, sefer saylarn etkilemektedir. Bundan sorumlu foremanler, ringi olutururken buna dikkat etmektedirler. Mesala 600 lk ekskavatre alan kamyon says en fazladr, nk ok ksa srede ykleme yapmaktadr; kapasitesi fazla olduundan. 300 lk ekskavatrlerle ykleme yaplmamaktadr. Bunlarla sadece ev yarmalarnda kullanmaktayz. Bunun hassasiyeti artnamede de belirtilmitir. Yarma evlerinde msaade edilen tolerans +/- 10 cm dir. Eer kapasitesi daha yksek ekskavatrler kullansak bu tolerans yakalamamz ok g olur, nk kepelerinin u ksm 300 lklere gre ok daha fazladr.

Resim 5 Resim 5, ariyetten malzeme yklenmesinden bir grnt. Ekskavatrn malzeme yklemek iin oluturduu platforma ayna denilmektedir. Seferler yaplarak evin sonuna kadar bu ilem devam etmektedir.

Bu kaznn tamamlanmasnn ardndan evin yarlmasna geilir. Bunun topograflarn eliinden yapmaktayz. nce ev ba kesilmektedir. 20 er metre aralklarla ev kazklar aklmaktadr. Daha sonra 2 ev kaz arasna ip ekilir ve evin snr belirlenmi olur. zerinden de kirelenerek ilem tamamlanm olur.

Resim 6 Resim 6, ev bann belirlenmesinden bir grnt. Topografn total station ad verilen aleti kurmasndan sonra reflektrl jalonlarla kazklar aklmaktadr. Bu ev kazlarnn zerine ka cm yarma olduu ve km si yazlr. Yarmann tamamlanmasnn ardndan reglajn (ince tesviye) yaplmasnda, greyder operatr bunu referans olarak yapar. evin bu ksmna palye denmektedir. evle ilgili bilgi ksmnda aklanmtr.

Resim 7 Resim 7, ev ba kesim izgilerinin tamamlanmasndan bir grnt.

ev bann kesilmesinin ardndan evin projesine gre uygun eimde yatrlmasna geilir. Yukarda anlatld gibi ev eimi birok parametre tarafndan deimektedir. Anlatacam 5 yarmasnda, projede verilen ilk eim 1/1 dir. Geen sene tamamlanamayan bu ev stabilitesi bozulmu ve revizyonlu projede 2/1 eim verilerek u an iyiletirilmesi yaplmaktadr. Uygulamada bir evin yarlmas topografn referans verdii ardk 2 yarmann birletirilmesi ile oluturulur.

Resim 8

Resim 9

Resim 8, aletin topograf tarafndan kurulmas ve enrn ynlendirilmesi. Resim 9, enrn jalonu tutmasyla st, orta ve en alt ksmndan 3 defa okuma alnmaktadr ve operatre gsterilmektedir. Bu referans kesimi belli mesafeler aras yaplarak evin tamam birletirilmektedir. Kesim ilemi tamamlandnda malzemenin kalan ksm dozerle syrlmakta ve evin palyesi karlmaktadr ve bu ilem tekrarlanarak devam edilmektedir.

Resim 10 Resim 10, evin greyderle reglajnda bir grnt.

Resim 11

Resim 12

Resim 11 ve 12, evin mteahhit firmann harita ekibi tarafndan teslim alnmasndan grntler. evin bandan jalon tutularak palye boyunca okumlar yapld. Genilik min 5 metre dir. evin yatrlmasnn ardndan yzeysel drenaj ksmna giren kafa ve palye hendeklerinin yapmna geilir. KAFA VE PALYE HENDEKLERNN UYGULAMASI nce ekskavatrlerle hendein kazs yaplr. Kazs tamamlanan hendein betonla kaplanacandan, kalbnn aklmas ilemine geilir. 2 tip kalp kullanlmtr; ahap ve elik olmak zere. elik kalb artmal biimde ( 1 sra aklayarak) palye ( topuk da denmektedir) hendeklerinde kullanld. Kafa hendeklerinde ise daha farkl bir method izlenildi. Hendein alt ksmnn kalb kuruldu. Daha sonra hendein kenar ksmlar artmal olarak dkld.

Resim 13

Resim 13, kafa hendeinin kalbnn alt ksmnn tamamlanmasndan bir grnt. Donatlarla salamlatrld grmekteyiz; beton dklrken kalbn amasn engellemek iin. Bu hendeklerin projelendirilmesinde belirli parametreler gz nne alnarak yaplmaktadr. Bu evlerde kullanlan hendekler B1, B2, B3, B4 ve D1, D2, D3, D4 gibi tipler olarak deimektedir. Projelendirilmesinde; hz, debi, erozyon tahkiki, havzann hidrografisine baklarak yaplmaktadr.

Resim 14

Resim 15

Resim 14 ve 15, kafa hendeklerinin tamamlanmasndan grntler. Eiminin dzgn ve przsz olmasn salamak iin mastarlanmaktadr.

Resim 16

Resim 17

Resim 16 ve 17, palye hendeklerinin kalbnn kurulumundan bir grnt. Standart ( eimi ve ebat) olduundan kurulum hzl olmakta ve iilikten kazanlmaktadr. C 25 tipi beton kullanlmtr. artnamede belirtilen en az C20 snf beton kullanlmasdr.

10

Burada betonu artmal dkmemizin nedenleri; malzemenin geni akl dklmesine izin vermemesi (atlaklardan tr), 2. dklecek ksmn kalbnn dorudan olumas, kotunun ve mastarnn daha hassas biimde verilmesi eklinde sralanabilir. DONATILI ZEMN DAYANMA (STNAT) YAPISI TOPRAKARME Son yllarda istinat duvar yapmmda yeni malzemelerin retilmesi ile yeni uygumlalar hzla yaygnlam ve klasik istinat duvarna ciddi bir alternatif olma durumuna gelmitir. Donatl zemin metodu ile istinat duvar yapm son yllarda hzla gelimekte olan bir uygulamadr. naat sresinin ksa ve ekonomik oluu, uygulama kolayl, zel ekipman gerektirmemesi ve ok deiik amalar iin kullanlabilir olmas nedeniyle hzla gelimesine ve yaygn olarak kullanlmasna neden olmutur. Klasik istinat duvarlarndan farkl olarak yan yana ve st ste kolay monte edilebilen prefabrik panolar, donat ad verilen yksek srtnme kuvveti ve ekme mukavemetine sahip bantlar ile zemine ankre edilirler. Donatlar duvar arkasndaki zemin ierisine dolgu srasnda serilip dolgu ile birlikte skma sonunda zemine ankre olurlar ve zeminde oluan ekme ve kayma kuvvetlerini alarak sistemin kaymaya ve devrilmeye kar stabilitesini salarlar. Yani panolar halinde hazrlanm prefabrik beton plaka elemanlar donat ad verilen metal veya sentetik malzemeden bantlar ile zeminde ankre edilerek istinat duvar ina edilebilmektedir. Donatl zemin metodu ile istinat duvar yapmnn ilem sras aada belirtildii gibi olmaldr: 1- Temel kazs ve mtemadi temel inaat yaplr, 2- Birinci sra prefabrik beton plakalar yerletirilir ve dolgu srasnda devrilmemesi iin geici iksalar ile sabitlenir, 3- lk tabaka dolgu malzemesi serilip sktrlr, 4- Sktrlan tabakann zerine donatlar yerletirilip ular prefabrik beton plakaya balanr. Eer dier ucu serbest braklacaksa sktrlan dolgunun zerine serilir, 5- Serilen donatlar zerine 2. tabaka dolgu malzemesi serilir ve sktrlarak 1. sra prefabrik beton plaklarn demesi tamamlanr, 6- Yukardaki ilem sras takip edilerek dier sra prefabrik beton plakalar denerek istinat duvar tamamlanr. Donatl zeminlerin dizaynnda en nemli husus stabilite ve donat tahkikidir. Stabilite tahkiki, klasik istinat duvar analizlerinde olduu gibi yaplr. Donat tahkiki, i stabilite analizi yaplarak donat uzunluunun ve aralklarnn tespiti ile kopma ve syrlma gvenliklerinin saptanmasdr.

