EMO Elektrik Tesisleri Genel Teknik Şartnamesi 2012

ELEKTRK TESSLER
GENEL TEKNK AR TNAMES

ve
UYGULAMA ESASLARI
1954
TMMOB
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
ANKARA
2012
ISBN:978-605-01-0254-3
EMO YAYIN NO:TY/2011/2

ELEKTRK TESSLER GENEL TEKNK ARTNAMES
VE
UYGULAMA ESASLARI
11.11.2011
NSZ
Kamu kurumu niteliinde bir meslek kuruluu olan Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii (TMMOB) Elektrik
Mhendisleri Odas (EMO), gnn gereklerine, koullarna ve olanaklarna uygun olarak meslein ye toplum ve
lke yararlarna gre uygulanmas ve gelitirlmesi iin gerekli abalar gstermek , uzmanlk alannda lke karlarna
uygun politikalar reterek bunlar savunmak, kamuoyu oluturmak, ilgilileri uyarmak, resmi makamlar ve teki
ilgili kurulularla ibirlii yapmak, nerilerde ve giriimlerde bulunmak, gerektiinde alma alanna ilikin olarak
kanuni yollara bavurmak amalar ile kurulmutur.
lkemizde elektrik tesislerinin yaplmasna dair ynetmeliklerin, gnmz teknolojik gelimeleri yannda ok geride
kalmas nedeniyle 6235 sayl yasadan gelen grevi gerei EMO mevcut ynetmeliklerin uluslar aras standartlara
uygun olarak gncellenmesi almalarn yrtmektedir.
Bu dokman Elektrik Mhendisleri Odasnn yaklak 10 yllk bir almasnn rndr. almalarn sunulduu
ilgili bakanlklarn bu taslak almalar deerlendirmesi hedefenmesine ramen aradan geen 6 yl iinde en ufak bir
alma yaplmam olmas, hatta bir deerlendirme komisyonu dahi kurulmam olmas znt vericidir.
Elektrik Mhendisleri Odas, meslein ye toplum ve lke yararlarna gre uygulanmas ve gelitirilmesi iin gerekli
abalar gstermek amacyla yapt bu teknik almalar EMO artnamesi olarak yaynlama karar alarak, hem
yllarca bu almalarn iinde yer alan hocalarmzn, kamu kurum ve kurulularnda grevli meslektalarmzn ve
konusunda uzman yelerimizin emeklerinin zayii etmemek hem de uluslar aras standartlara uygun olarak hazrlanm
olan dokmandan projeci ve mteahhit olarak alan yelerimiz ile ileride meslektamz olacak rencilerin
faydalanmas ve meslein geliimine katk salamas amalanmtr.
Avrupa Birlii standartlar ile lkemiz koullarna uygun olarak gncellenen Elektrik Tesisleri Ynetmelii Tasla
almas Elektrik Mhendisleri Odas stanbul ubesinde kurulan komisyon marifeti ile 2005 yl haziran aynda
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna sunulmutur. Ynetmelik taslann amac elektrik tesisat, elektriksel koruma
ve denetleme ile ilgili teknik konulardaki maddelerin Avrupa Birlii EN ortak standardna uygun hale getirilmesi
ile ilgili olup elektrik tesislerinin ilk kez devreye alma aamasnda yaplmas gereken denetlemeler ile tesis alrken
yaplacak periyodik denetlemeler ynetmeliin en nemli ksmlardr.
Konu ile ilgili standartlar temin ve tercme edilmi, lkemiz koullarna uygun olarak dzenlenmi ve 3,5 yl sren
uzun ve zahmetli bir alma sonucu taslak oluturulmu ve bakanla sunulmutur. almalara niversitelerden
akademisyenler, kamu kurum ve kurulularnda yllarca kontrolluk ve iletme mdrl yapm yelerimiz de
katlmlardr. Bakanlk ise yllar boyu almay incelememi, herhangi bir inceleme komisyonu dahi oluturmamtr.
erik incelense elektriksel gvenlik ve korumaya dair tamamen teknik bir ynetmelik olduu, u anda yrrlkte
bulunan ynetmeliin idari maddelerinin mevcut ekli ile yeni taslaa aktarld grlecektir.
Tasla Elektrik Mhendisleri Odas tarafndan hazrlanan, 03/12/2003 tarih ve 25305 sayl Resmi Gazetede
yaynlanarak yrrle giren Elektrik Tesisleri Hazrlama Ynetmelii gnmz koullarnda proje yaplmasnn
yolunu amakla birlikte yrrlkte bulunan bu ynetmelie uygun proje yapabilmek iin gene uluslar aras
ynetmeliklere uygun olarak yaplan almann deerlendirilmesi arttr. Bu balamda proje yapma ynetmelii
uluslar aras standarda uygun olmasna ramen tesisin yaplmasna dair ynetmeliin eski ve elikilerle dolu olmas
nedeniyle, uluslararas standartlardan yararlanlarak oluturulan metin meslektalarmzn faydalanmas iin EMO
artnamesi olarak yaynlanmtr.
Bayndrlk Bakanl Yap leri Elektrik Tesisat Genel Teknik artnamesinin gncellenmesi de Elektrik Mhendisleri
Odas stanbul ubesindeki Ynetmelikler Komisyonunun almalar arasndadr. Olduka geni katlml
oluturulan komisyonda retici frma temsilcileri ve mteahhit frmalar yannda, niversitelerden akademisyenler,
kamu kurum ve kurulularnda yllarca kontrolluk ve iletme mdrl yapm yelerimiz ile konusunda uzman
yelerimizin mdahil olduu 150 kiilik bir komisyonun yapt bu deerli alma Bayndrlk Bakanlna
sunulmasna ramen maalesef dikkate alnmamtr.
Kamu tarafndan yaynlanan artnamelerin ulusal veya uluslar aras kabul grm standartlara uygun tarafsz kurallar
koymas gerekir. rnein ESE tipi olarak snfandrlabilecek paratonerler Avrupa Birlii ortak standardnda (EN) ve
dolaysyla Trk Standartlarnda (TSE) bulunmamaktadr. Ancak Bayndrlk Bakanlnn yaymlad artnamenin
ilk maddelerinde tm malzemelerin TSEli olmas kural haline getirilmiken byk bir elikiyle TSEsi olmayan
malzeme art olarak konulmutur.
Uluslar aras EN 62305 standardna uygun Yldrmdan Korunma Ynetmelii, Elektrik Mhendisleri Odas Bursa
ubesi tarafndan oluturulan niversitelerden akademisyenler, konusunda uzman yelerimizin katld komisyon
marifeti ile uzun erimli bir alma ile oluturulmutur. lke kaynaklarnn doru kullanlmas ekseninde ulusal
ve uluslar aras yldrmdan korunma sisteminin yelerimizin kullanmna sunulmas amacyla bu dokman
yaymlanmtr. Bu almada da tm ulusal ve uluslar aras mevzuat taranm ulusal ve uluslar aras standartlar
dnda herhangi bir kural yaynlanmamtr.
artnamenin hazrlanmasnda emei geen tm meslektalarmza teekkr eder, bu dokmann lkemizdeki elektrik
mhendislii almalarnn geliimine katk salamasn dileriz.
42. DNEM YNETM KURULU
ARALIK 2011

NDEKLER
1-ELEKTRK TESSLER GENEL TEKNK ARTNAMES 4
BRNC BLM 5
GENEL ESASLAR1 5
1- AmA 5
2- KApSAm 5
3-DAyANAK 5
4- TANmLAR 5
5- BRm fyATLA LGL huSuSLAR 6
6- SKm BEDELLER 7
7- hzarat 7
8- L BRmLER vE LmE ESASLAR 7
9- pRojELER 8
10- malat ve montaj detaylar 9
11- STANDARTLAR 9
12- herhang br malzemenn yerne kullanlacak malzemeler 9
13- alan sstemlern kapatlmas, durdurulmas ve balama msaades 9
14- temzleme ve ayarlar 10
15- DENEmELER 10
16- almalarn koordne edlmes 10
17- ulalablme 10
18- d duvarlardak aklklar 10
19- zn ve ruhsatnameler 11
20- kanun, tzk ve ynetmelkler 11
21- sstemlern ve chazlarn bakm, onarm ve temzlklernn yaplmas 11
21.1- Geici kabulden nce 11
21.2- Geici kabul ile kesin kabul arasnda 11
21.3- Cihaz plakalar 12
21.4- Datm tablolar 12
21.5- Tantma, iletme ve bakm el kitab 12
KNC BLM 14
KUVVETLI AKIM ELEKTRIK TESISATI 14
22- KApSAm 14
23- TABLoLAR 14
23.1- Ana Tablo ve Byk gl Datm tablolar 14
23.2- Datm (Tal) tablolar 16
23.3- Etan Datm tablolar 18
23.4- Saya tablolar 18
23.5- Dier tablolar 18
24- tessat hatlar 19
24.1- Genel 19
24.22- Ykseltilmi deme alt tesisat sistemi 20
24.23- Gvenlik ve Gvenlik hatlar 21
25- kablo tayclar ve baral kanallar 22
25.1- Kablo tayclar 22
25.2- PVC kanallar: 25
25.3- Baral kanallar (Busbar) 26
26- alak gerlm ebekes n datm tessler genel teknk artnamesne baknz. 26
27- EvRE AyDNLATmAS 26
28- AyDNLATmA ARmATRLER 26
28.1- Genel zellikler 26
28.2- Akkor lambal aydnlatma armatrleri 27
28.3- Fluoresan aydnlatma armatrleri 30
28.4-Kompak fuoresan/metal halide lambal sva st/gmme armatrler 32
28.5-Dekoratif amal fuoresan lambal asma tavan armatrleri 32
28.6-Dekoratif amal fuoresan lambal aluminyum asma tavan armatrleri 33
28.7- Yol ve bahe aydnlatma armatrleri 33
28.8- Projektrler 35
28.9- Ameliyathane Armatrleri 36
28.10- Negatoskop (Rntgen flmi aydnlatma cihaz) 37
29- yatakba nteler 37
29.1- Youn bakm yatakba nitesi 37
29.2- Hasta yatakba nitesi: 38
29.3- Hasta odas cihazlar iin gvenli besleme sistemi 39
30- kompanzasyon 40
NC BLM 41
ZAYIF AKIM ELEKTRIK TESISATI 41
31- kl ve numaratrl arma tessatlar 41
32- kap zl ve kap otomat tessat 42
33- hemre ar sstem 42
33.2- Konvansiyonel hemire ar sistemi 42
33.3- Adresli hemire ar sistemi 45
34- BNA TELEfoN TESSAT 47
34.1-Kapsam 47
34.2- Tanmlar 47
34.3- Standartlar 48
34.4- Telefon tesisat sortisi (Telefon priz tesisat): 48
34.5- Ana hat tesisat: 48
34.6- Telefon terminal kutular: 48
34.7. Servis salayc irket ebekesine balant tesisat: 49
34.8. Bina ii telefon tesisat topraklamas: 49
34.9. Bina ii telefon tesisat projesinin hazrlanmasnda uyulacak esaslar: 50
34.10- Site ii telefon tesisat: 51
35- KoNvANSyoNEL yANGN ALGLAmA vE uyAR SSTEm 53
35.1- Kapsam 53
35.2- Sistem tasarm ve genel zellikleri 53
35.3- Sistemin ana ve yardmc elemanlar 54
35.4- Konvansiyonel Yangn Alglama ve Uyar Kontrol Paneli 55
35.5- Konvansiyonel tekrarlayc panel 55
35.6- Konvansiyonel dedektrlerin genel zellikleri; 55
35.7- Konvansiyonel optik duman dedektr 56
35.8- Konvansiyonel sabit scaklk s dedektr 56
35.9- Kombine s dedektr 56
35.10- Konvansiyonel optik duman ve scaklk dedektr 56
35.11- Konvansiyonel n Tipi Duman Dedektr 56
35.12- Aktif Hava Emmeli ok Hassas Duman Dedektr 57
35.13- Kablo tipi scaklk dedektr 58
35.14- Konvansiyonel karbon monoksit gaz dedektr: 58
35.15- Konvansiyonel patlayc gaz dedektr 60
35.16- Konvansiyonel dhili yangn uyar butonu 60
35.17- Konvansiyonel harici yangn uyar butonu 60
35.18- Dhili elektronik yangn uyar sireni 60
35.19- Dhili elektronik yangn uyar far 61
35.20- Dhili elektronik yangn uyar farl sireni 61
35.21- Harici elektronik yangn uyar sireni 61
35.22- Harici elektronik yangn uyar farl siren 61
35.23- Paralel uyar lambas 61
36- ANALoG ADRESL yANGN ALGLAmA vE uyAR SSTEm 62
36.1- Kapsam 62
36.2- Sistem tasarm ve genel zellikleri 62
36.3- Sistemin ana ve yardmc elemanlar 63
36.4- Analog adresli yangn alglama ve uyar paneli 64
36.5- Tekrarlayc panel 65
36.6- Analog adresli dedektrler 65
36.7- Analog adresli optik duman dedektr 66
36.8- Analog adresli sabit scaklk dedektr 66
36.9- Analog adresli scaklk art hz dedektr 66
36.10- Analog adresli kombine optik duman ve scaklk dedektr 67
36.11- In tipi duman dedektr 67
36.12- Adresli yangn alarm butonu 67
36.13- Adresli saha kontrol modlleri 67
36.13.1- Adresli ksa devre izolatr modl 67
36.13.2-Adresli blge denetim modl 68
36.13.3- Adresli Sesli ve/veya kl uyar kontrol modl 68
36.13.4- Adresli rle modl 68
36.13.5- Adresli kontak izleme modl 69
36.14- Dhili elektronik yangn uyar sireni 69
36.15- Dhili elektronik yangn uyar far 69
36.16- Dhili elektronik yangn uyar farl siren 69
36.17- Harici elektronik yangn uyar sireni 69
36.18- Harici elektronik yangn uyar siren far 69
36.19- Paralel ihbar lambas 69
36.20- Yardmc g kayna 69
36.21 Adresli patlayc gaz dedektr 70
36.22 Adresli karbonmonoksit gaz dedektr 70
37- acl durum aydnlatma ve ynlendrme sstem 71
37.1- Kapsam ve genel zellikler 71
37.2- Acil durum aydnlatma niteleri: 72
37.3- Acil durum ynlendirme niteleri 74
37.4- Acil durum dntrme niteleri 76
38- GENEL yAyN (SESLENDRmE) vE ANoNS SSTEm 78
38.1- Kapsam 78
38.2- Sistem 78
38.4- Kaynak Cihazlar 79
38.5- Kontrol Modlleri 79
38.6- nykselticiler (Preamplifkatrler) 80
38.7- Anons Mikrofon nitesi 80
38.8- G Amplifkatr 81
38.9- Cihaz Dolab 81
38.10- Ses Kontrol Panelleri 81
38.11- Hoparlrler 82
38.12- Kablolar 82
39- fm-vhf-uhf vE uyDu ANTEN oRTAK Tv SSTEm 83
39.1- Kapsam 83
39.2- Sistem 83
39.4- Ykselteler (Ana Hat-Datm ve Bina i) 85
39.5- Antenler 86
39.6- Datc ve blcler 87
39.7- Prizler 87
39.8- Kablolar 87
39.9- Konnektrler 87
39.10- Cihaz dolab 87
40-d kap le konuma sstem 89
40.1-Kapsam 89
40.2-Kapsam D 89
40.3-Tanmlar 89
40.4-Sistem 90
40.5-Genel zellikler 90
41-ver letm (data) sstem 92
41.1- Giri 92
41.2- Proje Esaslar 93
41.3 rn Esaslar 95
42- kapal devre televzyon (kdtv) sstemler 100
42.1- kapsam 100
42.2- Genel kurallar 100
42.3- Sistem 100
42.4- Siyah beyaz kameralar 101
42.5- Renkli kameralar 101
42.6- Gece / Gndz kameralar 103
42.7- Hareketli dome kamera 104
42.8- Siyah beyaz monitrler 105
42.9- Renkli monitrler 105
42.10- LCD monitrler 106
42.11- Mercekler 107
42.12- Harici kamera mahfazalar ve harici mahfaza ayaklar 107
42.13- Dhili kamera ayaklar 107
42.14- Saysal kaydediciler 107
42.15-Video matriks anahtarlayclar 108
42.16- Sinyal datclar 109
42.17- Klavyeler 109
42.18- Konnektrler 109
42.19- Kablolar 109
42.20- Fiber optik dntrcler 110
42.21- Rack 110
DRDNC BLM 111
TELEFON SANTRALLARI 111
43- ELEKTRoNK Tp TAm oTomATK TELEfoN SANTRAL 111
43.1- Kapsam 111
43.2- Sistem 111
43.4- letim zellikleri 112
43.5- Operatr konsolu 112
43.6- Robot operatr ve mesaj kutusu 113
43.7- ar kayt, raporlama ve cretlendirme sistemi 114
43.8- Teknik dokmanlar 114
43.9- Garanti 115
44- SDN Tp SAySAL TELEfoN SANTRAL 116
44.1- Kapsam 116
44.3- Sistem zellikleri 116
44.4- Abone zellikleri 119
44.5- ar alma zellikleri 119
44.6- Operatr zellikleri 121
44.7-Telefon setleri ve zellikleri 121
44.8- Analog telefon 124
44.9- Dect sistemi (kablosuz telefon sistemi) 124
44.10. IP Telefon setleri 124
44.11- IP telefon uygulamalar (Internet Protokol) 125
44.12- Robot operatr ve mesaj kayt (sesli posta) sistemi 126
44.13- cretlendirme ve faturalandrma sistemi 127
44.14- letme ve bakm zellikleri 128
44.15- G kayna (redresr nitesi) 128
44.16- Ana datm ats (MDF) 128
44.18- Teknik servis ve garanti 129
44.19- Tekliferle birlikte istenen dokmanlar 129
44.20- Kontrol ve muayene 130
44.21- Sistem kapasitesi 130
44.22 lgili Standartlar 131
BENC BLM 133
ASANSRLER 133
45- ASANSR TESSAT 133
45.1-Kapsam 133
45.2- Asansr snfar: 133
45.3- Genel kurallar 133
45.4- Asansr boluu (kuyu-kuyu alt ve st boluu) 136
45.5- Makina ve makara daireleri 137
45.6- Durak kaplar 137
45.7- Kabin 137
45.8- Kabin kaplar 137
45.9- Ask tertibat, halat arln dengeleme ve ar hza kar koruma 138
45.10- Klavuz raylar, tamponlar ve snr gvenlik kesicileri 138
45.11- Tahrik sistemi 138
45.12- Elektrik tesisat ve aksam 138
45.13- Elektrik arzalarna kar korunma, kumandalar, ncelikler 138
45.14- Uyar levhalar, iaretlemeler ve iletme talimatlar 138
45.15- Son kontrol, deneyler ve tutulacak kaytlar 139
45.16- Asansr planlar ve hesaplar 139
45.17- Asansr tesisatnn kabul 139
45.18 lgili Standartlar: 139
ALTINCI BLM 142
YEDEK G KAYNAKLARI 142
46- dzel elektrojen grubu 142
46.1- Kapsam 142
46.2- Standartlar 142
46.3- Boyutlarn kontrolu 142
46.4- Dizel motor 143
46.5- Dizel motorun genel teknik zellikleri 143
46.6- Motorun srekli net faydal gc 144
46.7- Motorun yakt tketimi 144
46.8- Reglasyon 145
46.9- Alternatrn teknik zellikleri 145
46.10- Kumanda panosu 146
46.12- Ak arj nitesi 149
46.13- Montaj 149
46.14- Eitim 150
46.15- Teknik dokmantasyon 150
46.16- Tekliferde dizel motora ait bildirilecek teknik zellikler 151
46.17- Tekliferde, alternatre ait bildirilecek teknik zellikler 152
46.18- Kabul ilemleri 152
46.19- Garanti 153
46.20- Yedek malzeme ve avadanlk 153
46.21- Uygunluk Kriteri 153
46.22- lgili Standartlar 153
YEDNC BLM 154
YILDIRIMDAN KORUNMA (YILDIRIMLIK) TESSLER 154
47- yLDRmDAN KoRuNmA TESSLER 154
47.1- Kapsam 154
47.2-Yldrmdan korunma sisteminin snfandrlmas, tasarm, tesisi ve bakmna ilikin esaslar 154
47.4 - yldrmdan korunma sistemi ( YKS) 163
47.5- YKSnin denetim ve bakm 169
SEKZNC BLM 172
KESNTSZ G KAYNAI (UPS) 172
48-STATK upS 172
48.1- Kapsam ve genel esaslar 172
48.2- A grubu KGK donanmlar 175
48.3- B grubu KGK donanmlar 175
48.4- C grubu KGK donanmlar 176
48.5- D grubu KGK donanmlar 178
DOKUZUNCU BLM 182
KAPI GR KONTROL SSTEMLER 182
49-kartl gr kontrol sstem 182
49.1- Kapsam 182
49.3- Sistem 182
49.4- Merkezi santral ve iletim yazlm 182
49.5- Okuyucu santrallar 183
49.6- Yedekli (Backupl) besleme paneli 183
49.7- Kart okuyucular 184
49.8- Proximity kartlar 184
49.9- Manyetik kontak 184
49.10- Kap ama butonu 184
ONUNCU BLM 185
SAAT SSTEMLER 185
50- merkez saat sstem 185
50.1 Kapsam 185
50.2 Sistem 185
50.3 Ana saat nitesi 185
50.4 Tali saat niteleri 186
50.5 Kablolar 186
50.6 Montaj 186
50.7 Dokmantasyon 186
2-ELEKTRK TESSLER YNETMEL 188
BLM 1 189
AMA, KAPSAM, DAYANAK, UYGULAMA VE TANIMLAR 189
mADDE 1- AmA vE KApSAm 189
mADDE 2 - DAyANAK 190
mADDE 3 - uyGuLAmA 190
mADDE 4- TANmLAR 190
BLM 2 205
GENEL VE YNETIMLE LGILI HKMLER 205
mADDE 5- KSALTmALAR 205
madde 6- elektrk tess lern yaplmas 205
madde 7- elektrk tessatlarnn letmeye kaydolmas 205
madde 8- tessn baka br elektrk tessats tarafndan tamamlanmas 206
madde 9- kurulu tesslern detrlmes ya da bytlmes 206
madde 10- kurulu glern detrlmes 207
madde 11 elektrk tessatsnn e balamas 207
madde 12- tessn yapmna balanldnn letmeye bldrlmes 207
madde 13 tesste yaplablecek deklkler 207
madde 14 yaplm tesslern kullanlmas ve nsanlarn uyarlmas 207
madde 15 letmeden elektrk balantsnn yaplmasnn stenmes 207
madde 16 kraclarla yap sahpler arasnda anlamazlklar 208
madde 17 abonenn ebekeye balanmas 208
madde 18 - enerj odas, kablo bacas(kablo aft), datm tablolar, a.g. saya ve saya altlklar, kompanzasyon
TESSLER 208
mADDE 19- SSTEm SEm 209
madde 20 tesslern denetlenmes ve muayenes 209
madde 21 elektrk tessatnn sorumluluu 210
madde 22- ynetmele uygun olmayan tessler 210
madde 23 ynetmele uymayan elektrk tessatlar 210
madde 24 tesslerde kullanlacak gereler ve chazlar 210
madde 25 gec tessler 210
madde 26 zn verlen gerlm deme oran 210
madde 27 - zn verlen en byk yk deer 211
BLM 3 212
TEKNIK KONULARLA LGILI GENEL HKMLER 212
mADDE 28- TEmEL pRENSpLER 212
28a- elektrk arpmasna kar koruma 212
28b - sl etklere kar koruma 212
28c - ar akma kar koruma 213
28d - hata akmna kar koruma 213
28e - ar gerlme kar koruma 213
mADDE 29- TASARm 213
mADDE 30- ELEKTRK DoNANmNN SEm 216
BLM 4 217
ELEKTRIK TESISATLARININ MONTAJI, DORULANMASI, PERIYODIK DENETIM VE DENEYLERI
217
mADDE 31 - moNTAj 217
madde 32- dorulama 217
mADDE 33- pERyoDK DENETm vE DENEyLER 217
BLM 5 218
GENEL KARAKTERISTIKLERIN BELIRLENMESI 218
madde 34- ezamanl g 218
madde 35 gerlm altnda bulunan letkenlern dzenlenmes ve topraklama sstemnn tp 218
madde 36- beslemenn ntel 218
madde 37- tessatn devre dzenlemes 219
madde 38- d etkler 219
mADDE 39- uyumLuLuK 220
mADDE 40- BAKm 220
BLM 6 221
GVENLIK NLEMLERI 221
mADDE 41- 221
ELEKTRIK ARPMASINA KARI KORUMA 221
madde 42 dorudan ve dolayl dokunmaya kar brlkte koruma 221
madde 43- dorudan dokunmaya kar koruma 224
madde 44- dolayl dokunmaya kar koruma 226
GENEL 227
TN SSTEm 228
TT SSTEm 230
T SSTEm 231
tamamlayc potansyel dengeleme 233
madde 45- sl etklere kar koruma 239
madde 46- zararl sl etklere ve yangna kar koruma 240
madde 47 yanmalara kar koruma 241
madde 48- ar snmaya kar koruma 241
AIRI AKIMA KARI KORUMA 242
mADDE 49- GENEL 242
IT SISTEMLERINDE AIRI YK KORUMA CIHAZLARI 243
madde 50 - koruma chazlarnn yaps 243
madde 51- ar yk akmna kar koruma 243
madde 52- hata akmna kar koruma 244
madde 53- ar yk akm ve hata akm korumasnda koordnasyon 249
madde 54- besleme kaynann karakterstkler le ar akmn snrlandrlmas 249
ar gerlme kar koruma 250
madde 55- atmosfer kaynakl veya anahtarlama nedenyle ortaya kan ar gerlmlere kar koruma 250
madde 56- dk gerlme kar koruma 251
mADDE 57- AyRmA vE ANAhTARLAmA 252
mADDE 58- AyRmA 253
mADDE 59- mEKANK BAKm N AmA 254
madde 60- acl anahtarlama 255
madde 61- levsel anahtarlama (kontrol-kumanda-fonksyon) 256
BLM 7 258
DI ETKILERLE OLUAN TEHLIKELERE KARI KORUMA NLEMLERININ SEIMI 258
madde 62- yangn tehlkes bulunan alanlarda alnacak nlemler 258
BLM 8 261
DONANIMIN SEIMI VE MONTAJI 261
mADDE 63- GENEL 261
mADDE 64- STANDARTLARA uyGuNLuK 261
madde 65- alma artlar ve d etkler 261
madde 66- aretleme 262
madde 67- peryodk kontrol, deneme ve uyarlar 265
madde 68- karlkl zararl etkler 267
mADDE 69- hAT SSTEmLERNN TpLER 267
TABLO 8 269
Hat Sistemlerinin Seilmesi 269
TABLO 9 270
Hat Sistemlerinin Montaj 270
Tesisat Yntemleri (rnekler) 271
Tablo 10 un devam 273
Tablo 10un devam 274
madde 71- akm tama kapasteler 281
madde 72- letkenlern kestler 284
madde 73 tketc tesslernde gerlm dm 285
madde 74- elektrksel balantlar 287
madde 75- yangn yaylmasn nlemek n sem ve montaj artlar 289
madde 76- der tessatlara yaknlk 290
madde 77- devamll salayc koruma ve temzlk le lgl sem ve montaj 292
BLM 9 293
BALAMA TESISLERI 293
(KORUMA, AYIRMA VE ANAHTARLAMA IIN) 293
mADDE 78- oRTAK KuRALLAR 293
madde 79- elektrk arpmasna kar koruma chazlar 293
madde 80- dk gerlme kar koruma chazlar 296
madde 81- ayrma ve anahtarlama chazlar 296
BLM 10 299
TOPRAKLAMA DZENLEMELERI VE KORUMA LETKENLERI 299
mADDE 82- GENEL 299
madde 83- topraa olan balantlar 299
mADDE 84- KoRumA LETKENLER 301
madde 85- koruma amal topraklama dzenlemeler 305
madde 86- koruma ve fonksyon amal brlek topraklama dzenlemeler 305
mADDE 87- poTANSyEL DENGELEmE LETKENLER 306
BLM 11 307
DIER CIHAZLAR 307
mADDE 88- ENERj RETm BRmLER 307
mADDE 89- DNER mAKNELER 310
mADDE 90- AKSESuARLAR 311
mADDE 91- TKETm ARALAR 313
mADDE 92- TRANSfoRmATRLER 315
BLM 12 317
GVENLIK SISTEMLERI LE LGILI GERELER 317
mADDE 93- GENEL 317
mADDE 94- KAyNAKLAR 317
mADDE 95- DEvRELER 318
madde 96- chazlarn uygun kullanm 318
madde 97- paralel alamayan besleme kaynaklarna sahp gvenlk sstemler le lgl zel kurallar. 318
madde 98- paralel alablen besleme kaynaklarna sahp gvenlk sstemler le lgl zel kurallar. 318
BLM 13 320
LK DENETLEME VE DENEYLER 320
mADDE 99- GENEL 320
madde 100- gzle denetleme 320
mADDE 101- DENEmELER 321
madde 102- tessattak eklemeler ve deklkler 326
BLM 14 327
PERIYODIK DENETLEME VE DENEYLER 327
mADDE 103- GENEL 327
madde 104- denetleme ve deney skl 327
BLM 15 329
BELGELENDIRME VE RAPORLAMA 329
madde 106- lk kontroller 329
madde 107- deklkler ve eklemeler 330
mADDE 108- pERyoDK 330
BLM 16 331
ZEL TESISATLAR VEYA YERLER IN ZEL KURALLAR 331
madde 110- banyo ve du bulunan yerler 331
madde 111- yzme havuzlar ve der havuzlar 335
madde 112- saunalarn scak blmler 340
madde 113- yapm alanlar (antye tessler) 342
madde 115- dar letken yerler (hareket snrlandrc alanlar) 346
madde 116- koruma letkennden normal artlarda byk akmlar geen chazlarn tessatlarndak topraklama
KuRALLAR 347
madde 117- karavanlar, ve motorlu karavanlar n elektrk tessat 350
elektrk beslemes n talmatlar 352
balant yaplrken: 352
balanty keserken: 352
mADDE 118- KARAvAN pARKLAR N ELEKTRK TESSAT 354
mADDE 119 TBB yERLER 355
madde 120- d aydnlatma 363
madde 121- fuar, gster ve serg mahaller, srkler, lunaparklar 364
mADDE 122- moBLyALAR 368
madde 123- hareket edeblen ara tp brmler veya tanablr brmler 369
madde 124- marnalar ve kk zel gez tekneler 371
madde 125 letm tessler ve der tessler 374
BLM 17 375
SON HKMLER 375
madde 126 - yrrle lkn hkmler 375
EK A 376
AKIM TAIMA KAPASTELER 376
a.1 gr 376
a.2 evre scakl 376
a.3 topran termk drenc 376
a.4 yaltlm letken veya kablo gruplar 377
a. 5 farkl kestler olan gruplar 377
a. 6 tessat yntemler 378
TABLO A.1 TESISAT DEME YNTEMLERINE GRE KULLANILACAK AKIM TAIMA KAPASITELERI
LISTESI 380
TABLO A.2 TABLO A.1DEKI TESISAT EKILLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 382
TABLO A.6 TABLO A.1 DEKI C TESISAT YNTEMINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 386
TABLO A.7 TABLO A.1 DEKI C TESISAT YNTEMINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 387
TABLO A.8 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
388
389
PVC YALITIM BAKIR ILETKEN 390
PVC YALITIM ALUMINYUM ILETKEN 391
392
393
TABLO A. 14 30
0
C SICAKLIKTAN FARKLI HAVA SICAKLIKLARINDA DENMI KABLOLAR IIN
DZELTME FAKTRLERI 394
TABLO A. 15 20
0
CDAN FARKLI TOPRAKTA KANAL IINDEKI KABLOLARIN AKIM TAIMA
KAPASITELERINE UYGULANACAK DZELTME FAKTRLERI 395
TABLO A.16 TOPRAIN TERMIK DIRENCININ 2,5 K-M/W DEN FARKLI OLDUU YERLERDE GML
KANAL IINDEKI KABLOLARDA D YNTEMI IIN AKIM TAIMA KAPASITELERINE UYGULANACAK
DZELTME FAKTRLERI. 395
TABLO A.17 BIRDEN FAZLA DEVRE YA DA BIRDEN FAZLA OK DAMARLI KABLO GRUPLARI IIN
TABLOLAR 396
TABLO A.18 DORUDAN TOPRAKTA GML BIR DEVREDEN FAZLA KABLOLAR IIN ZAYIFLATMA
FAKTRLERI 397
TABLO A.19 TOPRAA GML KANAL IINDE BIR DEVREDEN FAZLA KABLOLAR IIN ZAYIFLATMA
FAKTRLERI 398
TABLO A.20 GRUP OLARAK, HAVADA DENMI OK DAMARLI KABLOLARA UYGULANACAK
ZAYIFLATMA FAKTRLERI. 399
TABLO A. 21 TEK DAMARLI KABLOLARIN GRUP HALINDE DENMESINDE UYGULANACAK
ZAYIFLATMA FAKTRLERI. 400
TABLO B.1 AKIM TAIMA KAPASITELERI 401
TABLO B. 2 AKIM TAIMA KAPASITELERI. 402
TABLO B. 3 GRUP DEVRELER YA DA GRUP OK DAMARLI KABLOLAR IIN ZAYIFLATMA
FAKTRLERI. 403
EK B 404
EZAMANLILIK KATSAYILARI VE EN BYK GCN BELRLENMES 404
b.1 tarfler : 404
b.2 ezamanllk katsays 404
konut dndak bnalarda aydnlatma ykler n ezamanllk katsaylar 406
konut dndak bnalarda przler n ezamanllk katsays 407
asansrler n ezamanllk katsays 407
ezamanl ykn belrlenmes n rnekler 407
EK C 409
GERLM DM HESABI 409
EK D 413
FAZLI SSTEMLERDE HARMONK AKIMLARIN ETKS 413
EK E 415
GIRI 415
ELEKTRK TESSAT BELGES 418
ELEKTRK TESSAT BELGES 419
VERENLER N AIKLAMA (BELGEYE EKLENECEK) 419
ABONE BILGILERI: 421
DENETLEME LSTES 423
DENEY SONULARI LSTES 424
DENEY SONULARI LISTESININ DOLDURULMASI ILE ILGILI AIKLAMA NOTLARI 425
FORM 4 427
EK F 429
TIBB YERLERN GVENLK HZMETLER N SINIFLANDIRMA VE GRUP NUMARALARININ
AYRILMASI N RNEKLER 429
TABLO F.1 429
RNEKLERIN LISTESI 429
EK G 432
EKLLER 432
3- ELEKTRK DAITIM TESSLER GENEL TEKNK ARTNAMES 447
BLM 1 - GENEL 448
BLM 2 - DREKLER 448
a - demr drekler 448
b - beton drekler 449
c - aa drekler 450
BLM 3- LETKENLER VE KABLOLAR 451
a - plak letkenler: 451
b - yeralt kablolar: 454
BLM 4- HAVA HATTI ZOLATRLER 460
BLM 5- PARAFUDRLAR 461
BLM 6- BARALAR (TOPLAYICI UBUKLAR) 461
BLM 7- TOPRAKLAMALAR 462
BLM 8- TRANSFORMATRLER 463
a-g transformatrler 463
b-l transformatrler 465
BLM 9- YKSEK GERLM DEVRE KESC VE AYIRICILARI 467
BLM 10- YKSEK GERLM HCRELER 469
a - esk tp ak hcreler 469
b - metal mahfazal hcreler: 470
BLM 11- A.G. DAITIM TABLOLARI 470
BLM 12- ESK (MEVCUT) EBEKENN SKLMES 475
YILDIRIMDAN KORUNMA YNETMEL 478
BRNC BLM 478
AmA vE KApSAm 478
DAyANAK 478
uyGuLAmA 478
TANmLAR 478
a) yldrmdan koruma sstemne lkn tanmlar: 479
b) yldrmla lgl rsk ynetmne lkn tanmlar: 482
c) elektrk ve elektronk sstemlere lkn tanmlar: 482
KNC BLM 484
YILDIRIMDAN KORUMA SSTEMLERYLE LGL GENEL KURALLAR 484
GENEL KuRALLAR 484
mADDE 5 484
a) yldrmn yapda meydana getrd hasarlar: 484
1) Yldrmn yap zerindeki etkileri: 484
2) Yapya verilen hasarn kaynaklar ve tipleri: 484
b) hzmet tessatna gelen hasar: 485
1) Yldrmn hizmet tesisatna etkileri: 485
2) Hizmet tesisatna verilen hasarn kaynaklar ve tipleri: 485
c) kayp tpler: 486
izelge 1 Yldrm dme noktalarna gre bir yapdaki hasar kaynaklar, hasar tipleri ve kayp tipleri 486
izelge 2 Yldrm dme noktalarna gre hizmet tesisatnda meydana gelen hasarlar ve kayplar 486
yldrmdan korunma htyac ve ekonomk uygunluk 487
mADDE 6 487
a) yldrmdan korunma htyac: 487
b) yldrmdan korunmann ekonomk uygunluu: 487
KoRuNmA NLEmLER 488
mADDE 7- 488
a) dokunma ve adm gerlmlernden dolay canllarn zarar grmesn azaltmak n alnacak korunma nlemler:
488
b) fzksel hasar azaltmak n alnacak korunma nlemler: 488
c) elektrk ve elektronk sstemlern arzasn azaltmak n alnacak korunma nlemler: 488
1) Yaplar iin: 488
2) Hizmet tesisatlar iin: 488
yaplarn ve hzmet tessatlarnn korunmas n temel ltler 488
mADDE 8- 489
a) yldrmdan korunma dzeyler (ykd): 489
izelge 3 YKDye gre yldrm parametrelerinin en byk deerleri 489
izelge 4 YKDye karlk gelen yldrm parametrelerinin en kk deerleri ve bunlara ilikin yuvarlanan kre yaraplar
491
b) yldrmdan korunma blgeler (ykb): 491
c) yaplarn korunmas 491
1) Fiziksel hasar ve lm tehlikesini azaltmak iin korunma: 491
2) sistemlerin korunmas: 492
d) hzmet tessatlarnn korunmas 492
NC BLM 493
RSK YNETM 493
rsk ynetmnn genel lkeler 493
mADDE 9 493
genel: 493
B) hASARLAR vE KAypLAR 493
c) rsk ve rsk bleenler: 493
1) Risk (R): 493
izelge 5 Her tr hasar ve kayp iin yaplardaki riskler 494
2) Yapya den yldrmdan dolay yap iin risk bileenleri 494
3) Yapnn yaknna den yldrmdan dolay yap iin risk bileenleri 494
4) Yapya bal bir hizmet tesisatna den yldrmdan dolay yap iin risk bileenleri 494
5) Yapya bal bir hizmet tesisatnn yaknna den yldrmdan dolay yap iin risk bileenleri 495
6) Bir hizmet tesisatna den yldrmdan dolay hizmet tesisat iin risk bileenleri 495
7) Bir hizmet tesisatnn yaknna den yldrmdan dolay hizmet tesisat iin risk bileenleri 495
d) br yapyla lgl rsk bleenlernn hesaplanmas: 495
1)
Yalnzca patlama riski olan yaplar ve i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn tehlikeye sokabilecei
hastaneler gibi yerler iin. 495
2)
Yalnzca hayvan telef olabilecek yerler iin. 495
izelge 6- Bir yapda sz konusu olabilecek her tr kayp iin risk bileenleri 496
1) Hasar kaynana gre risk bileenlerinin hesaplanmas 496
2) Hasar tipine gre risk bileenlerinin hesaplanmas 496
e) br hzmet tessat le lgl rsk bleenlernn hesaplanmas 496
izelge 7- Bir hizmet tesisatnda sz konusu olabilecek her tr kayp iin risk bileenleri 497
1) Hasar kaynana gre risk bileenlerinin hesaplanmas 497
2) Hasar trne gre risk bileenlerinin hesaplanmas 497
f) rsk bleenlern etkleyen faktrler 497
1) Bir yapda risk bileenlerini etkileyen faktrler 497
izelge 8 - Bir yapda risk bileenlerini etkileyen faktrler 498
2) Bir hizmet tesisatnda risk bileenlerini etkileyen faktrler 498
izelge 9 - Bir hizmet tesisatnda risk bileenlerini etkileyen faktrler 498
RSK yNETm 498
mADDE 10- 498
a) temel admlar: 498
b) rsk hesaplanacak yap 499
c) rsk hesaplanacak hzmet tessat 499
d) katlanlablr rsk, R
T
: 499
izelge 10 - Katlanlabilir riskin (R
T
) nerilen deerleri 499
e) korunma gerekllnn rdelenmes n br yol 499
f) korunmann ekonomk adan deerlendrlmes prosedr 500
G) KoRuNmA NLEmLERNN SEm 500
yaplar n rsk bleenlernn hesaplanmas 502
A) TEmEL DENKLEm 502
b) yapya den yldrmdan kaynaklanan rsk bleenlernn hesaplanmas (s1) 503
c) yapnn yaknna den yldrmdan kaynaklanan rsk bleenlernn hesaplanmas (s2) 503
d) yapya bal hzmet tessatna den yldrmdan kaynaklanan rsk bleenlernn hesaplanmas (s3) 503
e) yapya bal br hzmet tessatnn yaknna den yldrmdan kaynaklanan rsk bleenlernn hesaplanmas (s4)
503
izelge 11 Bir yapda risk bileenlerini deerlendirmek iin kullanlacak parametreler 504
f) yaplar n rsk bleenler hesabnn zet 504
izelge 12- Farkl kaynaklarn neden olduu farkl hasar tiplerine gre yaplar iin risk bileenlerinin hesab 505
g) yaplarn blmlere ayrlmas (z
S
) 505
h) blmlere (z
S
) ayrlm yaplarn rsk bleenlernn deerlendrlmes 505
1) R
1
, R
2
ve R
3
riskleri 505
2) R
4
riski 506
hzmet tessatlar n rsk bleenlernn hesaplanmas 506
mADDE 12- 506
temel denklem: 506
b) hzmet tessatna den yldrmdan kaynaklanan rsk bleenlernn hesaplanmas (s3) 506
izelge 13 Bir hizmet tesisatnda risk bileenlerini hesaplamak iin kullanlacak parametreler 507
c) hzmet tessatnn yaknna den yldrmdan kaynaklanan rsk bleenlernn hesaplanmas (s4) 507
e) hzmet tessat n rsk bleenlernn zet 508
izelge 14- Farkl kaynaklarn neden olduu farkl hasar tiplerine gre yaplar iin risk bileenleri 508
f) hzmet tessatlarnn blmlere (s
S
) AyRLmAS 508
DRDNC BLM 509
YAPILARIN VE NDEK CANLILARIN KORUNMASI 509
yLDRmDAN KoRuNmA SSTEm (yKS) 509
a) yks snf: 509
izelge 15 YKD ile YKS snf arasndaki iliki 509
1) YKS snfna bal veriler; 509
2) YKS snfna bal olmayan veriler; 509
B) yKSNN TASARm 509
c) betonarme yaplarda elk skeletn elektrksel srekll 509
d yldrmdan korunma sstem (d yks) 510
mADDE 14 510
a) genel: 510
2) D YKSnin seimi: 510
3) Doal bileenlerin kullanm: 510
b) yakalama ucu sstemler 510
konumlandrma: 510
izelge 16 YKS snfna gre yuvarlanan kre yaraplar, kafes boyutlar ve koruma asnn en byk deerleri 511
2) Yksek yaplarn yan cephelerine yldrm arpmalarna kar yakalama ular: 511
3) Yapl: 512
4) Doal bileenler: 512
izelge 17 Yakalama ucu sistemlerindeki metal levhalar veya metal borularn en kk kalnlklar 512
c) ndrme letkenler sstem 513
1) Genel: 513
2) Ayrlm YKSde iletkenlerin yerletirilmesi: 513
3) Ayrlmam bir YKSde iletkenlerin yerletirilmesi: Her ayrlmam YKS iin, mimari ve uygulamadaki kstlamalara
tbi olarak, en az iki indirme iletkeni olmal ve bu iletkenler korunacak yapnn etrafna dzgn biimde datlmaldr.
ndirme iletkenleri arasndaki uzaklklar, izelge 18de verilmitir. 513
izelge 18- YKS snfna uygun indirme iletkenleri arasnda ve kuaklama iletkenleri arasndaki uzaklklar 514
4) Yapl: 514
5) Doal bileenler: 515
6) Deney ek yerleri: 515
D) TopRAK SoNLANDRmA SSTEm 515
1) Genel: 515
2) Genel koullarda topraklama dzenlemesi: 515
3) Topraklama elektrotlarnn tesis edilmesi: 516
4) Doal topraklama elektrotlar: 517
e) bleenler: 517
izelge 19 YKSde kullanlan malzemeler ve kullanm koullar 517
f) malzeme ve boyutlar 518
izelge 20- Yakalama ucu iletkenleri, yakalama ubuklar ve indirme iletkenlerine ilikin malzeme, biim ve en kk kesit alan
518
izelge 21 Topraklama elektrotlarna ilikin malzeme, biim ve en kk boyutlar 519
yldrmdan korunma sstem ( yks) 519
mADDE 15- 519
A) GENEL 519
b) yldrm e potansyel kuaklamas 520
izelge 22- Farkl kuaklama baralarn birbirine veya toprak sonlandrma sistemine balayan iletkenlerin en kk kesitleri
520
izelge 23- metal tesisatlar kuaklama baralarna balayan iletkenlerin en kk kesitleri 521
c) d yksnn elektrksel yaltm 522
izelge 24 - D YKSnin yaltlma hesabnda kullanlan k
i
katsaylar 522
c
katsaylar 522
m
katsaylar 522
yksnn bakm ve gzden gerlmes (muayenes) 523
mADDE 16 523
A) muAyENELERN uyGuLANmAS 523
B) muAyENELERN SRAS 523
c) bakm 523
dokunma ve adm gerlmlernden dolay canllara verlecek zarara kar koruma nlemler 523
dokunma gerlmlerne kar koruma nlemler: 523
b) adm gerlmlerne kar koruma nlemler: 524
BENC BLM 525
YAPI NDEK ELEKTRK VE ELEKTRONK SSTEMLERN KORUNMASI 525
yLDRm ELEKTRomANyETK DARBELERNDEN KoRuNmA SSTEmLERNN TASARm vE TESS 525
mADDE 18) 525
A) yEKS TASARm 527
B) yLDRmDAN KoRuNmA BLGELER (yKB) 528
d blgeler 528
blgeler (dorudan yldrm boalmalarna kar korumal) 528
c) yeks dek temel koruma nlemler 530
topraklama ve kuaklama 531
mADDE 19 531
A) TopRAK SoNLANDRmA SSTEm 531
b) kuaklama ebekes: 532
b) kuaklama baralar: 536
d) ykb snrnda kuaklama 537
e) kuaklama bleenlerne lkn malzemeler ve boyutlar. 537
izelge 27 - Kuaklama bileenleri iin en kk kesitler 537
manyetk ekranlama ve manyetk alandan etklenmeyecek eklde hat gzergah oluturma 537
mADDE 20) 537
a) hacmsel ekranlama: 537
b) hatlarn ekranlanmas: 538
c) hat gzerghlarnn belrlenmes: 538
d) d hatlarn ekranlanmas: 538
e) manyetk ekranlarn malzemeler ve boyutlar: 538
DKD LE KoRumA 538
mADDE 21) 538
yEKSN yNETm 539
mADDE 22) 539
A) yEKS yNETm pLAN 539
izelge 28 Yeni binalar ve binalarn inaatnda veya kullanmnda ok fazla deiiklikler iin YEKS ynetim plan 540
b) yeksn gzden gerlmes (muayenes) ve bakm 540
ALTINCI BLM 541
YKS VE YEKSN GZDEN GERLMES VE BAKIMI 541
yksnn gzden gerlmes (muayenes) ve bakm 541
mADDE 23- 541
a) gzden germe (muayeneler) 541
1) Gzden geirmenin kapsam: 541
izelge 29 Bir YKSye ilikin gzden geirme aralk st snrlar 541
2) Gzden geirmelerin sras 542
b) bakm: 543
1) Genel aklamalar: 543
2) Bakm ilemi: 544
3) Bakm belgeleri: 544
yeksn gzden gerlmes (muayenes) ve bakm 544
mADDE 24- 544
a) yeksn gzden gerlmes: 544
1) Gzden geirme (muayene) ilemleri 545
2) Gzden geirme raporu: 545
b) bakm: 545
YEDNC BLM 546
SON HKMLER 546
mADDE 25- 546
yRTmE 546
mADDE 26 546
EK A 547
YILDIRIM AKIMI PARAMETRELERI 547
a.1 yere den yldrmlar 547
a.2 yldrm akm parametreler: 548
a.3 ykd n en byk yldrm akm parametrelernn belrlenmes: 548
a.3.1 brnc ksa darbe ve uzun darbe: 549
izelge A.1 CIGREden alnan yldrm akm parametreleri 550
a.3.2 sonrak ksa darbe: 550
izelge A.2 Yldrm akm parametrelerinin logaritmik normal dalm - CIGREden alnan %95 ve %5 deerlerinden
hesaplanan ortalama ve salma
log
deerleri 551
a.4 en kk yldrm akm parametrelernn saptanmas: 551
EK B 552
YILDIRIM AKIMININ ZAMAN FONKSIYONLARI 553
izelge B.1 Ksa yldrm akm parametreleri 553
EK C 556
DENEYSEL AMALI YILDIRIM AKIMLARININ BENZETIMI 556
c.1 genel: 556
c.2 brnc ksa darbenn zgl enerjsnn ve uzun darbenn yknn benzetm: 556
izelge C.1 - Birinci ksa akm darbesi parametreleri 556
izelge C.2 - Uzun akm darbesi parametreleri 556
c.3 ksa akm darbelernn cephe dklnn benzetm: 557
izelge C.3 - Ksa darbeler iin deney parametreleri 557
EK-D 559
YKS BILEENLERI ZERINDE YILDIRIMIN ETKISININ BENZETIMI IIN DENEY PARAMETRELERI
559
d.1 genel: 559
d.2 dme noktasyla lgl akm parametreler: 559
izelge D.1 Farkl YKS bileenleri ve farkl YKDler iin yldrm parametreleri 559
d.3 akm paylam: 560
d.4 yldrm akmnn hasara yol aan etkler 560
izelge D.2 YKS bileenlerinde kullanlan baz malzemelerin zellikleri 561
izelge D.3 W/Rye bal olarak farkl kesitlerdeki iletkenlerin scaklk artlar 561
d.6 darbe koruma dzen (dkd): 567
d.7 yks bleenlernn deneylernde kullanlacak deney parametrelernn zet: 568
EK-E 569
FARKLI NOKTALARA DEN YILDIRIMLARDAN KAYNAKLANAN DARBELER 569
e.1 yapya den yldrmlardan kaynaklanan darbeler (hasar kayna s1) 569
izelge E.1 Zemin zdirencine gre topraklama empedanslar Z ve Z
1
570
e.2 yapya bal hzmet tessatlarna den yldrmlardan kaynaklanan darbeler 570
izelge E.2 Yldrmdan dolay beklenen ar akmlar 571
e.3 endksyon etklernden kaynaklanan darbeler (hasar kayna s1 veya s2): 571
e.4 dkdlerle lgl genel blgler 571
EK F 572
YILLIK TEHLIKELI OLAY SAYISININ (N) DEERLENDIRILMESI 572
f.1 genel: 572
izelge F.1 Trkiyedeki ehir merkezleri iin ortalama yldrml gn saylar 572
f.2 yapya ve yapya bal br hatta yldrm dmesnden kaynaklanan ortalama yllk tehlkel olay saysnn (N
DA
)
deerlendrlmes 573
izelge F.2- Hesaplama yntemine gre toplama alan deerleri 574
izelge F.3 Yerleim faktr (C
d
) 576
f.3 yapnn yaknna yldrm dmesnden kaynaklanan ortalama yllk tehlkel olay saysnn (N
m
) hESAB 577
f.4 hzmet tessatna yldrm dmesnden kaynaklanan ortalama yllk tehlkel olay saysnn (N
L
) hESAB 577
izelge F.4 Hizmet tesisatnn zelliklerine gre toplama alanlar (A
l
ve A
i
) 577
zelge f.5 transformatr faktr (C
T
) 578
f.5 hzmet tessatnn yaknna yldrm dmesnden kaynaklanan ortalama yllk tehlkel olay saysnn (N
l
) hESAB
578
izelge F.6 evre faktr (C
e
) 578
EK G 580
BIR YAPININ HASARLANMA OLASILIININ (P
X
) HESABI 580
g.1 yapya den yldrmlarn canllara zarar verme olasl (P
A
): 580
izelge G.1 Yapya den yldrmdan kaynaklanan tehlikeli dokunma ve adm gerilimleri nedeniyle canllarn zarar grmesi
olaslklar (P
A
) 580
g.2 yapya den yldrmlarn fzksel hasara neden olma olasl (P
B
): 580
izelge G.2 Fiziksel hasarn azaltlmas nlemlerine gre (P
B
) deerleri 580
g.3 yapya den yldrmlarn sstemlern arzalanmasna yol ama olasl (P
c
): 580
izelge G.3- YKDye bal olarak P
DKD
olaslklar 580
g.4 yapnn yaknna den yldrmlarn sstemlern arzalanmasna neden olma olasl (P
m
): 581
izelge G.4 - K
MS
iin P
MS
olaslklar 581
izelge G.5 sistemler iindeki iletkenlere bal olarak K
S3
faktrleri 582
g.5 hzmet tessatna den yldrmlarn canllarn zarar grmesne neden olma olasl (P
u
): 582
izelge G.6 Kablo ekranlama direncine (R
S
) ve donanmn darbe dayanm gerilimine (U
W
) bal olarak P
LD
olaslk deerleri
582
g.6 hzmet tessatna den yldrmlarn fzksel hasara neden olma olasl (P
v
): 583
g.7 hzmet tessatna den yldrmlarn sstemlern arzalanmasna neden olma olasl (P
W
): 583
g.8 yapya gren hzmet tessatnn yaknna den yldrmlarn stemlern arzalanmasna neden olma olasl (P
z
):
583
S
) ve donanmn darbe dayanm gerilimine (U
W
) bal olarak P
LI
deerleri 583
EK H 584
BIR YAPIDA KAYIPLARIN (L
X
) BELIRLENMESI 584
h.1 ortalama bal yllk kayp mktar: 584
h.2 can kayb 584
izelge H.1 - L
t
, L
f
ve L
o
iin ortalama deerler 584
izelge H.2 Topraa ve baslan yerin yzeyine bal olarak r
a
, r
u
deerleri 585
izelge H.3 Yangn sonularn azaltmaya ynelik nlemlere bal olarak r
p
deerleri 585
izelge H.4 Yapnn yangn riskine bal olarak r
f
deerleri 585
izelge H.5 zel tehlike olmas halinde h
z
faktr deerleri 586
h.3 kamu hzmetlernn kabul edlemeyecek eklde kayb: 586
izelge H.6 - L
f
ve L
o
iin ortalama tipik deerler 586
h.4 kltrel mrasn kayb 586
h.5 ekonomk kayp 587
izelge H.7 L
t
, L
f
ve L
o
iin ortalama deerler 587
EK I 588
HIZMET TESISATINA HASAR GELMESI OLASILIININ (P
X
) HESAPLANMASI 588
.1 metal letkenl hatlar 588
izelge I.1 Ekranl hattn zelliklerine bal olarak K
d
faktrleri 588
izelge I.2 Korunma nlemlerine bal olarak K
p
faktrleri 588
izelge I.3 Kablo tipine bal olarak U
W
darbe dayanma gerilimi deerleri 588
izelge I.4 Cihaz tipine bal olarak U
W
darbe dayanm gerilimi deerleri 589
izelge I.5 - Arza akmna (I
a
) bal olarak P
B
, P
C
, P
V
ve P
W
deerleri 589
EK J 591
HIZMET TESISATINDAKI KAYIPLARIN (L
X
) DEERLENDIRILMESI 591
izelge J.1 L
f
ve L
o
iin deerler 591
j.3 ekonomk kayp: 591
EK K 592
ANAHTARLAMA AIRI GERILIMLERI 592
EK L 593
KAYIP MALIYETININ HESAPLANMASI 593
EK M 594
YAPILAR IIN RNEK ALIMA 594
m.1 tekl ev: 594
izelge M.1- Yap verileri ve zellikleri 594
izelge M.2- sistemlerin ve bunlarn bal olduu giren hatlarn verileri ve zellikleri 595
izelge M.3- Z2 blgesi (bina ii) zellikleri 595
izelge M.4- Yaplarn ve hatlarn toplama alanlar 596
izelge M.5- Beklenen yllk tehlikeli olay says 596
izelge M.6- lgili risk bileenleri ve hesaplanmas 596
izelge M.7- Risk bileenlerini hesaplama sonular 597
m.2 tcar bnalar 597
izelge M.8- Yap zellikleri 598
izelge M.9- elektrik sistemlerinin ve bunlarn bal olduu elektrik hatlarnn zellikleri 598
izelge M.10- iletiim sistemlerinin ve bunlarn bal olduu iletiim hatlarnn zellikleri 599
izelge M.11- Z
1
blgesi (bina giri alan) zellikleri 599
izelge M.12- Z
2
blgesi (bahe) zellikleri 599
izelge M.13- Z
3
blgesi (ariv) zellikleri 599
izelge M.14- Z
4
blgesi (brolar) zellikleri 600
izelge M.15- Z
5
blgesi (bilgisayar merkezi) zellikleri 600
izelge M.16- Yaplarn ve hatlarn toplama alanlar 600
izelge M.18- lgili risk bileenleri ve hesaplanmas (deerler 10
-5
) 601
izelge M.19- Blgelere gre R
1
risk bileenlerinin bileimi (deerler 10
-5
) 601
izelge M.20- Seilen zme gre R
1
-5
) 602
m.3 hastane: 602
izelge M.22- elektrikli sistemler ve bunlarla ilgili giren YG elektrik hattnn zellikleri 603
izelge M.23- iletiim sistemlerinin ve bal olduklar iletiim hatlarnn zellikleri 603
izelge M.24- Z
1
blgesi (bina d) zellikleri 604
izelge M.25- Z
2
blgesi (odalar blou) zellikleri 604
izelge M.26- Z
3
blgesi (ameliyathane) zellikleri 604
izelge M.27- Z4 blgesi (Youn bakm nitesi) zellikleri 605
izelge M.29- Risk R
1
Blgelere gre gz nne alnacak risk bileenleri 605
izelge M.30- Risk R
1
Korunmam yap iin olaslk deerleri (P) 606
izelge M.31- Risk R
1
Korunmam yap blgelerine gre risk bileenlerinin deerleri (deerler 10
-5
) 606
1
-5
) 607
izelge M.33- Risk R
1
- Seilen a zmne gre olaslk deerleri (P) 608
izelge M.34- Risk R
1
- Seilen b zmne gre olaslk deerleri (P) 608
izelge M.35- Risk R
1
- Seilen c zmne gre korunmu yap iin olaslk deerleri (P) 609
1
-5
) 609
izelge M.37- Blgelere gre kayp maliyetleri (deerler $ 10
6
) 609
izelge M.38 Oranlarn deerleri 609
izelge M.39- Risk R
4
Korunmam yap iin blgelere gre risk bileenleri deerleri (deerler 10
-5
) 610
izelge M.40- Kayp tutarlar (C
L
ve C
RL
) (deerler $) 610
izelge M.41- Korunma nlemlerinin maliyeti (C
P
) ve yllk maliyeti (C
PM
) (deerler $) 610
izelge M.42- Yllk tasarruf (deerler $) 611
m.4 apartmanlar: 611
izelge M.44- Z
2
blgesi parametreleri 611
izelge M.45- elektrikli sistemler ve ilgili giren hat parametreleri 612
izelge M.46- iletiim sistemlerinin ve ilgili giren hat parametreleri 612
izelge M.47- Binann yksekliine ve yangn riskine gre alnacak korunma nlemleri 612
EK N 613
HIZMET TESISATLARI IIN RNEK ALIMA LETIIM HATTI 613
n.1 genel: 613
n.2 temel verler: 613
n.3 hat zellkler 613
izelge N.1- S
1
blmnn hat zellikleri 613
izelge N.2- S
2
blmnn hat zellikleri 614
n.4 hat sonu yap zellkler 614
izelge N.3- Hat sonu yap zellikleri 614
n.5 beklenen yllk tehlkel olay says 614
izelge N.4 - Beklenen yllk tehlikeli olay says 614
n.6 rsk bleenler 614
n.7 R
2
rsknn hesab: 614
izelge N.5 Risk R
2
Hattn S blmleri ile ilgili risk bileenleri 615
izelge N.6 - Risk R
2
Korunmam hat iin arza akmlar ve olaslklar (P) 615
izelge N.7 - Risk R
2
Korunmam hat iin blmlere gre risk bileenleri deerleri (deerler 10
-3
) 615
izelge N.8 Risk R
2
-Korunmu hat iin olaslk deerleri (P) 616
izelge N.9- Risk R
2
T
1/2
ve T
a
gei noktalarna taklan DKDlerle (P
DKD
= 0,03) korunmu hat iin risk bileenlerinin deerleri
(deerler 10
-3
) 616
EK O 617
YAKALAMA UCU SISTEMININ KONUMLANDIRILMASI 617
o.1 koruyucu a yntemnn kullanlmas durumunda yakalama ucu sstemnn konumlandrlmas 617
o.2 yuvarlanan kre yntemyle yakalama ucu sstemnn konumlandrlmas: 619
o.3 kafes yntemnden yararlanlarak yakalama ucu sstemnn konumlandrlmas 620
EK P 621
TEHLIKELI KIVILCIMLARI NLEMEK IIN YAPIYA GIREN KABLO EKRANININ EN KK KESITI
621
izelge P.1 Ekrann durumuna gre gz nne alnmas gereken kablo uzunluu 621
EK R 622
YILDIRIM AKIMININ INDIRME ILETKENLERI ARASINDA BLNMESI 622
izelge R.1 - k
c
katsaysna ilikin deerler 622
EK S 625
PATLAMA RISKI BULUNAN YAPILARDAKI YKS IIN EK BILGI 625
s.1 genel: 625
s.2 ek termler ve tanmlar: 625
s.3 temel kurallar 626
s.4 kat patlayc maddeler eren yaplar: 626
s.5 tehlkel alanlar eren yaplar 627
EK T 630
YILDIRIMDAN KORUNMA SISTEMLERININ TASARIMI, YAPIMI, BAKIMI VE MUAYENESI 630
t.1 genel: 630
t.2 yldrmdan korunma sstemlernn (yks) tasarm 630
T.2.1 Genel aklamalar: 630
T.2.2 YKS tasarm 630
T.2.3 Betonarme yaplar 638
t.3 d yldrmdan korunma sstem 651
t.3.1 genel 651
T.3.1.1 Ayrlmam YKS: 651
T.3.1.2 Ayrlm YKS: 651
T.3.1.3 Tehlikeli kvlcm atlamas: YKS ile metal elektrik ve iletiim tesisatlar arasndaki tehlikeli kvlcm atlamas u
ekilde nlenebilir: 652
t.3.2 yakalama ucu sstemler 652
T.3.2.1 Genel: 652
T.3.2.2 Konumlandrma: 652
T.3.2.3 Yksek binalarn yan yzeylerine boalmalara kar yakalama ular: 664
T.3.2.4 Yapm 664
T.3.2.4.1 Genel bilgiler: 664
izelge T.1 nerilen sabitleme noktalar 665
T.3.2.5 Doal bileenler: 677
T.3.2.6 Ayrlm yakalama ucu: 678
t.3.3 ndrme letken sstemler 679
T.3.3.1 Genel: 679
T.3.3.2 Ayrlm YKS iin indirme iletkenlerinin says 679
T.3.3.3 Ayrlmam YKS iin indirme iletkenlerinin says 679
T.3.3.4 Yapm 679
T.3.3.5. Doal bileenler: 684
T.3.3.6 Deney ek yeri: 685
t.3.4 toprak sonlandrma sstem 686
T.3.4.1 Genel: 686
T.3.4.2 Topraklama elektrodu dzenleme tipleri 686
T.3.4.3 Yapl 687
t.3.5 bleenler: 693
t.3.6 malzemeler ve boyutlar 694
T.3.6.1 Mekanik tasarm: 694
T.3.6.2 Malzemelerin seimi 694
t.4 yldrmdan korunma sstem 697
t.4.1 genel: 697
T.4.1.1 Ayrma uzakl: 698
t.4.2 yldrm e potansyel kuaklamas 700
T.4.2.1 Tasarm: 700
T.4.2.2 teki iletken blmlerin e potansiyel kuaklamas: 701
T.4.2.3 Dtaki hizmet tesisatlarnn e potansiyel kuaklamas: 703
t.4.3 d yksnn elektrksel yaltm: 704
t.4.4 sstemlerde endklenen akmlarn etklernden koruma: 704
EK U 705
BIR YKBDEKI ELEKTROMANYETIK ORTAMIN DEERLENDIRILMESINE YNELIK ESASLAR 705
u.1 yldrmn elektrk ve elektronk sstemler zernde oluturduu zararl etkler 705
u.1.1 zarar kayna: 705
u.1.2 zarar gren sstemler: 705
u.1.3 zarar kayna le zarar gren sstemler arasndak lk: 705
u.2 hacmsel ekranlama, hat gzergahn belrleme ve hat ekranlama 705
u.2.1 genel: 705
u.2.2 kafes bml hacmsel ekranlar: 707
u.2.3: hat gzergah belrleme ve hat ekranlama: 709
u.3 ykbler ndek manyetk alan 713
u.3.1 ykbler ndek manyetk alanla lgl yaklam: 713
U.3.1.1 Dorudan yldrm dmesi durumda YKBye ilikin kafes biimli hacimsel ekran: 713
izelge U.1 - i
0/max
= 100 kA ve w = 2 m iin rnekler 714
U.3.1.2 Yap yaknna yldrm dmesi durumunda YKB 1in kafes biimli hacimsel ekran: 714
izelge U.2 - Bir dzlemsel dalga iin kafes biimli hacimsel ekranlara ilikin manyetik zayfama 714
izelge U.3 En byk yldrm akmna karlk gelen yuvarlanan kre yarap 717
izelge U.4 SF = 12,6 dBye karlk gelen i
0/max
= 100 kA ve w = 2 m iin rnekler 717
U.3.1.3 YKB 2 ve daha byk blgeler iin kafes biimli hacimsel ekranlar: 717
u.3.2 dorudan yldrm dmelernden meydana gelen manyetk alann belrlenmes: 718
u.3.3 dorudan br yldrm dmesnden oluan manyetk alann deneysel belrlenmes: 720
u.4 endklenen gerlm ve akmlarn hesaplanmas: 721
u.4.1 dorudan br yldrm dmes halnde ykb 1 ndek durum: 721
u.4.2 yap yaknna br yldrm dmes halnde ykb 1 ndek durum: 722
u.4.3 ykb 2 ve daha yksek ykbler ndek durum: 723
EK V 724
YAPILARDA ELEKTRONIK SISTEMLER IIN YILDIRIMIN ELEKTROMANYETIK DARBESINDEN
KORUNMA NLEMLERININ UYGULAMASI 724
v.1 kontrol lstes: 724
izelge V.1 Yapya ve evresine ilikin zellikler 724
izelge V.2 Tesisata ilikin zellikler 724
izelge V.3 Donanma ilikin zellikler 724
izelge V.4 Korunma kavram ile ilgili gz nne alnmas gereken dier sorular 724
v.2 mevcut yaplara yen elektronk sstemlern eklenmes: 725
v.2.1 olas koruma nlemlernn gzden gerlmes 725
V.2.1.1 Elektrik beslemesi: 725
V.2.1.2 Darbe koruma dzenleri: 725
V.2.1.3 Yaltm arayzleri: 725
V.2.1.4 Hat gzergahn belirleme ve ekranlama: 725
V.2.1.5 Hacimsel ekranlama: 726
V.2.1.6 Kuaklama: 726
v.2.2 elektrk ve elektronk sstemler n ykbnn tess edlmes: 727
v.3 yap ndek elektrk beslemes ve kablo tessatnn yletrlmes: 729
v.4 dkdlerle koruma: 730
v.5 yaltm arayzler le koruma: 730
v.6 hat gzergah belrleme ve ekranlamayla koruma nlemler: 730
v.7 ykb 1n hacmsel ekranlamas yaplarak mevcut yksn geltrlmes: 731
v.8 kuaklama ebekes kullanlarak koruma: 732
v.9 darya tess edlm donanm n koruma nlemler: 732
v.9.1 d donanmn korunmas: 733
v.9.2 kablolardak ar gerlmlern azaltlmas: 734
v.10 yaplar arasndak balantlarn geltrlmes: 735
v.10.1 yaltm hatlar: 735
v.10.2 metal hatlar: 735
EK Y 736
DKD KOORDINASYONU 736
y.1 genel: 736
y.2 dkd koordnasyonu le lgl genel hedefler: 738
y.2.1 koordnasyonun temeller: 738
y.2.2 gerlm snrlayc tp k dkdnn koordnasyonu: 739
y.2.3 gerlm anahtarlama ve gerlm snrlamal tpnde k dkd arasndak koordnasyon: 741
y.2.4 gerlm anahtarlamal tpte k dkdnn koordnasyonu: 746
y.3.1 tr : 746
y.3.2 tr : 746
y.3.3 tr : 747
y.3.4 tr v: 747
y.4 serbest enerj ge yntemne gre koordnasyon: 748
y.5 koordnasyonu dorulama: 749
EK Z 750
DKD KORUMASININ SEIMI VE TESISI 750
z.1 dkdnn gerlm koruma dzeyne gre sem: 750
z.2 dkd korumasna lkn tessat: 751
z.2.1 dkdnn yer: 751
z.2.2 balant letkenler: 752
z.2.3 salnm koruma uzakl l
po
: 752
z.2.4 endksyon koruma uzakl l
p
: 752
z.2.5 dkdlern koordnasyonu: 753
z.2.6 dkd korumasna lkn tessat le lgl lem: 753

VE
UYGULAMA ESASLARI

AMA
Bu Genel Teknik artnamenin ve Uygulama esaslarnn amac, elektrik tesisatnn,
yrrlkteki Trk Standartlar ve bunlarn yetersiz kald durumlarda EN ve HD
Standartlarna gre projelendirilmesinden devreye alnmasna kadar btn aamalardaki
teknik zelliklerin, malzeme temininin, kurulmasnn ve iletilmesinin teknik artlarnn
belirlenmesidir.
KAPSAM
Bu Genel Teknik artname, zel ve tzel kiiler ile kamu kurulularna ait mevcut ve
yeni yaplacak tm binalarda ve enerji datm tesislerinde uygulanr.
artname Yap Tesisat ve Elektrik Datm Tesisleri (D tesisat) olmak zere
iki ayr blmden olumakta olup, her blmn alt blmlerinde o ksmla ilgili standartlar
verilmitir.
Yap ii enerji tesislerinin dzenlenmesi, montaj ve uygulama esaslar hakknda bu
artnamede konu edilmeyen hususlar iin Avrupa standartlarndan aktarlarak hazrlanan
Elektrik Tesisler Ynetmelii Tasla artnamenin tamamlaycs olarak, btnl
bozulmadan, eklenmitir.
Bu Ynetmelik Tasla TS HD 60385 grubu standartlar esas almakta ve ana konular
olarak:
- Binalarda g belirleme esaslarn
- Hatlarn akm tama kapasiteleri ve kesit seimi esaslarn
- Hatlarn korunmas esaslarn
- Hatlarn tesisinde ve korunmasnda zel durumlar
- Gerilim dm hesaplarnda yeni uygulamalar
- Yangndan korunma konusunda tedbirleri
- Yedek g kaynaklar hakknda bilgileri
- Aadaki zel mahallerde genel esaslara ek olarak alnacak nlemleri
a) Banyolar
b) Saunalar
c) Yzme havuzlar
d) antiyeler
2
e) Tarm, bahe tesisleri
f) Dar iletken yerler
g) Koruma iletkeninden byk akm geen cihazlar
h) Karavanlar
i) Karavan parklar
j) Tbbi yerler
k) D aydnlatma
l) Luna parklar, fuar ve sergi alanlar, sirkler
m) Mbleler
n) Ara tipi birimler
o) Gezi tekneleri
p) Marinalar
- Bina tesisatlarnn devreye alnmasnda ve periyodik kontrolunda yaplacak ileri
ermektedir.

u hale gre yap i elektrik (enerji) tesislerinin dzenlenmesinde temel olarak
Ynetmelik tasla esas alnmaldr. Ek ilave bilgiler aadaki artname blmnde
bulunmaktadr.

DAYANAK

Bu Genel Teknik artname 6235 sayl Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Kanunu
hkmlerine dayanlarak hazrlanmtr.

4

1-ELEKTRK TESSLER GENEL TEKNK ARTNAMES

5

BRNC BLM

GENEL ESASLAR1
1- Ama
Balk blmnde verildii gibi bina elektrik i tesisatnn, yrrlkteki Trk Standartlar ve
bunlarn yetersiz kald durumlarda EN ve HD Standartlarna gre projelendirilmesinden devreye
alnmasna kadar btn aamalardaki teknik zelliklerin, malzeme temininin, kurulmasnn ve
iletilmesinin teknik artlarnn belirlenmesidir.

2- Kapsam

Bu Genel Teknik artname, zel ve tzel kiiler ile kamu kurulularna ait yeni yaplacak tm
binalarda elektrik tesisatnda kullanlacak malzeme ve mamuln zellikleri, temini, montaj ile ilgili
teknik artlar kapsar. Mevcut binalarn elektrik i tesisatnda yaplacak deiiklik ve onarmlarda da bu
Genel Teknik artname geerlidir.

3-Dayanak

Bu Genel Teknik artname 6235 sayl Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Kanunu
hkmlerine dayanlarak hazrlanmtr.

4- Tanmlar

4.1- TSE: Trk standartlarn,

4.2- Standardizasyon: Belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekonomik fayda salamak zere btn
ilgili taraflarn yardm ve ibirlii ile belirli kurallar koyma ve bu kurallar uygulama ilemini,

4.3- Standart: Standardizasyon almas sonucu ortaya kan belge, dokman veya eseri,

4.4- EN, HD, AB CENELEC tarafndan yaynlanm harmonize standartlar,

4.5- CENELEC: Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesini,

4.6.- CE iareti: CE iareti, zerine ilitirildii mamuln insan, hayvan ve evre asndan salkl
ve gvenli olduunu gsteren Avrupa Birliinin Yeni Yaklam Direktiflerine uygunluk iareti
olduunu,

4.7- ISO: Uluslararas Standardizasyon Tekilatn,

4.8- TS EN ISO 9001: Bu standart, bir kuruluun mteri taleplerini, sistemin iyiletirilmesini ve
mteriye yrrlkteki mevzuat artlarna uyulduu gvencesinin verilmesi iin proseslerde dhil olmak
zere sistemin verimli uygulanmas yoluyla mteri memnuniyetinin artrlmas amacna yneldii
yerlerde kalite ynetim sistemini,

4.9- Yaklak maliyet: hale yaplmadan nce iverence her trl fiyat aratrmas yaplarak katma
deer vergisi hari olmak zere hesaplanan ve dayanaklar ile birlikte bir hesap cetvelinde gsterilen ve
ihale sonulanncaya kadar gizlilii korunan sz konusu iin ngrlen bedelini,

Elektrik Mhendisleri Odas
6
4.10-Proje mellifi: lgili yasalar ve ynelmeliklere gre elektrik i tesis projesini hazrlama
yetkisine sahip gerek kiiyi,

4.11-Yklenici: Elektrik i tesisini verilen projesine gre iverene kar sorumlu olarak, imal ve
ina eden gerek veya tzel kiiyi ya da birden fazla gerek veya tzel kiinin aralarnda yaptklar
anlama ile oluturulan grubu,

4.12-veren: lgili tesisin yapmna ait hizmet ihalesini yapan, kamu, kurum ve kurulular veya
tesis sahibi (sahipleri) ya da sahibinin (sahiplerinin) hukuki temsilcisini,
ifade eder.

5- Birim fiyatla ilgili hususlar

5.1- Tesisat ileri birim fiyatlar esas itibariyle iki unsurdan oluur.

a) Malzeme iyeri bedeli,
b) Montaj bedeli,

5.2- Montajl birim fiyat, (a) ile (b)'nin toplamdr.

5.3- Malzeme iyeri bedeli; Birim fiyat tarifinde fiyata dhil olduu bildirilen malzemenin
iyerinde ihzar edilmi durumda, yklenici kr ve genel giderler dhil bedeli olup hesaplama ekli
aadaki gibidir.

A= Malzeme iyeri bedeli ise;
A= [ a x (1+b) ] (1+c) dir.

a = Malzeme piyasa bedeli
b = Ykleme, boaltma, nakliye ve sigortalarn malzeme bedeline (a'nn) yzde oran,
c = Yklenici kar ve genel masraflar,

5.4- Montaj bedeli

5.4.1- Montaj iin gerekli insan ve makine iilii (sigorta dhil) ile teknik artnamede belirtilen,
temizleyip iletmeye hazrlama, ayarlama, deneme, eitim v.b hizmetler,
5.4.2- yeri tamalar, fire, sigorta,
5.4.3- Montaj iin gerekli sarf malzemesi (kullanma yerindeki fiyat),
5.4.4- Yklenici kr ve genel masraflar,
toplamdr.

5.5- Birim fiyat tarifi

5.5.1- Malzeme, birim fiyat tarifine uygun olarak tek veya ok kalemden oluabilir. Ykleme,
boaltma, nakliye ve sigorta bedelleri birim fiyata dahildir.. Malzemenin imal edildii yerde yaplacak
imalat kontrol ve denetimlerinin yaplmas iin gerekli masraflar da malzemenin satn alma bedeline
dhildir.
5.5.2- verence onanm projelerin dnda yklenici tarafndan bir yanlln dzeltilmesi, bir
eksikliin tamamlanmas veya daha ekonomik bulunarak iverene teklif edilecek deiiklikler iin
hazrlanacak tadilat projelerinin ve teknik artnamede belirtilen montaj detaylarnn, imalat projelerinin,
gerekli balama emalarnn, tantma, iletme ve bakm el kitabnn hazrlanmas iin gerekli masraflara
7
ve teknik artnamede belirtilmi olup, birim fiyat tariflerinde yer almam olan sorumluluk ve
ykmllklere karlk ykleniciye hibir ilave deme yaplmayacaktr. Bu saylan harcamalar
yklenicinin genel masraflar ierisinde kabul edilmitir.

6- Skm bedelleri

6.1- Her eit cihaz, armatr, boru v.b.tesisat malzemesi ve imalatn beherinin skm bedeli
olarak, birim fiyat veya gtr bedel esasna gre bunlar iin belirtilmi olan yaklak maliyete gre
szleme esaslar dhilinde bedeli denecektir.

6.2- Skm esnasnda meydana gelecek hasar, zarar v.b.sorumluluk ve ykmllkler ykleniciye
aittir.

6.3- Skm bedeli, sklme iin gerekli iilik, makine, malzeme ve sklenlerin, kontrolun
gsterecei yerde istifi iin antiye ii nakliye ve koruyucu bakm bedelleriyle yklenici kr ve genel
masraflarn ihtiva etmektedir.

7- hzarat

7.1- hzarat denmesi ngrlen herhangi bir birim fiyat tarifinde fiyata dhil olan btn malzeme
ve mamuller (montaj malzemesi hari) imal edildii yerde yaplmas gerekli muayene ve denemelerin
yaplm olduu belgelenmise; monte edilmesine mani bir hasar veya kusuru yoksa ve antiye
ierisinde kontrolun uygun bulaca bir yerde ve durumda depolanmsa ihzarat bedelini hak etmi
kabul edilecektir. mal edildii yerde yaplmas gerekli muayene ve denemelerin yaplm olduu, TSE
garanti damgasn tamas veya kalite belgesini haiz olduunun belgelenmesi veya imalat kontrolunun
yapldna dair kontrol kartn tamasyla belirtilmi olacaktr.

7.2- in yaklak maliyetinde bulunmayan bir malzeme veya mamul yeni fiyat zapt yaplmadan
ve yeni imalat oluru alnmadan ihzar edilmeyecektir. Edilmi ise ihzarat bedeli denmeyecektir.

7.3- in yaklak maliyetinde bulunan bir malzeme veya mamuln, mahal ve metraj listelerindeki
miktarndan fazlas ihzar edilmeyecektir. Onanl projesine gre gerekecek fazla miktar, projeye uygun
mukayeseli keif onandktan sonra ihzar edilecek ve bundan sonra ihzarat bedeli denecektir.

8- l birimleri ve lme esaslar

8.1- Montajl birim fiyatn tanmlanmasnda ve llmesinde esas alnan l birimi, montaj
bedelinin ve skm bedelinin llmesinde de esas alnacaktr.

8.2- Adet (ad), grup (grp), takm (Tk)

8.2.1- stenilen hizmeti yerine getirmek iin kullanlan bir ana mamul veya malzemeden; bir ana
mamul ve aksesuarlarndan veya birbirini tamamlayan birka ana mamulden mteekkil donatm
eleman veya elemanlarnn veya hizmetlerinin adet olarak tanmlanmalar ve llmeleri
fiyatlandrmada esas alnmtr. Bir (adet) in ierisinde bulunmas gereken donatm elemannn veya
elemanlarnn zellikleri ve adetleri birim fiyat tarifinde aklanmtr.

8.2.2- Montaj iin gerekecek malzeme veya imalat (bunlar birim fiyat tarifinde malzeme olarak
saylmamtr) montaj bedeline dhildirler.

8
8.3- Metre (m)

8.3.1- Baz birim fiyat tarifinde belirtilen malzeme, mamul veya hizmetlerin boylar ile
tanmlanmalar ve llmeleri fiyatlandrmada esas alnmtr.

8.3.2- hzar edilmi malzeme veya mamuln llmesinde fire dnlmez. verence kabul
edilen fire birim fiyata ve montaj bedeline dhil edilmitir. hzar edilmi malzeme veya mamul boyu
monte edildiinde bir miktar azalrsa da bu eksilen miktar montaj bedelinde hesaba katlan fire ile
karlanm olur.

8.4- Metrekare (m
2
)

8.4.1- Baz birim fiyat tariflerinde belirtilen malzeme mamul veya hizmetlerin alanlar ile
tanmlanmalar ve llmeleri fiyatlandrmada esas alnmtr.

8.4.2- malatn projesine uygun olarak mamul halde monte edilmi durumlarda lm deimez.
Onanl imalat projesindeki alan lmde esas alnr.

8.4.3- Tel kafes gibi mamullerin iten ie hava gei alan (tel alanlar dlmez) lme esas
alnr.

8.5- Kilogram (Kg)

8.5.1- Tanmlama ve llmede Kg. olarak arlk esas alnmtr. Arlklar tartlarak ve fiziksel
metotla hesaplanarak bulunacak, bunlardan iveren lehine olan kabul edilecektir.

9- Projeler

9.1- verence verilen projeler genel olarak tatbik edilecek muhtelif sistemlerin genel
yerletirmelerini ve tip detaylarn ihtiva edecektir. Bu projelerde iverenin yazl veya szl muvafakat
alnmadan hibir deiiklik yaplmayacaktr.

9.2- artname eki olarak verilen tip detaylara tatbikatta aynen uyulacaktr.

9.3- Yklenici, projeleri tetkik ederek gerek kanun, tzk ve ynetmelikler ve mahalli usul ve
kaideler ynnden, gerek mecburi veya istee bal uygulamal standartlar ynnden, gerek imalat ve
montaj teknii ynnden ve gerekse tesis veya iletme ekonomisi ynlerinden zorunlu veya faydal
bulaca btn tadilat ana hatlaryla bir neri raporuyla iverene yazyla bildirecek, iveren bu raporu
tamamen veya ksmen veya deitirilerek uygun grd takdirde deiiklik projelerini hazrlayarak
iverene onanmak zere verecektir. Tetkikin yetersizlii nedeniyle doacak sorumluluk ykleniciye ait
olacak ve meydana gelecek hasar yklenici tarafndan karlanacaktr.

9.4- Yklenici her eit projenin hazrlanmasnda Elektrik tesisleri Proje Hazrlama
Ynetmeliine, evre ve ehircilik Bakanl Elektrik Mhendislii proje dzenleme esaslarna,
Elektrik Enerji Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmelii esaslarna, Elektrik Tesisat Ynetmeliine ve
Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelike uymak zorundadr.

9.5- veren gerekirse bir iin projesini szlemesinde belirtmek suretiyle ykleniciye yaptrabilir.
Bu takdirde bu i iin gsterilen bedel yaklak maliyetin iinde olduundan ayrca bir proje bedeli
denmez.
9

9.6- Szlemesinde belirtmek suretiyle iin elektrik tesisat projelerinin iveren tarafndan
verilmesi halinde bu durum yaklak maliyetin hesabnda dikkate alnacaktr.

10- malat ve montaj detaylar

10.1- Projelere, detaylara, birim fiyat tariflerine ve teknik artnamelere ilaveten yklenici aada
aklanan hususlar yerine getirecektir:

10.1.2- malat projeleri; (uygulama projeleri) imalatnn ll, lekli teknik resimlerini, imalata
ait prospektsleri ihtiva edecektir. Bunlarn ierisinde; ana llerini balca elemanlarn ve bunlarn
birlemelerini gsteren tarif edici literatr ve karakteristikleri mevcut olacaktr.

10.1.3- Yklenici tarafndan verilecek yerletirme ve montaj detaylar belirli hacimde borular,
cihazlar ve yap elemanlarn, bunlarn balant ekillerini, aralarndaki aklklar planda ve kolon
emasnda (kesitte) yeterli aklkta gsteren teknik resimleri ihtiva edecektir. Montaj detaylar iverenin
verdii ana projelerin teferruatl olarak aklanmas iin kontrolluka talep edilebilir. Normal olarak
montaj detaylar hatlarn toplu olarak bulunduu noktalarda istenecektir.

10.1.4- Yklenici, herhangi bir cihazn montajna balanmadan evvel imalat projelerini iverene
vermi ve bunlar iverence onanm olacaktr.

11- Standartlar

11.1- Baz malzemeler veya zellikleri, ulusal veya uluslararas deiik standartlara atf yaplarak
tarif edilmilerdir. Bunlar ncelikle Trk Standartlar, daha sonra EN, HD, IEC standartlardr.

11.2- Bu artnamede ve birim fiyat tariflerinde belirtilmemi olsa dahi, yrrle girmi Trk
Standart bulunan malzemeler, denemeler, imalat usulleri ve benzeri hususlar, ilgili olduu standartlara
uygun olacaktr.

11.3- veren gerek duyduunda, aydnlatma armatrlerinden istenen k veriminin salandnn
ilgili bir kurum laboratuvarndan alnacak belge ile dorulanmasn imalatdan isteyebilir.

12- Herhangi bir malzemenin yerine kullanlacak malzemeler

12.1- Btn malzemeler artnamelerde ve projesinde belirtilen hususlara uygun olacaktr.

12.2- artnamelerde zellikleri belirtilen malzemelerden yeterli miktar kadar piyasada
bulunamad takdirde, yklenici bundan daha iyi zellik ve kapasitede olan ve yerine kullanlabilir bir
malzemeyi iverenin yazl iznini alarak monte edecek ve bunun iin iverenden ilave bir bedel talep
etmeyecektir.

12.3- Baz malzeme ve mamullerin kalite belgesini haiz olmas veya TSE garanti damgasn
tamas artyla tesiste kullanlabilecei birim fiyat tariflerinde belirtilmi, ayrca bunlarn listesi bu
hususta aklayc bilgilerle birlikte artnameye eklenmi olacaktr.

13- alan sistemlerin kapatlmas, durdurulmas ve balama msaadesi

10
13.1- Ksmi bir sistemin montaj veya dier alan bir sisteme balanmas iin, alan bir
(elektrik, buhar, pis su v.b.) sistemin durdurulmas gerekiyorsa bu husus gerekli kapatlma sresi de
belirtilmek artyla en az be gn evvelden iverene yazl bildirilecek ve balantnn yaplabilecei
hususunda iverenden yazl msaade alnacaktr.

14- Temizleme ve ayarlar

14.1- Btn cihazlar iletmeye devredilmeden evvel tamamen temizlenmi olacaktr. Boyanm,
kaplanm veya parlatlm yzeyler hasar grmse eski durumuna getirilecek ve btn donanm kabul
edilebilecek durumda olacaktr. Sistemler her trl ayarlar yaplm, proje ve artnamelerde belirtilmi
olan fonksiyonlarn tam olarak yerine getirir vaziyette teslim edilecektir.

15- Denemeler

15.1- Btn tehizat, artnamenin ilgili ksmlarnda belirtilmi olan denemelere tabi tutulmu
olacaktr. Denemeler iin gerekli tm cihaz, malzeme ve hizmetler (elektrik, su, gaz, yakt, iilik v.b.)
szlemede aksi belirtilmemise yklenici tarafndan temin edilecek ve bunlar iin hibir ilave deme
yaplmayacaktr.

15.2- Denemelerin yaplaca gn daha nce yazyla iverene bildirilecek ve denemede kimlerin
bulunaca iverence tayin edilecektir.

15.3- Denemelerde ortaya kacak btn hatalar, derhal yklenici tarafndan tamir edilecek, arzal
paralar deitirilecek ve deneme kontrol heyetinin kabul edecei hale gelinceye kadar tekrar edilecek,
iverence bunlar iin hibir ilave deme yaplmayacaktr.

15.4- Denemede bir hasar meydana gelirse derhal yklenici tarafndan tamir edilecek, hasar gren
para veya cihaz deitirilecek ve kontrol heyetinin beenecei hale getirilecektir.

15.5- Denemeler heyetin, ilgili mevzuat hkmlerinin yerine getirilmesi ile snrl kalmak artyla,
tam kanaat sahibi olmasna kadar devam edecektir. Deneme sresi hibir ekilde her ksm iin o ksmn
denemesinde belirtilmi olan sreden ksa olmayacaktr.

16- almalarn koordine edilmesi

16.1- Betonarme inaatn, blmelerin, duvarlarn yaplmas hususlar ihalenin dier artnamelerine
gre yaplacaktr. Ancak, yklenici bu ksmlarn yapm srasnda tesisat donanm iin gerekecek kablo
ve boru geilerini, pencereleri ve aklklar gerekli noktalarda eksiksiz hazrlatmak zorundadr.

17- Ulalabilme

17.1- Btn tesisat ileri, iletme bakm ve tamir iin kolaylkla ulalabilecek yerlere monte
edilecektir. Bunun iin gerekirse projelerde ufak dzeltme yaplabilecektir. Fakat bunlar iin yaplacak
deiiklik projeleri onanmadka yap denetisi veya kontrolluka yazl talimat verilmedike projelerde
hibir ekilde deiiklik yaplmayacaktr.

18- D duvarlardaki aklklar

18.1- icab d duvarlarda alacak delik, kapak v.b. aklklardan bilhassa zemin seviyesinde ve
daha aada olanlar en iyi tapa v.b. ile kapatlm ve evreleri ilgili mevzuatta belirtildii gibi en iyi
11
ekilde kalafatlanm, ieri su szdrmaz durumda bulundurulacaktr. Saanak, sel ve su basmas gibi
ihtimaller iin gerekli tedbir alnmsa zerinde allmakta olan ksmlarda sorumluluk ykleniciye ait
olmak zere bu husus aranmayabilir. Ancak iin sonunda yklenicinin sorumlu olduu aklklar
devaml kalc ekilde su geirmez ve kalafatl olacaktr.

19- zin ve ruhsatnameler

19.1- Yklenici gerek belediyeler, gerekse dier kurululardan alnacak izin veya ruhsatnameler
iin gerekli demeleri, denemeleri, almalar ve ilemleri yapmak ve ii devam ettirmek zorundadr.
Su, telefon, elektrik v.b. hizmetlerin balanmas iin yaplacak tetkik ve denemeleri tamamlayarak
gerekli masraflar ilgili kurum ve kurululara iveren adna deyecektir.

19.2- Yklenici bu deneme, muayene ve kontrollarn iyi netice verdiini ve istein kabul
edildiini belirtir belgeleri muhafaza edecek ve iin tesliminde kabul heyetine teslim edecektir. Tantma,
letme ve Bakm El Kitabna bunlarn fotokopileri konacaktr.

20- Kanun, tzk ve ynetmelikler

20.1- Yklenici projelerde, artnamelerde ve birim fiyat tariflerinde belirtilen hususlarn
kanunlara, tzklere, ynetmeliklere, mecburi standartlara veya mahalli artlara, usul ve kurallara uygun
olduunu tahkik edecektir. Eer uygun olmayan herhangi bir husus mevcutsa ivereni yazyla
uyaracaktr.

21- Sistemlerin ve cihazlarn bakm, onarm ve temizliklerinin yaplmas

21.1- Geici kabulden nce

21.1.1- Yklenici, geici kabule kadar monte ettii btn tesisat malzeme ve cihazlarn bakmn
yapmakla mkelleftir. Btn cihaz ve malzemeler nakliye, depolama, montaj ve iin bitimine kadar
monte edilmi olarak bulunduklar yerlerde koruyucu bakmlar yaplm olarak muhafaza edilecektir.
Karlalacak doal afetler, kazalar, kabuln gecikmesi, iklim artlarnn kt olmas v.b. ihtimaller de
dikkate alnarak yklenici tarafndan gereken titizlik gsterilecektir. veren iin seyrine ve yklenicinin
tutumuna gre iyerinde yaplan imalat iveren namna hakedi bedeline uygun olarak sigorta
ettirmesini talep edebilecektir. Bu sigorta masraf yklenicinin genel masraflarna dhil olduundan
ilave bir bedel denmeyecektir.

21.1.2- Btn sistemlerin montaj tamamlandktan sonra yklenici sistemlerin artname ve
projelerde belirtilmi iletme artlarn en iyi ekilde yerine getirmelerini salamak iin gerekli btn
denemelerin, ayarlamalarn, dengelemelerin yaplmasna yetecek bir srede tesisi altracaktr. Bu
esnada gerekirse, sistemlerin montaj ekipleri veya imalat firma temsilcileri veya her ikisi birlikte
tesisin istenen neticeyi vermesi iin gerekli almalar yapacaklardr.

21.2- Geici kabul ile kesin kabul arasnda

21.2.1- Telefon santrali, yangn ihbar santrali, asansr, elektrojen grubu v.b. gibi imalat iin,
geici kabulden evvel imalat firma ile yklenici, aylk periyodik bakm szlemesi yapacak ve
szlemenin bir suretini verene verecektir. Szleme sresi kesin kabul ile sona erecektir. Bunun iin
yklenici iverenden ayrca bir cret istemeyecektir.

12
21.2.2- Geici kabul raporu dzenleme tarihinden itibaren en ge 15 gn iinde iveren tesisat
iletecek personeli tayin edecektir. Yklenici de bu personele ekip kurulduktan itibaren szlemesinde
baka bir sre belirtilmedii takdirde 18 gn mddetle tesisat tantacak, iletme bakm ve onarmn
retecektir. Bunun iin ykleniciye herhangi bir nam altnda hibir bedel denmeyecektir.

21.3- Cihaz plakalar

21.3.1- Her bir cihaz kartlamaz ve silinemez eklinde prin, alminyum gibi korozyona
dayankl bir plaka zerine kaznarak yazl isim ve nemli zelliklerini belirtir birer plaka ile
donatlacaktr. Plakalarda aada belirtilen bilgiler bulunacaktr.

a) Mamln ad ve plaka numaras,
b) malt firmann ad ve adresi,
c) Seri ve model numaras,
d) Belirli artlardaki kapasitesi,
e) Azami dayanabilecei basn, scaklk v.b. snrlamalar,

21.3.2- Btn otomatik kontrol cihazlar zerinde veya bitiiinde monte edilecek bir plakada
hangi cihaz kontrol ettii 21.3.1 (a-e) de aklanan bilgiye ilaveten belirtilmi olacaktr. Gerekirse
cihazlar numaralanacak ematik kontrol diyagram tablosu zerinde gerekli aklama yaplacaktr.

21.4- Datm tablolar

21.4.1- Datm tablolar binann o ksmna ait btn sigorta ve alterleri ihtiva edecektir.

21.4.2- Her bir sigorta ve alterin tablo numaras, etiket numaras, bulunduu yer ve yapt
hizmet bu tabloda belirtilmi olacaktr

21.5- Tantma, iletme ve bakm el kitab

21.5.1- Yklenici 5 nsha ciltlenmi olarak tantma, iletme ve bakm el kitab hazrlayacak ve
iverene teslim edecektir. Bu el kitab aadaki bilgileri ihtiva edecektir:

21.5.1.1- Her bir sistemin basit tarifi, bakm ve iletme esaslarnn izah,

21.5.1.2- Tehizat detaylarnda, kontrol diyagramlarnda ve kontrol cihazlarnn elektrik
diyagramlarnda gsterilen sistemin fonksiyonel paralarnn imalat tarafndan verilen para listelerini
ve bu listelerde sistem, para, model numaralarn, imalat detay numaras,

21.5.1.3- Her bir sigorta veya alterin yapaca vazifeyi, yerini ve plaka numarasn belirtir
tablolar,

21.5.1.4- Her tip cihazn bakmyla ilgili bilgileri,

21.5.1.5- Her tip cihazn muhtemel arzalar ve tamiriyle ilgili bilgileri,

21.5.1.6- Her cihaz iin en yakn mahalli satn alma, bakm, tamir ve yedek para servisinin firma
ad, adresi ve telefon numaras,

13
21.5.1.7- Kontrol diyagramnda, elektrik tesisat donatm emasnda ve projesinde mevcut her bir
tehizat elemann tarif eden, ileyiini aklayan katalog veya literatr,

21.5.1.8- Projelerde, mevcut dier cihazlara ait elektrik motorlarnn yardmc rle, uzaktan
kumanda, kilitleme, koruyucu rle gibi tehizatn gsteren, monte edildii ekliyle hazrlanm elektrik
detay resimlerini ve emalar,

21.5.1.9- Yklenici, icabeden bilginin tamam olup olmad hususunda kontrol tekilatnn
grn de alarak, en son durumuyla hazrlad el kitabnn fihristini hazrlayp iverene onaylanmak
zere yazyla verecektir. Onaylanm fihristin bir kopyas kitapta bulunacaktr.

21.5.1.10- Btn el kitabnn ierii, geici kabulden drt hafta evvel iverene teslim edilecektir.

14

KNC BLM

Kuvvetli Akm Elektrik tesisat

22- Kapsam

22.1- Yaplarn ya da yap kmelerinin iinde doru akmlarda 600 V, alternatif akmlarda faz-faz
aras 1000 V. a kadar (1000V dahil) olan gerilimle kurulan her trl kuvvetli akm tesislerini kapsar.

23- Tablolar
Bu artnamede tablolar,
Ana tablo ve Byk Gl Datm tablolar,
Datm (tal ) tablolar,
Etan Datm tablolar,
Saya tablolar,
Dier tablolar,
olarak snflandrlmtr.

Yere oturan ve panolardan oluan tablolar, ana tablo ve byk gl datm tablosu olarak
dnlmtr. Bina gcnn kk olmas halinde ana tablo duvara monte edilebilir.

Datm tablolar yzey bykl 0.5 m2ye kadar olan ve duvara monte edilen tablolardr. Kat
datmlarnda veya kk bir mekanik tesisat hacmndaki birka motorun beslenmesinde
kullanlabilirler.

Etan datm tablolar birbirine eklenen nitelerden oluur. zellikler ilgili maddelerde
verilmitir.

Saya tablolar, enerji sat ile ilgili olduundan ana tablodan ayr olacak ve ilgili maddelerdeki
zellikleri tayacaktr.

Dier tablolar yukarda sralanan maksatlar dnda kullanlacak tablolar kapsar. zellikleri, tesis
maksadna uygun olarak, dier tablolarda aranan zellikleri tamaldr.

Tablolarda bulunacak her trl anahtarlar, sigortalar, l aletleri, sayalar, rleler ve balant
elemanlar TS standartlarna, bu standartn bulunmamas halinde sra ile EN, HD, IEC standartlarna
uygun olacaktr.

23.1- Ana Tablo ve Byk gl Datm tablolar

23.1.1- Ana Tablo ve Byk gl Datm tablolar en az 2 mm. kalnlkta, dzgn yzeyli DKP
sactan yaplacaktr.

23.1.2- Kk gl binalarda, ana tablonun duvar tipi olduu hallerde tablonun zellikleri
datm tablosu zelliklerinde olacaktr.

23.1.3- Tablodaki pano saysnn tespitinde, kolon ve besleme hatlarnn says, k, kuvvet, yedek
akm, yaplacak ilave olaslklar da gz nnde tutulacaktr.

15

23.1.4- Panolarda, genilik en az 500 mm, toplam ykseklik 1800 mm, derinlik iindeki donanm
boyutlarna uygun olarak en az 350 mm. olacaktr. Panonun alttan 400 mmlik ksm bo braklacaktr.

23.1.5- Panolarn kenarlar bklecek ve cvatalarla birbirine balanacaktr. Panolar 40 veya 50 lik
kebentten veya glendirilmi sa profilden mamul, kuvvetli bir iskelete tespit edilecektir. Demir
aksam bir kat slyen, iki kat mat tabanca boyas veya frn boyas ile boyanacaktr.

23.1.6- Deme zerine konacak tablolar ve ana tablo 10 cm ykseklikte sval beton kaide
zerinde tespit edilecek, alttan girili tertipde tablonun alt yz hari dier btn yzleri kapal, n
yz menteeli alabilir, dolap tipi olacaktr.

23.1.7- stten girili tablolarda alt yzde kapal olacak, stten kablo girileri rakorlarla
salanacaktr.

23.1.8- Tablo iine yabanc cisimlerin, zellikle fare ve benzeri haerenin girmesi kesinlikle
nlenmi olacaktr.

23.1.9- Alttan girili tablolarn, demeye alm kablo kanal ile birletii yerde tablo alt blm
fare girilerini nlemek iin yeterli ekilde kapatlacaktr.

23.1.10- Tablo ierisinin havalandrlmas dikkate alnacaktr.

23.1.11- Tablo kapaklar gen anahtar veya benzeri anahtarla alabilecektir. Tablo
yksekliinin1mden fazla olduu durumlarda, alan kapak alt-st ve yan noktadan ispanyolet tipi
srglerle (evrak dolaplarnda olduu gibi) sabitlenecektir. Kapak menteeleri gizli metal tip olacaktr.

23.1.12- Enerji anahtarlarna kapaklar almadan kumanda edilebilinecektir. Bu maksatla kapan
bir blmne pencere alabilir.

23.1.13- Kapak kenarlar ve varsa kapak zerindeki pencere kenarlar ie doru 1 cm bklerek
glendirilecektir.

23.1.14- Tablolarda gerilim tayan plak ksmlar rastgele dokunmaya kar muhafaza altna
alnacaktr. 42 volttan yksek nominal gerilimde; yaltm maddesi ile rtlm olmayan btn ksmlar,
ykseklikleri 180 cmden az olduu takdirde rastgele dokunmay engelleyecek sactan veya sya
dayankl yaltkan v.b. malzeme ile yaplm blmlerle, emniyet altna alnacaktr. Bu husus iin iletken
ksmlarn lak ile boyanmas veya emaye edilmesi, muhafaza tertibat olarak kabul edilmez. Tablonun
nnde kapaklar dik alm durumda iken, en az 70cm. lik bo bir geit yeri braklacaktr. Tablonun
yerine yerletirilmesinde, kapaklarn kapal durumdan yana doru 110 derece alabilmesine imkn
salanacaktr.

23.1.15- Tablonun btn demir ksmnn kendi aralarnda ve epotansiyel bara ile kusursuz olarak
balantsn ve bu balantnn devamn temin iin zel tertibat alnacaktr. Tablo kapaklarnn gvde ile
elektriksel balantsnn iyiletirilmesi iin ok telli bklebilir iletkenlerle ek nlem alnacaktr.
Epotansiyel bara ve koruma iletkenleri, topraklama iletkeni kesitleri ve topraklama ile ilgili dier
hususlarda 21.08.2001 tarih ve 24500 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmelii hkmlerine uyulacaktr.

16
23.1.16- Panolar arasnda baralarn gei noktalar, sya dayankl yaltkan malzemeden (pertinaks
v.b. gibi) ayrc levhalar konarak kapatlacaktr. Her bir pano ayr kapakl olacak; yanndakilerle
arasnda ak gei bulunmayacaktr.

23.1.17- Tablo iinde bakr epotansiyel bara ve ayrca tablodan yaltlm bir ntr baras tesis
edilecektir.

23.1.18- 100 amperden byk alter ve sigorta balantlar, kesin olarak baralar ile yaplacaktr.
Tablo iinde bulunan yaltlm iletkenler zel kroeler vastasiyle muntazam bir sra haline getirilip
gvdeye balanacaktr.

23.1.19- Her alterin veya sigortann altna beslenilen yeri gsteren etiketler konacaktr. Tablo
iindeki kablo ularna geldii veya gittii yerle ilgili etiket konacaktr.

23.1.20- Tablo kapaklar zerinde bulunabilecek iaret lambalar, kumanda butonlar veya
kumanda anahtarlarnn elektrik balant hatlar grup haline getirilip forma verildikten sonra kapaa
tespit edilecek ve kapaa monte edilmi sra klemenslerde son bulacaktr. Bu hatlarn gvdeden gelen
karlklar ise gvde zerinde bir grup sra klemensde bitecektir. Kapak ve gvdedeki klemensler
arasna ok telli iletkenlerle bklgen balant yaplacaktr.

23.1.21- Ana tabloda kullanlacak baralarda fazlar siyah-kahverengi-gri, ntr ak mavi, toprak
yeil bantl sar renkli olarak boyanacaktr.

23.1.22- l aletleriyle alter, sinyal lambas vs. nin seiminde bunlarn ekil birliine ve sa
panolara uygun tipte olmalarna dikkat edilecektir.

23.1.23- Bakl sigortalar arasna, sigorta kaidesinin balant ularn kavrayacak ve sigorta
tutamaklarn aacak llerde, sya dayankl yaltkan malzemeden (pertinaks v.b. gibi) ayrc levhalar
konarak sigorta ve kaidesinde oluacak arklarn yandaki faza atlamas nlenecektir. Sigorta eksenleri
arasnda 9 cmden fazla aklk varsa bu ekranlara gerek kalmaz.

23.1.24- Transformatr istasyonlarndaki A.G. ana tablolarnn ve ksa devre akm 10 kAi geen
yerlerde tesis edilecek tablolarn ksa devre tip deneyi sertifikas bulunacaktr.

23.1.25- Ana tablonun balant emas, yaz punto ykseklii 15 mmden kk olmamak zere
izilip st plastik kaplanarak erevelenecek, ana tablo dairesine aslacaktr

23.1.26- Pano kapaklar i yzeyinde pano ilgili emelarnn konabilecei, satan mamul cep
bulunacaktr.

23.2- Datm (Tal) tablolar

23.2.1- Datm tablolar, sva st veya gmme olarak monte edilecektir. Datm tablolarnn
boyutlar iverenin tasdik edecei projeye uygun olacaktr.

23.2.2- Tablolar tayacaklar donanmn boyutlarna ve arlklarna gre boyutlandrlrlar. 0,5
m2ye kadar tablolar duvara sva alt olarak konabilir.

17
23.2.3- Tablolar 0,5 m
2
ye kadar en az 1,5 mm kalnlkta, dzgn yzeyli DKP sactan
yaplacaktr. Tablolarn kenarlar bklecek ve arka yzeyleri, tablo iindeki arl tayabilecek
ekilde, sa profillerle takviye edilecektir. Demir aksam bir kat slyen, iki kat mat tabanca boyas veya
frn boyas ile boyanacaktr.

23.2.4- 0.3 m2den byk tablolarda kapak, burulmalara kar i taraftan sa profille takviye
edilecektir. Ayrca kapak kenarlar ie doru 1 cm kvrlarak glendirilmelidir.

23.2.5- Tablolar, kapaklar kapal durumdan itibaren yana doru 110 derece alabilecek ekilde
yerletirilmelidir. Lambri arkasnda kalan tablolarn nndeki lambri kapa tablo kenarlarndan en az
5er cm daha byk olmal ve tablo kapann tam almasna engel olmamaldr. Kapak menteeleri
gizli tip olacaktr.

23.2.6- stten girili tablolarda hatlarn kt noktalarda oluan boluklarn kapatlmas iin zel
dzenleme yaplacaktr. Bu blmlerin tahta, kad vb. malzeme ile tkanmas yasaktr.

23.2.7- 60 Ae kadar akm eken tablolarda fazlar iin bara kullanlmasna gerek yoktur. 60
A.den fazla akm eken tablolarda, balantlar kablolarla alterden altere veya sigortadan sigortaya
yaplmayp bakr baralar vastasiyle ayr ayr yaplacaktr. Baralar Madde 23.1.21 de verilen renklerle
iaretlenecektir. Fazlar barasz yaplm olsa bile bakr lamadan imal edilmi, ntr ve epotansiyel bara
(koruma iletkenlerinin topland bara) bulunacaktr. Otomatik sigortalarn faz giri tarafnda, bu
sigortalara mahsus tarak eklinde bara kullanlmas zorunludur.

23.2.8- Datm tablolarnda linye hatlar, yanmayan malzemeden yaltkanl, uygun nitelikte
klemensler vastasiyle tabloya tutturulacak ve ntr hatlar da yaltlm bakr bir baraya balanacaktr.
Tabloya giren kolonlarnn faz iletkenleri sabit klemenslere ve ntr iletkenleri bakr baraya
balanacaktr. Datm tablolar zerinde koruma hatlarnn topland topraklama baras bulunacak,
topraklama balants, bulunduu yerdeki tesisata uygun olarak yaplacaktr.

23.2.9- Gerilim altndaki ksmlara rastgele dokunmay nlemek iin, bu gibi ksmlar yanmaz
malzemeden mamul, karlabilir kapaklarla rtlecektir. Bu i kapaklarn zerinde, sigortalarn
dardan mdahale edilecek ksmlarnn gemesi iin alan pencere evrelerine yaltkan malzemeden
azlk geirilecektir.

23.2.10- Datm tablolarnda d kapak zerinde iaret lambas kullanlyor ise balant,
yukardaki madde 23.1.20 ye uygun olacak ve tablo i kapann bu gibi iletkenleri zedelemesi nlenmi
olacaktr.

23.2.11- Byk tesislerde her datm tablosunun tam yk altnda ektii akmn fazlara gre
dengelenmesi yaplacak, bu durum besleme hattndan pens ampermetrelerle veya ana tablodaki mevcut
ampermetrelerin yardm ile kontrol edilecektir.

23.2.12- Tozlu yerlerde kullanlacak sva st datm tablolarnda btn giriler rakorlarla
yaplacak ve tablo kapann bast sabit yzeyde toz giriini nleyen conta dzeni bulunacaktr. Bu tip
imalat etan tablo snfndan deerlendirilmez.

23.2.13- Her sigorta veya alterin altnda beslenilen yeri gsteren madeni veya plastik etiketler
bulunacaktr.

18
23.2.14- Tablo kapa i yzeyinde tablo balant emasnn konmas iin satan mamul cep
yaplacaktr.

23.3- Etan Datm tablolar

23.3.1- Tesisatn rutubete, toza ve mekanik darbelere kar korunmas gereken mahallerde tablolar,
birbirine eklenecek tipte, ek yerlerinde ve kapaklarnda conta bulunan etan kutulardan yaplacaktr.
Malzeme olarak dkm aluminyum, polikarbonat ve benzerleri kullanlabilir.

23.3.2- 16mm
2
den daha byk kesitte balantlar bakr baralar vastas ile yaplacaktr.

23.3.3- Sigortalar kapak aldktan sonra, anahtar ve alterler ise kapak kapal iken
altrlabilecek ekilde dzenlenecektir.

23.3.4- Datm tablolar iin bildirilen dier hususlara da uyulacaktr.

23.4- Saya tablolar

23.4.1- Tablolar 1,5 mm kalnlkta DKP sacdan imal edilecektir.

23.4.2- Tablolarn mekanik yaps, ana tablo ve datm tablolar iin istenen artlar aynen
salayacaktr.

23.4.3- Tablo, saya/sayalar, giri sigortas, k sigortas/sigortalar, ihtiyaca gre akm l
transformatrlerini ve bina iin tesis edilen artk akm anahtarn* tayacak byklkte olacaktr.

23.4.4- Tablo enerji veren kurulua ve tketicilere ait iki ayr blmden oluacaktr.

23.4.5- Enerji veren kurulua ait blm, kofreden itibaren sayalarn balant ularn (ular dhil)
kapsayan blm olup, kolaylkla alamaz ekilde kapatlm ve ana gvdeye tespit noktalarnda
mhrleme imkan salayacak yapda olacaktr.

23.4.6- Sayalarn kolayca okunabilmesi iin mhrl blm sayacn gsterge ksmn
kapatmamaldr. Tketiciye ait blmler, sigorta deiimini salamak maksad ile alr kapakl
olacaktr.

23.5- Dier tablolar

Yukarda snflanan maksatlar dndaki iler iin tesis edilen tablolarn zellikleri, kullanm
amacna uygun bir ekilde, 23.1 23.4 maddelerinde verilen zelliklere eit olacaktr.

(*)Avrupa standartlarnda RCD (Resudial Current Device) olarak geen ve TSE tarafndan da
artk akm anahtar olarak isimlendirilen (TS EN 61008-2-1/A1, TS EN 61009-1, TS EN 61543/A12) bu
cihaz piyasada hatal ekilde kaak akm alteri olarak anlmaktadr.

19
24- tesisat hatlar

24.1- Genel
Burada sz edilmeyen hususlar iin, sras ile TSE, EN, HD,, IEC, standartlarnn hkmleri esas
kabul edilecektir.

24.2- zel artnamede aksi belirtilmedike sva altndaki btn tesisat TS veya uluslararas
standartlara uygun PVC borularla yaplacaktr.

24.3- Sva altndaki ini borular dik veya yatay olarak denecektir. Buatlarn priz veya anahtar
hizasnda bulunmasna dikkat edilecektir. Dilatasyon yerlerinde boru geitleri, borularn serbeste
oynayabilmesi iin manonlu olacak ve mekanik etkilere kar dayankl bir boru ile muhafaza altna
alnacaktr.

24.4- Tozlu veya yangn tehlikesi gsteren yerlerde tesisat, antigron cinsi kablolar yerine
galvanizli gaz borusu iinde plastik izoleli iletkenlerle etan olarak yaplabilecektir.

24.5- Datm tablolarnn merkezi zeminden, 170 cm ykseklikte olacaktr. Bu mesafe kontrol
mhendisinin izniyle deitirilebilecektir.

24.6- Btn k sortilerinin borular ahap takozlarla nihayet bulacaktr. Bu takozlarn ls
tavan armatrleri iin 14x16x3 cm, askl armatrler iin 5x8x3 cm olacaktr.

24.7- letkenler, sva altnda yaplacak tesisatn boru denmesi ve sva ii tamamlandktan ve
birinci badana tamamen kuruduktan sonra ekilecektir. Bir binada faz iletkenleri L1-gri, L2-siyah, L3-
kahverengi, N-ntr iletkeni ak mavi, PE-koruma iletkeni (toprak) yeil bantl-sar renk olacaktr.
Btn aydnlatma sortilerinin k noktalarna, armatrlerle balantlarn temine yarayan birer lstr
klemens konacaktr.

24.8- Buatlar zeminden en az 220 cm ykseklikte olacak ve ayn oda veya koridorda bulunan
buatlarn ayn seviyede olmalarna dikkat edilecektir. Tesisat tamamlandktan sonra sva dna tam
veya ukurda kalm yahut arpk konmu bir buat grlrse masraf yklenicisine ait olmak zere
dzelttirilecektir. Asma tavanl mahallerde buatlar asma tavan hizasnn altnda bulunacaktr.

24.9- PVC borular, sva altnda olmak zere boruya kadar yanyana denebilecektir. ten
fazla borularn denmesinde, borular er er gruplara ayrlacak ve her bir grubun arasnda en az 4
cmlik bir mesafe bulunacaktr. Yanyana dizilmesi zorunlu olan hallerde borular rabitz teliyle
rtlecektir.

24.10- Akm kapasitesi bakmndan bir fazla beslenmesi mmkn olmayan ok zel aydnlatma
sistemlerinde (avize v.s. gibi) fazl sortiler kullanlabilir.

24.11- Lamba sortileri iin en az 1,5 mm
2
lik, priz sortileri, priz linyeleri ve lamba linyeleri iin en
az 2,5 mm
2
lik kesitte PVC yaltml iletkenler kullanlacaktr

24.12- Besleme hatlarnda nr iletkeni kesiti, faz iletkeni kesitine eit olacaktr.

24.13- Priz devreleri k devrelerinden ayr olacaktr. Ancak, zorunlu durumlarda ve tablolarn her
birinde sadece bir priz bulunmas halinde aydnlatma devresine en ok bir priz, gerektiinde priz
devresine bir lamba balanabilecektir.
20

24.14- Sorti anahtarlar zeminden 110 cm, aplikler zeminden 190 cm ykseklie konacak ve ayn
odada birka anahtar, sndrme dmesi bulunduu takdirde hepsi ayn seviyeye monte edilecektir.
Prizler normal olarak yerden 40 cm. ykseklie konacaktr. Telefon, TV ve arma dmeleri prizlerle
bir araya geldikleri takdirde ayn seviyede yanyana monte edilecektir. Gerek anahtar ve gerekse priz
ykseklikleri kontrol mhendisinin izni ile deitirilebilecektir.

24.15- Yan yana bulunan anahtar, sndrme dmesi, priz, telefon prizi, arma butonu vs.
kombine kasalar dhilinde yaplabilecektir.

24.16- Kare buat kapaklar paslanmaz sa veya PVC olacak, drt vida ile buata tespit edilecek ve
her bir yan 0,5 cm kutudan taacak lde olacaktr. Zayf ve kuvvetli akm tesislerinde kullanlan
buatlar yerden en az 220 cm ykseklikte olacaktr.

24.17- TSE standartlarna uygun PVC buatlar kullanlabilecek, bir buata en ok drt boru ile
balant yaplabilecektir. Bu say aldnda kare buat veya ek kutusu konulacaktr. Buatlarn iindeki
kablo balantlarnda yaltkan klemensler kullanlacaktr. Buatlarn satan olmas halinde sa kalnl
en az 0,35 mm olacaktr.

24.18- Klemeslerin akm tayan ksmlarnn buat kapaklarna dokunmasn nlemek iin metal
gvdeli buatlarn iine buat lsnde prespant kadlar konulacaktr.

24.19- Asma tavan iindeki tesisat NVV tip iletkenlerle boru kullanlmadan yaplr. Fluoresan
lamba armatrlerinin ii, aada verilen artlarla, buat olarak kullanlabilir.

24.20- Aluminyum ve ahap asma tavanlarda NVV tipi iletkenle yaplan hatlar betona veya ahapa
kroelenmelidir. Al asma tavanlarda, hatlar tavan yaps itibariyle dardan grlemiyorsa NVV tipi
iletkenler serbest braklabilir.

24.21- Mecbur kalnmadka lambadan lambaya gei yaplmayacaktr. Tavana gelen ksmlara
hi bir surette buat konulmayacaktr. Yalnz baz dekoratif dncelerle normalin stnde sorti
kullanlmas gerektii hallerde veya binann mimari ekli gerei buat konacak stun, kiri veya duvar
bulunmad hallerde, sorti ularna kolayca ulaabilecek tipte lstr klemensler koymak artyla
lambadan lambaya gei olabilecektir. Gerilim dmnn uygun olmas artyla bir sigorta devresine
dokuzdan fazla k sorti balanmas mmkn olabilecektir. Bant eklinde dzenlenmi fluoresan
armatrlerin gvde ii, sya dayankl yanmaz tip klemenslerle buat olarak kullanlabilir. Ancak bu ara
balantlar iin paralel sorti bedeli denmez.

24.22- Ykseltilmi deme alt tesisat sistemi

24.22.1- Sistem, ykseltilmi deme olan hacimlerde uygulanacaktr.

24.22.2- Sistemde bulunan tm kablolar NVV tipi olacak, montaj takiben kodlandrlacaktr.

24.22.3 - Gerektii durumlarda metal dkm kare buatlar deme altna tesis edilebilir. Buatlara
giri klar rakorlarla yaplacak; buatlar beton demeye tespit edilecektir.

24.22.4- Grup halinde giden kablolara form verilip plastik kablo balar ile balanacaktr.

24.22.5- Ykseltilmi deme altnda sa kablo kanal kullanm istee baldr.
21

24.23- Gvenlik ve Gvenlik hatlar

24.23.1- Gvenlik hatlar ait olduklar datm tablolarna kadar devam edecek ve tablonun
topraklama barasna balanacaktr. Faz hatt kesitinin 16 mm2ye kadar olduu yerlerde koruma hatt
kesiti, faz iletkeni kesitine eit olacaktr. Dier durumlarda hat kesitleri Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmeliine uygun olacaktr. 63 A ve daha byk sigortalarla korunan faz hatlarna ait
koruma hatlar iin snma hesabna gre kesit seilmesi tavsiye edilir.

24.23.2- Enerji veren kuruludan alak gerilimle enerji alan binalarda toprak hatas akmlarna
kar Artk Akm Anahtar kullanlmas zorunludur. Tesisatta, kofreden itibaren Artk Akm Anahtar ile
korunmam ksm kalmayacaktr. Tesisatn normal, yaltm ve toprak kapasitesi akmlar (kaak
akmlar) dikkate alnarak tketiciye en yakn Artk Akm anahtar 30 mA eik deerli olmaldr.

24.24.- Rutubetli, ak hava veya korozyona sebebiyet veren yerlerde tesisat, etan ve yeralt
kablosu cinsi malzeme ile yaplacaktr. Etan hatlarn denmesinde duvardan mesafeli bakalit kroeler
kullanlacaktr. Kroe ve btn tespit vidalar galvanizli veya paslanmaz madenden olacaktr. Rutubetli
olmayan yerlerde tesisat zel galvanizli kroelerle yaplabilecek; etan kablolar duvar geitlerinde,
borular iine alnacak ve bu borulara etan kablolara has lastikli azlklar taklacaktr. Kroeler
arasndaki mesafe 30 cm. yi gemeyecektir. Yan yana dizilen birok etan cinsi kablolarn kroeleri
mterek bir paslanmaz metal konsol zerinden tespit edilecektir. Tesisatta kullanlacak btn kolon,
ana hat ve besleme hatlar imalat boyuna uygun ve tek para olacaktr, hi bir surette para para
ksmlar eklenerek kullanlmayacaktr.

24.25- Etan kablolarn datm tablolarna, armatrlere veya herhangi bir cihaza girileri, toz ve
nem giriini nleyen zellikteki malzeme ile yaltlacaktr. Etan buatlarda gvenlik hatlarnn tespiti
galvanizli veya paslanmaz madenden civatalar ile yaplacak, buatlarn ak azlar vidal tkalarla
kapatlacak, kablolarn denmesi srasnda kavislerin kablo apnn alt katndan daha kk yar apta
bir dn yaplmamasna dikkat edilecektir.

24.26- Etan sortilere konulacak anahtar, armatr, priz ve bu gibi tesisatta kullanlacak btn
malzemeler rutubetli yerler iin imal edilmi cinsten etan olacaktr. Prizler etan kapakl cinsten
olacaktr.

24.27- Etan armatrlerin zellikleri aada armatrler bal altnda verilmitir. Deiiklikler
kontrol mhendisinin izni ile belirlenecektir. Gvenlik hatlarnn tespiti iin kaideler zerinde galvanizli
veya paslanmaz madenden vidalar bulunacaktr.

24.28- Banyo ve benzeri slak mahallerde yaplacak tesisat TS EN 60364-7-701 standart
hkmlerine uygun olacaktr.

24.29- Elektriksel olmayan dier tesisatlara yaknlk

24.29.1- Hat sistemleri, hasar verici etkilere kar, hatlardan yaylan sdan etkilenmeyecek ekilde
dzenlenen bir klfla korunmadka, hatlar iin zararl olabilecek s, duman veya gaz reten tesisatlarn
yaknna tesis edilmeyecektir.

24.29.2- Hat sisteminin youma olabilecek tesisatlarn (su, buhar veya gaz, vb. tesisatlar)
altndan getii yerlerde, hat sisteminin zararl etkilerden korunmas iin nlem alnacaktr.
22

24.29.3- Elektrik tesisatlarnn elektriksel olmayan tesisatlarn yaknna tesis edildii yerlerde,
bunlar, dier tesisatlara uygulanmas ngrlen ilemlerin elektrik tesisatlarnda hasara sebep
olmayaca veya elektrik tesisatlarnda ngrlen ilemlerin dier tesisatlarda hasara sebep olmayaca
biimde dzenlenmelidir.
Bu maksatla tesisatlar arasnda uygun bir aralk braklmas veya mekanik veya sl engel kullanlmas
yeterlidir.

24.29.4- Kablolar, asansrlerin kendi kumanda hatlar ve kuyu aydnlatma hatlar hari, hibir
zaman bir asansr kuyusuna denmeyecektir.

24.30- letiim tesisleri hatlar

24.30.1- Alak gerilim enerji hatlar ile iletiim, sinyalizasyon, zil, kontrol ve alarm tesisatlarna
ait devreler, her bir kablonun mevcut en yksek gerilim iin yaltlmas veya aadaki yntemlerden
birinin uygulanmas hari, ayn hat sistemine dhil edilmeyecektir:
- ok damarl bir kablonun her damar kabloda mevcut en yksek gerilim iin yaltlmtr.
- Kablolar kendi sistem gerilimine gre yaltlm ve kapal veya kapakl kablo kanal
sisteminin ayr blmesine tesis edilmitir.
- Ayr bir boru sistemi kullanlmtr.

24.30.2- Yangn alarm ve merkezi yedek besleme kaynandan beslenen acil durum aydnlatma ve
ynlendirme devreleri, dier kablolardan ve birbirlerinden ayrlacaktr. letiim devreleri, veri hatlar ve
benzerleri iin elektrostatik ve elektromagnetik parazitlere zel dikkat gsterilmelidir. Bu maksatla her
sistem iin kendi artnamesinde bildirilen iletken tipleri kullanlacak ve bu hatlar ile enerji hatlar
arasnda en az 5 cm ara bulunacaktr.

25- Kablo tayclar ve baral kanallar

25.1- Kablo tayclar

25.1.1- Projesinde kablo tayc ve kanallar ile tesisi ngrlen kablolarn, yatayda veya dikeyde,
kapal veya ak, sac veya PVC, delikli veya deliksiz, tavanda, duvarda veya deme altnda, tanmas
ilerini kapsar.

25.1.2- Sistem

Kablo tayc ve kanallar ile kablo tanabilmesi iin aada belirtilen blmlerden, projesinde
gerekli grlenler, miktarlarna gre tespit edilerek bir sistem tesis edilecektir.

a- Kablo merdivenleri,
b- Kablo tayclar ve kanallar,
c- Tavan ve duvar destek elemanlar,
d- Tavan ve duvar konsollar,
e- Yatay- dikey dn ve balant paralar,
f- Redksiyon ve birletirme paralar,
g- Deme alt kanal, buat, dirsek, ekleme paralar,
h- Deme alt prizi, kaidesi, kutusu, kasas vb. gibi dier paralar.

23

25.1.3- Kablo merdivenleri:

25.1.3.1- Kablo merdivenleri, bata kablo bacalarndaki dikey kablo klar olmak zere projelerde
kablo merdiveni olarak belirtilen yerlerde kullanlacaktr.

25.1.3.2- Kablo merdiveninin ykseklik ve ynnn deitii yerlerde zel paralar
kullanlacaktr.

25.1.3.3- Kablo merdiveni imalatnda kullanlan malzeme, delme, bkme, kesme ve kaynak
ilemlerinden sonra kabloya zarar verilmemesi iin yzey temizlii yaplarak scak daldrma ile
galvaniz kaplanacaktr.

25.1.3.4- Merdivenlerin birbirlerine eklenmelerinde, paslanmaz malzeme ile kapl civata, pul,
rondela vb. malzeme kullanlacaktr.

25.1.3.5- Kablolarn merdivene tespiti iin, kontrolluun istei ve onayna gre paslanmaz
malzeme ile kapl metal kroeler ve plastik kablo balar kullanlacaktr.

25.1.3.6- Kablo merdivenleri ve kanallar en az 1.5 mm sacdan yaplacak ve sac kalnl
kablolarn arlklarna, kanaln geniliine ve mukavemet hesaplarna gre bytlecektir.

25.1.3.7- Kablo merdiven basamaklar 1.5 mm sactan imal edilecek ve her 1 metrede en az 3 adet
olacaktr.

25.1.4- Kablo tayclar :

25.1.4.1- Kablo tayclar, projesinde belirtilen yerlerde, kablolarn yatay dalm iin delikli
sactan yaplm kablo tayclar kullanlacaktr.

25.1.4.2- Kablo tayclar iine denecek zayf akm tesisat kablolar, mutlaka ayr bir blme
iinde veya ayr kablo taycs iinde bulunacaktr. Kablolar, taycya en fazla 50 cm aralklarla
plastik kablo ba ile tespit edilecektir.

25.1.4.3- Kablo tayclarnn ykseklik ve yn deitirdii yerlerde zel paralar kullanlacak;
konsol ve tijlerle, ask ekli ve yeri kontrol mhendisi ile birlikte mahalinde tespit edilecektir.

25.1.4.4- Kablo tayclar, imalatta yaplan sac delme, bkme ilemlerinden sonra tamamen
temizlenip kesitler galvaniz kaplanacaktr.

25.1.4.5- Tayclarn birbirleri ve ek paralar ile eklenmelerinde balantlar, paslanmaz malzeme
ile kapl cvata, pul, rondela v.b. ile yaplacaktr.

25.1.4.6- Kablo taycs, zerine denen kablolardan ek almak gerektiinde, buat
kullanlacaktr. Buatn tayc stne konulamamas halinde, tayc yanna balanacaktr.

25.1.5- Deme alt kanal:

25.1.5.1- Deme alt kanal sistemi; deme kaplamasnn yeterli ykseklikte olduu yerlerde
kullanlacaktr. Deme alt kanal, deme buat ve priz kutusu olmak zere niteden oluacak,
24
tamamen deme iinde kalacaktr. Tm kablo ve ek kutular, montaj mteakip kodlandrlacak ve
numaralandrlacak, kanallar ve deme buatlar kaba deme zerine terazisinde hassas bir ekilde
denecektir. Kanallarn st, kanal geniliini iki taraftan taacak ekilde rabitz teli ile rtlecek ve
zerine son ap gelecektir.

25.1.5.2- Deme alt kanal, enerji, veri iletiim ve dier balant hatlar iin gzl, ara
blmeler alt gvdeye punta kaynak ile tespit edilmi olacaktr.

25.1.5.3- Deme alt kanal iindeki ara blclerin ykseklikleri, kanaln bel vermesini
engelliyecek ekilde olacak ve st ksm ile arada boluk kalmayacaktr.

25.1.5.4- Deme alt kanal boylar standart olacak ve kanal eklemelerinde deme kanal mufu
kullanlacaktr.

25.1.5.5- Deme alt kanallarn kesilmemelerine dikkat edilecek, ancak kesilmesi gerekli olan
yerlerde kesme ileminden sonra kesilen yer galvaniz boya ile boyanacaktr.

25.1.6.6- Deme alt kanallarn, aaya veya yukarya dnmesi gereken yerlerde, zel ke
elemanlar kullanlacak ve ke elemanlar aynen deme kanal prensiplerinde olacaktr.

25.1.5.7- Deme alt kanal sonlarnda, kanal sonu eleman kullanlacaktr.

25.1.5.8- Tm deme buatlar arasnda her bir gz iin ayr ayr klavuz teli braklacak, buatlar
arasnda iletken ekilmesi gerektiinde klavuz telinin ucuna iletkenle beraber ikinci bir klavuz teli
balanarak ekilecektir. Bu suretle buatlar arasnda kalan deme kanallar iinde devaml bir klavuz
telinin kalmas salanm olacaktr.

25.1.6- Deme alt kanal buat:

25.1.6.1- Deme alt kanalnn yn deitirdii, telefon prizlerinin bulunduu yerler, enerji prizi,
data prizi k istenen yerlerde, 1,5 mm kalnlnda galvanizli sactan imal edilmi, deme kanal buat
kullanlacak ve buatn drt yznde, kanal balant dzeni bulunacaktr. Bylece kanaln buatn iine
girmemesi salanrken; buat iine har, sva vb. dolmasna yol aan, kanaln kapatmad, aklklar
kalmayacaktr.

25.1.6.2- Buat zerinde montaj koruma kapa olacak, montaj bitiminde bu kapak karlarak
gerekli olan k kapa monte edilecektir. Bu suretle montaj srasnda buat iine pislik dolmamas
salanm olacaktr.

25.1.6.3- Buat alt tabannda ve st rt plakas kelerinde, ykseklik ayar vidalar bulunacak ve
bu sayede hem montaj srasnda hemde montaj sonras iilik hatalarna kar buat st kapann deme
st seviyesi ile ayn dzleme getirilebilmesi iin tedbir alnm olacaktr.

25.1.6.4- Buat iinde deiik trde kablolarn (telefon, data, enerji) birbirlerine temasn nlemek
iin eitli tipte bariyer paralar kullanlacak ve deme kanal buatnn tm paralar galvanizli sactan
imal edilecektir.

25.1.7- Deme alt priz kutusu ve prizleri:

25
25.1.7.1- eitli priz kombinasyonlar ieren deme prizleri, projesindeki verilere gre tesis
edilecektir. Normal olarak bir kutuda 3 enerji prizi, 2 telefon prizi ve 1 veri prizi bulunmaldr.

25.1.7.2- Prizler yanmaz, deforme olmaz malzemeden maml zel kasalar iine tespit edilecek ve
kasalar deme priz kutusu zerindeki delikli yuvalarna balanacaktr.

25.1.7.3- Priz kutusu gvdesi yanmaz ve deforme olmaz malzemeden mamul olacak ve zerinde
menteeli kapak bulunacaktr. Kapak, stnde gezinmeye dayankl, yeterince kaln galvaniz kapl sac
paradan imal edilecek ve ayrca, hareketli kapak zerinde, kapan almas ve fi kablolarnn
rahatlkla kabilmesi iin hareketli para bulunacaktr. Kapak st yzeyi deme kaplamas ile ayn
malzemeden kaplanmaya uygun olmaldr.

25.1.7.4- Priz kutularndaki nitelerin tm bir sistem dhilinde kodlandrlacaktr.

25.1.7.5- Normal enerji prizi ile kesintisiz enerji prizleri farkl olacak, kesintisiz enerji prizlerine
dier cihazlarn filerinin taklmamas iin ilave konstrksyon yaplacak, priz kutusu, tm aksesuarlar
her trl ilave ve deiiklie cevap verebilecek yapda olacaktr. Priz kutular, fi ve prizler kapan
kapanmasna mani olmayacak derinlik ve genilikte, kablo giri ve klarnda karklk yaratmayacak
ekilde tasarlanm olacaktr. Kablolarn dar alnmasnda kullanlan hareketli st para, ierideki
prizlere bal 3 fi kablosu ve 2 veri iletiim kablosu geii iin yeterli boyutta olacaktr.

25.1.7.6- Priz kutularnn dalm, projesinde belirtilen ekilde ve elemanlarnn tm yanmaya
dayankl malzemeden olacak, sac gvdenin iinde topraklama klemensleri yer alacaktr.

25.2- PVC kanallar:

25.2.1- Kanallar, iverenin seecei tipte dayankl plastik malzemeden, renk seenei ve
birletirme aksesuarlarna sahip olacak, iverenin belirlemesi halinde kuvvetli ve zayf akm iin blmeli
veya ayr ayr denebilecektir. Kanal malzemesi alev almaz zellie sahip; yand zaman ortama
yayd zehirli gaz insan salna zarar vermeyecek dzeyde, olacaktr.

25.2.2- eitli tiplerde enerji prizi ve veri iletiim prizlerinin montaj iin zel buat kutular,
dn, T ek, dirsek, vb. her nevi aksesuarlar bulunan kanallar seilecek ve kullanlacaktr.

25.2.3- Kanal ve aksesuarlarn retiminde birbirine uygunluu salanm olacaktr.

25.2.4- Kanallarn denmesinde mutlaka dbel kullanlacak, kanal kastrmamak amacyla,
dbeller kanal boyunca apraz olacak ekilde ve bu ilem duvarn durumuna gre sk aralklarla
yaplacaktr.

25.2.5- Kanallar, her trl geli, balant, giri, ke noktalarnda, kablolarn akta kalmasna ve
dardan mdahale edilmesine engel olacak ekilde, gerekli balant elemanlarna (fittings) sahip
olacaktr.

25.2.6- Kablo kanallarnn montajnda, kanal zerinde deformasyon, esneme ve fiziksel akla
neden olunmayacak, kanal kapaklar ve balant elemanlar, uygun bir yntem ile skca tespit
edilecektir.

25.2.7- Kanal kapa, kablo ekleme veya karma iin alp kapatldnda, mekanik zayflamaya
yer vermeyecek bir yapya sahip olacaktr.
26

25.2.8- Tama ve datma kanallar, yeterli kalnlkta ve d darbelere dayankl olacaktr.

25.2.9- PVC kanallarn, zorunluluk gerektirmesi halinde iverence uygun grlen yerlerde,
bunlarn yerine kablolar daha iyi koruma altna alacak ekilde baka altyap malzemeleri
kullanlabilecektir.

25.3- Baral kanallar (Busbar)

25.3.1- Baral kanal sistemi TS EN 60439-2 standart hkmlerine uygun olarak tesis edilecektir.

25.3.2- Baral kanal sisteminin montaj, imalatsnn talimatna uygun olarak yaplacaktr.

25.3.3- Sistemin dinamik ksa devre kuvvetlerine dayanm en byk ksa devre akmna gre
kontrol edilecektir.

26- Alak gerilim ebekesi iin Datm Tesisleri Genel Teknik artnamesine baknz.

27- evre aydnlatmas

27.1- Projede iaret edilen yerlere projede yazl g ve cinste, zellikleri aadaki maddelere
uygun armatr konacaktr.

27.2- evre aydnlatmas, demir boru veya alminyum dkm direkler zerinde harici tip
armatrler ierisinde bulunan lambalarla yaplacaktr. Direkler, lamba cinsleri ve armatrlerin ekilleri,
projesinde belirtilen zellikte olacaktr. Direkler, beton temeller iine konacak veya beton temel
yerletirilmi saplamalara balanacaktr. Zeminden aadaki ksmda kablo giri menfezi ve st
ksmnda klemens ve sigorta yuvas bulunacak ve bu yuva anahtarl bir kapak ile kapanacaktr. Direk bir
kat slyen ve kontrolluka beenilecek iki kat yal boya ile boyanacaktr.

27.3- evre aydnlatmasnda en kt artlardaki lambaya kadar olan gerilim dm; besleme
bamsz olarak yerletirilen bir trafo postasna ait tablodan yaplyorsa, %5i, binalardan herhangi
birine ait tablodan yaplyorsa % 1,5u gemeyecektir.

27.4- D aydnlatmada direkten diree geilerde yeralt kablo buat kullanlmayacak, direk
gvdelerindeki klemenslere kadar giri k eklinde balant yaplacaktr.

28- Aydnlatma armatrleri
Lamba seiminde Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin kullanmnda Verimliliin Arttrlmasna
Dair Ynetmelik Madde 10-1k da belirtildii gibi Yksek verimli armatr ve lambalarn kullanlmas
ngrlmelidir. Ayrca ayn ynetmelik dokuzuncu blm Kamu kesiminde enerji verimlilii
nlemleri madde 32 (2) a) ya gre kamu binalarnda akkor flamanl lambalar yerine kompakt fluoresan
lamba kullanlmasna dikkat edilmelidir.

28.1- Genel zellikler

28.1.1-Armatrler normal kullanmda gvenle alacak, kii ve evresi iin hibir tehlike
oluturmayacak ekilde tasarlanm olmaldr. Genel olarak armatrlerin standartlara uygunluu IEC EN
60598-1 standartnda verilen btn deneylerin yaplmas ile kontrol edilir.

27
28.1.2- Aydnlatma armatrleri, en az 0.5 mm kalnlnda DKP satan zel profilli, gvde srt
ksmlarna ilave bklmlerle mukavemet kazandrlm, lambalardan veya balastlardan oluan sy ve
kullanld ortamdaki scak havay armatr dna transfer edecek ekilde biimlendirilmi zel hava
kanallar bulunan kasal, zel ereveli, abuk ve kolay montaj ve mdahale imkan veren montaj
paralar bulunan, simetrik yarasa kanad eklinde k dalm salayan yapda, aydnlatlacak mahalde
aydnlatma hesaplarnn sonularna uygun biim ve sayda olacaktr.

28.1.3-Akkor flamanl, halojen vb. lambal, yksek s yayan armatrlerin i balantlarnda
silikonlu yanmaz kablolar, hareketli balantlarnda ise flesibl (NYMHY) tipi kablolar kullanlacaktr.
Armatr iindeki paralar birletiren iletkenler demet haline getirilip, armatr gvdesine uygun ekilde
tespit edilecektir.

28.1.4- Armatr verimi % 70 den az olmayacaktr. veren gerektiinde verim deerine ilikin
testleri muteber bir kurum laboratuvarnda yaptrarak bu deeri alaca belgeyle ispat etmesini
imalatdan isteyebilecektir.

28.1.5- Ik dalmnn zel uygulama gerektirdii mahallerde (bilgisayar ekranlarnn youn
olduu brolar, hava liman kontrol merkezleri, v.b) kamama faktr ncelikle gznnde
bulundurulacak, armatr seiminde aydnlatma hesaplar ikinci srada yer alacaktr. rnek olarak
kamama yapan fakat bu nedenle gerek verim ve gerekse k dalm ynnden avantajl olan bir
armatr, kamama yapmayan, ancak bu zellii nedeni ile de k dalm daha dar ve verimi daha az
olabilen, dolaysyla aydnlatma hesaplarnda yanllkla dezavantajl duruma debilecek bir armatrle
karlatrlmayacaktr.

28.1.6- Armatrlerde balast kayb en az olanlar tercih edilecektir.

28.1.7- Btn armatrler projelerde gsterilen tip ve gteki lambalar tayabilecek byklkte
olacaktr.

28.2- Akkor lambal aydnlatma armatrleri

28.2.1- Armatrler frn boyal sa veya aluminyum gvdeli olacaktr.

28.2.2- Armatrlerin elektriksel balants iin sya dayankl klemens, tayaca lamba gcne
uygun tip porselen gvdeli duy, yerine gre rozas bulunacaktr. Dier zellikler aada her tip iin
ayrca belirlenmitir.

Tip A tijli armatr:
25 - 30 cm apmda opal cam gloplu, 150 cmye kadar uzunlukda tijli, tijin ask
noktasnda 5 kg arlk tayabilecek kapasitede ask halkas olan ve bu noktada porselen
balant klemensi ve rozas bulunan, 200 Wa kadar lambal, porselen duylu, aluminyumdan
mamul armatr.

Tip B 1, tavan armatr:
25 - 30 cm apnda yass veya yuvarlak opal cam gloplu, 200 Wa kadar lambal,
porselen duylu, aluminyumdan mamul kaideli armatr.

Tip B 2, tavan armatar:
28
Tip B 1 ile ayn zelliklerde, yalnz srgl tutuculu, DKP sadan gvdesi iki kat boyal
armatr.

Tip C, porselen kaideli armatr:
TS 8698'e uygun 16 - 21,5 cm apnda, vidal opal cam globlu, 100 Wa kadar lambal,
porselen kaide ve porselen duylu, duvar veya tavan armatr.

Tip E (elik tel kafesli etanj armatr):
zerinde elik kafesi mevcut, caml, lastik contal zel aliminyum kaideli, 200 Wa kadar
lambal, porselen duylu, kafes ve cam kolayca almayacak ekilde imal edilmi tavan veya
duvar iin etanj armatr.

Tip F kollu harici armatr:
D aydnlatma iin lastik contal ve vidal, opal gloplu veya cam fanuslu, ii beyaz emaye,
konik reflektrl, 200 Wa kadar lambal, porselen duylu, rozasl; deve boynu eklinde
boyal, demir kollu ve tespit kaideli, armatr.

Tip G ift duylu tijli armatr:
A tipi armatrn aynsdr, ancak ift duyludur.

Tip H atolye armatr:
Fabrika, depo, atolye, spor salonlar ve tavan ykseklii fazla olan yerlerde kullanlmak
zere, takriben 40 cm apnda 1 mm. sacdan emaye veya frn boyal, kontak iticili ve
soket sktrma yayl, porselen duylu; tavana, raya veya ask teline montajna uygun
balant paralar bulunan, gerektiinde kondansatr ve cam taklabilir armatr.

Tip I ift duylu tavan armatr:
Tip B 1, armatrn aynsdr. Ancak ift duyludur.

Tip J 1, asma tavan armatr:
Tavana uygun rozas ile tutturulan, tayc blm yuvarlak kordonlu, 200 Wa kadar
lambal, TS 8698'e uygun porselen duylu tavan armatur.

Tip J2, plak lambal tavan veya duvar duyu:
100 Wa kadar lamba ve TS 8698'e uygun porselen duydan oluan armatr.

Tip J 3, gmme noktasal k armatr (normal lamba ile):
1 0 - 2 0 cm apnda en az 1 mm kalnlnda DKP sadan veya aluminyumdan keli
veya yuvarlak gvdeli, st ksm hava delikli, gmme ve ayn sacdan kolayca kabilen
petei bulunan, 100 Wa kadar lambal, TS 8698'e uygun porselen duylu, balants
porselen klemenslerle salanan ve gvdesi istenilen renkte selilozik tabanca boyah
(gmme, yar gmme) armatr.

Tip J 4, gmme noktasal k armatur (aynal lamba ile): Tip J 3 ile ayn, yalnz aynal
lamba ile olan tip.

Tip K sva alt armatr:
12x18x12 cm boyutunda iine 15 Wa kadar lamba konabilen, TS 8696'e uygun porselen
duylu, boyal sac kasal, krome veya beyaz bakalit erevesi bulunan, cam kapakl sva alt
armatr.
29

Tip L. etanj armatr:
TS 8698
e uygun nemli ve tozlu yerler iin zel porselen veya dkme demir veya aliminyum
enjeksiyon gvdeli, opal cam veya effaf globlu, 100 Wa kadar lambal porselen duylu,
lastik contal, reflektrl armatr.

Tip M girilmez armatr:
8 x 13 x 8 cm lde boyal sac kasas, krome veya beyaz bakalit erevesi, krmz ve
stnde girilmez veya istenilen baka bir yaz bulunan caml kapa olan, kasaya tespit
edilmi minyon duylu, zil transformatr ile alacak 6 Wlk lambal sva alt armatr.

Tip N avize armatr:
60 x 80 cm uzunluunda tijli, 1 ila 5 adet madeni kollar bulunan, renkli cam fanuslar olan
ve TS 8698'e uygun porselen duylu, 200 Wa kadar lambalar ile birlikte komple avize
armatr.

Tip O aplik armatr:
1 veya 2 adet madeni kolu bulunan, opal cam gloplu, TS 8698'e uygun porselen duylu,
100 Wa kadar lambalar ile birlikte komple aplik armatr.

Tip SSI, spor salonu enkandesan veya balastsz cva buharl lambal armatr:
40 - 60 cm apnda emaye veya eloksal kaplamal alminyumdan iine konacak gteki
lambalar alabilecek derinlikte reflektrl havalandrma tertibatl, E 27 veya E 40 porselen
duylu, n yzde d darbelere dayankl petekli veya tel kafesli armatr

SS2 spor salonu balastl tip armatr:
Tip SS1 ile ayn yalnz cva buharl lamba iin balast yuvas bulunan tip

Tip L 1 Etanj armatr:
Nemli ve tozlu yerler iin zel aluminyum enjeksiyon dokm gvdeli, effaf zel cam
gloplu, lastik contal, yuvarlak tip (| 20 cm), gvde malzemesinden koruma kafesli,
100 Wa kadar lambal, porselen duylu, armatr.

Tip L 2 Etanj armatr:
Tip L 1 ile ayn, yalnz oval tip.

Tip J 5 Gmme noktasal k armatr (Mantar tipi lamba ile):
10 cm.apnda en az 1 mm kalnlnda DKP sac veya alminyum, yuvarlak gvdeli 12
cm apnda ortas 5 cm apnda delik, beyaz firn boyal vc gvdeye tespit edilebilmesi
iin 2 adet L biiminde yayl kolu bulunan, 1 mm kahnlnda DKP sacdan kapakl
porselen duylu, 100 Wa kadar mantar tip lambal, ebeke balants porselen
klemenslerle salanan armatr.

Tip J6 Gmme noktasal k armatr (Halojen lamba ile):
(Bu armatr dekoratif amal olup normal aydnlatmay salamak iin kullanlmas
tavsiye edilmez.)
7 cm apnda en az 1 mm kalnlnda DKP sac veya alminyum, yuvarlak gvdeli,
evresinde tavana oturmas iin 10 cm apnda halkas bulunan, beyaz firn boyal ve
tavana tespit edilebilmesi iin 2 adet L biiminde yayl kolu bulunan, 50 Wa kadar
12 V halojen lambal armatr. Lambaya uygun porselen duyu, ebeke balants iin
30
porselen klemensi bulunacaktr. Lamba duyu ile ebeke klemensi arasndaki balant
iletkeni sya dayankl tip olacaktr. Dk gerilim transformatr lamba gcne
uygun ve sald snn tavan iinde tehlike yaratmamas iin, yeterli souma yzeyine
sahip bir mahfaza iinde bulunmas arttr.

28.3- Fluoresan aydnlatma armatrleri

28.3.1- Fluoresan aydnlatma armatrleri, fluoresan ampullere paralel ve dik olarak uzanan ift
parabolik, % 99 saflk derecesinde anodize aluminyum reflektrl olacaktr (Tek paraboliklerde
fluoresan ampullere dik ekilde yaklak 6-10 cm aralklarla yerletirilmi anodize aluminyum lamelli).

28.3.2- Fluoresan ampullere paralel ve dik olarak uzanan reflektrlerin aralarnda kalan kare veya
dikdrtgen gzlerin says, o armatrn kamama kontrolu ile ilgilidir. Daha fazla sayda gz olmas
armatrn kamama kontrolunun daha iyi olduu anlamna gelmektedir. Ancak baz tip armatrlerde bu
gzlerin says armatr derinlii arttrlmak artyla azaltlabilir. Dolaysyla kamama kontrolunun
nemli olduu mahallerde kullanlacak armatrler iin, reflektr derinlikleri ayn olan armatrler
arasnda gz says fazla olan armatrler tercih edilecektir .

28.3.3- Fluoresan armatrler IP 20 koruma snfl, iverenin beenecei renkte zel frn boyal,
boya kalnl ISO 2808e gre minimum yzey rtme derecesi 50 5, veya poliester esasl, TSE
belgeli balant kablolu, balast ve starterli olacaktr.

28.3.4- Fluoresan armatrde kullanlan duy, balast, starter duyu, klemens, kablo vb. paralarn CE
sertifikasna sahip olmalar tercih sebebi olacaktr.

28.3.5- Fluoresan armatrlerin tipleri dier zellikleri aada verilmitir.

Tip P1 bant tipi veya keli bant tipi fluoresan armatr:
D istenilen renkte zel frn boyal, en az 0,50 mm kalnlnda demir sacdan zel
profilli, reflektrsz armatr. Kilitli duylar, starteri ve starter kaidesi yanmayan
malzemeden yaplm olacaktr. Balastlar ve starteri, balant kablolar TSE belgeli
olacaktr.1 veya 2 adet, 18 W veya 36 W lamba tayabilir.

Tip P 2 bant tipi fluoresan armatr (gmme):
Tip P 1 ile ayn, yalnz gmme tip:

Tip R1 Endstriyel tip fluoresan armatr:
i beyaz renkte en az 0,50 mm kalmhnda demir sacdan zel profili, yanlar kapal veya ak
tipte reflektrl d istenilen renkte zel firn boyal armatr, Yanmayan malzemeden kilitli
tip duylu, balastlar ve starteri, balant kablolar TSE belgeli olacaktr.

Tip R 2 endstriyel tip fluoresan armatr (Gmme):
Tip R 1 ile ayn, yalniz gmme tip

Tip S 1 petekli fluoresan armatr:
En az 1,50 mm. kalnlnda demir sacdan zel profilli 16-20 cm derinlik, lamba cins ve
adedine gre genilik ve uzunlukta kasas, ayn sacdan veya plastikden 2 cm genilikte 3
cm aralkl dikdrtgen veya ekenar drtgen alabilen petei, kaidesi ve reflektr ile 3
ksmdan oluan, d istenilen renkte zel frn boyal, galvanizli tespit vidas, fluoresan
31
lambalar, TSE belgeli balastl ve starterli, yanmayan malzemeden kilitli tip duylu, TSE
belgeli balant kablolar ile komple armatr.

Tip S 2 petekli fluoresan armatr (Gmme):
Tip S 1 ile ayn, yalnz gmme tip

Tip Tl plexiglas fluoresan armatr:
En az 0,50 mm. kalnlnda demir sacdan zel profilli 10- 15 cm derinlikte, lamba cins
ve adedine gre genilik ve uzunlukta kasas, 3 - 4 mm kalnlkta k geirgenlii en az
%75 olan mat plexiglasdan veya effaf prizmal plexiglasdan kolayca karlabilen kapa
bulunan, zel frn boyal, sac veya eloksal alminyum ereveli, gerektiinde u uca ve
yan yana eklenebilir lambal, TSE belgeli balastlar ve starterleri yanmayan malzemeden
kilitli tip duylar, TSE belgeli balant kablolar ile komple armatr.

Tip T2 plexiglas armatr (gmme):
Tip Tl ile ayn, yalnz gmme tip.

Tip U etanj fluoresan armatr:
Contal, menteeli, alabilen ve kulakl vidalarla sktrlabilen buzlu beyaz dz cam
mahfazal, en az 0,75 mm kalnlnda zel alminyum kaideli, 16-20 cm derinlik, lamba
cins ve adedine gre genilik ve uzunlukta kasas, kaidesi istenilen renkte zel frn boyal,
fluoresan lambal, TSE belgeli starteri ve balastlar, yanmayan malzemeden kilitli tip duyu,
TSE belgeli balant kablolar ile komple armatr.

Tip V I yuvarlak fluoresan armatr:
En az 0,50 mm demir sacdan zel profilli kasas, kaidesinin yan ve st istenilen renkte zel
frn boyal takriben 340 x 100 mm. boyunda; yuvarlak 32 Wlk fluoresan lambal, TSE
belgeli starteri ve balast, yanmayan malzemeden duyu, TSE belgeli balant kablolar ile
komple armatr.

Tip V 2 yuvarlak fluoresan armatr, (gmme):
Tip V 1 ile ayn yalnz gmme armatr.

Tip V 3 yuvarlak fluoresan armatr, (Petekli ):
Tip V 1 ile ayn yalnz sac ve plastik 2 cm genilik, 3 cm aralkl alabilen petekli armatr.

Tip V 4 yuvarlak fluoresan armatr, (Petekli gmme):
Tip V 5 ile ayn yalnz gmme armatr.

Tip V 5 yuvarlak fluoresan armatr (Plexiglasl):
Tip V 3 ile ayn, yalnz plexiglasl armatr.

Tip V 6 yuvarlak fluoresan armatr (Plexiglasl, gmme):
Tip V 5 ile ayn, yalnz gmme armatr.

Tip U 1 etanj fluoresan armatr:
Cam elyaf takviyeli polyester gvdeli, toza, neme ve haere girmesine kar lastik contal,
TS 8698 standartlarna uygun, paslanmaz elik mentee vazifesi gren mandallar ile
gvdeye bal alabilen iten desenli buzlu 3 mm kalnlkta yksek scakla dayankl
akrilik kapakl, (yksek scakla dayankl PIVMA (polimetilmetaakrilat) kapak)
32
darbelere, aleve dayankl cam elyaf takviyeli PC (polikarbonat) gvdeli, montaj iin
paslanmaz elikten zel montaj aparat bulunan, IP 65 koruma snfl armatr.

Tip U 2 fluoresan armatr:
Cam elyaf takviyeli polyester gvdeli etanj duylu, toza, neme kar korumal TS 8698
standartlarna uygun gvdesi ve kapa scak pres teknii ile cam elyaf takviyeli
polyesterden imal edilmi, gvde ile kapak arasna gvde zerindeki zel kanala
yerletirilmi dayankl ve elastik contal; balast, pirin kontak ulu starteri, balant
iletkenleri TSE belgeli, zel imalat dnen blm bakalit, gvdesi ise reformaldehit
yanmaz malzemeden IP 65 koruma snfl duyu olan armatr. Bu armatrlerde fluoresan
lambalarn ularnda yukarda tarif edilen etanj duylar blunduundan lambalarn zerinde
ayrca kapak yoktur.

28.4-Kompak fluoresan/metal halide lambal sva st/gmme armatrler

Tip B3 Kompak fluoresan lambal, sva st tavan armatr:
Aluminyum silindir gvdeli, %99,8 saflkta alminyum parlak reflektrl, aluminyum
enjeksiyon ereveli, en az B1 tip manyetik balastl, iki pinli duylu) G24-d1, G24-d2,
G24-d3, G24-d4 Soketli armatr.

Tip B4 kompak fluoresan lambal, sva st tavan armatr:
Alminyum silindir gvdeli, %99,8 saflkta alminyum parlak reflektrl, Alminyum
enjeksiyon ereveli, elektronik balastl, drt pinli duylu armatr.

Tip B5 Metal halide lambal, sva st tavan armatr:
Alminyum silindir gvdeli, n temperli caml, mat anodize alminyum reflektrl, en az
B1 tip manyetik balastl ve ateleyicili armatr.

Tip J7 Gmme, kompak fluoresan lambal, asma tavan armatr:
%99,8 saflkta alminyum parlak reflektrl, Alminyum enjeksiyon ereveli, en az B1 tip
manyetik balastl, iki pinli duylu) G24-d1, G24-d2, G24-d3, G24-d4 Soketli armatr.

Tip J8 Gmme, kompak fluoresan lambal, asma tavan armatr:
%99,8 saflkta alminyum parlak reflektrl, Alminyum enjeksiyon ereveli, elektronik
balastl, (drt pinli duylu) G24-q1, G24-q2, G24-q3, G24-q4 Soketli armatr.

Tip J9 Gmme, metal halide lambal, asma tavan armatr :
Alminyum enjeksiyon gvdeli, n temperli caml, mat anodize alminyum reflektrl, en
az B1 tip manyetik balastl ve ateleyicli armatr.

28.5-Dekoratif amal fluoresan lambal asma tavan armatrleri

28.5.1-Ta yn ve al asma tavan iin gmme veya sva st olarak imal edilirler.

28.5.2-Gvde en az 0,7 mm kalnlnda DKP satan zel profilli, 9-1 1 cm derinlik, lamba cinsi ve
adedine gre genilik ve uzunlukta, zel profil verilerek imal edilir. Srt ksmlarna ilave bklmlerle
mukavemet kazandrlm olmaldr.

28.5.3-Gvde zerinde balastlarda oluan sy ve kullanld ortamdaki scak havay armatr
dna transfer edecek ekilde ekillendirilmi, zel hava kanallar bulunmaldr.
33

28.5.4-Armatrn montajnda abuk ve kolay mdahale imkn veren montaj ayaklar
kullanlacaktr.

28.5.5-Simetrik yarasa kanad eklinde k dalm salayan, fluoresan lambalara paralel ve
dik olarak uzanan ift parabolik eloksall saf alminyum reflektrler, eloksal yaplm yksek saflkta
(%99,9) anodize alminyumdan retilmi olacaktr.

28.5.6-Fluoresan lambalara dik ekilde yaklak 6 -10 cm aralklarla yerletirilmi eloksall
alminyum lamel eritlerden ekran oluturulacaktr.

28.5.7-Armatr, IP 20 koruma snfl, iverenin beenecei renkte zel frn boyal olacak, armatr
verimi % 70'den az olmayacaktr.

28.5.8-Armatr i donanmnda yanmayan malzemeden kilitli tip soketler, TSE belgeli balastlar ve
starterler ile TSE belgeli yksek sya dayankl balant iletkenleri kullanlacaktr.

Tipler aada verilmitir.
ATYI - 4 x 18 W (Tek parabolik parlak reflektrl)
ATY2 - 4 x 18 W (ift parabolik parlak reflektrl)

28.6-Dekoratif amal fluoresan lambal aluminyum asma tavan armatrleri

28.6.1-Gmme veya sva st olarak imal edilirler.

28.6.2-En az 1 mm kalnlnda eloksal yaplm yksek saflkta (%99,9) anodize
alminyumdan retilmi, u uca ekleme yaplabilmesi iin zel kanallar bulunan, srt ksmlar
ilave bkmlerle mukavemet kazandrlm, alminyum asma tavan profili ile uyumlu yaplm zel
kasas bulunacaktr.

28.6.3-Saf eloksal alminyumdan parabolik reflektr, abuk ve kolay mdahale imkan veren
montaj ayaklar bulunacaktr.

28.6.4-Armatr verimi % 70' den az olmayacak, koruma snf IP 20 olacaktr.

28.6.5-Soketleri yanmayan malzemeden kilitli tip, balastlar ve starteri, yksek sya dayankl
balant iletkenleri TSE belgeli olacaktr.

Tipler aada verilmitir.
ALT I 1x18 W
ALT 2 1x18 W (Eloksal alminyum lamelli tip)
ALT3 1x36 W
ALT 4 1x36 W (Eloksal alminyum lamelli tip)

28.7- Yol ve bahe aydnlatma armatrleri

28.7.1- Bu armatrlerde, TS EN 13202/3/4, TS CEN/TR 13201-1 e uygun olarak hazrlanacak
aydnlatma hesaplar ile belirlenecek gte yksek basnl civa buharl veya sodyum buharl lambalar
kullanlacaktr.

34
28.7.2- Armatr gvdesi alminyum alam malzemeden enjeksiyon teknii ile retilmi olacaktr.
Reflektr, cam kapak, duy, elektriksel elemanlar tayan plaka gibi temel paralarn hepsi sklp
taklabilir zellikte olacaktr.

28.7.3- Armatrn koruma snf IP 65 olacaktr. Bu koruma snf salamak iin, alt cam ile
gvde arasndaki conta uluslararas standartlara uygun, sya dayankl, uzun mrl olacaktr.

28.7.4- Elektriksel elemanlar blmnde bulunan balast, ateleyici ve kondansatr modler bir
sistem oluturacak ekilde kolayca karlabilir bir plaka zerine monte edilmi olacaktr. Gerek lamba
gerekse elektriksel elemanlar modlnn deiimi herhangi bir alet kullanmadan yaplabilecektir.

28.7.5- Elektriksel elemanlar blm aldnda, bu blmdeki bakm ve/veya deitirme
ilemlerinin gvenlik altnda yaplabilmesi iin zel bir bakl devre kesici yardmyla elektriksel
elemanlar modl ebeke geriliminden otomatik olarak ayrlacaktr. Bu ayrma ilemi, ayrma tarifine
uygun, hibir risk tamayacak ekilde gzle takip edilebilir zellikte olacaktr.

28.7.6- 42-60 mm apndaki boru girilerine uygun alminyum dkm direk montaj modl
bulunacaktr. Montaj mdlnn, iki adet allen cvata yardm ile diree montaj salanacaktr. Bu
montaj modl, armatrn direk st ve konsola montaj salayanak ekilde yaplm olacaktr.

28.7.7- Alminyum dkm direk montaj modl, armatrn direk st montajnda 3 - 9 ve 15
derecelik, konsola montajda ise 0 - 6 ve 12 derecelik eim alarna ayarlanabilmesini salayacaktr.

28.7.8- Tek para alminyum reflektr, %99,9 saflkta aluminyum ile vakum metalize kaplama
yaplm olacaktr.

28.7.9- Yksek yanstclk zelliine ve kamamaya kar ilenmi yzeye sahip reflektr, faset
reflektr, hem k dalm ve kamama kontrolu bakmndan en iyi sonucu verebilecek, hem de en
yksek verimi salayacak ekilde tasarmlanm olacaktr.

28.7.10- Reflektr, armatrn deiik geometriye sahip yollara uyarlanabilmesi iin ayarlanabilir
olacak ve bu ayar herhangi bir alet kullanmadan kolayca yaplabilecektir.

28.7.11- Saydam armatr kapa, dz veya bombeli olabilecektir. Kapak, bombeli olmas halinde
zamanla UV nlar nedeniyle sararmayan akrilik malzemeden, dz olmas halinde de sertletirilmi
gvenlik camndan yaplacaktr.

28.7.12- Armatr, kamama kontrolu bakmndan ilgili uluslararas standartlar salayacaktr. I80
<= 30 cd/1000 lm, I90 <= 10 cd/1000 lm ve maksimum k iddeti dorultusunun deyle yapt a (
as) < 65 olacaktr.

28.7.13- Armatrde kullanlan balast, duy, starter duyu, klemens, vb. paralar TSE veya CE
sertifikasna sahip olacaktr.

28.7.14- Sz konusu armatrlerin performans deerlendirmeleri, kullanlacaklar yol trne gre
uluslararas standart ve tavsiyeler uyarnca, EN 13201 e uygun yaplan aydnlatma hesaplarnda elde
edilen kalite byklklerinin deerlerine gre yaplacaktr. Aydnlatmann kalite byklkleri, hem
hesap yaplan yol iin uluslararas standart ve tavsiyeleri salayan, hem de mukayese edilen ve yine ayn
standart ve tavsiyeleri salayan dier armatrler iinde en ekonomik sonular veren (direkt
35
aklk/ykseklik oran daha byk olan, km bana enerji ynnden daha az enerji harcamas ile daha
iyi aydnlatma performans salayan) armatrlerin kullanlmas tercih edilecektir.

28.7.15- Armatrler TS 8700 EN 60598 2 3 standartna gre imal ve test edilmi olacaktr.
Trkiyede retilen armatrlerin uluslar aras muteber test laboratuarlarnda yaplan uygunluk test
sertifika ve raporlar ibraz edilecektir.

28.7.16- Armatrn yurt dnda retilmesi halinde, retildii lkenin standart belgesine ve ayrca
CE belgesine de sahip olmas aranacaktr.

Bahe tipi armatr iin zellikler aada verilmitir.

Mantar tipi yer lambas: (opal caml) plcxiglas muhafazal tip.
Yerden 50- 60 cm ykseklikte 25 | mm 32 | mm demir borudan bir kat slyen iki kat
yal boyal taycs ile iverenin beenecei tarzda d etkilere dayankl, mantar, ufak
fener veya ok kollu im tipi aydnlatma nitesidir.

28.8- Projektrler
28.8.1- Projektrler, aydnlatma hesaplar ile belirlenecek gte yksek basnl sodyum ve civa
buharl, halojen, tp biimi metal halide lamba ile kullanlacaktr. In gerektii ekilde
ynlendirilebilmesine ve k kirliliine mahal vermeyecek nitelikte k dalmna sahip asimetrik
reflektrl projektrlerin kullanlmasna dikkat edilecektir. Pojektrlerin kullanm parametreleri
EN13201 e gre hazrlanm aydnlatma hesaplarna gre belirlenecektir.

28.8.2- Projektr gvdesi alminyum enjeksiyon olacaktr. Projektrn elektriksel yaltm snf I
olacaktr.

28.8.3- Projektrn balast, ateleyici ve kompanzasyon kondansatrn ihtiva eden elektriksel
elemanlar blm, projektrn arkasnda, kolay alabilir blme ekilde olacaktr. Balast blmnn
almas srasnda projektrn ayar bozulmayacaktr.

28.8.4- Ayr balast kullanlan 1000 W ve zeri gteki projektrlerde, ateleyici projektrn
yannda olmaldr. 1000 Wn zerinde gce sahip projektrlerin kapa aldnda enerjiyi Ayran
bir mekanizma olmaldr ve bu mekanizmann ayrma zellii, gz ile takip edilebilir olmaldr.

28.8.5- Projektr n cam en az 5 mm kalnlnda ve temperlenmi olacaktr. Cam ile gvde
arasndaki conta, uluslar aras standartlara uygun, uzun mrl ve sya dayankl olacaktr. Ampul
blmne n camn almas ile ulalabilen projektrler, camn almas durumunda askda kalacak
ekilde mentee sistemi bulunacaktr.

28.8.6- Projektr montaj iin kullanlan ankraj eleman scak daldrma galvaniz lamadan imal
edilmi olacaktr.

28.8.7- Projektr zerinde bulunan tm harici montaj paralar paslanmaz elikten ve zerindeki
tm contalar silikon malzemeden yaplacaktr.

28.8.8- zel olarak parlatlm reflektrler % 99 saflkta alminyumdan yaplm olacaktr.

28.8.9- Projektrn toza ve neme kar koruma snf en az IP 54 olacaktr.
36

28.8.10- Armatrde kullanlan balast, duy, starter duyu, klemens, vb. paralar CE sertifikasna
sahip olacaktr.

28.8.11- Projektrler EN 60598-1; TS 8702 EN 60598 2 5 standartna gre imal ve test edilmi
olacaktr.

28.8.12- Halojen lambal projektr tipleri ve dier zellikleri aada verilmitir.

Gvdesi ile n cam erevesi enjeksiyon alminyum dkmden yaplm ve frn boya ile
boyanm, reflektr ithal eloksal yaplm saf alminyum levhadan yaplm, n cam
temperlenmi ve en az 250 C veya, l oklara ve darbelere kar dayankl olarak imal edilmi;
toz ve yamura kar korumal (IP 54), cam ve gvde aras yksek sya dayankl silikon conta ile
korunmu projektr. Projektrn gvde altna montaj edilmi sya dayankl plastik enjeksiyon
balant kutusu bulunacaktr.

HPR- 300 W (R 7s ift Soketli)
HPR 750 W (R 7s ift Soketli)

Tip SBPR Yksek Basnl Sodyum Buharl Lambal Projektrler:
Halojen lamballarla ayn zelliklerde, yalnz boru eklinde sodyum buharl lambal, E40/45 golyat
duylu projektr.

SBPR- 150 W Simetrik reflektrl
SBPR- 1000 W Asimetrik reflektrl

Tip MHPR Metal halide Lambal Projektrler:
Halojen lamballarla ayn zelliklerde, yalnz boru eklinde metal halide lambal, E 40 golyat duylu
projektr.

MHPR- 250 W Simetrik reflektrl
MHPR- 1000 W Asimetrik reflektrl

28.9- Ameliyathane Armatrleri

Dekoratif amal asma tavan armatrleri ile benzer imalat zelliklerinde, ayrca effaf, opal
veya prizmatik akrilik lensli veya temperli caml, tek veya ift parabolik alminyum reflektrl,
elektronik balastl, IP65 koruma derecesine sahip, d erevesindeki tm cvatalar paslanmaz
elik, sa aksam fosfat banyosundan geirilip epoksi polyester boya ile kaplanm, halojensiz ve
yksek sya dayankl iletkenlerle i balantlar yaplm, bakm kolayl lens ve cam gvdeye
askl kalacak ekilde salanm ve tm paralarnn toprak irtibat salanm aydnlatma armatr

37
ATH- lxl8 W
ATH- 2xl8 W
ATH- 4xl8 W
ATH- lx36 W
ATH- 2x36 W

28.10- Negatoskop (Rntgen filmi aydnlatma cihaz)

a- TS 9895standatna uygun, sva stne konabilir olacak; incelenecek nesnenin serbest
tutulmasn salayan st ksmnda zel aparat sistemi bulunacaktr.

b- Aydnlatc yzeyi 4mm zel pleksiglas malzemeden yaplacak iinden aydnlatmas,
elektronik balastl fluoresan lambalarla salanacaktr.

c- Balastlardan oluacak snn dar atlmas iin uygun dzenee sahip olacaktr.

d- Ama kapama anahtar bulunacak toprak hatl balant iin yeteri uzunlukta 3x l.5
mm
2
TTR tip halojensiz kablo ile beslenecektir.