11

Resim 18 Resim 18, toprakarme inaatnn devam eden ksmndan bir grnt. Bu ksm revizyonsuz projeye gre dolgu ile geilecek iken; daha sonra yaplan risk analizleri sonucu bunun emniyetli olmayaca grlmtr. nk dolgu taban eski bir ariyet ocana basmaktadr. Bundan tr o ksmn dolgu yk altnda kme ihtimali gz nne alnarak, etkimeyecek ekilde 2 kademeli (biri hafifletme konsolu olmak zere) toprakarme ile geilmitir. Boyuna uzayan bir duvard. Maksimum ykseklii 12 dir. Ariyet kazs daha nceden tamamlanmt. Ykn fazla olmasndan dolay kademeli bir biimde geilmitir. Deyde bir dolgu olmasndan dolay ekonomiktir.

Resim 19

Resim 20

Resim 19, mtemadi temelin kalbnn grmekteyiz. Topograflar tarafndan beton kotu ve ke noktalar verildikten sonra beton dklr ve temel tamamlanm olur. Resim 20, deki gibi prefabrik plakalarn montajna geilir. Takozlarla sabitlenerek dolgunun sktrlmas srasnda hareketini nlemektedir. Dikmelerle glendirilmektedir. Buna geici iksa da denmektedir.

12

Resim 21 Resim 21, prefabrik ankrajl plakalardan bir grnm. Terazisi alnarak sabitlenmektedir. Dolgu tamamlandktan sonra iksalar alnmaktadr. Resimde grld gibi, ankraj ular belli aralklarla yerletirilmitir. Burada 37.5 cm dir. 4 ksmdan olumakta ve toplamda bir plaka 1.5 m dir. Montajn tamamlanmasnn ardndan 1. tabakann serilmesine geilir.

Resim 22 Resim 22, damperli kamyonlarla malzemenin boaltlmas. Serimi burada dar alanda altmzdan dolay loader ile yaptk. Manevra kabiliyeti olduka yksek bir i makinesidir. Serim yapldktan sonra ilk tabakann sktrlmasna ve skma kontrolne geilir. Dolguda skma kontroln nkleer aletle yaptk. 15 cm aletin gauge girecek ekilde delik ald. Laboratuarda proctor deneyinden bulunan maksimum kuru birim hacim arl alete girilerek rlatif skma miktar bulunmaktadr; alette okunan ya kuru birim hacim arlna blnerek. Saha da istenen % 95 skmay minimum yakalamaktr.

13

Resim 23 Resim 23, skma kontrolnden bir grnt. 100 er metre aralklar okumalar yapld ve skma oranlar kontrol mhendisleri tarafndan kontrol edildi. Skmann yeterli olmad durumlarda toprak silindirleriyle ilave paslar atlmaktadr. Burada minimum 3 pas ile dolgu sktrlmaktadr. Prefabrik plakalarn olduu ksmn silindirajdan etkilenmemesi iin el silindiriyle sktrlmaktadr.

Resim 24 Resim 24, ilk tabakann sktrlmasnn ardndan galvanizli bantlarn montajna geilir. Eklemeli biimde cvatalarla balanr. Daha sonra son tabakann serilmesine geilir. Serimin tamamlanmasnn ardnda dolgunun reglaj yaplr, dz pas atlr. Araszlerle sulanr ve vibrasyon uygulanarak toprak silindiriyle sktrlr. leme bu sra ile devam edilir.

14

Resim 25 Resim 25, tamamlanm ksmdan bir grnt. DOLGU EVLERNN UYGULAMASI Toprak ileri anlamnda dolgular arazi zerinde oluturulan bir tesviye platformlar ve platform kenarlaryla doal arazi yzeyi arasnda evleri bulunan zemin ktleleridir. Geometrik ve mekanik zellikleri kulanm amalarna baldr. Dolgu iin kullanlacak zemin ve dolgularn oluturulmas yntemleri ngrlen amaca gre deimekle birlikte, tm dolgularn ortak nitelii belirli biimde ve olanaklar lsnde dengeli olmalar zorunluluudur. Bu nedenle dolgularla ilgili sorunlar balca ana grupta toplanabilir; Oturduklar zeminin stabilitesi, kme ya da skma, evlerin stabilitesi.

Buradaki dolgu, tabakalar halinde oluturulmutur. Tabaka Yntemi: Her tabaka dolgunun tm geniliinde olmak zere, birbirini izleyen tabakalar eklinde oluturulur. Genelde yan tarafta bulunan yarma topra, dolguya tanr. Kamyon, damper, vagon vb. aralarla dolgunun yaplaca yere zemin boaltlr. Daha sonra tabakalar dzeltilerek sktrlr. Genel olarak, aralarn dolu hareketleri ini ynne gre ayarlanr.

15

5 4 1 3 2
Eim aralarn trmanaca deerden bykse, ncelikle zemin boaltlarak, aralarn trmanabilecei eim dzeyine getirilir. Dolgularn sktrlmas: Bir dolgunun doal olarak skmas 2-3 yl gibi uzun sre alabilir. Bu nedenle, ou zaman bu uzun sre beklenmeden mekanik aralarla sktrma ilemi gerekletirilir. Sktrmann amac, basnla zemin daneleri arasndaki hava ve suyun dar atlmak suretiyle (boluklarn azaltlmas) danelerin birbirine yaklamasn salamaktr. Dier bir deyile, kuru birim hacim arl artrmaktr. Deneyimler, su muhtevas dk olan zeminlerin az sktn; su muhtevasnn fazla olduu durumlarda ise, danelerin birbiri zerinden kolayca kaymas sonucu ve hava kabarcklarnn olumas sonucu iyi bir sktrma yaplamamaktadr. Bu nedenle, optimum su muhtevasnda sktrma yaplmaldr.

gk
Kuru Birim Hacim arl

wk
Su Muhtevas

16

Proctor Deneyi ve Sktrma Kontrolu Uygulamada zeminin skma durumunun yalnz sktrma enerjisi miktarna bal deil, fakat bu enerjinin zemin iletilme de baldr. Bu nedenle proctor diyagramlarndan sktrma ilemi iin yararlanlabilmesi deneyde kullanlan yntem ile uygulanan sktrma yntemi arasnda uyum bulunmas gerektirir. Genellikle normalize edilmi iki deney vardr. Bunlar; Normal proctor deneyi, Gelitirilmi proctor deneyi.

ki deney arasndaki fark, yararlanlacak elik kalbn hacmi, tabaka says sktrma iin kullanlan tokman arl, drld ykseklik ve drlme saylardr. Sktrma hacmi 1 m olan bir zeminin sktrlmas iin harcanan enerjiye sktrma enerjisi denir. Laboratuarda tokmak arl P, dme ykseklii h, darbe says n, ve zemin numunesinin hacmi V ise, sktrma enerjisi: Sktrma enerjisi =[n.h.P]/V (kgm/m) eklindedir. Sktrma kontrol: Sktrlan tabakann kuru birim hacim arl belirlemek suretiyle yaplr. Kuru birim hacim arlk; Ya dorudan doruya zemin numunesi alnarak, kurutulduktan sonra arlnn ve numunenin alnd ukurun hacminin llmesiyle, Ya da az miktarda zeminin kurutulmas ile belirlenen su muhtevas ve slak birim hacim arlk yardmyla (kat) = / [1- (w/100)] Forml kullanlarak saptanabilir.