28.10.1- Ameliyathane ve youn bakm niteleri iin:

a- Gvdesi krom-nikel malzemeden 910x610x150 mm boyutunda yaplacaktr.

b- Gvde ve yar saydam kapak hava szdrmaz ekilde imal edilmi olacaktr.

c- inde 5x18 W fluoresan lamba bulunacaktr.

28.10.2- Hasta odalar iin:
Gvdesi en az l mm kalnlnda DKP sacdan mamul, aada verilen lamba dzenlerini
kapsayacak boyutta, metal ksm bir kat slyen, iki kat mat tabanca boyas ile boyal olacaktr.

l x 18 W. floresan lambal
2x18W. floresan lambal
4x 18 W. floresan lambal

29- Yatakba niteleri

29.1- Youn bakm yatakba nitesi
29.1.1- niteler, tbbi gaz tesisat ve elektrik tesisatlarnn birbirlerinden ayr olarak ekilebilecei
ekilde adet kapal blmeden oluan, birinci kalite alminyumdan imal edilen profillerden
oluacaktr.
29.1.2- ayr kanal haiz ana gvde profili, yatak banda duvara monte edildii ekli ile bir alt
kapak, bir st kapak ve bir n kapak alminyum profilleri ile tamamlanacak, n kapak profili tbbi gaz
tesisat iin ayrlm olan orta blmeyi, alt ve st kapak profilleri ise kuvvetli ve zayf akm elektrik
tesisatlarna ayrlm olan alt ve st blmeleri kapatacaktr.
29.1.3- Alt ve st blmelerde tesisat ile birlikte aydnlatma elemanlar yer alacak, alt ve st
kapaklarn bu armatrlere isabet eden ksmlar, effaf akrilik malzemeden imal edilecektir.
38
29.1.4- Sz konusu tm kapaklar, bakm-onarm ve montaj amalar iin byk kolaylk
salayacak yapda olacak, yatakba nitesi zerindeki blmelerin herhangi bir noktasna rahatlkla
ulalmasna olanak verecektir.
29.1.5- Alminyum profillerin tamam, iverence belirlenecek renklerde eloksall veya
elektrostatik toz boya ile boyanm olacaktr.
29.1.6- niteler, aksine bir talep olmad durumda standart olarak beher yatakba iin 1800 mm
uzunluunda imal edilecek ve seime bal olarak aada listelenen elektrik ve mekanik tesisat ve
malzemelerini kapsamas mmkn olacaktr.
a- nitedeki medikal gaz tesisat, ilgili mekanik tesisat artnamesine gre olacaktr.
b- Genel aydnlatma lambas (indirekt), 1 adet, st blmeye monte edilmi,

c- st blmeye monte edilmi toprakl priz, 4 adet
d- Alt kapaa monte edilmi topraklama nodu, 4 adet
e- Alt kapaa monte edilmi indirekt aydnlatma lambas anahtar, 1 adet,
29.1.7- nite ierisinde kullanlan starter, balast, kondansatr, lamba duyu ve bunlarn montaj
ayaklar, topraklama tesisat, kablolamalar, klemensler ve rlelerin hepsinin malzeme ve iilii birinci
kalite olacaktr. Kablo gruplar, kablo kanallar ierisine alnacak, balant klemensleri bir klemens ray
zerinde bir araya toplanacak, alt ve st blmeler aras zayf akm/kuvvetli akm kablo geileri spiral
veya makaron ierisinden geirilerek akta braklmayacaktr. Fluoresan lambalarn arkalarna
gerektiinde k aksn kuvvetlendirecek ekilde reflektrler yerletirilebilir olacaktr. Medikal gaz
k prizleri gazn cinsine gre farkl ve her birinin abone fileri bir dierine taklamaz zellikte
olacaktr. Aydnlatma lambalar genel aydnlatma iin 36 W, okuma ve vizite iin ise 18 W fluoresan
lamba olacak ve elektronik balast kullanlacaktr. Elektronik balastlardan yaylabilecek harmonik
akmlar dier cihazlara etki etmemelidir.
29.1.8- Youn bakm tipi yatakba niteleri projesinde gsterilen sayda birli, ikili, l ve yan
kapaklar mevcut olacak ve bu kapaklar istenilen renkte elektrostatik boya ilemine tabi tutulacaktr.
29.1.9- Youn bakm tipi yatakba niteleri TSEK belgesini haiz olacaktr.

29.2- Hasta yatakba nitesi:
29.2.1- niteler, medikal gaz ve elektrik tesisatlarnn birbirlerinden ayr olarak ekilebilecei
ekilde adet kapal blmeden oluan, birinci kalite alminyumdan imal edilen profillerden
oluacaktr.
29.2.2- ayr kanal haiz ana gvde profili yatak banda duvara monte edildii ekli ile bir alt
kapak, bir st kapak ve bir n kapak alminyum profilleri ile tamamlanacak ve n kapak profili medikal
gaz tesisat iin ayrlm olan orta blmeyi, alt ve st kapak profilleri ise kuvvetli ve zayf akm elektrik
tesisatlarna ayrlm olan alt ve st blmeleri kapatacaktr.
29.2.3- Alt ve st blmelerde tesisat ile birlikte aydnlatma elemanlar yer alacak, alt ve st
kapaklarn lambalara isabet eden ksmlar, effaf akrilik malzemeden imal edilecektir.
29.2.4- Sz konusu tm kapaklar, bakm-onarm ve montaj amalar iin byk kolaylk
salayacak yapda olacak ve yatakba nitesi zerindeki blmelerin herhangi bir noktasna rahatlkla
ulalmasna olanak verecektir.
29.2.5- Alminyum profillerin tamam, iverence belirlenecek renklerde eloksall veya
elektrostatik toz boya ile boyanm olacaktr.
39
29.2.6- niteler, aksine bir talep olmad takdirde standart olarak beher yatakba iin 1800mm
uzunluunda imal edilecek ve seime bal olarak aada listelenen elektrik ve mekanik tesisat ve
malzemelerini kapsamas mmkn olacaktr.

a- nitede medikal gaz tesisat, ilgili Mekanik Tesisat artnamesine gre olacaktr.
b- st blmeye monte edilmi genel (indirekt) aydnlatma lambas, 1 adet,
c- Alt blmeye monte edilmi okuma/vizite lambas, 1 adet,
d- Alt kapaa monte edilmi toprakl priz, 3 adet,
e- Alt kapaa monte edilmi hemire arma butonu, 1 adet,
f- Alt kapaa monte edilmi hemire ar ikaz lambas, 1 adet,
g- Alt kapaa monte edilmi hemire odada ikaz lambas, 1 adet,
h- Alt kapaa monte edilmi telefon prizi, 1 adet,
- Alt kapaa monte edilmi vizite lambas anahtar, 1 adet,
j- Alt kapaa monte edilmi indirekt aydnlatma lambas anahtar, 1 adet,
k- verence istenilmesi halinde hasta el seti, butonlu (Genel aydnlatma, okuma lambas,
hemire arma),
l- Alt kapaa monte edilmi el seti, multipin soketi ve kr yuva, (Hasta el setinin iverence
istenilmesi halinde) 1 adet,
29.2.7- nite ierisinde kullanlan starter, balast, kondansatr, lamba duyu ve bunlarn montaj
ayaklar, topraklama tesisat, kablo gruplar, klemensler ve rlelerin hepsinin malzeme ve iilii 1.
kalite olacaktr. Kablo gruplar kablo kanallar ierisine alnacak, balant klemensleri bir klemens ray
zerinde bir araya toplanacak, alt ve st blmeler aras zayf akm/kuvvetli akm kablo geileri spiral
veya makaron ierisinden geirilerek akta braklmayacaktr. Fluoresan lambalarn arkalarna
gerektiinde k aksn kuvvetlendirecek ekilde reflektrler yerletirilebilir olacaktr. Medikal gaz
k prizleri gazn cinsine gre farkl ve her birinin abone fileri bir dierine taklamaz zellikte
olacaktr. Aydnlatma lambalar genel aydnlatma iin 36 W, okuma ve vizite 18 W fluoresan lamba
olacak ve elektronik balast kullanlacaktr.
29.2.8- Hasta yatakba niteleri projesinde gsterilen sayda birli, ikili, l ve yan kapaklar
mevcut olacak ve bu kapaklar istenilen renkte elektrostatik boya ilemine tabi tutulacaktr.
29.2.9- Hasta yatakba niteleri TSEK belgesini haiz olmaldr.

29.3- Hasta odas cihazlar iin gvenli besleme sistemi

29.3.1- Ameliyathane, youn bakm nitesi ve dier hasta odalarnda bulunabilecek hayat destek
cihazlarn beslemek zere IT sistem oluturmak iin TS IEC 60364-7-710 ve IEC 61558-2-215
standartlarn salayan, topraktan yaltlm bir dzen oluturulacaktr.

29.3.2- IT sistemi salamak zere gc 10 kVAy gememek zere bir fazl 230/230 V veya
fazl 400/400 V, birinci (primer) ve ikinci (sekonder) taraf birbirinden yaltlm ve ayrca ikinci taraf
topraktan yaltlm transformatr kullanlacaktr.

29.3.3- Transformatrn k tarafnn normal iletme gerilimi ve frekans altnda llen topraa
ve klfna kar kaak akm 0,5 mAden kk olacaktr.

29.3.4- Transformatr ve besledii devrelerde oluabilecek yaltm bozukluklarn yaltm direnci
ayarlanan deerin altna indiinde sesli ve hatal faz gsteren kl alarm veren kontrol birimi
bulunacaktr. Bu birimin hemire odasnda tekrarlaycs olacaktr. Bu birim transformatr ar
scaklk, ar yk ve dk gerilim ynnden kontrol edecek gerekli uyarlar verecektir.

40
30- Kompanzasyon

30.1- Binalarn ebekeden ektii reaktif gcn EPDK tarafndan belirlenen snrlar iinde
kalmasn temin iin proje mellefinin seimine bal olarak tekil veya merkezi kompanzasyon tesisat
yaplacaktr. (Floresan aydnlatma kompanzasyonunda tekil kompanzasyon yntemi kullanlamaz.)

30.2- Bina ana giriine balanmak zere projesinde gsterilen say ve gte kondansatr grubu
tesis edilecektir. Kondansatr gruplar ayr bir panoda toplanacaktr. Kondansatrler bir ve fazl
olarak iki grup halinde tesis edilecektir.

30.3- Reaktif gcn llmesi her fazdan ayr ayr yaplacaktr. Reaktif g kontrol rlesi
fazdan gelecek bilgilere gre bir fazl veya fazl kondansatr gruplarna kumanda edebilecek
karakteristikte olacaktr.

30.4- Devreye alnacak her bir grup kondansatr ayr sigorta ve kontaktr zerinden beslenecektir.
Tm kompanzasyon grubu iin genel bir anahtar ve sigorta takm bulunmaldr.

30.5- Kullanlacak kontaktrler kondansatrlerin devreye girip kmasnda oluan akm ve gerilim
darbelerine dayankl olacaktr.

30.6- Kondansatr gruplarna ait sigortalar, ebeke geriliminin yksek olduu durumlardaki giri
akm darbelerine kar yava tip olmaldr.

30.7- Reaktif g kontrol rlesi, faz srasn kontrol edebilmeli ve ebeke geriliminin %10dan
daha fazla artmas halinde kondansatrlerin korunmas iin sistemi devre d brakma zelliine sahip
olmaldr.

41

NC BLM
Zayf Akm Elektrik Tesisat

31- Ikl ve numaratrl arma tesisatlar

31.1- Bina iinde hizmetlileri armak maksad ile yaplacak tesisat olup hastahanelerde kurulan
hemire ar sistemlerini kapsamaz.

31.2- Tesisat, PVC boru ierisinde plastik izoleli, en az 0,75 mm
2
lik iletkenlerle sva alt olarak
yaplacaktr.

31.3- letken balantlar uygun nitelikteki klemensler ile yaplacaktr.

31.4- Vzltlar, sesleri hafif olacak ekilde hizmet personelinin bulunduu yere veya koridora
konulacaktr.

31.5- arma lamba gloplar, effaf, yarm yuvarlak, d aplar yaklak 100 mm. olacaktr.
Gloplarn iinde 24 V, 5 Wlk bir ampul bulunacaktr. Transformatrden en uzakta bulunan arma ve
pilot lambalarnda gerilim dm % 10u gemeyecektir.

31.6- Her bir ksm iin en yaknda bulunan datm tablosu iinde 230/24 V ve en az 50 Wlk bir
transformatr konulacak, bamsz sigortalar ile giri ve k emniyet altna alnacak, rastgele
dokunmalara kar korunmal olacaktr.

31.7- Sndrme dmeleri, drt ke veya yuvarlak, sva altna uygun olacaktr. Sndrme
dmesi, arma yaplan hacmn kapsnn al ynnn ters istikametindeki duvara ve kap kenarna
yakn yere konulacaktr. Zorunlu hallerde lleri ayn olmak kayd ile duvarn d yzeyinde, kapnn
uygun tarafna konulabilecektir.

31.8- arma butonlar masa zerine veya ayakla baslacak ekilde dzenlenebilir. Bu durumda,
yeter uzunlukta bir TTR kablo ucuna arma butonu, kablonun dier ucuna ise bir erkek fi taklacaktr.
arma tesisat priz ile (arma prizi) son bulacak ve fi, prize taklarak balant salanacaktr.

31.9- arma butonlar veya arma prizleri, prizler ile yan yana bulunduklarnda ayn seviyede,
aydnlatma sortileri anahtarlarn yannda bulunduu takdirde anahtarlar ile ayn seviyede, kendi bana
kullanld takdirde yerden 80 cm ykseklikte olacaktr.

31.10- Vzlt, arma butonlarna basld srece ses verecek, butona basmaya devam
edilmedii srece susacaktr. arma lambas, sndrme dmesine baslncaya kadar yanacaktr.

31.11- Ayn hacimde birden fazla kl veya numaratrl arma butonu bulunduu takdirde,
birincisi normal, dierleri paralel arma sortisi olarak anlacaktr.

31.12- Numaratr tablosuna ait zil sortisi tesisat, kl sinyal tesisatnda belirtilen esaslara gre
yaplacaktr. Numaratr ve zil, hizmet personelinin bulunduu mekna monte edilecektir.

31.13- Pilot lambalar, ara blmelerden dolay koridorun bir ucundan teki ucuna kadar grnmesi
mmkn olmayan yerlere konulacak ve bu blmdeki lambalarla birlikte yanacaktr.

42
31.14- Megul (girilmez) uyar, tesisat (M) tipi armatr ile bir arma sortisinden oluacaktr.

32- Kap zili ve kap otomatii tesisat

32.1- Konutlarda kap zili iin yaplacak tesisat olup, karlkl konuma tesisini kapsamaz.

32.2- Kap zili tesisat, PVC boru ierisinde, plastik izoleli, en az 0,75 mm
2
lik iletkenlerle sva
alt olarak yaplacaktr. Tesisat bamsz bir sigortaya bal 230/4-8-12 voltluk bir transformatr ile
beslenecektir. Apartmanlarda, d kap zil butonlar dey veya yatay zil panelleri zerinde toplanacak,
panel zerindeki butonlarda isim yazlacak blm bulunacak ve effaf muhafazal olacaktr. Paneller, d
ortam artlarna dayankl malzemeden ve etan olacaktr.

32.3- Kap otomatii tesisat, PVC boru ierisinde, plastik izoleli, en az 0,75 mm
2
lik iletkenlerle
sva alt olarak yaplacaktr. Tesisat, kap zilinde mevcut 230/4-8-12 voltluk tranformatrden
beslenecektir. Transformatr, rastgele dokunmaya kar korunmal olacaktr.

33- Hemire ar sistemi

33.1- Hastahanelerde hasta odalarnda ve benzer mahallerde ar ve acil ar maksad ile
kurulan tesislerdir.

33.2- Konvansiyonel hemire ar sistemi

33.2.1- Hemire ar sistemi, ar program, acil ar program olmak zere iki deiik
program kapsayacaktr.

33.2.2- Sistem, hemire istasyonundaki hemire konsolu, oda kontrol niteleri, kap st
lambalar, oda giriindeki ar silme nitesi, ar el seti ve acil ar butonu ile WC/banyo acil ar
butonundan oluacaktr.

33.2.3- Sistemin hasta odasndaki elemanlar aadaki birimlerden oluur.

33.2.3.1- Oda/Yatak Kontrol Modl

- Oda iinde bulunan tm elemanlarn (ar nitesi, ar silme nitesi, WC butonu.) topland
nitedir. Oda ii fonksiyonlar gerekletirmek iin kullanlacaktr. Direkt olarak hemire ar
konsoluna balanacaktr.

- Oda kontrol nitesi ar el setinden ve WC/banyo ar butonundan gelen bilgileri oda baznda
adresleyip hemire konsoluna gnderebilecek, ar silme nitesinden bilgi aktarabilecek, oda kaps
stndeki krmz ve yeil ikaz lambalar ile irtibatl olacak ve 24V DA ile beslenecektir.

33.2.3.2- Yatakba acil ar butonu:

Acil ar butonu yatakba nitesi zerine, hemire tarafndan grlebilir ekilde ve her hasta iin
ayr ayr monte edilecek, dier anahtarlar ile karmamas iin farkl ekil veya renkte
(zerinde krmz renkli hemire silueti bulunmas gibi) olacaktr.
.

43

33.2.3.3- ar silme nitesi

- Bu nite hemire ve doktor PTAL ar butonu ve uyar lambalarndan oluacaktr. Hemirenin
odada olduunu gsteren Hemire odada butonu ve Acil ar iptal butonu, bu nitenin yannda
(oda giriinde) veya zerinde bulunacaktr.

- Oda girilerinde duvarda hemirenin elinin kolayca eriebilecei veya dirsekle tetikleyebilecei
bir yere monte edilecektir. Odadaki dier anahtarlar ile karmamas iin farkl bir ekil ve renkte
(zerinde yeil renkli hemire sileti bulunmas gibi) ve hemire nitesi hasta ba nitesi zerine
entegre edilmi ekilde olacaktr.

33.2.3.4- ar el seti

2.5 m. kablolu, hemire ar/silme nitesine balanabilecek tipte, soketli, PVC malzemeden
yaplm basmal olarak aktif hale gelebilen zel butonu ile beraber olacaktr. (Opsiyon olarak, ar el
seti zerinde yatakba okuma lambasn yakmak iin bir buton bulunacaktr.) Yatakba lambalar iin
butonun kumanda edecei elektronik bir devre bulunacaktr.

33.2.3.5- WC/Banyo Acil ar Butonu

- ar ileminin gerekletirilebilmesi iin butondan sarkan rgl sicim ve ucunda ekme
halkas bulunacaktr. Butonlar manual olarak kendi zerinden silinebilecek ve zerinde krmz durum
LEDi bulunacaktr.

- ar butonu, Su geirmez tipte olacak, duvarda hastann kolayca ulaabilecei bir yere monte
edilecektir.

- WC/banyodaki dier anahtarlar ile karmamas iin farkl ekil ve renkte (zerinde krmz
renkli membran etiket ve hemire sileti gibi) olacaktr.

33.2.4- Sistemin koridorlarda yer alan elemanlar aadaki gibi olacaktr.

Hasta oda kaps st krmz ve yeil ikaz lambalar, koridordan her iki ynden de bakldnda
ak bir ekilde grlebilecek tipte ve ampuller 24 V DA olacaktr.

33.2.5.- Hemire konsolu, hemire istasyonunda yer alacak, sistem kontrol ve koordinasyonunu
salayacak ve zerinde her hasta odas iin;

33.2.5.1- Bir adet (krmz) ar ikaz lambas,

33.2.5.2- Bir adet (yeil) hemire odada lambas,

33.2.5.3- Bir adet ar alnd butonu,

33.2.5.4- Bir adet ana devre alteri ve sesli ikaz alarm devre kesicisi bulunacaktr.

33.2.5.5- Temizleme kolayl asndan konsol butonlar membranl tipte olacak ve ikaz lambalar
bu membrann arkasna monte edilmi olacaktr.
44

33.2.5.6- Konsol kablo balantlar paduit konnektr veya soketli tipte olacak ve 24 V DA ile
alacaktr.

33.2.5.7- Sistemde normal artlarda yani herhangi bir ar mevcut deil iken, ana cereyan
lambas haricinde tm lambalar snk durumda bulunacaktr.

33.2.5.8- Sisteme bal oda says ile orantl olarak gc belirlenmi 24 V DA besleme kayna
ve merkez konsolu besleme iin gerekli g nitesi konsol yaknnda bir yere konacak ekilde duvar
panosu eklinde temin edilecektir. Bu pano iindeki tm balantlar ray tipi klemenslerle yaplm ve
tm etiketlenmi olacaktr.

33.2.5.9- arya, arnn tipine ve verilen cevaba gre sistem ikaz klarnn durumlar
aadaki ar programlarna ilikin maddelerde akland ekilde deimelidir:

33.2.6- ar program

33.2.6.1- Hasta el seti veya yatakba nitesi zerindeki butona basarak ary
balatabilmelidir.

33.2.6.2- ar sinyali; hasta kaps ile ar silme nitesi zerinde ve hemire istasyonunda
bulunan ilgili odaya ait merkezi kontrol konsolundaki krmz lambalarn yava ekilde yanp snmesi
veya srekli ekilde yanmas ile verilecek ve sesli alarm da almaya balayacaktr.

33.2.6.3- Hemire hasta odasna girdiinde Hemire odada butonuna bastnda, ary
cevaplandrm olacaktr. Hemire odada durumunda; oda kaps ve ar silme nitesi zerinde ve
ilgili odaya ait merkezi kontrol konsolunda bulunan krmz lambalar snp, yeil klar srekli yanar
duruma geecektir.

33.2.6.4- Hemire odadan ayrlmadan nce Hemire odada anahtarna tekrar basldnda
odadan sisteme verilmi olan ve odada hemire bulunduunu belirten sinyal iptal edilmi olacaktr.

33.2.7- Acil ar program

33.2.7.1- Hemire yatakba nitesi zerindeki butona basarak Acil ary bildirecektir. Hasta,
WC/banyoda bulunan butona basarak ya da ipi ekerek WC/banyo acil arsn balatabilecektir.

33.2.7.2- Verilen Acil ar sinyali ile hasta oda kaps ile ar silme nitesi zerindeki ve
hemire istasyonunda bulunan merkezi kontrol konsolundaki krmz ve yeil lambalar yanp snmeye
ve sesli alarm da almaya balayacaktr.

33.2.7.3- Hemire istasyonunda bulunan hemire kontrol konsolunda ilgili odaya ait butona
baslnca Acil ar alnd cevabn verecek ve bu durumda, sesli alarm kesilmeyecektir. Acil durum
sinyali ancak hasta odasndan iptal edilebilecektir.

33.2.7.4- Hasta odasna doktor veya ikinci bir hemire girdiinde Acil ar iptal butonuna
bastnda acil ary cevaplandrm olacaktr.

45
33.2.7.5- Acil ar iptal butonuna baslarak sisteme hemirenin odada olduu bildirilince; oda
kaps ile ar silme nitesi zerinde ve ilgili odaya ait merkezi kontrol konsolunda bulunan krmz
lambalar snp, yeil lambalar srekli yanar duruma geecektir.

33.2.7.6- Hemire odadan ayrlmadan nce Hemire odada anahtarna tekrar basarak odadan
sisteme verilmi olan ve odada bir hemire bulunduunu belirten sinyali iptal edecektir.

33.3- Adresli hemire ar sistemi

33.3.1- Hemire ar Konsolu

Mikroilemci kontroll, tek bana veya dier hemire ar konsollaryla network olarak
alabilen, maksimum 64 ar nitesi kapasitesi olan, odalarla veri haberlemesi yapabilen ayrca sesli
olarak da haberleebilen, interkom zellii bulunan, hemire ar fonksiyonlar yannda tm bilgileri
zaman baznda basl olarak verebilme ve PCye aktarabilme zelliklerine sahip, hemire takip zellii
bulunan konsoldur. ar/Silme nitesi, WC acil ar butonu, hemire silme butonunu adresleyecek
zellikte ve kap st lambalarla irtibat halinde olacaktr. Tm oda niteleri hemire ar konsolunda
ayr adres olarak grnecektir. Hemire konsolu ile ar/silme niteleri arasnda ift tarafl konuma
yaplabilecektir.. Hemire bankosu ayn anda en az drt ary yatak numaras ve ar ncelii olarak
LCD gstergede gsterebilecektir. LCD gstergeli, 12/24 V DA beslemeli, ses amplifikatr olan, oda
balantlar iin yeterli sayda giri k bulunan tipte olacaktr. Hemire ar konsolu sistemde
bulunan niteleri srekli olarak denetleyebilecektir. Sistemin network zelliinin olmas sebebiyle bir
hemire istasyonu baka bir istasyonun kontroln gerekirse zerine alabilecektir.

33.3.2- Oda / Yatak Adresleme Modl

Mikroilemci kontroll olacak, oda ierisinde bulunan ar nitesi, silme nitesi, WC/Banyo
butonu vs.. adresleyip hemire konsoluna gnderecektir. Oda adresleme nitesi koridor lambalar ile
irtibat halinde olmaldr. arsilme nitesi adres, yatak numaras, ar tipi ve ncelii gibi bilgileri
hemire ar istasyonuna gnderebiliyorsa bu modln kullanlmasna gerek yoktur.

33.3.3- ar silme nitesi:

stenildii takdirde hasta yatak ba nitelerine monte edilebilir tipte olacak, zerinde hemire
ar el setinin giriine uygun soket bulunacak, silme butonu ve acil durum butonu bulunacak, hastann
hemire konsolu ve hemire konsolununda hasta ile sesli (audio) iletiim kurmasn salayan aktif
hoparlr ve mikrofona sahip, sva-alt ve uygun kasalar kullanlarak sva-st montajna da uyabilen
polikarbonat malzemeden yaplm kabini ile birlikte olacaktr.

33.3.4- Hemire Odada Butonu:

Hemirenin odada olduunun gsterilmesine yarayan buton kap giriinde konumlandrlm
olacaktr. Hemire odada butonu arsilme nitesi zerinde ise bu butonun kap giriinde
kullanlmasna gerek yoktur.

33.3.5- ar El Seti

2.5 m. kablolu hemire arsilme nitesine balanabilecek tipte, soketli, PVC malzemeden
yaplm basmal olarak aktif hale gelebilen zel butonu ile beraber olacaktr.

46
33.3.6- WC/Banyo Acil ar Butonu

Nemli yerde kullanma uygun olan butonda ar ileminin gerekletirilebilmesi iin butondan
sarkan rgl sicim ve ucunda ekme halkas bulunacaktr. Butonlar manuel olarak kendi zerinden
silinebilecek ve zerinde krmz durum LEDi bulunacaktr.

33.3.7- Kap st kaz Lambas

33.3.8-Drt Lambal Kap st kaz Lambas:

Hasta oda kaplar zerinde bulunan 12/24 V DA besleme gerilimi ile alan krmz, yeil, sar ve
beyaz renkte datma zellii yksek yar saydam lamba olacaktr. Hasta odalarnda mavi kod
(code blue) butonu uyguland takdirde kullanlacaktr. Koridordan her iki ynden de bakldnda ak
bir ekilde grnebilecek tipte gen prizma yapda tasarlanm olmaldr.

33.3.9- ki Lambal Kap st kaz Lambas:

Hasta odalar kaplar zerinde bulunan 12/24 V DA besleme gerilimi ile alan krmz ve yeil
renkte, datma zellii yksek yar saydam lamba olacaktr. Koridordan her iki ynden de
bakldnda ak bir ekilde grnebilecek tipte gen prizma yapda tasarlanm olmaldr.

33.3.10- Tek Lambal Kap st kaz Lambas:

Genel hacim tuvaletlerinin ya da sadece acil ar butonlarnn olmas gereken kapal hacimlerin
zerinde bulunan 12/24 V DA besleme gerilimi ile alan krmz renkte, datma zellii yksek
yar saydam lamba olacaktr. Koridordan her iki ynden de bakldnda ak bir ekilde grnebilecek
tipte gen prizma yapda tasarlanm olmaldr.

33.3.11- Tekrarlama Panelleri

Hemire ar konsollaryla network olarak alabilen, arsilme nitesi, WC/Banyo acil durum
butonlarnn durumunu gsterebilecek yapda zerinde yksek k k durum LEDi ve personel uyar
vzlts bulunan n yz membranl ve su geirmez yapda mahfazas olacaktr.
Tekrarlama panelleri 10, 20 veya 40 elemann atanmasna sahip deiik kapasitelerde olacaktr.
Tekrarlayc paneller hemire ar istasyonlaryla veri haberlemesi yaptklar bir network ana
balanabilecektir. Bu paneller 12/24 V DA olarak alacaktr.

33.3.12- Mavi Kod (Code Blue) Butonu

Mavi kod ekibinin mdahalesinin gerekli olduu, ok acil, hayati nem tayan arlar iin
kullanlacak olan butondur. Mavi kod butonu odalarda ar/silme nitesi zerinde istenirse
bulunabilecektir. Binann gerekli grlen mahallerine mavi kod butonu uygulamas yapld takdirde
bu butonlar adresleme modlleri vastasyla adreslenip ilgili hemire bankosu ile
irtibatlandrlacaklardr.

33.3.13- Adresleme Modlleri

Adresleme modl sistem zerindeki genel hacimlerde bulunan eitli acil durum ar
butonlarn, koridor lambalarn, vzltlar ve eitli aktivasyon rlelerini adresleyerek sisteme dhil
etmek iin kullanlacaktr.
47

33.3.14- ar/Acil ar Yazlm

Kurulacak hemire ar program vastasyla sistemde varolan tm arlar ve sistem olaylar
arivlenecek, ayrtrlabilecek ve analiz edilebilecektir. Dolaysyla sistem hakknda bilgisayar
ortamnda bir database oluturulmu olacak ve istenildiinde ilgili raporlama yaplabilecektir.

Bu raporlamada; yaplan tm arlar, arlara ortalama cevap verme sresi, toplam odada kalma
sresi, ortalama her odada kalma sresi gibi hastane ynetimini yakndan ilgilendiren konular
grnecektir.

34- Bina ii telefon tesisat

34.1-Kapsam
Bina ii telefon tesisat (ankastre), bina ana giri terminal kutusundan itibaren aboneye ait
cihazlarn telefon ebekesine balantsn kapsamaktadr. Telefon ebekesi ile bina ana giri terminal
kutusu arasnda yaplacak inaat ynnden yaplacak balant tesisat da (ek odas / menhol, bzler )
bina telefon tesisatnn paras saylr. Bina terminal kutusu ile kat terminal kutusu arasndaki kablo iin
servis salayc firmann standartlarna uyulacaktr.

34.2- Tanmlar:

Bina ii telefon tesisat (Ankastre): Bina ana giri terminal kutusundan itibaren abonelere ait
cihazlarn telefon ebekesine balantsn salayan tesisattr.

Telefon prizi: Telefon makinesinin bina ii telefon tesisatna irtibatlandrld yerdir.

Kat telefon terminali: Kattaki telefon prizinden gelen hatlarla bina ana giri terminalinden gelen
hatlarn irtibatlandrld terminaldir. Bulunduu kata hizmet eder.

Ara telefon terminali: htiya olmas durumunda, katlardaki telefon prizinden veya kat
terminallerinden gelen hatlarla bina ana giri terminalinden gelen hatlarn irtibatlandrld terminaldir.

Bina ana giri terminali: Servis salayc irket ebekesi ile bina ana hat tesisatnn
irtibatlandrld terminaldir.

Ana hat tesisat: Kat veya ara telefon terminalleri ile bina ana giri terminali arasndaki irtibat
salayan tesisattr.

Ara terminal kutusu: Birden fazla kata hizmet eden kapakl terminal kutusudur.

Kat terminal kutusu: Kat telefon terminallerinin monte edildii kapakl kutudur.

Bina ana giri terminal kutusu: Bina ana giri terminalinin monte edildii kapakl kutudur. Bu
kutular yeterli korumay salayacak DKP sa veya sya dayankl polikarbonat bir malzemeden
yaplacaktr.

Terminal bloku: Telefon kablolarnn kat, ara ve bina ana giri terminal kutularnda irtibatlarnn
dzenli bir biimde yaplabilmesi iin kullanlan balant elemandr.
48

Bina ana giri kutularnda tek tip terminal kullanlacaktr.

34.3- Standartlar

34.3.1- Kullanlacak malzemeler TSE standartna uygun olacaktr. Terminal bloklar sktrmal
tipte (quick connect) olacaktr. Servis salayc irket tarafndan kullanlan veya uygun grlen terminal
blou kullanlacaktr. Vidal balant elemanlar kullanlmayacaktr.

34.4- Telefon tesisat sortisi (Telefon priz tesisat):

34.4.1. Tesisat, telefon prizlerinden kat veya ara telefon terminallerine kadar PVC boru veya zel
kanal iinden en az 0,5 mm. apnda bakr iletkenli, HDPE yaltml, PVC klfl, Tablo34-2deki
elektriksel zelliklere uygun bina ii telefon kablosu ekilmek suretiyle yaplacaktr.

34.4.2. Telefon prizinden kat veya ara telefon terminaline kadar olan kablolar tek para (eksiz)
olarak ekilecek ve ular terminale balanacaktr.

34.4.3-Telefon tesisatnda paralel sorti olmayacaktr.

34.5- Ana hat tesisat:

34.5.1. Tesisatta, kat veya ara telefon terminalinden bina ana giri terminaline kadar PVC boru
veya zel kanal iinden en az 0.5 mm apnda bakr iletkenli, HDPE yaltml, PVC klfl Tablo-2deki
elektriksel zelliklere uygun bina ii telefon kablosu kullanlacaktr. Kullanlacak malzemeler TSE
standartna uygun olacaktr.

34.5.2. Kablolar her kat veya ara telefon terminalinden bina ana giri terminaline kadar tek para
olarak ekilecek ve ular terminale irtibatlandrlacaktr.

34.6- Telefon terminal kutular:

34.6.1. Kat ve ara terminal kutular:

34.6.1.1. Kat ve ara terminal kutular, gerektii takdirde konulacak olup, yeterli korumay
salayabilecek DKP sa veya sya dayankl polikarbonat bir malzemeden yaplacaktr. Kablolar
sonlandrmak iin artnamede belirtilen ve projesine uygun telefon irtibatn karlayacak terminal blou
kullanlacak ve bu terminal bloklar kutu iine yerletirilecektir.

Terminal kutularna gelen ve kutudan kan hatlar iin ayrayr ve kablolarn ift saysna uygun
klemens takmlar yerletirilecek, gelen ve giden hatlar arasndaki balant atlama telleri ile yaplacaktr.

34.6.1.2. Kat ve ara terminal kutular, katlarda almaya uygun yerlerde, nemden ve kuvvetli
akm tesisatndan uzakta yaplacaktr.

34.6.1.3. Kat ve ara terminal kutular zorunlu olarak nemli yerlere tesis edilecek ise nem
szdrmayacak ekilde sva st etanj malzeme kullanlacaktr.

34.6.2. Bina ana giri terminal kutular:

49
34.6.2.1. Bina ana giri terminal kutular, yeterli korumay salayabilecek DKP sa veya sya
dayankl polikarbon bir malzemeden yaplacaktr. artnamede belirtilen ve projesine uygun kapasitede
telefon irtibatn karlayacak terminal blou kullanlacak ve bu terminal blou kutu iine monte
edilecektir.

34.6.2.2. Bina ana giri terminal kutularnda kullanlacak terminal bloklar artnameye ve
projesine uygun kapasitede olacaktr.

34.6.2.3- Bina ana giri terminal kutularna konacak bina ana giri terminal says ile servis
salayc irket giri terminal says eit olacak ve terminal minimum olarak belirlenen kablo ift
saysndan az olmayacaktr. Ayn kutu iinde olmak kaydyla servis salayc irket giri terminalleri ve
bina ana giri terminalleri ayr ayr gruplandrlacaktr.
34.6.2.4. Bina ana giri terminal kutusu, ok katl binalarda her an giri ve k mmkn olan
nemsiz, aydnlk, kuvvetli akm tesisatndan uzakta bina iinde bir duvara tesis edilecektir.

34.6.2.5. Bina ana giri terminal kutusu tek kutu olacak ekilde monte edilecektir. Kutu gmme
tipte ve kilit dzenine sahip olacaktr. Kutuda topraklama irtibat yeri olacak ve kablo giri yeri iin
kullanlmayanlar kapal tutulabilen uygun delikleri olacaktr.

34.6.2.6. Bina ana giri kutularnn iinde abone balantlarn gsteren ema bulundurulacaktr.

34.6.2.7. Bu kutularn sorumluluu Servis salayc irket e ait olacaktr.

34.7. Servis salayc irket ebekesine balant tesisat:

34.7.1. Binalarda d haberleme ebekesine irtibat salamak iin, bina ana giri terminal
kutusunun bulunduu yerden bina dna kadar, telefon priz says 200e kadar olan binalarda 50 mmlik
iki adet boru ile k yaplacaktr. Boru zeminden 40 cm derinlie ve usulne uygun olarak
denecektir.
Ayrca, dier d haberleme hizmetleri (Kablo TV vb.) iin gerektii takdirde ilave boru
konulabilecektir.

34.7.2. Bina kablo girii ile n cephe parsel snr arasndaki mesafe 5mden fazla ise bina giriine
ebatlar en az 60x80 cm olan tali ek odas yaplacak ve bu ek odasndan tretuvara kadar usulne uygun
olarak 100 mm apl boru denecektir.

34.7.3. Bina kablo girii ile n cephe parsel snr arasndaki mesafe 5mden az ise bina ana giri
terminal kutusundan tretuvara kadar iki adet 50mmlik boru denecektir.

34.7.4. Bina tretuvara bitiik ise, bina ana giri terminal kutusundan tretuvara kadar iki adet
50mmlik boru denecektir.

34.7.5. Birden fazla giri olan binada bir tane bina ana giri terminal kutusu olacaktr.

34.8. Bina ii telefon tesisat topraklamas:

34.8.1.Bina ana giri terminal kutusunun topraklamas Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmeliine uygun olarak yaplacaktr. Topraklamada kullanlan yaltlm bakr (Cu) iletkenin, bina
topraklama sistemi ile irtibatlandrlmas ve bu iletkenin Tablo: 34-1de belirtildii zere 1x 0.5 mm
50
elektrolitik bakr topraklama teli bulunan kabloya eklenmesi, bu ekilde topraklamann bina iindeki
telefon prizlerine kadar iletilmesinin salanmas gerekmektedir.

34.9. Bina ii telefon tesisat projesinin hazrlanmasnda uyulacak esaslar:

34.9.1. Projenin dzenlenme ekli

Proje aada belirtilen esaslara gre dzenlenecektir.

34.9.1.1. Proje hazrlanrken, meskenlerde en az iki adet telefon sortisi konulacaktr. Kat veya ara
telefon terminalleri ile bina ana giri telefon terminalleri arasna ekilecek kablo ift adedi en az daire
says x 2 olarak hesaplanacaktr. yerleri olarak yaplacak binalarda her i yerine en az telefon
sortisi konulacaktr. Kat telefon terminalleri ile bina ana giri telefon terminalleri arasna ekilecek
kablo ift adedi en az, iyeri says x 3 olarak hesaplanacaktr.

34.9.1.2. Her sorti kat veya ara telefon terminallerine tek para olarak irtibatlandrlacaktr.

34.9.1.3. Kat veya ara terminal kutular kablo bacas bulunan binalarda bu baca iine; aksi halde
merdiven sahanlklarna konulacaktr. Kutular zeminden takriben 1.5 m - 2 m. arasnda bir ykseklikte
tesis edilecektir.

34.9.1.4. Her kat veya ara terminal kutusundan bina ana giri terminaline kadar madde
34.9.1.1deki en az ift adedine uygun kablo, tek para olarak ekilecektir. Bina ii telefon tesisatlar
kablo bacas bulunan binalarda, baca iinde enerji hatlarndan uzak bir blmdeki kablo merdivenine
tutturularak; kablo bacas olmayan binalara ise merdiven boluundan sva alt olarak ekilecek olup,
kaak grmelere meydan vermemek iin bir daireden baka daireye geecek ekilde tesisat
yaplmayacaktr.

34.9.1.5. Bina ana giri terminal kutusundan itibaren her daireye ayr boru denmek kaydyla ara
ve kat terminal kutular konmakszn bina ana giri terminal kutusuna balant yaplabilecektir.

34.9.1.6. Her bir katta 10 adetten fazla telefon sortisi varsa kat terminal kutusu kullanlmas
zorunludur.

34.9.1.7. Bitiik dzendeki dubleks ve tripleks binalarda, bina ana giri terminal kutusu, her blok
iin bir kutu olacak ekilde zeminden 1.5 ila 2 m. ykseklikte uygun bir yere konulacaktr.

34.9.1.8. Her bir bina ana giri terminal kutusundan Servis salayc irket ebekesine kadar
artnamenin 34.7. maddesindeki koullara uygun olarak boru tesis edilecektir.

34.9.1.9. Tesisat nemli yerlerde etanj malzeme ile yaplacaktr.

34.9.1.10. Tesisatta kullanlacak boru aplar, ekilen kablolarn d apnn en az iki kat
olacaktr.

34.9.1.11. Tesisatta kullanlacak kablo ve terminalin tesisatta alr durumdaki yaltm direnci
100 kO dan az olmayacaktr. Terminallerden llen diyafoni zayflamas 772 khz ve 65 dB den
byk olacak ayrca tesisatn topraklamas bina topraklama sistemine balanacaktr.

51
34.9.1.12. Bina ii telefon tesisat kuvvetli akm tesisatndan etkilenmeyecek ekilde yaplacaktr.
Ayrca bina ii telefon kablolarnn getii borulardan zil, merdiven otomatii vb. hatlar
geirilmeyecektir.

34.9.2 Projelerde belirtilmesi gereken hususlar:

Her katn krokisi veya mimari projesi zerinde aadaki hususlar belirtilecektir.

34.9.2.1. Telefon sortilerinin (prizlerinin) bulunduu noktalar.

34.9.2.2. Kat veya ara telefon terminal kutularnn bulunduu noktalar.

34.9.2.3. Bina ana giri terminal kutusunun bulunduu noktalar.

34.9.2.4.Bina ana giri terminal kutusunun Servis salayc irket ebekesine irtibatlandrlaca
borunun gzergh.

34.9.2.5. Ana hat tesisatnda kullanlan kablolarn gzergh, uzunluklar, cins ve ift saylar.

34.9.2.6. PVC boru ap ve uzunluu.

34.9.3 Proje dosyas iinde bulunacak dkmanlar

34.9.3.1. Projede kullanlacak iaretler Elektrik Tesisleri Ynetmeliine uygun olacak, bunlarn
dnda kullanlan zel iaretler bir liste halinde dosyada bulunacaktr.

34.9.3.2. Projeler 210x297 mm ebatnda katlanarak dosyalanacaktr.

34.9.3.3.Dosya i kapana dosya iindeki evraklar gsterir bir fihrist taklacaktr.

34.9.3.4. Her paftann alt kesine binann durum plan izilecek, ilgili ksmlar taranacak, antet
zerinde bina ve proje hazrlayanlarla ilgili yeterli bilgiler olacaktr.

34.9.3.5. Projeler takm halinde verilecektir.

34.10- Site ii telefon tesisat:

34.10.1-Tanm:
Site: Lojman sahas, yap kooperatifi ve askeri alan gibi etraf evrili veya bamsz grnm arz
eden sanayi siteleri, zel konut siteleri ve alan iersinde kamuya ait arazi ve emlak bulunmayan ve yol
gemeyen toplu konut alanlardr.
Bu tr alanlarda site ynetim birimi iinde bir zayf akm odas oluturulur. Bu odada tesis
edilecek Telekom ve site MDF grubundan her bir ev ya da bloklara ayr ayr kablolar ekilir.

34.10.2-Kablolama:

Projede site bamsz evlerden oluuyorsa her bir ev iin en az 5 adet telefon olacak ekilde
dzenlenir.
Kullanlacak kablolar Servis salayc irketin Ses Frekans Haberleme Kablolar Teknik
artnamesini salamaldr.
52
Yeralt gzerghna uygulanacak en kk kablo kapasitesi 20 iftlik ve en kk kablo ap 0,4
mm
2
olmaldr.

TABLO: 34-1 Tipik bina ii telefon kablosu ve PVC boru aplar

LETKEN FT
ADED VE API
(mm)
KABLOLARIN
NOMNAL DI
API(mm)
PVC BORU
APLARI
(mm)
ORTALAMA
KABLO DI API
(mm)
PVC BORU
APLARI
(mm)
2x2x0.5+1x0.5 5.0 14 4,3 14
3x2x0.5+1x0.5 5.5 14

4x2x0.5+1x0.5 6.5 14
5,2
14
6x2x0.5+1x0.5 7.5 16 5,8 14
10x2x0.5+1x0.5 8.0 18 6,6 16
15x2x0.5+1x0.5 9.5 25 7,6 18
20x2x0.5+1x0.5 10.0 25 8,6 25
30x2x0.5+1x0.5 12.0 25 9,8 25
50x2x0.5+1x0.5 15.0 32 11,5 25
100x2x0.5+1x0.5 21.0 50 15.0 32

NOT:1x0.5 elektrolitik bakr toprak telini gstermektedir.

TABLO: 34-2 Telefon kablolarnn elektriksel zellikleri

LETKEN
API
(mm)
20C de MAKSMUM
EVRM DRENC
(O/ift. km)
MNMUM YALITIM
DRENC
(MO/ km)
MAKSMUM EFEKTF
KAPASTES
800 Hzde (nf/km)
0.5 182.12 100 120

53

35- Konvansiyonel Yangn Alglama ve Uyar Sistemi

35.1- Kapsam

35.1.1- Bu alt blm, teknik artnamelere ve projelere uygun komple alr durumda
konvansiyonel yangn alglama ve uyar sistemi iin gerekli tm malzeme ve ekipman temini ile montaj
ve testleri yaplm olarak, her trl teknik alet ve servis i ve ilemlerini kapsar.

TS EN 54 ve Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik bu artnamenin doal
ekidir. Bu dokmanlar ile bu artnamenin elimesi durumunda ncelik TS EN 54 ve Binalarn
Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelii nin olacaktr. retici firmann ISO9000 kalite ynetimi
belgesi bulunmas zorunludur.

Standartlar:

Kullanlacak tm donanm ve tasarm TS EN 54e uygun olacaktr.

Kalite Onaylar:

Sistemde kullanlacak tm panel, dedektr, yangn uyar butonlar, sesli ve kl uyar cihazlarnn
TS EN 54e uygunluu akredite bir kurulu tarafndan belgelendirilmi olacaktr.

35.2- Sistem tasarm ve genel zellikleri

35.2.1- Yangn alglama ve uyar sistemi genel olarak konvansiyonel yangn alglama ve uyar
kontrol paneli, konvansiyonel optik duman, sabit s, s art, optik duman ve scaklk, n tipi duman,
alev dedektrleri, konvansiyonel dhili ve harici tip yangn uyar butonlar, dhili ve harici tip sesli ve
kl uyar cihazlar ile birlikte alan bir sistemdir.

35.2.2- Sistemdeki kontrol paneli ile dedektrler ve butonlar arasndaki tesisat (kullanlacak
sistemin retici firmas tarafndan nerilen kesitler dikkate alnmak artyla), en az uygun 2x0.80+0.80
JY(st)Y veya 2x0.80 JYY tipi yangn kablolaryla sva altnda, rutubetli yerlerde etan malzeme ile sva
stnden yaplacaktr. Kullanlacak kablolar Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmeliinin
ilgili maddelerine uygun olacaktr.

35.2.3- Tekrarlayc panel balants yaplacak ise, tekrarlayc panel ile kontrol paneli arasndaki
tesisat, sva altnda, rutubetli yerlerde etan malzeme ile sva stnden yaplacaktr. Kullanlacak
kablolar Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmeliinin ilgili maddelerine uygun olacaktr.

35.2.4- Yangn alarm sisteminin beslenmesi, sadece yangn alarm sistemini besleyen bir otomatik
sigorta zerinden ve binada mevcut olmas halinde yedek generatr ya da kesintisiz g kayna
zerinden yaplacaktr.

35.2.5- Yangn blgeleri, TS EN 54e ve Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda
Ynetmeliine uygun olarak belirlenecektir.

35.2.6- Tekrarlayc paneller, kontrol panelinin tesis edildii mahallerde personelin bulunamad
zamanlarda veya istenilmesi halinde ikinci veya daha ok mahallerde tesis edilecektir.

54
35.2.7-Dedektr yerleimleri ve tasarm TS EN 54-14e gre olacaktr.

35.2.8- Yangn uyar butonu yerleiminde TS EN 54-14 ve Binalarn Yangndan Korunmas
Hakknda Ynetmelik esas olacaktr.

35.2.9- Sesli ve kl uyar cihazlarnn hatlar sva altndan boru ierisinden yaplacaktr.
Rutubetli yerlerde tesisat, etan malzeme ile sva stnden yaplacaktr.

35.2.10- Sesli uyar cihazlar yerleiminde TS EN 54 ve Binalarn Yangndan Korunmas
Hakknda Ynetmelik esas alnacaktr.

35.2.11- Yangn alarm sisteminin, dedektrler veya butonlardan gelen sinyalin trne gre panelin
n yznde ve dedektrlerin zerinde bulunan kl gstergeler yardmyla kullancy
bilgilendirecektir.

35.2.12- Yangn alglama sistemi projelendirilmesi ve tesisi TS EN 54-14 e gre yaplacaktr.

35.3- Sistemin ana ve yardmc elemanlar

35.3.1- Konvansiyonel yangn alglama ve uyar Kontrol panelii,

35.3.2- Konvansiyonel tekrarlayc panel,

35.3.3- Konvansiyonel dedektrler,

35.3.3.1- Konvansiyonel optik duman dedektr,

35.3.3.2- Konvansiyonel sabit s dedektr,

35.3.3.3 - Konvansiyonel s art hz dedektr,

35.3.3.4- Konvansiyonel optik duman ve scaklk dedektr,

35.3.3.5- Konvansiyonel n tipi duman dedektr

35.3.3.6- Aktif Hava Emmeli ok Hassas Duman Dedektr

35.3.3.7- Kablo tipi scaklk dedektr

35.3.4- Konvansiyonel dhili yangn uyar butonu,

35.3.5- Konvansiyonel harici yangn uyar butonu,

35.3.6- Dhili elektronik yangn uyar sireni,
35.3.7- Dhili elektronik yangn uyar flar,
35.3.8- Dhili elektronik yangn uyar flarl sireni
35.3.9- Harici elektronik yangn uyar sireni,
35.3.10- Harici elektronik yangn uyar, flarl sireni
55
35.3.11- Paralel uyar lambas,

35.4- Konvansiyonel Yangn Alglama ve Uyar Kontrol Paneli

35.4.1- Konvansiyonel yangn alglama ve uyar kontrol paneli, konvansiyonel optik duman,
iyonizasyon duman, sabit s, s art hz, optik duman ve n tipi duman dedektrleri, konvansiyonel
dhili ve harici tip yangn uyar butonlar, dhili ve harici tip sesli ve kl alarm cihazlarnn
balantsna uygun olacaktr.

35.4.2- Kontrol paneli yeterli kapasiteye sahip olacaktr.

35.4.3- Her bir yangn blgesine en fazla 20 adet konvansiyonel dedektr, snrsz sayda yangn
uyar butonu balanabilecektir.

35.4.4- Yangn alglama ve uyar kontrol panelinde, standart olarak en az 1 adet hat kopuk ve ksa
devre arza denetimi yaplan sesli alarm k ve itfaiyeye ya da uzaktaki bir yangn mcadele
merkezine ya da bir gzlem istasyonuna sinyalizasyon iin alarm ve arza klar bulunacaktr.

35.4.5- Konvansiyonel yangn alglama ve uyar kontrol paneli, alglama ve alarm cihazlarna
giden tm hatlar ak devre, ksa devre, toprak kaa ve hat zerinde bulunan cihazlarn yerinden
sklmesi gibi arzalara kar srekli olarak denetim altnda tutulacaktr.

35.4.6- Yangn uyar kontrol paneli, genel yangn alarm ve arza lambasna, her yangn blgesi
iin ayr alarm ve arza lambalarna sahip olacak ve lokal sesli uyar cihaz bulunacaktr.

35.4.7- Ana beslemenin kesilmesi durumunda, yangn alarm sistemi alglama fonksiyonlarn en az
24 saat yerine getirebilecek ve bu srenin sonunda tm alarm verme, kontrol ve haberleme
fonksiyonlarn en az 30 dakika sre ile yerine getirebilecek ekilde tam kapal, szdrmaz tip, bakm
gerektirmeyen akmlatrler ile donatlacaktr.

35.4.8- Kontrol panelin topraklanmas, Elektrik Tesislerinde Topraklanmalar Ynetmelii esas
alnarak yaplacaktr.

35.5- Konvansiyonel tekrarlayc panel

35.5.1- Yangn alarm sisteminde, alma gnleri, mesai saatleri dnda ve tatil gnlerinde
tesisteki yangn kontroln yapabilmek iin ikinci bir mahalde ya da daha baka mahallere de
tekrarlayc panel tesis edilecektir.

35.5.2- Tekrarlayc panel, sistemin tasarm ve konfigrasyonu dndaki tm izleme ve kontrol
fonksiyonlarn iermelidir.

35.5.3- Alarm ve hata durumunda tekrarlayc panel gvenlik grevlilerini sesli olarak uyaracaktr.

35.6- Konvansiyonel dedektrlerin genel zellikleri;

35.6.1- Konvansiyonel dedektr zerinde uygun bir gr as salayan en az 1 adet kl
gsterge bulunacak ve paralel uyar lambas balantsna uygun olacaktr.

35.6. 2- Konvansiyonel dedektr zel bir soket vastasyla taklp sklebilecektir.
56

35.6.3- Konvansiyonel dedektrlerin soketleri zerinde herhangi bir elektronik eleman
olmayacaktr.

35.7- Konvansiyonel optik duman dedektr

35.7.1- Konvansiyonel optik duman dedektr tasarm TS EN 54-7 e uygun olacaktr.

35.7.2- Konvansiyonel optik duman dedektr, k sama prensibiyle alan bir fotoelektrik
duman hcresine sahip olacaktr.

35.8- Konvansiyonel sabit scaklk s dedektr

35.8.1- Konvansiyonel kombine scaklk dedektr, sya duyarl eleman vastasyla scakl
alglayarak kontrol paneline haber verecektir.

35.8.2- Konvansiyonel sabit scaklk s dedektr TS EN 54-5 e uygun olacak ve ISO 9001 kalite
gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.

35.9- Kombine s dedektr

35.9.1- Sabit scaklk s dedektrnde olduu gibi ortam scakl belirli bir deere ulatnda
uyar verdii gibi ortamdaki scakln art hz belirli bir deeri atnda da uyar verecektir.

35.9.2- Kombine s dedektr TS EN 54-5 ve TS EN 54-6 ya uygun olacaktr.

35.10- Konvansiyonel optik duman ve scaklk dedektr

35.10.1- Duman ve sabit scaklk s dedektrne ayn mahalde ihtiya olmas halinde
kullanlacaktr.

35.10.2- TS EN 54-7 ve TS EN 54-5 e uygun ve ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici
firma rn olacaktr.

35.11- Konvansiyonel n Tipi Duman Dedektr

35.11.1- Alglama yaplacak mekna n verme ve alma prensibi ile alacak Konvansiyonel n
Tipi Duman Dedektr kullanlacaktr. TS EN 54-12 ye gre retilmi olacaktr.

35.11.2- In menzili en fazla 100 metre olacaktr.

35.11.3- In direk alcdan vericiye gidebilecei gibi yanstclar da kullanlabilecektir.

35.11.4- Alc ve verici camlar ile yanstc yzeylerinin kirlenmesi durumunu hata olarak verecek
bu durumlar kesinlikle alarm olarak deerlendirmeyecektir.

35.11.5- Inn tamamen ya da byk bir ksmnn bir cisim tarafndan kesilmesi durumunu hata
olarak raporlayacaktr.

57
35.11.6- Konvansiyonel n Tipi Duman Dedektr TS EN 54-12 ye uygun ve
ISO 9001 kalite gvencesine sahip retici firma rn olacaktr.

35.12- Aktif Hava Emmeli ok Hassas Duman Dedektr

35.12.1- ok hzl ve/veya hassas duman alglamasnn yaplmasnn gerekli olduu yerlerde aktif
hava emili ok hassas duman dedektr kullanlmaldr.

35.12.2- Dedektr, Filtre, Aspiratr ve Rle devresi bir muhafaza ierisinde bulunacaktr.
Aspiratr sayesinde korunan hacimden ekilen hava basit bir PVC boru ebekesini geerek sisteme
ulaacaktr. Gelen havadan alnan rnek ilk olarak iki kademeli filtrede szlecek ve daha sonra
alglama hcresine geecektir.

35.12.3- Cihazn alglama amal en az drt adet boru giri yeri olacaktr. Toplam boru ebekesinin
uzunluu en fazla 200 metre, bir borunun uzunluu ise en fazla 100 metre olmaldr.

35.12.4- Opsiyonel olarak her bir dedektre entegre ve/veya remote, gsterge / kontrol niteleri
ilave edilebilecek ve sistem modler yapda olacaktr. Sistem dedektre entegre veya el ile tanabilir bir
programlama nitesi yada PC ile programlanacaktr. Sistem, drt duman alarm eik seviyesi, gecikme
sreleri, hava ak, dedektr, besleme, filtre ve network arzalarnn ayr ayr ikaz, en az yedi
programlanabilir rle k gibi zelliklerin programlanmasna izin verecektir.

35.12.5- Dedektr alarm eikleri ve hassasiyeti, Uyar, n Alarm, Yangn Alarm-I.Kademe ve
Yangn Alarm-II. Kademe ikazlar olmak zere en az drt kademe alarm eik seviyesinde k verecek
ve bu alarm eik seviyelerinin her biri programlanabilir olacaktr.

35.12.6- Her bir boru iin ayr ak sensr ierecek ve hava ak arzas durumunda, arzaya sebep
olan boru tespit edilebilecektir.

35.12.7- Alglama hcresindeki lazer kaynann optik yzeylerinin kirlenmesini nlemek iin iki
kez filtre edilmi temiz havann byk bir blm ile lazer kayna nnde temiz hava perdesi
oluturacaktr.

35.12.8- Filtre iki kademeli, deitirilmesi kolay kartu tipi olacaktr. Filtrede kirlilik seviyesi
sistem tarafndan izlenebilir olacaktr.

35.12.9- Sistemi devreye alma esnasnda kullanlmak zere en uygun alarm eik seviyelerinin
tespiti iin otomatik renme ve kalibrasyon modunda (Otomatik renme) altrlma zelliine sahip
olacaktr. Bylelikle cihaz, alglama yapt yer ile ilgili en uygun eik seviyelerini tespit edebilecektir.

35.12.10- Aspiratr zel amal tasarlanm pervaneli hava pompasndan oluacaktr. Toplam 200
metre uzunlukta rnekleme borusundan yksek ak hzlarnda ve yksek basn altnda en utaki
delikten 120snden daha ksa srede alglama yapacak kapasitede olacaktr.

35.12.11- Dedektr, Dedektr arzas, Hava ak arzas, Filtre arzas, Sistem arzas, Besleme
arzas gibi arza durumlarn bildirebilecektir.

35.12.12- Cihaz silinemeyen olay hafzasna sahip olacaktr. Duman seviyeleri, alarm durumlar,
operatr aktiviteleri ve arza durumlarn hafzasnda saklayacaktr. Her bir olay iin tarih ve saat bilgisi
58
kayt edilecektir. Her bir dedektr en az 10.000 olay hafzasnda tutabilecek kapasitede olacak ve bunun
iin gsterge/kontrol nitesine ihtiyac olmayacaktr

35.12.13- Tm cihazlar RS485 network hatt zerinden birbirleri ile haberleme zelliine sahip
olacaklardr. Network 127 cihazn (dedektrler, gsterge/kontrol niteleri ve programlama niteleri)
balantsn destekleyecektir. Network Class A tipi olacak ve hatta oluabilecek ksa devre ve ak
devre arzalarnda almasn srdrecektir. Network zerindeki dedektrlerin kontrol ve
konfigrasyonunun, PC tabanl programlama niteleri ile yaplmasna uygun olacaktr.

35.12.14- rnekleme Borular 20-25mm i apl ve apaksz olacaktr. Ayrca ana boru
ebekesine balanabilir i ap 10mm olan klcal borularn her birini 1.5m mesafeye kadar
destekleyecektir.

35.12.15- Aktif hava emili ok hassas duman dedektr EN 54e uygun ve ISO 9001 kalite

35.13- Kablo tipi scaklk dedektr

35.13.1- Kablo tipi scaklk dedektr iki ayr iletken arasnda sya duyarl yaltm malzemesinden
oluacaktr. Kablo tipi scaklk dedektrnn uygulamaya gre seilebilecek farkl scaklk
seviyelerinde devreye giren modelleri bulunacaktr.

35.13.2- letkenler ve scaklk duyarl izolasyon malzemesinin dnda bulunan koruyucu klf
endstriyel ortamlarda bulunabilecek nemli ve korozif ortamlara dayankl olacaktr.

35.13.3- Kablo tipi dedektrler I.S. snf arabirimlerle birlikte patlayc ve yanc malzemelerin
bulunduu ortamlarda tesis edilebilecektir.

35.13.4- Dedektrler A ya da B snf balantya uygun olacaktr.

35.13.5- Dedektrlerin baland kontrol modlleri ile koruma yaplacak mahal arasnda standart
iki telli iletken kablolar ile ara balantya uygun olacak istenirse dedektrn baland hatta
konvansiyonel baka devre elemanlar da balanabilecektir.

35.13.6- ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.

35.14- Konvansiyonel karbon monoksit gaz dedektr:

35.14.1- Karbon monoksit gazn alglayacak ve alarm sinyali verecektir.

35.14.2- zerinde bulunan LED sayesinde sistemin alarm konumunda olduunu gsterecektir.

35.14.3- 220V AC veya 12/24V DC besleme gerilimiyle alabilecektir.

35.14.4-Konvansiyonel karbonmonoksit gaz dedektr, TS EN 50291 standart sertifikasna ve
ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.

59

60

35.15- Konvansiyonel patlayc gaz dedektr

35.15.1- Doalgaz ve LPG gibi hidrokarbon esasl tm patlayc gazlar alglayacak ve alarm
sinyali verecektir.

35.15.2- zerinde bulunan led sayesinde sistemin alarm konumunda olduunu gsterecektir.

35.15.3- Konvansiyonel patlayc gaz dedektr TS EN 50194e standart sertifikasna ve ISO
9001 kalite gvencesine sahip retici firma mamul olacaktr.

35.16- Konvansiyonel dhili yangn uyar butonu

35.16.1- Sistemde, Yangn ihbar butonlar elle alacak ve sva st ve sva alt tesise uygun
olacaktr. Yangn ihbar butonlar, zerlerindeki plastik film kapl cam krlarak ve/veya cam krldktan
sonra butona basldnda aktive edecek ve cam krldnda insan eline zarar vermeyecektir.

35.16.2- zerinde YANGIN yazs yazacak ve nereye baslmas gerektiini belirten Cam Kr
ve Dmeye Bas yazlar Trke ve cam zerinde bulunacaktr.

35.16.3- Konvansiyonel dhili yangn uyar butonu, bir test anahtar vastasyla camlar krlmadan
da denenebilir olacaktr.

35.16.4- Konvansiyonel dhili yangn uyar butonu, TS EN 54-11e uygun ve ISO 9001 kalite

35.17- Konvansiyonel harici yangn uyar butonu

35.17.1- Sistemde, harici tip yangn ihbar butonlar elle alacak ve sva st ve sva alt tesise
uygun olacaktr. Yangn ihbar butonlar, zerlerindeki plastik film kapl cam krlarak ve/veya cam
krldktan sonra butona basldnda aktive edecek ve cam krldnda insan eline zarar vermeyecektir.

35.17.2- zerinde YANGIN yazs yazl olacak ve nereye baslmas gerektiini belirten Cam
Kr ve Dmeye Bas yazlar Trke ve cam zerinde bulunacaktr.

35.17.3- Konvansiyonel harici yangn uyar butonu, bir test anahtar vastasyla camlar krlmadan
da denenebilir olacaktr.

35.17.4- Konvansiyonel harici yangn uyar butonunun koruma snf en az IP 65 olacaktr.

35.17.5- Konvansiyonel harici yangn uyar butonu, TS EN 54-11e uygun ve ISO 9001 kalite

35.18- Dhili elektronik yangn uyar sireni

35.18.1- Dhili elektronik yangn uyar sireni, TS EN 54-3 ye uygun ve ISO 9001 kalite gvence
belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.

61
35.19- Dhili elektronik yangn uyar flar

35.19.1- Dhili elektronik yangn uyar flarnn gvdesi salam, sya dayankl, minimum fla
enerjisi 2,5 Joule veya minimum k iddeti15 cd iddetinde k darbeleri oluturacak ve fla frekans 1
Hz k kaynakl olacaktr.

35.19.2- Dhili elektronik yangn uyar flar, ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici
firma mamul olacaktr.

35.20- Dhili elektronik yangn uyar flarl sireni

35.20.1- Dhili elektronik yangn uyar flarl sirenin fla enerjisi 2,5 Joule veya minimum k
iddeti 15 cd iddetinde k darbeleri oluturacak ve fla frekans 1 Hz k kaynakl olacaktr.

35.20.2- Dhili elektronik yangn uyar flarl sirenin siren ksm TS EN 54-3 ye uygun
olacaktr.

35.21- Harici elektronik yangn uyar sireni

35.21.1- Koruma snf en az IP 65 olacaktr.

35.21.2- Harici elektronik yangn uyar sireni, TS EN 54-3 e uygun ve ISO 9001 kalite gvence

35.22- Harici elektronik yangn uyar flarl siren

35.22.1- Harici elektronik yangn uyar flarl sirenin fla enerjisi 2,5 Joule veya minimum k
iddeti 15 cd iddetinde k darbeleri oluturacak ve fla frekans 1 Hz k kaynakl olacaktr

35.22.2- Harici elektronik yangn uyar flarl sirenin siren ksm, TS EN 54-3e uygun ve ISO
9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.

35.23- Paralel uyar lambas

35.23.1- Yangn alarm dedektrlerinin alglama yapmasyla paralel uyar lambas kndan gelen
sinyalle alacaktr.

35.23.2- Paralel uyar lambas ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma rn
olacaktr.

62

36- Analog adresli yangn alglama ve uyar sistemi

36.1- Kapsam

36.1.1- Bu alt blm, teknik artnamelere ve projelere uygun komple alr durumda bir analog
adresli yangn alglama ve uyar sistemi iin gerekli tm malzeme ve ekipman temini ile montaj ve
testleri yaplm olarak, her trl teknik alet ve servis i ve ilemlerini kapsar.

TS EN 54 ve Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik bu artnamenin doal
ekidir. Bu dokmanlar ile bu artnamenin elimesi durumunda ncelik TS EN 54 ve Binalarn
Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik in olacaktr. retici firmann ISO9001 kalite ynetimi
belgesi bulunmas zorunludur.

Standartlar:

Kullanlacak tm donanmlar ve tasarm TS EN 54e uygun olacaktr.

Kalite Onaylar:

Sistemde kullanlacak ve aadaki maddelerde standart belirtilmemi malzemelerin akredite bir
kurulu tarafndan sertifikalandrlm olmas aranr.

36.2- Sistem tasarm ve genel zellikleri

36.2.1- Yangn alarm sisteminde, kontrol paneli ile dedektrler, butonlar ve saha kontrol modlleri
arasnda veri iletiimi olacak panel her bir saha elemann kendine ait adresinden tanyacaktr. Panel
dedektrlerden gelen ve dedektrlerin lmekte olduklar deerleri ileyecek bu verilerin tarihsel
geliimine gre kararn oluturacaktr. Yangn karar durumunda modller vastas ile programlanm
senaryolar erevesinde kontrol ve uyar ilerini gerekletirecektir. Tesisat retici talimatlarna uygun
iletkenlerle sva altndan ve i tesisat ynetmeliine uygun olarak yaplacaktr.

36.2.2- Yangn alarm sisteminin beslemesi, sadece yangn alarm sistemini besleyen bir otomatik
sigorta zerinden ve eer binada mevcut ise jeneratr ya da kesintisiz g kayna gibi bir ikincil
besleme kaynandan yaplacaktr.

36.2.3- Sistem tasarm TS EN 54-14e gre yaplacaktr.

36.2.4- Sesli ve kl uyar cihazlarnn seimi yerleimi ve ses iddetleri TS EN 54-14 ve
Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik dikkate alnarak yaplacaktr.

36.2.5- Yangn alarm sistemi, sadece dedektrler ve butonlardan gelen sinyalleri
deerlendirmeyecek, ayn zamanda sistemin dnda olan olaylar saha kontrol modlleri sayesinde
sistemin iine aktarabilecek ve panele gelen herhangi bir sinyal karsnda panelin sistem dndaki bir
cihaz kontrol etmesi gerekiyorsa bu ilemi salayabilecek saha kontrol modlleri de olacaktr.

36.2.6- Sistem, kendisine bal saha kontrol modlleri ile yaplmak istenen baz kontrolleri
gerekletirebilecektir. Analog adresli dedektrler, adresli butonlar ve saha kontrol modlleri
sebep/sonu mantna dayal olarak programlanabilir ve sistem iletiim protokol bu programa uyumlu
olarak alabilir olacaktr.
63

36.2.7- Sistem, gerektiinde binada bulunan sndrme sistemlerini, kontrol modlleri ile
izleyebilecek ve istenen tepkiyi verebilecektir.

36.2.8- Sistemde olabilecek ksa devre sorunlarnn, sistemin tmnn devre d kalmasn
nleyecek ksa devre izolatrleri yardmyla nne geilebilecek ve ksa devre sorunu kolay bir ekilde
tespit edilebilecektir.

36.3- Sistemin ana ve yardmc elemanlar

36.3.1- Analog adresli yangn alglama ve uyar paneli,

36.3.2- Analog adresli dedektrler,

36.3.2.1- Analog adresli optik duman dedektr,

36.3.2.2- Analog adresli sabit scaklk dedektr,

36.3.2.3- Analog adresli scaklk art hz dedektr,

36.3.2.4- Analog adresli kombine optik duman ve scaklk dedektr,

36.3.2.5- In tipi duman dedektr,

36.3.3- Analog adresli yangn alarm butonu,

36.3.4- Analog adresli saha kontrol modlleri,

36.3.4.1- Ksa devre izolatr modl,

36.3.4.2- Analog adresli blge denetim modl,

36.3.4.3- Analog adresli sesli/kl alarm cihaz kontrol modl,

36.3.4.4- Analog adresli rle modl,

36.3.4.5- Analog adresli kontak izleme modl,

36.3.5- Dhili elektronik yangn uyar sireni,

36.3.5.1- Harici elektronik yangn uyar sireni,

36.3.6- Dhili elektronik yangn uyar flar,

36.3.7- Dhili elektronik yangn uyar flarl sireni,

36.3.7.1- Harici elektronik yangn uyar flarl sireni,

36.3.8- Paralel uyar lambas,

64
36.3.9- Yardmc g kayna

36.4- Analog adresli yangn alglama ve uyar paneli

36.4.1- Analog adresli Yangn kontrol paneli, analog adreslenebilir duman, scaklk, n tipi
duman, adreslenebilir dhili ve harici tip yangn uyar butonlar, saha kontrol modlleri, ksa devre
izolatrleri, dhili ve harici sesli ve kl alarm cihazlarnn balantsna uygun olacaktr.

36.4.2- Panelin bir evrimine en az 120 normal adres balanabilecek ve dedektr, buton ve saha
kontrol modllerine birer adres verilebilecektir.

36.4.3- evrimde bulunan cihazlar (dedektrler, butonlar, saha kontrol modlleri), kesinlikle
birbirlerinden etkilenmeyecek, birinin arzalanmas veya sklmesinden dier cihazlarn almas
etkilenmeyecektir.

36.4.4- Sistemin kapasitesi, ihtiya kadar olabilecek ve evrimler arasnda fiziksel bir ba
bulunmasna gerek olmayacaktr. Cihazlarn senaryo gerei cihazn bulunduu evrim dndaki
evrimlerdeki cihazlar da kontrol edebilecektir.

36.4.5- Yangn kontrol paneli kendi bana alabildii gibi gerekli olduu durumlarda
haberleme portu sayesinde ayn marka baka analog adresli yangn alarm panelleri ile yerel a
oluturabilecektir. Ayrca sistemin ayn anda birden fazla yerden izlenebilmesi iin tekrarlama paneli
balanabilecektir.

36.4.6- Panel, tamamen mikroilemci kontroll olacak ve dhili veya harici donanmnda
olabilecek her trl hatay ekrannda gsterebilir olacaktr. Yangn kontrol panelinde genel yangn alarm
ve arza lambas ile en az 80 karakterli aydnlatlm alfa nmerik gsterge ve yerel sesli uyar cihaz
bulunacak ve panel zerinden istenildii zaman, istenilen cihazn o andaki izole veya izole deil
durumunu, hangi mantksal blgede olduunu, cihaza atanm mahal ismi ile beraber grlebilir
olacaktr.

36.4.7- Panele gerektiinde yazc taklabilecek ve sistemin saati, verilmi olan uyarlarn
zamannn tam olarak ne zaman verildiini tespit etmek asndan, gerek zamanl olacak ve sistemin
ak dhil tm enerjisi kesilse bile silinmeyecektir.

36.4.8- Panelde gece ve gndz saatlerinde farkl alma programlar uygulanabilecek ve ok
dk younluktaki duman mevcudiyetinde durumun panelden erken mdahale edilebilmesi (sesli
alarmlar almadan yangna mdahale edilmesi) iin n-alarm fonksiyonu olacaktr.

36.4.9- Panel her dedektr srekli olarak kirlenme dzeyi iin kontrol edecek ve kirlenme tespit
edildiinde uyar verecektir.

36.4.10- Alglama ve alarm cihazlarna giden tm kablolar, uzak kontrol ve denetim merkezlerine
iletiim maksadyla kullanlan tm hatlar kopukluk, ksa devre ve toprak kaa gibi arzalara kar
srekli olarak denetim altnda tutulacaktr.

36.4.11- Cihazlarn adreslerini, mahal isimlerini, sebep/sonu programlarn ve en son 200
olaanst olay silinemez hafzasnda tutacak ve bu veriler kesinlikle kaybolmayacaktr. Program,
nceden yaplp panele bilgisayarn haberleme portu zerinden kolayca aktarlabilecektir. Panelin
program, panelde olabilecek muhtemel arzalar karsnda nlem olarak herhangi bir bilgisayar
65
belleine yedeklenebilecek ve programda yaplmak istenen deiiklikler, tm program yeniden
yazmaya gerek kalmadan kolayca yaplabilecektir.

36.4.12- Yangn kontrol panelinin mikroilemcisi, dedektrlerden gelen sinyalleri deerlendirecek,
alarm kararn verecek ve alarm organizasyonu erevesinde nce operatre sonra evreye kademeli
olarak yazl, sesli ve kl alarm halinde duyuracaktr. Kontrol ve sinyalizasyonu gerekletirecek ve
operatrn mdahalesi dorultusunda gerekenleri yerine getirecektir.

36.4.13- zel ifre sayesinde ilgili personelin dnda programa gereksiz mdahalelerin
yaplmasna engel olunacaktr.

36.4.14- Panele en az bir adet tekrarlayc panel balanabilecektir.

36.4.15- Ana beslemenin kesilmesi durumunda yangn alarm sistemi, alglama fonksiyonlarn en
az 24 saat yerine getirebilecek ve bu srenin sonunda tm alarm verme, kontrol ve haberleme
fonksiyonlarn en az 30 dakika sre ile yerine getirebilecek ekilde tam kapal, szdrmaz tip, bakm
gerektirmeyen akmlatrler ile tehiz edilecektir. Panelin topraklanmas Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmeliine uygun olacaktr.

36.4.16- Panelin yardmc g kayna klarnda DA besleme hatt sonuna hat sonu rlesi
konulacak ve uygun bir adresli modl kullanlarak bu rlenin durumu yangn panelinden izlenebilir hale
getirilecektir. Bylece DA besleme hatt da denetim altna alnm olacaktr.

36.4.17- Panel TS EN 54-2 ve TS EN 54-4e uygun ve ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip,
retici firma mamul olacaktr.

36.5- Tekrarlayc panel

36.5.1- alma gnleri, mesai saatleri dnda ve tatil gnlerinde tesisteki yangn kontroln
yapabilmek iin gvenlik grevlilerinin bulunduu odaya veya uygun baka bir mahale tekrarlayc
panel monte edilebilecektir.

36.5.2- Tekrarlayc panel, ana Yangn kontrol paneli zerindeki tm gsterge ve kontrol
butonlarna sahip olacak, sistemle ilgili tm alarm ve arza durumlarn izleyebilecek ve programlama
dnda tm sistem kontrolleri yaplabilecektir.

36.6- Analog adresli dedektrler

36.6.1- Genel zellikler

36.6.1.1- Analog adresli dedektrler mikroilemci kontroll olacaktr.

36.6.1.2- Analog adresli dedektrler zerinde uygun bir gr as salayan kl gsterge
bulunacak ve paralel ihbar lambas balantsna uygun olacaktr. Dedektr zel bir soket vastasyla
taklp sklebilecektir.

36.6.1.3- Analog adresli dedektrler, sistemdeki Yangn kontrol panelinin iletiim protokolne
uyumlu olacak ve panel ile dedektrler arasndaki iletiim kesinlikle elektriksel evre kirliliinden
etkilenmeyecektir.

66
36.6.1.4- Analog adresli dedektrlerin adreslenmesi, herhangi bir konum anahtar ile, yazlm yolu
ile veya el tipi dedektr programlama cihaz ile yaplabilecektir.

36.6.1.5- Bir dedektrn soketinden sklmesi, sistemin almasn etkilemeyecektir.

36.6.1.6- Dedektr hatal montaj ve ters balant nedeni ile zarar grmeyecektir.

36.7- Analog adresli optik duman dedektr

36.7.1- Analog adresli optik duman dedektr lt duman seviyelerini kontrol paneline
yollarken; tipi, adresi ve dedektrn salkl alt ile ilgili verileri de evrim kablosu zerinden
kontrol paneline gnderecektir. Kirlenme dzeltmesi, zamana bal deiim karakteristikleri gibi
parametreleri kendi bnyesindeki bir mikroilemci ile izleyerek analog duman seviyesi bilgilerini
ileyen ve kendi kendine yangn alarm karar verebilen dedektrlerin ltkleri analog bilgileri kontrol
paneline gndermeleri gerekli olmayacaktr.

36.7.2- Analog adresli optik duman dedektr TS EN 54-7 e uygun ve ISO 9001 kalite gvence

36.8- Analog adresli sabit scaklk dedektr

36.8.1- Analog adresli sabit scaklk dedektr, ortamdaki scaklk deiimine hzl bir biimde
cevap verecek ekilde tasarlanm olacaktr.

36.8.2- Analog adresli sabit scaklk dedektr lt scaklk seviyelerini kontrol paneline
kontrol paneline gnderilecektir. Kirlenme dzeltmesi, zamana bal deiim karakteristikleri gibi
parametreleri kendi bnyesindeki bir mikroilemci ile izleyerek analog scaklk bilgilerini ileyen ve
kendi kendine yangn alarm karar verebilen dedektrlerin ltkleri analog bilgileri kontrol paneline
gndermeleri gerekli olmayacaktr.

36.8.3- Analog adresli sabit scaklk dedektr TS EN 54-5e uygun ve ISO 9001 kalite gvence

36.9- Analog adresli scaklk art hz dedektr

36.9.1- Analog adresli scaklk art hz dedektr, ortamdaki scaklk deiimine hzl bir
biimde cevap verecek ekilde tasarlanm olacaktr.

36.9.2- Analog adresli scaklk art hz dedektr lt scaklk seviyelerini kontrol paneline
kontrol paneline gnderilecektir. Kirlenme dzeltmesi, zamana bal deiim karakteristikleri gibi
parametreleri kendi bnyesindeki bir mikroilemci ile izleyerek analog scaklk bilgilerini ileyen ve
kendi kendine yangn alarm karar verebilen dedektrlerin ltkleri analog bilgileri kontrol paneline
gndermeleri gerekli olmayacaktr.

36.9.3- Analog adresli scaklk art hz dedektr TS EN 54-5e uygun ve ISO 9001 kalite

67
36.10- Analog adresli kombine optik duman ve scaklk dedektr

36.10.1- Analog adresli kombine optik duman ve scaklk dedektr lt duman ve scaklk
seviyelerini kontrol paneline yollarken; tipi, adresi ve dedektrn salkl alt ile ilgili verileri de
evrim kablosu zerinden kontrol paneline gnderilecektir. Kirlenme dzeltmesi, zamana bal deiim
karakteristikleri gibi parametreleri kendi bnyesindeki bir mikroilemci ile izleyerek duman ve scaklk
bilgilerini ileyen ve kendi kendine yangn alarm karar verebilen dedektrlerin ltkleri analog
bilgileri kontrol paneline gndermeleri gerekli olmayacaktr.

36.10.2- Analog adresli kombine optik duman ve scaklk dedektr, TS EN 54-5 ve TS EN 54-7
ye uygun ve ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.

36.11- In tipi duman dedektr

35.11. maddesindeki artlar geerlidir.

36.12- Adresli yangn alarm butonu

36.12.1- Adresli yangn alarm butonu mikroilemci kontroll olacak, sistemde elle altrlan bir
uyar eleman olarak alacak ve sva st ile sva alt montaja uygun olacaktr.

36.12.2- Adresli Yangn ihbar butonlar elle alacak ve sva st ve sva alt tesise uygun
olacaktr. Yangn ihbar butonlar, zerlerindeki plastik film kapl cam krlarak ve/veya cam krldktan
sonra butona basldnda aktive edecek ve cam krldnda insan eline zarar vermeyecektir.

36.12.3- Adresli yangn ihbar butonunun zerinde en az 1 adet kl gsterge bulunacaktr.
zerinde YANGIN yazs yazacak ve nereye baslmas gerektiini belirten Cam Kr ve Dmeye
Bas yazlar Trke ve cam zerinde bulunacaktr.

36.12.4- Adresli yangn ihbar butonu bir test anahtar vastasyla camlar krlmadan da test
edilebilecektir.

36.12.5- Adresli yangn ihbar butonu TS EN54-11e uygun ve ISO 9001 kalite gvence belgesine
sahip, retici firma mamul olacaktr.

36.13- Adresli saha kontrol modlleri

36.13.1- Adresli ksa devre izolatr modl

36.13.1.1- Ksa devre izolatr modlleri saha cihazlarna entegre veya ayr cihaz eklinde olabilir.
36.13.1.2- Analog adresli Yangn kontrol panelinin evrimine balanacak veya saha cihazlarna
entegre olan ksa devre izolatrleri, hatta bulunan dedektr, buton ve modllerin arasna her yangn
blgesi geiinde veya en fazla 32 adresli cihazda bir balanarak bir ksa devre durumunda evrimin
tamamen devre d kalmasn nleyecektir.

36.13.1.3- Ksa devre durumunda, izolatr kendiliinden aktif duruma geecektir. zolatr ayr
cihaz eklinde ise kl gsterge yardmyla izolatrn durumu izlenebilecektir. Ayrca, ksa devre
durumu analog adresli panelden de izlenebilecektir.

68
36.13.1.4- Ksa devre izolatr modl ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma
mamul olacaktr.

36.13.2-Adresli blge denetim modl

36.13.2.1- Adresli Yangn kontrol paneli evrimine balanacak blge denetim modl
konvansiyonel bir yangn blgesinin sisteme balanmas iin kullanlacak, blge denetim modl
mikroilemci kontroll olacak ve konvansiyonel blge devresinde hem ksa devre hem de ak devreler
iin arza denetimi yaplacaktr.

36.13.2.2- Modln zerinde cihazn alr, alarm ve arza durumlarn gsteren kl bir gsterge
bulunacak ve modlle birlikte montaj kutusu ve gerekli besleme salanacaktr.

36.13.2.3- Adresli blge denetim modl, TS EN 54-4e uygun ve ISO 9001 kalite gvence

36.13.3- Adresli Sesli ve/veya kl uyar kontrol modl

36.13.3.1- Analog adresli Yangn kontrol paneli evrimine balanacak kontrol modl sesli ve
kl alarm cihazlarn altrmak iin kullanlacak ve mikroilemci kontroll olacaktr.

36.13.3.2- klar srekli veya kesikli alacak ekilde programlanabilecek, sesli ve kl alarm
devrelerinde ak devre ve ksa devre arzalarna kar srekli denetim altnda tutulacak ve modln
zerinde cihazn alr, alarm ve arza durumlarn gsteren kl bir gsterge bulunacaktr.

36.13.3.3- Modlle birlikte montaj kutusu, eer gerekli ise 24 V DA denetlenebilir besleme
nitesi, arj nitesi ve akler verilecektir. Duruma gre bir besleme nitesi birden fazla kontrol modl
besleyebilecektir.

36.13.3.4- Adresli sesli ve kl alarm kontrol modl ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip

36.13.4- Adresli rle modl

36.13.4.1- Adresli Yangn kontrol paneli evrimine balanacak rle modl, bir yangn
durumunda kontrol edilmesi gereken cihazlarn aktivasyonu iin kullanlacak ve mikroilemci kontroll
olacaktr.

36.13.4.2- Gerilimsiz, tek kutuplu kontaklar ile hem normalde ak hem de normalde kapal
almaya uygun olacaktr.

36.13.4.3- Adresli role modl, giri cihazlarnn herhangi bir kombinezonu ile aktive edilebilecek
ve modln zerinde cihazn alr, alarm ve arza durumlarn gsteren kl bir gsterge bulunacaktr.

36.13.4.4- Adresli role modl ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul
olacaktr.
69

36.13.5- Adresli kontak izleme modl

36.13.5.1- Adresli Yangn kontrol paneli evrimine balanacak kontak izleme modl sprinkler
sistemi, alarm girileri, genel amal yangn cihazlar, kontrol anahtarlar ve dier gvenlik cihazlarnn
konumlarn izlemek iin kullanlacak ve mikroilemci kontroll olacaktr.

36.13.5.2- Normalde ak ve normalde kapal kontaklar izleyebilecek.

36.13.5.3- Adresli kontak izleme modlnn zerinde cihazn alr, alarm ve arza durumlarn
gsteren kl bir gsterge bulunacaktr.

36.13.5.4- Adresli kontak izleme modl ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma
mamul olacaktr.

36.14- Dhili elektronik yangn uyar sireni

35.18,.maddesi geerlidir.

36.15- Dhili elektronik yangn uyar flar

35.19. maddesi geerlidir.

36.16- Dhili elektronik yangn uyar flarl siren


36.17- Harici elektronik yangn uyar sireni


36.18- Harici elektronik yangn uyar siren flar


36.19- Paralel ihbar lambas


36.20- Yardmc g kayna

36.20.1- Sistemde ayrca besleme ihtiyac olan cihazlarn beslenmesi iin yardmc g kaynaklar
kullanlacaktr. Yardmc g kaynaklar, alglama elemanlarn beslemek amal kullanlacaksa
sknette en az 24 saat; uyar cihazlarn (siren, flar vb.) beslemek amal kullanlacaksa alarm
durumunda en az 30 dakika tm fonksiyonlarn yerine getirebilecek ekilde tam kapal, szdrmaz tip,
bakm gerektirmeyen akmlatrler ile tehiz edilecektir.

36.20.2 Yardmc g kayna klarnda DA besleme hatt sonuna hat sonu rlesi konulacak ve
uygun bir adresli modl kullanlarak bu rlenin durumu yangn panelinden izlenebilir hale getirilecektir.
Bylece DA besleme hatt da denetim altna alnm olacaktr.
70

36.20.3- Yardmc g kayna TS EN54-4e uygun ve ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip

36.21 Adresli patlayc gaz dedektr

36.21.1- Doalgaz ve LPG gibi hidrokarbon esasl tm patlayc gazlar alglayacak ve alarm
sinyali verecektir.

36.21.2- zerinde bulunan led sayesinde sistemin alarm konumunda olduunu gsterecektir.

36.21.3- Konvansiyonel patlayc gaz dedektr TS EN 50194e standart sertifikasna ve ISO
9001 kalite gvencesine sahip retici firma mamul olacaktr.

36.21.4- 220 V AA veya 12/24 V DA besleme gerilimiyle alabilecektir.

36.21.5- Adresli patlayc gaz dedektr TS EN 50194 standart sertifikasna ve ISO 9001 kalite

36.22 Adresli karbonmonoksit gaz dedektr

36.22.1- Karbon monoksit gazn alglayacak ve alarm sinyali verecektir.

36.22.2- zerinde bulunan LED sayesinde sistemin alarm konumunda olduunu gsterecektir.


36.22.4-Konvansiyonel karbonmonoksit gaz dedektr, TS EN 50291 standart sertifikasna ve
ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.


36.22.6- Adresli karbonmonoksit gaz dedektr, TS EN 50291 standart sertifikasna ve ISO 9001
kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.

71
37- Acil durum aydnlatma ve ynlendirme sistemi

37.1- Kapsam ve genel zellikler

37.1.1- Normal aydnlatma sisteminin yangn, deprem, sabotaj, su baskn, elektrik arzas gibi
nedenlerle devre d kalmas sonucu, bina karanlkta kaldnda, zerindeki yaz veya grafik
gsterimlerle k noktalarn veya gzergahlarn gstermek ve k noktalar ulam gzergahlarn
aydnlatmak amacyla kullanlacak olan acil durum aydnlatma ve ynlendirme niteleri, aadaki
artlar yerine getireceklerdir.

37.1.2- Cihazlar 220-230 Volt, 50Hz ebeke gerilimine uygun olacaktr.

37.1.3- Acil durum aydnlatma ve ynlendirme niteleri TS 8710 -TS EN 60598-2-22 standartna
uygun ve TSE, CE belgeli olacaktr.

37.1.4- Floresan lambal acil durum aydnlatma ve ynlendirme nitelerinin iinde bulunan
kontrol niteleri TS EN 61347-2-7 standartna uygun ve TSE, CE belgeli olacaktr.

37.1.5- Cihazn ebeke balant klemensi TSE, CE belgeli olacaktr.

37.1.6- Cihazn lamba duylar TSE, CE olacaktr.

37.1.7- Cihazn lamba/lambalar Avrupa veya Amerika orjinli olacaktr.

37.1.8- Cihazlarn etiketleri, sva st modellerde montaj srasnda, sva alt modellerde lamba
deitirilirken grlebilir durumda olacak, etiket hem su hem de petrol eteri ile 15 saniye sre ile
silindiinde okunabilir durumda kalacaktr.

37.1.9- Kesintide yanan modellerde lamba, ebeke gerilimi varken snk olacak, ebeke gerilimi
kesildiinde en ge 1 saniye iinde devreye girecektir. Srekli yanan modellerde lamba, ebeke gerilimi
varken yanacak, ebeke gerilimi kesildiinde yanmaya devam edecektir.

37.1.10- Srekli yanan floresan lambal modellerde filamanlar iin n stma devresi olacaktr.

37.1.11- Acil durumda lambann akden yanma sresi en az 1 saat olmak zere, projede belirtilen
sre kadar olacaktr.
.
37.1.12- Acil durum sresi sonunda gerilimi azalan akmlatr iin ar dearj koruma devresi
bulunacaktr.

37.1.13- Cihazn zerinde aknn arj edildiini gsteren krmz veya yeil renkli bir arj
gstergesi bulunacaktr.

37.1.14- Floresan lambal nitelerde en az 4 yl mrl yksek scakla dayankl arj edilebilir
kuru tip nikel-kadmiyum veya nikel-metal-hidrit tipte ak bulunacaktr. Elektronik devre ile ak
arasndaki balant, servise imkan salayacak ekilde geme konnektrl ve konnektrn ters
taklmasn nleyen zellikte olacaktr. Halojen spotlu cihazlarda ise en az 4 yl mrl 12 Volt kapal
tip bakm gerektirmeyen kurun asit ak(ler) bulunacaktr.

72
37.1.15- Cihaz 70C anormal artlarda 1 saat ebeke geriliminde altktan sonra beyan alma
sresinin en az yars kadar acil modda alacak ekilde tasarlanm olmal fakat buna karlk normal
alma artlarnda bataryann 5mm evresindeki ortam hava scakl 50yi amamaldr.

37.1.16- Cihazlar, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan onaylanm garanti belgeli
olacaktr.

37.1.17- 2 metre geniliine kadar olan ka yollarnda, ka yolunun merkez hatt boyunca,
deme seviyesi zerinde, herhangi bir noktada acil aydnlatma seviyesi en az 1 Lux olacak ekilde
armatr yerleimi yaplacaktr.

37.1.18- Ka yollarna ulalmasn salayan 60m'den daha byk alanlarda ve toplanma
blgelerinde, alann 0.5 metre evre kenarlar hari, deme seviyesi zerinde aydnlatma iddeti en az
0.5 Lux olacak ekilde armatr yerleimi yaplacaktr.

37.1.19- Elektrik kesildiinde kapatlarak devreden karlmas gereken cihazlar, enerji datm,
retim ve endstriyel proses kontrol odalar veya kazan, kimyasal banyo, hareketli makine, elektrik
kesildiinde derhal durmayan bir konveyr vb. riskli ve tehlikeli alanlarda ve kasa dairesi gibi nem arz
eden mahallerde acil aydnlatma seviyesi 15 Luxten az olmamak zere normal aydnlatma seviyesinin
%10u olacaktr.

37.1.20- Yangn dolab, yangn sndrme tp, yangn alarm butonu, ilktardm malzemeleri,
gvenlik iaretleri vb. nesnelerin bulunduu alanlar yatay dzlemde en fazla 2 metre uzaklkta bulunan
bir acil aydnlatma cihaz ile aydnlatlacaktr.

37.1.21- Acil aydnlatma cihazlar 2-4.5 metre, acil ynlendirme cihazlar ise 2-2.5 metre
ykseklikler arasna taklmaldr.

37.1.22- Cihazlarn ebeke balantlar herhangibir anahtardan gemeden yaplmal ve ebeke faz
ayn blgede bulunan normal aydnlatma armatrler ile ayn faz olmaldr.

37.2- Acil durum aydnlatma niteleri:

37.2.1- Etan tip 8 W acil durum aydnlatma niteleri

37.2.1.1- Cihaz genel zellikler blmnde belirtilen artlara uygun olacaktr.

37.2.1.2- Cihazn lambas, beyaz renkli 8 W T5 floresan lamba olacaktr.

37.2.1.3- Cihaz tavana ve duvara sva st montajna uygun olacaktr.

37.2.1.4- Cihazn gvdesi ile effaf kapa polikarbonat malzemeden mamul olacaktr.

37.2.1.5- Cihaz IP65 koruma snfna haiz olacaktr.

37.2.2- Etan tip 36 W acil durum aydnlatma niteleri


73
37.2.2.2- Cihazn lambas, beyaz renkli 18 W veya 36 W, dz veya kompak floresan lamba
olacaktr.

37.2.2.3- Cihaz tavana veya duvara monte edilebilecek zellikte olacak ve yksek tavanl
mekanlarda zincir veya tij ile asmaya uygun olacaktr.

37.2.2.4- Cihazn gvdesi ile effaf polikarbonat malzemeden mamul olacaktr.

37.2.2.5- Cihaz IP65 koruma snfna haiz olacaktr.

37.2.3- Ynlendirilebilir spotlu acil durum aydnlatma niteleri


37.2.3.2- Cihaz yatay ve dey ynde ayarlanabilir tek veya ift spotlu, elde tanabilir veya
duvara monte edilebilir zellikte olacaktr.

37.2.3.3- Cihaz 12 Volt, 20 W (veya 35 W veya 50 W) ine ayakl halojen lambal olacaktr.

37.2.3.4- ebeke gerilimi varken lamba(lar) snk olacak, ebeke gerilimi kesildiinde lambalar
derhal devreye girecektir.

37.2.3.5- Cihazda kapal tip bakm gerektirmeyen kurun asit ak(ler) bulunacaktr.

37.2.3.6- Acil durum sresi sonunda gerilimi azalan akmlatr iin dk gerilim ve ar dearj
koruma devresi bulunacaktr.

37.2.3.7- Cihaz zerinde ebekenin varln gsteren yeil, ak geriliminin dk olduunu
gsteren sar, lambann bozulmu veya devre d olduunu gsteren krmz renkli uyar gstergeler
bulunacaktr.

37.2.3.8- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr.

37.2.3.9- Seyyar kullanlacak cihazlar iin, tama srasnda lambalarn gereksiz yanmamas iin
lamba ama/kapama anahtarlar bulunacaktr.

37.2.3.10- nitenin ebeke balants iin en az 150 cm boyunda toprakl kablolu fi bulunacaktr.

37.2.3.11- niteler, frn boyal DKP sacdan mamul olup, koruma snf IP 50 olacaktr.

37.2.3.12- nite iinde bulunan ak, tama srasnda saa sola hareket ederek devrelere zarar
vermemesi iin kutu iinde, salam bir yere sabitlenmi olacaktr.

37.2.4- Dhili tip 8W sva st acil durum aydnlatma niteleri

37.2.4.1- Cihaz, genel zellikler blmnde belirtilen artlara uygun olacaktr.


74
37.2.4.3- Tek yzl ve ift yzl olmak zere iki deiik tipte hem tavana hem de duvara monte
edilebilecek zellikte ve yksek mekanlarda zincir veya tij ile aslabilir zellikte olacaktr.

37.2.4.4- Cihaz, elik sacdan veya aluminyumdan mamul toz boyal olup, koruma snf IP 50
olacaktr.

37.2.4.5- nitelerde kullanlan yar geirgen pleksiglas panel, tek yzl ve ift yzl modellerde
tek para olacak ve niteye yan kapaklarla sabitlenecektir.


37.2.5- Dhili asma tavan tipi 8 W dekoratif acil durum aydnlatma niteleri:



37.2.5.3- Cihaz asma tavana ankastre monte edilebilecek zellikte olacaktr.

37.2.5.4- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr

37.3- Acil durum ynlendirme niteleri

37.3.1- Etan tip 8 W acil durum ynlendirme niteleri:



37.3.1.3- Cihaz tek yzl ve duvara sva st montajna uygun olacaktr.

37.3.1.4- Cihazn gvdesi ile opak kapa polikarbonat malzemeden mamul olacaktr.

37.3.1.5- Cihaz IP 65 koruma snfna haiz olacaktr.

37.3.1.6- Ynlendirme etiketi 24 m mesafeden grlebilecek ekilde minimum 12 cm
yksekliinde yar geirgen yeil zemin zerine beyaz koan adam, ok ve kap grafik iareti olacaktr.

37.3.2- Dhili tip 8 W acil durum ynlendirme nitesi:



37.3.2.3- Cihaz tavana ve duvara sva st montajna uygun tek (veya ift) yzl olacaktr.


75

37.3.3- Dhili tip byk iaretli 8 W acil durum ynlendirme nitesi:



meknlarda zincir veya tij ile asmaya uygun olacaktr.


37.3.3.5- Cihazn monte edildii yerde alt ksmn aydnlatlmas iin cihazn altnda aydnlatma
pencereler bulunacaktr.


37.3.4- Dhili tip ok byk iaretli 8 W acil durum ynlendirme nitesi:



mekanlarda zincir veya tij ile asmaya uygun olacaktr.


37.3.5- Dhili asma tavan tipi kenardan aydnlatmal 8 W dekoratif acil durum ynlendirme
nitesi:



37.3.5.3- Cihaz asma tavana ankastre monte edilebilecek zellikte olacaktr.


37.3.5.5- Ynlendirme iin aaya doru sarkan effaf levhann kalnl minimum 8 mm olacak,
ynlendirme iareti pleksiglasn her iki yzeyine serigrafi baskl olacaktr. Levha zerindeki
ynlendirme iareti 24 m mesafeden grlebilecek ekilde 12 cm yksekliinde yeil zemin zerine
beyaz koan adam, ok ve kap grafik iareti olacaktr.

37.3.6- Dhili tip kenardan aydnlatmal byk iaretli 8 W dekoratif acil durum ynlendirme
nitesi:

76

meknlarda zincir veya tij ile asmaya uygun olacaktr.


37.3.6.5- Ynlendirme iin aaya doru sarkan effaf levhann kalnl minimum 8 mm olacak,
ynlendirme iareti pleksiglasn her iki yzeyine serigrafi baskl olacaktr. Levha zerindeki
ynlendirme iareti 32 m mesafeden grlebilecek ekilde 16 cm yksekliinde yeil zemin zerine
beyaz koan adam, ok ve kap grafik iareti olacaktr.

37.4- Acil durum dntrme niteleri

37.4.1- Genel zellikler:

37.4.1.1- Mevcut aydnlatma armatrlerinin lambalarn, acil durum aydnlatmasnda kullanmak
amacyla, bu armatrlerin iine monte edilecek olan acil durum aydnlatma dntrme niteleri dier
lambalar gibi anahtarla alp kapatlabilecek zellikte olacaktr.

37.4.1.2- Cihaz armatre gelen anahtar ncesi (anahtarlanmam) ayn faz ile srekli olarak
beslenecektir. Aknn bal ve arj edilmekte olduunu gsteren LED, dardan grnecek ekilde
armatre monte edilecektir.

37.4.1.3- Kablo balantlar iin hzl montaja uygun geme tip klemensler olacaktr.

37.4.2- Fluoresan lambalar iin acil durum aydnlatma dntrme kitleri:

37.4.2.1- nite, genel zellikler ve acil durum dntrme niteleri genel zellikler blmlerinde
ilgili artlara uygun olacaktr.

37.4.2.2- Acil durum aydnlatma dntrme nitesi, elektronik modl ve yksek scakla
dayankl arj edilebilir kuru tip nikel-kadmiyum ak paketinden oluacaktr.

37.4.2.3- nitenin k aks 36 Wa kadar lambalar iin normal deerinin %15den, 65 Wa kadar
lambalar iin normal deerinin %10den daha az olmayacaktr.

37.4.2.4- nite, hem elektronik balast hem de sac balast ile almaya uyumlu olacaktr.

37.4.3- 12 V halojen lambalar iin acil durum aydnlatma dntrme kitleri:

37.4.3.1- nite, genel zellikler ve acil durum dntrme niteleri genel zellikler blmlerinde
ilgili artlara uygun olacaktr.

37.4.3.2- Acil durum aydnlatma dntrme nitesi, elektronik modl ve 12 V kapal tip bakm
gerektirmeyen kurun asit ak(ler) bulunacaktr.

37.4.3.3- nite, 50 Wa kadar 12 V halojen lambalarla uyumlu bir ekilde alacak ve balast
lmen faktr %100 olacaktr.

77
37.4.3.4- nite hem elektronik hem de sac transformatr ile almaya uyumlu olacaktr.

37.4.3.5- Elektronik modl ile ak arasndaki balant servise imkan salayacak ekilde geme
papulu olacak, balant kablolar ters balant ihtimaline karlk polaritelerine gre iki ayr renkte
olacaktr.

78

38- Genel yayn (seslendirme) ve anons sistemi

38.1- Kapsam
Seslendirme ve anons yaplmas gerekli grlp hoparlr konulan meknlarda; acil veya genel
amal anons iletimi, seminer veya konferans amal toplantlarda seslendirme, genel amal fon mzii
yaynlanmas, sistemini kapsar.

38.2- Sistem

38.2.1- Hoparlr konulan yerlere seslendirme, mzik yayn ve anons yaplabilmesi iin, aada
belirtilen nitelerden projesindeki verilere gre gerekli grlen niteler, saylarna gre tespit edilerek
sistem tesis edilecektir.

38.2.1.1- Kaynak cihazlar (Teyp ve/veya Radyo ve/veya CD alar ve/veya MPG3 alar)

38.2.1.2- Preamplifikatrler,

38.2.1.3- Kontrol Modlleri (yangn alarm, anons, kayt vb.),

38.2.1.4- Anons Mikrofon nitesi (genel ve acil anons iin),

38.2.1.5- G Amplifikatrleri,

38.2.1.6- Cihaz Dolab,

38.2.1.7- Hoparlrler ve hat trafolar,

38.2.1.8- Ses Kontrol Panelleri (Blgesel Ayar Panelleri ve/veya Kanal Seme Panelleri),

38.2.1.9- Kablolar.


38.3.1- Sistemin ana merkezi projede belirtilen mahalde bulunacaktr.

38.3.2- Projesinde gsterilen yerde ve zellikleri bu artnamede belirtilen hoparlrler, ana merkez
ile balantl tesis edilecek olup, projesine gre oluturulmu sistemin yine bu artnamede belirtilen her
trl fonksiyonu iler vaziyette teslim edilecektir.

38.3.3- Ana merkez yerinden veya merkezden kontrol edilebilen mzik yayn yapabilecektir.

38.3.4- Sistemde kullanlan fonksiyonlarn tmne yetecek kadar kaynak ve mikrofon girii
bulunacaktr.

38.3.5- Projesinde belirtilen hoparlr tesisatna gre belirlenen amplifikatr veya dier cihazlar
yeterli deil ise, bu yetersizlii ve olmas gereken deerleri gerekeleriyle birlikte yklenici, iverene bir
rapor ile bildirmek zorundadr.

79
38.3.6- Devreye alnacak genel yayn ve anons sistemi 24 saat aralksz olarak hizmet verebilecek
zellikte olacaktr.

38.3.7- Sistemi oluturan merkezi nitede bulunacak cihazlar, cihaz dolab iinde muhafaza
edilecektir.

38.3.8- Sistem ile ilgili seim evraknda, sistem, cihaz ve niteler hakknda Trke tamamlayc
bilgiler ve kataloglar yklenici tarafndan hazrlanp iverene verilecek olup, sistemin alma prensibi
de aklanacaktr. Eer bu artname haricinde farkl hususlar var ise, gerekeli olarak bildirirlcektir.

38.3.9- Mzik yayn srasnda, anons yaplmas halinde mzik yayn kesilecek ve anons
bitiminde otomatik olarak devreye girecektir.

38.3.10- Anons anahtar, personelin sistemdeki mikrofonlar ak brakmasn nlemek amacyla
bas konu tipinde olacaktr.

38.4- Kaynak Cihazlar

38.4.1- Aada zellikleri belirtilen mzik kaynaklar, projesinde belirtildii tip ve sayda
kullanlacaktr.

38.4.2- Stereo kasetalar teyp: Seslendirme sisteminde giri kaynaklarndan biri olarak
kullanlacak olan teyp, standart kasetleri alabilecek zellikte, yar profesyonel olarak seilmeli, kafa
yaps sert metalden, uzun mrl, ayrca ift kasetalardan oluacak teyp'in her iki kasetalarnda
sonsuz konumu (oto reverse) zellii olacaktr. Bu ift kaset birbirleri ile kombine alacak, birbirlerine
gei modlar olacak ve 2 Kanall - 4 izli tipte, tek yn-ift yn, sonsuz konumlu alma zelliinde,
her kanal iin ayr 1 adet DA motor, 1 adet silme kafas ile 1 adet alma ve kayt kafas bulunan,
standartlara uygun teyp hznda, sinyal grlt oran yksek, 230V AA %10, 50Hz besleme gerilimi
zelliklerine sahip olacaktr.

38.4.3- Stereo radyo: Seslendirme sisteminde bir kanaln kayna olarak kullanlacak zellikte
stereo radyo, 530 - 1600 KHz orta dalga (AM), 88 -108 MHz FM frekans ayar sahal tuner, 230VAA
%10, 50Hz besleme gerilimi zelliklerine sahip olacak ve mzik preamplifikatrne soketler vastasyla
balanacaktr.

38.4.4- Stereo Cd player: Yksek performansl filtreye, yksek disk stabilasyonuna ve her disk
iin program kontrolne, iverence belirlenecek sayda disk alabilecek, disklerin alnmas iin
programlanabilme, rastgele ya da sral alma gibi zellikleri haiz stereo CD player, mzik
preamplifikatrlerine soketler vastasyla balanacaktr.

38.4.5- Stereo MPG3 player: Cihaz zerinde bulunan CD-ROM src, LCD ekran, ilgili kontrol
butonlar ile CD zerindeki MPG3 dosyalarn okuyarak, istenilen MPG3 dosyasn srekli veya
dnml almaya uygun bir yapda ve cihaz dolabna balants uygun olacaktr.

38.5- Kontrol Modlleri

38.5.1- Aada zellikleri belirtilen kontrol modlleri projesinde belirtilmesi durumunda
kullanlacaktr.

80
38.5.2- Yangn Alarm Modl: Modln kullanm amac yangn veya felaket annda, seslendirme
sistemi ile yol gsterici ve panii nleyici yayn yapmaktr. Bu modl, otomatik ve manuel olmak zere
iki ekilde alabilmelidir. Manuel almada modl zerinde bulunan anahtar yada buton ile modl ve
sistemde bulunan dier cihazlar acil anons konumuna geerek, seilen blgelerde mzik yaynlar
kesilecek ve acil anons yayn otomatik olarak devreye girecektir. Modl otomatik alma durumunda
ise yangn ihbar santralndan alaca sinyal ile modl devreye girmeli ve manuel kumanda konumunda
anlatlan btn ilemler yerine getirmelidir.(ok kanall yaynlarda her kanalda alarm verilecek ve
seviye ayarl yerlerde en st seviyeden alarm verilecektir.)

38.5.3- Anons Kontrol Modl: Blgesel anons yaynnn yaplaca sistemlerde, modl iinde
bulunan elektronik rleler ile blgelere yaplan anons ya da mzik yaynnn kontrol iin
kullanlacaktr. Cihaz, tamamen elektronik aktif yapya sahip olmal, audio iaretler kesinlikle giri ve
klarda bozulmaya uramayacak ekilde tasarlanmaldr.

38.5.4- Kayt Modl: Projesinde ngrlmesi durumunda istendii zaman kayt yaplarak,
blgelere yaynlayabilecek anonslarn saysal ortamda saklanmas iin kullanlacaktr. Modl zerinde
kayt iin bir mikrofon bulunacak ya da bilgisayardan dosya aktarmna imkan salayacaktr.

38.6- nykselticiler (Preamplifikatrler)

38.6.1- Sistemin anons ve mzik yayn iin kullanlacak olan preamplifikatrlerin mzik ve/veya
anons amal olmalarna gre yeterli miktarda girii bulunmaldr.

38.6.2- Preamplifikatrlerde ses seviyeleri ve ayarlar yaplabilecek, ak-kapal anahtar ile uyar
bulunacaktr.

38.6.3- Preamplifikatrlerde veya mikrofon ksmnda ding dong zellii bulunacak ve besleme
gerilimi 230VAA %10, 50Hz olacaktr.

38.7- Anons Mikrofon nitesi

38.7.1- Merkezi santralde kullanlacak mikrofonlar, masa st ve yksek kaliteli, dinamik veya
kondenser zellikli anons mikrofonlar olacaktr. Sistemde birden fazla anons nitesi kullanld
takdirde, istendiinde bunlara ncelik atamas yaplabilecektir.

38.7.2- Anons mikrofonu, masa st kullanma uygun tipte olacak, projesinde gsterilen yerde
kullanlacak, ankastre balant paneli ve nceden merkeze ekilmi kablo yardm ile merkez anons
nitesine giri yaplacaktr.

38.7.3- Mikrofon nitesi ile cihazlar arasnda blendajl mikrofon ve bununla kombine kumanda
hatlarn ihtiva eden zel kablosu, iverenin belirleyecei uzunlukta, nite ile beraber verilecektir.

38.7.4- Anons iin anons butonuna basldktan sonra mzik yayn kesilecek ve ding dong sinyali
devreye girecektir. Mikrofon nitesi zerinde bulunan LED/LEDler anons esnasnda srekli bir ekilde
yanacak ve anonsun blge/blgelerde devrede olduunu gsterecektir. Bir anons blgesine bir operatr
anons yaparken, dier anons nitelerinde o anons blgesinin aktif olduunu gsteren LED/LEDler
bulunacaktr. Anons yaynnn blgelere, seilerek kombinasyonlarla verilecei gibi tmne birden de
verilmesi (Genel Anons) mmkn olmaldr.

81
38.8- G Amplifikatr

38.8.1- Sistemdeki hoparlrleri besleyecek olan g amplifikatrleri elektronik olarak ksa devre,
ar yk ve snmaya kar koruma devrelerine sahip ve zerinde ak/kapal anahtar ile uyar klar
olacaktr.

38.8.2- Sistemde kullanlacak amplifikatrler geni frekans aralna, yksek oranda sinyal grlt
oranna sahip, 230VAA %10, 50Hz besleme gerilimi ile alr, sistemdeki hoparlrleri besleyecek
ekilde k gcne sahip ve cihaz dolabna montaja uygun zellikte olacaktr.

38.8.3- Amlifikatrlerin frekans yant en az 50Hz - 16 kHz (3dB) olmaldr.

38.9- Cihaz Dolab

38.9.1- Cihaz dolab, sistemi oluturan merkezi nite, g amplifikatrleri, ses kaynaklarnn
(radyo, teyp, CD, MPG3) ve dier cihazlarn yerletirilmesine uygun olarak tasarlanm, 19"
standartnda ve teknie uygun olacaktr.

38.9.2- Cihaz dolabnn nnde caml ve kilitlenebilir bir kapak bulunacaktr.

38.9.3- Modllerin sisteme balanmas, zel fonksiyonlarna gre uygun fi ve prizler ile, giri-
k ve besleme irtibatlar cihaz dolabnn zerinde bulunan konnektrler ile ve kapal kablo kanallar
(tercihen metal kablo kanal) ierisinde yaplacaktr.

38.9.4- Cihaz dolab en az 1,5 mm DKP sacdan imal edilecek ve bir kat astar ve elektrostatik boya
ile boyanacaktr.

38.9.5- Dolap ierisinde yeterli seviyede havalandrmay salamak zere hava panjurlar
bulunacak, gerekli grlmesi halinde s kontroll olarak alan fan motorlar konulacaktr.

38.9.6- Cihaz dolabnn altnda tekerlekler bulunacak ve rahata hareket ettirilebilir olacaktr.

38.9.7- Cihaz dolab iinde klemens gruplar bulunacak ve tm klemensler numaralanacaktr.
Kullanlan tm klemensler ray tipi ve tamamen bakr alaml malzemeden imal edilmi olacaktr. Kablo
girileri iin uygun llerde ve sayda rakorlar bulunacaktr.

38.10- Ses Kontrol Panelleri

38.10.1- Blgesel Ayar Panelleri: Yayn yaplan ortamdaki mzik kanalnn belirlenmesi ve
hoparlrlerin ses seviyelerini ayarlamak iin projesine uygun olarak, gerekli kapasitede blgesel ayar
niteleri tesis edilecektir. Blgesel ayar panelleri ile tek bir hoparlre veya grup hoparlrlerine kumanda
yaplabilecektir. Grup ayar panelinin ses seviyesi ayar 12 deiik pozisyonda yapilabilecek zellikte
olacak ve 1. kademe Kapal eklinde yaplacaktr. Kademeli olarak yaplacak ses ayar sonsuz tur
prensibine uygun olarak imal edilecektir. Blgesel ayar panelleri ksk veya kapal dahi olsa anons
geldiinde, ses seviyesi merkezin belirledii seviyede olacaktr.

38.10.2 Kanal Seme Panelleri: Projesinde ngrlmesi durumunda, ok kanall mzik yayn
sistemlerinde, mahallinden kanal seimi iin blgesel ayar panelleri ile birlikte kullanlacaktr.

82
38.11- Hoparlrler

38.11.1- Tm hoparlrlerin kablo balantlar, kullanlan kablo kesitleri ve gelebilecek kablo
says gz nnde bulundurularak uygun nitelikte klemensler ile yaplacaktr.

38.11.2- Hoparlr kabinleri, titreimleri nleyecek ekilde, hoparlrler ise, kullanlacak
amplifikatr kna uygun ve hat trafolu olarak boyutlandrlacaktr. Hat trafolar zerinde farkl g
ayar kademeleri iin ular bulunacaktr. Hat trafolar hoparlr gvdesi iine, titreim yapmayacak
ekilde yerletirilecek ve kullanlacak hat trafolarnn frekans bantlar, hoparlrlerin frekans bantlarn
salayacak ekilde olacaktr.

38.11.3- Hoparlrler harici-dhili, sva alt-sva st, tavan-duvar, sabit-seyyar, kolon, basnl vb.
gibi tiplerde ve projesine gre imal edilmi olacaktr.

38.11.4- verence istenmesi ya da projesinde belirtilmesi durumunda gmme tip tavan
hoparlrlerinde arka hacmi kapatp yangndan koruyan yangn hcresi olacak ve ayrca arka hacmin ses
szdrmazl ve akustik grltlerden etkilenmemesi salanm olacaktr. Ayrca, bu blmn iinde
bulunacak hoparlr ve hat trafosunun montajn engellemeyecek ekilde tecrit yaplacaktr.

38.11.5- Hoparlr aksam PVC, sac veya alminyum olacak ve hoparlrler mahaldeki dier
malzemeler ile uyumlu olacaktr. Hoparlrlerin gvdeleri arpmalara kar dayankl olacaktr.

38.11.6- Projesinde istenilen glere uygun olarak, tek ve daha ok sayda hoparlr ihtiva eden
metal bir kutudan oluan kolon tipi hoparlrlerin ynn saa-sola veya aa-yukar doru
ayarlayabilecek ekilde bir dzenek bulunacaktr.

38.11.7- Horn tipi hoparlrler minimum 500-5000Hz (3dB) , dier hoparlrler ise minimum
200Hz-16000Hz (3dB) aralnda alma frekansna haiz olmaldr.

38.12- Kablolar

38.12.1- Seslendirme sisteminde kullanlacak kablolarn damar says, kesiti, tipi ve gerilimi
projesinde belirtilen zellikleri ve standartlar karlayacak ve tm hoparlr kablolar, tm oklu
kablolar ve tm mikrofon kablolar amalarna uygun olarak tasarlanm, projesinde belirtilen
mesafelerde bozulma olmadan ve istenen kalitede ses verecek tipte, esnek kaplamaya sahip, manevra
kabiliyeti bulunan, montaj kolayl salayacak ekilde olacaktr.

83

39- FM-VHF-UHF ve Uydu Anten ortak TV sistemi

39.1- Kapsam

39.1.1- Karasal TV, kablolu TV, uydu, merkezi video ve karasal radyo yaynlarnn, TV-Radyo
prizlerine istenilen kalitede ulatrlmas sistemini kapsar.

39.2- Sistem

39.2.1- TV-Radyo prizi konulan yerlere TV, radyo ve video yayn yaplabilmesi iin, aada
belirtilen nitelerden projesindeki verilere gre gerekli grlen niteler; saylarna gre tespit edilerek
sistem tesis edilecektir.

39.2.1.1- Antenler (FM-UHF-VHF, Uydu).

39.2.1.2- Merkezi yayn nitesi (alc, ifre zc, modlatr, grnt, ses, VCD, uydu alc
cihaz, optik dntrcler, kaydedici ve saklayc vb. gibi),

39.2.1.3- Cihaz dolab (besleme ve kontrol ekipmanlar)

39.2.1.4- Aktif ekipmanlar (optik dntrcler, ana hat, datm ve ev ykselteleri),

39.2.1.5- Kablolar (koaksiyal, fiber ve data),

39.2.1.6- Datc ve blcler,

39.2.1.7- Prizler,

39.2.1.8- Konnektrler.


39.3.1- TV datm ebekesi, merkezi yayn nitesinde ilem uygulanm TV programlarnn, FM-
VHF-UHF- L (87-862 MHz veya 872150 MHz) bandnda TV prizlerine istenilen kalitede
ulamas salanacak ekilde projelendirilecek ve uygulanacaktr.

39.3.2- Datm sistemini oluturacak, datm elemanlarnn hepsi CENELEC EN 50083-n
standartlarna uygun olacaktr.

39.3.3- Datm ebekesinde ayrlan kollar var ise, kollar birbirini etkilemeyecek ekilde
yaltlacaktr.

39.3.4- Datm kuvvetlendiricilerinin, iletilen sinyalin zelliklerini (FM, AM-PAL B/G, QAM
16, 64, 128, 256, QPSK v.b.) dikkate alarak ilgili standartlara uygun olarak yaplm performans
hesaplarnn proje zerinde gsterilen deerleri imalattan sonra lme ile dorulanacaktr.

39.3.5- Sistemde, programlarn yayn frekanslar gz nne alnarak, gerekli ekranlama ve
zayflama zelliklerine sahip, tek veya ok modlu fiber ve 75 Oluk koaksiyal kablolar kullanlacaktr.

84
39.3.6- Merkezi yayn nitesinde ilem uygulanm kanallarn birletirilmi k, tek bir kablo
haline geldikten sonra sistemdeki tm yaynlar TV-Radyo prizlerine aadaki deerler ile ulamaldr.

AM PAL/BG ve FM iin 87 862 MHz arasnda
Sinyal seviyesi 60 ile 83dBV arasnda
C/N - 44 dB
CTB - 57 dB
CSO - 57 dB

QPSK iin 950-2150 MHz arasnda
Sinyal seviyesi 50 ile 77dBV arasnda
C/N - 11 dB
CTB - 33 dB

39.3.7- Kurulacak sistem, Ulusal kablolu TV sistemine uygun olacaktr.

39.3.8- Sistemin salkl alabilmesi, montajn ve servisin kolayca yaplabilmesi asndan kablo
balantlarnda uygun zellikte konnektr ve balant elemanlar kullanlacaktr.

39.3.9- Sistemde kullanlan malzemeler, iletim ve geri dn ynlerinde sinyal gndermeye,
iletim yn iin 85-862 MHz, geri dn yn iin 4-65 MHz bant geniliine uygun olacaktr.

39.3.10- ebekede kullanlan her trl datc ve blclerin ak kalan ular 75 O terminaller
ile kapatlacaktr.

39.3.11- stenmesi durumunda merkeze 1 adet geni bandl 88-108 MHz FM anteni ve
amplifikatr taklarak prizlere FM yaynn tanmas da yaplacaktr.

39.3.12- Uydu ve karasal yaynlarn Merkezi yayn nitesine alnarak ilenmesi iin bu amala
retilmi sinyal ileme cihazlar kullanlacaktr. Son kullanc iin retilmi (ev tipi cihazlar) ekipmanlar
kabul edilmeyecektir.

39.3.13- Datm merkezi iin gerekli olan cihazlar 220 -230 V AA, 50 Hz besleme gerilimine
uygun olacaktr.

39.3.14- Tm cihazlar 19 standartnda dolap iine monte edilecek tipte olacak, dolap termostat
kontroll fan ile soutulacaktr.

39.3.15- Sistemin merkezi modler olacak ve her kanal birbirini etkilemeden servis iin sklp
taklabilecektir. Merkez cihazlar fonksiyonlar (giri-k kanal, filtre devreleri vb. gibi) kontrol
edilebilir ve programlanabilir olacak, seilen uydu kanallar gerekli grld anda programlanarak
deitirilebilecektir.

39.3.16- Dolap iine monte edilecek tm cihazlar kzaklar zerine monte edilecek, bakm srasnda
kolayca kzaktan alnabilecek ve cihazlardan yaplan ayarlar kolay kontrol edilebilen tipte olacaktr.

85
39.3.17- Her bir kanal yayn iin gerekli olan cihazlarn RF k seviyesi saysal olarak
ayarlanabilecek, IF filtreler dar ve geni band olarak programlanabilecek ve resim kalitesine gre uygun
olan band genilii seilebilir olacaktr.

39.3.18- Kullanlacak analog yaynlarn ileride saysal yayna gemesi istenildiinde uygun
modlatrn kullanlmas ile sadece alclar ilave edildiinde sistem alabilir olacaktr.

39.3.19- Televizyon kanallarnn iletiminde PAL B/G sistemi kullanlacaktr.

39.3.20- Sistemin empedans 75 O olacaktr.

39.3.21- Yayn merkezini tekil eden cihazlar en son teknolojiye uygun retilmi, tek yan band
alan cihazlardan olacaktr.

39.3.22- Uydu alc cihazlarn giri frekanslar 950-2150 MHz aralnda olacaktr. Uydu alclar
3,7-4,2 GHz (C band) ve 10,7-12,75 GHz (Q band) yaynlarn da almaya uygun olacaktr.

39.3.23- Uydu alc cihaz; zerinden, IF giri frekans, video polaritesi, IF band genilii, ses
band genilii, ses tayc frekans, dekoder seimi, mono/stereo/dual ses seimi, giri ve k frekans
ayarlamalar yaplabilir olacaktr. Bu cihazn zerinde AV klar bulunacaktr.

39.3.24- Uydu alc cihazlarndan veya dier kaynaklardan gelen AV sinyalleri merkezi yayn
nitesindeki modlatrler ile istenilen k kanalna modle edilecektir. Modlatrn RF k kanal ve
k seviyesi modlatrn kendi zerinden veya bal olduu merkezi ilemci zerinden ayarlanabilir
olmaldr.

39.4- Ykselteler (Ana Hat-Datm ve Bina i)

39.4.1- Ana hat ykselteleri:

39.4.1.1- Projesinde ana hatlar var ise, bu hatlarda kullanlacak olup, dk grltl, yksek k
seviyeli, otomatik kazan kontrol modll profesyonel tip olacaktr.

39.4.1.2- Sistemde kullanlacak olan ana hat ykselteleri, deiiklik yaplmasna gerek olmadan
Ulusal kablolu TV ebekesine balanabilecek ekilde, ileri ynde 87-862 MHz, geri ynde 4-65 MHz
datm yapabilecek zellikte ve ihtiyalara gre uygun modl taklmasna imkan tanyacaktr.

39.4.1.3- Ykseltelerin giri nitesinde ayarlanabilir dengeleyici bulunacaktr.

39.4.1.4- Projesindeki kanal says da gz nne alnarak, k sinyal seviyesi ayarlanabilir tipte
olacaktr.

39.4.1.5- Ana hatta kullanlacak ykseltelerin hattan beslenecek tipte olmas halinde kablo
balantlarnda besleme artlarna uygun zellikte konnektrler kullanlacak, hattan beslenmeyenlerde
ise, kabloya uygun konnektrler kullanlacak ve besleme gerilimi de 220-230V AA, 50 Hz olacaktr.

39.4.1.6- Ykselteler, tm elektromanyetik etkilere kar ekranl, su geirmez, metal bir haznenin
iinde ve modler yapda olacaktr.

39.4.2- Datm ykselteleri:
86

39.4.2.1- Datm ykselteleri, beslenecek priz says ile mesafeye ve projesindeki kanal saysna
uygun seviyede k salayacak zellikte olacaktr.

39.4.2.2- Datm ykselteleri 220-230V AA-50 Hz besleme geriliminde, iletim ynnde 87-
862 MHz, geri dn ynnde 4-65 MHz datm yapabilecek zellikte olacaktr.

39.4.2.3- Kablo balantlarnda uygun konnektrler kullanlacaktr.

39.4.2.4- Datm ykseltelerin k sinyal seviyesi ayarlanabilir tipte olacaktr.

39.4.2.5- Merkezi yayn nitesi kullanlmakszn yaplan apartman tipi ortak anten sistemi
ykseltelerinde 2 adet UHF, 1 adet VHF ve 1 adet FM anten girii olacaktr.

39.5- Antenler

Sistemi atmosferik dearjlardan (yldrmdan) korumak iin dardan gelen tm anten kablolarnn
ekranlar sistem giriinden nce dorudan bina epotansiyel barasna balanmaldr. Kabololarn i
iletkenleri ise gene sistem giriinden nce parafudrlar (surge arrester) zerinden bina epotansiyel
barasna balanmaldr.

39.5.1- Uydu antenler

39.5.1.1- Sistemde tesis edilecek uydu antenler alminyum svama tip ve tek para parabol veya
bask ofset tip olacak, ok paral anten kullanlmas durumunda yksek verimli ve oksitlenmeye kar
boyal olacaktr.

39.5.1.2- Antenlerde her anten iin uygun olan LNB kullanlacak ve gerekli olan yerlerde conta ile
koruma bantlar bulunacaktr.

39.5.1.3- LNBlerde ekilecek kablolar harici tip olacaktr.

39.5.2- UHF antenler:

39.5.2.1- UHF antenlerin frekans aral 470862 MHz (2169 nolu kanallar) olacaktr.

39.5.2.2- Anteni oluturan elemanlarn says projesine ve bulunduu blgenin zelliine gre
seilecektir.

39.5.3- VHF antenler:

39.5.3.1- VHF antenlerin frekans aral 174-230 MHz (5-12 no.lu kanallar) olacaktr.

39.5.3.2- Empedans 75 O, rzgra kar dayankll yksek olacaktr.

39.5.3.3- Anteni oluturan elemanlarn says projesine ve bulunduu blgenin zelliine gre
seilecektir.

87
39.6- Datc ve blcler

39.6.1- Datc (tap-off) ve blcler (splitter), projesine gre sistemin dalmna uygun olarak
seilecek, izolasyon deerleri ve konnektr balantlar ebekede kullanlacak kablolara uyumlu
olacaktr.

39.6.2-Yaynn bina ii datmnda datclar (tap-off) kullanlacak ve bylece aboneler arasnda
maksimum yaltm salanm olacaktr.

39.6.3- Abone ii datmnda datc (tap-off) kullanlacaktr.

39.6.4- Datc ve blclerin herhangi bir ucundaki arza dier ular etkilemeyecektir.

39.6.5- Btn datc ve blcler projenin alma frekansn geirecek zellikte olacaktr.

39.7- Prizler

39.7.1- Prizler geri dn destekleyen yapda olacaktr.

39.7.2- Prizlerin projeye uygun, TV - Radyo; TV-SAT veya TV-SAT-Radyo iin ayr k ular
bulunacaktr.

39.7.3- Prizler, radyo ucundan 88108 MHz, TV ucundan 4-65 MHz ve 87-862 MHz ve SAT
ucundan 950-2150 MHz frekanslar geirecek zellikte olacaktr.

39.7.4- Sistemde kullanlacak TV-radyo prizleri, profesyonel tip ve metal muhafazal olacaktr.

39.8- Kablolar

39.8.1- Dhili ve harici kablolardaki iletkenler, saf bakr veya kapl bakr olacaktr.

39.8.2- Dhili ve harici koaksiyal kablolar dk kaypl ve yalanmaya kar dayankl olmaldr.
Bunun iin fiziksel kprtmeli kablolar kullanlacaktr. Ekranlanmas yksek olmaldr. Bu nedenle ift
folyolu kablo tercih edilmelidir

39.8.3- D hatlarda, harici artlara uygun kablo kullanlacaktr.

39.8.4- Tm kablolarn empedans 75 O olacaktr.

39.8.5- Bina ii ve d datmnda kullanlacak kablolar, projesinde belirtilen tipe uygun
olacaktr.

39.9- Konnektrler

39.9.1- Balantlarnda kullanlan cihazlara uygun nitelikte konnektr kullanlacaktr.

39.10- Cihaz dolab

39.10.1- Sistemi oluturan merkezi nitedeki cihazlarn yerletirilmesine uygun olarak
tasarlanm, 19 standartnda ve teknie uygun cihaz dolab kullanlacaktr.
88

39.10.2- Cihaz dolabnn nnde caml ve kilitlenebilir bir kapak bulunacak, modler cihazlar
cihaz dolabndaki zel raylar zerine monte edilecek, sabitlenecek ve bakm srasnda kolay sklebilir
olacaktr.

39.10.3- Modllerin sisteme balanmas, zel fonksiyonlarna gre uygun fi ve prizler ile giri-
k ve besleme irtibatlar konnektrler ile yaplacak ve kablolar da kapal kablo kanallar (tercihen
metal kablo kanal) ierisinde muhafaza edilecektir.

39.10.4- Cihaz dolab en az 1,5 mm DKP sacdan imal edilecek ve bir kat astar, iki kat frn boya
ile boyanacaktr.

39.10.5- Dolap ierisinde yeterli seviyede havalandrmay salamak zere hava panjurlar
bulunacak, gerekli grlmesi halinde, s ykseldiinde otomatik ve sessiz alan termostat kontroll
fan motorlar konulacaktr.

39.10.6- Cihaz dolab, gelecekte kanal says artrlabilecek ekilde tasarlanacaktr.

39.10.7- Dolap ierisindeki cihazlar ile bunlara ait ayar butonu ve gstergeler, birbirlerini
engellemeyecek ve kolay ulalabilir ekilde yerletirilecektir.

39.10.8- Sistemin kontrol iin dolap ierisinde bir test TV soketi bulunacaktr.

39.10.9- Cihaz dolabnn bulunaca yer; zellikle klimatize edilmi, tozdan ve rutubetten
arndrlm bir oda olmaldr.

89

40-D Kap ile konuma sistemi

40.1-Kapsam

Binada, d kapdan daireye ar yaplmas ve daire ile d kap arasnda sesli grme yaplmas
ve d kap otomatiinin ubeden almasnn kontrol sistemini kapsar. Grme sadece sesli
olabilecei gibi dairenin kapy grebilecei ekilde grntl de olabilir. Binada kapc varsa ilave
olarak kapdan kapcnn zilinin aldrlmas ve kapc ile d kapnn grebilmesi de sisteme dahil
edilir. Bu durumda daireler de ube zerinden kapcy arayabilirler. Ayrca istee bal olarak daire
ierisinden merdiven otomatiini yakma gibi konfora ynelik ilave zellikler de eklenebilir.

40.2-Kapsam D

D kap ile konuma sistemi, kap otomatii, merdiven otomatii, daire n zil butonlar ve zil
transformatrn iermez. Ancak kap ve merdiven otomatiini kontrol edebilir.

40.3-Tanmlar

40.3.1- Ana Sistem Santrali: Sistemin beslemesini salayan ve kontrol devrelerini de ieren sistem
elemandr. Sistem zilli ise zil devreleri, merdiven otomatii kontrol isteniyorsa kontrol devrelerini,
kapcl sistemlerde ise kapc ile konuma kartlarn vs. ierir.

40.3.2- ube: Dairenin kap ve kapc ile grmesini salayan nitedir. Grntl veya
grntsz diafon ya da telefon olabilir. Ayrca ofislerde merkez ile gren nitelere de ube denilir.

40.3.3- Diafon: Bas konu brak dinle esasna gre alan ubelerdir. Grntl veya grntsz
olabilir.

40.3.4- Kap telefonu: Ahizeli sistem esasna gre alan ubelerdir. Grntl veya grntsz
olabilir.

40.3.5- ift zil zellii: Zile daire nnden mi yoksa d kapdan m basldnn alan melodiye
gre anlalmasn salayan zelliktir.

40.3.6- Gizlilik: Bir ubeden kap paneli ile grlrken dier ubelerin dinleyememesi, hatt
kesememesi ve sistem grntl ise grnty alamamasdr.

40.3.7- Kap seme zellii: ki giri kaps olan binalarda hangi kapdan zile baslm ise sistem
bunu alglayarak o kapdaki ziyaretinin ses ve grntsn ilgili daireye aktarr. Daire kap otomatiini
atrmak istese sistem ilgili kapy otomatik olarak seer ve hangi kapdan zil paneline baslmsa o
kapy aar.

40.3.8- Kapcy arama ve kapc ile grme: ube zerinden kapc aranarak konuulabilir.
Kapc ubesi zil panelinden arandnda herhangi bir kap telefonu gibi alr.

40.3.9- Merdiven otomatiini altrma: Daire ierisinden merdiven boluuna kmadan ube
zerindeki bir dme yardm ile merdiven otomatiklerinin yaklabilmesi fonksiyonudur. Daire
ierisinden kmadan nce yakmak, i zile basldnda kap drbnnden geleni rahat grmek ya
90
da d kap aldnda ziyaretinin merdiven otomatii butonunu aramamas iin yukardan merdiven
otomatiini yakma amalar iin kullanlabilir.

40.3.10- Merdiven otomatii blcs: Merdiven otomatiinin ube zerinden yaklmas istenen
durumlarda tm dairelerin nndeki merdiven klar yerine binann sadece ilgili dairenin dahil olduu
bir blmn yakmaya yarayan elemandr.

40.3.11- Fotosel devresi: zerine den n iddetine gre diren deeri deien bir fotosel ve
kontrol nitesinden oluur. Zil paneli isim etiketlerinin altnda bulunan lambalarn srekli deil de
sadece geceleri yanmasn salar. Bu ekilde hem enerji tasarrufu yaplm olur, hep de lambalarn daha
uzun sre kullanlabilmesi salanr.
40.3.12- Zil paneli: D kapdan daire zillerini aldrmak ve dairedeki ubelerle grmekte
kullanlan nitedir. Grntl sistemlerde kamera bu nite zerinde bulunur.

40.4-Sistem

Binada kap ile daire ve varsa kapc arasnda dahili konuma yaplabilmesi iin, aada belirtilen
nitelerden projesindeki verilere gre gerekli grlen niteler saylarna gre tespit edilerek sistem
oluturulacaktr.

40.4.1- Ana sistem santral

40.4.2- Dairedeki ube(ler) (grntl veya grntsz diafon ve telefon) ve bro tipi ubeler

40.4.3- Zil paneli

40.4.4- Kablolar

40.4.5- Video datc ve video datm ykselteleri (grntl sistemler iin)

40.5-Genel zellikler

40.5.1-Konuma sresi hattn gereksiz meguliyetini ve rnein ahizenin kapanmad durumlarda
sistemin srekli ak kalmasn engellemek iin snrl olacak ve konuma sresi sonunda sistem
otomatik olarak kapanacaktr.

40.5.2-Sistem gizlilikli olacaktr.

40.5.3-Bina tipi sistemlerde, ift zil zellii olacak ve daire d kapdan ayr, daire kapsndan ayr
alan zil ile uyarlacaktr.

40.5.4-Zil zamanl ve elektronik melodili olacak, zil butonuna bir kez basldnda melodi belirli
sre devam edecektir.

40.5.5-Zil paneli bina tipi sistemlerde fotoselli, olacaktr.

40.5.6-Kablo damarlarnn PVC kaplamalar farkl renklerde retilmi olacaktr.

40.5.7-Sistem ksa devre ve ar akmlara kar korumal olacaktr.

91
40.5.8- Site yerlekesi sz konusu olduunda binalarda kullanlan sistem, santral revizyonu veya
deiiklii ile daha sonra tesis edilebilecek merkezi bir gvenlik noktasndan sesli ve grntl iletiim
kurulmasna olanak salayacak alt yapda olmaldr.

40.5.9- Kurulacak sistem ister grntl ister grntsz olsun, binadaki kablolarn ekilecei
santral-ubeler aras, santral-panel aras ve santral-kapc aras boru aplar en az 18 m apnda plastik
boru olacaktr.

40.5.10- Konutlarda kapal daireler olabileceinden, tesis edilen sistemlerde arzalara kolay
mdahale edilebilmesi iin ubeler arasna ekilen hatlar ubelere girdi-kt eklinde tesis edilmemeli;
katlarda herkese ak mahallere konacak ek kutularnda T ek yaplarak ubeye kol vermelidir. Bu tip
uygulamada ek kutularnda, iletken klf renklerine uygun renkte klemenslerle balant imkan
salanmaldr.

40.5.11- Diafon sistemleri iin santral ile zil paneli arasndaki konuma kablosu ekranl olacaktr.

92

41-Veri iletiim (DATA) sistemi

41.1- Giri

41.1.1- Bilgisayar data prizi konulan mekanlardaki bilgisayarlarn bilgi ilem merkezine
balantsn, bilgi ilem merkezine bal olmayan dier bilgisayarlarn ulusal ya da uluslararas internet
ve data servis salayclarna balantsn, projesinde ngrlm ise telefon, yangn ihbar, TV vb. gibi
birimlerin kendi santrallaryla ve anons merkezi ile balantsn, salayabilmek iin yerel alan ann
(LAN) oluturulmas sistemini kapsar.

41.1.2- Tanmlar

a) Fiber Optik kablo: Merkezi bilgi ilem odasnda yer alan ana anahtar (switch) ile kenar
anahtarlarnn (switchlerinin) birbirlerine balantlarnn yaplmas amacyla kullanlan
kablo.

b) Fiber Optik ara kutusu (patch panel): Fiber optik kablolarn sonlandrlmasnn
yaplaca, 19 cihaz dolaplarna monte edilebilen kutular.

c) Fiber optik konnektr: Fiber optik kablonun mekanik olarak sonlandrlmas
durumunda, kablonun her bir damarna taklacak olan erkek balant eleman.

d) Fiber optik kuyruk (pigtail): Fiber optik kablonun cam kayna (fzyon) yntemi ile
sonlandrlmas durumunda kullanlan, bir ucu bo, dier ucu fabrikasyon olarak konektr ile
sonlandrlm olan, 0.9 mm toplam kesitteki fiber kablo.

e) Ek koruyucu: Fzyon sonlandrlma yapldnda, yaplan eki korumak amacyla
kullanlan, syla bzen ek koruyucu.

f) Kaset: Fiber ek koruyucularn yerletirildii, fiber optik ara kutusu iersinde yer alan
donanm.

g) Fiber optik ara (patch) kablo: Fiber optik ara kutusunda sonlandrlan kablonun,
anahtara (switche) balantsnn yapld, 2 fiber damarl, her iki taraftaki ular fiber optik
konnektrle sonlandrlm olan balant eleman.

h) Fiber optik adaptr: Fiber optik ara kutularnn n yzne taklan, fiber optik kablo ile,
kabloyu anahtara (switch) balayan ara kablolarn irtibatn salayan balant eleman. Fiber
optik adaptrler, fiber optik ara kutusunun n yzne taklr ve ara kutusunun i tarafna
gelen ksmna, fiber kablodan gelen konektrler, d ksmndaki karlna ise fiber ara
kablo taklr.

i) Bakr kablo: 19 cihaz dolabna monte edilmi olan bakr ara kutusu ile data prizleri
arasnda balant amacyla kullanlan, kat (tek damarl) iletkenli, 4 iftli kablo.
j) Bakr ara kutusu: 19 cihaz dolablarna monte edilebilen, data prizinden gelen kat
bakr kablonun sonlandrlarak, her iki ucu RJ45 erkek konektrle sonlandrlm esnek
iletkenli ara kablo yardmyla anahtara (switche) balantsnn yaplmasna imkan veren
balant eleman.

93
k) Data prizi: 19 cihaz dolablarnda yer alan bakr ara kutusularndan gelen kat bakr
kablonun sonlandrlarak, her iki ucu RJ45 erkek konektrle sonlandrlm esnek iletkenli
ara kablo yardmyla kullanc bilgisayarlarna balantsnn yaplmasna imkan veren
balant eleman.

l) RJ45 erkek konektr: 8 pinli; ara kutusu, data prizi, anahtar (switch) ve
bilgisayarlardaki dii RJ45 girileri ile uyumlu, 8 telli esnek iletkenli bakr kablonun ucuna
fabrikasyon olarak taklan balant eleman.

m) Bakr ara (patch) kablo: Her iki ucu RJ45 erkek konektrle fabrikasyon sonlandrlm,
esnek (ok telli) bakr iletkenli, ara kutusu-anahtar veya data prizi bilgisayar aras balant
yaplmas esnasnda kullanlan balant eleman.

n) Cihaz dolab: 19 genilikte, yerel alan a oluturulmas iin kullanlan fiber optik ve
bakr ara kutusular ile anahtar (switch) ve dier 19 genilikteki elemanlarn topland,
temperli cam kapakl, nden ve arkadan eriilmesi mmkn, kilitlenebilir tipte cihaz
dolabdr.

o) Anahtar (switch): Yerel alan a kapsamnda yer alan bilgisayarlarn hem birbirleriyle
hzl ve etkili ses, veri ve grnt haberlemeleri, hem de Ulusal ya da uluslararas internet
ve data servis salayclar vastasyla, ayn yerel alan anda yer almayan bilgisayarlar ve
benzeri cihazlar ile ses, veri ve grnt alverii yapmalarna imkan veren cihazdr.

41.2- Proje Esaslar

41.2.1- Data prizi konulan yerlere veri, ses ve grnt iletiimi yaplabilmesi iin, aada
belirtilen nitelerden projesindeki verilere gre gerekli grlen niteler saylarna gre tespit edilerek
sistem oluturulacaktr.

41.2.1.1- Kablolar (fiber, bakr),

41.2.1.2- Fiber optik ara kutusu,

41.2.1.3- Fiber optik patch kablo, konektr, adaptr ve pigtailler.

41.2.1.4- Bakr ara kutusu,

41.2.1.5- Data prizi,

41.2.1.6- Bakr ara kablolar.

41.2.1.7- Kenar anahtarlar,

41.2.1.8- Cihaz dolab (kabinetler).

41.2.2- Proje dhilinde kurulacak bilgisayar a altyaps, yksek hzl multimedya uygulamalarn
gelecekte de destekleyecek, kolay ynetilebilir, kalc olacaktr. Bu nedenle, kurulacak yerel alan a
(LAN) ile ilgili olarak, bakr kablolama sistemi EIA/TIA-568.B.2-1 Kategori 6, fiber optik kablolama
sistemi EIA/TIA-568.B.3 standartlarna uygun olacaktr.
94

41.2.3- Kurulacak olan yerel alan anda, her kullanc esnek iletkenli, iki ucu fabrikasyon
sonlandrlm ara kablo ile kendisine ait data prizine balanacaktr.

41.2.4- Her kullancya ait data prizinden, cihaz dolabnda bulunan ara kutusuna balant tek para
olarak, kat bakr iletkenli, 4 iftli kablo ile yaplacaktr. Kullanc prizi ile ara kutusu arasndaki mesafe
en fazla 90 metre olacaktr; projelendirme esnasnda cihaz dolab veya cihaz dolablarnn yerletirilmesi
bu husus dikkate alnarak yaplacaktr.

41.2.5- Kullanlan bakr kablolar, cihaz dolablarnda bakr ara kutusunda ve kullanc tarafnda
data prizlerinde sonlandrlacaktr.

41.2.6- Kullanclarn yer deiiklii, cihaz dolabnda aktarma (ara kablolarn yer deitirmeleri)
ile kolaylkla salanabilecektir

41.2.7- Zaman iersinde kullanc saysndaki olas art gznnde bulundurularak, sistemde
ihtiya duyulan kullanc saysnn en az %20si kadar fazla sayda RJ-45 uyumlu ara kutusu kaps
olacaktr.

41.2.8- Cihaz dolablarnda, anahtar ile ara kutusu aras balant esnek iletkenli, iki ucu
fabrikasyon sonlandrlm ara kablo ile yaplacaktr.

41.2.9- Kullanclardan, cihaz dolablarndaki anahtarlara kadar kullanlan bakr kablo ve ara
kablolarn toplam uzunluu 100 metreyi kesinlikle gemeyecektir, projelendirme esnasnda cihaz dolab
veya cihaz dolablarnn yerletirilmesi bu husus dikkate alnarak yaplacaktr.

41.2.10- letiim altyapsn oluturan kablo bileenlerinin tm, cihaz dolablarnda
sonlandrlacaktr.

41.2.11- Yapsal kablolama iin birden fazla anahtar (switch) kullanlmas durumunda, ana
anahtar (backbone switch) kullanlmasna uygun olacak ve bu anahtar ile dier kenar anahtarlar (switch)
arasndaki balant fiber optik kablo kullanlarak yaplacaktr.

41.2.12- Fiber optik kablolar, cihaz dolablarnda fiber optik ara kutularnda sonlandrlacaklardr.

41.2.13- Fiber sonlandrma ilemi, ara kutusu iersinde, her bir fiber damarna bir adet SC
konnektrn epoksi ile yaptrma veya epoksi olmadan mekanik sonlandrma yoluyla direkt konnektre
veya fzyon olarak, fabrikasyon olarak bir ucu bo, dier ucu SC sonlandrlm 1 veya 2 metre
uzunlukta kuyruklarn her bir fiber damarna eklenmesiyle gerekletirilmelidir.

41.2.14- Fiber optik ara kutularndan, kullanlacak anahtar (switch)lara yaplacak balantlar,
fabrikasyon olarak her iki ucu sonlandrlm, ara kablolar ile yaplacaktr. Seilecek olan ara kablo,
fiber optik kabloda kullanlan fiber ile ayn zellikte olmal, sonlandrlan bir ucu SC tipi konektrlerle,
dier ucu ise kullanlacak olan anahtar (switch)in fiber optik kapsna uygun konektrle sonlandrlm
olmaldr.

41.2.15- Cihaz dolablarnda fiber optik kablolarn, fiber optik ara kutularndan anahtarlara
balantlar iin fiber optik ara kablolar kullanlmaldr.

95
41.2.16- UPS sistemlerinden gelen kablolar, bilgisayarlarn bulunduu alanlarda UPS prizleriyle
sonlandrlacaktr.

41.2.17- UPS e bal priz linyelerinde her bir data prizi kullancs iin en az 3 adet UPS prizi
(monitr, kasa, yazc) olacaktr. Tm prizlerin dalm (UPS, data) odann fiziki durumu, kullanm
amac ve oturma plan dikkate alnarak yaplacaktr.

41.2.18- Kullanlacak UPS prizleri sadece bilgisayar filerinin balanabilmesine imkan verecek
ekilde ve normal prizlerden farkl renkte olacaktr. UPS prizlerinde normal filerin taklmasn
engelleyecek bacaklar bulunacaktr.

41.2.19- Bilgisayarlar besleyen priz linyeleri Elektrik Tesisleri Ynetmelii hkmlerine
uygun ekilde otomatik sigortalarla korunacaktr.

41.2.20- Bilgisayar sistemlerinin topraklanmas Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmeliine uygun ekilde yaplacaktr.

41.2.21- zel teknik artnamesinde belirtilmemi ise bilgisayar sisteminin tmn besleyecek
gte ve en az 10 dakika sreli kesintisiz g kayna kullanlacaktr. Yapnn onayl projesinde genel
amal kesintisiz g kayna bulunmad takdirde, sadece bilgisayar sistemini besleyecek kapasitede
kesintisiz g kayna olacak ve sistem odas haricinde baka bir odaya konulacaktr.

41.2.22- Sistem odas ve kesintisiz g kaynann bulunduu odalara, yangn ihbar santraline
uyar veren dedektrler konulacaktr.

41.2.23- Sistem odasnda her server iin ayr ayr olmak zere (er) 3er adet UPS prizi olacaktr.
Prizler datm tablosundan, bamsz hatlarla beslenecektir.

41.2.24- Kablolama yapldktan sonra, kurulan sistemin dzgn altn gsteren aadaki
testler yaplarak hem CD ortamnda hem de yazl olarak ilgili proje sahibi kurum yetkilisine teslim
edilecektir. Bu testler:

41.2.24.1 Bakr kablolama sistemi iin ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarnn ngrd test
(kablo, jack, ara kutusu, ara kablolar dhil).

41.2.24.2 Fiber optik kablolama sistemi iin OTDR testi.

41.2.24.3 Fiber optik kablolama iin power metre testi.

41.2.25- Uygulama yaplacak sahann artlar gz nnde bulundurularak, gerek fiber optik,
gerekse bakr kablolarn serilecekleri gzergahlar boyunca mutlaka kablo tavas veya kablo kanal
kullanlacaktr ve kablolarn fiziksel d etkilere kar korunmas salanmaldr.

41.2.26- Zayf akm ve kuvvetli akm tesisat birbirinden ayr gzergahlarda ekilmeli, data
kablolarnn kuvvetli kablolarndan elektromanyetik olarak etkilenmemesi salanmaldr..

41.3 rn Esaslar

41.3.1- Fiber optik kablolar

96
41.3.1.1- Fiber optik kablolar, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartna uygun olacaktr.

41.3.1.2- Fiber optik kablolar halojensiz, zehirli gaz karmayan (Low Smoke Zero Halogen-
LSZH) zellikte olmas gerekmektedir.

41.3.1.3- Kablo iersinde kullanlacak fiber damarlar, 10 Gigabit uygulamalar da 600 metre
mesafeye kadar destekleyen Multimode 50 mikron OM3 tipinde olmaldr. ayet tek para olarak
ekilecek kablonun mesafesi 600 metre zerinde ise, Single Mode (9 mikron) fiberler tercih edilmelidir.

41.3.1.4- Fiber optik kablo sonlandrmas, mekanik olarak yaplyor ise, olabilecek zayflama
kayplarn en aza indirmek iin dzgn ve iyi cilalanm olacaktr.

41.3.1.5- Fiber optik kablo sonlandrmas fzyon yntemi ile yaplyor ise, ek noktasn korumak
iin, ek koruyucu ve kaset kullanlarak gerekli tedbirler alnmaldr.

41.3.1.6- Fiber optik kablonun damar says sisteme uygun miktarda olmal ve tm damarlar ayn
panelde sonlandrlacaktr.

41.3.2- Fiber optik ara kutusu

41.3.2.1- Tm fiber optik kablolar 19 standartnda cihaz dolabna monte edilen, SC adaptr
taklmasna uygun fiber ara kutularnda sonlandrlacaktr.

41.3.2.2- Fiber optik ara kutusu zerinde yeterli sayda sonlandrma iin adaptr taklabilecektir.

41.3.2.3- Fiber optik ara kutusu zerinde, fiber ularnn tanmlanmas iin uygun etiketleme alan
bulunacaktr ve etiketleme dzenli ve kalc olacak bir ekilde yaplacaktr.

41.3.2.4- Fiber optik ara kutularnda, aktif cihaza balant yaplmayan yedek ya da bota olan
kaplar mutlaka adaptrler ile veya kap kapaklaryla kapatlarak toz girii nlenmelidir.

41.3.2.5- Fiber optik kablolarn mekanik arlklarn tayacak tutucular ara kutusu iersinde
bulunacaktr.

41.3.2.6- Gerek fzyon gerekse mekanik sonlandrma iin ara kutusu iersinde uygun alan
bulunmaldr.

41.3.3- Fiber optik sonlandrma aparatlar (konnektr, adaptr, kuyruk, ara kablo).

41.3.3.1 - Tm fiber optik sonlandrma aparatlar ISO/IEC 11801 ve 11802 standartna uygun
zellikte olmaldr.

41.3.3.2 Fiber optik konektrler ve adaptrler, SC tipte ve kullanlan fiber ile ayn zellikte
olmaldr.

41.3.3.3 Fiber optik kuyruklar, bir ucu bo, dier ucu fabrikasyon olarak SC konektr ile
sonlandrlm 1 veya 2 metre uzunlukta 0.9 mm apta, kullanlan fiber kablo damarlar ile ayn zellikte
olmaldr.

97
41.3.3.4 Fiber optik ara kablolar, 2.1 mm veya 3.0 mm d apta, fermuar eklinde birletirilmi
iki adet istenilen uzunluktaki fiber kablonun bir ucuna 2 adet SC konektr, dier ucuna da anahtar
(switch) fiber optik kapsna uygun konnektrle fabrikasyon olarak sonlandrlm olmaldr.

41.3.3.5- Fiber optik kablo sonlandrmas, mekanik olarak yaplyor ise, olabilecek zayflama
kayplarn en aza indirmek iin dzgn ve iyi cilalanm olacaktr.

41.3.3.6- Fiber optik kablo sonlandrmas fzyon yntemi ile yaplyor ise, ek noktasn korumak
iin, ek koruyucu ve kaset kullanlarak gerekli tedbirler alnmaldr.

41.3.4- Bakr kablo

41.3.4.1- Kullanlacak olan bakr kablolarn, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygun
Kategori 6 UTP, halojensiz, zehirli gaz karmayan (Low Smoke Zero Halogen- LSZH) zellikte olmas
gerekmektedir.

41.3.4.2- Kabloda kullanlacak iletken kesiti 23 AWG (0.57 mm), kat (tek damarl) bakr iletken
olmal, iftler arasnda sinyal etkileimini en aza indirmek iin kabloda seperatr kullanlmaldr.

41.3.4.3- Kategori 6 UTP LSZH kablonun ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygunluu,
uluslararas bamsz test kurulularnca (ETL, UL gibi) onaylanm olmal ve retim tesisi bu test
kurulularnn gzetimi ve 3 veya 6 ayda bir denetimi altnda olmaldr.

41.3.5 Bakr ara kutusu

41.3.5.1- Kullanlacak olan bakr ara kutular, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygun,
Kategori 6 UTP zellikte olmaldr.

41.3.5.2- Kategori 6 UTP ara kutusunun ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygunluu,

41.3.5.3- Ara kutular projesine uygun olarak, tm kaplar, prizlerde kullanlan RJ45 jaklar
kullanlarak veya 4,6 ya da 8li bloklar halinde PCB bloklar kullanlarak, RJ45 kapl olarak imal
edilmi olacaktr.

41.3.5.4- Bakr ara kutusu zerinde, her bir kapnn tanmlanmas iin uygun etiketleme alan
bulunacaktr ve etiketleme dzenli ve kalc olacak bir ekilde yaplacaktr.

41.3.5.5- Ara kutusu erevesi metal olacaktr.

41.3.6- Data prizi

41.3.6.1- Kullanlacak olan bakr data prizleri, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygun,
Kategori 6 UTP zellikte olmaldr.

41.3.6.2- Kategori 6 UTP data prizinin ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygunluu,

98
41.3.6.3- Priz zerinde etiketleme yaplabilecek alan bulunacaktr.

41.3.6.4- Prizler, mekanik arpmalara meydan vermeyecek ekilde duvarlara, yerden en az 40 cm.
ykseklikte ve UPS prizi ile birlikte odann fiziki durumu, kullanm amac ve oturma plan dikkate
alnarak yaplacaktr. Deme alt prizi sistemi kullanlyor ise kendi zel artlarna gre tesis edilir.

41.3.7- Ara kablo

41.3.7.1- Ara kutusu ile anahtar arasndaki ve data prizi ile bilgisayarlar arasndaki balantlar, iki
ucunda RJ-45 balant ucu bulunan, esnek (ok telli) bakr iletken ile imal edilmi ve fabrikada
sonlandrlm Kategori 6 UTP LSZH ara kablolar ile yaplacaktr.

41.3.7.2- Kategori 6 UTP ara kablonun ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygunluu,

41.3.8- Anahtarlar (Switchler)

41.3.8.1- Cihaz, tek aside ihtiya duyulan adet ve lde kap destekleyebilecek, ihtiya duyulan
adet ve lde ethernet balanty salayabilecek kapasitede olacaktr.

41.3.8.2- Cihazlar 19 dolaba monte edilebilmeli, monte edilebilmesi iin gerekli ekipman ve
paralar, cihazla birlikte gelmelidir.

41.3.8.3- Yapsal kablolama iin birden fazla anahtar (switch) kullanlmas durumunda, ana
anahtar (backbone switch) kullanlmasna uygun olacak ve bu anahtar ile dier kenar anahtarlar (switch)
arasndaki balant fiber optik kablo kullanlarak yaplacaktr.

41.3.8.4- Cihazlar en az 3 sene garantili olacaktr.
41.3.8.5- nerilecek cihaz, 230V ve 50Hz ebeke gerilimi ile beslenmelidir. G kablolar
Trkiye artlarna uygun olacaktr.

41.3.8.6- Teklif edilen anahtar L2/L3/L4 OSI katmanlarna gre protokol alanlarn anlayabilmeli
ve alanlarn kombinasyonuna gre kural tanmlanarak, trafik nceliklendirmesi yapabilmeldir.
41.3.8.7- Cihazlar, birden fazla cihazn bir arada kullanlmasna (ynlama) uygun yapda
olacaktr.
41.3.8.8- Cihaz, terminal veya modem ile ynetilebilecek, istatistiki bilgiler, alarmlar ve dier
bilgiler sorgulanabilecektir. Cihaz yada ynlama (birden fazla sayda cihazn birletirilerek tek cihaz
gibi ynetilebilmesi) zerinde oluan problemleri (ynlama yesi bir cihazn, cihaz portunun
arzalanmas, veya network zerinde tanmlanan dier gvenlik tehlikelerini) sistem yneticisine SMS
veya e-mail ile bildirebilmelidir.
41.3.8.9- Cihazn zerinde en son ve en gelikin zelliklere sahip yazlm olmaldr ve
gerektiinde gncellenebilmelidir.
41.3.8.10- Cihazn tm kaplar MDI/MDIX desteine sahip olacaktr.
41.3.8.11- Cihazlarn anahtarlama kapasitesi (Switching Fabric) zerindeki tm kaplar dolu
olduunda dahi bloke olmayacak (Non-Blocking) ekilde dizayn edilmi olacaktr.
99
41.3.8.12- Cihazlarn VLAN Sanal A(IEEE 802.1Q) destei olacaktr.
41.3.8.13- Cihaz, yedek g nitesine sahip olacaktr.

41.3.9- Cihaz dolablar:

41.3.9.1- Cihaz dolablar, 19 standartna uygun genilikte ve ara kutusu ile aktif cihazlar
barndracak tipte olacaktr.

41.3.9.2- Cihaz dolabnn n yz, temperli cam kapakl ve kilitli olacaktr.

41.3.9.3- Sistem odasna konulacak cihaz dolablar , 4 taraftan eriilebilir olacaktr.

41.3.9.4- Sistem odas haricindeki cihaz dolablar, 19 standadna uygun genilikte, duvara monte
edilebilir tipte, nden ve yandan kolay eriilebilir olacaktr.

41.3.9.5- Tm cihaz dolablarnn ierisinde yeterli seviyede havalandrmay salamak zere hava
panjurlar bulunacak, gerekli grlmesi halinde sessiz ve s ykseldiinde otomatik olarak alan fan
motorlar konulacaktr.

41.3.9.6- Tm cihaz dolablarnn ierisine, aktif cihazlara yetecek kadar UPS priz grubu
konulacaktr.

41.3.9.7- Cihaz dolablar gerektiinde yan yana eklenebilir ve her iki yan yzeyi sklebilir tipte
olacaktr.

41.3.9.8- Tm cihaz dolablar, ilgili deprem ynetmelii gz nnde bulundurularak,
konulacaklar yerlerde uygun ekilde sabitlenmelidirler.

100

42- Kapal devre televizyon (KDTV) sistemleri

42.1- kapsam

Genel artnamenin bu blm binalarn ve tesislerin i ve d mekanlarna kamera
yerletirilmesi ve kameralarn gvenlik amacyla izlenmesi, kontrolu ve kaydedilmesi iin kurulan
sistemleri tanmlar.

42.2- Genel kurallar

Kullanlacak tm rnler ISO 9001 kalite ve CE belgesine sahip olmaldr.

Kullanlacak rnler bu artnamenin Genel Esaslar Blmnde belirtilen uluslar aras
standartlara uygun olmaldr. Bunun yan sra sistemin tasarm, aadaki gvenlikle ilgili
kurululardan birinin belirledii ilgili tasarm kriterlerine uygun olmaldr.

- ASC: Asssociation of Security Consultant
- IEE: Institution Of Electrical Engineer
- IEEE: Institution Of Electrical & Electronics Engineer
- IPSA: International Professional Security Association

Kullanlacak tm cihazlar; gnde yirmidrt saat ve ylda 365 gn sre ile alacak zellikte
olmaldr.

Kullanlacak tm cihazlar alaca ortamn en dk ve en yksek nem ve scaklk
koullarna (D ortamlar iin Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl verileri dikkate
alnmaldr.) uygun zellikte olmaldr. Cihazlarn alma aral alt ortamlarn
iklimlendirme koullarna uygun olarak seilmelidir.

Kullanlacak ortam ne trden alma koullar salyorsa kesintisiz alma iin o
zelliklere uygun cihazlar seilmelidir.

42.3- Sistem

Sistemde kullanlacak tm cihazlar 230 V %10 ve 50 Hz gerilimle alacaktr. Cihazlar
farkl besleme gerilimine sahipse uygun k gerilimine sahip reglatrl adaptrleri ile birlikte
temin edilecektir.

42.3.1- Sistemin ana ve yardmc elemanlar

- Kameralar (sabit kameralar, sabit dome kameralar, hareketli / zoom lensli
kameralar)
- Mercekler (sabit odakl lensler, deiken odakl lensler, zoom lensler)
- Monitrler (siyah/beyaz monitrler, renkli monitrler, TFT LCD monitrler)
- Saysal kaydediciler/oklayclar,
- Anahtarlayclar ve matriks anahtarlayclar,
- Sinyal datclar,
- Klavyeler,
101
- Kamera mahfazalar,
- Kamera montaj ayaklar,
- Kablolar,
- Konnektr ve balant elemanlar,
- Cihaz racklar,

Kameralar siyah/beyaz veya renkli olabilecektir.

42.3.2- Sistemler aadaki gibi bir gruplandrlmtr.

- 1 kameral sistemler: (1 kamera, 1 adet 1 girili saysal kaydedici ve 1 adet
monitr)
- 4 kameraya kadar olan sistemler: (4 kamera, 1 adet 4 girili saysal kaydedici ve
1 adet monitr)
- 8 kameraya kadar olan sistemler: (8 kamera, 1 adet 8 girili saysal kaydedici ve
2 adet monitr)
- 16 kameraya kadar olan sistemler: (16 kamera, 1 adet 16 girili saysal kaydedici
ve 2 adet monitr)
- 32 kameraya kadar olan sistemler: (32 kamera, 2 adet 16 girili saysal kaydedici
ve 4 adet monitr)
- 64 kameraya kadar olan sistemler: (64 kamera, 4 adet 16 girili saysal
kaydedici, 1 adet 64 kamera giri, 8 monitr kl video matriks, 1 adet klavye,
16 adet monitr, 1 adet monitor rack)
- 65 kamera ve daha zeri modler sistemler,

42.4- Siyah beyaz kameralar

42.4.1-Yksek znrlkl 1/3 sabit kamera

- Kullanlacak kameralar 1, , 1/3 veya tpe edeer CCD sensre sahip, yksek
znrlkl en az 520 TV satr ve gelimi saysal sinyal ilemci kullanan tam otomatik
siyah beyaz kamera olacaktr.
- Kamera zerine sabit/manuel iris, DA otomatik iris veya video iris mercek monte
edilebilecektir. Kameraya C ve CS montaj tipi mercekler taklabilecektir.
- Kamera backlight kompanzasyon zellii olmaldr.
- Kamera farkl elektronik shutter modlarn destekleyecektir.

Aktif piksel : 752x582
znrlk : en az 560 TV Satr
Hassasiyet 50 IRE : 0,15 lux (f 1,2 AGC ak konumda)
Sinyal Grlt Oran : >48 dB
AGC : Farkl seviyeler seilebilmelidir.
Video k : 1 Vpp 75 O

42.5- Renkli kameralar

42.5.1- Standart znrlkl renkli sabit kameralar

102
- Kullanlacak kameralar 1/3 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensre
sahip, yksek znrlkl 380 TV satr ve gelimi saysal sinyal ilemci kullanan tam
otomatik renkli kamera olacaktr.
edilebilecektir. Kameraya C ve CS montaj tipi mercekler taklabilecektir
- Kamera backlight kompanzasyon zellii ak / kapal seilebilmelidir.
- Kamera aadaki elektronik shutter modlarn destekleyecektir.

znrlk : 380TVL
Hassasiyet 50 IRE : 0,6 lx(F:1,2 AGC on konumda 38DB)
Video k : 1Vpp 75 O

42.5.2- Yksek znrlkl renkli sabit kameralar

- Kullanlacak kameralar 1/3 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensrl
renkli modda 480 TV satr yksek znrle sahip ve yksek performansl kameralar
olacaktr. Kamera DSP resim ileme teknolojisine ve stn hassasiyetve sahip olacaktr.
- Kamera backlight kompanzasyon zellii ak/kapal seilebilmelidir.
- Kamera farkl shutter modlarn destekleyecektir.

znrlk : 480 TV satr
Video k : 1Vpp 75 O

42.5.3- Yksek znrlkl 1/2 renkli sabit kameralar

- Kullanlacak kameralar 1/2 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensrl,
renkli modda 480 TV satr yksek znrle sahip ve yksek performansl kameralar
olacaktr. Kamera dinamik k araln arttran Wide Dynamic teknolojisine sahip
olacaktr. Bu sayede yksek ve dk k koullarnda, sis ve puslu ortamlarda resim
detaylarnn yakalanmas salanacaktr.
- Kamera backlight kompanzasyon zellii ak / kapal seilebilmelidir.
- Kamera farkl elektronik shutter modlarn destekleyecektir.

znrlk : 480 TV satr
Private zone maskeleme : farkl blgeler seilebilmelidir.
Video k : 1Vpp 75 O

103
42.6- Gece / Gndz kameralar

42.6.1-Standart znrlkl 1/3 gece/gndz kameralar

yksek performansl kameralar olacaktr. Kamera dinamik k araln yksek seviyede
arttran Wide Dynamic teknolojisine sahip olacaktr. Bu sayede yksek ve dk k
koullarnda, sis ve puslu ortamlarda resim detaylarnn yakalanmas salanacaktr.
- Kamera, dk k koullarnda otomatik olarak gece moduna geecektir.
- Kamera backlight kompanzasyon zellii farkl olarak seilebilmelidir.
- Kamera, hareket eden objelerin yakalanabilmesi iin hzl shuter modlarn desteklemelidir.

znrlk : Renkli modda 480 TV satr, siyah/beyaz modda 520 TV
satr
Hassasiyet 50 IRE : 0.5 lx (renkli modda) F:1.4
Min. Aydnlatma : 0.08 lx (siyah beyaz modda) F:1.4
Video k : 1Vpp 75 O

42.6.2- Yksek znrlkl 1/3 gece/gndz kameralar

yksek znrle sahip ve yksek performansl kameralar olacaktr.
- Kamera backlight kompanzasyon zellii farkl olarak seilebilmelidir.

znrlk : Renkli modda 520 TV satr, siyah/beyaz modda 560 TV satr
Video k : 1Vpp 75 O

42.6.3-Yksek znrlkl 1/2 gece/gndz kameralar

yksek znrle sahip ve yksek performansl kameralar olacaktr. Kamera dinamik
k araln arttran wide Dynamic teknolojisine sahip olacaktr. Bu sayede yksek ve
dk k koullarnda, sis ve puslu ortamlarda resim detaylarnn yakalanmas
salanacaktr.
- Kamera besleme gerilimi 24V AA olacak ve dk seviyede g ekecektir.
104
- Kamera backlight kompanzasyon zellii sayesinde farkl blgeler seilebilmelidir.

znrlk : Renkli modda 480TV satr, siyah/beyaz modda 520 TV satr
Video k : 1Vpp 75 O

42.7- Hareketli dome kamera

42.7.1- Renkli hareketli dome kamera

- Kamera 1/4 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensrl olmaldr.
- Cihazn sinyal sistemi PAL standartlarnda almaldr.
- Cihazn resim eleman en az 752(H)X582(V) olmaldr.
- Cihazda BLC (Back Light Compensation) zellii olmaldr.
- Cihaz odaklamayu otomatik, manuel yapabilmeli ve otomatik modda hassasiyet dk ya
da yksek olarak seilebilmelidir.
- Cihazda farkl blgeler iin maskeleme zellii bulunmaldr
- Cihazn yatay znrl renkli konumda en az 460 TV izgisi olmaldr.
- Video sinyal grlt oran en az 48db olmaldr.
- Video sinyal k 1.0 Vpp, 75 O olmaldr.
- Cihazn mercei en az 18x optik ve en az 10x saysal zoom yapabilmelidir.
- Cihaz yatayda 360 derece, dikeyde 90 derece dnebilme zellii olmaldr.
- Cihazda farkl programlanabilen tur zellikleri olmaldr.
- Cihazn farkl preset noktalar olmaldr.