Resim 26

17

Resim 26, 5 ile 6 yarmas arasnda kalan dolgudan bir grnt. Bu dolgu projenin en byk dolgusudur. Dolguda yarmada kan nebati toprak hari tm ariyet malzemesi kullanld. Bundan tr, malzemenin gradasyonu deiken olmaktadr; dane ap dalmndan dolay. Burada arlkl kum-akl ve kaya tr zemin malzemesi kullanld. Nebati toprak hibir yerde kullanlmamaktadr (iindeki organik maddeden tr), sadece out sahasna boaltlmaktadr. artnamedeki dolgu ile ilgili ksm, aada zetlenmitir: Bitkisel toprak, organik maddeler ayrtnda kl davran gsteren kayalar kullanlmayacak. LL<60(TS 1900), PI<35, Max. Kuru Birim Hacim Ar. [Standart Proctor]> 1,450 ton/m3, CBR<8 kullanlmayacak, st yap tabann oluturacak ksm ya CBR>10 ve %3 imeye msaade edilecek. Tabaka kalnl, kaya dolduunda dmax=50cm ve kalnlk 75cm olacaktr. Tabaka kalnl 1,5 dmax olacaktr. Skma kontrol 15 ton statik arlktaki toprak silindirleriyle, 2 geiinde toplam oturma miktar 6mm fazla olmayacaktr. Kot okumas alnacaktr.

Resim 27 Resim 27, boaltlan malzemenin paletli ykleyiciler ile serilmesinden bir grnt. Tabaka kalnl sahada ort. 45- 50 cm yakalanmaya allyordu. Kaya tr malzeme geldiinde zerine ince malzeme boaltlarak serim yaplyordu; boluklarn aras tam dolmas salanyordu. Tabaka boyunca serim ileminin tamamlanmasnn ardndan, toprak silindirleriyle tespit silindiraj dediimiz dz pas atlyordu. Sonra, serilen dolgu malzemesinin greyderlerle reglaj yaplarak silindirle sktrlacak nihayi kotuna hazr hale geliyordu. Son olarak arasz ile sulanr ve 4 pas atlarak dolgunun sktrlama ilemi tamamlanm olur.

18

Resim 28 Resim 28, dolgunun sktrlmasndan bir grnt. Dolgu alan fazla olduundan bir fazla i ayn anda yryordu. Bir yerden dolgu sktrlmas, dier taraftan malzemenin boaltlmas ilemi devam ediyordu. Tamamlanan dolgu tabakasnn skma kontrol ykl kamyonlar (yaklak 25 ton) ile tekerlek izlerinin oturma miktarna baklarak yaplyordu. 1 cm den fazla oturmaya msaade edilmiyor. Yarmada olduu gibi, tamamlanan dolgu evinin ev ba kesmesi yaplyordu; jalonlarla okumalar yaplarak dolgu evinin ykseklii tamamlandnda.

Resim 29

Resim 30

Resim 29, skma kontrol. Resim 30, tamamlanan dolgu evinin kesimi.

19

YOLUN ST YAPISI Yolun st yap ksmn, Gerede-Ankara otoyolunun 81+000 ile 103+405 km aras st yap bakm onarm ve iyiletirme iinde grdm asfalt yenileme almalarn anlatacam. Proje bedeli 17 000 000,00 YTL dir. Platform genilii 15,25 metredir bu 3,75*3 eklide 3 eritli bir yol olup geri kalan 3 metresi bankettir. Stajn sresince grdm ksmlar; asfalt plenti, konkasr, ta oca, etd-proje, asfalt almalardr.

Resim 31 Resim 31, projenin imalat haritas. Kapsam olarak yaplan i (kesimine gre) bozulan binder ve anma tabakalarn kaldrmak ve daha kaliteli k artlarna maruz kalacak uzun mrl asfalt tabakalar ile kaplamaktr. Son yllarda giderek yaygnlaan polimer modifiye bitml (ksaca PMB) anma tabakas dklmtr. Binder tabakasnn kaldrld kesimde kot farkllklarn gidermek iin dzeltme tabakas dkld. Eski asfalt kaldrmak iin Trimmer ad verilen kazclar kullanld. Asfalt tabakalar arasnn yapmasn salamak iin CRS 1 tipi asfalt emlsiyonlar (abuk kesilen) kullanld. Ayrca, binder tabakasnn kaldrlan ksmlarnda atlaklara (yansma atlaklar) rastlanm olup (yk, imento stabilizasyonlu temelin eksik drenajdan tr ar rigidlemesi ve atlan st ksma yansmas) local olmasndan tr bitml temel tabakasnn kaldrlmas ekonomik olmayacandan geogrid ad verilen plastik malzeme ile iyiletirilerek problem zlm. Bu malzeme sayesinde oluacak gerilmeler alnacak, yansma atlar geciktirilecektir ve st yapya en az ekilde hasar vermesi salanlacaktr.

20

ETD Kaplamann st ksmnn kaldrlmas ilemine yol izgilerinin alnmas ile balanr. Buna teknik terim olarak rleve de denilmektedir. Sahann bire bir bilgisayar ortamnda boyutlandrlmasndr. Bu ii harita ekibi ile birlikte yrtmekteyiz. Bunu, yeni kaplamann zerine izgilerin aplike edilebilmesi iin arttr. Ayrca yaplan kaz miktarnn belirlenmesin de kullanlr. leme poligon atarak balanr. Total station ad verilen elektronik teodolit alet bu nokta zerine kurulur ve izgileri merkezine jalon tutularak okumalar yaplmas salanr. Aletin terazisi ayarlanr ve kotu metre ile llerek girilir. Poligon numaras; poligonun akld kaza ve fark edilmesi kolay olmas iin her iki bariyerin (geli ve gidi) zerine numaras ve km si yazlmaktadr. 20 metre bir okumalar yaplr, kurblara gelindiinde hassasiyet asndan 10 ar metre ara ile okumalar yaplr. Yaklak 500 ila 800 metrede bir yeni poligon attk; okumalarn gletiinde. Ve bu ileme yol boyunca devam edildi.