Aktif piksel : 752(H)X582(V)
znrlk : 460 TV satr
Min. Aydnlatma : 2 lx (F1.4,1/50s)
Video k : 1.0 Vpp 75 O

42.7.2- Gece/gndz hareketli dome kamera

- Cihazn gsterimi gndzleri renkli, geceleri siyah/beyaz olmaldr.
- Cihazn tpe edeer interline transfer zelliklie sahip 1/4 CCD sensrl olmaldr.
- Cihazn sinyal sistemi PAL standartlarnda almaldr.
- Cihazn resim eleman en az 752(H)X582(V) olmaldr.
- Cihazda BLC (Back Light Compensation) zellii olmaldr.
- Cihaz odaklamay otomatik veya manuel yapabilmelidir.
- Cihazda farkl blgeler iin maskeleme zellii bulunmaldr
- Cihazn yatay znrl renkli konumda en az 460 TV satr olmaldr.
- Video sinyal grlt oran en az 48db olmaldr.
- Video sinyal k 1.0 Vpp, 75 O olmaldr.
105
- Cihazn mercei en az 18 x optik ve en az 10 x saysal zoom yapabilmelidir.
- Cihaz yatayda 360 derece, dikeyde 90 derece dnebilme zellii olmaldr.
- Cihazda farkl programlanabilen tur zellikleri olmaldr.
- Cihazn farkl preset noktalar olmaldr.

Aktif piksel : 752(H)X582(V)
znrlk : 460 TV satr
Min. Aydnlatma : 0.7 lx
Video k : 1.0 Vpp 75 O

42.8- Siyah beyaz monitrler

42.8.1- 15-17 Siyah beyaz monitr

- 15-17 Siyah Beyaz yksek znrlkl monitrler aadaki zelliklere sahip olacaktr.
- Monitrler rack kabin uygulamalarna uygun olmaldr
- Tm kontrollar monitrn n yznde olacak ve kolaylkla eriilebilir olacaktr.

Yatay znrlk : Enaz 800 TV satr
Video girii : 1 adet BNC Composite

42.8.2- 19-21 Siyah beyaz monitr

- 19-21 Siyah Beyaz yksek znrlkl monitrler aadaki zelliklere sahip olacaktr.
- Monitrler rack kabin uygulamalarna uygun olmaldr
- Tm kontrollar monitrn n yznde ve kolaylkla eriilebilir olacaktr.

Yatay znrlk : enaz 800 TV satr

42.9- Renkli monitrler

42.9.1- 15-17 Yksek znrlkl renkli monitr

- 15 Renkli yksek znrlkl (700TVL) monitrler aadaki zelliklere sahip
olacaktr.
- Monitrler rack kabin uygulamalarna uygun olmaldr.

Gerilim aral : 100-240V
Ekran : 39 cm (15)
Yatay znrlk : 700 TV satr
Video girii : 1 adet BNC Composite Kompozit video girii 0.3 1.5Vpp

42.9.2- 19 -21 renkli monitr

- 19-21 Renkli yksek znrlkl monitrler aadaki zelliklere sahip olacaktr.
- Monitrler rack kabin uygulamalarna uygun olmaldr.

106
Yatay znrlk : 400 TV satr

42.10- LCD monitrler

42.10.1- 15 LCD monitr

- Monitr,endstriyel yksek performansl 1024 x 768 piksel TFT aktif matriks, LCD tip
renkli CCTV video monitr olacaktr.
- Monitr parlaklk deeri en az 250 cd/m olacaktr.
- Video girilerinde PAL ve NTSC yi destekleyecektir.
- Monitr, masa st veya duvara montajl kullanlabilecek ekilde dizaynedilmi olmaldr.
Monitrn duvar montaj veya standart 19 rack montaj kullanm iin besleme ve aya
kolayca karlabilir olmaldr.

LCD Panel : TFT LCD
Pixel aralk : 0,297(H), 0,297(V) mm
znrlk : XGA 1024 x 768 piksel

42.10.2- 17 LCD monitr

- Monitr parlaklk deeri en az 400 cd/m2 olacaktr.
- Monitr, 100-240 V AA geni bir gerilim aralnda besleme giriine sahip olacak, 230 V
AA, 50Hz ebeke ile beslenebilecektir.
- Monitr, masa st veya duvara montajl kullanlabilecek ekilde dizaynedilmi olmaldr.
Monitrn duvar montaj veya standart 19 rack montaj kullanm iin besleme ve aya
kolayca karlabilir olmaldr.

Besleme gerilimi : 230V AA, 50Hz
LCD Panel : TFT LCD
znrlk :SXGA 1280 x 1024 piksel

42.10.3- LCD monitr
- Monitr parlaklk deeri en az 1000 cd/m olacaktr.
- Monitr, masa st veya duvara montajl kullanlabilecek ekilde dizaynedilmi
olmaldr. Monitrn duvar montaj veya standart 19 rack montaj kullanm iin
besleme ve aya kolayca karlabilir olmaldr.

LCD Panel : TFT LCD
znrlk :SXGA 1280 x 1024 piksel

107
42.11- Mercekler

- Tm mercekler, Aspherical Hzl tip DC Drive veya video drive zellikli olmaldr.
- Tm mercekler kullanlacak yerin gr asna gre seilebilmelidir.
- Merceklerin Ik geirgenlik katsays (F STOP) F: 1 ya da daha dk olmaldr.

42.12- Harici kamera mahfazalar ve harici mahfaza ayaklar

- Harici tip kameralar zel bir mahfaza iine yerletirilecek ve kamerann her trl iklim
koullarndan zarar grmemesi salanacaktr.
- Istc ve termostat : Mahfaza ierisindeki snn belli deerin altna dmesini nleyecektir.
- Gnelik : Dorudan gelen gne nlarn nleyecektir.
- Scak hava koullarnda kamerann iini soutmak iin fan tertibat olabilmelidir.
- Kamera mahfazalarnn ayaklar montaj yerine uygun olarak beraberce teklif edilecektir.
- Mahfazalar IP 66 standartnda olmal, paslanmaya kar dayankl malzemeden imal
edilmi olmal ve bu zellik belgelenmelidir.

42.13- Dhili kamera ayaklar

- Dhili tip kameralar zel bir mahfaza iine yerletirilecek ve kamerann ortam artlarndan
olumsuz etkilenmemesi salanacaktr.
- Istc ve termostat: Ortam artlarnn gerektirmesi halinde mahfazada stc ve termostat
yer almaldr.
- Kamera mahfazalarnn ayaklar montaj yerine uygun olarak beraberce teklif edilecektir.

42.14- Saysal kaydediciler

Saysal kaydedicilerin genel zellikleri aada verilmitir.

1. Saysal kayt cihaz, CCTV sistemleri iin retilmi profesyonel ve tek bir kasa iinde
olan cihaz olmaldr. Cihazlar endstriyel tip olmaldr. PCler zerinde alan ve kart
takmak suretiyle oluturulan sistemler SAYISAL kayt cihaz olarak kabul
edilmeyecektir.
2. Cihaz en az 50 resim/saniye hzna sahip olmaldr.
3. Cihazn hareket alglama zellii olmaldr.
4. Cihaz ayn anda canl grnt izleme, kayt yapma ve kayt izleme imkan veren triplex
zellikli olmaldr.
5. Cihaz zerinde yeteri kadar kamera girii bulunmal ve bu ihtiya bir veya birden fazla
kayt cihaz ile karlanabilmelidir.
6. Cihaz zerindeki CD veya DVD yazcya veya yer alacak USB portu sayesinde dier
cihazlara yedekleme yapabilmelidir.
7. Cihaz network ortamnda almaya uygun olmaldr.
8. Grntler cihazn Hard Diskine sktrlm olarak kayt edilmelidir. Her kamera iin
ayr ayr kayt hz seilebilmelidir. Kayt ilemi her kamera iin zamana veya harekete
duyarl bir ekilde olmaldr.
9. Cihaz LAN ortamnda internet Explorer yada kendi softwaredan izlenebilmeli, kontrol
edilebilmelidir.
10. Cihaza ayn anda networkden farkl kullanclar balanabilmelidir.
11. Kamera grntleri istenen kullanclara alabilir veya yasaklanabilir olmaldr.
12. Belirlenen sre iin n alarm ve gecikmeli alarm kayd yapabilmelidir.
108
13. Cihaz zerinde kamera giri says kadar alarm girii ve yeterli sayda alarm k
olmaldr.
14. Cihaza Speed dome kamera yada Pan/tilt/zoom kontrol yapabilen joystickli klavye
taklabilmelidir.
15. alma gerilimi 100-240 V AA olmaldr.
16. nite zerinde 10/100 ethernet kart standart olarak bulunmal, cihaz yerel a zerine
kaytl grntleri aktarmaktan baka kullancnn talebine bal olarak yerel a
zerindeki yetkili bilgisayar tarafndan ayarlar yaplabilmeli ve ynetilebilmelidir.
17. Olay, srekli kayt seenekleri olmaldr.
18. Kameralar aras senkronizasyon ozellii bulunmaldr. Ayn anda ayn tarh ve saate ait
tm kamera grntleri tek bir arama pencerisinden arlabilmelidir.
19. Akll arama zellii ile daha nce tanmlanmam bile olsa harekete duyarl, video
sinyali kesintisi, ani k iddeti deiimi iin arama yaptrlabilmeli, bylece tarih saat
bilmeden tm kayt grntleri zerinde arama yaplabilmelidir.
20. Sistem kayt kapasitesi minimum 250 GB olmaldr. lerde istenirse bu kapasite
arttrlabilmelidir.

Saysal kayt cihazlarnn kanal saylarna gre kamera giri ve monitr k saylar aada
verilmitir.

Kanal says Kamera giri adedi Monitr k adedi
1 1 1
4 4 2
8 8 2
16 16 2
32 32 2

42.15-Video matriks anahtarlayclar

42.15.1- 16 Kamera giri / 4 monitr kl matriks seici nite

- Matrix seici nitenin 16 kamera girii,4 monitr k ve alarm girii bulunmaldr.
- Matrix seici nite modler yapya sahip olacaktr.Kamera giri ve monitr k saylar
modller vastas ile arttrlabilecektir.
- Matrix seici, pan/tilt yada zoom zellikli kameralarn nceden programlanm deerleri
belirlenebilmelidir.
- Matrix seici giri kontaklarndan gelen bilgiler sayesinde nceden programlanm
otomatik fonksiyonlar balatabilmelidir.
- Matriks seiciye enaz 4 adet klavye balanabilmelidir.


- Matrix seici nitenin 32 kamera girii,4 monitr k ve alarm girii bulunmaldr.
109


- Matrix seici nitenin 64 kamera girii, 12 monitr k ve alarm girii bulunmaldr.

42.15.4- 64 Kamera zeri girili modler matriks seici nite

Giri ve klar kamera giri kart ve monitr k kart ilave edilerek genileyebilen cihazlardr.

42.16- Sinyal datclar

Videomatriks seicilerin birden fazla noktadan kontrol edilebilmesi iin gerekli ka sahip
nitelerdir.

42.17- Klavyeler

- Kontrol klavyesinin zerinde fonksiyonlarn ve bilgilerin gsterildii LCD ekran mevcut
olmaldr
- Klavye ile hareketli kamera ile beraber saysal kayt cihazlarnn tamamn ve matrix nitesinin
kontrolunu de yapabilmelidir.
- Pan,tilt ve zoom ilemlerini yapabilecek joystick olmaldr.

42.18- Konnektrler

Gerek kamera klarnda gerekse monitor, saysal kaydedici, video matriks
anahtarlayclarn giri ve klarnda koaksiyel kablo balants iin vidal tip BNC konnektrler
kullanlacaktr.

42.19- Kablolar

42.19.1- Sinyal kablolar

Sinyal kablolar; 75 O koaksiyel kablolar kullanlacaktr. Kablolarn d izolasyonu
kullanld yere gre (bina iinde, bina dnda veya yeraltnda kullanma uygun olacaktr)

- 0 metre ile 200 metre aras RG59/U-4 75 O koaksiyel kablo
- 701 metre ve daha uzun mesafeye sinyal tamak iin fiber optik dntrcler
kullanlmaldr.

42.19.2- Enerji kablolar
110

Kamerann kullanld mekann zelliklerine uygun 3 damarl (1 faz, 1 ntr ve 1 toprak)
kablolar kullanlacaktr.

- mekanlarda kamera beslemesi iin 3x1.5 mm NYMHY tipi kablolar,
- D mekanlarda ve yeraltnda kamera beslemesi iin 3x1.5 mm NYY tipi

42.19.3- Fiber optic kablolar

Sinyalin tanaca mesafeye baml olarak multimode veya single mode fiber optic kablo
kullanlcaktr. Dntrclerin multimode veya singlemode kabloya uygun klar olmaldr.

42.20- Fiber optik dntrcler

42.20.1-Sadece video sinyali iin dntrcler

Bir tarafndan koaksiyel kablo girili dier tarafndan fiber optik kablo k olan fiber optik
video vericler (fiber optic video transmitter) ile bir tarafndan fiber optik girili dier tarafndan
koaksiyel kablo k olan fiber optic alclar (fiber optic video receiver)

42.20.2- Hem video sinyali hemde kontrol sinyali iin dntrcler

zellikle hareketli dome kameralar ve/veya zoom mercekli kameralar iin kullanlacaktr.
Bu dntrclerin iki girii olacak ve bu girilerden birisi koaksiyel kablo girii dieri ise
kontrol sinyali giri olacaktr. Dntrcnn dier ucundan ise iki ayr fiber optik k
olacaktr. (fiber optic video & data transmitter) Alc tarafnda ise bir tarafnda 2 adet fiber optik
girii (video ve data) dier ucunda ise hem koaksiyel kablo k hem de data kontrol k
olacaktr. (fiber optic video & data receiver)

42.20.3- Fiber optic data dntrcler

Uzak klavye balantsnda kullanlacaktr. Dntrcnn bir tarafnda data girii olacak
dier tarafnda fiber optic k olacaktr. (Fiber optic data transmitter). Alc taraf ise bir
tarafndan fiber optic girili dier tarafndan data kl olacaktr. (fiber optic data receiver)

D mekanlarda kullanlan tm dntrcler IP65 koruma snfna sahip mahfazalar iine
konulacaktr. mekandaki alclar 19 rack tipi olacaklardr.

42.21- Rack

Gerek monitrlerin gerekse saysal kaydedici ve videomatriks anahtarlayclarn operatrn
kolay kullanm ve izleme kolayl asndan uygun ekilde yerletirilebilecei 19 standartnda
iki kat frn boyal DKP satan ve dekoratif ahap malzemeden imal edilmi rack kabinler temin
edilecektir. Rack kabin ierisinde kablo giri klar iin uygun geiler salanacak ve cihaz
beslemeleri iin yeterli sayda prizler ile donatlm olacaktr.

111
DRDNC BLM
TELEFON SANTRALLARI

43- Elektronik tip tam otomatik telefon santral

43.1- Kapsam

43.1.1- Elektronik tip tam otomatik telefon santrallar ile ilgili bu blm, yeni ina edilecek, salk
tesisleri, hkmet konaklar, okullar, iyerleri, oteller ve benzeri binalarda veya onarm yaplacak
mevcut binalarda tesis edilecek, onayl projede belirtilen kapasitedeki telefon santralnn her nevi iilik,
malzeme dhil iler halde teslimini kapsar.

43.1.2- lgili standartlar ve belgeler

43.1.2.1- Santral reticisi firmann ISO 9001 standartlarnda retim yaptna dair belge, teklif
edilen rn iinse TSE imalat, kalite, hizmet yeterlik belgeleri ile, Sanayi ve Ticaret Bakanl imalata
yeterlilik belgeleri bulunacaktr. Yabanc reticiler / thal rnler iin 99/5/EEC direktiflerine
uyumluluk deklarasyonu verilecektir.

43.2- Sistem

43.2.1- Telefon santral sistemi g kayna, 20 d hat iin 1 takm operatr konsolu ve meguliyet
panosu ile 4 kanal robot operatr ve sesli mesaj sistemi, dhili ar sistemi, ar kayt raporlama ve
cretlendirme yazlm birimi ile kuru tip bakmsz ak gurubundan oluacaktr.


43.3.1- Bu teknik artname, tamamen yar iletken (solid state) devre elemanlarndan olumu,
merkezi ilemci (CPU) kontroll, yetkisiz kiilerin mdahale etmelerini nleyecek ekilde kilitli
muhafazal, dolapl ve slotlu modler mimari yapda, elektronik tip tam otomatik telefon santral
sisteminin teknik zelliklerini kapsamaktadr.

43.3.2- Malzemeler yeni ve kullanlmam olacaktr. zerinde ekil bozukluu, izik, atlak, krk,
pas, vb. olmayacaktr. D etkenlere kar dayankl ekilde imal edilmi, metal ksmlar ise koruyucu
boya ile boyanm olacaktr.

43.3.3- Sistemin ayn abone hattna, Servis salayc irket onayl DP veya DTMF telefon
cihazlar balanabilecektir. DTMF (frekans tonlu arama zellii olan) telefonlar, sistemin tm
zelliklerinden yararlanabilecektir.

43.3.4- Harici aramalarda aktarmann hatal yaplmas veya gereklememesi durumunda harici
balant kesilmeden operatre balanabilecektir.

43.3.5- Harici ve dhili abonelere, bekletme esnasnda mzik dinletme imkan bulunacak,
istenildiinde sisteme harici bir mzik kayna (radyo, teyp vs.) balanabilecektir.

43.3.6- Sistem, esneklii asndan abone ve harici hat kartlarnn kabin iindeki yerleri sabit
olmayacak ve gerektiinde yerleri deitirilebilir olacaktr.

112

43.3.7- Sisteme en az 10 (on) adet bamsz operatr konsolu veya zel telefon seti
balanabilecektir.

43.3.8- Sistem, ebeke gerilimi 180-250 VAA, 50 Hz beslemeli, 48 V DA kl ak grubu ile
alabilecektir.

43.3.9- Sistemin dhili ve harici hat devreleri ani ar gerilimlere kar korumal olacaktr.

43.3.10- Sistem, 0C ile +45C evre scakl snrlar iinde ve %10 - %80 bal nemde
alabilecektir.

43.3.11- Santrale ait sistem ynetim, ar kayt program, operatr konsolu, zel setler vb.
rnlerde kullanlan yazlmlarn kullanm dili Trke olacaktr.

43.4- letim zellikleri

43.4.1- Sistemdeki dhili aboneler, sistem yetkilisince girilecek program ile dhili, ehirii,
ehirleraras, milletleraras ve Servis salayc irket aboneleriyle grmeye yetkili / yetkisiz veya
sadece ortak hafzadan aramaya yetkili abone olarak belirlenebilecektir.

43.4.2- Yetkili abonelerce aranmakta olan Servis salayc irket abonesinin megul olmas
halinde, nceden belirlenen ksa kodun tulanmas ile numarann tekrar geri aranmas salanacaktr.

43.4.3- Beni takip et (follow me) zellii; aboneye gelen arlar abone tarafndan
programlabelirlenen baka bir aboneye ynlendirilebilecektir.

43.4.4- Konferans : Dhili/harici en az abone arasnda konferans grmesi yaplabilecektir.

43.4.5- Herhangi bir dhili aboneye gelen ar, ksa kod ve alan abonenin numaras tulanarak
baka bir abone telefonundan alnabilecektir.

43.4.6- Sistemdeki, abone ve harici hat devrelerinin sinyallemesi (servis salayc irket tipi),
12kHz cretlendirme frekanslarn seebilen zellie sahip olacaktr.

43.4.7- Programla grup zellii verildiinde, grup ierisinden bir aboneye ar geldiinde grup
ierisindeki baka bir abone tarafndan sadece tek tua basarak veya ksa kodla gelen ar
yakalanabilecektir.

43.5- Operatr konsolu

43.5.1- Operatr konsolundan, abone ve servis gsterilerinin durumu izlenebilecek, harici ve
dhili abonelere irtibat yaplabilecek ve programlar yklenebilecektir.

43.5.2- Operatr konsolu olmadan da sistem alabilmelidir. Bu durumda her harici hat iin gelen
arlar karlayacak bir abone tanmlanabilecektir. Ayrca gelen arlar, gece servisi olarak alan bir
veya daha fazla aboneye ynlendirilebilecektir.

113
43.5.3- Mikro telefon kullanlmadnda, konsol zerinden arlara cevap verilebilecektir. Hands-
free sistemin dier ilevleri yaplabilecektir. Bu ilem iin ilave bir beslemeye (pil, adaptr, vb.) ihtiya
olmayacaktr.

43.5.4- Operatr konsolunda, ar trlerine gre uyar gstergeleri ile arza gstergeleri
bulunacaktr.

43.5.5- Operatr, arayan ve aranan abonelerle ayr ayr grebilecektir. Operatrn yapt
konuma dierince duyulmayacaktr.

43.5.6- Operatr, harici aboneyi, dhili aboneye balant yaptnda, dhili abone tarafndan cevap
verilmediinde belirli bir sre sonra ar geri dnecektir.

43.6- Robot operatr ve mesaj kutusu

43.6.1- Telefon santralinin ierisinde, her 16 d hat iin 1 (bir) adet srgl modler yapda,
mevcut olan donanm ile ayn anda harici hattan gelen 4 (drt) arya nceden kaydedilmi bir mesaj
ile karlama anonsu yaparken 4 (drt) arya da mesaj braklabilmesi veya dhili abonenin numaras
tulattrlarak dhili aboneye direkt ulamas ve mesaj brakmasn sesli operatr olarak salayabilecek
yapda olacaktr.

43.6.2- Sistemde karlama anonsunun kayt sresi en az 3 dakika olacak ve okunan anonsun sona
ermesi beklenmeden tulama yapmak mmkn olacaktr.

43.6.3- Sistemde arayanlarn bir rn veya hizmetle ilgili bilgileri tulama yaparak alabilmelerini
salayan Bilgi Hatt oluturulabilecektir.

43.6.4- Gelen arlara dinletilmek zere kaydedilecek karlama mesaj, zel bir program ile
sisteme bal herhangi bir abone telefonundan kaydedilebilecek ve kaydedilen mesajlar
deitirilebilecektir. Ayrca profesyonel / stdyo ortamnda kaydedilmi anonslar sisteme saysal
formatta yklenebilecektir.

43.6.5- Sistemde her dhili abone iin megul, otomatik arama devrede, yanl numara tuladnz,
aradnz abone cevap vermiyor, eksik numara tuladnz, mesajnz braknz eklinde sesli mesajlar
arayan kiiye dinlettirilebilecektir.

43.6.6- Sisteme kaytl olmayan yanl numara tulandnda veya harici aboneye yanl tulama
yaptn sesli olarak bildirebilecek, tekrar numara tulama ve operatre dnme imkn tannacaktr.

43.6.7- Sistemde harici aboneden, bir dhili abone arandnda, aranan abone megul veya yerinde
olmad durumlarda arayan kii sesli olarak mesajn braklabilecek ve abone pasif olduunda belirli
aralklarla telefonunu aldrarak veya farkl bir evir sesi ile mesaj olduu bildirilebilecektir.

43.6.8- Abone posta kutusunu arayarak mesajlarn dinleyebilecek, silebilecek, ayrca kendi kiisel
karlama anonsunu kaydedebilecektir.

43.6.9- Yeni bir mesaj olan abone ahizeyi kaldrdnda farkl bir evir tonu duyacak veya sistem
aboneye sesli ve Trke olarak "mesajnz var" uyars verecektir.
Abonelere belirli klar iin ifre ile k salanmas

114
43.7- ar kayt, raporlama ve cretlendirme sistemi

43.7.1- Santral-Bilgisayar veri iletiim program, iverence belirlenen lisansl iletim sistemi
ortamnda telefon santrali zerinden dhili abonelerin d hat ile yaptklar ar kayt bilgilerinin
transfer edildii yazlm ve buna ait donanm dhil, bilgisayar ve printeri hari verilecektir.

43.7.2- Dhili abonelerin d hat ile yaptklar grmelerin tm veya belli bir ksm
listelenebilecek ve istenildiinde yazcdan dkm alnabilecektir.

43.7.3- Sistem yetkilisi tarafndan, belirli konumalar silinebilecek veya kopyalanabilecektir.

43.7.4- Yetkisiz kiilerin program kullanmasn nlemek iin ifre ile giri salanacak ve
istenildiinde bu ifre deitirilebilecektir. ar kayt sisteminde aadaki bilgiler printerden
alnabilecektir.

a) Konuma tr (ehir ii/ehirleraras/milletleraras)
b) Konumann sra numaras, yapld tarih, saat/sresi,
c) Konumann yapld d hat/aranan telefon numaras,
d) Konumay balatan/bitiren abonenin numaras, kontr says ve creti.

43.7.5- stenildiinde, gnn, / haftann, / ayn, hangi saatlerinde haberlemenin youn/pasif
olduuna ait grafiksel eriler olarak da izlenebilecektir.

43.7.6- Abonelere istenildiinde grme kontr say ve yetkisi verilebilecek ve
kstlanabilecektir. rnek; 115 nolu aboneye 100 kontr kadar kullanm yetkisi verildiinde 100
kontrlk grme sonras, otomatik olarak sistem tarafndan takip edilip grme kesilebilecektir.
Bylelikle abonelerin limiti amalar da ayrca takip edilebilecektir.

43.7.7- Sistemde filtreler oluturulabilecek, istenildiinde bir aboneye ait grme ve belirli abone
guruplar iin toplu olarak grme bilgileri haftalk, aylk, yllk olarak, ayrca harici abonelerin
grmelerine ait tm bilgiler raporlar halinde alnabilecektir.

43.7.8- Yetkisiz abone telefonundan yetkili bir abone grme yapmak istediinde, kendi ifresini
girerek grme yapabilecek ve grme bilgileri ar kayt dkmnden kendi abonesinden grme
yapm gibi deerlendirilip cretlendirilebilecektir.

43.8- Teknik dokmanlar

43.8.1- Teknik artname cevaplar ile ekinde sunulacak dokmanlar orijinal olacak, her sayfas
imzalanacak, zerinde silinti, kaznt ve tahrifat yaplmayacaktr.

43.8.2- Teklif edilen malzemeye ait kesin deerler yazlacak ve gerekli aklamalar yaplarak
orijinal dokmanlarla belgelenecektir.

43.8.3- Satc, teklif ettii rnleri yurt ii ve yurt dndaki kullanclar ile ilgili olarak referans
listesi verecektir.

115
43.9- Garanti

43.9.1- Satn alnacak malzemeler, yklenici tarafndan her trl iilik ve malzeme ynnden
kesin kabul tarihinden balayarak en az yirmi drt (24) ay sre ile garanti edilecektir.

43.9.2- Garanti sresi ierisinde kullanc hatas veya olumsuz evre koullar olmakszn meydana
gelebilecek her trl arza ve eksiklik en ge 5 (be) i gn iinde masraflar ykleniciye ait olmak
zere giderilecektir. Bu sre ierisinde arzas giderilemeyen malzemeler yenisi ile deitirilecektir.

43.9.3- Satc szleme tarihinden itibaren 10 yl sre ile yedek para temin edeceini garanti
edecektir.

Saysal telefon santrali ile ilgili olarak farkl bir gre de aada maddeler altnda yer verilmitir.

116

44- ISDN tip saysal telefon santrali

44.1- Kapsam

44.1.1- Bu Teknik artname, son teknoloji rn (ISDN, IP, DECT zellikli) saysal telefon
santrali ile setlerin zelliklerinin belirlenmesi ve bina ii telefon tesisatna balanmas ilerini kapsar.


44.2.1- Teklif edilen santral, ITU-T (International Telecommunication Union Telecommunication)
ve ETSI (Avrupa Telekomnikasyon Standartlar Kurumu) standartlarna uygun olacaktr.

44.2.2- Santraln retildii tesisler, ISO 9001 Kalite Belgesine sahip olacak ve istekli bu belgeyi
iverene sunacaktr.

44.2.3- Teklif edilen rn iin TSE imalat, kalite, hizmet yeterlik belgeleri ile Sanayi ve Ticaret
Bakanl imalata yeterlilik belgeleri bulunacaktr. Yabanc reticiler / thal rnler iin 99/5/EEC
direktiflerine uyumluluk deklarasyonu verilecektir.

44.2.4- Teklif edilen santral, yeni ve kullanlmam olacak; zerinde ekil bozukluu, izik, atlak,
krk, pas, vb. olmayacaktr. Son model ve son srm olmayan santral teklif edilmeyecektir. Santralde
var olan zelliklerin kullanm iin lisans creti gerekiyor ise, hangi zelliklerin lisansa tabi olduu
belirtilecek, verilen lisanslarn retici firma garantisinde olduu yazl olarak teyid edilecektir.

44.2.5- Santraln almasna ve kullancya ait tm zellikleri yazlm ile deitirilebilir olacaktr.

44.2.6- Santral tamamen yar iletken (solid-state) devre elemanlarndan retilmi olacaktr.

44.2.7- stekli referans listelerini teklifle beraber verecektir.

44.2.8- stekli, retici firmadan veya retici firmann Trkiye de yetkili distribtrnden ald,
santraln sat ve montajn yapma yetkisini haiz olduunu gsteren belgeyi iverene sunacaktr.

44.3- Sistem zellikleri

44.3.1- Teklif edilecek sistemler, retici firmann en son srm rn olacaktr. Sistem, teknolojik
gelimeleri takip edebilir ve sistem srm yenilenebilir olacaktr.

44.3.2- Santral, ilgili blmlerde verilen standart deerlere uygun olarak Euro ISDN, son teknoloji
rn IP (Internet Protokol) ve DECT (Kablosuz Telefon Sistemi) zelliklerine sahip, tam otomatik bir
yapda olacaktr. Call Center, CTI ve uzaktan bakm zelliklerini destekleyecektir.

44.3.3- Santraller, dnda ve iinde bir soutma sistemi, fleyici vb. cihazlarn bulunmasn
gerektirmeyecek ve +5 C ile +40 C scaklk aralnda ve %5-%80 bal nem koullarnda alacak
ekilde tasarlanm olacaktr.

44.3.4- Sistemde tm metal aksam paslanmaya ve korozyona kar korunmu, teklif edilen sistem
ve sistem malzemeleri en son tasarm ve yapda olacaktr. Sistem kasas veya dolab, modler raflar ve
g kaynaklar sistem ile ayn marka ve orijinal olacaktr.
117

44.3.5- Sistemde modern, az g harcayan yar iletken elemanlar kullanlm, kendinden soutmal
ve hi bir ekilde fan vs. gibi nitelerle soutulmam olacaktr.

44.3.6- Telefon Santral/Santralleri, Trk Telekom Santralna, bu artnamede yer alan kapasitede
analog ve/veya DID/DOD zellikli saysal ISDN PRA (PRI) hatlar ile balanacaktr. Sz konusu hatlar
Euro ISDN standartnda olacaktr.

44.3.7- Oluturulmu ve oluturulabilecek ebekelerde alabilmesi iin santral, analog ve saysal
jonksiyon balantlarn (2 ve 4 telli E&M, ISDN QSIG, R2, vs.) destekleyecektir.

44.3.8- Teklif edilen telefon santralinin analog ve saysal dhili ve harici hatlarnn toplam,
santralin port saysdr. Sz konusu port says hesaplanrken, santral zerinde yer alan kartlarn
kapasiteleri dikkate alnacaktr. Saysal harici hatlar istendiinde, her bir PRA hatt 30 ve her bir BRA
hatt 2 port olarak kabul edilecektir.

44.3.9- Teklif edilen santralin port says 240 portu getii takdirde, kapasite artrm imkn
olacaktr.

44.3.10- Kapasite artrm istenen santrallerde, santralin kapasitesi analog harici hat, analog dhili
hat, saysal dhili hat ve saysal harici hat (PRA, BRA) balantlarnn her birinde ayr ayr ve toplam
portta da geerli olmak zere % 50 kapasite artrm imkn olacaktr. Artrm kapasitesine kart, kabinet
ve modl ilavesi ile ulalacak olup sistemin ilemci, bellek gibi sistem nitelerinde deiim ya da
deiiklik yaplmayacaktr.

44.3.11- Santral, ITU-T nerisinde belirtildii ekilde ISDN 2B+D 2 bilgi kanal (ses ve Data) + 1
iaretleme kanal Basic Rate Access ve 30B+D 30 bilgi kanal (ses ve Data) + 1 iaretleme kanal
Primary Rate Access tayc servislerine uygun anahtarlama yapabilecektir.

44.3.12- Telefon santrali, kontrol nitesi ilemci, bellek veya anahtarlama ilevlerini yerine getiren
birimlerden oluacaktr. Kapasite artrm istenen santrallerde, sistem zerinde ana ilemci nitesi ile
birlikte yedek ilemci nitesi bulunacaktr. Ana ilemcinin bir arza nedeniyle devre d kalmas
durumunda yedek ilemci nitesi otomatik olarak devreye girecek, bu esnada yaplmakta olan
grmelerde herhangi bir kesinti olmayacaktr.

44.3.13- Sisteme istendii takdirde, CTI uygulamalar, ar merkezi fonksiyonlar donanm ve
yazlm ilavesi ile kazandrlabilecektir.

44.3.14- Harici arama yetkisi bulunan telefonlarn, alma saatleri dnda, yetkisiz kiilerce
kullanlmasn engellemek amacyla sistem gece servisine geirilebilecektir. Gece servisine gei
belirlenen saatte otomatik olarak gerekletirilecektir.

44.3.15- Sistem, esneklii asndan abone ve harici hat kartlarnn kabin iindeki yerleri sabit
olmayacak ve gerektiinde yerleri deitirilebilir olacaktr.

44.3.16- Kabinler ierisinde dk ve yksek gerilim ile ilgili uyar etiketleri bulunacaktr.

44.3.17- Sistem aadaki nitelerle alabilecektir:

118
Darbeli ve DTMF (frekans tonlu arama zellii) sinyallemeli analog telefon cihazlar,
ki telli saysal telefon cihazlar,
ISDN BRA (BRI) harici hat arayz (Euro ISDN ve Q.Sig),
ISDN PRA (PRI) harici hat arayz (Euro ISDN ve Q.Sig),
IP tabanl haberleme iin 10/100 Mbps ethernet arayz,
Trk Telekom Santralleri,
Dier telefon santralleri (PABX),
ISDN tabanl saysal (2 kanall) dhili abone arayz,
IP aboneler ve devreler,
2 ve 4 telli srekli ve darbeli arayzleri,
Dhili tanabilir el tipi telefon cihaz sistem (DECT standart) arayzleri,
Faks cihazlar (Grup III ve IV) arayz,
Veri aboneleri ve devreleri,
Mesaj sistemi,
cretlendirme sistemi,
ar cihaz sistem arayzleri,

44.3.18- Santralin bakm ve programlanmas iin 1 adet bilgisayar ve yazc verilecektir. Bu
bilgisayar ve yazc vastas ile sistem ve abone verilerinin girilmesi, deitirilmesi, dkmnn ve
trafik raporlarnn alnmas, bakm ve test programlarnn altrlmas, sonularnn izlenmesi, otomatik
hata mesajlarnn izlenmesi mmkn olacaktr.

44.3.19- Bilgisayar santrale RS232C veya LAN (Ethernet) zerinden balanabilecektir. Sistem
zerinde bu balantlar iin uygun donanm bulunacak ve harici bir cihaz kullanlmayacaktr. Santral
zerinde bakm iletme faaliyetleri ifre ile yaplacak, programlama yetkileri kategorilere ayrlabilecek
ve her bir kategoride yaplabilecek programlama ilemleri belirlenebilir olacaktr.

44.3.20- Tm sistemlerde standart olarak en az 1 adet ethernet ve 2 adet RS 232 portu olmaldr.
Bu portlara cretlendirme ve bakm terminalleri, modem, vs. taklabilir olacaktr.

44.3.21- Santralde yaplan birtakm deiiklikler sistem belleine hemen aktarlabilecek ve bu
srada abone bilgilerinin yeniden yklenmesini gerektirmeyecektir.

44.3.22- Santraldeki abone ve sistem bilgileri, santral ierisinde yer alan kalc bir bellek
ortamnda saklanacak ve gerektii durumlarda sistemi otomatik olarak ykleyecektir. Sz konusu
yedekleme nitesi santraln iinde ve entegre olacak, bakm iletme bilgisayar ya da ayr bir bilgisayar
nitesi bu amala kullanlmayacaktr. Saklanan bilgiler zerinde istenen deiiklikler yaplabilecek ve
santrale yeni haliyle yklenebilecektir.

44.3.23- Santral, bnyesinde oluan arzalar otomatik olarak tespit edebilecek ve bir alarm ile
otomatik olarak uyarlacaktr.

44.3.24- Bakm iletme bilgisayarndaki alarm kaytlarnda, alarmlarn olu zamanlar, sebepleri
ve yeri grlebilecektir.

44.3.25- Santrallerde, arzalara mdahale eden ya da programlama yapan kiilerin kayd
tutulabilecek, sz konusu kaytlarda personel ve yaplan ilemler tutularak bu kaytlar saklanacaktr.

44.3.26- Beklemeye alnan dhili ve harici arlara, sistem tarafndan mzik dinletilmesi
amacyla ayrca CD player verilecektir.
119

44.3.27- Santrale ait sistem ynetim, ar kayt program, operatr konsolu, zel setler vb.
rnlerde kullanlan yazlmlarn kullanm dili Trke olacaktr.

44.4- Abone zellikleri

44.4.1- Abone balantlar ve harici hat eriimleri, iverenin istei dorultusunda aadaki yetki
eitlerine gre programlanabilecektir. Kt niyetli kiilerin kullanmn engellemek amacyla, gece
servisi ile normal mesai konumlarnda, abone yetkileri farkl olarak programlanabilecektir.

Dhili arama yapmaya yetkili,
zel haberleme ebekesini (Network) arama yapmaya yetkili,
ehirii arama yapmaya yetkili,
ehirleraras arama yapmaya yetkili,
Uluslararas arama yapmaya yetkili,

44.4.2- Telefon santralinin hafzasna, aboneler tarafnca ska aranan servis salayc numaralar
kaydedilebilecektir. Kaydedilen numaralar, yetki verilen aboneler tarafndan ksa kodlar ile
aranabilecektir. Sistem hafzasna 1.000 adede kadar servis salayc numaras kaydedilebilecektir.
Ayrca, yetki verilen aboneler, kendilerinin ska aradklar harici hat numaralarn ahsi ksa kod olarak
kullanabilecektir.

44.4.3- Yetki konumlarna bal olarak, yetkili abone dier abonelerin grmelerine bir ton
gndererek girebilecektir.

44.4.4- Yetki konumlarna bal olarak, bir abone megul sesi ald dier bir abonenin
grmesine, yalnzca arad abone tarafndan duyulabilecek bir ton gnderebilecek, bu ton sonra
aranan abone telefonunu kapattktan sonra otomatik olarak arayan aboneye balanacaktr.

44.4.5- Harici arama yapmak isteyen ancak, tm harici hatlar megul bulan abone, bir kod girerek
boalan harici hattn, santral tarafndan telefonuna aktarlmasn salayabilecektir.

44.4.6- Dier telefon santralleri ile jonksiyon balants yapld takdirde, megul bulunan
jonksiyon hatlar ile meguliyeti biter bitmez balant kurulabilecektir.

44.4.7- Abone, kendi telefonundan belli bir kodu girerek, gelecek olan arlarn tmn veya
megul olduu durumlarda veya cevap verememe durumunda ynlendirilecei aboneyi belirleyecektir.
Yukardaki ynlendirme zellikleri abonece belli bir kod girilerek iptal edilebilecek ve aboneler
telefonlarn ynlendirdikleri pozisyonda iken, baka bir noktaya ynlendirme yapabileceklerdir.

44.5- ar alma zellikleri

44.5.1- nceden tanmlanm gruba dhil olan herhangi bir abone, o gruptan bir aboneye gelen
ary, sadece ilgili fonksiyon kodunun girilmesi (abone numara girmeden) ile cevaplayabilecektir.

44.5.2- Ayn grup ierisinde yer almayan aboneler bile kendisine gelen ary, alan abone
numaras ve kod yardm ile birbirlerinin arlarn toplayabilecektir.

44.5.3- - Harici arama yetkisi verilen abone telefonlarna ifre tahsis edilebilecek ve kt niyetli
kiilerin, yetkili telefonlar kullanmas bu yolla engellenebilecektir. Telefonun bandan ayrlan abone
120
telefonuna girecei bir kod ile harici klara telefonunu kapayacaktr. Bu yetki kodu ile yetkisiz
telefonlardan kendi telefonun yetki snfna ait tm zellikleri kullanlabilecektir. ifreler aboneler
tarafndan deitirilebilecektir.

44.5.4- Harici telefon grmelerinin masraflar, daha nce proje kodlar ile belirlenmi hesaplara
kaydedilebilecektir. Bylece bu hesaplarda herhangi bir projenin kendi masraf yeri oluturulabilecektir.

44.5.5- Sistemde tanmlanm telefonlarn ahizesini kaldrr kaldrmaz, nceden programlanm bir
aboneyi, herhangi bir tulama yapmakszn otomatik aramas mmkn olacaktr.

44.5.6- Abone ahizeyi kaldrp, belirli bir sre numara evirmezse, otomatik olarak nceden
programlanm aboneye eriim imkn olacaktr. Bu zellik, program yoluyla istenen her aboneye
verilebilir ve gecikme sresi ayarlanabilir olacaktr.

44.5.7- Aboneler, dhili ve hariciden arayanlar ile konferans balatabilecektir. Santralde min. 6
adet 3' l konferans yapma imkn bulunacaktr. Konferanstan ayrlmak isteyen abone, telefonunu
kapatarak konferanstan kabilecek, dier aboneler konferansa devam etmek istiyorlarsa, konumalarn
srdrebilecek ya da baka bir kiiyi konferansa katabilecektir. Santralde ayrca min. 6' l konferans
yapma imkn da olmaldr.

44.5.8- Santralde, ekonomik yn seme (LCR) zellii bulunacak, bakm iletme terminalinden
LCR tablolar oluturulabilecektir.

44.5.9- Aboneler, yetkileri dnda bir zellik uygulamaya altklarnda ya da harici arama
yapmaya altklarnda, bir ton veya sesli olarak uyarlacaktr.

44.5.10- Tanmlanm abonelerin oluturaca gruba verilen bir numara arandnda, arnn
gruptaki bir abonenin telefonunda almas, o abone amyorsa veya megulse arnn bir sonraki
aboneye gemesi salanacaktr.

44.5.11- Saysal abonelerdeki ef-sekreter uygulamalarnda aadaki zellikler bulunacaktr.

44.5.11.1- Birden ok yneticiye bir sekreter balanabilmesi,
44.5.11.2- Sekreter yneticinin, ynetici sekreterin meguliyetini izleyebilmesi,
44.5.11.3- Yneticinin sekretere, sekreterin yneticiye tek tu ile ulaabilmesi,
44.5.11.4- Yneticinin sekreteri, sekreter megul olsa dahi arayabilmesi,
44.5.11.5- Yneticiye gelen arlarn nce sekretere gelmesi, sekreterin gerektiinde bu ary
transfer edebilmesi, yneticinin ynlendirme zelliini geici olarak iptal edebilmesi,

44.5.12- Santraln saysal aboneleri arasnda paralel abone grubu tanmlanabilecek, bu durumda
gruba bir ar geldiinde, grup yelerinin ilgili tuu ayn anda alacak ve gelen ar, grup ierisindeki
bir abone tarafndan sadece tua basarak yantlanabilir olacaktr.

44.5.13- Saysal setlerin programlanabilir tularna, bakm iletme terminalinden veya abonenin
kendisi tarafndan saysal set ve menleri zerinden abone numaralar tanmlanabilecek ve tulardan
ilgili abonenin meguliyeti takip edilebilecektir. Sz konusu tua basarak dhili abone dorudan
aranabilecek ya da bu aboneye gelen ar alnabilecektir.

121
44.6- Operatr zellikleri

44.6.1- Sistem konfigrasyonunda bulunan her bir 20 analog harici hat ve her saysal harici hat
(PRA) iin 1 er adet operatris konsolu ve kulaklk seti verilecektir. (rnein; Sistem 1 saysal harici hat
(PRA) ve 16 analog harici hatl olarak isteniyorsa 2 adet operatris konsolu, sistem 1 saysal harici hat
(PRI) ve 24 analog harici hatl olarak isteniyorsa 3 adet operatris konsolu teklif edilecektir.)

44.6.2- Operatr konsollar, santrale 2 ya da 4 tel abone kablosu ile balanacak ve 0,5 mm
2
dhili
abone kablosu zerinden en az 500 metre uzaklkta alabilecektir.

44.6.3- Konsolda arayan ve aranan abonenin numaras, bekleyen ar says, saat ve santralde
oluan arza durumunun grlebilecei ekran ya da gstergeler grubu olacaktr.

44.6.4 Operatr iletme terminalinden yaplacak programlamaya gre, grmelerin arasna
girmeye yetkili olabilecek, bu durumda operatrn hatta olduunu gsterir bir ton (ses) duyulacaktr.

44.6.5- Operatr, ar transferi ilemini bitirdikten sonra grmeden ayrlacak ve yaplan
konumalar aboneler fark etmeden dinleyemeyecektir.

44.6.6- Operatr, araya girdii grmelerde, balanmak istedii aboneyi karsna alarak,
dierinin zlmesini salayabilecektir.

44.6.7- Operatr, aranan abonenin megul olmas halinde, arayan aktarabilecek ve belirli bir sre
ierisinde abonenin meguliyeti bitmezse aktarlan kii operatre geri dnecektir.

44.6.8- Hariten arayan kii birden fazla kii ile grme yapmak istiyorsa, seri ar zellii
kullanlabilecek, aktarlan kii, dhili abone ile grmesi bitince operatre geri dnecek ve operatr
dier abonelere balant yapabilecektir.

44.6.9- Operatr, bo olan harici hatt otomatik olarak seebilecek, herhangi bir harici hatta eriim
kodunu evirerek eriebilecektir.

44.6.10- Operatr, bir harici hat numarasn arayp, herhangi bir dhili aboneye transfer
edebilecektir.

44.6.11- Operatr tarafndan, dhile transfer edilen bir harici hat, cevap verilmedii takdirde,
belirli bir sre sonra tekrar operatr veya robot operatr ve mesaj kayt sistemine dnecektir.

44.6.12- Operatr, konsol zerinden bir tua basarak kendini geici olarak devre dna
karabilecek, bu ilemden sonra, sz konusu konsola ar gnderilmeyecek ve gelen arlar dier
konsollara datlacaktr.

44.6.13- Operatr konsolu, dier bir konsola ar aktarabilecektir.

44.6.14- Operatr, grt kiiyi dinlerken, kendi konumasnn karya gitmesini
engelleyebilecektir.

44.7-Telefon setleri ve zellikleri

44.7.1- Saysal telefon:
122

44.7.1.1- Santralle beraber, bu artnamenin kapasite blmnde belirtilen miktarda saysal telefon
seti verilecektir. Teklif edilen saysal setler, santralle ayn marka olacaktr. Telefon santral sisteminin
nihai kapasitesinde abonelerinin tm saysal abone olabilecektir.

44.7.2- Tip-1 saysal telefon seti:

44.7.2.1- Telefon setleri, santrale standart 2 (iki) tel ile balanacak olup, . Telefon, 0,5 mm. kablo
zerinden santral 500 metre uzaklkta alabilir olacak ve daha fazla tel ile balant salayan telefonlar
teklif edilmeyecektir.

44.7.2.2- Telefon cihaz, 2B+D hznda haberleme yapacaktr. Telefona taklabilecek opsiyonel
veri adaptr ile iki tel zerinden ayn anda hem ses hem de veri iletiimi yaplabilecektir. Bu amala,
santral ile abone arasnda ilave kablo ihtiyac olmayacaktr.

44.7.2.3- Setler zerinde, en az 12 adet programlanabilir ve kl tu olacaktr. Sabit fonksiyonlu
tular (ses arttrma/azaltma, hoparlr, hat alma/kapama, bekletme, transfer gibi) sz konusu sayya dhil
olmayacaktr.

44.7.2.4- Setlerde, en az 40 karakterlik LCD ekran olacaktr.

44.7.2.5- Ekran zerinde, arayan dhili abonenin numaras ve ismi, ISDN hatlarndan gelen
arlarda arayann numaras, saat ve tarih grlebilecektir. stendiinde, ar sresi veya cret bilgisi
ekran zerinden grlecektir.

44.7.2.6- Cihazn, ahizesiz grme (hands free) zellii olacaktr. Telefon ahizesi kaldrlmadan
grme yaplabilecektir. Bu esnada kar taraf abonenin sesini, abone de kar tarafn sesini duyacaktr.

44.7.2.7- Telefon ahizesi kaldrlmadan, dorudan dhili ya da harici arama yaplabilecektir.

44.7.2.8- Cihazda sessiz (mute) ilevi bulunacaktr. Grme yaparken, bir tua basarak saysal
abonenin sesinin kar tarafa gitmesi engellenecek, fakat kar tarafn sesi duyulabilecektir. Tekrar sz
konusu tua basldnda, saysal abone ve kar taraf grmesine devam edebilecektir.

44.7.2.9- Saysal telefon seti ok hatl (multi-line) zelliinde olacaktr. Grme yaplrken, gelen
ikinci ar, arayan dhili abonenin numaras ve ismi ekrandan grlebilecektir. kinci ar ikinci hat
tuuna basarak yantlanacak, bu srada ilk ar otomatik olarak beklemeye alnacaktr. Hat says,
istendii takdirde programlama ile arttrlabilecektir.

44.7.2.10- Telefonun alma sesi, alma karakteri ve ahizeye gelen sesin sinyal seviyesi
azaltlabilecek ya da arttrlabilecektir.

44.7.2.11- Saysal set zerinden, sistemin hafzasnda kaytl ve tm dhili abonelerin numarasnn
yer ald rehbere ulalabilecektir. stenen dhili abone, isimle aranabilecek, ayrca, harici numaralarda
rehbere kaydedilerek arama yaplabilecektir. Rehber kapasitesi 1000 adet isim / numara kaydn
tutabilecektir.

44.7.2.12- Abone yerinde olmadnda, kendisine gelen en az 10 arnn saklanabilmesi tercih
edilecektir. Abone yerine gelerek cevapsz ar arama listesine girdiinde, kendisini arayan dhili
123
abonenin numarasn, ismini ya da ISDN hatlardan gelen arlarda arayann numarasn ve arama
yaplan zaman grebilecektir.

44.7.2.13- Saysal set zerinde, mesaj tuu tanmlanabilecektir. Aboneye, dhilden ya da hariten
braklan mesaj olduunda, mesaj tuu yanp snerek aboneyi uyaracaktr. Abone mesaj tuuna basarak,
kendisine braklan mesajlar, ifresini girdikten sonra dinleyebilecektir.

44.7.3- Tip-2 saysal telefon seti:

44.7.3.1- Telefon setleri, santrale standart 2 (iki) tel ile balanacaktr. Telefon, 0,5 mm kablo
zerinden santrale 500 metre uzaklkta alabilecek ve daha fazla tel ile balant salayan telefonlar
teklif edilmeyecektir.

44.7.3.2- Telefon cihaz, 2B+D hznda haberleme yapacaktr.

44.7.3.3- Setler zerinde, en az 6 adet programlanabilir kl tu olacaktr. Sabit fonksiyonlu tular
(ses arttrma/azaltma, hoparlr, hat alma/kapama, bekletme, transfer gibi) sz konusu sayya dhil
olmayacaktr.

44.7.3.4- Setlerde, en az 20 karakterlik LCD ekran olacaktr.

44.7.3.5- Ekran zerinde, arayan dhili abonenin numaras ve ismi, ISDN hatlarndan gelen
arlarda arayann numaras, saat, tarih bilgileri grlecektir. stendiinde, ar sresi veya cret
bilgisi ekran zerinden grlecektir.

44.7.3.6- Cihazda, ahizesiz grme (hands free) zellii olacaktr. Telefon ahizesi kaldrlmadan
grme yaplabilecektir. Bu esnada, kar taraf abonenin sesini, abone de kar tarafn sesini duyacaktr.

44.7.3.7- Telefon ahizesi kaldrlmadan, dorudan dhili ya da harici arama yaplabilecektir.

44.7.3.8- Cihazda sessiz (mute) ilevi bulunacaktr. Grme yaparken, bir tua basarak saysal
abonenin sesinin kar tarafa gitmesi engellenecek, fakat kar tarafn sesi duyulabilecektir. Tekrar sz
konusu tua basldnda, saysal abone ve kar taraf grmesine devam edebilecektir.

44.7.3.9- Saysal telefon seti, ok hatl (multi-line) zelliinde olacaktr. Grme yaplrken,
gelen ikinci ar ekrandan grlebilecektir. Arayan dhili abonenin numaras ve ismi ekrandan
grlebilecek, ikinci ar, ikinci hat tuuna basarak yantlanacak, bu srada, ilk ar otomatik olarak
beklemeye alnacak ve hat says, istendii takdirde programlama ile arttrlabilecektir.

44.7.3.10- Telefonun alma sesi ve ahizeye gelen sesin sinyal seviyesi azaltlabilecek ya da
arttrlabilecektir.

44.7.3.11- Saysal set zerinde, mesaj tuu tanmlanabilecektir. Aboneye, dhilden ya da hariten
braklan mesaj olduunda, mesaj tuu yanp snerek aboneyi uyaracaktr. Abone, mesaj tuuna basarak,
kendisine braklan mesajlar, ifresini girdikten sonra dinleyebilecektir.

124
44.8- Analog telefon

44.8.1- Telefon santrali ile istenen analog telefon setleri, servis salayc irket onay belgesini haiz
olacak ve analog telefon istenmesi halinde, sz konusu belge teklifle birlikte verilecektir.

44.8.2- Analog telefon setleri frekans tonlu arama (DTMF) zelliini destekleyecektir.

44.9- Dect sistemi (kablosuz telefon sistemi)

44.9.1- stendiinde DECT sistemi, santral sisteminde kullanlabilecektir.

44.9.2- DECT sistemi, santralle ayn bakm iletim bilgisayarndan ynetilecek ve santralle
uyumlu DECT rnleri iin servis salayc irket onay belgesi verilecektir.

44.9.3- Baz istasyonlar, hcresel kaplama alan oluturacaklar ve birbirleri arasnda kesintisiz
telefon grmesine msaade edeceklerdir. Kapsama alan, ak alanda 300 metre, kapal alanda 50
metre olacaktr.

44.9.4- Baz istasyonlarnda serbest dolam (roaming) ve kesintisiz grme (handover) zellii
olacaktr.

44.9.5- DECT aboneleri, santraln hem DECT, hem de dier abonelerinden gelen arlarda,
arayan numara gsterimi (CLIP), aranan numara (COLP), arayan isim gsterimi (COLP), aranan isim
gsterimi (CONP), isimle arama, mesaj brakma, roaming (dolam) zelliklerini kullanabilecektir.

44.9.6- Teklif veren firmalar, DECT sisteminin ulaabilecei maksimum kapasiteyi ve
sistemlerinin salad zellikleri belirteceklerdir.

44.9.7- DECT terminalleri, ihtiya halinde 4 adet ebekeye kayt olabilecek, ebekeler otomatik ya
da manuel olarak seilebilecek ve ebekeler arasnda ncelik tanmlanabilecektir.

44.9.8- DECT terminalleri, en az 2 satr ve toplam 24 karakterlik ekrana sahip olacak, cihazlar en
az 10 saat konuma ve 100 saat bekleme kapasiteli pil ile tehiz edilecektir.

44.9.9- DECT telefonlarna gelen arlar, saysal telefon seti zerindeki bir tua basarak
yantlanabilecektir.

44.9.10- DECT telefonunda titreim, alarm, handsfree ve mute zelliklerinin olmas tercih sebebi
olacaktr.

44.10. IP Telefon setleri

44.10.1- IP Telefon setleri sisteme IP ebeke zerinden balanacaktr.

44.10.2- IP Telefon setleri enerjisini IEE 802.3.af standartn destekleyen Power-over-Ethernet
switch zerinden alabilecek veya harici g adaptr de taklabilecektir.

44.10.3- Cihaz, G.711, G.723.1, G.729 A/B ses kodeklerini destekleyecektir.

44.10.4- Cihaz HTTP, FTP, DHCP ve DNS protokollerini destekleyecektir.
125

44.10.5- Cihaz DiffServ, ToS, IP Precedence veya IEEE 802.1d QoS standartlarndan en az birini
destekleyecektir.

44.10.6- Cihazn zerinde iki portlu bir ethernet switch bulunacak, masa stne gelen tek IP ucu
ile hem IP telefon hem de bilgisayar balanabilecektir.

44.10.7- Setler zerinde zel artnamesinde verilen adet ve zellikte programlanabilir tu
olacaktr. Tu ilevi, iletim terminalinden veya telefon seti zerinden deitirilebilecektir.

44.10.8- Cihazda ahizesiz grme (hands-free) zellii bulunacaktr.

44.10.9- Telefon ahizesi kaldrlmadan, dorudan dhili veya harici arama yaplabilecektir.

44.10.10- Cihazda mute ilevi bulunacaktr.

44.10.11- IP telefon seti ok hatl (multi-line) zelliinde olacaktr.

44.10.12- Telefonun alma sesi ve ahizeye gelen sinyal seviyesi azaltlabilecek veya
artrlabilecektir.

44.10.13- IP telefon seti zerinde mesaj tanmlanabilecektir.

44.10.14- Saysal ve IP telefonlar, birbirinin arsn tek tu ile toplayabilecek, ef-sekreter
olarak tanmlanabilecektir.

44.11- IP telefon uygulamalar (Internet Protokol)

44.11.1- Santral, IP (Internet Protokol) uygulamalarn tamamen destekleyebilecektir. Santrale
taklacak entegre modller ile sisteme IP telefon setleri balanabilecek ve birden fazla sistem IP
zerinden ebeke yapsnda alabilecektir.

44.11.2- IP uygulamalar, santralle ayn bakm iletim bilgisayarndan ynetilecek ve santralle
ayn marka olacaktr.

44.11.3- IP uygulamalar iin, ethernet anahtar (LAN switch), ynlendirici (router), vs. santral
ierisinde yer alan bir kart ile sisteme balanacaktr.

44.11.4- IP uygulamalar iin, harici bir cihaza gereksinim olmayacak, santralle irtibat iin
herhangi bir abone ya da harici hat gerekmeyecektir.

44.11.5- IP uygulamalarnda, bakm iletme ve uyum kolayl asndan kullanlacak IP telefon
setlerinde sistemin saysal telefonlarnda salanan tm abone ve sistem zelliklerinin (ekran menleri,
kl tulardan meguliyet grme, tua basarak ar toplama vb.)istenmesi halinde bunlar, santralle
ayn marka ve saysal setlerden ayr bir cihaz olacaktr.

44.11.6- IP telefon uygulamalarnda ses, veri paketleri haline dntrlecektir. IP telefon
(internet protokoln destekleyen telefon makinas), internet gibi paket tabanl alar zerinden bilgi
konferansn yapmak iin gerekli protokolleri ieren standartlara (H.323) uygun olacaktr.

126
44.11.7- IP Trunk uygulamalarnda, IP Trunk yapan kartlar kendi aralarnda srekli olarak
haberleerek data ebekesindeki gecikmeyi (Delay), gecikmedeki deiimi (Jitter) ve paket kayplarn
(Pocket loss) hesaplayacaklardr. Gecikme, gecikmedeki deiim ya da paket kayplar belirlenen
deerlerin zerine kmas durumda, sistem LCR/ARS tablosuna bakarak yeni kurulacak arlar
otomatik olarak alternatif ebeke zerinden ynlendirecektir.

44.11.8- Sistem, G.711 ve G.729 a/b ses sktrma kodeklerini desteklemelidir.

44.11.9- Genileme kabiliyeti istenen sistemlerde, yeni donanm ana sistemi destekleyen modller
halinde olmaldr.

44.11.10- stenilmesi durumda IP raf zerine ilemci kart ve harddisk (yedekli) veya flash disk
taklabilmelidir. Bu kart merkez sistemde bulunan kart ile ayn olmal, IP ebekede ya da IP trunk
kartnda bir arza olumas durumunda devreye girerek ses haberlemesinin devamn salamaldr. Buna
ek olarak merkezdeki ilemci kartnda bir arza olumas durumunda dahi IP raftaki kart tm sistemin
call control ilemlerini yapabilmelidir.

44.11.11- IP abone kartlar N:1 yedekli alabilmelidir. Kart arzas durumunda yedek kart
devreye girerek ses trafiinin devamn salamaldr.

44.11.12- Sistemde, IP telefonlarn dnda CTI uygulamalar ieren soft-phone lar
kullanlabilmelidir. Bu sayede aboneler PC lerine bir yazlm ykleyerek ve ek bir ahize veya kulaklk
takarak telefonlaabilmelidir. IP telefonlar ya da yazlm versiyonu kullanclar saysal set aboneleri ile
ayn numaralandrma plan ierisinde olmal, numara uzunluu ve karakterinde herhangi bir fark
olmamaldr.

44.11.13- IP telefon ve soft-phone larda saysal setlerdeki tm zelliklerin bulunmasnn
istenmesi halinde bunlar santralle ayn marka olacaktr. zellik belirtilmeyen durumlarda ayn marka
art yoktur.

44.12- Robot operatr ve mesaj kayt (sesli posta) sistemi

44.12.1- Santral, servis salayc irket hatlarna otomatik olarak cevap veren ve numaras DTMF
olarak tulanan, dhili aboneye operatr aracl olmakszn aktarma yapabilen, dhili ve harici
aramalarda abone megul ya da yerinde olmadnda aboneye ait mesajlar kayt yaplabilen robot
operatr ve mesaj kayt sistemini ierecektir.

44.12.2- Robot operatr ve mesaj kayt (sesli posta) sistemi santraldeki her 24 analog harici hat
iin 4 kanal kapasitesinde olacaktr. (rnek; sistem 16 analog harici hatl olarak istenirse 4 kanall,
sistem, 28 analog harici hatl olarak isteniyor ise 8 kanall, robot operatr ve mesaj kayt sistemi)

44.12.3- Sistem, en az 2 dilde (Trke ve ngilizce) hizmet verebilecektir.

44.12.4- Mesaj kayt sresi en az 10 saat olacaktr.

44.12.5- Kiisel bilgilerin gvenlii iin, sistem ifre korumal olacak ve aboneler ifresini
girdikten sonra mesajlarn dinleyebilecektir.

44.12.6- Sistemde mesaj kayt zellii ve yetki verilmi abonelerin posta kutusu olacaktr.

127
44.12.7- Santralde aboneye gelen arlar belirli bir sre iinde yantlanmazsa, otomatik olarak
posta kutusuna ynlenecektir.

44.12.8- Abone isterse, telefonuna gelen arlar dorudan posta kutusuna ynlendirebilecektir.

44.12.9- Aboneler, birbirlerine sesli mesaj gnderebilecek ve mesaj kutularndaki mesaj baka bir
aboneye ynlendirebilecektir.

44.12.10- Saysal setlerle kullanmda, sz konusu setlere mesaj tuu tanmlanabilecek ve mesaj
brakldnda bu mesaj tuu snerek aboneyi uyaracaktr. Abone, mesaj tuuna basmak suretiyle robot
operatr ve mesaj kayt sistemine ulaabilecektir. Analog setlerde ise, belirli aralklarla ksa ziller
gndererek, farkl evir sesi vererek veya sesli olarak (Trke) uyarmak suretiyle abonenin bekleyen
mesaj olduu bildirilecektir.

44.12.11- Sesli posta kutusuna eriildiinde, sistem, aboneye sesli olarak yapabileceklerini
menler halinde okuyacak ve ilgili fonksiyonun seilmesiyle, abone ilemlerini yapacaktr.

44.12.12- Abone, sesli posta kutusunda kendi karlama mesajn kaydedebilecektir.

44.12.13- Santrallerde birden fazla karlama mesaj seimi olacak, abone yerinden ayrlrken;
istedii karlama mesajn aktif edebilecektir. Aboneye, normal zamanlarda, izinde ve grevli iken,
kullanabilecei ayn posta kutusuna ait farkl karlama mesajlar sistemde bulunacak, karlama mesaj,
abone telefonundan kaydedilebilecek ve istenildii zaman deitirilebilecektir.

44.12.14- Santrallerde teklif edilen robot operatr ve mesaj kayt sistemi, donanm ve yazlm
ilavesi ile birleik mesaj sistemi (unified messaging) zellii kazanabilecek ve bu sayede ses ve faks
mesajlarna, e-mail program zerinden eriilecektir.

44.13- cretlendirme ve faturalandrma sistemi

44.13.1- cretlendirme ve faturalandrma ilemleri iin gerekli, donanm ve yazlm olacaktr.

44.13.2- Geniletilmesi istenen santrallerde, cretlendirme sistemi de genileme kapasitesi kadar
olacaktr.

44.13.3- ar faturalama (cretlendirme) yazlm, iverence belirlenen lisansl iletme sistemine
uygun olacaktr. Web zerinden istatiksel ve grafiksel bilgi alnabilecektir.

44.13.4- Sistemde bulunan eski kaytlar arivlenebilecektir.

44.13.5- Abone numaras, aranan numara, grme tipi (dhili-harici), grme balang ve biti
zamanlar, grme sresi, tarih, saat bilgileri uygun saklama alanna kaydedilecek ve rapor halinde
alnabilecektir. Ayrca santral grme bilgileri data ebekesi zerinden gnderilebilecek ve bu bilgiler
yerel alan a (LAN) zerindeki bir PC den de alnabilecektir.

44.13.6- cretlendirme ve faturalandrma sistemi, analog ya da saysal harici hatlardan yaplan
grmeleri, abone baznda cretlendirecek ve analog harici hatlarn yars kadar 12 kHz kontr
alglama devresi bulunacaktr.

128
44.13.7- Santrallerde, elektrik kesintilerinde ar bilgilerinin kaybolmamas amacyla, en az
2.000 adet ar bilgisi sistemde saklanacaktr.

44.14- letme ve bakm zellikleri

44.14.1- Santral harici ve dhili hat kartlarn test edebilecek, test esnasnda bulunan
olumsuzluklar, operatr konsoluna, bakm iletme terminaline ve tevsii istenen santrallerde kl ya da
sesli uyar cihazna raporlanabilecektir. Test etme ilemi, otomatik olarak sistem tarafndan
yaplabilecektir.

44.14.2- Sisteme yeni program ve parametre girilebilecek, var olan program ve parametreler de
deitirilebilecektir. Bu ilemler, RS232C zerinden bal PC, uzaktan modem ve ethernet ve veri
ebekesi (WAN) zerinden yaplabilecektir. Programlama srasnda santral normal almasna devam
edecektir.

44.14.3- Firmalar, uzaktan bakm ilemleri iin bir modem teslim edecektir. Modem ile santrale
bal bir TT (Trk Telekom) hatt zerinden santrale ulalabilecek, balant kurulduktan sonra, uzak
utaki bakm eleman santrale program, parametre girii yapabilecektir. Bakm srasnda, santral
aboneleri telefonla grme yapmaya devam edebilecek ve haberlemede kesinti olmayacaktr. stendii
takdirde, modem ile mdahale snrlar belirlenebilecek ve baz ilemlerin uzaktan yaplabilmesi
engellenebilecektir.

44.14.4- Sistemin tamamen enerjisiz kalmas durumunda, santralde sabit bir bellekte saklanan
sistem ve abone program parametrelerinde herhangi bir kayp olmayacak, enerjinin geri gelmesi
durumunda, hi bir mdahaleye gerek kalmadan sistem, normal alma konumuna dnecektir. Ykleme
srasnda, sistemde tespit edilen arzalarla ilgili uyarlar iin cihazlar teklife dhil olacaktr.

44.15- G kayna (redresr nitesi)

44.15.1- Santraln beslenmesi iin yeterli kapasitede g kaynaklar bulunacaktr.

44.15.2- Redresr nitesi ile beraber enerji kesintisi durumunda, sistemi en az 8 saat besleyecek
bakmsz tip kuru ak grubu dhil olacaktr.

44.15.3- G kayna, ehir ebekesi gerilimindeki (230 V AA) +/- %20 deiimlerden
etkilenmeyecek yapda olacaktr.

44.15.4- Telefon santral sisteminin alma anma gerilimi 48 V DA olacaktr. Sistem 44 V DA ile
54 V DA gerilim blgesinde alabilecektir.

44.16- Ana datm ats (MDF)

44.16.1- Telefon santral ve bina kablolama tesisatnn balantlar iin ana datm ats (MDF)
santralle birlikte verilecektir.

44.16.2- Verilecek ana datm ats (MDF) iki blmden (santral ve bina taraf) oluacaktr.

44.16.3- Ana Datm atsnn santral taraf, santraln kapasitesinde ve ebeke taraf ise santral
kapasitesinin %50 fazlasnda kesmeli tip regletler ihtiva edecektir.
129

44.16.4 Kapasite artrm istenen santrallerde, Ana Datm atsnn santral taraf, santraln tevsii
kapasitesinde ve ebeke taraf ise santral tevsi kapasitesinin %50 fazlasnda kesmeli tip regletler ihtiva
edecektir.

44.16.5- Analog servis salayc irket hatlar parafudur ile koruma altna alnm olacaktr.

44.17- Montaj ve eitim

44.17.1- Santraln montaj mahalline sevkiyat, montaj ve teslimi cretsiz olarak firma tarafndan
yaplacaktr. Santral, sevkiyat esnasnda hasar grmesini nleyecek ekilde ambalajlanacak, sevk ve
montaj srasnda doabilecek hasarlardan ve bunlarn giderilmesinden yklenici sorumlu olacaktr.

44.17.2- Satn alnacak telefon santralnn ve ana datm atsnn montaj sresi teklifte
belirtilecektir.

44.17.3- Telefon santralnn montaj srasnda; abone aktarmlarnda, haberleme kesintisi
minimum olacaktr.

44.17.4- Sistemin iletilmesinde alacak 1 (bir) kiiye, hardware, software, arza bulma, bakm,
operatr cihaznn kullanlmas, yetkilendirme ve santral zelliklerinin kullanlmasna ynelik sistem
zerinde ve montaj mahallinde eitim verilecektir.

44.17.5- Operatrlere, montaj esnasnda 2 gn sreli olarak kullanma eitimi verilecektir.

44.18- Teknik servis ve garanti

44.18.1- Yklenici tarafndan santralin muayene ve kabul ilemlerinin tamamland tarihten
itibaren, imalat ve montaj hatalarna kar en az 2 (iki) yl garanti taahhdnde bulunulacak, bu sre
iinde meydana gelebilecek arza ve ortaya kabilecek fabrikasyon hatalarna kar, kendilerine tebli
edilmesini mteakip en ge 12 (oniki) saat iinde mdahale ve 2 (iki) gn iinde cretsiz tamir edilecek,
tamir edilemeyen cihaz, ilevsel olarak edeeri ile bedelsiz deitirilecektir.

44.18.2- Satclar, kurulum sresinden itibaren en az 10 (on) yl boyunca, creti karlnda yedek
para, aksesuar ve sarf malzemesi temin etmeyi, santral bakm ve onarm yapmay ve yaptrmay
taahht edeceklerdir. Yklenici ile istenildii takdirde yaplacak bir bakm-onarm szlemesi gereince,
belirli zaman aralklaryla servis hizmetlerinin yerine getirilmesi istenebilecektir.

44.19- Tekliflerle birlikte istenen dokmanlar

44.19.1- Teklif edilen santrale ait teknik artnamede, tm zellik ve nitelikleri belirlenen santrale
ait orijinal dokmanlardan veya suretlerinden bir takm istekli tarafndan verilecektir.

44.19.2- Tekliflerin verilmesi ve deerlendirilmesi srasnda, demonstrasyon yaplmas
istenebilecektir.

44.19.3- Teklif edilen santral ithal ise, firmann retici firmadan ya da retici firmann yetkili
kld distribtrden ald yetki belgeleri verilecektir.

130
44.19.4- Santral iin teknik servis verebilecek yeterli alt yapya (teknik personel ve servis nitesi)
sahip olduu, retici firma tarafndan belgelenen sertifikalar sunulacaktr.

44.19.5- Santraln, yurtii ve yurtd referans listesi verilecektir. (Referans listesinde bulunan
santraller, istenen santralle ayn zellikte olacaktr.)

44.20- Kontrol ve muayene

44.20.1- Santraln yedek para ve aksesuarlarnn, dzenek ve tertibatnn ve santral oluturan her
trl donanm malzemelerinin montaj ve dzenlenmesi ile firmann yetkili elemanlar tarafndan test
prosedrne ve kullanm amacna uygun olarak altrlmalarndan sonra, oluturulacak komisyon
tarafndan, teknik artnameye gre kontrol ve muayeneleri yaplacak, ayrca, imalat ve malzeme
hatalarndan yoksun olmas, krk-atlak-deforme olmam halde bulunmas, fiziksel olarak kontrol
edilecektir.

44.20.2- Kontrol ve muayenede, santraln en yeni retim teknolojisine gre boyutlandrlm
olmas aranacaktr. Santral oluturacak paralardan herhangi birinin kullanlm olduu kanaatinin
olumas halinde, cihaz reddedilecektir.

44.20.3- Santraln montaj, test, kontrol ve muayenelerinde gerekli tm ara-gere, sarf malzemesi
giderleri ile kullanlacak personel, yklenici tarafndan cretsiz karlanacaktr.

44.20.4- Kontrol ve muayene esnasnda, montaj ve imalat hatalar sebebiyle, meydana gelebilecek
kaza ve hasarlardan yklenici sorumlu olacaktr. Eksik ve hatal sevk edildii tespit edilen cihaz,
tehizat, yedek para ve sarf malzemeleri, yklenici tarafndan gerek malzemesi ile ek bir cret talep
edilmeksizin deitirilecektir.

44.20.5- Herhangi bir uyumsuzluk durumunda yklenici, uyumsuzluu dzeltmek zorunda olacak
ve dzeltilmesi imkansz ise, santral reddedilecektir.

44.20.6- Yklenici yetkilileri, muayene srasnda hazr bulunmadklar takdirde, muayenenin
yapl tarzna ve sonucuna itiraz edemeyeceklerdir.

44.21- Sistem kapasitesi

44.21.1- Telefon santralinin kapasitesi zel artnamesinde aadaki ekilde belirtilmi olacaktr.

Analog d ebeke hatt adet
Saysal PRA d ebeke hatt adet 2 Mbit/sn.
Saysal BRA d ebeke hatt adet

Saysal PRA Q.Sig. hatt adet 2 Mbit/sn.
Saysal BRA Q.Sig. hatt adet
E&M hatt adet

Analog dhili hat adet
Saysal dhili hat adet

ESPA pager hatt adet

131
Tip-1 saysal telefon seti ........ adet
Tip-2 saysal telefon seti ........ adet
Analog telefon seti ........ adet

44.21.2- DECT sistemi (kablosuz telefon sistemi) Miktarlar zel artnamede bildirilecektir.

Dhili tip baz istasyonu ........ adet
Harici tip baz istasyonu ........ adet
DECT telefon seti ........ adet

44.21.3- IP telefon (Internet Protokol) uygulamalar Miktarlar zel artnamede bildirilecektir.

IP hatt ........ adet
IP telefon ........ adet

44.22 lgili Standartlar

TS EN 50136-1-3 Uyar sistemleri - uyar sistemleri ve cihazlar-Blm 1-3: Kamuya ak telefon
an kullanan saysal haberleme sistemlerinde aranan zellikler

TS EN 50136-1-4 Uyar sistemleri - uyar iletim sistemleri ve cihazlar -blm 1-4: Kamuya ak
telefon an kullanan sesli haberleme sistemlerinde aranan zellikler

TS EN 50136-2-3 Uyar sistemleri -uyar iletim sistemleri ve cihazlar -Blm 2-3: Kamuya ak
telefon an kullanan saysal haberleme sistemlerinde aranan zellikler

TS EN 50136-2-4 Uyar sistemleri- uyar iletim sistemleri ve cihazlar-Blm 2-4: Kamuya ak
telefon an kullanan sesli haberleme sistemlerinde aranan zellikler.

TS EN 300210-3 V 1.2.4 Tmleik saysal ebeke hizmetleri - cretsiz telefon ek hizmetleri -
saysal abone iaretleme sistemi bir nolu protokolu - Blm 3: Kullanc iin Deney odas yap
zellikleri ve deney amalar

TS EN 300210-5 V1.2.4 Tmleik hizmetler saysal ebekesi (ISDN) - cretsiz telefon (FPH)
tamamlayc hizmeti - Saysal abone iaretleme sistemi No.1 (DSS1) protokol - Blm 5: ebeke iin
deney dzenei yaps ve deney amalar (TSS ve TP) iin gerekli zellikler

TS EN 300267-1 V 1.2.2 Tmleik saysal ebeke hizmetleri - Telefon 7KHz, grntl telefon,
seslendirilmi resimli konferans tele hizmetleri - saysal abone iaretleme sistemi iin 1 nolu protokol
blm 1: proforma zellikler iin protokol uygulama onay beyan

TS EN 300267-2 V 1.2.2 Tmleik saysal ebeke hizmetleri (ISDN) - 7KHz grntl telefon,
seslendirilmi resimli telefon hizmetleri - Saysal abone iaretleme sistemi iin 1 nolu protokol Blm 2:
Protokol uygulama uygunluk beyan ( PICS) - Performans zellikleri

TS EN 300698-2 V1.1.1 Elektromanyetik Uyumluluk ve Radyo Spektrum Konular (ERM); VHF
Bandlarnda alan Seyyar Deniz Hizmeti in Sularda Kullanlan Radyotelefon Vericileri ve
132
Alclar; Blm 2: R ve TTE Direktifinin Madde 3.2'sine Gre Temel artlar Kapsayan
Uyumlatrlm EN Standart

TS EN 300698-3 V1.1.1 Elektromanyetik Uyumluluk ve Radyospektrum Konular (ERM); VHF
Bandlarnda alan Seyyar Deniz Hizmeti in Sularda Kullanlan Radyotelefon Vericileri ve
Alclar; Blm 3: R ve TTE Direktifinin Madde 3.3 (e)'sine Gre Temel artlar Kapsayan
Uyumlatrlm EN Standart

TS EN 300210-4 V 1.2.3 Tmleik servis saysal a (ISDN) Kablosuz telefon tamamlayc servis
- Saysal abone sinyalleme sistemi No: 1:(DSS1) protokol - Blm 4: Ayrlm test (ATS) birimi ve
ksmi protokol uygulamas test iin fazla bilgi a iin (PIXIT) proforma artname

TS 12739 Yetkili Servisler-Kablolu, Kablosuz, Dect Telefonlar ve Telefon Santralleri in-
Kurallar

TS EN 301489-10 V1.3.1 Elektromanyetik uyumluluk ve radyo spektrum konular (ERM);
Radyo cihaz ve hizmetleri iin elektromanyetik uyumluluk (EMC) standart - Blm 10: Birinci (CT1
ve CT1+) ve ikinci nesil kablosuz telefon (CT2) cihaz iin zel artlar

TS EN 50360 nsanlarn Maruz Kald Elektromanyetik Alanlara (300 MHz-3 GHz) likin
Temel Snrlamalar le Seyyar Telefonlarn Uygunluunu Gsteren rn Standart

133

BENC BLM
ASANSRLER

45- Asansr Tesisat

45.1-Kapsam

45.1.2- Bu artname, yeni ina edilecek konut, iyeri, otel, salk tesisleri, hkmet konaklar gibi
benzeri binalar ile mimari ve statik artlarn elverdii mevcut binalarda tesis edilecek elektrikle alan
mekanik tahrikli (hidrolik ve tahrik kasnakl) asansrlerin her nevi iilik, malzeme temini ve deneme
ilerinin yaplmasn kapsar.

45.2- Asansr snflar:

45.2.1- Snf I: nsan tamak amacyla tasarmlanm asansrler.

45.2.2- Snf II: Esas olarak insan tamak iin tasarmlanan, ancak gerektiinde yk de tanabilen
asansrler.
Not: Bu asansrler, Snf I, Snf III ve Snf VI asansrlerinden esas olarak kabin i donanm
bakmndan farkldr.

45.2.3- Snf III: Hastaneler ve bakm evleri dhil salk-bakm amalar iin tasarmlanm
asansrler.

45.2.4- Snf IV: Esas olarak yklerin, genellikle ahslar refakatinde tanmas iin tasarmlanm
asansrler.
45.2.5- Snf V: Yapm ekli itibariyle, iine insanlarn giremeyecei servis asansrleridir.

45.2.6- Snf VI : zellikle youn trafii olan binalar iin tasarmlanm asansrler, rnein hzlar
2,5 m/s ve daha fazla olan asansrler.

45.3- Genel kurallar

45.3.1- Tarifler

45.3.1.1- Yklenici: Baknz Madde 4-9

45.3.1.2- Asansr firmas: Ykleniciye kar sorumlu olan ve binann szleme kapsamnda
yalnzca asansr tesisini temin ve monte eden kii veya kurulutur.
Not: Binada yalnzca asansr tesis edilecek veya kapsaml asansr tamiri yaplacak ise yklenici
ve asansr firmas ayn kii veya kurulutur.

45.3.2- Asansr tesisatnn yapmnda, kabin anma ykleri, tanan insan saylar, kabin anma
hzlar, kabin alanlar ve asansr boluklarna ait ller mecburi standart olarak yrrlkte bulunan TS
8237 ISO 4190-1, TS 8238 ISO 4190-2, TS 8239, TS 10922, EN 81-1, TS EN 81-2, TS EN 81-3
standartlar uygun olacak ve 95/16/AT Asansr Ynetmeliine uygun monte edilecektir.

134
45.3.3- Yklenici, en az asansr firmasndan er nsha teklif dosyas getirecektir. Teklif
dosyalar aada bildirilen belgelerin tamamna sahip olmaldr. veren asansr firmasn seecektir.
Teklif veren asansr firmalarnn;

45.3.3.1- Sanayi Sicil Belgesi,
45.3.3.2- Garanti Belgesi,
45.3.3.3- Sat Sonras Hizmet Yeterlilik Belgesi,
45.3.3.4- Serbest Mhendislik ve Mavirlik Belgesi,
45.3.3.5- Bro Tescil Belgesi,
45.3.3.6- Asansr Firmalarnda ISO 9001 kalite belgesi,
sahibi olmas art aranacaktr.

45.3.3.7- Tekliflerde teslim sresi, asansrde kullanlacak malzemelerin cinsi ve menei aka
belirtilerek gerekli teknik prospektsler, yukardaki belgelerle birlikte ilgili iverenin seimine
sunulacaktr.

45.3.4- Yklenicinin asansr firmas olmas halinde i ihale ile verildiinden bakaca teklif
istenilmesine gerek yoktur. Ancak bu durumda firmann Madde 45.3.3de belirtilen belgelerinin olmas
art aranacaktr.

45.3.5- Denetim mhendisince, kullanlmas istenmeyen malzeme ve cihazlar antiyeye getirilmi
olsa bile, ksa srede antiye dna karlacak, bundan dolay hibir bedel denmeyecektir.

45.3.6- Asansr firmasnn seiminin yaplmasndan sonra, montaj yerine uygun asansr imalat
projeleri, asansr firmas tarafndan hazrlanarak ilgili iverenin onayna sunulacaktr. Proje tasdik
ettirilmeden hibir ekilde imalat ve montaj yaplmayacaktr.

45.3.7- Asansrlere ait mekanik hesaplar TS 10922, EN 81-1, TS EN 81- 2 ve EN 81-3
standartlarna gre yaplacaktr.

45.3.8- Kabin i yzeyi ile kat ve kabin kaplarnn satine paslanmaz elik kaplamas, hijyenik
artlarn salanmas bakmndan snf III asansrleri (hasta asansrleri) iin zorunlu olup, dier
asansrler iin kaplama malzemesi, iverenin zel Teknik artnamesindeki seimlerine uygun
olacaktr.

45.3.9- Snf IV ve Snf V hari, tm asansrlerde kabin ve kat kaplar tam otomatik olarak tesis
edilecektir. Ancak, eski binalardaki asansrlerin yenilenmesi durumunda, kuyu llerinin yeterli
olmad hallerde, kat kaplar yarm otomatik olabilir.

45.3.10- Snf IV yk asansrlerinde tam otomatik kabin kaps mecburi olup, kat kaplarnn tam
otomatik olarak yaplmas, iverenin istei ile olacaktr.

45.3.11- veren, kat ve kabin kap kaplamalarnn boyal veya paslanmaz elik olmas, ana tahrik
eklinin ift hzl veya kademesiz hz kontrol niteli veya hidrolik tip olarak tesis edilmesi, 1m/sn den
daha hzl asansr tesis edilmesi gibi zellikleri zel artnamede belirtecektir.

45.3.12- Asansrlerde, emniyet kurallar TS 10922 EN 81-1, TS EN 81-2 ve TS EN 81-3
standartlarna, yerletirme ve boyutlar TS 8237 ISO 4190-1 ve TS 8238 ISO 4190-2, TS 8239
standartlarna uygun olacaktr. Ayrca ilgili belediyelerin yrrlkteki mar Ynetmelikleri de dikkate
alnacaktr.
135

45.3.13- Konut d binalara yaplacak asansrlerin adet, kapasite, hz vb. seimleri, mimari proje
ve etd safhasnda trafik analiz hesaplar yaplarak belirlenecektir.

45.3.14- Kamu binalarnda, (konutlar dnda) seilecek olan asansrlerin tama kapasitesi en az
630 kg ve en az bir asansorn kap genilii, engellilerin kullanm iin minimum 900 mm olacaktr

45.3.15- Tesis edilecek olan her asansre, CE iareti ilitirilecek olup, retici tarafndan AT
uygunluk belgesi dzenlenecektir.

45.3.16- Yeni yaplacak olan salk tesislerinde, seilecek olan snf III asansrlerinin tama
kapasitesi en az 1275 kg olacaktr. Yatak kapasitesi 200'den fazla olan salk tesislerindeki snf III
asansrlerden en az bir adedi TS 8237 ISO 4190-1 de belirtildii gibi, zellikle hasta yataklarndaki
hastalarn tbbi yardm cihazlar ile birlikte tanmas iin, 2500 kg tama kapasiteli olarak yaplacaktr.

45.3.17- Garanti sresi 2 yl olup asansrn geici kabulu ile birlikte balar. Bu srenin
balangcndan itibaren 12 aylk sre ile asansr firmas periyodik aylk bakm ve kontrollerini yapmak
zorundadr. Szleme gerei asansr firmas bu sre iinde yapaca bakm bedelini ana szleme
bedeline eklemitir. Dolays ile bakm iin bu dnemde ayrca bir cret talep etmeyecektir.
Yukarda bildirilen 12 aylk sre sonundan garanti sresi bitimine kadar geen sre iinde asansr
tesisinin bakm asansr monte eden firma tarafndan bedeli mukabili yaplacaktr. Bakm creti,
asansr kapasitesi, hz, kap adedi, seyir mesafesi gibi byklkler baz alnarak, benzer tesislere ayr
firmann verdii bakm cretlerine ve asansr meslek kurulularnn ilan ettii bakm cretleri dikkate
alnarak tesbit olunacaktr.
Garanti sresi iinde, garanti kapsamna girmesi nedeni ile deitirilen paralar iin, asansr
firmas hibir bedel talep etmeyecektir. Garanti sresi bitiminden sonra en az on yl mddetle sistemde
kullanlacak olan yedek paralar asansr firmas creti karlnda temin etmekle ykmldr.

Garanti sresi sonrasnda ilgili kullanc, usulne uygun ekilde asansrler iin periyodik bakm
szlemesi yapacaktr.

45.3.18- Asansr firmas, kurmu olduu sistemin montaj projelerini, elektrik emalarn ve
iletme bakm talimatlarn ( asansr teknik dosyas) iverene verecektir.
verenin istemesi halinde, iverenin asansr ile ilgili teknik elemann, gerek montaj srasnda
gerekse, montaj sonrasnda cretsiz olarak eitecek ve gerekli seminerleri verecektir.

45.3.19- Salk tesislerine yaplacak olan snf III asansrlerinde, durak says ne olursa olsun
mutlaka; katta duru hassasiyeti 5 mm; kalk, duru ve dolays ile tm seyrin darbesizliini
salayacak tahrik ekli ve katta duru hassasiyetinin dzeltilmesi iin kat seviyeleme tertibat (Re-
leveling) bulunacaktr.

45.3.20- Kamu hizmet binalarnda 3 durak dhil olmak zere daha fazla durak sayl asansrlerde
toplamal kumanda donanm kullanlacaktr. Ayn holde ve ayn katlara hizmet veren asansrler grup
kumandal olacaktr. Ancak, lojman vb. binalarda tercihen 5 duraktan fazla durak sayl asansrlerde
toplamal kumanda donanm kullanlacaktr.

45.3.21- Otomatik generatr bulunmayan kamu binalarna tesis edilecek olan asansrlerde
mutlaka acil kurtarma tertibat (enerji kesilmesinde asansr kabinini otomatik olarak en yakn kata
getiren ve kaplar otomatik olarak aan tahliye sistemi) bulunacaktr. Bunun dndaki kamu binalarnda
136
tesisin nem ve zelliine gre, gerekesi belirtilmek art ile otomatik jeneratr bulunsa bile acil
kurtarma sistemi tesis edilebilir.

45.3.22- Snf IV ve Snf V hari, tm asansrlerde en az 24 ayr noktadan etkili n perdesi (boy
fotosel tertibat) kullanlacaktr.

45.3.23.1- 1. ve 2. deprem blgelerinde yaplacak olan asansrlerde bina deprem sensrnn
devreye girmesi halinde, asansrde bulunacak deprem kumanda sistemine gelecek sinyal sayesinde,
asansr otomatik olarak gittii yndeki durabilecei en yakn katta duracak ve kaplarn aarak
kullanm d olacaktr. Duraan halde bekleyen asansrler de kullanm d olacaktr. Asansrlerin
tekrar devreye girmesi iin yetkilinin kontroll mdahalesi gerekecektir.
Binada deprem sensrnn olmad zel artnamade belirtilmi ise, bu sensr temin ve tesis
etmek asansr firmasna aittir.

45.3.23.2- 1. ve 2. deprem blgelerinde, deprem esnasnda kar arln klavuz raylardan
kmas halinde kabinle arpmasn nlemek iin, aralarndaki dey mesafe 1500 mmyi gemeyen
kar arlk ray konsollar ve iki konsol arasnda kar arl dtan evreleyen balar kullanlacak
veya benzeri gerekli tedbirler alnacaktr.

45.3.24- Yangn uyar sistemi bulunan kamu binalarna tesis edilecek olan asansrlerde, yangn
ihbar halinde belirlenen tahliye katna dn sistemi bulunacaktr. Asansr otomatik olarak ana duraa
doru hareketlenecek ve bu esnada arlar dikkate almayacaktr. Asansr kumanda tablosuna kadar
getirilecek olan yangn uyar sistemi tesisat, yangn uyar sistemini gerekletirecek olan firma
tarafndan yaplacaktr.

45.3.25- Mutfak, amarhane ve zel teknik artnamede belirtilen meknlarda kullanlacak olan
snf V asansrlerinin kap ve kabinleri, sterilizasyon iin satine paslanmaz elik olarak yaplacaktr.

45.3.26- Yaplacak olan asansrler, "Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik"
hkmlerine uygun olacaktr.

45.4- Asansr boluu (kuyu-kuyu alt ve st boluu)

45.4.1- Asansr kuyusu ve duvarlar, kuyu dibi ve kuyu tavan TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartnda belirtilen ilgili hkmlere uygun olacaktr.

45.4.2- Asansr kuyusu, tercihen perde betondan yaplm olacaktr. Toz olumamas iin, perde
beton plastik boya ile boyanacaktr.

45.4.3- Asansr kuyusunun tula duvar vb. malzemeden yaplm olmas halinde asansr raylar
kesinlikle tula duvarlara tespit edilmeyecektir. Bu durumda asansr raylarnn arkasna yeterli
mukavemette elik profil veya putreller konulacak ve raylar bu elik profil veya putrellere
balanacaktr. Bu putreller veya profiller mukavemet hesab yaplarak yklenici tarafndan temin ve
tesis edilecektir.

45.4.4- Bir kuyuda birden fazla asansr bulunmas halinde, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartnda belirtilen hkmlere uygun olarak, blmeler yklenici tarafndan imal edilmi olacaktr.

45.4.5- Asansr kuyusunun kalc olarak aydnlatlmas TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartnda belirtilen artlara uygun olarak yklenici tarafndan imal edilmi olacaktr.
137

45.5- Makina ve makara daireleri

45.5.1- Makina ve makara dairesi, tercihen kuyunun stnde, ncelikli olarak TS 10922 EN 81-1
ve TS EN 81-2 olmak zere standartlarnda belirtilen artlara ve llere gre, toza kar korunmu,
havalandrlm ve aydnlatlm olacaktr.

45.5.2- Makine dairelerinde her asansr iin bamsz bir enerji besleme hatt, aydnlatma hatt ve
datm panosu bulunacaktr. Bu panoda, btn gerilim altndaki iletkenleri kesecek TS 10922 EN 81-1
madde 13.4 e uygun bir ana alter, her faz iin ayr bir sigorta, asansr kuyusu ve makine dairesinin
aydnlatma sigortalar, faz koruma rlesi, artk akm anahtar (RCD) , koruma iletkeni, priz vb.
elemanlar bulunacak ve yklenici tarafndan imal edilecektir.

45.5.3- Makina ve makara dairesi aydnlatma tesisat bir veya birden fazla sabit olarak tesis
edilmi aydnlatma armatrleri ile yeterli ekilde TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartnda
belirtilen artlara uygun olarak yklenici tarafndan imal edilecektir.

45.5.4- Asansrn sabit ve hareketli blmlerinde bulunan elektrik enerjisi iletiminde
kullanlmayan btn iletken malzeme bina epotansiyel barasna balanacaktr.

45.5.5- Makina ve makara dairelerinin girileri TS 10922 EN 81-1 madde 6.2 ye uygun olarak
yklenici tarafndan imal edilecektir.

45.6- Durak kaplar

45.6.1- Asansr durak kaplar, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 ile TS. 8237 ISO 4190-1, TS
8238 ISO 4190-2, TS 8239 standartlarnda belirtilen hkmlere uygun olacaktr.

45.6.2- Asansr kaplarnn mesnetlenebilecei perde, kiri, kolon vb. malzeme, kaplarn
mesnetlenme mesafesinin uzanda ise veya yok ise, kat kaplar, putrel veya profil vb. malzemeler ile
balanacaktr. Bu profil vb. malzemeler yklenici tarafndan temin ve tesis edilmi olacaktr.

45.7- Kabin

45.7.1- Asansr kabini, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 ile TS. 8237 ISO 4190-1, TS8238 ISO
4190-2, TS 8239 standartlarnda belirtilen hkmlere uygun olacaktr.

45.7.2- Asansr kabin lleri tercihen TS 8237 ISO 4190-1, TS 8238 ISO 4190-2, TS 8239
standartlarna uygun olacaktr. Asansr boluunun elverili olmamas halinde, kabin alan lleri, TS
10922 EN 81-1 ve TS EN 81- 2 standartnda belirtilen maksimum ve minimum alan deerlerine gre
belirlenir.

45.8- Kabin kaplar

45.8.1- Asansr kabin kaplar, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 ile TS. 8237 ISO 4190-1, TS
8238 ISO 4190-2, TS 8239 standartlarnda belirtilen hkmlere uygun olacaktr.

138
45.9- Ask tertibat, halat arln dengeleme ve ar hza kar koruma

45.9.1- Asansrn ask tertibat, halatlar, makaralar, denge zincirleri, gvenlik tertibatlar,
frenleme dzenekleri, hz reglatr TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartlarnda belirtilen
hkmlere uygun olacaktr.

45.9.2- Asansr kabin anma hznn 0,63 m/s 'yi amas durumunda ani frenlemeli kabin gvenlik
tertibat kullanlmayacaktr. Ancak, ani frenlemeli, tampon etkili gvenlik tertibat kullanlabilecektir
(Tampon etkili gvenlik tertibat: Ani etkili gvenlik tertibat + kabin karkas ile kabin altna konan,
stroku hesaplanm tampondan meydana gelmi sistemin toplamdr) . Kabin anma hznn 1.0 m/s 'yi
amas durumunda ise, mutlaka kaymal gvenlik tertibat kullanlacaktr.

45.10- Klavuz raylar, tamponlar ve snr gvenlik kesicileri

45.10.1- Asansrn klavuz raylar, tamponlar, snr gvenlik kesicileri TS 10922 EN 81-1 ve TS
EN 81- 2 standartlarnda belirtilen hkmlere uygun olarak hesaplanacaktr.

45.10.2- Asansrlerde kabin ve kar arln klavuzlanmas iin mutlaka ray kullanlacaktr.
Kullanlacak olan raylar T eklinde ve asansr iin zel olarak imal edilmi olacaktr.

45.11- Tahrik sistemi

45.11.1- Asansrn tahrik sistemi TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartlarnda belirtilen
hkmlere uygun olacaktr

45.12- Elektrik tesisat ve aksam

45.12.1- Asansrn tm elektrik tesisat ve aksam TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartlarnda belirtilen hkmlere uygun olacaktr.

45.13- Elektrik arzalarna kar korunma, kumandalar, ncelikler

45.13.1- Asansrn elektrik arzalarna kar korunmas, elektrik gvenlik sistemleri, gvenlik
kontaklar, gvenlik devreleri, kumanda sistemleri, butonyer ve gstergeleri, durdurma ve alarm
dzenekleri, yk kontrol sistem aksamlar TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartlarnda belirtilen
hkmlere uygun olacaktr.

45.13.2- Salk tesislerinde kullanlacak olan asansrlerin buton ve gsterge kapaklar,
sterilizasyon iin satine paslanmaz elik kapl olacaktr.

45.13.3- Kamu binalarna tesis edilecek olan asansrlerde kullanlacak olan yk kontrol sistemleri
gerekli hassasln salanmas iin, elektronik tipte olacaktr.

45.13.4- Asansr arzalarnn izlenebilirlii iin, asansrlerde oluan arzalar, kumanda
tablolarnn bir blmnde grsel olarak izlenebilecek ekilde olacaktr.

45.14- Uyar levhalar, iaretlemeler ve iletme talimatlar

139
45.14.1- Kabin ii, kabin st, kat kaplar, kuyu, makine ve makara daireleri vb. yerlere TS 10922
EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartlarnda belirtilen artlara gre etiketleme yaplacak olup, ilgili levhalar
ile bakm ve iletme talimatnameleri asansr firmas tarafndan temin edilerek taklacaktr.

45.15- Son kontrol, deneyler ve tutulacak kaytlar

45.15.1- Tesis edilecek olan asansrlerin iletmeye almadan nce ve asansr firmas tarafndan
yaplacak son kontrollar, deneyler ve bunlarn kaytlar, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartlarnda belirtilen artlara uygun olacaktr. Bu dkmanlar asansr teknik dosyasnda
bulunacaktr.

45.16- Asansr planlar ve hesaplar

45.16.1- Tm plan, ema ve hesaplar, 10922 TS EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartlarna uygun
olarak yaplacak, asansr firmas, firma seim ileminin yaplmasn mteakip ie balamadan nce
aadaki evrak tasdike verecektir:

45.16.1.1- Asansr kuyularnn enine ve boyuna dey kesitleri (lek 1/100-1/50),

45.16.1.2- Makine dairesi ve varsa makara dairesi plan ve kesitleri. (lek: 1/10-1/25),

45.16.1.3- Kuyu ve kabin yatay kesiti (lek: 1/10),

45.16.1.4- Kat kaplarnn nden grn (lek: 1/10),

45.16.1.5- Raylarn, halatlarn, kasnaklarn ve tayclarn mukavemet hesaplar,

45.16.1.6- Asansr tesisatnn balant emas.,

45.16.1.7- Asansr tahrik makinasnn bulunduu zemine ve kuyu dibine gelen yk

45.16.1.8- Kuyu dibi yerleim plan,

45.16.1.9- Kuyu emniyet boluklar,

45.17- Asansr tesisatnn kabul

45.17.1- Kabulde asansr tesisatnn btn ksmlarnn artnameye, tasdikli plan, hesap ve
resimlere gre yaplm olup olmad kontrol edilecektir.

45.17.2- Btn gvenlik sistemleri, kap kilitleri, msaade edilen maksimum ykleme ile gvenlik
tertibatnn almas, snr alterleri ile fren sisteminin almas zellikle test edilecektir.

45.17.3- Asansre ait elektrik tesisatnn yaltm direnci, makine ve kat kaplarnn topraklanmas
ve bu artnamede bahsedilmeyen hususlarn tesis ve kontrolu, Elektrik Tesisler Ynetmelii, Elektrik
Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii ve yrrlkteki TSE standartlarna uygun olarak yaplacaktr.

45.18 lgili Standartlar:
TS 1812 Asansrlerin Hesap, Tasarm ve Yapm Kurallar (Elektrikle alan nsan ve Yk
Asansrleri in) EN: 81-1 Asansrler yapm ve montaj iin Gvenlik kurallar-Blm1.
140

TS 4789 ISO 7465 nsan ve Yk Asansrleri-Klavuz Raylar, Asansr Kabinleri ve Kar
arlklar iin-T Tipi
TS 8237 ISO 4190-1/2004 Asansrler - Yerletirme ile ilgili boyutlar - Blm 1: Snf I, snf II,
snf III ve snf VI asansrler
TS 8238 ISO 4190-2 Asansrler - Yerletirme ile ilgili boyutlar Blm 2: Snf IV asansrler
TS 8239 Asansrler- Otomatik Kapl- Yerletirilmesi le lgili Boyutlar- Snf 5- Servis
Asansrleri
TS EN 13015 +A1/2009 Asansr ve yryen merdivenlerin bakm Bakm talimatlar iin
kurallar
TS EN 627 Asansrlerin, Yryen Merdivenlerin ve Yryen Yolcu Bantlarnn Verilerinin
Kaydedilmesi ve zlenmesi Kurallar
TS EN 50214 Kablolar-Asansrler in Bklgen Kablolar
TS 12255 Yetkili Tamir ve Bakm Servisleri- Asansrler, Yryen Merdivenler, Yryen Yolcu
Bantlar- Genel Kurallar
TS EN ISO 10535 zrllerin tanmas iin asansrler- zellikler ve deney metodlar
TS 10922 EN 81-1+A3/2010 Asansrler- Yapm ve Montaj in Gvenlik Kurallar- Blm 1:
Elektrikli Asansrler EN81-1/A1- Asansrler-Yapm montaj ve gvenlik kurallar.
TS EN 81-2 Asansrler- Yapm ve Montaj in Gvenlik Kurallar- Blm 2: Hidrolik Asansrler
TS EN 81-3+A1/2009 Asansrler- Yapm ve Montaj in Gvenlik Kurallar- Blm 3: Elektrikli
ve Hidrolik Servis Asansrleri
TS EN 12385-5 elik tel halatlar Gvenlik Blm 5: Asansrler iin halatlar
TS EN 81-70 Asansrler- Yapm ve Montaj in Gvenlik Kurallar- Yolcu ve Yk Asansrleri
iin zel Uygulamalar Blm 70
TS EN 81-28 Asansrler Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar Yolcu ve yk asansrleri -
Blm 28: Yolcu ve yk asansrlerinde uzaktan alrm
TS EN 81-58 Asansrler Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar - Muayene ve deneyler
Blm 5
TS EN 81-72 Asansrler Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar - Yolcu ve yk asansrleri iin
zel uygulamalar Blm 72: tfaiyeci asansrleri 58: Kat kaplar iin yangna kar dayankllk
deneyi
TS EN 81-71+A1/2007 Asansrler Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar: Yolcu ve yk
asansrleri iin zel uygulamalar Blm 71: Kastl tahribata kar dayankl asansrler
TS EN 81-73/2006 Asansrler Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar- Yolcu ve yk
asansrleri iin zel uygulamalar Blm 73: Yangn annda asansrlerin davran
TS EN 81-80 Asansrler - Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar-Mevcut asansrler-Blm 80:
Mevcut yolcu ve yk asansrlerinin gvenliini gelitirme kurallar
141
TS EN 12015 Elektromanyetik uyumluluk Asansrler, yryen merdivenler ve yryen bantlar
iin rn ailesi standart Emisyon
TS EN 12016+A1/2011 Elektromanyetik uyumluluk - Asansrler, yryen merdivenler ve
yryen bantlar iin rn ailesi standart Baklk

142

ALTINCI BLM
YEDEK G KAYNAKLARI

46- Dizel Elektrojen Grubu

46.1- Kapsam

Bu blm, yapnn tasdikli projesinde belirlenen deiken ykler altnda srekli g (prime g)
kapasiteli, dizel motorlu; buna akuple 400/230 volt, 50 Hzlik, kendinden uyar sistemli ve otomatik
gerilim reglatrl alternatr ve donanm ile kumanda panosu, otomatik transfer sistemi, soutma
sistemi, hava giri ve k sistemleri ile otomatik devreye girme tertibatl jeneratr grubunun (g
birimi KVA), komple kullanma hazr durumda tesis edilmesi iin gerekli tm malzeme, iilik, tesis,
tehizat, iyerine nakli, montaj ve iler halde temin edilmesi ve bu artnamede belirtilen gerekli dier
aksesuarlar kapsar.

46.2- Standartlar

46.2.1- Tesis edilecek elektrojen gruplar ve bunlar meydana getiren unsurlar, gerek btnsel
(komple set olarak), gerekse unsurlar olarak TSE, TS ISO veya EN, HD, IEC uluslararas standartlarna
gre imal edilmi olacaktr.

46.3- Boyutlarn kontrolu

46.3.1- Yklenici, jeneratrn monte edilecei mahallin tam ve doru boyutlarda
projelendirilmesinden sorumlu olacaktr. Yklenici, herhangi bir ii yapmadan nce tespit ettii ihtilafl
durumlar varsa nceden iverene bilgi verecek, tm yapsal deiiklikler iin, ie balamadan nce
iverenin onayn alacaktr.

46.3.2- Montaj yaplacak tm cihaz ve malzemeler son 2 yln retimi, yeni ve kullanlmam
olacaktr.

46.3.3- Kumanda panosu, alternatr zerine montajl olmayacak, ase zerinde veya yer tipi
olacaktr. Bu pano ile elektrojen grubu arasnda ekilecek kumanda kablolar iki tarafl konnektrl
olacak, enerji kablolar ise, pabulu olarak irtibatlandrlacaktr. Sz konusu kablolar, TSE damgasna
sahip olacaktr. Sinyalizasyon kablosu ok damarl ve fleksbil olacaktr.

46.3.4- l ve bakm elemannn elle eriebilecei her yer gerilim kaaklarna kar topraklanm
olacak ve hayati tehlike arz eden gerilimler iin resim, iaret ve yazlarla uyar ihbarlar bulunacaktr.

46.3.5- Bu artname ile ayn anda tedarik edilen birden fazla Dizel elektrojen grubu marka, model
ve tip olarak birbirinin ayns olacaktr.

46.3.6- Motor ve generatrn akuplaj fabrikada yaplm olacaktr. Tama maksatlar ile
paralanan makinalarda, yerine montajdan sonra yaplan akuplajn doruluu zel olarak kontrol
edilmelidir.

46.3.7- zel teknik artnamesinde paralel alma istenmesi halinde, kusursuz bir paralel alma
salanacaktr. Paralel alma esnasnda ve sabit yklerde, l aletleri ibrelerinde, fiziksel titreim
meydana gelmeyecektir. Ykn jeneratr gleri ile orantl datlmas iin makinalarn dnme says
143
ve gerilim reglatrlerine kumanda etmek imkan olacaktr. Yk makinalar arasnda salnm
yapmayacaktr.

46.3.8- Gruplarn paralel almas durumunda, kta gzn fark edebilecei titreimler meydana
gelmeyecektir.

46.4- Dizel motor

46.4.1- Tesis edilecek grubun gc, zel artnamesinde "prime ve standby" da net gc kW ve
kVA cinsinden bildirilmitir.

46.4.2- Firma, dizel motorlara ait, her trl bilgiyi ieren kullanma talimatlarn teklifi ile birlikte
verecektir. Bu bilgiler, makinalara ait el kitaplar, motor markas, modeli, gc, silindir says, hava
emi tipi, ap/strok (mm olarak), motorun boyutlar uzunluk, genilik ve ykseklii (mm olarak),
arl (kg), motor devri (devir/dk), "prime ve standby" da kWve kVA olarak "brt" ve "net " gc,
silindir hacmi, yakt sistemi, yakt tketimi, egzos sistemi, soutma sistemi, yalama sistemi ve elektrik
sistemi gibi bir motorun tanmlanp anlalmasna yardmc olacak her trl bilgiyi ierecektir.

46.5- Dizel motorun genel teknik zellikleri

46.5.1- Motorlar, 4 zamanl, 10-300 kVA aras mekanik veya elektronik, 300 kVAdan byk
gruplar elektronik dnme says reglatrl, turbo arjl veya doal emili, srekli alma devri 1500
d/dak olacaktr. (10-36 kVA arasndaki dizel motorlarn srekli alma devri, 3000 d/dak olabilir.)

46.5.2- Dizel motoru, 12 saatlik bir alma periyodunun ve herhangi bir saatinde bir saat sre ile
nominal gcnn %10 daha fazlas bir gc verebilecek ve performansnda herhangi bir dme
olmayacaktr. Ancak, istenilen jeneratr gcnn, jeneratrn tesis edilecei yerdeki rakma gre dizel
motordaki g dmleri de gznne alnarak hesaplanmas sonunda, verecei net gcn, istenen
gcn altnda kalmas durumunda, teklif uygun grlmeyecektir.

46.5.3- Normal alma artlarnda; silindir gmlekleri, pistonlar, piston kollar ana ve kol
yataklar ile eksantrik mili yataklarnn mr 10.000 alma saati veya daha fazla olacaktr.

46.5.4- Dizel motorlar, ya basnc, hararet, radyatr su seviyesi gibi hayati hususlarn denetimine
imkan veren gstergelere ve alglayclara sahip olacak, bunlardan iletilen arza ve ihbarlar tm alma
konumlarnda otomatik kumanda panosu ile elektronik kontrol ve transfer paneli zerindeki gsterge ve
ihbar nitelerine ulatrlp, kl, sesli alarmlarn verdirilmesi salanacaktr.

46.5.5- Dizel motorlarn souk havalarda, rahatlkla alp yk altna girebilmeleri iin, soutma
donanmlarna, yeterli glerde elektrikli n stclar taklacaktr.

46.5.6- Elektrojen grubunda, evre scaklna bal olarak, dizel motorunu normal alma
scaklnda tutacak ekilde stacak krom nikel borulu kaliteli stclar kullanlacaktr.

46.5.7- Motorun ilk hareketi mar motoru ile elektrikli olup, ak ve elektrik donanm DA 12 veya
24 Volt olacaktr.

46.5.8- Motorun soutma sistemi hava veya su ile soutmal olacak, +40C ile -10C arasndaki
evre scaklklarnda yeterli ekilde soutmay temin edebilecektir. Hava scaklnn bu snr deerler
dnda olmas halinde ek tedbirler yklenici tarafndan alnacaktr.
144

46.5.9- Hava filtresi deitirilebilir ve dizel motor imalats firmann uygun grd kat
elemanl tip eklinde olacaktr.

46.5.10- Yakt sistemi direkt enjeksiyonlu olacaktr.

46.5.11- Motor, kesikli ve srekli g iin ISO 3046 standartna gre seilmi olacaktr.

46.5.12- Kontrol panosunda motor ya basn ve su scaklk gstergeleri bulunacaktr.

46.5.13- Dizel motorda yalama ya ve soutma suyu pompalar mevcut olacak, ya filtresi
eleman, mazot filtresi eleman ve hava filtresi elemanlar deiebilir tip olacaktr.

46.5.14- Yakt deposu, standart olarak 8 saat almaya yeterli olacak, depo zerinde gsterge,
dolum ve boaltma vanas mevcut olacaktr. in zelliine gre gerek duyulduunda, zel teknik
artnamede belirtilmek suretiyle iveren, ikinci bir yakt deposu isteyebilecektir.

46.5.15- Egzos susturucusu ve esnek egzos balants grupla birlikte verilecektir.

46.5.16- Motorun almas iin gerekli donanm dizel motoru ile birlikte verilecektir.

46.5.17- Dizel motorla birlikte verilecek arj dinamosunun DA k gerilimi, mar motoru
besleme gerilimine eit olacaktr. arj dinamosunun ular elektronik kumanda panosuna kadar
gtrlerek, arj redresr k ularnn da bulunduu bir klemenste son bulacaktr. Akmlatrlerin
beslemesi, redresr veya arj dinamosundan otomatik olarak yaplacaktr.

46.5.18- Teklif edilen dizel motorlar, en az 1 yl sre ile elektrojen gruplar zerinde denenmi
olacak ve bu husus belgelenecektir.

46.5.19- Sistemi beslemek iin, uygun say ve kapasitede, az bakml veya bakmsz tip ak,
balant kablolar ile birlikte verilecektir.

46.5.20- Otomatik devreye girme tertibatl elektrojen grubu besleyecei tesisin zelliklerinin
belirledii sre iinde devreye girecektir. Ancak bu sre ilk yol vermede 15 syi geemez.

46.5.21- Kontrol panosunda, ar su scaklnda ve dk ya basncnda devreye giren, kl
alarm ve otomatik durdurma sistemi mevcut olacaktr.

46.6- Motorun srekli net faydal gc

46.6.1- Motorun srekli net faydal gc; motorun almas iin gerekli ateleme tertibat, mazot
pompas, soutma suyu pompas, vantilatr v.s gibi yardmc techizat iin sarfedilen g karldktan
sonra, motorun verdii net gtr.

46.6.2- Net faydal gce dhil olmayan devrelere ait g, teklif ekinde ayrca belirtilecektir.

46.7- Motorun yakt tketimi

46.7.1- Motorun yakt tketimi, 1/4, 1/2, 3/4, ve 4/4 yklerde g/kWh cinsinden belirtilecek, yakt
tketimi ayn g iin daha dk olan motorlar tercih edilecektir.
145

46.7.2- malat firma tarafndan, tam ykteki yakt tketiminin +%5 tolerans ile salanaca
taahht edilecek, taahht edilen deerler almayacaktr.

46.7.3- Motor nominal devir ve srekli net faydal tam gle alrken yalama ya tketimi,
yakt tketimini %0,5ini amayacaktr. Teklifte, yalama sistemi hakknda da bilgi verilecektir.

46.8- Reglasyon

46.8.1- Motorun dnme says reglatr, alternatr motora akuple edilmi durumda iken,
motorun tek admda alabilecei ykn ani olarak deimesi halinde devir says;

Geici olarak % 10
Kalc olarak % 2'yi gemeyecektir.

46.8.2- Normal alma scaklnda olan motorun, deimeyen ykte veya bota almas halinde
devir says deiimi %0,5i amayacaktr.

46.8.3- Bu artnamede kesin olarak belirtilmedii takdirde, dizel elektrojen gruplar paralel
almayacaktr. Grubun paralel almasnn istenmesi halinde, motor dnme says reglatr
elektronik tip olacaktr.

46.9- Alternatrn teknik zellikleri

46.9.1- Alternatr k gerilimi 400/231 volt, frekans 50Hz, g faktr 0,80-1,00 arasnda, bota
almada gerilim harmonii TDH %3den kk olacaktr.

46.9.2- Aksi belirtilmedike alternatr evre artlar bakmndan -10C ila +40C scaklkta, bal
nem %85, alma ykseklii 0-1000 m. ortamnda tam ykte almaya elverili olacaktr.
46.9.3- Alternatr gerilimi, aadaki artlarda kalc olarak nominal gerilimin, (+/-) %1inden
fazla deimeyecektir. Gerilim toparlanma zaman TS ISO 8528-3 madde 8.9 ve madde 13.5e gre 1,5
sden kk olacaktr. Yk artma ve azalma durumlarnda geici gerilim sapmas madde 13.3 ve 13.4e
gre %18i amamaldr.

46.9.3.1- Ykn ilk admda sfrdan yzde yze kmas,
46.9.3.2- G faktrnn 0,80'den 1'e, 1'den 0,80'e deiimi,
46.9.3.3- Scakln -10 C ile +40' C arasnda deiimi,
46.9.3.4- Motor hz deiiminin nominal hza orannn %5 olmas,
46.9.4- Alternatrde, dengesiz yk oran % 30 seviyesine ktnda, k gerilimi ve hz
reglasyonunda bozulma olmayacaktr.

46.9.5- Alternatrler, srekli gcne gre 12 saat arayla bir saat sre ile %10 ar ykle
yklendiinde, hibir ekilde elektriksel ve mekaniksel bozulma meydana gelmeyecektir.

46.9.6- Fazlarn ksa devre olmas halinde ksa devre akm, minimum 500 milisaniye sre ile
nominal akmn en fazla 3 kat olacak fakat, sarglarda ve dier devre elemanlarnda (kumanda panosu
dhil) herhangi bir hasar veya kavrulma meydana gelmeyecektir.

146
46.9.7- Dizel motorunda istenmeyen hzn, nominal hzn %50 fazlasna ulamas halinde,
alternatr sarglarnda ve rulmannda kayma veya mekaniki herhangi bir hasar meydana gelmeyecektir.

46.9.8- Alternatrn verimi, teklifte Cos =1-0,80 iin 4/4, 3/4 ve 2/4 yklerde ayr ayr
belirtilecektir.

46.9.9- Alternatrn gerilimi, cihaza monte edilmi bir potansiyometre veya (pulse) darbe butonu
ile %5 snrlar iinde elle ayarlanabilecektir.

46.9.10- Alternatr frasz tip olacaktr. ,

46.9.11- Alternatr TS EN 60034-1 ,TS ISO 8528 standartlarna gre retilmi frasz tip
uyarma makinasna sahip olacak, elektronik gerilim regltr 50 C ortam scaklnda alabilme
yeteneinde olacaktr.

46.9.12- Alternatr IP23 koruma snfnda olacaktr.

46.9.13- Dizel elektrojen gruplar retici firmann ISO9001 kalite ynetimi belgesi bulunmas
zorunludur.
Bu belge teklifle birlikte verilecektir.

46.9.14- Alternatr kucunda, ar yklenme ve ksa devre korumas iin uygun akmda termik
manetik anahtarla donatlm olacaktr. 500 kVAdan byk gruplarn transfer sisteminde motorlu
alter kullanldndan, ayrca koruma anahtarna gerek yoktur. Anahtarn kesme kapasitesi madde
46.9.6da verilen akma gre seilecektir. Anahtarn ama sresi 20 msye kadar ise balang ksa devre
akmna gre seim yaplacaktr.
Anahtar IEC 60947 standartna uygun olacaktr.
Alternatr, gvde ksa devrelerine kar TS ISO 8528-4 madde 7.2.7 uyarnca, korunmu olacaktr.
Paralel alan gruplarda ters g korumas yaplmas TS ISO 8528-4 madde 7.2.4 uyarnca,
arttr.

46.10- Kumanda panosu

46.10.1- Kumanda panosu, grup asesi zerinde montajl veya yer tipi pano eklinde frn boya ile
boyanm olacaktr. Pano mekanik bakmndan, zerine monte edilen cihazlar rahatlkla tayabilecek
kapakl ve kilitli olarak imal edilecektir. Pano lleri, teklifle birlikte verilecektir. Panolarn dier
zellikleri bu artnamenin II. Blm madde 23 de belirtilen zellikleri de tayacaktr.

46.10.2- Btn l aletleri ve kumanda birimleri n kapakta toplanm olacaktr. Ayrca, bu
birimlerle kabin ierisindeki dier birimler arasnda irtibat salayan kablolar, esnek bir yapda monte
edilecek ve kapan alp kapanmasn gletirmeyecei gibi, zamanla ezilme, krlma v.s. meydana
gelmeyecektir.

46.10.3- Gruplarn panolar, grup asesi zerine veya ayr bir yerde monte edilebilir. Ancak
generatr zerine konmayacaktr. Panolarda aadaki cihazlar bulunacaktr.

3 adet ampermetre,
1 adet voltmetre,
1 adet voltmetre komtatr (7 pozisyonlu)
1 adet frekansmetre,
147
2 adet kontaktr veya motorlu alter(transfer sistemi iin) Madde 46.10.5e uygun
1 adet alma zaman saati,
1 adet dizel motor scaklk gstergesi,
1 adet motor dizel ya basn gstergesi,
1 adet manuel altrma anahtar veya butonu,
1adet manuel durdurma anahtar veya butonu,
1 adet termostatik kontrollu ceket suyu stc sigortas,
1 adet tampon arj redresr,
1 adet 3 faz ebeke kontrol sistemi,
1 adet dk gerilim nitesi,
1 adet acil durdurma anahtar veya butonu,
1 adet alarm silme (reset) butonu,
1 adet sesli uyar durdurma butonu,
Yeterli sayda tablo ii ve n aydnlatma lambalar,
1 adet otomatik devreye girme nitesi (programlanm micro prossrl olup, dk
ya basncnda, dizel motor devir ykselmesinde, yksek soutma suyu scaklnda,
dizel motor start almadnda, alternatr k vermediinde, dizel motor otomatik
stop eder ve kl ikaz verir).

46.10.4- 30 kVA ve zeri gruplarda yukardaki gstergeler yerine, yukardaki fonksiyonlar
tayan LCD gstergeli otomatik kontrol nitesi kullanlabilir.

46.10.5- Otomatik transfer sistemi 500 kVA ya kadar (500 kVA Dhil) kontaktrl, 500
kVAdan daha yksek gce sahip gruplarda, motorlu alterli olacaktr. Transfer sistemindeki alter ve
AC 3 snf kontaktrler, IEC 60947 standartna uygun seilecektir. stekli, teklifinde kullanaca tm
elektrik malzemelerinin orijinal teknik prospektslerini verecektir.

ebeke ve jeneratr kontaktrleri (alterleri) arasnda elektrik ve mekanik kilitleme dzenei
bulunmas zorunludur.

46.10.6- Zayf akm devreleri de sigorta ile korunacaktr.

46.10.7- Enerji kablosu iin gerekli balant klemensleri veya bakr baralar olacaktr.

46.10.8- Btn kablolar, uluslararas renk veya rakamlara gre kodlanm ve emalara da ilenmi
olacaktr.

46.10.9- Kontrol ve zayf akm devrelerindeki nitelerle d balantlar ve niteler aras balantlar
konnektrlerle yaplacaktr. Kontrolluka beenilmeyen konnektrler ve malzemeler, yklenici
tarafndan deitirilecektir.

46.10.10- zel artnamesinde paralel altrlmas ngrlen gruplar iin 1 takm senkronizasyon
tablosu (ift voltmetre, ift frekansmetre, sfr voltmetresi {tercihen senkronoskop}ve balant seim
anahtar) dzenlenecektir.

Otomatik senkronizasyon nitesi de verilebilir.

148
46.11- Otomatik altrma

46.11.1- Otomatik alma sistemi grubun, tam otomatik almay salamas iin gerekli
kablolama, rleler, kontaktrler, otomatik transfer alteri, mikro ilemci veya mikrocontroller ihtiva
eden programlanabilir, digital elektronik devreler gibi her trl cihazlar kapsayacaktr. Otomatik
alma ekli yle olacaktr: ebeke gerilimi ayarlanm snrlar dhilinde iken, ebeke kontaktr
(alteri) kapatlacak (on) ve sistem ebekeden beslenecektir. ebeke geriliminin madde 46.11.4 de
verilen deerler den fazla deimesi halinde, ebeke kontaktr (alter) alacak (off) ve jeneratr
altrlacaktr. Madde 46.5.20 de verilen sre iinde jeneratr hazr olacak ve jeneratr hazr bilgisi ile
jeneratr alteri kapatlacaktr (on). ebeke gerilimi normale gelene kadar sistem jeneratrden
beslenecek, ebeke tekrar normale dndnde, ebekenin kararl bir ekilde var olduu ayarlanabilir bir
sre (3 dk) izlenip daha sonra jeneratr kontaktr alacak (off), ebeke kontaktr ise, kapatlp (on)
yk ebekeden beslenecektir. Jeneratr hemen durdurulmayacak, soutma iin ayarlanabilir bir sre (3
dk)altktan sonra stop edilecektir.
Jeneratr ilk yol vermede yol almazsa aklerin toparlanmas iin ayarlanabilir bir sre beklenecek
ve yol verme ilemi tekrarlanacaktr. Bu ilem 3 kereden fazla baarl olmazsa makina arza durumuna
geecektir.

46.11.2- Elektriksel kumandada, kontrol ve tasarm ekli mikroilemci ihtiva eden tasarmlar
tercih edilecektir.

46.11.3- Sistem, otomatik olarak alacaktr.

46.11.4- Aadaki durumlardan birinin meydana gelmesi halinde grup, otomatik olarak devreye
girerek, yk zerine alacaktr.

a) ebeke geriliminin nominal deerin %15 altna dmesi,
b) ebeke geriliminin nominal deerin %10 stne kmas,
c) Fazlardan en az birinin tamamen kesilmesi veya ilk iki ktaki limitlerin dna klmas,
d) ebeke frekansnn nominal frekansn %2 nin altna dmesi,
e) ebeke frekansn nominal frekansn %2 stne kmas.

a), b), d) de tarif edilen snr deerlerin el ile deitirilmesi imkn olacaktr.

46.11.5- Otomatik, elle veya test konumlarndan birinde altrma halinde, ilk kalkta motor ya
basnc 0(sfr) olduundan, bu srada yalanc alarm verilmemesi iin, gerekli her trl tedbir alnacaktr.

46.11.6- Dk ya basnc, ar scaklk, yksek hz, dk hz, alternatr k geriliminin dk
ve yksek seviyelere ulamas, ar akmn faz bana nominal akmn %20'sini gemesi durumlarnda
jeneratr devreden kacaktr.

46.11.7- Kumanda panosu zerinde ayrca, acil alarm sistemi ile birlikte mantar bal ve
kilitlemeli ACL DURDURMA BUTONU bulunacaktr.

46.11.8- Acil durdurmada motor stop ederken alternatr kontaktrnn enerjisi de kesilecektir.

149
46.12- Ak arj nitesi

46.12.1- Grubun almasn salamak ve kumanda panosu zerinde mevcut devrelerin her trl
besleme gerilimlerini karlamak amac ile gruplarla birlikte verilecek az bakml veya bakmsz tip ak
bataryasn arj etmek zere, kumanda panosu ierisinde bir adet ak arj nitesi verilecektir.

46.12.2- arj cihaz, hem ebekeden, hem de grup kndan beslenecektir.

46.12.3- arj cihaznn arj etmemesi halinde, sesli ve kl alarm verecektir.

46.12.4 - arj nitesi k ve arj alternatr k ile ak besleme kablosu, kontrol tablosu
zerinde, bir klemens dizisinde toplanacaktr. ebeke mevcut iken akler arj redresr zerinden,
jeneratr devrede iken akler arj alternatr zerinden arj edilecektir.

46.13- Montaj

46.13.1- Dizel elektrojen gruplarnn montaj, imalat firmann temel, boru donanm ve egzoz
borusu planlarna ve kontrol panosu balant emalarna gre yaplacaktr. Temel planlar i yerindeki
zemin gerilmesine gre tanzim edilecektir. i yaptran messesenin yazl msaadesi alnmak suretiyle,
montaj plannda deiiklik yaplmas mmkndr.

46.13.2- Betonarme kaide, jeneratr grubunun hassas cihazlara yakn veya yanna konulmas ve
binalarn bodrum katlarna monte edilmesi durumunda yaplacaktr. Betonarme deme zerine
oturtulan gruplarn oluturaca titreimlerin yutulmas iin grup asesi altna lastik takoz, yay vb.
titreim yutucu donanm yerletirilecektir. Grubun konaca demenin grup alma ykn
kaldrabilecei yetkili inaat mhendisi tarafndan dorulanmaldr.

46.13.3- Jeneratr iin beton temel kaidesi yaplacak ise, jeneratr firmasnca verilecek projeye
gre olacaktr. Projesinde dizel temel kitle betonu dklmeden nce, temel tabanna, elenmi ve
ykanm, 10 cm ykseklikte kum denecek ve bunun zerine de 5 cm kalnlkta mantar titreim yaltm
levhalar konduktan sonra jeneratr temel kitlesi dklecektir. Kitlenin etrafna, temelden 30 cm daha
derine indirilmi ve jeneratr temel kitlesinden 10 cm aralkta beton blok (dolu briket) duvar yaplacak
ve duvarla kitle aras 5 cm kalnlkta mantar levhalarla doldurulacaktr. Dolgu st seviyesi, zemin
seviyesine kadar gelmeli, st sa kapakla kapatlmaldr. Deme kenarlar 40x40x4 mm kebentle
takviye edilecek, sa kapan oturaca kademe bulunacaktr. Beton kaidede de sa kapan oturmas
iin tedbir alnacaktr. Kanal kapaklar zemin ile ayn seviyede olacaktr. Titreim yaltm levhalar ve
dolgu malzemesi olarak mazot etkisi ile yumuayp eriyen malzeme kullanlmayacaktr.

46.13.4- Temelde kullanlacak olan betonun snf C25ten az olmayacaktr.

46.13.5- Titreimlerin civara yaylp yaylmadnn kontrolunda, vibrometre ile llecek
titreimin amplitd, 150 kVAdan byk gruplar iin 0,025 mm ve 150 kVAdan kk gruplar iin,
titreimin genlii 0,05 mm den fazla olmayacak ve gruptan civara hibir titreim gemeyecektir.

Gruptan yaylan grlt evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmeliine
(2002/49/EC) ve egzost gazlar kirlii snrlar, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayl evre Kanununa ve
1/5/2003 tarihli ve 4856 sayl evre ve Orman Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanununa
gre yaynlanm olan Ynetmeliklere uygun olacaktr.

150
46.13.6- Makina grubuna gelen kablolar ve borular kendi zel kanallar iine yerletirilecektir.
Kablo ve boru kanallar en az 30x30 cm, duvar kalnlklar 10 cmden az olmayacaktr. Btn kanallar,
baklaval sala rtlecek, salarn oturaca kanal kenarlar 40x40x4 mm kebentlerle takviye
edilecektir. Kanal kapaklar zemin ile ayn seviyede olacaktr. Yatay zemin zerinde hibir boru ve
kablo bulunmayacaktr.

46.13.7- Alternatr gvdesi Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine uygun bir ekilde
en az 25 mm kesitinde elektrolit bakr iletken ile bina topraklanmasna balanacaktr. Yldz noktas
topraklanmas da Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine uygun olacaktr.

46.13.8- Her trl malzemenin i yerine nakli, temel hafriyat, beton, kalp, kablo kanallar, kanal
kebentleri ve baklaval salar, topraklama tertibat ve artnamede belirtilmedii halde, montaj ve
kabul iin gerekli dier mteferrik malzeme ve iiliklerle, geici kabul hazrlanrken, motora konulacak
yalama ya, soutma radyatr olan makinalarda antifriz, geici ve kesin kabullerde sarfolunacak
asgari miktarda yakt ve ya yklenici tarafndan karlanacaktr.

46.13.9- Montajda, grup ile kontrol panosu arasndaki kablolar, yaplan hesap sonucunda gruptan
ekilecek maksimum akm tayacak kesite uygun olacak ve montaj yapan firma tarafndan temin
edilecektir. Kontrol panosu ile otomatik transfer tertibat ve ebeke arasndaki kablo ise, mesafeye ve
akm tama kapasitesine gre yklenici firma tarafndan temin edilerek, montaj firmas tarafndan
balants yaplacaktr.

46.14- Eitim

46.14.1- letme ve bakm eitimi, kullanc seviyesinde jeneratre temel mudahalelerin
yaplabilecei dzeyde, jeneratrn alt mahalde ilgili personele, imalat firma veya yklenici
tarafndan verilecektir.

46.14.2- Eitim, teorik ve uygulamal olmak zere iki aamal olacaktr. Uygulamal eitim iin,
gerekli her trl l aleti avadanlk vs. firmaca temin edilecektir.

46.14.3- Eitim srasnda her trl koruyucu tedbirler firmaca alnacak, yaralanma veya lmle
sonulanabilecek herhangi bir kazaya meydan vermemek iin, firmaya ait kalifiye personel, gerekli
tedbirleri alacaktr.

46.15- Teknik dokmantasyon

46.15.1- Verilecek olan teknik dokmantasyon, montaj yaplan techizatn bakm ve iletmesini en
iyi ekilde srdrmeye ve bunlardan en st dzeyde yararlanmaya ynelik olacaktr. Montaj, bakm ve
iletme ile ilgili teknik dokmanlarn, kabul heyetince yeterli bulunmamas halinde, yklenici istenen
dokmantasyonu hazrlamak ve iverene teslim etmekle ykmldr.

46.15.1- Elektrojen grubuna ait el kitab, yerleim ve devre emalar bizzat montaj yaplan gruba
ait bilgileri ierecektir.

46.15.3- Verilecek dokmanlar:

46.15.3.1- alma ve bakm el kitab,
46.15.3.2- Dizel ve alternatr basit tamir kitab,
46.15.3.3- Tm sistemin elektrik-elektronik komple balant emas,
151
46.15.3.4- Kumanda panosu ak devre emas,
46.15.3.5- Sistemin kumanda ve kontrolnde kullanlan her trl nitenin alma ekli, arza
arama ve giderme diyagram gibi dokmanlar.

46.16- Tekliflerde dizel motora ait bildirilecek teknik zellikler
Yklenici dizel motora ait teknik zellikleri aadaki balklara gre bildirilecek ve kabul
deneylerinde bu deerler ve garantiler esas alnacaktr.

46.16.1- Motorun markas :
46.16.2- Modeli :
46.16.3- Tipi :
46.16.4- Ka zamanl olduu :
46.16.5- Hava emi sistemi:
46.16.6- Srekli(Prime) net faydal gc : (KW) (Deniz seviyesinde)
46.16.7- Srekli net faydal gc : (KW) (Mahalli artlarda)
46.16.8- Farkl mahalli artlarda g azalmas :
46.16.9- Ar g yklenebilme oran: (1 saat sre ile ............ .%.........)
46.16.10- Ar g yklenebilme oran: (ani olarak ...................%.........)
46.16.11- Motorun alaca devir says: (bota:max,gte) .....devir/dakika
46.16.12- Reglatrn, devir says deiimine tesiri :
a)Ykn ani olarak %50 deimesi halinde;...........................
b) Sabit yklerde; ..............................
c) Bota; ..........................................

46.16.13-Silindir says :...........ad.
46.16.14-Silindir ap:.............mm.
46.16.15-Strok:........................mm.
46.16.16-Sktrma oran:........................
46.16.17-Sktrma basnc: .................. ...kg/ cm
46.16.18-Ortalama silindir basnc: ..............kg/cm
46.16.19-Ortalama piston hz:.....................m/sn.
46.16.20- zgl yakt sarfiyat : (Normal art ve mahalli artlarda)

a) 4/4 ykte :.............................................g/kwh
b) 3/4 " :.............................................g/kwh
c) 1/2 " :.............................................g/kwh

46.16.21- zgl ya sarfiyat :.....................g/kwh
46.16.22- Yanma sistemi :..............................
46.16.23- Yalama sistemi :...........................
46.16.24- Soutma sistemi :...........................
46.16.25- Yol verme ekli :............................
46.16.26- Hava ile yol vermede:....................
a) Hava basnc :.........................
b) Hava tank hacm ve yol verme says :.........................
c) Kompresr motorunun gc :.........................................

46.16.27-Elektrikli yol vermede:
a) Aknn cinsi (Bakmsz, Az bakml v.s.) gerilimi, kapasitesi...........................
b) Mar motorunun gerilimi, gc, devir says ......................................................
152
c) arj dinamosunun gerilimi, gc, devir says...............................

46.16.28- Alarm ve otomatik durdurma tertibat hakknda bilgi:

46.16.29- Motorun boyutlar :
a) Eni.................b) Boyu..............c)Ykseklii................d)Arl(Kuru/Islak):.

46.16.30- Radyatr soutma suyu kapasitesi:................... lt
46.16.31- Motorun soutulmas iin suya intikal edecek s deeri:.......... kcal/h,
46.16.32- Radyatr boyutlar m2; gerekli hava debisi; m
3
/saat.

46.17- Tekliflerde, alternatre ait bildirilecek teknik zellikler
Yklenici, alternatre ait aada istenen teknik zellikleri bildirecek ve kabul deneylerinde bu
deerler esas alnacaktr.
46.17.1- Markas :
46.17.2- Modeli :
46.17.3- Tipi :
46.17.4- Frekans :
46.17.5- Anma Gerilimi :
46.17.6- Anma Akm :
46.17.7- Srekli gc (KVA) :
46.17.8- Ar g yklenebilme snr :
46.17.9- Devir says :
46.17.10- Gerilim ayar snr :
46.17.11- Verimi (Cos = 0,8 ve cos = 1 iin) :
a) Tam ykte : b) 3/4 ykte : c) 1/2 ykte :
46.17.12- Isnma snr (ortam scaklna nazaran) :
46.17.13- zolasyon snf:
a) Statorun b) Rotorun
46.17.14- Uyarma ekli:
46.17.15- Uyarma makinasnn srekli ve maksimum:
a) Gerilimi : b) Akm : c) Gc:
46.17.16- Balant ekli:
46.17.17- Alternatrn d etkilere kar korunma tipi:
46.17.18- Alternatrn arza ve ar yklere kar korunmas:
46.17.19- Ksa devre oran ( c), (500 KVA dan byk gler iin)

46.17.20- Balang ksa devre oran ( c)
46.17.21- Amortisr sargsnn tipi ve tesiri:
46.17.22- Gerilim reglatr
a) Markas : b) Tipi : c) Duyarl:
46.17.23- Alternatrn:
a) Eni : b) Boyu : c)Ykseklii d)Arl:
46.17.24- Dizel Jeneratr grubunun:
a) Eni : b) Boyu : c) Ykseklii : d) Arl :

46.18- Kabul ilemleri

46.18.1- Grubun imaltsnda yaplan bota, yar ykte, tam ykte ve %10 ar ykte, altrma
testleri ve dier fabrika testleri ile sahada kabul ncesi yaplabilen kontrollarn kabul heyetince olumlu
153
bulunmas neticesinde yklenici gerekli tm (son durum) projelerini ve dokmanlar salayarak ilgili
elektrik idaresinden alma ruhsatn alacaktr.

46.19- Garanti

46.19.1- Yklenici, jeneratr grubunun alr halde tesliminden (geici kabulden) itibaren 2(iki)
yl veya (1000) alma saati sre ile, imalat ve malzeme hatalarndan doabilecek arzalara kar garanti
verecek, bu sre iinde bedelsiz bakmn(malzeme+iilik), ayrca 10 yl sresince bedeli karl
yedek para teminini salayacan taahht edecektir.

46.19.2- Garanti hkmleri ierisinde temin edilecek malzeme, imalatta kullanlan orijinal
malzemenin ayns olacaktr.

46.19.3- Grubu reten firmann uluslararas ISO 9000 serisi kalite belgesine sahip olmas kesin
kouldur. Ayrca, imalat firmann TSEK veya TSE kalite uygunluk, TSE imalata yeterlilik ile Sanayi
ve Ticaret Bakanl sat sonras hizmetleri yeterlilik belgelerine sahip olmas gerekmektedir.

46.20- Yedek malzeme ve avadanlk

46.20.1- Her bir grupla birlikte, grup zerinde bulunan miktar kadar (adet veya takm) birer adet
ya, yakt, hava filtreleri ile bir takm(V) kay verilecektir.

46.21- Uygunluk Kriteri

Kullanlan malzeme ve imalatn uygunluu, ilgili Trk standartlar ve /veya uygulamaya
konulmu Avrupa Birlii standartlarnda verilmi kriterlere gre deerlendirilecektir.

46.22- lgili Standartlar

TS IEC 60364-5-551 / 2001 Binalarda elektrik tesisat Blm 5: Elektrikli donanmn seilmesi
ve montaj Grup 55: Dier donanm Ksm 551: Alak gerilimli jeneratr gruplar
TS ISO 8528-1 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm
jeneratr gruplar - Blm 1: Uygulama, beyan deerleri ve performans
jeneratr gruplar - Blm 2: Motorlar
TS ISO 8528-3 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar - Blm 3: Jeneratr gruplar iin alternatif akm jeneratrleri
gruplar - Blm 4: Kontrol tertibat ve balama donanm
gruplar - Blm 5: Jeneratr gruplar
gruplar - Blm 6: Deney metotlar
gruplar - Blm 7: Tasarm ve artname iin teknik bildirimler
jeneratr gruplar Blm 8: Dk g jeneratr gruplar zellikler ve deneyler
TS EN 88528-11 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm
jeneratr gruplar Blm 11: Dner kesintisiz g sistemleri - Performans kurallar ve deney metotlar
TS 3205 60034-1 / 2005 Bir Fazl Endksiyon Motorlar
154

YEDNC BLM
YILDIRIMDAN KORUNMA (YILDIRIMLIK) TESSLER

47- Yldrmdan Korunma Tesisleri
Yldrmdan korunma tesisleri, bu genel artnamenin dier blmlerinde olduu gibi, Avrupa
Birliinin EN, HD, IEC standartlar dikkate alnarak hazrlanmtr. E.S.E tipi paratonerler (aktif
paratonerler) yukarda anlan EN, HD, IEC standartlarnda yeralmadndan bu paratonerler genel teknik
artnamede yer almamtr.

47.1- Kapsam
Bu blm, patlayc, kolay yanc ve zor sndrlen maddelerin ( kibrit, petrol, alkol, LPG gibi )
imali ve istifinde kullanlan depo ve binalar, tiyatrolar, ibadethaneler, okullar, sergi, kongre ve kapal
spor salonlar, spor alanlar, hapishaneler, fabrikalar, su tevzi merkezleri, byk ticarethaneler, bankalar,
klalar, depolar, silolar, oteller, ihanlar, istasyon binalar, adliye binalar, hkmet konaklar, mzeler,
ktphaneler, kreler ve ocuk yuvalar, renci yurtlar, toplu konut siteleri, hastaneler ve benzeri
binalarda yldrmdan korunmak amacyla tesis edilecek d ve i yldrmlk sistemlerini kapsar.
Yldrmdan korunma sistemi, bir hacmin yldrm etkilerine kar korunmasnda kullanlan sistemdir.
Bu sistemde d (madde 47.3) ve i (madde 47.4) yldrmdan korunma sistemlerinin (YKS) her ikisi de
bulunur.
Yldrmdan korunma sistemlerinin tasarm, tesis, iletme ve bakm almalarnda IEC 62305
serisi, TS EN 50164 serisi standartlarna, Binalarn Yangndan Korunmas Hakkndaki Ynetmeliin 64.
maddesi ve ilgili dokmanlara uyulmas zorunludur.

47.2-Yldrmdan korunma sisteminin snflandrlmas, tasarm, tesisi ve bakmna ilikin
esaslar

Yldrmdan korunma tesisleri, TS EN 62305-1 standartnda belirlenen esaslara gre (YKS Snf
I, YKS Snf II, YKS Snf III ve YKS Snf IV) snflandrlacak, TS EN 62305-2 standartna gre
hazrlanacak yldrm risk raporu sonucunda, IEC 62305-3 standartna gre projelendirilerek tesis
edilecek ve bakm yaplacaktr. YKS iin TS EN 62305-4 standartna uyulacaktr.

47.2.1 Risk hesab
Hesap yntemi TSE tarafndan yaynlanan IEC62305-2 standartnda bulunmaktadr.

47.3- D yldrmdan korunma tesisi (D YKS)
D YKS; Bir binann zerine veya yaknna kurulacak yeterince yksek bir direk veya bina
zerine kurulacak yeterli aklktaki yldrm yakalama ucu sisteminin, indirme iletkenleri sistemi veya
metal konstrksiyonlar vastas ile topraklama sistemine balanmasndan oluur.

47.3.1- Yldrm yakalama ucu sistemi
Yldrm yakalama ucu sistemi uyguland yerde dearj ilk karlayan sistemdir. Bu sistem ubuk
veya ubuklar (Franklin ubuklar), gerilmi teller veya kafes biiminde balanm iletkenlerden ya da
bunlarn kombinasyonundan meydana gelir. Yakalama sistemi; Yuvarlanan Kre Yntemi Kafes
Yntemi ve Koruyucu A Ynteminden biri veye birka uygulanarak belirlenecek ve belirlenen YKS
snfna gre ilgili Tablo-47.1de yer alan kriterlere uyulacaktr.

Tablo-47.1: YKS Snflarna karlk gelen kre yaraplar, kafes aralklar ve koruma alarnn
maksimum deerleri

155
YKS
Snf
Yuvarlanan Kre
Metoduna gre kre yarap
r (m)
Kafes Metoduna
gre kafes aral
(m)
Koruyucu A Metoduna
gre koruma as
()
I
20
5x5
ekil-47.1e
Bkz.
II 30 10x10
III 45 15x15
IV 60 20x20

h: Korunacak yerin referans dzleminden itibaren yakalama ucunun ykseklii (m)

ekil-47.1 YKS snflarna gre koruma as deerleri

ubuklar, TS EN 50164-1e uygun ve paslanmaz zellikteki malzemeden retilmi olmal ve
iletken tutturma ve yapya montaj paras ile kullanlmaldr. letkenler, ubuklara, ekzotermik kaynak
yntemi veya klemens gibi uygun bir tutturucu ile tespit edilecektir.

Alminyum, galvanizli elik veya bakrdan mamul kafes iletkenleri, at malzemesi ile korozyon
riski dikkate alnarak seilecektir. Bunlarn en kk kesitleri indirme iletkenleri iin verilen deerlere
uygun olacaktr. Byk boyutlu atlarn iletken kesime noktalarnda, iletkenlerin scaklk etkisi ile boy
farkllamasn tolere edecek balant dzenekleri kullanlacaktr. Kafes iin kullanlacak iletkenler,
Tablo-47.2ye gre belirlenen aralklarla, TS EN 50164-1e uygun paslanmaz zellikte kroelerle yapya
denecektir.

Tablo-47.2 letken tesbit noktalarnn aralklar
156

Yerletirme
erit ve rgl
iletkenler iin tespit
aralklar
(mm)
Yuvarlak
iletkenler iin
tespit
aralklar
(mm)
Yatay yzeyler zerindeki yatay iletkenler
500

1000
Dey yzeyler zerindeki yatay iletkenler
500

1000
Toprak dzeyinden 20 mye kadar dey iletkenler
1000

1000
20 mden daha yksekte dey iletkenler
500

1000

Kafes uygulanan atdaki ykseklikler (baca, klima kondansr, uydu anten v.b.) ya kafesin bu
ksmlarda devam salanacak veya bu ksmlarn zerinde atya paralel yatay gerili iletkenler veya
uzun ubuklar ile koruma altna alnacaktr. Ayn zamanda bu ksmlarn iletken paralar yldrmdan
korunma sistemi ile e potansiyelde olacaktr.
Kafes uygulamasnda, yldrm temas noktasn, Franklin ubuklar vastas ile yanc at
yzeylerinden uzaklatrmak gereklidir. letken balant noktalar, korozyona kar korunmaldr.
Balantlar iin cvatal ek kullanlacaksa malzeme TS 50164 serisi standartlara, uygun olmaldr.

Metal atlar kafes olarak kullanlacaksa metal at kaplama kalnlklar Tablo-47.3e uygun
olacak, aksi durumda, ek kafes oluturulacaktr. ki metal aras izole atlarda, metal kalnl olarak,
izole kpk malzemenin bir yzndeki metal kalnl dikkate alnacaktr. Bu atlarda, yaltm
bozmadan epotansiyel balama salanacaktr.

Tablo-47.3: Yakalama ucu sistemlerinde kullanlacak en kk metal kalnlklar

YKS Snf Malzeme t kalnl (mm)

I-IV
Demir 4
Titanyum 4
Bakr 5
Alminyum 7

47.3.2- ndirme iletkenleri sistemi

ndirme iletkenleri, yapnn iletken blmleri ile epotansiyel balama salanacak ekilde, en ksa
yoldan, yldrm akmn birden fazla paralel kolla topraklama sistemine iletecek ekilde olmaldr.

ndirme iletkenleri Tablo 47.4de belirtilen aralklarla ekilmeli, minimum kesitleri ise Tablo-
47.5e uygun olmaldr. ni iletkenleri bklme ekilleri ve dier detayl bilgiler IEC 62305-3te
verilmitir.

ndirme iletkenleri zemine yakn, koruyucu boru ile test klemensi arasnda yakn bir noktada,
paslanmaz zellikte numaral etiketle iaretlenmelidir.

157
ndirme iletkenlerinin yap malzemesi ile korozyon ilikisi incelenmeli, iletkenleri tutturmak iin
kullanlan kroeler, TS 50164 serisi standartlara uygun olmaldr. at yaltmnn bozulmasnn
istenilmedii mahallerde plastik malzemeler de kullanlabilir.

ni iletkeni zemin dzeyine indii yerde; 2,5 m'lik ksm toprak stnde, 0,5 m'lik ksm toprak
altnda kalacak biimde d mekanik etkilere kar korunacaktr. Koruyucu boru 1'' apnda 3 m
boyunda galvaniz boru olacaktr. Koruyucu boru, iletken ile korozyon yapabilecek zellikte olursa,
iletken ve koruyucu boru birbirinden yaltlacak ancak, epotansiyel balama kesinlikle salanacaktr.
Bunun iin koruyucu borunun st ksmnda koruyucu ile iletken irtibatlandrlacaktr.

Doal indirme iletkenleri hari her bir ini iletkeni bir test noktas olarak kabul edilerek ini
iletkenleri ve topraklamadan gelen iletkenler, lm esnasnda birbirinden ayrlabilecek bir test (lme)
klemensi ile birletirilecektir. Test klemensi d ortam koullarna kar dayankl olacak ve koruyucu
borunun 200-300 mm zerine konulacaktr.

stenilmesi halinde test (lme) klemensinin zerine Yldrm Darbe Sayc konulabilir.

Tablo-47.4 ndirme iletken aralklar

YKS Snf ndirme iletken aral (m)
I
10
II 10
III 15
IV 20

Tablo-47.5/a Yakalama ucu ubuklar, yakalama iletkenleri ve indirme iletkenleri iin malzeme,
minimum iletken kesitleri ve konfigrasyonlar

Malzeme

Konfigrasyon
Minimum
kesitler
(mm
2
)

Yorumlar
(10)

Bakr
Dolu erit
Som yuvarlak
(7)

rgl
Som yuvarlak
(3,4)

50
(8)
50
(8)

50
(8)
200
(8)

2 mm min .kalnlk
8 mm ap
Her bir rgnn ap min 1,7 mm
16 mm ap
Kalay kapl bakr
(1)
Dolu erit
Som yuvarlak
(7)
rgl
50
(8)

50
(8)
50
(8)

2 mm min. kalnlk
8 mm ap
Alminyum Dolu erit
Som yuvarlak
rgl
70
50
(8)

50
(8)

3 mm min. kalnlk
8 mm ap
Alminyum alam Dolu erit
Som yuvarlak
rgl
Som yuvarlak
(3)

50
(8)

50
50
(8)

200
(8)

2,5 mm min. kalnlk
8 mm ap
16 mm ap
Scak daldrma Dolu erit 50
(8)
2,5 mm min. kalnlk
158
galvaniz elik
(2)
Som yuvarlak
(9)

rgl
Som yuvarlak
(3,4.9)

50
50
(8)

200
(8)

8 mm ap
16 mm ap
Paslanmaz elik
(5)
Dolu erit
(6)
Som yuvarlak
(6)
rgl
Som yuvarlak
(3,4)

50
(8)

50
70
(8)
200
(8)

2 mm min .kalnlk
8 mm ap
16 mm ap
(1) Scak daldrma ya da elektroliz yntemi ile kaplamada min .kaplama kalnl 1m
olacaktr.
(2) Kaplama przsz, srekli ve minimum 50 m kalnl ile paslanmadan bamsz
olacaktr.
(3) Sadece yakalama ular iin uygulanabilir. Rzar yklemesi gibi mekanik
dayanmn kritik olmad uygulamalarda 10 mm ap max.1 m uzunlukta yakalama
ucu tutturma aparatlaryla kullanlabilir.
(4) Sadece topraklama ubuu balantsna uygulanabilir.
(5) Krom % 16; Nikel % 8 ; Karbon % 0,07
(6) Beton iine gmlm ve / veya yanc malzeme ile direkt temas olan paslanmaz
elik iin minimum ller som yuvarlak iletken iin (10 mm apnda) 78 mm
2
ve
dolu erit iin (min.3 mm kalnlnda) 75 mm
2
ye artrlm olmas tavsiye edilir.
(7) 50 mm
2
(8 mm ap) mekanik dayanmn nemsenmedii uygulamalarda 28 mm
2
(6
mm ap) drlebilir.
(8) Eer sl ve mekanik faktrler nemli ise, bu ller dolu erit iin 60 mm
2
ye,
yuvarlak iletken iin 78 mm
2
ye artrlabilir.
(9) 10000 kJ/ un spesifik enerjisi iin erimeye kar minimum kesitler Bakr 16 mm
2
,
Alminyum 25 mm
2
, elik 50 mm
2
ve paslanmaz elik 50 mm
2
dir.
(10) Kalnlk, genilik ve ap iin tolerans % 10 tanmlanmtr.

Tablo-47.5/b Kuaklama barasndan topraklama sistemine ya da farkl kuaklama baralarna
balanacak balant iletkenlerinin minimum kesitleri

YKS Snf Malzeme Kesit
(mm
2
)
I - IV
Bakr 14
Alminyum 22
elik 50

Tablo-47.5/c metal tesisatlarn kuaklama barasna balant iletkenlerinin minimum kesitleri

YKS Snf Malzeme Kesit mm
2

I - IV
Bakr 5
Alminyum 8
elik 16

47.3.2.1- Korunacak yapdan yaltlm d YKS

159
Yakalama ucu sistemi ve indirme iletkeni sistemi, yldrm akm yolunun korunan yap ile temas
etmeyecek biimde konumland bir YKS dir. (Yap yaknnda bulunan yeterince yksek metal direkle
d YKS kurulmas gibi.)

Binaya ve epotansiyel balama sistemine sadece toprak dzeyinde balanan YKS ler yaltlm
YKS ler olarak tanmlanr.

Yldrm akmnn binadaki indirme iletkenlerinden akmas srasnda, epotansiyel balanm i
iletken blmlerin yapda ya da iindekilerde hasara neden olabilecei durumlarda yaltlm d YKS
kullanlmas tavsiye edilir.

Korunacak yapdan yaltlm YKS ler Madde 47.4.1deki ayrma aralklarna sadk kalnarak
yapnn iletken blmleri ile balantlarnn yalnzca toprak dzeyinde yaplmas koulu ile yaltkan
malzemeden (tula,ahap vb.) yaplm yaplara da uygulanr.

47.3.2.2- Korunacak yapdan yaltlmam d YKS

Yakalama ucu sistemi ve indirme iletkeni sisteminin, yldrm akm yolunun korunan yap ile
temas edecek biimde konumland bir YKS dir.

Yldrmn arpma noktasndaki ya da yldrm akmn tayan iletkenler zerindeki sl etkiler
yapya ya da korunacak yapnn iindekilerde hasara neden olabileceinden YKS iletkenleri ile
alevlenebilir malzeme arasnda.( Alevlenebilir kaplama ya da duvarlar varsa..)
en az 10 cm aklk olmaldr
D YKS iletkenlerinin konumlandrlmas YKS tasarmna temel oluturur ve korunacak yapnn
ekline, istenen koruma dzeyine ve kullanlan geometrik tasarm yntemine baldr. Yakalama ucunun
tasarm, yapnn koruma blgesini ortaya karr ve genellikle indirme iletkenlerinin, topraklama
sisteminin ve i YKSnin tasarm ona uygun yaplr. Komu binalar YKSye sahip ise sz konusu
binann YKSsine balanmaldr.

47.3.2.3- ndirme iletkeni olarak kullanlabilecek doal bileenler

Bir yapnn aadaki blmleri doal indirme iletkenleri saylabilir:

i) Aadaki koullar salayan metal tesisler:
- letkenler boyunca ek yerleri en az sayda olmaldr.
- Ek yerleri termokaynak, kaynak, sktrma, kelepeleme, vidalama, civata somun vb.
dzenler ile gvenlik altna alnmaldr.
- Kesitler en az indirme iletkenleri iin belirlenen kesitlere eit olmaldr.
Not: Alt yap hizmet borularnn indirme iletkeni olarak kullanlmas yasaktr.

ii) Yapnn demir donats,
iii) elik yap iskeleti,

Not: n gerilmeli beton kullanlan yaplarda beton iindeki gerilmi demir donat YKS bileeni
olarak kullanlmaz.

iv) Aadaki koullar salayan giydirme cephe elemanlar, profil raylar ve metal
yzeylerin mesnetleri:
160
- lleri indirme iletkenleri kurallarna uygun olmal ve kalnl 0,5 mmden az
olmamaldr.
- Dey dorultudaki elektriksel sreklilikler, ek yerlerinin salanmas ile ilgili zellik-
lere uygun olmal veya metal blmler arasndaki aralk 1 mmden fazla olmamal ve
iki eleman arasndaki bindirme en az 100 cm
2
olmaldr.

elik yapnn iskeleti veya beton iindeki demir donat indirme iletkeni olarak kullanlyorsa,
yatay halka iletkenleri gereksizdir.

47.3.3 - Topraklama sistemi
Yldrm akmnn tehlikeli ar gerilim riskini minimize edecek ekilde topraa iletilmesi iin,
topraklama sisteminin biimi ve lleri nemlidir. Bununla birlikte, topraklama direnci 10 veya
altnda olmaldr.

Yldrmdan korunma bakmndan, birletirilmi bir topraklama sistemi kullanlr ve bu uygulama
her amaca (rnein, yldrmdan koruma, alak gerilimli g sistemleri, iletiim sistemleri) uygundur.

Topraklama sistemi Madde 47.4.1e uygun olarak balanmaldr.
Not: Farkl malzemenin kullanld topraklama sistemleri aralarnda balandnda nemli
korozyon problemleri ortaya kabilir.

47.3.3.1 - Topraklayclar (topraklama elektrotlar)
Aadaki tiplerde topraklayclar kullanlmaldr:
- Bir veya daha ok halka topraklayclar,
- Dey (veya eimli) topraklayclar,
- Yldz topraklayclar,
- Temel topraklama,
- Gzl topraklayc.

Dzgn datlm ok sayda iletken, tek uzun iletken yannda tercih edilmelidir.

Topraklayclarn YKS snflarna karlk olan en kk uzunluklar, deiik toprak
zdirenlerine gre ekil-47.2de verilmitir. Tablo-47.6da ise topraklama elektrodlarnn malzeme,
konfigrasyon ve minimum lleri verilmitir.

47.3.3.2- Topraklama dzenlemeleri
Topraklama sistemleri iin topraklayclarn dzenlemelerinde iki esas tip uygulanr.

47.3.3.2.1- A tipi dzenleme
Bu tip dzenleme, herbir indirme iletkenine bal, korunulan yap dna yerletirilmi yatay ve
dikey topraklama elektrotlarndan oluur.
A dzenleme tipinde toprak elektrotlarnn toplam says 2den az olmamaldr.
Her bir ini iletkeninin bitimindeki her bir toprak elektrodunun en az uzunluu, ekil-47.2de
gsterilen yatay elektrotlarn en az uzunluu l
1
olmak zere,
Yatay elektrodlar iin l
1

Dey elektrodlar (veya eimli ) iin 0,5l
1

Birleik (yatay ve dey) elektrotlar iin toplam uzunluk
dikkate alnmaldr.
ekil- 47.2de belirtilen en az uzunluklar, bir topraklama sisteminin direncinin 10 dan daha az
olacak ekilde elde edilmesi kouluyla dikkate alnmayabilir.
161
Not : A tipi dzenleme kk toprak zdirenci ve kk yaplar iin uygundur.

Not: Snf III ve Snf IV toprak direncinden bamszdr.

ekil- 47.2 - YKS snfna gre her bir elektrodun minimum l
1
uzunluu

47.3.3.2.2 B tipi dzenleme
Bu tip dzenleme korunan yapnn dndan, toplam uzunluunun en az % 80i topran iinde
olacak ekilde toprakla temasta bir halka iletken, veya temel topraklama elektrodunu ierir.
Halka topraklama elektrodu iin (veya temel topraklama elektrodu), halka topraklama elektrodu
tarafndan kaplanan alann r
e
yarap deeri, l
1
deerinden daha kk olmamaldr.
1
l r
e
>
l
1
,YKS Snf I, II, III ve IVe gre ekil-47.2de gsterilmitir.
stenen l
1
deeri, uygun r
E
deerinden daha byk olduunda, ilave yatay veya dey(veya eimli)
elektrotlar, aadaki denklemler ile verilen yatay l
r
ve dey l
v
tekil uzunluklar ile eklenmelidir.
e r
r l l =
1
ve
2 / 1
1
) (
e v
r l l =
lave elektrotlar, ini iletkenlerinin devam olacak ekilde tesis edilmelidir. Gerekli olduu
durumlarda tesis edilecek dier ilave elektrotlar, halka topraklama elektroduna eit aralklarla
balanmaldr.

47.3.3.3- Topraklama elektrotlarnn tesis edilmesi
Halka topraklama elektrodu tercihen (B tipi dzenleme).0.5 mye kadar bir derinlikte ve d
duvarlarn evresinden yaklak 1 m kadar bir uzaklkta gmlmelidir.
Toprak elektrotlar (A tipi dzenleme) st ucu 0.5 mye kadar bir derinlikte tesis edilmelidir ve
toprak iindeki elektriksel kuplaj etkilerini en aza indirgemek iin mmkn olduu kadar eit aralkl
biimde tesis edilmelidir. (2 elektrot arasndaki mesafe elektrot boyunun 2 katndan az olmamaldr.)
Toprak elektrotlar, muayeneye izin verecek ekilde tesis edilmelidir.

47.3.3.4- Doal toprak elektrotlar
Betonun demir donats veya dier uygun yer alt metal yaplar (metal su borular vb.),
karakteristikleri salyorsa, bir topraklama elektrotu olarak kullanlabilir. Betonun demir donats
162
topraklama elektrotu olarak kullanldnda, aralarndaki balantlara, betondaki mekanik ayrlmalarn
nlenmesi iin zel dikkat gsterilmelidir.
Not: n gerilmeli beton kullanlan yaplarda beton iindeki gerilmi demir donat YKS bileeni
olarak kullanlmaz.

Tablo-47.6 Korozyon ve Mekanik Dayanm Bakmndan Topraklayc Malzemelerin Tipleri ve
Minimum Boyutlar

Malzeme
Topaklayc
eidi
Minimum boyutlar
letken Kaplama/D klf
ap
(mm)
Kesit
(mm
2
)
Kalnl
k (mm)
Tekil
deerler
(m)
Ortalama
deerler
(m)
elik
Scak
daldrma
galvaniz
erit
2)
90 3 63 70
Profil
(levhalar
dhil)

90 3 63 70
Boru 25 2 47 55
Derin
topraklayclar
iin yuvarlak
ubuk
16 63 70
Yzeysel
topraklayclar
iin yuvarlak
tel
10 50
Kurun
1)
klfl
Yzeysel
topraklayclar
iin yuvarlak
tel
8

1000

Svanm
bakr
klfl
Derin
topraklayclar
iin yuvarlak
ubuk
15 2000
Elektroliti
k bakr
kaplamal
Derin
topraklayclar
iin yuvarlak
ubuk
14,2 90 100
Bakr
plak
erit 50 2
Yzeysel
topraklayclar
iin yuvarlak
tel

25
3)

rgl iletken 1,8
*
25
Boru 20 2
Kalayl rgl iletken 1,8
*
25 1 5
Galvanizli erit 50 2 20 40
Kurun
1)
rgl iletken 1,8
*
25 1000
163
klfl Yuvarlak tel 25 1000
*
) rgl iletkeni oluturan her bir tel iin
1) Beton iine dorudan gmlenler iin uygun deildir
2) Kenarlar yuvarlatlm, souk ekme veya kesilmi eritler
3) Deneyimlere dayanarak korozyon ve mekanik anma tehlikesinin ok az olduu tespit
edilirse olaanst koullarda 16mm
2
kullanlabilir.

47.3.4 - Kroe ile tutturma ve ek yerleri
47.3.4.1 - Kroe ile tutturma: Yakalama ular ve indirme iletkenleri, elektrodinamik veya
istenmeyen mekanik kuvvetler (rnein, titreim, kar ktlesi kaymalar vb) iletkenlerin kopmasna veya
gevemesine sebep olmayacak biimde skca tespit edilmelidir.
47.3.4.2 - Ek yerleri: letkenler boyunca ek yerleri mmkn olduunca en az sayda olmaldr. Ek
yerleri pirin kayna, kaynak, sktrma, vidalama, cvata somun gibi dzenler ile gvenlik altna
alnmaldr.

47.4 - yldrmdan korunma sistemi ( YKS)
YKS; korunan hacmin iinde yldrm akmnn elektromanyetik etkilerini azaltmak zere d
YKSye ek olarak alnan tm nlemler olup; epotansiyel balama ve darbe koruma dzenleri (DKD)
olarak iki blmde incelenmitir.

47.4.1- Epotansiyel balama

ekil 47-3

Epotansiyel balama ilemi, korunan hacim iinde yangn ve patlama tehlikesini ve yaam
tehlikesini azaltmak iin alnan ok nemli bir tedbirdir.
Epotansiyel balama, potansiyel dengeleme iletkenlerinin ve Darbe koruma dzenlerinin
YKSye, yapnn metal iskeletine, metal tesisata, d iletken blmlere ve korunan hacim iindeki
Banyo,du
Kalorifer borular
Su borular
Gaz borular
Anten
Dier metal
aksam
Ana potansiyel dengeleme baras
Ana Pano
Bina demir donats
Yldrmlk
Temel Topraklama
164
elektrik ve haberleme tesisatna balanmas ile elde edilir.(Bkz. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii)
Bir YKS tesis edildiinde, korunan hacim dndaki metal aksam etkilenebilir. D metal aksamn
epotansiyel kuaklanmas da gerekli olabilir. Bir d YKS tesis edilmediinde, ancak korunan hacime
giren hizmet tesisleri zerine yldrmn etkilerinden korunmak isteniliyorsa, epotansiyel balama
salanmaldr.
Her bir binada ya da tesiste ana koruma iletkeni, ana topraklama iletkeni, ana topraklama balant
ucu ve d iletken blmler ( gaz, su gibi bina iindeki besleme sistemlerinin metal borular, yapsal
takviyeli betonun ana metal demirleri, elik iskeletli yap, merkezi stma ve klima sistemleri, rayl
sistem topra, iletiim sistemi topraklamas, anten tesisat iin topraklama iletkeni, DKDlerin
topraklama iletkenleri, cihazlar iin fonksiyon topraklamas, yldrmlk sistemi topraklamas vb.) ana e
potansiyel kuaklama barasna balanmaldr.
Epotansiyel balamann temin edilemedii yerlerde, IEC 62305-3 de tanmlanan artlara
uyulmaldr.
Epotansiyel balamann temin edilemedii yerlerde tehlikeli kvlcmlardan kanlmas iin
Yldrmdan Korunma Sistemi ile metal tesisatlar arasnda ve hatlar ile d iletken blmler arasnda s
ayrma uzakl, d gvenlik uzaklndan byk olmaldr. s d

d= k
i
. ( k
c
/ k
m
). L (m)
k
i
: YKSnin seilen koruma dzeyine baldr.
k
c
: ni iletkeni saysna baldr
k
m
: Elektriksel yaltm malzemesine baldr.
L (m): Ayrma mesafesinin dikkate alnd noktadan, ini iletkeni veya yakalama sistemi
boyunca en yakn e potansiyel kuaklama noktasna kadar olan mesafedir.

Tablo-47.7 k
i
deerleri
YKS Snf k
i

I
0,08
II 0,06
III ve IV 0,04

Tablo-47.8 k
c
deerleri
ni says k
c

1
1
2 1.0,5
4 ve daha fazla 1.1/n

Tablo-47.9 k
m
deerleri
Malzeme k
m

Hava
1
Beton, Tula 0.5
Not: Ardarda bir ka yaltm malzemesi kullanldnda, en kk
k
m
deeri dikkate alnmaldr.

165

47.4.2- Darbe koruma dzenleri (DKD)
Yldrm ve anahtarlama olaylar nedeniyle oluan ar akm ve gerilimlere darbe denir. DKDler
yldrm akm, atmosferik boalmalar veya anahtarlama olaylar sonucu oluan ar gerilim ve akmlar
snrlamak iin kullanlr. DKDler ar gerilim darbelerini snrlayan ve ar akmlar blen en az bir
adet dorusal olmayan bileen ieren dzenlerdir. DKDler faz-faz, faz-toprak, faz-ntr veya ntr-toprak
arasna balanabilir. tesisat koruma biimine bal olarak tesis edilirler.(TT, TN vs.)
Yldrm akmnn bir blm d yldrmlk sisteminin topraklama tesisat zerinden topraa
ularken bir blm de yap iindeki iletken blmlere ( metal aksamlar, elektrik sistemleri ve
telekominikasyon hatlar vb.) dalr (ekil -47.3). Bu nedenle elektronik ekipmanlarn korunmas iin
DKDler kullanlacaktr.
DKDler IEC 61643-1 ve IEC 61643-2 standartlarnda belirtilen artlar salamaldr.
DKDler Yldrm Koruma Blgelerine gre tesis edilecektir.
Tm DKDlerin alrl test edilebilecektir.

ekil 47.3 Binaya dardan gelen hatlarn ana epotansiyel baraya balanmas

ekil 47.4 - Epotansiyel balantl bir yapda yldrm akmnn genel dalm emas
166
Darbe koruma dzenlerin uygulanabilmesi iin tesiste epotansiyel balama yaplmaldr.
Epotansiyel balamann yaplmad mevcut binalarda i YKS sisteminin kurulabilmesi iin ncelikle
epotansyel kuaklama tesis edilecek ve yap Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine
uygun hale getirilecektir.

47.4.3- Yldrm koruma blgeleri (YKB)
Yldrm Koruma Blgeleri aada tanmlanmtr.

47.4.3.1- D blgeler
YKB 0 Blgesi: Bu blge iki blmden olumaktadr;

YKB 0
A
Blgesi: Dorudan yldrm boalmasna maruz kalnan ve yldrm akmnn
elektromanyetik alan etkisinin grld blgedir. sistemler yldrmnn tamamna maruz kalr.
YKB 0
B
Blgesi: Dorudan yldrm boalmasna kar korumaldr ancak yldrmn
elektromanyetik alanna maruz kalan blgedir. sistemler ar yldrm darbelerinin bir ksmna maruz
kalr.
47.4.3.2- Blgeler ( Dorudan yldrm boalmalarna kar korumal)
YKB 1 Blgesi: Bu blgede, akm paylalmtr ve DKDler yardmyla ar akm
snrlandrlmtr .

YKB 2.n Blgesi: Bu blge YKB 1 Blgesi iinde oluturulmu olup zel ekranlama
(ferromanyetik malzeme ile yzeyin kafes eklinde veya tamamen kaplanmas) yldrmn
elektromanyetik alan etkisini azaltabilir.

Aklamalar:
1- Yap
2- Yakalama ucu sistemi
3- ndirme iletkenleri sistemi
4- Topraklama sistemi
5- Oda
167
6- Yap servis balantlar
S1: Yldrmn yapya direk boalmas
S2: Yldrmn yapnn yaknna boalmas
S3: Yldrmn yap iindeki servisler balantlar zerine boalmas
S4: Yldrmn yap yaknndaki servisler balantlar zerine boalmas
: Toprak seviyesi
: DKDler ile yldrm epotansiyel kuaklamas
ekil 47.5 Yldrm koruma blgeleri ve epotansiyel balantlar.

ekil 47.6 Darbe koruma donanmlarnn yerleri ve koruma dzeyleri.

47.4.4- Snf I (B tipi) DKDler
YKB 0
A
ve YKB 1 blgeleri arasna monte edilecektir.
Tesiste ve/veya yakn tesislerde yldrmlk sistemi varsa ya da tesisin yaknndan yksek gerilim
hatt geiyorsa Snf I DKDler kesinlikle kullanlacaktr. Aksi takdirde korumaya Snf II ( C snf)
DKDler ile balanacaktr.
TT ve TN-S ebekelerde; faz- ntr aras Snf I DKD, min. 50 kA, ntr-toprak aras min. 100 kA
kullanlacaktr.
TN-C ebekelerde; faz- PEN aras Snf I DKD min. 50 kA kullanlacaktr.
IT ebekelerde Snf I DKD kullanlmaz.
Tesisata paralel balanacaktr.
retici tarafndan beyan edilen n sigortalar kullanlacaktr.

47.4.5- Snf II (C tipi) DKDlerin ( Ar akm ve gerilim ileticileri) zellikleri
YKB 0
B
ve YKB 1 blgeleri arasna monte edilecektir.
TT ve TN-S ebekelerde; Faz- Ntr aras Snf II DKD min. 15 kA, ntr-toprak aras min. 15 kA
kullanlacaktr.
TN-C ebekelerde; Faz- PEN aras Snf II DKD min. 15 kA kullanlacaktr.
IT ebekelerde snf II DKD kullanlmaz.
Klima santrali, hz kontrol cihazlar ( AC frekans konventrleri) ile tesis edilmi iletmelerdeki
elektronik kontrol cihazlar vb. ile bilgi ilem sistemlerinin arzasz alabilmesi iin Snf II DKD tesis
edilecektir.
B C
D
Ar gerilim
kategorisi
Darbe gerilim
seviyesi
IV III II I
6 4 2.5 1.5
I Yksek seviye koruma isteyen cihazlar
II Sabit tesisata balanan cihazlar
III Sabit tesisat cihazlar
kV
168

47.4.6- Snf I+II (B+C tipi) DKDlerin zellikleri
Snf I ve Snf II DKDlerin arasndaki hat mesafesi 10 mden kk ise Snf I+II DKD
kullanlacaktr.
Kombine tip olacaktr.
Kombine DKD temin edilemedii takdirde dekuplaj eleman kullanlacakr. Hat akm 63 Aden
byk ise dekuplaj eleman kullanlamaz.

47.4.7- Snf III (D tipi) snf DKDlerin (cihaz koruma) zellikleri
YKB 1 ve YKB 2 blgeleri arasna monte edilecektir
Bir dalga jeneratr bileiminin k akm I
CWG
deneyine tabii tutulmu olacaktr.
zellikle korunmas gereken cihazlarn ( elektronik cihazlar, server, telefon santrali, gvenlik
merkezi, otomasyon sistemleri, bilgisayar, modem, ups, anten vb.) hat (besleme ve data ) girileri
korunacaktr.

ekil 47.7 TT tipi ebekede darbe koruma donanmlarnn balant tarz.
(Dier ebeke tiplerindeki balant detaylar iin ilgili standarta baknz.)

47.4.8- DKDlerin dier zellikleri
DKDlerin balantlar yaplrken kullanlacak minimum kablo kesiti deerleri Snf I iin 6 mm
2
,
Snf II iin 4 mm
2
, Snf III iin

1,5 mm
2
olacak ve Elektrik Tesisleri Ynetmeliinde belirtilen
kablo renk kodlarna uyulacaktr.

D
PE
L2
L3
N
L1
S
EPOTANSYEL BARA
ANA TABLO KNCL TABLO U CHAZ
Yldrm akmna K. Ar gerilime K. Ar gerilime K.
Saya Kofre
B C
Datm T.
Balant yeri
Koruma ekli
169
47.5- YKSnin denetim ve bakm

47.5.1- YKSnin denetim ve muayenesi
YKS tesislerinin denetim ve muayenesinin Elektrik Mhendisleri Odas tarafndan yetkilendirilen
bir yldrmdan korunma uzman tarafndan yaplmas esastr.
Denetlemeyi yapan kiide, YKS iin gerekli olan tasarm kriterleri, tasarm aklamalar ve teknik
resimler gibi dokmanlar kapsayan bir YKS tasarm raporu olmaldr. YKSyi denetleyen kiiye ayrca,
daha nce yaplm olan YKS bakmlarna ve denetimlerine ait raporlar temin ve teslim edilmelidir.
Btn YKSler aadaki durumlarda muayene edilmelidir :
- YKS tesisat srasnda, zellikle tesisata ait elemanlarn bina yapsnn ierisinde kalarak,
sonradan ulalamayacak ekilde yerletirilmeleri durumunda,
- YKS tesisat tamamlandnda,
- Periyodik olarak Tablo 47.10a gre.

Tablo 47.10- YKS denetim ve muayene periyotlar (yl olarak)

YKS snf Gzle muayene Tam muayene
Normal sistem Kritik sistem*
I ve II 1 2 1
III ve IV 2 4 1
* Parlayc, patlayc tehlikeli ve zararl maddelerle allan iyerlerindeki YKSler kritik
sistem olarak adlandrlr.
Not: Kritik sistemlerde 6 ayda bir gzle muayene yaplmas tavsiye edilir.

YKS denetim ve muayene periyot aralklar aadaki etkenlere gre daha ksa aralklarla
yaplabilir:

- Korunan yapnn veya blgenin snflandrlmasna gre, zellikle ortaya kacak
zararlardan doacak etkiler gz nne alnarak
- YKS dzeyine gre
- Yerel evre koullarna gre, rnein korozif atmosferik evrede, denetimler daha ksa
zaman aralklar ile yaplmaldr.
- Her bir YKS elemannn yaplm olduu malzemeye gre
- YKS bileenlerinin irtibatlandrld yzeye gre
- Topran durumuna ve bununla ilikili olan korozyon hzna gre

Bir YKS, bunlara ilave olarak, korunan yapda deiiklik veya tamirat yapldktan sonra veya
YKSye bilinen her bir yldrm dmesinden sonra denetlenmelidir.
llen direncin, tasarmda varsaylm olan direnten byk farkllklar gstermesi durumunda ve
zellikle de, diren denetimler srasnda srekli ykseliyorsa topraklama tesisatnn iyiletirilmesi gerekir.

47.5.1.1- Denetim prosedr
Denetimin amac YKSnin standart ve ynetmeliklere uygunluunun salanmasdr.
Denetim; teknik dokmanlar, gzle muayeneyi, lme(test) ve muayene raporunu iermelidir.

47.5.1.2- Teknik dokmanlarn kontrol
Teknik dokmanlar; tamamlanm olup olmadklar, mevzuata ve yaplm olan tesise
uyumluluklar asndan kontrol edilir.

47.5.1.3- Gzle denetim ve muayene
170
Gzle denetim ve muayene srasnda aadaki hususlara dikkat edilmelidir:
- YKS tesisatnn IEC 62305 standartlarna uygun olup olmad,
- YKSnin iyi durumda bulunup bulunmad,
- YKS balant ve ek yerlerinde kopukluk veya temasszln olup olmad,
- zellikle toprak yzeyi dzeyinde sistemde korozyon sebebiyle zayflamalarn olup
olmad,
- Gzle grlen ksmlarn salam olup olmad,
- Grlen btn iletken ve sistem bileenlerinin montaj yzeyine uygun ekilde
sabitletirilmi olup olmad ve mekanik balantlarn salam olup olmad,
- Korunan yapda, ek bir koruma gerektiren ilave veya deiikliklerin yaplp
yaplmad,
- YKS, DKD veya DKDyi koruyan sigortalarnda bir tahribat iaretinin bulunup
bulunmad,
- Son yaplan muayeneden sonra yapnn ierisine eklenen yeni balantlar veya ilaveler
varsa doru bir epotansiyel balama yaplp yaplmad ve sreklilik testlerinin yaplp
yaplmad,
- Yap ierisindeki balant ve potansiyel dengeleme iletkenlerinin mevcut ve salam
olup olamadklar,
- Gvenlik aklklarna uyulmu olup olmad,
- Potansiyel dengeleme iletkenleri, balant elemanlar, ekranlama dzenleri, kablo
gzergahlarnn ve DKDlerin kontrollerinin yaplp yaplmad.

47.5.1.4- Deneyler (lmeler ve testler)
YKSnin gzle muayenesi ve denetimi aadaki eylemlerle tamamlanr:

a-) Sreklilik testi, zellikle YKSnin yapm ve gzle denetim srasnda ulalamayan
ksmlarnn srekliliklerinin tespiti
Bu kapsamda tm iletken ve balantlarn gzle muayenesi ve elektriksel sreklilii
kontrol edilir.

b-) Topraklama direncinin llmesi
Bu kapsamda herbir topraklaycnn topraklama direnci ve uygun olan koullarda tm
topraklama sisteminin direnci dikkate alnr.
Topraklama direnci 10u ayorsa gerekli tedbir alnmaldr.
Eer topraklama direncinde byk bir art varsa bunun sebebi aratrlmaldr.
Kayalk blgeler iin 10 luk topraklama direnci koulunun salanamamas durumunda Elektrik
Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine uygun tedbirler alnmaldr.
Topraklama sisteminde bu koullara uyulmamsa veya dokman eksiklii nedeniyle denetleme
yaplamyorsa, ek toprak elektrotlar aklr veya yeni bir topraklama sistemi tesis edilir.

47.5.1.5- Denetim dokman
Denetimci, YKS tasarm raporu ve sonrasnda yaplm olan YKS bakm ve denetim raporlaryla
birlikte saklanmas gereken bir YKS muayene raporu dzenlemelidir.
YKS denetim raporu aadaki bilgileri iermelidir:
- Yakalama ucu iletkenlerinin ve dier yakalama ucu bileenlerinin genel durumu
- Genel korozyon dzeyi ve korozyona kar korumann durumu
- YKS iletkenleri ve bileenlerinin balant gvenilirlii
- Topraklama sisteminin topraklama direncinin llmesi
171
- YKSde yaplan btn deiiklik ve ilaveler ile yapdaki deiikliklerin dokmanlar.
lave olarak YKSnin uygulama resimleri ve tasarmn yeniden gzden geirilmesi
- Yaplm muayenenin sonular

47.5.2- Bakm
Bakmn gereklemesi ve YKSnin denetiminin yaplmas iin denetim ve bakm koordine
edilmelidir.
Denetim ve bakm programlar YKS tasarmcs ve/veya tesisats tarafndan yazl olarak yap
sahibine teslim edilmelidir.
YKSnin mekanik ve elektriksel karakteristikleri, YKSnin tm mr boyunca artnamelerin
tasarm kriterine uymak zorundadr.
Bina zerinde veya donanm zerinde deiiklik yaplrsa veya binann kulanm amac
deitirilirse, YKSnin de deitirilmesi gerekli olabilir.

47.5.2.1- Bakm prosedr
Periyodik bakm prosedr tm YKSye uygulanmaldr.
Bakm program aadaki kontrolleri kapsamaldr:

- YKS iletkenleri ve sistem bileenleri kontrol,
- YKS sisteminin elektriksel srekliliinin kontrol,
- Topraklama direnci lm,
- DKDlerin kontrol,
- letken ve sistem bileenlerinin yeniden balanmas,
- lave veya deiikliklerden sonra yapda ve tesisatta YKS etkinliinin azalmadnn
kontrol

47.5.2.2- Bakm dokman
Btn bakm prosedrlerinin komple kaytlar muhafaza edilmeli, yaplan ve yaplmas gerekli
olan bakm ileri kayt altna alnmaldr.

172

SEKZNC BLM
KESNTSZ G KAYNAI (UPS)

48-Statik UPS

48.1- Kapsam ve genel esaslar
Bu blm, akmlatrleri ebeke tarafndan doldurulan; ebeke kesintileri veya
gerilimin/frekansn snr d deerler almas halinde akmlatrlerinden ald enerji ile alternatif
gerilim retip bal yklerini beslemeye devam eden g kaynaklarn (KGK),(UPS) kapsar.

Kesintisiz g kaynaklar drt grup iinde incelenmitir.
- A-1/1 fazl 0.7-3 kVA
- B-1/1 fazl 6-15 kVA
- C-3/1 fazl 6-40 kVA
- D-3/3 fazl 10-700 kVA
Her bir grubun zel artlar ayrca verilmi olup; aada genel artlar bildirilmitir.

48.1.1- Normalde; kritik ykler invertr tarafndan devaml beslenecektir. Redresr/ak arj
sistemi ebekeden g ekecek ve invertre DA g temin edecektir. Ayn anda da aky arjda
tutacaktr.

48.1.2- Acil durumda; ebeke gerilimi kesildiinde kritik ykler invertrden beslenecek, invertr
ise herhangi bir alter ap kapamas olmakszn aklerden beslenecektir. ebeke gerilimi kesilmesinde
veya yeniden gelmesinde, kritik yklerin beslenmesinde hibir kesinti olmayacaktr.

48.1.3- arj durumunda; ebeke gerilimi tekrar geldiinde redresr/arj grubu invertr tekrar
beslemeye ve aky tekrar arj etmeye balayacaktr. Bu ilemler tamamen otomatik olacak ve kritik
yklerin beslenmesinde herhangi bir kesintiye neden olmayacaktr.

48.1.4- ebeke giri deerleri

48.1.4.1- Gerilim : 231/400 V AA %20. Girii bir fazl cihazlar iin tek faz deeri
dikkate alnr.

48.1.4.2- Frekans : 50 Hz, %5

48.1.4.3- Giri g faktr : 0.95

48.1.4.4- Crest faktr deeri :3 olacaktr.

48.1.5- Donanm 0C ile +40C ortam scaklnda alabilmelidir.

48.1.6- Sistem verimi: Sistemin girii ve k arasndaki genel verimi statik alter devre d iken,
tam ykte % 85ten fazla olacaktr.

48.1.7- Havalandrma; KGKnn normal evre artlarnda almasn salamak zere gerektii
hallerde cebri havalandrma olana salanacaktr. Havalandrma fanlar KGK kabinleri iine, kritik
173
cihazlara hava sirklasyonunu kolayca salayacak ekilde monte edilecektir. Fan motorlar kapal bilyal
olacaktr. Btn hava girileri koruyucu muhafaza kafesli olacaktr.

k gc 30 kVAdan byk KGKlarda btn hava girileri standart filtreli ve metal muhafaza
kafesli olacak ve bu filtreler kolayca deitirilebilecektir. Fan motorlar yedekli ve herhangi bir fan
motoru arzasnda dierleri soutmaya yeterli olacaktr.

48.1.8- Redresr/arj grubu; redresr/arj grubu, aknn gaz kartmakszn arj srasnda
nominal invertr k ykn salayacak kapasitede olacaktr.

48.1.9- Redresr/arj grubu, ebeke gerilim ve frekans verilen snrlar iinde kald srece, ak
grubunu ve invertr beslemeye devam edecektir:

48.1.10- Ar yk korumas, redresr/arj grubu giri ve klar rle, sigorta ve otomatik
alterlerle ar gerilim, ar akm ve ksa devrelere kar korunacaktr.

48.1.11- Ak Grubu, bakmsz 5 yl mr beklentili olacaktr. Minimum besleme sresi projesinde
/ zel artnamesinde gsterilen deerde olacaktr.

48.1.12- nvertr

48.1.12.1- nvertr, statik olacak ve ak zerinden (aknn tam doludan ve boalma durumuna
kadar) istenilen kalitede AA k gcn verebilecek kapasitede olacaktr.
48.1.12.2-nvertr k gerilim ile frekans toleranslar aada belirtilen deerlerde olacaktr:

- Gerilim: 230 V %1, D grubu donanmlarda 3x230 V %1. nvertr k gerilimi el ile
nominal deerin %5 snrlar iinde el ile ayarlanabilmelidir.

- Frekans: ebek gerilimi yok iken akden beslenme halinde: 50 Hz %0.1; A grubu donanm
iin %0,5 deerlerini gemeyecektir.

48.1.12.3- nverter k gerilimindeki harmonik distorsiyon %100 lineer ykte %4, lineer
olmayan ykte %5ten fazla olmayacaktr.

48.1.12.4- nvertr tam yk akmnn %125ine 15 dk., %150sine 1 dk. sre ile dzenli bir
gerilim vererek dayanabilecek, bu snrlar aldnda invertr, yk by-passa geirecektir.

48.1.12.5- A grubu donanmlarda ar yk durumunda, invertr tam yk akmnn %105ine 10 s,
% 130una 300 ms dzenli bir gerilim vererek dayanabilecektir. Bu snrlar aldnda invertr
kapanacaktr. Ayrca %130dan yksek deerlerde ksa devre korumas olacaktr.

48.1.12.6- nvertr DA girii, ak grubundan kaynaklanacak dk veya ar gerilime kar
korunmal olacaktr. Ayrca invertr ters polaritenin etkilerine dayanacak kapasitede olacaktr.

48.1.13- EMI koruma; bilgisayar sistemleriyle buna benzer dier elektronik sistemlerin
etkilenmemesi veya bu sistemlerin KGKn etkilememesi bakmndan elektromanyetik tesirleri
minimuma indirecek nlemler alnacaktr.

48.1.14- Elektriksel koruma; KGK sistemi, dk gerilim, ar akm ve yksek gerilim ile gerilim
ve akm darbelerinden korunmak iin TS EN50091-1e gre gerekli nlemlere sahip olacaktr.
174

48.1.15- Radio frekans bastrma; teklif edilen kesintisiz g kayna radio frekanslarn bastrmak
iin TS EN50091-2 standartna gre tasarlanm olacaktr.

48.1.16- Topraklama

48.1.16.1- KGK k ntr baras, KGK metal aksamndan yaltlm olacaktr. Metal aksam ve
bina topraklamas birletirilerek binann mterek topraklama noktasna balanacaktr.

48.1.16.2- k ntr baras ise tesisteki g sisteminin ntryle birletirilecektir.

48.1.17- G trafolar, yksek verimli olarak boyutlandrlacak ve imal edilecektir. Yaltm tipi,
KGKnn normal alma artna gre hesap edilen scakln 30C zeri bir nominal scaklk deerine
sahip olacaktr.

48.1.18- Kesintisiz g kaynann ebekeden ekecei harmanik akm miktar, Enerji Piyasas
Denetleme Kurulu tarafndan yaynlanan Elektrik piyasas datm sisteminde sunulan elektrik
enerjisinin tedarik sreklilii, ticari ve teknik kalitesi hakknda ynetmelik Madde 12 bent de
bildirilen IEEE std 519-1992 artlarna uygun olacaktr.

48.1.19- Teklif edilen sistemin reticisi ISO 9001 belgesine sahip olacaktr.

48.1.20- Kesintisiz g kayna sisteminin tamam yeni ve kullanlmam olacaktr.

48.1.21- Teklif veren istekliler, teknik artnamenin btn maddelerine bire bir olumlu ya da
olumsuz cevap verecekler, ayrca verilen cevaplar dorulayan imalat firma kataloglarn tekliflerine
ekleyeceklerdir. stenen teknik zellikler katalogda yer almyorsa, bu deerler ayrca belirtilecektir.
Teknik zelliklere karlk sadece "uygun" cevab yeterli saylmayacaktr.

48.1.22- stekliler, Trkiye'de teklif edilen marka ile ilgili referans listesini teklifleri ile birlikte
vereceklerdir.

48.1.23- Yklenici, sistemde kesin kabulden itibaren 1 yl sreyle imalat ve malzeme hatalarndan
meydana gelebilecek btn arzalar bedelsiz olarak giderecek ve gerektiinde ak veya cihaz tamamen
deitirecektir.

48.1.24- Firma en az 10 yl cret karlnda yedek malzeme temin garantisi verecektir.

48.1.25- retici/thalat firmann Trkiye genelinde TSE Hizmet Yeterlik Belgesine sahip, yeterli
sayda servis merkezi olacaktr.

48.1.26- Kesintisiz g kaynan teklif eden istekli retici firma deilse, Trkiye Yetkili
Temsilcilik Belgesi veya Yetkili Satc Belgesi teklifle birlikte verilecektir.

48.1.27- Bilgisayarla haberleme: verence istenilmesi durumunda kesintisiz g kayna
zerinde, bilgisayar balants yapmak iin RS232 seri haberleme portu bulunacaktr.

48.1.28- C ve D grubu donanmlarda bilgisayar balantsnn yansra, n panel zelliklerini haiz
(neler olduu ayrntl olarak belirtilecektir) uzak izleme paneli, iverenin istemesi durumunda sistem ile
birlikte verilecektir.
175

48.1.29- Sistemi kullanacak kurum teknik personelinin eitimi retici firma veya yetkili satc
firma elemanlarnca montaj aamasnda cretsiz yaplacaktr.

48.1.30- Aadaki dokmanlar sistemle birlikte verilecektir:

48.1.30.1- Kullanm klavuzu,
48.1.30.2- Sistemin montaj ve iletmeye alma dkmanlar,
48.1.30.3- Servis, bakm ve onarm dkmanlar,
48.1.30.4- Genel devre ve irtibat emalar,

48.1.31- Yklenici tarafndan, fabrikada yaplan son testlere ait test raporlar geici kabulden nce
iverene teslim edilecektir.

48.2- A grubu KGK donanmlar

48.2.1- Bu blm, girii 1 fazl, k 1 fazl; 0.7,1,2,3 kVA glerindeki kesintisiz g kayna
sistemlerinin statik invertr, redresr/arj grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar

48.2.2- Grlt seviyesi; normal alma artlarnda KGK tarafndan oluan grlt, KGKdan
1m. uzakta 50 dBi gemeyecektir.

48.2.3- Enerji giri ve k; kablo giri ve klar kabinin arkasnda bulunan fi ve prizlerle
yaplacaktr.

48.2.4- Kontrol paneli; cihaz, n panelinde bulunan butonlarla altrlp devre d braklacak,
cihazn zerindeki kontrol panelinde, LEDlerle ebeke durumu, ar yk durumu gsterilecektir.

48.3- B grubu KGK donanmlar

48.3.1- Bu blm, girii 1 fazl, k 1 fazl; 6,10,15 kVA glerindeki kesintisiz g kayna
sistemlerinin statik invertr, redresr/arj grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar.

48.3.2- KGK, aadaki ana ekipmanlardan oluacaktr:

48.3.2.1- 1 adet redresr (arj cihaz), invertr, statik by-pass ve manuel by-pass alteri,

48.3.2.2- 1 adet KGK ak grubu,

48.3.2.3- Redresr/arj grubu girii bir fazl olacaktr.

48.3.3- Grlt seviyesi; normal alma artlarnda KGK tarafndan retilen grlt, KGKdan
1m. uzakda ve 55 dBi gemeyecektir.

48.3.4- Panolar; KGK sistemleri tek panodan ibaret olacaktr. Besleme srelerini uzatmak iin
KGK ile ayn renkte ak kabinleri kullanlmasna elverili olacaktr.

48.3.5- Kontrol Paneli; cihazn zerindeki kontrol panelinde LEDlerle ebeke durumu, ar yk,
yksek scaklk, statik alter devrede durumlar gsterilmeli ayrca dijital gsterge ile giri ve k
gerilim ve akmlar okunabilmelidir.
176

48.3.6- Statik alter, KGKnn btnleyicisi olacaktr. Statik alter yksek bir transfer cihaz olup
kesilemez yklerin dier bir g kayna ile balantsn salamak zere statik alter ile ayn zamanda
harekete geen bir by-pass devre kesici alterle paralel olarak tesis edilecektir.

48.3.6.1- Statik alterin alma ekli: invertrn mantk devreleri ar yk limitlerinin aldn,
KGKdaki bir arzay veya limit d gerilim deiimlerini algladktan sonra, 200 mikrosaniye iinde
statik alter faaliyete geecektir.

48.3.6.2- Kesintisiz g kaynann arza durumunda veya bakm durumunda yk manuel olarak
ebekeye aktarmak iin KGK ile btnleik olarak manuel by-pass alteri bulunmaldr.

48.3.7- Teklif edilecek tm kesintisiz g kaynaklar, bal olduklar bilgisayar sistemi ile tam
uyumlu bir ekilde alacak ve enerji retiminin bitmesine yakn bir srede, bilgisayar donanm
tarafndan aktif kullanclara mesaj iletilmesini salayc her trl donanm ve yazlm zelliklerine
sahip olacaktr.

48.3.8- Teklif edilecek sistemle birlikte verilecek yazlm sistemine bal aknn alma durumu
ve sresi hakknda bilgi verilecektir.

48.3.9- Teklif edilecek KGK'lar, network alar ile haberleecek, ayn anda birden fazla sunucuyu
kontrol edebilecektir.

48.3.10- KGK ile birlikte verilecek yazlm;

48.3.10.1- ebeke kesintileri,
48.3.10.2- ebekenin geri gelmesi,
48.3.10.3- Frekans,
48.3.10.4- Alarmlar,
48.3.10.5- Kapanma
48.3.10.6- Teknik arzalar,
Bu yazlmlar, tarihleri ile birlikte depolama kabiliyetine sahip olacaktr.
48.3.10.7- Giri gerilimi,
48.3.10.8- Giri frekans,
48.3.10.9- Ak gerilimi,
48.3.10.10- Ak arj durumu,
48.3.10.11-Ar scaklk durumu gibi gemi verileri grafik ara yz zerinden izleyebilecektir.

48.4- C grubu KGK donanmlar

48.4.1- Bu blm, girii 3 fazl, k 1 fazl; 6, 10, 15, 20, 30, 40 kVA glerindeki kesintisiz g
kayna sistemlerinin statik invertr, redresr/arj grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar.

48. 4.2- KGK, aadaki ana ekipmanlardan oluacaktr:

48. 4.2.1- 1 adet redresr, (arj cihaz), invertr, statik by-pass ve manuel by-pass alteri,

48. 4.2.2- 1 adet KGK ak grubu,

48. 4.3- Redresr/arj grubu girii fazl olacaktr.
177

48.4.4- Grlt seviyesi, normal alma artlarnda KGK tarafndan retilen grlt, KGKdan
1m. uzakda 55 dBi gemeyecektir.

48.4.5- Panolar, KGK sistemlerinde tek panodan ibaret olacaktr. Besleme srelerini uzatmak iin
KGK ile ayn renkte ak kabinleri kullanlmasna elverili olacaktr.

48.4.6- Kontrol Paneli; cihazn zerindeki kontrol panelinde LEDlerle ebeke durumu, ar yk,
yksek scaklk, statik alter devrede durumlar gsterilmeli ayrca dijital gsterge ile giri ve k gerilim
ve akmlar okunabilmelidir.

48.4.7- Gerilim: 3x400/230V AA, %1, 3 faz, 4 iletkenli.

48.4.8- Statik Anahtar

48.4.8.1- Nominal gerilim :230V%10 (ayarlanabilir)1 faz +1 N

48.4.8.2- Nominal frekans :50Hz

48.4.8.3- Ar yk : %125 ar yk 10 dakika
%150 ar yk 1 dakika
% 2000-3000 ar yk 10 ms
karlayacaktr.

48.4.8.4- Gei sresi (ebeke ile senkron iken)
- nvertrden ebekeye :<0.5ms
- ebekeden invertre :<0.5ms olacaktr.

48.4.8.5- ebeke ile senkron deilken :<20ms olacaktr.

48.4.9- Statik alter KGKnn btnleyicisi olacaktr. Statik alter yksek bir transfer cihaz olup
kesilemez yklerin dier bir g kayna ile balantsn salamak zere statik alter ile ayn zamanda
harekete geen bir by-pass devre kesici alterle paralel olarak tesis edilecektir.

48.4.10- Aada belirtilen artlarda bir kilitleme devresi, by-passa yk aktarlmasna mani
olacaktr:
48.4.10.1- By-pass devresinde dk veya ar gerilim olduu zaman,
48.4.10.2- By-pass senkron d olduu zaman,
48.4.10.3- By-pass geriliminde invertre nazaran %10 fark olduu zaman,

48.4.11- Statik alterin alma ekli; invertrn mantk devreleri, ar yk limitlerinin aldn,
KGKdaki bir arzay veya limit d gerilim deiimlerini algladktan sonra, 200 mikrosaniye iinde
statik alter devreye girmi olacaktr.

48.4.12- Kesintisiz g kayna arza durumunda veya bakm durumunda iken yk manuel olarak
ebekeye aktarmak iin KGK ile birlikte manuel by-pass alteri bulunacaktr.

178
48.4.13- Teklif edilecek tm kesintisiz g kaynaklar, bal olduklar bilgisayar sistemi ile tam
uyumlu bir ekilde alacak ve enerji retiminin bitmesine yakn bir srede, bilgisayar donanm
tarafndan aktif kullanclara mesaj iletilmesini salayc her trl donanm ve yazlm zelliklerini
salayacaktr.

48.4.14- KGK, sistemle birlikte verilecek yazlm sistemine bal aknn alma durumu ve
sresi hakknda bilgi verecektir.

48.4.15- Teklif edilecek KGK'lar, network alar ile haberleecek, ayn anda birden fazla
sunucuyu kontrol edebilecektir.

48. 4.16- KGK ile birlikte verilecek yazlm;

48. 4.16.1- ebeke kesintileri,
48. 4.16.2- ebekenin geri gelmesi,
48. 4.16.3- Frekans,
48. 4.16.4- Alarmlar,
48. 4.16.5- Kapanma
48. 4.16.6- Teknik arzalar,
(Bu yazlmlar, tarihleri ile birlikte depolama kabiliyetine sahip olacaktr.)
48. 4.16.7- Giri gerilimi,
48. 4.16.8- Giri frekans,
48. 4.16.9- Ak gerilimi,
48. 4.16.10- Ak arj durumu,
48. 4.16.11- Ar scaklk durumu, gibi gemi verileri grafik ara yz zerinden izleyebilecektir.

48.5- D grubu KGK donanmlar

48.5.1- Bu blm, girii ve k 3 fazl; 10, 15, 20, 30, 45, 60, 80, 100, 120, 160, 200, 250, 300,
400, 500, 600, 700 kVA glerindeki kesintisiz g kayna sistemlerinin statik invertr, redresr/arjrj
grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar.

48.5.2- By-pass durumunda; KGK bakm istendiinde veya tamir durumunda kritik ykler kesinti
olmakszn dier bir kaynaa by-pass edilecektir. By-passa gei elle olabilecek veya arza halinde
otomatik olacaktr. Ykn by-passtan invertre tekrar transferi ise KGKnn dier kaynak ile otomatik
senkronizasyonu ile olacaktr. Bu srada invertr ykleri alacak ve dier kaynakla balant kesilecektir.

48.5.3- Bakm iin yalnz ak grubunun devre d braklmas aklerin bir devre kesici vastasyla
redresr/arj grubu ve invertrden ayrlmas ile olacaktr. Bu durumda KGK (ak grubu olmakszn
gerekletirmesi gereken) fonksiyonunu yapacak ve bu artnamede belirtilen performans kriterlerini
salayacaktr.

48.5.4- Redresr/arj grubu girii fazl olacaktr.

48.5.5- nvertr k gerilimi 3x400/230V AA, %1, 3 faz, 4 iletkenli olacaktr.

48.5.6- Statik Anahtar

48.5.6.1- Nominal gerilim :400V%10 (ayarlanabilir)3 faz +1 N
179

48.5.6.2- Nominal frekans :50Hz

48.5.6.3- Ar yk :%125 ar yk 10 dakika
%150ar yk 1 dakika
%2000-3000 ar yk 10 ms
karlayacaktr.

48.5.6.4- Gei sresi (ebeke ile senkron iken)
- nvertrden ebekeye :<0.5msn.
- ebekeden invertre :<0.5ms

48.5.6.5- ebeke ile senkron deilken :<20ms olacaktr.

48.5.7- Grlt seviyesi, normal alma artlarnda KGK tarafndan retilen grlt, KGKdan
1m. uzakda 65 dBi gemeyecektir.

48.5.8- Panolar, KGK serbest dikili ve kanatl elik iskeletten oluan metal sa panolar iinde
bulunacaktr. Kablo girileri, balantlar kabin altndan yaplacaktr.

48.5.9- Kontrol paneli

48.5.9.1- Cihazn zerindeki kontrol panelinde neler olduu ayrntl olarak aklanacaktr.
48.5.9.2- Cihaz zerinde dijital display bulunacaktr. Digital display zerinde KGK ile ilgili
aadaki deerler okunacaktr:
48.5.9.3- Redresr ve ak arj modl ile ilgili olarak

- Alarmlar,
- gerilim,
- Toplam DA akm,
- Ak akm,
- KGK giri akmlar,
48.5.9.4- nvertr modl ile ilgili olarak
- Alarmlar,
- Faz ntr aras gerilim deeri,
- Frekans,
- Ar scaklk durumu,
48.5.9.5- Yk/statik anahtar
- Alarmlar,
- Faz akmlar,
- Frekans,
- Faz bana yk yzdesi,
- nvertrn toplam besleme sresi,
- Ykn statik bypass zerinden toplam beslenme sresi,
180
48.5.10- Redresr arj grubu faz kontrollu, statik tip ve sabit gerilim/sabit akm kontrollu olacak, 6
(pulse) darbe prensibine gre alacaktr. veren harmoniklerin etkin olduu yerlerde 12 pulse prensibi
isteyebilir.

48.5.11- Akm limiti, redresr/arj grubu tam yk akmnn %150sini verebilecek kapasitede
olacak, bunun stndeki akm deerlerini snrlayacaktr. Ar yk durumu kalktnda redresr/arj
grubu herhangi bir performans dkl ve para arzas gstermeden normale dnecektir.
Redresr/arj grubu, ebeke veya yedek dizel jeneratr gerilimi tekrar geldiinde gerilimin dzgnle
kavumasn temin etmek maksad ile 10 saniye bekledikten sonra tam yke geecektir.

48.5.12- nvertr

48.5.12.1- nvertr, statik ve ak zerinden (aknn tam doludan boalma durumuna kadar)
istenilen kalitede AA k gcn verebilecek kapasitede ve kesin olarak IGBT teknolojisiyle
donatlm olacaktr.
48.5.12.2- Statik durumda invertr k gerilimi, % 100 dengesiz yklenmede %3, toleranslar
iinde olacaktr:

48.5.12.3- %100 yk deiiminde (dinamik) transiyent k gerilim tolerans %5'i
gemeyecektir.

48.5.12.4- nvertrn k, dzgn durumdaki k geriliminin %2sine en ok 40
milisaniyede ulaacaktr.

48.5.13- Sistem zerinden bilgisayar ile iletiimi salayan software KGK ile birlikte (iverenin
istemesi durumunda) verilecektir. Bilgisayar zerinden izlenecek programdan en az ebeke ve ak
durumu gzlenebilecektir. Ayrca reticinin salad imkanlar belirtilecektir.

48.5.14- Sistemin ksa devre davran biimi aklanacaktr.

48.5.15- Statik alter ve manuel by-pass

48.5.15.1- Statik alter ve manuel by-pass KGKin bir btnleyicisi olacaktr. Kontrol nitesi,
invertr mantk devrelerinin sinyallerini ve alarm durumlarn hisseden ve buna gre kesintisiz yk
transferini salayan otomatik transfer devrelerini ierecektir.

48.5.15.2- Statik alter, yksek bir transfer cihaz olup kesilemez yklerin dier bir g kayna
ile balantsn salamak zere statik alter ile ayn zamanda harekete geen bir by-pass devre kesici
alterle paralel olarak tesis edilecektir.

48.5.15.3- By-pass devre kesici alter bakm maksad ile statik anahtar ve KGK ksmlarn
elektriksel olarak izole edecektir. By-pass alter statik alter, komut ald anda kapanacaktr.

48.5.15.4- Statik alter ve by-pass nitesi ve dier elektronik kontrol niteleri cihazn ana blokuna
entegre olacaktr.

48.5.16- Statik alter ve manuel by-pass alma ekli

181
48.5.16.1- nvertrn mantk devreleri, ar yk limitlerinin aldn, KGKdaki bir arzay veya
limit d gerilim deiimlerini algladktan sonra, 200 mikrosaniye iinde statik ve/veya by-pass alter
kumanda alacaktr.

48.5.16.2- Kontrol paneli zerinde bulunacak bir seici anahtarla otomatik veya el ile olarak
yk transfer durumu belirlenecektir. Seici anahtar otomatik durumda ise, arza hali kalktnda yk
otomatik olarak tekrar invertr zerine aktarlacaktr.
48.5.16.3- Seici anahtar el konumda ise ve kumanda panosunda yk aktarmann mmkn olduu
belirtiliyorsa, yk el ile invertr zerine aktarlabilecektir.
48.5.16.4- Aada belirtilen artlarda bir kilitleme devresi, by-passa yk aktarlmasna mani
olacaktr:
- By-pass devresinde dk veya ar gerilim olduu zaman,
- By-pass senkron d olduu zaman,
- By-pass geriliminde invertre nazaran %10 fark olduu zaman,

48.5.17- Teklif edilecek kesintisiz g kayna, paralel/redunt sisteme gre altrlabilir ve teklif
edilecek, KGK'lar daha sonradan g arttrldnda 4 adede kadar paralel balanma zelliine sahip
olacaktr.

48.5.18- Sistemin bytlebilirlii hakknda aklamal bilgi verilecektir.

182

DOKUZUNCU BLM
KAPI GR KONTROL SSTEMLER

49-Kartl giri kontrol sistemi

49.1- Kapsam

Toplu insan alan binalarda, insanlarn giri ve klarnn kontrol ve kayt altna alnmas ve
gvenlik zonlarnn belirlenmesi amacyla kurulan sistemi kapsar.


49.2.1- Tm kaplar, arza durumunda alabilir olacak, yangn durumunda yangn paneli
tarafndan kilitleri alacaktr.

49.2.2- Kartl gei sistemi ile kapal devre televizyon sistemi entegre alabilir olacak, hatal bir
kart kullanmnda, bal kamera grnts otomatik olarak spot monitrne gelecektir.

49.2.3- Tm kartlarn zerine resim ve kimlik bilgileri girilebilir olacak, bu kartlar hazrlama
(PhotoID Sistemi) ana sistemin bir paras olacaktr.

49.3- Sistem

49.3.1- Sistem aadaki nitelerden oluacaktr:

49.3.1.1- Merkezi santral,
49.3.1.2- Kartl gei kontrol panelleri (KGKP),
49.3.1.3- Yedekli besleme panelleri,
49.3.1.4- Proximity kart okuyucu,
49.3.1.5- Proximity kartlar,
49.3.1.6- Kap tutucular,
49.3.1.7- Kap ama sensrleri veya butonlar,
49.3.1.8- Magnetik kontak,

49.4- Merkezi santral ve iletim yazlm

49.4.1-Merkezi santral yazlm, kullanc iverenin belirleyecei lisansl iletim ortamnda
alacak, bu yazlm hertrl kartl gei sistemiyle ilgili programlar iin zel yazlm olacak ve en az
aadaki zelliklere sahip olacaktr:

49.4.2- Yazlmn kullanm kolay olacaktr.

49.4.3- Santraln kullanm ve genileme kapasitesi ve giri-k noktalar iveren tarafndan tespit
edilecektir.

49.4.4- Kart okuyucusu says sadece yazlm deitirilmesiyle genileyebilir olacak, kart okuyucu
kapasitesi iveren tarafndan tespit edilecektir.

49.4.5- Alarmlar onaylanabilir (Acknowledge) olacaktr.
183

49.4.6- Kart sahiplerinin tm giri ve klarnn izlenmesi, raporlanmas ve gerekli kstlamalarn
yaplmas salanabilecektir.

49.4.7- Bir adet bilgisayardan ve matrix yazcdan (raporlama iin) oluacaktr.

49.4.8- Snrsz ifre denetimli olacaktr.

49.4.9- Tm tatil zaman programlanabilir olacaktr.

49.4.10- Manuel olarak istenilen kaplar herhangi bir terminalden alabilecektir.

49.4.11- Zaman programna gre otomatik kaplar kilitli veya kilitsiz duruma otomatik olarak
getirilebilecektir.

49.4.12 Fotografl kart basm sisteme entegre olacaktr.

49.4.13- Kapdan kartn okutarak geen kiilerin resimleri operatr ekrannda annda grlecektir.
(iverence istenmesi halinde).

49.4.14- Acil durumlarda, bina ierisindeki personeli belirleyen otomatik rapor retebilir olacaktr.

49.4.15- Sistem veri taban paylalabilir olacaktr.

49.5- Okuyucu santrallar

49.5.1- Kartl gei kontrol panelleri

49.5.1.1- Kartl gei kontrol panelleri (KGKP), mikro ilemci kontroll ve modler yapda, kart
kullanc bilgileri ile olay bilgileri arasnda dinamik hafza denetimi olacak ve hertrl kart okuyucu
formatn destekleyecektir.

49.5.1.2- Merkezi bilgisayar, devre dnda da olsa, paneller kendi balarna alabilecek, tekrar
devreye girdiinde, hafzadaki tm olay ve alarm bilgileri zaman formatlaryla beraber, merkez
bilgisayara gnderilecektir.

49.5.1.3- Herhangi bir enerji kesilmesinde, en az iverence belirlenen sre (saat), programlar ve
kart okuyucu bilgilerini hafzasnda tutulacaktr.

49.5.1.4- Kolay bir ekilde gncelletirilmesi iin iletim sistemi karlabilir disk de (Flash )
saklanacaktr.

49.5.1.5- Panele uzaktan (dial-up) balant ile balanabilecek ve haberlemesini network
zerinden de yapabilecektir.

49.6- Yedekli (Backupl) besleme paneli

49.6.1- Kartl gei panelleri, kart okuyucular ve kap tutucularnn beslemelerini salamak iin
bir besleme paneli bulunacak ve en az;

184
49.6.1.1- Ksa devre korumal,
49.6.1.2- En az 5 ayr sigortal bamsz ka sahip,
49.6.1.3- Minimum 12 V DA, 4 A,
49.6.1.4- Yangn alarm durumu iin yangn girii,
49.6.1.5- Besleme hatas kontroll,
49.6.1.6- Akl ve dk ak seviyesi kontroll olma zelliklerine sahip olacaktr.

49.7- Kart okuyucular

49.7.1- Kart okuyucular, proximity teknolojisine uygun ve,
49.7.2- Besleme gerilimi: 4.75- 16 V DA,
49.7.3- Kart okuyucu: Sesli ve grsel ikaz verebilir,
49.7.4- Alglama aral: 10 ile 14 cm. olacaktr.

49.8- Proximity kartlar

49.8.1- Kartlar, standart kredi kart byklnde ISO standartnda olacaktr.
49.8.2- Kartta herhangi bir besleme devresi olmayacak, pasif olacaktr.
49.8.3- Kartlara 2 farkl saha kodu verilebilir ve her kart sahibinin kendine ait bir kodu olacaktr.

49.9- Manyetik kontak

49.9.1- Manyetik kontak, mknats ve kontakolmak zere iki paradan oluacaktr. Mknats kap
zerinde, kontak ise kap kasasnda, karlkl gelecek ekilde monte edilecektir.

49.10- Kap ama butonu

49.10.1- Kaplarn ieriden alabilmesi iin, yerine gre sva st veya sva alt kap ama butonu
kullanlacaktr.

49.10.2- Butona basldnda kl gsterge yanacaktr.

185

ONUNCU BLM
SAAT SSTEMLER

50- Merkezi saat sistemi

50.1 Kapsam

Projesinde belirtilen mahallere hizmet verebilmek iin aada belirtilen zelliklerde ve artlarda
Merkezi Saat Sistemi temin ve tesis edilecektir.

50.2 Sistem

Ana merkezi saat nitesi, tali saat niteleri, montaj elemanlar ve kablo tesisatndan oluacaktr.

retici firma; tesis ettii saat sistemlerine ait referans listesini teklifi ile birlikte verecektir. (Tesis
ettii sistemlerin marka, model ve kapasiteleri ile tesis edildii yerler belirtilecektir. )

50.3 Ana saat nitesi

50.3.1 Genel esaslar

Tm Merkezi Saat nitesi tamamen elektronik ve senkronize alan 2 adet quartz ana saat nitesi
ve hat modllerinden oluacaktr. Merkezi saat nitesinin, uluslararas belli merkezlerden yaynlanan
radyo dalgalarn alarak alabilmesi salanacaktr. Herhangi bir arza durumunda master (I.ana) saatten
slave (II. yedek) saate otomatik gei salanacaktr. (GPS tercih nedeni olacaktr.)

Sistem, ana saat nitesinden gnderilen sinyaller ile senkron alabilecek yapya sahip olacaktr.

Sistem, yaz ve k dnemi ileri-geri saat ayarlamasn merkezden yapabilecek nitelie, Ana Saat
nitesi; hem Analog hem de dijital saat nitelerine sinyal gnderme zelliine sahip olacaktr.

Hat modlleri yardmyla tali saatleri durdurma, ilerletme ve senkronizasyon kontrol
yaplabilecektir.

Ana saat nitesinden dier sistem bilgisayarlarna k verilebilecektir.

50.3.2 Ana merkezi saat nitesinin teknik karakteristikleri

a) Hassasiyet : 0.1 saniye / gn

b) k gerilimi : 24 V DA/220 V AA

c) Hat modlleri : Dakika sinyali iin (1 A)
Saniye sinyali iin (0.2 A)
d) l modl : Dijital olarak akm, gerilim lmek
iin seici nite ile birlikte
e) Besleme gerilimi : 220 V AA % 10, 50 Hz .

f) Ortam artlar : O C ila 50 C
186

50.4 Tali saat niteleri

50.4.1 Genel esaslar

Sistemde, kadranl akrep-yelkovan gstergeli Analog tali ve dnya saat niteleri ile LCD/LED
gsterge modll dijital Saat niteleri kullanlacaktr.

50.4.2 Analog tali saat niteleri

Sistemde; dakika sinyali impuls ile alan tali saat niteleri tek veya ift yzl, kare veya
yuvarlak tiplerde olacaktr. Tali saat nitelerinin d aplan iverenin isteine ve projesinde belirtilen
llerde olacaktr.

Analog tali saat nitelerinin d erevesi eloksall alminyum olacak, nitenin ii beyaz kadran
zerine siyah dakika ve saat taksimat le akrep-yelkovan niteleri bulunacaktr. Her saat nitesi
zerinde koruma amacyla standartlara uygun plastik veya cam kaplama bulunacaktr.

Analog tali saat niteleri, 24 V DA/220 V AA gerilimi ile alabilecektir.

50.4.3 Digital tali saat niteleri

Dakika sinyal impuls ile alan, zerinde SAAT+DAKKA+TARH bilgilerini tayan LCD veya
LED modll digital tek yzl veya ift yzl tali saat niteleri tesis edilecektir.

Bulunduu ortamn ssn gstermesi tercih nedeni saylacaktr.

alma gerilimi : 24 V DA veya 220 V AA
ektii akm : 10 mA max.
Karakter bykl : min. 50 mm.
D muhafaza : Is, toz, rutubete dayankl, plastik muhafaza

50.5 Kablolar

Besleme ve sinyal kablolar, retici firmann nerileri dorultusunda temin edilecektir. G
kablolar, mesafe ve g hesaplarna bal olarak tespit edilecek kablo kesitlerinde tesis edilecektir.
Kablolar kablo raf vb. gibi ksmlarda tesis edilecekler ise NYM tipinde olmas tercih edilecektir.

50.6 Montaj

Sistemin montaj ileri, iveren ve imalat firma Mhendislerinin nerileri dorultusunda
yrtlecektir.

Yklenici, malzemelerin nakliyesi, montaj , test ve ayarlarnn yaplmas iin gerekli btn alet ve
cihazlar iin yapm esnasnda antiye mahallinde bulunduracaktr.

50.7 Dokmantasyon

Btn dokmantasyonlar, Trke olarak hazrlanacaktr.

187
Btn teknik dokmanlar, ilgili tehizatlarda yaplm en son modifikasyonlar da kapsayacaktr. .

Firma, sisteme ait iletme, bakm ve onarm kitaplarndan Trke yazl 2 takm verecektir. Trke
dokmanlar arza arama talimatlarn da kapsayacaktr.


188

2-ELEKTRK TESSLER YNETMEL

TASLAK

21 NSAN 2005


189

BLM 1

Ama, Kapsam, Dayanak, Uygulama ve Tanmlar

Madde 1- Ama ve Kapsam
Bu ynetmelik, 50 Hz., 1000 V a.a. veya 1500 V d.a. gerilim deerlerine (bu deerler
dahil) kadar anma gerilimi olan elektrik i tesislerinin, gvenli ve dzgn almasn
salayacak tasarm, uygulama ve iletme kurallarnn belirlenmesi amacyla
hazrlanmtr. zel amalar iin a.a.da dier frekanslarn kullanm kabul edilir.
Bu ynetmeliin Ekleri ve ilgili Trk Standartlar bu ynetmeliin tamamlayc ekidir.
Ynetmelikte olmayan hkmler iin EN, HD ve IEC standartlar gz nne alnr.
elimeler durumunda sralamaya gre ncelik verilir.
Bu Ynetmelik yap balant kutusu veya ana datm tablosu'ndan sonraki elektrik i
tesislerinin kurulmasna ve iletilmesine dair hkmleri kapsar; elektrik enerjisinin
retilmesine ve datlmasna dair Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii
kapsamndaki yap iindeki tesisleri kapsamaz.
Herhangi bir tesisin bu ynetmeliin kapsamna girip girmeyecei konusunda bir
kararszlk ortaya karsa; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn bu konuda verecei
karar geerlidir.
Aadaki elektrik tesisleri elektrik i tesisi saylr:
1a- Srekli elektrik tesisleri :
Yaplarn ya da yap kmelerinin iinde, bitiiinde ya da bu yaplara ek olarak bunlarn
dnda srekli kullanlmak iin kurulan, Tesis yaptran kimsenin arazisi ile snrl alak
gerilim hava hatt veya kablo ebekesi iermeyen, bamsz, asansr tesisleri dndaki
alak gerilimli her trl tesislerdir. Konutlar, ticari binalar, kamu binalar, endstriyel
tesisler, tarm ve bahe yaplar, prefabrike binalar, karavanlar, karavan parklar,
marinalar vb. yaplarn ya da yap kmelerinin iinde, bitiiinde veya bu yaplara ek
olarak bunlarn dnda srekli kullanlmak iin kurulan tesislerdir. Yaplarn i
aydnlatma, kuvvet, yedek enerji, kesintisiz g kayna, alak gerilim kompanzasyon
tesisi, arma, yangn alglama ve ihbar, elektronik gvenlik, acil durum aydnlatmas ve
ynlendirmesi, arama, ak, dorultma, hoparlr, anten, telefon, TV, iletiim ve biliim
teknolojileri, sinyalizasyon, kontrol ve benzerleri iin sabit tesisler (cihazlar ve dahili
balantlar hari), Madde 120 ila 123de belirtilen d aydnlatma tesisat, mobilyalardaki
elektrik tesisatlar ile hareket edebilen ve ekilen aralardaki elektrik tesisatlar, srekli
tesis saylr.
2b- Geici elektrik tesisleri :
Srekli tesisin iletmeye almasna kadar kullanlmak iin geici olarak kurulan ve
srekli olarak kullanlmayan inaat antiyeleri, sergi, fuar, lunapark, panayr, sirk vb.
alak gerilimli tesislerdir.
Srekli veya geici elektrik tesislerinde kullanlan dearj lambalar, elektrostatik
ayrtrclar gibi 1000V un stnde alan, ancak 1000 Vu amayan tesisattan
beslenen cihazlarn (kendi i devreleri hari), devreleri de elektrik i tesisi saylr.
Aadaki tesisler bu ynetmeliin kapsamna girmez:
(i) Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii kapsamndaki tesisler,
(ii) Demiryolu ekici donanmlar, demiryolu aralar ve sinyalizasyon donanm,
demiryolu besleme ve cer hatlar,
(iii) Hava tatlar ve gemilerdeki elektrik donanmlar ile suda gezici ve sabit aralar
iin elektrik tesisat,
190
(iv) Taocaklar ve maden iletmelerindeki elektrik tesisat,
(v) Radyo parazit giderme donanm (Elektrik tesisatlarnn gvenliinin etkilendii
durumlar hari),
(vi) Yldrmdan korunma tesisleri,
(vii) Asansrler ve yryen merdiven tesisatlar.
Madde 2 - Dayanak
Bu ynetmelik, 3154 sayl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Tekilat ve Grevleri
Hakknda Kanunun 28 inci maddesine dayanlarak hazrlanmtr.
Madde 3 - Uygulama
3a-
Bu ynetmelik:
1- Yeni kurulacak tesislerde,
2- Kurulu tesislerin tamamen deitirilmesi durumunda,
3- Kurulu tesislerde ak ve belli olarak lm, yaralanma ve yangna neden olabilecek
durumlarda,
4- Kurulu tesislerde bozukluk ya da deiikliin yakndaki dier tesislerde nemli karklk
ya da tehlikeler dourmas durumunda,
5- Kurulu bir tesiste yaplacak geniletmelerin, deiikliklerin ve onarmlarnn yapld
blmlerde,
uygulanr.
Kurulu tesislerin kesilmi olan akmlarnn yeniden verilmesi annda ya da letme
tarafndan serbest olarak yaplacak muayene sonunda Madde 3 a.3 ve a.4de akland
gibi bozuk ve tehlikeli grlen tesislerin, bir ay iinde, bu ynetmelik hkmlerine gre
dzeltilmesi aboneye bildirilir. Tesis bu sre iinde dzeltilmemise, letme abonenin
elektriini keser. Bu bozukluk ve tehlikeli durum tmnde varsa, Madde 3 a.2de yer alan
hkme gre ilem yaplr.
Akmn derhal kesilmesini gerektiren tehlikeli durumlarda bu sre verilmez.
3b-
Bu ynetmeliin herhangi bir maddesinin uygulanmas mahalli artlar nedeniyle zorluklar
ya da teknik gelimeyi nleyecek durumlar ortaya karrsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlna yaplacak gerekeli bavurma zerine Bakanlk yalnzca o bavurma iin sz
konusu maddenin uygulanmamasna izin verebilir.
Madde 4- Tanmlar
4a-
Tanmlar; alfabetik sraya gre aada belirtilmitir.
1) Acil durum anahtarlamas : Beklenmedik ekilde oluabilen bir tehlikeyi
mmkn olduu kadar hzl olarak gidermek iin yaplan ilemdir.
2) Acil durum durdurmas : Tehlikeli olan bir hareketin durdurulmas iin
ngrlen acil durum anahtarlamasdr.
3) Aksesuar : Bir sistemi veya tesisat elektrik iletme aracna balayan yardmc
elemanlardr.
4) Alak gerilim : Normalde, ok dk gerilim seviyesinden yksek fakat, ana (faz)
iletkenler arasnda 1000 V a.a. veya 1500 V d.a. deerlerini veya iletkenler ile
toprak arasnda 600 V a.a. veya 900 V d.a. deerlerini amayan gerilimdir.
Tesisatn iletme gerilimi, anma gerilimi deerinden, izin verilen tolerans snrlar
iinde kalan bir miktar kadar farkl olabilir.
5) Alak gerilim anahtarlama ve kontrol tablosu : Kontrol, lme, sinyal, koruma,
ayarlama gibi iler iin, cihazlarn bir araya getirildii; btn dahili elektrik ve
mekanik balantlarn ve yapsal paralarnn, bir veya daha ok alak gerilim
anahtarlama cihaznn bir btndr. Tablonun paralar, elektromekanik veya
elektronik olabilir.
191
6) Ana datm tablosu : Yap balant kutusundan tketicinin ilk datm
noktasna gelen besleme hattnn baland, anahtarlama veya koruma cihazlarnn
(sigortalar, devre ayrclar, artk akm cihazlar gibi) ntr ve koruma devresi
iletkenleri terminalleri ile birletirilmesinden oluan bir donanmdr. Ayrma
cihazlar, tablo ierisinde veya ayr yerlerde olabilir.
7) Ana kolon hatt : Yap balant kutusundan tketicinin ilk datm noktasna (ana
datm tablosu) kadar olan besleme hattdr.
8) Anahtar : Ksa devre akm gibi anormal durumlar belirlenen sre iin tayan,
normal devre artlar altnda, tama ve kesme yapabilme kabiliyetleri olan
mekanik bir cihazdr. Anahtar ksa devrede kapama yeteneine sahip olabilir ancak
ksa devre akmlarn kesemez.
9) Anahtarlama tablosu : zerinde bir anahtar grubu bulunduran tablodur. Fakat bu
terim, son devrelerdeki yerel anahtar gruplar iin kullanlmaz.
10) Anahtarlama dzeni : Bir elektrik tesisatnn iletilmesi, dzenlenmesi, korunmas
veya dier kontrolleri iin, ana veya yardmc anahtarlama cihazlar topluluudur.
11) Anlama gc / Szleme gc : Elektrik Piyasas Dzenleme Kurulu tarafndan
kurulu gce bal olarak belirlenen gtr.
12) Anma gerilimi (Nominal gerilim) : Bir tesisatn veya tesisat blmnn
tanmland gerilimdir.(Bkz. Gerilim Bantlar.)
13) Artk akm : Tesisatn bir noktasnda faz ve ntr hatlarndan geen akmlarn fazr
toplamndan arta kalan akmdr.
14) Artk akm anahtar (RCD) : Belirlenen artlar altnda, artk akm deeri, eik
deerine ulatnda, kontaklar amak iin tasarlanm bir mekanik anahtarlama
cihaz veya cihazlar topluluudur.
15) Ar akm alglanmas : Bir devredeki akm deerinin, belirli bir sre boyunca
nceden belirtilen bir deeri amasnn belirlenmesidir.
16) Ar akm : Beyan deerinden byk btn akmlardr. letkenler iin beyan
deeri, akm tama kapasitesidir.
17) Ar yk akm : Bir devrede hata yok iken, oluan ar akmdr.
18) Aydnlatma armatr : Bir veya daha fazla lambadan gelen datan, filtre
eden veya dntren, lambalarn tanmas, tespiti ve korunmas iin gerekli
blmleri bulunan ve gerektiinde bunlar besleme hattna balayan devreleri
bulunan donanmdr. Bu ynetmelie gre uygun ekilde montaj yaplm bir
lamba duyu aydnlatma armatr saylr.
19) Aydnlatma armatr balant dzeni : Bir aydnlatma armatrn mekanik
olarak tespit etmeye ve bir hat sistemine elektriksel balantsn yapmay ve bu
balanty ayrmay salayan bir erkek ve bir dii birletirme elemanndan oluan
aratr.
20) Ayrc : Ayrma iin belirtilen artlara uyan mekanik bir anahtarlama cihazdr.
21) Ayrma : Gvenlik amacyla tesisatn tamamnn veya bir blmnn btn
elektrik enerjisi kaynaklarndan ayrlmas suretiyle beslemesinin kesilmesidir.
22) Ayn anda eriilebilen blmler : Bir insan veya dier bir canl tarafndan ayn
anda dokunulabilen iletkenler veya iletken blmlerdir. (Gerilim altndaki
blmler, aktaki iletken blmler, yabanc iletken blmler, koruma iletkenleri,
topraklama elektrotlar.)
23) Barnmaya uygun ara : Karayolu aralarnn yaps ve kullanm ile ilgili
gereksinimleri karlayabilecek, geici veya dnemsel ilerde yaamaya elverili
aratr.
24) Beklenen (olas) hata akm : Normal alma artlar altnda, potansiyel farkna
sahip iletkenler arasnda veya gerilim altnda bulunan bir iletken ile aktaki iletken
blmler arasnda hata sonucu olumas muhtemel bir akm deeridir.
25) Beyan deeri (Donanmn etiket deeri) : Elektrik donanmnn reticisi
tarafndan tasarmlandrld ve donanmn altrlmas iin ngrd ve
donanmn etiketinde belirtilen deerdir.
192
26) Bir elektrik tesisatnn besleme noktas : Bir tesisata elektrik enerjisinin
verildii noktadr.
27) Boru : Elektrik tesisatlarnda iletken ve/veya kablolarn ekilmesine ve/veya
deitirilmesine izin veren, hat sisteminin kapal bir blmdr.
29) Bklgen balant hat sistemi : Mekanik esneklik salamak iin tasarlanm bir
hat sistemidir.
30) Bklgen balant kablosu : Her bir iletkeninin kesit alan 4mm
2
yi amayan
birbklgen kablodur.
31) Bklgen kablo : Esneklik salamak iin, buna uygun yapda ve uygun
malzemeler ile yaplm bir kablodur.
32) altrma artk akm : Belirlenen artlar altnda, bir artk akm cihaznn
almasn salayan akmdr.
33) arpma akm : Bir insann veya dier canlnn vcudundan geen, arpmaya ve
tehlikeli etkilere sebep olabilecek zellikleri bulunan akmdr.
34) plak Elektrotlu kazan : Su veya elektrolit (iletken sv) ierisine daldrlm
elektrotlar arasndan bir elektrik akm geii salanarak, su veya elektrolitin
elektriksel olarak stlmasn salayan donanmdr.
35) ift yaltm : Temel ve ek yaltmn her ikisini de ieren yaltmdr.
36) ok dk gerilim : Normalde, iletkenler veya iletkenler ile toprak arasnda, 50 V
a.a. veya dalgacksz 120 V d.a. deerlerini amayan gerilimdir.
37) ok dk gvenlik gerilimi [SELV] : Elektrik arpma tehlikesi dourmayan
dier sistemlerden ve topraktan elektriksel olarak ayrlm, ok dk gerilim
sistemidir.
38) ok dk koruma gerilimi [PELV] : Topraklama sisteminden elektriksel olarak
ayrlmam fakat, farkl ekilde SELV ile ilgili tm artlar yerine getiren, ok
dk gerilim sistemidir.
39) oklu koruma topraklamas, [PME] : Bir tesisatn ntr iletkeninin birok
noktada topraklanmasdr. zellikle TN-C-S sistemlerinde bulunan bir topraklama
dzenlemesidir.
40) Datm devresi : Tesisatn balangcn, anahtarlama dzeni veya kontrol
dzeninin bir parasna, bir datm panosuna bir veya daha ok son devreye veya
tketim aracna balayan Bant II gerilimli devredir. Bir datm devresi, ayrca, bir
tesisatn balangcn, merkezden uzak bir binaya veya ayr bir tesisata balayabilir.
Bu duruma bazen alt ana devre denir.
41) Datm ebekesi : ebekenin akm kaynandan tketici tesisine kadar olan
blmdr.
42) Datm tablosu : Bir veya daha ok gelen besleme devresi ile bir veya daha ok
giden devreyi birletiren, anahtarlama veya koruma cihazlarnn (sigortalar, devre
ayrclar, artk akm cihazlar gibi) ntr ve koruma devresi iletkenleri terminalleri
ile birletirilmesinden oluan bir donanmdr. Ayrma cihazlar, tablo ierisinde
veya ayr yerlerde olabilir.
43) Demet : Tek bir boru, kapakl kablo kanal, kapal kablo yolu veya kablo kanal
iindeki veya akta ise; birbirinden belirli bir uzaklkta olmayan, iki veya daha
fazla kabloya demet denir.
44) Denetim kuruluu : Madde 5e baknz.
45) Devre : Ayn balang noktasndan beslenen ve ar akmlara kar ayn koruma
dzenleri ile korunan tesisattaki elektrik donanmlar topluluudur.
46) Devre kesici : Normal yk akmlarn tama ve kesme kapasitesine gre imal
edilmi ve ayrca nceden belirlenmi ksadevre akmlarn tayabilecek ekilde
otomatik kesme yapabilecek bir cihazdr. Genelde, seyrek olarak kullanlmasna
ramen baz tipleri sk anahtarlama iin de uygundur.
47)
- Otomatik Sigorta (Minyatr devre kesici- Anahtarl otomatik sigorta) :
Termik-manyetik eik deerleri ayarlanamayan tip devre kesici.
193
- Termik-Manyetik alter (Kompakt alter) : Termik-manyetik
eik deerleri ayarlanabilen tip devre kesici.
48) D etki : Bir elektrik tesisatna dardan gelen, tesisatn tasarmn ve gvenli
almasn etkileyen herhangi bir etkidir.
49) Diren blgesi (sadece topraklama elektrotu iin) : Topraklama elektrodu
evresinde, elektrotdan akm getii zaman zerinde llebilir potansiyel farklar
oluabilen, toprak yzeyidir.
50) Dorudan dokunma : nsanlarn veya dier canllarn gerilimli blmlere
dokunmasdr.
51) Dolayl dokunma : nsanlarn veya dier canllarn, bir yaltm hatas durumunda
gerilim altnda bulunabilen aktaki iletken blmlere, dokunmasdr.
52) Ek yaltm : Temel yaltmda bir hata durumunda elektrik arpmasna kar
korumay salamak zere temel yaltma ek olarak uygulanan bamsz yaltmdr.
53) El ulama uzakl : nsanlarn normal olarak zerinde bulunduklar ve hareket
ettikleri bir yzey zerindeki btn noktalar ile, bir kiinin yardmc bir dzen
kullanmadan herhangi bir ynde el ile ulaabilecei yzey arasndaki mesafedir.
ekil 1, aletler veya bir merdiven gibi yardmc malzemeler kullanlmakszn plak
el ile ulalabilen bu mesafe iin deerleri gstermektedir.

ekil 1. El ulama uzakl.

54) Elektrik arpmas : nsanlarn veya dier canllarn vcudundan elektrik akm
gemesi sonucunda oluan patofizyolojik etkidir.
55) Elektrik donanm : Makine, transformatr, cihazlar, lme aletleri, koruma
dzeni, hat sistemi malzemeleri, aydnlatma armatrleri ve gereleri aksesuarlar
gibi elektrik enerjisinin retimi, dntrlmesi, tanmas, datlmas veya
tketimi amac ile kullanlan btn birimlerdir.
56) Elektrik iletme aralar : Tm olarak ya da ayr blmler halinde elektrik
enerjisinin retimini, iletilmesini, datlmasn ve kullanlmasn salayan
aralardr.
57) Elektrik tesisat : Belirli bir zel istei veya istekleri gerekletirmek iin
kullanlan ve birbirleriyle uyumlu almak zere dzenlenmi elektrik donanm
topluluudur.
58) Elektrikli tbb donanmlar :
Tbb gzetim altndaki hastay izleyen veya tehis, tedavi etmek amal ve zel bir
elektrik beslemesine birden fazla balants olmayan ve:
- Hasta ile fiziksel veya elektriksel olarak temas eden ve/veya
- Hastaya enerji veren ya da hastadan enerji alan ve/veya
- Hastaya veya hastadan bir enerji transferini alglayan,
elektrikli donanmlar.
194
Not : Elektrikli donanm, donanmn normal kullanmn salamak zere;
imalat tarafndan tanmlanan aksesuarlar da ierir.
59) Elektriksel olarak bamsz topraklama elektrotlar : Birbirlerine gre, birinden
geen en byk akm, brlerinin potansiyelini nemli lde etkilemeyecek bir
uzakla yerletirilen topraklama elektrotlardr.
60) Enerji odas : ok sayda bamsz blm bulunan binalarda sayalarn toplu
halde bulunaca ve sayalar tayan tablonun yerletirilecei letmenin
kontroluna ak odadr.
61) Engel : stem d dorudan dokunmay nleyen, ancak bilinli bir ekilde oluan
dorudan dokunmay nlemeyen blmdr.
62) Elence mahalli : Halkn elenmesi iin hazrlanan adr, ardak, sergilik, tezgah.
63) Elektrik Tesisats: Madde 5e baknz.
64) Eriilebilen bina boluu :Yapnn veya bir binann blmleri iindeki sadece
belirli noktalardan eriilebilir boluktur. rnein; blme duvar iindeki boluklar,
ykseltilmi demeler, asma tavanlar, at boluklar, kap kasalar, baz tip
pencere ereveleri vb.
65) Eriilemeyen bina boluu : Bir binann yaps veya bina blmleri ierisinde
eriilmeye uygun olmayan boluklardr.
66) Epotansiyel blge : erisindeki aktaki iletken blmler ve yabanc iletken
blmler, yaklak ayn potansiyelde dengelenmi bir blgedir. Bu sayede, hata
durumlarnda, ayn zamanda ulalabilen aktaki ve yabanc iletken blmler
arasndaki potansiyel fark, elektrik arpmasna sebep olmaz.
67) Faz iletkeni (L
1
, L
2
, L
3
) : Ntr iletkeni (N), koruma iletkeni (PE) veya PEN
iletkeni dnda, elektrik enerjisinin tanmas iin kullanlan bir a.a. sistemi
iletkenidir.
68) Fi : Bklgen bir kabloya balanmas ngrlen kontak ubuklar bulunan ve priz
veya konnektre balanabilen bir aygttr.
69) Fonksiyonel anahtarlama : Normal alma amalar ile bir tesisatn tamamn
veya bir blmn devreye almak veya devreden karmak veya besleme
kaynan deitirmek iin yaplan bir ilemdir.
70) Fonksiyonel ok dk gerilim (FELV) : SELV veya PELV artlarn salamak
iin gerekli olan koruma nlemlerinin tamamnn uygulanmad, ok dk
gerilim sistemidir.
71) Fuar : Bina, oda, geici bir yap gibi uygun bir yerde mallarn gsterilmesi ve/veya
satlmas iin yaplan dzenlemedir.
72) Gaz tesisat borusu : Doal gaz Bina giri kutusu ile gazla alan cihazlarn giri
noktasna kadar olan, btn balant elemanlar ve valfleri ieren gaz tesisat
borusudur.
73) Geici besleme tablosu : Bir elektrik donanmndan gvenli bir ekilde geici
olarak elektrik almak amacyla kullanlan cihazlar ieren bir tablodur.
74) Geici yap elektrik tesisat : Geici yap ile birlikte sklp taklabilir elektrik
tesisatdr.
75) Geici yap : Hareketli tanabilir paralar olan, bina iinde veya dnda bulunan
sklp taklabilir yapdr.
76) Gere : Bir aydnlatma armatr veya bamsz bir motor dnda, elektrik enerjisi
kullanan cihazlarn bir parasdr. (Donanm blmdr.)
77) Gerilim bantlar :
i) Bant I
- Gerilimin deeri ile belirlenen artlar altnda elektrik arpmalarna kar
koruma salanan tesisatlar,
- Gerilimin iletme nedenleri ile snrlandrld tesisatlar (rnein, iletiim,
sinyalizasyon, zil, kontrol ve alarm tesisatlar).
- ok dk gerilim (ELV) normalde, bant I ierisindedir.
ii) Bant II
195
- Evde kullanlan ve en ok da ticari ve endstriyel kullanmlar iin
salanan gerilimleri ierir. Alak gerilim normalde, bant II ierisindedir.
- Bant II gerilimleri, 1000 V a.a. etkin deerini veya 1500 V d.a deerlerini
aamaz.
78) Gerilimli blm : Normal kullanmda enerjilenmesi amalanan, ntr iletkeni dahil
ancak PEN iletkeni hari, bir iletken veya iletken blmdr.
79) Gvde : letme aralarnn her an dokunulabilen, aktif olmayan iletken
blmleridir. Bu blmler bir hata durumunda gerilim altna girebilirler.
78) Grup 0 : Hasta ile temasta olan uygulama paralarnn kullanlmasnn
amalanmad tbb yer.
79) Grup 1 : Hasta ile temasta olan uygulama paralarnn,
- Dtan (haricen),
- Grup 2 alanlarn dnda, vcudun herhangi bir blmne sokulmak suretiyle,
kullanlmasnn amaland tbb yer.
80) Grup 2 : Kalple ilgili ilemler gibi, ameliyathaneler ve hayati nem tayan
tedaviler gibi uygulamalarda kullanlan elektrik beslemesinin kesintisinin yaam
tehlikesi dourabilecei, hasta ile temasta bulunan donanmlarn kullanlmasnn
amaland tbb yer.
Not : Kalple ilgili ilem; elektriksel bir iletkenin hastann kalbinin iine
yerletirildii ya da hastann vcudunun dnda eriilebilen iletkenler gibi, kalp ile
temasta olan bir ilemdir. Bu amala, elektriksel iletken, kardiak pacing elektrodu
veya interkardiak ECG elektrotlar, veya iletken bir sv ile dolu yaltkan tpler gibi
yaltkan teller ierir.
81) Gvenlik sistemi : Bir tehlike halinde gerekli koruma ve/veya ilgili mahallin
boaltlmasn salamak zere uyar yapan, elektrik sistemidir.
82) Hareketi snrlayc iletken alan (Dar iletken alan) : Metal veya iletkenle evrili
blmlerden oluan, ierisinde bir kiinin vcudunun baz ksmlar ile
dokunabilecei iletken blmler bulunan ve bu dokunmay nlemenin snrl
olduu alandr.
83) Hasta : Tbb ya da di sal aratrmas yaplan veya tedavi uygulanan canldr.
(insan veya hayvan)
Not : Kozmetik amalar iin tedavi olan kii, bu standart kapsamnda bulunan
yerlerde hasta olarak kabul edilir.
84) Hasta evresi : Sistemin herhangi bir blm ile hasta arasnda veya hasta ve
sistemin herhangi bir blmne dokunan dier kiiler arasnda herhangi bir
blmde oluabilecek bilerek veya bilmeyerek temasn olduu yer. (Ek- G ekil
9da gsterilmitir.)
Not : Hastann konumu nceden belirlenmise; bu madde uygulanr,
belirlenmemise; her trl olabilecek hasta konumu gz nne alnmaldr.
85) Hat sistemi : letken, kablo, busbar veya baralar ile bunlarn korunmasn salayan
blmler ve gerektiinde, iletken mahfazalarndan oluan bir sistemdir.
86) Hata : Normal olmayan veya istenmeyen bir yol olumas sonucunda akm akan bir
devre durumudur. Bir yaltm hatas veya yaltmn kprlenmesi sonucu oluur.
Genel olarak hata durumunda, gerilim altndaki iletkenler arasnda veya gerilim
altndaki iletkenler ile aktaki veya yabanc iletken blmler arasnda empedansn
ihmal edilecek kadar ok kk olaca gz nnde bulundurulmaldr.
87) Hata akm evrimi : Hatann balad noktadan itibaren aadakilerden oluur:
- Devrenin koruma iletkeni,
- Tketicinin topraklama balant ucu,
- TN sistemler iin, metalik dn yolu,
- TT ve IT sistemler iin, toprak dn yolu,
- evrim zerinde varsa transformatrn toprakl ntr noktas,
- Transformatr sargs,
- Transformatrden hata noktasna kadar faz iletkeni.
196
88) letkenin akm tama kapasitesi : Belirli artlarda bir iletkenden,
srekli scakl belirtilen deeri amadan geebilecek en byk akmdr.
89) Kablo birletiricisi : Uzatma iin iki Bklgen kablonun birletirilmesinde veya
ayrlmasnda kullanlan, bir konnektr ile bir fi ieren aratr.
90) Kablo bacas : Dey ynde topluca giden ok sayda kablonun denmesi iin
braklm bina boluudur. Kablo bacas iine kablo merdiveni yerletirilir.
91) Kablo galerisi : nsanlarn btn uzunluunca serbeste gemesine izin veren,
kablolarn ekleri ve/veya dier elemanlar iin tayc yaplar bulunan bir
koridordur.
92) Kablo kanal : Toprak veya zemin zerinde veya iinde, ak, havalandrlm veya
kapal ekilde yaplm boyutlar kiilerin girmesine izin vermeyen ancak hat
tesisatnn yaplmas srasnda veya yaplmasndan sonra uzunluu boyunca
borularn ve/veya kablolarn geirilmesine izin veren yapdr. Bir kablo kanal, bina
yapsnn bir blmnden de oluabilir .
93) Kablo konsolu : Aralkl olarak yerletirilen, sadece bir ucundan tespit edilen,
kablolarn zerinde durduu yatay kablo taycsdr.
94) Kablo merdiveni : Boyuna ana tama elemanlarna sabit olarak tespit edilmi
enine tayc elemanlar bulunan bir kablo taycsdr.
95) Kablo tepsisi (tavas) : Srekli bir taban ve ykseltilmi kenarlar bulunan
kapaksz kablo taycsdr. Kablo tepsisi delikli, deliksiz veya tel zgara olabilir.
96) Kaak akm : letme aralarnn gerilim altndaki blmlerinin yaltmlar iinden
veya zerinden, normal artlarda topraa akan akmdr.
97) Kapakl kablo kanal : Kablolar tamamen evrelemek ve dier elektrik
donanmlarn tamak zere ngrlen, bir taban ve kartlabilir bir kapa
bulunan kapal mahfazadr.
98) Kapal kablo kanal : Yer altna veya bir yap ierisine yerletirilecek biimde ve
bir veya daha fazla kablo alacak ekilde tasarlanm, kapaksz iine girilemeyen
kapal kablo yoludur.
99) Kapal kablo yolu : Boru veya kapakl kablo kanal dnda, kablolarn korunmas
iin tasarlanan metal veya yaltkan malzemeden yaplm mahfazadr.
100) Karavan : Gezilerde kullanlan ierisinde yatmaya uygun, karayolu aralarnn
kullanm ve yaps ile ilgili artlar karlayacak ekilde tasarlanm, bir ekici ile
ekilen aratr (ayrca Motor karavan tanmna baknz).
101) Karavan konaklama yeri : Yatya uygun tek bir aracn veya hareketli evin, toprak
zerinde yerletirilebilecei iaretlenmi bir alandr.
102) Karavan konaklama yeri elektrik besleme donanm : Yatya uygun bir aratan,
sabit d g besleme noktasna balant kurmay veya balant ayrmay salayan
ve kablolardan oluan bir donanmdr.
103) Karavan park : ki veya daha fazla karavann konaklayabildii yerlerdir.
104) Ksa devre akm : Normal iletme artlarnda potansiyelleri farkl olan gerilim
altndaki iletkenler arasnda ihmal edilebilir empedansl bir hata sonucu meydana
gelen akmdr.
105) Konnektr : Dii kontaklar olan ve beslemeden uzakta, birletirmesi dnlen
Bklgen bir kablonun sonunda yer alan bir kablo birletiricisinin parasdr.
106) Korkuluk : Btn normal erime dorultularnda dorudan dokunmaya kar
korumay salayan blmdr.
107) Koruma iletkeni akm : Normal alma koullar altnda bir koruma iletkeninden
akan elektrik akmdr.
108) Koruma iletkeni : Elektrik arpmasna kar belli koruma nlemlerinde ngrlen
ve aadaki blmlerden herhangi birine elektriksel olarak balanmas amalanan
iletkendir.
- Aktaki iletken blmler,
- Yabanc iletken blmler,
- Ana topraklama baras, balant ucu ve klemensi,
197
- Topraklama elektrotlar,
- Besleme kaynann topraklanm noktas veya yapay ntr noktas.
109) Kroeler : Bir kablo veya bir boruyu mekanik olarak tutan ve aralkl olarak
yerletirilen tayclardr.
110) Linye hatt : (Baknz: Son devre)
111) Mahfaza : Donanmn belli d etkilere ve btn ynlerde dorudan dokunmaya
kar korunmasn salayan blmdr.
112) Mekanik bakm : Cihazlarn, tesisatn ve makinelerin elektriksel olmayan
paralarnn ve lambalarn deitirilmesi, yenilenmesi veya temizlenmesidir.
113) Mobilya : Evlerde, ticaret ve endstride kullanlan, hareketli veya hareket
edemeyen eyadr. rnein masa, iskemle, alma tezgah, dolap ve yataklar.
114) Motor karavan : Karayolu aralarnn yaps ve kullanm ile ilgili artlar
karlayacak ekilde tasarlanm, gezi iin kullanlan, kendi imkanlaryla
yrtlebilen barnmaya uygun aralardr. Sabit veya demonte ekilde kullanlabilir
(ayrca karavann tanmna baknz).
115) Nokta (bir hat sistemi ierisinde devre sonu) : Elektrik kullanan cihazlarn
balants iin tasarlanm, sabit hat sisteminin sonudur.
116) Ntr iletkeni : Bir sistemin ntr noktasna balanm olan ve elektrik enerjisinin
tanmasna katkda bulunabilen bir iletkendir. Bu ynetmelikte aksi
belirtilmedike, bu terim IT veya d.a. sistemlerindeki orta iletkeni de ifade eder.
117) Ortam scakl : Donanmn kullanlaca yerdeki havann veya dier bir ortamn
scakldr.
118) PEN iletkeni : Koruma iletkeni ve ntr iletkeninin grevlerini birletiren
topraklanm iletkendir.
119) Potansiyel dengeleme iletkeni : Donanmn aktaki iletken blmlerini ana
topraklama barasna veya balant ucuna balayan bir koruma iletkenidir.
120) Priz : Sabit bir devreye balanabilmek iin, dardan taklacak bir fie dii
kontaklar salayacak ekilde tasarlanm bir cihazdr. Aydnlatma armatrleri iin
ray sistemi, bir priz sistemi olarak kabul edilmez.
121) Sabit donanm : Bir mesnet zerine tutturulmu veya tama kolu bulunmayan ve
arl 18 kg aan donanmdr.
122) Sauna scak blm : erisindeki hava servisteyken stlan, bal nem oran
sadece su stcnn zerine dkldnde ksa bir sre iin ykselen, normalde
dk oranda olan, bir oda veya yerleimdir.
123) Sergi mahalli (sergilik) : Gsterme, pazarlama ve elence vb. iin kullanlan alan
veya geici yapdr.

198

1,2,3,4, = letkenler
1 = Koruma iletkeni
2 = Ana potansiyel dengeleme iletkeni
3 = Topraklama iletkeni
4 = Tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni (gereken
yerlerde)
B = Ana topraklama baras, balant ucu veya klemensi
M = Aktaki iletken blm
C = Yabanc iletken blm
P = Ana metalik su borusu (yabanc iletken blm)
T = Topraklama elektrotu (TT ve IT sistemler)
E = Dier topraklama (TN sistemler)
ekil 2. Topraklama ve koruma terimlerinin ematik gsterimi.

124) Snf I donanm : Elektrik arpmalarna kar sadece temel yaltm ile
yetinilmeyerek, tesisatn sabit ekilen hatt ierisindeki bir koruma iletkenine,
aktaki iletken blmlerin balantsn da ieren bir donanmdr.
125) Snf II donanm : Elektrik arpmalarna kar sadece temel yaltm ile
yetinilmeyerek, ilave yaltm nlemleri alnm ancak ierisindeki donanmn
aktaki metal blmlerle bir koruma iletkeni ile balant zorunluluu olmayan ve
tesisatn sabit ekilen hatt zerinde gvenlik nlemleri alnmam olan
donanmlardr.
126) Snf III donanm : SELVe gre elektrik arpmalarna kar koruma salanan ve
SELVde belirtilenden daha yksek gerilim deerleri olumayan donanmlardr.
127) Sradan kii : Elektrik konusunda bilgisi olmayan kiidir.
128) Sralamal Anahtar : Tm kutuplarnn kontaklarn ayn anda veya belirli bir
199
srada kapayacak veya aacak ekilde dzenlenmi bir anahtardr.
129) Sralamal devre-kesici : Kontaklarnn alma sras birbirine belirli bir dzende
balanm tm kutuplar ayn anda veya belirli bir srada kesecek ekilde
dzenlenmi bir devre kesicidir.
130) Sigorta buonu : Sigorta cihaznn, iinden geen akmn deeri yeterli bir sre
iin verilen deeri atnda eriyen bir eleman bulunduran ksmdr. Genelde ierisi
ark sndrc bir ortam ve buon balant ularna irtibatlandrlm bir veya
paralel bal birka erime elemanndan oluan bir cihazdr.
131) Sigorta tayc (Sigorta altl, gvdesi, kapak) : Bir sigortann buonunu
tamak iin tasarlanm ksmdr.
132) Sigorta : zel tasarmna ve dzenlenmi paralarna gre, sigorta taycs ve
sigorta buonundan oluan cihazdr.
133) Sistem : Bir elektrik datm sistemi, elektrik besleme kayna ve tesisattan oluur.
Bu ynetmelikte besleme kaynann ve tesisattaki cihazlarn aktaki iletken
blmlerin toprak ile ilikisi aadaki ekilde tanmlanmaktadr:

- TN sistem : Besleme kayna, bir veya daha fazla noktasndan dorudan
topraklanm olan, tesisatn aktaki iletken blmleri, koruma iletkenleri
tarafndan o noktalara balanan sistemdir.
ekil 3. TN-C sistem.
(Kullanlmas tavsiye edilmez.)

- TN-C sistem : Tesisat boyunca, ntr ve koruma fonksiyonlar, tek bir iletkene
balanm olan sistemdir, (ekil 3e baknz).
Sistem boyunca ntr ve koruyucu fonksiyonlar, tek bir iletkenle salanmtr.
Tesisatn tm aktaki iletken blmleri PEN iletkenine balanmtr.
TN-C dzenlemesinde, e merkezli (konsantrik) topraklanm iletkenin
kullanlmas durumunda, ilgili kurum veya kurululardan zel izin alnmaldr.
- TN-S sistem : Tesisat boyunca, ayr ntr ve koruma iletkenlerine sahip olan
sistemdir, (ekil 4ye baknz).

LETME TOPRAKLAMASI
ENERJ KAYNAI
SSTEM TOPRAKLAMA NOKTASI
TKETC
TESSATLARI
AIKTAK LETKEN BLMLER
GVDE
GVDE
LETME TOPRAKLAMASI
LAVE
L1
L2
L3
PEN
TESSAT
NDEK
DONANIM
BRLETRLM
KORUMA VE NTR
LETKEN
200

ekil 4. TN-S sistem.

Sistem boyunca, ayr ntr ve koruma iletkenleri mevcuttur. Ntr (N) iletkeni
yaltlm olarak ekilir.
Koruma iletkeni (PE), tesisat besleme kablosunun metal klf kullanlarak veya ayr
bir iletken ile salanr.
Tesisatn tm aktaki iletken blmleri, tesisatn ana topraklama baras (ucu,
klemensi) vastas ile bu koruma iletkenine balanmtr.

- TN-C-S sistem : Tesisatn bir blm iinde, ntr ve koruma fonksiyonlar tek
bir iletkene balanm olan sistemdir, (ekil 5e baknz).

ekil 5. TN-C-S sistem.
TN-C-S sistemin genel formu, ekilde gsterildii zere, besleme TN-C gibi ve
tesisat ierisindeki dzenleme TN-S gibidir.
Datmn bu ekli, oklu koruma topraklamas olarak bilinir. ( PEN iletkeni,
birleik ntr ve koruma iletkenini kapsar.)
Besleme sistemi PEN iletkeni, birka noktadan topraklanr ve tketici tesisat
TESSAT
NDEK
DONANIM
TESSATLARI
TKETC
LETME TOPRAKLAMASI
GVDE
ENERJ KAYNAI
KORUMA
LETKEN
GVDE
L3
PE
L2
L1
N
TESSAT
NDEK
DONANIM
TESSATLARI
TKETC
LETME TOPRAKLAMASI
GVDE
ENERJ KAYNAI
BRLETRLM
KORUMA VE
NTR
LETKEN
LAVE
LETME TOPRAKLAMASI AIKTAK LETKEN BLMLER
GVDE
L3
PEN
L2
L1
PE N N PE
201
zerinde veya yaknnda bir toprak elektroduna ihtiya duyulur.
Tesisatn tm aktaki iletken blmleri, tesisatn ana topraklama baras
(ucu,klemensi) yolu ile PEN iletkenine balanmtr. Ntr (N) ve koruma (PE)
iletkenleri topraklama barasnda birletirilir.
- TT sistem : Besleme kaynann bir noktasndan dorudan topraklanm
olduu; tesisatn aktaki iletken blmlerinin ise besleme kaynann toprak
elektrotlarndan elektriksel olarak bamsz toprak elektrotlarna baland
sistemdir, (ekil 6e baknz).

ekil 6. TT sistem.

Tesisatn tm aktaki iletken blmleri, kaynak topraklamasndan elektriksel
olarak bamsz bir toprak elektrotuna baldr.
- IT sistem : gerilim altndaki blmler ile toprak arasnda dorudan balantya
sahip olmayan, elektrik tesisatnn aktaki iletken blmleri ayrca topraklanm
bulunan sistemdir, (ekil 7ye baknz).
Tesisatn tm aktaki iletken blmleri, bir toprak elektrotuna baldr. Kaynak
ayrca topraa, bir topraklama empedans zerinden veya topraktan yaltlm
olarak kullanlr.

TESSATLARI
TKETC
TESSAT
NDEK
DONANIM
ENERJ KAYNAI
LETME TOPRAKLAMASI AIKTAK LETKEN BLMLER
GVDE GVDE
L3
N
L2
L1
TESSAT
TOPRAK
ELEKTRODU
TESSAT
TOPRAK
ELEKTRODU
202
TESSAT
TOPRAK
ELEKTRODU
TESSATLARI
LETME TOPRAKLAMASI
ENERJ KAYNAI
GVDE
TESSAT
NDEK
DONANIM
TKETC
TESSAT
TOPRAK
ELEKTRODU
GVDE
L1
L2
L3
TOPRAKLAMA
EMPEDANSI

ekil 7. IT sistem.

134) Son devre : Elektrik enerjisi tketen cihazlar veya prizleri enerji kaynana
balayan hatlardr. (Linye ve sortiler de son devre tanmna girerler.)
- Linye Hatt : Datm tablosundan son aydnlatma aygt (armatr) ya da
prizin baland kutuya (buat) kadar olan hatlardr.
135) Sorti Hatt : Linye hatt ile aydnlatma aygt ya da priz arasndaki balant hattdr.

ALAK GERLM DAITIM EBEKES
TKETM ARALARI
EBEKE
YAPI
BALANTI
KUTUSU
TKETC TESSATI
M

ekil 8. Alak gerilim ebekesi.
136) ebeke : Akm kaynandan tketim aralarnn balant ucuna kadar olan hava
hatlarnn ve kablolarn tmdr, (ekil 8e baknz.). (Bu ynetmelikte ebeke
terimi ile alak gerilim ebekesi kastedilmektedir.)
137) Takviyeli yaltm : Tehlikeli gerilimli blmlerde, elektrik arpmasna kar ilgili
standartta artlar belirtilen ift yaltm ile edeer derecede korunma salayan zel
bir yaltmdr. Takviyeli yaltmn, tek tabakal homojen bir yaltkan olmas art
deildir. Bu yaltm ayr ayr denenemeyen birka tabakadan oluabilir.

203
138) Tasarm akm : Normal iletmede bir devreden gemesi ngrlen
akmdr. (alternatif akmda etkin deer)
139) Tanabilir ev : Karayolu aralarnn yaps ve kullanm ile ilgili artlar
karlamayan, barnmaya uygun, tanabilen aralardr.
140) Tehlike : nsanlarn ve dier canllarn can gvenliini tehlikeye atacak,
yaralanmasna sebep olacak durumlardr. Aada belirtilen hallerde oluurlar:
- Elektrik enerjisinin kullanmndan doan yangn, arplma ve yanklar,
- Elektrikle alan donanmn mekanik hareketi, (Elektrikle alan donanmn
elektriksel olmayan ksmlarna ait bakm srasnda, acil durum anahtarlamas
veya elektriksel ayrma ile koruma nlemi alnacaktr.)
141) Tehlikeli gerilim : ok dk gerilim deerlerini aan gerilim deerleridir.
142) Temel yaltm : Elektrik arpmasna kar temel korumay salayan, gerilimli
blmlere uygulanan yaltmdr.
143) Tesisat: Madde 5e baknz.
144) Tbbi ana datm tablosu :Tbb yerlerde gvenlik hizmetlerinin (devrelerinin)
altrlmas iin gerekli gerilim dkl lmelerinin yapld, bina iinde
bulunan ve binann ana elektrik datm ile ilgili tm ilevleri gerekletiren tablo.
145) Tbb elektrik sistemi : En az bir tanesi elektrikli tbb donanmn bir blm olan
ve beslenmelerinde oklu tanabilir fi-priz kullanlan veya aralarnda fonksiyonel
balant olan donanm blmlerinin kombinasyonudur.
Not - Sistem, sistemin almas iin gerekli olan yardmc elemanlar da ierir ve
bunlar imalat tarafndan belirtilmitir.
146) Tbb IT sistemi : Tbb uygulamalar iin zel kurallar olan IT elektrik sistemi.
147) Tbb yer : Tehis, tedavi (kozmetik tedavi dahil), hastalarn izlenmesi ve bakm
amalar iin planlanm alandr.
Not : Olabilecek elektriksel tehlikelerden hastalarn korunmasn salamak iin,
tbb yerlerde ek koruma nlemleri uygulanmaldr. Bu tehlikelerin tipi ve tanm
yaplan tedaviye gre deiiklik gsterebilir. Odann durumuna bal olarak, farkl
tbb ilemlere gre; farkl alanlara blmek gerekli olabilir.
148) Tbbi uygulama blm
Normal kullanmda:
- Donanmlarn ilevini gerekletirmek iin hasta ile fiziksel temasa girmesi
gerekli veya
- Hasta ile temasa girebilen veya
- Hasta tarafndan dokunulmasna gereksinim duyulan
elektrikli tbb donanmlarn hasta ile temasta olan blmdr.
149) Topraklanm e merkezli kablo : Veri iletiminde kullanlmak zere imal edilmi,
ana iletkeni kablo ekseninde, dier damar, ana iletkenin evresine rg eklinde
yerletirilmi ve toprakla irtibatlandrlm kablodur.
150) Tketici cihazlar (tketim aralar) : Elektrik enerjisini, rnek olarak k, s,
mekanik enerji gibi baka bir enerji biimine dntrmek iin kullanlan
donanmdr. (rnein aydnlatma cihazlar,motorlar, stclar vb. gibi )
151) Tketici konut tablosu : Elektrik enerjisinin kontrol ve datm iin dzenlenmi,
prensip olarak konutlarda kullanlan, besleme devresi zerinde ntr kesmeli ayrc
bulunabilen ve bir veya daha fazla sigorta, devre kesici, artk akm cihazlar veya
iaret cihazlar (sinyal lambalar...gibi) ve byle kullanmlar iin retilmi dier
cihazlarn olduu bir datm tablosu tipidir.
152) Tketici tesisi : Yap balant kutusundan sonraki donanmn tmdr.
153) Uzman kii : Uzmanl beklenen konuda 5 yl alm ve Elektrik Mhendisleri
Odas tarafndan yetkilendirilmi ve belgelendirilmi mhendistir.
154) Veri ileme donanm (cihazlar) : Veri ileme donanm, bir sistemin iinde
birletirilmi veya ayr olarak veri biriktiren, ileyen ve depolayan elektrikle alan
makinelerdir. Verinin giri veya k elektronik bir ara yardmyla veya baka bir
yoldan gerekleebilir.
204
155) Yabanc iletken blm : Elektrik tesisatnn bir blmn oluturmayan
ve genel olarak toprak potansiyelinde bulunan iletken blmdr.
156) Yaltm : Bir iletkeni, kaplayan saran veya destekleyen iletken olmayan bir
malzeme ile yaplan ilemdir.
157) Yap balant hatt : Datm ebekesi ile yap balant kutusu arasndaki balant
hattdr.
158) Yap balant kutusu : Yaplarn elektrik tesislerini ebekeye balayan, koruma
elemanlarnn tesis edilmesini ve ayn zamanda genel elektrik ebekesinden tketici
tesisine elektrik enerjisi verilmesini salayan bir dzendir.
159) Yetkili kii: Yetkili kii tesisatdr.(Madde 5e baknz.)

4b-
Yukardaki maddede bulunmayan tanmlar iin ilgili ynetmeliklerin ve standartlarn
tanmlar geerlidir.

205
BLM 2

Genel ve Ynetimle lgili Hkmler

Madde 5- Ksaltmalar
Bu Ynetmelikte geen;
Bakanlk:Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanln,
Kurulu / letme: Trkiye Elektrik Datm A.. Genel Mdrln, Bal Ortaklk,
Messese Mdrlklerini ve Koordinatrlkler ile 3096 ve 4628 sayl Kanunlara gre
kurulmu veya kurulacak olan datm irketleri veya perakende sat irketlerini,
Elektrik Tesisats veya Tesisat: Elektrik i tesis yapm iini stlenen ve ilgili
idarelere kar yrrlkteki kanunlara, ynetmeliklere, imar planna, ruhsat ve eki
projelerine, Trk Standardlarna, teknik artnamelere, i gvenlii ile ilgili tze, ilgili
dier tm mevzuat hkmlerine, fen, sanat ve salk kurallarna uygun olarak
tamamlanmasndan, tesisatn salamlndan, niteliklerinden, usulsz ve teknie aykr
yaplmasndan doacak zararlardan sorumlu olan elektrik yksek mhendisi, elektrik
veya elektrik-elektronik mhendisi ya da elektrikle ilgili fen adamlarn,
Proje Mellifi: lgili kanunlar ve ynetmeliklere gre elektrik i tesis projesini
yrrlkte bulunan Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmeliine uygun olarak
hazrlama yetkisine sahip gerek kiiyi,
Denetim Kuruluu :
- Tesis sahibi tarafndan tercih edilen ve 4708 sayl Yap Denetimi Hakknda Kanun
kapsamndaki yaplar denetlemekle grevli olan yap denetim kurulularn,
- Bu Kanun kapsamnda bulunan iller iinde ancak kapsam dndaki yaplar ile
yasada belirlenen pilot iller dnda kalan yaplarda teknik uygulama sorumluluu
(Fenni mesuliyeti) stlenen ve Elektrik Mhendisleri Odasndan Elektrik Serbest
Mavir Mhendis belgesi alm olan Elektrik Mhendisi veya Elektrik-Elektronik
Mhendisini,
ifade eder.
Ancak tesisi yapm iini stlenen kii ile tesisat denetleyen denetim kuruluu ayn kii
olamaz.

Madde 6- Elektrik i tesis ilerin yaplmas
Yaplarn i tesis ileri, letmeye kaytl elektrik tesisatlar tarafndan yaplr.

Madde 7- Elektrik tesisatlarnn letmeye kaydolmas
Elektrik Tesisatlar Trkiyenin herhangi bir yerinde bu ynetmeliin kapsamna giren
ileri yapabilmek iin herhangi bir letmeye bavurarak kayt yaptrmak zorundadr.
Kayt iin elektrik tesisatsnn:
7a-
Kendi adna yada nc ahslara tesisat mteahhitlik hizmeti vermek iin kurulan tzel
kiilie sahip bir tescilli broda ortak veya cretli olarak alan elektrik
mhendislerinden, Elektrik Mhendisleri Odasndan alacaklar serbest mavir
mhendislik belgesini; elektrikle ilgili fen adamlarndan ise bal bulunduu meslek
odasna kaytl olduunu gsterir benzer belgeyi, letmeye vermesi istenir.
206
7b-
Gerektiinde kendisine bildiriler gnderebilmesi iin elektrik tesisatsnn i yapaca
yerdeki letmeye yasal iyeri adresini, (adres deitiinde en ge bir hafta iinde yeni
adresini) bildirmesi zorunludur.
7c-
letmelere kaydolan elektrik tesisatlarnn isimleri ve kendilerine ait veya balant
iinde bulunduklar firmalarn vergi numaralar her takvim ylnn sonunda letme
tarafndan bal bulunduu vergi dairesine bildirilecektir.
7d-
Kamu kurulularnn ve nc ahslara hizmet retmeyen zel kurulularn, grevli
mhendislerine veya elektrikle ilgili fen adamlarna, kendi kurulularna ait yerler iin
yaptracaklar projelerde, hazrlayanlarn ad ve imzalarnn bulunmas zorunlu olup
bunlardan ayrca serbest altklarn kantlayan belgeler istenmeyecektir.
7e-
Ayn ekilde bu gibi kurululara ait tesislerin yapmnda alan ve kuruluta grevli
elektrik tesisatlarndan, serbest alan tesisatlardan istenen belgeler, istenmeyecektir.
7f-
zel kurulularda grevli mhendislerin hazrladklar projenin altklar kurulua ait
olduunu kantlayan bir belgeyi ve Elektrik Mhendisleri Odasndan alaca yelik
belgesini proje dosyasna koymalar gerekir. Mteahhitlik faaliyetinde bulunan firmalarda
grevli elektrik mhendislerinden, kendileri tarafndan yaplan her i iin Elektrik
Mhendisleri Odas tarafndan dzenlenmi S.M.M. hizmet belgesi aranr.
yerinin bulunduu yerin dnda yaplacak tesisler iin, tesisin bulunduu yerdeki
letmeye ayrca kayt yaptrmas gerekmez. Bu durumda tesisatnn bal bulunduu
meslek odasndan alaca ve serbest elektrik tesisats olarak alabileceklerini
kantlayan belgenin bir rneini vermesi yeterlidir.

Madde 8- Tesisin baka bir elektrik tesisats tarafndan tamamlanmas
lm, srekli hastalk yer deitirme ve iverenle sorumlu elektrik tesisats arasnda
kan anlamazlk gibi olaanst ve zorunlu durumlarda, bir tesisatnn sorumluluu
altnda yapmna balanlm olan bir tesisin baka bir tesisatnn sorumluluu altnda
tamamlanmasna nceki sorumluluklarn srmesi art ile izin verilebilir.
Anlamazlklar sonulandrmak iin grevli ve yetkili mahkemelere bavurmak hakk
sakl kalmak zere iverenle, tesisatnn arasnda doabilecek anlamazlklar nlemek
iin her iki tarafn yararlarn korumak amac ile bir szleme yapmalar uygun olur. Bu
szlemede zellikle u bilgiler yer almaldr :
1 Tesisin bitirilecei tarih ve tesise dair artname vb.
2 Yaplacak tesisin onaylanm projesi,
3 deme artlar,
4 Szleme ile yapm yklenilen tesisin olaanst ve zorunlu grlen durumlar
dnda baka bir elektrik tesisatsna devredilemeyeceinin belirtilmesi,
5 Kullanlacak gerelerin cinsinin ve zelliinin belirtilmesi.

Madde 9- Kurulu tesislerin deitirilmesi ya da bytlmesi
Kurulu tesislerin deitirilmesi ya da bytlmesi iin elektrik tesisats, nceden var
olan projenin esasna etki eden durumlar varsa, bunlar deiiklik projesi ile letmeye
sunacak, yoksa yaplacak deiikliin gerekesini aklayarak ilk nce letmenin iznini
alacaktr.

207

Madde 10- Kurulu glerin deitirilmesi
Yeniden yaplacak tesislerde ve kurulu tesislerin deitirilmesi ya da geniletilmesi
durumunda letme en ge 3 hafta iinde isteklilere cevap verecektir.

Madde 11 Elektrik tesisatsnn ie balamas
Elektrik Tesisats, ie balamadan nce, tesis sahibi tarafndan tercih edilerek
belirlenmi denetim kuruluunun adn belirten dilekeyi, tesisle ilgili olarak doldurduu
ve meslek odasndan temin ettii oda kayt ve seri numaral ie balama bildirimini (Ek-
E, form 4) ve nceden hazrlanarak letmeye onaylatlm elektrik tesis projesini veya
proje dosyasndan alaca tesis plann letmeye ve sz konusu denetim kuruluuna
verecektir. e balama bildiriminde; tesisin yeri ile ilgili bilgiler (parsel, ada,pafta)
elektrik tesis projesinin onay tarihi ve says, tesisin ruhsat tarihi ve says, tesisi yapacak
elektrik tesisatsnn ad ve unvan bulunacaktr.
balama bildirimini letmece kabul edilmesinden sonra i balanacaktr.

Madde 12- Tesisin yapmna balanldnn letmeye bildirilmesi
Elektrik Tesisatlar tesisin yapmna baladklar zaman letmeye ve denetim
kuruluuna yazl olarak bildireceklerdir.
Teknik gerekler ya da idari zorunluluklar nedeniyle letmece istenecek deiiklikler
yazl olarak bildirilmek art ile tesisatlar tarafndan yaplr.

Madde 13 Tesiste yaplabilecek deiiklikler
Tesiste yaplabilecek deiiklikler, yetki snrlar iinde kalmak koulu ile kurulu gcn
%20 sini gemeyecektir. %20yi gemeyecek deiikliklerle ilgili olarak mevcut proje
zerinde proje mellifi tarafndan yaplacak deiiklikler, letmece onaylanp tesisat
tarafndan denetim kuruluuna bildirildikten sonra bu blmlerin yaplmasna
balanacaktr.
Zorunlu nedenlerle tesiste yaplacak kurulu g veya mimari alan deiikliklerinin
%20yi gemesi durumunda kesin proje yeniden hazrlanacaktr.
Elektrik tesisi bulunan bina blmlerinde yaplacak tesis deiikliklerinde, ana kolon
ve/veya kolon kesitinin deimesi ve benzeri gibi, esasa ilikin deiiklikler olmas
durumunda deiiklik projesinin tasarmlanmasnda yapdaki elektrik tesisinin tm gz
nnde bulundurulacaktr.
bittikten sonra tesis ebekeye balanmadan nce tesisin esaslarn etkilemeyen
deiiklikler varsa yaplan bu deiiklikler ilgili letmenin onayndan gemek art ile
son durum projesi Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmeliine gre hazrlanarak
4 takm halinde letmeye verilecektir. Bu proje onaylandktan sonra ikisi letmece
alkonulacak dierleri ise denetim kuruluu ve tesis sahibine de verilmek zere tesisatya
teslim edilecektir.

Madde 14 Yaplm tesislerin kullanlmas ve insanlarn uyarlmas
Elektrik tesisatlar, yaptklar tesislerde aboneleri elektrik kaza ve tehlikelere kar
uyaran ve tesisin nasl kullanlacan gsteren yazl iletme ynergeleri vermek
zorundadr.

Madde 15 letmeden elektrik balantsnn yaplmasnn istenmesi
Tesisin yapm tamamlandktan sonra 30 gn iinde tesisat letmeden elektrik
balantsnn yaplmasn isteyecektir. Bu konuda aada yazl artlarn tmnn yerine
getirilmesi gerekmektedir.
208
Tesisat, dzenledii ve meslek odasndan temin ettii oda kayt ve seri
numaral Bitirme Bildirimini (Ek-E,form 5) ve denetim kuruluu tarafndan dzenlenen
Elektrik Tesisat Belgesi ve Madde 106ya gre hazrlanacak eklerini letmeye
verecektir. Bitirme Bildirimini tesis sahibi, denetim kuruluu ve tesisat
imzalayacaktr.
Tesisat, kendisinden istenen proje, plan, yaz ve bilgileri letmeye verecektir.
30 gn ierisinde tesisatnn elektrik balanmasn istememesi durumunda tesis sahibi de
denetim kuruluunun verdii uygunluk belgesi ile elektrik verilmesi iin letmeye
bavurulabilir.
Elektrik i tesis ilerinin yaplmasnda yapnn veya birden fazla bloktan olumas halinde
yap grubunun tmne ilikin proje esas olup yap/yap grubu, bloklara veya dairelere ya
da baka blmlere ayrlarak projesi hazrlanamaz, ayr tesisatlar tarafndan elektrik
balanmas isteinde bulunulamaz.

Madde 16 Kiraclarla yap sahipleri arasnda anlamazlklar
Elektrik isteinde bulunan kimse yap sahibi deilse ve elektrik tesisinin yaplmas ya da
deitirilmesi nedeni ile yap sahibi ile aralarnda kabilecek her trl anlamazlktan
kendisinin sorumlu olduunu bildiren noterden onayl bir belge veremiyorsa, letmeye
aadaki aklamalara uygun olarak dzenlenmi ve yap sahibi ya da vekili tarafndan
imzalanm bir ykmlk belgesi (taahhtname) vermek zorundadr.
Bu belgede :
1 Yap iinde ya da yapnn kiraya verilen blmnde elektrik tesisi yaptrlmas ya
da elektrik kullanlmas iin aboneye izin verildii,
2 Kendi yapsna elektrik verilebilmesi iin yapnn iine ve dna konulacak tm
dzenlerin kurulmasnn uygun grld ve bunun iin de letmenin hibir
ekilde zarar karl demek zorunda olmad,
bildirilmelidir.
Baka biimde elektrik verilemediinde, letmenin de izni alnarak, yap dna konsol
ya da dam direi konulabilecei gibi sva st ya da sva alt kolon tesisi de yaplabilir.

Madde 17 Abonenin ebekeye balanmas
Bir abonenin ebekeye balanmas iin yksek veya alak gerilim ebekesinden besleme
hatt ekilmesi ii, letme gerekli veya uygun grdnde tesis sahibi tarafndan yaplr.
letme isterse, giderleri tesis sahibince karlanmak koulu ile bu ileri kendisi yapar.
Besleme hatt ebekenin bir paras olup, letmeye aittir.

Madde 18 - Enerji Odas, Kablo Bacas(Kablo aft), Datm Tablolar, A.G. Saya ve
Saya Altlklar, Kompanzasyon Tesisleri
18a
Saya, yap balant kutusu (kofre) ve besleme hatt koruma elemanlar,binalarn zemin
katnda veya birinci bodrum katnda, ortak mahallere konulacaktr. Baheli binalarda,
iftlik evlerinde; bahe giri kaps veya bina sahanlnda korunakl olacak ekilde
yerletirilecektir.
Ortak giri mahalli uygun olmayan binalarda (bamsz blm says sekizi geen
konutlar, i merkezleri, ar, hastahane, okul vb.) enerji odas ve kablo bacas tesis
edilecektir.
Saya, kofre ve enerji odasnn yeri, letmenin onay alnmak kaydyla deitirilebilir.
Elektrik i tesislerinde kullanlacak sayalar yrrlkte bulunan mevzuat hkmlerine
uygun olmaldr.
209
18b-
Enerji odas ve kablo bacas (kablo aft) Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama
Ynetmelii hkmleri dorultusunda tesis edilecektir.
Sac tablolar iin n yz alan 0,30 m
2
ye kadar (0,30 m
2
dahil) en az 1 mm, 1,5 m
2
ye
kadar (1,5 m2 dahil) en az 1,5 mm, 1,5 m
2
den byk olanlar iin en az 2 mm kalnlkta
dzgn yzeyli DKP sa kullanlacaktr.
18c-
Sayalarn hangi durumlarda enerji odas iine koyulaca Elektrik Tesisleri Proje
Hazrlama Ynetmeliinin 10c-11 inci maddesi hkmleri dorultusunda enerji veren
yetkili letme tarafndan belirlenir.
18d-
Bu Ynetmelik kapsamnda bulunan elektrik i tesislerine ait kompanzasyon tesisleri,
Elektrik Projelerinin Hazrlanmas ve Elektrik Tesislerinin Gerekletirilmesi Srecinde
G Faktrnn yiletirilmesi le lgili Tebli hkmleri dorultusunda tesis edilecek,
ancak bu Ynetmelik hkmleri dorultusunda denetlenerek veya muayene edilerek
uygun bulunmas halinde tesis enerjilenecektir.
18e-
Reaktif tarife uygulanmayan mterilerin elektrik i tesislerinde kullanlacak dearj
(boalmal) lambalar ile ezamanl gc 9 kW geen yeni yaplardaki ortak kullanm
amal kazan dairesi, klima ve hidrofor tesislerinde kullanlan motorlarda g faktrnn,
ilgili mevzuatta ngrlen deerine karlmas iin, en azndan ykle birlikte devreye
girip kan kondansatr veya benzeri tesis edilecektir.

Madde 19- Sistem seimi
TT, TN veya IT gibi sistemlerin birinin seilmesi ve seilen sistemin kurallarnn tam
olarak uygulanmas zorunludur. TT ve TN sistemler kark olarak kullanlamaz.
Tesis, enerjiyi Elektrik Datm irketine ait alak gerilim ebekesinden alyor ise
uygulamada letmenin setii sistem tipi kurallarna uymak zorunludur.
Eer tesis enerjiyi kendine ait trafo merkezi zerinden alyorsa sistem tipi seimini, proje
mellifinin n grd ekilde uygulamak zorunludur.
Eer seilen sistem TT ise artk akm anahtar (RCD) kullanlmas zorunludur. Artk akm
anahtarlar tek bana, ar akma kar koruma dzeni olarak kullanlamaz. Bu yzden
ar akm ve ksa devreye kar koruma dzeni ile birlikte kullanlmas zorunludur. Artk
akm anahtar ile korunmam tesis blm braklmamas esastr. Ayn devre zerinde
iki veya daha fazla artk akm anahtar kullanlyorsa seicilik salamak iin besleme
tarafnda gecikmeli tip artk akm anahtar kullanlmaldr. letmeye ait ksmlarn
korunmas iin epotansiyel dengeleme ve yaltkan zemin yeterlidir.
Yapda tek saya varsa, kofre tesis edilmeyebilir.
Bu maddeye aykr olarak yaplan tesise letme kesinlikle elektrik vermez.

Madde 20 tesislerin denetlenmesi ve muayenesi
tesis, denetim kuruluu tarafndan, tesisin yapm iinin her aamasnda denetlenecektir.
Denetim, Ek-Ede belirtilen teknik hususlar da ieren Denetleme Listesine gre
yaplacak ve uygun bulunmas halinde bir asl iki suret olmak zere Elektrik Tesisat
Belgesi ile belgelendirilecektir, Belgenin asl tesis sahibine, bir sureti letmeye verilmek
zere tesisatya verilir. Bir suret denetim kuruluu tarafndan arivlenir.
tesise ait Elektrik Tesisat Belgesi, elektrik balant bildirimi ( bitimi) ile birlikte
letmeye verilecektir.
210
4708 sayl Yap Denetimi Hakknda Kanun kapsamndaki denetim
kurulularnn alacaklar minimum cretler ve deme ekilleri, bu Kanun ve ilgili
mevzuatta belirlenmitir. Yap Denetim Kurulular tarafndan denetlenen yaplardan
ayrca bir cret alnmaz.
Dier yaplardan alnacak denetim ve deney cretleri, Bayndrlk Bakanlnn
Mhendislik Hizmetleri artnamesi dikkate alnarak Elektrik Mhendisleri Odas
tarafndan her yl belirlenir. Denetim Kuruluunun verecei Elektrik Tesisat Belgesine
sahip olan elektrik i tesisinin letme tarafndan tekrar denetlenmesi gerekmez; zorunlu
hallerde denetlenmesi durumunda bu i iin ayrca bir cret alnmaz.
Elektrik i tesislerine ait Elektrik Tesisat Belgesi olmayan veya denetlemeler srasnda
uygun bulunmayan tesise enerji verilmez. Bu ilemler srasnda tesisatnn bulunmas
istenir. Ancak tesisatnn bulunmamas bu ilemin sonulandrlmasna engel olmaz.
Denetim ilemleri ve deneyler srasnda; istenildiinde ii, merdiven, l aletleri vb.
aralar tesisat tarafndan cretsiz olarak denetim kuruluuna veya letmenin emrine
verilir.
Tesisatnn denetleme srasnda bulunmamas durumunda, sz konusu imkanlar
letmece salanr.

Madde 21 Elektrik tesisatnn sorumluluu
Elektrik tesisats, tesisin salamllndan, niteliklerinden, usulsz ve teknie aykr
olarak yaplm olmasndan doacak zararlardan ilgili kanunlardaki srelerle snrl olarak
sorumludur. Bu tesisin denetlenmesi ve ebekeye balanmas ilemi, tesisaty bu
sorumluluktan kurtaramaz. Tesis sahibince, sonradan yaplan belgelendirilmemi
deiiklikler ile kullanm hatalar ve nc kiilerin kusurundan kaynaklanan
zararlardan dolay tesisat sorumlu tutulamaz.

Madde 22- Ynetmelie uygun olmayan tesisler
Bu ynetmelie uygun olarak tesis edilmeyen ve Elektrik Tesisat Belgesine sahip
olmayan i tesislere letmece elektrik verilmez.

Madde 23 Ynetmelie uymayan elektrik tesisatlar
Bu ynetmelie aykr davranan yada kaak elektrik kullanmna sebebiyet verecek
ekilde tesisat yapt tespit edilen elektrik tesisatlar genel hukuk hkmleri erevesi
iinde gerekli adalet kurulularna ve tesisatnn kaytl olduu ilgili meslek odasna
haklarnda ilem yaplmas iin bildirilir.

Madde 24 Tesislerde kullanlacak gereler ve cihazlar
Tesisin yapmnda kullanlacak gere ve cihazlar, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca
hazrlanm olan bu konuya ait ynetmeliklerin hkmlerine ve Madde 1de bildirildii
ekilde ilgili Trk Standartlarna uygun olacaktr.

Madde 25 Geici tesisler
Geici tesislerde bu ynetmelik hkmlerinden baz durumlarda ayrlabilinir, fakat byle
durumlarda ilgililer yazl olarak letmeye bavurmal ve iin gereklerine gre
belirlenmi olan artlar letmeden renmelidir. Geici tesislerin kurulu kalma sresi 1
yldr. letme gerekli grdnde bu sreyi azaltabilir veya uzatabilir.

Madde 26 zin verilen gerilim deime oran
Elektrik ebekelerinde % 5den fazla gerilim dalgalanmalarna neden olan tesislerin
elektrii kesilir.
211

Madde 27 - zin verilen en byk yk deeri
fazl tesislerde ntr iletkeni bulunanlarda faz-ntr arasna ntr iletkeni
bulunmayanlarda iki faz arasna balanacak ykn deeri (ezamanl gc) en ok 9 kW
olabilir. 9 kWnin zerindeki beslemeler fazl sistemle yaplr.
Bu hkmn uygulanmasnda baz yrelerde teknik zorluklardan dolay deiiklik
yaplmas, gerekli tedbirlerin alnmas kaydyla, letme Ynetim Kurulu veya karar
organnn yetkisindedir.
212
BLM 3

Teknik Konularla lgili Genel Hkmler

Madde 28- Temel prensipler
Bu blmdeki kurallar, elektrik tesisatnn doru kullanlmasna ramen insanlarn, dier
canllarn, mal ve mlkn, elektrik tesisatndan doabilecek tehlikelere ve hasarlara kar
gvenliinin salanmas iin ngrlmtr.
Elektrik tesisatnda doabilecek hasar ve tehlikeler,
- Elektrik arpma akmlar,
- Yanmaya, yangna ve dier hasar verici etkilere sebep olan ar scaklklar,
- Elektrikle tahrik edilen donanmn mekanik hareketi sonucu oluan kazalar, ( Bu
gibi kazalarn elektrikli acil durum anahtarlamas veya byle donanmlarn
elektriksel olmayan blmlerinin mekanik bakmlar iin elektriksel anahtarlama
ile engellenmesi ngrlr.)
- Patlama,
sonucu oluabilir.

28a- Elektrik arpmasna kar koruma
1- Dorudan dokunmaya kar koruma (normal artlarda)
nsanlar ve dier canllar, tesisatn gerilim altnda bulunan blmlerine dokunmayla
doabilecek tehlikelere kar mmkn olduunca korunacaktr. Bu koruma
- Akmn, herhangi bir insan veya dier canlnn vcudu zerinden gemesinin
engellenmesi,
- Vcut zerinden geebilecek akmn, arpma akmndan daha dk bir deer ile
snrlandrlmas,
yntemlerinden biri ile gerekletirilebilir.

2- Dolayl dokunmaya kar koruma (hata durumunda)
nsanlar ve dier canllar, bir hata esnasnda aktaki iletken blme dokunmaktan
doabilecek tehlikelere kar korunmu olacaktr.
Bu koruma,
- Akmn, her hangi bir insan veya dier canlnn vcudu zerinden gemesinin
engellenmesi,
- Vcut zerinden geebilecek hata akmnn, arpma akmndan daha dk bir
deer ile snrlandrlmas,
- Aktaki iletken blme dokunan vcut zerinden, deeri arpma akmna eit veya
daha byk olan bir akmn gemesi gibi bir hata durumunda; belirlenen zamanda
beslemenin otomatik olarak kesilmesi,
yntemlerden biri ile gerekletirilebilir.
Dolayl dokunmaya kar koruma ile balantl olarak, potansiyel dengeleme ynteminin
uygulanmas, gvenlik iin nemli prensiplerden biridir.

28b - Isl etkilere kar koruma
Elektrik tesisat, yksek scaklk veya elektrik ark nedeniyle kolayca yanabilen
malzemelerin tutuma tehlikesi mmkn olduunca azaltlacak ekilde dzenlenmi
olacaktr. Ek olarak, elektrik donanmnn normal alma srasnda, insanlar veya dier
canllar yakma tehlikesi mmkn olduunca azaltlacaktr.
Elektrik donanmna ok yakn konumda bulunmak zorunda olan kiiler, sabit donanm
ve sabit malzemeler, elektrik donanm tarafndan yaylan s veya sl nmdan
kaynaklanan zararl etkilerin, zellikle
213
(i) Malzemelerin alevlenme, tutuma veya zamanla bozulmas,
(ii) Yanma tehlikesi,
(iii) Tesis edilen donanmn gvenlik fonksiyonlarnn zayflamas,
sonularna kar korunmu olacaktr.
Elektrik donanm, gerekli tedbirler alnmakszn yangn tehlikesi oluturacak malzemeler
ile birlikte bulundurulmayacaktr.

28c - Ar akma kar koruma
Gerilim altndaki iletkenlerde olumas beklenen ar akmlarn neden olduu, ar
snmaya veya elektro mekanik etkilere bal olan zararlara kar; insanlar, dier canllar
ile mal ve tesis olabildiince korunmu olacaktr.

28d - Hata akmna kar koruma
letkenler ve elektrik tesisatna ait dier elemanlar, olas bir hata akmnn yksek
scakla neden olmadan tanmasn salayacak kapasitede ve nitelikte olacaktr. Gerilim
altndaki iletkenlerin hatalardan doan ar akmlara kar korunmas; Madde 28-cye
uyularak salanacaktr.

28e - Ar gerilime kar koruma
1- Elektrik devrelerinin farkl gerilimler ile beslenen gerilim altndaki blmleri arasnda
oluabilecek herhangi bir hatann zararl etkilerine kar; insanlar, dier canllar ile mal ve
mlk mmkn olduunca korunmu olacaktr.
2- Atmosferik olaylara ve anahtarlamaya bal olarak ortaya kan ar gerilimlerin
sonularna kar insanlar, dier canllar ile mal ve mlk mmkn olduunca korunmu
olacaktr.

Madde 29- Tasarm
Elektrik tesisat tasarm,
(i) Madde 28 ile uyumlu olarak, insanlarn ve dier canllar ile mal ve mlkn
korunmasn,
(ii) Tasarmlanan amalara uygun fonksiyonlarn doru olarak yerine getirilmesini,
salamak iin yaplacaktr.

29a - Mevcut besleme veya beslemelerin karakteristikleri
1- Hesap, lme, sorgulama veya gzlem ile mevcut besleme veya beslemelerin
karakteristikleri hakknda, aadaki bilgiler belirlenecektir.
(i) Akm cinsi : a.a. ve/veya d.a.
(ii) letkenin ilevi ve says
- a.a. iin faz iletkeni(leri)
ntr iletkeni
koruma iletkeni
PEN iletkeni
- d.a. iin yukarda listelenmi iletkenlerin edeeri, (ana/orta iletken veya gerilimli
iletkenlerden topraklanm biri, koruma iletkeni, PEN iletkeni).
(iii) Deerler ve toleranslar,
- Anma gerilimi ve gerilim toleranslar
- Anma frekans ve frekans toleranslar
- zin verilen en byk hata akm
- Olas(beklenen) ksa devre akm
- Toprak hatas evrim empedans
(iv) Topraklanm ntr veya orta iletken gibi beslemenin doasnda olan koruma
nlemleri,
214
(v) letmenin zel artlar.

29b - Ezamanl gcn zellikleri
Aydnlatma, stma, g, kontrol, sinyalizasyon, iletiim ve biliim teknolojileri v.b. iin
gerekli devre says ve tipi aadaki bilgilere gre belirlenecektir:
(i) G talep noktasnn konumu,
(ii) Deiik devreler zerinde beklenen ykler,
(iii) Gnlk ve yllk talep deiimi,
(iv) Her hangi bir zel durum (lar),
(v) Kontrol, sinyalizasyon, iletiim ve biliim teknolojileri v.b. iin koullar.

29c - Gvenlik sistemleri iin acil durum besleme kayna veya kaynaklar
Gvenlik sistemleri iin belirlenecek bir besleme kayna:
(i) Beslemenin karakteristikleri,
(ii) Gvenlik kayna ile beslenecek devreler,
hakkndaki bilgilere gre seilecektir.

29d - evre etkileri
1- Hava durumuna, atmosferin andrma etkilerine veya dier zorlayc koullara kar, ak
durumda olan donanm, bu durumdan dolay ortaya kabilecek olan tehlikeleri
engelleyecek ekilde tesis edilecek veya korunacaktr.
2- Yangn veya patlama tehlikesine hassas evrelerdeki donanm, tehlikeleri olabildiince
engelleyecek ekilde tesis edilecek veya korunacak ve dier zel nlemler alnacaktr.

29e - letkenlerin kesitleri
letkenlerin kesitleri,
(i) Tasarm akm,
(ii) Kabul edilebilir en byk scaklk,
(iii) Gerilim dm snr,
(iv) Ksa devre ve toprak hata akmlarna bal olarak oluan elektromekanik
zorlamalar,
(v) Akta olan iletkenlerde ortaya kabilecek dier mekanik zorlamalar,
(vi) Ksa devre ve toprak hatas korumalarnn almas iin gerekli en byk
empedans snr,
dikkate alnarak belirlenecektir.

29f - Hat sisteminin tipi ve tesisat yntemi
Hat sistemi tipi ve tesisat yntemi seilirken aadaki hususlar gz nnde
bulundurulacaktr:
(i) Hat sisteminin ekilecei yerin yaps,
(ii) Hat sisteminin, tayc yapsnn nitelii,
(iii) nsanlarn ve dier canllarn hat sistemine eriebilirlii,
(iv) Gerilim,
(v) Ksa devre ve toprak hata akmlarna bal olarak oluan elektro mekanik
zorlanmalar,
(vi) D etkilere ak olan hat sisteminde, tesisatn montaj veya iletme esnasnda
oluan dier zorlanmalar (mekanik, sl etkiler ve bunlarn yangna dnmesi gibi).

29g - Koruma donanm
Koruma donanmnn karakteristikleri,
215
(i) Ar akm (ar yk, ksa devre),
(ii) Toprak hatas akm,
(iii) Ar gerilim,
(iv) Dk gerilim ve gerilim kesilmesi,
etkilerine kar ilgili koruma fonksiyonlarna gre belirlenecektir.
Koruma cihazlar, devrenin karakteristiine ve tehlike olaslna uygun olarak
ilikilendirilen; ilgili akm, gerilim ve zaman deerlerine gre alacaktr.

29h- Acil durum kontrol
Tehlike halinde, beslemenin en ksa srede kesilmesi iin, etkili ve hzl bir ekilde
alan bir yk altnda ayrma cihaz tesis edilecektir.

29i- Devre ayrma cihazlar
Devre ayrma cihazlar, devrelerin veya cihazlara ait zel paralarn, bakm, denenmesi,
hatasnn tespiti ve tamiri iin gerekli olan elektrik besleme balantsnn kesilmesini
salayacaktr.

29j- Ortak zararl etkinin nlenmesi (Karlkl zararl etkinin nlenmesi)
Elektrik tesisat, farkl elektrik tesisatlar ve binann elektriksel olmayan tesisatlar
arasnda (karlkl olarak), zararl bir etki olumayacak ekilde dzenlenmelidir.
Karlkl elektromanyetik etkiler dikkate alnacaktr.

29k- Elektrik donanmna ulalabilirlik
Elektrik donanm,
(i) lk yaplan tesisat ve daha sonra deitirilmesi gereken zel paralar iin yeterli boluk
bulunmas,
(ii) letim, denetim, deney, bakm ve tamir iin gerekli mesafelerin bulunmas,
gibi gerekli olabilecek durumlara elverili olacak ekilde dzenlenecektir.
29l - Koruma cihazlar ve anahtarlar
1- Tek kutuplu olan sigorta, anahtar veya devre kesiciler sadece faz iletkenine balanacaktr.
2- Topraklanm bir ntr iletkenine, anahtar, devre kesici veya sigorta kesinlikle
balanmayacak ve her hangi bir topraklanm ntr iletkenine balanm olan anahtar veya
devre kesici, ilgili tm faz iletkenlerini birlikte kesecek ekilde dzenlenecektir.
29m- Ayrma ve anahtarlama (ama-kapama)
1- Normal iletme artlarnda ortaya kabilecek tehlikenin; her tesisattan, tesisatn her
devresinden ve tm donanmdan uzak tutulmas veya ortadan kaldrlmas iin tm gerilimleri
hzl bir yntem ile kesecek ekilde uygun cihazlar (donanm) kullanlacaktr.
2- Sabit her elektrik motoru yaknnda, devreyi kesen, kolayca eriilebilen, tehlikeyi
nleyecek biimde kolay alan, uygun bir ayrma cihaz bulundurulacaktr. Ancak motorlar
besleyen tablo, motorlarn gr mesafesinde ise bu ayrma cihazna ihtiya yoktur.
216
Madde 30- Elektrik donanmnn seimi
30a- Gerilim:
Elektrik donanmnn beyan gerilimi, anma gerilimine uygun olmaldr. Bu donanmn
gerilime uygunluunda ar gerilim snf da gz nnde bulundurulacaktr.
30b- Akm:
Elektrik donanm, normal alma srasnda, srekli tayaca en byk akma (a.a. iin
etkin deer) ve anormal durumlarda belirli bir sre ile (rnein koruma cihazlarnn
alma sresi ierisinde) akmas beklenen akma gre seilecektir.
30c- Frekans:
Donanm, devrede oluan frekanslar iin uygun olacaktr.
30d- G:
G karakteristikleri esasna gre seilen elektrik donanm, g faktr ve normal
alma artlar gz nne alnarak, donanmdan talep edilen alma ekline uygun
olacaktr.
30e- Tesisat artlar:
Elektrik donanm, evresel etkilere (Madde 29-dye baknz) ve donanmn yerletirildii
yerin karakteristiklerine gre karlaaca zorlanmalara dayanacak ekilde seilecektir.
Donanmn herhangi bir paras iin gerektiinde ek koruma salanacaktr.
30f- Zararl etkilerin engellenmesi:
Elektrik donanm, mmkn olduunca dier donanmlar zerinde zararl etkilere sebep
olmayacak veya normal almada yaplacak anahtarlama ilemleri srasnda beslemeyi
zayflatmayacak ekilde seilecektir.

217

BLM 4

Elektrik Tesisatlarnn Montaj, Dorulanmas, Periyodik Denetim ve Deneyleri

Madde 31 - Montaj
31a- Montaj iyi iilikle yaplacak ve uygun malzemeler kullanlacaktr.
31b- Madde 30a uygunluu belirlenen elektrik donanmnn karakteristikleri montaj
srasnda zayflatlmayacaktr.
31c- letkenler, Madde 66 ve 67 ye uygun olacak ekilde tanmlanacaktr.
31d- Her bir elektriksel ek ve balant, tesisatn iletkenliine, yaltmna, mekanik dayankllk
ve korumasna uygun olacaktr.
31e- Elektrik donanm, tasarmland scaklk almayacak ekilde tesis edilecektir.
31f- Yksek scaklklara veya elektrik arklarna neden olabilecek elektrik donanm
alevlenebilir malzemenin tutuma riskini en aza indirebilecek ekilde yerletirilecek ve
korunacaktr.
Elektrik donanmnn, insan veya dier canllarn yaralanmalarna sebep olabilecek
scakla sahip bulunan aktaki bir parasna dokunma ile oluabilecek bir kazay
engelleyecek yerleim veya koruma salanacaktr.

Madde 32- Dorulama
Bir tesisatn veya tesisatta yaplacak deiikliin veya ilavelerin tamamlanmasndan
sonra, bu ynetmelie uygunluun salanmas denetim ve deneyler ile dorulanacaktr.

Madde 33- Periyodik denetim ve deneyler
Denetimi ve deneyleri gerekletiren kii, ayrntlar Blm 14de belirtilen ekilde, bir
sonraki periyodik denetim ve deneylerin tarihi iin, bir neri yapacaktr.

218
BLM 5

Genel Karakteristiklerin Belirlenmesi

Madde 34- Ezamanl g
34a-Tesisatn ezamanl gc, kilovat veya amper cinsinden belirlenecek; ayrca g katsays
tesbit edilecektir. Bir tesisatn veya onun bir parasnn ezamanl gcnn hesabnda,
ezamanllk katsays gz nnde bulundurulacaktr.
34b- Ezamanl ykn belirlenmesi ile ilgili aklamalar ve eitli tketiciler iin ezamanllk
katsaylar Ek-Bde verilmitir.

Madde 35 Gerilim altnda bulunan iletkenlerin dzenlenmesi ve topraklama sisteminin
tipi
35a- Genel
Madde 35-b ve Madde 35-cde aklanan karakteristikler aratrlacak ve Blm 6 ile
uyumlu, uygun bir gvenlik yntemi iin koruma yntemi seilecektir.

35b- Gerilim altnda bulunan iletkenlerin says ve tipi
Gerilim altnda bulunan iletkenlerin says ve tipi (rnein, bir fazl iki iletkenli a.a.,
fazl 4 iletkenli a.a.), besleme kayna ve ayn zamanda tesisat ierisindeki her bir devre
iin belirlenecektir. Enerji kaynann bir letme tarafndan temin edildii durumda
gerekirse, letmeye danlacaktr. (letmenin artlar da gz nnde bulundurulacaktr.)

35c- Topraklama sisteminin tipi
Tesisatta kullanlacak topraklama sistemin tipi, besleme kaynann karakteristikleri gz
nnde bulundurularak belirlenecektir. Enerjinin, alak gerilim ile bir letmeden alnmas
halinde, letmenin artlarna uyulacaktr. Topraklama sistemi tipleri,
TN-C, TN-S, TN-C-S, TT ve IT
dir.

Madde 36- Beslemenin nitelii
36a- Genel
Her hangi bir kaynaktan gelen besleme veya beslemelerin aadaki karakteristiklerine ve
bu karakteristiklerin uygun deerlerde olup olmadna; hesap, lm, sorgulama veya
gzlem yolu ile karar verilmelidir.
(i) Anma gerilim(ler)i,
(ii) Akmn nitelii ve frekans,
(iii) Tesisatn balangcnda beklenen ksa devre akm,
(iv) Sistemin, tesisat dndaki ksmnn toprak hatas evrim empedans (Z
e
),
(v) Besleme kaynann, maksimum ezamanl gc dahil, tesisat gereksinimlerine
uygunluu,
(vi) Tesisatn balangcndaki ar akm koruma cihaznn tipi, deeri ve karakteristii .
(Ar yk, ksa devre, artk akmlar, hata akmlar gibi tm akmlar.)

219
36b- Gvenlik sistemleri ve yedek besleme kaynaklar
Gvenlik sistemleri ve yedek besleme kaynaklarnn bulunduu hallerde; besleme (veya
beslemeler) karakteristikleri belirlenecektir. Bu besleme kaynaklar, yeterli kapasiteye,
gvenilirlie, ve belirli ilemler iin hzl ve uygun transfer sresine sahip olacaktr.
Normal enerji beslemesinin bir letmeden temin edildii yerlerde; gvenlik ve yedek
besleme kaynaklarnn anahtarlama dzenlemeleri ve zellikle, paralel altrlmas
planlanan eitli kaynaklar ile ilgili olarak (veya bu tr sistem almalarnn engellenmesi
ile ilgili olarak) letmeye danlacaktr.
Gvenlik sistemleri besleme kaynaklar, Blm 12nin koullar ile uyumlu olacaktr.
Bir gvenlik sistemleri besleme kayna, otomatik veya otomatik olmayacak ekilde
snflandrlacaktr. Otomatik olanlar, srekli olarak altrlr veya belli bir gecikme sresi
sonunda devreye girebilir.

Madde 37- Tesisatn devre dzenlemesi
37a-
Her tesisat,
(i) Tehlikeden kanmak ve hata nedeniyle oluabilecek sorunlar en aza indirmek ve
(ii) Gvenli bir iletme, denetim ve deney olana salamak,
maksad ile devrelere blnecektir.
37b-
Tehlikelerin engellenmesi ve tesisatn ayr kontrol edilmesi gereken her bir blm iin,
ayr bir devre salanacaktr. Herhangi bir devre, tesisatn her hangi baka bir devresinde
oluan bir hatada enerjili olarak kalacaktr ve her devrenin kendi koruyucu cihaznn
almas ile alnan nlem yeterli olacaktr.
37c-
Gereken son devrelerin says ve her bir son devre tarafndan beslenen noktalarn says,
iletkenin akm tama kapasitesi gz nnde bulundurularak, ar akm korumas iin
Madde 49dan Madde 54e kadar (Madde 54 dahil), ayrma ve anahtarlama iin Madde
57den Madde 61ye kadar (Madde 61 dahil) ve iletkenlerin dzenlenmeleri ve akm tama
kapasiteleri iin Madde 69dan Madde 77ye kadarki (Madde 77 dahil) koullara uyulacak
ekilde belirlenecektir.
37d-
Tesisatn birden fazla linyeden (son devreden) olutuu yerlerde, her linye (son devre),
datm tablosuna farkl klar ile balanacaktr. Her bir linyenin faz ve ntr iletkenleri,
dier linyelerden elektriksel olarak ayr olacaktr. Her linye, dolayl ekilde enerjilenmesi
engellenecek ekilde ayrlm olacaktr.

Madde 38- D Etkiler
Elektrik tesisatnn tasarmnda ve uygulamasnda deerlendirilmesi gereken d etkilerin
bir listesi ve konu ile ilgili bilgi Madde 70de verilmektedir. Kodlar iin 69dan 77ye
kadar olan maddelerden (Madde 77 dahil) yararlanlacaktr.

220
Madde 39- Uyumluluk
Donanmn, dier elektrik cihazlar veya sistemleri zerinde hasar verici olabilecek veya
besleme kaynan bozabilecek btn karakteristiklerinin deerlendirilmesi yaplacaktr. Bu
karakteristikler aada sralanmtr:
Ar gerilimler,
Dk gerilim,
Hzl deien (darbeli) ykler,
Dengesiz ykler,
G faktr,
Harmonik akmlar,
Yol verme akmlar,
Koruma iletkeni akmlar,
Artk akmlar,
Doru akm geri besleme,
Yksek frekansl salnmlar,
Ek toprak balants gereksinimi.
Beslemeyi nemli lde etkileme olasl olan karakteristie sahip bir yk bulunmas
halinde letmeye danlacaktr.

Madde 40- Bakm
Tesisatn ngrlen alma sresince (mr) kendisinden beklenenleri uygun biimde
yerine getirebilmesi iin bakmn skl ve kalitesinin deerlendirilmesi yaplacaktr. Bu
deerlendirme, tesisatn iletilmesinden sorumlu bir yetkili ile birlikte yaplmaldr.
Ynetmeliin artlar gz nnde tutularak beklenen bakm kalitesi ve skl, tesisatn
mr boyunca :
(i) Gerekli olabilen btn periyodik muayeneler, deneyler, bakm ve onarm kolayca ve
gvenli bir biimde yaplabilecek,
(ii) Gvenlik iin btn koruyucu nlemler etkin kalacak,
(iii) Donanm gvenirliini muhafaza edecek,
ekilde uygulanacaktr.

221
BLM 6

Gvenlik nlemleri

Madde 41-
41a- Genel
Her tesisat btn olarak veya ksmen, bu blmdeki koruma nlemleri ve bunlarn
uygulamalar ile uyumlu olacaktr.
Listelenmi koruma nlemlerinin sras, koruma nlemlerinin nem sras ile ilgili deildir.
41b- Elektrik arpma tehlikesi yksek olan yer ve tesisatlar iin koruma nlemleri:
Vcut direncinin azl sebebi ile veya kii yksek potansiyelde iken toprak potansiyeline
dokunmak suretiyle, elektrik arpma tehlikesinin ykseldii herhangi bir tesisat veya tesisat
ksmlarna; Blm 16nn ilgili koullar ve ynetmeliin dier ksmlarnda bulunan
koullar da uygulanacaktr.
41c-
Her tesisatta veya tesisatn eitli paralarnda:
- Elektrik arpmasna,
- Isl etkilere,
- Ar akma,
- Ar gerilime,
- Dk gerilime,
- Elektrik tesisatndan veya elektrikli cihaz ve makinalardan kaynaklanacak tehlikelere,
kar bu ynetmelikte ngrlen koruma nlemleri alnacaktr.
41d-
Ayn tesisat ya da tesisat blmnde alnan eitli koruyucu tedbirler arasnda zararl etkiler
meydana gelmeyecek ekilde nlemler alnacaktr.
41e-
Aksi belirtilmedike burada verilen nlemler, normal kuru ortam artlarnda (bir insann
allagelmi normal vcut direncine sahip olduu ve toprak potansiyeliyle dorudan
temasnn olmadnn kabul edildii artlar) uygulanr. zel alanlar iin ynetmeliin bu
alanlar iin ayrca ngrd nlemler de uygulanr.

Elektrik arpmasna Kar Koruma

Madde 42 Dorudan ve Dolayl Dokunmaya Kar Birlikte Koruma
42a - Genel
1- Dorudan ve dolayl dokunmaya kar birlikte koruma iin aadaki koruma nlemlerinden
bir tanesi kullanlacaktr.
(i) Madde 42-bye gre SELV ile koruma
(ii) Madde 42-dye gre enerji boalmnn snrlandrlmas ile koruma (elektrikli it
cihazlar ve benzerleri)

42b- SELV ile koruma
1- SELV ile koruma iin, aadaki tm kurallara uyulacaktr.
(i) lgili devrenin anma geriliminin ok dk gerilimi amamas zorunludur.
222
(ii) Besleme (Enerji) kayna Madde 42-b-2de belirtilen emniyetli kaynaklardan biri
olacaktr.
(iii) Madde 42-b-3 ile Madde 42-b-11 arasndaki tm maddelerinin artlar
gerekletirilmesi zorunludur.

2- SELV iin kaynak aadakilerden biri olacaktr.
(i) lgili Trk Standartna uygun k sargs ve gvde veya koruyucu topraklama devresi
arasnda herhangi bir balant bulunmayan bir ayrma transformatr.
(ii) Ayrma transformatrne edeer elektriksel ayrma salayan sargl motor- generatr
gibi bir akm kayna.
(iii) Bir elektrokimyasal kaynak (rnein bir ak) veya dier alak gerilim devresinden
bamsz baka bir kaynak (rnein diesel motor tahrikli generatr gibi).
(iv) inde hata olutuunda, d balant ularnda Madde 42-b-1 (i) de belirlenen
deerlerdeki gerilimleri amayan elektronik cihazlar. Ancak d ularda izin verilen
deerlerden daha yksek gerilimlere, dorudan veya dolayl dokunma sonucu, u
geriliminin, Madde 42-b-1 (i) de belirlenen deerlere aniden indirilebildii durumlarda
izin verilir. Bu deerden daha yksek gerilim olan yerlerde, en az 3000 luk i
direnli bir gerilim l cihaz ile yaplan l sonunda; gerilim limitler iinde kalrsa
bu gerilime izin verilir.
Not: Bu tip cihazlara rnek yaltm kontrol cihazlardr.
3- SELV iin ngrlen gerilim deerinden daha yksek gerilim sistemlerinden beslenen,
ototransformatr, potansiyometre, yar iletken cihaz gibi gerekli elektriksel ayrma
salamayan dier donanm; SELV sistemi olarak kullanlamaz.
4- SELV iin tanabilir bir kaynak, snf II donanm yaltmna veya edeer yaltma sahip
olacak ekilde seilecek ve monte edilecektir, ( Madde 44-cye baknz.).

SELV in Devrelerin Dzenlenmesi
5- SELV sisteminin gerilim altndaki ksm:
(i) Daha yksek gerilimdeki dier sistemlerden elektriksel olarak ayrlacaktr. Kablolar
hari, elektriksel ayrma, ayrma transformatrnn girii ve k arasnda bulunan
yaltm deerinden daha az olmayacaktr.
(ii) Toprak veya baka bir sistemin parasn oluturan gerilim altndaki ksmna veya
koruma iletkenine balanmayacaktr.
6- Her SELV sisteminin devre iletkenleri dier sistemlerden fiziksel olarak ayrlacaktr ya da
bu koullara uygunluk pratik deilse, aada belirtilen dzenlemelere gre tesis edilecektir.
(i) SELV devre iletkenleri mevcut en yksek gerilim deeri iin bu ynetmelik
kurallarna gre yaltlacaktr.
(ii) SELV devre iletkenleri kendi temel yaltmna ek olarak yaltkan bir klf iinde
muhafaza edilecektir.
(iii) SELVden daha yksek gerilimlerdeki sistemlerin iletkenleri, SELVden toprakl
metal ekran veya klf ile ayrlacaktr.
(iv) Farkl gerilimlerdeki iletkenlerin ok damarl bir kablonun damarlarn oluturmas
halinde veya dier iletken gruplamalarnda, SELV devre iletkenleri kabloda varolan en
yksek gerilime gre ayr ayr veya toplu bir ekilde yaltlacaktr.
Yukardaki (ii) ve (iii) maddelerinde herhangi bir iletkenin temel yaltm yalnzca paras
olduu devrenin gerilimi iin yeterli olmaldr.
223
Rlelerin, kontaktrlerin ve yardmc kontaklarn dahil olduu bir SELV sisteminin tm
elektriksel donanmnda, SELV sisteminin gerilimli blmleri ve dier sistemler arasnda
gerekli elektriksel ayrma salanacaktr.

7- SELV sisteminin aktaki hibir iletken blm
(i) Topraklama sistemi,
(ii) Dier bir sistemin aktaki bir blm,
(iii) Herhangi bir sistemin koruma iletkeni,
(iv) Madde 42-b-1-i de belirtilen gerilim seviyesini amayacak ekilde gerekli nlemler
alnamamas durumunda; bir elektrik donanmnn iin gerei olarak bir yabanc
blme balanmas zorunluluu dnda, aktaki bir iletken blm ile
balanmayacaktr.

8- Eer bir ok dk gerilim sisteminin aktaki iletken blm baka bir sistemin aktaki
iletken blmne tesadfen ya da kastl olarak dokunabilecek ise sistem SELV olarak kabul
edilmeyecektir ve Madde 42-cye gre dier koruyucu nlemler uygulanacaktr.

9- Bir SELV sisteminin anma gerilimi 25 V a.a. ya da dalgacksz 60 V d.a. deerlerini aarsa,
dorudan dokunmaya kar aada belirtilen koruma yntemlerinden bir ya da bir ka
uygulanacaktr.
(i) IP2X ya da IPXXB koruma seviyesini salayan bir korkuluk ya da mahfaza,
(Madde 43-c ),
(ii) 60 s iin 500 V a.a. tip deneyi gerilimine dayanacak yaltm (Madde 43-b).
Eer anma gerilimi 25 V a.a. ya da 60 V d.a. deerlerini amyorsa (i) ve (ii) maddelerinde
tanmlanan koruma yntemlerine gerek yoktur.
Not: Bu maddede kullanlan dalgacksz terimi; sinus biimindeki gerilim iin dalgack
deeri % 10 etkin deeri amayan; 120 V dalgacksz d.a. anma geriliminde 140 V
maksimum tepe deerini amayan; 60 V dalgacksz d.a. anma geriliminde 70 V maksimum
tepe deerini amayan gerilim anlamndadr.
10- Bir SELV sistemindeki prizler dier sistemlerde kullanlan prizlerle boyut olarak benzer
olmayacak ve koruyucu iletken kontana sahip olmayacaktr. Baka sistemlerin fileri bu
prizlere uymayacak, SELV sistemi fileri de baka sistem prizlerine taklamayacaktr.
11- Koruyucu iletken konta olan aydnlatma armatr montaj elemanlar, SELV sistemi iine
tesis edilmeyecektir.

42c- Fonksiyonel ok dk gerilim dahil, dier ok dk gerilim sistemleri
1- Fonksiyonel ok dk gerilim tek bana koruyucu bir nlem olarak kullanlamaz. (Madde
44-hye baknz.)
2- Fonksiyonel sebeplerden dolay ok dk gerilimin kullanld fakat SELV ile ilgili
koullarn gerekletirilemedii durumlarda, Madde 44-hde belirtildii gibi dorudan ve
dolayl dokunmaya kar koruma iin dier nlemler uygulanacaktr.

224
42d- Enerji boalmasnn snrlandrlmas ile yaplan koruma
1- Bu tr bir donanm, bir insan ya da dier canlnn vcudundan geebilecek akmlarn
tehlikeye sebep olabilecek deerlerin altnda kalacak ekilde snrlandrlmas iin ilgili
aralar ierirse, dorudan ve dolayl dokunmaya kar birlikte koruma salanm kabul
edilecektir.
Bu koruma nlemine ait devre bir SELV devresi iin Madde 42-b-5 ve Madde 42-b-6da
belirtilen devrelere benzer ekilde dier tm devrelerden ayrlacaktr.
2- Bu nlem, sadece ilgili Trk Standard ile uyumlu olan donanmlarn bamsz bir blmne
uygulanr. Bu donanm insan veya dier canllarn vcudu zerinden geebilecek akm,
gvenli bir deer ile snrlandrmaldr.
Bu nlemin uygulanmas, Trk Standardna uyumlu donanmn bu tip paralarndan treyen
tesisat ksmn da kapsayacaktr; rnein TS EN 61011 ile uyumlu elektrik it kontrol
cihazlarnca beslenen elektrik itleri gibi.

Madde 43- Dorudan Dokunmaya Kar Koruma
43a- Genel
1- Dorudan dokunmaya kar koruma iin aada belirtilen temel koruma nlemlerinden bir
ya da birka aada belirtilen uygulama kurallarna ve bu blmn ilgili koullarna gre
kullanlacaktr.
(i) Gerilim altndaki blmlerin yaltlmas ile koruma (Madde 43-b )
(ii) Bir korkuluk ya da mahfaza ile koruma (Madde 43-c ve Madde 42-c)
(iii) Engeller ile koruma (Madde 43-d)
(iv) El ulama uzakl dna yerletirme ile koruma (Madde 43-e)
(v) Artk akm anahtar ile ek korumann saland yerlerde, Madde 43-f koullar
uygulanacaktr.

43b- Gerilim altndaki blmlerin yaltlmas ile koruma
1- Bu nlem temel yaltmla ilgilidir ve gerilim altndaki blmlere dokunmay nleme
amaldr. Bu nlem genellikle dorudan dokunmaya kar korumada, dolayl dokunmaya
kar koruma nlemleriyle balantl olarak uygulanacaktr.
2- Gerilim altndaki blmler, sadece olabilecek bir hasar sonucu bozulabilecek ve iletmede
elektriksel, mekanik, sl ve kimyasal zorlamalara kar koyabilecek bir yaltkan ile
kaplanacaktr. Fabrikada imal edilen donanmn yaltm, elektrik donanm iin ilgili
standartlara uygunluk gsterecektir. Dier donanm iin iletme annda ortaya kabilecek
mekanik, kimyasal, elektriki ve sl etkilere kar koyabilecek bir yaltm salanacaktr.
Boya, cila, vernik benzer rnlerin normal iletmede dorudan dokunmaya kar koruma
iin yeterli bir yaltm salamayaca dikkate alnmaldr.
Yaltmn, tesisatn montaj srasnda uyguland hallerde yaltmn kalitesi, benzer
donanmlar iin, ilgili TSde belirtilen deneylerle dorulanacaktr.

43c- Korkuluk ya da mahfazalarla koruma
1- Bu nlem, gerilim altndaki blmle herhangi bir dokunmay nlemek veya caydrmak
amaldr. Bu nlem genellikle dorudan dokunmaya kar korumada, dolayl dokunmaya
kar koruma nlemleriyle balantl olarak uygulanacaktr.
2- Gerilim altndaki blmler; paralarn deitirilmesine msaade edecek ya da elektrik
donanmn dzgn almas ile giriimi nleyecek IP2X veya IPXXB iin msaade edilen
225
aklktan daha byk aklklarn haricinde, en azndan IP2X veya IPXXB koruma
seviyesini salayacak mahfazalar iinde veya korkuluklarn arkasnda olmaldr. Bunun iin
aadaki kurallar uygulanacaktr.
(i) nsanlarn veya canllarn istemeden gerilim altndaki blmlere dokunmasn
nleyecek uygun nlemler.
(ii) Bir insann gerilim altnda bulunan blme herhangi bir boluktan dokunabilmesinin
nlenmesi ve bu blme kesinlikle dokunulmamas gerektiinin farknda olmas
kolayca salanacaktr. (Madde 43-c-3ye baknz.)

3- Bir korkuluk veya mahfazada IP2X veya IPXXB artlarndan daha byk bir akla izin
veren Madde 43-c-2 dnda bir durum ve bu parann alma artlar sebebiyle Madde 43-
c-2nin genel hatlaryla uyumluluunun salanamaz olduu durumda; TS ile uyumlu
donanm veya aksesuarn sadece bir parasna uygulanacaktr; rnein TS EN 61184 veya
dier uygun bir standartla uyumlu bir lamba duyu gibi. Her ne kadar bu ayrcalkl durum
uygulansa da bu aklk, parann uygun almas ve deitirilmesi iin gerekli artla
uyumlu olacak lde kk olmaldr.
4- Korkuluk ya da mahfazann kolayca eriilebilen st yzeyleri en azndan IP4X koruma
seviyesine sahip olacaktr.
5- Her korkuluk ve mahfaza bulunduu yerde emniyetli bir ekilde balanacak ve bilinen
normal iletme koullarnda gerekli korumay ve gerilimli blmlerden uygun uzaklkta
bulunmasn salayacak kararlla ve dayanklla sahip olacaktr.
6- Korkuluun kaldrlmas veya mahfazann almas veya mahfazann bir parasnn
kaldrlmas gerektiinde aadaki gereksinimlerin bir ya da daha fazlasnn
gerekletirilmesi yeterli olacaktr.

(i) Mahfaza ve korkuluun kaldrlmas veya almas sadece bir anahtar veya alet ile
mmkn olacaktr.
(ii) Korkuluk ya da mahfazann kaldrlmas veya almas bunlar tarafndan korunan
besleme kaynann kesilmesi ile mmkn olacaktr. Beslemenin tekrar balanmas,
sadece korkuluk veya mahfazann yerine konmas veya kapatlmasndan sonra
mmkn olacaktr.
(iii) Gerilim altnda bulunan blme dokunmay nlemek iin bir ara korkuluk
kullanlmas durumunda, byle bir korkuluk en azndan IP2X veya IPXXB koruma
seviyesini salayacak ve bir anahtar veya alet yardmyla kaldrlacaktr.
Bu madde
- Tavan rozansna,
- Kordon ekmeli anahtara,
- TS EN 61184e uygun bayonet duya,
- TS EN 60238e uygun Edison duya,
uygulanmayacaktr.

43d- Engeller ile Koruma
1- Bu nlem, gerilim altndaki blmle istenmeyerek olan dokunmay, engellerle dikkat
ekerek kanma yoluyla nleme amaldr. Ancak kastl hareketleri engellemez. Bu
uygulama dorudan dokunmaya kar korumayla, ve sadece yetkili kiilerin veya bu kiiler
denetimindeki, yardmc elemanlarn eriebilecei blgede snrl olacaktr.
Elektrik arpmas riskinin yksek olduu baz tesisat ve blgelerde bu koruma nlemi
kullanlmayacaktr. Bununla ilgili olarak Blm 16'daki zel artlar blmne baknz.
226
2- Engel uygun bir ekilde aada belirtilen durumlarn olumasn nleyecektir.
(i) Gerilim altnda bulunan bir blme istemeden yaklamak.
(ii) Enerjili bir donanm altrrken gerilim altnda bulunan bir blme istemeden
dokunulmas.
3- Engel kastsz bir ekilde kaldrlmay nleyecek emniyette olmaldr, fakat bir anahtar veya
ara kullanlmadan kaldrlabilmelidir.

43e- Erime uzakl dna yerletirerek koruma
1- Bu nlem, gerilim altndaki blmle istenmeyerek olan dokunmay nleme amaldr ve
dorudan dokunmaya kar korumada kullanlacaktr.
Madde 43-e-3 den Madde 43-e-5'e kadar olan maddelerin ieriklerinin uygulanmas, sadece
yetkili kiilerin veya bu kiilerin denetimindeki yardmc elemanlarn eriebilecei her bir
blgeyle snrl olacaktr. Elektrik arpmas riskinin yksek olduu baz tesisat ve blgelerde
bu koruyucu nlem kullanlmayacaktr. Bununla ilgili olarak blm 16daki zel artlar
blmne baknz.
2- Binalar ve yaplar arasndaki plak veya yaltml hava hatlar Elektrik Kuvvetli Akm
Tesisleri Ynetmeliine gre monte edilecektir.
3- Hava hatlar hari, plak ve gerilim altnda bulunan bir blm, el ulama uzakl snrlar
iinde bulunmayacak; veya
(i) Aktaki iletken blmlere,
(ii) Yabanc iletken blmlere,
(iii) Herhangi bir devrenin plak gerilim altndaki blmne,
2,5 mden daha yakn olmayacaktr.
4- Yatay bir alanda gerilimli bir donanma ulama IP 2X veya IP XXB koruma seviyesinden
daha az koruma salayan bir engel ile nlenmise (Kpete, kafes, ekran) el ulama uzakl
bu engelden itibaren llecektir.
5- Herhangi bir uzun veya byk iletken nesnenin kullanld her yerde, mesafeler 43-e-3 ve
43-e-4 maddelerinin gerektirdii ekilde arttrlacaktr.

43f- Artk akm cihazlar ile yaplan ilave koruma
1- Bir artk akm anahtar tek bana dorudan dokunmaya kar koruma iin kullanlamaz.
2- Artk akm anahtarnn kullanm, aada belirtilen artlara uygunluun saland yerlerde,
(i) Madde 43-a-1in (i)den (iv)e kadar olan maddelerinde belirtilen koruma
nlemlerinden bir tanesi uygulanmsa ve
(ii) Artk akm anahtar (RCD) TS EN 61008-1 veya TS EN 61009-1de art koulduu
gibi 30 mAi gemeyen I
n
beyan artk faaliyet akmna ve 5I
n
artk akmnda 40 msi
gemeyen faaliyete geme zamanna sahipse,
elektrik arpmasna kar tehlikenin azaltld anlamna gelir.

Madde 44- Dolayl Dokunmaya Kar Koruma
44a- Genel
1- zin verilen en byk dokunma gerilimi alternatif akm iin 50 V etken deer, doru akm
iin dalgacksz 120 V dur.
2- Dolayl dokunmaya kar koruma iin, aadaki maddeleri ieren uygulama kurallarna gre
aadaki temel nlemlerden bir tanesi kullanlacaktr.
(i) Topraklanm potansiyel dengeleme ve besleme kaynann otomatik olarak kesilmesi
ile koruma (Madde 44-b),
227
(ii) Snf II donanm veya edeer yaltm ile koruma (Madde 44-c ),
(iii) letken olmayan blgeler ile koruma (Madde 44-d),
(iv) Toprak balants olmayan potansiyel dengeleme ile koruma (Madde 44-e),
(v) Elektriksel ayrma ile koruma (Madde 44-f).

44b- Topraklanm potansiyel dengeleme ve beslemenin otomatik kesilmesi ile koruma
1- Bu madde art ayn anda eriilebilen iletken blmler arasndaki tehlikenin doabilecei
byklk ve srede gerilim oluumunu nleme amaldr.
Blm 16'dakiler gibi elektrik arpmas riskinin yksek olduu tesisat ve blgelerde,
aadaki gibi ek nlemlere ihtiya duyulabilir :
(i) Beslemenin, beyan artk faaliyet akm (I
n
) 30 mA'i amayan bir artk akm anahtar
vastasyla otomatik kesilmesi,
(ii) Tamamlayc potansiyel dengeleme kullanlmas,
(iii) Maksimum hata ayrma sresinin ksaltlmas.
Genel
2- Bu nlem, kullanmdaki sistem topraklama tipi gereksinimlerine gre uygulanacaktr.
Sistem topraklama tipine gre uygulanacak maddeler aada verilmitir.
(i) TN sistemler : Madde 44-b-8den Madde 44-b-18e kadar,
(ii) TT sistemler : Madde 44-b-19dan Madde 44-b-23ye kadar,
(iii) IT sistemler : Madde 44-b-24den Madde 44-b-29a kadar.
3- Beslemenin otomatik kesilmesi yoluyla dolayl dokunmaya kar koruma salayan her
tesisatta bir koruma iletkeni tesisatn her u noktasna ekilecek ve bu iletken her cihazn
balant noktasnda ve her aksesuarda (Sadece akta olmayan iletken blmlere sahip ve
byle bir noktada asl bulunan lamba duyu hari) sonlandrlacaktr.
4- Her tesisatta Madde 87ye uyan ana potansiyel dengeleme iletkenleri, binann aada
bildirilen aktaki iletken blmleri, tesisatn ana topraklama ucuna, ana potansiyel
dengeleme barasna Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmlerine gre
balanacaktr.
(i) Su borular,
(ii) Gaz tesisat borular,
(iii) Dier ebeke boru ve kanallar,
(iv) Merkezi stma ve klima sistemleri,
(v) Binann aktaki metal blmleri,
(vi) Yldrmdan koruma sistemi.
Tesisatn birden fazla binaya hizmet verdii yerlerde yukardaki koullar her binaya
uygulanacaktr. Haberleme kablosunun metal zrhn da potansiyel dengelemeye dahil
etmek gereklidir. Fakat kablonun iletmecisinden izin alnmaldr.
5- Ayn anda ulalabilen aktaki iletken blmler ayn topraklama sistemine; ayr ayr, grup
halinde veya ortak bir ekilde balanacaktr.
6- Otomatik ayrma iin her koruyucu cihazn nitelikleri, tesisatn topraklama ekli ve ilgili
devrenin empedans ile uyumlu olacaktr. Bylece bir toprak hatas sresince ayn anda
eriilebilen aktaki iletken blmler ile yabanc iletken blmler arasnda meydana gelecek
gerilimler tehlikeye neden olmayacak byklkte olacaktr.
Bu ynetmelie uygun aralar, sistem topraklama tipine gre 44-b-8den 44-b-29a kadar
olan maddelerde verilmitir. Dier edeer etkinlikteki aralarda dikkate alnacaktr.
228
TN, TT, IT sistemlerindeki otomatik ayrma koullarnn ar akm koruma cihazlar
kullanlarak gerekletirilmedii yerlerde aadaki nlemlerden biri alnacaktr:
(i) 44-b-30 ve 44-b-31 maddelerine gre yerel tamamlayc potansiyel dengeleme
uygulanacaktr.
(ii) koruma, artk akm anahtar ile temin edilecektir.
7- Ar akmlar sonucu devre iletkenlerinin direnci ve scaklklarndaki art dikkate
alnacaktr. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelge 10 ve izelge 11 de
verilen ama deerlerine ve Madde 44-b-14 ve Madde 44-b-15in evrim empedans
deerlerine uyan ar akm cihazlarnn bulunduu devrelerin bu ynetmelie uygun olduu
kabul edilecektir.

TN sistem
8- Tesisatn aktaki her iletken blm koruma iletkeni yardmyla tesisatn ana topraklama
balant ucuna balanacaktr ve bu balant ucu Madde 83-a-2, Madde83-a-5e gre besleme
kaynann toprakl noktasna uygun bir ekilde irtibatlandrlacaktr.
9- Aadaki koruma cihazlarndan bir ya da daha fazlas kullanlacaktr.
(i) Ar akm koruma cihaz
(ii) Artk akm anahtar
Bir TN-C-S sistemde artk akm anahtar bulunuyorsa, artk akm anahtar ile yk arasnda
PEN iletkeni kullanlmayacaktr. Koruyucu iletkenin PEN iletkenine balants artk akm
anahtarnn kaynak tarafnda yaplacaktr.
10- Tesisatn herhangi bir yerinde bulunan bir faz iletkeni ile koruma iletkeni veya aktaki
iletken blm arasnda, hata noktasnda ihmal edilebilir bir empedans deeri ile bir hata
meydana geldiinde; korunan devrenin koruma cihaz ve toprak hata evrim empedans,
belirtilen uygun bir sre iinde beslemenin otomatik kesilmesini salyorlarsa Madde 44-b-
6da belirtilen kuraln saland kabul edilir.
Bu kural aadaki koul gerekletiinde yerine getirilmi olur.

Z
s
< U
o
/ I
a

Burada;
Zs : toprak hata evrim empedans,
Ia : U
o
anma geriliminin bir fonksiyonu olarak Tablo1de belirtilen sre iinde ya da Madde
44-b-16da belirtilen artlar altnda 5 syi gemeyecek sre iinde koruyucu cihazn
otomatik olarak amasn salayacak akm,
U
o
: topraa gre anma gerilimini gstermektedir.

229

TABLO 1
TN sistemleri iin en byk ama sreleri

Tesisat anma gerilimi U
o
(Volt) En byk ama sresi t (saniye)

120 0.8
230 0.4
277 0.4
400 0.2
400den byk 0.1

Not :
1. (230%10V) tolerans aralnda bulunan gerilim seviyeleri iin anma gerilimine uygun
ama sresi geerlidir.
2. Gerilimin ara deerleri iin tabloda bir sonraki en yksek gerilim deeri kullanlr.
3. TS 83 (IEC 60038)de belirtilen tolerans band iindeki gerilimler iin, anma gerilimine
uygun ama sresi uygulanr.
11- Tablo 1deki en byk ama sreleri priz besleme devrelerine ve kullanm srasnda
tekerlekli tanabilir donanma veya elde tanan donanma uygulanmaldr.
Bu kural, elde tanan cihazlarn beslemesinde kullanlmas nlenmi olan prizler ve buna
bal filerle beslenen, sabit cihazlar iin uygulanmayacaktr.
12- TN sistem bir tesisatta, toprak arzas evrim empedansnn ve 44-b-14 ile 44-b-17
arasndaki maddeler ve 44-b-10 maddesinde belirtilen devre koruma iletkeni empedansnn
snr deerleri, ilgili donanmn aktaki iletken blmleri ve elektriksel olmayan yabanc
iletken blmler toprakl epotansiyel blge iinde bulunuyor ise uygulanabilir. (Madde 44-
b-4 'e de baknz)
Madde 44-b-10'da tanmlanan kesme srelerinin, ar akm koruma cihaz kullanlarak elde
edilemedii yerlerde, Madde 44-b-6 uygulanacaktr.
13- Bir donanmn topraklanm epotansiyel blge dnda olmas ve donanmn d iletken
blmlerinin bulunmas durumunda, toprak hatas evrim empedans, Tablo 1'de belirtilen
sre iinde kesilme meydana gelecek ekilde olmaldr.
14 - Madde 44-b-11in koullarnn karlanmas iin sigorta kullanlmas halinde 230V anma
gerilimi iin 0,4 slik ama sresi ile ilgili olarak toprak hata evrim empedansnn (Zs)
maksimum deerleri Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelge 10 da
belirtilmitir.
44-b-10 maddesine gre Ia deerinin belirlenmesi Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii izelge 10a gre yaplmaldr.

15- Madde 44-b-11 koullarnn karlanmas iin devre kesicinin kullanlmas halinde, toprak
hata evrim empedansnn (Zs) maksimum deeri Madde 44-b-10da verilen forml ile
belirlenecektir. Alternatif olarak 230V ama gerilim deeri ve 0,4s ama sresi iin Elektrik
Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelge 10 da belirtilen deerler hesaplama yerine
kullanlabilir.
Not :letkenler normal iletme scaklklarnda iken tabloda verilen evrim empedans deerleri
almamaldr. Devreye alma deneyleri srasnda iletkenler farkl scaklklarda iseler lm
uygun bir ekilde alma scaklna uyarlanacaktr.

230
16- Datm devrelerinde 5syi amayan allagelmi ayrma sresine izin verilir.

17- Eer koruma artk akm anahtar tarafndan yaplyorsa aadaki art gerekletirilecektir.

Z
s
x I
n
50V

Z
s
: ohm cinsinden toprak hata evrim empedansn,
I
n
: amper cinsinden artk akm koruma cihaznn beyan faaliyet akmn,
belirtir.
18- Eer artk akm anahtar topraklanm potansiyel dengelemesi yaplan blgenin dnda
bulunan bir devrede otomatik ama ilemi iin kullanlyorsa; aktaki iletken ksmlarn,
artk akm anahtarnn faaliyet akmna uygun bir diren meydana getiren toprak elektroduna
balanmalar artyla TN sistemi koruyucu iletkenlerine balanmalarna gerek duyulmaz.
Bylece korunan devre TT sistem olarak dikkate alnr ve 44-b-19dan 44-b-22ye kadar
olan maddeler geerlidir.

TT Sistem
19- Tek bir koruma cihaz ile korunacak aktaki her iletken blm, ortak bir toprak elektrotuna
ana topraklama balant ucu yoluyla balanacaktr. Birden fazla koruyucu cihaz seri bal
ise bu art, her bir koruma cihaz ile korunan aktaki iletken blmlere ayr ayr uygulanr.
Ntr noktas veya yoksa her bir generatr veya transformatr merkezinin bir faz iletkeni
topraklanacaktr.
20- Aadaki koruyucu cihaz tiplerinden bir ya da bir ka tercihen ilki kullanlacaktr.
(i) Artk akm koruma cihaz
(ii) Ar akm koruma cihaz
21- TT sistemlerinde, dolayl dokunmaya kar koruma iin, ar akm koruma cihazlarnn tek
bana kullanmna, sadece R
a
nn Madde 44-b-22deki koulu salamas durumunda izin
verilir.
22- TT sistemde her devre iin aadaki art gerekletirilecektir.

R
a
x I
a
50V

R
a
: Toprak elektrotu ve aktaki iletken blme bal koruma iletkenlerin direnlerinin
toplamn,
I
a
: Koruma cihaznn 5 s iinde otomatik amasn salayan akm gsterir.
Koruma cihaznn bir artk akm anahtar olmas halinde Ia, I
n
beyan kaak akm
deerine eittir. Ayrca madde 83,b,6 gerekletirilecektir.
Seicilik amac ile, Gecikmeli tip artk akm koruma cihazlar (Baknz TS EN 61008-1/IEC
61008-1, TS EN 61009-1/IEC 61009-1), genel tip artk akm koruma cihazlar ile seri bal
olarak kullanlabilir. Gecikmeli tip artk akm koruma dzeni ile ayrmann salanmas iin,
datm devrelerinde 1 syi amayan alma sresine izin verilebilir.
Koruma dzeninin bir ar akm cihaz olmas durumunda, bu cihaz, ya
- Ters zaman karakteristikli bir dzen olmal ve I
a
, 5 s iinde otomatik almay
salayan akm olmaldr, veya
- Ani ama karakteristikli bir cihaz olmal ve I
a
, ani tetiklemeye sebep olan en kk
akm olmaldr.
231
Not : Madde 44-b-22nin artlar tamamen salanamazsa, Madde 44-b-30 ve Madde 44-b-31e
uygun tamamlayc potansiyel dengeleme yaplmaldr.

23- Bir TT sisteminin parasn oluturan bir tesisatta, artk akm cihazyla korunmam priz
devresi braklmayacaktr, (Madde44-b-22ye baknz).

IT sistem
24- Gerilim altndaki iletkenlerin hi biri topraa dorudan balanmayacaktr. Topraa
balantnn gerektii yerlerde bu yksek deerli bir empedans (en az 15 k) zerinden
yaplacaktr. Bylece aktaki iletken blme veya topraa olacak tek hata durumunda, hata
akm elektrik arpma riskini ortaya karmayacak kadar kk olacaktr. Eer topraa
yksek deerli empedans zerinden balant ntr noktasnda ya da yapay yldz noktasnda
yaplyorsa ilgili toprak hata evrim empedans bu koulu salayacaktr.
Not : Ar gerilimi ya da gerilim dalgalanmalarn azaltmann gerektii yerlerde, topraklamay bir
empedans zerinden yapmak arttr, bunun karakteristikleri tesisatn gereksinimlerine uygun
olacaktr.

25- Aktaki bir iletken blme ya da topraa kar tek hata durumunda devrenin amas Madde
44-b-24n koullar yerine getirildii taktirde mecburi deildir. Fakat iki hata durumunda
faz aras ksa devre riskine kar tedbirler alnmaldr. Aadaki cihazlarn bir tanesi ya da
her ikisi birden kullanlacaktr.
(i) Ar akm koruma cihaz,
(ii) Artk akm koruma cihaz.