Resim 32

Resim 33

Resim 34

21

Resim 32, poligon atlmasndan bir grnt. Grld gibi enrler tarafndan numaras yazlmakta ve salam bir biimde kazk yere aklmaktadr. leri geri noktalar dan okuma yaplarak alet balanlmaktadr, enr tarafndan topografa koordinatlar okunarak Resim33. Resim 34, kaplamas kaldrlmam eridin izgisinin alnmasnda bir grnt, tam merkezinden jalon tutularak okumalar yaplmaktadr. Burada, bariyer zerinde poligon numarasn da grmekteyiz. ASFALT ALIMALARI Rlevesi tamamlanan kaplamann kazlmas ilemine geilir. Burada aletli bir kaz yapld. Trimmer sayesinde kaznd, malzeme kullanlabilir ekilde karayollarnn cankurtaran mevki bakm onarm efliindeki stok sahasnda depo edildi. artnameye gre, kaznan malzemenin %25 yeni karma katlarak tekrar kullanlabilmektedir. Ayrca, ky yollarnda da kullanlma alternatifi de mevcuttur.

Resim 35 Resim 35, eski kaplamann kaldrlmasndan bir grnt. Kaznan malzeme bant yardmyla kamyona aktarlmaktayd ve ring kurularak bu ilem devam etmekteydi. Olduka pratik bir methoddur. Platformda, banket ve 3. eridin anma tabakasn, 1. ve 2. eridin anma + binder tabakas kaldrlmtr (trafik yknn verdii hasar ve iklim artlarna gre deimektedir).

Resim 36

22

23

Resim 36, aletli kaz tamamlandktan sonra kalan ksmlarn temizlenmesine geilir. Bu kaz ile ilgili son ilemdir. Bunu, sprge ve kompresr yardmyla yapmaktayz. Sprge, al bir biimde orta refje doru atlr. Tozun ok kalkmasn engellemek iin su pskrtlerek yaplr. Eski kaplamann temizlenip kaldrlmasnn ardndan yeni asfaltn dklmesine geilir. Yolun bu kesiminde srasyla, binder + dzeltme + anma tabakas dklmtr. Her bir tabakann dkmnden nce, yapmasn salamak iin asfalt emlsiyonu dklmtr.

Resim 37

Resim 38

Resim 37, distribtr ile kaplamas kaldrlm ksmn emlsiyonun pskrtlmesi. Burada yeni kaplama; binder, anma ve dzeltme olmak zere 3 tabakadan olumasndan tr, 3 defa tatbik edildi. Resim 38, anma tabakasnn astarnn atlmasndan bir grnt. Minimum 3 saat beklenilmesi gerekmektedir, prizini almas iin. Bu ilemin tamamlanmasndan sonra asfalt dkmne geilir. Burada 2 finierli bir serim yapld. Dkm ncesinde ncesi bir takm hazrlklar yaplmaktadr. ncelikle ek yerinin balanmasnda kesim yerinin dzgnce kesilmesi ilemi yaplmaktadr. Bunu silindirin ucuna monte edilen spiralle yaptk. Daha sonra i makinesinin yardmyla istenilmeyen u ksm kaldrld ve bir defa daha emlsiyonland. Yaklak 1 saat kadar makinelerin snmas beklenildi. Demir bandajl silindirlerin asfalt toplamamas iin su tankerleri dolduruldu. Scaklk, asfalt kaplamalarda muazzam nemli bir noktadr. nk hemen hemen tm bozulmalar scaklkla ilikilidir. Bu yzden; tanmas, yolda serimi, sktrlmas ile ilgili ilerin tm asfaltn scakl ile ilikilidir. Mamul silosundan kan asfaltn, serim anndaki minimum ss 130 C olmal ve sktrma balangcnda hibir zaman 110 C nin altnda olmamaldr. Bitml scak karmn ss bu deerlerden az olursa asfaltn viskozluu artarak karmn ilenebilirliini azaltmakta ve skma direnci nemli direnci nemli lde artarak istenilen skma younluu elde edilememektedir.

24

Resim 39 Resim 39, binder tabakasnn 2 finierle seriminden bir grnt. Dklen asfalt itici merdaneler yardmyla tablann; uygun eim ve kalnlk ayarndan serilir. Burada kotu ayarlayan ksm finierin sa alt ksmndaki duyargadr. Burada kot kazlan miktar kadar konulmaktadr. 2. finier banketten, 1. finierden kaplamadan kotu aktararak serilir. Ek yerleri bindirmeli bir biimde dklmektedir. Asfaltn homojen biimde karlmasn arka ksmdaki helezonlar ile yaplmaktadr. Eimi kumandadaki sensrler ile ve malzeme ekme ayarn fotosellerle ayarlanmaktadr. Sa ve soldaki pistonlarla platformun genilii ayarlanmaktadr. Ek yerlerinde 1 er kreki bulunmaktadr. Bunlar ek yerlerindeki kaba malzemeyi kaplamaya serip yerine ince malzeme ekmektedirler. nk silindiraj da kaba malzeme ek yerini patlatmaktadr ve istenmeyen bir durumdur. Yine ring kurularak bu ilem yol boyunca devam etmektedir. Kaplama kalnlnn kontroln ucu sivri demir ilerle yapmaktayz. Dzenli olarak foremanler tarafndan llmektedir. Kaplamann scakl ve platform genilii kontrolde yine serim annda yaplmaktadr. Scaklk kontroln termometre ile yapmaktayz. Bunu kamyon plentten ktktan sonra ve serim annda olmak zere 2 defa lmekteyiz. Scaklk kaybn nlemek iin kamyonlarn zerine brandalar ekilmesi gibi nlemler de alnmaktadr. Serim ileminden nce yansma atlaklarnn olduu ksmlar boya ile iaretlendi. Km si etd belirtildii ekilde not edildi. Geogrid ad verilen bu malzeme atlak boyunca zerine serildi ve asfalt dkmnde malzemenin zarar grmemesi iin serim ncesi ilave asfalt atlarak sabitletirildi.

25

Resim 40

1 pas

Gerektii kadar pas says

1 veya 2 pas

LK (TESPT) SLNDRAJ

ARA SLNDRAJ

SON SLNDRAJ (TLEME)

Hafif Demir Bandajl Silindir

Pnmatik veya Vibrasyonlu Silindir

Ar Demir Bandajl Silindir

Resim 40, dzeltme tabakasnn sktrlmasndan bir grnt. Yukarda grld gibi bitml scak karmlarn kompaksiyonun da silindiraj sras anlatan ak emas zetlenmitir. lk olarak demir bandajl silindirlerle serim baladktan sonra sktrma ilemine balanr. Bunun uygulamadaki nemli sebeplerinden biri lastik tekerlekli (Pnmatik) silindirlerin hemen girmesinde tekerleklerin asfalt toplamasdr. Buda tekerleklerin snmamasndan kaynaklanmaktadr. Bundan dolay nce demir bandajl, daha sonra lastik tekerlekli silindirlerin girmesi uygundur. Lastik tekerlekli silindirlerin tonaj (yaklak 15 ton) daha fazla olduunda yourma etkisi yaparak asl skmay salyordu. Daha sonra dzlemesini demir bandajl silindirle yaplyordu. Ek yerlerine de ayn hassasiyet gsteriliyordu. Grld 2 silindirin ek yerinin zayfln ortadan kaldrmak iin, silindiraj bindirmeli bir biimde yaplyordu. Bu ilem yol boyunca devam etmektedir.