26- Aktaki her iletken blm topraklanmaldr, bylece her devre iin aadaki art
gerekletirilecektir.

R
a
x I
d
50V

R
a
: Toprak elektrotu ve aktaki iletken blme bal koruyucu iletkenlerin direnlerinin
toplam,
I
d
: Faz iletkenleri ile aktaki iletken bir blm arasndaki ihmal edilebilir empedans
olumas sonucunda (ksa devre) ilk hata akm deeridir. I
d
deeri koruma iletken akmlar
ve elektrik tesisatnn toplam topraklama empedansn dikkate alr.

27- Beslemenin kesilmemesi maksad ile IT sistemin kullanld yerlerde, bir yaltm izleme
cihaz gerilim altnda bulunan blmden aktaki iletken blme veya topraa oluacak ilk
hatay belirlemek iin kullanlacaktr. Bu cihaz sesli ve/veya kl uyar vermelidir. Her iki
uyar eklinin de bulunmas halinde ses kesilebilmeli ancak kl uyar hata srdke devam
etmelidir.
Not : lk hata en ksa srede giderilmelidir.

28- lk hatann olumasndan sonra, ikinci hata durumunda beslemenin kesilmesi artlar, tm
aktaki iletken blmlerin koruyucu iletken ile birbirlerine balanm olmalarna (ortak
olarak topraklam) ya da gruplar halinde veya ayr topraklanm olmalarna baldr.
(i) Aktaki iletken blmlerin ortak olarak toprakland yerlerde, Madde 44-b-29a gre
TN sistem koullar uygulanacaktr.
232
(ii) Aktaki iletken blmlerin gruplar halinde ya da ayr ayr toprakland yerlerde TT
sistemlerde olduu gibi koruma artlar Madde 44-b-22ye uyacaktr.
IT sistemde dolayl dokunmaya kar korumann artk akm cihaz ile yapld durumlarda,
her son devre ayr ayr korunacaktr.

29- Ntr hattnn olmad yerlerde aadaki artlar yerine getirilecektir. (3 faz, 3 iletkenli
datm)

Veya ntr hattnn olduu yerde (3 faz, 4 iletkenli datm ve tek faz datm)

a
o
S
I
U
Z
2
'

Burada,
Zs: Faz iletkenleri ve devrenin koruma iletkenlerinden oluan toprak hata evriminin
empedansn,
Z
s: Ntr iletkenleri ve devrenin koruma iletkenlerinden oluan toprak hata evriminin

empedansn,
Ia: Devreyi Tablo 2de ( Madde 44-b-11e baknz. ) belirtilen t sresi iinde veya dier tm
devreler iin geerli olan 5 s iinde beslemeden ayran akm gsterir, (Madde 44-b-16
ya baknz.).
Uo : Faz-ntr aras a.a. anma gerilimi,
U : Fazlar aras a.a. anma gerilimi,
dir.
TABLO 2
IT sistemlerde en byk ama sreleri
(kinci hata)

Tesisat anma En byk ama sresi t (saniye)
gerilimi
Uo / U (Volt) Ntr hatt olmayan (*) Ntr hatt olan

120/240 0.8 5.0
230/400 0.4 0.8
400/690 0.2 0.4
580/1000 0.1 0.2

(*)sadece fazlar aras gerilimler geerlidir.
Notlar : 1- (230/400 %10 V) tolerans aralnda bulunan gerilim seviyeleri iin anma
gerilimine uygun ama sresi geerlidir.
2- Gerilimin ara deerleri iin tabloda bir sonraki en yksek gerilim deeri
kullanlr.
3- TS 83 (IEC 60038)de belirtilen tolerans band iindeki gerilimler iin, anma
gerilimine uygun ama sresi uygulanr.

a
o
S
I
U
Z
2
. 3

233
Tamamlayc potansiyel dengeleme
30- Madde 44-b-6 veya Blm 16ya uygunluk iin tamamlayc potansiyel dengelemenin
gerekli olduu yerlerde potansiyel dengeleme, 87-b maddesine gre btn yabanc iletken
blmler ve prizlerin topraklama elektrotlar da dahil, donanmlarn aktaki iletken
blmlerini birbirlerine balayacaktr.

31- Potansiyel dengelemenin etkinlii yeterli deilse yabanc iletken blmler ve ayn anda
eriilebilen aktaki iletken blmler arasndaki (R) direnci aadaki art
gerekletirecektir.

R 50/Ia
Burada;
Ia: koruyucu cihazn faaliyet akm olup;
- Artk akm anahtar iin, beyan artk faaliyet akm I
n
dir
- Ar akm cihaz iin devreyi 5 s iinde aan minimum akmdr.

44c- Snf II donanm kullanm veya edeer yaltkan ile koruma
1- Bu nlem, elektriksel bir donanmn aktaki iletken blmler zerinde temel yaltmdaki
bir arza sebebiyle tehlikeli gerilim oluumunu nleme amaldr.
2- Koruma ya elektrik donanmlar, ya ilave yaltm ya da takviyeli yaltm ile salanacaktr.
(Bu, genellikle ya TS (Trk Standard) ile uyumlu toplam yaltml donanm veya Snf II
donanm yoluyla ya da montaj esnasnda uygun ek yaltm uygulanmas yoluyla
salanabilir.)
(i) Aada belirtilen tipteki elektrik donanmlar ilgili standartlara uygun olacaktr.
- ift ya da takviyeli yaltma sahip elektrik donanm (Snf II donanm)
- Fabrika yapm tam yaltma sahip alak gerilim anahtarlama ve kontrol dzeni
(TS EN 60439 Standartlarna baknz.)
(ii) Madde 44-c-4den Madde 44-c-10a kadar olan maddelere uyan ve (i) maddesine
gre elektrik donanmnn gvenliini salayan bir elektrik tesisatnn uygulamas;
temel yaltma sahip elektrik donanmna uygulanan ek yaltm yntemi ile
salanacaktr.
(iii) Madde 44-c-4den Madde 4-c-10a kadar olan maddelere uyan ve (i) maddesine
gre elektrik donanmnn gvenliini salayan bir elektrik tesisatnn
uygulamasnda; yaltlmam gerilimli blgelere uygulanan takviyeli yaltm, byle
bir yaltmn yapsal zelliklerinin ift yaltmn uygulanmasn nledii yerlerde
dnlmelidir.

3- Madde 44-c-2nin (i) bendinde tanmlanan donanmn montaj, donanmn korumaya ilikin
karakteristiklerini bozmayacak ekilde yaplacaktr. Snf II donanm, temel yaltml
tesisatn gerilim altndaki blmleri ve donanmn aktaki metal blmleri arasnda tek
yaltm olmayacak ekilde tesis edilecektir.
4- Bu nlem iin salanan mahfaza korunan ekipmann almasn olumsuz ynde
etkilemeyecektir.
234
5- almaya hazr durumdaki donanmn tm iletken blmleri, gerilim altndaki blmlerden
temel yaltmla ayrlm, en az IP2X veya IPXXB koruma salayan bir yaltlm mahfaza
iinde olacaktr.
6- Yaltlm mahfaza olas mekanik, elektrik ve sl zorlamalara dayanacaktr. Boya, vernik
veya benzeri rnler bu kurallar karlamamaktadr. Bu kural ilgili standartlarla tip deneyi
yaplm ve kullanm uygun grlen malzeme ile kapl mahfazalarn kullanmna msaade
etmektedir.
7- Eer yaltml mahfaza nceden denenmemise, uygun bir deney
gerekletirilecektir,(Madde 101-d-2 ye baknz ).
8- Yaltml mahfaza, gerilimi iletecek devre iletkenlerinin haricinde, iletken blmler
tarafndan delinmeyecektir. Metal vidalar mahfaza yaltmn bozabileceinden, yaltml
mahfazada herhangi bir vida delii bulunmayacaktr. Yaltml mahfazann iletken blmler
tarafndan delinmesi gereken yerlerde (rnein; gmme donanmn tutamaklar ve vidalar
iin) dolayl dokunmaya kar koruma salanacaktr.
9- Yaltml mahfaza iinde bir kapak veya kap herhangi bir anahtar veya alet kullanmadan
alabiliyorsa, eriilebilen her iletken blm insanlarn bu blmlere dorudan dokunmasn
nleyecek biimde yaltml bir korkuluk arkasnda bulunacaktr. Yaltml bu korkuluk en
az IP2X veya IPXXB korumasn salayacak ve sadece bir alet yardm ile
kaldrlabilecektir.
10- Yaltml mahfaza iindeki iletken blmlerin hibiri koruma iletkenine balanmayacaktr.
Donanmn baka paralarna ait olan ve besleme devresi ile birlikte, yaltml mahfaza
dndan gelen koruma iletkeni ve terminalleri gerilim altnda bulunan blmler gibi
yaltlacak ve iaretlenecektir.
11- Bir devrenin Snf II donanm paralarn besledii yerde de koruma iletkeni ekilecek ve bu
iletken her noktada ve her aksesuarda (akta olmayan iletken blmlere sahip ve byle bir
noktadan asl bulunan lamba duyu hari) sonlandrlacaktr. Madde 44-c-12nin uyguland
yerde bu artn aranmasna gerek yoktur.
Snf II donanmnn aktaki iletken blmnn montaj, koruma iletkenine bal tesisatn
hibir ksmyla bir elektriksel temas bulunmayacak ekilde yaplacaktr. Byle bir temas,
cihaz karakteristiklerinin ngrd Snf II korumasn bozabilir. Gerektiinde uygun Trk
Standard'na veya imalatya danlmaldr.
12- Bu nlemin dolayl dokunmaya kar tek koruma nlemi olarak kullanlmas durumunda,
(rnein tm tesisat veya devrenin tamamen snf II veya edeer donanmdan olumasnn
amaland durumda) ilgili tesisat veya devrenin normal kullanmda etkin denetim altnda
olaca kantlanacaktr, yle ki Snf II veya edeer yaltmn geerliliini bozacak hibir
deiiklik yaplmayacak ekilde olacaktr. Bu nedenle bu nlem priz ieren herhangi bir
devrede, veya bir kullancnn donanmn paralarn yetkisizce deitirebilecei durumlarda
uygulanmayacaktr.
13- Metalik olmayan klf veya metalik olmayan mahfazaya sahip bir kablo, Snf II donanm
snfnda tanmlanmayacaktr. Bununla beraber, 69dan 77ye kadar olan maddelere uygun
olarak tesis edilen byle bir kablonun kullanmnn, dorudan ve dolayl dokunmaya kar
yeterli korumay salayaca varsaylacaktr.
235

44d - letken Olmayan Blgeler ile Koruma
1- Bu koruma metodu genel uygulamalar iin geerli deildir, ( Madde 44-d-2ye baknz .).
2- Bu nlem, gerilim altndaki blmlerin temel yaltmndaki arza sebebiyle farkl
potansiyellerde bulunabilen paralara ayn anda olabilecek dokunmay nleme amaldr.
Bu nlem genel kullanma ilikin maddelerle ilgili deildir, sadece etkin denetim altndaki
zel durumlarda uygulanacaktr.
Bu nlem, Blm 16da ngrlen elektrik arpmas riskinin yksek olduu yerlerde ve
baz zel tesislerde kullanlmayacaktr.
3- Gerilim altndaki blmlerin temel yaltmnda oluacak hata srasnda farkl potansiyellere
maruz kalacak aktaki iletken blmler:
(i) Aktaki iki iletken blm ya da
(ii) Aktaki iletken blm ve herhangi bir yabanc iletken blm,
insanlarn ayn zamanda dokunmasna imkan vermeyecek ekilde dzenlenecektir.
4- letken olmayan bir blgede, koruma iletkenleri olmayacak ve hibir prizde toprak konta
bulunmayacaktr. Koruma iletkenine sahip balant ucu bulunan aydnlatma armatr monte
edilmeyecektir.
5- Madde 101-gde belirtilen koullar altnda lm yaplan her noktada yaltkan duvar veya
zeminin direnci
(i) Faz toprak geriliminin 500 Vu amad yerde 50 kdan
(ii) Faz toprak geriliminin 500 Vu at fakat 1 kVu amad yerde 100 k dan kk
olmamaldr.
Herhangi bir noktada diren belirtilen deerin altnda ise, duvarlar ve zemin elektrik
arpmasna kar korumada yabanc iletken blm olarak dikkate alnr.
6- Hareketli veya tanabilir donanmn kullanlaca tahmin edilen yerlerde korumay
gerektiren kalc dzenlemeler yaplacaktr.
7- Yabanc iletken blm zerindeki gerilimin bulunduu blgeden dar tanmamas iin
gerekli tedbirler alnacaktr.
8- Eer blge yaltkan duvara ve zemine sahip ve aada belirtilen dzenlemelerden biri ya da
birka uygulanmsa Madde 44-d-3n koullar gerekletirilmi saylr.
(i) Aktaki iletken blmler arasnda ve aktaki iletken blmler ile yabanc iletken
blmler arasndaki mesafe 2 m den veya el ulama uzaklnn dndaki blmler
iin 1,25 m den daha az olmayacaktr.
(ii) Aktaki iletken blm ile yabanc iletken blm arasna etkin engellerin girmesi,
(i) maddesinde belirtilen deerleri salayacak ekilde mesafeyi arttrdka etkili
olmaktadrlar. Bu engeller yaltkan malzemeden yaplm olacak, topraa veya
herhangi bir aktaki iletken blme balanmayacaktr.
(iii) Yabanc iletken blmlerin yaltm veya yaltm dzenlemesi elektrik ve mekanik
zorlanmalara kar yeterli olacaktr.

236

44e- Toprak balants olmayan potansiyel dengeleme ile koruma
1- Bu metot sadece zel durumlarda kullanlacaktr.
2- Bu nlem, temel yaltmdaki arza durumunda ayn anda eriilebilen blmler arasnda
tehlikeli gerilim oluumunu nleme amaldr.
Sadece topraklamadan arndrlm, etkin denetim altndaki zel durumlarda uygulanacaktr.
Bu nlem uygulandnda, sz konusu blgeye eriimi olan her noktaya yakn ve gze
arpan bir yere, Madde 67-d ile uyumlu bir uyar iareti yerletirilecektir.
Elektrik arpma riskinin yksek olduu baz tesisat ve blgelerde bu nlem
kullanlmayacaktr. Bununla ilgili, Blm 16daki zel artlara baknz.
3- Bir potansiyel dengeleme iletkeni ayn anda eriilebilen, her gvdeyi ve yabanc iletken
blm birbirine balayacaktr.
4- Yerel potansiyel dengeleme iletkenleri toprakla elektriksel temas iinde olmayacaktr.
5- zellikle topraktan yaltlm iletken zeminin topraksz potansiyel dengeleme iletkenine
baland yerlerde, epotansiyel blgeye girip kan insanlarn tehlikeli potansiyel
farklarna maruz kalmamalar iin gerekli nlemler alnacaktr.

44f- Elektriksel ayrma ile koruma
1- Elektriksel ayrma ile koruma 44-f-3 ve 44-f-4 maddelerine ve
(i) Donanmn bir parasnn beslemesi iin 44-f-5 maddesine veya,
(ii) Donanmn birden fazla parasnn beslemesi iin 44-f-6 maddesine
uygun ekilde gerekletirilecektir.
2- Bu nlem, bamsz bir devrede, bu devrenin temel yaltmndaki arzayla gerilim altnda
kalabilen aktaki iletken blmlerle, dokunma yoluyla oluan elektrik arpma akmn
nleme amaldr. Bu nlem TSye uygun sekonderi topraksz bir ayrma transformatr
vastasyla veya edeer gvenlii salayabilen bir kaynak yoluyla her bamsz donanm
blmnn beslemesine uygulanabilir. Birok donanm blmn beslemek zere bu
nlemin tek bir ayrlm kaynaktan kullanm, elektrik mhendisi tarafndan ngrlen yerde
ve sadece etkin denetim altndaki zel durumlar iin geerlidir. Birok donanm blmnn
tek kaynaktan beslenmesi durumunda, sz konusu blgeye eriimi olan her noktaya yakn ve
gze arpan bir yere, Madde 67-d ile uyumlu bir uyar iareti yerletirilecektir.
3- Devrenin besleme kayna aadaki koullara uyacaktr.
(i) Besleme kayna aadakilerden biri olacaktr.
- Gvde ile sekonder sarg veya koruma topraklama devresi arasnda herhangi bir
balant bulunmayan TSye uygun bir ayrma transformatr.
- Ayrma transformatrne edeer bir emniyet salayan motor-jeneratr eklinde akm
kayna.
(ii) Sabit bir tesisattan beslenen hareketli kaynak 44-c maddesine gre seilip, montaj
yaplacaktr. (snf II donanm veya edeer yaltkann kullanm ile koruma)
(iii) Sabit besleme kayna olarak kullanlan ekipman ;
- 44-c maddesine gre seilip montaj yaplacak
- k, giriten ve mahfazadan 44-c maddesi koullarn karlayan bir yaltkanla
ayrlacaktr. Eer byle bir kaynak donanmn birden fazla blmn besliyorsa; bu
237
donanmn aktaki iletken blmleri, kaynan aktaki iletken blmlerine
balanmayacaktr.
(iv) Elektriksel olarak ayrlm devrenin gerilimi 500 Vu amayacaktr.

4- Elektriksel olarak ayrlm devre aadaki gereksinimlere uyacaktr:
(i) Ayrlm devrenin gerilim altndaki hibir blm dier devrenin her hangi bir
noktasna veya topraa balanmayacaktr ve yaltkan blmlere toprak hatasn
nlemek iin zel olarak dikkat edilecektir, (zellikle Bklgen kablolar ve kordonlar
iin),
(ii) Bklgen kablolarn her paras mekanik nedenlerle oluacak hasara kar uzunluklar
boyunca grlebilir durumda olacaktr,
(v) Ayr devreler iin tercihen ayr hat sistemi kullanlacaktr. Alternatif olarak, metal
zrh olmayan ok damarl kablolar veya yaltkan boru ierisinde yaltkan iletkenler
kullanlabilir; bunlarn anma gerilimleri olas en yksek gerilimden az olmayacak ve
her devre ar akma kar korunacaktr,
(vi) Ayr devrelerin her gerilimli blm ayrma transformatrnn giri ve k sarglar
arasndaki elektriksel yaltmdan az olmamak kouluyla elektriksel olarak ayrlacaktr.
Elektriksel ayrma ile ilgili bu kural, rlelerin ve kontaktrlerin gerilimli blmleri
iin de geerli olacaktr.
5- Donanmn tek bir parasn besleyen bir devrede, ayrlm devrelerin aktaki iletken
blmlerinden hi biri kaynan koruma iletkenine veya dier devrelerin yabanc iletken
blmlerine balanmayacaktr.
6- Eer ayrlm devrenin hasara ve yaltkan hatasna kar korunmas iin tedbirler alnd ise;
44-f-3 maddesine uyan besleme kayna, aadaki kurallarn tmnn gerekletirilmesi
kouluyla donanmn bir parasn besleyebilir.
(i) Ayrlm devrenin btn aktaki iletken blmleri yaltlm ve topraklanmam
potansiyel dengeleme iletkeni ile balanacaktr. Bu iletken, herhangi bir koruma
iletkenine veya dier devrenin aktaki iletken blmne veya herhangi bir yabanc
iletken blme balanmayacaktr.
(ii) Her priz k (i) maddesine gre potansiyel dengeleme iletkenine bal koruma
iletkeni kontana sahip olacaktr.
(iii) Snf II donanmlar hari, her donanmn bklgen kablosu potansiyel dengeleme
iletkeni olarak kullanmak zere bir koruma iletkeni ierecektir.
(iv) Aktaki iletken blmler arasnda iki hata olursa ve bunlar farkl fazlardan beslenirse,
ilgili bir koruma dzeni Madde 44-b-6 artlarna uyacak ve ilgili koullar
salayacaktr.
(iv) Ayrlm devre iindeki aktaki iletken blm ile kaynan aktaki iletken blmne
ayn anda eriilemiyecektir.

238
44g- zel koullar ve ayrcalklar
1- Sadece, yetkili kiilerce veya yetkili bir kiinin gzetimindeki yardmc elemanlarca eriilen
bir blge iin, gerilimli blmlere istenmeyerek yaplan dokunmaya kar ya 43-d maddesi
uyarnca bir engel kullanmyla veya Madde 43-e uyarnca ayn zamanda Madde 44-g-2 ve
Madde 44-g-3e bal kalarak, her bir gerilim altndaki blm eriilemez bir yere
yerletirmek suretiyle nlem almak yeterlidir.
2- Ak tip bir datm tablosu ve aktaki gerilim altnda bulunan tehlikeli blmlere sahip
dier donanmlar iin gerekli her bir geit ve alma platformunun boyutlar, kiilerin
tehlikesiz bir ekilde,
(i) Donanmn iletilmesinin ve bakmnn yaplmasna ve
(ii) Bir kiinin dierinin yanndan kolaylkla gemesine ve
(iii) Donanmdan uzaklalmasna,
uygun olmaldr.

3- Yetkili kiiler veya yardmc elemanlar iin ayrlan alanlar, uygun uyar iaretleri ile ak ve
grnr bir ekilde belirlenecektir.

4- Dolayl dokunmaya kar, aadaki durumlarda koruma nlemi alnmasndan vazgeilebilir.
(i) Hava hatt izolatr konsollar ve bunlara bal metal ksmlar, el ile ulalabilecek alan
iinde bulunmuyorsa.
(ii) Kk boyutlar veya yerletirme ekilleri sebebiyle insan vcudunun nemli bir
ksmna dokunamayan yahut skca kavranamayan aktaki iletken blmlere koruma
iletkeni balantsnn uygun bir ekilde yaplmasnn mmkn olamad veya
bakmnn gvenilir bir ekilde gerekleemediinin grld durumlarda. Bu hari
tutma, kk yaltlm metal ksmlar (cvata, perin, 50 mm x 50 mm'i amayacak
tabelalar ve kablo klipsleri gibi) iermektedir.
(iii) Metalik olmayan aksesuarlar iin balant vidalarnn, gerilim altndaki blmlerle
temasta olmalarnn, kayda deer bir riskinin bulunmadnn salanmas durumunda.
(iv) Boyu 150 mm'yi gemeyen metal borunun eriilemeyen mesafedeki blmnde.
(v) Madde 44-c-2den, Madde 44-c-10a kadar olan maddeler ve Madde 44-c-1'le uyumlu
donanm mekanik olarak koruyan metal mahfazalarda.
(vi) Hava hattndan beslenen ve normal kullanmda eriilemeyen topraklanmam sokak
cihazlarnda.

44h- SELV' den baka ok dk gerilimli sistemler (PELV ve FELV)
1- ok dk gerilim kullanldnda fakat SELV ile ilgili olarak; Madde 42-bnin tm artlar
salanmadnda, elektrik arpmasna kar koruma salamak zere Madde 44-h-2den,
Madde 44-h-6ya kadar olan maddelerde tanmlanan nlemlerin uygun olanlar alnacaktr.
Bu nlemler iin kullanlan sistemler unlardr :
(i) PELV ok dk koruma gerilim sistemleri, (Madde 44-h-2 ).
(iii) FELV fonksiyonel ok dk gerilim sistemleri, (Madde 44-h-3den, Madde 44-h-
6ya kadar olan maddeler).
2- Eer ok dk gerilim sistemi, 42-b-5(ii) ve 42-b-7 maddelerinin koullar dnda SELV
iin Madde 42-b'nin artlar ile uyumlu ise, dorudan dokunmaya kar koruma
aadakilerden biriyle temin edilecektir :
239
- En az IP2X ya da IPXXB koruma snfna sahip korkuluk veya mahfazalar, veya
- 60 saniye sre ile 500 V a.a. etkin deerli tip deneyi gerilimine dayanabilen yaltm.
Eer donanm, ana potansiyel dengelemenin Madde 44-b-4 ile uyumlu olarak uyguland
bina iinde bulunuyor ve gerilim aadaki deerleri amyor ise :
- Donanm normalde sadece kuru blgelerde kullanldnda ve gerilim altndaki
blmlerin insan vcuduyla geni alanl bir dokunmann beklenmedii durumda 25 V
a.a. etkin veya 60 V d.a. dalgacksz gerilim deeri.
- Dier btn durumlarda, 6 V a.a. etkin veya 15 V d.a. dalgacksz gerilim deeri.
dorudan dokunmaya kar yukarda belirtildii gibi bir koruma gerekmemektedir.

3- Eer ok dk gerilim sistemi, Madde44-h-2'de tanmlanan hususlardan baka SELV iin
Madde 42nin artlarna uyumlu deilse, dorudan dokunmaya kar koruma aadakilerden
biri ya da ikisiyle salanacaktr :
(i) Madde 43-cye uygun korkuluk veya mahfazalar
(ii) Primer devre iin gerekli minimum deney gerilimine karlk den yaltm.
lave olarak, dolayl dokumaya kar koruma iin Madde 44-h-4 veya Madde 44-h-5 ile
uygunluk salanacaktr.
ok dk gerilim devresi, yaltm primer devre iin gerekli minimum deney gerilimi ile
uyumlu olmayan donanm beslemek zere kullanldnda; bu donanmn eriilebilen
yaltm montaj sresince 60 saniye sre ile 1500 V a.a. etkin bir tip deney gerilimine
dayanabilecek ekilde takviye edilecektir.
4- Eer fonksiyonel ok dk gerilim kaynann primer devresi beslemenin otomatik
kesilmesi yoluyla korunuyorsa; fonksiyonel ok dk gerilim sistemindeki donanmn
aktaki iletken blmleri, primer devrenin koruma iletkenine balanacaktr. Buna
fonksiyonel ok dk gerilim devresindeki bir iletkeninin, primer devrenin koruma
iletkenine balanma olasl da dahil edilecektir.
5- Eer fonksiyonel ok dk gerilim kaynann primer devresi, elektriksel ayrma yoluyla
korunuyorsa (Madde 44-f); fonksiyonel ok dk gerilim devresindeki donanmn aktaki
iletken blmleri, primer devrenin topraklamasz koruma iletkenine balanacaktr.
Elektriksel olarak ayrlm devre ile ok dk gerilim devresinin kombinasyonu, elektriksel
olarak ayrlm tek bir devre olarak dikkate alndnda, bu son artn Madde 44-f-5 ve
Madde 44-f-6 ile elimeyecei varsaylacaktr.

6- Bir fonksiyonel ok dk gerilim sisteminden beslenen her priz ve aydnlatma armatr
konnektr dier baka bir sistemde kullanlan balant elemanlar ile farkl boyutta
olacaktr.

Madde 45- Isl Etkilere Kar Koruma
Elektrik donanmnn yannda bulunan insanlar, sabit donanm ve malzemeler, elektrik
donanmnn oluturaca snn zararl etkilerine veya sl radyasyona ve zellikle aadaki
etkilere kar korunacaktr.
(i) Yanma, ateleme veya malzemelerin bozulmas.
(ii) Yanma tehlikesi.
(iii) Tesis edilmi donanmn gvenli almasnn bozulmas.
240
Elektrik donanm, yannda bulunan malzemelerde yangn tehlikesi oluturmayacaktr.

Madde 46- Zararl sl etkilere ve yangna kar koruma
46a-
Sabit elektrik donanm, yaknndaki sabit malzemeye oluturduu scaklktan dolay zararl
etkiler vermeyecek biimde seilecek ve monte edilecektir. lave olarak, cihazlarn
reticisinin montaj talimatlarna uyulacaktr.
46b-
Normal iletmede yaknda bulunan malzemelerde yangn tehlikesi oluturacak ve zararl
etkilerde bulunacak yzey zelliine sahip sabit elektrik donanm iin; aada belirtilen
montaj metotlarndan bir ya da birka uygulanacaktr.
(i) Oluan scaklktan dolay yangn riski ve zararl etkiler oluturmayacak destekleme
eleman zerine veya bir mahfaza iine montaj yaplacaktr. Destekleme eleman
dk sl iletkenlie sahip olacaktr.
(ii) Elektrik donanm tarafndan yaylan scakla kar yangn tehlikesi ve zararl etkilere
dayankl bir malzeme ile perdeleyerek koruma yaplacaktr.
(iii) Isnn emniyetli bir ekilde yaylmasn salayarak ve yaknndaki malzemeye zarar
vermeyecek bir uzaklkta monte edilecektir.

Bu koruyucu nlemde kullanlacak arka dayankl malzeme; tutumaz, sl iletkenlii dk
ve mekanik salaml salayacak yeterli kalnlkta olacaktr.
Dolgu maddesi yanc olan kondansatr, balast, transformatr ve diren gibi n balama
aygtlar yanma tehlikesi olan yerlerin dna konulmal ya da yangn tehlikesi
oluturmayacak biimde yerletirilmelidir.

46c-
Sabit donanmdan ark veya yksek scaklkta paracklarn yaylabilecei yerlerde,aada
belirtilen montaj metotlarndan bir veya birka uygulanacaktr:
(i) Elektrik arkna dayankl malzemelerden oluan mahfaza.
(ii) Is yaylmndan dolay zararl etkilere yol aan malzemelere kar elektrik arkna
dayankl malzeme ile koruma.
(iii) Is yaylmlarndan dolay zararl etkilere yol aan malzemelere uygun gvenli
mesafede montaj.
46d-
Gerilim altndaki iletkenlerin her u balants ve ekleri Madde 74-e ye gre seilen bir
mahfaza iinde yaplacaktr.
46e-
Bir mahaldeki elektrik donanmnn iinde, toplam 25 litreden daha fazla yanc sv
bulunmas durumunda; yanc svnn ve yanma mahsullerinin yaylmasna kar nlemler
alnacaktr. Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik hkmleri de geerlidir.

241
46f-
Isy odaklayan ve younlatran sabit cihazlar, sabit nesneler veya binann elemanlar
zerinde tehlikeli scaklk oluturmayacak yeterli mesafede bulunacaktr.
46g-
Mahfazalarda kullanlacak malzemeler, ilgili rn standartlarnn sya ve yangna
dayankllkla ilgili koullarna uyacaktr. rn standartlarnn bulunmad durumlarda,
mahfazay oluturan malzemeler normal iletmede elektrik donanm tarafndan
oluturulacak en yksek scaklk derecesine dayanacaktr.

Madde 47 Yanmalara Kar Koruma
Trk standartlarnn snrl scaklk deeri belirttii cihazlarn haricinde, el ulama uzakl
iinde bulunan sabit elektrik donanm Tablo 3de belirtilen snrlar amayacak scaklk
deerlerinde bulunacaktr. Tablo 3de belirtilen snr deerlerin normal iletme koullarnda
ksa sreler iin bile sabit cihazlarn her blmnde alabilecei gz nne alnarak,
rastgele dokunmaya kar gerekli nlemler alnacaktr.

TABLO 3
El ulama uzakl iindeki cihazlarn eriebilir blmlerinin, normal yk artlar
altndaki scaklk snrlar

Cihaz Ksm Ulalabilen yzey malzemesi En byk Scaklk(C
o
)

letme iin elle Metal 55
tutulan dzenler Metal olmayan 65
Dokunulmas amalanan
ancak elle tutulmayan Metal 70
ksm Metal olmayan 80
Normal alma
koullarnda Metal 80
dokunulmayan ksm Metal olmayan 90

Madde 48- Ar Isnmaya Kar Koruma
48a- Zorlamal (Cebri) Scak Hava Sistemleri
1- Merkezi stma sistemlerinin dndaki, scak hava sistemlerinin elektrikli stma elemanlar
hava akm durduunda veya azaldnda hava akm yeniden salanana kadar
altrlmayacaktr. lave olarak, izin verilen scaklk deerlerinin almasn nleyen,
scaklk snrlamasn salayacak ar scaklk snrlama dzenine sahip olacaktr.
2- Elektrikli stma elemanlarnn mahfazas tutumayan malzemelerden olacaktr.

48b - Scak su veya buhar reten sistemler.
Scak su veya buhar reten tm elektrikli cihazlar, btn hizmet koullarnda ar snmaya
kar, uygun montaj yntemi veya tasarmlar yardmyla korunacaktr.

Ar akma kar koruma
Madde 49- Genel
49a-
242
Ar akmn Madde 54e uygun olarak snrlandrld yerlerin dnda gerilim altndaki
tm iletkenler, ar yk akm (Madde 51) ve hata akm olmas durumunda (Madde 52)
beslemenin otomatik kesilmesini salayan bir ya da daha fazla cihaz ile bu maddeye uygun
olarak korunacaktr.
49b-
Ar yk akmna ve hata akmna kar koruma Madde 53 uygun olarak koordine
edilecektir.
49c-
Ar yke kar koruma cihaz; kablo kesitinde, tesisat trnde, kablo ya da iletken tipinde
veya evresel artlarda olabilecek deiiklik nedeniyle, tesisata ait iletkenlerin akm tama
kapasitesi deerinde azalmann meydana geldii yere yerletirilecektir. Madde 49-dde
bahsedilen yerleimlerin kabul edildii yerlerde bu art uygulanmaz, ve Madde 49-f nin
uyguland durumda hibir ar yk koruma cihaznn bulunmas gerekmez.
49d-
Akm tama kapasitesi deerinin azald noktayla koruma cihaznn bulunduu yer
arasndaki gzergh blmnn, elektrik kullanan cihazlarn balants iin hi bir dall
devre veya priz iermemesi ve
(i) Hata akmna kar, Madde 52 belirtilen artlara uyumlu olarak korunmas veya
(ii) Madde 52-d-2' nin artlarn salanmas,
koullarndan birini salamas artyla; iletkeni ar yke kar koruyacak bir cihaz, iletken
gzergah boyunca herhangi bir yere yerletirilebilir.
Bu ynetmelik, anormal yangn riski veya patlama tehlikesi gsteren blgelerde bulunan
tesisatlara ve zel artlarn veya tavsiyelerin uyguland yerlere uygulanmayacaktr.
(Madde 62'ye baknz.)
49e-
Beklenmedik devre kesintisinin tehlike yaratabilecei yerlerde, elektrik kullanan cihazlar
besleyen devreler iin ar yke kar koruma cihazlarnn kaldrlmasna izin verilmektedir.
Bu gibi durumlara ait rnekler unlardr :
(i) Dner makinalarn uyarma devreleri,
(ii) Kaldrma mknatslarnn besleme devreleri,
(iii) Akm transformatrlerinin sekonder devreleri,
(iv) Yangn sndrme cihazlarn besleyen devreler.
Bu gibi durumlarda, ar yk alarm konulmaldr.
49f-
Ar yk koruma cihazlarnn bulundurulmas, gerekmeyen durumlar unlardr:
(i) Akm tama kapasitesi deerinde azalmann meydana geldii yerdeki noktann yk
tarafnda bulunan iletken eer bu noktann besleme tarafnda yer alan koruma
cihazyla ar yke kar etkili biimde korunuyorsa, bu iletken iin,
(ii) Yk ya da besleme karakteristikleri nedeniyle, ar yk akmn tama olaslnn
bulunmad iletken iin,
(iii) letmenin, tesisatn balangcna bir devre kesici tesis ettii ve tesisatn balangc
ile ana datm noktas arasndaki tesisat blmnde koruma saladnn kabul
edildii durumlarda tesisatn balang noktas iin,
dir.

243
IT sistemlerinde ar yk koruma cihazlar
49g-
Madde 49-d ve 49-f koullarnn IT sistemin bir blmn oluturan bir tesisata
uygulanabilirlii, sadece sz konusu iletkenlerin ya bir artk akm anahtar veya sz konusu
devre tarafndan (iletkenler dahil) beslenen cihazlarn Madde 44-c-2 ila 44-c-10'da
tanmlanan koruma nlemleriyle (rnein Snf II donanm veya edeer yaltmla) uyumlu
olmas ya da yaltm izleme cihaz kulanlmas durumunda mmkndr.

Madde 50 - Koruma cihazlarnn yaps
50a- Ar yk akmna ve hata akmna kar koruma cihaz
Madde 52-c-1 ile izin verilen dnda, hem ar yk akmna ve hem de hata akmna kar
koruma salayan cihaz ya da cihazlar, cihazn tesis edildii noktada beklenen (olas) hata
akm da dahil olmak zere her trl ar yk akmn kesme ve devre kesiciler ise ayrca
baland noktada beklenen ksa devre zerine kapanma akmna dayanma kapasitesine
sahip olacaktr. Ayrca, tm cihazlar Madde 51, Madde 52-a, Madde 52-c-1, Madde 52-c-2
ve paralel iletkenler iin Madde 51-b-3den, Madde 51-b-5e kadar olan maddelere ve
Madde 52-gde belirtilen koullara uygun olacaktr.

50b- Sadece ar yk akmna kar koruma cihaz
Ar yk akmna kar koruma salayan bir cihaz Madde 51de belirtilen koullar
salamaldr. Bu cihaz, tesis edildii noktadaki beklenen hata akm deerinin altnda bir
ksa devre kesme kapasitesine sahip olabilir.

50c- Sadece hata akmna kar koruma cihaz
Madde 52-c-1 ile izin verilenin dnda, hata akmna kar koruma salayan bir cihaz
Madde52de belirtilen koullar salayacaktr. Bu cihaz beklenen hata akm da dahil olmak
zere herhangi bir hata akmn kesebilecek, devre kesiciler ise ayrca ksa devre zerine
kapanabilecek kapasitede olacaktr.

50d - Paralel bal iletkenlerin korunmas
Paralel bal iletkenler ar akma kar 49dan 54e kadar olan maddeler hkmlerine gre
korunacaklardr.

Madde 51- Ar yk akmna kar koruma
51a - Genel
Devre iletkenlerinden geen herhangi bir ar yk akmnn, bu iletkenlerin yaltmna, ek
yerlerine, balant ularna veya evrelerine zarar verecek dzeyde bir scaklk artna sebep
olmadan nce kesilmesini salayacak bir koruma dzeni temin edilecektir.
Her devre, istenmeden oluabilen uzun sreli kk ar yklerin olmad varsaymna
gre tasarlanacaktr.

51b - letken ve koruma cihaz arasndaki koordinasyon
1- Bir kabloyu ya da yaltlm iletkeni ar yke kar koruyan koruma cihaznn
karakteristikleri aadaki iki koula uygun olacaktr:
I
b
In I
z
244

I
2
1,45 x I
z
Burada
I
b
: Devrenin tasarm akm;
I
z
: Kablonun veya yaltlm iletkenin srekli akm tama kapasitesi;
In : Koruma cihaznn nominal akm;
I
2
: Koruma cihaznn allagelmi sre iinde etkili bir ekilde almasn salayan
akmdr.
Not : Ayarlanabilir koruma cihazlarnda In akm, seilen ayar deeridir.
Koruma cihaznn allagelmi sre iinde etkili bir ekilde almasn salayan I
2
akm
retim standartlarnda verilmitir veya reticiden temin edilir.
Not : Bu blme gre yaplan koruma belirli durumlarda (rnein I
2
den kk srekli ar
akmlarda) tam bir korumay salamaz. Bu sebeple kk ar yklerin sk sk
olumayaca farzedilerek devre dzenlenmelidir.

2- Koruma cihazlar,
- Devre kesici, ya da artk akm ve ar akm korumal (RCBO) bir devre kesici,
- Sigorta ile kombine edilmi devre kesici,
- gG karakteristikli sigorta,
olabilir

Paralel iletkenlerin ar yke kar korunmas
3- Tek bir koruma cihaznn paralel iletkenleri koruduu yerlerde, paralel iletkenlerin herhangi
birinde anahtarlama ve ayrma cihaz kullanlmayacak veya paralel iletkenlerin herhangi
birinden dal alnmayacaktr.

Paralel iletkenler aras eit akm paylam
4- Tek bir cihazn, akmlar eit olarak paylaan paralel iletkenleri korumas durumunda,
Madde 51-bde kullanlan Iz deeri, paralel iletkenlerin akm tama kapasitelerinin
toplamdr.

Paralel iletkenler aras eit olmayan akm paylam
5- Faz bana tek bir iletken kullanmnn uygulanamaz olduu ve paralel iletkenlerdeki
akmlarn eit olmad durumlarda, ar yk korumas iin tasarm akm ve artlar her
iletken iin kendi akmna gre dnlecektir.

Madde 52- Hata akmna kar koruma
52a - Genel
Bir devrenin iletkenlerinden geen herhangi bir hata akmnn, iletkenlerde veya
balantlarnda meydana getirecei sl ya da mekanik etkiler bir tehlike yaratmadan nce,
devreyi kesecek bir koruma cihaz kullanlacaktr.
Bu koruma cihaznn anma akm, korunan iletkenin akm tama kapasitesinden daha byk
olmaldr.

52b - Beklenen hata akmnn belirlenmesi
Beklenen hata akm, hem ksa devre ve hem de toprak hatas iin, tamamlanm tesisatn
ilgili her trl noktasnda belirlenecektir. Bu ilem hesaplama yoluyla yaplacak tahkik veya
lme yoluyla dorulanacaktr. ( Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine
baknz.)
245

52c - Hata akm koruma cihaz karakteristikleri
1- Aadaki paragrafn uyguland durumlarn dnda, her bir cihazn kesme kapasitesi,
cihazn baland noktadaki toprak hatas akm ya da beklenen ksa devre akmndan daha
dk olmayacaktr.
Besleme tarafnda gerekli kesme kapasitesine sahip baka bir koruma cihaz, ya da cihazlar
kullanlm ise; yk tarafnda daha dk bir kesme kapasitesine izin verilebilir. Bu
durumda, cihazlarn karakteristikleri, bu cihazlardan geen enerji, yk tarafndaki cihaz veya
bu cihazla korunan iletkenlerin hasara uramakszn dayanabilecekleri enerji miktarn
amayacak ekilde koordine edilmelidir.
2- Madde 52-c-3 ve Madde 52-g ile belirtilen artlarn dnda, Madde 51e uygun bir ar yk
koruma cihaznn hata akmna kar koruma salayacak ekilde kullanlm olmas ve bu
cihazn, bal olduu noktada beklenen hata akm deerinden daha dk olmayan bir anma
ama kapasitesine sahip olmas halinde, bu noktann yk tarafnda bulunan iletkenlerin hata
akmna kar korunmas asndan bu ynetmelikte belirtilen artlara uyulduu kabul edilir.
3- Bir koruma cihaznn sadece hata akm korumas iin kullanld durumlarda, cihazn hem
ksa devre ve hem de toprak hatas koullarndaki ama zaman, gerilim altndaki hibir
iletkende izin verilen scaklk derecesini aacak sonular dourmamaldr.
Verilen bir hata akmnn, gerilim altndaki iletkenler iin, normal alma artlarnda izin
verilen en yksek scaklk derecesinden snr scaklk derecesine ulancaya kadar geecek
zaman t, yaklak olarak aadaki forml ile hesaplanabilir:
t : saniye olarak sre,
S : mm
2
olarak iletken anma kesit alan,
I : amper olarak hata akm deeridir. Alternatif akm etkin deeri ile ifade edilmitir ve
devre empedanslarnn akm snrlama etkisi ile hesaplanr.
k : iletken malzemenin ohmik direncini, scaklk katsaysn ve s kapasitesini hesaba
katan, ilk ve son scakla ilikin bir katsaydr As
/mm
2
. Tablo 4de baz ana
malzemeler iin k katsays verilmitir.
Daha iyi bir doruluk istendii takdirde, hesaplama TS HD 384.5.543 ve Ek Ada verilen
ynteme uygun olarak gerekletirilebilir.
lk scaklk derecesinin tabloda verilen deerlerden daha kk olmas halinde, rnein
dikkate alnan iletkenin normal iletme srasnda akm tama kapasitesinden daha dk bir
akm tamasi ngrldnde, k iin baka deerler kullanlabilir. Tablo 4de
belirtilenlerden baka malzemeler iin, k deerleri uygun bir yntem ile hesaplanmal ve
burada kullanlacak scaklk deerleri kablo imalatsnn tavsiyelerine uygun olarak
belirlenmelidir.
Akmn simetrik olmamasnn nemli olduu ok ksa sreler (0,1 sden az) iin kablonun
kS deeri, akm snrlama cihaz imalatsnn belirtecei, cihazdan geecek enerji (It)
deerinden byk olmaldr.
Topraklama hatlar ve koruma hatlar iin Elektrik Tesislerinde Topraklamalar ynetmelii
izelge 5de verilen k deerleri kullanlacaktr.
2
2 2
.
I
S k
t
246

52d - Hata akm korumas iin cihazlarn yerleimi
1- Tesisat metodunda, iletken kesitinde, kablo veya yaltlm iletken tipinde ya da evresel
artlardaki deiiklikler gibi nedenlerle tesisatn iletkenlerine ait akm tama kapasitesi
deerinde azalmann meydana geldii noktaya, hata akmna kar koruma cihaz
yerletirilecektir. Madde 52-d-2 veya 52-d-3 'de bahsedilen dzenlerin kabul edildii
yerlerde bu art uygulanmaz, ve Madde 52-f 'nin uyguland yerlerde de hibir hata akm
koruma cihaznn kullanlmas gerekmez.
2- Madde 52-d-1'de tanmland biimde ve aadaki artlarla; bir hata akm koruma cihaz
yk tarafndaki bir noktaya yerletirilebilir.
Akm tama kapasitesi deerinin azald noktayla koruma cihaznn bulunduu yer
arasnda, her iletken :
(i) 3 m uzunluu amayacak ve
(ii) hata akm riskini en aza indirecek ekilde montaj yaplacak ve
(iii) yangn riski veya insanlar zerindeki tehlikeyi en aza indirecek ekilde montaj
yaplacaktr.
3- Hata akm koruma cihaz, Madde 52-d-1'de gerekli grlen yerden baka bir yere, Madde
52-c-3 ile uyumlu ekilde, bu yerin besleme tarafndaki koruma cihaznn yk taraf
iletkenlerini hata akmna kar koruduu blgeye yerletirilebilir.
Bu madde, anormal yangn tehlikesi veya patlama tehlikesi tayan blgelerde bulunan
tesisatlarda ve zel artlar ya da tavsiyelerin uyguland durumlarda kullanlmayacaktr.
(Madde 62'ye baknz).

4- Artk akm anahtar PEN iletkeni ieren bir devrede kullanlmayacaktr. Ntr iletkeni (N)
artk akm anahtarndan geirilecek, koruma iletkeni (PE) artk akm anahtarna
balanmayacaktr.
52e - Bina dnda kullanlan tanabilir cihazlarn beslemeleri
Aadaki iki madde, elektrik arpmas riskinin vcut direncindeki azalmayla veya toprak
potansiyeliyle temasn artt tesisat ve blgeler iin ilave zel hususlar art komaktadr.
1- Bina dnda kullanlacak tanabilir donanm besleyecek 32 A veya altnda beyan
deerine sahip bir priz, Madde 43-f-2 (ii)'de tanmlanan karakteristiklere sahip bir artk akm
anahtar vastasyla, dorudan dokunma tehlikesini azaltmak zere ek korumayla
donatlacaktr.
Bu madde, aadaki belirtilen koruma nlemlerinden biri veya daha fazlasn ieren bir
devreden beslenen bir prize uygulanmaz :
(i) SELV vastasyla koruma. (Madde 42-b'ye baknz.)
(ii) Elektriksel ayrma yoluyla koruma. (Madde 44-f ve 44-f-2'ye baknz.)
(iii) Azaltlm alak gerilim sistemleri ve otomatik kesme yoluyla koruma.

2- Madde 52-e-1de (i)den, (iii)ye kadar tanmlanan bir veya daha fazla koruma tedbirinin
burada bahsedilen ilgili ynetmelik maddeleri ile uyumlu bir ekilde uyguland durumlar
dnda; darda kullanlabilir tanabilir cihazlar besleyen, 32 A veya daha az bir akm
tama kapasitesine sahip bklgen kablo veya kordon vastasyla balanm olan bir devre,
247
Madde 43-f-2 (ii)' de tanmlanan karakteristiklere sahip bir artk akm anahtar vastasyla,
dorudan dokunma riskini azaltmak zere ek korumayla donatlacaktr.
52f - Hata akm koruma cihazlarnn kaldrlma artlar
Hata akmna kar koruma cihaz, Madde 52-d-2'nin (ii) ve (iii) artlarn salad iin hata
akmna kar korunmayan iletkenlerde, aadaki hallerde kaldrlabilir.
(i) Bir generatr, transformatr, dorultucu veya bataryay kumanda panosuyla balayan
bir iletken iin.
(ii) Kesintinin tehlike yaratabilecei bir l devresinde, rnein akm trafosunun
sekonder devresi iin.
(iii) Devrenin beklenmedik almasnn, hata akm artndan daha byk tehlike
yaratabilecei yerdeki donanm besleyen devrede.
(iv) letmenin bir hata akm cihaz temin ettii ve bu cihazn balangla ana datm
noktas (hata akm korumas iin bu noktadan sonraki tesisatn korumasnn
saland yerdeki tesisata ait) arasndaki tesisat ksmlarnn korumasn saladn
kabul ettii yerdeki tesisatn balangcnda. (letmenin izin vermesi kaydyla).
52g - Paralel iletkenlerin hata akm korumas
Paralel iletkenlerden birinde en olumsuz durumda bir hata meydana gelmesi halinde bu
cihazn alma karakteristikleri, cihazn etkili bir ekilde almasn salyorsa, hata akm
etkilerine kar, paralel iletkenler tek bir koruyucu cihazla korunabilir. Paralel iletkenler
aras hata akmlarnn paylam hesaba katlmaldr. Bir hata, paralel iletkenin her iki
ucundan da beslenebilir.
Eer tek bir koruma cihaznn almas etkili deilse, aadaki nlemlerden bir ya da bir
ka alnacaktr :
(i) Herhangi bir paralel iletkende hata riskini minimuma indirecek ekilde, rnein
mekanik hasara kar koruma yoluyla kablo ekimi yaplr ve iletkenler yanc
malzeme yaknna yerletirilmez veya
(ii) ki paralel iletken iin, her bir paralel iletkenin besleme ucuna bir hata akm koruma
cihaz tesis edilir veya
(iii) kiden fazla iletken iin, her bir paralel iletkenin besleme ve yk ularna hata akm
koruma cihazlar tesis edilir.

52h - Datm sistemleri ve devrelerin yapsna gre koruma
Faz iletkenleri
1- Her faz iletkeni iin bir ar akm alglama tertibat tesis edilecektir; bu durum ar akmn
algland iletkenin kesintisine neden olaca iin, bir fazdaki kesintinin tehlike veya zarar
oluturabilecei ( fazl motorlarn bulunmas gibi) yerler dnda dier gerilimli
iletkenlerin kesintisi zorunlu deildir.
2- Bir TT sisteminde, fazlar aras beslenen ve ntr iletkeni bulunmayan devre iin, aadaki
artlarn ikisinin de gereklemesi kouluyla faz iletkenlerinden biri iin ar akm
korumasnn salanmas gerekmemektedir :
(i) Ayn devrede veya besleme tarafnda, btn faz iletkenlerinin kesintisine neden olan
artk akm (diferansiyel) korumasnn mevcut olmas ve
(ii) Ntr hatt diferansiyel koruma cihazlarnn yk tarafndaki bir suni ntr noktasndan
kmam olmas.

248
3- Ntr iletkeni olmayan bir IT sisteminde, eer her devrede bir artk akm koruma cihaz
mevcutsa, ar yk koruma cihaz faz iletkenlerinin birinden kaldrlabilir.

Ntr iletkeni - TN veya TT sistemleri
4- Ntr iletkeni kesitinin, faz iletkenleriyle en azndan eit veya edeer olduu TN veya TT
sisteminin bir parasn oluturan bir tesisatta, ntr iletkeni iin ar akm alglamasnn ve
buna bal devre kesme cihaznn temini genellikle gerekmemektedir.
Bununla birlikte bir ok fazl devrede faz akmlarnn harmonik bileeni nedeniyle ntr
iletkeninden geen akmn, faz iletkenlerinden geen akmdan daha fazla olmas beklenen
durumlarda; ntr iletkeni iin ar akm alglamas salanacaktr.
Bu ar akm alglamas sonucunda sadece faz iletkenleri kesilecektir, ntr iletkeninin bu
nedenle kesilmesi zorunlu deildir.
5- Ntr iletkeni kesitinin faz iletkenlerinden kk olduu TN veya TT sisteminin bir parasn
oluturan bir tesisatta, ntr iletkeni iin iletkenin kesitine uygun bir ar akm alglamas
salanacaktr. Bu ar akm alglamas sonucunda sadece faz iletkenleri kesilecektir, ntr
iletkeninin bu nedenle kesilmesi zorunlu deildir.
Aadaki artlarn tmnn gereklemesi durumunda ntr iletkeni iin ar akm
alglamasnn salanmas gerekmez :
(i) Ntr iletkeni hata akmna kar, devrenin faz iletkenlerini koruyan koruma cihaz
vastasyla korunmaktadr ve
(ii) Normal alma artlarnda ntr iletkeninden harmonikleri de ieren gemesi beklenen
maksimum akm, bu iletkenin akm tama kapasitesi deerinden ok daha az
deerdedir ve
(iii) Ntr iletkeni, Madde 72-b'ye uyumlu seilmitir.

6- Ntr iletkeni - IT sistemi
Ntr iletkeni bulunan devrelerde, aadaki (i) veya (ii) artlarnn uyguland yerlerin
dnda, her devrenin ntr iletkeni iin ar akm alglamas salanacak ve bu ekildeki bir
ar akm alglamas, bal olduu devrenin tm gerilim altndaki iletkenlerinin (ntr
iletkeni dahil) kesilmesini gerekletirecektir.
(i) zel olarak ntr iletkeninin, hata akmna kar besleme tarafna yerletirilen bir
koruma cihaz vastasyla etkili biimde korunduu yerde, rnein tesisat
balangcnda, Madde 52-c-1 uyarnca,
(ii) zel devrenin, sz konusu ntr iletkeninin akm tama kapasitesi deerinin 0,15
katn amayacak ekilde beyan artk akmna sahip (I
n
) bir artk akm anahtaryla
korunduu durumlarda; bu cihaz, ntr iletkeni dahil sz konusu devrenin tm gerilimli
iletkenlerinin devresini kesecektir.

TABLO 4
Hata akm etkilerinin hesaplanmas ve ortak malzemeler iin k deerleri
Bu veriler 5 saniyeye kadar olan kesintiler iin geerlidir.
Daha uzun sreler iin kablo imalatsna bavurunuz.
249
Iletken
malzeme
Yaltm maddesi Varsaylan
ilk scaklk
C
st snr
scaklk
C
k

As

/mm
2

Bakr 70 C termoplastik (genel amal PVC)
90 C termoplastik (PVC)
60 C termoset (kauuk)
85C termoset (kauuk)
90C termoset
Emprenye edilmi kat
70
90
60
85
90
80
160/140*
160/140*
200
220
250
160
115/103*
100/86*
141
134
143
108
Bakr Mineral
-plastik kapl ya da insanlarn
dokunmasna ak
- plak, insanlara veya yanc
maddeleredokunmas engellenmi

70 (klf)

105 (klf)

160

250

115

135
Alminyum 70 C termoplastik (genel amal pvc)
90 C termoplastik (pvc)
60 C termoset (kauuk)
85C termoset(kauuk)
90C termoset
Emprenye edilmi kat
70
90
60
85
90
80
160/140*
160/140*
200
220
250
160
76/68*
66/57*
93
89
94
71
iki adet st snr scakl ve iki k deeri verildii yerlerde, dk deer 300 mm
2
den daha
byk kesit alanna sahip iletkenli kablolar gsterir.

PEN iletkeni - TN-C-S sistemi
7- Ntr iletkeni iin Madde 52-h-4 ve Madde 52-h-5'deki koullar, PEN iletkenlerine de
uygulanr. Ar akm cihaz PEN iletkeninin devresini kesmeyecek ve Madde 57-e ile
Madde 57-f uygulanacaktr.

Madde 53- Ar yk akm ve hata akm korumasnda koordinasyon
Ar yk ve hata akm korumas iin kullanlan her bir cihazn karakteristikleri, hata akm
koruma cihaz tarafndan geirilen enerji, ar yk koruma cihaznn hasarlanmadan
dayanabilecei deeri amayacak biimde dzenlenecektir.
Motor yolvericileri bulunan bir devre iin, bu ynetmelik TS EN 60947-4-1 ile belirtilen
koordinasyon tipini ngrmez, konuyla ilgili olarak yolverici iin imalat firma
tavsiyelerine uyulmaldr.

Madde 54- Besleme kaynann karakteristikleri ile ar akmn snrlandrlmas
Bir iletkenin, akm tama kapasitesinin, besleme kayna tarafndan temin edilebilecek
akmdan daha byk olmas halinde, ar akma kar korunmu olarak kabul edilir.

Ar gerilime kar koruma

Madde 55- Atmosfer kaynakl veya anahtarlama nedeniyle ortaya kan ar gerilimlere
kar koruma

55a - Kapsam ve Konu
250
Madde 55, elektrik tesislerinin, enerji datm sistemi tarafndan tanan atmosfer kaynakl
geici ar gerilimlere, ve tesisatn iindeki donanmn anahtarlanmasndan doan ar
gerilimlere kar korunmasna ait esaslar belirler.
Tesisattaki cihazlarn; beyan darbe dayanm gerilimleri, Tablo 5de belirtilen gerekli darbe
dayanm geriliminden dk olmayacak ekilde seilecektir. eitli darbe dayanma gerilimi
kategorilerine sahip donanm rnekleri Tablo 6da verilmitir.
Datm ebekesinin alak gerilim hatlarna veya elektrik tesisatna dorudan den
yldrmlar hesaba katlmamtr (d etki koullar AQ3).
Yldrmlk tesisi temel topraklama sistemine ve ar gerilime kar koruma cihazlarnn
topraklamalar potansiyel dengelemesine balanmaldr.

55b -Ar Gerilim Koruma Dzenleri
1- Bir tesisatn hava hatt iermeyen bir alak gerilim sistemi tarafndan beslenmesi halinde,
donanmn darbe dayanm gerilimi Tablo 5 ile uyum gsteriyorsa, atmosfer kaynakl ar
gerilime kar ek bir koruma gerekmez.
Topraklanm metal ekranl yaltlm iletkenlere sahip bir asl kablo bu blmn amalar
dorultusunda bir yer alt kablosu olarak kabul edilmitir.
2- Bir tesisin, hava hatlarna sahip bir alak gerilim ebekesi tarafndan beslenmesi, ya da
tesisin bir hava hattna sahip olmas ve AQ1 olarak belirlenmi olan d etkilerin mevcut
olmas (ylda yldrml gn saysnn 25eit veya daha az olmas) halinde, donanma ait
darbe dayanm gerilimi Tablo 5e uygun ise, atmosfer kaynakl ar gerilimlere kar ek bir
koruma gerekli deildir.
3- Bir tesisin alak gerilim hava hatt iermesi, ya da alak gerilim hava hatt tarafndan
beslenmesi halinde ve mahallin d etki (atmosfer artlar) seviyesinin AQ2 kouluna (ylda
yldrml gn saysnn 25den byk olmas) karlk gelmesi halinde, atmosfer kaynakl
ar gerilimlere kar bir koruma nlemi Madde 55-b-5e uygun olarak salanacaktr. Ar
darbe gerilimine kar koruma cihaznn koruma derecesi Tablo 5de verilen ar gerilim
kategorisi IIden daha yksek olmayacaktr.
4- Madde 55-b-2 ve 55-b-3te belirtilen AQ kriterlerine bir alternatif olarak, ar darbe
gerilimine kar koruma yaplmas, bir risk deerlendirme yntemine dayandrlabilir.

5- Madde 55-b-3deki artlara gre, atmosfer kaynakl ar gerilimlere kar koruma, bina
tesisatnda:
- Kategori IIyi amayan bir koruma seviyesine sahip bir darbe gerilimine kar koruma
cihaz ile, ya da
- Ar gerilimleri en azndan eit oranda azaltan dier yntemler,
kullanlarak yaplacaktr.

251
TABLO 5
Gerekli en kk darbe dayanm gerilimi

Tesisatn
nominal gerilimi
V
En kk darbe dayanm gerilimi kV

Katagori IV
(ok yksek darbe
gerilimli cihaz)
Katagori III
(Yksek darbe
gerilimli cihaz)
Katagori II
(Normal darbe
gerilimli cihaz)
Katagori I
(Dk darbe
gerilimli cihaz)
230/240
277/480
6 4 2,5 1,5
400/690 8 6 4 2,5
1000 Deerler proje mhendisi tarafndan belirlenecektir, ya da bilgi
yetersizliinde 400/690 V iin verilen deerler seilebilir.

TABLO 6
eitli darbe kategorisindeki donanmlara rnekler
Kategori rnek
I Geici ar gerilimlere kar korumann donanm dnda, ya sabit
tesisatta veya sabit tesisat ile donanm arasna balanmas ngrlen
hali. Donanm rnekleri geici ar gerilimleri snrlama nlemi alnan
devrelere balanmalar ngrlen ev gereleri, tanabilir aletler ve
benzeri ykler gibi cihazdr.
II Sabit elektrik tesisatna balanmas ngrlen, koruma dzenleri
donanmn iinde veya zerinde olan ev gereleri, tanabilir aletler ve
benzeri ykler gibi donanmdr.
III Sabit elektrik tesisatnn bir paras olan cihazlarla, yksek derecede her
an kullanlabilir olmas beklenen dier cihazlar; rnein datm
panolar, kesiciler, hat sistemleri, endstride kullanlan cihazlar, sabit
motorlar gibi tesisata sabit ekilde bal cihazlar.
IV Elektrik l cihazlar, primer ar akm cihaz, dalgallk kontrol nitesi
gibi, ana datm panosundan nceki elektrik tesisinin bulunduu yerin
balangcnda veya yakn evresinde kullanlacak cihazlar.

6- Talep edilmesi, ya da zellikle belirtilmesi halinde, ar gerilim koruma cihaz, tesisin
balangcnn mmkn olduunca yaknna yerletirilecektir.

Madde 56- Dk gerilime kar koruma
56a-
Gerilimin dmesi, ya da kesilmesi ve ardndan gerilimin geri gelmesi gibi durumlarn
tehlike yaratt hallerde uygun nlemler alnmaldr. Motor besleyen devreler iin alnacak
nlemler Madde 89-cye uygun olacaktr.

252
56b-
Tketici aralarn, ya da tesisin dier herhangi bir parasnn gerilimdeki bir dmeden
dolay zarar grmesi ve bu zararn tehlike yaratacann tespiti halinde, aadakilerden biri
yaplacaktr:
(i) ngrlen tehlikeye kar uygun nlemler alnacaktr.
(ii) Tesisatn iletme ve bakmndan sorumlu kii, ya da kuruma danlmak zere,
ngrlen zararn kabul edilebilir olduu dorulanacaktr.
56c-
Koruma cihaz tarafndan korunan donanmn almas ksa sreli bir gerilim dmnden,
ya da gerilim kesintisinden etkilenmiyorsa, dk gerilim koruma cihaznn almas uygun
bir ekilde geciktirilebilir.
56d-
Bir kontaktrn amas, ya da tekrar kapamasndaki herhangi bir gecikme, bir kontrol
cihaz ya da bir koruma cihaz ile gerekleecek ani kesmeyi engellemeyecektir.
56e-
Bir dk gerilim koruma cihaznn karakteristikleri, ilgili Trk Standartnda belirtildii
zere, bu koruma cihaz tarafndan korunan donanmn yolalma ve kullanlma artlarna
uygun olacaktr.
56f-
Koruma cihaznn tekrar kapanmasnn tehlike yaratabilecei durumlarda, tekrar kapama
otomatik olmayacaktr.

Madde 57- Ayrma ve anahtarlama
57a-
Elektrik tesisi, ya da elektrikle alan donanm ve makinelerle ilgili tehlikeleri ortadan
kaldrmak, ya da nlemek iin ayrma, ya da anahtarlama (ama-kapama) dzenleri temin
edilecektir. Bu dzenler, Madde 57den Madde 60a kadar ve Madde 81in ilgili artlarna
uygun olacaktr.
57b-
Her tesisatta, 57den 61e kadar olan maddelerle uyumlu bir ayrma ve anahtarlama dzeni,
ve yine ayn ekilde Madde 57-c tarafndan gerekli grlen dier bir anahtarlama dzeni
(gvenlik iin) temin edilecektir. letmenin, besleme noktasnda 57den 61e kadar olan
maddeler ile uyumlu bir anahtarlama dzeni temin etmesi, ve bu anahtarlama dzeninin
tesisatn besleme noktasyla, ana datm noktas (ayrma iin bir sonraki aamann
saland yerdeki tesisata ait) arasndaki tesisat ksm iin bir ayrma dzeni olarak
kullanlabileceini kabul etmesi durumunda, bu art yerine gelmektedir.
Mekanik bakm iin elektriksel devrenin kesme dzeni, veya acil anahtarlama dzeni ya da
her ikisi, srasyla Madde 59 veya Madde 60n uyguland tesisatn her blm iin
Bu grevlerden birden fazlasnn ortak bir cihaz vastasyla gereklemesi durumunda, bu
cihazn dzen ve karakteristikleri sz konusu eitli grevler iin bu ynetmeliin tm
artlarn yerine getirecektir. Fonksiyonel anahtarlama cihazlar da, yukarda tanmlanan
amalar iin, ilgili artlar yerine getirdikleri takdirde kullanlabilirler.
57c-
Her devre ve son devre, ykn beslenmesini kesmek iin anahtarlama dzeniyle
donatlacaktr. Bir grup devre, ortak bir cihaz vastasyla anahtarlanabilir. Her devre iin
veya gvenlik nedeniyle anahtarlamann dier devrelerden ya da tesisatn dier
253
ksmlarndan bamsz olarak yaplmasnn gerektii yerlerde tesisatn dier blm iin;
ilave olarak byle bir dzen uygulanacaktr. Bu madde, tesisat balangcyla tketicinin ana
anahtarlama dzeni arasndaki ksa balantlara uygulanmaz.
57d-
Ykn beslemesi ntr dahil anahtarlanacaksa (ap kapamak), ayrma ilemini salamak
zere, her bir tesisin balangcna olabildiince yakn bir sralamal ana anahtar, veya
sralamal devre kesici temin edilecektir.
Aternatif akm sistemleri iin Madde 57-f uygulanacaktr. Doru akm sistemleri iin tm
kutuplar ayrlacaktr.
Bir tesisat birden fazla kaynak tarafndan besleniyorsa, her bir besleme kayna iin bir ana
anahtar kullanlmal ve bu ana anahtarlardan herhangi birini altrmak isteyen kiileri,
tesiste ayrma ilemini yapabilmek iin bu gibi anahtarlarn tamamnn almas gerektii
hususunda uyaracak srekli bir uyar levhas sabit ve devaml kalacak konumda
bulunacaktr. Alternatif olarak, uygun bir kilitleme sistemi de kullanlacaktr.
57e-
Madde 57-g ile belirtilenler dnda, ne bir ayrc (yk ayrcs), ne de bir anahtar, bir
koruma iletkenini, ya da bir PEN iletkenini kesmeyecektir.
57f-
Birletirilmi koruma ve ntr iletkeni ( PEN ) ayrlmayacak veya anahtarlanmayacaktr.
Ntr iletkeninin gvenilir olarak toprak potansiyelinde olduu TN-S veya TN-C-S
sistemlerinde ntr iletkeninin ayrlmas, ya da anahtarlanmas gerekmez. Kuvvetli Akm
Tesisleri Ynetmeliine uygun olarak yaplm beslemeler iin, besleme kaynandan gelen
ntr iletkeninin (PEN veya N) topraa, dorudan veya uygun bir kk diren zerinden
balanm olduu dikkate alnmaldr.
57g-
Birden fazla enerji kaynandan beslenen bir tesisatta, enerji kaynaklarndan birinin
topraklamasnn, dier kaynaklarn topraklamalarndan bamsz olmas gereken ve herhangi
bir anda birden fazla topraklamann yaplamamasnn garanti edilmesini gerektiren
durumlarda, ntr noktas ile topraklama dzeni arasna bir anahtar balanabilir. Bu
anahtarn, ilgili kaynan ntr iletkenini ona ait faz iletkenleriyle ayn zamanda kesmek ve
balamak iin dzenlenmi tipte bir anahtar olmas gereklidir.
57h-
Ntr iletkeni ayrma noktas bir ek yeri eklinde tesis edilmi ve eriilebilir bir konumda ise,
sadece alet kullanlarak ayrlabilmeli, mekanik olarak salam olmal ve elektriin
srekliliini gvenilir olarak temin edebilmelidir.

Madde 58- Ayrma
58a-
Madde 57-fde detaylandrlm olanlarn dnda, her elektrik devresi gerilim altndaki
besleme iletkenlerinin her birinden ayrlabilme zelliine sahip olacaktr.
letme artlar izin verdii takdirde, bir devre grubunun ayrlabilmesi iin gerekli ortak bir
dzen tesis edilecektir.
58b-
Herhangi bir donanmn dikkatsiz ya da kastsz olarak enerjilendirilmesini engelleyecek
nlemler alnacaktr.
58c-
254
Bir donanm veya mahfaza biriminin tek bir cihaz tarafndan ayrlamayacak gerilim
altndaki blmlerinin bulunmas durumunda, bunlara ulam gereklemeden nce btn bu
ilgili devrelerin ayrlmasn salayan bir kilitleme dzeni kullanlmamsa, herhangi bir
kimseyi gerilim altndaki blmlere ulamadan ilgili ayrclar amas gerektii hususunda
uyarmak amal bir sabit uyar levhas uygun bir konumda yerletirilecektir.
58d-
Tehlikenin nlenmesi gereken durumlarda, kapasitif ya da endktif elektrik enerjisinin
dearj iin gerekli dzenler tesis edilecektir.
58e-
Ayrma ilemi iin kullanlan her bir cihaz, ayrd tesis veya devrenin belirlenmesi iin,
konumu ile veya dayankl bir iaretleme yntemi ile ak ekilde belirtilecektir.

58f - Ayrma cihazlarnn yerleimi
1- Bakm iin ayrcl bir ana anahtarlama dzeni vastasyla bir ayrcnn bir devre kesicisiyle
balantl olarak kullanlmas durumunda; bu ayrc devre kesicisiyle kilitlenecektir veya
sadece yetitirilmi kiilerce altrlabilecek ekilde yerletirilecek ve/veya korunacaktr.
2- zel bir devre iin bir ayrma cihaznn ayrlacak donanmdan uzak bir yere yerletirilmesi
durumunda, ayrma dzeni ak pozisyonda tutulacak ekilde nlem alnacaktr. Eer bu
nlem kapsamnda kilit ya da hareketli kol kullanlyorsa, bu kilit ya da kol tesisler dahilinde
kullanlan benzer amal bir dieriyle deitirilemeyecektir.
3- Her motor devresi, motor ve korumalar dahil tm donanmlarn enerjisini kesecek bir ayrc
ile donatlacaktr. (sigortal yk ayrclar, termik-magnetik alterler bu maksatla
kullanlabilir.)
4- Alak gerilim deerini aan bir ak devre gerilimine sahip elektrik dearj lambas bulunan
her aydnlatma tesisat iin; ya armatrleri alak gerilim deerini aan bir gerilimle besleyen
her devrenin veya kendinden bataryal her bir armatrn ayrlmasn salamak zere,
aadaki dzenlerden bir ya da birka tesis edilecektir :
(i) Kendinden bataryal armatr zerine bir kilitleme dzeni. Normalde devre kontrolnde
kullanlan anahtara ilave olup, gerilim altndaki bulunan blmlere eriilmeden nce
beslemenin otomatik olarak kesilmesini salayacak ekilde uygulanacaktr.
(ii) Etkili bir armatr i dzeni; normalde devre kontrolnde kullanlan anahtara ilave
olup, devrenin kaynaktan ayrlmasn salanmak iin kullanlacaktr.(acil durum
aydnlatma armatrleri iin)
(iii) Kilit ya da hareketli kolu bulunan bir anahtar, veya kilitlenebilir bir datm tablosu;
her iki durum da Madde 58-f-2 ile uyumlu olacaktr.

Madde 59- Mekanik bakm iin ama
59a-
Mekanik bakmn, yanma riski ya da mekanik hareketten kaynaklanan yaralanma riski
tad hallerde mekanik bakm iin bir devre kesme dzeni kullanlacaktr.
59b-
Mekanik bakm iin devreyi kesmekte kullanlan her bir cihaz bakm yaplan yer civarnda
yerletirilmeli ve gerekli olan yerlerde dayankl bir iaret ile belirlenmelidir.

59c-
255
Anahtarlama dzeni, bu bakm iini yapan herhangi birinin srekli olarak kontrol altnda
deil ise, donanmn mekanik bakm srasnda dikkatsizlikle ya da kastsz olarak tekrar
altrlmasn nlemek zere uyarlarn yaplabilecei uygun nlemler alnacaktr.

Madde 60- Acil anahtarlama
60a-
Tehlikeyi nleme ya da ortadan kaldrma amacyla, enerji kaynandan ani olarak ayrlmas
gerekli olan tesise ait her ksm iin bir acil anahtarlama dzeni kullanlacaktr.
Madde 57-fde belirtilenin dnda, elektrik arpmas riskinin ortaya kmas halinde, acil
anahtarlama dzeni gerilim altndaki tm iletkenleri kesecektir.
60b-
Acil anahtarlama dzeni, ilgili besleme iletkenleri zerinde mmkn olduunca dorudan
etkili olacak ve bu ani kesme, sadece tek bir hareketle gerekletirilecektir.
60c-
Acil anahtarlama dzenlemesi, almas baka bir tehlike retmeyecek veya tehlikenin yok
edilmesi iin gerekli tm ilemleri etkilemeyecek biimde olacaktr.
60d-
Acil anahtarlama iin kullanlan her dzen kolayca eriilebilir olacak ve kalc biimde
iaretlenecektir.
60e-
Her acil anahtarlama cihaz iin tesislerde; acil durumlarda cihaza eriim engellenmeyecek
ekilde dzenleme yaplacaktr.
60f-
Elektrikle tahrik edilen donanmn mekanik hareketinin tehlikeyi arttrd yerlerde acil
durdurma dzeni bulunacaktr.
1- Bu acil durdurma dzeni kolayca eriilebilir ve altrlabilir olacaktr. Makineyi devreye
almak zere birden fazla dzenin bulunduu ve beklenmedik tekrar yol vermenin tehlikeye
neden olabilecei yerlerde, byle bir yol vermeyi nlemek zere nlemler alnacaktr.
2- Acil durdurma dzeninin gereksiz yere altrlmasndan ilave tehlikelerin doabilecei
hallerde, anahtarlama dzeni yalnzca yetitirilmi ve talimat verilmi kiilerin
altrabilecei ekilde dzenlenmelidir.

Gvenlik anahtarlamas iin dier artlar
60g-
Normal kullanmda tehlikeye neden olabilen ve besleme kaynana Madde 81-e-4 uyarnca
fi ve priz vastasndan baka bir yolla balanan; her sabitlenmi veya kolayca yeri
deitirilemeyen elektrikli cihazlar, yk besleme kaynandan ayran bir tertibatla
donatlacaktr.
Yk kesme dzenin almas, kullancy tehlikeye maruz brakmayacak yerde
bulunacaktr. Bu dzen cihaza dahil edilebilecei gibi, eer cihazn dndaysa, kolay
eriilebilir bir yerde bulunacaktr. Bu ekildeki iki veya daha fazla cihazn ayn odaya tesis
edilmesi durumunda, tm cihazlar kontrol etmek zere bir adet kesme dzeni kullanlabilir.
60h-
Aadaki tesisatlar besleyen alak gerilim devresinde, itfaiyeci anahtar bulunacaktr:

(i) Alak gerilim deerini aan bir gerilimde alan bina dnda bulunan elektrik
tesisatlar ve
256
(ii) Alak gerilim deerini aan bir gerilimde alan bina iindeki dearj lambal
aydnlatma tesisatlar.
Bu ynetmeliin amacna uygun olarak, st kapal bir market, pasaj veya alveri merkezi
bir bina d tesisat olarak gz nnde tutulmaktadr. Sergiler iin kullanlan bir binadaki
geici tesisat, bina d bir tesisat olarak deerlendirilmeyecektir.
Bu art, anma deeri 100 W' gemeyen ve kolay eriilebilen bir prizden beslenen tanabilir
bir dearj lambal aydnlatma armatrne veya bir iaret levhasna uygulanmaz.
60i-
Tek bir yapda Madde 60-h'n kapsad her d tesisat, tek bir itfaiyeci anahtaryla, uygun
yerlerden kumanda edilecektir. Benzer ekilde, tek bir yapda Madde 60-h 'nin kapsad her
i tesisat, d tesisatta kullanlandan bamsz tek bir itfaiyeci anahtaryla kumanda
edilecektir.
60j-
Madde 60-h ile uyumlu olarak temin edilen her bir itfaiyeci anahtar aadaki (i) den (iv)'e
kadarki maddelerin tm ilgili artlaryla ve yerel yangn idaresinin her artyla uyumlu
olacaktr:
(i) Bina d bir tesisat iin, anahtar bina dnda ve ilgili cihazlarn bitiiinde bulunacak,
ya da alternatif olarak anahtarn durumunu gsteren bir iaret levhas cihazlarn
bitiiine yerletirilecek ve bir levha da anahtarn, onun kolayca ayrt edilebilecei
kadar yaknna konulacaktr.
(ii) Bina iindeki tesisat iin, anahtar binann ana giriinde veya yerel yangn idaresince
kabul edilen bir baka yerde bulunacaktr.
(iii) Anahtar, itfaiyecilerin kolayca eriebilecei gze arpan bir yere yerletirilecek olup,
yerel itfaiye idaresince kabul edilen durumlar haricinde; anahtar ykseklii, anahtarn
merkezinden 2,75 m mesafeyi amayacak ekilde yerletirilecektir.
(iv) Herhangi bir binaya birden fazla anahtar tesis edildiinde, her anahtar kontrol etmekte
olduu tesisat ya da tesisat blmn belirleyecek ekilde belirgin bir biimde
iaretlenecektir.

Madde 61- levsel anahtarlama (Kontrol-kumanda-fonksiyon)
61a- Genel
1- Tesisin dier blmlerinden bamsz olarak kontrol gerekebilen her bir devre blm iin
bir ilevsel anahtarlama dzeni bulunacaktr.
2- levsel anahtarlama dzenlerinin bir devrenin gerilim altndaki tm iletkenlerini kontrol
etmesi gerekmez.
Bir anahtarlama dzeni, ntr iletkenine tek bana yerletirilemez.
3- Tm akm kullanan ve kontrol gerektiren donanm uygun bir ilevsel anahtarlama dzeni ile
kontrol edilecektir.
Tek bir ilevsel anahtarlama dzeni, donanmn ayn anda almas ngrlen birka
birimini kontrol edebilir.

4- Bu amacn zel olarak hari tutulduu d.a. kullanm dnda, 16Aden byk olmayan bir
fi-priz ilevsel anahtarlama iin kullanlabilir.
257
5- Farkl besleme kaynaklar arasnda kaynak transferini salayan ilevsel anahtarlama
dzenleri tm gerilimli iletkenleri anahtarlayacak ve tesisin zellikle bu amaca uygun olarak
tasarmlanmam olmas halinde, besleme kaynaklarn birbirleri ile paralel
balayamayacaktr.
Farkl besleme kaynaklarnn kullanlmas halinde, tasarm zellikle bu tr bir ayrm
gerektirmiyorsa, PEN, ya da koruma iletkenlerinin ayrlmas iin herhangi bir dzene gerek
yoktur.
61b- Kontrol Devreleri (yardmc devreler)
Kontrol devreleri, kontrol edilen donanmn yanl ilemesine (rnein kastsz alma )
neden olabilecek kontrol devresi ile dier iletken paralar arasndaki bir hataya yol
aabilecek tehlikeleri snrlandrmak iin tasarlanacak, dzenlenecek ve korunacaktr.

258
BLM 7

D Etkilerle Oluan Tehlikelere Kar Koruma nlemlerinin Seimi

Madde 62- Yangn tehlikesi bulunan alanlarda alnacak nlemler
62a- Genel
1- Bu maddenin koullar, Madde 45den Madde 48e kadar, ve Madde 75 de bildirilen
koullara ilavedir.
Bu blm,
(i) lenmi ya da depolanm malzemelerin (rnein yanc malzemelerin retimi, ilemesi
veya depolanmas; ambarlarda, marangozhanelerde, kat, tekstil ve benzeri
fabrikalardaki gibi toz ve fiber benzeri maddelerin toplanmas gibi) nitelii nedeniyle
oluan yangn tehlikesinin bulunduu blgelerdeki tesisatlara,
(ii) Yanc malzemelerle ina edilen alanlardaki tesisatlara,
uygulanr.
Elektriksel cihazlar, normal almadaki scakl ve bir hata durumunda nceden bilinebilen
scaklk ykselmesi, d etkiler hesaba katlarak olas bir yangna sebebiyet vermeyecek
ekilde seilecek ve montaj yaplacaktr. Ayrca cihazlarn imalatnda nlemler veya
uygulama srecinde alnan ilave koruma nlemleri uygulanacaktr. lave koruma nlemleri
iin Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik maddelerine baknz.
Bu blm,
(iii) Patlama tehlikesi bulunan alanlardaki tesisatlarn seimi ve montajna, (TS EN
50014e baknz)
(iv) Ka yollarndaki,
tesisatlara uygulanmaz.

62b- lenmi ya da depolanm malzemelerin nitelii nedeniyle oluan yangn risklerinin
bulunduu alanlar
1- Elektrik donanmlarnn bu alanlarda kullanm olabildiince snrlandrlacaktr. Cihazlar,
Madde 62-b-2den Madde 62-b-18e kadar olan tm maddelerin koullarn salayacaktr.
2- Yangn tehlikesi oluturmaya yeterli toz veya fiber benzeri maddelerin elektrik donanmnn
mahfazalar zerinde topland durumlarda mahfazalarn Madde 62-b-18'de verilen scaklk
deerlerini amasn nleyecek ekilde uygun nlemler alnacaktr.
3- Elektrik donanm bu alanlar iin uygun olacak, ve mahfazas da en az IP5X koruma snfn
salayacaktr.
4- Sva veya beton ya da yangna kar koruma salayan bir baka madde gibi, yanc olmayan
madde iersine tam olarak gmlmemi bir kablo, TS EN 50265-2.1 veya 2.2'de
tanmland ekilde alev iletmeme zelliklerini yerine getirecektir.
Alev yaylmas tehlikesi yksek olan alanlardaki kablolar (rnein deyde uzun giden
hatlar, gruplanm kablolar) ilgili Trk standartndaki alev yaylma zellikleri ile ilgili
artlar salayacaktr.

5- Bu gibi alanlardan geen ancak o mahalli beslemeyen bir hat sistemi aadaki artlara
uygun olmaldr.
259
(i) Ynetmelik Madde 62-b-3 veya Madde 62-b-4' n artlarn yerine getirecektir,
(ii) Hat sisteminin alev iletme karakteristiklerini zayflatmayan bir mahfaza iine
konulmadka; bu alan iinde ek yeri bulunmayacaktr.

6- Mineral yaltkanl kablolar ve busbar kanal sistemi dnda, hat sistemleri toprak hatalarna
kar aadaki ekillerde korunacaktr :
(i) TN ve TT sistemlerinde, Madde 79-b-4 uyarnca beyan artk akm (I
n
) 300 mA'i
amayan artk akm cihazlar vastasyla ;
(ii) IT sistemlerinde, grsel ve iitsel sinyaller ieren yaltm izleme cihazlar vastasyla.
Devrenin mmkn olduu kadar abuk el ile kesilmesini salamak zere uygun
denetleme yaplmas gereklidir. kinci bir hata durumunda, ar akm koruma
cihaznn kesilme sresi 5 s'yi amayacaktr.
7- PEN iletkeni kullanlmayacaktr. Sz konusu alanlardan geen hat sistemlerine bu madde
uygulanmaz.
8- Her devre, kilitlenebilir bir ayrc veya kilitlenebilir devre kesicisi vastasyla btn gerilim
altndaki besleme iletkenlerinden ayrlma imkanna sahip olacaktr.
Eer iletme artlar izin verirse, bir devreler grubunun ortak bir dzen vastasyla
ayrlmasnn yaplmas iin gerekli nlemler alnacaktr.
9- Akta, plak ve gerilim altnda iletkenler kullanlmayacaktr.
10- Bklgen kablo ve kordonlar,
(i) Ar artlara dayankl tipte, anma gerilimi 450/750 V' dan az olmayacak deerde
veya
(ii) Mekanik hasara kar uygun biimde korunmu,
yapda olacaklardr.
11- Otomatik veya uzaktan kumandal olan ya da srekli olarak denetlenmeyen motorlar, ar
scakla kar, el ile balang konumuna getirme dzenli bir koruma cihazyla
korunacaktr. Yldz - gen yol vericili motorlar, hem yldz hem de gen balant
durumlar iin ar scakla kar korunacaklardr.
12- Toz ve fiber gibi maddelerin varl sebebiyle yangn tehlikelerinin olabilecei yerlerde,
sadece TS EN 60598-2-24'e uyumlu olarak yzey scaklkl snrlandrlm armatrler
kullanlacaktr.
13- malat tarafndan baka bir tavsiyede bulunulmadka, spot aydnlatma armatrleri ve
projektrler, yanc maddelerden aadaki minimum aklklarla tesis edileceklerdir :
(i) 100 W'a kadar anma deer - 0,5 m.
(ii) 100 W' tan 300 W'a kadarki anma deer - 0,8 m.
(iii) 300 W' tan 500 W'a kadarki anma deer - 1,0 m.

14- Aydnlatma armatr, iindeki lambalarn armatrden dmesini nleyecek tipte olacaktr.
15- Istma elemanlarn ieren stma ve havalandrma sistemlerinin tesis edildii yerlerde,
havann toz veya fiber ierii ve havann scakl bir yangn tehlikesi oluturmayacaktr.
Madde 48-a ile uyumlu scaklk snrlama cihazlarnda el ile balang konumuna getirme
dzeni ( manuel reset) bulunacaktr.
260
16- Elektrikli stma cihazlar sabitlenecektir. Bir stma cihaznn yanc maddeler yaknna
monte edildii yerde, yanc maddelerin tutumasn nlemek zere korkuluklar
konulacaktr.

17- Is depolama cihazlar, yanc toz ve/veya fiberlerin tutumasn s depolama hcresi
vastasyla nleyen tipte olacaktr. (Kzgn ya tanklar ... gibi)

18- Istc ve diren gibi donanmlarn mahfazalar, aadakilerden daha yksek yzey
scaklklarna ulamayacaktr :
(i) Normal koullar altnda 90
o
C ve
(ii) Hata koullar altnda 115
o
C.

62c- Yanc malzemeden yaplm yap elemanlarnn bulunduu alanlar
1- Bir yanc duvar iinde veya zerinde montaj yaplan elektrik tesisat kutular ve datm
tablolar gibi bir elektriksel donanm, mahfaza scaklk ykselmesi hakkndaki ilgili
standartla uyumlu olacaktr. (TS EN /IEC 60439-1,2,3,4,5 baknz.)
2- Madde 62-c-1 ile uyumlu olmayan elektriksel donanm, uygun kalnlktaki bir alev almayan
malzeme ile mahfaza iine alnacaktr. Malzeme zerinde elektrik donanmndan yaylan
snn etkisi de hesaba katlacaktr.
3- Kablo ve kordonlar, TS EN 50265-2.1 veya 2.2' nin artlaryla uyumlu olacaklardr.
4- Boru ve kanal sistemleri, srasyla TS EN 50086-1 ve TS EN 50085-1'lerle uyumlu olacak,
ve bu standartlar dahilindeki yangn dayankllk deneylerini yerine getireceklerdir.

261
BLM 8

Donanmn Seimi ve Montaj

Madde 63- Genel
Bu blm donanmn seimini ve koruma iin gvenlik nlemlerine uygun donanmn
montajn, tesisatn uygun kullanm iin gerekli kurallar ve ngrlen d etkilerin
kurallarn ierir. Donanm oluturan her bir birim ynetmeliin bu blm ve ilgili dier
blmleri ile uyumlu ekilde seilecek ve montaj yaplacaktr.

Madde 64- Standartlara uygunluk
64a-
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca hazrlanm olan bu konuya ait ynetmeliklerin
hkmlerine ve Madde 1de bildirildii ekilde ilgili Trk Standartlarna uygun olacaktr.

64b-
Trk Standart ya da dier standartlarn kapsam dnda donanm kullanlrsa veya bu
donanm standart kapsam dnda kullanlrsa; tasarmc ya da tesisle ilgili sorumlu
mhendis cihazlarn ynetmelik maddelerinde belirtilen gvenlik kurallaryla uyumlu
olduunu onaylayacaktr.

Madde 65- alma artlar ve d etkiler
65a - Gerilim
Donanm oluturan her bir birim, tesisin tmnn ya da ilgili bir blmnn anma
(nominal) gerilimine (U
n
) uygun olmaldr, gerekirse normal iletmede oluabilecek en
yksek ve/veya en dk gerilim gz nne alnmaldr. IT sistemde, donanm fazlar aras
anma (nominal) gerilimine gre yaltlmaldr.

65b - Akm
Donanm oluturan her bir birim iin akm,
(i) Kapasitif ve endktif etkiler gz nne alnarak tasarm akm (I
b
) ve
(ii) Normal olmayan koullarda belli srelerde geen akm, ilgili koruma cihaznn
karakteristikleri ile snrlanacaktr.
Anahtarlama cihazlar, koruma cihazlar, yardmc malzemeler ve dier tipteki cihazlar;
donanmn imalats, donanmnn bu gibi artlara uygun olduunu onaylamadka, normal
iletme scakl 70
0
C amas ngrlen iletkenler ile balanamaz.

65c - Frekans
Donanmn karakteristiine frekansn etkisi varsa; donanmn beyan frekans, ilgili besleme
devresinin anma (nominal) frekansyla uyumlu olacaktr.

65d - G
Donanmn g karakteristiklerine gre seilen donanmn her bir paras, donanmdan
istenen fonksiyona uygun olacaktr.

262
65e - Uyumluluk
Donanmn her bir birimi, ne kendinde ne de dier donanmda zararl etkiler oluturmayacak
ve anahtarlama ilemlerini de ieren normal iletmede, besleme kaynana zarar vermeyecek
ekilde seilecek ve montaj yaplacaktr.

65f - D etkiler
1- Donanmn her bir birimi, kullanlaca yerleime uygun tasarlanmal veya tesisatn
yaplnda Blm 13deki deney kurallarn da ieren karlalmas muhtemel artlar
dikkate alnmaldr.
ayet donanm yaps nedeniyle fiziksel yerleiminden dolay d etkilere kar uygun
karakteristiklere sahip deilse; donanmn montajna uygun ek koruma salanmaldr. Bu
ekilde yaplan koruma, donanmn almasn olumsuz etkilemeyecektir.
2- Farkl d etkilerin ayn zamanda meydana geldii yerlerde, korumann derecesinin
salanmas farkl etkiler gz nne alnarak yaplmaldr.

65g - Eriim
Donanmn her bir birimindeki ( Madde 74de eriilemez olarak kabul edilen kablo ek
yerleri hari) balantya ulam; bakm, denetim ve iletmesini kolaylkla salayacak ekilde
dzenlenecektir. Bu gibi dzenlemeler, donanmn bir mahfaza veya kapal blme iine
monte edilmesi ile bozulmayacaktr.

Madde 66- aretleme
66a - Genel
1- Her trl anahtarlama ve kontrol dzenleri etiket veya uygun bir dier yntemle
iaretlenecektir.
Anahtarlama ve kontrol dzeni operatr tarafndan gzlenemiyorsa ve bu bir tehlikeye yol
aacaksa, operatrn grebilecei bir yere bir gsterge konulacaktr.
2- Hat sistemlerinin denetimi, denenmesi, bakm ya da deitirilmesi iin, uygun ekilde
dzenleme ve iaretleme yaplacaktr.
3- Karklk ihtimali olmayan durumlar dnda, Bu Ynetmelikteki iletken renk kodlarna
gre yaplacak tesisat ile daha nce yaplm tesisatlarn birleimlerine, faz, ntr, koruma
hatlarn aka belirtecek ekilde iaretleme yaplacaktr.

66b - Borular
1- Elektrik borusunu, baka bir tesisata ait bir boru hattndan ya da herhangi bir tesisattan
ayrt etmek gereken yerlerde, temel tanmlama rengi olarak turuncu kullanlmaldr.

66c - letkenler
1- Yaltlm iletken ve kablolarn damarlar
(i) Boya ile ve/veya
(ii) Harf ve/veya rakam ile iaretlenecektir.
2- Kablo ve yaltlm iletkenlerin her damar ularda ve tercihen boyunca iaretlenmelidir.
3- Tablolarn baralar ve iletkenleri Tablo 7 deki renk tanmlarna uyacaktr.
4- Ntr iletkeni yahut orta iletkenin iaretlenmesinde mavi renk kullanlacaktr.
5- Sar ve yeil renk kombinasyonu sadece koruma iletkenlerinin tannmas iin ayrlmtr,
baka bir ama iin kullanlmayacaktr. Bu kombinasyonda renklerden biri yzeyin en az
263
%30u ya da en ok %70i ile kaplanmaldr. Dier renk yzeyin geriye kalann
kaplayacaktr.
Koruma iletkeni olarak kullanlan plak iletken ya da bara gerekli olduu yerde; her birinin
genilii 15 mm.den az ve 100 mm.den fazla olmayan birbirine yakn sar ve yeil izgiyle
iaretlenecektir (tanmlanacaktr). Bu ilem iletken boyunca veya her bir blm ve birim ve
btn eriilebilen konumlarda yaplacaktr.
6- Yaltlm PEN iletkeni, iletken boyunca yeil/sar ve ilave olarak ularda (klemenslerde)
ak mavi ekilde iaretlenmelidir.
7- Dier iletkenler Tablo 7ye gre renklendirilecektir.
8- Tek renk yeil ve tek renk sar kullanlamaz.
9- Som iletkenlerin iaretlenmesinde Tablo 7de verilen renklerle boyama veya bu renkte bant,
makaron, disk kullanlacaktr.

letkenlerin harf ve/veya numara ile iaretlenmesi

10- Harf yahut numara ile iaretleme tek iletkenlere ve grup halindeki iletkenlere uygulanr.
aretleme ak ve dayankl olmaldr. Harf ve rakamlar yaltm klf rengi ile kontrastl
olmaldr. Karkl nlemek iin 6 ve 9 rakamlarnn alt izilmelidir.
11- Koruma iletkenlerinin iaretlenmesinde harf ve rakam kullanlamaz.
12- Kullanlacak alfanmerik sistem Tablo 7de verilmitir.
13- letkenler numara sistemi ile iaretlendiinde (0 rakkam) ntr hatt yahut orta iletken iin
ayrlmtr.

66d - aretlemenin gereksiz olduu haller

aretleme ve markalamaya aadaki hallerde gerek duyulmaz.
(i) Kablolarn konsantrik iletkenleri,
(ii) Kablolarn metal klflar veya zrhlarnn koruma iletkeni olarak kullanlmas halinde,
(iii) Kalc iaretlemenin pratik olmad som iletkenler,
(iv) Koruma iletkeni olarak kullanlan yabanc iletken ksmlar,
(v) Koruma iletkeni olarak kullanlan iletken ksmlar.

66e - Standart olmayan renkler
Bu ynetmelikte bildirilen iletken klf renkleri dndaki renkte klfl iletkenlerle yaplm
tesisatlarn yenilenmesi veya bunlara ilaveler yaplmas halinde, ilgili tablolara aadaki
ekilde uyar notu konulacaktr.

264

DKKAT
Bu tesisatta eski ve yeni iletken klf renkleri kark
olarak bulunmaktadr. Tamir, deiiklik vb. ilemler
srasnda btn iletkenlerin doru balandna
dikkat ediniz.

66f -
Korunan devrede kolayca ayrt edilebilecek bir ekilde koruma cihaz kullanlacak ve
iaretlenecektir.

66g - Diagramlar (emalar)
Okunabilir bir diyagram ya da tablo ya da bilgi ieren edeer bir form aadaki zellikleri
gsterecek ekilde hazrlanacaktr.
(i) Her devrenin tipi ve yaps (yararl bilgiler, iletkenlerin kesiti ve says, balant tipi)
ve
(ii) Madde 44-a-2 ile uyum iin kullanlan yntem ve Madde 44-b-6nn gerektirdii
uygun bilgiler ve
(iii) Koruma, ayrma ve anahtarlama ve yerleimlerin fonksiyonlarn yerine getiren her
cihazn tanmlar iin gerekli olan bilgi ve
(iv) Tipik deneylerden zarar grebilecek herhangi bir devre veya donanm.
Yukardaki bilgiler bir listede verilebilir. Datm tablosuyla ile ilgili bilgilerin
bozulmayacak ekilde bir kopyas her datm tablosunun iine veya yanna konulacaktr.
Byk tesislerde tablolarn son durum projesi datm tablosu iine veya yanna
konulacaktr.
Kullanlan her sembol TS EN 60617 ile uyumlu olacaktr.

66h -
Aralarnda (U
0
) faz-ntr gerilimi 230 voltu aan anma geriliminin bulunduu ve byle bir
gerilimin normal olarak kullanlmad yerlerde; donanmn her bir blmnn veya
mahfazasnn gerilim altndaki ulalabilecek tm blmlerin girilerinde giriten nce
mevcut maksimum gerilimin aka grlebilecei bir uyar bulunacaktr.
Ayrlm olsalar da bir kii tarafndan ayn anda eriilebilen, aralarnda 230 voltu aan anma
gerilimi bulunan balant ular veya dier sabit blmler ayr mahfazalara veya donanm
blmlerine yerletirildiinde; bu gibi gerilim altndaki ulalabilecek tm blmlerin
girilerinde giriten nce mevcut maksimum gerilimin aka grlebilecei bir uyar
bulunacaktr.
Farkl anma(nominal) gerilimleri bulunan anahtarlama dzenleri ve gerilim altnda bulunan
sabit ksmlarn, gerilim altndaki ulalabilecek btn ksmlar mevcut gerilimi gsterecek
ekilde iaretlenecektir.

265
66i -
Madde 58-cye gre dayankl bir malzeme ile yaplan uyar notu, btn gerilim altnda
bulunan blmler tek bir cihaz ile ayrlamyorsa, her ayrc iin ayr yerletirilmelidir. Her
ayrcnn yeri karkla meydan vermeyecek ekilde iaretlenecektir.

TABLO 7
Yaltlm iletkenler ve kablolar iin renk tanmlar
Damar
Says
Damarn
fonksiyonu Damarn renk veya renkleri
1 Faz Kahverengi (1)*
Ntr Mavi
Koruma Sar - yeil

2 Faz Kahverengi*
Ntr Mavi (2)

3 Faz Kahverengi (3)*
Ntr Mavi (2)
Koruma Sar - yeil

4 ya da 5 Faz Kahverengi* gri siyah
Ntr Mavi (2)
Koruma Sar - yeil

Notlar :
1- Gri, siyah olabilir. Sar, yeil, sar/yeil, mavi hari.
2- Mavi damar ntr iletken iermeyen devrede ntrden farkl
fonksiyonlar iin kullanlr, bu durumda onun fonksiyonu tesisat
esnasnda uygun olarak tanmlanabilir, mavi damarn koruma
iletkeni olarak kullanlmamas salanmaldr. Eer mavi damar
baka bir fonksiyon iin kullanlrsa, L1, L2, L3 veya dier
kodlar uygun olan yerde kullanlacaktr.
3- Yeil-sar damar bulunmayan damarl bklgen kabloda veya
bklgen kordonlarda, faz iletkeni olarak kahverengi damar veya
siyah damar kullanlabilir.
(*) Kauuk kablolarda kahverengi yerine siyah kullanlacaktr.

Madde 67- Periyodik kontrol, deneme ve uyarlar
67a -
Blm 13e ve blm 14e uygun olarak tamamlanm her tesisatn balang noktasna
veya gze arpan bir noktasna, dayankl malzemelerden yaplm bir uyar, tesisin mr
boyunca kalacak ekilde konulacaktr.
Uyar silinemez nitelikte karakterlerle yazlacak, aadaki boyuttan daha kk olmayacak
ve aynen aada yazld gibi olacaktr.

266

67b -
Artk akm cihazlarnn bulunduu tesislerde tesisin en gze arpan yerine bir uyar
yerletirilecektir. Bu uyar silinemez nitelikte, karakterlerle yazlacak, aadaki boyuttan
daha kk olmayacak ve aynen aada yazld gibi olacaktr.

67c -
9 cm x 2 cm boyutunda metal plaka zerinde silinmez zellikte karakterlerle Elektrik
Koruma Balants, Skmeyiniz kelimeleri bulunan bir etiket, srekli grlebilir bir
konumda ve
(i) Her topraklama iletkeninin topraklaycya olan balant noktas ve
(ii) Her potansiyel dengeleme iletkeninin aktaki iletken blmlere olan balant noktas
ve
(iii) Ana potansiyel dengeleme barasndan ana tabloya balant noktas,
yaknnda tespit edilecektir.
67d -
Madde 44-eye gre toprak balants olmayan potansiyel dengeleme ile koruma ya da
Madde 44-f ye gre elektriksel ayrma ile koruma kurallarnn uyguland yerlerde, tehlike
uyar notu silinemez nitelikte, karakterlerle yazlacak, aadaki boyuttan daha kk
olmayacak ve aynen aada yazld gibi olacaktr.

NEML
Bu tesis periyodik olarak, Elektrik Tesisleri Ynetmeliine
gre denetlenecek, deneyleri yaplacak ve sonular belgelenecektir.
Son denetleme tarihi .........................
Bir sonraki denetleme tarihi .....................
NEML
Bu tesis ya da paras, toprak hatas meydana geldiinde
beslemeyi otomatik olarak devre d brakan cihazlar ile
korunmaktadr. T ya da Test butonuna baslarak ayda
bir denemesi gerekletirilecektir.
Cihaz butona basldnda beslemeyi devre d brakacak ve
daha sonra besleme tekrar devreye alnabilecektir. ayet cihaz
butona basldnda beslemeyi devre d brakmyorsa, yetkili
kiiye bavurun.
(Cihazn giri k ular ksa devre edilemez.)
267

Madde 68- Karlkl zararl etkiler
68a- Karlkl zararl etkilerden korunma
1- Elektrik donanm (cihazlar), elektrik tesisat ile elektrikli olmayan herhangi bir tesisat
arasnda herhangi bir zararl etki olmayacak ekilde seilecek ve montaj yaplacaktr.
Arkas kapal olmayan bir donanm,
- Bina yzeyine gerilim bulamas nlenmeden,
- Donanm ile yanc bina yzeyi arasnda yangn ayrmas salanmadan,
bina yzeyine monte edilmeyecektir.
Bina yzeyinin metal veya yanc olmamas durumunda ek tedbirler gerekmez. Bu artlar
gereklemezse,
- Bina yzeyi metal ise bu ynetmelik hkmlerine uygun olarak, metal yzey tesisatn
koruyucu iletkenine(PE) veya epotansiyel kuaklama iletkenine balanmaldr.
- Bina yzeyi yanc ise, alevlenebilme deeri IEC 60707ye gre FH1 olan yaltkan
malzemeden yaplm uygun bir ara plaka ile duvardan ayrlmaldr.

2- Farkl tipte akmlar ya da farkl gerilimler olan donanm genel bir yerde toplanmsa
(tablolar, balant kutular, kumanda tablolar gibi), her bir tip akma ya da her bir gerilime
ait donanm ayr tutulmal ve gerekli ise ortak zararl etkilerden kanlmas iin etkin olarak
blmlendirme yaplarak ayrlmaldr.

68b- Elektromanyetik uyumluluk
1- Donanmn baklk seviyesi, normal kullanm iin yerine balanrken (montaj yaplrken)
oluabilecek elektromanyetik etkiler hesaba katlarak seilecek ve uygulama iin gerekli
olan almann sreklilii gz nne alnacaktr. zel standartlara ya da TS EN 50082e
baknz.
2- Donanm, elektriksel iletim ya da havada yaylm sonucu dier elektriksel cihazlar ile kabul
edilemez elektromanyetik giriim oluturmayacak ekilde, yeterli dklkte emisyon
seviyesinde seilecektir. Eer gerekli olursa, elektromanyetik yaylmn etkilerini azaltmak
iin nlemler alnacaktr. zel standartlara ya da TS EN 50081e baknz.

Madde 69- Hat sistemlerinin tipleri
69a - Hat sistemlerinin seilmesi
Kullanlan iletken veya kablo tipine bal olarak, hat sisteminin tesis edilmesi metodu, d
etkiler ile ilgili rn standartlar da gz nne alnarak, Tablo 8'e uygun olacaktr.
NEML
Bu yerdeki elektrik tesisat ile birleen koruma ve potansiyel
dengeleme iletkenleri TOPRAA BALANMAMALIDIR.

D iletken blmleri topraklanm cihazlar (donanm) bu alana
tesis edilmeyecektir.
268
Not: Alak gerilimde kullanlan her trl yaltlm iletkenler ve kablolar Trk
Standartlarna veya harmonize standartlara uygun olacaktr.

69b - Hat sistemlerinin montaj
lgili yerleim durumuna bal olarak, hat sistemlerinin tesis edilmesi yntemi, Tablo 9'a
uygun olmaldr.

69c - Hat sistemlerine rnekler
Hat sistemlerine rnekler, akm tama kapasitesi referanslar ile birlikte, Tablo 10'da
gsterilmitir. Tesisat deme ekline gre akm tama kapasiteleri EK-Ada verilmitir.
Not 1: Bu ynetmelikte bulunmayan dier hat sistemi tipleri, bu ynetmelikteki genel
kurallara uygun olmak art ile kullanlabilir.
Not 2: Tablo 10 akm tama kapasitelerinin kullanlabilecei tesisat yntemlerini
vermektedir.
Not 3: Kurun, PVC veya kauuk malzeme klfl, fleksibl olmayan kablolar hava hatt
olarak veya aslm ekilde kullanlacaksa, bir tayc tel ile kombine edilmi
olacak veya sert bakr iletkenlerden oluacaktr.
Not 4: Yaltlm iletken ve kablo gruplarnn aklamalar iin Ek Aya baknz.
TS veya harmonize standartlara uygun olan hareketli cihazlarda veya aydnlatma
cihazlarnda kullanlan zel bklgen kablolarda ve haberleme/g iletkenleri ile
birletirilmi bklgen kordonlarda yukardaki art uygulanmaz.
Yaltml bklgen kablo ve bklgen kordonlar bir bklgen metalik zrh, rgl erit veya
ekran ile mtereken kullanlabilirler.
Not 5: Normalde alak gerilimde hava hatt olarak kullanlan iletkenler dndaki tm
iletkenlerin hava hatt olarak kullanlmalar halinde, hava hatlar ile ilgili
ynetmelik artlarna uygun olacaklardr.
Not 6: Bklgen kablo ya da bklgen iletkenler sadece bu ynetmeliin artlarn
karlad takdirde sabit hat sistemi olarak ekilecektir.
Not 7: Toprak iinde ya da yaplarn dndaki iine girilemeyen kanallarda yalnzca yeralt
kablolar kullanlabilir.

69d - Donanml bara kanal sistemleri (Bus-Bar Sistemleri)
Donanml bara kanal sistemleri TS EN 60439-2 (IEC 60439-2)'ye uygun olmal ve
imalatnn talimatna uygun olarak tesis edilmelidir. Tesisat,Ynetmelik Madde 70 (Madde
70-a-1, Madde 70-c-3 Madde 70-h-7, Madde 70-h-8 ve Madde 70-h-9 hari) Madde 73,
Madde 74, Madde 75, Madde 76daki kurallara uygun olacaktr.

69e - Alternatif akm devreleri
elik zrhl tek damarl kablolar a.a. devreleri iin kullanlmazlar. Ferromanyetik mahfaza
ierisine tesis edilmi a.a. devre iletkenleri btn faz, varsa ntr ve toprak iletkenleri ayn
mahfaza ierisinde bulunacak ekilde yerletirilecektir.
Bylesi iletkenlerin mahfazaya girdii yerde iletkenler tek bana ferro metal ile
evrelenmeyecek ekilde yerletirilir ya da akm indklemesini (eddy akmlarn)
engelleyecek baka artlar salanr.
Not : Bu art salanmazsa, endktif etkilerden ar snma ve ar gerilim dm
meydana gelebilir.

269
TABLO 8
Hat Sistemlerinin Seilmesi

letkenler ve
Kablolar
Tesisat Yntemi

Tespi t si z
Dor udan
kr oel i

B
o
r
u

Donan ml
kabl o kanal
si s t emi
( ok gzl
kanal ,
Deme i i
kanal )
Kabl o
Kanal
Kabl o
mer di veni ,
Kabl o
Tavas ,
Kabl o
kons ol l ar
z
o
l
a
t
r
l
e
r

z
e
r
i
n
e

Ask
teli
plak letkenler
(Gerilim altndaki)
- - - - - - + -
Tek- Yal t ml
l et kenl er
- - + + + - + -
K l f l
kabl ol ar
( Z r hl
ve
madeni
yal t ml
ol anl ar
dahi l )
ok
damar l
+ + + + + + 0 +
Tek
damar l
0 + + + + + 0 +
+ i zi n ver i l i r .
- i zi n ver i l mez.
0 Uygul anamaz veya pr at i kt e nor mal ol ar ak kul l an l maz.

270
TABLO 9
Hat Sistemlerinin Montaj

Yer l e i m Dur umu Tesi sat Ynt emi
Tespi t si z Tespi t l i Bor u Donan ml
kabl o kanal
si s t emi
( ok gzl
kanal ,
Deme i i
kanal )
Kabl o
Kanal
Kabl o
mer di veni ,
Kabl o
Tavas ,
Kabl o
kons ol l ar
z
o
l
a
t
r
l
e
r

z
e
r
i
n
e

Ask
t el i
Bi na bo l ukl ar na 40, 46,
15, 16
0 15, 16
41, 42
- 43 30, 31, 32,
33, 34
- -
Kapal kabl o
kanal nda
56 56 54, 55 0 44, 45 30, 31, 32,
33, 34
- -
Topr aa gml 72, 73 0 70, 71 - 0 - -
Yap el emanl ar
i i ne
yer l et i r i l mi
57, 58 3 1, 2,
59, 60
50, 51, 52, 53 44, 45 0 - -
S va s t mont aj - 20, 21,
22, 23
4, 5 6, 7, 8, 9,
12, 1314
6, 7, 8, 9 30, 31, 32,
33, 34
36 -
Havada as l - - 0 10, 11 - 30, 31, 32,
33, 34
36 35
Su i i nde 80 80 0 - 0 0 - -
Her bi r kut udaki numar al ar Tabl o 10 daki r ef er ans numar al ar n gst er i r .
- zi n ver i l mez.
0 Uygul anamaz veya pr at i kt e nor mal ol ar ak kul l an l amaz.

271
TABLO 10
Tesisat Yntemleri (rnekler)

Madde
No
Tesisat Yntemi Aklama Akm tama kapasitesini
bulmak iin kullanlan
referans tesisat yntemi
(Ek-Aya baknz.)
1
Oda
Is yaltml duvarlarn iine yerletirilmi
borular iinde yaltlm iletkenler (a)

A1
2
Oda

Is yaltml duvarlarn iine yerletirilmi
borular iinde ok damarl kablolar (a)

A2
3
Oda

Is yaltml duvarlarn iine direkt
yerletirilmi ok damarl kablo (a)
A1
4

Ahap veya kagir duvara temas eder ekilde
veya boru apnn 0,3 katndan az uzaklkta,
boru iinde yaltlm iletkenler veya tek
damarl kablolar
B1
5

Ahap veya kagir duvar zerinde veya boru
apnn 0,3 katndan az uzaklkta boru iinde
yaltlm iletkenler veya ok damarl kablolar
B2

6

7

8

9

6 7

8 9
Ahap duvar zerinde, kapakl kablo
kanal iinde, yaltlm iletkenler veya
tek damarl kablolar.
- yatay denen (b)

- dikey denen (b,c)

Ahap duvar zerinde, kapakl kablo
kanal iinden, ok damarl kablolar.
- yatay denen (b)

- dikey denen(b,c)

B1

(B2) (d)

nceleme aamasndadr.

a) Duvarn i yzeyinin sl geirgenlii en az 10W/m
2
. K
b) Ek-Adaki B1 ve B2 tesisat yntemleri iin verilen deerler tek devre iindir. Kapakl kablo kanal iinde birden fazla
devre varsa, Tablo A.17de verilen grup azaltma faktr bir i korkuluk veya blmelerin bulunmas gz ard edilerek
uygulanr.
c) Kablolarn dey dendii ve havalandrmann engellendii yerlerde dikkatli olunmaldr.
Dey blmn en st ksmnda ortam scakl olduka artabilir. Bu husus inceleme aamasndadr.
d) B2 referans tesisat yntemi deerleri kullanlabilir.

272
Tablo 10un devam

Madde
No
(Ek-Aya baknz.)

10

11

10 11

Asl kapakl kablo kanal iinden, yaltlm
iletkenler veya tek damarl kablo (a)

Asl kapakl kablo kanal iinden, yaltlm
iletkenler veya ok damarl kablo (a)
B1

B2

12

ekil verilmi (kalplanm) malzeme iinde
denen, yaltlm iletkenler veya tek damarl
kablo (b)

A1

13

14

13 14
Duvara montajl kapakl kablo kanal iine
yerletirilmi, yaltlm iletkenler veya tek
damarl kablolar

Duvara montajl kapakl kablo kanal iine
yerletirilmi, ok damarl kablolar

B1

B2

15

16

Pervaz iindeki, boru iinde yaltlm
iletkenler veya tek veya ok damarl kablo (c)

Pencere kasas iindeki, boru iinde
yaltlm iletkenler veya tek veya ok damarl
kablo (c)

A1

A1

20

Tek damarl veya ok damarl kablolar :
- Ahap duvar zerinde veya duvara kablo
apnn 0,3 katndan daha az aralk ile
tespit edilmi veya sabitletirilmi.

C
21

- Dorudan ahap tavan altna tespit edilen

C ile birlikte Tablo A.17nin
3nc maddesi
22

- Tavana belli bir mesafe braklarak tespit
edilen

nceleme aamasndadr.

a) Ek-Adaki B1 ve B2 tesisat yntemleri iin verilen deerler tek devre iindir. Kapakl kablo kanal iinde birden fazla
devre varsa, Tablo A.17de verilen grup azaltma faktr bir i korkuluk veya blmelerin bulunmas gz ard edilerek
uygulanr.
b) Konstrksiyonun malzemesi ve muhtemel hava boluklar sebebi ile mahfazann sl geirgenlii dk kabul edilir.
Konstrksiyon 6 veya 7 numaral tesisat yntemlerine edeer ise, B1 referans yntemi kullanlabilir.
c) Konstrksiyonun malzemesi ve muhtemel hava boluklar sebebi ile mahfazann sl geirgenlii dk kabul edilir.
Konstrksiyon 6, 7, 8 veya 9 numaral tesisat yntemlerine edeer ise, B1veya B2 referans yntemleri kullanlabilir.

273
Tablo 10 un devam
Madde
No
(Ek-Aya baknz.)
30

Deliksiz tava zerinde (c )
C ile birlikte
Tablo A.17 sra 2
(a)

31

Delikli tava zerinde

(c) E ve F ile birlikte,
Tablo A.17 sra 4
(a,b)

32

Tel kafes kablo tayclar zerinde

E veya F
33

Duvardan kablo apnn 0,3 katndan daha fazla
uzaklkta
E ve F ile birlikte,
Tablo A.17 sra 4 veya 5
veya yntem G
(a,b)

34

Kablo merdiveni zerinde E veya F
35

Bir ask teline asl veya ask teli ile
birletirilmi tek veya ok damarl kablo
E veya F
36

zolatrler zerinde plak veya yaltlm
iletkenler
G

a) Baz uygulamalarda zel maddelerin kullanlmas daha uygun olabilir, rnek olarak A. 20 ve A. 21
(Baknz Ek-A madde A.4-b)
b) Kablolarn dey dendii ve havalandrmann engellendii yerlerde dikkatli olunmaldr. Dey blmn en st ksmnda ortam
scakl olduka artabilir.Bu husus inceleme aamasndadr.
c) De =ok damarl kablonun d ap
- adet tek damarl kablo gen biimli dzenlenmi ise kablo d apnn 2,2 katdr, veya
- adet tek damarl kablo yan yana dzenlenmi ise kablo d apnn 3 katdr.

274
Tablo 10un devam
Madde
No
(Ek-Aya baknz.)
40

Bina boluunda tek veya ok damarl kablolar
(a,b)

1,5 D
e
V <20 D
e
ise B2

V20 D
e
ise B1
41

Bina boluunda boru iinde tek veya ok
damarl kablo (d)

nceleme
aamasndadr.

42

Bina boluunda kapal kablo kanallar iinde
yaltlm iletkenler (a,c,d)

1,5 D
e
V<20 D
e
ise B2

V20 D
e
ise B1
43

Bina boluunda kapal kablo kanallar iinde
tek veya ok damarl kablo (d)

nceleme
aamasndadr.

45

Isl z direnci 2K.m/Wdan byk olmayan
kagir duvarda kapal kablo kanal iinde tek
veya ok damarl kablo (d)
nceleme
aamasndadr.

46

Tek veya ok damarl kablo:
- Tavan boluu iinde
- Ykseltilmi deme iinde (a,b)

1,5 D
e
V<5 D
e
ise B2

5 D
e
V<50 D
e
ise B1
50

Zemin iinde bitmi deme yzeyi ile ayn
seviyede kapakl kablo kanalnda yaltlm
iletkenler veya tek damarl kablo
B1
51

Zemin iinde bitmi deme yzeyi ile ayn
seviyede kapakl kablo kanalnda ok damarl
kablo
B2
a) V = Kagir boluk veya kanaln en kk boyutu veya ap veya drt ke kanaln, ykseltilmi deme veya tavan boluunun dey
derinliidir.
b ) De = ok damarl kablonun d ap,
- adet tek damarl kablo gen biimli dzenlenmi ise kablo d apnn 2,2 katdr , veya
- adet tek damarl kablo yan yana dzenlenmi ise kablo d apnn 3 katdr.
c) DE = Borunun d ap veya kablo kanalnn dey derinliidir.
d) Kablolarn dey dendii ve havalandrmann engellendii yerlerde dikkatli olunmaldr. Dey blmn en st ksmnda ortam
scakl olduka artabilir. Bu husus inceleme aamasndadr.

275

Tablo 10un devam

Madde
No
(Ek-Aya baknz.)
52

53

Gml kapakl kablo kanalnda yaltlm
iletkenler ve tek damarl kablolar

Gml kapakl kablo kanalnda ok damarl
kablo
B1

B2
54 Yatay veya dey havalandrlmam kablo
kanalnda boru iinde, yaltlm iletkenler
veya tek damarl kablolar (a,b)
1,5 D
e
V<20 D
e
ise B2
V20 D
e
ise B1
55

Zemin iinde, ak veya havalandrlm kablo
kanalnda boru iinde yaltlm iletkenler
(c,d)

B1
56

Yatay veya dey, ak veya havalandrlm
kablo kanalnda tek veya ok damarl kablo
(d)

B1
57

Isl direnci 2K.m/Wdan byk olmayan kagir
duvara dorudan gmlen tek veya ok
damarl kablo

Mekanik hasara kar korunmam (e,f)

C
58

Isl direnci 2K.m/Wdan byk olmayan kagir
duvara dorudan gmlen tek veya ok
damarl kablo
Mekanik hasara kar korunmu (e,f)

C
a) D
E
= Borunun d ap
V = Kanaln i derinlii
Kanaln derinlii geniliinden daha nemlidir.
b) Kablolarn dey dendii ve havalandrmann engellendii yerlerde dikkatli olunmaldr.
Dey blmn en st ksmnda ortam scakl olduka artabilir. Bu husus inceleme aamasndadr.
c) Yntem 55e gre denen ok damarl kablolar iin, referans yntem B2 kullanlr.
d) Tavsiye edilen bu tesisat yntemleri, sadece giriin yetkili personel ile snrlandrld, bylece dkntlerin (p, atk...vb)
birikmesinden doan akm geirme kapasitesinin azalmas ve yangn tehlikesinin nlenebildii alanlarda kullanlr.
e) letken kesitleri 16mm
2
den byk olmayan kablolarda, akm geirme kapasitesi daha yksek olabilir.
f) Kagir duvarn sl z direnci 2K.m/Wdan byk deildir.

276
Tablo 10un devam

Madde No Tesisat Yntemi Aklama Akm tama kapasitesini
(Ek-Aya baknz.)
59

Kagir duvar iinde, boru iinde
yaltlm iletkenler veya tek
damarl kablolar (a)

B1
60

Kagir duvar iinde, boru iinde
ok damarl kablolar (a)

B2
70

Toprak iinde, boru veya kablo
kanal iinde ok damarl kablo
D
71
Toprak iinde, boru veya kablo
kanal iinde tek damarl
kablolar
D
72

Dorudan toprak iinde, d
klfl tek veya ok damarl
kablolar
- Mekanik etkilere kar
korunmam
D
73

Dorudan toprak iinde, d
klfl tek veya ok damarl
kablolar
- Mekanik etkilere kar
korunmu (Nota baknz)
D
80
Suya daldrlm d klfl tek
veya ok damarl kablolar

nceleme
aamasndadr.

Not: Dorudan gml kablolarn bu maddesi, toprak sl zdirencinin 2,5 K.m/W dolaylarnda ise uygundur.
Daha dk toprak sl direnleri iin, dorudan gmlen kablolarn akm geirme kapasitesi, kanal iindeki kablolara
gre fark edilecek kadar yksektir.
(a) Kagir duvarn sl z direnci 2K.m/Wdan byk deildir.

69f - Borular ve kablo kanal sistemleri
1- Btn iletkenlerin mevcut en yksek anma gerilimine gre yaltlmas art ile birka devrenin
ayn borudan veya donanml kablo kanalndan (parapet kablo kanal, demealt kanal)
gemesine izin verilir.

Borular ve boru balantlar
277

2- Herhangi bir boru ya da boru balants,
(i) elik boru ve balantlar,
(ii) Esnek elik boru,
(iii) Metrik dili elik boru balantlar,
(iv) Metal olmayan borular ve balantlar,
malzeme ve yapm ekline uyan ilgili Trk Standartna uygun olacaktr.

69g - Kapakl kablo kanal, kapal kablo kanal ve balantlar
1- Uygulanabilecek yerlerde kapal ve kapakl kablo kanallar ve bunlarn balant malzemeleri
ilgili Trk Standart ile uyumlu olacaktr.
2- Metal olmayan kanal, boru ve balantlar, alev iletmeyen karakteristie sahip yaltm
malzemelerinden yaplm olacaktr.
3 - Borular, duvarlara ya da tavanlara en ok 60 cm aralklarla kroeler ile tutturulmaldr.
Bundan baka anahtar kasas, priz kasas, buat, kutu, dirsek ve T paralar yaknna da (en
fazla 10 cm) kroeler konmaldr.
4 - Tavan aralarna tesis edilecek veya ayak alt yerlerden geecek tesis blmleri elik boru
iinden geen antigron vb. iletkenlerle ya da yeralt kablolar ile yaplmal, ve bu blgelerde
olabildiince kutu vb. donatm gereleri kullanlmamaldr.
5 - Bir kattan teki kata akta geecek PVC borular, zeminin 5 cm altndan balayan ve
zeminden 80 cm ykseklie kadar devam eden, mekanik etkilere dayankl olan metal
borular ierisinde geirilmelidir.
6 - Sva altna denecek borular sva ilemi srasnda dar gelmeyecek biimde belli
noktalarda tel ve ivilerle duvara tutturulmaldr.

69h - Aydnlatma ray sistemleri
Bir aydnlatma ray sistemi TS EN 60570 ile uyumlu olacaktr.

Madde 70- D etkilere gre seim ve montaj
Bu madde kapsamnda TS HD 384-5-51de 51/A tablosunda snflandrlm bulunan d
etkiler esas alnmtr.
Not: Bu maddeye sadece hat sistemleri iin nemli olan Madde 38'deki d etkiler dahil
edilmitir.

70a - Ortam scakl (AA)
1- Hat sistemleri, en yksek yerel ortam scaklna uygun biimde seilecek ve tesis edilecek,
Madde 71 Tablo 11de gsterilen snr scaklklarnn almamas salanacaktr.

2- Kablolarn ve hatlarn yardmc elemanlar dahil, hat sistemi elemanlar sadece ilgili rn
artlarnda belirtilen veya imalat tarafndan verilen snrlar iindeki scaklklarda tesis
edilecektir.

70b - D s kaynaklar
D kaynaklarn s etkisinden kanmak iin, hat sistemlerinin korunmasnda aadaki
yntemlerden biri veya edeer etkili bir yntem kullanlacaktr.
278
- Mahfaza iine alma,
- Is kaynandan yeterince uzakta yerletirme,
- Meydana gelebilecek ek scaklk artn dikkate alan bir sistem seilmesi,
- Mahalli takviye veya yaltm malzemesinin deitirilmesi.

Not: D kaynaklardan doan s;
- Scak su sistemlerinden,
- Cihazlardan ve aydnlatma armatrlerinden,
- malat ilemlerinden,
- Is ileten malzemeden,
- Hat sisteminin veya evre ortamnn gneten snmasndan,
radyasyonla, konveksiyonla veya iletimle gelebilir.

70c - Su (AD) veya yksek nem (AB)
1- Hat sistemleri, suyun girmesi ile hasara uramayacak biimde seilmeli ve monte
edilmelidir. Tamamlanm hat sistemi ortam ile ilgili zel IP koruma derecesine uyacaktr.
Not : Genel olarak, sabit tesisat kablolarnn klflar ve yaltmlar hasarlanmam iken
nemin etkisine kar korumal kabul edilebilir. Sk sk srayan suya, batrmaya veya
daldrmaya maruz kalmas ihtimali olan kablolarda zel nlemler uygulanr.
2- Hat sistemleri iinde su toplanabiliyorsa veya youma olabiliyorsa, dar atlmas iin
nlem alnacaktr.
3- Hat sisteminin su dalgalarna maruz kalmas sz konusu ise (AD6), Madde 70-f ve Madde
70-g 'deki yntemlerden biri veya birka ile mekanik hasara kar korunma salanacaktr.

70d -Yabanc kat cisimler (AE)
1- Hat sistemleri, yabanc kat cisimlerin girmesinden doan tehlikenin en aza indirilecei
biimde seilecek ve monte edilecektir.
Tamamlanm hat sistemi, bulunduu ortam ile ilgili zel IP koruma derecesine uygun
olacaktr.
2- Tozun nemsenecek miktarda bulunduu mahallerde (AE4, AE5, AE6), hat sisteminin s
yaymasn olumsuz ynde etkileyebilecek miktarda toz veya dier maddelerin toplanmasn
nlemek zere ek nlemler alnacaktr.
Not: Bir hat sisteminde tozun giderilmesini salamak gerekli olabilir. (Madde 77ye
baknz.)

70e - Andran veya kirleten maddeler (AF)
1- Su dahil, andrmay veya bozulmay hzlandrabilen andrc veya kirleten maddelerin
bulunduu yerde, bundan etkilenebilecek hat sistemi blmleri, bu gibi maddelere dayankl
malzemeden yaplacak veya uygun biimde korunacaktr.
Not : Montaj srasnda koruma maksad ile koruyucu bantlar sarlmas, boyama veya
yalama uygun koruma metodlardr.
2- Birbirlerine dokunmalar halinde elektrolitik etki balatabilen metaller, byle dokunmalarn
sonularndan kanlmas iin zel dzenlemelerin yaplmas dnda, birbirlerine
dokunacak biimde yerletirilmeyecektir.
3- Dokunmalar halinde karlkl olarak birbirlerinde veya tek olarak birinde rmeye veya
tehlikeli bozulmaya sebep olabilecek malzemeler, birbilerine dokunmayacak ekilde
yerletirilecektir.
279

70f - Darbe (AG)
1- Hat sistemleri, darbe, iine girme veya sktrma gibi mekanik zorlamalardan doan
arzalarn en aza indirilecei biimde seilecek ve monte edilecektir.
2- Darbelerin orta iddetle (AG2) veya yksek iddetle (AG3) oluabildii sabit tesisatlarda
koruma;
- Hat sisteminin mekanik karakteristikleri ile veya
- Seilen gzergah ile veya
- Ek yerel veya genel mekanik koruma tedbirleri ile veya
- Yukarda belirtilenlerin birkann birlikte kullanlmas ile,
salanacaktr.
3- Boru ya da kapal kanal ierisine yerletirilmi kablolar hari, topraa gml kablolar
koruma iletkeni fonksiyonunu stlenecek toprakl bir zrh, metal klf ya da ikisi birden veya
konsantrik yapda ntr da sarlm kablolar olacaktr. Gml kablolar, kablo koruma
kapa (beton plaka vb.) veya uygun bir kablo iaretleme band ile iaretlenecektir. Gml
borular ve kanallar uygun bir ekilde tanmlanacaktr. Gml kablolar, kanallar ve borular
topran nceden bilinebilen olas bozucu etkilerinden zarar grmemesini salayacak
derinlie yerletirilecektir.
4- Zemin demesine gml hat sistemi, zeminin kullanmndan kaynaklanacak zararlara
kar uygun bir ekilde korunacaktr.
5- Zemin demesi altna ya da tavan stne yerletirilecek kablolar yer demesi, tavan ya da
balant elemanlaryla temasnda zarar grmeyecek ekilde dzenlenecektir. Zemin veya
tavan ierisindeki ahap kiri veya tavan elemanlar zerinden geecek kablolar;
(i) Kirilerin en stnden veya en altndan dikey olarak en az 50 mm mesafede olacak
veya
(ii) Koruma iletkeni fonksiyonunu stlenecek toprakl bir zrh ya da metal klfl
yaltlm konsantrik bir iletkenle yaplacaktr. Ya da gvenli olarak desteklenmi
toprakl elik boru iinde mahfazal koruma salanacak veya, kablonun ivi, vida vb
maddelerle delinmesine engel olabilecek yeterlilikte edeer bir mekanik koruma,
uygulanacaktr.
6- Duvar veya blme yzeyinden 50 mm den daha az derinlie denmi olan bir kablo:
(i) Madde 70-f-7 ile uyumlu olacaktr.
(ii) Duvar ya da blmenin en st noktasndan itibaren 150 mm lik mesafe iinde veya iki
komu duvar ya da blmenin oluturduu adan itibaren 150 mm lik mesafe iinde
denecektir. Kablonun duvar ya da blme zerinde bir aksesuar ya da anahtarlama
elemanna baland yerde kablo bu snrlar dnda dzgn bir hat tekil etmek
kaydyla yatay ya da dikey olarak tesis edilebilir.
7- Madde 70-f-6nn uygulamasnn imkansz olduu yerlerde, gizlenmi bir kablo, koruma
iletkeni fonksiyonunu stlenecek topraklanm bir metalik mahfaza ile birletirilecek veya
topraklanm bir boru veya kanal ile evrelenecek veya yaltlm konsantrik bir iletkenle
birletirilecektir. Ya da kablonun ivi, vida vb maddelerle delinmesine engel olabilecek
yeterlilikte edeer bir mekanik koruma uygulanacaktr.

70g - Titreim (AH)
280
1- Orta iddette (AH2) veya yksek iddette (AH3) titreime maruz kalan donanmn
konstrksiyonuna tespit edilen veya bu konstrksiyona balanacak hat sistemleri, zellikle
kablolar ve kablo balantlar, bu gibi artlara uygun olacaktr.
Not 1: Titreimli cihazlarn balantlarna zel dikkat gsterilmelidir. Esnek hat sistemleri
gibi yerel nlemler kabul edilebilir.
Not 2 :Titreimin olduu yerlerde lehimli ek yaplmayacaktr.
2- Aydnlatma armatrleri gibi asl donanmlarn sabit tesisat, bklgen damarl kablo ile
balanmaldr. Titreimin ve hareketin beklenmedii yerlerde, bklgen olmayan damarl
kablo kullanlabilir.
70h - Dier mekanik zorlamalar (AJ)
1- Hat sistemleri; kurulmalar, iletilmeleri veya bakmlar srasnda yaltlm iletkenlerin ve
kablolarn klflarnda, yaltmlarnda ve balant ucu dzenlerinde hasar meydana
gelmeyecek biimde seilecek ve monte edilecektir.
2- Gml boru ve kablo kanallar bo olarak monte edilecek, ilerine iletken ekimi, kanal
veya boru montaj tamamen bittikten ve zeri tamamen kapandktan sonra yaplacaktr.
3- letkenlerin ve kablolarn hasara uramamas iin hat sisteminin her bir dn yarap,
kablo d apnn 12-15 kat deerde olacaktr.
4- Montaj metodu sebebi ile iletkenlerin ve kablolarn srekli sabitlenmedii yerlerde,
iletkenlerin ve kablolarn kendi arlklar ile hasara uramamalar iin uygun dzenlerle ve
uygun aralklarla destekleme yaplacaktr.
5- Hat sistemi zerinde devaml bir ekme zorlanmas uygulanyorsa (rnek olarak dey
hatlarda kendi arl ile), iletkenler ve kablolar kendi arl ile hasara uramayacak
biimde, uygun tipte, uygun kesit alannda seilecek ve uygun montaj metodu
uygulanacaktr.
6- letkenlerin veya kablolarn bir ortam iine itilmesi veya dar ekilmesi eklinde almas
ngrlen hat sistemlerinde, bu ileme izin veren yeterli gei dzenleri bulunacaktr.
7- Demeye gmlen hat sistemleri, demenin kullanmndan meydana gelecek hasarlara
kar yeteri kadar korunacaktr.
8- Duvarlara sabit olarak tespit edilen ve gmlen hat sistemleri, yatay veya dey veya oda
kenarlarna paralel ekilecektir.Yap elemanlarna gizlenen ancak tespit edilmeyen hat
sistemleri, pratikteki en ksa yolu takip edebilir.
9- Esnek hat sistemleri, iletkenler ve balantlar zerine ar ekme zorlamas gelmesinden
kanlacak biimde tesis edilecektir.
70i - Bitki rts ve/veya bahe bitkileri (AK)
Tecrbe ile bilinen veya olas artlarn bir tehlike meydana getirdii yerlerde (AK2) hat
sistemleri, kabul edilmesi gereken zel koruyucu tedbirlere gre seilecektir.
Not : Bu gibi bitkilerin zararlarnn giderilmesini salayan bir tesisat metodu gerekli
olabilir, (Madde 77ye baknz ).
70j - Kk hayvanlar (AL)
Tecrbe ile bilinen veya olas artlarn bir tehlike meydana getirdii yerlerde (AL2) hat
sistemleri zel koruyucu tedbirlere gre seilecektir. rnek olarak;
- Hat sisteminin mekanik zellikleri ile veya
281
- Seilen gzergah ile veya
- Ek yerel veya genel mekanik koruma tedbirleri ile veya
- Yukarda belirtilenlerin birkann birlikte uygulanmas ile
salanacaktr.
70k - Gne radyasyonu (AN) ve ultraviyole radyasyon
Tecrbe ile bilinen veya olas nemli gne radyasyonu bulunan yerlerde (AN2), bu artlara
uygun bir hat sistemi seilecek ve monte edilecektir veya yeterli koruma salanacaktr.
Not : Scaklk art ile ilgili olarak Madde 70-b 'e baknz.
70l - Deprem etkileri(AP)
1- Hat sistemi, tesisat mahallindeki deprem tehlikeleri gz nnde tutularak seilecek ve monte
edilecektir.
2- Tecrbe ile bilinen deprem tehlikesi, dk iddette (AP2) veya daha yksek ise;
Hat sisteminin bina yapsna tespitine,
Hat sistemi ile gvenlik servisleri vb. gibi temel donanmn btn elemanlar arasndaki
balantlarn esnek olarak seilmesine,
zel dikkat gsterilmelidir.
70m Rzgar(AR)
Madde 70-g titreim (AH) ve Madde 70-h dier mekanik zorlamalar (AJ)'a baknz.
70n - lenmi ve depolanm malzemelerin nitelii(BE)
Hat sistemlerinin yangn yaylma tehlikesini azaltmaya ynelik seim ve montajna dair
Madde 75e baknz.
70o - Bina (Yap) tasarm(CB)
1- Yap elemanlarnn hareketinden doan risklerin bulunduu yerlerde (CB3) kullanlan kablo
mesnet ve koruma sistemi, iletkenler ve kablolar ar zorlanmaya maruz kalmayacak
biimde bal harekete izin verebilecektir.
2- Esnek veya hareketli yap elemanlarnda (CB4), esnek hat sistemleri kullanlacaktr.
3- Herhangi bir hat sistemi yapnn tayc sistemlerini zayflatc ekilde ekilemez.

Madde 71- Akm tama kapasiteleri
71a - letkenlerin alma scakl
Bir iletkenin normal alma artlar boyunca tayabilecei akm, iletkende Tablo 11de belirtilen
ilgili scaklk snr deerini amayacaktr. Akm deeri Madde 71-b 'ye gre seilecek veya
Madde 71-cye uygun olarak belirlenecektir.

TABLO 11
Yaltkanlar in En Yksek alma Scaklklar

Yaltkan Cinsi Scaklk snr (Not: a)
282
0
C
Polivinil klrr PVC 70 iletkende
apraz bal poliletilen (XLPE) ve etilen propilen
kauuk (EPR)
90 iletkende (Not: b)
Mineral (PVC kapl veya plak, dokunmaya ak) 70 Klfda
Mineral (plak, dokunmaya ak deil ve
yanabilir malzeme ile temasta deil)
105 Klfda (Not: b,c)
Not : (a) IEC 60502 (1983) ve IEC 60702 (1981)'deki tablolar baz alnarak
dzenlenmitir. Ek A 'daki cetvellerde verilen akm tama kapasiteleri,
bu tablodaki izin verilen en yksek iletken scaklklarna gre
hazrlanmtr.
Not : (b) Bir iletken 70 C'yi aan bir scaklkta alyorsa, iletkene bal
donanmn balant yerindeki sonu scakla uygunluu dorulanmaldr.
Not : (c) Mineral yaltkanl kablolar iin, kablonun ve balant ularnn scaklk
deerlerine, evre artlarna ve d etkilere bal olarak daha yksek
alma scaklklarna izin verilebilir.

1b - Yaltml iletkenler ve zrh bulunmayan kablolarda akm tama kapasitesi seimi
Yaltml iletkenler ve zrh bulunmayan kablolarda akm, Ek A Tablo A.1 den Tablo A.
13e kadar olan tablolardan alnan deerleri amyorsa, Madde 71-adaki kurallar yerine
getirilmi saylr. Ek Ada verilen dzeltme faktrleri de gz nnde bulundurulacaktr.
Not : Bu ynetmelikteki tablolarn kabul edilebilir bir basitletirme metodu Ek A Tablo
B.1de verilmitir.
71c - Akm tama kapasitelerinin hesab
Akm tama kapasitelerinin uygun deerleri TS IEC 60287'ye gre veya deneyle ya da
kabul edilebilen bir metotla hesaplanarak da belirlenebilir. Hesap uygun grldnde,
ykn karakteristiklerine ve gml kablolarda topran sl direncinin etkisine dikkat
edilecektir.
71d - Ortam scakl
Ortam scakl, incelenen kablo/kablolar veya yaltml iletken/iletkenler ykl deil iken
evrelerindeki ortamn scakldr.
Bu blmdeki tablolarda verilen akm deerleri iin,
- Tesis ekillerine baklmakszn yaltlm iletkenler ve kablolar iin havada 300 C,
- Toprakta direkt olarak veya toprak ii kanalda gml kablolar iin 200 C,
ortam scakl esas alnmtr.

71e - Birden fazla devresi bulunan gruplar
Grup azaltma faktrleri en yksek alma scaklklar ayn olan yaltml iletken veya kablo
gruplarna uygulanr.
283
Farkl en yksek alma scaklklar bulunan kablo veya iletken gruplarnda, gruptaki tm
kablo veya yaltml iletkenlerin akm geirme kapasitesi iin, uygun grup azaltma faktr
ile birlikte, grup iindeki izin verilen alma scaklklarndan en kk deerli kablonun
scaklk faktr esas alnmaldr.
Eer kablo veya yaltlm iletken bilinen iletme artlar sebebi ile tayabilecei akmn
%30undan fazla yklenmiyor ise grup d kabul edilebilir.

71f - Ykl iletkenlerin says
1- Bir devrede dikkate alnacak iletken says, yk akm geiren iletken saysdr. ok fazl
devrelerdeki faz iletkenlerinin, ok az harmonikli (%4e kadar) dengeli akm geirdikleri
kabul edildiinde, bunlarn ntr iletkeni dikkate alnmayabilir. Bu artlarda fazl
devredeki drt damarl bir kablo, faz iletkeni kesitleri ayn olan damarl kablo ile ayn
kapasitede olur. Drt ve be damarl kablolarda sadece iletken ykl ise, bunlar daha
byk akm tama kapasitesine sahip olabilir.
2- ok damarl bir kablonun ntr iletkeni, hat akmlarnn dengesizlii sonucu olan bir akm
geiriyorsa, ntr akmndan doan scaklk art bir veya daha ok hat iletkeninde retilen
snn dmesi ile dengelenir. Bu durumda, iletken boyutu en byk hat akmna gre
seilecektir.
Btn durumlarda ntr iletkeninin kesit alan, Madde 71-aya uygun olacaktr.
3- Ntr iletkeninden, faz iletkenlerindeki yk dengesizliinden kaynaklanmayan bir akm
geiyorsa, ntr iletkeni devrenin deerlerinin tahkikinde dikkate alnmaldr. Bu gibi akmlar
fazl devrelerdeki nemsenecek byklkteki 3 ve 3n katlar olan harmonik akmlar
nedeniyle ortaya kabilir. Harmonik ierii (3 ve 3n kat olan akm harmonikleri iin) %
10'dan byk ise, ntr iletkeni faz iletkenlerinden kk olmamaldr. Harmonik akmlarn
varlndan ortaya kan sl etkiler ve daha yksek harmonik akmlar iin azaltma
katsaylar Ek-D Tablo D1de verilmitir.
4- Sadece koruma iletkeni olarak amalanan iletkenlerde (PE iletkenleri) Madde 71-f-3
dikkate alnmaz. PEN iletkenleri ntr iletkeni ile ayn ekilde incelenir.

71g - Paralel bal iletkenler
ki veya daha ok iletkenin, bir sistemin ayn faznda veya ayn kutbunda paralel balanmas
durumunda, aadaki (i) veya (ii) deki kurallar yerine getirilecektir.
(i) Yk akmnn paralel iletkenler arasnda eit blnmesinin salanmas iin aadaki
nlemler alnacaktr :
Eer iletkenler ayn malzemeden, ayn kesit alanl, yaklak ayn boyda ve kablo boyunca
kablodan baka bir kol ayrlmyorsa ve
- Paralel iletkenler ok damarl kablo, rgl tek damarl kablolar veya yaltlm
iletkenler ise veya
- Paralel iletkenler gen konumda veya yan yana konumda rgl olmayan tek
damarl kablolar veya yaltlm iletkenler ve kesit alanlar bakrda 50 mm
2
ye
aluminyumda 70 mm
2
ye eit veya daha kk ise veya
- Paralel iletkenler burulmam tek damarl kablolar, gen konumda yaltlm iletkenler
veya, yan yana konmu kesit alanlar bakrda 50 mm
2
den aluminyumda 70 mm
2
den
byk kesitli ise bu formlar iin zel dzenlemeler yaplmsa, (Bu dzenleme, farkl
fazlarn veya kutuplarn uygun aralklar braklarak yerletirilmesinden ve uygun
gruplandrlmasndan ibarettir),
284
bu kuraln tamamen saland kabul edilecektir.
(ii) Akm paylamnn Madde 71-adaki kurallar salamasna zel nem verilecektir.
71h - Gzergah boyunca tesisat artlarndaki deiim
Gzergahn bir blmnden dierine s dalmnn fark ettii yerlerde, akm geirme
kapasitesi, en elverisiz artlardaki gzergah blmne gre tayin edilecektir.
71i
Ayn devredeki tek damarl kablolarn metal klflar ve/veya manyetik olmayan zrhlar,
normal olarak her iki ucda birbirleri ile balanacaktr. Alternatif olarak, iletken kesit alan
50 mm2 den fazla olan bu tr kablolarn zrh veya ekranlar ile iletken olmayan bir d klf,
gzergahlar zerinde tek bir noktada birbirleri ile balanacaktr.
Bu durumda elektriksel olarak balanmam ular uygun bir ekilde yaltlmal ve balant
noktasndan itibaren kablo uzunluu aadaki koullar salayacak ekilde snrl
tutulmaldr:
(i) Tam yk artlarnda klflar ve/veya zrh ile toprak hatt arasnda llen gerilim 25
volttan fazla olmamal,
(ii) Kablolar tam yk akm tarken korozyona yol amamal, ve
(iii) Kablolar ksa devre akm tarken herhangi bir tehlikeye yol amamal ve binaya zarar
vermemelidir.

Madde 72- letkenlerin kesitleri
72a - A.A. devrelerinde faz iletkenleri ve d.a. devrelerinde gerilimli iletkenlerin kesitleri
Alternatif akm devrelerinin gerilim altndaki iletkenlerinin ve doru akm devrelerinin hat
iletkenlerinin kesit alan Tablo 12 52-5 'de verilen deerlerden kk olmayacaktr.
Not : Bu kural mekanik etkiler iindir.
1- Yap balant hatlarnda kullanlacak iletkenlerin kesiti en az 6 mm2 bakr veya 10 mm2
aluminyum olmaldr.
2- Kolon hatlar iin kullanlacak bakr iletkenlerin kesiti en az 4 mm
2
olmaldr.
Aydnlatma sortileri iin en az 1,5 mm
2
ve aydnlatma linyeleri iin en az 2,5 m
2
kesitli
yaltlm bakr iletkenler kullanlacaktr.
3- Priz sortileri ve linyeleri iin en az 2,5 mm2 kesitli yaltlm bakr iletkenler kullanlacaktr.
4- Bir priz linyesine balanacak sorti says, priz gleri bir fazl priz iin en az 300W
(konutlarda tek bir prizin tek bir linye ile beslenmesi durumu hari), fazl priz iin en az
600 W olmak zere, ihtiyaca gre belirlenecektir. Belirlemede linye yk ve gerilim dm
de gz nnde bulundurulacaktr.
72b - Ntr iletkenleri, (Faz iletken kesitleri 16 mm2 ye kadar /16mm2 dahil)
- Tek fazl iki iletkenli ebekelerde btn kesitlerde,
- ok fazl devrelerde ve tek fazl iletkenli devrelerde, faz iletkenlerinin kesit alan
16 mm
2
bakr

veya 25 mm
2
aluminyum veya daha kk ise,
faz iletkeni ile ayn kesit alanna sahip olacaktr.

72c - Ntr iletkenleri (Faz iletken kesitleri 16 mm2 den byk)
285
ok fazl devrelerde her bir faz iletkeninin kesit alan, bakrda 16 mm
2
den veya
aluminyumda 25 mm
2
den byk ise ve aadaki artlarn hepsi mevcutsa, ntr iletkeninin
kesit alan faz iletkenlerinden daha kk olabilir:
- Normal artlarda ntr iletkeninde, varsa harmonikleri ile birlikte beklenen en byk
akm, ntr iletkeninin akm tama kapasitesinden byk olmayacaktr.
Not: Normal alma artlarnda devreden geen yk, fazlar arasnda pratik olarak eit
datlm olacaktr.
- Ntr iletkeni ar akmlara kar Madde 52-h-4, Madde 52-h-5 ve Madde 52-h-6daki
kurallara gre korunacaktr.
- Ntr iletkeni en az 16 mm
2
bakr veya 25 mm
2
alminyum olacaktr.

Madde 73 Tketici tesislerinde gerilim dm
73a -
Gerilim dm; datm transformatr alak gerilim barasndan tketici ucuna kadar
- Aydnlatma ve priz devreleri iin % 6,5'u,
- Motor devreleri iin % 8'i
geemez.
letmenin alak gerilim ebekesinden beslenen binalarda, yap balant kutusu ile tketim
aralar arasnda gerilim dm;
- Aydnlatma ve priz devreleri iin % 1,5u
- Motor devreleri iin % 3
geemez.
letmenin datm transformatr barasndan bamsz bir hat (doru ube) ile beslenen
binalarda gerilim dmnn dalm(alak gerilim besleme hattnn boyutlandrlmas ile
i tesisin boyutlandrlmas) proje mellifi tarafndan belirlenir.
Transformatr istasyonu, yap veya yap kmesi iinde ise gerilim dmnn dalm
proje mellifi tarafndan dzenlenir. Trafodan itibaren aydnlatma devreleri iin % 6,5u
motor devreleri iin % 8 gerilim dmn gememelidir.


286
TABLO 12 letkenlerin En Kk Kesit Alanlar

Hat Sistemi Tipi Devrenin
Kullanlma
Yeri
letken
Malzeme Kesit Alan
mm
2
Sabit Tesisat

Kablolar ve
Yaltlm
letkenler
G ve
Aydnlatma
devreleri
Bakr
Alminyum
1,5
2,5 (Not 1)
aretleme ve
Kontrol
devreleri
Bakr 0,5 (Not 2)
plak
letkenler
G Devreleri Bakr
Alminyum
10
16
aretleme ve
Kontrol
devreleri
Bakr 4
Yaltlm iletkenler ve
kablolarla yaplan esnek
balantlar
zel bir cihaz
iin
Bakr lgili
standardda
belirtildii gibi
Dier herhangi
bir uygulamada
0,75
(a)

zel
uygulamalar
iin ok dk
gerilimli
devrelerde
0,75
Notlar :
1. Alminyum iletkenlerin balant ular iin kullanlan konnektrler bu zel kullanm iin
denenmi ve kabul edilmi olmaldr.
2. Elektronik donanm iin ngrlen iaretleme ve kontrol devrelerinde en az 0,1 mm
2

kesit alanna izin verilir.
a
) Yedi veya daha ok damar ieren ok damarl bklgen kablolarda Not 2 uygulanr.
73b -
Yksek (inrush) akmlarna sahip donanm ve motorlarn yol verme sresi dikkate
alnacaktr. Darbe gerilim dm % 10 olarak kabul edilebilir.
Kendi transformatr bulunmayan tketicilerde, dorudan yol verilecek en byk ksa devre
asenkron motor gc, ky ve benzeri yerlerde 7,5 kW; alak gerilim ebekesi hava hatt olan
kasaba ve ehirlerde 15 kW; alak gerilim ebekesi yeralt kablosu olan kasaba ve ehirlerde
30 kW dr. Ancak motorun gc transformatrn gcnn %10 'unu aamaz.
Motorun yol almas esnasnda %10dan fazla gerilim dalgalanmasnn meydana
gelmediinin hesap yolu ile gsterilmesi halinde yukardaki arta uyulmayabilir.
73c
Gerilimdeki geici rejimler ve olaan d iletmeden ortaya kan gerilim deiiklikleri gibi
geici durumlar dikkate alnmayabilir.


287
73d -
Gerilim dm hesaplarnda aada verilen yntem uygulanacaktr.

I
b
Tasarm akm (A),
U
n
ebeke nominal gerilimi (V),
Ykn faz as,
P Ykn aktif gc (W),
L Hat uzunluu (m),
k Malzeme iletkenlik katsays (m/ O.mm
2
),
S Kesit (mm
2
)
AU Gerilim dm (V),
e Gerilim dm oran,
R
h
Hattn metre bana alma scaklndaki ohmik direnci (O /m),
X
h
Hattn metre bana reaktans (O /m),
Rh =1/(k.S)
olmak zere gerilim dm,
Bir fazl devrelerde AU=2I
b
(R
h
.Cos+X
h
.sin )L volt e =AU/Un
fazl devrelerde AU=\3I
b
(R
h
.Cos+X
h
.sin )L volt. e =AU/Un
eklinde hesaplanr. Un ebeke gerilimi bir fazl devrelerde faz-ntr gerilimi, fazl
ebekelerde faz aras gerilim olarak alnr.
Hattn ohmik direnci alma son scaklndaki a.a. direnci olacaktr. alma son
scaklklar Tablo 11de verilmitir.
Bakr malzeme, 70
0
C scaklk ve alternatif akm iin k = 44,44 m/O.mm
2
dir.
16 mm
2
kesite kadar iletkenler iin reaktans deeri dikkate alnmayacaktr. 16 mm
2
ve daha
byk kesitler iin kablo reticilerinin bildirdii deerler kullanlacaktr. Ek-C Tablo C.1-
C.3 de iletkenlerin kullanlabilir ohmik diren ve reaktans deerleri iin rnekler
verilmitir.
Ykn, gc esas alnarak yaplan hesaplarda bal gerilim dm

Bir fazl yklerde e = 2. P. L.k/k.S.U
n
2

fazl yklerde e = P. L.k/k.S.U
n
2
eklinde hesaplanacaktr.
Burada k katsays 16 mm
2
kesite kadar 1 alnacak, 16 mm
2
ve daha byk kesitler iin k
=1+( X
h
/ R
h
).tan eklinde hesaplanacaktr. k katsays Ek-C Tablo C1-C3 den ykn
g katsays, kesit, kablo ve deme tipine gre de seilebilir.

Yukarda fazl ykler iin verilen forml sadece dengeli hal iin geerlidir.

Madde 74- Elektriksel balantlar
74a - letkenler aras balantlar,bir iletken ile donanm aras balantlar
letkenler arasnda ve iletkenlerle dier donanm arasndaki balantlar iin, kalc elektriksel
devamllk, yeterli mekanik dayanm ve koruma salanacaktr.

288
Not 1 : TS IEC 61200-52ye baknz.
Not 2 : Dier mekanik etkiler iin Madde 70-hye baknz.
74b - Balant elemanlarnn seimi
Balant dzenlerinin seiminde aadakilerden ilgili olanlar dikkate alnacaktr:
- letkenin ve yaltmnn malzemesi,
- letkeni meydana getiren tellerin says ve biimi,
- letkenin kesit alan ve
- Bir arada balanan iletkenlerin says.
Not 1: G hatlarnda lehimli balantlarn kullanlmasndan kanlacaktr. Kullanlrsa, bu
balantlar syrlma ve mekanik zorlanmalar dikkate alnarak tasarlanmaldr. (Madde 70-f,
Madde 70-g,Madde 70-h).
Not 2: Normal iletme koullar altnda terminallerde eriilen scaklk, sz konusu
terminallere bal iletkenlerin yaltkanlarnda herhangi bir ilev kaybna yol amayacaktr.
Not 3: Titreim ya da s deiikliklerinin sz konusu olduu ortamlarda uygun kilit
dzenekleri kullanlacaktr.
Not 4: Ekler, yerine gre duvarda, 60 mm derinlikte (derin kasa) olmak koulu ile anahtar
ve priz kasalarnda klemenslerle yaplabilir. Anahtar ve prizlerin balant ular ek amac ile
kullanlamaz.

74c - Balantlara eriim
Btn balantlara, aadakiler dnda, denetim, deney ve bakm iin eriilebilmelidir:
- Gml kablolarn ekleri.
- Bir dolgu malzemesi ile yaplan veya kapsl iindeki ekler.
- Tavan stmas, zemin stmas ve geit stmas gibi elektrikli stma elemanlar
arasndaki balantlar.
- Kaynak, lehim, pirin kayna ya da gemeli aralarla yaplan ekler.
- lgili rn standartlarna uygun olarak ekipman bnyesinde tasarlanm ekler.

74d - Balantlarn scakl
Gerektiinde, normal iletme koullarnda balantlarn eritii scakln, bunlara bal
olan iletkenlerin veya iletkenlerin montaj elemanlarnn yaltmlarn zayflatmamas iin
nlem alnacaktr.

74e - Balant mahfazalar
1- Balantnn bir mahfaza iinde yapld durumlarda mahfaza, ortamdaki d etkilere kar
koruma ve yeterli mekanik koruma salayacaktr.
2- Akm tayc bir iletken ya da bir PEN iletkeni zerinde yaplacak her trl u balamalar
ve eklemeler, aadakilerden biri ya da birka yardmyla yaplmaldr:
(i) lgili Standardna uygun bir yardmc donanm,
(ii) lgili Standardna uygun bir donanm mahfazas,
(iii) letken ar scakl deneyi kriterlerine uygun bir malzeme mahfazas,
(iv) lgili standartlara gre yaplan deneylerde yanc olmadna karar verilmi yap
malzemeleriyle oluturulmu ya da ina edilmi bir mahfaza,
(v) lgili standartlarda belirtilen (F/R) alev geciktirici tutuabilirlik zelliklerine sahip,
yap elemanlarnn bir paras ile oluturulmu ya da ina edilmi bir mahfaza.

289
3- Klfl olarak imal edilmi olmakla birlikte klf karlm kablolar ile klfsz kablolar;
borularn, kapal kanallarn veya kapakl kanallarn son noktalarnda; Madde 74-e-2
artlarna uygun olarak mahfaza iine alnacaktr.

Madde 75- Yangn yaylmasn nlemek iin seim ve montaj artlar
75a - Ayrlm yangn blmeleri iinde koruma
1- Yangnn yaylmas riski, bu maddeye gre uygun malzemenin seilmesi ve monte edilmesi
ile azaltlacaktr.
2- Hat sistemleri, binann genel yapsal performans ve yangn gvenliini azalmayacak
biimde tesis edilecektir.
3- TS IEC 60332-1 'e uygun kablolar, TS IEC 60614 ve ilgili dier IEC standartlarnda tesisat
iin belirtilen yangna dayankl rnler, zel tedbirler alnmadan tesis edilebilir.
Not : zel risk bulunduu belirtilen yerlerdeki tesisatta, TS IEC 60332-3-24te demet haline
getirilmi kablolar iin gsterilen daha ar deneylere uygun kablolar gerekebilir.
4- TS IEC 60332-1 'in asgari art olarak alev yaylma kurallarna uymayan kablolar
kullanlyorsa, cihazlarn daimi hat sistemlerine balanmasnda ksa balant uzunluklar ile
snrlanmal ve btn durumlarda bir yangn blmesinden dierine gememelidir.
5- TS IEC 60614 ve hat sistemleri iin dier standartlardaki alev yaylma kurallarna asgari art
olarak uymayan, ancak TS IEC 60614 ve hat sistemleri iin ilgili dier standartlardaki
btn artlara uyan, hat sistemleri eer kullanlyorsa, bunlar uygun, yanc olmayan yap
malzemesi ile tamamen kapatlmaldr.

75b - Hat sistemleri gei yerlerinin szdrmazl
1- Bir hat sisteminin duvarlar, zeminler, atlar, tavanlar, boluk korkuluklar veya blmeler
gibi yap konstrksiyonu elemanlarnn iinden getii yerlerde, hat sisteminin gemesinden
sonra kalan aklklar, ilgili yap elemannn delinmesinden nceki yangn koruma
derecesine gre szdrmaz duruma getirilecektir.
Not 1 : Hat sisteminin montaj srasnda geici szdrmazlk dzeni gerekebilir.
Not 2 : Deitirme ilemi srasnda, szdrmazlk mmkn olan en ksa zamanda eski
durumuna getirilmelidir:
2- Borular, kapakl kablo kanallar, kapal kablo kanallar, baralar veya bara kanal sistemleri
gibi sistemler; belirli yangn direnci bulunan yap elemanlarn deldiinde; Madde 75-b-1
'de belirtilen ekilde dtan ve iten ilgili elemann delinmesinden nceki yangn koruma
derecesine gre szdrmaz duruma getirilecektir.
3- Sz konusu hat sisteminin szdrmazln salayan malzemeler tip deneyinden geirilmise
Madde 75-b-1 ve Madde 75-b-2 salanm olur.
4- TS IEC 60614'deki alev yaylma deneyine uygun malzemeden yaplm ve en byk i kesit
alan 710 mm
2
olan boru ve kanal sistemleri,
- TS 3033, TS EN 60529, TS IEC 60529 'daki IP33 iin deneyleri karlyor ve
- Gei yaplan bina yapsndan ayrlm blmelerden birinin iindeki, sistemin herhangi
bir balant ucu TS 3033, TS EN 60529, TS IEC 60529'daki IP33 iin deneyleri
karlyorsa,
iten szdrmaz duruma getirilmeleri gerekmez.

290
5- Kolon, kiri gibi yk tayan bina elemanlarnn delinmeden sonra btnlnn gvende
olmasnn ilgili inaat mhendisinin dorulamas dnda, hi bir hat sistemi yk tamas
ngrlen bina yap elemann delip gememelidir. (TS 7748 -ISO 834)
6- Madde 75-b-1 ve Madde 75-b-3 'e gre kullanlan btn szdrmazlk dzenlemeleri
aadaki kurallara ve Madde 75-b-7 'deki kurallara uyacaktr.
- Szdrmazlk dzenlemeleri, temasta olduklar hat sisteminin malzemesi ile uyumlu
olmaldr.
- Szdrmazlk dzenlemeleri, szdrmazlk kalitesi azalmadan hat sisteminin sl
hareketine izin vermelidir.
- Szdrmazlk dzenlemelerinin mekanik kararll, hat sisteminin desteklerinde
yangndan doan hasar srasnda ortaya kabilecek zorlamalara dayanmaya yeterli
olmaldr.
Bu madde artlar,
- Kablo tutucular veya kablo montaj elemanlar szdrmazlk dzenlerinden 750 mmye
kadar uzaklkta tesis edilmi ve szdrmaz noktann yangn tarafnda olan tespit
elemanlarnn yangn nedeniyle kmesinden doan mekanik yklere dayanabilirlerse,
- veya szdrmazlk sisteminin kendisinin tasarm yeterli destek salarsa,
yerine gelmitir.
7- Yukardaki Madde 75-b-1 veya Madde 75-b-2 'yi salamas ngrlen szdrmazlk
dzenleri, birlikte kullanldklar hat sistemi ile ayn derecede d etkilere dayankl olacak
ve ek olarak aadaki kurallarn hepsini karlayacaktr:
- Yanma rnlerine, delinen yap elemanlar ile ayn lde direnme zelliine sahip
olacaktr.
- Tesis edildikleri yap eleman iin belirtilen derecede su szmasna kar koruma
salayacaktr.
- Szdrmazlk malzemesinin montajnn tamamlanmasndan sonra neme dayankl
zellikte olmas durumu hari, szdrmazlk malzemesi ve hat sistemi, sistem boyunca
yryebilen damlayan suya veya dier herhangi bir ekilde szdrmazlk malzemesi
zerinde toplanan suya kar korunmu olacaktr.
8- Szdrmazlk dzenlemelerinin, sz konusu rn iin, IEC tip deneyleriyle ilikilendirilmi
montaj talimatlaryla uygunluunun dorulanmas salanacaktr.
Byle bir dorulama denetiminden sonra ek deneye gerek yoktur.

Madde 76- Dier tesisatlara yaknlk
76a - Elektrik tesisatlarna yaknlk
Gerilimleri I ve II bantlarnda olan devreler, her bir kablonun mevcut en yksek gerilim iin
yaltlmas veya aadaki yntemlerden birinin uygulanmas hari, ayn hat sistemine dahil
edilmeyecektir:
- ok damarl bir kablonun her damar kabloda mevcut en yksek gerilim iin
yaltlmtr.
- Kablolar kendi sistem gerilimine gre yaltlm ve kapal veya kapakl kablo kanal
sisteminin ayr blmesine tesis edilmitir.
- Ayr bir boru sistemi kullanlmtr.
1- Bir bant I devresi, aadaki yntemlerden biri uyarnca gerekli nlemler alnmadka, bant
II gerilim devresi ile birlikte ayn hat sistemi ierisinde olmayacaktr.
(i) Tm kablolar mevcut en yksek gerilim deerine kar yaltlr.

291
(ii) ok damarl kablo ya da kordonlarda, bant I devresinin damarlar, bant II gerilim
devresinde mevcut en yksek gerilim deerine kar ayr ayr ya da toplu olarak
yaltlr.
(iii) ok damarl kablo ya da kordonlarda, bant I devresinin damarlar, bant II devresindeki
en byk damarn akm tama kapasitesine eit ve topraklanm bir ekran malzemesi
ile bant II devresinin damarlarndan ayrlacaktr,
(iv) Kablolar ait olduklar sistemdeki gerilim deerlerine kar yaltlr ve kapal veya
kapakl kablo kanal sisteminde ayr bir blme yerletirilir.
(v) Fiziksel ayrma ileminin perdelerle (separatrlerle) yapld durumlarda kablolar bir
kablo raf ya da merdiveni zerine yerletirilir.
(vi) Ayr bir kablo borusu, kapal veya kapakl kablo kanal sistemi kullanlr.
SELV ve PELV devrelerinde, Madde 42-b-5, 42-b-6 ve 42-b-7 artlar uygulanacaktr.
Telekomnikasyon devreleri, veri iletim devreleri ve benzeri iletiim devrelerinde,
elektriksel etkileim (gerek elektromanyetik gerekse elektrostatik) hesaba katlmaldr.
Baknz TS EN 50081 ve TS EN 50082.
2- Yangn alarm ve merkezi yedek besleme kaynandan beslenen acil durum aydnlatma ve
ynlendirme devreleri, dier kablolardan ve birbirlerinden ayrlacaktr. letiim devreleri,
veri hatlar ve benzerleri iin elektrostatik ve elektromagnetik parazitlere zel dikkat
gsterilmelidir.
3- Bant I ve bant II gerilim devrelerine ait kumanda dzeni veya klarnn, ortak bir balant
kutusu, anahtar tablosu veya grubu iine monte edildii, kablo borusu ve kapal veya
kapakl kablo kanal sistemlerinde; gerilim bantlar farkl devrelere ait kablo ve balantlar
etkin bir blmelendirme yntemiyle birbirinden ayrlacaktr. Blmelendirme ileminde
metal malzeme kullanlmsa, sz konusu malzeme topraklanacaktr.

76b - Elektriksel olmayan dier tesisatlara yaknlk
1- Hat sistemleri, hasar verici etkilere kar hatlardan yaylan sdan etkilenmeyecek ekilde
dzenlenen bir klfla korunmadka, hatlar iin zararl olabilecek s, duman veya gaz reten
tesisatlarn yaknna tesis edilmeyecektir.
2- Hat sisteminin youma olabilecek tesisatlarn (su, buhar veya gaz..vb. tesisatlar) altndan
getii yerlerde, hat sisteminin zararl etkilerden korunmas iin nlem alnacaktr.
3- Elektrik tesisatlarnn elektriksel olmayan tesisatlarn yaknna tesis edildii yerlerde, bunlar,
dier tesisatlara uygulanmas ngrlen ilemlerin elektrik tesisatlarnda hasara sebep
olmayaca veya elektrik tesisatlarnda ngrlen ilemlerin dier tesisatlarda hasara sebep
olmayaca biimde dzenlenmelidir.
Not : Bu husus;
- Tesisatlar arasnda uygun bir aralk braklarak,
- Mekanik veya sl engel kullanlarak,
elde edilebilir.
4- Bir elektrik tesisatnn, elektriksel olmayan tesisatlarn yaknnda olduu yerlerde aadaki
artlarn her ikisi de salanacaktr:
- Hat sistemleri, normal kullanmada dier tesisatlarn varlndan ortaya kabilecek
tehlikelere kar uygun biimde korunmu olacaktr.

292
- Dolayl dokunmaya kar koruma, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii
kurallarna uygun olarak salanacaktr, elektriksel olmayan metalik tesisatlar yabanc iletken
blm saylr.
5- Kablolar, hibir zaman bir asansr kuyusuna denmeyecektir. (Asansrlerin kendi
kumanda hatlar ve kuyu aydnlatma hatlar haritir.)

Madde 77- Devamll salayc koruma ve temizlik ile ilgili seim ve montaj
77a - Bakm ilemini uygulayabilecek kii veya kiilerin bilgi ve tecrbesi, tesisatn zelliklerine
uygun olacaktr.
77b - Bakm iin herhangi bir koruma nleminin kaldrlmas gereken yerlerde, bu koruma
nleminin balangta ngrlen koruma derecesi dmeden tekrar yerine konulabilmesine
dikkat edilecektir.
77c - Hat sisteminin btn blmlerine bakm iin gerekebilecek gvenli ve yeterli erime iin
nlem alnacaktr.
Not : Baz yerleimlerde bu hususun merdiven, kedi yolu vb. gibi devaml erime dzenleri
ile salanmas gerekebilir.


293

BLM 9

Balama Tesisleri
(Koruma, ayrma ve anahtarlama iin)

Madde 78- Ortak kurallar
78a -Ynetmeliin gerektirdii bir anahtarlama dzeni, bir devrenin gerilim altnda bulunan
btn iletkenlerini ayrmas gerektiinde, bu dzen ntr iletkenin faz iletkenlerinden daha
nce ayrlmamasn ve faz iletkenlerinden nce veya onlarla ayn zamanda yeniden
balanmasn salayan bir tipte olacaktr.
78b - TN ve TT sistemlerinde ntr iletkeninde sigorta kullanlmayacaktr. Anahtarlar ve devre
kesiciler faz iletkenlerini kesmeleri halinde ntr iletkenini de kesebilirler.
78c - Birden fazla fonksiyon ieren bir cihaz, bu blmn her fonksiyonu ile ilgili btn kurallara
uygun olacaktr.

Madde 79- Elektrik arpmasna kar koruma cihazlar
79a - Ar akma kar koruma cihazlar
1- Bir TN veya TT sistemi iin, ayn zamanda elektrik arpmasna (dolayl dokunmaya) kar
koruma salamak zere kullanlacak her ar akma kar koruma cihaznn alma sresi,
(i) Faz iletkeninin ve ilgili koruma iletkenin izin verilen son scakln amayacak
ekilde, bir faz iletkeni ile aktaki iletken blmler arasnda empedans ihmal
edilebilir olan bir arza halinde, akacak olan hata akmnn deerine uygun (Madde 84-
a-1e de baknz),
(ii) Madde 44-b-6nn kurallar ile uyumlu,
olacak ekilde seilecektir.
2- Aktaki iletken blmlerin bir iletkenle birbirleri ile baland ve ikinci bir arza
durumunda elektrik arpmasna kar koruma salamak zere bir ar akm koruma
cihaznn kullanld IT sistemlerde; koruma cihazyla ilgili kurallar, TN sistemi iin geerli
olan Madde 79-a-1de belirtilen TN sistem artlardr.

79b- Artk akm anahtarlar
1- Artk akm anahtar, devrenin btn faz iletkenlerini ayn zamanda ayrabilme yeteneinde
olacaktr.
2- Artk akm anahtar transformatrnn manyetik devresi, korunan devrenin ntr dahil btn
iletkenlerini iine alacaktr. lgili koruma iletkeni manyetik devrenin dnda olacaktr.
3- Koruma cihaznn faaliyet artk akm, sistem topraklamasnn tipine uygun olarak Madde
44n kurallarna uyacaktr.
4- Artk akm anahtarna bal ykn (yklerin) normal almas srasnda meydana gelmesi
beklenen herhangi bir koruma iletkeni akmndan dolay (normal almadaki kaak
akmlar), artk akm anahtarnn gereksiz yere amasna engel olmak iin, artk akm anahtar
buna uygun seilecek veya ilgili elektrik devreleri alt blmlere ayrlacaktr.