26

KONKASR TESS

Resim 40

Resim 41

Resim 40, konkasr tesisinden bir grnt; srasyla tumba, bunker, eneli krc, konik krc, elekler, bantlar ve silolar. Resim 41, ta ocandan bir grnt. Kullandmz ta tipi bazaltt. Ocaktan gelen kayalarn krlp istenen dane boyutuna getiren krclar, elekler ve silolardan olumaktadr. Dane boyutu deitirilmek istendiinde eleklerle oynanmaktadr. Ocakta patlatma sonucu oluan kaya ynlar, ekskavatrlerle kamyonlara yklenerek konkasrn besleme nitesine boaltlr. 19 mm alt olanlar By-pass eleine, zeri ise eneli krcya gnderilmektedir. 2. eleme 08 mm malzeme iin yaplmaktadr. Bu ilem malzemenin daha iyi temizlenmesi iin gerekletirilmektedir. Buradan konik krcya gnderilmektedir. Genel olarak sekonder krclardr. Giren malzeme boyutu 5060 cm srasyla, 70120 mm ve 22mm indirgenir. Elek stnden kalan malzeme yoluna devam edip TBK 45 ismi verilen krcya ulamaktadr. TBK, ta betonla krmann ksaltlm halidir. Malzemeyi, kendi kendine arptrarak krma ilemi gerekletirir. Giri boyutu 45 m alt malzemedir. Krlan malzeme retim eleine aktarlyor. retim eleinde retilecek malzeme (Binder, dzeltme, anma, SMA) istenilen elek akl kullanlyor. Burada; (0-5), (5-13), (13-25) elek akl kullanld. 45 mm ve zeri malzeme krcya bant yardmyla tekrar yollanmaktadr. Son olarak retim eleinden silolara gnderilen malzemelerin asfalt plentine yakn mesafede bulunan stok alanlarna kamyonlar vastasyla nakledilmesi ve orada stoklanmas gerekletirilmektedir. Gnlk retim ortalama 3400 ton dur. 2 vardiya allarak retim kapasitesi 2 katna karld gzlenilmitir.

27

Resim 42

Resim 43

Resim 42 ve 43, stok sahasndan grntler. Buradan loader vastasyla souk silolara uygun elek aralklarna srekli besleme yaplmaktadr. Grld gibi [solda], malzemenin (zellikle 05) nitelikleri bozulmayacak ve eksilmeyecek ekilde muhafaza edilmektedir. ASFALT PLENT

Resim 44 Resim 44, asfalt plenti ve niteleri, srasyla; (soldan-saa) souk silo, cehennem, filtre, elevatr, scak silo, elekler, kantar, mikser, mamul silosu, kumanda odas, MNG tanklar.

28

Resim 45 Resim 45, ak emas. Bilgisayardan girilen i yeri karm orantlar dorultusunda souk silolardan yeterli miktarda malzeme ekilir. Daha sonra bant yardmyla dryer a (cehenneme) tanmaktadr. Burada agrega ortasndan geen silindirin evresinde dnme hareketi ile istenilen scakla ular. Kurutuca oluan duman filtre tarafndan szlerek filler malzemeye dnr. Istlma ileminden sonra elavatr yardmyla plentin yukarsna tanan agregalar bir kez daha elenme ilemine tutulur ve buradan scak siloya aktarlr. Kantar vastasyla tartlan malzeme miksere katlyor ve ierisinde filler ve bitmle kartrlyor. Tamamlanan karm, mamul silosuna aktarlyor ve buradan kamyonlara ykleme yaplyor.

29

DENEYLER Stajm boyunca grdm deneyler, bitml karmlar laboratuar, bitm laboratuar ve toprak ileri laboratuarnda olmak zere 3 ksmda toplanmaktadr. 1-Bitm Laboratuar Bitm, doal kkenli hidrokarbonlarn bir karm veya pirojenik kkenli hidrokarbonlarn bir karm veya bunlarn her ikisinin bir kombinasyonu olup ok defa bunlarn gaz, sv, yar kat ve kat olabilen, metal d trevleri ile bir arada bulunan, yaptrc zellikleri olan bir karbon dislfrde tamamen znen madde olarak tanmlanr. Bitml balayclar esas olarak iki ksma ayrlr: 1) Doal Asfaltlar: Doal asfaltlar doada genellikle mineral maddelerle karm halde bulunurlar. Konumlarna gre Gl ve Kaya asfaltlar olarak ikiye ayrlrlar. Gl asfaltlar rafine edildikten sonra yaklak % 55 bitm ierirken Kaya asfaltlar maksimum % 12 bitm ierirler. 2) Yapay Asfaltlar: Ham petroln damtlmasndan elde edilirler. Sv petrol asfaltlar ise bitmlere benzin, gazya vs. kartrlarak retilirler. Bitmler istenilen zelliklere sahip olmas iin veya ekstra zellie sahip olmas iin modifiye (Gelitirilmi ) olarakta retilebilirler. Bitmler genel anlamda penetrasyon miktarlarna gre adlandrlrlar.

Bitml Malzemeler

Asflatlar

Katranlar

Yapay Doal

Kmr Kkenli Odun Kkenli Asfalt Kkenl i

Gl Kaya Parafin Kkenl i

Karma Kkenli

30

Dktilite Deneyi : (ASTM D113) Dktilite kelime anlam ile uzama veya ekme anlamna gelmektedir. Asfaltlar imentosunun dk scaklktaki kohezyondan oluan dayanm dktilite ile belirlenir. Belirlenen scaklktaki su banyosu ierisinde dakikada 5 cm/dk ekilerek kopma anndaki uzama miktar cm olarak bulunur. Deneyin Yapl: Bitm yumuama noktasndan 40 C yksek scakta olmak kaydyla etve konuluyor, etvde 2 saat bekletiliyor. Bu arada deneyde kullanlacak olan kalplar vazelin ile yalanyorlar, bunun amac bitmn kalba yapmasn nlemek. 2 saat sonra etvden karan bitm kalplara dklyor. Hazrlanan numuneler oda scaklna gelene kadar oda scaklnda bekletiliyor. Daha sonra kalplar dktilite deneyinin yaplaca su dolu havuzun bulunduu makineye yerletiriliyor, Makine dakikada 5 cm/dk numuneyi ekerek uzatacak ekilde ekmeye balyor. Deney bu ekilde bitm kopana kadar devam ediyor. Malzemenin kopmas bize bitmn uzama miktarn Dktilitesini veriyor.

Resim 46 Amac: Ksaca dktilite veya uzama deneyi bize malzemenin kopma annda ne kadar uzama kapasitesine sahip olduu hakknda bilgi veriyor.

31

Elastik Eri Deneyi: Elastik eri bitmn kopma sonras eski haline dnebilme yzdesi anlamna gelir. Deneyin Yapl: Bu deneyde dktilite deneyi gibi malzemeler ve kalplar hazrlanr. Numuneler su havuzuna konulur, dktilite makinesi altrlr, malzeme 20 cm uzadktan sonra sistem durdurulur ve makas yardmyla bitm orta noktasndan kesilir. artname gerei 40 dakika bekledikten sonra bitmn kesilen her iki yan arasndaki mesafe llr. lk bata kesildii iin bu mesafe 20 cm idi. lnen mesafe 20 cm e blnr. Bu ekilde bitm malzemesinin % yzdesel olarak elastik geri dnmesi hesaplanr.

Resim 47 Amac: Elastik eri deneyi bize bitmn kopma sonras sahip olduu elastisite miktar hakknda bilgi veren bir deneydir.

32

Penetrasyon Deneyi : (TS 118 EN 1426, ASTM D5) Asfalt imentolarnn sertlik veya kvamlklar belirlenir. Standard bir inenin belirli bir yk (100gr.) altnda belirli bir sre ( 5 sn.) asfalt imentosu iine dikey olarak batt mesafe 0,1mm cinsinden bulunur. Penetrasyon deeri kvamllkla ters orantldr. Penetrasyon ykseldike asfalt yumuar. Kvamllk artka asfalt sertleir. Deneyin Yapl: Daha nce iin hazrlanan bitm silindir eklindeki standart kalplara dklyor. Bu kalplar 1 saat oda scaklnda 1 saat bekletiliyor. Daha sonra bu numuneler 25 C scaklktaki su havuzuna 1 saat bekletiliyor.1 saat suda bekletilen numuneler penetrasyon lm aletine su dolu bir huni ierisinde olacak ekilde yerletiriliyor. Penetrasyon inesi numunenin yzeyine temas edecek ekilde yerletiriliyor. Daha sonra makine altrlyor. Arl bilinen ine (100gr ) 5 saniye boyunca arl ile serbest braklarak numuneye batyor. Batt derinlik makine yardmyla okunuyor. Ayn ilem ayn numunenin 3 farkl yerinden olmak artyla 3 farkl numunede toplam 9 sonu alnarak yaplyor. En sonunda bunlarn ortalamalaryla bitmn kvamll hakknda bilgi sahibi oluyoruz.

Resim 48 Amac:

Resim 49

Penetrasyon deneyi yardmyla bitmn kvamlln tayin etmi oluyoruz. Penetrasyon miktar bitmlerin snflandrlmasnda rol oynayan ilk kriter olduu iin nemli bir deneydir.

33

 Yumuama Noktas Deneyi : (TS 120 EN 1427, ASTM D36) Asfalt imentolarnn scakla kar duyarln lmek iin (hangi scakl asfalt akmaya balar) yzk-bilye yntemi ile yumuama noktas olarak ifade edilen scakl belirlenir. Yumuama noktas ok yksek bitmlerin viskozitesinde yksek olduundan, scak karm yapm scaklklar da yksek olmaktadr. Deneyin Yapl: Elimizde bulunan bitm nce etvde sv hale gelecek kadar styoruz. Daha sonra etvden kartp oda scaklna gelecek kadar oda scaklnda bekletiyoruz. Oda scaklna gelen bitmmz; 1 cm yksekliindeki 1,5 cm apnda ki dairesel kaplar vazelinlenmi ktlara yerletirdikten sonra dairesel kaplara boaltyoruz. Hazrladmz numuneler oda scaklna gelene kadar bekletiyoruz. Oda scaklna gelince 5 C lik su havuzuna koyuyoruz. Suda 15 dakika bekletiyoruz. 15 dakika sonunda numunemizi alyoruz beherin iinde beherin ortasnda havada kalacak ekilde yerletiriyoruz, beherimizin iine bitm numunelerimizin tam ortasna gelecek ekilde 4 gramlk demir bilye yerletiriyoruz ayrca beherin iine bir de termometre koyuyoruz. Bu ekilde hazrlanan sistemimizi ocaa yerletiriyoruz. Beherimizi dakikada 5 C derece artacak ekilde styoruz. Isnan beher ve beher iindeki su sayesinde bitm numunemizde snyor, sndka da zayflyor. Demir bilyeler zayflanan bitmn iine gmeye balyor. Bu olay s artka hzlanyor. yle bir an geliyor ki demir bilyeler arlklar sayesinde sdan dolay iyice zayflanan bitm numunesini olduu gibi beherin dibine gertiyor. Bitm numunesinin beherin dibine dedii andaki scakl bize bitm malzememizin yumuama noktasn ( scakln ) veriyor.

Resim 50 Amac: Yumuama noktas deneyi sayesinde malzememizin hangi scaklkta; yk kaldramaz hale geldii, malzemenin iyice yumuad scaklklar hakknda bilgi sahibi oluyoruz.

34

2- Toprak leri Laboratuar Toprak, kayalarn fiziksel ve kimyasal olaylarla paralanarak ufalanmas sonucu oluan, kazma krekle bir yerden dierine tanabilen malzemedir. Topran meydana gelmesi iin gerekli olan ilk olay, kayalarn oluumudur. ou kristal haldeki 1500 civarnda deiik kimyasal yapya sahip minerallerin bir araya gelmesi ile oluan kayalar oluum ekillerine gre 3e ayrlr. 1) Katlam Kayalar 2) Tortul Kayalar 3) Organik Kayalar Topran Fiziksel zellikleri; Topraklarn deerlendirilmesinde rol oynayan balca fiziksel danelerinin ekli, bykl, dal, yaps, younluu ve kvamdr. 1) Toprak Danelerinin ekli: Hacimli Daneler Yass Daneler ne eklindeki Daneler zellikler, toprak

2) Topran Yaps: Danesel Yap ( Granller yap ) Petek Yap ( Zincir yap ) Flokle Yap

3) Dane Boyutu: Blok = 300 mm ve daha fazla dane apna sahip malzeme Moloz = 75 mm ile 300 mm aras malzeme akl = 2 mm ile 75 mm aras malzeme Kum = 2 mm ile 75 mili mikron arasndaki malzeme. 2mm ile 425 mili mikron aras iri kum 425 mili mikron ile 75 mili mikron aras ince kum olarak snflandrlr. Silt = 2 mili mikron ile 75 mili mikron arasndaki malzeme. Plastisitesi dk veya hi olmayan Kil = Boyutu 2 mili mikrondan kk malzeme.

35

antiyeden getirilen malzemelerin yeni yaplacak olan dizayn iin uygun olmadna karar vermek amal, zaten yaplm olan karayolunun kontrol amal, zel sektrn ahsi projelerini tayin etmek amal ve devlet kurumlarnn projelerinin dizayn amal baz deneyler yaplp malzemeler hakknda bilgi edinmek Agregalar ekillere gre 3 gruba ayrlr: 1) Dz 2) Yuvarlak 3) Keli Agregalar dane boyutlarna gre 3 gruba ayrlr: 1) Kaba Agrega: No 4 ( 4,75mm )lu elek zerinde kalan 2) nce Agrega: No 4 No 200 ( 4,75mm 0,075mm ) elekleri arasnda kalan Mineral Filler: En az % 65i No 200 ( 0,075mm ) den geen agrega Agregalar iin nemli kriterler: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) Salaml Temiz olup olmamas Maksimum dane boyutu ve gradasyonu Dane ekli Danelerin yzey yaps Gzeneklilik Soyulmaya kar diren

Elek Analizi Deneyi : (ASTM C136, ASTM C117) antiyeden getirilen malzemelerin yeni yaplacak olan dizayn iin uygun olmadna karar vermek amal, zaten yaplm olan karayolunun kontrol amal, zel sektrn ahsi projelerini tayin etmek amal ve devlet kurumlarnn projelerinin dizaynn belirlemek amal agregalarn dane boyutunu hesaplamaktr. Deneyin yapl: antiye ortamndan laboratuar getirilen agregalarn boyut ( dane ) analizi yaplr, artnameye uygun olup olmad llr. Alnan numune maksimum byklkteki ( 37,5mm ) elekten balayarak srayla btn eleklerden geirilir, en son No 200 no lu elekten geirilir. Her bir elekten geen agrega miktarlar belirlenerek o numuneye ait gradasyon erisi izilir. Bu ilemler yaplrken Elek Makinesi kullanlr. Btn agregalarn getii en byk elek geniliine Maksimum Dane Boyutu ad verilir.