294
5- Koruma hatt olmayan bir devrede artk akm anahtarnn kullanlmas, cihazn beyan artk
akm (IAn) 30 mAy amasa bile, dolayl dokunmaya kar yeterli koruma olarak kabul
edilmeyecektir.
6- alma gerilimi bir yardmc kaynaktan salanan ve yardmc kaynan arzas halinde
otomatik olarak almayan bir artk akm cihaz, ancak yardmc kaynan arzas
durumunda bile dolayl dokunmaya kar korumann baka yollardan salanmas halinde
kullanlacaktr.
7- Artk akm anahtar, dier cihazlardan kaynaklanan manyetik alanlardan etkilenmeyecek
ekilde yerletirilecektir.
8- Dolayl dokunmaya kar koruma iin bir artk akm anahtarnn bir ar akma kar koruma
cihaz ile, fakat ondan ayr olarak kullanld durumda; artk akm anahtarnn, yk tarafnda
bir hata meydana gelirse, maruz kalabilecei termik ve mekanik etkilere dayanabilecei
dorulanacaktr.
9- Dolayl dokunmaya kar koruma veya dier bir ekilde tehlikeyi nlemek zere
Ynetmeliin artlarna uyum iin, iki veya ikiden ok artk akm cihaznn seri baland
ve tehlikeyi nlemek iin bunlarn almasnda seicilik gerekli olduunda, cihazlarn
karakteristiklerinin seicilie uygun olmas salanacaktr.
10- Artk akm cihaznn, yetkili bir kii veya bir yardmc eleman dndaki bir kii tarafndan
altrlabilecei durumlarda cihaz, bir anahtar veya alet kullanarak kastl bir hareket
olmakszn, cihazn beyan artk faaliyet akmnn (IAn) veya zaman geciktirme
mekanizmasnn ayar veya kalibrasyonunu deitirmek veya ayarlamak mmkn olmayacak
ekilde tasarlanacak veya monte edilecektir.

79c - TN sisteminde artk akm anahtarlar
1- TN sisteminde, tesisin belirli bir ksmndaki belirli donanm iin Madde 44-b-10un
herhangi bir artnn karlanamad durumlarda, o ksm bir artk akm anahtar ile
korunabilir.
Tesisin o ksmnn aktaki iletken blmleri, TN topraklama sistemi koruma iletkenine
veya artk akm anahtarnn faaliyet akmna uygun bir empedans salayan bir topraklaycya
balanacaktr. Bu ikinci durumda, devre bir TT sistemi olarak ilem grecek ve Madde 44-
b-18 geerli olacaktr.
79d - TT sisteminde artk akm anahtarlar
Eer TT sisteminin bir parasn oluturan bir tesisat tek bir artk akm anahtar ile
korunuyorsa; bu tesisatn balang noktas ile cihaz arasndaki tesisat Snf II ekipmann
veya edeer yaltmn koruma ile ilgili artlarna (Madde 44-c ) uymad takdirde, artk
akm anahtar tesisatn balang noktasna yerletirilecektir. Birden fazla besleme noktas
olan yerlerde, bu art her bir balang noktas iin geerlidir.
79e - IT sisteminde artk akm anahtarlar
Korumann artk akm anahtar ile saland ve birinci hatay izleyerek ayrma yaplmasnn
ngrlmedii durumlarda, cihaz altrmayacak seviyedeki artk akm en azndan, birinci
hatada bir faz iletkeninin ihmal edilebilir bir empedans zerinden topraa aktt akma eit
olacaktr.

295
79f - Yaltm izleme cihazlar
Bir yaltm izleme cihaz, ayarlarn yalnzca bir anahtar veya aletle deitirilmesinin
mmkn olaca ekilde tasarlanacak veya monte edilecektir.

79g - Ar akma kar koruma cihazlar
1- Her sigortann ve devre kesicinin n veya yan yznde, koruduu devreye uygun, beyan
akm belirtilecektir.
Yetkili bir kii veya bir yetitirilmi eleman dnda bir kii tarafndan deitirilebilen
buonlu sigortann taycs, tercihen anma akm daha yksek olan bir sigorta buonunun
yanllkla taklamayaca tipte olacaktr.
2- Yetkili bir kii veya bir yetitirilmi eleman dnda bir kii tarafndan deitirilmesi
muhtemel bir sigorta taycs ya:
(i) st veya yan yznde, kullanlmas amalanan sigorta buonu tipini gsteren bir bilgi
ile iaretlenecek, veya
(ii) Sigorta, belirlenen anma akmna sahip buondan daha yksek akmda sigorta buonu
kullanlmasna imkan vermeyen bir tipte olacaktr.
(iii) Elektrik tesislerinde yamanm ya da zerine tel sarlarak kprlenmi sigortalar
kullanlamaz.
3- Yk altnda iken karlmas veya deitirilmesi muhtemel olan bir sigorta, bunun bir tehlike
yaratmadan yaplmasna imkan veren bir tipte olacaktr.
4- Bir devre kesicinin yetkili bir kii veya bir yardmc eleman dnda bir kii tarafndan
altrlmas mmkn olduunda, devre kesici, ilgili ar akm acsnn bir alet veya
anahtar kullanlmas suretiyle, tesadfen ayarnn deitirilmesi mmkn olmayacak ekilde,
tasarlanacak veya monte edilecektir.
5- Ar akmdan koruma cihaznn karakteristikleri ve ayar, alma amacna uygun bir
seicilii salayacaktr.
79h - Hat sisteminin ar yke kar koruma cihaz seimi
Koruma cihaznn nominal akm (veya akm ayar), Madde 50-bye uygun olarak
seilecektir. Baz durumlarda, istenmeyen almalardan kanlmas iin, yklerin pik akm
deerlerini gz nne almak gerekli olabilir.
Periyodik bir yk durumunda, I
b
ve I
2
deerleri, sl olarak edeer sabit ykn I
n
ve I
z

deerleri esas alnarak seilecektir.
lgili semboller aada aklanmtr:

I
b
devrenin tasarm akm, yani normal iletme artlarnda tanmas amalanan akm
(ekilecei dnlen hesap akm )
I
z
ilgili belirli tesisat artlar gz nne alnarak (grup faktrleri, scaklk vb.)kablonun
srekli akm tama kapasitesi
I
n
ar akma kar koruma cihaznn nominal akm (Ayarlanabilir koruma cihazlarnda
I
n
in anlam ayar deeridir.)
I
2
Ar yke kar koruma cihaznn allagelmi sreye bal olarak etkin almasn
salayan akm.


296
79i - Hat sisteminin hata akmna kar koruma cihaz seimi
Madde 49 daki kurallarn uygulanmasnda, minimum ve maksimum hata akm artlar gz
nne alnacaktr.

Madde 80- Dk gerilime kar koruma cihazlar
Dk gerilime kar bir koruma cihaz, Madde 56nn kurallarn karlayacak ekilde
seilecek ve montaj yaplacaktr.

Madde 81- Ayrma ve anahtarlama cihazlar
81a - Genel
1- Madde 58 den Madde 61e kadar olan artlara gre montaj yaplan ayrma ve anahtarlama
cihazlar 81-b den 81-e kadar olan maddelerin ilgili kurallarn karlayacaktr. Her
fonksiyonun ilgili kural karland takdirde, bu fonksiyonlarn birden fazlas iin ortak bir
cihaz kullanlabilir.
81b - Ayrma cihazlar
1- Madde 57-fde ayrntlar verilen hususlar dnda, ayrma cihazlar gerilim altnda bulunan
btn besleme iletkenlerini ilgili devreden etkin ekilde ayracaktr. Ayrma iin kullanlan
cihazlar, 81-b-2 den 81-b-10a kadar olan maddelere uygun olacaktr.
2- Kontaklar veya dier ayrma elemanlar arasndaki ayrma mesafesi, ak konumda iken, bir
ayrc iin aadaki standartlarn kurallarna gre tayin edilen deerden daha az
olmayacaktr. TS EN 60669-2-4, TS EN 60898, TS EN 60947-2 TS EN 60947-3, TS EN
61008-1 veya TS EN 61009-1.
3- Yar iletken bir cihaz, bir ayrma cihaz olarak kullanlmayacaktr.
4- Kontaklarn veya dier ayrma elemanlarnn konumu ya dardan grlebilecek veya ak
ve gvenilir bir ekilde cihaz zerinde gsterilmi olacaktr. Ayrlm konumun belirtilmesi,
ancak belirtilen ayrma her kutupta elde edildiinde meydana gelecektir.
5- Ntr iletkenine ayrma paras takldnda, aadaki artlarn her ikisini de karlayacaktr:
(i) Alet kullanlmakszn karlmas mmkn olmayacaktr.
(ii) Yalnzca yetitirilmi kiiler tarafndan eriilebilecektir.
6- Ayrma iin kullanlacak bir cihaz, mekanik darbe veya titreim gibi etkilerin yol aabilecei
istenmeyen bir kapanmay nleyecek ekilde seilecek ve/veya monte edilecektir.
7- Ak konumda bulunan bir ayrma cihaznn istenmeyerek veya yetkisiz ekilde
altrlmamas iin nlem alnacaktr.
8- Ayrma, tercihen ilgili beslemesinin btn kutuplarn ayran ok kutuplu bir anahtarlama
cihaz ile salanacak olmakla birlikte, birbirine bitiik olarak yerletirilmi tek kutuplu
cihazlar da kullanlabilir.
9- Ayrma iin kullanlan her cihaz, ayrd tesisat veya devreyi belirtmek zere, kalc bir
iaret veya konum ile ak bir ekilde tanmlanacaktr.
10- Bir ayrma eleman olarak, bir fi ve priz veya benzeri bir cihaz kullanlabilir.


297
81c - Mekanik bakm iin devreyi kesme cihazlar
1- Mekanik bakm amac ile beslemenin kesilmesi iin kullanlacak bir cihaz tercihan ana
besleme devresine konulacaktr. Buna alternatif olarak, ana beslemenin kesilmesindekine
edeer bir derecede gvenlik salamas iin ek nlemler alnmas kayd ile byle bir cihaz,
kontrol devresine taklabilir.
2- Mekanik bakm amacyla devreyi kesmesi iin bir cihaz veya byle bir cihaza ait kontrol
anahtar elle altrlacak olup, dardan grlebilen bir kontak aralna veya aka ve
gvenilir ekilde belirtilen DEVREDE veya KESK konum gstergelerine sahip olacaktr.
Bu konum iaretinin belirtilmesi ancak btn kutuplar DEVREDE veya KESK konumuna
tamamen eriildiinde meydana gelecektir.
3- Mekanik bakm amacyla devrenin kesilmesi iin gerekli cihaz, mekanik ok veya titreim
gibi durumlarn yol aabilecei istenmeyen bir kapanmay nleyecek ekilde seilecek
ve/veya monte edilecektir.
4- Mekanik bakm amacyla devreyi kesme cihaz olarak bir anahtar kullanldnda, bu anahtar
tesisatn ilgili ksmnn tm yk akmn kesme yeteneinde olacaktr.
5- Mekanik bakm amacyla devreyi kesmek iin bir fi ve priz veya anma akm 16 Ai
amayan benzeri bir cihaz kullanlabilir.
81d - Acil durum anahtarlama cihazlar
1- Acil durum anahtarlamas amacyla beslemeyi kesmede kullanlan dzen, tesisatn ilgili
ksmnn tam yk akmn kesme yeteneine sahip olacaktr. Yerine gre, motor blokaj
artlar da gznne alnacaktr.
2- Acil durumda anahtarlama dzeni aadakileri ierecektir:
(i) Gelen beslemeyi dorudan kesen tek bir anahtarlama cihaz,
(ii) eitli blmlerden oluan cihazlarn (donanm) tek bir elemanla alan ve ilgili
beslemeyi kesmek sureti ile tehlikeyi ortadan kaldrmakla sonulanan bir
kombinasyonu; acil durumda durdurma, elektrikli frenleme niteleri iin beslemeyi
srdrmeyi ierebilir.
Bir acil durum anahtarlama cihaz olarak, bir fi ve priz veya benzeri cihaz seilmeyecektir.
3- Tercihan acil durum anahtarlamas iin kullanlan bir cihaz elle altrlarak ana devreyi
dorudan kesecektir. Uzaktan kumanda ile alan devre kesici veya kontaktr gibi bir cihaz,
bobin enerjisinin kesilmesi zerine alacak veya uygun gvenilirlikte baka bir yol
kullanlacaktr.
4- Bir acil durum anahtarlama cihazna ait altrma eleman (bir kol veya buton dmesi gibi)
aka tanmlanabilir ve tercihan krmz renkte olacaktr. Cihaz, tehlikenin meydana
gelebilecei yerlerde kolayca eriilebilir konumda monte edilecek ve yerine gre ilave acil
durum anahtarlamasna ihtiya olan yerlerde ilave cihazlar salanacaktr.
5- Acil durum anahtarlama cihaznn altrma eleman mandal tipinde olacak veya mekanik
kilitli acil tip buton KESK veya STOP pozisyonunda kalabilecektir. Acil durum
anahtarlama cihaznn normal alma iin tekrar kurulmas ilgili ekipmann yeniden
enerjilenmesine yol amayacaktr. altrma eleman otomatik ekilde normal alma iin
tekrar kurulan bir cihaza, gerek altrma gerek yeniden enerjileme aralar ayn kiinin
kontrol altnda olduu durumda izin verilir.

298

Gvenlik anahtarlamas iin dier kurallar
6- 60-h den 60-jye kadar olan maddelere uyumlu olarak salanan bir itfaiyeci anahtar u
zelliklere sahip olacaktr:
(i) anahtarn rengi krmz olacak ve zerine veya yaknna kalc ve dayankl bir isim
plakas tesbit edilmi olacaktr. Plakann boyu minimum 150 mm x 100 mm, ve
zerinde TFAYEC ANAHTARI kelimeleri yazl olacaktr. Harfler iyeri
artlarna uygun bir mesafeden rahata okunabilecek, fakat 36 puntodan kk
olmayacaktr,
(ii) DEVREDE ve KESK pozisyonlar, KESK pozisyonu stte olarak, amalanan yerde
zeminde duran bir kii tarafndan aka grlebilecek puntoda harflerle belirtilecektir,
(iii) anahtarn DEVREDE pozisyonuna kazara dndrlmesini nlemek iin nlem alnm
olacaktr,
(iv) bir itfaiyeci tarafndan kolay altrlabilecek ekilde dzenlenecektir.

81e - Fonksiyonel anahtarlama cihazlar
1- Fonksiyonel anahtarlama cihazlar amalanan en ar grev iin uygun olacaktr.
2- Yar iletken anahtarlama cihazlar gibi fonksiyonel anahtarlama cihazlar, ilgili kutuplar
mutlaka amas gerekli olmadan da akm kontrol edebilir.
3- Fonksiyonel anahtarlama iin yk altnda almayan ayrclar, sigortalar
kullanlmayacaktr.
4- Bir anahtarlama cihaz olarak 16 A i amayan bir fi ve priz kullanlabilir.
5- zellikle hari tutulmu bulunan d.a. devreleri dndaki, 16Ai aan fi ve prizler uygun
kesme kapasitesinde ise anahtarlama cihaz olarak kullanlabilir.(Madde 81-d-2ye de
baknz.)


299
BLM 10

Topraklama Dzenlemeleri ve Koruma letkenleri

Madde 82- Genel
82a Topraklama dzenlemeleri Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine uygun
olacaktr.
82b Bir yldrmdan koruma sisteminin de bulunduu durumlarda, Yldrmdan Korunma
Ynetmelii ve ilgili Trk Standartlarna baknz.

Madde 83- Topraa olan balantlar
83a - Topraklama dzenlemeleri
1- Ana topraklama balant ucu, enerji alnacak sistemin tipine bal olarak, Madde 83-a-2 ila
Madde 83-a-5te aklanan yntemlerden biri ile topraa balanacak (sistemin aklanmas
iin Madde 35e baknz) ve Madde 83-a-6 ila Madde 83-a-8e uygun olacaktr.
2- Bir TN-S sistemde, enerji kaynann koruma iletkeni (PE) binann ana epotansiyel
barasna irtibatlanacaktr. Balantnn bir ksmn letmenin hatlar ve donanmlar
oluturabilir.
3- TN-C-S sistemi iin, enerji kaynann ntr iletkenine binann ana topraklama balant ucu
balanacaktr.
4- TT veya IT sistemlerinde, ana topraklama balant ucu bir topraklama iletkeni vastas ile
Madde 83-bye uygun bir topraklaycya veya topraklayc sistemine balanacaktr.
5- TN-C sistemde, PEN iletkeni binann ana topraklama balant ucuna balanacaktr.
6- Tesisatn artlarna gre, topraklama dzenlemeleri koruma ve fonksiyonel amalarla
birlikte kullanlabilir.
7- Topraklama dzenlemeleri,
(i) Tketicinin ana topraklama balant ucundan, TN sistemi iin beslemenin toprakl
noktasna veya TT ve IT sistemleri iin topraa giden hatlarn empedans deerinin
tesisatn koruma ve fonksiyonel amal topraklama ihtiyalarna uygun, srekli ve
etkin olmasn,
(ii) Meydana gelebilecek toprak hata akmlarnn ve koruma iletkeni akmlarnn; zellikle
sl, termo-mekanik ve elektro-mekanik zorlamalardan gelen tehlikeler olmakszn
tanmasn,
(iii) yeteri kadar salam veya beklenen d etki artlarna uygun ilave mekanik korumaya
sahip olmasn,
salayacak ekilde tasarlanacaktr.
8- Dier metal blmlerde elektroliz yolu ile hasar meydana gelmesi tehlikesine kar nlemler
alnacaktr.
9- Birden ok tesisatn topraklamas iin ayr dzenlemelerin bulunduu durumlarda, bu
tesisatn bir ksm veya tm iin ortak olan koruma iletkenleri, zerlerinden akan en byk
hata akmn tama kapasitesinde olacaktr.


300

83b - Topraklayclar
1- Aadaki topraklayclar, Ynetmeliklerce kabul edilen tiplerdir:
(i) Topraklama ubuklar veya borular,
(ii) Topraklama eritleri veya telleri,
(iii) Temellere gml yeraltndaki metal yap blmleri,
(iv) Betonarme yapnn topraa gml olan kaynakl donats (n gerilmeli beton hari),
(v) Madde 83-b-5in geersiz klmad durumlarda, kablolarn kurun klflar ve dier
metal kaplamalar,
(vi) Yeraltndaki dier uygun metal blmler.
2- Topraklaycnn tipi ve gmme derinlii, topran kurumas veya donmasnn topraklayc
yaylma direncini gerekli deerin zerine karmayacak ekilde olacaktr.
3- Topraklaycnn tasarm ve yaps, hasara kar dayankll salayacak ve korozyon nedeni
ile topraklayc yaylma direncindeki muhtemel artlar dikkate alnacaktr.
4- Gaz, su veya dier tesisatn metal blmleri bir koruma topraklama elektrodu olarak
kullanlmayacaktr. Bu kural, Madde 44-bde istendii gibi bu metal blmlerin potansiyel
dengelemesinin yaplmasn engellemez.
5- Bir kablonun kurun klfnn veya dier metal kaplamalarnn topraklayc olarak
kullanlmas,
(i) Korozyon nedeni ile ar bozulmay nleyecek yeterli nlemler alnmas,
(ii) Klf veya kaplamann toprak ile etkili bir ekilde temasta olmas,
(iii) Kablo sahibinin onaynn alnmas,
(iv) Kabloya yaplmas nerilen ve onun topraklama elektrodu olarak uygunluunu
etkileyebilecek bir deiiklik hakknda elektrik tesisatnn sahibini uyaracak
dzenlemeler mevcut olmas,
artlarnn tmnn salanmas halinde mmkndr.

6- Artk akm anahtar ile koruma yaplan TT sistemlerde binadaki topraklaycnn yaylma
direnci ( R
A
) aadaki iki artta verilen diren deerinin ikisinden de kk olacaktr.
I
AN
: Artk akm anahtarnn beyan artk akm (A) olmak zere,

- R
A
< 200 O
- R
A
< 50V/2I
AN

83c - Topraklama iletkenleri
1- Her topraklama iletkeni Madde 84e uygun olacak ve PME (oklu koruma topraklamas)
kurallarnn geerli olduu durumlarda, Madde 87-a-1in bir ana potansiyel dengeleme
iletkeninin kesit alanna ait artlar salayacaktr. Buna ek olarak, topraa gml olduu
yerlerde topraklama iletkeninin kesit alan Tablo 13de belirtilen deerden daha az
olmayacaktr. Bir bant veya erit iletkende, iletken kalnl mekanik hasara ve korozyona
dayanacak ekilde olacaktr .


301

TABLO 13
Topraa denmi topraklama iletkenlerinin minimum kesitleri
Mekanik hasara kar
korumal
Mekanik hasara kar
korumasz
Bir klfla
korozyona
kar korumal
Madde 84-ada
ngrld gibi
16 mm
2
bakr
16 mm
2
kaplanm elik
(galvaniz veya paslanmaz)
Korozyona kar
korumasz
25 mm
2
bakr
50 mm
2
elik
25 mm
2
bakr
50 mm
2
elik

2- Bir topraklama iletkeninin bir topraklaycya veya dier topraklama elemanlarna balants
salam, elektriksel ve mekaniksel ynden yeterli olacak, ve Madde 67-ce uygun olarak
etiketlenecektir. Balant, korozyona kar uygun ekilde korunacaktr.
83d - Ana topraklama balant ular veya baralar
1- Her tesisatta, aada saylanlar topraklama iletkenine balamak iin bir ana topraklama
balant ucu tesis edilecektir:
(i) Koruma iletkenleri,
(ii) Ana potansiyel dengeleme iletkenleri,
(iii) Fonksiyonel topraklama iletkenleri (gerekiyorsa), (Fonksiyonel topraklamalar iin
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine baknz.)
(iv) Yldrmdan koruma sistemi kuaklama iletkeni (varsa).
2- Topraklama dzenlerinin direncinin llme imkann yaratmak ve topraklama iletkeninin
ayrlmasn kolaylatrmak iin gerekli elemanlar (imkanlar) salanacaktr. Bu elemanlar ana
topraklama balant ucu veya baras ile uygun ekilde kombine edilebilir. Ek varsa, bunlar
ancak bir alet vastas ile ayrlabilecek, mekanik ynden salam olacak ve elektriksel
devamlln korunmasn salayacaktr.

Madde 84- Koruma iletkenleri
84 a- Kesit alan
1- Bir potansiyel dengeleme iletkeni dndaki her bir koruma iletkenin kesiti
(i) Madde 84-a-3e gre hesaplanacak,
(ii) Madde 84-a-4e gre seilecektir.
Eer faz iletkenlerinin kesit alannn seimi ksa devre akm gz nne alnarak yaplmsa
ve eer toprak hata akmnn ksa devre akmndan daha az olaca bekleniyorsa,
hesaplamann Madde 84-a-3e gre yaplmas gereklidir.
Eer koruma iletkeni:
(iii) Bir kablonun ayrlmaz bir paras deil ise,
(iv) Metal elektrik borusu, kapa alabilir metal kablo kanallar (kapakl kablo kanal)
veya kapa bulunmayan tam kapal kablo kanallarndan (kapal kablo kanal)
olumuyorsa,
(v) Hat sisteminin oluturduu bir mahfaza iinde deil ise, (Busbar gibi)

302
koruma iletkeni kesit alan, eer mekanik hasara kar koruma salanmsa 2,5 mm
2
bakr
edeerinden ve eer mekanik koruma salanmamsa 4 mm
2
bakr edeer kesitinden az
olmayacaktr, (Madde 84-c-1e de baknz).
Topraa gml bir koruma iletkeni iin, topraklama iletkenlerine ait Madde 83-c-1 de
geerli olacaktr. Bir potansiyel dengeleme iletkeninin kesit alan Madde 87ye uygun
olacaktr.
2- Bir koruma iletkeni eitli devreler iin ortak olarak kullanldnda, koruma iletkeninin
kesit alan:
(i) eitli devrelerin her birinde karlalan hata akmnn en olumsuz deeri ve hata
sresi deerleri iin Madde 84-a-3e gre hesaplanacaktr.
(ii) Devredeki en byk faz iletkeninin kesit alanna kar gelecek ekilde Madde 84-a-4e
gre seilecektir.
3- Hesapland durumlarda kesit alan, aadaki forml ile tayin edilen deerden kk
olmayacaktr.
Burada;
S letkenin mm
2
olarak anma (nominal) kesit alandr.
I Hata akm. (a.a. iin etkin deer) Devre empedanslarnn akm snrlama etkisi ve
koruma cihaznn snrlama kapasitesi (I
2
t) gerektii ekilde hesaba katlarak, ilgili
koruma cihazndan akabilecek olan en byk hata akmnn amper cinsinden deeri.
Ar akmn sonucu olarak, scaklk artnn devre iletkenlerinin direnci zerindeki
etkisi gz nne alnacaktr. (Madde 44-b-7ye baknz)
t Koruma cihaznn hata akmna (A) karlk gelen ama sresi (s),
k letken malzemesinin z direncini, scaklk katsaysn ve s kapasitesini, ve ayn
zamanda ilgili balang ve son scaklklar hesaba alan bir katsay (A
2
s)
1/2
/ mm
2
.
eitli tesisatlarda kullanlan koruma iletkenleri iin k deerleri, Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmelii izelgeler 5-6-7den alnacaktr.
Forml uygulandnda standart d bir kesit kt durumlarda, en yakn daha byk
standart kesit alanna sahip bir iletken kullanlacaktr.
4- Bir koruma iletkenin minimum kesit alannn Madde 84-a-3e gre hesaplanmasnn
istenmedii durumlarda, kesit alan Tablo 14e gre tayin edilebilir.
Tablo 14n uygulanmas standart d bir kesit verdiinde, en yakn daha byk standart
kesit alanna sahip bir iletken kullanlacaktr.
84b - Koruma iletkeni tipleri
1- Koruma iletkeni olarak esnek ve bklebilir borular seilmeyecektir. Bir gaz borusu veya
bir ya borusu koruma iletkeni olamaz.
2- Koruma iletkeni aadakilerin bir veya birkandan oluabilir:
(i) Tek damarl bir kablo,
(ii) Bir kablonun bir iletkeni,
(iii) Yaltlm gerilim altndaki iletkenler ile ortak bir mahfaza iindeki yaltlm veya
plak bir iletken,
k
t . I
S
2
=

303
(iv) plak veya yaltlm sabit bir iletken,
(v) Bir kablonun klf, ekran veya zrh gibi metal bir kaplama,
(vi) Metal bir boru veya dier bir mahfaza veya elektriksel sreklilii olan iletken tayc
sistemi,
(vii) Madde 84-b-6ya uygun d iletken blm .

TABLO 14
lgili faz iletkeninin kesit alanna gre koruma iletkeninin minimum kesit alan

Faz iletkeninin
kesit alan
Karlk gelen koruma iletkeninin minimum kesit alan

S

(mm
2
)
Eer koruma iletkeni faz
iletkeni ile ayn malzemeden
ise
(mm
2
)
Eer koruma iletkeni faz
iletkeni ile ayn malzemeden
deil ise
(mm
2
)

S s 16
16 < S s 35
S > 35

S
16
S/2

k
1
.S/ k
2

k
1
.16/ k
2

k
1
.S/ k
2
.2

burada:
k
1
letkenlere ve yaltm malzemelerine gre Tablo 4den seilen, faz iletkeni iin k
deeri.
k
2
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelgeler 5- 6-7ye uygun ekilde
seilen, koruma iletkeni iin k deeri.
3- Madde 84-b-2 (i) ila (iv)nde belirtilen tiplerdeki ve kesit alan 10 mm2 veya daha az olan
bir koruma iletkeni bakr malzemeden olacaktr.
4- Bir elektrik anahtarlama ve kontrol tablosunun metal mahfazas veya metal taycs, veya
bara sisteminin metal mahfazas koruma iletkeni olarak kullanldnda, aada belirtilen
kural yerine getirecektir:
(i) Elektriksel sreklilik mekanik, kimyasal veya elektro-kimyasal bozulmaya kar
korunacak ekilde yap veya uygun balant yolu ile salanacaktr ve
(ii) Kesit alan Madde 84-ann uygulanmasndan elde edilen deere en azndan eit
olacaktr, veya TS EN 60439-1e gre deney ile dorulanacaktr ve
(iii) nceden belirlenmi her enerji alma noktas, dier koruma iletkenlerinin
balanmasna izin verecektir.
5- Bir kablonun klf (plak veya yaltlm) dahil metal kaplamas, zellikle mineral yaltml
bir kablonun klf, metal kapal veya kapakl kablo kanallar, eer Madde 84-b-4 n (i) ve
(ii)deki her iki kuraln da karlyor ise, ilgili devre iin bir koruma iletkeni olarak
kullanlabilir.
6- Madde 84-b-1 ile yasaklanan durum dnda, bir yabanc iletken blm

304
(i) Elektriksel sreklilik mekanik, kimyasal veya elektro-kimyasal bozulmaya kar
korunmusa,
(ii) Kesit alan Madde 84-ann uygulanmasndan elde edilen deere en azndan eitse,
veya TS EN 60439-1e gre deney ile dorulanmsa,
(iii) Yerine denk baka bir nlem almadka, sklmesine kar her trl nlem alnmsa,
(iv) Byle bir kullanm iin dnlmse,
bu kurallarn hepsini karlad takdirde bir koruma iletkeni olarak kullanlabilir.
7- Koruma iletkeninin metal boru, metal kapakl veya kapal kablo kanal veya bir kablonun
metal klf ve/veya zrhndan olutuu durumlarda, her parann topraklama balant ucu ayr
bir koruma iletkeni kullanlarak ilgili dier balant kutusunda veya dier mahfazada
bulunan bir topraklama balant ucuna balanacaktr.
8- Madde 84-b-2, 84-b-4 ve 84-b-5te belirtilen durumlar dnda, bir donanmn d iletken
blm, dier donanmn bir koruma iletkeni olacak ekilde kullanlmayacaktr.
9- Kablo iin kullanlan ayr bir metal mahfaza (boru, kapal metal kablo kanal), bir PEN
iletkeni olarak kullanlmayacaktr.
84c - Koruma iletkenlerinin elektriksel srekliliinin korunmas
1- Koruma iletkeni mekanik ve kimyasal bozulmaya ve elektro dinamik etkilere kar uygun
ekilde korunacaktr.
2- Aadaki blm (i) ve (ii) hari, kesit alan 6 mm2 ye kadar (6 mm2 dahil) olan koruma
iletkeni, uygun kesitteki ve anma(nominal) gerilimi en az 450/750 V olan tek damarl klfsz
bir kablonun yaltm ile salanan korumaya edeer bir kaplama ile boydan boya
korunacaktr.
(i) ok damarl bir kablonun bir ksmn oluturan bir koruma iletkeni,
(ii) Bir koruma iletkeni olarak kullanlan kapakl kablo kanal veya boru.
Kesit alan 6 mm
2
ye kadar ve 6 mm
2
dahil olan yaltmsz koruma iletkeni olarak kullanlan
kablo zrhlarnn, ek ve u balants yaplmak iin ek ilemi srasnda kablodan karld
syrld) yerlerde, koruma iletkeni (zrh, ekran) uygun yaltm malzemesiyle ile
korunacaktr.
3- Metal elektrik borusu, kapakl veya kapal kablo kanallar veya kablo tayc
sistemlerindeki ek balants hari, koruma iletkeninin metal blmlere balants,
eriilebilirlik ynnden, Madde 74-cnin artlarna uygun olacaktr.
4- Aadakiler hari, hi bir anahtarlama cihaz bir koruma iletkenine balanmayacaktr:
(i) Madde 57-gde izin verilenler,
(ii) Koruma iletkeni devresinin gerilimli iletkenlerden nce kesilmeyecei ve gerilim
altndaki iletkenlerin tekrar devreye alnmasndan daha nce koruma iletkenin
balanmas salanan, ok kutuplu anahtarlama cihazlar veya fili cihazlar.
Bir koruma iletkeni devresinde, deney amalar ile ayrlabilecek eklere izin verilir.
5- Metal borulardaki her ekte, vidalamak veya mekanik olarak skca kelepelemek sureti ile,
mekanik ve elektriksel devamllk salanacaktr. Geme veya kavrama tipi soketler
kullanlmayacaktr.


305
Madde 85- Koruma amal topraklama dzenlemeleri
Elektrik arpmasna kar koruma iin ar akmdan koruma cihazlar kullanldnda,
koruma iletkeni gerilim altndaki iletkenler ile ayn hat sistemine dahil edilecek veya
bunlarn hemen yaknnda bulunacaktr.

Madde 86- Koruma ve fonksiyon amal birleik topraklama dzenlemeleri
86a - Genel
Kombine koruma ve fonksiyonel amalarla topraklama yaplmas gerekli olduunda,
koruma nlemlerine ait kurallar ncelie sahip olacaktr.
86b - Birletirilmi koruma ve ntr (PEN) iletkenleri
1- Madde 86-b-2 ila 86-b-8in hkmleri yalnzca aadaki durumlarda uygulanabilir:
(i) Bir PEN iletkeninin kullanlmas iin gerekli olabilecek izinin letmeden alnm
olmas ve tesisatn bu artlara uygun bulunmas,
(ii) Tesisatn ebeke ile alak gerilim balants olmayan zel trafo veya konvertrden
beslenmi olmas (topraklama balants hari),
(iii) Beslemenin zel bir enerji retim tesisinden yaplmas.

2- lgili tesisatn bir ksmnn artk akm anahtar ile beslenmemesi kayd ile,
(i) Sabit bir tesis iin, bklmeyen (hareketlilii olmayan) bir kablonun, kesit alan bakr
iin 10 mm
2
den ve alminyum iin 16 mm
2
den az olmayan bir iletkeni,
(ii) lgili Trk Standardna uyan ve Madde 86-b-3 den Madde 86-b-8e kadar olan
hkmlere gre seilip monte edilmi konsantrik(NYCY gibi) bir kabloda, kablonun
kesit alan 4 mm
2
den az olmayan d iletkeni,
PEN iletkeni olarak hizmet verebilir.
3- Konsantrik bir kablonun d iletkeni birden fazla devre iin ortak olmayacaktr. Bu art, bir
son devrenin iindeki eitli noktalara hizmet verecek ift damarl veya ok damarl bir
kablonun kullanlmasn engellemez.
4- Konsantrik bir kablonun d iletkeninin (20
0
Clik bir scaklkta llm) iletkenlii:
(i) Tek damarl bir kablo iin, i iletkenin iletkenliinden daha az olmayacaktr.
(ii) ok fazl veya ok kutuplu bir devredeki ok damarl bir kablo iin, bir i
iletkeninkinden (faz iletkeni) daha az olmayacaktr.
(iii) Bir son devrenin iindeki eitli noktalara hizmet veren veya i iletkenleri paralel
balanm ok damarl bir kablo iin, paralel bal i iletkenlerininkinden (faz iletkeni)
daha az olmayacaktr.
5- Konsantrik bir kablonun d iletkenindeki her ekte ve bir balant ucunda, ekin devamll,
bir ilave iletkenle ve zel kelepelerle salanacak ve ekin zeri kaplanacaktr. lave iletkenin
iletkenlii, 86-b-4te d iletken iin belirtilenden daha az olmayacaktr.
6- Konsantrik bir kablonun d iletkenine hi bir ayrma veya anahtarlama cihaz
taklmayacaktr.
7- zel standartna gre imal edilmi kablolar hari, her kablodaki PEN iletkeni, maruz
kalabilecei en yksek gerilime uygun ekilde yaltlacak veya bir yaltm kaplamasna sahip
olacaktr.

306
8- Eer ntr ve koruma fonksiyonlar tesisatn herhangi bir noktasndan sonra ayr iletkenler ile
salanyorsa, bu iletkenler o noktann ilerisinde tekrar balanmayacaklardr. Ayrlma
noktasnda, koruma ve ntr iletkenleri iin ayr balant ular veya baralar salanacaktr.
PEN iletkeni, koruma iletkeni ve ntr iletkeni iin ayrlm olan balant ularna veya
baralara balanacaktr. Balant kprsn (PE-N kprs) iletkenlii, Madde 86-b-4te
belirtilenden daha az olmayacaktr.

Madde 87- Potansiyel dengeleme iletkenleri
87a - Ana potansiyel dengeleme iletkenleri
1- Ana potansiyel dengeleme iletkeninin kesit alan tesisatn topraklama iletkeni iin gerekli
kesit alannn yarsndan ve 6 mm2 den az olmayacaktr. Eer potansiyel dengeleme iletkeni
bakr ise veya dier metallerde bakra edeer iletkenlik veren bir kesit alanna sahip ise,
kesit alannn 25 mm2 yi amas gerekmez. (Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmeliine baknz.)
2- Herhangi bir gaz, su veya dier tesisat borusuna ana potansiyel dengeleme balants, bu
tesisatn binaya girdii noktann mmkn olduu kadar yaknnda yaplacaktr. O noktada
bir sayacn,yaltmn, gemeli balantnn bulunduu durumlarda, balant tketicinin
tarafnda bklgen olmayan metalden boru donanmnn ve herhangi bir branman
borusundan nce yaplacaktr. Uygulanabilir olduu durumlarda, balant saya knda
600 mm mesafe iinde veya saya bina dnda ise binaya giri noktasnda yaplacaktr.
87b - Tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenleri
1- letme aralarnn d iletken blmlerini birbirine balayan tamamlayc bir potansiyel
dengeleme iletkeni, eer yaltlm ise veya dier bir ekilde mekanik korunmaya alnmsa,
d iletken blme bal daha kk kesitli koruma iletkeninkinden daha az olmayan bir
iletkenlie sahip olacaktr. Mekanik koruma salanmam ise, kesit alan 4 mm2den az
olmayacaktr.
2- Bir d iletken blm cihaz gvdesine balayan tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni,
eer klfl ise veya dier bir ekilde mekanik korunmaya alnmsa, cihaza bal koruma
iletkeninin yarsndan daha az olmayan bir iletkenlie sahip olacaktr. Mekanik koruma
salanmam ise, kesit alan 4 mm2den az olmayacaktr.
3- Elektrik tesisatna dahil olmayan, su borular gibi, iki yabanc iletken blm balayan, bir
tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni, eer klfl ise veya dier bir ekilde mekanik
korunmaya alnmsa 2,5 mm2 den veya mekanik koruma salanmam ise 4 mm2den az
olmayacaktr. D iletken blmlerden birinin Madde 87-b-2ye uygun olarak elektrikli
cihaz gvdesine bal olduu durumlarda, bu kural iki d iletken blm balayan
iletkenlerde uygulanmaz.
4- Tamamlayc kuaklama Madde 87-b-5in geerli olduu durumlar dnda, cihaz gvdesi
ve/veya yabanc iletken blmlerin gvenilir ve srekli olan iletken paralar veya
tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenleri veya bunlarn birleiminin kullanlmas ile
salanr.
5- Ksa bir bklgen kordonla yaknndaki balant nitesinden (priz veya balant kutusu)
beslenen sabit bir cihazda bklgen kordonun iindeki koruma iletkeni, balant nitesinin
toprak balant ucuna balanmas halinde ilgili cihazn tamamlayc potansiyel dengeleme
balant iletkeni olarak kabul edilir.

307
BLM 11

Dier Cihazlar

Madde 88- Enerji retim birimleri
88a - Kapsam
1- Bu blm, bir tesisin tamamna ya da bir ksmna srekli ya da aralkl olarak elektrik
enerjisi temini amac ile kurulan enerji retim birimlerini ieren alak gerilim ve ok dk
gerilim tesisatlar ile ilgilidir. Kullanm alanlar:
(i) Elektrik ebekesine bal olmayan bir tesise enerji salama,
(ii) Elektrik ebekesine alternatif olarak bir tesise enerji salama,
(iii) Elektrik ebekesine paralel olarak bir tesise enerji salama,
(iv) Yukarda yer alan kullanm alanlarnn uygun bir kombinasyonu,
dur.
Bu blm, iinde hem enerji kaynan hem de enerjiyi kullanan yk barndran ve
elektriksel gvenlik dahil, zel bir rn standard bulunan ok dk gerilimle alan
elektrikli cihazlar kapsamaz.
Genel elektrik ebekesine bal olan bir tesise enerji retim birimi kurulmadan nce elektrii
temin eden kurumun artlarna uyulmaldr.
2- Burada, birincil enerji kayna olarak:
(i) ten yanmal motorlara,
(ii) Trbinlere,
(iii) Elektrik motorlarna,
(iv) Fotovoltaik pillere,
(v) Elektrokimyasal kaynaklara,
(vi) Dier uygun kaynaklara,
sahip olan enerji retim birimleri ele alnmtr.
3- Burada, belirtilen retim birimleri:
(i) ebeke uyarml ve bamsz uyarml senkron generatrler,
(ii) ebeke uyarml ve kendinden uyarml asenkron generatrler,
(iii) Bypass tesisat ieren ya da iermeyen, ebeke komtasyonlu ve kendinden
komtasyonlu statik eviriciler,
dir.
4- Enerji retim birimlerinin:
(i) Daimi tesislere enerji temini,
(ii) Geici tesislere enerji temini,
(iii) Daimi sabit tesislere bal olmayan tanabilir cihazlara enerji temini,
amalar iin kullanlmas ngrlmektedir.

88b - Genel
1- Uyarm ve komtasyon arac, enerji retim biriminin kullanm amacna uygun olacak ve
dier besleme kaynaklarnn emniyeti ve gereken fonksiyonunu yerine getirmesi enerji
retim birimi tarafndan engellenmeyecektir.


308
2- Beklenen (hesapla bulunan) ksa devre akm ve beklenen (hesapla bulunan) toprak hata
akm dier kaynaklardan veya kombinasyonlardan bamsz olarak alan her bir besleme
kayna veya kaynaklar kombinasyonu iin tayin edilecektir. Tesisatn bnyesinde bal
olan enerji retim biriminin beklenen ksa devre deeri, elektrik ebekesinin koruma
cihaznn ksa devre deerinden fazla olmayacaktr.
3- Enerji retim biriminin elektrik ebekesine bal olmayan bir tesisata elektrik temin etmek
ya da elektrik ebekesine bir alternatif olarak enerji beslemek amacyla kullanlmas halinde,
enerji retim biriminin kapasitesi ve iletme zellikleri; herhangi bir ykn balanmas ya
da ayrlmasndan sonra, gerilimin ya da frekansn istenilen iletim aralndan sapmas
neticesinde donanmda tehlike meydana gelmeyecek veya hasar ortaya kmayacak ekilde
olacaktr. Enerji retim biriminin kapasitesinin almas halinde, tesisin ilgili blmlerinin
otomatik olarak ayrlmasn salayacak dzenler temin edilecektir.
88c - Birden fazla kaynaktan beslenen ok dk gerilim sistemleri
1- Bir SELV veya PELV sisteminin birden fazla kaynaktan beslendii durumlarda, her kaynak
iin 42-b-2 maddesi uygulanacaktr. Kaynaklardan biri ya da birkann topraklanmas
halinde, PELV sistemlerine ait 44-h-1 maddesi uygulanacaktr.
Kaynaklardan biri ya da birkann Madde 42-b-1 ila Madde 42-b-4 (dahil) kurallarn
salamamas halinde, sistem bir FELV sistemi olarak ilem grecek ve Madde 42-c kurallar
uygulanacaktr.
2- Besleme kaynaklarndan biri ya da birkann kaybndan sonra ok dk gerilim sisteminin
beslenmeye devam edilmesi gerektiinde, dier kaynaklardan veya kombinasyonlardan
bamsz olarak alabilen her besleme kayna veya besleme kaynaklar kombinasyonu
ok dk gerilim sisteminin amalanan ykn besleyebilecek kabiliyette olacaktr. ok
dk gerilim kaynan besleyen alak gerilimin kayb durumunda bunun dier ok dk
gerilim tehizatnda tehlikeye veya hasara yol amamasn salayacak tedbirler alnacaktr.
88d - Dolayl dokunmaya kar korunma
1- Dier kaynaklardan veya kaynaklarn kombinasyonlardan bamsz olarak alabilen her
besleme kayna veya besleme kaynaklar kombinasyonu ile ilgili olarak tesisatta dolayl
dokunmaya kar gerekli nlemler alnacaktr.
Beslemenin otomatik olarak kesilmesi yoluyla koruma
2- 88-d-3, 88-d-4 veya 88-d-6 maddelerinde belirtilen deiiklikler haricinde, elektriin
otomatik olarak kesilmesi yoluyla koruma, 44-b maddesine gre uygulanacaktr.
Enerji retim biriminin elektrik ebekesine alternatif oluturduu tesisatlar iin ek kurallar
(yedek sistem).
3- Elektriin otomatik olarak kesilmesi yoluyla korumada, generatrn bir TN sistemine
alternatif olarak alt durumlarda, alak gerilim datm ebekesi sisteminin toprakl
noktasna yaplan balantya gvenilmeyerek ayr bir topraklama elektrodu salanacaktr.
Ayrca TT sistemde Madde 44-b-10 artlar geerli olacaktr.
Statik evirici ieren tesisatlarn ek kurallar
4- Madde 44-bde ngrlen otomatik kesme artlarnn, tesisatn statik eviricinin yk
tarafndaki blmleri iin salanamamas halinde, 44-b-30 ve 44-b-31 maddelerine gre, sz
konusu tarafta e potansiyel dengeleme yaplacaktr.

309
Ayn anda ulalabilen aktaki iletken blmler (cihazlarn muhafazalar) ve d iletken
blmler arasnda potansiyel dengeleme iletkeninin direnci R(O) aadaki art
salayacaktr.
Burada:
I : statik evirici tarafndan tek bana en az 5 saniye sreyle beslenebilen maksimum amper
cinsinden hata akmdr.
Bir statik eviricinin bir genel elektrik ebekesine paralel olarak almas amalandnda,
88-g maddesi uygulanmaldr.

5- Koruma cihazlarnn doru ekilde almas, bir statik evirici veya filtrelerin varl ile
retilen doru akm nedeniyle bozulmamas iin gerekli nlemler alnacak veya donanm
buna gre seilecektir.

Enerji retim biriminin tesisata sabit ekilde balanmad durumlarda otomatik kesme
yoluyla korumann ek kurallar
6- Tanabilir enerji retim birimlerinin ve geici olarak ya da ksa sreli kullanm amalanan
tanabilir enerji retim birimlerinin tesisata sabit ekilde bal olmamas halinde:
(i) Donanmn ayr paralar arasnda, bir kordon veya kablonun Tablo 14e uygun bir
paras, koruma iletkenleri olarak kullanlacaktr. Tm koruma iletkenleri Madde 82 ila
Madde 87ye uygun olacaktr.

(ii) TN, TT ve IT sistemlerinde anma artk faaliyet akm (I
An
) 30 mAden byk olmayan
bir artk akm anahtar 44-b maddesinin otomatik kesme artna uygun olarak tesis
edilecektir.
antiye tesisat iin Madde 113e baknz..
88e - Ar akma kar koruma
1- Enerji retim biriminin ar akm l cihazlar (akm trafosu, diren gibi), generatr
terminallerine mmkn olduunca yakn olacaktr.
2- Enerji retim biriminin bir elektrik ebekesi ile paralel almasnn amaland ya da iki
veya daha fazla generatr biriminin paralel alabilecei durumlarda, harmonik sirklasyon
akmlar iletkenlerin sl deeri almayacak ekilde snrlandrlacaktr.
Harmonik sirklasyon akmlarnn etkileri aadaki uygulamalardan biri veya birkann
uygulanmas ile snrlanacaktr:
(i) Kompanze edilmi sarglar olan enerji retim biriminin seimi,
(ii) Generatrlerin yldz noktalarna bal olmak zere uygun bir empedansn temini,
(iii) Devreyi kesen, ancak dolayl dokunmaya kar korumann her zaman iin salanmas
amacyla, birbirleriyle kilitli devre kesicilerin temini,
(iv) Filtre donanmnn temini,
(v) Dier uygun yntemler.

I
V
R
50
s

310
88f - Enerji retim biriminin, elektrik ebekesine alternatif olarak besleme salad
tesisatlar iin ek kurallar (yedek sistemler)
1- Enerji retim biriminin elektrik ebekesi ile paralel almamas iin Madde 58in ayrma ile
ilgili kurallarna uygun nlemler alnacaktr.
(i) letme mekanizmalar veya transfer iin kullanlan anahtarlama cihazlarnn kontrol
devreleri arasnda bir elektriksel, mekanik veya elektromekanik balant,
(ii) Tek transfer anahtar ile yaplan (elle) anahtarl kilitleme sistemi,
(iii) pozisyonlu 1-0-2 tipi transfer iin kullanlan anahtar,
(iv) Birbirleriyle uygun ekilde kilitli otomatik transfer anahtarlama cihaz,
(v) Edeer alma emniyeti salayan dier aralar,
uygun nlemler olarak kabul edilebilir.
2- TN-S sistemde ntr yaltlmam ise ve bir artk akm anahtar kullanlyorsa, herhangi bir
paralel ntr toprak yolunun varl nedeniyle, yanl almas nlenecek ekilde
yerletirilecektir.
88g - Enerji retim biriminin elektrik ebekesi ile paralel alabilecei durumlarda
tesisatlar iin ek kurallar
1- Elektrik ebekesi ile paralel alacak bir enerji retim biriminin seimi ve kullanmnda;
g faktr, gerilim deiiklikleri, harmonik bozukluklar, dengesizlik, yol verme,
senkronizasyon veya gerilim dalgalanmalar etkileri asndan ebekede ve dier tesisatlarda
olumsuz etki meydana gelmemesi iin dikkat edilecektir. zel kurallar iin ilgili iletmeye
danlacaktr. Paralel almann gerekli olduu durumlarda, frekans, faz ve gerilimin ele
alnd otomatik senkronizasyon sisteminin kullanlmas tercih edilir.
2- ebekenin besledii enerjinin kesilmesi ya da ebeke balant ularndaki gerilim veya
frekans deerlerinin normal besleme iin belirtilen deerlerden sapmas halinde, generatrn
ebekeden ayrlmasn salayan koruma dzeni temin edilecektir.
Koruma tipi ve hassasiyeti ile iletme sreleri elektrik ebekesinin koruma ekline baldr
ve letmenin onayna tabidir.
3- Elektrik ebekesinin gerilim ve frekans 88-g-2 maddesinin gerektirdii alma limitlerinin
dndaysa enerji retim biriminin elektrik ebekesine balanmasn nleyen dzenler
kullanlacaktr.
4- Enerji retim biriminin elektrik ebekesinden ayrlmasn salayan dzenler kullanlacaktr.
Bu ayrma dzenleri letme tarafndan her zaman iin eriilebilir durumda olacaktr.
5- Enerji retim biriminin elektrik ebekesine alternatif olarak alabilecei durumlarda,
tesisat 88-f maddesine uygun olacaktr.

Madde 89- Dner makineler
89a -
Bir motorun yol verme, hzlanma ve yk akmlarn tayan kablo dahil, her devre donanm,
en az motorun tam ykl akm deerine eit bir akm dzeyi iin uygun olacaktr. Motorun
aralkl alma ve dolaysyla sk alma ve durma eklinde seyreden bir alma dzeninde
kullanlmas durumunda, yol verme ve frenleme akmlarnn devredeki donanmn
scaklnn ykselmesi zerindeki srekli artan etkisi dikkate alnacaktr.

311

89b -
Her elektrik motorunda, ar yklenmeye kar koruma tertibatn ieren kontrol cihazlar
temin edilecektir. Bu kural bir btn olarak ilgili Trk Standardna uygun olan elektrikli
cihazlar iinde yer alan bir motora uygulanmaz.
89c -
Her motorda, ksa bir duraklama sonrasnda motorun almasnn byk tehlike oluturmas
ihtimalinin bulunduu durumlarda, motorun otomatik olarak yeniden almasn nleyecek
bir dzen bulunacaktr. Bu artlar, motorun beklenmedik ekilde yeniden almasnn
yarataca tehlikeye kar baka uygun tedbirlerin alnmas halinde, bir otomatik kontrol
tertibat tarafndan motorun aralkl olarak altrlmas iin bir dzenein yaplmasn
engellemez.
89d -
Bir motorun ters akmla frenlenmesini salayan bir dzen varsa ve bu ters dn tehlikeye
neden olacaksa, frenleme sonunda motorun tersine dnmesini nleyecek nlemler
alnacaktr.
89e -
Emniyetin, bir motorun devir ynne bal olmas durumunda, (rnein fazlardan birinin
kesilmesi hali ) ters ynde almaya imkan vermeyen nlemler alnacaktr.

Madde 90- Aksesuarlar
90a - Filer ve prizler
1- Filer ve prizler, aadaki (i) ve (ii) maddelerine ve buna ek olarak 90-a-2 den 90-b-2ye
kadar olan maddelerin ilgili kurallarna uygun olacaktr:
(i) SELV devreleri hari, bir fiin herhangi bir pimi tamamen aktayken bir baka
piminin ilgili prizin faz kontana dokunmas mmkn olmayacaktr ve
(ii) bir fiin herhangi bir piminin bu fiin ait olduu priz tipinden baka, ayn tesisat
zerinde dier farkl tipte herhangi bir prizin faz konta ile balants mmkn
olmayacaktr.
2- SELV devre dnda, kullanlan her fi ve priz koruma iletkeninin balanmasna imkan
tanyacaktr.
3- Fi ve prizler ilgili Trk Standardna uygun olacaktr. tesislerde kullanlacak fi ve
prizlerin anma deerleri 10 Ain altnda olamaz. Belirli bir cihaz iin ngrlen prizlerin
anma akmlar cihaz gcne uygun olacak ve bu prizlerin anma akmlar 16 Ain altnda
olmayacaktr.
4- SELV devreleri hari tm prizler toprak kontakl olacaktr.
5- Elektrik tesislerinde lambalarn duy ve soketlerine takl prizler kullanlamaz. Ayn ekilde
sabit fileri bulunan oklu prizler de kullanlamaz.
6- Zemine, bu ama iin yaplm olanlar kullanlmak ve gerekli koruyucu tedbirler alnmak
art ile, priz tesis edilebilir.
7- Konutlarda salonlar (20 m den byk alanl) ve mutfak iin en az ikier, odalar ve banyo
iin en az birer priz tesis edilmelidir. Barakalar, basit ky evleri hari olmak zere ayrca;
amar makinesi, bulak makinesi ve elektrikli frn/ocak iin adet ayr linye tesis
edilmelidir.

312
Bamsz linyeden beslenen bu prizlerin gleri, sz konusu elektrikli cihazlarn aada
verilen glerinden az olamaz.
G (kW)
amar Makinesi 2.5
Bulak Makinesi 2.5
Elektrikli Frn/Ocak 2.0
Gc 1,8 kW geen dier cihazlarn beslemesi bamsz linyelerle yaplacaktr.
8- Konutlar ile kre, ocuk yuvas ve okul gibi ocuklarn bulunduu yerlerde prizlerin perdeli
(shutter) tip olmas tavsiye edilir.
9- Prizler, bir duvara veya benzer bir yapya, prizde ya da prize takl fite ve kablosunda, fiin
taklmas, kullanlmas ya da karlmas srasnda mekanik bir hasar olumas tehlikesini en
aza indirmek amacyla gerekli nlemler alnarak, demeden ya da herhangi bir alma
yzeyinden yeterince yksee monte edilecektir.
90b - Kablo balant dzenleri
1- SELV veya snf II devreler haricinde, bir kablo birletiricisi, TS EN 60309-2 standardna
uygun ve tek ekilde birleebilir olacak ve koruma iletkeni balantsna imkan salayacaktr.
2- Kablo birletiricisi, balant dzeninin dii blm, kablonun besleme tarafnn aksi ucuna
taklacak ekilde dzenlenecektir.
90c - Lamba duylar
1- Lamba duyunun ve iletkenlerinin, topraklanm metal mahfaza veya P alevlenme (tutuma)
zelliine sahip yaltm malzemesinden yaplm mahfaza iinde bulunduu ya da ayr bir
ar akmdan korunma tertibatnn saland yerler hari, lamba duyu Tablo 15de belirtilen
deerlerden yksek ar akmdan koruma dzeni bulunan devrelere balanamaz.

TABLO 15
Lamba duylarnda ar akma kar koruma

Lamba duyu tipi

..............................................................
...................................
Devreyi ar akmdan
koruyan koruma dzenin
maksimum deeri
(A)
Sngl (TS EN 61184)

Edison vidal (TS EN 60238)
B15
B22

E14
E27
E40
6
16

6
16
16

2- Akkor filamanl lambalara ait duylar 250 voltun zerindeki gerilimlerle alan devrelere
taklmayacaktr.
3- B15 ve B22 tipi sngl (bayonet) duylar TS EN 61184 standartna uygun olacaktr.

313
4- TN veya TT sistemlerinde, TS EN 60238 standardna uygun E14 ve E27 lamba duylar
dnda, her Edison vidal veya tek merkezli sngl kapakl tipteki lamba duyunun d
konta ntr iletkenine balanacaktr. Bu kural raya montaj sistemler iin de geerlidir.
90d - Aydnlatma noktalar (Aydnlatma son devreleri)
1- Her sabit aydnlatma son devresinde (aydnlatma noktasnda) aada belirtilen
aksesuarlardan biri kullanlacaktr:
(i) Trk Standartna uygun tavan rozans.
(ii) Armatr montaj dzeni.
(iii) TS EN 60238 veya TS EN 61184e uygun bir lamba duyu.
(iv) Dorudan devre iletkenlerine balanmak zere tasarlanm bir armatr.
(v) Uygun bir priz.
(vi) Uygun bir balant nitesi.
2- Aydnlatma tesisat, rnein ilgili standardna uygun bir devre anahtar ya da devre anahtarlar
kombinasyonu ve gerektiinde zorunlu olan bir aydnlatma otomatik kontrol sistemi ile
gereken ekilde kontrol edilecektir.
Normal artlarda 250 voltu aan gerilim altnda alan bir devreye tavan rozans
taklmayacaktr.
3- Birka avize iin zel olarak dizayn edilmedii srece, bir tavan rozans birden fazla
bklgen kablo knn balanmas iin kullanlmayacaktr.
4- Armatrleri tayan balant dzenleri zel olarak mekanik tama salamak ve armatrlerin
elektrik balantlarnn yaplmas iin tasarlanrlar, baka herhangi bir donanmn
balanmasnda kullanlmazlar.

Madde 91- Tketim aralar
91a - Aydnlatma Armatrleri (Aydnlatma Cihazlar)
1- Bir avize tipi aydnlatma armatr monte edildiinde, bununla ilgili aksesuar aslan arla
uygun olacaktr, (Madde 70-h-6 ya baknz).
2- Koruma iletkeni balants iin dzenei olmayan bir snf III aydnlatma cihaz yalnzca bir
SELV sisteminin bir paras olarak tesis edilecektir.
3- Duylar, aydnlatma aygtlarna lambalar karlp taklrken dnmeyecek biimde
tutturulacaktr.
4- Yap dnda kullanlacak aydnlatma aygtlar ilerinde su toplanmayacak biimde yaplm
olmaldr.
5- Sva alt, sva st ve etan tesislerde zorunlu olmadka lambadan lambaya gei
yaplmamaldr. Kazan dairesi, banyo, hamam ve benzeri gibi nemli ve slak yerlerde
lambadan lambaya gei yaplmas tavsiye edilmez.
Dekoratif amala veya zorunlu durumlarda (mimari gerei vb) porselen klemens vb. gibi
uygun kapal dzenler kullanlarak lambadan lambaya gei armatrlerin iinde veya
tavanda beton iine konmak zere yaplm buatlar iinde olmak kayd ile yaplabilir.
91b - Yksek gerilim dearjl aydnlatma tesisatlar
Yksek gerilimli her kl tabela ve yksek gerilim dearjl aydnlatma tp tesisatlar ilgili
standartlarn kurallarna gre imal edilecek, seilecek ve montaj yaplacaktr.

314
91c - Elektrotlu su stclar ve kazanlar
1- plak elektrotlu kazanlar ve elektrotlu su stclar yalnzca a.a. sistemlerine balanacak ve
bu blmn ilgili artlarna gre seilerek montaj yaplacaktr.
2- Istcya ya da kazana yaplan elektriksel besleme, beslemeyi tm stc elektrotlardan ayn
anda kesecek ekilde dzenlenmi bir sralamal devre kesici ile kontrol edilecek ve
elektrotlar besleyen her iletkende bir ar akmdan koruma dzeni bulunacaktr.
3- Istc veya kazann topraklamas Blm 10 kurallarna uygun olacak ve buna ek olarak,
stc veya kazan gvdesi, varsa, gelen besleme hattnn metal klfna ya da zrhna
balanacaktr. Koruma iletkeni, stc ya da kazann gvdesine balanacak ve 84-a-1
maddesine uygun olacaktr.
4- Bir elektrotlu su stcs veya plak elektrotlu kazan normal alma koullar altnda
stcnn ya da kazann nominal akmnn %10undan fazla bir koruma iletkeni akm
olutuunda elektrotlara giden elektrii kesmek zere dzenlenmi, bir artk akm tertibat
ile donatlacaktr. Ancak, stcda veya kazanda alma kararll salamak iin daha
yksek bir deer gerekli olduunda, bu deer maksimum %15e ykseltilebilir.
Ksa sreli bir dengesizlik durumunda gereksiz almay nlemek iin artk akm
tertibatnda zaman gecikmesi oluturulabilir.
5- 91-c-7 maddesinde belirtilen hari, elektrotlu su stcs veya plak elektrotlu kazan, bir
fazl besleniyorsa ve bir elektrodun ebeke tarafndan topraklanan bir ntr iletkene
baland hallerde, su stcsnn veya kazann d gvdesi elektrik hattnn ntr iletkenine
ve ayn zamanda toprak iletkenine balanacaktr.
6- Istcnn veya kazann bir su kaynana boru balantsnn olmad ya da topraklanm
herhangi bir metal ile fiziksel temasta bulunmad, gerilim altndaki elektrotlarn suyla
temasnn yaltm malzemesi ile nlendii durumlarda, 91-c-2 maddesi kapsamnda gerekli
olan devre kesici yerine faz iletkeni zerinde bir sigorta konulabilir ve stc veya kazann
d gvdesinin besleme hattnn ntr iletkenine balanmas gerekmez.
91d - ine stc eleman daldrlm olan sv veya baka madde stclar
Sv veya baka madde stclar, tehlikeli dzeyde scaklk ykselmelerini nlemek iin bir
otomatik dzen ierecek veya byle bir dzen ile donatlacaktr.
91e - Su iine daldrlm ve yaltmsz stc elemanlar olan su stclar
1- Suya daldrlm ve yaltmsz stc elemanlar olan tek fazl su stclar 91-e-2 ve 91-e-3
maddeleri kurallarna uygun olacaktr. Bu tip su stclar veya kazanlar elektrotlu su
stclar veya kazanlar olarak kabul edilmezler.
2- Istcnn veya kazann suyla temasta olan tm metal paralar (akm tayan paralar hari)
stcya ya da kazana su temin eden bir metal su borusuna salam ve metalik bir balantyla
balanacak ve su borusu ana topraklama balant ucuna, koruma iletkeninden bamsz
olarak balanacaktr.
3- Istc veya kazan, ya stcdan veya kazandan ayr ya da stcnn ya da kazann yaknnda
olan veya bunlarn bnyesinde bulunan bir ntr kesmeli devre anahtar kanalyla elektrik
kaynana daimi olarak balanacak ve stcdan ya da kazandan gelen iletkenler fi ve priz
kullanlmadan sz konusu anahtara balanacaktr ve stcnn ya da kazann sabit bir
banyonun bulunduu bir odaya monte edilmesi halinde bu devre anahtar ayrca Madde
110a uygun olacaktr.

315
4- 91-e maddesinde belirtilen tipte bir stc ya da kazan baland taktirde; tesisat kuran kii
devrenin, stc ya da kazan ile tesisatn balangc arasndaki herhangi bir ksmndaki ntr
iletkenine bal bir tek kutuplu devre anahtar, devre kesici veya sigorta takl olmadn
dorulayacaktr.
91f - Istma iletkenleri ve kablolar
1- Bir stma kablosunun yangn tehlikesi arz eden bir malzemenin iinden ya da yaknndan
gemesi gerektiinde, kablo ilgili standartta belirtilen P tutuma zelliine sahip malzeme
ile kaplanacak ve gerek montaj gerekse kullanm srasnda nceden kestirilebilir mekanik
zararlardan uygun ekilde korunacaktr.
2- Dorudan toprak, beton, imento yzey veya yol ve bina inasnda kullanlan dier
malzemeler iine denmesi amalanan bir stc kablo:
(i) Denmesi srasnda mevcut olmas beklenen artlar altnda mekanik hasarlara kar
dayankl ve
(ii) Normal alma artlarnda nemin ve/veya korozyonun yol at hasarlara kar
dayankl malzemeden yaplm olacaktr.
3- Dorudan topraa, yola ya da bina konstrksiyonu iine denen bir stc kablo, stmas
amalanan nesnenin iine tamamen gml olmal ve kendisinde ya da gml olduu
nesne iinde normal artlarda beklenen bir hareketi yapmas halinde zarar grmeyecek
ekilde denmeli ve her adan imalatnn talimatlarna ve tavsiyelerine uyulmaldr.
4- letme koullarnda deme stc kablolarn yk, iletken scaklklar Tablo 16da
belirtilen deerleri amayacak ekilde snrlanacaktr.
91g - Yzey stclar
Cihazlarn sistem tasarm, tesis ve deneyleri standarta uygun olacaktr.

Madde 92- Transformatrler
92a - Oto transformatrler ve kademeli transformatrler
1- Oto transformatrn ntr iletkeni bulunan bir devreye balanmas durumunda, sarglarn
ortak noktas ntr iletkenine balanacaktr.
2- IT sistemde kademeli oto transformatr kullanlmayacaktr.
3- Ykseltici transformatr kullanldnda, transformatr besleme tarafnn btn gerilim
altndaki iletkenlerinden ayrmak iin ntr kesmeli bir anahtar (ayrc) kullanlacaktr.


316

.TABLO 16
Demeden stma kablolar iin maksimum iletken alma scakl

letkenin maksimum
alma scakl
Kablo Tipi
0
C
Genel amal PVC yaltml iletken 70
Emaye st polychlorophene kapl, onun st PVC kapl 70
Emaye iletken, st PVC (tamamen) 70
Emaye iletken, st PVC,onun stnde kurun alaml
E kaplama (zrh) 70
letken zerinde sya dayankl PVC 85
letken st naylon, onun st sya dayankl PVC 85
letken st sentetik kauuk veya edeer elastomerik yaltm 85
letkenin stnde mineral yaltm, hepsinin stnde bakr
kaplama (sheath) zrh *
letken stnde silikonlu cam yn klf 180

Not: * Scaklk aadakiler dahil birok faktre baldr.
(i) Kullanlan szdrmazln tipi,
(ii) Istan ksmn souk bir blme balanp balanmamas,
(iii) Varsa, d klf malzemesi,
(iv) Istlan ksmla temas eden malzeme.


317
BLM 12

Gvenlik Sistemleri le lgili Gereler

Madde 93- Genel
93a -
Gvenlik sistemi iin uygun bir sre enerji temin edecek bir besleme kayna seilecektir.

93b -
Yangn artlarnda almas gereken gvenlik sisteminin tm donanm iin ya inaat ya da
tesis yoluyla yeterli bir sre yangna kar dayankllk salayan bir koruma dzeni
salanacaktr.

93c -
lk hatada, otomatik kesme olmakszn, dolayl dokunmaya kar koruyucu tedbir alnmas
tercih edilir. IT sisteminde, ilk hatann sesli ve grsel olarak uyarlmas iin kesintisiz
yaltm izleme dzenei temin edilecektir.

93d -
Cihazlar periyodik muayene, deney ve bakm almalarna imkan verecek ekilde
dzenlenecektir.

Madde 94- Kaynaklar
94a -
Gvenlik sistemi kaynaklar aadakilerden biri olacaktr:
(i) Primer pil veya piller.
(ii) Akmlatr.
(iii) Bamsz alabilen bir generatr.
(iv) Normal besleme kaynandan etkin ekilde bamsz ayr bir besleme kayna.
(iki kaynan ayn zamanda arzalanma ihtimalinin olmadnn tespit edilmesi
artyla).
94b -
Gvenlik sistemi kayna, sabit bir donanm olarak ve normal kaynan arzalanmasndan
olumsuz ynde etkilenmeyecek ekilde tesis edilecektir.
94c -
Gvenlik sistemi kayna uygun bir yere yerletirilecek ve yalnzca yetkili kii ya da
yardmc eleman tarafndan eriilebilecektir.
94d -
Gvenlik sistemi iin ayrlan tek bir kaynak bir baka amala kullanlmayacaktr. Ancak,
birden fazla kaynan mevcut olmas halinde, bu kaynaklar yedek sistemleri besleyebilirler.
Ancak, kaynaklardan birinin arzalanmas halinde, geri kalan mevcut enerjinin tm gvenlik
dzenlerine yol vermeye ve altrmaya yeterli olmas arttr.
94e -
94-c ve 94-d maddeleri kendinden akl bamsz olarak beslenen donanma
uygulanmayacaktr.

318
94f -
Kaynan yeri, kaynaktan kan egzoz gazlarnn, dumann veya buharn insanlarn
bulunduu alanlara zararl olacak lde szmamas iin, gerekli ve yeterli ekilde
havalandrlacaktr.

Madde 95- Devreler
95a -
Bir gvenlik sisteminin devresi dier devrelerden bamsz olacak ve bir sistemde meydana
gelen elektrik kesintisi veya herhangi bir mdahale ya da deiiklik dier sistemin doru
almasn etkilemeyecektir.
95b -
Bir gvenlik sisteminin devresi, getii yerlerde yangna kar yeterli dayanklla sahip
olacaktr.
95c -
49-c veya 89-b maddelerinde ngrlen ar yke kar koruma ihmal edilebilir.
95d -
Ar akma kar koruma dzeni bir devrede meydana gelen ar akmn, dier gvenlik
sistemi devresinin doru almasn engellemeyecei ekilde seilecek ve monte edilecektir.
95e -
Anahtarlama ve kontrol donanm aka tanmlanacak ve yalnzca yetkili kiinin ya da
yardmc elemann eriilebilecei yerlerde tesis edilecektir.
95f -
Her alarm, gsterge ve kontrol dzeni aka iaretlenecektir.

Madde 96- Cihazlarn uygun kullanm
ki ayr devreden beslenen cihazlarda, devrelerden birinde meydana gelen bir hata elektrik
arpmasna kar korumay engellemeyecei gibi dier devrenin doru almasn
etkilemeyecektir.
Madde 97- Paralel alamayan besleme kaynaklarna sahip gvenlik sistemleri ile ilgili zel
kurallar.
97a -
Kaynaklarn paralel olmamas iin mekanik veya elektriksel kilitleme ya da her ikisi ile
birlikte tedbir alnacaktr.
97b -
Her kaynak iin hata akmna veya elektrik arpmasna kar korunma ile ilgili kurallar
yerine getirilecektir.

Madde 98- Paralel alabilen besleme kaynaklarna sahip gvenlik sistemleri ile ilgili zel
kurallar.


319
98a -
Tesisatn iki kaynaktan ayr ayr ya da her iki kaynak tarafndan paralel olarak besleniyor
olmas halinde, Ynetmeliin ksa devreye ve elektrik arpmasna kar korunma ile ilgili
kurallar yerine getirilecektir.
98b -
Gerekli durumlarda, kaynaklarn ntr noktalar arasndaki balantlarda akm
sirklasyonunu, zellikle nc harmoniklerin veya katlarnn sirklasyonunu snrlamak
iin gerekli nlemler alnacaktr.


320
BLM 13

lk Denetleme ve Deneyler
Madde 99- Genel
99a -
Her elektrik tesisat, montaj srasnda ve iin bitiminde devreye girmeden nce; bu
ynetmeliin kurallarna uygunluu ynnden dorulamann salanmas iin, denetlenecek
ve deneyleri yaplacaktr.
Herhangi bir mal ya da can kayb tehlikesini ve montaj yaplan cihazlarn zarar grmesini
engellemek amacyla denetleme ve deney esnasnda gereken nlemler alnacaktr.
99b -
Tesisat, Madde 34, 35 ve 36 ile belirlenen genel karakteristiklerin (zelliklerin)
deerlendirme sonularn, Madde 66-gin gerektirdii bilgilerle birlikte, denetim
kuruluuna teslim edecektir.
99c -
Denetleme ve deneyler denetim kuruluu tarafndan yaplr.

Madde 100- Gzle denetleme
100a -
Gzle denetleme deneyden nce yaplacak ve normal olarak tesisatn denetlenen ksm
beslemeden ayrlacaktr.
100b -
Gzle denetleme, tesis edilmi kalc elektrik donanmnn aadaki maddelere
uygunluunu salamak iin yaplacaktr.
(i) Madde 64e uygun olmal (Bu husus, tesis eden yklenici ya da imalat tarafndan
hazrlanan bir sertifika ya da bir iaret ile onaylanabilir) ve
(ii) Ynetmeliklere uygun olarak seim ve montajnn doruluunun denetlenmesi
yaplmal ve
(iii) Grnrde gvenlii tehlikeye atacak hasar kusur ve noksanlar olmamaldr.
100c -
Denetleme en azndan aadaki maddelerin kontroln ierecektir, bunlar montajn
tamamlanmas ve gerekli ise montaj srasnda gerekletirilecektir:
(i) letkenlerin balants,
(ii) letkenlerin iaretlenmesi,
(iii) Kablolarn gvenli blgelerden gitmesi ya da Madde 70e uygun olarak mekanik
hasara kar korunmas,
(iv) Akm tama kapasitesi ve gerilim dmne kar iletkenlerin seiminin, tasarma
uygunluunun denetimi,
(v) Faz iletkenleri iin tek kutuplu koruma ve anahtarlama cihazlarnn balants,
(vi) Donanm ve aksesuarlarn doru balants,
(vii) Yangn engellerinin, uygun yangn geilerinin ve sl etkilere kar korumann
kontrol,
(viii) Elektrik arpmasna kar koruma yntemlerinin kontrol.
(a) Dorudan ve dolayl dokunmaya kar koruma, rnein:

321
- SELV,
- Enerji boalm snrlandrlmas,
(b) Dorudan dokunmaya kar koruma (Yaplabildiinde mesafelerin lm
dahil), yani:
- Yaltm ile koruma,
- Korkuluk ya da mahfaza ile koruma,
- Engellerle koruma,
- Erime blgesi dna yerletirme ile koruma,
- PELV ile koruma.
(c) Dolayl dokunmaya kar koruma:
- Toprakl potansiyel dengeleme ve beslemenin otomatik kesilmesi,
- Topraklanm iletkenin olmas,
- Koruma iletkenlerinin olmas,
- Ana potansiyel dengeleme iletkenlerinin mevcut olmas,
- Tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenlerinin olmas,
- Birletirilmi koruma ve fonksiyon amal topraklama dzenlemelerinin
mevcut olmas,
- Snf II ekipman ya da edeer yaltm,
- letken olmayan mahal (Yaplabildiinde mesafe lm dahil),
- Koruma iletkenlerinin bulunmay,
- Topraklanmam yerel potansiyel dengeleme,
- Topraklanmam potansiyel dengeleme iletkenlerinin olmas,
- Elektriksel ayrma,
(ix) Karlkl zarar verici etkinin nlenmesi,
(x) Ayrma anahtarlama cihazlar iin uygun cihazlarn varl ve doru yerleimi,
(xi) Dk gerilime kar koruma cihazlarnn olmas,
(xii) Koruma ve izleme cihazlarn seimi ve ayar (Dolayl dokunmaya ve/veya ar
akma kar koruma salamak iin),
(xiii) Koruma cihazlarnn, anahtarlarn ve balant ularnn etiketlenmesi,
(xiv) D etkilere kar uygun koruma nlemlerinin alnmas ve cihazlarn seilmesi,
(xv) Donanm ve anahtarlama cihazlarna ulalabilirlik,
(xvi) Tehlike uyarlar ve dier uyar iaretlerinin olmas,
(xvii) Diyagramlarn (emalarn), bilgilerin ve benzeri bilginin olmas,
(xviii) Montaj yntemleri,
dir.
Madde 101- Denemeler
101a - Genel
Bu maddede belirtilen deneyler gerekletirilecek ve sonular ilgili kriterler ile
karlatrlacaktr. Deneylerde kullanlacak l aletleri akredite edilmi kurulular
tarafndan kalibre edilmi olacaktr.
Madde 101-b ile Madde 101-h arasnda belirtilen deneyler tesise enerji verilmeden nce
Herhangi bir deneyin baarszla uramas halinde, bu deney ve bu deneyle ilgili bundan
nceki tm deneylerin belirlenen hatadan etkilenebilecei varsaylarak, hata giderildikten
sonra ilgili deneyler tekrar edileceklerdir.

322
Baz deney yntemleri iin TS IEC 60364-6-61 eklerine baknz.
Tablo 18de koruma dzenlerinin denetimi ile ilgili zet bilgi verilmitir.
101b - Ana ve tamamlayc potansiyel dengeleme koruma iletkenlerinin sreklilii
Sreklilik deneyi yaplacaktr. Deneyin, bota gerilimi 4 V ila 24 V d.a. ya da a.a. arasnda
ve ksa devre akm 200 mAden daha dk olmayan bir besleme kayna ile yaplmas
tavsiye edilir.
101c - Yaltm direnci
1- Yaltm direnci gerilim altndaki iletkenler ve her bir gerilim altndaki iletken ve toprak
arasnda, tesis enerjilenmeden nce llecektir. TN-C sistemlerindeki PEN iletkeni
topran bir paras olarak kabul edilecektir. Bu lm srasnda uygun olduunda, faz ve
ntr iletkenleri birbirlerine balanabilirler.
2- Yaltm direnci deneyi, Tablo 17de belirtilen deney gerilimleri ile; ana tablodan, her bir
datm devresi iin ayr ayr olarak ve tm son devreler bal ancak elektrikli cihazlar
ayrlm olduu halde, gerekletirilecek ve Tablo 17de verilen deerden daha dk
olmamas halinde uygun kabul edilecektir.
3- lmler doru akm ile gerekletirilecektir. Deney cihaz 1 mA ile yklendiinde Tablo
17de gsterilen deney gerilimlerini verebilecek kapasitede olacaktr.

TABLO 17
Minimum yaltm direnci deerleri
Devre anma gerilimi Test gerilimi d.a.
(V)
Minimum yaltm direnci
(M)
SELV ve PELV (FELV) 250 0,25
Yukardaki sistemler haricinde
500 Va kadar ( 500 V dahil)
500 0,5
500 Vdan yukar 1000 1,0

4- Devrenin elektronik cihazlar iermesi halinde, faz ve ntr iletkenleri birletirilerek;
lmeler sadece koruma topraklamasna (Gvdeye) gre yaplacaktr. Elektronik cihazlara
zarar vermemek iin nlemler almak gerekebilir.
101d - alanlarnda (antiyelerde) uygulanan yaltmlar
1- Madde 43-b ile belirtildii ekilde, i alannda uygulanan dorudan dokunmaya kar
koruma amal yaltm iin; yaltmn dayanm yetenei (Delinme ve atlama olmakszn)
Trk standartlarnn ngrd benzeri tip deneyli cihazlar iin ngrlen deney gerilime
edeer gerilimle yaplarak dorulanacaktr.
2- Madde 44-cye uygun olarak montaj srasnda dolayl dokunmaya kar koruma iin
gerekletirilen ilave yaltmn,
(i) Yaltm mahfazasnn IP2X ya da IPXXBden daha az olmayan bir koruma derecesine
sahip olduu,

323
(ii) Yaltm mahfazasnn, atlama ya da delinme olmakszn, Trk Standartlarnda benzer
tipte denenen gereler iin belirlenen edeer gerilim deneyine dayanabildii,
deneylerle dorulanacaktr.
101e - Devrelerin ayrlmas yoluyla koruma
1- Devrelerin ayrlmas SELV ile koruma iin Madde 101-e-2ye, PELV ile koruma iin
Madde 101-e-3e ve elektriksel ayrma iin Madde 101-e-4e gre dorulanacaktr .
2- Gerilim altnda bulunan blmlerin dier devrelerden ve topraktan Madde 42-b uyarnca
ayrlmas yaltm direnci llerek dorulanacaktr. Bu elde edilen diren deerleri Tablo
17ye uygun olacaktr.
3- Gerilim altnda bulunan blmlerin dier devrelerden Madde 44-h uyarnca ayrlmas
yaltm direnci lm ile dorulanacaktr. Bu elde edilen diren deerleri Tablo 17ye
uygun olacaktr.
4- Gerilim altnda bulunan blmlerin dier devrelerden ve topraktan Madde 44-f uyarnca
ayrlmas yaltm direnci lm ile dorulanacaktr. Bu elde edilen diren deerleri Tablo
17ye uygun olacaktr.
5- Fonksiyonel ok dk gerilim devreleri, dk gerilim devrelerine ilikin deney kurallarn
yerine getirecektir.
101f - Mahfaza ya da bir korkuluun montaj srasnda dorudan dokunmaya kar koruma
Dorudan dokunmaya kar korumann Madde 43-c uyarnca uygulamas srasnda direkt
dokunmaya kar koruma amal korkuluk ya da mahfaza kullanlmas halinde, her bir
korkuluun ve her bir mahfazann, Ynetmelikte de belirtildii gibi, IP2X ya da IPXXB ya
da IP4Xden daha az olmayan bir koruma derecesine sahip olduu deney ile dorulanm
olacaktr.
101g - letken olmayan zemin ve duvarlarn yaltm
1- Dolayl dokunmaya kar korumann, Madde 44-d ve 44-d-2 uyarnca iletken olmayan bir
yer ile temin edilmeye allmas halinde; bu alann duvar ve zemini ile ana koruma
iletkeni arasndaki diren, noktadan az olmamak zere llecektir. Bu noktalardan
birincisinin, alann herhangi bir yabanc d iletken blme olan mesafesi 1 mden az 1,2
mden ok olmayacaktr. Dier iki lmleme daha byk mesafelerde gerekletirilecektir.
2- Madde 44-d-8 (iii) artlarn yerine getirmek zere yabanc iletken blmlerin yaltmlar
ya da yaltm dzenlemeleri,
(i) 500 V d.a. ile denendiinde, yaltm direnci 0,5 MOdan az olmamal ve
(ii) En azndan etkin deeri 2 kV a.a. olan bir deney gerilimine dayanabilmeli ve
(iii) Normal kullanma artlarnda kaak akm 1 mAy gememelidir.


324
101h -
Bir kutup deneyi yaplarak,
(i) Her sigorta ve her tek kutuplu kontrol ve koruma cihaznn sadece faz iletkenine bal
olduu,
(ii) TS EN 60238e uygun E14 ve E27 lamba duylar hari olmak zere, sngl lamba
duylarnda ve Edison vidal lamba duylarnda; d ya da vidal kontaklarn ntr
iletkenine bal olduu,
(iii) Prizlerde ve benzeri cihazlarda (konnektr) kablo balantlarnn doru yapld,
dorulanacaktr.
101i - Topraklayc yaylma direnci
Tesisatn topraklaycsnn yaylma direnci llecektir.
101j - Toprak hatas evrim empedans
Toprak hatas evrim empedans bilgisini gerektiren koruma nlemleri kullanlmas halinde,
ilgili empedans llecektir ya da alternatif bir yntemle belirlenecektir.
101k - Beklenen hata akm
Beklenen ksa devre akm ve olas toprak hatas akm llecek, hesaplanacak ya da baka
bir yntemle tespit edilecektir, bu ilem besleme kaynanda ve tesisatn dier ilgili
noktalarnda gerekletirilecektir.
101l - Fonksiyon deneyi
1- Dolayl dokunmaya kar koruma ya da dorudan dokunmaya kar ilave koruma bir artk
akm anahtar tarafndan salanyorsa, bu cihazn etkinlii uygun bir hata durumu yaratlarak
deneyle dorulanacaktr ve bu deney artk akm anahtar zerindeki deney dzeninden
bamsz olarak gerekletirilecektir.
2- Anahtarlama ve kontrol dzenlerini, srcleri, elektriksel kilitlemeleri, kumanda
devrelerini ieren tablolar; Ynetmeliin kurallarna uygun ekilde monte edildiklerini,
ayarlandklarn ve yerletirildiklerini gsteren bir fonksiyon deneyine tabi tutulacaklardr.


325
TABLO 18
Koruma dzenlerinin denetimi ile ilgili zet tablo

No
A
Koruma letkenli Koruma Dzenleri
Denetim Konusu
Denetim Ynetimi ve
Aygtlar
1 Koruma letkenli Koruma
Dzenlerinin Tmnde
Koruma iletkeninin gzle ve elle
denetlenmesi
Koruma iletkenleri ile faz iletkenleri
birbiriyle kartrlmamas
Topraa kar gerilimin
llmesi,
Faz denetimi

Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin
birbiriyle kartrlmamas
Koruma iletkeninin srekli olarak omik
deeri dk bir diren zerinden
balanmas
Yaltkanlk direncinin
llmesi,
Diren lme yntemi
2 TT- sistem
1-Toprak temas akmnn, devresini
topraktan tamamlamas
2-Toprak temas akmnn, devresini
metal su borusu ebekesi zerinden
tamamlamas.
Koruma topraklamas direnci:
R
t
s50V/I
a

Burada I
a
ar akm koruma aygt
zerinde ayarlanan ama akmdr.
Topraklama direncinin
llmesi
(Elek.Tes.Topraklamalar
Ynetmeliine baknz)
letken devresinin direnci
R
A
s(U
L
/I
a
)
Burada U
L
=50V zin verilen en byk
dokunma gerilimi
I
a
:Ama akm

Devre direncinin llmesi
3 TN- sistem
Faz iletkenleri ile ntr iletkeni ya da zel
koruma iletkenleri arasndaki ksa devre
akm
Devre direncinin llmesi
evrim empedans
llmesi
yaltkanlk direncinin
llmesi
4 IT- sistem
Koruma hat sisteminin tmnn direnci

llmesi
Yaltkanlk gzetleme aygtnn
denenmesi
Gzetleme dzeninin
altrlmas
Korunacak aygtlar ve balanacak iletken
elik yap blmlerinin tmnn koruma
iletkenleri zerinden dk bir omik bir
direnle balanmas
Diren lme yntemi
ebekede toprak temas olduunda
yaltkanlk gzetleme aygtnn almaya
balamas
ebekede bir faz iletkeni
ile koruma iletkeni
arasndaki diren aracl
ile bir yapay hata
oluturulmas
6 Artk Akm Koruma Balamas
Deney dzeni ile deneme yaplmas
Deney dzeninin
altrlmas
Artk akm koruma anahtarndan sonraki
orta iletkende toprak temas olmamas
Yaltkanl direncinin
llmesi
Yapay hata ile amada dokunma
geriliminin U
T
s50 V ya da 25 V ya da
Topraklama direncinin R
A
s 25 V/ I
An

olduunun gsterilmesi

Dokunma geriliminin
llmesi
llmesi


326

TABLO 18 (devam)

No
B
Koruma iletkeni olmayan koruma
dzenleri
Denetim konusu Denetim yntemi ve aygtlar
1
Koruma iletkeni olmayan koruma
dzenlerinin tm
Gzle ve elle denetleme
2 Kk gerilim
Gerilimin s50V olup olmadn anlamak
iin lme yaplmas
Gerilimin llmesi
Akm devresinde toprak temasnn olup
olmadn anlamak iin lme yaplmas
Topraa kar yaltkanlk
direncinin llmesi (Deney
gerilimi en az 250 V)
Akm devresinin daha yksek gerilimli
tesisler ile yaltmnn kontrolu.
Daha yksek gerilimli
tesislere kar yaltkanlk
direncinin llmesi (Deney
gerilimi daha tesisisin anma
gerilimine uygun olacak )
3 Koruyucu Ayrma
Sekonder gerilimin s 250 V olup
olmadn anlamak iin lme yaplmas.
Ayrma transformatrn primer ve
sekonder devrelerinin birbirinden
yaltmnn kontrolu.

Sekonder devrede toprak temas olup
olmadn anlamak iin lme yaplmas
Topraa kar yaltkanlk
direncinin llmesi
4 Koruyucu Yaltma

zerinde Durulan Yerin Yaltlmas

Yaltkanlk direncinin llmesi Yaltkanln llmesi

Madde 102- Tesisattaki eklemeler ve deiiklikler
102a -
Blm 13n ilgili kurallar tesisatta yaplan deiikliklere ve eklemelere uygulanacaktr.
102b -
Tm deiikliklerin ve eklemelerin Ynetmelie uygun olduu kontrol edilecek ve mevcut
tesisatn gvenliini tehlikeye drmediine dikkat edilecektir.


327

BLM 14

Periyodik Denetleme ve Deneyler
Madde 103- Genel
103a -
Gereken yerlerde, periyodik denetleme ve deney her elektrik tesisat iin bu blmn
kurallarna uygun ekilde gerekletirilecektir.
103b -
Bir elektrik tesisatnn periyodik denetleme ve deneyi, tesisatn yeterli artlara sahip
olduunu belirlemek iindir.
103c -
Tesisatn dikkatli incelemesini ieren denetleme, blmlere ayrmadan ya da istenen ekilde
ksmen blmlere ayrarak Blm 13deki deneyler dorultusunda gerekletirilecektir.
Periyodik denetlemenin ve deneyin kapsam kaytlarn ve kullanmn geerliliini, tesisin
yapsn ve durumunu gz nne alacak uzman kii tarafndan gerekletirilecektir.
103d -
Bu denetleme ve deneyler,
(i) Madde 28 uyarnca insanlarn ve canllarn elektrik arpmasndan ve yanklarndan
korunmas salamak,
(ii) Tesis hatasndan kaynakl yangn ve s art nedeniyle mlke (yapya) zarar gelmesini
nlemek,
(iii) Tesisin zarar grmediini ya da bozulmadn ve hala gvenli olduunu dorulamak,
(iv) Tesis hatalarn ve Ynetmelik kurallarna uyulmamasnn tehlikeli sonular
dourabileceini tespit etmek,
maksad ile yaplacaktr.
103e -
Denetlemenin ve deneyin kiilere ya da canllara zarar vermemesi veya devre arzal olsa
bile mala ve cihazlara zarar vermemesi iin nlemler alnacaktr.
103f
Deneylerde kullanlacak l aletleri akredite edilmi kurulular tarafndan kalibre edilmi
olacaktr.

Madde 104- Denetleme ve deney skl
104a -
Tesisin periyodik denetleme ve deney skl tesisin tipine, kullanm ve ileyiine, bakm
skl ve kalitesine ve d etkilere baklarak tespit edilecektir.
104b
Ynetmeliin yrrle girdii tarihten sonra elektrik balants yaplan tesislerde,
(i) Konutlar iin en az be ylda bir kez,
(ii) Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri en az ylda bir kez,

328
(iii) Kamu binalar iin en az ylda bir kez,
(iv) Dier umuma ak yerlerde en az ylda bir kez,
(v) Tarm ve bahe tesisleri be ylda bir kez,
denetleme ve deney yaplacaktr.

104c -
Ynetmeliin yrrle girdii tarihte mevcut olan tesislerdeki ilk periyodik denetleme,
binann elektrik balantsnn yapld tarihten itibaren aada belirtilen sreler iinde
yaplacaktr.
Denetlemeler;
0-5 yl (5 yl dahil) arasndaki konut binalarda 8 yl iinde,
15 yl st konutlar ile konut dndaki dier tm tesislerin ilk periyodik
denetimleri 2 yl
ierisinde yaplacaktr.
104d
Tesisatlarn periyodik denetlenmeleri letme tarafndan takip edilir. Periyodik Denetleme
Raporunun bir nushas letmeye teslim edilir. Madde 104-bde verilen srelerin almas
halinde tesisin elektrii kesilir.
104e
letme, kendi imkanlar ile, istedii zaman denetleme yapma hakkna sahiptir.


329
BLM 15

Belgelendirme ve Raporlama

Madde 105- Genel
105a -
Yeni tesisatn Elektrik Tesisleri Ynetmeliine uygunluunun dorulanmasndan ve
mevcut tesisattaki deiikliklerin kontrolnden sonra, Ek-Edeki modele uygun bir Elektrik
Tesisat Belgesi dzenlenecektir. Bu belge ilgili tesisatn tm yan paralarn kapsayacak
ayrca buna, yaplan kontrollar gsteren Denetleme Listesi ve lm sonularn gsteren
Deney Sonular Listesi de eklenecektir.
105b -
Mevcut tesisatn periyodik denetleme ve deney ileminin tamamlanmasndan sonra, Ek-Ede
verilen rnee gre hazrlanan bir Periyodik Denetleme Raporu dzenlenecektir. Bu rapor
tesisatn kapsamn, snrlarn, detaylarn ierecek ayrca buna, bir Denetleme Listesi ve
Deney Sonular Listesi eklenecektir.
105c -
Kk elektrik tesisatlar almalarnn yeni devrenin koullarn iermemesi halinde, Ek-
Ede verilen rnee gre yazlan Kk Elektrik Tesisat leri Belgesi deien ya da
geniletilen her tesisat iin dzenlenecektir.
105d -
Elektrik Tesisat Belgeleri, Periyodik Denetleme Raporlar ve Kk Elektrik Tesisat leri
Belgeleri deney sonular ile birlikte, konusuna gre, tasarmc (projeci), tesisi yapan
tesisat veya denetimi yapan uzman kii tarafndan imzalanacaktr.

Madde 106- lk kontroller
106a -
Blm 13de talep edilen ilk dorulamay takiben, Elektrik Tesisat Belgesi Denetleme
Listesi ve Deney Sonular Listesi ile beraber iverene teslim edilecektir.
Bu cetveller Ek-Ede verilen rneklere gre hazrlanacaktr.
106b -
Deney Sonular Listesi ilgili koruma cihaz(lar) da dahil olmak zere tm devreleri
kapsayacak ve Blm 13 de belirtilen ayrntl lmleri ve uygun deneylerin sonularnn
kaytlarn ierecektir.
106c -
Tesisatn tasarm, yapm, denetim ve deneyinden sorumlu kiiler, iverene tesisatn
gvenliine dair ilgili sorumluluklarn da ieren Belgeyi Madde 106-a ile belirtilen
cetvellerle birlikte teslim edecektir. Tesisatn yapm ve denetimi ayn kii tarafndan
gerekletirilemez.


330
106d -
Denetleme ya da deney esnasnda ortaya kan ve Belge kapsamndaki kusur ve eksikler,
giderilmesi amacyla belgenin dzenlenmesinden nce iverene bildirilecektir.

Madde 107- Deiiklikler ve eklemeler
107a -
Elektrik Tesisat Belgesi ya da Kk Elektrik Tesisat leri Belgesinin karlmasna ilikin
Madde 105 ve Madde 106nn kurallar tm deiiklik ya da ilave iler iinde geerli
olacaktr.
107b -
Deiiklik ve eklemeler iinden sorumlu olan yklenici ya da kii, ya da onlarn vekili;
mevcut tesisatta grd kusurlar Elektrik Tesisat Belgesine ya da Kk Elektrik Tesisat
leri Belgesine kayt edecektir.
Madde 108- Periyodik denetleme ve deneyler
108a-
Madde 103 ve Madde 104de belirtilen periyodik denetleme ve deneyi takiben, bir
Periyodik Denetleme Raporu, Denetleme Listesi ve Deney Sonular Listesi ile beraber
denetlemeyi yrten kii tarafndan denetlemeyi talep eden iverene verilecektir.
Bu cetveller Ek-Ede verilen rneklere gre gerekletirilecektir.
Blm 13e uygun ekilde yaplan deney sonular liste halinde kaydedilecektir.
108b -
Tehlikeli ekilde sonulanabilecek her trl zararl, hatal, tehlikeli durum, Ynetmelik
kurallarna uyumsuzluk ile birlikte, denetleme ve deneylere engel olan kstlamalar iverene
bildirilecektir.


331

BLM 16

zel Tesisatlar veya Yerler in zel Kurallar

Madde 109- Genel
109a -
Her zel tesisat ve zel yer iin bu blmde verilen kurallar, ynetmeliin dier
ksmlarndaki genel kurallara ilaveleri ve bunlardaki deiiklikleri kapsar.
109b -
Bir blm, bir ksm veya bir madde iin haritir eklinde iaret edilmemi ise, ilgili genel
kurallarn uygulanabilir olduu anlalr.

Madde 110- Banyo ve du bulunan yerler
Bu maddenin kurallar banyo, du ve banyo ya da du ieren kk odalar ve evresindeki
blgelere uygulanr. Bunlar laboratuar ve endstriyel tesisler iindeki acil durum (emniyet)
tesislerine uygulanmaz. zrller, sakatlar ve tbb tedaviler iin zel kurallar gerekli
olabilir.
110a - Blgelerin Snflandrlmas
1- Bu kurallar, Blge 0, Blge 1, Blge 2 ve Blge 3, eklinde blgelerin lleri esas alnarak
belirlenmitir.
Blgelerin kesin snrlar, duvarlar, sabit blmler, tavanlar, zemin ve demeler hesaba
katlarak saptanr.
Ek-G ekil 1 ve 2 blgeler iin rneklerdir.
Blge 0, Du teknesinin veya banyo kvetinin ii dir.
Teknesiz bir du bulunan alanda, Blge 0 zeminle ve zeminin 0,05 m. yukarsndaki
dzlemle snrldr.
Bu durumda;
(i) Du kafasnn sklebilir ve hareketli olduu hallerde Blge 0, duvardaki su
kndan 1,2 m yatay bir yarapta dey dzlemle snrlandrlr, veya
(ii) Du kafasnn sklemez olduu hallerde Blge 0, du kafasndan 0,60 m uzaklktaki
bir yarapta dey dzlemle snrlandrlr.
Blge 1 Snrlar,
(i) Blge 0n daha st dzlemi ve zeminden 2,25 m yksekteki yatay dzlem, ve
(ii)
(a) Du teknesi veya banyo kvetini evreleyen dey dzlem(ler) ve du teknesi
veya banyo kvetinin altnda bir aletin kullanm olmadan eriilebilir bir boluk veya
(b) Hareketli bir du kafas olan ve teknesi olmayan bir du iin, duvardaki su
akndan 1,2 m yarapta dey dzlem(ler) veya

332
(c) Sklmeyen bir du kafas olan ve teknesi olmayan bir du iin, du kafasndan
0,60 m yaraptaki dzlem(ler)
dir.
Blge 2 snrlar
(i) Blge 1in dndaki dey dzlem(ler) ve Blge 1in 0,60 m dndaki paralel
dey dzlem(ler) ve
(ii) Zemin ve zeminin 2,25 m yukarsndaki yatay dzlem dir.
Ek olarak, tavan yksekliinin, zeminden 2,25 m at yerlerde, Blge 1in zerinde
tavana kadar olan boluk veya zeminden 3,00 m yukarsndaki bir ykseklikten hangisi
dkse blge 2ye dahildir.
Blge 3 snrlar
(i) Blge 2nin dndaki dey dzlem(ler) ve Blge 2nin 2,4 m dndaki paralel dey
dzlem(ler) ve
(ii) Zemin ve zeminin 2,25 m yukarsndaki yatay dzlemler.
Ek olarak, tavan yksekliinin, zeminden 2,25 m stndeki yerlerde, Blge 2nin zerinde
tavana kadar olan boluk veya zeminden 3,00 m yukarsnda bir ykseklikten hangisi
dkse Blge 3e dahildir.
110b - Elektrik arpmasna Kar Koruma
PELV veya SELV kullanldnda, anma gerilimi ne olursa olsun, dorudan dokunmaya
kar koruma aadaki ekilde dzenlenecektir.
(i) korkuluk ve mahfazalarn koruma snf en az IP 2X veya IP XXByi salamaldr
veya
(ii) Yaltm, etkin deeri 500 V a.a. olan bir tip test gerilimine bir dakika iin dayanacak
zellikte olmaldr.
110c - Tamamlayc Potansiyel Dengeleme Balants
1- 1, 2 ve 3 Blgelerinde bulunan snf I ve snf II cihazlarn koruma iletkeni terminalleri ile
bu blgelerde bulunan ve aada belirtilen,
(i) Metal boru tesisatlar ve metal atk su borular, (su, gaz vb.)
(ii) Metal merkezi stma borular ve havalandrma sistemleri,
(iii) Binann kolayca ulalabilen metal yap blmleri, (metal kap tabanlar, pencere
ereveleri ve buna benzer blmler; binann herhangi bir metal yaps ile balantl
olmad takdirde yabanc iletken blm olarak kabul edilmeyecektir.)
Metal kvet ve metal du tekneleri,gibi yabanc iletken blmlerin balantsn salamak
iin Madde 87-bye gre yerel ek potansiyel dengeleme balants yaplacaktr.
Tamamlayc potansiyel dengeleme balants ilgili alana yakn olmaldr.
2- Du odalar ve banyolar dndaki alanlarda (rnein yatak odas) bulunan du kabinleri iin
110-c-1 maddesi Blge 3te uygulanmaz.

333
3- Yerel tamamlayc epotansiyel kuaklama, Blge 1, 2, 3 deki btn yabanc iletken ksmlar,
bu blgede bulunan btn gerilim altna girme riski bulunan iletken blmlerle
birletirecektir.
110d - Elektrik arpmasna Kar Koruma nlemlerin Uygulanmas
1- Blge 0da yalnzca; 12V etkin deer a.a. veya 30V dalgacksz d.a. gerilimini gemeyecek
SELV korumaya izin verilir. Gvenli besleme kayna 0, 1 ve 2 Blgelerinin dnda tesis
edilir.
2- Engelle koruma nlemlerine (Madde 43-d) ve eriilemez yere yerletirilerek yaplan koruma
nlemlerine (Madde 43-e) msaade edilmez
3- letken olmayan alanlar (Madde 44-d) ve toprak balants olmayan potansiyel dengeleme
ile koruma nlemlerine msaade edilmez.
110e - Genel Kurallar, D Etkiler
Elektrikli cihazlar en az aada belirtilen koruma snfna sahip olacaklardr.
(i) Blge 0 iinde:
IPX7 veya eer ekipman IP korumal deilse.
(ii) Blge 1 ve 2 iinde:
IPX4 veya eer cihazlar IP korumal deilse.
Genel kullanmdaki banyo veya dularda temizlik amacyla su pskrtlmesi durumlarnda,
IPX5, veya eer ekipman IP korumal deilse.
Dulardan direkt olarak pskrtmenin olmad durumlarda TS EN 60742, Blm 2, Ksm
1e gre elektrikli tra makinesi besleme nitelerinin montajnn yapld Blge 2 iinde, bu
kural uygulanmaz.
(iii) Blge 3 iinde;
Genel kullanmdaki dular veya banyolarda, temizlik amacyla su pskrtlmesi
durumlarnda,
IPX5 veya eer ekipman IP korumal deilse.
110f - Hat Sistemleri
1- Aada belirtilen kurallar sva st ekilen hat sistemlerine ve duvarlara 50 mmyi
gemeyen derinlikte gml hat sistemlerine ve 70-f-6 maddesi ile uyumlu olmayan
durumlarda uygulanr.
2- Blge 0 iin;
Hat sistemleri, bu blgede bulunan sabit elektrikli cihazlarn beslemeleriyle snrl
kalacaktr.
Blge 1 iin;
Hat sistemleri, Blge 0 ve 1 iinde bulunan sabit elektrikli cihazlarn beslemeleriyle snrl
kalacaktr.
Blge 2 iin;

334
Hat sistemleri, Blge 0, 1 ve 2 iinde bulunan sabit elektrikli cihazlarn beslemeleriyle
snrl kalacaktr.
110g - Anahtarlama ve Kontrol Dzeni
1- Aadaki kurallar ilgili blgelerde bulunan sabit tip cihazlarn zerindeki anahtarlara ve
kontrol dzenlerine uygulanmaz:
Blge 0 iinde;
Anahtarlama dzeni ve aksesuarlar monte edilmeyecektir.
Blge 1 iinde;
Yalnzca 12V a.a. veya 30V dalgacksz d.a. gemeyen anma gerilimlerindeki SELV
devreleri anahtarlar kullanlr, SELV gvenlik besleme kayna Blge 0, 1 ve 2 dna tesis
edilir.
Blge 2 iinde;
(i) Gvenlik beslemesi 0, 1 ve 2 Blgelerinin dnda monte edilmi, SELV devrelerinin
anahtar ve prizleri,
(ii) TS EN 60742 (Blm 2, Ksm 1)e uygun tra makinesi besleme niteleri hari
hari, anahtarlama dzeninin, anahtar ve priz...vb. gibi aksesuarlar monte edilmez.
Blge 3 iinde;
(i) Aadaki
- 42-b maddesine uygun SELV prizleri,
- TS EN 60742 Blm 2, Ksm 1e uygun tra makinesi besleme nitesi prizleri
hari prizler,
(ii) Yukarda (i) maddesi hari hareketli cihazlarn balants,
(iii) Beyan artk akm (IAn ) 30mAi gemeyen artk akm cihazlaryla korunmayan priz,
bulunamaz.
110-g-2 maddesinde izin verilenler dnda, 0, 1, 2 ve 3 Blgelerinde TS EN 60742 Blm
2, Ksm 1e uygun SELV prizleri ve tra makinesi besleme niteleri dnda priz
bulunmayacaktr.
ekme kordonu ile alan ilgili standartlara uygun anahtarlarn yaltlm ekme
kordonlarna Blge 1 ve 2 de izin verilir.
2- Bir banyo veya du odasnn dnda ina edilen bir du kabininde 0, 1, 2 ve 3 Blgeleri
dndaki bir priz, bir SELV priz veya tra makinas besleme nitesi deilse, Madde 43-f ye
uygun beyan artk akm (IAn ) 30mAi gemeyen artk akm cihazlaryla korunacaktr.
110h - Sabit Elektrikli Cihazlar
1- Blge 0da, bu blgenin artlar iin zel olarak yaplm olan elektrikli cihazlar monte
edilebilir.
2- Blge 1e aadaki sabit elektrikli cihazlar eer yaplar bu blge artlarna uygunsa monte
edilebilir.
(i) Su stcs,
(ii) Du pompas,
(iii) Dier sabit elektrikli cihazlar,
a) Blgenin artlarna uygunsa ve

335
b) Besleme devresi Madde 43-f ye uygun, beyan artk akm (IAn) 30 mAi gemeyen
artk akm cihazlaryla korunmusa,
(iv) SELV elektrikli cihazlar.
3- Aadakiler, 42-b ve 110-b maddelerine uygun SELV ile beslenen sabit elektrikli cihazlara
uygulanmaz:
Aadaki sabit elektrikli cihazlar, Blge 2 artlarna uygun olduklar takdirde bu blgeye
monte edilebilir:
(i) Su stcs,
(ii) Du pompas,
(iii) lgili standartlara uygun lamba, fan, stc cihaz veya kvet nitesi,
(iv) Yanlzca Blge 2ye montaj uygun olduu takdirde dier elektrikli cihazlar,
(v) SELV elektrikli cihazlar.
Blge 3te, sabit elektrikli cihazlar dndaki dier elektrikli cihazlar Madde 43-f ye uygun
olarak beyan artk akm akm (IAn ) 30mAi gemeyen artk akm cihazlaryla korunacaktr.
4- Madde 110-cye gre uygun yerel tamamlayc potansiyel dengeleme balantl metal
topraklama a veya topraklanm metal rt ile evrilmi olan, hacmlar stmak maksad
ile herhangi blgede yere gml elektrikli stc niteler monte edilebilir.

Madde 111- Yzme havuzlar ve dier havuzlar
111a - Ama
Vcudun, toprak potansiyeli ile temas halinde ve vcut direncinin dmesi ile meydana
gelen elektrik arpma riski bulunan, yzme havuzu ve havuz evresindeki blgelerde zel
kurallar uygulanacaktr.
Tbb kullanm amal yzme havuzlar iin zel kurallar gerekebilir.
111b - Genel Karakteristiklerin Belirlenmesi
(Ek-G ekil 3 ila 7e baknz.)
Blge 0 Zemin veya duvarlarndaki btn oyuklar dahil havuzlarn ii, ayak temizleme
kanallar ve su pskrtme azlar veya elaleler ile bunlarn altndaki alanlar kapsar.
Blge 1 Snrlar,
- 0 blgesi,
- Havuzun kenarndan 2 m uzaktaki dey yzey ve
- nsanlarn eriebilecei tahmin edilen zeminler veya yzeyler ve
- Bu zeminler veya yzeylerin 2,5 m zerindeki yzey
ile evrilmitir.
Havuzun yerstnde olduu durumlarda havuzun kenar seviyesinden 2,5 m zerindeki
yzey st snrdr.
Havuzunda atlama tahtas, srama tahtas ya da su kaydra olan tesislerde Blge 1
snrlar, yukardaki tesislerin evresinden 1,5 m uzaklktan geen dey dzlem ve bu
blgenin iinde insanlarn eriebilecei en yksek noktann 2,5 m zerindeki yatay dzlem
veya eer varsa tavan ile belirlenen blgeyi de iine alr.

336
Blge 2 Blge 1i evreleyen dikey yzey ile buna paralel Blge 1i 1,5 m dtan
evreleyen dzlem ve insanlarn bulunduu tahmin edilen zemin veya yzeyler ve bu yzey
veya zeminlerden 2,5 m yksekteki yatay dzlemi kapsar.
Ss havuzlarnda Blge 2 yoktur.
Gvenlik in Koruma
111c - Elektrik arpmasna Kar Koruma
1- Anma gerilimi gz nnde bulundurulmakszn SELVin kullanld yerlerde dorudan
dokunmaya kar koruma aadaki ekilde salanr:
(i) En az IPXXB koruma derecelerine dayanan mahfazalar veya bariyerler.
(ii) 500 V a.a. etkin deer, tip deneyi gerilimine 60 saniye sre ile dayanabilen yaltm.
2- Yerel tamamlayc potansiyel dengeleme yaplarak, 0, 1 ve 2 blgelerindeki tm aktaki
iletken blmlerin, bu blgelerdeki yabanc iletken blmlerle balants salanacaktr.
Bu kural SELV devrelerinden beslenen cihazlara uygulanmaz.
Eer sert zeminde metal bir a varsa, bu yerel tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenleri
ile balanacaktr.
Not : Koruma iletkeni ile balant donanm iinde veya datm tablosu iinde salanabilir.
111d - Elektrik arpmasna Kar Uygulanan Koruma nlemleri
0 ve 1 blgeleri
1- 0 ve 1 blgelerinde, elektrik arpmalarna kar yanlzca etkin deeri 12 V a.a. olan veya 30
V d.a. nominal gerilimi amayan (Uo), (Madde 42-bye gre) SELV koruma nlemi
uygulanr; SELV besleme kaynaklar 0, 1 ve 2 Blgelerinin dna monte edilir.
2- Sadece kiiler 0 blgesi iinde deil iken, altrlmalar amalanan havuzlarn iinde
kullanlan donanm aadaki gibi korunan devrelerden biriyle beslenmelidir:
(i) SELV sistemi ile. SELV besleme kayna 0 , 1 ve 2 blgeleri dna tesis edilir. SELV
kaynann besleme devresi, beyan artk akm I
n
, 30 mAi amayan bir artk akm
koruma dzeni ile korunmusa, SELV besleme kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir
veya,
(ii) Besleme kaynann devresinin otomatik olarak kesilmesi ile. Beyan artk akm I
n
, 30
mAi amayan bir artk akm koruma dzeni kullanlr veya,
(ii) Elektriksel ayrma ile. Elektriksel ayrma kayna 0, 1 ve 2 blgeleri dnda tesis edilir
ve akm eken donanmn sadece bir blmn besler. Elektriksel ayrma kaynann
besleme devresi, beyan artk akm I
n
, 30 mAi amayan bir artk akm koruma
dzeni ile korunmusa, elektriksel ayrma kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir.
Bunun gibi donanmlar beslenen devrelerin prizleri ve bu donanmlarn kontrol
dzenlerinde, bu donanmn sadece yzme havuzunda insanlar bulunmazken
kullanlabileceine dair dikkati eken bir uyar yazs bulunmaldr.
Ss havuzlarnn 0 ve 1 blgeleri
3- 0 ve 1 blgelerinde aadaki koruma tedbirlerinden bir veya birka kullanlmaldr:
(i) SELV sistemi ile. SELV besleme kayna 0 ve 1 blgelerinin dna tesis edilir veya,

337
(ii) Besleme kaynann devresinin otomatik kesilmesi ile. Beyan artk akm I
n
, 30 mAi
amayan bir artk akm koruma dzeni kullanlr veya,
(iii) Elektriksel ayrma ile.Elektriksel ayrma kayna 0 ve 1 blgeleri dnda tesis edilir ve
akm eken donanmn sadece bir blmn besler.
2 blgesi
4- Aadaki koruma tedbirlerinden biri veya birka kullanlmaldr:
(i) SELV sistemi ile. SELV besleme kayna 0 , 1 ve 2 blgeleri dna tesis edilir. SELV
kaynann besleme devresi, beyan artk akm I
n
, 30 mAi amayan bir artk akm
koruma dzeni ile korunmusa, SELV besleme kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir
veya,
(ii) Besleme kaynann devresinin otomatik kesilmesi. Beyan akm I
n
, 30 mAi
amayan bir artk akm koruma dzeni kullanlr veya,
(iii) Elektriksel ayrma. Elektriksel ayrma kayna 0 blgesi, 1 blgesi ve 2 blgesi dnda
tesis edilir ve akm eken donanmn sadece bir blmn besler. Elektriksel ayrma
kaynann besleme devresi, beyan akm I
n
, 30 mAi amayan bir artk akm koruma
dzeni ile korunmusa, elektriksel ayrma kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir.
Not : Ss havuzlarnda 2 blgesi yoktur.
5- Aadaki koruma nlemleri hibir blgede geerli deildir:
(i) Engellerle koruma (Madde 43-d),
(ii) Erime uzakl dna yerletirerek koruma (Madde 43-e),
(iii) letken olmayan alanlar ile koruma (Madde 44-d),
(iv) Topraklanmam yerel potansiyel dengeleme ile koruma (Madde 44-e).
Donanm Seimi ve Montaj
111e - Mafhazalarn Koruma Dereceleri
Cihazlar en az aada belirtilen koruma derecelerine sahip olacaktr.
(i) Blge 0da - IPX8
(ii) Blge 1de - IPX5
IPX4 (temizleme iin su pskrtmesi kullanlmayan yzme havuzlar
iin)
(iii) Blge 2de - IPX2 (Bina iinde bulunan havuzlar iin)
IPX4 (Bina dnda bulunan havuzlar iin)
IPX5 (Temizleme iin su pskrtmesi kullanlan yzme
havuzlarnda)
Aadaki kurallar sva st kablolama sistemlerine ve duvar, tavan veya zeminde yzeyden
5 cmyi amayan derinlie gmlm kablolama sistemlerine uygulanr.
1- 0, 1 ve 2 Blgelerinde, hat sistemlerinin eriilebilir metal klflar olamayactr. Yzeyden
giden kablolar iin metal boru veya metal kanal veya akta metal kablo klf veya akta
topraklama veya balant iletkeni kullanlmaz.
Hat sistemlerinin eriilemeyen metal rtleri ve metal klflar tamamlayc koruyucu e
potansiyel kuaklamaya balanmaldr.

338
Not : Kablolar tercihan yaltkan maddelerden yaplm borular iine denecektir.
2- 0 ve 1 Blgelerinde, yalnzca bu blgelere monte edilmi cihazlarn beslemeleri iin
kullanlan hatlar bulunacaktr.
Ss havuzlarndaki kablolama sistemleri iin ek kurallar
3- Ss havuzlarnda aadaki ek kurallar karlanmaldr:
(i) 0 blgesindeki elektrik donanmlarnn kablolar, havuz kenar dndan mmkn
olduu kadar uzaa tesis edilmeli ve 0 blgesi iindeki elektrik donanmna kadar en
ksa yoldan gitmelidir.
(ii) 1 blgesinde, kablolar uygun mekanik korunma ile tesis edilmelidir.
Kablolar 60245 IEC 66 standardna uygun olmal, ancak srekli olarak suya
daldrlmaya uygunluklar imalt tarafndan beyan edilmedike, kullanlmamaldr.
4- 0 ve 1 Blgelerinde, ulalabilir metal balant kutular kullanlmayacaktr. Ancak SELV
devrelerinin kullanlmas durumunda bu kutular, 1 blgesi iine tesis edilebilir.
111g - Anahtarlama Donanm, Kontrol Donanm ve Aksesuarlar
1- 0 ve 1 blgelerinde, prizler dahil, hibir datm tablosu veya kontrol tablosu tesis
edilmemelidir.
2- 2 blgesinde, prizlere ve anahtarlara sadece bunlar beslenen devreler aadaki tedbirlerden
biri ile korunuyorsa izin verilir:
(i) SELV (Madde 42-b) ile. SELV besleme kayna 0, 1 ve 2 blgeleri dna tesis edilir.
Veya,
(ii) Beyan artk akm I
n
, 30 mAi amayan bir artk akm koruma dzeni kullanarak
besleme kaynann devresinin otomatik kesilmesi (Madde 43-f-2) ile. Veya,
(iii) Elektriksel ayrma (Madde 44-f) ile. Elektriksel ayrma kayna, 0, 1 ve 2 blgeleri
dna tesis edilmitir.
Prizlerin ve anahtarlarn 1 blgesi dna yerletirilmesi mmkn olmayan kk yzme
havuzlarnda; tercihan metal olmayan kapaklar veya kapak levhalar bulunan prizler ve
anahtarlarn, 1 blgesine konulmasna, 0 blgesi snrndan itibaren insan kolunun erime
mesafesi dna (1,25 m uzaklkta) ve zeminden en az 0,3 m yukarda olacak ekilde tesis
edilmi ise ve bu prizler ve anahtarlar aadaki gibi korunuyorsa, izin verilir:
(i) Anma gerilimi 25 Volt a.a. veya 60 Volt d.a.y amayan SELV (Madde 42-b) ile.
SELV besleme kayna 0 ve 1 blgeleri dna tesis edilir veya,
(ii) Besleme kaynann otomatik olarak (Madde 43-f-2) kesilmesi ile. Beyan artk akm
I
n
, 30 mAi amayan bir artk akm koruma dzeni kullanlr veya,
(iii) Tekil olarak elektriksel ayrma (Madde 44-f) ile. Elektriksel ayrma kayna 0 ve 1
blgeleri dnda tesis edilir.
111h - Dier Donanm
1- Prizler TS EN 60309-2ye uygun olacaktr.
2- 0 ve 1 blgelerinde zellikle yzme havuzlarnn iinde kullanlmak amacyla yaplm
elektrikli cihazlar monte edilecektir.
Sadece, kiiler 0 blgesi dnda iken altrlmalar amalanan cihazlar, bunlarn Madde
111-dye uygun korumal devreler ile beslenmesi art ile btn blgelerde kullanlabilir.

339
3- 1 ve 2 Blgelerinde zemine gml elektrik stc nitesi varsa bunlarn yerel tamamlayc
potansiyel dengeleme dzenlerine bal metal klflar olacak veya Madde 111-c-2de
belirtilen ekilde, potansiyel dengeleme dzenine bal metal a ile rtleceklerdir. Bunlarn
besleme devreleri ayrca beyan artk akm In, 30 mAi amayan bir artk akm anahtar ile
korunacaktr.
Su alt aydnlatma armatrleri EN 60598-2-18in artlarn salayacaktr.
Su geirmez lumbozlarn arkasna konan arkadan mdahaleli armatrlerin metal ksmlar
hibir ekilde lumbozlarn metal ksmlar ile temas etme imkan olmayacak ekilde monte
edilecektir.
111i - Ss havuzlarnn elektrik donanm
Ss havuzlarnn 0 ve 1 blgelerindeki elektrikli aletlere yalnzca bir aletle sklebilen bir
zgara veya cam korkuluk kaldrlmadan eriilemeyecektir.
Armatrler, yerine sabit olarak tesbit edilmeli ve EN 60598-2-18 uygun olmaldr.
Elektrikli tulumbalar EN 60335-2-41 artlarn salamaldr.
111j - Yzme havuzlarnn ve dier havuzlarn 1 blgesinde bulunan elektrik donanmlarnn
tesisi iin zel kurallar
1- Anma gerilimi 12 Volt a.a. veya 30 Volt d.a.y amayan, SELV dndaki, alak gerilimle
beslenen yzme havuzlar ve dier havuzlarda kullanm iin tasarmlanan sabitlenmi
donanmlara (rnek olarak filtre grubu, pskrtme tertibat) aadaki kurallarn tamamna
uyulmas kayd ile 1 blgesinde izin verilir:
Bu donanm, orta iddetli (AG2) mekanik darbelere kar koruma salayan ve en azndan
snf II veya e deeri bir yaltml yaltkan bir mahfaza iine alnmaldr.
Not : Bu madde donanmn snflandrlmasndan bamsz uygulanr. Snf I donanmlar
koruma hattna balanacaktr.
Bu donanm sadece, bir anahtar veya aletle alabilen bir zgara (veya bir kap) aracl ile
eriilebilir olmaldr. Izgarann (veya kapnn) almas btn gerilimli iletkenlerin devresini
kesmelidir. Besleme kablosu ve ana devre kesme dzeni snf II korumay veya edeer
yaltm salayacak biimde tesis edilmelidir.
(i) Izgara veya kap ald zaman donanmn salad koruma dzeyi en az IPXXB
olacaktr.
(iv) Bu donanmn besleme devresi aadaki biimde korunmaldr:
- Anma gerilimi 25 Volt a.a. veya 60 Volt d.a.y amayan SELV ile. SELV besleme
kayna 0, 1 ve 2 blgeleri dnda tesis edilir veya,
- Beyan artk akm I
n
, 30 mAi amayan artk akm koruma dzeni (Madde 43-f-
2) ile veya,
- Elektriksel ayrma ile (Madde 43-f). Elektriksel ayrma kayna 0 blgesi, 1 blgesi
ve 2 blgesi dnda tesis edilir.
2- Aydnlatma armatrlerinin 1 blgesi dna yerletirilmesi mmkn olmayan kk yzme
havuzlarnda, armatrlerin 1 blgesine konulmasna, 0 blgesi snrndan itibaren insan
kolunun erime mesafesi dna (1,25 m uzaklkta) tesis edilmi ise ve aadaki gibi
korunuyorlarsa, izin verilir:
(i) SELV ile. SELV besleme kayna 0 ve 1 blgeleri dna tesis edilir veya,

340
(ii) Beyan artk akm I
n
, 30 mAyi amayan bir artk akm koruma dzeni (Madde 42-b)
ile veya,
(iii) Elektriksel ayrma (Madde44-f) ile. Elektriksel ayrma kayna 0 ve 1 blgeleri dna
tesis edilir.
Ek olarak, aydnlatma armatrlerinde snf II veya edeer yaltm ve orta iddetli (AG2)
mekanik darbelere kar koruma salayan bir mahfaza bulunmaldr.

Tablo 19
Havuzlarn gvenlik blgelerinde uygulanacak koruyucu nlemler

Blge
1

Koruyucu nlem
SELV iin en byk
gerilim
2

Elektriksel
ayrmada
donanm says
Beslemenin
otomatik
kesilmesi
Referans Koruma
snf
3)

Blge 0
A
2)
12 V a.a veya 30 V d.a. zin verilmez zin verilmez 111-d-1 IPX(
B 50 V a.a veya 120 V d.a 1 A.A.A s 30 mA 111-d-3
C
2)
50 V a.a veya 120 V d.a 1 111-d-1
Blge 1
A
2)
12 V a.a veya 30 V d.a. zin verilmez zin verilmez 111-d-1 IPX5/4
B 50 V a.a veya 120 V d.a 1 A.A.A s 30 mA 111-d-3
E 25 V a.a veya 60 V d.a 1 111-g-2
Blge 2
A 50 V a.a veya 120 V d.a
e
1 111-d-4 IPX2/4/5
B
4)
111-b
a.a veya 120 V d.a
e

1
A.A.A s 30 mA 111-g-2
A Genel
B Sadece ss havuzlar iin
C Kiiler 0 blgesi dnda iken havuzlarn iinde kullanlan donanm besleyen devreler
D Prizler ve anahtarlar
E Kk yzme havuzlarndaki prizler ve anahtarlar

Madde 111-c-1e ve SELVnin kayna iin Madde 111-d-1e baknz.
Madde 111-e ye baknz.
Ss havuzlar iin belirlenmemitir.

Aydnlatma armatrleri iin 12 V a.a. yahut 30 V d.a. ile snrlandrlmtr.

Madde 112- Saunalarn scak blmleri
112a - Ama
TS 60335-2-53e uygun sauna scak blm stc cihazlarnn bulunduu alanlar iin zel
kurallar uygulanacaktr.
112b - Scaklk Blgelerinin Snflandrlmas
Alann genel zelliklerini Ek-G ekil 8de gsterilen drt adet scaklk blgesine gre
snflandrmak uygundur.

341
112c - Dorudan veya Dolayl Dokunmaya Kar Koruma
SELVin kullanld yerlerde, anma gerilimine baklmakszn, dorudan dokunmaya kar
koruma iin,
(i) 500 V etkin deer a.a. tip deneyi gerilimine 60 s sre ile dayanabilen yaltm (Madde
43-b)
(ii) En az IP24 veya IPX4B koruma derecelerine uygun korkuluk veya mahfazalar (Madde
43-c) veya daha fazlas,
ngrlr.
Elektrik arpmasna Kar Uygulanan Koruma nlemleri
112d - Dorudan Dokunmaya Kar Koruma
Dorudan dokunmaya kar,
(i) Engellerle koruma (Madde 43-d),
Erime uzakl dna yerletirerek koruma (Madde 43-e), nlemleri kullanlmayacaktr.
112e - Dolayl Dokunmaya Kar Koruma
Dolayl dokunmaya kar
(i) letken olmayan alanlar ile koruma (Madde 44-d),
(ii) Topraklanmam yerel potansiyel dengeleme ile koruma (Madde 44-e),
nlemleri kullanlmayacaktr.
Cihazlarn seimi ve montaj
112f - Genel Kurallar
1- Btn cihazlar en az IP24 koruma derecesine sahip olacaklardr.
2- 1 scaklk blgesine sadece sauna stcs ve ilikili cihazlar tesis edilecektir.
2 scaklk blgesinde cihazlarn stclar ile ilgili zel bir art yoktur.
3 scaklk blgesinde cihazlar 125 oC lk ortam scaklna uygun olacaktr.
4 scaklk blgesinde sadece aydnlatma armatrleri ve hatlar, stcnn kontrol cihazlar ve
hatlar tesis edilecektir.
112g - Hat sistemleri
Sadece 180oC ye dayankl kauuk yaltma sahip bklgen kablolar kullanlacaktr ve
bunlar Madde 44-c-2ye uygun malzeme ile mekanik etkilere kar korunacaktr.
112h - Anahtarlama, kontrol dzeni ve aksesuarlar
1- Sauna stcs iine anahtar konmayacak, termostat ve termik kesici hari dier cihazlar
sauna dna tesis edilecektir.
2- Madde 112-f-2 ve Madde 112-h1de izin verilenler dndaki aksesuarlar sauna scak blm
iine tesis edilmeyecektir.
i-Dier sabit cihazlar
Aydnlatma armatrlerinin montaj ar snmalar nlenecek ekilde yaplacaktr.

342
Madde 113- Yapm alanlar (antiye tesisleri)
113a - Kapsam
1- Bu maddenin zel kurallar aada belirtilen i trlerindeki elektrik tesislerine
uygulanacaktr.
(i) Yeni binalarn yapm ileri,
(ii) Mevcut binalarn tamirat, tadilat, geniletme ve ykm,
(iii) Genel alt yap almalar,
(iv) Hafriyat almalar,
(v) Benzer nitelikteki iler.
2- Bu maddenin kurallar,
(i) Ana devre kesici ve ana koruma cihazlarndan oluan antiye tablosuna,
(ii) yukarda belirtilen tablonun yk tarafndaki tesislerini oluturan hareketli tesisatn,
tanabilir ve hareketli elektrik cihazlarna,
uygulanr.
antiye tablosu, besleme sistemi ile antiye tesisleri arasndaki ara birim olarak kabul edilir
ve antiye tesisatnn balang noktasdr.
3- Bu maddedeki kurallar :
(i) antiye ofisleri, soyunma odalar, toplant odalar, kantin, yemekhane, yatakhane,
tuvaletler gibi genel artlarn uygulanaca mahaller ve
(ii) lgili standartlar (TS IEC 60211 vb.) kapsamndaki yzeysel madencilik ileri ve buna
benzer iler iin,
uygulanmayacaktr.
Genel Karakteristikler ve deerlendirme
113b - Beslemeler
1- Yedek enerji kaynaklarna ait kumanda, sinyalizasyon ve yedek beslemelere ait tesisatlar
dndaki tm tesisatlar, beslendii enerji kayna ile uyumlu olacak ve ak bir ekilde
tanmlanacaklardr.
2- Aadaki anma gerilimleri snrlar almayacaktr:
(i) 25 V veya 50 V, 1 faz, SELV - kapal ve rutubetli mahallerdeki tanabilir el
lambalar
(ii) 230 V, 1 faz - sabit projektr aydnlatma
(iii) 400 V, 3 faz - sabit ve tanabilir cihazlar
Bu kural fonksiyonel nedenlerden dolay yksek gerilim beslemesi gerektiren byk
cihazlarn kullanlmasn kstlamaz.
Gvenlik in Koruma
113c - Dolayl Dokunmaya Kar Korunma
antiyeler iin izin verilen en byk dokunma gerilimi 25 V a.a. dr. Artk akm koruma
cihazlar ile beslenen devrelere bal donanmlarn gvdelerinde dokunma gerilimi bu deeri
amayacaktr.

343
1- Baka bir sistem mevcut ise IT sistemi kullanlmayacaktr. Kullanld takdirde, yaltm
izleme sistemi tesis edilecektir. Tanabilir jeneratrlerin kullanlmas halinde yaltm izleme
sisteminden vazgeilebilir.
2- Dolayl dokunmaya kar topraklanm potansiyel dengeleme ve beslemenin otomatik
kesilmesi eklinde bir korunma salanm ise Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmeliinde izin verilen en byk dokunma gerilimi U
L
= 50 V yerine U
L
= 25 V
alnacak ve
Madde 44.b.17 Z
S
.I
An
s 25 V
Madde 44.b.22 R
a
.I
a
s 25 V
Madde 44.b.26 R
a
.I
d
s 25 V
eklinde kullanlacaktr.
TN sistem ama sresi iin Tablo 20 ve IT sistem ikinci hata ama sresi iin Tablo 21
geerlidir.
Tablo 20
antiyeler ve tarmsal alanlar iin TN sistemde en
byk ama sreleri

U
0
(V) t (saniye)
120 0.35
230-277 0.20
400,480 0.05
580* 0.02

U
0
Topraa kar nominal gerilim.
* Eer bu ama sreleri garanti edilemiyor ise ilave epotansiyel kuaklama gibi
dier koruma nlemleri alnmas zorunlu olacaktr.

Tablo 21
antiyeler ve tarmsal alanlarda kullanlan IT sistemde
ikinci hata hali iin en byk ama sreleri

U
0
/U Ntr datlmam Ntr datlm
(V) t (saniye)* t (saniye)*
120/240 0.40 1.00
230/400 277/480 0.20 0.50
400/690 0.06 0.20
580/1000 0.02 0.08

U
0
Faz ntr gerilimi,
U Faz aras gerilimdir.
* Eer bu ama sreleri garanti edilemiyor ise ilave epotansiyel kuaklama
gibi dier koruma nlemleri alnmas zorunlu olacaktr.
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelge 10 da 0,2 s iin verilen evrim
empedanslar deerleri, izelge 11 de UL = 25 V iin verilen topraklama direnleri
deerleri geerlidir.

344
3- 32 Ae kadar (32 A dahil) prizler ve sabit ekilde tesis edilmi el aletleri, ya beyan artk
akm 30 mAi gemeyen artk akm koruma cihazlar ile korunacak, ya SELV sistemi ile
beslenecek, ya da her priz ve el aleti ayr yaltm trafosu veya yaltm trafosunun ayr
sekonder devrelerinden beslenecektir.
Not 1: Elektriksel ayrmann uyguland hallerde elektriksel ayrmann artlarna zen
gsterilecektir.
113d - Genel
1- antiye ve skm alanlarnda elektriin datmnda kullanlan tm sabit tesisat ve cihazlar
en az IP44 koruma snfndan olacaktr. naat antiyesi tablolar koruma snf TS EN
60439a uygun olacaktr. Dier cihazlarn koruma snf, d etkilere uygun olacaktr.
2- Madde 113-d-1 kapsam dndaki cihazlar, d etkilere uygun koruma snfna sahip
olacaklardr.
113 e -Hat Sistemleri
Zararl etkilerden kanmak iin kablolar inaat alan iindeki ara ve yrme yollarndan
gemeyecektir. Eer geirilecekse mekanik zarar ve etkilere kar zel koruma nlemleri
salanacaktr.
Hatlar, gerilmeye kar zel olarak boyutlandrlmamlarsa, u noktalarnda gerilme
olumayacak ekilde dzenlenecektir.
113f - Ayrma ve Anahtarlama Cihazlar
1- Her tesisatn banda ana anahtar ve balca koruma cihazlarndan oluan bir dzen
bulunacaktr.
2- naat alanndaki her besleme ve datm tablosuna gelen kablolarda, besleme giriini
ayrmak ve anahtarlamak iin gerekli cihazlar kullanlacaktr.
3- Tm cihazlarn besleme tarafnda, tehlikeyi nlemek iin tm gerilim altndaki iletkenleri
besleme tarafndan ayracak bir acil anahtarlama cihaz konulacaktr.
4- Beslemeyi ayracak acil anahtarlama cihaz devre d pozisyonda gvenlii salayacak
yapda olacaktr.( Madde 60-b ye baknz.) (rnein devre kesildikten sonra asma kilit
taklabilir tip veya kilitli mahfaza iinde olacaktr.)
5- Elektrikli cihazlar besleyen her devre aadaki cihazlar ieren ekilde datm ablosundan
beslenecektir.
(i) Ar akm koruma cihazlar,
(ii) Dolayl dokunmaya kar koruma yapan cihazlar,
(iii) Gerekiyor ise prizler.
6- Yedek ve acil durum (gvenlik) beslemeleri, farkl beslemeler arasnda birbirine balanmay
nleyecek ekilde dzenlenecektir.
113g - Fi ve Prizler
1- Her bir priz 113-d-1 maddesine uygun tablonun bir paras olarak deerlendirilecektir.
2- Her bir fi ve priz TS EN 60309-02ye uygun olacaktr.

345
Fi ve prizler ya 113-f-3de bildirilen dzenlerin iinde, veya bu eit tablolarn uvarlarnn
dnda tesis edilecektir.
3- Aydnlatma armatr balant elemanlar kullanlmayacaktr.
113h - Kablo birletiricisi
Kablo birletiricisi TS EN 60309-2ye uygun olacaktr.
Madde 114- Tarm ve bahe tesisleri
114a - Kapsam
1- Bu blmn kurallar bina ii ve d, tarm ve bahe tesisleri ile canl hayvan beslenen
yerlerin (ahrlar, allar, kmesler, hayvan besleme alanlar ile saman, kuru ot ve gbre
depolanan, saklanan alanlar gibi) tm blmleri iin geerlidir. Eer yukarda sralanan
alanlar ayn zamanda sadece insanlarn yaad meskenleri de ieriyor ise, meskenler bu
blmn kapsam dndadr.
2- Tarm ve bahe tesisleri iin izin verilen en byk dokunma gerilimi 25 V a.a. dr. Artk
akm koruma cihazlar ile beslenen devrelere bal donanmlarn gvdelerinde dokunma
gerilimi bu deeri amayacaktr.
114b - Dolayl ve dorudan dokunmaya kar koruma
SELV kullanlmas halinde nominal gerilime bakmakszn dorudan dokunmaya kar
koruma aadakilerden biri veya birka ile salanacaktr:
(i) En az IP2XB veya IPXXB koruma snfna sahip korkuluk ve mahfazalar
( Madde 43-cye gre)
(ii) 500V etkin deer a.a. deney gerilimine 60 saniye sre ile dayankl yaltm
(Madde 43-bye gre).
114c - Dorudan Dokunmaya Kar Koruma
SELV sistemi ile beslenenler hari, prizleri besleyen tm devreler ilgili standard ile uyumlu ve
Madde 43-f-2 (ii) de bahsedilen zelliklerde, beyan artk akm deeri (IAn) 30 mAi gemeyen
artk akm cihazlar ile korunacaktr.
113d - Dolayl Dokunmaya Kar Koruma
1- Canl hayvanlarn bulunduu alanlarda dolayl dokunmaya kar koruma topraklanm
potansiyel dengeleme ve beslemenin otomatik kesilmesi yntemleri ile salanm ise
(Uygun topraklama tipi iin 44-b maddesine baknz), Madde 113-c-2 artlar geerlidir.
2- Canl hayvanlar iin kullanlan alanlarda, tamamlayc potansiyel dengeleme hayvanlar
tarafndan dokunulabilecek tm aktaki iletken blmler ile yabanc iletken blmleri
birbirine balayacaktr.
3- Zeminde tamamlayc potansiyel dengeleme amal metal a tesis edilmesi halinde bu a
tesisatn koruma iletkenlerine balanacaktr.
113e - Yangna ve Zararl Isl Etkilere Kar Koruma
1- Yangna kar korunmak amal olarak hayvanlarn sal ile ilgili olmayan cihazlar
besleyen devrelere beyan artk akm deeri (IAn) 0,5 Ai gemeyen artk akm anahtar tesis
edilecektir.

346
2- Yangn ve hayvanlarn yanmas tehlikesini nlemek iin; stma aygtlar hayvanlardan ve
yanc maddelerden uygun uzaklkta monte edilecektir. Yanstcl stclar iin minimum
mesafe 0,5 m veya retici tarafndan tavsiye edilen uzaklk olacaktr.
113f - D etkiler
Normal kullanmdaki elektrikli cihazlarn minimum koruma snf IP44 olmaldr. D
etkilere bal olarak daha yksek koruma snfl cihazlarn kullanm da gereklidir.
Anahtarlama ve Kontrol Dzeni
113g - Anahtarlama ve ayrma cihazlar
Acil durdurma butonu dahil acil anahtarlama cihazlar, hayvanlarn panik annda
oluturabilecekleri artlar dikkate alr ekilde, hayvanlarn ulaamayaca ve
engelleyemeyecei yerlere tesis edilecektir.
Dier Cihazlar
113h - Elektrikli it Kontrol Cihazlar
1- ebekeden beslenen elektrikli it kontrol dzeneklerinin temin ve montaj TS EN 61011 ve
TS EN 61011-1e uygun olacak ve hava hatlar yaknlarnda iseler endksiyon etkilerine
kar nlemler alnacaktr.
2- Her bir ebekeden beslenen elektrikli it kontrol dzenei, pratikte olabilecek kadar,
mekanik hasar veya yetkisiz kiilerin mdahalesinden korunmu olarak tesis edilmelidir.
3- ebekeden beslenen elektrikli it kontrol dzenei herhangi bir enerji hava hatt veya
haberleme hatt direine balanmayacaktr. Ancak it kontrol dzeneine datm
panosundan yaltlm hava hatt ile alak gerilim enerji tanmas halinde dzenek, bu hava
hattnn direine monte edilebilir.
4- Elektrikli it kontrol dzeneinin toprak ucuna balanm btn topraklama elektrotlar
dier tm elektrik devrelerinin topraklama sisteminden ayr olacak ve koruma topra iin
tesis edilmi herhangi bir elektrotun etki alanndan uzakta tesis edilecektir.
5- Her bir elektrikli it veya benzer iletken sistemi iin sadece bir kontrol dzenei
kullanlacaktr.
6- Her bir elektrikli it veya benzer iletken sistemi ve kontrol dzenei dier cihazlara
iletkenlere dokunmayacak ekilde monte edilecektir.
Madde 115- Dar iletken yerler (Hareketi snrlandrc alanlar)
115a - Kapsam
Bu maddenin zel kurallar, bir dar iletken alan iindeki tesisata veya bu alan iinde
kullanlacak cihazlarn besleme devresine uygulanacaktr. Bu kurallar hareket serbestliinin
fiziksel olarak zorlanmad herhangi bir alana uygulanmayacaktr.
Gvenlik iin koruma
115b - Dorudan ve dolayl dokunmaya kar koruma
SELV (Madde 42-b) kullanm ile koruma yaplmas halinde, anma (nominal) gerilimine
baklmakszn dorudan dokunmaya kar koruma en az IP 2X veya IP XXB koruma
derecesine sahip bir mahfaza veya bir korkuluk ile veya 500 V etkin deer a.a. etkin

347
deerinde bir tip deneyi gerilimine 60 saniye sre ile dayanabilecek yaltkan
ile,salanacaktr.
115c - Dorudan dokunmaya kar koruma
Aada belirtilen aralar kullanlarak koruma yaplmasna izin verilmez.
Engeller (Madde 43-d)
Erime uzakl dna yerletirerek koruma (Madde 43-e)
115d - Dolayl dokunmaya kar koruma
1- Dolayl dokunmaya kar koruma aada belirtilenlerden biri ile salanacaktr.
SELV (Madde 115-b) veya tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni (Madde 44-b-30 ve
44-b-31) kullanlmas ile gerekletirilen otomatik ayrma. (Madde 44-b-2den Madde 44-b-
29a kadar ve Madde 44-b) Bu durumda, tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni, ilgili
alann iletken ksmlarna ve sabit cihazlarn aktaki iletken blmlerine balanacaktr veya,
Her bir sekonder sargya yalnz bir priz veya sadece bir cihaz balanacak ekilde ayrma
transformatr ile elektriksel ayrma yaplmas (Madde 44-f)veya, Uygun IP derecesine
(Madde 65-f ye baknz) sahip snf II cihazlarn kullanlmas halinde devre ayrca
karakteristikleri Madde 43-f-2de belirtilmi artk akm anahtar ile korunacaktr.
2- Seyyar lambalar besleyen devre veya prizler SELV yardmyla korunacaktr. (Madde 115-b
ve Madde 115-d-1 (i) )
3- lme ve kontrol cihazlar gibi, belirli cihazlar iin fonksiyon topraklamas gerekiyorsa,
btn cihazlarn aktaki iletken blmleri ve btn yabanc iletken blmler arasnda
yaplacak potansiyel dengelemesi fonksiyon topraklamas ile balanacaktr.
4- El aletini besleyen devre veya priz devresi SELV sistemi ile (Madde 115-b ve 115-d-1 (i))
korunacak veya elektriksel ayrma (Madde 115-d-1 (iv) uygulanacaktr.
5- Sabit cihazlar iin gerekletirilen bir besleme devresi Madde 115-d-1de listelenmi
bulunan yntemlerden biri ile korunacaktr.
6- Madde 42-b-2 (iii) de belirtilenler dndaki her gvenlik ve ayrma kayna (SELV yaltm
trafosu) Madde 115-d-1 kurallarna uygun olarak, dar alan iindeki bir sabit tesisatn paras
olmadka, bu alann dna tesis edilecektir.
Madde 116- Koruma iletkeninden normal artlarda byk akmlar geen cihazlarn
tesisatlarndaki topraklama kurallar
116a - Kapsam
Bu maddenin kurallar,
- Normal kullanmda son devre ile elektrikli cihaz arasnda kalan tesisat ksmndaki
koruma iletkeninden geen akm 3,5 mAi aan hat sistemlerinde,
- Koruma iletkeni toplam akmnn normal kullanmda 10 mAi at devrelerde,
geerlidir.
Koruma iletkeninden geen akmlarn byk olduu cihazlara rnek aadakiler olabilir:
TS EN 70950a uyumlu, iletiim teknolojisi cihazlar,
Radyo frekans bastrc filtreli endstriyel ve haberleme cihazlar,

348
(a) Istc elemanlar.
Gvenlik in Koruma
116b - Genel
1- 116-c-1 maddesinde istenilenler dnda koruma iletkeni akm 3,5 mAi gemeyen cihazlar
iin zel bir tedbir alnmas gerekmez.
2- Koruma iletkeni akm 3,5 mAden byk ve 10 mAden kk cihazlar, tesisatn sabit hat
sistemine fi-priz kullanlmakszn sabit olarak veya TS EN 70309-2ye uygun konnektrler
(fi-prizler ) vastas ile balanacaktr.
3- Koruma iletkeni akm 10 mAi geen cihazlar, tesisata aada belirtilen yntemlerden biri
ile balanacaktr:
(i) Tercihen, Madde 116-b-4e uygun seilmi bir koruma iletkeni ile tesisata kalc olarak
balanr. Kalc balant bklgen kablo ile yaplabilir.
(ii) Aadaki iki maddeden birinin gerekletirilmesi halinde TS EN 60309-2ye uygun
fi-priz ile balanr.
(a) lgili bklgen kablonun koruma iletkeni kesiti 16 A prizler iin en az 2,5
mm
2
, 16 Ain stndeki prizler iin en az 4 mm
2
olmas halinde,
(b) lgili bklgen kablonun koruma iletkeni kesitinin faz iletkeni kesitine eit
olmas halinde.
(iii) Koruma iletkeninin kesilmesi halinde cihazlarn beslemesini otomatik olarak kesen
toprak izleme sistemi ile donatlm, Madde 84e uygun koruma iletkeni kullanlarak
balanr.
4- Bir veya birden fazla cihazn ayn datm veya son devreye balanm olmas halinde
toplam koruma iletkeni akm 10 mAi geerse, bu devrede aadakilerden bir veya
birkana uygun koruma iletkeni kullanlmaldr :
(i) Madde 84-b ve 84-cye uygun en az 10 mm2 kesitinde tek koruma iletkeni.
(ii) letkenin mekanik hasarlardan korunacak ekilde mahfaza ierisine (rnein elik
spiral boru) alnmas art ile Madde 84-b ve 84-cye uygun en az 4 mm
2
kesitinde tek
bakr koruma iletkeni .
(iii) Her biri Madde 84e uygun iki ayr koruma iletkeni. ki koruma iletkeni farkl
tiplerden olabilir. rnein metal boru ve iindeki kablonun ilave iletkeni.
Her iki iletkeninde ayn ok damarl kablo ierisinde bulunmas halinde, faz iletkenleri
de dahil tm iletkenlerin toplam kesiti 10 mm
2
den byk olacaktr. ki koruma
iletkeninden biri olarak Madde 84-b-5e uygun olmak kayd ile kablonun metal ekran,
zrh veya rgl tel ekran kullanlabilir.
(iv) lgili standartlara gre koruma iletkeninde kesilme olmas halinde cihazlarn
beslemesini otomatik olarak kesen toprak izleme sistemi tesis edilebilir.
(v) Cihazlarn devreye ift sargl trafo veya motor-alternatr grubu gibi benzer bir nite
zerinden balanmas. Giri beslemesinin koruma iletkeni cihazlarn aktaki iletken
blmne ve trafo veya edeer cihazn sekonderine balanr. Cihazlar ile trafo veya
edeer cihaz arasndaki koruma iletkeni(leri) yukarda aklanan 116-b-4 (i) il (iv)
maddelerine uygun belirlenir.
5- Madde 116-b-4 (iii)ye gre iki iletken kullanlmas halinde, devrenin her noktasnda
(rnein pano, ek kutusu ve priz) iletkenlerin birbirinden bamsz olarak balantlar
yaplacaktr. Bu, iki ayr toprak terminali bulunan aksesuarlar gerektirir.

349
116c - Priz son devreleri
1- Koruma iletkeninden geen akmn toplamda 10 mAden byk olmasnn bilindii veya
tahmin edildii birden fazla priz veya cihazlar besleyen son devreler Madde 116-b ve
Madde 116-dye gre yksek gvenilirlikte koruma iletkeni balantlar ile donatlacaktr.
Bu maksatla son devre iin
(i) Tek koruma iletkenli son devrelerde:
(a) Koruma iletkeni ring eklinde balanarak; veya
(b) Priz knda metal boru ve kablo kanalna bal ayr bir koruma iletkeni
salanarak; veya
(c) Ayn panodan beslenen, ayn ksa devre ve ar akm korumalarna, ayn
koruma iletkeni kesitlerine sahip ve birbirine komu iki ayr priz kn
besleyen birden ok devre olmas halinde, bir devrenin son priz kna komu
devrenin koruma iletkeninden balant gerekletirerek.
(ii) Dier devrelerde Madde 116-bnin kurallarna uyarak, yaplan dzenlemelerden biri
kabul edilebilir.
2- Datm tablosunda, yksek koruma iletkeni akmna sahip devrelerin hangileri olduu
belirtilmelidir. Bu bilgi, tabloda tadilat veya geniletme yapacak kiinin kolayca
grebilecei ekilde yerletirilecektir.
116d - Koruma iletkenlerin kesiti
Koruma iletkenlerinin kesiti bu Madde veya Madde 84-ada belirlenen kesitlerden (hangisi
daha byk ise) daha az olamaz.
116e - TT Sistemi in Kurallar
Normal alma koullarnda koruma iletkeni akm 3,5mAi geen ve TT sistem bir
tesisattan beslenen gereler bulunmas halinde,
R
A
= Topraklama direnci (O)
I
E
= Toplam koruma iletkeni akm (A) olmak zere,
R
A
< 25 V/I
E

art salanacaktr.
Bu maddenin gerekleri baka trl salanamyor ise cihazlar, ift sargl transformatr veya
edeeri cihaz zerinden, 116-b-4 maddesi kurallar yerine getirilerek beslenecektir.
116f - IT Sistemi in Kurallar
Normal alma koullarnda koruma iletkeni akm 3,5 mAi geen ekipmanlar IT sistemine
dorudan balanmayacaktr.
116g - Yksek koruma iletkeni akmna sahip devrelerin artk akm koruma cihazlar ile
uyumluluu
Normal iletmede koruma iletkeni akm 3,5mAi geen birden fazla cihazn artk akm
anahtar ieren bir devreden beslendii hallerde devre; anahtarlamadaki darbeler dahil,
beklenen artk akmlarda cihazn devreyi amamasn salayacak ekilde dzenlenecektir.
Bu maddenin gerekleri baka trl salanamyor ise, cihazlar ift sargl transformatr veya
edeeri cihaz zerinden, 116-b-4 maddesi kurallarn yerine getirilerek beslenecektir.

350
Madde 117- Karavanlar, ve motorlu karavanlar iin elektrik tesisat
117a - Kapsam
Bu maddenin kurallar anma gerilimi 250/440 Vu amayan karavan ve motorlu karavan
elektrik tesisatlarna uygulanr. Buradaki kurallar, TS EN 1648-1 ve TS EN 1648-2 ile
kapsanan devre ve cihazlar iin uygulanmaz. Yine bu kurallar tanabilir evler, sabit
dinlenme aralar, tanabilir sundurmalar ve benzeri tanabilir yap ve yardmc yaplar
(eklentiler) iin de geerli deildir.
Madde 110un zel kurallar, karavan ve motorlu karavanlar iin de geerlidir.
Elektrik arpmalarna Kar Koruma
117b - Dorudan Dokunmaya Kar Koruma
Aadaki koruma yntemleri kullanlmayacaktr:
Engeller ile koruma (Madde 43-d)
Erime uzakl dna yerletirerek koruma (Madde 43-e)
117c - Dolayl Dokunmaya Kar Koruma
1- Aadaki koruma yntemleri kullanlmayacaktr:
letken olmayan alan (Madde 44-d),
Topraklanmam potansiyel dengeleme (Madde 44-e),
Elektriksel ayrma (Madde 44-f).
2- Beslemenin otomatik kesilmesi yolu ile korumann saland durumlarda (Madde 44-b)
tm gerilim altndaki iletkenleri devre d eden ve TS EN 61008-1 veya TS EN 61009-1e
uygun ve Madde 43-f-2de istenilen karakteristiklerde artk akm anahtar tesis edilecek ve
hat sistemi,
(i) Besleme giriindeki koruma kontana ve
(ii) Elektrikli cihazlarn aktaki iletken blmlerine ve Prizlerin koruma kontaklarna
bal, bir koruma iletkeni ierecektir.
3- Madde 117-c-2de tanmlanan koruma iletkeni kablonun ierisinde veya boru veya
donanml kablo kanal ierisinde yer almyor ise, kesiti en az 4mm2 yaltlm iletken
olacaktr.
4- Karavann veya motorlu karavann yeteri kadar yaltkan malzemeden imal edilmi olmas
dnda ve hata annda metal blmlerin gerilim altnda bulunmas ihtimali var ise, yabanc
iletken blmler, devre koruma iletkenine en az 4 mm2 kesitindeki iletken ile ve eer
karavan yaps yabanc iletken blmler arasnda sreklilii salayamyor ise, birden ok
noktadan balanacaktr.
Karavan veya motorlu karavann yapmnda kullanlan metal levhalar yabanc iletken blm
saylmaz.
117d - Son devrelerin ar akma kar korunmas
Her bir son devrede, o devrenin gerilim altndaki iletkenlerinin tmn devre d eden
(kesen) bir ar akm koruma cihaz kullanlacaktr.
117e - Donanmn Seimi ve Montaj

351
Birden fazla bamsz tesisat var ise, her bir bamsz sistem ayr bir balant cihazndan
beslenecek ve bunlar Madde 76-a-1e gre ayr tutulacaktr.
1- lgili Trk Standartlarna uygun, alev iletmeyen aadaki hat sistemleri kullanlacaktr.
(i) Metal olmayan borular ierisinden yaltlm tek damarl bklgen iletkenler,
(ii) Metal olmayan borular ierisinden, en az 7 telli olmak zere, bkml yaltlm
iletkenler,
(iii) Ekranl bklgen kablolar.
Alev ileten hat sistemleri kullanlmayacaktr.
2- Her bir iletkenin kesiti en az 2,5 mm2 olacaktr.
3- 84-c-2 maddesinin 6 mm2 snr burada geersiz olup tm iletkenler yaltlm olacaktr.
4- Alak gerilim sistemine ait kablolar, ok dk gerilim sistemleri kablolarndan, iki sistem
arasnda fiziksel kontak tehlikesi olmayacak ekilde ve uygulamada mmkn olabilecei
kadar ayrk ekilde denecektir.
5- Esnek olmayan borularn iinde ekilenler dnda, tm kablolar ve bklgen borular en az
deyde 0,4 m, yatayda 0,25 m aralklar ile tespit edilecektir.
6- Gaz tplerinin depoland hacimlerde elektrikli cihazlar bulunmayacaktr.
7- Tm hat sistemleri titreime maruz kalacandan, hat sistemleri mekanik hasarlara kar
uygun yerleim veya ilave nlemler ile korunacaktr. Metal blmlerin iinden ekilen
hatlarda, yerine skca montajl, uygun rakor veya kablo gei elemanlar kullanlacaktr.
Keskin ular veya andrc blmlere kar her trl nlem alnm olacaktr.
Anahtarlama ve Kontrol Dzeni
117g - Giriler
1- Karavan veya motorlu karavanlar ihtiyac bir fazl 16Ae kadar ise TS EN 60309-2ye
uygun fi-prizler ile iki kutup ve toprak kontakl olacak ekilde yaplacaktr. Eer karavan
veya motorlu karavan ihtiyac bir fazl 16 Ai geiyor ise elektrik girii iin fi-priz eklinde
balant yaplamaz.
2- Elektrik giri ucu,
Yer seviyesinin en fazla 1,8 m stnde ve kolaylkla ulalabilir mahalde ve karavann d
tarafnda uygun kapakl bir mahfaza ierisinde, monte edilecektir.
3- Uzun mrl bir malzemeden retilen ve tesisatn mr boyunca okunabilir kalacak bir
duyuru elektrik giriinin yaknlarna kolaylkla okunabilecek bir yere monte edilecek ve bu
duyuruda silinmez, kolay okunur yaz karakterleri ile aadaki bilgiler yer alacaktr:
Karavan veya motorlu karavann tasarland anma gerilimi ve frekans,
Karavan veya motorlu karavann beyan akm.
4- Her bir karavan veya motorlu karavann ierisinde kullanma hazr uygun bir yerde tesis
edilmi ve tm gerilim altndaki iletkenleri ayracak bir ana ayrma cihaz konulacaktr.
Tesisat sadece bir son devreden oluuyor ise, Madde 117-dye gre konulmu ar akm
koruma cihaz ayrc cihaz olarak kabul edilebilir.

352
Karavan veya motorlu karavann ana ayrma cihaznn yaknna uzun mrl malzemeden
yaplm ve silinmez, kolay okunur yaz karakterleri ile yazlm aadaki metni ieren bir
duyuru sabit olarak monte edilecektir:

ELEKTRK BESLEMES N TALMATLAR

BALANTI YAPILIRKEN:
1. Karavan ebeke beslemesine balamadan nce:
a. Kampn kurulduu mahallin balant noktasnda mevcut elektrik beslemesinin
karavan elektrik tesisatna ve cihazlarna uygun olduunu,
b. Karavan ana ayrma anahtarnn devre d (0-OFF) konumda olduunu kontrol
ediniz.
2. Karavann enerji giriindeki prizin kapan an ve beslemenin bklgen kablolu fiini
takn.
3. Kamp besleme noktasndaki prizin kapan an ve besleme kablosunun fiini takn.
AIRI ISINMADAN DOLAYI HASARI NLEMEK N KARAVAN BESLEME
KABLO RULOSUNUN AILMI OLMASINA DKKAT EDN.
4. Karavann ana ayrma anahtarn (1-ON) konumuna getirin.
5. Eer varsa, karavan ierisindeki artk akm cihazlarnn alp almadn test
butonuna basarak kontrol edin.
PHELENMENZ HALNDE VEYA TM YUKARIDAKLER YAPTIKTAN SONRA
KARAVANDA ENERJ YOKSA VEYA ENERJ GELDKTEN SONRA KESLM SE
KARAVAN PARK LETMESNE VEYA LETMEC TEMSLCSNE VEYA
YETKL ELEKTRKYE BAVURUNUZ.
BALANTIYI KESERKEN:
6. Karavann ana ayrma anahtarn (0-OFF) konumuna getirin, kablonun her iki ucunu
prizlerden karn.
PERYODK DENETM
En fazla her ylda bir veya bu tr aralarn beklenen kilometresinden fazla kilometre
yaplm ise daha sk aralklarla karavann elektrik tesisat ve besleme kablosu yrrlkteki
ynetmeliklere ve standardlara gre denenmeli ve deney sonular raporlanmaldr.
117h - Aksesuarlar
1- Hibir aksesuarn dokunulabilen iletken ksmlar olmayacaktr.
2- Ayr ayrma trafosunun sarglarndan beslenenler dnda tm alak gerilim prizleri koruma
iletkeni kontaklar ile donatlacaktr.
3- Alak gerilim iin kullanlan prizler, ok dk gerilim iin kullanlan filerle uyumlu
olmayacaktr. Dk gerilimden beslenen tm prizlerin zerinde gze arpan ekilde
gerilimi yazlm olacak ve alak gerilim fiinin taklmasn engelleyen yapda olacaktr.
4- Rutubete maruz kalacak yerde veya ekilde montaj yaplm bir aksesuar mevcut ise bu
aksesuarn koruma snf IP55den az olmayacaktr.

353
5- Devreye fi-prizle bal olanlar dndaki tm cihazlar yanlarna yahut zerine monte
edilmi bir anahtar ile kontrol edilecektir.
6- Karavan veya motorlu karavan ierisindeki her bir aydnlatma armatr karavan veya
motorlu karavann tercihen konstrksiyonuna veya kaportasna dorudan monte edilmi
olacaktr. Karavan veya motorlu karavanda tijli tip armatrn monte edilmi olmas halinde,
ara hareket halinde iken armatrn hasar grmemesini salayacak tedbirler alnm
olmaldr. Tijli armatrlerin sarktlmas iin kullanlan aksesuarlar, aslacak ktle ile
uyumlu olmaldr.
7- ift gerilim ile almas dnlen aydnlatma armatrleri:
(i) Her bir gerilim iin farkl duy ile donatlm olacak ve
(ii) Her bir duyun yannda lamba gerilim ve gc aka ve kmayacak ekilde belirtilmi
olacak ve
(iii) Her iki lambann da ayn anda yanmas halinde bir hasar olmayacak ekilde tasarlanp
imal edilmi olacak ve
(iv) Alak gerilim (A.G.) ve ok dk gerilim devreleri arasnda yeterli ayrma salanacak
ekilde tasarlanm ve klemensleri yerletirilmi olacak ve
(v) Lambalarn farkl gerilimin duyuna monte edilmesini engelleyecek nlemler alnm
olacaktr.
8- Karavan veya motorlu karavann karavan parkndaki priz noktasna balants,
(i) TS EN 60309-2ye uygun bir fi ve
(ii) 25m (+/- 2m) uzunluunda HO7RN-F veya HO5VV-F veya edeeri kodlu, koruma
iletkeni ieren ve Tablo 22de belirtilen kesitte bklgen kablo ve
(iii) TS EN 60309-2ye uygun ve 117-g-1 maddesine gre tesis edilmi enerji giri eleman
ile uyumlu bir konnektr,
ile olacaktr.
Tablo 22
Karavan balantsnda kullanlan kablo veya bklgen
kordonlarn kesitleri
Beyan Akm (A) Kesit Alan (mm
2
)
16 2,5
25 4
32 6
63 16
100 35
ok Dk Gerilim Tesisat
9- Karavann ok dk gerilim ile alan her bir blm Madde 42-bnin kurallar ile uyumlu
olacaktr.
ok dk gerilim doru akm kaynaklar iin standart gerilimler 12 V, 24 V ve 48 V dur.
Ayrcalkl durumlarda ok dk gerilimli alternatif akmn gerekli olmas halinde 12 V, 24
V, 42 V ve 48 V standart gerilimlere msaade edilir.

354

Madde 118- Karavan parklar iin elektrik tesisat
118a - Kapsam
Bu maddenin kurallar, karavanlar dahil yatakl elence aralar ve adrlar iin besleme
anma gerilimi 250/440 Vu amayan elektrik tesisi bulunan karavan park mahalleri iin
geerlidir.
Elektrik arpmalarna Kar Koruma
118b - Dorudan Dokunmaya Kar Koruma
Aadaki koruma yntemleri kullanlmayacaktr:
(i) Engeller ile koruma (43-d maddesi),
(ii) Erime uzakl dna yerletirerek koruma (43-e maddesi).
118c - Dolayl Dokunmaya Kar Korunma
Aadaki korunma yntemleri kullanlmayacaktr:
(i) letken olmayan alan (Madde 44-d),
(ii) Topraklanmam potansiyel dengeleme ( Madde 44-e),
(iii) Elektriksel ayrma (Madde 44-f).
118d - Hat Sistemleri
1- Karavan konaklama yeri enerji besleme donanmlar tercihen yeralt kablosu ile balanm
olacaktr.
2- lave mekanik koruma salanmas hali dnda yeralt kablolar, karavan konaklama yeri ve
herhangi bir adr kancas veya zemin dbelinin aklabilecei alanlarn dnda tesis
edilecektir.
3- Tm hava hatlar:
- Madde 43-bye uygun yapda ve yaltmda olmal ve
- Herhangi bir karavan konaklama yerinin yatay snrnn 2 m dnda yer almal ve
- Aralarn hareket ettii sahalarda en az 6 m ve dier tm alanlarda en az 3,5 m ykseklikte
olmaldr.
Hava hattnn direkleri veya tayclar, herhangi bir ara hareketinde zarar grmeyecek
ekilde yerletirilmeli ve korunmaldr.
118e - Anahtarlama ve Kontrol Dzeni
1- Karavan konaklama yeri elektrik besleme donanmlar, konaklama yerine bitiik ve hizmet
verecei konaklama yerinin herhangi bir noktasndan en fazla 20 m uzakla
yerletirilecektir.
2- Karavan konaklama yeri elektrik besleme donanmnn paras olan her priz ve mahfazas,
TS EN 60309-2ye uygun olacak ve IPX4 koruma snfnda olacaktr.

355
Prizin en alt noktas yerden 0,80 il 1,50 m arasnda bir ykseklie monte edilecektir.
En az 16 A beyan akmna sahip olacaktr.
Her bir karavan konaklama yeri iin en az bir priz tesis edilmi olacaktr.
3- Her bir priz ayr bir ar akm koruma cihaz ile korunacaktr.
4- Prizler tek tek veya ten fazla olmamak kaydyla gruplar halinde TS EN 61008-1 veya TS
EN 61009-1e uygun ve Madde 43-f deki zelliklere sahip artk akm cihazlar ile
korunacak ve koruma iletkeni ntre balanmayp ayrca topraklanacaktr.
letmenin oklu topraklamal ebekesinden beslenen her bir prizin koruma iletkeni 44-b-19
dan 4-b-22 ye kadar olan maddelere uygun olacak ve bir topraklama elektroduna
balanacaktr.
5- Gruplanm priz klar ayn faza bal olacaktr.
Madde 119 Tbb Yerler
119a - Genel
Bu maddenin zel kurallar hastalarn ve tbb personelin gvenliini salamak iin tbb
yerlerdeki elektrik tesisatlarna uygulanr. Bu kurallar esas olarak, hastaneleri, zel
klinikleri, tbb uygulama yerlerini, di sal uygulama yerlerini, salk merkezlerini ve
iyerlerindeki tbb odalar ilgilendirir.
Not 1: Bu tip yerlerde deiiklik olursa, bu madde artlarna uygun olarak, mevcut elektrik
tesisatn deitirmek gerekebilir. Mevcut tesisatta kalple ilgili ilemlerin sz konusu olduu
durumlarda zel dikkat gereklidir.
Not 2: Bu madde veteriner kliniklerinde de kullanlabilir.
119b - Genel karakteristiklerin deerlendirilmesi
Bir tbb yerin snflandrlmas, ilgili dier ynetmeliklerle uyumlu olarak; tbb personel,
ilgili salk organizasyonu veya alanlarn gvenliinden sorumlu olan gruplarla
anlamaya varlarak yaplr. Tbb bir yerin snfnn belirlenmesi iin, tbb personelin o
alanda uygulanacak tbb ilemleri belirlemesi gerekir. Amalanan kullanma bal olarak,
alanlar iin uygun snflandrlmaya karar verilir. (Tbb yerlerin farkl amalar iin
kullanm sz konusu ise, risk ynetimince gerekli grlrse daha st gruplar kullanlabilir.)
Not 1: Bir tbb yerin snflandrlmas, tbb uygulama (hasta ile temasta bulunan) blmleri
ve hasta arasndaki temasn tipi ve ayrca yerin kullanm amacna baldr ( Ek F).
Not 2: Elektrikli tbb donanmlar iin tbb uygulama (hasta ile temasta bulunan) blmleri
zel standartlarda tanmlanmtr.
Amalar, beslemeler ve yap
1- Sistem topraklama tipleri
Ana datm tablosunun yk tarafndaki (kndaki) tbb yerler ve tbb binalarda TN-C
sisteminin kullanlmasna izin verilmez.
2- G beslemesi


356
Genel
Tbb yerlerdeki datm sistemi; ana datm ebekesinden, nemli ykleri besleyen (IEC
60364-5-55, Madde 556 ) gvenlik (acil durum) besleme kaynana otomatik transferi
kolaylatracak ekilde tasarlanmal ve tesis edilmelidir.
Gvenlik iin koruma
119c - Elektrik arpmasna kar koruma
1- SELV ve PELV
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde SELV ve/veya PELV devreleri kullanlrsa, akm kullanan
donanmlara uygulanan nominal gerilim 25 V etkin deer a.a. ya da 60 V dalgacksz d.a
amamaldr. Madde 43-bye gre gerilim altnda bulunan blmlerin yaltlarak korunmas
ve Madde 43-cye gre bariyerler veya mahfazalarla korunmas gereklidir.
Grup 2 tbb yerlerde, donanmlarn akta kalan iletken blmleri (rnein ameliyathane,
aydnlatma armatrleri) epotansiyel topraklama iletkenine balanacaktr.
2- Dorudan dokunmaya kar koruma
(i) Engeller ile korumaya izin verilmez.
(ii) Eriilemeyen bir yere koyarak korumaya izin verilmez.
Sadece gerilim altnda bulunan blmlerin yaltlarak korunmas veya bariyerler ve
mahfazalarla ile korunmasna izin verilir.
Dolayl Dokunmaya Kar Koruma
3- Beslemenin otomatik kesilmesi
Grup 1 ve grup 2 tbb yerlerde, aadakiler uygulanacaktr:
- IT, TN ve TT sistemler iin, dokunma gerilimi UL = 25 Vu amamaldr.(UL s 25 V );
- TN ve IT sistemler iin, Tablo 20 ve Tablo 21de verilen deerler tbb yerler iin de
uygulanacaktr.
Not : Ar yk veya ksa-devre durumlar olutuunda, beslemenin kesilmesi, yeterli
gvenlik seviyesini salamak iin genel prosedr kurallar iinde bulunan farkl tasarm
yntemleri ile yaplabilir.
4- TN sistemler
32 Ae kadar olan Grup 1 odalarnn son devrelerinde, maksimum artk faaliyet akm 30
mA olan artk akm donanmlar kullanlabilir( ek koruma).
Grup 2 tbb yerlerde, artk faaliyet akmnn beyan deeri 30 mAi amayan artk akm
koruma donanmlaryla beslemenin otomatik olarak kesilmesiyle koruma sadece aadaki
devrelerde kullanlabilir:
- Ameliyathane masalarnn beslemesi iin olan devreler,
- X n niteleri iin devreler.
Not : Bu kural esas olarak Grup 2 odalarna getirilen tanabilir X n nitelerine
uygulanabilir.
- Beyan gc 5 kVAdan fazla olan donanmlar iin devreler,
- Kritik olmayan elektrik donanmlar ( yaam destekleyici olmayan ) iin devreler.