36

Resim 51 Amac:

Resim 52

Bu deney yaplan almalarn ilk aamasn oluturduundan ayr bir zenle yaplyordu. Grnte basit gibi grnmesine karn dikkat gerektiren bir almayd. Sonunda gradasyon erisi izilmekte ve artname ile karlatrlmaktadr. Yasslk ndeksi Deneyi : ( BS 812 ) Bu deneye gre bir malzemenin yass kabul edilebilmesi iin, deneye alnan herhangi bir agrega danesinin kalnlnn, nominal boyutunun 0,6sndan kk olmas gerekir. Agrega numunelerinin yasslk indeksi, belirli aklklar olan bir ablon kullanlarak ayrlan yass danelerin arlnn toplam numune arlna orannn % yzdesi olarak ifade edilir. Yass danelerden oluan bir yap, trafik yk altnda stabil deildir. Yass daneler yk altnda kolaylkla krlr ve karmn mukavemeti azalr. Deneyin Yapl: Bu deney yaplrken baz alnan bir alet var ve bu alet farkl byklkteki yass ekillere sahip. Elimizdeki numuneleri srayla bu tepsinin zerine geiriyor ve sallyoruz, hangi agrega hangi yass ekilli boluktan geiyorsa ona gre yassdr diyoruz ve arln lyoruz. rnek olarak No 4 ten eleinden geen 100 gramlk bir numuneyi alyoruz ve bu tepsinin zerine koyuyoruz, tepsiyi sallyoruz No 4e tekabl gelen boluktan geen agregalar artyoruz ve ilk bataki agrega miktarna ( 100 gram ) blyoruz bunun sonucunda % yzde u kadar yassdr diyoruz.

37

Resim 53 Amac: Bu deney kullandmz tepsi eklindeki ablon sayesinde agregalarmzn yass olup olmadna yass ise de % yzde ka yass olduunu anlayabildiimiz basit ve kolay bir deney trmz. Soyulma Mukavemeti Deneyi : (KT Ksm 403 Ek - A) Soyulma deneyinde, su ve scaklk etkisiyle agrega bitm adezyonundaki azalma belirlenir. Soyulma miktar, kullanlan agrega cinsine ( kalker, bazalt vs.) ve bitml balayc tipine baldr. Soyulma mukavemeti dk agregalarda, kullanlacak asfalt imentosuna katk maddeleri deneyle belirlenen oranda katlarak soyulma mukavemeti artrlr. Ayn agrega ile menei farkl, fakat ayn asfalt snfnda yer alan asfalt imentolar ile deney yapldnda dahi soyulma miktar deikenlik gstermektedir. Bu nedenle uygulama srasnda antiyeye gelen her parti bitml balayc ile soyulma deneyi yaplmal ve soyulma mukavemeti artrc katk maddesi gerekip gerekmedii ve gerekli ise oran doru olarak belirlenmelidir. Deneyin Yapl: 1 / 4 ile 3 / 8 arasnda kalan elekteki agregadan 100 gram ve 5 gramlk bitm alyoruz. 100 gramlk agregalarmz etvde 150 C derecede etvde 2 saat styoruz. Bunun amac agregalarmzda su muhtevas olmamasn salamak. 2 saat sonra etvden kan agrega ile bitmmz birlikte iyice kartryoruz. Agregann scak olmas ile bitm ile agrega arasnda bir aderans oluuyor. Hazrlanan numunelerimizi 50 gram olmak artyla kaplara ayryoruz.

38

Kaplar oda scaklna gelene kadar odada oda scaklnda bekletiyoruz. Oda scaklna gelen numunelerimizi saf su katarak her tarafn suyla kaplyor ve etve koyuyor 24 saat etvde bekletiyoruz. Etvden kan kaplardaki sular boaltyoruz ve k tutarak agrega ile bitmn birbirlerinden ayrlp ayrlmadna bakyoruz. ayet ayrldlarsa da ayrlma % yzdesini buluyoruz.

Resim 54 Amac: Bu deney sayesinde ina ettiimiz yollarmzn zamanla gerek su gerek kar gerekse dier evre koullar yznden malzemelerinin birbirinden ayrlp ayrlmadna, ayrldysa da % ka ayrldna karar vermek. Sonuta ina ettiimiz yollarda ki asfalt ierisindeki agrega ve bitmn gerek su gerekse dier svlar yznden birbirinden ayrmamasn salamak. 3- Bitml Karmlar Laboratuar Bitm nedir? Bitm; Asfalt imentosunun veya ziftin Karbon Tetra Klorr (CCl4) veya karbon slfrde (CS2) eriyen ksmna verilen addr. Asfalt Betonunun zellikleri: Asfalt Betonu: Olduka yksek scakla kadar stlarak kurutulmu ve scak asfalt ile kartrlm uygun gradasyonlu agregaya scak asfalt betonu karm denir. Asfalt betonu denildiinde Anma ve Binder tabakalar anlalmaktadr. Tabakalardaki boluun tmyle alnmas istenilen bir durum deildir. Boluk olunca, bitm agregay saracak ve bnyesinde yzdrecektir. Optimum bitm miktarn bulmak iin her ne kadar deiik metodu varsa da en ideal metot Marshall metodu olmaktadr.