357
Ayn devreye bal olan bu gibi donanmn ezamanl almalar durumunda artk akm
anahtarlarnn istenmeyen amalara neden olmamasna dikkat edilmelidir.
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde, bu alt madde tarafndan talep edilen artk akm anahtarlar,
olabilecek hata akma bal olarak tip A veya tip B seilecektir.
Not : TN-S sistemlerinde, gerilim altndaki btn iletkenlerin yaltm seviyesinin izlenmesi
tavsiye edilir.
5- TT sistemler
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde, TN sistemlerin Madde 119-c-4 deki kurallar uygulanr ve
her durumda artk akm anahtarlar kullanlmaldr.
6- Tbb IT sistem
Grup 2 tbb yerlerde, yaam destei iin kullanlmas amalanan elektrikli tbb donanm ve
sistemleri besleyen devreler, cerrahi uygulamalarda ve hasta evresinde yerletirilmi
dier elektrikli donanm (119-c-4 maddesinde listelenen donanmlar hari) iin tbb IT
sistem kullanlacaktr.
Ayn ileve hizmet eden her bir oda grubu iin, en az ayr bir tbb IT sistem gereklidir.
Tbb IT sistem bir yaltm izleme donanm ile donatlmal ve IEC 61557-8 ile uyumlu
olarak aadaki zel kurallar salamaldr:
- a.a. i empedans en az 100 kO olmaldr;
- Deney gerilimi 25 V d.a.dan daha byk olmamaldr;
- Sisteme verilen akm, hata durumunda bile 1 mA tepe deerinden daha byk olamaz;
- Yaltm direnci en az 50 kOun altna dtnde uyar alnmaldr. Bir adet deney
donanm salanmaldr.
Not :Toprak ya da kablo balantlarnda kopukluk olduu zaman uyar gereklidir.
Her tbb IT sistem iin, aadaki paralar da ieren sesli ve grsel alarm sistemi tbb
personelin srekli olarak izleyebilecei (duyulabilir ve grlebilir) uygun bir yere
yerletirilmelidir:
- Normal iletmeyi gstermek zere yeil renkli sinyal lambas olmaldr.
- Yaltm direnci iin ayarlanan minimum deere ulaldnda yanan sar renkli sinyal
lambas. Bu sinyal lambas nn iptal edilmesi veya balantsnn ayrlmas
mmkn olmayacaktr.
- Yaltm direnci iin ayarlanan minimum deere ulaldnda sesleri duyulabilir alarm.
Bu duyulabilir alarm susturulabilir olmaldr.
- Hatann giderilmesinden sonra ve normal iletmeye geri dnldnde sar renkli
sinyal lambas snmelidir.
Bir donanm sadece bu donanm iin ayrlm tek bir IT transformatrden besleniyorsa, ilave
edilen ikinci bir donanm iin yaltm izleme donanm konulmayabilir.
Tbb IT transformatr iin ar yk ve yksek scakln izlenmesi gereklidir.
7- Tamamlayc epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme)
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde, tamamlayc epotansiyel kuaklama (epotansiyel
kuaklama (potansiyel dengeleme)) iletkeni tesis edilmelidir ve hasta evresinde
yerletirilmi olan aadaki blmler arasndaki potansiyel farkn dengelemek amacyla bu

358
blmler, tamamlayc epotansiyel kuaklama (epotansiyel kuaklama (potansiyel
dengeleme)) barasna balanmaldr:
- Koruma iletkenleri;
- Yabanc iletken blmler;
- Tesis edilmise, elektriksel giriim alanlarna kar ekranlama;
- Tesis edilmise, iletken deme ana balant;
- Varsa, yaltm transformatrnn metal ekran.
Not : Ameliyathane masas, fizyoterapi yata ve dici iskemlesi gibi elektrikli olmayan
sabit iletken blmler topraktan yaltlm olmalar istenmiyorsa, tamamlayc epotansiyel
kuaklama (epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme)) iletkenine balanmaldr.
Grup 2 tbb yerde, epotansiyel kuaklama (epotansiyel kuaklama (potansiyel
dengeleme)) baras ile prizlerin ve sabit donanmlarn veya yabanc iletken blmlerin
arasndaki iletkenlerin direnci, balant noktalarndaki direnler de dahil, toplam olarak 0,2
Ou amamaldr.
Not :Bu diren deeri uygun iletken kesiti kullanm ile de belirlenebilir.
8- Epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme) baras tbb yer iine veya yaknna
yerletirilmelidir. Datm tablolarnn her birinde veya tablonun en yakn evresinde,
tamamlayc epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme) iletkeninin ve koruma
topraklama iletkeninin balanaca ilave epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme)
baras bulundurulmaldr. Balantlar kolay bir ekilde grlecek ve her balant noktas
kolayca tek tek ayrlabilecek ekilde dzenlenmelidir.
119d - Yangn korumas
Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik hkmlerinin ngrd kurallara
uyulacaktr.
119e - Elektrik donanmlarnn seimi ve montaj
1- Tbb IT sistemler iin transformatrler
Transformatrler, tbb yerin iinde veya dnda yakn yerlerde tesis edilmeli ve gerilim
altndaki blmlere rastgele dokunmay nlemek iin kabinler veya mahfazalar iine
yerletirilmelidir.
Transformatrn sekonder tarafndaki beyan gerilimi UN = 250 V a.a.y amamaldr.
2- Grup 2 tbb yerler iin tbb IT sistem
Transformatrler aadaki ek kurallar ile birlikte, IEC 61558-2-15 ile uyumlu olacaktr.
Transformatr beyan gerilimi ve nominal frekansnda beslendii zaman ve yksz durumda
llen; k sargsnn topraa veya mahfazaya kaak akm 0,5 mAi amamaldr.
Hareketli ve sabit donanmlar iin tbb IT sistemlerinde kullanlacak bir fazl
transformatrlerin nominal k 0,5 kVAdan az olmamal ve 10 kVAy amamaldr.
Eer fazl yklerin IT sistemden beslenmesi gerekiyorsa, bu ama iin k faz aras
gerilimi 250Vu amayan ayr bir fazl transformatr kullanlmaldr.
3- D etkiler
Not : Elektromanyetik giriim olabilecek alanlarda, elektromanyetik giriimleri nlemek
iin dikkatli olunmaldr.

359
4- Patlama riski
Elektrik donanmlar (rnein prizler ve anahtarlar), alevlenebilir gazlarn tutuma riskini en
aza indirmek iin herhangi bir tbb gaz kndan yatay olarak (merkezden merkeze) en az
0,2 m uzaklkta montaj yaplacaktr.
Not : 1 Elektrikli tbb donanmlarn yanc gaz ve buhar ile birlikte kullanlmas iin gerekli
kurallar IEC 60601-1de bulunmaktadr.
Not : 2 Tehlikeli durumlarn oluabilecei durumlarda (rnein yanc gaz ve buharn
olmas), zel nlemler gereklidir.
Not : 3 Statik elektriin olumasnn nlenmesi nerilir.
5- emalar, belgeleme ve iletme talimatlar
Elektrik tesisatnn, zellikle gvenlik sistemleri ile ilgili olan planlar, hat emalar ve
bunlardaki deiiklikler, iletme ve bakm talimatlar ilgili blmn duvarna aslacaktr.
lgili dokmanlar :
- Normal g beslemesinin datm sistemini ve gvenlik beslemeleri iin olan g
beslemesini tek hat emas eklinde gsteren blok emalar. Bu emalar bina iindeki
alt datm tablolarnn yerlerine ait alt bilgileri de iermelidir.
- Anahtarlama ve kontrol dzenlerini gsteren ana ve alt datm tablolar ve datm
tablolarnn tek hat emas .
- Kontrol donanmlarnn emalar.
- Gvenlik hizmetleri (acil durum) besleme kaynaklarnn ve akmlatrlerin iletme,
denetim, deney ve bakm ile ilgili talimatlar.
- Gvenlik hizmetlerinin g besleme kaynaklarna srekli bal ykleri gsteren liste.
- Devreye almadan nce tamamlanmas gereken ve btn deneylerin ve denetimlerin
kaytlarn ieren bir kayt defteri.
6- Hat sistemleri
Grup 2 tbb yerlerdeki tm hat sistemi, bu yerlerde kullanlan donanm ve balant
elemanlaryla uyumlu olmaldr.
Anahtarlama ve kontrol dzeni
7- Grup 2 tbb yerlerde hat sisteminin korunmas
Her son devre iin ksa devre ve ar yk akmna kar ar akm korumas gereklidir.
Tbb IT sistemine ait transformatrn giri ve k tarafndaki besleme devrelerinde, ar
yk akm korumasna izin verilmez. Ksa devre korumas iin sigortalar kullanlabilir.
119f - Dier donanmlar
1- Aydnlatma devreleri
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde, aydnlatma armatrlerinin bazlar en az iki devre
vastasyla en az iki farkl besleme kaynandan beslenmelidir. Bu iki devreden birisi
gvenlik hizmeti besleme kaynana balanmaldr.
Ka yollarndaki, yedek aydnlatma armatrleri, belirli aralklarla gvenlik hizmeti
beslemesine balanmaldr, (Madde 119-g).
2- Tbb IT sistemdeki grup 2 tbb yerler iin priz devreleri

360
Hastann tedavi edildii yerlerin her birinde, rnein yatak balar gibi, priz klarnn
dzenlenmesi aadaki ekilde olmaldr:
- Ya priz klarn besleyen minimum iki ayr devre tesis edilmeli; ya da
- Her priz k ayr ayr ar akma kar korunmaldr.
Ayn tbb yerdeki devreler baka bir sistemden (TN-S ya da TT sistemler) besleniyorsa,
tbb IT sistemine balanan priz klar,
- Dier sistemlerdeki kullanmdan farkl bir yapda olmal veya
- Ak ve kalc bir ekilde iaretlenmelidir.
119g - Gvenlik hizmetleri
Kaynaklar
Gvenlik hizmetlerinin snflandrlmas Tablo 23 de verilmitir.
Grup 1 ve Grup 2nin gvenlik g besleme kaynaklar ile ilgili genel kurallar
Tbb yerlerde, normal g besleme kaynann arzalanmas durumunda, gerekli olan
gvenlik beslemeleri iin g kayna; Madde 119-g-5, Madde119-g-6 ve Madde 119-h-
7de belirtilen donanm belirtilen zaman sresinde ve nceden belirlenen transfer sresi
iinde beslemelidir.
2-. Ana datm tablosundaki gerilim, besleme hattnn bir ya da birka iletkeninde anma
geriliminin %10undan daha fazla derse, gvenlik besleme g kayna beslemeyi
otomatik olarak zerine almaldr.
Besleme transferi, ebeke taraf devre kesicilerinin otomatik geri kapamalarn stlenmek
zere (ksa sreli kesintiler), geciktirici ile donatlmaldr.

Tablo 23
Tbb yerler iin gerekli gvenlik hizmetlerinin snflandrlmas

Snf 0 (kesintisiz) Kesintisiz olarak otomatik besleme
Snf 0,15 (ok ksa sreli kesinti ) 0,15 s iinde otomatik besleme
Snf 0,5 (ksa sreli kesinti ) 0,5 s iinde otomatik besleme
Snf 15 (orta sreli kesinti ) 15 s iinde otomatik besleme
Snf >15 (uzun sreli kesinti ) 15 s'den fazla sre iinde otomatik
besleme
Not : 1 Elektrikli tbb donanmlar iin (Snf 0) kesintisiz g beslemesinin salanmas
genelde gerekli deildir. Bununla birlikte baz mikroilemci kontroll donanmlar
bu tip bir beslemeye ihtiya duyabilir.
Not : 2 Gvenlik hizmetleri iin ayrlm deiik snflandrmalara sahip yerler, besleme
iin en yksek gvenlii salayacak snflandrmay karlamaldr. Tbb yerlerin
gvenlik hizmetlerine ait snflandrma klavuzu iin Ek-F 'ye baknz.
Not : 3 inde ifadesi, belirtilen sre de dahil olmak zere daha az srede
anlamndadr.

3- Gvenlik g besleme kaynaklarnn tablolar ve ayr elemanlar arasndaki kablolar iin,
Madde 119-e-6ya baknz.

361
Not :Gvenlik hizmetleri besleme g kayna ile ana datm tablosu arasndaki balantlar
salayan devre, gvenlik devresi olarak dikkate alnmaldr.
4- Gvenlik besleme g kaynandan beslenen prizler, dier prizlerden ayrt edilebilecek
ekilde olmaldr.

Gvenlik g besleme hizmetleri ile ilgili ayrntl kurallar
5- Transfer sresi 0,5 sden az veya eit olan g besleme kaynaklar
Datm tablosundaki bir veya daha fazla hat iletkeninde gerilim kesilmesi olmas
durumunda; minimum 3 saatlik bir sre iin, ameliyathane masasnn aydnlatma
armatrlerini, endoskopiler gibi dier nemli aydnlatma armatrlerini besleyecek zel
gvenlik besleme g kayna bulundurulacaktr.
Bu kaynak 0,5 syi amayan bir transfer sresi iinde beslemeyi yeniden gerekletirmelidir.
6- Transfer sresi 15 sden az veya eit olan g besleme kaynaklar
Gvenlik beslemesi iin olan ana datm tablosundaki bir veya daha fazla faz iletkenindeki
gerilim, besleme geriliminin anma deerinin %10unundan fazla azalrsa ve 3 sden uzun
srerse; Madde 119-g-8 ve Madde 119-g-9 a gre olan donanm 15 s iinde minimum 24
saatlik sreyle devrede kalacak kapasitede olan bir gvenlik g besleme kaynana
balanmaldr.
Not : Eer tbb ihtiyalar ve yerin kullanm sona erdirilebiliyorsa ve eer binann tahliyesi
iin 24 saatlik sre yeterli ise; 24 saatlik devrede kalma sresi en az 3 saate indirilebilir.
7- Transfer sresi 15 s den fazla olan g besleme kaynaklar
Hastane hizmetlerinin devam iin gerekli olan ve Madde 119-g-5 ve Madde 119-g-6y
ieren donanmlarn dndaki donanm, en az 24 saatlik sre iin devrede kalacak
kapasitede olan gvenlik g besleme kaynana otomatik olarak ya da elle
balanabilmelidir. Bu donanm, rnein aadakileri kapsayabilir:
- Sterilizasyon donanm,
- Teknik bina tesisatlar, zel olarak iklimlendirme, stma ve havalandrma sistemleri,
bina altyap hizmetleri ve su artma sistemleri,
- Soutma donanm,
- Yemek piirme donanmlar,
- Akmlatr arj devreleri.
Gvenlik aydnlatma devreleri
8- Gvenlik aydnlatmas
Ana elektrik ebekesinde arza olmas durumunda, gerekli olan en az aydnlatma, aadaki
yerler iin gvenlik kaynaklarndan salanmaldr. Gvenlik kaynann transfer sresi 15
syi amamaldr:
- Ka yollar,
- k iaretlerinin aydnlatmas,
- Acil durum enerji retim setlerinin, anahtarlama ve kontrol dzenlerinin bulunduu
alanlar, gvenlik hizmetleri g beslemesi ve normal g beslemesine ait ana elektrik
datm tablolarnn bulunduu yerler beslenmelidir.
- Temel hizmetlerin verildii odalar. Gvenlik g besleme kaynandan, her odadaki
en az bir aydnlatma armatr beslenmelidir.

362
- Grup 1 tbb yerlerdeki odalar. Gvenlik g besleme kaynandan, her odadaki en az
bir aydnlatma armatr beslenmelidir.
- Grup 2 tbb yerlerdeki odalar. Gvenlik g besleme kaynandan, aydnlatma
armatrlerinin minimum %50si beslenmelidir.
9- Dier hizmetler
Bunlar transfer sresi 15 syi amayan bir gvenlik beslemesi gerektiren aydnlatma
dndaki sistemler olup; rnein aadakileri kapsayabilir:
- tfaiyeciler iin olan asansr,
- Duman tahliyesi iin havalandrma sistemleri,
- ar sistemleri,
- Cerrahi veya hayati nemdeki dier tedbirlere hizmet veren grup 2 tbb yerlerde
kullanlan elektrikli tbb donanm. Bu tr donanm sorumlular tarafndan tarif
edilmelidir.
- Sktrlm hava, vakum beslemesi ve narkoz (anestezi) egsozlar ile ayrca bunlarn
izleme donanmlarn ieren tbb gaz beslemelerinin elektrik donanmlar,
- Yangn dedektrleri, yangn alarm donanmlar ve yangn sndrme sistemleri.
119h - Denetleme ve deneyler
Her denetleme tarihi ve sonular kayt edilmelidir.
lk denetleme ve deneyler
Blm 13n kurallarna ek olarak aadaki (i)den (v)ye kadar olan denetleme ve
deneyler, hem devreye almadan nce ve hem de deiiklikler veya onarm yapldktan sonra
tekrar devreye almadan nce yaplmaldr.
(i) Tbb IT sistemlerin yaltm izleme donanmlarnn ve sesli/grsel alarm sistemlerinin
fonksiyon deneyi,
(ii) Tamamlayc epotansiyel kuaklamann (potansiyel dengeleme) Madde 119-c-7 ile
uyum iinde olduunu dorulayan lmeler,
(iii) Epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme) iin Madde 119-c-7 ile gerekli olan
tesisin salamlnn dorulanmas,
(iv) Gvenlik hizmetleri iin Madde 119-gnin gerektirdii kurallarn dorulanmas,
(v) k devresinin ve tbb IT sistem transformatrlerinin mahfazasnn (gvdesinin)
yksz durumda kaak akmnn llmesi.
2- Periyodik denetleme ve deneyler
Madde 119-h-1deki (i)den (v)ye kadar olan periyodik denetleme ve deneylerinin
aadaki zaman aralklarnda yaplmas tavsiye edilir:
(i) Transfer donanmlarnn fonksiyon deneyi: 12 ay,
(ii) Yaltm izleme donanmlarnn fonksiyon deneyi : 12 ay,
(iii) Koruma donanmlarn ayarlarnn gzle muayene ile kontrol: 12 ay,
(iv) Tamamlayc epotansiyel kuaklamann (potansiyel dengeleme)
dorulama lm: 12 ay,
(v) Epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme) iin gerekli olan tesisin salamlnn
dorulanmas: 12 ay.
(vi) Aylk fonksiyonel deneyler ve deney srasndaki altrma sreleri:
- Akmlatr bulunan gvenlik hizmetleri: 15 dakika;
- ten yanmal motorlar bulunan gvenlik hizmetleri:

363
(Beyan alma scakl salanana kadar)
Ayrca alma dayankll deneyi, 12 ayda bir
- Akmlatr bulunan gvenlik hizmetleri: Kapasite deneyi,
- ten yanmal motorlar bulunan gvenlik hizmetleri: 60 dakika.
Btn durumlarda beyan gcnn en az %50 deerinden
%100 deerine kadar olan deerleri dikkate alnmaldr.
(vii) IT transformatrn kaak akmlarnn llmesi: 12 ay,
(viii) Artk akm anahtarlarnn I
An
de ama kontrol: 12 aydan az
olmamaldr.
Madde 120- D aydnlatma
120a - Genel
Bu maddenin artlar
- Yol, park, kamuya ak yerler, spor alanlar ile abidelerin aydnlatma tesisat iin,
- Telefon kkleri, otobs duraklar, tantm panolar, ehir haritalar vb.
aydnlatlmasnda,
uygulanr.
- Genel ebekeden beslenen ve letme tarafndan ynetilen genel aydnlatma tesisat,
- Trafik sinyal sistemi,
- Binalarn dna konmu ve bina i tesisatndan beslenen aydnlatma armatrleri,
iin uygulanmaz.

120b - D etkiler
D etkiler yerel iklim koullarna baldr. Genel olarak aadaki snflar tavsiye edilir.
- Ortam scakl AA2 ve AA4 (-40
0
C ila +40
0
C)
- Rutubet AB2 ve AB4 (bal nem %5 ila %100)
- Su en az AD3 (pskrme)
- Yabanc cisimler en az AE2 (kk paralar)
Dier d etkilerin snflar yerel koullara tabidir.
Not : Dier d etkiler; korozif malzemeler, mekanik darbeler, gne nlar yerine gre
dikkate alnmaldr.
1- Elektrikli donanmn btn gerilim altndaki ksmlar yaltm, veya engeller, ya da
mahfazalarla dorudan dokunmaya kar korunmu olacaktr.
Sadece yetkili kii yahut talimat verilmi kiilerin eriebilecei yerler dna konan
dolaplarn kaplar kilitli olacaktr.
2,5 m den daha alak yerlerdeki kaplar kilitli olacaktr. lave olarak ayrca kap ald zaman
dorudan dokunmaya kar IP2X yada IPXXB koruma dzeyinde bir koruma salayan
donanm yahut dzenleme, veya yaltm ya da engel korumas veya mahfaza salanacaktr.
2,8 m den daha alak seviyede konmu aydnlatma armatrlerinde aydnlatma kaynana
ancak bir alet yardm ile alan bir engel veya mahfazann kaldrlmasndan sonra
eriilebilecektir.
2- Yaltlm mahalle ve topraklamasz epotansiyel balama ile yaplan koruma yntemleri
kullanlamaz.
3- D aydnlatma tesisatnn bir paras olmayan ancak yaknnda bulunan parmaklklar, itler
gibi metal yaplarn topraklama ucuna balanmas gerekmez.

364
Tesisatn besleme noktasnda tek bir artk akm anahtar kullanlmas, herhangi bir armatrde
oluacak hatada btn tesisat keseceinden, kullanclar iin emniyet riski dourur. Yeteri
kadar kk toprak direnleri elde edilmesi ok zor olduundan aydnlatma armatrleri
gruplar halinde artk akm anahtarlarna balanmaldr.
Telefon kkleri, otobs duraklar, tantm panolar, ehir haritalar vb. aydnlatlmasnda
kullanlan aygtlar insanlarn emniyeti asndan daha nemli olduundan bunlar alma
akm 30 mAi amayan artk akm anahtarlar ile korunmaldr. Bylece dorudan
dokunmaya kar da tamamlayc koruma salanm olur.
4- Snf II donanm veya edeeri kullanlmas halinde koruma hattna ve aydnlatma
kolonunun iletken ksmlarnn koruma iin topraklanmasna gerek yoktur.
Not : Eer hat sistemi ve metal ksmlar, aydnlatma kolonunun iletken ksmlarndan
yaltm malzemesi kullanlarak ayrlmsa snf II donanm artlarnn saland kabul edilir.
120c - Donanm seimi
1- Elektrikli aygtlar yapsal olarak veya tesis ekli itibariyle en az IP33 koruma snfndan
olacaktr.
Not : Baz durumlarda, iletme veya temizleme artlar daha yksek dereceden koruma
isteyebilir.
ehir blgelerinde 2,5 m den daha yksek seviyede monte edilen armatrlerde, kirlenme
ihmal edilebilirse IP23 dzeyinde koruma yeterli olur.
2- Kanallara konan d aydnlatma kablolarn dier kablolardan ayrt etmek iin, kullanlacak
iaret bantlar veya tulalar uygun renk kodunda olacaktr.
3- Gerilim dm hesaplar, lambalarn yol alma akmlar dikkate alnarak yaplacaktr.
Madde 121- Fuar, gsteri ve sergi mahalleri, sirkler, lunaparklar
121a - Genel
Bu maddenin kurallar fuar, sirk, lunapark ve dier gsteri ve sergi mahallerindeki geici
elektrik tesisatna uygulanr.
Aksi belirtilmedike bu madde, ilgili ayr standartlar bulunan sergiler iin kullanlmaz.
121b - Besleme
1- Nominal besleme gerilimi 230/400 V a.a. gemeyecektir.
2- Geici elektrik tesisatnn yapld yerlerde d etkiler mekanik zorlamalar ve su dur.
121c - Gvenlik iin koruma
1- Topraklama sisteminin TN olduu yerlerde tesisat TN-S eklinde olacaktr.
2- Dolayl dokunmaya kar beslemenin kesilmesi ynteminin uyguland ve hayvanlarn
muhafaza edildii yerlerde en byk dokunma gerilimi U
L
= 25 V a.a. veya 60 V d.a. ve
devrenin en byk kesilme sresi Tablo 20de belirtildii gibi olacaktr.
Bu artlar hayvanlarn muhafaza edildii yerlere bal yabanc iletken blmler iinde
geerlidir.
3- Hayvanlar iin kullanlan alanlarda tamamlayc epotansiyel kuaklama, ayn zamanda
eriilebilen btn iletken blmleri ve yabanc iletken blmleri ve tesisatn koruyucu
iletkenini birletirecektir.

365
Eer demede metal a varsa bu da tamamlayc epotansiyel kuaklamaya balanacaktr.
4- Karavanlarn, vagonlarn, aralarn ve konteynerlerin yabanc iletken blmleri, tesisatn
koruma hattna balanacak; eer metal yapnn durumu, sreklilii garanti etmiyor ise,
balant birden ok yerde yaplacaktr. Bu balantlarda kullanlan iletkenlerin kesiti 4
mm2den az olamaz.
Eer Karavanlar, vagonlar, aralar ve konteynerler salam yaltkan malzemeden yaplm ise
hata halinde gerilim altnda kalma ihtimali olmayan metal ksmlara bu art uygulanmaz.
5- Elektrik arpmasna kar koruma maksad ile,
- Engellerle koruma ve eriim uzakl dnda koruma nlemleri kullanlmayacaktr.
- letken olmayan mahaller ve topraklamasz epotansiyel koruma nlemleri
uygulanmayacaktr.
121d - Is etkisine kar koruma
Not : Bu mahallerde artan yangn ve duman tehlikesine dikkat ekilirken Madde 45 ve
Madde 46 artlarnn salanmas gereklidir.
1- SELV yahut PELV kullanlmas halinde iletkenlerin yaltm 1 dakikalk 500 V a.a gerilime
dayanmal veya engeller ya da mahfazalar en az IP4X veya IPXXD koruma seviyesinde
olmaldr.
121e - Yaltm
Her geici yap, ara, sergi mahalli, elence arac ve datm devresi beslendii d
tesisattan ayrlabilmesi iin kolayca eriilebilen ve uygun ekilde iaretlenmi kendine ait
ayrma aracna sahip olacaktr. Ayrma arac Madde 81-bye gre seilecek ve monte
edilecektir. Anahtarlar, otomatik anahtarlar, artk akm anahtarlar vb. ayrma iin uygundur.
121f - D etkilere bal olarak koruma nlemlerinin seimi
1- Geici yaplar besleyen kablolar, geici tesisat, besleme noktasnda alma akm 300 mAi
amayan artk akm anahtarlar ile donatlacaktr. Bu anahtarlar ya S tipi olacak veya son
devreleri koruyan artk akm anahtarlar ile seici alabilmesi iin bir zaman gecikme
devresine sahip olacaktr.
Not : lave koruma tavsiyeleri geici tesislerde kablolarn hasara uramas ile ilgilidir.
Beslemenin kesilmesinin tehlike dourduu yerlerde birden fazla devreden yararlanmak
zorunlu olabilir.
2- Gvenlik aydnlatmas hari aydnlatma son devreleri ve 32 Ae kadar olan priz son
devreleri ilave olarak, alma akm 30 mAi gemeyen artk akm anahtarlar ile
korunacaktr.
3- Otomatik olarak alan veya uzaktan kontrol edilen, srekli gzetim altnda tutulmayan
motorlar ar snmaya kar, elle tekrar devreye alnabilen koruma cihazlar ile
donatlacaktr.
4- Akkor telli lambalar, spotlar ve kk projektrler ve yksek yzey scaklna sahip dier
gereler ve aygtlar uygun ekilde koruma altna alnacak, monte edilecek ve kendi
standartlarna gre yerletirilecektir. Btn bu gereler yanc malzeme ile temas etmemesi
iin yeteri kadar uzaa yerletirilecektir.

366
Vitrinler ve tabelalar mekanik dayanm yksek, yeteri kadar sya dayankl malzemeden
yaplacak, elektrik yaltm ve havalandrmas bulunacak ve sergilenen malzemenin s
retiminden yanabilirlii dikkate alnacak ekilde boyutlandrlacaktr.
Youn ekildeki elektrikli aygtlardan, aydnlatma armatrleri yahut lambalardan
kaynaklanan ar scaklk etkisinde bulunan sergi mahalleri (sergilikler) yeterli
havalandrma artlar salanmadan tesis edilmeyecektir. yi havalandrlm tavanlar yanmaz
malzemeden yaplmaldr.
121g - Elektrik gerelerinin seimi ve montaj iin genel kurallar
Kontrol ve koruma dzenleri, sradan kiilerin (BA1) kullanm iin dnlenler hari,
anahtar veya aletle alabilen kapal dolaplara konacaktr.
1- ELV transformatrleri ve eviricileri aadaki bilgileri tayacak ekilde
etiketlendirilecektir.
- Sekonder devredeki elle kurmal koruma cihazlar hakknda detayl bilgi
- k gc
2- Hatlar
Mekanik hasar beklenen yerlerde zrhl kablolar yahut mekanik hasara kar korunmu
letkenler en az 1,5 mm2 kesitte bakr olacaktr.
Yerde dolaan (uzatma kablosu) bklgen yaltlm iletkenler 2 mden uzun olmayacaktr.
125 Aden az akm tayan geici datm kablolar ok damarl olacaktr.
3- Hat tipleri
Yangn alarm sistemi bulunmayan bina; fuar ve benzeri maksatlarla kullanlyorsa hatlar,
- Alev iletmeyen ve duman younluu az olan tip olmal, ya da
- Yangn gvenlii salayan ve en az IP4X koruma seviyesinde metal veya metal
olmayan boru veya kanal iine yerletirilmelidir.
4- Kablolarda gerekmedike ek yaplmayacaktr. Gerektiinde ek iin kablo birletiricisi
kullanlacak ya da ek, IP4X veya IPXXD koruma snfndan mahfazalar iinde yaplacaktr.
U noktalara gerilme kuvvetleri gelmesi halinde balantlarn mekanik tespit noktalar
olmaldr.
5- Ayrma iin kullanlan anahtarlar btn fazlar ve ntr hattn kesecektir.
6- Her sergilik, geici yap, elence mahalli kendisine ait ve kolayca eriilebilen ayrma ve ar
akm koruma cihazna sahip olacaktr.
7- Armatrler
Armatrler bulunduklar yere skca balanacaktr.
Armatrler, kendi besleme hatlarna aslmayacaktr.
Deme seviyesinden 2,5 m ykseklie kadar monte edilmi armatrler veya rastgele
dokunulabilecek armatrler malzemenin tutumas yahut insanlarn yaralanmas tehlikesini
nlemek iin skca tespit edilecek ve korunacaktr.
Sabit k kaynana eriim bir engel veya mahfazann bir alet ile kaldrlmasndan sonra
mmkn olabilecektir.

367
8- Duylar
Kablo ve duyun birbirine uygun olmas ve duy kabloya balandktan sonra sklemez
olmas durumu hari, yaltm delen duylar kullanlmayacaktr.
9- Elektrik dearj lambalarnn tesisi
Sergi mahallerinde 230/400 Vdan daha yksek gerilim kullanan lamba ve kl tpl tabela
tesisatlar aadaki kurallara uyacaktr.
- Lamba ve tabela el erime uzakl dna monte edilecek veya insanlarn yaralanma
tehlikesine kar korunmu olacaktr.
- Lamba veya tabelann arkasndaki kaplama malzemesi ate almaz olacaktr.
- 230/400 V a.adan yksek gerilimde alan kumanda elemanlar ate almaz malzeme
zerine monte edilebilir.
10- Gvenlik anahtarlama gereleri
230/400 Vdan daha yksek gerilim kullanan lamba ve kl tpl tabela tesisatlar yahut
sergiler ayr emniyet anahtar ile kontrol edilen ayr devrelerden beslenecektir.
Anahtarlar kolayca grlecek ve eriilecek ekilde yerletirilecek ayrca iaretlenecektir.
11- Elektrik motorlar
Elektrik motorundan tehlike douyor ise motor kontrol dzeni ile uyumlu bir ayrma
dzenine sahip olmaldr.

12- ELV transformatrleri ve elektronik eviriciler
ok balant yaplan ok kk gerilim (ELV) transformatrleri IEC 61558-2-6 ya uygun
olmal veya edeer emniyet salamaldr.
Her transformatrn sekonder devresi elle kurulan koruyucu gere ile korunacaktr.
ELV transformatrlerin montajnda, bunlarn el eriim uzakl dna monte edilmesine ve
yeterli havalandrmaya sahip olduklarna zel dikkat sarf edilmelidir. Eitimli kiilerin
bakm ve deneme iin erimesi salanacaktr.
Elektronik eviriciler IEC 61046 ile uyumlu olacaktr.
13- Fi ve prizler
Deme prizleri monte edildiinde ani su szmalarna kar yeterli nlem alnacaktr.
Bir fie bir bklgen kablo veya kordondan fazla balant yaplmayacaktr.
oklu fi priz kullanlmayacaktr.
oklu priz kutular aadaki artlarla kullanlabilir.
- Her sabit prizde bir kutu bulunacak ve
- Kutuya ait kablo uzunluu 2 myi gemeyecektir.
- Ak alanlarda kullanlmayacaktr.
14- Alak gerilim generatrleri
TN, TT, IT sistemleri beslemek zere bir generatr tesis edildiinde topraklamann Madde
83-aya ve topraklayclarn Madde 83-bye uygun olmas gereklidir.

368
TN sistemde btn iletken blmler Madde 84e uygun olarak, koruyucu iletken vastas ile
generatre balanr.
Ntr iletkeni yahut generatrn yldz noktas generatrn gvdesine balanr.
Not : Bu art IT sistemde uygulanamaz.
15- At galerilerindeki aydnlatma aygtlar ani hasarlara kar uygun ekilde korunmu
olacaktr.
16- Tanabilir projektrler, armatrne eriilemez ekilde monte edilecektir. Besleme hatlar
bklgen kablolar olacak ve mekanik zararlara kar korunacaktr.
17- Aydnlatma armatrleri ve projektrler, herhangi bir malzemede s younlamas veya
odaklanmas sebebi ile tutumaya yol amayacak ekilde tespit edilecek ve korunma altna
alnacaktr.
121h - Denetleme
Bu madde kapsamna giren mahallerdeki elektrik tesisat blm 13e gre mahallin her
kuruluundan sonra yerinde denetlenir.
Madde 122- Mobilyalar
122a - Genel
Bu maddenin kurallar zerine elektrik tesisat uygulanm mobilyalara uygulanr.
zerlerine aydnlatma armatrleri, prizler, anahtarlar konmu yataklar, dolaplar, masalar ve
dkkanlarn caml tezgahlar bu blmde ele alnan mobilyaya rneklerdir.
Bu maddenin kurallar binann tesisatna srekli bal olan ve fabrikada imal edilip fi priz
sistemi ile sabit tesisata balanan mobilyalar da kapsar.
Mobilyann elektrikli donanm tek faz 230 V ile beslenecek ve toplam ektii akm 16 Ai
amayacaktr.
zel olarak mobilyaya monte edilmek zere imal edilmi ve kendi satndartlarna uygun
cihazlar, rnein radyolar, televizyon alclar, soutucular ve laboratuvar tablolar bu
maddenin artlar dndadr.
122b - Donanm seimi
Mobilyada kullanlacak elektrik donanm ve paralar evre artlar, zel mekanik
zorlanmalar ve yangn tehlikesi dikkate alnarak seilir ve tesis edilir.
1- Binann sabit tesisat ile mobilya tesisatnn birletirilmesi sabit balant ile veya fi priz ile
yaplabilir.
2- Hatlarn seimi
Mobilyalar elektrik tesisatna balayan hatlar:
- Eer sabit balant yaplyor ise bklmez kablo,
- Kauuk yaltml bklgen kablo veya kordon yahut
- Eer fi priz sistemi ile balanyor ise PVC yaltml bklgen kablo veya kordon
olacaktr.
Mobilya iinde hareket etkisine maruz kalan her hangi bir hat bklgen kablo ya da kordon
olacaktr.


369
3- letken kesitleri
letkenler en az 1,5 mm2 bakr iletken olacaktr.
Boyu 10 myi gememek ve priz beslememek kayd ile iletken kesiti 0,75 mm2 olabilir.
4- Hatlarn denmesi
Kablo ve kordonlar hasara kar uygun ekilde korunmu olmaldr. Hatlar mobilyaya
salam ekilde balanacak yahut kablo kanalna, boruya, ya da mobilyann imali srasnda
hazrlanm bir kanala yerletirilecektir.
5- Aksesuarlar IEC 670e uyan buat (duvar kutular) artlarna uyacaktr.
- Yksek mekanik dayanm,
- Aksesuarlarda mobilyaya tespit edilebilme,
- IEC 695-2-1/1 e gre termik diren,
- Kat yabanc cisimlere kar IP3X koruma snf,
zellikleri aranacaktr.
6- Aydnlatma armatrleri ve dier cihazlar Madde 122-b-7ye gre seilip monte edilecektir.
7- Armatr klfnda veya dier cihazlarda scaklk
- Normal artlarda 90
0
C ve
- Hata halinde 115
0
C amamaldr.
Bundan baka imalatnn armatrn tespit konumu ve kolay tutuan ksmlara olan emniyet
mesafesi hakknda verdii talimatlara uyulacaktr.
8- Armatrn yapl, daha yksek gl bir lambann takln nlemiyorsa, izin verilen en
byk lamba gc mobilyadaki aydnlatma armatrnn stne veya altna iaretlenmelidir.
9- Kapal bir alanda elektrikli cihazlar s retimine yol ayor ise, alan kapsna konan bir
anahtarla kap kapal iken cihazlarn devre d olmas salanacaktr.
Madde 123- Hareket edebilen ara tipi birimler veya tanabilir birimler
123a - Genel
Bu maddenin artlar, hareket edebilen ara tipi birimlere veya tanabilen birimlere
uygulanr.
Burada birim terimi iinde elektrik tesisat bulunan ara ve/veya arala ekilir yahut
tanabilir yaplar iin kullanlmtr. Birimler ayn zamanda bir ase zerine konmu
konteyner ya da kabinleri de kapsar. rnek olarak salk servisleri, yayn, tantm, itfaiye
aralar, atlyeler gsterilebilir.
Bu maddenin artlar
- Elektrik retim birimlerine,
- Marinalar ve yatlara,
- Hareketli makinalara,
- Karavanlara,
- Elektrikli aralarn tahrik donanmlarna,
uygulanmaz.
123b - Besleme
1- Her hangi bir birim iinde TN-C sistem uygulanmayacaktr.
2- Besleme iin aadaki yntemler kullanlabilir.
(i) Kk gerilim generatr ile (ekil 10 ve 11)

370
(ii) Koruma nlemlerinin alnd sabit bir tesisata balanmak suretiyle (ekil 12 ve 13)
(iii) Sabit tesisattan basit ayrma salayarak (ekil 14, 15 ve 16)
(iv) Sabit tesisattan ayrma salayarak (ekil 17)
Not 1: (i),(ii),(iii) hallerinde toprak elektrodu kullanlabilir.
Not 2: ekil 14de koruma maksad iin toprak elektrodu gerekli olabilir.
Birim, (I),(ii),(iii),(iv) de verilen ekillerde veya (i) eklinin dierleri ile bir araya getirilmesi
suretiyle beslenebilir.
Birim yukardaki drt ynteme gre yahut (i) ynteminin dierleri ile birletirilmesi
eklinde beslenebilir.
3- Erime uzakl dna yerletirme yntemi kabul edilmez.
4- SELV, PELV, ayrma korumas uygulanan cihazlara ait prizler hari, birim dndaki
cihazlar besleyen prizler alma akm 30 mAi amayan artk akm anahtarlar ile ilave
olarak korunacaklardr.
5- Beslemenin otomatik kesilmesi ile koruma
(i) Madde 122-b-2 (i) ye gre yaplan beslemede yalnz TN ve IT sistemlerine izin verilir
ve dolayl dokunmaya kar beslemenin otomatik kesilmesi yntemi ve
- TN sistemde Madde 122-c-5
- IT sistemde Madde 122-c-6
uygulanr.
(ii) Madde 122-b-2 (ii) ye gre yaplan besleme halinde yalnzca TN ve TT sistemlere izin
verilir. Beslemenin otomatik kesilmesi beyan akm 30 mAi gemeyen artk akm
anahtarlar ile salanr. Bu yntem iletken olmayan bir kaporta iinde (ekil 13)
toprak balants olmayan epotansiyel kuaklama bulunan birimlerde uygulanmaz.
(iii) Madde 122-b-2 (i) den (iv)e kadar btn hallerde besleme kayna ile beslemenin
otomatik kesilmesini salayan cihazlar arasnda kalan donanm snf II donanm olacak
veya edeer yaltma sahip olacaktr.
6- Ana epotansiyel kuaklama
Birimin eriilebilen iletken ksmlar, ase, kaporta vb. ana epotansiyel kuaklamaya ve
birim iindeki TT, IT yahut TN sistemin koruma hattna balanacaktr.
Ana epotansiyel kuaklama iletkeni ince ok telli iletken olacaktr.
7- Madde 122-b-2 (i) veya (iii) gre beslenmi, iletken kaportal birimde TN sistem
uygulandnda kaporta ntr noktasna balanacaktr. Ntr yoksa bir faz hattna
balanacaktr.(ekil 10, 11 ve 16ya baknz.)
TN sistem uygulandnda, iletken kaporta yoksa birim iindeki iletken ksmlar koruma
iletkeni ile ntr noktasna, eer ntr noktas yoksa bir faz iletkenine balanacaktr.
8- IT sistemde iletken ksmlarn iletken kaportaya balanmas zorunludur.
letken kaporta yoksa bu gibi paralar bir koruma hatt ile birbirine balanr.
IT sistem aadaki ekilde beslenir:
(i) Yaltm kontrol cihaz ile birlikte yaltm transformatr veya kk gerilim
generatr ile.
(ii) Aadaki artlar salayan basit bir ayrma transformatr ile;

371
- Toprak elektrodu olsun veya olmasn, kaporta ile faz iletkenleri arasnda
oluabilecek ilk hata halinde devreyi kesen bir yaltm kontrol cihaz varsa (ekil
15baknz),
- Ayrma transformatrnde oluacak bir hataya kar toprak elektrodu ve artk
akm anahtar tesis edilmi ise (ekil 14e baknz).Birim dnda kullanlan her
donanm, faaliyet akm 30 mAi amayan ayr bir artk akm anahta ile
korunacaktr.
9- Madde 122-b-2 (i) veya (iii) ye gre besleme yaplan hallerde bir gerilimli hattn gvdeye
balanmas halinde bu hattn zerinde ar akm koruma cihazlar bulunmayacaktr.
123c - Donanm seimi
1- Birimdeki besleme sisteminin tipini ak bir ifade ile gsteren bir levha kullanclarn
grebilecei bir yere aslacaktr.
2- Birimi kaynaa balayan hat en az 2,5 mm2 kesitte bakr iletken olacaktr.
Balant hatt, bklgen ok telli, ar art kablosu tipinden iletkenlerle yaplacak ve kablo
klf birim gvdesine skca tespit edilecektir. Kablo birime yaltkan rakorlarla girecektir.
3- Birim ii balantlarda
- PVC yaltml tek damarl iletken veya boru iinde yaltlm iletkenler kullanlr.
- Eer keskin kenarlar yada srtnme gibi mekanik hasara kar koruyucu nlemler
alnm ise PVC yaltkan klfl iletkenler kullanlr.
Bu madde artlar haberleme teknii cihazlarna uygulanmaz.
4- Fi ve prizler TSye uygun olacaktr.
Birimi besleme tesisatna balayan balant elemanlar IEC 60309-2 artlarn salayacak ve
- Fiin yaltkan malzemeden mahfazas olacaktr.
- Darda tesis edilmi fi ve prizler IP44den dk olmayan koruma snfndan
olacaktr.
- Aygtlarn girileri ve mahfazalar en az IP55 koruma snfndan olacaktr.
- Fi ksm birim zerinde olacaktr.
5- Birim dnda bulunan prizler en az IP54 koruma snfndan olacaktr.
Madde 124- Marinalar ve kk zel gezi tekneleri
124a - Kapsam
1- Bu maddenin kurallar
- Marinalarda kk zel gezi teknelerine balant salanan elektrik tesisatna,
- Ky enerji sistemlerinden beslenen kk zel gezi teknelerindeki tesisata uygulanr.
Not : Bu gibi tesisat korozyon tehlikesi, yapnn hareket etmesi, mekanik hasarlar ve
toprakla vcut arasndaki dokunma direncinin azalmas ile artan elektrik arpmas
tehlikesi ile belirginleir.
Burada yalnzca kk zel gezi teknelerinde elektrik arpmas tehlikesi ile ilgili gerekler
bildirilmi olup tesisatn dier yaps hakknda ilgili standartlara baklmaldr.
2- Kk zel gezi tekneleri bu ynetmelikte, spor ve elence iin kullanlan, boyu 20 myi ve
deplasman hacm 15 m3 gemeyen tekneleri tarif etmektedir. Aadaki bmlerde kk
zel gezi tekneleri yalnzca gezi teknesi olarak anlmtr.
3- Marina birden ok gezi teknesinin balad veya demirledii rhtm, mendirek, iskele yahut
yzer dubalardr.

372
124b - Genel
Gezi teknelerindeki tesisat ve bununla ilgili olarak marinalardaki tesisat ve donanmlar
elektrik arpmas, yangn ve patlama tehlikesini azaltacak ekilde seilecek ve monte
edilecektir.
1-Gerilim
Gezi teknelerinde kullanlacak besleme gerilimi tek faz, 230 V u amayacaktr.
2-D etkiler
Gezi teknelerindeki donanm, IP55 koruma snfndan olacak; veya baka yollardan edeer
koruma salanacaktr.
124c - Dorudan dokunmaya kar, eriim uzakl dna koymak veya engellerle koruma
yntemleri uygulanmayacaktr.
1- Dolayl dokunmaya kar marinalarda TN sistem kullanm
TN sistem uygulandnda yalnzca TN-S sistem kullanlacaktr. Kyda yaltm
transformatr bulunmamas halinde artk akm anahtar tesis edilecektir.
2- Gezi teknelerinde tamamlayc kuaklama
Gezi teknesinin eriilebilen metal ksmlar tamamlayc epotansiyel kuaklama iletkeni ile
birletirilecek ve koruma iletkenine balanacaktr.
Kuaklama iletkeni en az 4 mm2 kesitte bklgen bakr iletken olacaktr.
Bu art dorudan dokunmaya kar temel yaltm olan metal ksmlara uygulanmaz.
3- Dolayl dokunmaya kar, iletken olmayan alanlarla koruma yntemi uygulanmaz.
4- Elektriksel ayrma ynteminin uygulanmas iin IEC 742ye uygun yaltm transformatrleri
kullanlr.
Not : Teknede bulunan ayrma transformatr ile artk akm anahtarlarnn balantl
kullanm iin ekil 20 ve 21e baknz.
5- Yaltm transformatrleri
(i) Kyya balantda sahil yaltm transformatr kullanlmas.(ekil 19)
Yaltm transformatrnn sekonder tarafna yalnzca bir adet gezi teknesi
balanacaktr. Gezi teknesine ait epotansiyel kuaklama sahildeki koruma hattna
balanmayacaktr.
Yaltm transformatrne bal olan aadaki ksmlar etkili bir ekilde kuaklama
iletkenine balanacaktr
- Prizlerin koruma kontaklar,
- Donanmn metal blmleri,
- Teknenin su ile temasda olan metal paralar. Eer yap sreklilii salamyor
ise birden fazla noktada balant yaplacaktr.
Not : Yukardaki art yaltkan malzeme zerindeki metal ksmlara veya dier metal
ksmlardan yaltlm metal paralara uygulanmaz.
(ii) Gezi teknesinedeki yaltm transformatr ile sahildeki besleme sistemine balant ve
kuaklama. (ekil 20)
Gezi teknesindeki kuaklama ile sahildeki besleme sistemi koruma hatt ile balant
yaplmayacaktr. Yaltm transformatrne bal olan aadaki ksmlar etkili bir
ekilde kuaklama iletkenine balanacaktr.

373
- Prizlerin koruma kontaklar,
- Donanmn metal blmleri,
- Teknenin su ile temasda olan metal paralar.

(iii) Gezi teknesinedeki kuaklamasz yaltm transformatr ile sahildeki besleme
sistemine balant. (ekil 21)
Gezi teknesindeki yaltm transformatr teknenin metal ksmlar ile balantl deilse
transformatrn her bir sekonder sargsna yalnzca bir adet priz veya cihaz
balanabilir.
Not : Transformatrler birden ok sekonder sargl olabilir.
124d
Marinalar iin aadaki hat sistemleri uygundur.
(i)
- Metal olmayan bklgen borular yahut
-Ar artlar iin galvanize borular iinde termoplastik yahut elastomerik yaltml
bakr iletkenler.
(ii) PVC koruma klfl mineral yaltml kablolar.
(iii) Zrhl termoplastik kablolar.
(iv) zellikleri yukarda sralananlardan daha az olmayan dier kablolar.
1- Yzen tesisatlarda yahut mendirek tesislerinde
- Hava hatlar,
- Gerilebilen kablolar,
- Aluminyum iletkenli kablolar,
kullanlamaz.
2- Boru tesisatlarnda, rutubetin aktlmas iin uygun akllar yahut delikler olmaldr.
124e - Marina datm tablolar ve prizler
1- Datm tablolar balama yerlerine olabildiince yakn tesis edilecektir.
2- Bina dna yerletirilen datm tablolar IP24 koruma snfndan olacak ve klf korozyona
dayankl, mekanik hasara kar koruma salayan tipten olacaktr.
Datm tablolar ve prizler, yzen yaplara veya mendireklere tesis edildiklerinde, yrme
yolunun en az 1 m stnde olmaldrlar. Bu mesafe su sramasna kar ilave nlemler
alnmas halinde 30 cme kadar azaltlabilir.
3- Datm tablolar her balama yeri iin bir adet priz salamaldr. Prizler IEC 309-2
artlarn salamal ve koruma iletlenine bal olmal ve aadaki karakteristiklere sahip
olmaldr.
- Gerilim 250 V
- Akm 16 A
- Kutup says 2+ koruma hatt konta
- Yap IPX4
4- Bir klf iinde en fazla alt adet priz gruplanabilir.
Ayn yry yolu ya da mendirekte bulunan prizler veya priz gruplar, bir yaltm
transformatrnden beslenmedike, ayn fazdan beslenecektir.

374
5- Her priz grubu faaliyet akm 30 mAden byk olmayan artk akm anahtar ile (ekil 18)
yahut her priz bir yaltm transformatr ile (ekil 19) yahut yaltm transformatr ve artk
akm anahtarndan oluan bir dzenleme ile korunacaktr. (ekiller 20 ve 21)
6- Her priz, nominal akm en ok 16 A olan ar akm koruma donanm ile ayr ayr
donatlacaktr. Besleme karakteristiklerine bal olarak ift kutuplu kesme dzeni istenebilir.
124f - Gezi teknesine balantlar
1- Balant dzeni,
Koruma iletkenine bal bir konta bulunan fi veIEC 65 de verilen artlara uygun
damarl bir kablodan. (Gezi teknesine srekli bal olabilir veya bir konnektr ile
balanr.)meydana gelir.
2- Balant kablosu boyu 25 myi amayacak ve zerinde ekler bulunmayacaktr.
3- Tekneye balant bir cihaz veya konnektr ile yapldnda, bunlar Madde 124-e-3e uygun
olmal ve kolayca eriilebilecek bir yere konmaldr. Balant kablosunun teknede
balanaca yer; kablonun, teknenin hareketi ile hasarlanmayacak, tellere, zincirlere ve dier
hareketli paralara srtnerek anmayacak ekilde seilmelidir.
Sahildeki besleme sisteminden tekne sistemine veya tersine geilerde, sistemlerin paralel
balanma imkan olmayacaktr.
Madde 125 letiim tesisleri ve dier tesisler
125a
letiim tesislerine ait hatlarn ekimi ve denmesi bu ynetmelik hkmlerine gre yaplr.
Dier hususlar iin aadaki maddelerde bildirilen ynetmelik, standart ve artnamelere
uyulur.
125b
Bina ii telefon tesisleri Trk Telekom A.. tarafndan hazrlanan ve onaylanan Bina i
Telefon Tesisat (Ankastre ) artnamesi ne uygun olacaktr.
125c
Yangn ihbar ve alarm tesisleri Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik
artlarna uygun olacatr.
125d
Dier tesisler TS, EN, IEC standartlarnn ilgili hkmlerine uygun olacaktr.

375

BLM 17

Son Hkmler

Madde 126 - Yrrle ilikin hkmler
04.11.1984 ve 18565 sayl Resmi Gazetede yaynlanm olan Elektrik Tesisleri
Ynetmelii ile aadaki listede tarih ve saylar verilen Resmi Gazetelerde yaynlanm
olan Elektrik Tesisleri Ynetmeliinin Baz Maddelerinin Deitirilmesine Dair
Ynetmelikler yrrlkten kaldrlmtr.
04.04.1986 tarih ve 19068 say
30.11.1995 tarih ve 22479 say
25.10.1996 tarih ve 27987 say
12.07.1998 tarih ve 23400 say
08.12.2000 tarih ve 24254 say
16.06.2004 tarih ve 25494 say
Madde 127 Yrrlk
Bu Ynetmelik Resmi Gazetede yaynland tarihte yrrle girer.
Madde 128 Yrtme
Bu Ynetmelik hkmlerini Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan yrtr.
Ekler: Ek-Adan Ek-Gye kadardr.


376
EK A
AKIM TAIMA KAPASTELER
A.1 Giri
Ama, iletkene ve yaltkana, normal alma artlar esnasndaki belli periyotlarda ekilen
akmn s etkileri gz nnde bulundurularak tatminkr bir alma mr salanmasdr.
lave olarak kablo kesitlerinin seimini etkileyen, elektrik arpmasna kar nlemler s
etkisine kar korunma, ar akma kar koruma, gerilim dm ve cihazlarn kablo
balant klemenslerindeki s snrlandrlmalar gibi, dier faktrler de bulunmaktadr.
Bu ek nominal gerilimi 1 kV a.a. veya 1,5 kV d.a. amayan yaltlm iletkenler ve zrhsz
kablolar iin kullanlacaktr. Bu ek tek fazl zrhl kablolar iin uygulanmaz.
Not 1: Zrhl tek fazl kablolarn kullanlmas halinde kabul edilebilir bir zayflatma
faktrne ihtiya vardr. Kablo firmasna danlmaldr. Zrhsz tek fazl kablolarn metal
kanallarda denmesi halinde ayn yntem uygulanmaldr.
Not 2: A.2 den A.13 e kadar olan tablolar, IEC 60228 deki diren deerleri ile IEC 60502
deki boyutlar kullanlarak IEC 60287 de verilen metotlara gre retilen zrhsz kablolara
uygundur. Kablo yapsndaki olas deiimler(rnein iletkenin ekli) ve retim toleranslar,
her iletken tipi iin akm tama kapasitelerinde ve boyutlarda kk sapmalar dourur.
Verilen akm tama kapasiteleri, bu olas sapmalar dikkate alacak ekilde seilmi olup
deerlerin iletken kesitleri zerine tanmas ile krksz, yumuak gidili bir eri elde edilir.
Not 3: 25 mm
2
veya daha byk kesitli ok damarl kablolarda daire veya sektr kesitli
iletkene izin verilir. Listelenen deerler sektr kesitli iletkenlerin boyutlarndan alnmtr.
A.2 evre scakl
a- Bu ekte verilen akm tama kapasiteleri aadaki evre scaklklarna gre dzenlenmitir.
- Havada, deme ekline baklmakszn yaltlm iletkenler ve kablolar: 30
0
C;
- Topraa direkt gmlm veya toprakta kanal iindeki kablolar: 20
0
C.
b- Yaltlm iletkenin veya kablonun dendii yerdeki evre scakl, referans evre
scaklndan fark ederse A.14 ve A.15 de verilen dzeltme faktrleri A.2 den A.13 e kadar
olan tablolarda verilen akm deerlerine uygulanr. Toprak scaklnn ylda birka hafta 25
0
C at yerlerde, topraa direkt gmlm kablolar iin zayflatma faktr
kullanlmasna ihtiya yoktur.
c- Tablo A.14 ve A.15 de verilen faktrler, gne n veya dier kzltesi nlar sebebi ile
meydana gelecek artmlar dikkate almaz. Bu eit nlarn etkisindeki yaltlm iletkenler
ve kablolar iin akm tama kapasiteleri IEC 60287de belirlenen metotlarla bulunur.
A.3 Topran termik direnci
Bu ekte topraktaki kablolar iin listelenen akm tama kapasiteleri, 2,5 K.m/W toprak
termik direnci iin verilmitir. Bu deer, btn dnyay kapsayacak ekilde, corafi yerin ve
toprak direncinin belirli olmad hallerde, nlem almak iin zorunlu kabul edilmitir.
Etkili toprak direncinin 2,5 K.m/W deerinden yksek olduu yerlerde, akm tama
kapasitesinde uygun bir azaltma yaplmaldr ya da kablo etrafndaki toprak daha uygun bir
malzeme ile deitirilmelidir. Bu durumlarla genellikle ok kuru toprak artlarnda

377
karlalr. Toprak termik direnlerinin 2,5 K.m/W deerinden farkl deerleri iin dzeltme
faktrleri Tablo A.15 de verilmitir.
Not: Bu ekte topraktaki kablolar iin verilen akm tama kapasiteleri, yalnzca bina iinde
veya evresindeki kablolar iindir. Dier tesisler iin IEC 60287 de verilen metotlar
kullanlmal ya da bu deerler kablo imalatsndan alnmaldr.
A.4 Yaltlm iletken veya kablo gruplar
a- Tablo A.1 de bildirilen A-D tipi tesis ekilleri.
A.2 den A.7 ye kadar olan tablolarda verilen akm tama kapasiteleri, aadaki sayda
iletkenden meydana gelen tek devreler iin geerlidir.
- ki yaltlm iletken veya iki tek damarl kablo yahut bir adet iki damarl kablo;
- yaltlm iletken veya tek damarl kablo yahut bir adet damarl kablo.
Ayn grupta daha fazla yaltlm iletken veya kablo tesis edilmesi halinde tablolar A.17,
A.18,A.19 da bildirilen zayflatma faktrleri uygulanacaktr.
Not: Grup zayflatma faktr, btn gerilim tayan iletkenlerin % 100 ykle uzun sre
alaca esasna gre hesaplanmtr. Tesisin iletme artlarna gre ykn % 100 den az
olduu hallerde, grup zayflatma katsays daha byk olabilir.
b- Tablo A. 1 de bildirilen E ve F tipi tesis ekilleri.
A.8 den A.13e kadar olan tablolarda referans tesisat yntemleri ile ilgili akm tama
kapasiteleri verilmitir.
Kablo raflar ve benzer dzenekler zerindeki tek devre ve grup tesisatlar iin A.8 den
A.13e kadar olan tablolarda ak hava artlar iin bildirilen kapasiteler, A.20 ve A.21 de
bulunan tesis ve grup faktrleri ile arplarak kullanlr.
A.4-a ve A.4-b iin notlar:
Not 1: Grup zayflatma faktrleri iletken byklkleri, kablo tipleri ve tesisat artlar
dikkate alnarak ortalama bir deer olarak hesaplanmtr. Her tablonun altndaki notlara
dikkat edilmelidir. Baz durumlarda daha hassas hesaplar istenebilir.
Not 2: Grup zayflatma faktrleri, grubun benzer, e ykl yaltlm iletkenler veya
kablolardan olutuu esasna gre hesaplanmtr. Grubun eitli byklkte kablo veya
yaltlm iletkenden olumas halinde kk olanlarn ykne dikkat edilmelidir.
A. 5 Farkl kesitleri olan gruplar
Listelenen grup zayflatma faktrleri, grubun benzer, e ykl yaltlm iletkenler veya
kablolardan olumas haline uygulanabilir. Farkl kesitte e ykl yaltlm iletkenden yahut
kablodan oluan gruplar iin zayflatma faktrnn hesaplanmas, gruptaki toplam adede ve
kesitlerin karmna dayanr. Byle faktrler listelenemezler; fakat her grup iin
hesaplanmaldr. Bu tip faktrlerin hesaplanmas bu ynetmeliin kapsam dndadr.
Not: Bir gruptaki iletkenlerin kesitleri, birbirini takip eden kesitten daha fazla kesite
yaylyor ise, farkl kesitlerden oluan grup olarak kabul edilir. Gruptaki iletkenlerin kesitleri
birbirini takip eden kesitten daha fazla kesit tamyor ve btn kablolarn akm tama
kapasiteleri ayn en byk izin verilen iletken scaklna gre belirlenmise, e kablolar
grubu olarak ilem grr.


378
a- Boru iindeki, kablo kanallarndaki gruplar
Kablo kanal yahut boru iinde farkl kesitli kablo gruplar iin grup zayflatma faktr,
emniyetli tarafta olmak zere F=1/\n dir.
Burada
F: grup zayflatma faktr
n: gruptaki kablolarn veya yaltlm iletkenlerin saysdr.
Bu eitlikle elde edilen zayflatma faktr, kk kesitlerin ar yklenmesi tehlikesini
azaltr; fakat byk kesitlerden yararlanmay da azaltabilir. Bu sakncadan kanmak iin
byk ve kk kesitli kablolar yahut yaltlm iletkenler ayn grupta kartrlmamaldr.
Borular iinde farkl kesitli yaltlm iletkenler veya kablolarla oluturulan gruplarn
zayflatma faktrleri iin daha hassas hesaplama metotlar kullanlabilir.
b- Kablo raflarndaki gruplar
Farkl kesitli kablolar ya da yaltlm iletkenlerden oluan gruplarda, kk kesitlerin
yklenme durumuna dikkat edilmelidir. Farkl kesitli iletkenler iin zel hesap metodu
kullanlmaldr.
A.5-a da verilen hesap metodu ile elde edilen zayflatma faktr emniyetli tarafta bir deer
verecektir.
A. 6 Tesisat yntemleri
a- Referans yntemler
Referans yntem, akm tama kapasitesinin deney veya hesap yolu ile belirlendii tesisat
yntemleridir.
Referans yntem A1: Tablo 10 sra 1 (termik yaltml duvarda, boru iinde yaltlm
iletken) ve A2 Tablo 10 sra 2 (termik yaltml duvarda, boru iinde ok damarl kablo)
Duvar, hava artlarna dayankl bir d kaplama, termik yaltm ve i tarafta termik
iletkenlii 10 W/m
2
.K olan aa veya aa benzeri malzemeden olumaktadr. Boru i
taraftaki kaplamaya olduunca yakn tespit edilmitir; fakat i kaplamaya temas zorunlu
deildir. letkenlerden gelen s yalnzca i kaplama yolu ile dalmaktadr. Boru metal veya
plastik olabilir.
Referans yntem B1: Tablo 10 sra 4 (ahap duvar zerinde, boru iinde yaltlm
iletkenler) ve B2 Tablo 10 sra 5 (ahap duvar zerinde, boru iinde ok damarl kablo)
Boru, boru apnn 0,3 nden daha az bir ara mesafe ile ahap duvara tespit edilmitir. Boru
metal veya plastik olabilir. Borunun ta duvara tespit edilmi olmas halinde kablonun veya
yaltlm iletkenin akm tama kapasitesi daha byk olabilir.
Referans yntem C: Tablo 10 sra 20 ( ahap duvar zerinde tek veya ok damarl kablo)
Kablo, kablo apnn 0,3nden daha az bir ara mesafe ile ahap duvara tespit edilmitir.
Kablonun ta duvara tespit edilmi olmas veya duvara gmlmesi halinde, kablonun akm
tama kapasitesi daha byk olabilir.
Not : Ta duvar terimi tula, betonarme, al ve benzerleri gibi, termik yaltm
malzemeleri dndakileri kapsamaktadr.
Referans yntem D: Tablo 10 sra 70 (Toprak iindeki kanalda ok damarl kablolar)

379
Kablo, termik direnci 2,5 K.m/W olan toprakla direkt temas halinde olan ve 0,7 m derinlie
gmlm plastik, toprak malzeme veya metal kanallara ekilmitir.
Referans yntem E, F ve G: Tablo 10 sra 32 ve 33 (serbest havada tek veya ok damarl
kablo)
Kablo, toplam s yaynm engellenmeyecek ekilde tespit edilmitir. Gne nlarndan
veya dier kaynaklardan doan snma dikkate alnacaktr. Tabii hava sirklasyonunun
engellenmediine dikkat edilecektir. Pratik olarak kablo ile ilgili yzey arasnda, ok
damarl kablolar iin kablo d apnn 0,3 kadar yahut tek damarl kablolarn d ap
kadar bir aralk bulunmas, serbest hava artlar iin geerli olan akm tama kapasitelerinin
kullanmna izin verir.
b- Dier yntemler
Deme zerindeki veya tavan altndaki kablolar: Bu durum referans yntem C ye
benzer. Ancak tavandaki kablo iin, tabii konveksiyondaki azalma sebebi ile kapasite duvar
veya deme deerlerinden biraz daha az olacaktr.
Kablo tavas: Kablo tespitini kolaylatrmak iin muntazam delikler alm kablo tavas.
Delikli kablo tavasndaki kablolarn kapasiteleri, tava tabannn %30unu kaplayan delikleri
olan tavalarda elde edilen deney sonularndan bulunmutur. Delikler tava tabannn
%30dan azn kaplarsa, kablo tavas deliksiz kabul edilir. Bu referans yntem C nin
benzeridir.
Kablo merdiveni: Bu yap, kablolar etrafnda hava akna minimum diren gsterir. Yani
kablolarn altndaki metal iskelet, kenarlar arasnda kalan alannn %10undan az yer kaplar.
Destekler ve asklar: Kabloyu boyunca aralklarla tutan ve kablo etrafnda tamamyla
serbest hava akna msaade eden kablo tespit dzenleridir.
Not 1: Listelenen akm tama kapasiteleri ve tesisat metotlar genel olarak sabit elektrik
tesisatnda kullanlr. Listelenmi kapasiteler % 100 yk faktrl, srekli alma, doru
akm yahut 50-60 Hz frekansl alternatif akm iindir.
Not 2: Tablo A.1 tesisat referans yntemlerine gre, listelenmi akm tama kapasitelerinin
referans verildii ayrntl tablodur.
Not 3: Bilgisayar destekli tesisat dzenleme yntemlerin kullanlmasna uyum salamak
iin A.2 den A.13e kadar olan tablolardaki akm tama kapasiteleri, basit bir forml ile
iletken kesiti ile ilikilendirilebilir. Bu forml ve ilgili katsaylar IEC 60364-5-52 Ek C de
verilmitir.


380
Tablo A.1 Tesisat deme yntemlerine gre kullanlacak akm tama kapasiteleri listesi

Tesisatn denme ekli
Tek devre iin akm tama kapasiteleri

PVC yaltm XLPE/EPR
yaltm
Mineral
yaltm
Ortam
scaklk
faktr
Grup
zayflama
faktr

Damar says

2 3 2 3 1, 2 ve 3

1 2 3 4 5 6 7 8 9
Isl yaltml duvarda
boru iinde yaltlm
iletkenler
A1 A. 2
Kol. 2
A. 4
Kol. 2
A. 3
Kol. 2
A. 5
Kol. 2
- A. 14 A. 17
Isl yaltml duvarda
boru iinde ok damarl
kablo
A2 A. 2
Kol. 3
A. 4
Kol. 3
A. 3
Kol. 3
A. 5
Kol. 3
- A. 14 A. 1 7

Ahap duvar zerinde
boru iinde yaltlm
iletkenler
B1 A. 2
Kol. 4
A. 4
Kol. 4
A. 3
Kol. 4
A. 5
Kol. 4
- A. 14 A. 17

Ahap duvar zerinde
boru iinde ok damarl
kablo
B2 A. 2
Kol. 5
A. 4
Kol. 5
A. 3
Kol. 5
A. 5
Kol. 5
- A. 14 A. 17

Ahap duvar zerinde
tek damarl veya ok
damarl kablo

C A. 2
Kol. 6
A. 4
Kol. 6
A. 3
Kol. 6
A.5
Kol. 6
70
0
C klf
A. 6
105
0
C klf
A.7
A. 14 A. 17
Toprakta kanal iinde
ok damarl kablo
D A. 2
Kol. 7
A. 4
Kol. 7
A. 3
Kol. 7
A. 5
Kol. 7

A.15 A.19

Serbest havada
ok damarl kablo
Duvara uzaklk
kablo apnn
0,3n az deil

E
Bakr
A.10
Aluminyum
A.11

Bakr
A. 12
Aluminyum
A. 13
70 C Klf
A. 8

105
0
C klf
A.9
A.14 A.17


381

Tek damar, havada

Kablolar temas halinde

Duvara olan mesafe bir kablo
apndan az deil
F Bakr
A. 10

Aluminyum
A. 11
Bakr
A. 12

Aluminyum A.
13
70
0
C klf
A. 8
105
0
C
Klf
A. 9
A. 14 A. 17

Tek damar kablo
Havada aralkl

En az bir kablo ap kadar
aralk
G Bakr A.
10

Aluminyum
A. 11
Bakr A.
12

Aluminyum A.
13
70
0
C Klf
A. 8
105
0
C
Klf
A. 9
A. 14 -


382
Tablo A.2 Tablo A.1deki tesisat ekillerine gre akm tama kapasiteleri
PVC yaltml iki adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum
letken scakl: 70 C/Ortam scakl: 30 C havada, 20 C toprakta

letkenin kesiti Tablo A.1 e gre tesisat yntemi
mm2 A1 A2 B1 B2 C D

1 2 3 4 5 6 7
Bakr

1,5 14,5 14 17,5 16,5 19,5 22
2,5 19,5 18,5 24 23 27 29
4 26 25 32 30 36 38
6 34 32 41 38 46 47
10 46 43 57 52 63 63
16 61 57 76 69 85 81
25 80 75 101 90 112 104
35 99 92 125 111 138 125
50 119 110 151 133 168 148
70 151 139 192 168 213 183
95 182 167 232 201 258 216
120 210 192 269 232 299 246
150 240 219 - - 344 278
185 273 248 - - 392 312
240 321 291 - - 461 361
300 367 334 - - 530 408
Aluminyum
2,5 15 14,5 18,5 17,5 21 22
4 20 19,5 25 24 28 29
6 26 25 32 30 36 36
10 36 33 44 41 49 48
16 48 44 60 54 66 62
25 63 58 79 71 83 80
35 77 71 97 86 103 96
50 93 86 118 104 125 113
70 118 108 150 131 160 140
95 142 130 181 157 195 166
120 164 150 210 181 226 189
150 189 172 - - 261 213
185 215 195 - - 298 240
240 252 229 - - 352 277
300 289 263 - - 406 313
NOT: 3, 5, 6 ve 7 kolonlarda 16mm
2
dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler
bunlar iin de kullanlabilir.

383

XLPE yada EPR yaltml iki adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum

letkenin kesiti Tablo A.1 e gre tesisat yntemi
mm2 A1 A2 B1 B2 C D

1 2 3 4 5 6 7
Bakr

1,5 19 18,5 23 22 24 26
2,5 26 25 31 30 33 34
4 35 33 42 40 45 44
6 45 42 54 51 58 56
10 61 57 75 69 80 73
16 81 76 100 91 107 95
25 106 99 133 119 136 121
35 131 121 164 146 171 146
50 158 145 198 175 209 173
70 200 183 253 221 269 213
95 241 220 306 265 328 252
120 278 253 354 305 382 287
150 318 290 - - 441 324
1S5 362 329 - - 506 363
240 424 386 - - 599 419
300 486 442 - - 693 474
Aluminyum

2,5 20 19,5 25 23 26 26
4 27 26 33 31 35 34
6 35 33 43 40 45 42
10 48 45 59 54 62 56
16 64 60 79 72 84 73
25 84 78 105 94 101 93
35 103 96 130 115 126 112
50 125 115 157 138 154 132
70 158 145 200 175 198 163
95 191 175 242 210 241 193
120 220 201 281 242 280 220
150 253 230 - - 324 249
185 288 262 - - 371 279
240 338 307 - - 439 322
300 387 352 - - 508 364
2


384

PVC yaltml adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum

letkenin kesiti
Tablo A.1 e gre tesisat yntemi
mm
2
A1 A2 B1 B2 C D

1 2 3 4 5 6 7
Bakr

1,5 13,5 13 15,5 15 17,5 18
2,5 18 17,5 21 20 24 24
4 24 23 28 27 32 31
6 31 29 36 34 41 39
10 42 39 50 46 57 52
16 56 52 68 62 76 67
25 73 68 89 80 96 86
35 89 83 110 99 119 103
50 108 99 134 118 144 122
70 136 125 171 149 184 151
95 164 150 207 179 223 179
120 188 172 239 206 259 203
150 216 196 - - 299 230
185 245 223 - - 341 258
240 286 261 - - 403 297
300 328 298 - - 464 336
Aluminyum

2,5 14 13,5 16,5 15,5 18,5 16,5
4 16,5 17,5 22 21 25 24
6 24 23 28 27 32 30
10 32 31 39 36 44 40
16 43 41 53 48 59 52
25 57 53 70 62 73 66
35 70 65 86 77 90 80
50 84 78 104 92 110 94
70 107 98 133 116 140 117
95 129 118 161 139 170 138
120 149 135 186 160 197 157
150 170 155 - - 227 178
185 194 176 _ - 259 200
240 227 207 - - 305 230
300 261 237 - - 351 260
2


385

XLPE yada EPR yaltml adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum


A1
A2 B1 B2 C D
letkenin kesiti
mm
2

1 2 3 4 5 6 7
Bakr
1,5 17 16.5 20 19,5 22 22
2,5 23 22 28 26 30 29
4 31 30 37 35 40 37
6 40 38 48 44 52 46
10 54 51 66 60 71 61
16 73 68 88 80 96 79
25 95 89 117 105 119 101
35 117 109 144 128 147 122
50 141 130 175 154 179 144
70 179 164 222 194 229 178
95 216 197 269 233 278 211
120 249 227 312 268 322 240
150 285 259 - - 371 271
185 324 295 - - 424 304
240 380 346 - - 500 351
300 435 396 - - 576 396
Aluminyum

2,5 19 16 22 21 24 22
4 25 24 29 28 32 29
6 32 31 38 35 41 36
10 44 41 52 48 57 47
16 58 55 71 64 76 61
25 76 71 93 84 90 78
35 94 87 116 103 112 94
50 113 104 140 124 136 112
70 142 131 179 156 174 138
95 171 157 217 188 211 164
120 197 180 251 216 245 186
150 226 206 - - 283 210
185 256 233 - - 323 236
240 300 273 - - 382 272
300 344 313 - - 440 308
2


386

Tablo A.6 Tablo A.1 deki C tesisat yntemine gre akm tama kapasiteleri
Mineral yaltm / Bakr iletken ve klf
Dokunmaya kar PVC klfl ya da plak (Bak. not 2)
Metal klf scakl: 70 C/ Ortam scakl: 30 C
Tablo A.1 yntem C ye gre iletkenlerin adedi ve dzeni
letkenin kesiti ki adet tek veya bir ift
ykl iletken
adet ykl iletken
mm
2

ok damarl ya da gen
konumda tek damarl
Tek damarl dzlem
konumda
1 2 3 4
500 V

1,5 23 19 21
2,5 31 26 29
4 40 35 38
750 V
1,5 25 21 23
2,5 34 28 31
4 45 37 41
6 57 48 52
10 77 65 70
16 102 86 92
25 133 112 120
35 163 137 147
50 202 169 181
70 247 207 221
95 296 249 264
120 340 286 303
150 388 327 346
165 440 371 392
240 514 434 457
NOT 1: Tek damarl kablolarn klflar her iki uta birletirilmitir.
NOT 2: Dokunmaya ak plak kablolarda deerler 0,9 ile arplmaldr.


387

Tablo A.7 Tablo A.1 deki C tesisat yntemine gre akm tama kapasiteleri
Mineral yaltm/Bakr iletken ve klf plak kablo dokunmaya uygun konumda deil ve
yanc malzeme ile temasta deil
Metal klf scakl: 105 C/ Ortam scakl: 30
0
C

Tablo A.1 yntem C ye gre iletkenlerin adedi ve dzeni
letkenin kesiti

ki adet tek veya bir ift
ykl iletken
adet ykl iletken
mm
2

ok damarl ya da gen
konumda tek damarl
Tek damarl dzlem
konumda

1 2 3 4
500 V
1,5 28 24 27
2,5 38 33 36
4 51 44 47
750 V
1,5 31 26 30
2,5 42 35 .41
4 55 47 53
6 70 59 67
10 96 81 91
16 127 107 119
25 166 140 154
35 203 171 187
50 251 212 230
70 307 260 280
95 369 312 334
120 424 359 383
150 485 410 435
185 550 465 492
240 643 544 572
NOT 2: Gruplar iin dzeltme uygulanmamtr.
NOT 3: Bu tablodaki C yntemi kagir duvarlar iindir. Ahap duvarda yksek klf scaklklar kabul edilmez.


388

Tablo A.8 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
Mineral yaltm/Bakr iletken ve klf / Dokunmaya kar PVC klfl ya da plak (Bak. not 2)
0
C

Tablo A.1 deki E, F ve G yntemlerine gre iletkenlerin adedi ve dzeni

ki adet tek veya bir
ift ykl iletken
adet ykl iletken

letkenin kesiti

ok damarl ya da
gen konumda tek
damarl
Tek damar
birbirine
dokunuyor
Tek damar dey
dzlemde aralkl
Tek damar yatay
zlemde aralkl
mm2 Yntem E yahut F Yntem E yahut F Yntem F Yntem G Yntem G

1 2 3 4 5 6
500 V
1,6' 25 21 23 26 29
2,5 33 28 31 34 39
4 44 37 41 45 51
750 V

1,5 26 22 26 28 32
2,5 36 30 34 37 43
4 47 40 45 49 56
6 60 51 57 62 71
10 82 69 77 84 95
16 109 92 102 110 125
25 142 120 132 142 162
35 174 147 161 173 197
50 215 182 198 213 242
70 264 223 241 259 294
95 317 267 289 309 351
120 364 308 331 353 402
150 416 352 377 400 454
185 472 399 426 446 507
240 552 466 496 497 565
NOT 3: De Kablonun d apdr.


389

Mineral yaltm/Bakr iletken ve klf /Dokunmaya kar plak (Bak. not 2)
0
C

Tablo A.1 deki E, F ve G yntemlerine gre iletkenlerin adedi ve dzeni

ki adet tek veya
bir ift ykl
iletken
adet ykl iletken

letkenin kesiti

ok damarl ya da
gen konumda tek
damarl
Tek damar
birbirine
dokunuyor
Tek damar dey
dzlemde aralkl
Tek damar
yatay zlemde
aralkl
mm2 Yntem E yahut F Yntem E yahut F Yntem F Yntem G Yntem G

1 2 3 4 5 6
500 V
1,5 31 26 29 33 37
2,5 41 35 39 43 49
4 54 46 51 56 64
750 V
1,5 33 28 32 35 40
2,5 45 38 43 47 54
4 60 50 56 61 70
6 76 64 71 78 89
10 104 87 96 105 120
16 137 115 127 137 157
25 179 150 164 178 204
35 220 184 200 216 248
50 272 228 247 266 304
70 333 279 300 323 370
95 400 335 359 385 441
120 460 385 411 441 505
150 526 441 469 498 565
165 596 500 530 557 629
240 6S7 584 617 624 704
NOT 3: D
e
Kablonun d apdr.


390

PVC yaltm Bakr iletken
letken scakl: 70 C /Ortam scakl: 30 C


ok damarl kablolar Tek damarl kablolar

ki, ykl
iletken
, ykl
iletken
ki, ykl
iletken
birbirine
dokunuyor
, ykl
iletken gen
konumda
adet ykl iletken ayn dzlemde

letkenin kesiti

Birbirine
dokunuyor
Aralkl
mm2 Yatay Dey

Yntem E Yntem E Yntem F Yntem F Yntem F Yntem G Yntem G
1 2 3 4 5 6 7 8
1,5 22 18,5 - - - - -
2,5 30 25 - - - - -
4 40 34 - - - . -
6 51 43 - - - - -
10 70 60 - - - - -
16 94 80 - - - - -
25 119 101 131 110 114 146 130
35 148 126 162 137 143 181 162
50 180 153 196 167 174 219 197
70 232 196 251 216 225 281 254
95 282 238 304 264 275 341 311
120 328 276 352 308 321 396 362
150 379 319 406 356 372 456 419
185 434 364 463 409 427 521 480
240 514 430 546 485 507 615 569
300 593 497 629 561 587 709 659
400 - - 754 656 689 852 795
500 - - 868 749 789 982 920
630 - - 1 005 855 905 1 138 1 070
NOT: 16mm
2
dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler bunlar iin de kullanlabilir.


391

PVC yaltm Aluminyum iletken


ki, ykl
iletken
, ykl
iletken
ki, ykl
iletken birbirine
dokunuyor
, ykl
iletken gen
konumda
letkenin kesiti

Birbirine
dokunuyor
Aralkl
mm2

Yatay Dey

1 2 3 4 5 6 7 8
2,5 23 19,5 - - - - -
4 31 26 - - - - -
6 39 33 _ - - - -
10 54 46 - - - - -
16 73 61 - - - - -
25 89 78 98 84 87 112 99
35 111 96 122 105 109 139 124
50 135 117 149 128 133 169 152
70 173 150 192 166 173 217 196
95 210 183 235 203 212 265 241
120 244 212 273 237 247 308 282
150 282 245 316 274 287 356 327
185 322 280 363 315 330 407 376
240 380 330 430 375 392 482 447
300 439 381 497 434 455 557 519
400 - - 600 526 552 671 629
500 - - 694 610 640 775 730
630 - - 808 711 746 900 852
NOT: 16mm
2
dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler bunlar iin de
kullanlabilir.


392

XLPE yahut EPR yaltm Bakr iletken



ki, ykl
iletken
, ykl
iletken
ki, ykl iletken
birbirine
dokunuyor
, ykl
iletken gen
konumda
letkenin kesiti

Birbirine
dokunuyor
Aralkl
mm2

Yatay Dey

1 2 3 4 5 6 7 8
1,5 26 23 - - - - -
2,5 36 32 - - - - -
4 49 42 - - - - -
6 63 54 - - -

10 86 75 - - - - -
16 115 100 - - - - -
25 149 127 161 135 141 182 161
35 185 158 200 169 176 226 201
50 225 192 242 207 216 275 246
70 289 246 310 268 279 353 318
95 352 298 377 328 342 430 389
120 410 346 437 383 400 500 454
150 473 399 504 444 464 577 527
185 542 456 575 510 533 661 605
240 641 538 679 607 634 781 719
300 741 621 783 703 736 902 833
400 _ _ 940 823 868 1085 1008
500 _ _ 1083 946 998 1253 1169
630 _ _ 1 254 1 088 1 151 1 454 1 362
NOT: 16mm
2


393

XLPE yahut EPR yaltm Aluminyum iletken



ki, ykl iletken , ykl
iletken
ki, ykl
iletken birbirine
dokunuyor
, ykl
iletken gen
konumda
letkenin kesiti

Birbirine
dokunuyor
Aralkl
mm2

Yatay Dey

1 2 3 4 5 6 7 8
2.5 28 24
_ _ _ _ _
4 38 32 _ _ _ _ _
6 49 42 _ _ _ _ _
10 67 58 _ _ _ _ _
16 91 77 _ _ _ _ _
25 108 97 121 103 107 138 122
35 135 120 150 129 135 172 153
50 164 146 184 159 165 210 188
70 211 187 237 206 215 271 244
95 257 227 289 253 264 332 300
120 300 263 337 296 308 387 351
150 346 304 389 343 358 448 408
185 397 347 447 395 413 515 470
240 470 403 530 471 492 611 561
300 543 471 613 547 571 708 652
400 _ _ 740 663 694 856 792
500 _ _ 856 770 806 991 921
630 _ _ 996 899 942 1154 1077
NOT: 16mm
2


394
Tablo A. 14 30
0
C scaklktan farkl hava scaklklarnda denmi kablolar iin
dzeltme faktrleri

Yaltm
Ortam scakl
a

PVC XLPE ve EPR Mineral
a

0
C

PVC klfl yahut plak
ve dokunma etkisine
ak 70 C
plak dokunma
etkisine ak deil 105
C
10 1,22 1,15 1,26 1,14
15 1.17 1,12 1,20 1,11
20 1,12 1,08 1,14 1,07
25 1,06 1,04 1,07 1,04
35 0.94 0,96 0,93 0,96
40 0,87 0,91 0,85 0,92
45 0,79 0,87 0,87 0,88
50 0,71 0,82 0,67 0,84
55 0,61 0,76 0,57 0,80
60 0,50 0,71 0,45 0,75
65 _ 0,65 _ 0,70
70 _ 0,58 _ 0,65
75 _ 0,50 _ 0,60
80 _ 0,41 _ 0,54
85 _ _ _ 0,47
90 _ _ _ 0,40
95 _ _ _ 0,32

a Daha yksek scaklklar iin imalatya dannz.


395

Tablo A. 15 20
0
Cdan farkl toprakta kanal iindeki kablolarn
akm tama kapasitelerine uygulanacak dzeltme faktrleri
Toprak scakl
C
Yaltm
PVC XLPE ve EPR
10 1,10 1,07
15 1,05 1,04
25 0,95 0,96
30 0,69 0,93
35 0,84 0,89
40 0,77 0,85
45 0,71 0,80
50 0,63 0,76
55 0,55 0,71
60 0,45 0,65
65 - 0,60
70 - 0,53
75 - 0,46
60 - 0,38

Tablo A.16 Topran termik direncinin 2,5 K-m/W den farkl olduu yerlerde gml
kanal iindeki kablolarda D yntemi iin akm tama kapasitelerine uygulanacak dzeltme
faktrleri.
Termik diren, K-m/W 1 1,5 2 2,5 3
Dzeltme faktr 1,18 1,1 1,05 1 0,96
NOT 1: Verilen dzeltme faktrleri tablolar A.2 - A.5 daki tesisat ekilleri, kablo tipi ve byklklerinin ortalamasdr. Dzeltme
faktrlerinde doruluk 5 %in iindedir.
NOT 2: Verilen dzeltme faktrleri gml kanallara ekilen kablolar iindir. Topraa direkt gmlm kablolar iin termik
diren, 2,5 K-m/W 2den az direnler iin, daha byk olacaktr. Daha hassas deerler istenirse bunlar IEC 60287 de
verilen hesap metodlar ile hesaplanabilir.
NOT 3: Verilen dzeltme faktrleri 0,8 m derinlie kadar gmlm kanallara uygulanabilir.


396
Tablo A.17 Birden fazla devre ya da birden fazla ok damarl kablo gruplar iin Tablolar
A. 2 - A.13 de verilen akm tama kapasiteleri ile kullanlacak zayflatma faktrleri.

Sra Dzen
(Kablolar birbirine
dokunuyor)
Devre ya da ok damarl kablo says
Birlikte
kullanlaca
akm tama
kapasitesi
gstergesi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 12 16 20
1 Havada asl, Yzey
zerinde, gml yahut
mahfazal
1,00 0,80 0,70 0,65 0.60 0,57 0,54 0,52 0,50 0,45 0,41 0,38 A. 2 - A.13
yntem
A - F
2 Duvar, deme yahut
deliksiz rafta tek tabaka
1,00 0,85 0,79 0,75 0,73 0,72 0,72 0,71 0,70

A.2 - A.7
Yntem C
3 Ahap tavan altnda tespit
edilmi tek tabaka
0,95 0,81 0,72 0,68 0,66 0,64 0,63 0,62 0,61 9 devre ya da ok
damarl kablodan
4 Delikli, dey yahut yatay
kablo rafnda tek tabaka
1,00 0,88 0,82 0,77 0,75 0,73 0,73 0,72 0,72
sonras iin
zayflatma yoktur.
A.8 - A.13
Yntem
E ve F
5 Kablo merdiveninde tespit
edilmi tek tabaka
1, 00 0,87 0,82 0,80 0,80 0,79 0,79 0,78 0,78

NOT 1: Bu faktrler e ykl niform kablo gruplarna uygulanr.
NOT 2: Kablo aralklarnda yatay uzaklklar kablo apnn iki katnda fazla olmas halinde zayflatma faktr uygulanmaz.
NOT 3: Ayn faktrler:
- ki veya adet tek damarl kablo gruplarna,
- ok damarl kablolara
Uygulanabilir.

NOT 4: Eer bir sistem iki ve damarl kablolara sahipse, kablo says devre says olarak alnr, bulunan faktr iki damarl ve damarl kablo
kapasitelerine ayr ayr uygulanr.
NOT 5: Eer birgrup n adet tek damarl kablodan oluuyor ise ya iki damar ykl n/2 devre ya da damar ykl n/3 devre olarak kabul edilir.
NOT 6: Deerler, tablolar A.2 - A.13 deki tesisatlar, iletken tip ve byklklerinin ortalamas olup; doruluk 5 % in iindedir..
NOT 7: Yukardaki tabloda bulunmayan baz tesisat yntemleri ve dier yntemler iin, zel haller iin hesaplanm faktrler kullanlabilir. Baknz,
tablolar A.20 - A.21.


397

Tablo A.18 Dorudan toprakta gml bir devreden fazla kablolar iin zayflatma
faktrleri
Tablolar A.2 - A.5 de D tesisat yntemi iin tek damarl yahut ok damarl kablolarn
akm tama kapasiteleri ile kullanlacaktr.
Devre says Kablolar aras aklk (a)
a

Kablolar birbirine
dokunuyor
Bir kablo ap 0,125 m 0,25 m 0,5 m
2 0,75 0,80 0,85 0,90 0,90
3 0,65 0,70 0,75 0,80 0,85
4 0,60 0,60 0,70 0,75 0,80
5 0,55 0,55 0,65 0,70 0,80
6 0,50 0,55 0,60 0,70 0,80
a
ok damarl kablolar

a
Tek damarl kablolar

NOT: Verilen deerler 0,7 m derinlik ve 2,5 K-m/W toprak termik direnci iindir. Bu deerler Tablolar A.2
- A.5deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Yuvarlatmalarla birlikte, ortalama
alnmas baz hallerde 10%a kadar hatalara yol aar. (Daha hassas deerler istenirse IEC 60287-
2-1 de verilen metodlar kullanlabilir).


398

Tablo A.19 Topraa gml kanal iinde bir devreden fazla kablolar iin zayflatma
faktrleri
Tablolar A.2 - A.5 de D tesisat yntemi iin
A) Tek gzl kanalda ok damarl kablolar
Kablo says Gzler aras aklk (a)
1

Gzler
bitiik
0,25 m 0,5 m 1,0 m
2 0,85 0,90 0.95 0,95
3 0,75 0,85 0,90 0,95
4 0,70 0,80 0,85 0,90
5 0,65 0,80 0,85 0,90
6 0,60 0,80 0,80 0,90
1
ok damarl kablolar

NOT: Verilen deerler 0,7 m derinlik ve 2,5 K-m/W toprak termik direnci iindir.
Bu deerler Tablolar A.2 - A.5 deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Yuvarlatmalarla
birlikte, ortalama alnmas baz hallerde 10%a kadar hatalara yol aar. (Daha hassas deerler istenirse IEC
60287-2-1 de verilen metotlar kullanlabilir).
B) Tek gzl kanalda tek damarl kablolar
Tek damar iletkenle
Gzler aras aklk (a)
1

yaplm iki yahut
damarl kablo says
Gzler
bitiik
0,25 m 0,5 m 1,0 m
2 0,80 0,90 0,90 0,95
3 0,70 0,80 0,85 0,90
4 0,65 0,75 0,80 0,90
5 0,60 0,70 0,80 0,90
6 0,60 0,70 0,80 0,90
1
Tek damarl kablolar
NOT: Verilen deerler 0,7 m derinlik ve 2,5 K-m/W toprak termik direnci iindir.
Bu deerler Tablolar A.2 - A.5 deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Yuvarlatmalarla
birlikte, ortalama alnmas baz hallerde 10%a kadar hatalara yol aar. (Daha hassas deerler istenirse IEC
60287-2-1 de verilen metotlar kullanlabilir).


399
Tablo A.20 Grup olarak, havada denmi ok damarl kablolara uygulanacak
zayflatma faktrleri.
Tablolar A.8 - A.13deki tesisat yntemi E iin

Tesisat yntemi
Raf
adedi
Kablo adedi
1 2 3 4 6 9

Delikli raflar
Not 3

1
2
3
1,00
1,00
1,00
0,88
0,87
0,86
0,82
0,80
0,79
0,79
0,77
0,76
0,76
0,73
0,71
0,73
0,68
0,66
31

1
2
3
1,00
1,00
1,00
1,00
0,99
0,98
0,98
0,96
0,95
0,95
0,92
0,91
0,91
0,87
0,85
-
-
-

Dey,delikli raflar
Not 4
1
2
1,00
1,00
0,88
0,88
0,82
0,81
0,78
0,76
0,73
0,71
0,72
0,70

31
1
2
1,00
1,00
0,91
0,91
0,89
0,88
0,88
0,87
0,87
0,85
-
-

Merdiven, konsol, v.b.
Not 3
1
2
3
1,00
1,00
1,00
0,87
0,86
0,85
0,82
0,80
0,79
0,80
0,78
0,76
0,79
0,76
0,73
0,78
0,73
0,70

32
33
34

1
2
3
1,00
1,00
1,00
1,00
0,99
0,98
1,00
0,98
0,97
1,00
0,97
0,96
1.00
0,96
0,93
-
-
-

NOT 1: Verilen deerler Tablo A.8 - A.13 deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Deerlerdeki dalma
genellikle 5 % den azdr.
NOT 2: Tek tabaka kablo gruplar iin verilen deerler ok tabakal birbirine temas eden kablolara uygulanmaz. Bu eit
tesisatlardaki faktrler daha kk olup; uygun bir metodla hesaplanmaldr.
NOT 3: Verilen deerler 300 mm dey raf aral ve duvarla raf arasnda en az 20 mm boluk braklm konum iindir.
Daha kk aralklarda faktrler kltlmelidir.
NOT 4: Verilen deerler srt srta konmu raflar aras yatay 225 mm aklk ve duvarla raf arasnda 20 mm boluk
braklm konum iindir. Daha kk aklklarda faktrler kltlmelidir.


400
Tablo A. 21 Tek damarl kablolarn grup halinde denmesinde uygulanacak zayflatma
faktrleri.
(Not 2:) Havada denmi tek damarl kablolarn kapasitelerine
Tablolar A.8 A.13 deki F yntemi uygulanacaktr.

Raf adedi
fazl devrelerin adedi
(not 5)
Uygulanacak
arpan
1 2 3
Delikli raflar
Not 3

31

1
2
3
0,98
0,96
0,95
0,91
0,87
0,85
0,87
0,81
0,78
kablo yatay
konumda
Dey delikli
raflar
Not 4

31

1
2
0,96
0,95
0,86
0,84

kablo dey
konumda
Nerdiven,
konsol, destek,
V.b. Not 3
33
33
34

1
2
3
1,00
0,98
0,97
0,97
0,93
0,9
0,96
0,89
0,86
kablo yatay
konumda
Delikli raflar
Not 3

31

1
2
3
1,00
0,97
0,96
0,98
0.93
0,92
0,96
0,89
0,86

Dey delikli
raflar
Not 4

31

1
2
1,00
1,00
0,91
0,90
0,89
0,86
kablo gen
konumda
Nerdiven,
konsol,
destek, V.b.
Not 3
33
33
34

1
2
3
1,00
0,97
0,96
1,00
0,95
0,94
1,00
0,93
0,90
NOT 1: Verilen deerler Tablo A.8 - A.13 deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Deerlerdeki
dalma genellikle 5 % den azdr.
NOT 2: Tek tabaka kablolar veya gen konumdaki gruplar iin verilen deerler ok tabakal birbirine temas eden
kablolara uygulanmaz. Bu eit tesisatlardaki faktrler daha kk olup; uygun bir metotla hesaplanmaldr.
NOT 3: Verilen deerler 300 mm raf aral iindir. Daha kk aralklarda faktrler kltlmelidir.
NOT 4: Verilen deerler srt srta konmu raflar aras yatay 225 mm aklk ve duvarla raf arasnda 20 mm boluk
braklm konum iindir. Daha kk aklklarda faktrler kltlmelidir.
NOT 5: Bu tabloda, faz bana birden fazla kablonun paralel baland durumlarda her fazlk takm bir devre
olarak kabul edilmitir.


401
Tablo B.1 Akm tama kapasiteleri
(Birimler amperdir.)
Tablo A.1e
gre
yntemler
Ykl iletken says ve yaltm tipi
A1
PVC
ki
PVC

XLPE
ki
XLPE

A2
PVC
ki
PVC

XLPE
ki
XLPE

81
PVC
ki
PVC

XLPE
ki
XLPE

B2
PVC
ki
PVC

XLPE
ki
XLPE

C
PVC
ki
PVC

XLPE
ki
XLPE

E PVC ki
PVC

XLPE
ki
XLPE

F PVC ki
PVC

XLPE
ki
XLPE
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Kesit (mm
2
)
Bakr

1.5 13 13,5 14,5 15,5 17 18,5 19,5 22 23 24 26 -
2,5 17,5 18 19,5 21 23 25 27 30 31 33 36 -
4 23 24 26 28 31 34 36 40 42 45 49 -
6 29 31 34 36 40 43 46 51 54 58 63 -
10 30 42 46 50 54 60 63 70 75 80 86 -
16 52 56 61 68 73 80 85 94 100 107 115 -
25 68 73 80 89 95 101 110 119 127 135 149 161
35 - - - 110 117 126 137 147 158 169 185 200
50 - - - 134 141 153 167 179 192 207 225 242
70 - - - 171 179 196 213 229 246 268 289 310
95 - - - 207 216 238 258 278 298 328 352 377
120 - - - 239 249 276 299 322 346 382 410 437
150 _ - - - 285 318 344 371 395 441 473 504
185 - - - _ 324 362 392 424 450 506 542 575
240 - - - - 380 424 461 500 538 599 641 679
Aluminyum
2,5 13,5 14 15 16,5 18,5 19,5 21 23 24 26 28 -
4 17,5 16,5 20 22 25 26 28 31 32 35 38 -
6 23 24 26 28 32 33 36 39 42 45 49 -
10 31 32 36 39 44 46 49 54 58 62 67 -
16 41 43 48 53 58 61 66 73 77 84 91 -
25 53 57 63 70 73 78 83 90 97 101 108 121
35 _ - - 86 90 96 103 112 120 126 135 150
50 - - - 104 110 117 125 136 146 154 164 184
70 - - - 133 140 150 160 174 187 198 211 237
95 - - - 161 170 183 195 211 227 241 257 289
120 - - - 186 197 212 22$ 245 263 280 300 337
150 - - - - 226 245 261 283 304 3S4 346 389
185 _ - - - 256 2SO 298 323 347 371 397 447
240 - - - - 300 330 352 382 409 439 470 530
NOT : Her tesisat yntemi iin yukardaki deerlerin uygulanabilirlii iin tablolar B.2 B.3 e bavurulmaldr.

402
Tablo B. 2 Akm tama kapasiteleri.
(Birimler amperdir.)
Tesisat yntemi Kesit
mm
2

Ykl iletken says ve yaltm tipi

ki PVC PVC ki XLPE XLPE
Bakr
1.5 22 18 26 22
2,5 29 24 34 29
4 38 31 44 37
6 47 39 56 46
10 63 52 73 61
16 81 67 95 79
25 104 86 121 101
D 35 125 103 146 122
50 148 122 173 144
70 183 151 213 178
95 216 179 252 211
120 246 203 287 240
150 278 230 324 271
185 312 258 363 304
240 361 297 419 351
300 408 336 474 396
Aluminyum
2,5 22 18,5 26 22
4 29 24 34 29
6 36 30 42 36
10 48 40 56 47
16 62 52 73 61
25 80 66 93 78
D 35
50
96
113
80
94
112
132
94
112
70 140 117 163 138
95 166 138 193 164
120 189 157 220 186
150 213 178 249 210
185 240 200 279 236
240 277 230 322 272
300 313 260 364 308


403

Tablo B. 3 Grup devreler ya da grup ok damarl kablolar iin zayflatma faktrleri.
(Tablo B. 1deki akm tama kapasiteleri ile kullanlacaktr.)
Sra Dzen Devre veya ok damarl kablo says
1 2 3 4 6 9 12 16 20
1 Duvarlarda tek tabaka 1,00 0,80 0,70 0,70 0,55 0,50 0,45 0,40 0,40
gml, st rtl
2 Demede, deliksiz rafda 1,00 0,85 0,80 0,75 0,70 0.70 - - -

3 Tavan altna tespit edilmi tek
tabaka
0,95 0,80 0,70 0,70 0,65 0,60 - - -
Delikli yatay rafda tek
4 tabaka veya dey raflar 1,00 0,90 0,80 0,75 0,75 0,70 - - -

Kablo merdiveninde,
5 Konsol v.b. tek tabaka 1,00 0,85 0,80 0,60 0,80 0,80 - - -


404
EK B

EZAMANLILIK KATSAYILARI VE EN BYK GCN BELRLENMES

B.1 Tarifler :
a- Datm noktas: Elektrik enerjisinin bir hattan gelip kollara ayrld nokta bu ekte
datm noktas olarak anlmtr. Ana tablolar, datm tablolar, yap balant kutular,
konutlarn tablolar ve son devreler zerindeki buatlar datm noktalardr.
b- Gelen hat: Datm noktasnn besleme tarafndaki hattr.
c- k hatlar: Datm noktasndan kan kollardr.
d- Ezamanllk katsays: Gelen hattan ekilen gcn, k hatlarndan ekilen en byk
glerin toplamna orandr.
e- k hatt en byk gc: Datm noktasndan kan kollarn toplam gcdr.
f- Gelen hat en byk gc: Datm noktasnn besleme tarafndaki ezamanl gtr.

B.2 Ezamanllk katsays
Bir binada bulunan btn elektrikle alan aletlerin ve tketicilerin ayn zamanda devreye
girme olasl binann karakterine gre deiir. Ezamanllk katsays bu bir arada olma
olasln gsterir. Benzer karakterdeki ykler iin benzer ezamanllk katsaylar elde
edilir. Anglosakson literatrnde ezamanllk katsays yerine diversite terimi
kullanlmaktadr.

g : Ezamanllk katsays,
P
g
: Gelen hat en byk gc,
P
i
: k hatt en byk gc,
n : k hatt says,
olmak zere ezamanllk katsays
eklinde bulunur. Diversite ise 1/g olarak tarif edilmektedir.
Bir ebekede hatlardan ekebilecek en byk gc belirlemek iin, aadaki ekil B1de
gsterildii zere i tesisatn eitli noktalarndaki ezamanllk katsaylarnn belirlenmesi
gereklidir.

=
n
i
g
P
P
g
1

405

ekil B1

ekil B1in bir binann tesislerine ve beslenmesine uygulanmas halinde T1, daire tablosunu
T2, binann saya tablosunu ve T3 de bu blgeyi besleyen transformatrn ana tablosunu
temsil ettii sylenebilir. Her bir tablo iin kabul edilebilir ezamanllk katsaylar aada
verilmitir.
B.3
letken kesitinin belirlenmesi iin yaplan hesaplarda ezamanl yk esas alnmaldr.
B.4
Ezamanl ykn belirlenmesi:
Ezamanl yk, (ayn zamanda ekilen g) k hatlarnn en byk gleri toplam ile
ezamanllk katsays arplarak bulunur. Konutlarda kurulu g genel olarak aydnlatma
gc, priz gc ve biliniyorsa elektrikli ev aletlerinin gcnden oluur.
Bir transformatrden beslenen konutlarn ezamanllk katsays tablo B1den alnr.
Binalarn asansr ve dier tesislerinin ezamanllk katsays konut yk karakterinde
olmadndan kendi aralarnda hesaplanmaldr.
B.5
Konutlarda bir dairenin ezamanl yknn belirlenmesinde %30 ezamanllk katsays esas
alnr. Ancak bir dairenin ezamanl gc 6000 Wdan kk olamaz; g katsays 0,95
alnr.
Bir dairenin ezamanl gc 6000 W ayorsa g katsays hesapla bulunacaktr.
Konut binalarnn ezamanl yknn belirlenmesi iin aadaki ezamanllk katsaylar
esas alnmaldr.

T1
T2
T3
Pk
1
Pk
2
g1
g2
g3
P11
P1
P13
P2
P23
P2
P3
Pt3
Pt1=Pk1+Pk2+P
K3
P11=g1.Pt1
Pt2=P11+P12+P1
3
P21=g2.Pt2
Pt1
Pt
i
gleri tablodan kan hatlarn bireysel en byk glerinin toplamn gstermektedir.
P
ii
gleri gelen hatlardan ekilen en byk gc gstermektedir.
g
i
Ezamanllk katsaysdr.
P3=g3.P3
Pt2

406

Daire says Ezamanllk Katsays
%
3- 5 45
5-10 43
11-15 41
16-20 39
21-25 36
26-30 34
31-35 31
36-40 29
41-45 28
46-50 26
51-55 25
56-61 24
62 ve daha fazla 23

Ky kasaba ve imar plan bulunmayan alanlarda yaplan tek evlerde ve yazlklarda bu
esaslara uyulmayabilir. Bu gibi konutlarda ve merdiven otomatii, kk dkkan gibi
yerlerde ezamanl yk 3000 W 'dan az olamaz. (g katsays:0,95)
B.6
yerleri, idare binalar, sosyal binalar, salk binalar ve benzeri yerlerde ezamanl ykn
belirlenmesi iin kurulu yk, aydnlatma yk, priz yk, yedekler hari mekanik tesisat k
ve yaz yknden byk olan, asansr yk ve mutfak yknden elde edilir.
B.7
Mekanik tesisat k-yaz yknden byk olannn ezamanllk katsays %100, mutfak yk
iin ise ezamanllk katsays %70 alnmaldr. Aydnlatma, priz ve asansr yk iin
aada belirtilen ezamanllk katsaylar kullanlmaldr.
Konut dndaki binalarda Aydnlatma ykleri iin ezamanllk katsaylar

Binann cinsi Yk Miktar Ezamanllk
(kVA) katsays (%)
Hastahaneler 50 kVAya kadar 40
geri kalan yk 20
Otel, motel ve 20 kVAya kadar 50
tatil kyleri sonraki 100 kVAya kadar 40
geri kalan yk 30
Depolar 12,5 kVAya kadar 100
geri kalan yk 50
Dier binalar Tm yk 100


407

Konut dndaki binalarda prizler iin ezamanllk katsays

(kVA) katsays (%)
Tm yaplarda 10 kVAya kadar 100
geri kalan yk 50

Asansrler iin ezamanllk katsays

(kVA) katsays (%)
Bro binalar, oteller Tm yk 100
Okullar, Hastahaneler Tm yk 85
Apartman ve dier binalar Tm yk 55

Ezamanl ykn belirlenmesi iin rnekler

rnek 6 katl ve bir katnda 3 daire (konut) bulunan bir apartmann asansr 4,5 kW ve
hidroforu 2,5 kW gdedir. Beher konutta (daire) bulunan ykler aada verilmitir.

Ad. Toplam g (W)
Aydnlatma sortileri 12 1090
Prizler 11 3300
amar makinas 1 2500
Bulak makinas 1 2500
Elektrikli su stcs 1 2000
Toplam 11390 W
Datm noktas: Daire tablosu
kan hat en byk gc: 11390 W
Ezamanllk katsays: g = 0,30
Bir dairenin ezamanl gc = 11390x0,30 = 3417 W < 6000W olduundan ezamanl gc
6000W olarak alnr.
Ezamanl g : 6000 W


408
Apartmann ezamanl gc hesab:
Konutlar 6000 x 18 x 0,39 = 42120 W
Asansr 4500 x 0,55 = 2475 W
Hidrofor 2500 x 1,0 = 2500 W
Toplam 47095 W bulunur.
Datm noktas: Bina kofresi
kan hat en byk gc: 6000 x 18 x 0,39 + 2475 + 2500 = 47095 W
Ezamanllk katsays: g = 1
Ezamanl g : 47095 W

Transformatrden yukardaki gte 3 adet apartmann beslenmesi halinde transformatrden
ekilecek ezamanl g;
Konutlar 6000 x 3x18 x 0,25 = 81000 W
Asansr 4500 x 3 x 0,55 = 7425 W
Hidrofor 2500 x 3 x 1 = 7500 W
Toplam 95925 W bulunur.
Datm noktas: Transformatr.
kan hat en byk gc: 3 x 47095 = 141285
Ezamanllk katsays: g = 95925 / 141285 = 0,679
Ezamanl g : 95925 W


409

EK C
GERLM DM HESABI

Gerilim dm hesaplarnda iletkenlerin alma scaklklarndaki ohmik direnleri ve
iletkenlerin dzenlenme ekline gre oluan endktif reaktanslar kullanlacaktr.
16 mm
2
kesite kadar iletkenler iin reaktans deeri dikkate alnmaz.16 mm
2
ve daha byk
kesitler iin kablo reticilerinin bildirdii deerler kullanlr.
Hesaplarda Tablo C1-C3 de iletkenler iin verilen ohmik diren ve reaktans deerleri de
kullanlabilir.
Hesaplarda basitlik salanmas asndan 1+(X
h
/R
h
).tan eklinde belirlenmi bir k
katsays kullanlarak ve ykn akm yerine gc alnarak yaplan hesaplarda bal gerilim
dm

Bir fazl yklerde e = 2. P.L.k/k.S.Un
2

fazl yklerde e = P.L.k/k.S.Un
2

eklinde hesaplanr. Burada k katsays 16 mm
2
kesite kadar 1 alnacak, 16 mm
2
ve daha
byk kesitler iin yukardaki ekilde hesaplanacaktr. Kullanclara kolaylk salamak
bakmndan Tablo C.1-C.3 de ykn g katsays, kesit ve faz iletkenlerinin dzenlenme
ekline gre hesaplanm k deerleri verilmitir.
Dengesiz yk durumunda ntr hattndaki gerilim dm de dikkate alnacaktr.


410

TABLO C.1 K Katsaylar tablosu

Ayn d klf iinde BAKIR iletken 3+1 damarl kablolar

R (O/km) 20
0
C
D.A.
12.10 7.41 4.61 3.08 1.83 1.15 0.727 0.524 0.387 0.268 0.193 0.153 0.124 0.0991 0.0754
R (O /km) 70
0
C
D.A.
14.5 8.87 5.52 3.69 2.19 1.38 0.870 0.627 0.463 0.321 0.231 0.183 0.148 0.1190 0.9020
R (O /km) 70
0
C
A.A.
14.5 8.87 5.52 3.69 2.19 1.38 0.870 0.627 0.463 0.321 0.232 0.184 0.150 0.1200 0.0926

L (mH/km) 0.366 0.34 0.339 0.321 0.301 0.285 0.274 0.261 0.263 0.254 0.253 0.25 0.247 0.248 0.245
X (O /km)

0.090 0.086 0.082 0.083 0.080 0.079 0.079 0.078 0.078 0.077
S mm
2
1.5 2.5 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240
G katsays
(Cos | )

1.00 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000
0.95 1.021 1.033 1.043 1.059 1.082 1.113 1.140 1.170 1.213 1.273
0.90 1.031 1.048 1.063 1.086 1.120 1.166 1.207 1.251 1.314 1.403
0.85 1.040 1.061 1.081 1.111 1.154 1.212 1.265 1.321 1.402 1.515
0.80 1.049 1.074 1.098 1.134 1.186 1.257 1.320 1.388 1.487 1.623
0.75 1.057 1.087 1.115 1.157 1.219 1.302 1.376 1.456 1.573 1.733
0.70 1.066 1.101 1.133 1.182 1.254 1.350 1.435 1.528 1.662 1.848
0.65 1.076 1.116 1.153 1.209 1.291 1.401 1.499 1.605 1.759 1.972
0.60 1.087 1.132 1.174 1.238 1.331 1.457 1.569 1.690 1.866 2.108
0.55 1.099 1.150 1.199 1.271 1.377 1.520 1.648 1.786 1.986 2.262
0.50 1.112 1.171 1.227 1.309 1.431 1.593 1.739 1.896 2.125 2.440
0.45 1.129 1.196 1.260 1.354 1.493 1.680 1.847 2.027 2.288 2.650
0.40 1.149 1.227 1.300 1.409 1.570 1.785 1.978 2.185 2.488 2.905
0.35 1.174 1.265 1.350 1.478 1.665 1.917 2.142 2.385 2.738 3.225
0.30 1.206 1.315 1.416 1.567 1.790 2.089 2.357 2.645 3.065 3.643
0.25 1.251 1.383 1.506 1.691 1.963 2.327 2.653 3.004 3.515 4.219
0.20 1.318 1.485 1.641 1.874 2.218 2.678 3.091 3.534 4.181 5.072
0.15 1.428 1.652 1.862 2.176 2.638 3.258 3.813 4.410 5.279 6.479
0.10 1.646 1.984 2.301 2.776 3.473 4.409 5.247 6.147 7.460 9.270
0.05 2.296 2.976 3.612 4.565 5.966 7.843 9.526 11.333 13.969 17.603

Reaktanslar 50 Hz iin hesaplanmtr.


411


Tek damarl BAKIR iletken kablolar 3 adedi yan yana yatay dzlemde denmi

R (O /km) 20
0
C D.A. 1.150 0.727 0.524 0.387 0.268 0.193 0.153 0.124 0.0991 0.0754
R (O /km) 70
0
C D.A. 1.380 0.870 0.627 0.463 0.321 0.231 0.183 0.148 0.1190 0.9020
R (O /km) 70
0
C A.A. 1.380 0.870 0.627 0.463 0.321 0.232 0.184 0.150 0.1200 0.0926

L (mH/km) 0.535 0.514 0.497 0.489 0.473 0.466 0.458 0.454 0.451 0.445
X (O /km) 0.168 0.161 0.156 0.154 0.149 0.146 0.144 0.143 0.142 0.140
S mm
2
16 25 35 50 70 95 120 150 185 240
G katsays (Cos | )
1.00 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000
0.95 1.040 1.061 1.082 1.109 1.152 1.207 1.257 1.313 1.388 1.496
0.90 1.059 1.090 1.121 1.161 1.224 1.306 1.379 1.461 1.572 1.731
0.85 1.075 1.115 1.154 1.206 1.287 1.391 1.485 1.589 1.732 1.936
0.80 1.091 1.139 1.187 1.249 1.347 1.473 1.586 1.713 1.886 2.132
0.75 1.107 1.164 1.220 1.293 1.408 1.557 1.690 1.839 2.041 2.331
0.70 1.124 1.189 1.254 1.339 1.472 1.644 1.798 1.970 2.205 2.540
0.65 1.142 1.217 1.291 1.388 1.541 1.738 1.914 2.112 2.380 2.765
0.60 1.162 1.247 1.332 1.442 1.617 1.841 2.043 2.268 2.574 3.013
0.55 1.185 1.282 1.378 1.504 1.703 1.958 2.187 2.444 2.793 3.292
0.50 1.211 1.321 1.431 1.575 1.802 2.093 2.354 2.647 3.045 3.615
0.45 1.242 1.368 1.494 1.658 1.919 2.252 2.552 2.887 3.343 3.996
0.40 1.279 1.425 1.571 1.760 2.061 2.446 2.792 3.179 3.705 4.459
0.35 1.326 1.497 1.666 1.888 2.239 2.689 3.093 3.545 4.160 5.041
0.30 1.387 1.590 1.792 2.055 2.472 3.007 3.487 4.024 4.754 5.801
0.25 1.472 1.719 1.964 2.285 2.793 3.444 4.029 4.683 5.573 6.847
0.20 1.597 1.909 2.220 2.625 3.268 4.091 4.831 5.658 6.784 8.396
0.15 1.803 2.223 2.641 3.187 4.051 5.159 6.154 7.267 8.782 10.951
0.10 2.212 2.847 3.478 4.301 5.606 7.279 8.781 10.461 12.748 16.022
0.05 3.433 4.707 5.974 7.628 10.247 13.605 16.620 19.993 24.585 31.157

NOT : 16 mm2'ye kadar kesitlerin ohmik direnleri Tablo C.1'den alnabilir.


412


Tek damarl BAKIR iletkenli kablolar 3 adedi gen formda denmi

R (O /km) 20
0
C D.A. 1.150 0.727 0.524 0.387 0.268 0.193 0.153 0.124 0.0991 0.0754
R (O /km) 70
0
C D.A. 1.380 0.870 0.627 0.463 0.321 0.231 0.183 0.148 0.1190 0.9020
R (O /km) 70
0
C A.A. 1.380 0.870 0.627 0.463 0.321 0.232 0.184 0.150 0.1210 0.0930

L (mH/km) 0.371 0.35 0.333 0.325 0.309 0.302 0.294 0.29 0.287 0.281
X (O /km) 0.117 0.110 0.105 0.102 0.097 0.095 0.092 0.091 0.090 0.088
S mm
2
16 25 35 50 70 95 120 150 185 240
G katsays (Cos | )
1.00 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000
0.95 1.028 1.042 1.055 1.072 1.099 1.134 1.165 1.200 1.245 1.312
0.90 1.041 1.061 1.081 1.107 1.146 1.198 1.243 1.294 1.361 1.460
0.85 1.052 1.078 1.103 1.137 1.187 1.253 1.311 1.376 1.462 1.588
0.80 1.063 1.095 1.125 1.165 1.227 1.307 1.376 1.456 1.559 1.712
0.75 1.074 1.111 1.147 1.194 1.267 1.361 1.443 1.536 1.657 1.837
0.70 1.086 1.129 1.170 1.225 1.309 1.417 1.512 1.620 1.760 1.968
0.65 1.099 1.148 1.195 1.258 1.354 1.478 1.587 1.710 1.871 2.110
0.60 1.113 1.169 1.222 1.294 1.403 1.545 1.669 1.810 1.994 2.266
0.55 1.128 1.192 1.253 1.335 1.459 1.621 1.762 1.922 2.132 2.441
0.50 1.146 1.219 1.289 1.382 1.524 1.708 1.869 2.052 2.291 2.644
0.45 1.168 1.251 1.331 1.438 1.600 1.812 1.996 2.205 2.479 2.884
0.40 1.194 1.290 1.382 1.505 1.693 1.937 2.150 2.392 2.707 3.175
0.35 1.226 1.338 1.447 1.590 1.809 2.095 2.343 2.626 2.994 3.541
0.30 1.269 1.402 1.531 1.701 1.962 2.300 2.596 2.931 3.369 4.018
0.25 1.327 1.489 1.646 1.854 2.171 2.584 2.944 3.352 3.886 4.676
0.20 1.414 1.619 1.817 2.080 2.482 3.003 3.459 3.976 4.650 5.650
0.15 1.557 1.833 2.100 2.454 2.993 3.695 4.309 5.003 5.911 7.257
0.10 1.840 2.258 2.660 3.194 4.009 5.069 5.995 7.043 8.414 10.445
0.05 2.687 3.525 4.333 5.405 7.041 9.169 11.027 13.132 15.884 19.961

NOT : 16 mm2'ye kadar kesitlerin ohmik direnleri Tablo C.1'den alnabilir.


413
EK D

FAZLI SSTEMLERDE HARMONK AKIMLARIN ETKS

Drt ve be damarl kablolarda drt damardan da akm gemesi halinde harmonik akmlar iin
zayflatma faktrleri.
Burada dengeli fazl sistemlerde ntrden akm gemesi hali ele alnmtr. Bu eit akmlar ntr
hattndaki toplamlar sfr olmayan harmonikler tayan faz akmlarndan kaynaklanr. Ntrde
sfrlanmayan en nemli harmonik her zaman nc harmoniktir. Ntr hattndan geen nc
harmonik akmnn miktar, temel frekansl faz akmn aabilir. Byle durumlarda ntr akmnn
kablonun akm tama kapasitesi zerinde kayda deer etkisi vardr.
Tablo D.1 de verilen deerler drt ve be iletkenli kablolarda ntr iletkeninin faz iletkeni ile ayn
kesit ve malzemeden olmas hali iin dzenlenmitir. Zayflatma faktrleri nc harmonik esas
alnarak hazrlanmtr. Eer belirli ekilde, rnein % 10 dan daha fazla 9.,15. v.b. harmonikler
varsa dk zayflatma faktrleri alnmaldr. Fazlar arasnda % 50 den fazla dengesizlik olmas
halinde de daha dk zayflatma faktrleri uygulanabilir.
Ntr hatt akmnn faz akmlarndan byk olduu durumlarda kablo kesiti ntr akmna gre
seilir.
Kablo kesitinin ntr akmna gre belirlendii ve ntr akmnn faz akmlarndan ok fazla byk
olmad hallerde, faz akmlar iin listelerdeki akm tama kapasitelerinin azaltlmas zorunludur.
Kablo kesitinin ntr akmna gre belirlendii ve ntr akmnn, faz akmlarndan % 135den daha
fazla olduu hallerde, faz iletkenleri tam olarak yklenemeyeceklerdir.
Bu durumda ntr ve faz hatlarnda retilen s birbirini dengeleyeceinden faz iletkenlerine
zayflatma faktr uygulanmasna gerek yoktur.

TABLO D.1
Drt ve be damarl kablolarda harmonik akmlar iin zayflatma faktrleri

rnek:
Tesis ekli, C metoduna gre duvar zerine tutturulmu, fazl, PVC yaltml, drt damarl bir
kablonun 39 A tad farzedilsin.
Eer devrede harmonik yoksa Tablo A.4e gre akm tama kapasitesi 41 A olan 6 mm
2
lik kablo
yeterlidir.
Eer % 20 nc harmonik varsa 0,86 zayflatma faktr uygulamas ile yk akm 39 / 0,86 =
45 Ae ykseltilir. Bu yk iin 10 mm
2
lik kablo gerekir.

nc harmonik
miktar
%
Zayflama faktr
Faz akmna
gre seim
Ntr akmna
gre seim
0-15 1.0 -
15-33 0.86 -
33-45 - 0.86
>45 - 1.0

414
Eer % 40 nc harmonik varsa kablo seimi ntr akmna gre yaplacaktr. Ntr akm 39 x
0,4 x 3 = 46,8 A ve 0,86 zayflatma faktr ile 46,8 / 0,86 = 54,4 A bulunur. Bu yk iin 10 mm
2

kesit uygundur.
Eer % 50 nc harmonik varsa, seim yine ntr akmna gre yaplacaktr.
39 x 0,5 x 3 = 58,5 A Bu durumda faktr 1 ve kesit 16 mm
2
olacaktr.
Btn bu kablo seim yntemleri akm tama kapasitesine gre verilmitir. Gerilim dm ve
dier hususlar dikkate alnmamtr.


415

EK E

BELGELEME VE RAPORLAMA N RNEK FORMLAR VE AIKLAMALARI
Giri
(i) Blm 15in gerektirdii Elektrik Tesisat Belgesi (Form 1), iin tasarm, yaps,
denetimi ve denenmesi asndan, ayr ayr olmak zere, ilgisine gre tasarmc,
tesisat ve denetim kuruluu tarafndan hazrlanacak ve imzalanacaktr.
(ii) Bir tesisat iin Blm 15in gerektirdii Elektrik Tesisat Kk ler Belgesi (Form
2) iin gerekli kontrollar, ii gerekletiren tesisat tarafndan yaplacak ve
imzalanacak ya da dorulanacaktr.
(iii) Blm 15in gerektirdii Periyodik Denetleme Raporu (Form 3), bir tesisatn denetimi
ve denenmesi asndan bir denetim kuruluu tarafndan dzenlenecek ve
imzalanacaktr.
(iv) Tesisatlar, yukarda (i), (ii) ve (iii) ile belirtilen grevleri gereince, stlenilen iin
yapsna ve Trk ynetmelik ve standartlarnda belirlenen teknik standartlara ilikin
yetkin bir bilgi ve tecrbeye sahip olacaklar ve bu ynetmelik dahilindeki test ve
denetim prosedrlerini ve uygun test ekipmann kullanma konusunda tam olarak
yetkili olacaklardr.
(v) Elektrik Tesisat Belgeleri, tasarm, yap, denetleme ve deneme konusunda yeni tesisata
ya da mevcut tesisat zerinde yaplacak ilave ilere, ilikin olarak ykmllkleri
belirleyeceklerdir.
(vi) Elektrik Tesisat Kk ler Belgesi, belgenin 1. Blmnde tanmlanan iin tasarm,
yap, denetim ve denenmesine ilikin ykmll belirtmektedir.
(vii) Periyodik Denetleme Raporu, raporda belirtilen sre ve snrlamalar dahilinde bir
tesisatn denetlenmesi ve denenmesine ilikin ykmll belirtilir.
(viii) Blm 15de belirtildii zere bir Denetleme Listesi ve bir Deney Sonular Listesi,
ilgili Elektrik Tesisat Belgesi ya da Periyodik Denetleme Raporu ile beraber
sunulmaldr.
(ix) irket ya da baka bir kurum adna bir form hazrlarken ya da imzalarken bireyler
kimin adna hareket ettiklerini belirtmelidirler.
(x) Byk ve karmak tesisatlarn geniletilmesinde ya da teknik olmayan kimseler
tarafndan istenmesi halinde, aklayc olma ynnden ilave formlar talep edilebilir.


416
ELEKTRK TESSAT BELGES
Form 1/1 Sayfa no: / (Not 5)
ABONE BLGLER (Not 1)

TESSAT ADRES

TESSATIN TANIMI VE BOYUTU Kutuyu iaretleyiniz Yeni Tesisat
Tesisatn Tanm Mevcut Tesisata ek
Bu belge dahilindeki tesisatn kapsam Mevcut Tesisatta deiiklik

(Gerekirse devam kadn kullann) devam kad no:...a baknz.
TASARIM
zellikleri yukarda tanmlanm olan elektrik tesisatnn tasarm ilerinin sorumlusu olarak tasarm aamasnda gerekli zen ve
emei harcadm, sorumluluum altnda bulunan sz geen iin yrrlkteki Elektrik Tesisleri Ynetmeliine uygun olarak,
bilgim dahilinde projelendirildiini KABUL EDERM.
mza ykmllnn boyutu bu belgenin konusuna ilikin olarak yukarda belirtilen i ile snrlandrlmtr.
Tesisatn TASARIMI iin: (Not 3)
mza: Tarih: Ad, Soyad :
YAPIM
zellikleri yukarda tanmlanm olan elektrik tesisatnn yapm ilerinin sorumlusu olarak yapm aamasnda gerekli zen ve
emei harcadm, sorumluluum altnda bulunan sz geen iin, bilgim dahilinde gerekletirildiini TEYD EDERM.
Tesisatn YAPIMI iin: (Not 3)
mza: Tarih: Ad, Soyad : Yklenici :
DENETLEME VE DENEME
zellikleri yukarda tanmlanm olan elektrik tesisatn denetleme ve deneme ilerinden sorumlu olan ben, denetleme ve deneyler
aamasnda gerekli zen ve emei harcadm, sorumluluum altnda bulunan sz geen iin yrrlkteki Elektrik Tesisleri
Ynetmeliine uygun olarak, bilgim dahilinde gerekletirildiini KABUL EDERM.
Tesisatn denetleme ve denenmesi iin: (Not 3)
mza: Tarih: Ad, Soyad : Deneti :
Sonraki DENETLEME
Bu tesisatn ....... yl/aydan daha ksa bir zaman nce denetlenmesi ve denenmesi nerilir. (Not 4 ve 7)


417
ELEKTRK TESSAT BELGES MZA BLM
Form 1/2
ELEKTRK TESSAT BELGESN MZALAYANLAR
Tasarmc
sim: Firma/Kurulu:
Adres:
Posta kodu: Tel No:
Yapmc
sim: Firma/Kurulu:
Adres: Posta kodu: Tel No:

Denetleyici
sim: Firma/Kurulu:
Adres: Posta kodu: Tel No:
BESLEME KARAKTERSTKLER VE TOPRAKLAMA DZENLEMELER (kutular iaretleyin ve detaylar girin)
Topraklama Sistemi Faz letkenlerin says ve tipi Besleme kayna karakteristikleri Ana Koruma cihaz
AC DC Nominal gerilim , U/Uo
(1)
V Karakteristikleri
TN-C 1 Faz, 2 tel 2 kutup Nominal frekans, f
(1)
Hz Tip:
TN-S 1 faz, 3 tel 3 kutup Olas Hata akm , Ipt
(1)
kA Nominal akm A
TN-C-S 2 faz, 3 tel Dier D evrim empedans O
TT 3 faz, 3 tel
IT 3 faz, 4 tel (Not: 1 aratrma ya da lm ile)
BELGEYE LKN TESSATIN ZELLKLER
Ezamanl g
Faz bana A dir. Temel topraklama elektrodu yaylma direnci : O dur.

Toplam kW lave topraklayc (varsa) Tip
(1)
Yer:
Topraklama toplam direnci : O dur.
Ana Koruyucu letkenler
Sistem Topraklama iletkeni: malzeme mm2 balant onayland
Ana epotansiyel iletkeni: malzeme mm2 balant onayland
Gelen su ve/veya gaz borularna baland Dier elemanlara baland.
Ana Devre Kesici
Tip ve kutup says : Akm: A. Gerilimi: V.
Yeri: Sigorta akm/ayar deeri: A.
Artk akm anahtar beyan akm I
An
=.. mA, ve ama sresi ...... ms (I
An
de) (eer varsa ana devre kesicisi
olarak kullanlamaz.)
MEVCUT TESSATA LKN YORUMLAR:

LSTELER :liikteki listeler bu belgenin bir parasdr ve bu belge sadece iliikteki listelere birlikte geerlidir.
...........ad. Denetleme listeleri ve ............ad. Deneme sonular listeleri ektedir. (Eklenen listelerin adedini giriniz)
(1) ubuk(lar), erit vb.

418
Notlar:
1. Elektrik Tesisat Belgesi yeni bir tesisat iin sadece yeni tesisatlarn balang belgesi olarak ya
da mevcut bir tesisata yeni devrelerin eklenmesi ya da ilaveler yaplmasna ilikin deiiklikler
iin kullanlabilir.
Periyodik Denetleme Raporu gerektiren hallerde, periyodik denetlemeler iin kullanlamaz.
Yeni devrelerin giriini kapsamayan bir deiiklik ya da ilave iin, Elektrik Tesisat Kk
ler Belgesi kullanlabilir.
Belgenin asl iverene, bir kopyas letmeye verilecek ve bir kopyasda ii yapan kiide
kalacaktr.
2. Bu belge sadece Denetleme listesi ve Deney Sonular Listesi ile geerli olacaktr.
3. Kullanlan imzalar, tasarm, yap ve denetleme ve deneme grevlerini yerine getiren irketler
tarafndan yetkilendirilmi kimselere aittir. Birden fazla ilem cinsini gerekletirmeye yetkili
bir kii, gerekli yerlerin her birini ayr ayr imzalayacaktr. Ancak tesisat yapan ve denetleyen
kii ayn kii olamaz.
Tasarm iini yapan kii ilgili belgeyi dzenleyip, projesi ile birlikte iverene teslim eder.
4. lk periyodik denetlemeden nce tavsiye edilen zaman aral ilave edilmelidir.
5. Deney Sonular Listelerinin her birinin sayfalar, tm sayfalarla beraber
numaralandrlmaldr.
6. Kaydedilen maksimum olas hata akm, ya ksa devre akmndan ya da toprakl hata akm-
ndan daha byk olmaldr.
7. Bir sonraki denetleme iin teklif edilen tarih, tesisatn mr boyunca makul olarak beklenen
sklk ve kalitedeki bakm da gz nnde bulundururak belirlenmelidir.

ELEKTRK TESSATLARI PERYODK DENETLEME RAPORU
Notlar :
1. Periyodik Denetleme Raporu yalnzca mevcut bir tesisatn durumunu belirlemek iin
kullanlacaktr.
2. Rapor, Denetleme Listesi ve Deney Sonular Listesi ile birlikte geerlik kazanr.
3. Tesisat ksmlar ile ilgili gzlemler varsa bunlar 1-4 kodu ile iaretlenecektir.
4. Denetleyen kii tesisatn, Ynetmelik Madde 104de verilen en byk periyodik denetleme
aralklarndan daha ksa srede denetlenmesini ngrrse Gelecek denetleme blmn
iaretleyecektir.
5. Elektrik i tesis ilerinin periyodik denetlenmesinde yapnn veya birden fazla bloktan
olumas halinde yap grubunun tmne ilikin periyodik denetleme raporu esas olup;
yap/yap grubu, bloklara veya dairelere veya baka blmlere ayrlarak periyodik denetleme
raporu hazrlanamaz, ayr tesisatlar tarafndan periyodik denetleme raporu verilemez.


419

KK ELEKTRK TESSAT LER BELGES

1. Kk Elektrik leri sertifikas, yeni bir tesisat karakteri tamayan bir tesisatta yaplan
ilave ve deiiklikler iin dzenlenir. rnek olarak, mevcut bir tesisata bir priz eklenmesi
veya bir armatr ilavesi, bir aydnlatma anahtarnn yerinin deitirilmesi, gsterilebilir. Bu
belge armatr deiikliklerinde kullanlr ama datm tablosu deiimi ve benzerleri iin
uygun deildir.
2. Dolayl dokunmaya kar koruma metotlar aka belirtilecektir. rnein toprakl
epotansiyel balant ve sigorta/otomatik anahtar/artk akm anahtar kullanlarak devrenin
otomatik olarak kesilmesi gibi.
3. Eer tesisatta, etkili topraklama artlar yahut yeterli ana epotansiyel kuaklama iletkeni
eksiklikleri varsa bunlar aka belirtilmelidir.
4. Malsahibi, olumsuzluklar konusunda yazl olarak uyarlmaldr.
5. Kk ilere de Ynetmeliin ngrd denemeler uygulanr. rnek olarak bir priz
ilavesinde:
a- Priz topraklama ucunun ana topraklama ucu ile balantsnn kontrolu,
b- lave devrenin yaltm direncinin kontrolu,
c- Toprak hatas halinde izin verilen ama srelerinin almadnn kontrolu,
d- Priz kontaklarnn doru balandnn kontrolu,
e- Artk akm anahtarlarnn alr halde olduunun kontrolu.

VERENLER N AIKLAMA (Belgeye eklenecek)

Bu belge, elektrik i tesisat iinin Elektrik Tesisat Ynetmelii dorultusunda
gerekletirildiini teyid etmek iindir.
Belgenin asl iverende kalacaktr. letmeye bir nusha sunulacak ve yklenicide ikinci bir belge
kopyas kalacaktr. Eer iveren malsahibi deilse, bu belgenin ekleri ile bir kopyas, malsahibine
de verilecektir.
Belgenin asl gvenli bir yerde muhafaza edilmeli ve gelecekte elektrik tesisatn denetleyecek ya
da sorumluluunu stlenecek tm kimselere gsterilmelidir. Daha sonra mlk sahip deitirirse,
bu belge mlkn yeni sahibine, elektrik tesisatnn Elektrik Tesisat Ynetmeliine uygun olarak
gerekletirildiini belgeleyecektir.
Elektriksel gvenlik nedenleriyle, elektrik tesisat bir tesisat tarafndan belirli aralklarla
denetlenmelidir. Sonraki denetimden nce tavsiye edilen maksimum zaman aral Sonraki
Denetleme bal altnda 1. sayfada belirtilmitir.
Bu belge sadece yeni bir elektrik tesisat ya da mevcut bir tesisata yaplan yenilik ya da deiiklik
ile ilgili yeni bir alma iin kartlr. Mevcut bir elektrik tesisatnn denetlenmesi iin
karlmamaldr. Periyodik denetleme iin Periyodik Denetleme Raporu dzenlenmelidir.


420

KK ELEKTRK TESSAT LER BELGES
Form 2 (Sadece yeni bir devre karakteri tamayan kk elektrik ileri iindir.)
BLM 1: Kk ilerin tanm
1- Kk ilerin tanm
2. Yer/Adres
3. Kk ilerin tamamlanma tarihi
4. Yeni k hatlar varsa detay
BLM 2: Tesisat detaylar
1. Topraklama sistemi TN-C-S TN-S TT
2. Dolayl dokunmaya kar koruma yntemleri
3. Deitirilen devre iin koruyucu cihaz Tipi: Akm: A
Topraklama ve epotansiyel kuaklama dzenlerinin yeterlilii dahil, mevcut tesisat
hakknda yorumlar

BLM 3: Temel kontrollar
Topraklama sreklilii yeterlidir.
Faz sras ve kutuplar doru balanmtr.
Artk akm anahtar alr durumdadr.(varsa).
Nominal artk beyan akm IAn. mA ve iletim sresi ............ms (IAn)
BLM 4: Beyan
Ben, bu tesisat yapan tesisat olarak, sz geen ilerin, mevcut tesisatn gvenliini
bozmadn, sz geen ilerin yrrlkteki Elektrik Tesisat Ynetmeliine uygun
ekilde tasarlandnn, tesis ve kontrol edildiinin bilgim dahilinde olduunu
kontrollarm esnasnda grdm TEYD ederim.
Tesisat (yapmc):
sim : mza :
Oda sicil no: nvan:
Adres: Tarih:


421

ELEKTRK TESSATLARI N PERYODK DENETLEME RAPORU
Form 3/1

Abone bilgileri:
Ad:....
Adresi:...
Raporun istenme gerekesi:
Tesisata ait bilgiler:
Kullanc: ..
Tesisat: .
Adres:

Yapya ait aklamalar: Ev Ticari Endstri Dier

Elektrik tesisatnn takribi ya :yl.
Deiiklik ya da ilave yapld grlyor mu? Evet Hayr Belli deil
Deiiklik grlyorsa yaklak yayl
Son denetleme tarihi:. Kontrola ait kaytlar var m? Evet Hayr

Denetlemenin snrlar ve kapsam:
Kapsam:

Snrlamalar:..

Bu denetleme Elektrik Tesisleri Ynetmeliine gre yaplmtr.
Kanal ve borular iindeki kablolar, deme, tavan boluklarndaki, bina bnyesindeki, toprak altndaki kablo ve
borular gzlenememitir.
Gelecek denetleme:
Bu tesisatn bundan sonraki denetlenmesinin .ay/yl dan nce yaplmasn tavsiye ederim.
Gzlemler gecikmeksizin dzeltmeler yaplmasn art komaktadr. (Gereksiz ise bu satr iziniz.)

Beyan:
Deneyen ve Denetleyen:

sim : mza :
Oda sicil no : : .. nvan :
Adres :.. Tarih :
.


422

Form 3/2
BESLEME KARAKTERSTKLER VE TOPRAKLAMA DZENLEMELER (kutular iaretleyin ve detaylar girin)
Topraklama Sistemi Faz letkenlerin says ve tipi Besleme kayna karakteristikleri Ana kesici
TN-C AC: DC: Nominal gerilim , U/Uo
(1)
V Karakteristikleri
TN-S 1 faz, 2 tel 2 kutup Nominal frekans, f
(1)
Hz Tip:
TN-C-S 1 faz, 3 tel 3 kutup Hata Akm Olasl, I
F
(1)
A Nominal akm : A
TT 2 faz, 3 tel Dier D evrim empedans Z
E
O
IT 3 faz, 3 tel
3 faz, 4 tel (Not: 1 aratrma ya da lm ile)
BELGEYE LKN TESSAT ZELLKLER
Temel Topraklama Direnci lave Topraklama Elektrodu Detaylar (varsa)
Tip (rn. ubuk(lar), erit vs) Yer: Topraklama direnci
O dur. .. .. O
Ana Koruyucu letkenler
Sistem Topraklama iletkeni: Malzeme mm2
Ana epotansiyel iletkeni: Malzeme mm2

Gelen su borularna Gaz borularna Yakt borularna
elik yapya Yldrmlk korumasna Dardan gelen dier tesisatlara
baland.
Ana Devre Kesici
Tip ve kutup says : Akm: A Gerilimi: V
Yeri: Sigorta akm / ayar deeri: .. A
Artk akm anahtar beyan akm I
An
= mA, ve ama sresi ...... ms (I
An
de)
(eer varsa ana devre kesicisi olarak kullanlamaz.)
MEVCUT TESSATA LKN GZLEMLER VE TAVSYELER
Ekli denetleme listeleri ve deney sonularna, denetlemenin kapsam ve snrlarna bal olarak
Dzeltilecek bir ie ihtiya grlmemitir. Aadaki hususlar gzlenmitir.

.

Aadaki her bir say, yaplm olan her bir gzlem iin sorumlu kiilere, tesisatta yaplmas tavsiye edilen ilemi
iaret etmektedir.
1 Acilen dikkat gerektirir. 2 Dzeltme gerektirir. 3 lave inceleme gerektirir.
4 Ynetmelie uygun deildir. Ancak incelenen tesisatn gvensiz olduunu gstermez.
DENETLEMENN ZET
Denetleme tarihi: .
Tesisatn genel durumu:.
Genel deerlendirme: YETERL / YETERSZ
LSTELER
Ekli listeler bu dkmann parasdr.ve bu rapor listeler eklendiinde geerlidir.
....... adet Denetleme Listesi ve .......... adet Deney Sonu Listesi eklenmitir.

423

DENETLEME LSTES
Yntemleri

(a) Dorudan ve dolayl dokunmaya kar birlikte
koruma:

(i) SELV (not 1)
(ii) Enerji boalmasnn snrlandrlmas

(b) Dorudan dokunmaya kar koruma: (not 2)

(i) Gerilim altndaki blmlerin yaltlmas
(ii) Korkuluk veya mahfazalar ile koruma
(iii) Engeller ile koruma (not 3)
(iv) Erime uzakl dna yerletirme (not 4)
(v) PELV
(vi) Artk akm cihazlar ile yaplan ilave koruma

(c) Dolayl dokunmaya kar koruma

(i) Topraklanm potansiyel dengeleme ve
beslemenin otomatik kesilmesi kapsamnda:

Topraklama iletkeninin kontrol
Koruma iletkeni devresinin kontrol
Ana potansiyel dengeleme iletkeninin kontrol
Ek potansiyel dengeleme iletkeninin kontrol
Birleik koruma ve ilevsel maksatl
topraklama dzenlemesinin kontrol
Dier besleme kaynaklar iin uygulanabilir
dzenlemelerin yeterlilii
Artk akm cihazlarnn kontrol
(ii) Snf II donanm veya edeer yaltkan
kullanm ile koruma (not 5)
(iii) letken olmayan blgeler ile koruma: (not 6)
Koruma iletkeninin bulunmamasnn kontrol
(iv) Toprak balants olmayan potansiyel
dengeleme ile koruma: (not 7)
Toprak balants olmayan potansiyel
dengeleme iletkeninin kontrol
(v) Elektriksel ayrma ile koruma (not 8)

Karlkl Zararl Etkilerin nlenmesi

(a) Elektriksel olmayan tesisatlara yaklama
ve dier etkilerin kontrol
(b) Bant I ve bant II devrelerinin ayrlmas
veya bant II yaltm kullanlmas
(c) Gvenlik devrelerinin ayrlmas
Tanmlama

(a) emalar, talimatlar, devre izimleri ve ksa
bilgiler
(b) Tehlike iaretleri ve dier uyar iaretleri
(c) Koruma cihazlarnn, anahtarlarnn ve
terminallerinin etiketlenmesi
Kablo ve iletkenler

(a) Kablo yollarnn uygunluu ve mekanik
koruma
(b) letkenlerin balanmas
(c) Tesisat yntemleri
(d) letkenlerin, akm tama kapasitesi ve
gerilim dmne gre seimi
(e) Yangn korkuluu, uygun kilitleme ve
scaklk etkisine kar koruma
Genel

(a) Ayrma ve anahtarlama iin kullanlan
cihazlarn doru yerletirilmesinin kontrol
(b) Pano ve dier donanmlara giriin
uygunluu
(c) zel tesisatlarn ve yerletirmelerin
belirli gvenlik mesafesinin kontrol
(d) Tek kutuplu koruma ve anahtarlama
cihazlarnn yalnzca faz iletkenine
balanmasnn kontrol
(e) Aksesuar ve donanmlarn doru
balanmas
(f ) Dk gerilim koruma cihazlar kontrol
(g) Dolayl dokunmaya kar koruma
ve/veya ar akm koruma ve izleme
cihazlarnn seimi ve ayarnn kontrol
(h) D etkilere uygun donanmn ve gvenlik
mesafesinin seilmesi
( ) Uygun ilevsel anahtarlama cihazlarnn
seilmesi

Denetimi Yapan:.
Notlar:
\ : Denetleme uygulanmtr ve sonu tatmin edicidir.
X : Denetleme uygulanmtr ve sonu tatmin edici deildir.

1- SELV bir ok dk gerilim sistemi olup topraklamadan ve
dier sistemlerden ayrlmtr. zel ynetmelik ve
dzenlemeler kontrol edilmelidir. (Madde 42-b)
2- Dorudan dokunmaya kar koruma yntemi uygulanyorsa
uygun mesafelerin llmesi gereklidir.
3- Engeller ile koruma zel durumlarda kabul edilir.(Madde 43-d)

Tarih:.

4- Erime uzakl dna yerletirme ile koruma zel
durumlarda kabul edilir. (Madde 43-e)
5- Snf II donanm kullanm yalnzca tesisatn etkin bir
denetim altnda olduu kantlandnda nadiren kabul
edilir. (Madde 44-c)
6- letken olmayan blgeler ile koruma konut binalar iin
uygun olmayp zel nlemler gerektirir. (Madde 44-d)
7- Toprak balants olmayan potansiyel dengeleme ile
koruma konut binalarnda uygun olmayp yalnzca zel
durumlarda kullanlr. (Madde 44-e)
8- Elektriksel ayrma. ( Madde 44-f )

424
DENEY SONULARI LSTES

Yklenici:.. Datm kutusunun yeri/Adresi: Deneyde kullanlan aletler: (Marka/No)(Not 4)
Deney tarihi:. Topraklama sistemi:TN-S / TN-C-S / TT evrim empedans:..
Besleme kayna nda Z
e ..
O dur. Devamllk:..
mza : Faz-toprak ksa devre akmkA(Not 3) Yaltm:
Dolayl dokunmaya kar koruma yntemi: Artk akm kontrol cihaz:
Denenecek donanm: (Not 5)..

in aklanmas :

Ar akm Deney sonular
Koruma cihaz

Devrenin Ksa devre kesme Hat Devamllk Yaltm Kutuplar Toprak evrim Fonksiyon Aklamalar
Aklanmas kapasitesi ...kA (Not 6) iletkenleri direnci empedans deneyleri

Tip Kategori Faz Koruma R
1
+R
2
R
2
Faz-Faz Faz-Toprak Z
S
Zsmax AAA Dier
I
n
Ia sresi
A A mm2 mm2 O O M O M O O O ms
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Devre dzenleme artlarndan sapmalar ve zel notlar


425

Deney sonular listesinin doldurulmas ile ilgili aklama notlar

Not-1 Topraklama sistemi : letmeden renilecek veya gzlem yaplacaktr.
Not-2 Besleme kaynann iletme topraklama direnci (Z
e
) : Binann ana datm
tablosundan trafoya doru llen empedans. Bu deer llecek veya letme
tarafndan verilen deer kullanlacaktr.Topraklamann etkinlii deney ile teyit
edilmelidir.
Not-3 Beklenen ksa devre akm : fazl ksa devre veya toprak ksa devresinden byk
akml olan esas alnr. Tercihan letmeden sorulmaldr.
Not-4 Deneylerde kullanlan aletler: Aletlerin markalar ve numaralar yazlacaktr.
Not-5 Denenecek donanm: Ana tablo, datm tablosu v.b. ana para yazlacaktr.
Not-6 Ar akm koruma cihazlarnn kesme kapasitesi : zerindeki etiketten tespit
edilmelidir.

Aadaki deneyler verilen srada yaplacaktr.

Ana ve tamamlayc epotansiyel kuaklama dahil koruma hatlarnn
devamllnn kontrolu : Her koruma hattnn doru baland kontrol edilecektir.
*7 Sreklilik denemesi : Binann ana tablosunda faz ve koruma hatlar ksa devre edilip
hat sonundan faz ve koruma hattnn toplam direnci llr. llen deer (R
1
+R
2
)
kolonuna yazlr. Koruma hatt direncinin (R
2
) yalnz bana llmesi, bina ana
tablosundaki koruma baras ile tketici arasndaki koruma hatt uzun bir kablo yardm
ile llr.(Uzun kablonun direnci dlmelidir.) Bu deney esnasnda:
Her sigorta veya tek kutuplu koruma cihaznn yalnzca faz iletkenine konduu,
- Duylarda d kontan ntr hattna baland,
- Prizlere ve benzeri cihazlara iletkenlerin kutuplar ynnden doru baland,
kontrol edilip; kutuplar kolonuna iaretlenir.
R
2
kolonuna diren deeri yazlm ise R
1
+R
2
deerine ihtiya yoktur.
*8 R
2
deeri ana epotansiyel kuaklama barasndan tketiciye kadar llr.
R
2
kolonuna kaydedilir.
*9,*10 Yaltm direnci : Yaltm direnci faz iletkenleri ve ntr ile topraa kar llr.
Gerilime hassas cihazlar devre d edilir veya bunlarn faz iletkenleri ve ntr
birletirilip topraa kar yaltm direnci llr. Deerler yaltm direnci kolonuna
ilenir.

Bu deneyler tesisat enerjilenmeden yaplr.

*11 Kutuplar : Cihazlarn kutuplarnn doru baland iaretlenir.
*12 Toprak hatas evrim empedens Z
S
: Bu deer gerilimli hattn en uzak noktasnda
lme yolu ile belirlenmeli veya R
1
+R
2
kolunundaki deere Zenin ilavesi ile
bulunmaldr.
*13 Zsmax : Koruma cihaznn alma akmndan hesaplanan en byk evrim empedans.
*14 Fonksiyon deneyleri : Artk akm anahtarlarnn almas cihaz zerindeki dme
yerine bir hata benzetimi yolu ile yaplmaldr. Anahtarn alma sresi ilgili kolona
kaydedilir.
*15 Btn balama cihazlar, src devreler, karlkl kilitler vb. altrlarak uygun
ekilde montajlarnn yapld, ayarlandklar ve tesis edildikleri kontrol edilir. Uygun
sonu halinde ilgili kolona iaretlenir.


426

Topraklama elektrodunun direnci : TT sistemlerde topraklama direnci llmelidir. Gvenlik
iin topraklama direncinin 200 O dan veya R
A
= 25V/I
AN
den hesaplanan deerden kk
olannn altnda olmas gerekir. llen deer formlarda gsterilir.


427
Form 4

Elektrik Tesisatsnn:
Ad, Soyad:
Oda Sicil No:
letme Kayt No:
(RKET VEYA ORTAKLII)
ELEKTRK BALANTI
BLDRM
E BALAMA

Seri No :
Bavuru No :
Abone No :
Tesis Sahibinin:
Ad ve Soyad:..
Mahalle :..
Cadde:..Sokak:.
No :.. Daire No: :..
le:. l:.
Mterinin:
Ad ve Soyad:..
Mahalle :..
Cadde:..Sokak:.
le:. l:.
Yapnn / naatn:
Pafta: ..............................
Ada:..
Parsel:...
Ruhsat tarihi:.
Ruhsat No:
Yeni tesisat aada gsterilmitir.

Lamba Gc

Priz Gc

Varsa Dier Gler
Aydnlatma + Priz
Kurulu Gc
Adet Watt Adet Watt Cinsi Watt Adet Cinsi Watt

Elektrik Motorlar Kuvvet Kurulu Gc

Adet

Volt

Amp.

Watt

Cos

Devir
Says
Fabrika
Markas
Niin
kullanld

Adet Cinsi Watt

Alak Gerilim Kompanzasyon Tesisi ..kVAr (sabit) kVAr (oto.) .. kVAr (toplam)

G lavesi durumunda yeni eklenen tesisat aada gsterilmitir.

Priz Lamba Elektrik Motorlar Toplam G
Adet Watt Adet Watt Adet Cinsi Watt Adet Cinsi Watt
Eski G

Yeni G

Elektrik Tesisat Projesinin :
Proje Mellifi :

Onay Tarihi : ...............................................

Onay Says : ...............................................

Denetim Kuruluunun :

Unvan : ...............................................................................
Adresi : ...............................................................................
................................................................................
Yetkili imza :
DNCELER :
...................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................

Yukarda ada, parsel ve ak adresi belirtilen yapnn elektrik i tesisatnn yapmna ...../......./20...... tarihinde balanacaktr.

Yap sahibinin Elektrik tesisatsnn Denetim Kuruluu
Ad, Soyad ve mzas Ad, Soyad,Tarih ve mzas Elektrik Mhendisi
...../......./20....... Ad, Soyad ve mzas


428
Form 5

Elektrik Tesisatsnn:
Ad, Soyad:
Oda Sicil No:
letme Kayt No:
(RKET VEYA ORTAKLII)
ELEKTRK BALANTI BLDRM
BTM
Seri No :
Bavuru No :
Abone No :
Tesis Sahibinin:
Ad ve Soyad:..
Mahalle :..
Cadde:..Sokak:.
le:. l:.
Mterinin:
Ad ve Soyad:..
Mahalle :..
Cadde:..Sokak:.
le:. l:.
Yapnn/naatn:
Pafta: ..............................
Ada:..
Parsel:...
Ruhsat tarihi:.
Ruhsat No:
Yeni tesisat aada gsterilmitir.

Lamba Gc

Priz Gc

eitli Gler
Aydnlatma+priz
Kurulu gc
Adet Watt Adet Watt Cinsi Watt Adet Cinsi Watt

Elektrik Motorlar Kuvvet Kurulu Gc

Adet

Volt

Amp.

Watt

Cos

Devir
Says
Fabrika
Markas
Niin
kullanld

Adet Cinsi Watt

Alak Gerilim Kompanzasyon Tesisi ..kVAr (sabit) kVAr (oto.) .. kVAr (toplam)
G lavesi durumunda yeni eklenen tesisat aada gsterilmitir.

Priz Lamba Elektrik Motorlar Toplam G
Adet
Watt Adet Watt Adet Cinsi Watt Adet Cinsi Watt
Eski G

Yeni G

Mterinin l ve Saya Sistemi Bilgileri
1 - Sayacn Aktif Reaktif (End) Reaktif (Kap) 2 - l Trafosunun Akm trf. Gerilim Trf.
Akm evirme Oran
Gerilimi Snf
Snf Markas
Cinsi Seri No (A Faz)
Markas Seri No (B Faz)
Seri No: Seri No (C Faz)
Tipi Tipi
Bal.Endeksi Gc (VA)
mal Tarihi 3 Sayacn bulunduu yer
mp-Dev/kWh a) Enerji Odasnda
Hane Says b) giri Merdiven Boluunda
arpan c) Darda Kap Yannda
Faz/Tel adedi d) Dier (Bamsz blm ierisinde vb.)
Denetim Kuruluu tarafndan elektrik i
tesisleri denetlenmitir.
..../...../20. .
Denetim Kuruluu
Elektrik Mhendisi
Kae/ mza

Yap kurulu gc :
Yap ezamanl gc :
Yukarda adresi yazl ve ekte plan
verilen elektrik i tesisat
tarafmdan yaplmtr.
..../...../20. .

Tesisatnn imzas : Kae/mza
Mterinin Enerji Ald Yer Bilgileri
Trafo Ad: ..
Trafo No:..Trafo Gc:
Fider / Kol No: Direk No:
En Yakn Abone No:.

...../..../20...
letme Grevlisi
Kae/mza :
Tesis sahibinin ad soyad ve mzas:

Bu tesisat ebekeye balanabilir.
letme Mhendisi
...../..../200..
Kae/mza

Tarafmca temin edilen ve yukarda zellikleri belirtilen elektrik sayac / sayalar iletme yetkililerince kontrol edilerek mhrl vaziyette teslim
edilmitir. ../../ 20..
Abonenin imzas:
//200 Saya montr
Kartoteks kaytlarna ilenmitir.
Kae/mza

429

EK F

TIBB YERLERN GVENLK HZMETLER N SINIFLANDIRMA VE GRUP
NUMARALARININ AYRILMASI N RNEKLER

Tbb yerlerin gruplarnn kesin olarak tanmlanm bir listesi genel olarak uygulanabilir nitelikte
deildir. Aadaki rnek liste sadece bir rehber olarak verilmitir.

Tablo F.1
rneklerin listesi

Tbb Yerler
Grup Snf
0 1 2 0,5 s >0,5s 15s
1. Masaj odas x x x
2. Yatakhaneler x
3. Doum odas x x (a) x
4. ECG, EEG,EHG odas x x
5. Endoskopik odas x(b) x(b)
6. Muayene veya tedavi odas x x
7. roloji odas x(b) x(b)
8. Nkleer tp hari, Radyolojik
muayene ve terapi odas
x

x
9. Hidroterapi odas x x
10. Fizyoterapi odas x x
11. Anestezi odas x x(a) x
12. Ameliyathane x x(a) x
13. Ameliyata hazrlk odas x x x(a) x
14. Al odas x x x(a) x
15. Aylma odas x x x(a) x
16. Kalp katerizasyon odas x x(a) x
17. Youn bakm odas x x(a) x
18. Anjiyografik muyane odas x x(a) x
19. Hemodiyaliz odas x x
20. Magnetik rezonans
grntleme (MRI) odas
x

x
21. Nkleer tp x x
22. Prematre bebek odas x x(a) x
(a) 0,5 s yada daha ksa srede g beslemesine ihtiya olan aydnlatma ve yaam
destekleyici elektrikli tbb cihazlar
(b) Bir ameliyathane olmayan


430
Tablo F.1de listelenen terimlerin aklamalar

1. Masaj odas
2. Genel kou (yatakhaneler)
Hastalarn hastanede veya dier bir tp kurumunda kaldklar sre boyunca
yerletirildikleri ve tbben kullanlan oda veya odalar grubu.
3. Doum odas
Doumun gerekletii oda.
4. Elektrokardiyografi odas (EKG), Elektroensefalografi odas (EEG),
Elektrohisterografi odas (EHG)
5. Endoskopi Odas
Doal veya yapay deliklerden girilerek organlarn muayenesi iin yaplan endoskopi
metotlarnn uygulanmas iin ayrlm oda.
Endoskopik metotlara rnekler,gerekirse anestezi altnda uygulanan bronoskopik,
laringoskopik, sistoskopik, gastroskopik ve benzeri metotlardr.
6. Muayene veya tedavi odas
7. roloji odas (ameliyathane deil)
Rntgen donanm, endoskopik tehizat ve yksek frekansl ameliyat tehizat gibi
tbb elektrikli donanmlar kullanarak rogenital sistem zerinde yaplan tehis veya
tedavi ilemlerinin yapld oda.
8. Radyolojik tehis odas (Radyolojik tehis ve tedavi odas)
Radyolojik tehis odas.
Radyografi veya floroskopi imkanlar kullanlarak veya radyoaktif izotoplar
kullanlarak vcudun i yapsn grntlemek iin iyonize radyasyon kullanmna
veya dier tehis amalarna ayrlm oda.
Tedavi odas.
Tedavi iin iyonize radyasyon kullanm tasarlanm oda.
9. Hidroterapi odas (Suyla tedavi odas)
Hastalarn hidroterapik yntemlerle tedavi edildikleri oda. Bu tip yntemlere rnek
olarak unlar verilebilir: Su, tuzlu su, amur, balk, kil, buhar, kum, gazl su, gazl
tuzlu su, soluma tedavisi, suda elektro-tedavi (katkl veya katksz), syla masaj
tedavi ve suda syla tedavi (katkl veya katksz).
Genel kullanm iin olan yzme havuzlar ve normal banyolar suyla tedavi odalar
olarak dikkate alnmaz.
10. Fizyoterapi odas (fizik tedavi odas)
Hastalarn fizik tedavi yntemleri ile iyiletirildikleri oda.
11. Anestezi odas
Genel soluma yntemiyle uygulanan anestezinin verildii tbb oda.
Not : Anestezi odas rnein unlar da ierir: Ameliyathane, ameliyata hazrlk odas,
Al odas ve tedavi odas.
12. Ameliyathane
Cerrahi operasyonlarn gerekletirildii oda.
13. Ameliyata hazrlk odas
Hastalarn rnein anestezi verilerek ameliyata hazrlandklar oda.
14. Al odas
Anestezi halen etkisini srdrrken al veya benzerlerinin uyguland oda.
Not : Byle bir oda ameliyathane grubuna aittir ve genellikle alan olarak ona
baldr.
15. Aylma odas
Gzlem altnda olan hastann anestezinin etkisinden kurtulduu oda.

431
Not : Byle bir oda genellikle ameliyathane grubuna ok yakndr ama onun
bir paras olmas kural deildir.
16. Kalp kateterizasyon odas
Kateter kullanlarak kalp muayenesi veya tedavisinin yapld oda. Uygulanan
ilemlere rnek olarak kalbin hemodinamiklerinin hareket potansiyelinin llmesi,
kan rnei alnmas, kart ajanlarn enjekte edilmesi veya uyarclarn uygulanmas
verilebilir.
17. Youn bakm odas
Yatan hastalarn ameliyattan bamsz olarak tbb elektrikli donanmlarla izlendii
oda. Gerektiinde vcut hareketleri uyarlabilir.
18. Anjiyografik muayene odas
Kontrast ortamda, atardamar veya toplardamarlarn, vs. grntlenmesi iin ayrlm
oda.
19. Hemodiyaliz odas
Bir tp kurumunda, hastalarn kanlarnn temizlenmesi iin elektrikli tbb donanmlara
baland oda
20. Manyetik Rezonans Grntleme (MRI)
21. Nkleer Tp
22. Prematre bebek odas


432
EK G
EKLLER

BANYO KVET
BLGE 0
BLGE 1
BLGE 2 BLGE 3
0.6 m 2.4 m
SABT BLMEL BANYO KVET
BLGE 1
BLGE 0
BLGE 2 BLGE 3
2.4 m 0.6 m
0.6 m
DU TEKNES
BLGE 0
0.6 m
BLGE 2
BLGE 1
2.4 m
BLGE 3
SABT BLMEL DU TEKNES
0.6 m
0.6 m
BLGE 2
2.4 m
BLGE 3
BLGE 0
BLGE 1
BANYO KVET
0.6 m 2.4 m
BLGE 1
BLGE 2
BLGE 0
BLGE 3
2,25 m
BLGE 0
BLGE 1
2.4 m 0.6 m
BLGE 2 BLGE 3
DU TEKNES
2,25 m
EKL 1


433

BLGE 3
2.4 m
BLGE 1
BLGE 2
0.6 m
TEKNESZ DU
DU BALII
BLGE 3
DU BALII
BLGE 1
BLGE 2
0.6 m
2.4 m
SABT BLMEL TEKNESZ DU
2,25 m
BLGE 1 BLGE 2 BLGE 3
SABT BLME DUVARI
0,60 m
SABT BLMEL TEKNESZ DU
EKL 2


434
1,5 m 2,0 m
2,5 m
1,5 m 1,5 m
2,5 m
2,0 m 1,5 m
Blge 1 Blge 1 Blge 2 Blge 2
Blge 0
Blge 0
Blge 0
Blge 0
NOT : Blge boyutlar duvarlar ve sabit blmeler ile snrldr.
EKL 3 Yzme havuzlar ve ocuk havuzlar iin blge boyutlar

1,5 m
Blge 2
2,0 m
2,5 m
Blge 1
2,5 m
Blge 1
2,0 m 1,5 m
Blge 2
h
h
NOT : Blge boyutlar duvarlar ve sabit blmeler ile snrldr.
EKL 4 Zemin st havuzlar iin blge boyutlar


435
1,5
2,0
Blge 2
Blge 1
Blge 0
r1
r3
r1
r3
S3
r1
S1
r2
r4
r5
S2
S4
EKL 5 2,5 m ykseklie kadar sabit blmeli havuzlar iin blge boyut rnekleri ( plan grn)
Boyutlar metredir.
r1 = 2
r2 = r1 - S1 - S2
r3 = 3,5
r4 = r3 - S1 - S2
r5 = r3 - S3 - S4

Blge 2
Blge 1
2,0
S4
S2
r1
r3
r2
S1
S3
r4
r1
1,5
r8
Blge 0
r1
r4
r5 a
r7
b
Boyutlar metredir.
r1 = 2
r2 = r1 - a
r3 = r2 - S2
r4 = 3,5
r5 = r4 - a
r6 = r5 -S2
r7 = r4 - b
r8 = r7 - s4
EKL 6 Sabit blmeli havuzlar iin blge boyut rnekleri ( plan grn)


436

b : Balant kutusu
0,3 m
KEST
0,5 m
PLAN
TERMK YALITIM
2
3
4
b
0,5 m
0,5 m
0,5 m
1
4
EKL 8 Sauna scak blgeleri

EKL 7 Kaskatl havuzda blge boyutlarna rnekler

437

1.5m 1.5m
2.5m
1.5m

Not : ller kesinlik arzetmemektedir.

ekil 9 Hasta evresi rnei (IEC60601-1)


438

ekil 10

ekil 11


439

ekil 10 ve 11 iin aklama:

1c Alak gerilim generatrne balant
2 Devreyi otomatik olarak kesen ilk koruma cihazna kadar snf II mahfaza
3 Varsa iletken merdiven
4 Ntr noktasnn, birimin metal kaportasna balants
5 Birim iinde prizler
6 Ana epotansiyel kuaklama
7a Varsa anten direi
7b Varsa toprakla temas eden d iletken basamaklara balant
7c htiya halinde fonksiyon topraklama elektroduna balant
7d Birimin iletken kaportasna balant
7e Varsa koruma topraklama elektroduna balant
10 Birim dndaki donanmlar beslemek iin prizler
14 Birim iinde kullanlacak cihazlar
15 stenirse ar akm koruma cihaz
16 Ar akm koruma cihaz. rnein otomatik anahtar
16a Birim d donanmlar korumak zere beyan akm 30 mAi gemeyen artk akm
anahtar
16b Birim ii donanmlar korumak zere beyan akm 30 mAi gemeyen artk akm
anahtar
18 Ana topraklama ucu yahut baras (Ana epotansiyel bara)


440

ekil 12
ekil 13

441

ekil 12 ve 13 iin aklama :

1b Birimin koruma nlemlerinin etkili olduu bir kaynaa balants
Devreyi otomatik olarak kesen ilk koruma cihazna kadar snf II mahfaza
2a letken olmayan evre
15 Ar akm koruma cihaz. rnein P ya da PN otomatik anahtar
anahtar
16b Birim ii donanmlar korumak zere beyan akm 30 mAi gemeyen artk akm
anahtar
20 Topraklamasz yerel epotansiyel balant


442

ekil 14

ekil 15 ekil 16


443

ekil 14, 15 ve 16 iin aklama :

1a Birimin, basit ayrma transformatr zerinden beslenmesi
5 Ntr noktasnn, birimin metal kaportasna balants
8 stenirse, ikinci hata halinde ar akma kar koruma iin cihazlar
9 kinci hata halinde ar akma kar koruma iin cihazlar
10a Birim dndaki fazl donanmlar beslemek iin prizler
10b Birim dndaki bir fazl donanmlar beslemek iin prizler
15 Ar akm koruma cihaz. rnein P ya da PN otomatik anahtar
anahtar
16b Beslemenin otomatik kesilmesi iin artk akm anahtar
21 230 Vluk donanm beslemek zere transformatr
25 Yaltm izleme cihaz


444

ekil 17

ekil 17 iin aklama :

1a Birimin, basit ayrma transformatr zerinden beslenmesi
8 kinci hata hali ve istenirse ar akma kar koruma iin cihazlar
11 Topraklamasz yerel epotansiyel balant
21 230 Vluk donanm beslemek zere transformatr


445


446


447

3- ELEKTRK DAITIM TESSLER GENEL TEKNK ARTNAMES



448
BLM 1 - GENEL
1- Bu artname 36 kV ya da daha kk gerilimli elektrik tesislerinde kullanlacak olan
donanmlarla, bunlarn kurgularna (montajlarna) ilikin teknik konular kapsar.
2- Bu artnamede anlan btn aygtlar ve gereler ile bunlarn kurgusu ilgili tzk,
ynetmelik ve TSE standartlarna uygun olacaktr Bunlarda belirtilmeyen konularda,
tannan yabanc uluslararas ynetmelik ve standartlar uygulanr.
3- Bu artname szlemenin ya da onayl projenin ekidir.
4- Bu artnamede gerilimin etkin deeri 1.000 volt ya da 1.000 volt'un altnda olan tesisler
alak gerilim (A.G.) tesisi, gerilimin etkin deeri 1.000 volt'un zerinde olan tesisler
yksek gerilim (Y.G.) tesisi olarak adlandrlmtr.
BLM 2 - DREKLER
A - DEMR DREKLER
1- Profiller: Projesinde gsterilen boyutlarda, kopma gerilmesi 37 kg/mm2 'den az olmayan,
dz ve pastan arndrlm, ular dzgn kesilmi ve apaklar alnm yeni profiller
kullanlacaktr.
2- Yapm: Direk elemanlar projesine gre birbirine kaynak ya da cvata ile balanacak
bu balantlarda yapm resimleri uygulanacaktr. Cvata ile yaplan balantlarda somunlar
gevemeye kar gvenlik altna alnacak; delikler pres ya da matkapla alacaktr. El
zmbas ya da kaynakla delik almayacak ve delik kenarlar apakl olmayacaktr.
Direk yapmnda oksijen kayna kullanlamaz.
3- Temeller: Direkler projesine uygun olarak 200 dozlu beton temel iine
oturtulacaktr.
Temellerin dayankl bir zeminde bulunmasna dikkat edilecek, rk ya da kaygan
zeminlere zorunlu olmadka direk dikilmeyecektir. Zorunlu durumlarda yklenici
tarafndan zel temel hesab ve projesi hazrlanarak onaylatlacak ve direk dikimine
bundan sonra balanacaktr.
Temelden kan topran bir blm direk ukuruna tokmaklanarak doldurulacak, geri
kalan ise yerleim blgelerinde ilgililerin gsterecei yerlere tanacaktr. Bozulmu yol
ve kaldrmlar eski durumuna getirilecektir. Yerleim dndaki blgelerde ise toprak gze
arpmayacak biimde datlacaktr.
4- D Etkenlere Kar Koruma: Direk d etkenlere kar aadaki yntemlerden biri
ile korunacaktr.
4.1- Boyama: Direk tel fra ile temizlendikten sonra bir kat slyen ya da buna edeer bir
madde ile ve iki kat yal boya ile boyanacaktr. kinci kat boya birinciye gre daha koyu
renkte olacak ve direk dikildikten sonra yaplacaktr. Direin temel iinde kalan dipten
bir metrelik blm boyanmayacaktr.
4.2- Galvanizleme: Bu yntem uygulanrken galvanizlenen paralardaki cvata
deliklerinin kapanmamasna, paralarn ucunda inkonun damlalar halinde donmamasna
dikkat edilecektir. Damlalar olumusa, bunlar krlmadan ee ile temizlenecektir.
Direkler ya da direk elemanlar bir tek ilemde galvanizlenecektir. Cvata, somun ve teki
paralar da galvanizli olacaktr.
5- Yamurluk Betonu: Temel betonu topraktan 10 cm yukarda ve projesinde gsterilen
nitelikte ve eimde olacak, kalpla yaplacak ve zeri 300 dozlu betonla (perdahlanarak)
aplanacaktr.
6- Tolerans: Direk boyutlarnda yapm tolerans % 2'yi gemeyecektir.
7- Numaralandrma: Btn direkler ablon kullanlarak projesine uygun ekilde yal
boya ya da salam olarak baka biimde numaralandrlacaktr.
Numaralarn bykl 5 cm' den kk olmayacak ve zeminden 2,5 - 3 m ykseklikte
bulunacaktr.
8- Dikilme:
8.1- Zorunlu olmadka direkler, projede gsterilen yerlere dikilecektir.

449
8.2- Ayn doru zerinde bulunmas gereken btn direkler ayn dorultuda dikilecektir.
8.3- Genel olarak ke direkleri ile son ve durdurucu direklerin kuvvetli ekseninin, bileke
kuvvet dorultusunda olmasna dikkat edilecek, bu eksenden sapma olduunda gerekli
dorulma hesab verilecektir. Direkler dey olarak dikilecektir.
9- lm Tehlikesi Levhas: Btn Y.G. direklerinin zerinde "lm Tehlikesi" yazsn
tayan en az 16x28 cm boyutunda emaye ya da frnlanm boyal kabartma satan
yaplm tehlike levhas bulunacaktr. lm tehlikesi levhalar trmanma engelinin 50-
100 cm yukarsna, rzgarla sallanmayacak biimde en az iki cvata ile saptanacaktr.
10- Trmanma Engeli: Btn direklerde projesinde belirtildii biimde trmanma engeli
bulunacak ve bunlar yerden en az 4m ykseklikte taklacaktr.
B - BETON DREKLER
1- zellikler: Dayanm hesaplar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca onaylanm ve
tip deneyleri yaplm beton direkler kullanlacaktr. Beton direklerin d yzeyleri
dzgn ve przsz bir grnte olmal, yzeyler zerinde apaklar bulunmamaldr. En
kesitteki daire ve dikdrtgen gibi belirli biimlerden olan sapmalar, o kesitteki
apn ya da boyutun %1'ini gememelidir. Ykleme, boaltma, tama ve dikme
srasnda krlan ya da izin verilen snr aan atlaklar bulunan direkler kullanlamaz.
Y.G. direklerinde direin tepesinde ve altnda temelin st yznden 20 cm yukarda
topraklama cvatalar bulunacaktr. Yalnzca bir tane topraklama cvatas kullanlyorsa, bu
cvatann boyutu M 16'dan kk olmayacaktr.
2- Temeller:
2.1- Beton direkler iin projeden gsterilen biimdeki ve boyuttaki temel yaplacaktr.
Direkler yerine temelleri bozulmadan oturtulacak ve dikme srasnda herhangi bir
zedelenmeye kar gerekli her trl nlem alnacaktr.
2.2- Temellerin dayankl bir zeminde bulunmasna dikkat edilecek, rk ya da kaygan
zemine zorunlu olmadka direk dikilmeyecektir. Zorunlu durumlarda yklenici
tarafndan zel temel hesab ve projesi hazrlanarak onaylatlacak ve direk dikimine
bundan sonra balanacaktr.
2.3- Temelden kan topran bir blm direk ukuruna tokmaklanarak doldurulacaktr. Geri
kalan ise yerleim blgelerinde ilgililerin gsterecei yere tanacaktr. Bozulmu yol ve
kaldrmlar eski durumuna getirilecektir. Yerleim dndaki blgelerde ise toprak gze
arpmayacak biimde datlacaktr.
3- Traverslerin ve Konsollarn Tespiti ve Topraklanmas:
3.1- Beton travers, direin traverse geen blm keski ile entiklenerek, ekseni direk eksenine
dik olacak biiminde monte edilecek ve 400 dozlu betonla dondurulacaktr. Yksek
gerilimde kullanlan beton direklerin traversleri direin topraklama dzenine
balanacaktr.
3.2- Beton Konsollarn diree balanmasnda, direin tepe apna uygun kelepe ya da
kelepeler kullanlacaktr. Geme tipindeki beton konsollarn diree balanmasnda
(A)'daki ilemler uygulanacaktr.
3.3- Demir travers ve konsollarn diree balanmasnda (B)' nin birinci tmcesindeki gibi
davranlr.
4- Tolerans: Direk tam boyu aada gsterilen deerlere uygun olmaldr.