39

Asfalt Betonu u zelliklere Sahip Olmaldr ; 1 - Stabilite: Tatlardan hsl olan statik ve dinamik yklerin meydana getirdii kesme kuvvetine ve deformasyonlara kaplamann dayanmasdr. Bitml karm meydana getiren agrega ve bitmn fiziki zellikleri, kaplamann stabilite deerine tesir eden asfalt imentosunun penetrasyonu kldke sertleir, bu da stabilite deerine tesir eder. Kaplamann bulunduu yerin iklimi, trafii, tipi ve hacmi itibariyle yksek stabilite istendiinde dk peneterasyonlu asfalt imentosu kullanlmaldr. Souk kn hkm srd yerlerde, kaplamann atlamaya dayanklln gz nne alarak yksek peneterasyonlu asfalt imentosu kullanlmaldr, yksek stabilite elde etmeye almaldr. Asfalt betonu stabil olmaldr. 2 - Durabilite: Asfalt betonunun trafik, su, hava etkilerine ve shunet deiikliine kar mukavemetidir. Durabilite dier bir ifade ile kaplamann anmaya, kabarmaya, soyulmaya ve oksidasyona dayanmasdr. Asfalt betonu stabil olduu kadar durabil olmaldr. 3 - Fleksibilite: Bir kaplamann kendisini temelin kmelerine atlamadan intibak ettirmesi kabiliyetidir. Kaplamann flexibilitesine; Asfaltn penetrasyonu bitmn s altnda genleme derecesi, bitml karmdaki asfalt miktar ve filler tesir eder. ok az flexibil bir kaplama ok az stabil bir kaplama kadar mahsurludur. 4 - Kayma Mukavemeti: Tatlarn kaplama zerinde emniyetle hareket etmesini ve durmasn salayan kaplama yzeyinin srtnme mukavemetidir. Kayma mukavemeti karmdaki agregann anmaya olan dayankll, asfalt miktar ve boluk yzdesine baldr. Yumuak agregalar fazla andklarndan kaygan sath olutururlar. Karmda fazla asfaltn ve az boluun bulunmas trafiin ar kompaksiyonun tesiriyle scak havalarda asfaltn genlemesi sonunda asfalt kaplama sathna karak kaygan bir sathn meydana gelmesine sebep olur. 5 - Workabilite ( lenebilirlik ) : Bitml karmn Kartrma-Serilme-Sktrma bakmndan ilenebilir zellikte olmasdr. Karmn bu zellii Agregann gradasyonu, asfalt yzdesi, agregann maksimum dane bykl, ekli ve yz yaps ile ilgilidir. Keli kum daneleri ile konkasr stabiliteyi artrr. Yuvarlak kum taneleri workabiliteyi artrr. Karmda bitm miktarnn azlnda, karmda iyi agrega kullanld ve yeteri derecede silindirleme yapld halde kaplamalarda istenilen pratik younluk temin edilemez.

40

6 - Esneklik: Esneklik st yapnn taban zeminindeki geici oturma ve hareketlere kar atlamaya neden olmadan uyum gsterebilmesidir. Bitm %si yksek ak gradasyonlu karmlar, bitm %si dk youn gradasyonlu karmlara gre daha esnektir. Ancak bazen esneklii yksek karmlarn stabilitesi dk olabilir. 7 - Yorumlaya Kar Diren: Bir styapnn yorulmaya kar direnci trafik ykleri altnda oluan tekrarlanan eilmeye kar gsterdii direntir. Karmdaki boluk %si ve asfaltn viskozitesi yorulmaya kar diren zerinde ok etkilidir. Yetersiz skma, yksek boluk %si, asfaltn yalanmas ve sertlemesi yorulma direncini azaltr. styapnn kalnl ve mukavemeti, taban zeminin tama gc, styap mrn etkileyen nemli etkenlerdendir. Bitm Miktar Tayini: (ASTM D2172) Bitm yzdesi tayini deneyinin, yaygn olarak kullanlan stcl cam ekstraktr ile yaklak 2-4 saat srmektedir. Santrifjl ekstraktr aletine gre daha az filler kayb olmaktadr. Deneyin Yapl: Karmn Dmaksna gre uygun miktarda malzeme filtre kd yerletirilmi tel sepet iine konulur. Cam silindire ayrtrc, trikloetilen, seviyesi tel sepetin koni ucundan aada olacak miktarda konulur. Tel sepet cam silindire yerletirilir. Younlatrc cam silindirin zerine bulunan stcnn scakl, ayrtrc yavaa kaynayacak ve younlatrcdan sepet iine dzenli bir ak salanacak ekilde ayarlanr. Etilen kaynamaya baladnda buharlaan ksm steki souk younlatrcya arparak younlar ve karmn stne damlamaya balar ve karmn iindeki bitm ayrtrr. Sepetin alt konik ucundan etilenin rengi, ak kehribar, grnene kadar ileme devam edilir. Daha sonra bitm alnm agrega tel sepetten kartlarak etileni umas iin oda scaklnda bir sre bekletildiinden sonra 110+/- 5 C etvde sabit arla kadar kurutulur. Daha sonra karm ve agrega arlnda, bitm hesaplanr. Gradasyonun belirlenmesi isteniyorsa, deneyden kan agregann elek analizi yaplr. Agrega ykama srasnda, ince danelerin yzmemesi iin, bir miktar sv bulak deterjan kullanlr. Amac: malat srasnda, karmdaki bitmn dizayn deerine uygun verilip verilmediini Karmdaki agregann gradasyonunu belirlemek Bozulmu kaplamalardan alnan karotlar zerinde, bitm miktar ve gradasyon belirleyerek kaplamann muhtemel bozulma sebeplerini aratrmak

41

Resim 55

Resim 58 Resim 55, numunenin hazrlanmas Resim 56, asfalt imentosundan bitmn ayrlmas Resim 56 Resim 57, agregalarn etvden alnmas Resim 58, cam ekstraktr aleti

Resim 57

42

Marshall Dizayn Deneyleri Briketlerin Hazrlanmas

Resim 59 3 tane,75 vuru n ve arka olmak zere 150 vuru. 140 C de hazrlanyor. Numunelerin Krlmas

Resim 60 Resim 61 60 C su banyosunda 1 saat beklenildikten sonra krlyor. Briketlerin Dp si ve karotun Darazisi bulunuyor % skma ve tabaka kalnlklar tespit ediliyor.

43

DEERLENDRME Bu stajmda bir otoyol antiyesinin, alt yapsndan balayarak, sanat yaplar; toprakarme, palye ve kafa hendekleri, harl pere yapm ve ta duvar yapm, toprak ileri; dolgu ve yarma ve st yaps; asfalt almalarn, konkasr, asfalt plenti ve ta ocana kadar tm ksmlarn tanma frsatm oldu. ncelikle belirtmek isterim ki, firma; lkemizdeki sayl makine parkna sahip firmalar arasndadr. Bu yzden, birok yeni i makinesini tanma frsatm oldu. Alt yapda ve st yapda kullanlan tm i makinelerin kapasiteleri, ilevleri ve nerelerde kullanld renildi. Olduka karmak konkasr tesisimiz ve asfalt plentimiz vard. Bunlarn tm ksmlar incelendi ve sorgulamalar yapld. Kapasiteleri renildi ve organizasyon ak hakknda bilgi sahibi olundu. Konkasr tesisinin kapasitesi 3400 ton/gn ve asfalt plentinin 4800 ton/ gn olduu renildi. Asfalt plentinin tipi batch-mix (harman tipi) dir. Hassasiyeti yksek olduundan otoyol antiyelerin de tercih nedeni olduu renildi. Ayrca ett-proje ekibi ile birlikte almalarda bulundum. Yol ilerinde harita ekibinin grevleri ve hangi ileri koordineli yrtld renildi ve bire bir uygulamalarla pekitirildi. st yap ve alt yap ilerinin kalite kontrol ksmn oluturan laboratuar deneyleri hakknda bilgi edinildi. Firmann merkez antiyesindeki aratrma laboratuarnda bitm ve bitml karmlar laboratuar grld ve uygulanan deneyler tekniker ve laboratuar teknisyeni ile birlikte yapld. Sorumlu mhendis ile birlikte elde edilen sonular sorguland. Bursa antiyesinde ise toprak ileri laboratuar grld ve benzer uygulamalar yapld. Son olarak teknik ofis almalarnda incelemelerde bulunuldu. Sahadan alnan bilgilerin; atamandan, kesin hesap kadar yaplan hakedi aamalarnn nasl yapld hakknda bilgi sahibi olundu. Harita ekibi ile nasl koordineli alld renildi.

44

45

46