450
Direk tam boyu (H) ve tolerans salt deeri (dH) ile gsterilirse;

H < 12 m ise dH < 2 cm
12 < H < 16 m ise dH < 4 cm
H > 16 m ise H < 8 cm
Direk eilme tolerans (yklemeden ileri gelen tepe sapmas) ise %0,5'i gemeyecektir.
5- Numaralandrma: Btn direkler ablon kullanlarak projesine uygun biimde yal
boya ile salam olarak numaralandrlacaktr. Numaralarn bykl 5 cm' den kk
olmayacak ve zeminden 2,5 - 3 m ykseklikte bulunacaktr.
6- Dikilme
6.1- Zorunlu olmadka direkler projesinde gsterilen yerlere dikilecektir.
7- lm Tehlikesi areti:
Btn Y.G. direklerinde, numaralarn 50 cm zerine ablon ve yal boya ile "lm
Tehlikesi" yazlacak ve "lm areti" yaplacaktr. Bu yaz ve iaretler beton zerine
gmme veya kabartma biiminde olabilir.
C - AA DREKLER
1- zellikler:
1.1- Kullanlan aa direkler projesine ve ilgili TSE standartlarna uygun ve emprenye
edilmi olacaktr.
1.2- Direklerin kabuklar, dal yataklar, ikinlikleri, urlar, oluklu ve yaygn dip blmleri
tamamen temizlenmi ve yaklak silindir biimine getirilmi olacaktr. Tornalanm
direklerde yzeyler dzgn olacak, lif kntlar bulunmayacaktr.
1.3- Direklerde rk ve kovuk bulunmayacaktr. (Mavi renklenme kusur saylmaz.)
1.4- Dalm durumda bulunan salam ve kaymam budaklarn ap 7,5 cm' den
byk olmayacak, yanal yzeyin her metre uzunluundaki budak ap toplam (kusurlu
ve den budaklar dahil ) 65 cm' i gemeyecektir. Direin herhangi bir en kesiti zerinde
kusurlu ve den budaklarn oluturduu deliklerin toplam, bulunduklar yerdeki direk
apnn 1/5'ini gemeyecektir.
1.5- Direklerde yldrm ve don atla bulunmayacaktr. evre ve z atlaklar
bulunduklar yerdeki direk apnn 1/20'sinden geni ve1/5'inden derin ve direk
uzunluunun 1/10'undan uzun olmamaldr. Kaln uta direk evresine 5 cm' den daha
yakn olmayan halka atlaklarna ya da atlak gruplarna direk kaln ucundan 50 cm' den
daha derine gitmemek ve genilikleri 3 mm' den fazla olmamak kouluyla izin verilir.
nce uta ise ap bu uca ilikin ap ya da yay kiriinin yarsndan byk olmayan halka
atlaklar bulunabilir.
1.6- Tek tarafl erilik halinde direin taban ile tepesinin eik yanndaki evre
noktalarn birletiren hat, direkten olan akln hibir noktasnda uzunluu 12 m' ye
kadar olan direklerde 15 cm' i, 12 m ve daha ok olan direklerde ise 20 cm' i
gememelidir. ift yanl erilik durumunda ise direk dip apnn ortas ile tepe apnn
ortasn birletiren dorunun tmnn direk iinde kalmas gereklidir.
1.7- Aa direklerinin tepesi yamur sularnn rtc etkisine kar etkili biimde
korunmaldr. ift ve A tipi aa direklerde balantlar yamur sularnn birikmesini
nleyecek biimde yaplmaldr.
2- Aa Direklerin Boyutlar: Alak ve yksek gerilim hatlarnda kullanlan aa
direklerin tepe aplar ilgili TSE standartlarna uygun olmaldr.
3- Tepe Dip aplar: Direk tiplerinin saptanmasnda tepe aplar arasndaki farkn bu iki
ap arasndaki direk boyuna oran %2'yi gememelidir. Tepe ap 12 cm' den kk olan
direkler kullanlmamaldr. Tepe ap, direin st kesitinde llen, dip ap ise direin
tabandan 1,5 m yukarda llen aptr

451
4- Temeller:
4.1- Direklerin dayankl bir zemine dikilmesine dikkat edilecek, rk ya da kayabilen
zemine direk dikilmeyecektir.
4.2- Direkler projesinde belirtilen derinlie dikilecek ve ukur kesiti en ok 60 cm apnda
daire
biiminde olacaktr. Direin temeli krma ta ile sktrlarak tm ile doldurulacaktr.
4.3- Temelden kan topran bir blm direk ukuruna tokmaklanarak doldurulacak, kalan
ise yerleim blgesinde ilgililerin gsterecei yerlere tanacaktr. Bozulmu yol ve
kaldrmlar eski durumuna getirilecektir. Yerleim dndaki yerlere ise toprak gze
batmayacak ekilde datlacaktr.
5- Tama ve Yma: Direkler, depo yerinden i yerine kadar dzgn bir ekilde tanacak,
amur ve bataklk olmayan bir yere altlarna takoz konarak ylacaktr. Direklerin bel
vermeden istenildii kadar kalabilmesi iin gerekli nlemler alnacaktr.
6- Dikilme:
6.1- Zorunlu olmadka direkler projesinde gsterilen yerlere dikilecektir.
7- Ke, Son ve Datm Direkleri: Kede ya da hat sonunda ift direkler kullanldnda,
ift direin kuvvetli ekseni, ke direinde hattn aortay dorultusunda, son direkte ise
hat dorultusunda olacak biimde dikilecektir. ift direkli datm noktalarna, bu ift
direin kuvvetli ekseni dorultusuna bakldnda ift direk tek olarak grlmelidir.
8- ift Direklerin Dzenlenmesi: ift direklerde st saplama direk tepesinden 25 cm
altta, alt saplama ise direk tabanndan 75 cm yukarya gelecek biimde taklacak, teki
saplamalar ise bu iki saplama arasnda kalan blme eit aralklarla taklacaktr.
Saplamalarn her iki ucuna 50x50x4 mm boyunda satan yaplm rondela konularak
sklacaktr. Rondelalar diree tam temas salamak iin direk yan apnda kvrlmaldr.
Boyu 9 -12 m arasnda olan ift direklerde en az 5 adet M 16- M 22lik saplamalar
kullanlarak birletirme yaplacaktr.
9- Lente: Ke ayrm direkleriyle son direklerde lente yaplmas gerektiinde, lente ke ve
ayrm direklerinde bileke kuvvetinin, son direkte ise hattn kar ynne gelecek biimde
konulacaktr. Lenteler, gerilimlere kars izolatrle yaltlacaktr.
Ayn direk iin birden fazla lente kullanlabilir. Lenteler trafikten zarar grmeyecek ekilde
dzenlenmelidir.
10- Numaralandrma: Btn direklere zeminden 2,5 - 3 m ykseklikte 160x80 mm
boyunda satan yaplm numara levhalar ivi ile aklacaktr.
11- lm Tehlikesi Levhalar: Btn Y.G. direklerinde, zerinde "lm Tehlikesi" yazs
ve lm iareti tayan, en az 16x28 cm boyutunda, emaye ya da kabartma frnlanm
boyal satan yaplm tehlike levhalar bulunacaktr. "lm Tehlikesi" levhas, numara
levhasnn 50 cm zerine en az iki galvanizli ivi ile tespit edilecektir.
BLM 3- LETKENLER VE KABLOLAR
A - IPLAK LETKENLER:
1- ZELLKLER: Tesiste projesine uygun kesitlerde ve TSE standartlarna gre
yaplm elektrolitik bakr, alminyum vb. iletkenler kullanlacaktr. letkenlerde ku
gz, atlak, ezik, apak gibi hatalar bulunmayacaktr.
2- letkenlerin ekilmesi:
2.1- Bakr iletkenler travers zerine tutturulan tahta takozlar ya da makaralar zerinden
ekilecek, bylece zedelenmeleri nlenecek, yerde srkleniyorsa zarar grmemeleri iin
gerekli nlemler alnacaktr.
2.2- Alminyum iletkenler yumuak olmalar ve kimyasal zellikleri nedeni ile kolayca
bozulabileceklerinden, bunlarn kullanlmasnda aadaki baz zel nemler

452
alnmaldr.
2.2.1- Herhangi bir zedelenmeyi olabildiince azaltmak iin alminyum iletkenler it, ta ya da
benzeri sivri ulu cisimler zerinde srklenerek ekilmemelidir. Bunun nlenemedii
durumlarda iletkenlerin altna ot, dal, tahta, vb. konularak iletkenlerin zedelenmesine
engel olunmaldr.
2.2.2- letkenler her zaman sorunsuz alan alminyum ya da tahta makaralar zerinde
ekilmeli, hibir zaman traversler zerinden srklenerek ekilmemelidir.
2.2.3- letkenler yeni gbrelenmi tarlalar zerinde srklenerek ekilmemelidir.
2.2.4- Alminyum iletkenler bakr ya da bakr tozuna kesinlikle temas ettirilmemeli, daha nce
bakr iin kullanlm takmlar ve izolatrler kullanlacak ise bunlar bakr tozundan iyice
temizlenmelidir.
3- letkenlerin mesnet izolatrlerine balanmas:
3.1- Durdurucu ve son direkler ile datm direklerinde iletkenler izolatrlere durdurucu ba
ile balanmaldr.
3.1.1- Durdurucu direk izolatrleri aras: Datm direklerinde iki yndeki mesnet izolatrleri
aras, hat kesitinin 25 mm' den byk olduu bakr iletkenlerde ayn kesitteki som bakr
tel ile 25 mm
2
ve daha kk kesitteki hat iletkenlerinde ise bir st kesitteki som bakr
tel ile kprlenmelidir.
3.1.2-Kprleme ROSE ve LILY tipi alminyum iletkenlerde bir st kesitteki, dier
iletkenlerde ise ayn kesitteki som, rgl alminyum ya da elik-alminyum tel ve
branman klemensleri ile yaplmaldr.
Not: letken kesitinin iki tarafta farkl olduu durumlarda kprleme teli, byk kesitli
iletkene gre boyutlandrlmaldr. Atlamalar dik ve keli olmayacak iletken
bollandrlp oval olarak atlama klemensi ile balanacaktr.
3.2- Alminyum ve elik-alminyum iletkenler durdurucu ba ile izolatrlere balandnda,
iletkenin izolatre gelen blm 1x10 mm
2
kesitindeki koruyucu alminyum bantla
sarlmaldr.
3.3- Tayc ve kede tayc direklerde iletkenler, izolatrlere tayc ba ile balanmal
ve dz hatlarda iletkenler izolatrlerin diree bakan yanna yerletirilmelidir. A yapan
hatlarda ise izolatrler ann iinde kalacak biimde dzenlenmelidir.
3.4- Tayc ve kede tayc direklere ba teli olarak:
3.4.1- Bakr iletkenlerde: 25 mm
2
kesite kadar 4 mm
2
, 25 - 70 mm
2
kesite kadar ise 6 mm
2
kesitlerde yar sert ekilmi bakr teli kullanlacaktr.
3.4.2- Alminyum elik-alminyum iletkenlerde: ROSE, LILY, IRIS, SWAN ve
SWALLOW tipi iletkenler iin 3,58 mm apnda; PANSY, POPY ve SPARROW tipi
iletkenler iin 4,25 mm apnda; ASTER, PHLOX, RAVEN ve PIGEON tipi iletkenler
iin ise 5,65 mm apnda yumuak alminyum tel kullanlacaktr.
3.5- letkenler izolatrlere aadaki ekillerde gsterildii gibi balanacaktr: (ekil 1 ve
ekil 2)
Bakr iletkenlerde durdurucu ya da nihayet ba yaplmsa iki klemens kullanlacaktr.
Alminyum iletkenlerde genellikle tek klemens yeterlidir. Ancak zorunlu durumlarda iki
klemens kullanlabilir.
4- Ek ve Balantlar:
4.1- Ek ve balantlar bakr ya da pirin klemenslerle, alminyum ve elik-alminyum

453
iletkenlerde ise zel klemenslerle yaplacaktr. Alminyum iletkenlerin bakr iletkenlerle
balantlar bir taraf bakr, teki taraf alminyum olan klemenslerle (AI - Cu)
yaplacaktr. AI Cu klemens montajnda klemensin alminyum taraf ste, bakr
iletken taraf alta gelecek ekilde monte edilecektir.
4.2- Ek ve balant yerlerinin elektriksel iletkenlikleri asl iletkeninkinden, mekanik
dayanmlar da asl iletkeninkinin %90'ndan az olmayacaktr.
4.3- ki direk arasnda birden fazla ek yaplmayacak ve eklerde para teller eklenerek
kullanlmayacaktr.
4.4- Ek ve balant malzemeleri:
- Al-Bkme Ek borusu:
- Al-Durdurucu Klemensler: zel alminyum alamdan yaplm.
- Al-Atlama (Branman) Klemensleri:
- Al-Cu Atlama (Branman) Klemensleri: Alminyum ve elik-alminyum iletkenle,
bakr iletken arasnda elektriksel irtibat yapmak iin zel klemens.
- Bakr letken Klemensleri: Bakr kalay alamndan (pirin) yaplm, ift cvatal
klemens.
Lehim ve kaynakla ek yaplmaz.

ekil 1- Hava hatt iletkenlerinin izolatrlere balanmas


454

ekil 2- Hava hatlarnda durdurucu ba

5- eitli Hkmler:
5.1- Hat geei (gzergh) zerinde, iletkenlere dokunabilecek aa dallar budanacaktr.
5.2- letkenlerin duvarlara ve atlara uzakl Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri
Ynetmenlii"ne uygun olacaktr.
5.3- Ntr iletkeni, faz iletkenlerinin hepsinin en altnda olacak biimde yerletirilecektir. Ntr
iletkenleri iin, renkli izolatr kullanlacak, renkli izolatr yoksa izolatr demiri ya da
izolatrn saptanan blm siyah boya ile boyanarak ntr hatt belirtilecektir.
B - YERALTI KABLOLARI:
1- Yapl: Kablo iletkenleri TSE standartlarna uygun olacaktr.
Kablolarn yk akmnn yrrlkteki ynetmelikler, TSE standartlar ya da yapm
kataloglarndaki deerlere uygun olduklar dorulanacaktr.
2- Geek (Gzergh) Saptamas: Kablo geei olarak olabildiince yap, kanalizasyon, su
ve hava gaz borular ile haberleme kablolarnn bulunmad yerler seilecek ve
kablolarn;
Haberleme kablolarna en az uzakl 50 cm
Kanalizasyon, su ve havagaz borularna uzakl en az 50 cm
Yap duvarlarna ve teki tesislere uzakl en az 70 cm
olacaktr.
Kablo geei olarak, arsalarda zerinde yrnlen yerler, sokak ve caddeler ile yaya
kaldrmlar seilmelidir. Kablolarn dendikleri yerler kimyasal, mekanik ve sl
etkilerden olabildiince uzak ya da bunlara kar korunmu olmaldr.
3- Kablolarn Yap iinde demeleri: Yeralt kablolar yap iinde beton kanallara,
duvara ya da tavana denebilir.
3.1- Kablolarn beton kanallar iine denmesi: Yksek gerilim kablolarn beton kanal
ierisine denmesi durumunda kanal derinlii [n:kablo says, d:kablo ap (cm) ise
d=(2n+1) olacaktr. Kanal genilii 30 cm' den az, 100 cm' den fazla olmayacaktr.
Kanaln st kenar 40x40x10'luk ke demiri ile salamlatrlacak ve st baklaval sac
ile kapatlacaktr. Ke demirinin zerine lama demiri ile kapak kalnlnda bir dzen
(zvana) yaplarak kapak bunun ierisine oturulacaktr. Kapan st yz deme ile
ayn dzeyde olacaktr.
Ak kablo kanallarnn st beton kapaklarla da kapatlabilir. Kablolar kesinlikle beton

455
iine denmemelidir.
Denecek kablo says ok fazla olduunda kablolar kanal yanlarna yaplacak raflar
zerinde ekil 3'de gsterildii gibi yerletirilir.

ekil 3- Kablolarn kanal duvarlarna yaplacak raflara denmesi

3.2- Kablolarn duvara dey olarak denmesi: kablolar duvara yerletirilen takozlara
kroelerle saptanr. Kroeler arasndaki aklk en fazla 80 cm olmaldr.

ekil 4- Kablolarn duvara dey olarak denmesi

3.3-1. Kablolarn duvara yatay olarak denmesi: Kablolar duvara tesis edilen dayanaklar
zerine oturtulur. Dayanaklar arasndaki aklklar en fazla 40 cm olmaldr.

Baklaval sa
40x40x10 kebent
30 100 cm
Duvar
Konsol 30x30x3
Plastik kablo ba
Kablo
elik kroe

456

ekil 5- Kablolarn duvara yatay olarak denmesi

3.4-1. Kablolarn tavana denmesi: Kablolar tavana tesis edilen dayanaklar zerine
yerletirilir. Dayanaklar arasndaki aklklar en fazla 40 cm olmaldr.

ekil 6- Kablolarn tavana denmesi

4- Kablolarn Yap Dnda denmeleri: Kablolar yap dnda toprak kanallara,
seramik ya da beton bzlerin iine denebilir.
4.1- Kanal boyutlar:
4.1.1- Kanal Derinlikleri:
Gerilim basamaklarna gre kanal derinlikleri:
<1 kV' luk kablolar iin h = 40-50 cm
1 - 10 kV' luk kablolar iin h = 60-70 cm
10 - 35 kV' luk kablolar iin h = 80-100 cm
olacaktr.
4.1.2- Kanallarn Az ve Dip Genilikleri:
Bir tane kablo denen kanaln az genilii 60 cm, dip genilii 40 cm olacaktr. Ayn
kanala birden fazla kablo dendiinde her kablo iin bu genilikler 10'ar cm
arttrlacaktr.
Kablolar, kanallara aralarnda en az 7 cm aklk bulunacak ekilde denecektir.
Bz kullanldnda bu aklklar iki kat olacaktr.
Tavan Konsol 30x30x3 Kroe Kablo plastik kablo ba

457
5- Kablolarn Toprak Kanala denmesi:
5.1- Kablolar kanala aadaki ekillerde gsterildii gibi denecektir: En stte iaret eridi
bulunacaktr.

ekil 7- Bir kablonun denmesi

ekil 8- Birden fazla kablonun denmesi
5.2- Kablo denirken burulma, kugz olumas, kvrlma ve ar derecede gerilme gibi
durumlarn oluturulmamasna dikkat edilecektir.
5.3- Zemin yerlemeleri gz nne alnarak zellikle dolma zeminden geen geeklerden
denirken kablo biraz uzun braklmaldr. Bunun iin kablo yay biiminde
denmelidir.
5.4- Kablonun steki kum tabakasnn zerine arada boluk kalmayacak biimde enine olarak
tula dizilecektir.
5.5- Kanal toprakla kapatlmal, toprak tokmaklanp sktrlmal ve artan toprak ilgililerin
gsterecei yere tanmal, ayrca yol ve kaldrmlar, bozulmu ise eski durumuna
getirilmelidir.
60 cm
h
Sktrlm toprak
aret band
YG de beton blok
AG de tula
Kablo
40 cm
10 cm
60+ nx10 cm
h

10 cm
Sktrlm toprak

aret band

Beton blok

Kablolar
40 + nx10 cm
7cm
n : ilave kablo says
7cm

458
Toprak kanal iine denemeyen durumlarda deme tarz iin Trk Standartlar
Enstits TS HD 384.5.52 S1 Nisan 2001 no' lu standartta verilen tablolarn
kullanlmas da uygundur.
5.6- Alak gerilim ve yksek gerilim kablolarnn ayn kanal iine yan yana denmesi
durumunda, kablolar arasna, klcna ve uzun taraf kanal ynnde olmak zere, tula
denecek; ya da Y.G. kablosu alta denecek ve araya enine olarak tula konulacaktr.
(ekil 9)

ekil 9- A.G. ve Y.G. kablolarnn ayn kanala denmesi

6- Kablo geileri: Kablolar kpr zerinden, yol, sokak, demiryolu, cadde haberleme
kablosu, su, doal gaz borusu altndan geirildiklerinde koruncak ( mahfaza ) iine
alnacaktr. Bu koruncaklar font boru, beton buz ya da profil demirinden olabilir.
Koruncak borudan ise; ap kablonunkinden 1,5 kat, bz ise 2 kat byk olacaktr.
Cadde geilerinde yedek boru ya da bz braklacaktr.
Kablolar demiryollar ve ar aralarn getii yollardan 1,5 m derinliinde eklinde
beton bzler veya mahfaza borular iine denecektir

ekil 10- Yeralt kablolarnn yoldan geii
60 cm
h

10 cm

Sktrlm toprak
aret eridi

Tula
A.G. kablosu

Beton blok

Y.G. kablosu
40 cm
60+ nx10 cm
h
10 cm

Sktrlm
toprak

aret eridi

Beton blok

Y.G. kablosu

A.G. kablosu
40 + nx10 cm
n: Birden ok kablo says
Grobeton
f15 lik bzler
Beton sva
Kablo
Kum torbas
Kaldrm

459
Diree k: Kablolar diree klarnda gaz borular ya da galvanizli kapakl sa tava
ierisinden geirilecek ve borunun alt ucu kablo geli tarafnda yay biiminde kvrlarak
betona gmlecektir. Borunun ya da galvanizli kapakl sa tavann toprak stnde kalan
blm 1,5 m' den az olmayacak ve boru ya da galvanizli kapakl sa tava diree en az
yerinden kroelerle balanacaktr. Kablonun boru ya da galvanizli kapakl sa tava
stnde kalan plak blmleri de diree, aralarndaki uzunluklar 1,5 m' yi gemeyen
kroelerle saptanacaktr. Kablo borularna ve kablo tava kapaklarna tehlike iareti
taklacaktr.
7- Hattn tek damarl kablolar ile yaplmas halinde her faza ait kablolar ayn bir
borudan birlikte geirilecektir.
9- Kablo Bklme Yarap: Dnler, kablolarn yay biiminde bklmesi suretiyle
gerekletirilecektir. Kablo bklme (dn) yaraplar reticisi tarafndan verilen
deerden daha kk olmayacaktr. Kablo reticisi tarafndan bklme yaraplarna
ilikin bir deer tanmlanmad durumlarda aadaki izelgede verilen deerler
kullanlacaktr.

ZN VERLEN KABLO BKLME EN KK
YARIAPLARI (R)
damarl kablolar Alak Gerilim Kablolar Orta Gerilim Kablolar
12xD 15xD
Bir damarl kablolar 15xD 15xD
D: Kablonun d ap

10- Souk Hava Durumu: 0
0
C' nin altndaki hava scaklklarnda hi bir ekilde kablo
denmeyecektir. Byle durumlarda denmesi zorunlu ise kablo, scakl 25 C' nin
stnde olan bir odada en az 24 saat bekletildikten sonra denecektir. Kablolar stma
amac ile atee yaklatrlmamaldr.
11- Kablo Balantlar (Ekleri): Kablolar birbirlerine ek kutularnda (muf) balanmaldr.
Ek yerleri mekanik olarak zorlanmamal, iine su ve nem szmas nlenmeli ve iyi bir
elektriksel iletkenlik salanmaldr.
Kablo ek yerlerinde 2 m' lik S biiminde bir fazlalk braklmaldr.
12- Kablo Yerlerinin iaretlenmesi: kablo geeinde ek yerlerine (Y.G. Kablosu eki);
demiryolu, cadde ve ose gei yerlerine (Y.G Kablosu) iareti bulunacaktr. aretler, sa
zerine kabartma yaz ile yazlacak ve levhalar erevelenerek yerlerine salam olarak
tesis edilecektir.
13- eitli Hkmler:
13.1- Kullanlacak olan kablolar yakn boyuna uygun ve tek para olarak ve hi bir zaman
para kablolar eklenerek kullanlmayacaktr.
13.2- Kablo boru, bz vb. gibi koruyucu gereler iine alndnda bunlarn her iki yandaki
azlarn kabloyu zedelememesi iin gerekli nlemler alnmaldr.
13.3- Kablonun balang ve bitim noktalarnda yerine gre yap ii ya da ak hava tipi silikon
kablo bal kullanlacak ve balklar oynamayacak ekilde sabitlenecektir.

460
13.4- Kablo balndan kan iletkenlerin yapnn i tesisine balanmasnda kablo pabucu
kullanlacaktr.
13.5- Tek damarl kablolarn tutturulmasnda kullanlan kroe ve kelepe gibi paralar ile bu
kablolarn ek kutular manyetik olmayan gerelerden yaplacaktr.
13.6- Kablonun elik zrh ve koruyucu kurun klf, kablo balarnda ve ek yerlerinde
topraklanacak ya da topraklanm, blmlere balanacaktr.
13.7- Hemen kullanlmayacak ya da ek yaplmayacaksa, kesilen kablonun ular kurun ya da
protolinle kapatlacaktr.
Ayn faz iin birden fazla tek damarl kablo ekilecekse her faz bir gurup olarak
ekilmeyecek her faza ait kablo bir demet haline getirilerek ekilecek dizi ekli aada
belirtildii gibi olacaktr.

R S T T S R R S T

BLM 4- HAVA HATTI ZOLATRLER
1- Tesislerde projesine ve tesis standartlarna uygun mesnet, dolu ubuk ve zincir tipi
porselen ya da cam veya silikon izolatrler kullanlacaktr.
2- Krk, atlak ve yapm hatas olan izolatrler kullanlmayacaktr.
3- veren gerekli grdnde izolatrlerin elektrik ve mekanik deneylerinin yaplmasn ve
deney raporlarn isteyebilir.
4- Mesnet izolatrleri traverse izolatr demiri ile tutturulacak, aa direkli A.G. hatlarnda
travers kullanlmadnda deve boyunu izolatr demiri kullanlacaktr.
5- zolatr demirinin traverse tutturulan blm, travers kesitinin tmne geecek biimde
olacak, traverse alttan somunlu balanacak ve somunun gevememesi iin gerekli nlem
alnacaktr.
(Noktalama ya da ikinci somun) Traversle cvata somunu arasna rondela konulacaktr.
6- Demiri nceden taklm, izolatrlerle vidal tip izolatrlerin dndaki, izolatrler
demirlerine dey eksenleri birbirlerine akacak biimde, portland imentosu ve ince
elenmi kumdan yaplm, 500 dozlu imento harc kullanlarak saptanacaktr.
Bu har Y.G. izolatrlerinde izolatr alt eteinin iindeki srsz olan dzeye kadar, etek ii
tamamen srl ise izolatr demiri yuvasnn 3 cm altna kadar doldurulacaktr Bu amala
kkrt kullanlmayacaktr.
7- zolatr demirleri resimlere uygun, galvanizli elikten ve hat gerilmesine dayanacak
nitelikte olacaktr.
8- A.G. hatlarnda izolatr aa diree deveboynu (izolatr demiri) ile saptanmyorsa demir
ya da aa travers kullanlmaldr.
Alak gerilimde beton ya da demir direk kullanlmsa, izolatrler bunlarn traverslerine
pin tipi izolatr demiri ile monte edilir.

461

BLM 5- PARAFUDRLAR
1- Parafudrlar projesinde gsterilen yerlerde ve biimde kullanlacaktr.
2- Parafudrun alma gerilimi ebekedeki yaltkanl en zayf blmnn delinme
geriliminden daha kk olacaktr. Ancak bu gerilim anma alma geriliminin 3,5 katn
amamaldr.
3- Ar gerilimin ortadan kalkmasndan ok ksa bir sre sonra parafurdr yeniden eski
durumuna gelebilmelidir.
4- Parafurdr topraklamas som bakr ya da buna edeer galvanizli erit ya da rgl tel ile
ksa yoldan dzgn bir biimde yaplacaktr.
5- Parafurdrlarn faz balantlar som bakr, boru ya da alminyum iletken ile dzgn
biimde yaplacak, bakrn parafurdra balanmasnda kablo pabucu, elik alminyum
iletkene balanmasnda ise iki metali (AI - Cu) klemens kullanlacaktr. Parafurdrlarn
topraklama tesisine balants bklgen (fleksibl) iletkenle yaplacaktr.
6- Parafurdr zerinde anma gerilim anma akm ve yapc firmann ad yazl olacaktr.
BLM 6- BARALAR (TOPLAYICI UBUKLAR)
1- Baralar projesinde gsterilen yerlerde ve biimde olacaktr.
2- Baralar TSE standartlarna uygun elektrolitik bakr ya da alminyumdan olacak en kk
boyutlar yuvarlak kesitli olanlarda en az 5 mm apl, dikdrtgen kesitli olanlarda ise en
az 12x2 mm boyutlu olacaktr. Baralarn seilmesinde bunlardan geen akm ile ksa
devre akmlarna dayanm da gz nne alnacaktr.
3- Her fazn baralar yal boya ya da elektrostatik boya ile aada gsterilen renklerde
boyanacaktr.
R faz Kahverengi renkli
S faz Siyah renkli
T faz Gri renkli
O (Ntr) Mavi renkli
4- Baralarn ek yerleri iki lama arasna alnacak ve balant yzeyleri
boyanmayacaktr. Ek yerlerinde elektriksel ve mekanik bakmdan kusursuz bir temas
salanacaktr.
Kablo balantlar kablo pabucu ile yaplacaktr.
5- Baralar dzgn olacak ve kelerde dn yaraplar 5 cm' den az olmayacaktr. 90
derecelik dn yerlerinde baralar duvarlara, keye olabildiince yakn noktalardan
saptanacaktr.
6- Baralarn transformatr Y.G izolatrleri ile kesicilere balantlar bu aygtlar mekanik
bakmdan zorlamayacak biimde yaplacaktr.
7- Baralarla topraklanm iletken tesis blmleri arasndaki aklklar Elektrik Kuvvetli
Akm Tesisleri Ynetmelii izelge- 1 de (yap ii) ve izelge- 3 de (ak hava) verilen
deerlerde olacaktr.
8- ebeke frekans ile baralarn rezonansa gelmemesi (titrememesi) iin mesnet noktalar
arasndaki aklk aadaki bantlara gre hesaplanacaktr.


462
D
331520 --------- = 50 ve 100 Yass ubuklar iin
L
2

B
383000 ---------- = 50 ve 100 Daire kesitli ubuklar iin
L
2

Burada:
L: Baralarn iki mesnet noktas arasndaki akln (cm)
D: Yass ubuun kalnln (cm)
B: Daire kesiti barann apn (cm)
gstermektedir.
BLM 7- TOPRAKLAMALAR
1- Projede gsterilen yerlere topraklama yaplacaktr.
2- Topraklama tesislerinin yaplmasnda yrrlkteki ynetmeliklerin hkmlerine
uyulacaktr.
3- Topraklayc eitleri ve Gereleri:
Topraklamann yaplmasnda boru, ubuk (ke demiri, profil, bakr kapl elik
ubuk),galvanizli erit ya da bakr iletkenden topraklayclar kullanlr.
4- Topraklaycnn Boyutlar:
4.1- Bakr Boru
Et Kalnl : En az 2 mm
ap : En az 20 mm
4.2- Galvanizli Boru
Et Kalnl : En az 2 mm
ap : En az 25 mm
4.3- Bakr erit
Kesit : En az 50 mm
2

Kalnlk : En az 2mm
4.4- Galvanizli erit
Kesit : En az 90 mm
2
Kalnlk ; En az 3 mm
5- Topraklayclarn Yerletirilmesi:
Yzeysel Topraklayclar (erit vb.), Zemin koullar elverili ise 0,5 -1 m derinlie
denecektir.
6- Paralel Topraklayclarn Kullanlmas:
Bir topraklama tesisinde topraklama direncinin kltlmesi iin boru topraklayclar
arasnda en az boru uzunluunun iki kat aklk braklmaldr.
7- Topraklayclarn Boyut ve Saylarnn saptanmas:
Topraklayclarn boyut ve saylar 2,maddede anlan Ynetmenliklerdeki ilgili

463
hkmlere gre saptanacaktr.
8- Topraklama iletkenleri:
8.1- Topraklama iletkenlerinin kesiti 2.madde anlan Ynetmeliklerdeki ilgili hkmlere gre
saptanacaktr.
8.2- Dirensiz olarak dorudan doruya topraklanan yldz noktalarnn toprak iletkeni kesiti,
bir toprak ksa devresinde oluabilecek en byk ksa devre akmna gre
boyutlandrlmaldr.
8.3- Baka topraklayclarn etki alannda olmamak kayd ile topraklaycya giden iletkenler
topraa plak olarak denecektir. Ancak kuvvetli bir korozyon tehlikesi varsa, gerekli
nlemler ( koruyucu bir boyayla boyama, kesitinin arttrlmas vb.) alnmaldr.
8.4- Topraklama iletkeni topraklaycya cvata ile balanacaktr.
Direk topraklamas sz konu ise topraklama iletkeninin teki ucu, direk dikimlerinden
birinin beton dnda kalan blmne (aa ve beton direklerde yukarda topraklanacak
blme) galvanizli cvata ile en az 2 yerinden saptanacaktr. Direin st noktas da yine
bir balant iletkeni ile ntr iletkenine, parafudra, kablo klfna, korunma ana, gergi
teline vb. balanacaktr. Balanma biimi yukarda tanmland gibidir.
8.5- Topraklama yaplrken topraklayclar iin olabildiince nemli yerler seilmelidir.
Topraklanacak direin yaknlarnda byle bir yer varsa topraklayc burada gmlecek
ve topraklama iletkeni en az 70 cm derinlikten diree gtrlecektir.
8.6- Topraklaycnn diree yatay uzakl yzeysel topraklaycda 1m, teki topraklaycda
en az 2 m olmaldr.
8.7- Toprak ierisinde yaplan balantlarda korozyona kar gerekli nlemler alnacaktr.
Btn balantlar mekanik bakmdan salam, elektriksel bakmdan iyi bir iletkenlik
salayacak biimde yaplacaktr.
8.8- Topraklama ukuru doldurulurken toprak iyice sktrlarak, doldurma ilemi
tamamlandktan sonra bol su ile sulandrlacaktr.
8.9- Zorunlu deilse koruma ve iletme topraklamalar birletirilmeyecektir.
ki topraklamaya ilikin topraklayclar arasndaki uzaklk en az 20 m olacaktr. Bu
yaltlm iletken kullanlarak ya da iletme topraklamasnn transformatr postasndan
sonra ilk direkte yaplmas ile salanr.
8.10- Topraklama iletkenleri zerine sigorta ve ayrc konulmaz ve bu iletkenler izolatrler
zerinde gtrlmez. Bu iletkenler, gerekli denetimi yapabilmek iin balanm
olduklar tesis blmlerinden istendii zaman kolaylkla ayrlabilmelidir.
BLM 8- TRANSFORMATRLER
A-G TRANSFORMATRLER
1- Yapm: G transformatr ve donats TSE standartlarna ya da tannan yabanc
standartlara uygun olacaktr.
2- Gerilim Ayan: Yksek gerilim tarafnda bota 28500 V ile 36000 V arasnda beher
kademe 1500 V olmak zere en az 5 kademeli gerilim ayar yaplabilmelidir.
3- Balant Biimi: Ayrca belirtilmemise sarg balants ykseltici transformatrlerde
gen-yldz, alaltc transformatrlerde ise 160 kVA' ya kadar yldz-zigzag, 160
kVA' dan byk glerde ise gen - yldz biiminde olacaktr.
4- Topraklama: Transformatrn yldz noktas, projesinde belirtildii biimde

464
topraklanacaktr.
5- Donat: Transformatr zerinde en az, aadaki donat (tehizat) bulunacaktr.
5.1- Buchholz: Anma gc 400 kVA' dan byk yal transformatrler iin kullanlmaldr.
5.2- Termometre: yap iinde kullanlan yal ve kuru tip transformatrlerde termometreler
0 C ile 120 C arasnda gstergeli, ak havada kullanlanlarda ise -20 C ile +120 C
arasnda gstergeli olacaktr.
5.3- Tekerlekler: Tekerlekler iki dorultuda da hareket edecek biimde olmaldr. Deprem
riski olan blgelerde trafolarn zerinde tekerlekler takozlanacak ve transformatr elik
halatlarla sabitlenecektir.
5.4- Ya genleme Kab: Yal tip transformatrlerde yan genlemesi baka biimde
karlanmyorsa, bulunmaldr.
5.5- Ya dzeyi gstergesi.
5.6- Ya boaltma musluu.
5.7- zellikle nemli yerlerde kullanlan transformatrlerde silikajel vb. gibi nem alc
dzenlerin bulundurulmas uygun olur.
5.8- Bakm ve iletim Ynergesi: Transformatrlerle birlikte, Trke olarak en az iki tane
iletme ve bakm ynergesi verilecektir.
5.9- aret Plakas: Transformatr zerinde uygun bir yere yapmcs tarafndan aadaki
bilgileri tayan bir iaret plakas konulacaktr.
- Yapmcnn ad, seri numaras, tipi, varsa TSE numaras, kalite belgesi numaras,
- Sarg gerilimleri,
- Faz says, frekans,
- Gc (kVA),
- Balant biimi,
- Gerilim ayar,
- Sarg akmlar,
- Bal ksa devre gerilimi
- Bo ve dolu arl
Not: Hermetik tip ve kuru tip transformatrlerde yukardaki donatlardan bazlar
bulunmayabilir.
6- Transformatr postalarnn yerletirilmesinde Elektrik Kuvvetli akm Tesisleri
Ynetmelii hkmlerine uyulacaktr.
7- Bina tipi transformatr postas
7.1- Transformatrn primer ve sekonder buinglerine yaplacak balantlar esnek tip
olacaktr.
8- Direk Tipi Transformatr Postas
8.1- Tanm: Direk tipi transformatr postas, direk zerindeki transformatr ile bir datm
tablosundan ve gerekli donatdan oluur. Datm tablosu yerden eriilebilir bir
ykseklie ya da beton bir taban zerine yerletirilmelidir. Transformatr, zerinde
bulunan bir platforma sabitlenmelidir.
8.2- 400 kVA' dan byk gler iin direk tipi transformatr kullanlmayacaktr.
8.3- Transformatr direi zerinde ayrc yoksa ve mesnet izolatr ile transformatr

465
yksek gerilim izolatrleri arasndaki balant iletkenin uzunluu 2 m' den fazla ise bu
akln uygun bir yerine iletkeni saptamak iin ayr bir mesnet izolatr monte
edilecektir.
8.4- Direk tipi transformatr postalarnda yrrlkteki ynetmenliklere uygun olarak koruma
topraklamas yaplmaldr. Bunun iin direin st blm ve topraklayc arasnda ilgili
ynetmenlie gre boyutlandrlm galvanizli elik eritten ayr bir koruma topraklama
iletkeni ekilmeli, direk ve topraklamas gerekli tesis aralar (transformatr gvdesi,
ayrc, parafudrlar, transformatr platformu, izolatr demirleri, traversler, pano vb.)
gerekli kesitteki topraklama iletkenleri ile bu erit iletkene balanmaldr.
zerinde ayrc bulunan direklerde de koruma topraklamas bu ekilde yaplmaldr.
8.5- Alak gerilim iletme topraklamas i!e koruma topraklamas arasnda en az 20 m aklk
bulunacaktr. Bu koul yaltkan iletken kullanlarak ya da direk transformatrnn
yaknnda alak gerilim direkleri bulunuyorsa, iletme topraklamas ilk alak gerilim
direinde yaplarak, yerine getirilir.
B-L TRANSFORMATRLER
1- Genel: Koruma ve l aletlerinin devrelere balanmasnda kullanlan akm ve gerilim
l transformatrleri aadaki ortak zellikleri tayacaktr.
1.1- Srekli alma: Akm transformatrleri anma akmnn, gerilim transformatrleri
anma
geriliminin 1.2 katnda srekli olarak alabilecek ve bunlarn scakl evre
scakln 60
0
C' dan fazla amayacaktr.
1.2- Tip: l transformatrleri kuru, az yal ya da yal tipte olabilir.
1.3- Akm transformatrleri TS 620 / EN 60044-1, endktif tip gerilim transformatrleri TS
718 / EN 60044-2, dier zel amal akm/gerilim transformatrleri ise ilgili TS-EN
60044 serisi standartlara uygun olarak yaplm olacaktr.
2- Akm Transformatrleri:
2.1- Doruluk (hata) snf:
l aygtlar iin kullanlan akm transformatrlerinde faturalandrma iin kullanlan
saya akm transformatrlerinin doruluk snf en ok Cl. 0,5 dier akm l
transformatrlerinin doruluk snf ise en ok Cl. 1 olacaktr.
Koruma akm l transformatrlerinde doruluk snf 5P olacaktr.
2.2- Sekonder Devre Empedans (Z) (): 0,2 0,4 0,6 1,2 1,8 2,4 3,6
Akm transformatr gc (I=5A) (S) (VA) 5 10 15 30 45 60 90
Akm transformatr gc (I=1A) (S) (VA) 0,2 0,4 0,6 1,2 1,8 2,4 3,6
2.3- evirme Oran: Akm Transformatrlerinde evirme oran, aadaki izelgedeki
gsterilen deerlere uygun olacaktr
Sekonder akm (A) 1 ya da 5
Primer Akm (A) 10 15 20 25 30 40 50 60 75 80
100 120 150 250 300 400 500 600 750 800
1000 1500 2000 3000
2.4- Is ve Dinamik Dayankll: Akm transformatrlerinin iaret plakalar zerinde sl
(I
th
)ve dinamik dayankllk (I
dyn
) (kA) olarak verilecektir.

466

Akm transformatrlerinin seilmesinde montaj yerinde ksa devreye kar dinamik
dayanm gz nnde bulundurulmaldr.
2.5- Ar akm katsays:
l akm transformatrlerinde Ar Akm Koruma Faktr en ok Fs 5 (n<5)
olacaktr.
Koruma akm transformatrlerinde ise Doyma snr Ar Akm Faktr en az 10
(n>10) olacaktr, ancak ar akm/ksa devre korumas ve koruma koordinasyonu iin
yaplan detayl hesaplamalar akm transformatr doyma snrnn daha yksek
deerlerde olmasn gerektiriyorsa daha yksek Doyma Snr Ar Akm Faktr
deerleri seilmelidir.
2.6- ift ekirdekli Akm Transformatr:
Ayn devre zerinde koruma ve l amac ile ayn g ve snfta birden fazla akm
transformatrnn kullanlmas gerektiinde ift ekirdekli akm transformatr
kullanlabilir. Sayalarda ise koruma ve lme iin ayr transformatrler kullanlacak;
ift ekirdekli transformatrler kullanlmayacaktr.
2.7- Topraklama: Sekonder sargnn bir ucu topraklanacaktr.
2.8-1. aret plakas: Akm transformatrnn uygun bir yerine yapmc tarafndan aadaki
bilgileri tayan bir iaret plakas konulacaktr.
-Yapmcnn ad, seri numaras, varsa TSE numaras ve kalite belge numaras,
- Azami iletme gerilimi [V
rms
]
- Nominal iletme gerilimi [V
rms
]
- 1dk. Sreli ebeke frekansl dayanm gerilimi [V
rms
]
- Darbe dayanm gerilimi [V
tepe
]
- evirme oran (I
primer
/ I
sekonder
),
- G / sekonder yk (balanabilecek maksimum yke ait g [VA]),
- 1 sn. Sreli Ksa devre dayanm akm [kA
rms
],
- Dinamik Ksa devre dayanm akm [kA
tepe
]
- Srekli termik akm [A],
- Frekans [Hz]
- Dorulk snf (Cl),
- l Akm Transformatrleri iin emniyet faktr (fs)
- Koruma Akm Transformatrleri iin doyma snr faktr
3- Gerilim transformatrleri:
3.1- Yanlg snf: l aygtlar iin kullanlan gerilim transformatrlerinde;
3.1.1- Faturalandrma iin kullanlan saya gerilim transformatrlerinin doruluk snf en ok
Cl. 0,5;
3.1.2- Dier l gerilim transformatrlerinin yanlg snf ise en ok Cl. 1 olacaktr.
Koruma amal kullanlan gerilim transformatrlerinin yanlg snf 3P olacaktr.
3.2-1. G: Gerilim transformatrnn gc besledii aygtlarn gleri toplamnn 1,2 kat
olacaktr.
3.3- Sekonder Gerilim (V): 100 100/ 3 ya da 110 110/ 3

467
Primer Gerilim (kV): Y.G. primer gerilim seviyesi ile ayn olacaktr.
3.4- Faz Says: Tek faz gerilimi iin bir fazl gerilim trafosu, faz gerilimi iin ise adet
bir fazl gerilim transformatrleri kullanlacaktr.
3.5- Transformatrn Korunmas: Transformatrn primer ve sekonder devrelerine sigorta
konulacak ve sekonder ulardan birisi topraklanacaktr.
3.6- aret Plakas: Gerilim transformatrnn uygun bir yerine yapmc tarafndan asgari
aadaki bilgileri tayan bir iaret plakas konulacaktr.
-Yapmcnn ad, seri numaras, varsa TSE numaras ve kalite belge numaras,
- En byk iletme gerilimi [V
rms
]
- 1dk. sreli ebeke frekansl dayanm gerilimi [V
rms
]
- Darbe dayanm gerilimi [V
tepe
]
- evirme oran (V
pirimer
/ V
sekonder
),
- Nominal G (balanabilecek maksimum yke ait g [VA]),
- Frekans [Hz]
- Doruluk snf (Cl),
Not: Saya devrelerini besleyecek akm ve gerilim transformatrlerinin nominal g ve
hata snf tespitinde enerji veren kuruluun artlarna uyulacaktr.
BLM 9- YKSEK GERLM DEVRE KESC VE AYIRICILARI
1- Konu ve Genel Hkmler:
Konu: Az yal, SF 6 gazl, vakumlu, basnl haval ya da baka trl kesiciler, g
ayrclar, baya ve topraklamal ayrclar, yksek gerilim sigortalar, yaltkan
manevra ubuu ve yaltkan pense gibi yksek gerilim kapama aygtlarnda bulunmas
gereken teknik nitelik ve koullar.
2- Kesiciler:
2.1- Kumanda Biimi: Normal devrenin almas otomatik olarak, kapanmas el ile veya
uzaktan kumanda ile olacak, projesinde belirtildii gibi elektrik motoru ya da basnl
hava ile alacaktr.
2.2- Donanm:
2.2.1- Rleler: Yksek gerilim kesici ve ayrc devrelerinde projesinde n grlen fazlar
zerine balanm ve ayarlanabilen rleler bulunacaktr. Bunlar projesine uygun olarak
sekonder tipten olacaktr. Teknik bakmdan gerektiinde baka rleler de kullanlabilir.
2.2.2- Alarm Dzeni: Projesinde gsterildii gibi devre ald zaman grevlilere durumu
bildirecek sesli ya da kl alarm dzeni bulunacaktr.
2.2.3-aretler: Kesicinin kapal ya da ak durumlarn gsteren iaretler ya da iaret
lambalar bulunacaktr.
2.2.4- Kumanda Dzeni: Projesine gre ya tabloda ya da dorudan doruya kesicinin zerinde
elle kumanda edilecek biimde olacaktr. Kumanda dzeni elektrik motoru ya da
basnl hava donanm ile, elle kumanda ve balant dzenleri ise aygtlar birlikte
verilecektir. Ayrca gvenlik iin kilit sistemi olacaktr.
2.2.5- Yardmc Kontaklar: Kesici zerinde yeter sayda yardmc kontak bulunacaktr.
2.3- letme ve Bakm Ynergesi: Aygtla birlikte, Trke olarak en az iki tane "iletme ve
Bakm Ynerge"si verilecektir.

468
2.4- aret Plakas: Aygt zerinde uygun bir yere aadaki bilgileri tayan bir iaret
plakas konulacaktr.
- Yapmcnn ad. seri numaras, tipi, varsa TSE numaras. kalite belgesi numaras,
- Anma akm (A),
- Anma gerilimi (kV),
- Ama gc (MVA),
- En byk ama akm (kA),
-Anma frekans (Hz)
2.5- Genel Koullar: Kontaklar titreim yapmayacak biimde birbirine iyice oturmu
olacaktr.
3- Yk Ayrclar:
3.1- Tanm: Yk ayrcs, yk altnda manevra yapmaya elverili ark sndrme zelii
bulunan, fazl devre acsdr. Yerine gre yk altnda ama yapabilen bir ayrc ile
buna seri bal yksek gerilim g sigortasndan oluabilir.
3.2- Kullanma Yeri: G ayrclar ebekenin ksa devre kesme gc elverili olan
yerlerinde
anma gerilimi 36 kV'u anma gc 1000 kVA' y gemeyen transformatr postalarnda
kullanlr.
3.3- Anma Akm: Ark sndrme zellii bulunan yk ayrclar iin 630 A dir.
3.4- G Anahtar: G anahtar yk altnda alp kapanabilecek ve ksa devre akmlarn
kesebilecek ve ksa devre zerine kapama yapabilecek kapasitede olacaktr.
3.5- eitli Hkmler:
3.5.1- Anahtar ve Sigortalar: Bunlar yapmc tarafndan bir arada monte edilmi olarak
verilecek ve anahtar besleme tarafnda bulunacak biiminde dzenlenmi olacaktr.
3.5.2- Topraklama: Anahtar ve sigortalarn gvdeleri topraklanacaktr.
3.6- Yedekler: Yedeklerle birlikte alt tane sigorta buonu verilecektir.
4- Adi (Basit)Ayrclar:
4.1- Adi Ayrclar; fazl olarak ve her bak birlikte alp kapanabilecek, hcre iinde
kullanlan ayrclarda ise ayrca dardan manevray salamak zere bir kumanda kolu
bulunacaktr.
4.2- Ayrclar en byk ksa devre akmlarnn oluturaca sl ve mekanik zorlamalara
dayankl olacaktr.
4.3- Gvde topraklanacaktr.
4.4- Ayrcnn anma akm ve ksa devre akm proje hesaplarna gre seilecektir.
4.5- letme topraklamalar iin anma akm 200 A olan baya ayrc kullanlacaktr.
5- Topraklamal Ayrclar: Basit ayrc niteliinde olacak ve ayrca topraklama
baklar bulunacaktr. Toprak ayrcs ile hat ayrcs baklan arasnda mekanik
kilitleme dzeni bulunacaktr.
6- Yaltkan Manevra ubuu: Bu ubuklar en az 1,5 m uzunlukta olacak ve hcrelerde her
trl manevray yapmaya elverili olacaktr. Bu ubuun elle tutulabilecek blm bir
siperle snrlandrlacak ve blmn boyu 80 cm' den az olmayacaktr.

469
7- Yaltkan Pense:
7.1- Yaltkan pensenin uzunluu en az 120 cm ve deney gerilimi 150 kV olacaktr.
7.2- Yaltkan pensenin elle tutulan blm ya da blmleri birer siperle snrlandracak ve
tutmak uzunluu en az 50 cm olacaktr.
8- Yksek Gerilim Sigortas
8.1- Yap dndaki tesislerde kullanlacak Y.G. sigortalarnn buonlar porselen vb. gibi
ierisine su ve nem girmesini nleyecek maddelerden yaplmaldr.
8.2- Sigorta buonlar zerinde kesinlikle anma deerlerini gsteren bir etiket bulunmaldr.
8.3- Sigorta buonu gerilim altnda kolayca ve tehlikesizce deitirilebilmelidir.
8.4- Sigortann metal gvdesi topraklanmaldr.
BLM 10- YKSEK GERLM HCRELER
A - Eski tip ak hcreler: Bu blm eski tip hcrelerde onarm maksad ile
yaplacak ilerde kullanlacaktr.
1- Genel:
36 kV'a kadar olan yksek gerilim hcreleri, bu teknik artnameye ve projesinde
gsterilen dzenlemeye, say ve boyutlara uygun olacaktr.
2- Mesnet ve Geit izolatrleri:
2.1 - Mesnet ve geit izolatrleri TSE standardna uygun olacaktr.
2.2- Bu izolatrlerde iletkenlerin balanmas iin zel dzenler bulunabilir.
3- Aygtlarn Dzenlenmesi:
3.1- Transformatr, kesici, ayrc, l transformatrleri ve toplayc ubuklar projede
gsterildii biimde yerletirilecektir. Toplayc ubuklar arasndaki aklk en az 20 cm
olacaktr. Bir toplayc ubuun z frekansnn ebeke frekans ile rezonansa gelmemesi
iin saplama noktalar arasnda Blm 6' daki balantlarla hesaplanan bir aklk
bulunacaktr.
3.2- Ayrclar, tm manevralar kolay ve tehlikesiz yaplacak biimde yerletirilecektir.
3.3- Hcrelerin kap, pencere havalandrma delii gibi blmleri projesinde gsterilen tip
ve nitelikte olacak, toz vb zararl cisimlerin girmesine kar gerekli nlemler
alnacaktr.
4- Gvenlik nlemleri:
4.1- Koruma topraklamas iin ortak bir topraklama baras tesis edilecek ve bu bara
iki noktasndan ayr iki topraklayc ile topraklanacaktr.
4.2- Btn aygtlarn gvdeleri bu topraklama barasna ayr ayr balanacaktr.
4.3- Hcrelerin nne ykseklii en az 1.8 m olan bir tel kafes kap konacak ve bunun zel
kilit ve menteesi bulunacaktr. Tel kafes en az 1.5 mm apl elik telden 15 mm aralkla
rlm ve evresi ke demirinden yaplm olacaktr.
Tm hcre kaplarna tehlike iareti levhas taklacak. Hcre kaplarna hcre isimleri
yazlacaktr. Hcre blmne tek hat emas ve iletme talimat aslacaktr.
4.4- Manevras hcre dndan yaplacak olan kesicilerin kumanda kollan ya da el
tekerlekleri kafes kapnn dna alnacaktr.

470
4.5- Her tel kafes kap bklgen (fleksibl) iletkenlerle korunma topraklanmasna
balanacaktr.
B - Metal mahfazal hcreler:
1- Metal mahfazal hcreler IEC 62271-200 e gre imal edilmi ve tip testlerinden gemi
olacaktr.
BLM 11- A.G. DAITIM TABLOLARI (PANOLAR)
1- Genel: Aadaki hkmler elektrik datm ebekelerinde kullanlan tm datm
tablolar iin uygulanr.
2- Yapm:
Bu artnamede tablolar,
Ana tablo ve Byk Gl Datm tablolar,
Datm tablolar,
Etan Datm tablolar,
Saya tablolar,
ekmeceli tip tablolar,
Dier tablolar,
olarak snflandrlmtr.
Yere oturan ve panolardan oluan tablolar, ana tablo ve byk gl datm tablosu
olarak dnlmtr. Tablodan datlacak gcn kk olmas halinde ana tablo
duvara monte edilebilir.
Datm tablolar yzey bykl 0.5 m2ye kadar olan ve duvara monte edilen
tablolardr. Kat datmlarnda veya kk bir mekanik tesisat hacmindeki birka
motorun beslenmesinde kullanlabilirler.
Etan datm tablolar birbirine eklenen nitelerden oluur. zellikler ilgili maddelerde
verilmitir.
Saya tablolar, enerji sat ile ilgili olduundan ana tablodan ayr olacak ve ilgili
maddelerdeki zellikleri tayacaktr.
Dier tablolar yukarda sralanan maksatlar dnda kullanlacak tablolar kapsar.
zellikleri, tesis maksadna uygun olarak, Yukarda sralanan tablolarda aranan
zellikleri tamaldr.
Tablolarda bulunacak her trl anahtarlar, sigortalar, l aletleri, sayalar, rleler ve
balant elemanlar TS standartlarna, bu standardn bulunmamas halinde sra ile EN,
HD, IEC standartlarna uygun olacaktr.
Tm tablolarda metal aksam topraklama barasna (Ana potansiyel dengeleme baras)
balant noktalarndaki boya temizlenerek irtibatlanm olacaktr. Alr kapaklar,
ularnda kablo pabucu bulunan bklgen iletkenlerle ana gvdeye irtibatlanacaktr.
Balant noktalarnda bulunan boya tabakasn delen trtll rondelalar kullanlabilir.
2.1- Ana Tablo ve Byk gl Datm tablolar
2.1.1-Ana Tablo ve Byk gl Datm tablolar en az 2 mm kalnlkta, dzgn yzeyli DKP
sacdan yaplacaktr.
2.1.2-Kk gl binalarda, ana tablonun duvar tipi olduu hallerde tablonun zellikleri
atm tablosu zelliklerinde olacaktr.

471
2.1.3-Tablodaki pano saysnn tespitinde, kolon ve besleme hatlarnn says, k, kuvvet,
yedek akm, yaplacak ilave olaslklar da gz nnde tutulacaktr.
2.1.4- Panolarda, genilik en az 500 mm, toplam ykseklik 1800 mm, derinlik iindeki
donanm boyutlarna uygun olarak en az 350 mm olacaktr. Panonun alttan 400 mm lik
ksm bo braklacaktr.
2.1.5- Panolarn kenarlar bklecek ve cvatalarla birbirine balanacaktr. Panolar 40 veya 50
lik kebentten mamul, kuvvetli bir ereve dahilinde tespit edilecektir. Demir aksam bir
kat slyen, iki kat mat tabanca boyas veya frn boyas ile boyanacaktr.
2.1.6- Deme zerine konacak tablolar ve ana tablo 10 cm ykseklikte sval beton kaide
zerinde tespit edilecek, alttan girili tertip de tablonun alt yz hari dier btn
yzleri kapal, n yz menteeli alabilir, dolap tipi olacaktr.
2.1.7- stten girili tablolarda alt yzde kapal olacak, stten kablo girileri rakorlarla
salanacaktr.
2.1.8- Tablo iine yabanc cisimlerin, zellikle fare ve benzeri haerenin girmesi kesinlikle
nlenmi olacaktr.
2.1.9-Alttan girili tablolarn, demeye alm kablo kanal ile birletii yerde tablo alt
blm fare girilerini nlemek iin yeterli ekilde kapatlacaktr.
2.1.10-Tablo ierisinin havalandrlmas dikkate alnacaktr.
2.1.11-Tablo kapaklar gen anahtar veya benzeri anahtarla alabilecektir. Tablo
yksekliinin 1mden fazla olduu durumlarda, alan kapak alt-st ve yan noktadan
ispanyolet tipi srglerle (evrak dolaplarnda olduu gibi) sabitlenecektir. Kapak
menteeleri gizli metal tip olacaktr.
2.1.12- Enerji anahtarlarna kapaklar almadan kumanda edilebilinecektir. Bu maksatla
kapan bir blmne pencere alabilir.
2.1.13- Kapak kenarlar ve varsa kapak zerindeki pencere kenarlar ie doru 1 cm bklerek
lendirilecektir.
2.1.14- Tablolarda gerilim tayan plak ksmlar rasgele dokunmaya kar muhafaza altna
alnacaktr. 42 volttan yksek nominal gerilimde; yaltm maddesi ile rtlm olmayan
btn ksmlar, ykseklikleri 180 cm den az olduu takdirde rasgele dokunmay
engelleyecek sacdan veya sya dayankl yaltkan v.b. malzeme ile yaplm
blmlerle, emniyet altna alnacaktr. Bu husus iin iletken ksmlarn lak ile
boyanmas veya emaye edilmesi, muhafaza tertibat olarak kabul edilmez. Tablonun
nnde kapaklar dik alm durumda iken, en az 70 cm lik bo bir geit yeri
braklacaktr. Tablonun yerine yerletirilmesinde, kapaklarn kapal durumdan yana
doru 110 derece alabilmesine imkan salanacaktr. Sabit kapakl tip tablolarda tablo
n yznn duvara mesafesi en az 100 cm olmaldr.
2.1.15- Tablonun btn demir ksmnn kendi aralarnda ve epotansiyel bara ile kusursuz
olarak balantsn ve bu balantnn devamn temin iin zel tertibat alnacaktr.
Tablo kapaklarnn gvde ile elektriksel balantsnn iyiletirilmesi iin ok telli
bklebilir iletkenlerle ek nlem alnacaktr. Epotansiyel bara ve koruma iletkenleri,
topraklama iletkeni kesitleri, ve topraklama ile ilgili dier hususlarda 21.08.2001 tarih
ve 24500 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii hkmlerine uyulacaktr.
2.1.16- Panolar arasnda baralarn gei noktalar, sya dayankl yaltkan malzemeden
(pertinaks v.b. gibi) ayrc levhalar konarak kapatlacaktr. Her bir pano ayr kapakl
olacak; yanndakilerle arasnda ak gei bulunmayacaktr.

472
2.1.17- Tablo iinde bakr epotansiyel bara ve ayrca tablodan yaltlm bir ntr baras tesis
edilecektir.
2.1.18- 100 amperden byk alter ve sigorta balantlar, kesin olarak baralar ile yaplacaktr.
Tablo iinde bulunan yaltlm iletkenler zel kroeler vastasyla muntazam bir sra
haline getirilip gvdeye balanacaktr.
2.1.19- Her alterin veya sigortann altna beslenilen yeri gsteren etiketler konacaktr. Tablo
iindeki kablo ularna geldii veya gittii yerle ilgili etiket konacaktr.
2.1.20- Tablo kapaklar zerinde bulunabilecek iaret lambalar, kumanda butonlar veya
kumanda anahtarlarnn elektrik balant hatlar grup haline getirilip forma verildikten
sonra kapaa tespit edilecek ve kapaa monte edilmi sra klemenslerde son
bulacaktr. Bu hatlarn gvdeden gelen karlklar ise gvde zerinde bir grup sra
klemensde bitecektir. Kapak ve gvdedeki klemensler arasna ok telli iletkenlerle
bklgen balant yaplacaktr.
2.1.21- Ana tabloda kullanlacak baralarda fazlar siyah-kahverengi-gri, ntr ak mavi, toprak
yeil bantl sar renkli olarak boyanacaktr.
2.1.22- l aletleriyle alter, sinyal lambas vb. nin seiminde bunlarn ekil birliine ve sa
panolara uygun tipte olmalarna dikkat edilecektir.
2.1.23- Bakl sigortalar arasna, sigorta kaidesinin balant ularn kavrayacak ve sigorta
tutamaklarn aacak llerde, sya dayankl yaltkan malzemeden (pertinaks v.b.
gibi) ayrc levhalar konarak sigorta ve kaidesinde oluacak arklarn yandaki faza
atlamas nlenecektir. ki grup sigorta arasnda 9 cm den fazla aklk varsa bu
ekranlara gerek kalmaz.
2.1.24- Transformatr istasyonlarndaki A.G. ana tablolarnn ve ksa devre akm 10 kA i
geen yerlerde tesis edilecek tablolarn ksa devre tip deneyi sertifikas bulunacaktr.
2.1.25- Ana tablonun balant emas, yaz punto ykseklii 15 mm den kk olmamak
zere izilip st plastik kaplanarak erevelenecek, ana tablo dairesine aslacaktr
2.1.26- Pano kapaklar i yzeyinde pano ilgili emalarnn konabilecei, satan mamul cep
bulunacaktr.
2.2- Datm (Tal) tablolar
2.2.1- Datm tablolar, sva st veya gmme olarak monte edilecektir. Datm tablolarnn
boyutlar idarenin tasdik edecei projeye uygun olacaktr.
2.2.2- Tablolar tayacaklar donanmn boyutlarna ve arlklarna gre boyutlandrlrlar. 0,5
m2ye kadar tablolar duvara sva alt olarak konabilir.
2.2.3-Tablolar 0,5 m
2
ye kadar en az 1 mm kalnlkta, dzgn yzeyli DKP sacdan
yaplacaktr. Tablolarn kenarlar bklecek ve arka yzeyleri, tablo iindeki arl
tayabilecek ekilde, sa profillerle takviye edilecektir. Demir aksam bir kat slyen, iki
kat mat tabanca boyas veya frn boyas ile boyanacaktr.
2.2.4-0.3 m2den byk tablolarda kapak, burulmalara kar i taraftan sa profille takviye
edilecektir. Ayrca kapak kenarlar ie doru 1 cm kvrlarak glendirilmelidir.
2.2.5- Tablolar, kapaklar kapal durumdan itibaren yana doru 110 derece alabilecek ekilde
yerletirilmelidir. Tablolarn nnde tablo kapann tam almasna engel olacak yap
blmleri bulunmamaldr. Kapak menteeleri gizli tip olacaktr.
2.2.6-stten girili tablolarda hatlarn kt noktalarda oluan boluklarn kapatlmas iin
zel dzenleme yaplacaktr. Bu blmlerin tahta, kat vb. malzeme ile tkanmas
yasaktr.

473
2.2.7- 60 A e kadar akm eken tablolarda fazlar iin bara kullanlmasna gerek yoktur. 60
A.den fazla akm eken tablolarda, balantlar kablolarla alterden altere veya
sigortadan sigortaya yaplmayp bakr baralar vastas ile ayr ayr yaplacaktr. Baralar
Madde 2.1.21 de verilen renklerle iaretlenecektir. Fazlar barasz yaplm olsa bile
bakr lamadan imal edilmi, ntr ve epotansiyel bara (koruma iletkenlerinin topland
bara) bulunacaktr. Otomatik sigortalarn faz giri tarafnda, bu sigortalara mahsus tarak
eklinde bara kullanlmas zorunludur.
2.2.8- Datm tablolarnda hatlar, yanmayan malzemeden yaltkanl, uygun nitelikte
klemensler vastas ile tabloya tutturulacak ve ntr hatlar da yaltlm bakr bir baraya
balanacaktr. Tabloya giri kolonlarnn faz iletkenleri sabit klemenslere ve ntr
iletkenleri bakr baraya balanacaktr. Datm tablolar zerinde koruma hatlarnn
topland topraklama baras bulunacak, topraklama balants, bulunduu yerdeki
tesisata uygun olarak yaplacaktr.
2.2.9-Gerilim altndaki ksmlara rasgele dokunmay nlemek iin, bu gibi ksmlar yanmaz
malzemeden mamul, karlabilir kapaklarla rtlecektir. Bu i kapaklarn zerinde,
sigortalarn dardan mdahale edilecek ksmlarnn gemesi iin alan pencere
evrelerine yaltkan malzemeden azlk geirilecektir.
2.2.10-Datm tablolarnda d kapak zerinde iaret lambas kullanlyor ise balant,
yukardaki madde 2.1.20 ye uygun olacak ve tablo i kapann bu gibi iletkenleri
zedelemesi nlenmi olacaktr.
2.2.11-Byk tesislerde her datm tablosunun tam yk altnda ektii akmn fazlara gre
dengelenmesi yaplacak, besleme hattndan pens ampermetrelerle veya ana tablodaki
mevcut ampermetrelerin yardm ile kontrol edilecektir.
2.2.12-Tozlu yelerde kullanlacak sva st datm tablolarnda btn giriler rakorlarla
yaplacak ve tablo kapann bast sabit yzeyde toz giriini nleyen conta dzeni
bulunacaktr. Bu tip imalat etan tablo snfndan deerlendirilmez.
2.2.13-Her sigorta veya alterin altnda beslenilen yeri gsteren madeni veya plastik etiketler
bulunacaktr.
2.2.14-Tablo kapa i yzeyinde tablo balant emasnn konmas iin satan mamul cep
yaplacaktr.
2.3- Etan Datm tablolar
2.3.1-Tesisatn rutubete, toza ve mekanik darbelere kar korunmas gereken mahallerde
tablolar, birbirine eklenecek tipte, ek yerlerinde ve kapaklarnda conta bulunan etan
kutulardan yaplacaktr. Malzeme olarak dkm alminyum, polikarbonat ve benzerleri
kullanlabilir.
2.3.2-16mm
2
den daha byk kesitte balantlar bakr baralar vastas ile yaplacaktr.

2.3.3-Sigortalar kapak aldktan sonra, anahtar ve alterler ise kapak kapal iken
altrlabilecek ekilde tasarlanacaktr.
2.3.4- Datm tablolar iin bildirilen dier hususlara da uyulacaktr.
2.4- Saya tablolar
2.4.1- Tablolar en az 1,5 mm kalnlkta DKP sacdan veya cam elyaf takviyeli polyesterden
(CTP) imal edilecektir.
2.4.2- Tablolarn mekanik yaps, ana tablo ve datm tablolar iin istenen artlar aynen
salayacaktr.
2.4.3- Tablo, saya/sayalar, giri sigortas, k sigortas/sigortalar, ihtiyaca gre akm l

474
transformatrlerini ve bina iin tesis edilen artk akm anahtarn tayacak byklkte
olacaktr.
2.4.4- Tablo enerji veren kurulua ve tketicilere ait iki ayr blmden oluacaktr.
2.4.5- Enerji veren kurulua ait blm, kofre den itibaren sayalarn balant ularn (ular
dahil ) kapsayan blm olup, kolaylkla alamaz ekilde kapatlm ve ana gvdeye
tespit noktalarnda mhrleme imkan salayacak yapda olacaktr.
2.4.6- Sayalarn kolayca okunabilmesi iin mhrl blm sayacn gsterge ksmn effaf
polikarbonat ile kapatlacaktr. Tketiciye ait blmler, sigorta deiimini salamak
maksad ile alr kapakl olacaktr.
2.5- ekmeceli Tip Tablolar: Birimler halinde ayrlabilirler. Her birimde gerekli lme ve
kumanda aygtlar bulunacak ve gzlere yerletirilecektir. Bu gzler bir kilit dzeninin
almasndan sonra ekilerek tablodan karlabilecektir. Bu gzlerdeki aygtlara
elektrik akmnn giri ve k gzler arkasna yerletirilmi ve yalnzca yksz
durumda (ayrc gibi) alabilen yuval-kontaklar aracl ile yaplacaktr. Gzler
ve yuvalar her tabloda ayn boyutta olacak ve gerektiinde birinin yerine tekisi
taklabilecek ya da yedei ile deitirilebilecektir. Btn gzler yanlar ve arkas sac ile
kapl ve gerekli boyutta demir iskeleti bir koruncak (muhafaza) iine alnacak ve tablo
zemin zerinde kendisi iin yaplan 10 cm yksekliindeki beton taban zerine
yerletirilecektir. Gzlerin boyutlar, zerine konulacak aygtlara uygun byklkte
olacak, sac koruncann derinlii, kablo balantlarnn, toplayc ubuklar ve balant
yuvalarn yerletirmeye olanak verecek biimde en az 25 cm olacaktr.
Gzler arkasndaki yuvalar, gz zemininden 50 cm ykseklikte sa ve soldan 50 mm
uzaklkta ve birbirinden alma gerilimine gre ve en az 20 mm aralkla yatay olarak
yerletirilecek ntr ve topraklama balantlar iin ayr bir blm bulunacaktr. Yuvalarn
ve gz iindeki balantlarn kesitleri
alma akmlarn tayabilecek boyutta seilmelidir. Btn demir blmler bir kat
koruyucu boya, iki kat kl rengi donuk frnlanm tabanca boyas ile boyanacaktr.
Gzlerin n yznde her aygt iin bozulmaz gerelerden yaplm etiketler bulunacaktr.
3- Akmlatrler:
3.1- Kesicilerin ve ayrclarn bulunduu mahallerde bunlarn motorlarnn altrlmas,
ama ve kapama ilemleri ile rlelerin DC kumanda geriliminin temini iin akmlatr
gruplar tesis edilecektir.
3.2- Akmlatrler bakmsz, szdrmaz tip olacak, elik karkasl raf veya dolap iine
yerletirilecektir. Dolap iinde akmlatrlerden yaylan sy dar atmak zere yeterli
hava akm salayan pencere tipi aklklar bulunacaktr. Bu aklklar bcek v.b. kat
paralarn girmesini engelleyecek biimde tel kafes, delikli kapak v.b. ekilde korunmu
olacaktr.
3.3- Akmlatr grubunun k gerilimi kullanm yerindeki kesici bobinleri ve motorlarn
ihtiyacna uygun olarak 24V, 48 V veya 110 V doru gerilim olacaktr.
4- Ak arj grubu:
4.1- arj cihaz metal bir kabin iinde olacak ve duvara dayal olarak yere monte edilecektir.
D balantlar kabin altndan yaplacaktr.
4.2- arj cihaz normal arj (tampon arj), Hzl arj yapabilme zelliine sahip olmaldr.
4.3- Giri geriliminin %94 ile % 106 s arasnda normal arj devam edecektir.
4.4- k akm nominal akmn %110 nunda snrlanacaktr.

475
4.5- k gerilimi akmlatr grubu gerilimine uygun olacak; gerilim dalgalanmas % 1i
amayacaktr.
4.6- arj cihaz iinde bulunacak transformatr primer ve sekonder sarglar birbirinden
elektriksel olarak yaltlm olacaktr.
4.7- Kabin n yznde bulunmas gereken cihazlar aada sralanmtr.
-Normal ve hzl arj durumlar iin ayr ayr k gerilimi ayar cihaz
( potansiyometreler )
-Hzl arj otomatik zamanlama cihaz.( Sre ayarlanabilmelidir.)
-A.A. tarafnda termik manyetik devre kesici
-D.A. dk gerilim rlesi. Nominal gerilimin %85ine ayarl olacaktr.
-D.A. voltmetre ve ampermetresi
-Giri ve klarda ap-kapama anahtarlar
-A.A. varln gsteren iaret lambas
-Hzl arj seici anahtar
4.8- Hzl arj sistemi akmlatrlerde gerilimin dmesi ile devreye girmeli ve
akmlatrler tam doluluklarna eritiinde otomatik olarak normal arj rejimine
dnmelidir.
4.9- arj gerilimi reglasyonu:
Redresrn k gerilimi yk akmnn %0 ile %100 aralnda deimesi ve A.A.
geriliminin %10 deimesi halinde k gerilimi %1den fazla deimeyecektir.
4.10- arj cihaz k devresi, ksa devreler, ar yk ve ters balantlara kar korunmu
olacaktr.
4.11- En olumsuz koullar altnda alan arj cihaznda balant elemanlarnda maksimum
scaklk 55
0
C olacaktr.
4.12- Kabin kapaklar zel bir alet kullanlmakszn kolayca alamayacak ekilde
dzenlenecektir.
4.13- Akm tamayan btn metal blmlerin topraklama terminali ile balants salanm
olacaktr.
4.14- Btn terminaller ve balant noktalar ak ekilde iaretlenmi olacaktr.
BLM 12- ESK (MEVCUT) EBEKENN SKLMES
1- Proje almalar srasnda, sklecek gerelerle bunlardan salam durumda olanlar
bir tutanakla saptanacak ve etiketlenecektir.
2- Tutanan kapsad gereler skldke, gn gnne cins cins ayrlarak ilgili
kuruluun
gsterecei bir depoya tanacak ve belge karlnda teslim edilecektir.
3- Gerelerin sklmesinde zen gstermek zorunludur. Bozulan gerelerden yklenici
sorumlu olup karlnda salam gere vermek ya da cretini demek zorundadr.
4- Hava hatt iletkenleri, izolatrden balar zlerek kesmeden, srklemeden, eip
bkmeden sklecek ve kesitlere gre ayrarak kangal durumuna getirmi olacaktr.
5- zolatr, parafudr gibi direk zerinde bulunan gereler krlmamas iin direk
karlmadan nce sklecek ve cinslerine gre snflandrlacaktr.
6- Direk kartlrken, aa direklerden salam olanlar kesilmeyecek, beton ayaklar

476
bozulmadan karlacak, demir direkler eilip bklmeyecek, temel betonlar tamamen
krlm ve traversler de sklm olacaktr. kartlan direklerin ukurlar iyice
sktrlp doldurularak yol dzeyine getirilecektir.
7- Yeralt kablolar sklrken, toprak, kablo hattnn getii kanal boyunca kazlacak,
kazma ilemi srasnda kabloyu zedelememeye zen gsterilecektir. Kablo zerindeki
tulalar toplanacak ve kablo tamamen aa ktktan sonra dar kartlmakszn
kanal iinde yuvarlanarak kangal durumuna getirilecek, yaplan kangallarn ap,
kablo apnn 30 katndan az olmayacak ve kangallar belirli yerlerinden balanm
olacak ve kanal kapatlarak yol dzeyine getirilecektir.
8- Eski ebekenin sklmesi srasnda ehrin elektriksiz braklmamasna dikkat edilecektir.
Bu amala, gerekli btn nlemler alnm olacak, olanaklarn el verdii oranda yeni
direkler dikilip donatlar taklmadan eski ebeke sklmeyecek ve dzeltmeler blge
blge yaplacaktr.


479

4- YILDIRIMDAN KORUNMA YNETMEL

480

YILDIRIMDAN KORUNMA YNETMEL

BRNC BLM

AMA, KAPSAM, DAYANAK, UYGULAMA ve TANIMLAR

Ama ve Kapsam

Madde 1- Bu ynetmelik, yaplarn yldrmdan koruma tesislerinin can ve mal
gvenlii bakmndan gvenli bir ekilde tasarmna, kurulmasna, iletilmesine ve
denetlenmesine ilikin hkmleri kapsar. Yldrmdan koruma tesisi yaplmas zorunlu olan
yaplar Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan yrrle konulan yasa ve ynetmelikler
ve/veya yerel ynetimler tarafndan yrrle konulan mevzuat hkmlerinde belirtilmitir.
Bu yaplarn dnda kalan, ancak tesis sahibi, sigorta irketi gibi gerek ve tzel kiilerce
yaplmas istenen yldrmdan koruma tesislerinin tasarm, kurulmas, iletilmesi ve
denetlenmesi bu ynetmelik hkmlerine uygun olarak yaplacaktr.
Yldrmdan koruma tesislerinin, yldrmn olumasna engel olamayaca bilinmelidir.
Bu ynetmelie uygun olarak tasarlanan ve kurulan bir yldrmdan koruma tesisi; yaplarn,
cisimlerin ve kiilerin yldrmdan hasar grme riskini azaltr. Elektrik retim, iletim, datm
tesisleri, demiryolu sistemleri ile iletiim sistemlerinin bina d tesisleri, kara, hava, deniz
tatlar, kydan akta olan tesisler, yeraltndaki yksek basnl boru hatlar, bir yapya bal
olmayan boru, elektrik ve iletiim hatlar bu ynetmeliin kapsamna girmez.
Yangn veya patlama tehlikesi olan yaplar gibi zel yaplar iin, yldrmdan
korunmaya ilikin bilgiler Ek - Sde verilmitir.
En st kat ak katl otoparklar veya stadyumlar gibi insanlara dorudan yldrm
arpabilecek zel yaplarda bu ynetmelikteki ilkeler kullanlabilir.
Bu ynetmeliin ekleri ve ilgili Trk Standartlar bu ynetmeliin tamamlayc ekidir.
Ynetmelikte olmayan hkmler iin EN, HD ve IEC gibi uluslararas standartlar gz nne
alnr. elimeler durumunda sralamaya gre ncelik verilir.

Dayanak

Madde 2- Bu ynetmelik, 6235 sayl Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii
(TMMOB) Kanunu hkmlerine dayanlarak hazrlanmtr.

Uygulama

Madde 3- Bu ynetmeliin herhangi bir maddesinin uygulanmas, yerel koullar
nedeniyle zorluklar veya teknik gelimeyi nleyecek durumlar ortaya karrsa, TMMOB
Elektrik Mhendisleri Odasna (EMO) bavurulmas durumunda, EMO yalnzca o bavuru
iin sz konusu maddenin uygulanmamasna izin verebilir.

Tanmlar

Madde 4- Tanmlar; yldrmdan koruma sistemine ilikin genel tanmlar, yldrmla
ilgili risk ynetimine ilikin tanmlar ve elektrik ve elektronik sistemlere ilikin tanmlar
olmak zere e ayrlr.

481

a) Yldrmdan koruma sistemine ilikin tanmlar:

1) Yere yldrm boalmas: Bulutla yer arasnda bir veya daha fazla darbeden oluan
atmosfer kaynakl elektrik boalmasdr.
2) Aa boalma: Buluttan yere doru bir nc boalmann balatt elektrik
boalmasdr.
3) Yukarya boalma: Topraklanm bir yapdan buluta doru yukar ynde bir nc
boalmann balatt elektrik boalmasdr.
4) Yldrm darbesi: Bir yldrm boalmasnn iindeki tekil boalmadr.
5) Ksa darbe: Srt yar deer sresi 2 msden daha kk olan yldrm akm darbesidir
(Ek - A).
6) Uzun darbe: 2 ms -1000 ms sreli akm darbesidir (Ek - A).
7) oklu darbeler: Yaklak 50 ms zaman aralkl, ortalama 3-4 darbeden oluan
yldrm boalmasdr.
8) arpma noktas: Yldrm darbesinin temas ettii noktadr.
9) Yldrm akm (i): arpma noktasndan geen akmdr.
10) Yldrm akmnn tepe deeri (I): Yldrm akmnn en byk deeridir.
11) Ksa darbe akm cephesinin ortalama diklii: Akmn t
2
t
1
zaman aralnda
ortalama eimidir (Ek-A).
12) Ksa darbe akmnn anma balang noktas (O
1
): Darbe akmnn tepe deerinin
%10 ve %90n birletiren dorunun zaman eksenini kestii noktadr. Bu nokta akmn tepe
deerinin %10una ulat andan 0,1.T
1
kadar nceki noktadr (Ek-A).
13) Ksa darbe akmnn cephe sresi (T
1
): Darbe tepe deerinin %10 ve %90
deerlerine kar den zamanlar arasndaki srenin 1,25 katdr. (Ek-A).
14) Ksa darbe akmnn srt yar deer sresi (T
2
): Darbe akmnn anma balang
noktas O
1
ile akmn tepe deerinin yarsna indii zaman arasndaki sredir. (Ek-A).
15) Boalma sresi (T): arpma noktasnda yldrm akmnn akt sredir.
16) Uzun darbe akmn sresi (T
uzun
): Uzun darbe akmnn tepe deerinin %10undan
yksek kald sredir (Ek-A).
17) Boalma yk (Q
boalma
): Yldrm akmnn zamana gre integralidir.
18) Ksa darbe yk (Q
ksa
): Ksa darbe yldrm akmnn zamana gre integralidir.
19) Uzun darbe yk (Q
uzun
): Uzun darbe yldrm akmnn zamana gre integralidir.
20) zgl enerji (W/R): Yldrm akmnn karesinin zamana gre integralidir.
21) Ksa darbe akmnn zgl enerjisi: Ksa darbe yldrm akmnn karesinin zamana
gre integralidir.
22) Korunacak nesne: Yldrmn etkilerine kar korunmas amalanan yap veya
hizmet tesisatdr.
23) Korunacak yap: Yldrmn etkilerine kar korunmas gereken yapdr.
24) Korunacak hizmet tesisat: Yldrmn etkilerine kar korunmas gereken yapya
bal hizmet (elektrik besleme hatt, doal gaz, su, iletiim hatlar vb.) tesisatdr.
25) Nesne yaknna yldrm dmesi: Korunacak bir nesnenin tehlikeli ar gerilimler
meydana getirecek kadar yaknna yldrm dmesidir.
26) Elektrik sistemi: Alak gerilim elektrik tesisatdr.
27) Elektronik sistem: letiim cihazlar, bilgisayar, l ve kontrol sistemleri, radyo
sistemleri, g elektronii tesisleri gibi duyarl elektronik bileenlerin kullanld sistemdir.
28) sistemler: Bir yap iindeki elektrikli ve elektronik sistemlerdir.
29) Fiziksel hasar: Yldrmn mekanik, sl, kimyasal ve patlama etkilerinden dolay bir
yapya (veya iindekilere) veya bir hizmet tesisatna verilen hasardr.
482

30) Canllarn zarar grmesi: Yldrmn dokunma ve adm gerilimlerinden dolay
insanlara ve hayvanlarn salna verilen zarardr (lm dhil).
31) Elektrikli ve elektronik sistemlerin arzalanmas: Yldrmn elektromanyetik
etkisinden dolay elektrikli ve elektronik sistemlere verilen kalc hasardr.
32) Elektromanyetik yldrm darbesi (EMYD): Yldrmn elektromanyetik etkisidir.
33) Darbe: EMYDnin ar gerilim ve/veya ar akm darbesidir.
34) Yldrmdan korunma blgesi (YKB): Yldrmn elektromanyetik etkilerine kar
korunacak blgedir. YKBnin snrlarnn duvarlar, tavan vb. gibi fiziksel snrlar olmas
gerekmez.
35) Yldrmdan korunmu kablo: Dielektrik dayanm arttrlm ve metal zrh toprakla
temas ya dorudan veya iletken plastik klfla salanan kablodur.
36) Yldrmdan korunmu kablo kanal: Toprakla temas eden, dk direnli kablo
kanaldr (rnein birbirine bal yap elikli beton veya metal kablo kanaldr).
37) Yldrmdan korunma dzeyi (YKD): Belirli yldrm akm parametre (akm, enerji,
yk vb.) deerleriyle tanmlanm korunma dzeyidir. YKD, yldrmdan korunma sisteminin
tasarmnda kullanlr.
38) Korunma nlemleri: Riski azaltmak iin korunacak nesnede alnmas gereken
nlemlerdir.
39) Yldrmdan koruma sistemi (YKS): Yldrm akmnn yol aaca fiziksel hasarlar
azaltmak iin bir yapnn korunmasnda kullanlan sistemlerin tmdr. Bu sistemde d ve i
yldrmdan koruma sistemlerinin her ikisi de bulunur. zel durumlarda bir YKSde, yalnzca
d YKS veya yalnzca i YKS bulunabilir.
40) D yldrmdan koruma sistemi (D YKS): Yakalama ucu, indirme iletkeni ve
toprak sonlandrma sistemlerinden oluur.
41) YKSnin doal bileeni: Yldrmdan korunma iin zel olarak monte edilmeyen
YKSye ek olarak kullanlabilen veya baz durumlarda YKSnin bir veya birden fazla
fonksiyonunu yerine getirebilen bileendir.
42) Korunacak yaplardan ayrlm d YKS: Yldrm akm yolunun korunacak yapyla
temas olmayacak ekilde konumlandrlan (YKS ile yap arasndaki tehlikeli kvlcm
atlamas nlenen) YKSdir.
43) Ayrma uzakl: ki iletken blm arasndaki tehlikeli kvlcm atlamasnn ortaya
kmasn nleyebilen uzaklktr.
44) Korunacak yaplardan ayrlmam d YKS: Yldrm akm yolu, korunacak yapya
temas edebilecek ekilde konumlandrlan yakalama ucu sistemi ve indirme iletken sistemine
sahip YKSdir.
45) yldrmdan korunma sistemi ( YKS): Yldrma kar e potansiyel kuaklama
ve/veya D YKSnin elektrik yaltmndan meydana gelen blmdr.
46) Yakalama ucu sistemi: ubuk, kafes eklindeki iletkenler veya havai iletkenler
kullanlarak yldrmn yakalanmas amalanan D YKSnin bir blmdr.
47) ndirme iletkeni sistemi: Yldrm akmn, yakalama ucu sisteminden, toprak
sonlandrma sistemine iletmesi amalanan D YKSnin bir blmdr.
48) Toprak sonlandrma sistemi: Yldrm akmn topraa iletmesi ve yaymas
amalanan D YKSnin bir blmdr.
49) Halka iletken: Yapy evreleyen, indirme iletkenlerinin baland halka eklindeki
iletkendir.
50) Topraklama elektrodu: Toprakla dorudan temas olan ve yldrm akmn toprak
iinde datan elektrottur.
51) Halka topraklama elektrodu: Yapy evreleyen topraklama elektrotudur.
52) Temel topraklama elektrodu: Topraklama elektrodu olarak kullanlan temelin elik
yaps veya beton temel iindeki ek iletkenlerdir.
483

53) D iletken blmler: Boru ebekeleri, kablo klflar, metal kanallar, vb. yldrm
akmnn bir blmnn geebilecei, korunan yapya giren veya kan metal blmlerdir.
54) Yldrm e potansiyel kuaklamas (potansiyel dengeleme): Yldrm akmnn yol
aaca potansiyel farklarn azaltmak iin, ayr metal paralarn dorudan iletkenlerle veya
darbe koruma dzenleri zerinden YKSye balanmasdr.
55) Ekranlama iletkeni: Bir hizmet tesisatna yldrmdan dolay gelecek fiziksel hasar
azaltmak iin kullanlan metal iletkendir.
56) Yldrmn elektromanyetik etkilerinden korunma sistemi (YEKS): Yldrmn
elektromanyetik etkilerine kar elektrik ve elektronik sistemlerin korunmas iin kullanlan
dzendir.
57) Manyetik ekran: Elektrik ve elektronik sistemlerin arzalarn azaltmak iin,
korunacak nesneyi veya onun bir parasn kuatan zgara biimli veya srekli kapal metal
ekrandr.
58) Darbe koruma dzeni (Parafudr) (DKD): Geici ar gerilimleri snrlandran ve
darbe akmlarnn ynn deitiren (deiken direnler, diyotlar, filtreler, eklatrler vb.
ieren) dzendir. Bu eleman, en az bir adet dorusal olmayan bileen ierir.
59) Topraklama empedans: Ayn anda olumayan topraklama gerilimi ile topraklama
akm tepe deerleri arasndaki orandr. Bu topraklama sisteminin etkinliinin
gsterilmesinde kullanlr.
60) Balama eleman: D YKSnin iletkenlerini birbirlerine veya metal tesisatlara
balanmas iin kullanlan paralardr (TS EN 50164 serisine baknz).
61) Sabitleme eleman: D YKSnin YKS elemanlarn korunacak yapya tutturmak
amacyla kullanlan paralardr.
62) Metal tesisat: Korunacak yapdaki metal borular, merdivenler, asansr raylar,
havalandrma, stma ve klima kanallar ve birbirlerine bal elik donat gibi yldrm akm
iin bir yol oluturabilen metal ksmlardr.
63) Kuaklama baras: Metal tesisatlar, d iletken blmler, elektrik ve iletiim hatlar
ve dier kablolarn bir YKSye balanmasn salayan metal baradr.
64) Kuaklama iletkeni: YKSnin ayr iletken blmlerini birbirine balayan iletkendir.
65) Kuaklama ebekesi: Yapya ve i sistemlere ilikin btn iletkenlerin (gerilimli
iletkenler hari) oluturduu kafes ile toprak sonlandrma sisteminin birbirine baland
ebekedir.
66) Birbirine bal elik donat: Beton iinde elektriksel srekliliin saland kabul
edilen elik iskelettir.
67) Deney ek yeri: YKS bileenlerinin, elektriksel deneye tabi tutulmas ve lmenin
yaplmasn kolaylatrmak iin tasarlanm ek yeridir.
68) Yldrmdan korunma tasarmcs: Yldrm boalmalar sonucunda ortaya kan
tehlikeli yksek gerilimler ve bunlarn elektromanyetik etkileri ile YKS konusunda TMMOB
EMO tarafndan yetkilendirilmi elektrik veya elektrikelektronik mhendisleridir.
69) Yldrmdan korunma tesisats: Yldrm boalmalar sonucunda ortaya kan
tehlikeli yksek gerilimler ve bunlarn elektromanyetik etkileri ile YKS konusunda TMMOB
EMO tarafndan yetkilendirilmi elektrik veya elektrikelektronik mhendisleridir. YKS
tasarmcs ile YKS tesisats fonksiyonlar ayn kii tarafndan yerine getirilebilir.
70) Denetleyici: Yldrm boalmalar sonucunda ortaya kan tehlikeli yksek
gerilimler ve bunlarn elektromanyetik etkileri ile YKS konusunda TMMOB EMO tarafndan
yetkilendirilmi elektrik veya elektrikelektronik mhendisleridir. Ancak denetleyici sz
konusu yapnn tasarmcs ve tesisats olamaz.

484

b) Yldrmla ilgili risk ynetimine ilikin tanmlar:
1) Patlama riski olan yaplar: inde kat patlayc maddeler veya patlama tehlikesi olan
blgeler bulunan yaplardr. Bu ynetmeliin amalar bakmndan sadece 0 tipi tehlikeli
blgeler ieren veya iinde kat patlayc maddeler bulunan yaplar gz nne alnmtr
(ayrntl bilgi iin IEC 60079-10 ve IEC 61241-10 standartlarna baklmaldr).
2) evre iin tehlikeli olan yaplar: Yldrmn sonucunda biyolojik, kimyasal veya
radyoaktif yaylmaya neden olabilecek yaplardr (kimya, petrokimya, nkleer tesisler vb).
3) ehir ortam: Binalarn yksek younlukta olduu veya yksek binalar olan ve nfus
younluunun yksek olduu alanlardr.
4) Banliy ortam: Binalarn orta younlukta olduu ehrin kenar mahalleleri gibi
alanlardr.
5) Krsal ortam: Binalarn dk younlukta olduu kyler gibi alanlardr.
6) Tehlikeli olay: Korunan nesneye veya yaknna yldrm dmesidir.
7) Bir yapya yldrm dmesinden dolay tehlikeli olay says (N
D
): Bir yapya yldrm
dmesinden dolay oluacak yllk ortalama (beklenen deer) tehlikeli olay saysdr.
8) Bir hizmet tesisatna yldrm dmesinden dolay tehlikeli olay says (N
L
): Bir
hizmet tesisatna yldrm dmesinden dolay oluacak yllk ortalama (beklenen deer)
tehlikeli olay saysdr.
9) Bir yapnn yaknna yldrm dmesinden dolay tehlikeli olay says (N
M
): Bir
yapnn yaknna yldrm dmesinden dolay oluacak yllk ortalama (beklenen deer)
tehlikeli olay saysdr.
10) Bir hizmet tesisatnn yaknna yldrm dmesinden dolay tehlikeli olay says
(N
I
): Bir hizmet tesisatnn yaknna yldrm dmesinden dolay oluacak yllk ortalama
(beklenen deer) tehlikeli olay saysdr.
11) Dm: Hizmet hatt zerindeki bir noktadr. Dmlere rnekler; YG/AG
transformatrnde hattn branman noktas, bir iletiim hattnda oullayc cihaz veya bir
hatta yerletirilen DKDdir.
12) Arza akm (I
a
): Yldrm akmnn hasara neden olabilecek en kk tepe
deeridir.
13) Hasar olasl (P
X
): Tehlikeli bir olayn korunan nesnede hasara neden olma
olasldr.
14) Kayp (L
X
): Yldrmdan kaynaklanan belirli bir hasardan dolay oluan can ve mal
kayb ile ilgili ortalama kayptr.
15) Risk (R): Yldrmdan kaynaklanan can ve mal kayb ile ilgili yllk ortalama
kayptr.
16) Risk bileeni (R
X
): Hasarn kaynana ve tipine bal olan ksmi risktir.
17) Katlanlabilir risk (R
T
): Korunmas gereken nesne iin katlanlabilen en byk risk
deeridir.
18) Bir yapnn blgesi (Z
S
): Ayn zelliklere sahip olan ve risk bileeninin
deerlendirilmesinde bir parametre setinin geerli olduu bina blmdr.
19) Bir hizmet tesisatnn blm (S
S
): Ayn zelliklere sahip olan ve risk bileeninin
deerlendirilmesinde bir parametre setinin geerli olduu hizmet tesisat blmdr.

c) Elektrik ve elektronik sistemlere ilikin tanmlar:
1) Beyan darbe dayanma gerilimi (U
w
): malat tarafndan belirtilen yaltmn faz
toprak darbe dayanma gerilimidir.
2) Kafes ekran: Kafes biimindeki manyetik ekrandr.
Not: Bir bina veya oda iin, kafes ekran, tercihan, yapdaki doal metal bileenlerin
birbirlerine balanmasyla yaplr (rnein, beton iindeki elikler, metal ereveler ve metal
destekler).
485

3) I
darbe
akmna uygun DKD: I
darbe
tepe deerli 10/350 slik darbe akmna dayanan
DKDlerdir.
Not: Elektrik hatlar iin, I
darbe
tepe deerleri IEC 61643-1de Snf Ie ilikin deney
ilemlerinde tanmlanmtr.
4) I
n
akmna uygun DKD: I
n
tepe deerli 8/20 slik endklenen darbe akmna
dayanan DKDlerdir.
Not: Elektrik hatlar iin, I
n
tepe deerleri IEC 61643-1de Snf IIye ilikin deney
ilemlerinde tanmlanmtr.
5) Birleik dalgaya uygun DKD: I
sc
tepe deerli 8/20 slik endklenen darbe akmna
dayanan DKDlerdir.
Not: Elektrik hatlar iin, uygun birleik dalga deneyi, 2 luk birleik dalga retecinin
1,2/50 slik ak devre gerilimi U
oc
ve 8/20 slik ksa devre akm I
sc
IEC 61643-1de Snf
IIIe ilikin deney ilemlerinde tanmlanmtr.
6) Gerilim anahtarlamal tip DKD: Darbe olmadnda yksek empedans, darbe
geldiinde aniden dk empedansa sahip olan DKDdir.
Not 1: Gerilim anahtarlama elemanlarna ilikin yaygn rnekler; atlama aralklar
(eklatrler), gaz boalmal lambalar, tristrler (silikon kontroll dorultucular) ve
triyaklardr.
Not 2: Bir gerilim anahtarlama eleman, sreksiz gerilim/akm karakteristiine sahiptir.
7) Gerilim snrlamal tip DKD: Darbe olmadnda yksek empedans, darbe geldiinde
dzgn ve srekli azalan empedansa sahip olan DKDdir.
Not 1: Dorusal olmayan elemanlarna ilikin yaygn rnekler; deiken direnler
(varistrler) ve bastrc diyotlar iermektedir.
Not 2: Bir gerilim snrlama eleman, srekli gerilim/akm karakteristiine sahiptir.
8) Birleik tip DKD: Gerilim anahtarlamal ve gerilim snrlamal tipindeki bileenleri
birlikte bulunduran ve uygulanan gerilime bal olarak gerilim anahtarlama, gerilim snrlama
veya her iki davran birden gsterebilen DKDdir.
9) DKD korumas: Elektrik ve elektronik sistemlerin arzalarn azaltmak iin seilmi
uyumlu bir DKD takm ilevidir.
486

KNC BLM

YILDIRIMDAN KORUMA SSTEMLERYLE LGL GENEL KURALLAR

Genel Kurallar

Madde 5
a) Yldrmn yapda meydana getirdii hasarlar:
Bir yapy etkileyen yldrm yapya, iindeki insanlara ve eyalara zarar verebilir.
Hasarlar ve arzalar yapnn evresine yaylabilir. Bu yaylmann boyutu yapnn ve
yldrmn zelliklerine baldr.

1) Yldrmn yap zerindeki etkileri:
Yldrmdan etkilenme bakmndan yaplarn ana zellikleri aada belirtilmitir:
- Yap tr (ahap, tula, betonarme, elik yap gibi),
- Yapnn kullanm amac (mesken, ticarethane, iftlik, tiyatro, otel, okul, hastane,
mze, ibadethane, hapishane, spermarket, banka, fabrika, sanayi tesisi, spor sahas gibi),
- Yapnn iinde bulunan canllar ve eyalar (insanlar ve hayvanlar, yanc olan ve
olmayan malzemeler, patlayc olan ve olmayan malzemeler, dk ve yksek dayanma
gerilimli elektrikli ve elektronik sistemler gibi),
- Yapya bal hizmet tesisatlar (elektrik hatlar, iletiim hatlar, boru hatlar gibi),
- Yapda var olan veya alnacak korunma nlemleri (fiziksel hasar ve yaamsal
tehlikeyi azaltmak iin korunma nlemleri, i sistemlerin arzasn azaltmak iin korunma
nlemleri gibi),
- Tehlikenin yaylma derecesi (boaltlmas zor olan yaplar veya panik olasl olan
yaplar, evresine ve ortama tehlikesi olan yaplar gibi).

2) Yapya verilen hasarn kaynaklar ve tipleri:
Hasarn kayna yldrm akmdr. ncelenen yapya gre dme noktasnn yerine bal
olarak aadaki durumlar ele alnmaldr:
- S1: Yapya yldrm dmesi,
- S2: Yapnn yaknna yldrm dmesi,
- S3: Yapya bal hizmet tesisatlarna yldrm dmesi,
- S4: Yapya bal hizmet tesisatlarnn yaknna yldrm dmesi.
i) Yapya yldrm dmesi aadakilere neden olabilir:
- Yldrm arkndan kaynaklanan ani mekanik bozulma, yangn ve/veya patlamalar,
- Ar gerilimlerin yol at yangn ve/veya patlamalar,
- Adm ve dokunma gerilimlerinden dolay insanlarn yaralanmas,
- Yldrmn elektromanyetik etkileri nedeniyle i sistemdeki arzalar ve yanl
almalar,
ii) Yapnn yaknna yldrm dmesi; yldrmn elektromanyetik etkileri nedeniyle i
sistemde arza ve yanl almalara yol aarlar.
iii) Yapya bal hizmet tesisatlarna yldrm dmesi aadakilere neden olabilir:
- Ar gerilimlerin yol at yangn ve/veya patlamalar,
- Bal olan hizmet tesisat zerinden iletilen yldrm akmlarnn yap iinde
oluturduu dokunma gerilimleri nedeniyle insanlarn yaralanmas,
- Ar gerilimler nedeniyle i sistemdeki arzalar ve yanl almalar.
iv) Yapya bal hizmet tesisatlarnn yaknna yldrm dmesi; ar gerilimler
nedeniyle i sistemde arzalar ve yanl almalara neden olabilir.
Sonu olarak yldrm temel tip hasara neden olabilir:
487

- D1: Dokunma ve adm gerilimlerinden dolay canllarn zarar grmesi,
- D2: Yldrm akmndan dolay meydana gelen fiziksel hasar (yangn, patlama,
mekanik hasar, kimyasal boalma),
- D3: Yldrmn elektromanyetik etkilerinden dolay i sistemlerin arzalanmas.

b) Hizmet tesisatna gelen hasar:
Bir hizmet tesisatn etkileyen yldrm, hat veya borular ile bunlara bal elektrik ve
elektronik donanma zarar verebilir.
Hizmet tesisatlar aadakiler arasndaki yaplan fiziksel balantlardr:
- letiim hatlar iin: Santral ile kullanc binas (abone binas) veya iki santral veya iki
kullanc binas arasnda;
- letiim hatlar iin: Santral/kullanc binas ile bir datm dolab veya iki datm iki
datm dolab arasnda;
- Elektrik hatlar iin: Yksek gerilim (YG) transformatr merkezi ile kullanc binas
arasnda;
- Borular iin: Ana datm istasyonu ile kullanc binas arasnda.
Bu hasarn boyutu; hizmetin zelliklerine, elektrik ve elektronik sistemlerin tipine ve
yerleim durumuna ve yldrmn zelliklerine baldr.
1) Yldrmn hizmet tesisatna etkileri:
Yldrm etkilenme bakmndan hizmet tesisatlarnn ana zellikleri aadakileri ierir:
- Tesisat tr (hat: havai, yeralt, ekranl, ekransz, fiber optik; boru: yer st, gml,
metal, plastik gibi),
- Hizmet tr (iletiim hatt, elektrik hatt, boru hatt gibi),
- Hizmet verilen yap (yap tarz, iindekiler, boyutlar, yeri gibi),
- Var olan veya alnacak korunma nlemleri (ekranlama iletkeni, DKD, gzergah
yedeklemesi, sv depolama sistemleri, jeneratrler, kesintisiz g sistemleri gibi).
2) Hizmet tesisatna verilen hasarn kaynaklar ve tipleri:
Hasarn kayna yldrm akmdr. ncelenen yapya gre arpma noktasnn yerine
bal olarak aadaki durumlar ele alnmaldr:
- S1: Hizmet verilen yapya yldrm dmesi,
- S3: Yapya bal hizmet tesisatlarna yldrm dmesi,
- S4: Yapya bal hizmet tesisatlarnn yaknna yldrm dmesi.
i) Hizmet verilen yapya yldrm dmesi aadakilere neden olabilir:
- Yldrm akmnn hizmet tesisatlarndan akan blmnn yol at erimeler,
- Yaltm bozulmalar,
- Metal olmayan contalarn delinmesi.
(Fiber optik kablolar hizmet verilen yapya den yldrmdan etkilenmez.)
ii) Yapya bal hizmet tesisatlarna yldrm dmesi aadakilere neden olabilir:
-Yldrm akmnn yol at elektrodinamik zorlanmalar veya sl etkiler nedeniyle ani
mekanik bozulmalar,
- Hatlarda ve bal cihazlarda ani elektrik hasarlar (yaltmn bozulmalar),
- Aktaki ince metal borularda ve flanlarn yaltkan contalarnda delinme, bunun
sonucunda iletilen svnn cinsine bal olarak yangn ve patlama.
iii) Yapya bal hizmet tesisatlarnn yaknna yldrm dmesi aadakilere neden
olabilir:
- Endklenen ar gerilimlerden dolay hatlarn ve bal cihazlarn yaltmnn
bozulmas.
Sonu olarak yldrm iki temel tip hasara neden olabilir:
- D2: Yldrmn sl etkilerinden dolay meydana gelen fiziksel hasar (yangn, patlama,
mekanik hasar, kimyasal boalma),
488

- D3: Ar gerilimlerden dolay elektrik ve elektronik sistemlerin arzalanmas.

c) Kayp tipleri:
Her hasar farkl kayplarn olumasna yol aabilir.
Burada yaplarda aadaki kayp tipleri gz nne alnmtr:
- L1: Can kayb,
- L2: Kamu hizmetlerinin kayb,
- L3: Kltrel mirasn kayb,
- L4: Ekonomik deerlerin kayb.

Bir hizmet tesisatnda meydana gelebilecek kayp tipleri unlardr:
- L2: Kamu hizmetlerinin kayb,
- L4: Ekonomik deerlerin kayb.

Bir hizmet tesisatndan meydana gelebilecek can kayb bu ynetmelikte ele
alnmamtr.
Hasar kayna, hasar tipi ve kayp arasndaki iliki yaplar iin izelge 1de, hizmet
tesisatlar iin izelge 2de gsterilmitir.

izelge 1 Yldrm dme noktalarna gre bir yapdaki hasar kaynaklar, hasar
tipleri ve kayp tipleri

Yap Hizmet tesisat
Dme noktas
Hasar
kayna
Hasar tipi Kayp tipi Hasar tipi Kayp tipi
Yap S1
D1
D2
D3
L1, L4
2)
L1, L2, L3, L4
L1
1)
, L2, L4
D2
D3
L'2, L'4
L'2, L'4
Yapnn yakn S2 D3 L1
1)
, L2, L4
Yapya bal
hizmet tesisat
S3
D1
D2
D3
L1, L4
2)
L1, L2, L3, L4
L1
1)
, L2, L4
D2
D3
L'2, L'4
L'2, L'4
Hizmet tesisatnn
yakn
S4 D3 L1
1)
, L2, L4 D3 L'2, L'4
1)
Sadece patlama riski olan yaplar ve i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn derhal
tehlikeye sokabilecei hastaneler ve dier yerler iin.
2)
Sadece hayvan kayb olabilecek yerler iin.

izelge 2 Yldrm dme noktalarna gre hizmet tesisatnda meydana gelen hasarlar
ve kayplar

Dme noktas Hasar kayna Hasar tipi Kayp tipi
Hizmet tesisat S3
D2
D3
L2, L4
Hizmet tesisatnn
yakn
S4 D3
Hizmet verilen yap S1 D3

eitli tipteki hasarlardan kaynaklanan kayp tipleri ve bunlara karlk gelen riskler
ekil 1de gsterilmitir.
489

1)
Yalnzca yaplar iin
2)
sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn tehlikeye sokabilecei hastaneler veya
dier yaplar iin.
3)
Sadece hayvan telefi olabilecek yerler iin.

ekil 1- eitli tipteki hasarlardan kaynaklanan kayp tipleri ve bunlara karlk gelen
riskler

Yldrmdan korunma ihtiyac ve ekonomik uygunluk

Madde 6
a) Yldrmdan korunma ihtiyac:
Korunmas gereken bir nesnenin L1, L2 ve L3 sosyal deer kayplarn azaltmak zere
yldrmdan korunma ihtiyac deerlendirilmelidir.
Bir nesne iin yldrmdan korunmaya ihtiya olup olmadn deerlendirmek iin
Blm 3de verilen prosedrlere uygun olarak risk deerlendirmesi yaplmaldr. Madde
5.cde belirtilen kayp tiplerine karlk gelen aadaki riskler gz nne alnmaldr:
- R
1
: Can kayb riski,
- R
2
: Kamu hizmetlerinin kayb riski,
- R
3
: Kltrel mirasn kayb riski.

R (R
1
, R
2
veya R
3
) riski katlanlabilir risk dzeyinden (R
T
) daha bykse yldrmdan
korunma gereklidir. Bu durumda R riskini katlanlabilir risk (R
T
) dzeyine indirmek iin (R
R
T
) korunma nlemleri alnmaldr
Korunmas gereken nesnede birden fazla tip kayp meydana gelebilir ise R R
T

kouluyla her tip kayp iin (L1, L2 ve L3) karlanmaldr.

b) Yldrmdan korunmann ekonomik uygunluu:
Korunmas gereken nesne iin yldrmdan korunma ihtiyacnn yan sra ekonomik
kaybn (L4) azaltlmas iin korunma nlemlerinin ekonomik faydalarnn deerlendirilmesi
de yararl olabilir. Bu durumda ekonomik deerlerin kayb riski, R
4
deerlendirilmelidir. R
4

riskinin deerlendirilmesi korunma nlemlerinin olmas ve olmamas durumlarnda
ekonomik kayp maliyetinin deerlendirilmesini salar.
Korunma nlemleri varken, kayplarn artk maliyeti (C
RL
) ile koruma nlemlerinin
maliyeti (C
PM
) toplam (C
RL
+ C
PM
); koruma nlemleri yokken toplam kayp maliyetinden
(C
L
) az ise (C
RL
+ C
PM
< C
L
); yldrmdan korunma ekonomiktir.
Yldrmdan korunmann ekonomik uygunluuna ilikin detayl bilgi Blm 3de
verilmitir.

490

Korunma nlemleri

Madde 7-
Korunma nlemleri hasar tipine gre riski azaltacak ekilde seilebilir.
a) Dokunma ve adm gerilimlerinden dolay canllarn zarar grmesini azaltmak
iin alnacak korunma nlemleri:
i) Aktaki iletken ksmlarn yeterince yaltlmas,
ii) A eklindeki topraklama sistemi ile e potansiyelleme yaplmas,
iii) Fiziksel kstlamalar ve uyar levhalar.
iv) Yapnn iindeki ve dndaki zeminin yzey direncinin arttrlmas.

b) Fiziksel hasar azaltmak iin alnacak korunma nlemleri:
1) Yaplar iin: YKS tesis edilmelidir. YKS tesis edildiinde; yangn, patlama ve lm
tehlikesini azaltmak iin e potansiyelleme yaplmas ok nemli bir nlemdir.
2) Hizmet tesisatlar iin: Ekranlama iletkeni tesis edilmelidir. Gml kablolar iin
metal kanallar ok etkili bir korunma salar.

c) Elektrik ve elektronik sistemlerin arzasn azaltmak iin alnacak korunma
nlemleri:
1) Yaplar iin:
Aadakilerin tek tek veya birlikte kullanlmasndan oluan yldrmn elektromanyetik
etkilerine kar koruma sistemi (YEKS) tesis edilmelidir.
i) Topraklama ve kuaklama yaplmas,
ii) Manyetik ekranlama,
iii) Hat gzergh seimi,
iv) DKD ile koruma.

2) Hizmet tesisatlar iin:
i) Hat boyunca farkl yerlerde ve hat sonunda darbe koruma dzeni (DKD) tesis
edilmelidir,
ii) Kablolar iin manyetik ekranlama yaplmaldr.
Cihazlarn ve kablolarn yaltmnn dayanma gerilimlerinin yksek olmas ar
gerilimlerden kaynaklanan arzlara kar ok etkili bir korunma nlemidir. Gml kablolar
iin yeterli kalnlktaki srekli metal ekran ok etkili bir korunma salar.
Gzergh yedeklemesi, cihaz yedeklemesi, bamsz jeneratrler, kesintisiz g
kaynaklar, sv depolama sistemleri ve otomatik arza tespit sistemleri hizmet faaliyetinin
kaybnn azaltlmas iin ok etkili korunma nlemleridir.

d) Korunma nlemlerinin seimi:
En uygun korunma nleminin seimi YKS tasarmcs ve tesis sahibi tarafndan her
eit hasarn tipine ve tutarna gre yaplmal, farkl korunma nlemlerinin teknik ve
ekonomik ynleri gz nne alnmaldr.
Risk deerlendirmesi ve en uygun korunma nlemlerinin seimiyle ilgili ltler Blm
3de verilmitir.

Yaplarn ve hizmet tesisatlarnn korunmas iin temel ltler

491

Madde 8-
Yaplar ve hizmet tesisatlar iin ideal korunma salamann yolu korunmas gereken
nesneyi topraklanm ve mkemmel derecede iletken, yeterli kalnlkta bir srekli rtnn
iine almak ve rtnn giri noktasnda yapya bal hizmet tesisatlar iin gerekli balanty
yapmaktr. Uygulamada byle mkemmel bir korunma salamak ekonomik deildir. rtnn
srekli olmamas ve/veya yeterli kalnlkta olmamas yldrm akmnn rty delmesine yol
aarak fiziksel hasar ve lm tehlikesi ile i sistemlerin ve hizmet tesisatlarnn ve buna bal
sistemlerin arzalanmasna neden olur. Yldrm hasarlarn ve kayplar azaltmak iin koruma
dzeyine uygun yldrmdan korunma sistemi tasarlamak gereklidir.

a) Yldrmdan korunma dzeyleri (YKD):
Yldrmdan korunma dzeyleri; YKD I, YKD II, YKD III ve YKD IV olmak zere
drde ayrlr. Her YKD iin bir en kk ve en byk yldrm akm parametreleri takm
belirlenmitir (Ek-A).
Farkl yldrmdan korunma dzeyleri iin yldrm akm parametrelerinin en byk
deerleri izelge 3te verilmitir. Bunlar yldrmdan korunma sistemi tasarmnda
(iletkenlerin kesitleri, metal levhalarn kalnlklar, DKDlerin akm kapasiteleri, tehlikeli
kvlcmlar iin ayrma uzaklklar gibi) ve yldrm akmnn YKS sistem bileenleri
zerindeki etkisinin benzetiminde (Ek-D) kullanlr.

izelge 3 YKDye gre yldrm parametrelerinin en byk deerleri

Birinci ksa darbe YKD
Akm parametreleri Sembol Birim I II III IV
Tepe deer I kA 200 150 100
Ksa darbe yk Q
ksa
C 100 75 50
zgl enerji W/R MJ/ 10 5,6 2,5
Zaman parametreleri T
1
/T
2
s /s 10/350
Sonraki ksa darbe YKD
Tepe deeri I kA 50 37,5 25
Ortalama diklik di/dt kA/s 200 150 100
1
/T
2
s /s 0,25/100
Uzun darbe YKD
Uzun darbe yk Q
uzun
C 200 150 100
uzun
s 0,5
Boalma YKD
Boalma yk Q
boalma
C 300 225 150

Farkl YKDler iin yldrm akm genliinin en kk deerleri, dorudan boalma ile
eriilemeyen YKB 0
B
yldrmdan korunma blgesini tanmlayan yuvarlanan kre yarapn
(Ek-A) hesaplamakta kullanlr (Madde 8.b ile ekil 2 ve ekil 3). Yldrm akmnn en
kk deerleri ile yuvarlanan kre yaraplar izelge 4de verilmitir.
492

1 Yap S1 Yapya dme
2 Yakalama ucu sistemi S2 Yapnn yaknna dme
3 ndirme iletkenleri sistemi S3 Yapya bal hizmet tesisatna dme
4 Toprak sonlandrma sistemi S4 Yapya bal hizmet tesisatnn yaknna dme
5 Giren hizmet tesisatlar r Yuvarlanan kre yarap
s Tehlikeli kvlcmlara kar ayrma uzakl

Toprak seviyesi (kotu)

DKD ile salanan e potansiyel kuaklama
YKB 0
A
Dorudan boalma, tam yldrm akm
YKB 0
B
Dorudan boalma yok, ksmi yldrm akm veya indklenen akm
YKB 1 Dorudan boalma yok, ksmi yldrm akm veya indklenen akm (YKB 1
iinde korunan hacim iin s ayrma uzaklna uyulmaldr).

ekil 2- Yldrmdan koruma blgeleri

493

1 Yap (YKB 1in ekran) S1 Yapya dme
2 Yakalama ucu sistemi S2 Yapnn yaknna dme
3 ndirme iletkenleri sistemi S3 Yapya bal hizmet tesisatna dme
4 Toprak sonlandrma sistemi S4 Yapya bal hizmet tesisatnn yaknna dme
5 Oda (YKB 2nin ekran) r Yuvarlanan kre yarap
6 Yapya bal hizmet
tesisatlar
d
s
ok yksek manyetik alana kar gvenlik
uzakl

Toprak seviyesi (kotu)

DKD ile salanan e potansiyel kuaklama
YKB 0
A
Dorudan boalma, tam yldrm akm, tam manyetik alan
YKB 0
B
Dorudan boalma yok, ksmi yldrm akm veya indklenen akm, tam manyetik
alan
YKB 1 Dorudan boalma yok, ksmi yldrm akm veya indklenen akm, azalan manyetik
alan (YKB 1 iinde korunan hacim iin d
s
gvenlik uzaklna uyulmaldr).
YKB 2 Dorudan boalma yok, ksmi yldrm akm veya endklenen akm, daha fazla azalan
manyetik alan (YKB 2 iinde korunan hacim iin d
s
gvenlik uzaklna uyulmaldr).

ekil 3- Elektromanyetik etkilerden korunma blgeleri (YKB)

izelge 4 YKDye karlk gelen yldrm parametrelerinin en kk deerleri ve
bunlara ilikin yuvarlanan kre yaraplar

Yakalama ltleri YKD
Sembol Birim I II III IV
En kk tepe deer I kA 3 5 10 16
Yuvarlanan kre yarap r m 20 30 45 60

b) Yldrmdan korunma blgeleri (YKB):
YKS gibi korunma nlemleri, ekranlama iletkenleri ve manyetik ekranlar yldrmdan
korunma blgelerini (YKB) belirler.
erdeki YKBlerde yldrmn elektromanyetik etkilerinde nemli lde azalma
grlr.
Etkilenme derecelerine gre aadaki YKBler tanmlanmtr (ekil 2 ve 3):

YKB 0
A
Dorudan yldrmn debilecei ve tam yldrm elektromanyetik alannn
oluabilecei blge. sistemler yldrm darbe akmnn tamamna veya bir
ksmna maruz kalabilir.
YKB 0
B
Dorudan yldrm dmesinden korunmu olan, fakat yldrmn
elektromanyetik etkisinde kalabilecek blge. sistemler yldrm darbe
akmnn bir ksmna maruz kalabilir.
YKB 1 Darbe akmnn blnd ve DKDler ile azaltld blge. Ekranlama
yldrm elektromanyetik etkilerini zayflatabilir.
YKB 2n Darbe akmnn daha fazla blnd ve ek DKDler ile daha fazla azaltld
blge. Ek ekranlama ile yldrmn elektromanyetik etkisi daha da fazla
zayflatlabilir.

Genel olarak bir korunma blgesinin numaras ne kadar bykse, yldrmdan
elektromanyetik etkilenme o kadar kktr.
lke olarak, korunacak nesne, yldrmn elektromanyetik etkilerine dayanabilecei
uygun YKB iine yerletirilmelidir.

c) Yaplarn korunmas
1) Fiziksel hasar ve lm tehlikesini azaltmak iin korunma:
Korunacak yap YKB 0
B
veya daha yksek (YKB 1, YKB 2 vb.) bir korunma
blgesinde olmaldr. Bu YKS ile salanr. Bir YKS i ve d yldrmdan korunma
sistemlerinden oluur (ekil 2).
D YKSnin fonksiyonlar unlardr:
494

i) Binaya gelen yldrm yakalamak,
ii) Yldrm akmn gvenli bir ekilde topraa iletmek,
iii) Yldrm akmn topraa yaymak.

YKSnin fonksiyonu; e potansiyel kuaklama veya ayrma uzakl (s) uygulamas
ile yap iinde tehlikeli kvlcmlarn olumasn nlemektir.
Her bir YKDye karlk olarak drt snf YKS (YKS I, YKS II, YKS III ve YKS IV)
tanmlanr. Her YKSde YKDye bal olarak yuvarlanan kre yarap, kafes genilii vb. ve
YKDden bamsz olarak iletken cinsi, kesitleri vb. yapsal byklkler belirlenir.
Yapnn dndaki zeminin ve iindeki yer demesinin yzey direnci yeterince yksek
olmayan yerlerde; dokunma ve adm gerilimlerinden dolay oluacak lm tehlikesi aadaki
nlemlerle azaltlr:
i) Yapnn dnda: Aktaki iletken ksmlarn yaltlmas, topran a eklindeki
topraklama sistemi ile e potansiyel hale getirilmesi, uyar iaretleri ve fiziksel kstlamalar
ile,
ii) Yapnn iinde: Yapya giri noktasnda hizmet tesisatlarnn e potansiyel
kuaklanmas ile.
2) sistemlerin korunmas:
sistemler yldrmn elektromanyetik etkilerine kar aadakiler ile korunur:
i) Yapya den yldrmn omik ve endktif kuplajla oluturaca ar gerilimler
azaltlarak,
ii) Yapnn yaknna den yldrmn endktif kuplajla oluturaca ar gerilimler
azaltlarak,
iii) Hatlar tarafndan iletilen ar gerilimler azaltlarak,
iv) sistemler arasndaki manyetik kuplajlar azaltlarak.
Korunmas gereken i sistem YKB 1 veya daha yksek (YKB 2 vb.) bir blge iinde
olmaldr. Bu blgeler manyetik ekranlar ve/veya uygun kablo gzergh seimi ile manyetik
alanlar azaltlm blgelerdir. YKB geilerinde metal paralar ve sistemler; balant
iletkenleri veya gerektiinde DKDler kullanlarak kuaklanmaldr.

d) Hizmet tesisatlarnn korunmas
Korunmas gereken hizmet tesisatlar;
i) Fiziksel hasarn azaltlmas iin YKB 0
B
veya daha yksek blge (YKB 1, YKB 2
vb.) iinde olmaldr. Bu, havai hat yerine ekranl yeralt kablosu kullanlarak ve uygun kablo
gzergh seilerek salanabilir. Metal borularda fiziksel hasar, boru kalnlnn yeterli
olmas ve metal srekliliinin salanmas ile azaltlabilir.
ii) Ar gerilimlerin yol aaca arzalardan korunmak iin YKB 1

veya daha yksek
blge (YKB 2 vb.) iinde olmaldr. Bu, kablolarn ekranlanmasyla yldrmn endkledii
ar gerilimlerin azaltlmas, ar akmn yolunun deitirilmesi ve uygun DKDlerle ar
gerilimlerin snrlandrlmas yoluyla salanabilir.

495

NC BLM

RSK YNETM

Risk Ynetiminin Genel lkeleri

Madde 9
Genel:
Yldrmdan dolay meydana gelebilecek can, mal ve hizmet kaybn azaltmak iin
korunma nlemlerine gerek olup olmad ve korunma dzeyi risk deerlendirmesi
ile saptanmaldr.
Risk, bir yapda veya hizmet tesisatnda yldrmdan dolay meydana gelebilecek
ortalama yllk kayp olarak tanmlanr ve aadakilere baldr:
- Yapy ve hizmet tesisatn etkileyen yllk yldrm dmesi says,
- Etkileyen yldrm dmelerinden birinin hasar yapma olasl,
- Dolayl hasarn ortalama tutar.
Yapy etkileyen yldrmlar; yapya, yapnn yaknna, hizmet tesisatlarna ve hizmet
tesisatlarnn yaknna den yldrmlar olarak gruplara ayrlabilir.
Yldrmlar, fiziksel hasarlara, can kaybna ve i sistemlerin arzalanmalarna ek olarak
tesislerde dolayl olarak anahtarlama ar gerilimlerinin olumasna da neden olabilirler (Ek-
K).
Yapy ve hizmet tesisatn etkileyen yldrm dme says, yapnn ve hizmet
tesisatnn boyutlarna ve zelliklerine, evresel zelliklerine ve bulunduu blgedeki
yldrm dme younluuna baldr.
Yldrm hasarnn oluma olasl; yapnn, hizmet tesisatnn ve yldrm akmnn
zelliklerine ve uygulanan korunma nlemlerinin trne ve etkinliine baldr. Dolayl
hasarn ortalama yllk miktar; yldrm dmesi sonucu oluacak dolayl etkilere ve hasarn
byklne baldr. Korunma nlemlerinin zelliklerine bal olarak hasar olasl ve
hasar miktar azalr. YKSnin tesisi zorunlu ise veya riske girilmek istenmiyorsa, risk
deerlendirmesinin sonucuna baklmakszn uygulama yaplr.
zet olarak bu blmn amac; risk hesabn aklamak ve katlanlabilir riskin st snr
belirlendikten sonra, riskin katlanlabilir dzeye veya bunun altna drlebilmesi iin
uygun korunma nlemlerinin seilmesini salamaktr.

b) Hasarlar ve kayplar
Hasar kaynaklar ve hasar ve kayp trleri ile ilgili bilgiler kinci Blmde verilmitir.

c) Risk ve risk bileenleri:
1) Risk (R):
Bir yapda veya hizmet tesisatnda yldrmdan dolay meydana gelebilecek her trl
kaypla ilgili risk deerlendirilmelidir.
Bir yapda deerlendirilmesi gereken riskler aada verilmitir:
R
1
: Can kayb riski
R
2
: Kamu hizmeti kayb riski
R
3
: Kltrel miras kayb riski
R
4
: Ekonomik deer kayb riski
Bir hizmet tesisatnda deerlendirilmesi gereken riskler aadadr:
R'
2
: Kamu hizmeti kayb riski
R'
4
: Ekonomik deer kayb riski
496

Riskleri deerlendirmek iin risk bileenlerinin tanmlanmas ve hesaplanmas gerekir.
Her risk, risk bileenlerinin toplamndan oluur. Bir risk hesaplanrken risk bileenleri hasarn
kaynana ve trne gre gruplandrlabilir (izelge 5).

izelge 5 Her tr hasar ve kayp iin yaplardaki riskler

Kayp

Hasar
L1
Can kayb
L2
Kamu
hizmeti
kayb
L3
Kltrel
miras kayb
L4
Ekonomik
deer kayb
D1
Canllarn zarar grmesi
R
S
- - R
S
1)
D2
Fiziksel hasar
R
F
R
F
R
F
R
F
D3
Elektrik ve elektronik
sistemlerin arzalanmas
R
O
2)
R
O
- R
O
1)
Sadece hayvan telefi olabilecek yerler iin.
2)
Sadece patlama riski olan yaplar ve i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn
tehlikeye sokabilecei hastaneler ve dier yerler iin.

2) Yapya den yldrmdan dolay yap iin risk bileenleri
R
A
: Yapya 3 mden yakn blgelerde dokunma ve adm gerilimlerinden dolay
canllarn zarar grmesi ile ilgili bileendir. Yapda can kaybnn (L1) yan sra, canl hayvan
bulunmas halinde, hayvanlarn telefiyle ilgili ekonomik kayp (L4) da olabilir.
R
B
: Yapnn iinde yangn veya patlamay tetikleyen tehlikeli kvlcmlarn yol at ve
evre iin tehlikeli olabilen fiziksel hasarla ilgili risk bileenidir. Her tr kayp (L1, L2, L3 ve
L4) olabilir.
R
C
: Yldrmnn elektromanyetik etkilerinden dolay i sistemlerin arzalanmasyla
ilgili risk bileenidir. Her durumda L2 ve L4 tipi kayp olabilir. Ayrca, patlama riski olan
yaplarda ve hastaneler ile i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn tehdit ettii dier
yerlerde L1 tipi kayp olabilir.
3) Yapnn yaknna den yldrmdan dolay yap iin risk bileenleri
R
M
: Yldrmnn elektromanyetik etkilerinden dolay i sistemlerin arzalanmasyla
ilgili risk bileeni. Her durumda L2 ve L4 tipi kayp olabilir. Ayrca, patlama riski olan
yaplar ve hastaneler gibi i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn tehdit ettii yerlerde
L1 tipi kayp da olabilir.
4) Yapya bal bir hizmet tesisatna den yldrmdan dolay yap iin risk bileenleri
R
U
: Yapya giren bir hizmet hattndan akacak yldrm akmnn, yap iinde yol aaca
dokunma gerilimlerinden dolay canllarn zarar grmesi ile ilgili bileendir. L1 tipi kayp ve
tarm rnlerinin bulunmas halinde L4 tipi kaypla birlikte hayvanlarn telefi de sz konusu
olabilir.
R
V
: Yapya giren hizmet hattndan akacak yldrm akmndan dolay meydana gelebilen
fiziksel hasarla (genellikle hizmet hattnn binaya giri noktasnda d tesisat ile metal
paralar arasnda oluan tehlikeli kvlcmlarndan kan yangn veya patlamalarla) ilgili risk
bileenidir. Kayplarn btn tipleri oluabilir (L1, L2, L3, L4).
R
W
: Yapya giren hizmet hatlarnda indklenen ve yapya iletilen ar gerilimlerden
dolay i sistemlerin arzalanmasyla ilgili risk bileenidir. Her durumda L2 ve L4 tipi kayp
olabilir. Ayrca, patlama riski olan yaplarda ve i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn
tehdit ettii hastane gibi yerlerde L1 tipi kayp da olabilir.
497

Not: Bu hesaplamada sadece yapya giren hizmet tesisatlar gz nne alnmtr.
Borulara veya bunlarn yaknlarna den yldrmlar, borularn e potansiyel kuaklama
barasna balanm olmasndan dolay bir hasar kayna olarak gz nne alnmamtr. Eer
e potansiyel kuaklama baras yoksa bu risk de deerlendirilmelidir.
5) Yapya bal bir hizmet tesisatnn yaknna den yldrmdan dolay yap iin risk
bileenleri
R
Z
: Yapya giren hizmet hatlarnda indklenen ve yapya iletilen ar gerilimlerden
dolay i sistemlerin arzalanmasyla ilgili risk bileenidir. Her durumda L2 ve L4 tipi kayp
olabilir. Ayrca, patlama riski olan yaplarda ve i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn
tehdit ettii hastane gibi yerlerde L1 tipi kayp da olabilir.
Not: Bu deerlendirmede sadece yapya giren hizmet tesisatlar gz nne alnmtr.
Borulara veya bunlarn yaknlarna den yldrmlar, borularn e potansiyel kuaklama
barasna balanm olmasndan dolay bir hasar kayna olarak alnmamtr. Eer e
potansiyel kuaklama baras yoksa bu risk de deerlendirilmelidir.
6) Bir hizmet tesisatna den yldrmdan dolay hizmet tesisat iin risk bileenleri
R'
V
: Yldrm akmnn mekanik ve sl etkilerinden dolay fiziksel hasarlarla ilgili risk
bileenidir. L'2 ve L'4 tipi kayp olabilir.
R'
W
: Omik kuplajdan oluan ar gerilimlerden dolay, bal cihazlarn arzalanmasyla
ilgili risk bileenidir. L'2 ve L'4 tipi kayp olabilir.

7) Bir hizmet tesisatnn yaknna den yldrmdan dolay hizmet tesisat iin risk
bileenleri
R'
Z
: Omik kuplajdan oluan ar gerilimlerden dolay, hatlarn ve bal cihazlarn
arzalanmasyla ilgili risk bileenidir. L'2 ve L'4 tipi kayp olabilir.

8) Bir hizmet tesisatnn bal olduu yapya den yldrmdan dolay hizmet tesisat
iin risk bileenleridir.
R'
B
: Hizmet hattndan akan yldrm akmnn mekanik ve sl etkilerinden dolay
fiziksel hasarlarla ilgili risk bileenidir. L'2 ve L'4 tipi kayp olabilir.
R'
C
: Omik kuplajdan oluan ar gerilimlerden dolay, bal cihazlarn arzalanmasyla
ilgili risk bileenidir. L'2 ve L'4 tipi kayp olabilir.

d) Bir yapyla ilgili risk bileenlerinin hesaplanmas:
Bir yapda gz nne alnmas gereken her tip kaypla ilgili risk bileenleri aada
listelenmitir (izelge 6):
R
1
: Can kayb riski:
R
1
= R
A
+ R
B
+ R
C
1)
+ R
M
1)
+ R
U
+ R
V
+ R
W
1)
+ R
Z
1)
1)
Yalnzca patlama riski olan yaplar ve i sistemlerin arzalanmasnn insan
hayatn tehlikeye sokabilecei hastaneler gibi yerler iin.
R
2
: Kamu hizmeti kayb riski:
R
2
= R
B
+ R
C
+ R
M
+ R
V
+ R
W
+ R
Z
R
3
: Kltrel miras kayb riski:
R
3
= R
B
+ R
V
R
4
: Ekonomik deer kayb riski:
R
4
= R
A
2)
+ R
B
+ R
C
+ R
M
+ R
U
2)
+ R
V
+ R
W
+ R
Z
2)
Yalnzca hayvan telefi olabilecek yerler iin.

498

izelge 6- Bir yapda sz konusu olabilecek her tr kayp iin risk bileenleri

Hasar
kayna
Yapya yldrm
dmesi
S1
Yapnn yaknna
yldrm dmesi
S2
Yapya bal bir
hizmet tesisatna
yldrm dmesi
S3
Yapya bal bir
hizmet tesisatnn
yaknna yldrm
dmesi
S4
Risk
bileeni
R
A
R
B
R
C
R
M
R
U
R
V
R
W
R
Z
Her tr
kayp riski

R
1
* * *
1)
*
1)
* * *
1)
*
1)
R
2
* * * * * *
R
3
*

*
R
4
*
2)
* * * *
2)
* * *
1)
Yalnzca patlama riski olan yaplar ve i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn tehlikeye
sokabilecei hastaneler gibi yerler iin.
2)
Yalnzca hayvan telefi olabilecek yerler iin.

1) Hasar kaynana gre risk bileenlerinin hesaplanmas
R = R
D
+ R
I
Burada;
R
D
; yapya dorudan yldrm dmesinden kaynaklanan yap iin risk (kaynak S1) olup
aadaki denklemden hesaplanr:
R
D
= R
A
+ R
B
+ R
C
R
I
; yapya dorudan dmeyen yldrmdan kaynaklanan yap iin risk (kaynak S2, S3
ve S4) olup aadaki denklemden hesaplanr:
R
I
= R
M
+ R
U
+ R
V
+ R
W
+ R
Z
Risk bileenleri ve bunlarn hesaplanmas iin ayrca izelge 12ye baklmaldr.

2) Hasar tipine gre risk bileenlerinin hesaplanmas
R = R
S
+ R
F
+ R
O
Burada;
R
S
; canllarn zarar grmesinden (D1) kaynaklanan risk olup aadaki denklemden
hesaplanr:
R
S
= R
A
+ R
U
R
F
; yapya fiziksel hasardan (D2) kaynaklanan risk olup aadaki denklemden
hesaplanr:
R
F
= R
B
+ R
V
R
O
; i sistemlerin arzalanmasndan (D3) kaynaklanan risk olup aadaki denklemden
hesaplanr:
R
O
= R
M
+ R
C
+ R
W
+ R
Z
Risk bileenleri ve bunlarn hesaplanmas iin ayrca izelge 12ye baklmaldr.

e) Bir hizmet tesisat ile ilgili risk bileenlerinin hesaplanmas
Bir hizmet tesisatnda gz nne alnmas gereken her tip kaypla ilgili risk bileenleri
aada listelenmitir:
R'
2
: Kamu hizmeti kayb riski:
R'
2
= R'
V
+ R'
W
+ R'
Z
+ R'
B
+ R'
C
499

R'
4
: Tesisatta ekonomik deer kayb riski:
R'
4
= R'
V
+ R'
W
+ R'
Z
+ R'
B
+ R'
C
Her tr kaypla ilgili olarak gz nne alnmas gereken risk bileenleri iin izelge
7ye baklmaldr.

izelge 7- Bir hizmet tesisatnda sz konusu olabilecek her tr kayp iin risk bileenleri

Hasar kayna
Hizmet tesisatna
yldrm dmesi
S3
Hizmet tesisatnn
yaknna yldrm
dmesi
S4
Yapya yldrm
dmesi
S1
Risk bileeni R'
V
R'
W
R'
Z
R'
B
R'
C
Her tr kayp riski
R'
2
R'
4

*
*

*
*

*
*

*
*

*
*

1) Hasar kaynana gre risk bileenlerinin hesaplanmas
R' = R'
D
+ R'
I
Burada;
R'
D
; hizmet tesisatna yldrm dmesinden dolay yap iin risk (kaynak S3) olup
aadaki denklemden hesaplanr:
R'
D
= R'
V
+ R'
W
R'
I
; hizmet tesisatna dmeden hizmet tesisatn etkileyen yldrmdan dolay yap iin
risk (kaynak S1 ve S4) olup aadaki denklemden hesaplanr:
R'
I
= R'
B
+ R'
C
+ R'
Z
Hizmet tesisatlarnn risk bileenleri ve bunlarn hesaplanmas iin ayrca izelge 14e
baklmaldr.

2) Hasar trne gre risk bileenlerinin hesaplanmas
R' = R'
F
+ R'
O
Burada;
R'
F
; yapya fiziksel hasardan (D2) kaynaklanan risk olup aadaki denklemden
hesaplanr:
R'
F
= R'
V
+ R'
B
R'
O
; i sistemlerin arzalanmasndan (D3) kaynaklanan risk olup aadaki denklemden
hesaplanr:
R'
O
= R'
W
+ R'
Z
+ R'
C
Hizmet tesisatlarnn risk bileenleri ve bunlarn hesaplanmas iin ayrca izelge 14e
baklmaldr.

f) Risk bileenlerini etkileyen faktrler
1) Bir yapda risk bileenlerini etkileyen faktrler
Bir yapda risk bileenlerini etkileyen yap zellikleri ve olas korunma nlemleri
izelge 8de verilmitir:

500

izelge 8 - Bir yapda risk bileenlerini etkileyen faktrler

Yapnn veya i sistemlerin
zellikleri

Korunma nlemleri

R
A

R
B

R
C

R
M

R
U

R
V

R
W

R
Z
Toplama alan X X X X X X X X
Yzey zemin zdirenci X
Deme zdirenci X
Fiziksel kstlamalar,
yaltm, uyar iaretleri,
topraklama e potansiyel
kuaklamas
X X
YKS X
1)
X X
2)
X
2)
X
3)
X
3)

Koordine edilmi DKD
korumas
X X X X
Hacimsel ekran X X
D hatlarn ekranlanmas X X X X
Gzergh nlemleri X X
Kuaklama a X
Yangn nlemleri X X
Yangn duyarll X X
zel tehlikeler X X
Darbe dayanm gerilimi X X X X X X
1)
ndirme iletkenleri arasnda 10 m veya daha az aralk bulunan YKSlerde veya fiziksel
kstlamalarn uyguland yerlerde; dokunma ve adm gerilimlerinden dolay canllarn zarar
grme riski ihmal edilebilir.
2)
Yalnzca kafes biimli d YKS iin.
3)
E potansiyel kuaklamadan dolay.

2) Bir hizmet tesisatnda risk bileenlerini etkileyen faktrler
Bir hizmet tesisatnda risk bileenlerini etkileyen hizmet tesisatnn zellikleri, bal
olduu yapnn zellikleri ve olas korunma nlemleri izelge 9da verilmitir:

izelge 9 - Bir hizmet tesisatnda risk bileenlerini etkileyen faktrler

Hizmet tesisatnn zellikleri

Korunma nlemleri

R'
V

R'
W

R'
Z

R'
B

R'
C
Toplama alan X X X X X
Kablo ekranlamas X X X X X
Yldrmdan korunmu kablo X X X X X
Yldrmdan korunmu kablo
kanal
X X X X X
Ek ekranlama iletkenleri X X X X X
Darbe dayanm gerilimi X X X X X
DKD X X X X X

Risk ynetimi

Madde 10-
a) Temel admlar:
Risk ynetiminde aadaki yol izlenmelidir:
501

- Korunacak nesnenin ve zelliklerinin belirlenmesi,
- Nesnede olabilecek btn kayp tiplerinin ve bunlara karlk gelen riskin (R
1
, R
2
, R
3
,
R
4
) belirlenmesi,
- Her tip kayp iin riskin (R
1
, R
2
, R
3
, R
4
) hesaplanmas,
-Yap iin R
1
, R
2
, R
3
(hizmet tesisat iin R'
2
) risklerini katlanlabilir risk (R
T
) ile
karlatrarak korunma gerekliliinin belirlenmesi,
- Korunma nlemlerinin olmas ve olmamas halindeki toplam kayplar karlatrarak,
korunmann ekonomik olarak deerlendirilmesi. Bu durumda, bu maliyetlerin gz nne
alnmas amacyla yap iin R
4
, hizmet tesisat iin R'
4
risk bileenlerinin deerlendirilmesi
gerekir (Ek-L).

b) Riski hesaplanacak yap
Bir yap iin risk hesabnda aadakiler gz nne alnr:
- Yapnn kendisi,
- Yapdaki tesisatlar,
- Yapdaki nesneler,
- Yapdaki ve yapya 3 mden yakn insanlar,
- Yapdaki hasardan etkilenen evre.
Korunma, yapnn dndaki bal hizmet tesisatlarn kapsamaz.
Not - Deerlendirilecek yap eitli blgelere ayrlabilir (Madde 11).

c) Riski hesaplanacak hizmet tesisat
Riski deerlendirilecek hizmet tesisatnda Madde 5de belirtilen fiziksel balantlara ek
olarak aadaki hat tehizat ve hat sonlandrma tehizatlar gz nne alnmaldr:
- oullayclar, kuvvetlendiriciler, optik ebeke birimleri, ilgili lm cihazlar, hat
sonlandrma tehizat, vb.,
- Devre kesiciler, ar akm koruma sistemleri, ilgili lm cihazlar, vb.,
- Kontrol sistemleri, gvenlik sistemleri, ilgili lm cihazlar, vb.
Korunma, hizmet tesisatna bal olan kullanc donanmn veya herhangi bir yapy
kapsamaz.
d) Katlanlabilir risk, R
T
:
Katlanlabilir riskin nerilen deerleri izelge 10da verilmitir. Riski stlenecek ilgili
kurulular gerektiinde farkl deerler verebilirler.

izelge 10 - Katlanlabilir riskin (R
T
) nerilen deerleri

Kayp tipi R
T
[1/yl]
Can kayb veya kalc yaralanmalar 10
-5
Kamu hizmeti kayb 10
-3
Kltrel miras kayb 10
-3

e) Korunma gerekliliinin irdelenmesi iin bir yol
Korunma gerekliliinin deerlendirmesinde aadaki riskler gz nne alnr:
- Yap iin R
1
, R
2
ve R
3
,
- Hizmet tesisat iin R'
2
.
Risk hesabnda aadaki sra izlenmelidir:
- Risk bileenlerinin (R
X
) belirlenmesi,
- Belirlenen risk bileenlerinin (R
X
) hesaplanmas,
- Toplam riskin (R) hesaplanmas (Madde 9.d),
- Katlanlabilir riskin (R
T
) belirlenmesi,
502

- Risk (R) ile katlanlabilir riskin (R
T
) karlatrlmas.
R R
T
ise yldrmdan korunma gerekli deildir.
R > R
T
ise R R
T
olacak ekilde yldrmdan korunma nlemleri alnmaldr.

f) Korunmann ekonomik adan deerlendirilmesi prosedr
Bir yapnn veya hizmet tesisatnn yldrmdan korunmas gerekliliinin
deerlendirilmesi yannda, ekonomik kayb (L4) azaltmak iin korunma nlemlerinin tesis
edilmesinin ekonomik yararlar da deerlendirilmelidir. Bu amala yap iin R
4
, hizmet
tesisat iin R'
4
risk bileeni kullanlr (Ek-L).
Ekonomik bakmdan deerlendirme yntemi aada verilmitir:
- Yap iin R
4
, hizmet tesisat iin R'
4
riskini oluturan bileenlerin (R
X
) belirlenmesi,
- Yeni/ek korunma nlemleri yokken belirlenen risk bileenlerinin (R
X
) hesaplanmas,
- Her risk bileeninden (R
X
) kaynaklanan kaybn yllk maliyetinin hesaplanmas,
- Korunma nlemleri yokken toplam yllk maliyetin (C
L
) hesaplanmas,
- Korunma nlemlerinin seilmesi,
- Seilen korunma nlemleri varken risk bileenlerinin (R
X
) hesaplanmas,
- Her risk bileeninden (R
X
) kaynaklanan kaybn hesaplanmas,
- Seilen korunma nlemleri varken kaybn toplam yllk maliyetinin (C
RL
)
hesaplanmas,
- Seilen korunma nlemlerinin yllk maliyetinin (C
PM
) hesaplanmas,
- Maliyetlerin karlatrlmas.
C
L
< C
RL
+ C
PM
ise seilen yldrmdan korunma ekonomik deildir.
C
L
C
RL
+ C
PM
ise seilen yldrmdan korunma ekonomiktir.

g) Korunma nlemlerinin seimi
Risk bileenlerinin toplam risk iindeki pay ve farkl korunma nlemlerinin teknik ve
ekonomik ynleri gz nne alnarak en uygun korunma nlemleri YKS tasarmcs
tarafndan seilmelidir. Riski (R) azaltmak iin daha etkin nlemleri belirlemek zere kritik
parametrelerin belirlenmesi gereklidir.
Her tr kayp iin R R
T
koulunu tek tek veya birlikte salayan farkl korunma
nlemleri vardr. Korunma nlemlerinin seimi iin basitletirilmi ak emalar yaplar iin
ekil 4te, hizmet tesisatlar iin ekil 5te verilmitir.

503

ekil 4 Yaplarda korunma nlemlerinin seimi iin prosedr

504

ekil 5 Hizmet tesisatlarnda korunma nlemlerinin seimi iin prosedr

Yaplar iin risk bileenlerinin hesaplanmas

Madde 11-
a) Temel denklem
Madde 9da aklanan her risk bileeni (R
A
, R
B
, R
C
, R
M
, R
U
, R
V
, R
W
, R
Z
) aadaki genel
denklemle ifade edilebilir:
R
X
= N
X
. P
X
. L
X

Burada:
N
X
: Yllk tehlikeli olay says (Ek - F),
P
X
: Yapnn hasarlanma olasl (Ek - G),
L
X
: Kayp (Ek - H).
Tehlikeli olay says (N
X
); yldrm dme younluuna (N
g
), korunan yapnn,
evresinin ve topran zelliklerine baldr. Yapnn hasarlanma olasl (P
X
); yldrm
dme younluuna (N
g
), korunan yapnn fiziksel zelliklerine ve salanan korunma
nlemlerine baldr. Kayplar (L
X
) ise, yapnn kullanm ekline, iinde bulunan insanlara,
kamuya verilen hizmet trne, hasardan etkilenen mallarn deerine ve uygulanan korunma
nlemlerine baldr.

505

b) Yapya den yldrmdan kaynaklanan risk bileenlerinin hesaplanmas (S1)
Yapya den yldrmla ilgili risk bileenlerinin hesaplanmas aada verilmitir:
- Canllarn zarar grmesi ile ilgili bileen (D1)
R
A
= N
D
P
A
L
A
- Fiziksel hasarla ilgili bileen (D2)
R
B
= N
D
P
B
L
B

- sistemlerin arzalanmas ile ilgili bileen (D3)
R
C
= N
D
P
C
L
C

Risk bileenlerinin hesaplanmasnda kullanlacak parametreler izelge 11de
verilmitir.

c) Yapnn yaknna den yldrmdan kaynaklanan risk bileenlerinin
hesaplanmas (S2)
Yapnn yaknna den yldrmla ilgili risk bileenlerinin hesaplanmas aada
verilmitir:
R
M
= N
M
P
M
L
M

Risk bileenlerini deerlendirmek iin kullanlacak parametreler izelge 11de
verilmitir.

d) Yapya bal hizmet tesisatna den yldrmdan kaynaklanan risk
bileenlerinin hesaplanmas (S3)
Yapya giren bir hatta den yldrmla ilgili risk bileenlerinin hesaplanmas aada
verilmitir:
- Canllarn zarar grmesi ile ilgili bileen (D1)
R
U
= (N
L
+ N
Da
) P
U
L
U
- Fiziksel hasarla ilgili bileen (D2)
R
V
= (N
L
+ N
Da
) P
V
L
V
R
W
= (N
L
+ N
Da
) P
W
L
W

Risk bileenlerini hesaplamak iin kullanlacak parametreler izelge 11de verilmitir.
Hizmet tesisatnn birden fazla blm varsa; R
U
, R
V
, R
W
deerleri tesisatn her
blmyle ilgili R
U
, R
V
, R
W
deerlerinin toplamdr. Gz nne alnacak blmler yap ile
hizmetin geldii ilk datm dm arasndaki blmlerdir. Bir yapya farkl gzerghlara
sahip birden fazla hat bal ise; hesaplamalar her hat iin ayr ayr yaplmaldr.

e) Yapya bal bir hizmet tesisatnn yaknna den yldrmdan kaynaklanan
risk bileenlerinin hesaplanmas (S4)
Yapya bal bir hizmet tesisatnn yaknna den yldrmla ilgili risk bileenlerinin
hesaplanmas aada verilmitir:
R
Z
= (N
I
- N
L
) P
Z
L
Z

Hizmet tesisatnn birden fazla blm varsa; R
Z
deeri tesisatn her bir blmyle ilgili
R
Z
bileenlerinin toplamdr. Gz nne alnacak blmler yap ile hizmetin geldii ilk
datm dm arasndaki blmlerdir. Bir yapya farkl gzergahlara sahip birden fazla hat
bal ise hesaplamalar her hat iin ayr ayr yaplmaldr.
Hesaplama sonunda (N
I
- N
L
) < 0 ise (N
I
- N
L
) = 0 alnr.

506

izelge 11 Bir yapda risk bileenlerini deerlendirmek iin kullanlacak parametreler

Sembol Aklama lgili Madde
Yldrmdan kaynaklanan yllk tehlikeli olay says
N
D
- Yapya Madde F.2
N
M
- Yapnn yaknna Madde F.3
N
L
- Yapya giren hizmet tesisatna Madde F.4
N
I
- Yapya giren hizmet tesisatnn yaknna Madde F.5
N
Da
- Hizmet tesisatnn a ucundaki yapya
(ekil 6)
Madde F.2
Yapya den yldrmn aadakilere neden olma olasl
P
A
- Canllara zarar verme Madde G.1
P
B
- Fiziksel hasar Madde G.2
P
C
- sistemlerin arzalanmas Madde G.3
Yapnn yaknna den yldrmn aadakilere neden olma olasl
P
M
Hizmet tesisatna den yldrmn aadakilere neden olma olasl
P
U
- Canllara zarar verme Madde G.5
P
V
- Fiziksel hasar Madde G.6
P
W
Hizmet tesisatnn yaknna den yldrmn aadakilere neden olma olasl
P
Z
Aadakilerden kaynaklanan kayplar
L
A
= L
U
= r
a
L
t
- Canllara zarar verme Madde H.2
L
B
= L
V
= r
p
r
f
h
z
L
f
- Fiziksel hasar Madde H.2, H.3, H.4, H.5
L
C
= L
M
= L
W
= L
Z
= L
O
- sistemlerin arzalanmas Madde H.2, H.3, H.5
Not Kayp deerleri (L
t,
, L
f,
, L
O
), kayp azaltma faktrleri (r
p
, r
a
, r
u
, r
f
) ve kayp arttrma faktr h
z
Ek-Hde ve izelge
H.2, H.3, H.4, H.5te verilmitir.

ekil 6- Hizmet hatt ularndaki yaplar; b: Korunacak yap; a: Komu yap

f) Yaplar iin risk bileenleri hesabnn zeti
Yaplar iin risk bileenleri hesabnn zeti farkl hasar tiplerine ve farkl hasar
kaynaklarna gre izelge 12de verilmitir.

507

izelge 12- Farkl kaynaklarn neden olduu farkl hasar tiplerine gre yaplar iin risk
bileenlerinin hesab

Hasar kayna

Hasar
S1
Yapya yldrm
dmesi
S2
Yapnn yaknna
yldrm dmesi
S3
Yapya giren
hizmet tesisatna
yldrm dmesi
S4
Hizmet
tesisatnn
yaknna yldrm
dmesi

Hasar tipine gre
risk
D1
Canllarn zarar
grmesi
R
A
= N
D
P
A

r
a
L
t
R
U
= (N
L
+ N
Da
)
P
U
r
u
L
t
R
S
= R
A
+ R
U

D2
Fiziksel hasar
R
B
= N
D
P
B
r
p

h
z
r
f
L
f
R
V
= (N
L
+ N
Da
)
P
V
r
p
h
z

r
f
L
f
R
F
= R
B
+ R
V
D3
Elektrik ve
elektronik
sistemlerin
arzalanmas
R
C
= N
D
P
C

L
o
R
M
= N
M
P
M

L
o
R
W
= (N
L
+ N
Da
)
P
W
L
o
R
Z
= (N
I
N
L
)
P
Z
L
o
R
O
= R
C
+ R
M
+
R
W
+ R
Z
Hasar kaynana
gre ortaya kan
risk
R
D
= R
A
+ R
B
+
R
C
R
I
= R
M
+ R
U
+ R
V
+ R
W
+ R
Z

Yap blmlere (Z
S
) ayrlm ise; her risk bileeni her blge (Z
S
) iin
deerlendirilmelidir. Toplam risk (R), yapy meydana getiren blmlerin (Z
S
) risk
bileenlerinin toplamdr.

g) Yaplarn blmlere ayrlmas (Z
S
)
Her risk bileenini deerlendirmek iin bir yap benzer zelliklere sahip blmlere (Z
S
)
ayrlabilir.
Blmler (Z
S
) esas olarak aadakilere gre tespit edilir:
- Yer veya deme tipi (risk bileenleri R
A
ve R
U
),
- Yangna dayankl blmeler (risk bileenleri R
B
ve R
V
),
- Hacimsel ekranlar (risk bileenleri R
C
ve R
M
).
Aadakilere gre ek blmler belirlenebilir:
- sistemlerin yerleimi (risk bileenleri R
C
ve R
M
),
- Var olan veya alnacak korunma nlemleri (btn risk bileenleri),
- Kayp deerleri (L
X
) (btn risk bileenleri).
Yaplarn blmlere (Z
S
) ayrlmasnda en uygun korunma nlemlerinin fizibilitesi gz
nne alnmaldr.

h) Blmlere (Z
S
) ayrlm yaplarn risk bileenlerinin deerlendirilmesi
Risk bileenlerini deerlendirme kurallar riskin tipine baldr.
1) R
1
, R
2
ve R
3
riskleri
i) Tek blml yaplar
Bu durumda yapnn tamamndan meydana gelen tek bir blm (Z
S
) tanmlanr. Risk
(R) yapdaki risk bileenlerinin (R
X
) toplamdr. Risk bileenlerinin hesaplanmas ve uygun
parametrelerin seilmesi iin aadaki kurallar geerlidir:
Tehlikeli olay says (N) ile ilgili parametreler Ek - Fye gre hesaplanmaldr. Hasar
olasl (P) ile ilgili parametreler Ek - Gye gre deerlendirilmelidir. Ayrca; R
A
, R
B
, R
U
,
R
V
, R
W
ve R
Z
bileenleri ile ilgili her parametre iin tek bir deer tespit edilmelidir. Birden
508

fazla deerin olduu yerlerde en yksek deer seilmelidir. R
C
ve R
M
bileenleri iin,
blmde birden fazla i sistem varsa, P
Ci
ve P
Mi
(i) adet i sistem iin geerli parametreler
olmak zere; P
C
ve P
M
deerleri aadaki gibi bulunur:

P
C
= 1 - (1 - P
C1
) (1 - P
C2
) (1 - P
C3
)
P
M
= 1 - (1 - P
M1
) (1 - P
M2
) (1 - P
M3
)

Kayp tutarlar (L
X
) ile ilgili parametreler Ek-Hye gre deerlendirilmelidir. Yapnn
kullanmna gre, blge iin Ek-Hye gre hesaplanan ortalama deerler kullanlabilir.
Blmde dier parametrelerden herhangi birisi iin birden fazla deer varsa (P
C
ve P
M
hari),
en yksek risk deerine gtren parametre deeri kullanlmaldr. Bir yapy tek bir blm
olarak tanmlamak pahal korunma nlemlerine yol aar, nk her nlem yapnn tamamna
yaylmak zorundadr.

ii) ok blml yaplar
Bu durumda yap birden fazla blme (Z
S
) ayrlr. Risk, yapdaki blmlerin risklerinin
toplamdr. Her blmdeki risk ise blmdeki risk bileenlerinin (R
X
) toplamdr. Risk
bileenlerinin deerlendirilmesi ve ilgili parametrelerin seilmesi iin Madde 11.h.1.ideki
kurallar geerlidir.
Bir yapnn blmlere ayrlmas; tasarmcya risk bileenlerinin deerlendirilmesinde
yapnn her parasnn kendine has zelliklerini gz nne almak ve blmlere gre
uyarlanm en uygun korunma nlemlerini semek olanan verir, bylece toplam
yldrmdan korunma maliyetinin azalmasn salar.

2) R
4
riski
Ekonomik riski (R
4
) azaltmak iin korunma nlemlerinin ekonomik uygunluunu
irdelemek yararldr. R
4
riskinin hesaplanmas gereken nesneler aadakilerden seilir:
Yapnn tamam,
Yapnn bir blm,
tesis,
tesisin bir blm,
Bir donanm,
Yapnn iindekiler.
Bir blmdeki kaybn maliyeti Ek-Lye gre deerlendirilmelidir. Yapdaki toplam
kaybn maliyeti btn blmlerdeki kayp maliyetinin toplamdr.

Hizmet tesisatlar iin risk bileenlerinin hesaplanmas

Madde 12-
Temel denklem:
Madde 9da aklanan her risk bileeni (R'
V
, R'
W
, R'
Z
, R'
B
ve R'
C
) aadaki genel
denklemle ifade edilebilir:
R'
X
= N
X
P'
X
L'
X

Burada:
N
X
: Yllk tehlikeli olay says (Ek-F),
P'
X
: Hizmet tesisatnn hasarlanma olasl (Ek - G),
L'
X
: Kayp (Ek-J).

b) Hizmet tesisatna den yldrmdan kaynaklanan risk bileenlerinin
hesaplanmas (S3)
509

Hizmet tesisatna den yldrmla ilgili risk bileenlerinin hesaplanmas aada
verilmitir:
- Fiziksel hasar ile ilgili bileen (D2)
R'
V
= N
L
P'
V
L'
V

- Bal cihazlarn arzalanmas ile ilgili bileen (D3)
R'
W
= N
L
P'
W
L'
W
Risk bileenlerini hesaplamak iin kullanlan parametreler izelge 13de verilmitir.

izelge 13 Bir hizmet tesisatnda risk bileenlerini hesaplamak iin kullanlacak
parametreler

Sembol Aklama lgili Madde
Yldrmdan kaynaklanan yllk tehlikeli olay says
N
D
- Yapya Madde F.2
N
L
- Hizmet tesisatna Madde F.4
N
I
- Hizmet tesisatnn yaknna Madde F.5
Komu yapya den yldrmn aadakilere neden olma olasl
P'
B
- Fiziksel hasar Madde I.1.1
P'
C
- Hizmet tesisat cihazlarnn arzalanmas Madde I.1.1
Hizmet tesisatna den yldrmn aadakilere neden olma olasl
P'
V
- Fiziksel hasar Madde I.1.2
P'
W
Hizmet tesisatnn yaknna den yldrmn aadakilere neden olma olasl
P'
Z
Aadakilerden kaynaklanan kayplar
L'
B
= L'
V
= L'
f
- Fiziksel hasar izelge J.1
L'
C
= L'
W
= L'
Z
= L'
o
- Hizmet tesisat cihazlarnn arzalanmas izelge J.1

c) Hizmet tesisatnn yaknna den yldrmdan kaynaklanan risk bileenlerinin
hesaplanmas (S4)
Hizmet tesisatnn yaknna den yldrmla ilgili risk bileenlerinin hesaplanmas
aada verilmitir:
- Bal cihazlarn arzalanmas ile ilgili bileen (D3)
R'
Z
= (N
I
- N
L
) P'
Z
L'
Z

Bu hesaplama sonucu (N
I
- N
L
) < 0 ise (N
I
- N
L
) = 0 alnr.

d) Hizmet tesisatnn bal olduu yapya den yldrmdan kaynaklanan risk
bileenlerinin hesaplanmas (S1)
Hizmet tesisatnn bal olduu yapya den yldrmla ilgili risk bileenlerinin
hesaplanmas aada verilmitir:
- Fiziksel hasar ile ilgili bileen (D2)
R'
B
= N
D
P'
B
L'
B
R'
C
= N
D
P'
C
L'
C

510

e) Hizmet tesisat iin risk bileenlerinin zeti
Hizmet tesisat iin risk bileenlerinin zeti farkl hasar tiplerine ve farkl hasar
kaynaklarna gre izelge 14da verilmitir.

izelge 14- Farkl kaynaklarn neden olduu farkl hasar tiplerine gre yaplar iin risk
bileenleri

Hasar kayna

Hasar tipi
S3
Hizmet tesisatna
yldrm dmesi
S4
Hizmet tesisatnn
yaknna yldrm
dmesi
S1
Yapya yldrm
dmesi

Hasar tipine gre
risk
D2
Fiziksel hasar
R'
V
= N
L
P'
V
L'
V
R'
B
= N
D
P'
B
L'
B
R
F
= R'
V
+ R'
B
D3
Elektrik ve elektronik
sistemlerin arzalanmas
R'
W
= N
L
P'
W
L'
W
R'
Z
= (N
I
- N
L
) P'
Z

L'
Z
R'
C
= N
D
P'
C
L'
C
R
O
= R'
Z
+ R'
W
+ R'
C
Hasar kaynana gre risk R
D
= R'
V
+ R'
W
R
I
= R'
Z
+ R'
B
+ R'
C

Hizmet tesisat blmlere (S
S
) ayrlm ise; hizmet tesisatnn R'
V
, R'
W
ve R'
Z
risk
bileenleri her blmnn ilgili risk bileenlerinin toplam olarak hesaplanmaldr. Hizmet
tesisatnn R'
B
ve R'
C
risk bileenleri, her blmnn ilgili risk bileenlerinin toplam olarak
hesaplanmaldr. Hizmet tesisatnn toplam riski (R); R'
B
, R'
C
, R'
V
, R'
W
ve R'
Z
risk
bileenlerinin toplamdr.

f) Hizmet tesisatlarnn blmlere (S
S
) ayrlmas
Her risk bileenini hesaplanmak iin, bir hizmet tesisat blmlere (S
S
) ayrlabilir.
Btn risk bileenleri (R'
B
, R'
C
, R'
V
, R'
W
ve R'
Z)
iin, blmler (S
S
) esas olarak aadakilere
gre tespit edilir:
- Hizmet tesisatnn tipi (havai veya gml),
- Toplama alann etkileyen faktrler (C
d
, C
e
, C
t
),
- Hizmet tesisatnn zellikleri (kablo yaltm tipi, ekran direnci)
Aadakilere gre ek blmler tayin edilebilir:
- Bal cihazlarn tipi,
- Var olan veya alnacak korunma nlemleri.
Hizmet tesisatlarnn blmlere ayrlmasnda en uygun korunma nlemlerinin
fizibilitesi gz nne alnmaldr. Bir blmde bir parametrenin birden fazla deeri varsa, en
yksek risk deerine gtren deer alnmaldr. ebeke iletmecisi veya hizmet tesisatnn
sahibi yllk beklenen hizmet kaybn deerlendirmelidir. Eer bu deerlendirme
yaplamazsa, Ek - Jde verilen temsili deerler kullanlmaldr.

511

DRDNC BLM

YAPILARIN ve NDEK CANLILARIN KORUNMASI

Yldrmdan Korunma Sistemi (YKS)

Madde 13
a) YKS snf:
YKSnin zellikleri, korunacak yapnn zellikleri ve gz nne alnan yldrmdan
korunma dzeyi (YKD) ile belirlenir. YKDlere karlk gelen drt YKS snf tanmlanr
(izelge 15).

izelge 15 YKD ile YKS snf arasndaki iliki

Yldrmdan korunma
dzeyi (YKD)
YKS snf
I I
II II
III III
IV IV

Her bir YKS snf (Ek G) aadakiler ile nitelendirilmektedir:

1) YKS snfna bal veriler;
- Yldrm parametreleri,
- Yuvarlanan kre yaraplar, kafes boyutlar ve koruma as,
- ndirme iletkenleri arasndaki ve halka iletkenler arasndaki tipik uzaklklar,
- Tehlikeli kvlcm atlamalarna kar ayrma uzakl,
- Topraklama elektrotunun en kk uzunluu,
2) YKS snfna bal olmayan veriler;
- Yldrm e potansiyel kuaklamas,
- Yakalama ucu sistemindeki metal levhalarn veya metal borularn en kk kalnl,
- YKS malzemeleri ve kullanma koullar,
- Yakalama ucu sistemleri, indirme iletkenleri ve toprak sonlandrma sistemleri iin
malzeme, yap ve en kk boyutlar,
- Balama iletkenlerinin en kk boyutlar.

b) YKSnin tasarm
Teknik ve ekonomik olarak en uygun YKS tasarm binann inaat ile birlikte yaplr.
Yap tasarmnda yapnn metal blmleri YKS blmleri olarak kullanlmaldr. Mevcut
yaplar iin snf tasarmnda ve YKSnin yerinin seiminde, mevcut duruma ilikin
kstlamalar hesaba katlmaldr. YKSnin tasarm ve proje esaslar Ek - Tye uygun olarak
hazrlanmaldr.

c) Betonarme yaplarda elik iskeletin elektriksel sreklilii
Betonarme yaplar iindeki elik iskeletin, dey ve yatay ubuklarn birbirlerine
balantlarn salayan ana blmlerinin kaynak yaplmas veya baka bir ekilde gvenli
olarak balanmas kouluyla, elektriksel olarak sreklilik salad kabul edilmektedir. Dey
ubuklarn balantlar; kaynaklanmal veya sktrlmal ya da aplarnn en az 20 kat kadar
st ste getirilerek balants yaplmal veya baka bir ekilde gvenli olarak balanmaldr.
512

Yeni yaplarn elik elemanlar arasndaki balantlar, YKS tasarmcs veya montaj yapan
kii tarafndan yapnn inaat mhendisi ile birlikte allarak belirlenmelidir.
Betonarme yaplarda (prefabrik, n gerilmeli donatl yaplar dhil) donat ubuklarnn
elektriksel sreklilii, en st blm ile toprak seviyesi arasnda elektriksel diren llerek
belirlenmelidir. Bu amala uygun bir deney dzenei kullanlarak llen toplam elektriksel
diren, 0,2 dan daha byk olmamaldr. Bu deerin elde edilememesi veya bu deneyin
yaplmasnn pratik olmamas durumunda, elik donat, Madde 14.c.5te belirtildii gibi
doal bir indirme iletkeni olarak kullanlmamaldr. Bu durumda indirme iletkenleri tesis
edilmelidir. Prefabrik betonarme yaplarda, elik ubuklarn elektriksel sreklilii, komu
tekil beton birimler arasnda salanmaldr (Ek - T).

D Yldrmdan Korunma Sistemi (D YKS)

Madde 14
a) Genel:
1) D YKSnin uygulanmas:
D YKS, yap yan yzeyleri de dhil, yapya dorudan yldrm boalmalarn
yakalayarak, yldrm akmn topraa iletmeyi amalar. D YKS, yldrm akmn yangna
yol aabilecek kvlcm atlamas ve patlamalar gibi sl ve mekanik hasar oluturmadan
toprak iinde datmay da amalar.
2) D YKSnin seimi:
Pek ok durumda, d YKS korunacak yapya tutturulabilir.
Yanabilen kaplamaya sahip yaplar, yanabilen duvarlara sahip yaplar, patlama ve
yangn riski altndaki alanlar gibi yerlerde arpma noktasndaki sl ve patlama etkilerinin
veya yldrm akmn tayan iletkenler zerindeki etkilerin yapya veya iindekilere hasar
verecei gz nne alnarak, ayrlm bir d YKS tesis edilmelidir (Ek T).
3) Doal bileenlerin kullanm:
Yapnn iindeki veya zerindeki deiiklik yaplmayacak iletken malzemeden
(rnein, birbirlerine bal elik ubuklar, yapnn metal iskeleti, vb.) yaplan doal
bileenler, YKSnin blmleri olarak kullanlabilir.

b) Yakalama ucu sistemleri
Yakalama ucu sistemleri, aadaki elemanlarn birleiminden meydana gelebilir:
- ubuklar, direkler vb. dey iletkenler,
- Yatay gergi (kataner, koruma) telleri,
- Kafes biimli iletkenler.
Yakalama ucu sistemlerine ilikin btn tipler bu maddeye ve Ek-Oya uygun olarak
konumlandrlmaldr. tekil yakalama ucu ubuklar, akmn blnmesini salamak amacyla
at seviyesinde birbirine balanmaldr.

Konumlandrma:
Bir yapya monte edilen yakalama ucu bileenleri, aadaki metotlardan birine
veya birden fazlasna uygun olarak kelere, maruz kalma noktalarna ve
kenarlarna (zellikle binann dndaki yksek yerlere) yerletirilmelidir.
- Koruyucu a yntemi,
- Yuvarlanan kre yntemi,
- Kafes yntemi.
Koruyucu a yntemi, izelge-16da belirtilen yakalama ucu ykseklik snrlar iinde
basit biimli binalar iin uygundur. Yuvarlanan kre yntemi, btn durumlarda
uygulanabilir. Kafes yntemi, dz yzeylerin korunmasna uygundur. Her YKS snf iin
513

koruma as, yuvarlanan kre yaraplar ve kafes boyutlar ile ilgili deerler, izelge-16da
verilmitir.

izelge 16 YKS snfna gre yuvarlanan kre yaraplar, kafes boyutlar ve koruma
asnn en byk deerleri

Korunma yntemi
YKS snf Yuvarlanan kre yarap, r
m
Kafes boyutlar, w
m
Koruma as

I 20 5 5
Aadaki ekle
baklmaldr
II 30 10 10
III 45 15 15
IV 60 20 20

Not 1: ile iaretli deerlerin tesinde geerli deildir. Bu durumda sadece yuvarlanan
kre ve kafes yntemi uygulanr.
Not 2: H, korunmas gereken alann referans dzlemi stnde yakalama ucu
yksekliidir.
Not 3: 2 mnin altndaki H deerleri iin a deimemektedir.

2) Yksek yaplarn yan cephelerine yldrm arpmalarna kar yakalama ular:
60 mden daha yksek yaplarda, yapnn yan cephesine yldrm arpabilir. Bu tip
yksek binalarda yan cepheye yldrm arpma olasl dktr. stelik bunlarla ilgili
parametreler, yapnn tepesine arpanlarnkinden ok daha kktr. Bununla birlikte,
yaplarn d duvarlarndaki elektrik ve elektronik cihazlar, dk akm tepe deerlerine sahip
yldrm arpmalar ile dahi arzalanabilir. Yksek yaplarn yan cephelerinin st blmlerini
(rnein, yap yksekliinin %20lik en st ksm) ve bu blme monte edilen cihazlar
korumak amacyla yakalama ucu sistemi tesis edilmelidir (Ek-O). atdaki yakalama ucu
sistemlerinin konumlandrlmasna ilikin kurallar, yaplarn st blmlerine de ayrca
uygulanmaldr.
120 mden daha yksek yaplarda, 120 mnin stndeki btn blmler korunmaldr.

514

3) Yapl:
Korunacak yapdan ayrlmam bir YKSye ilikin yakalama ular, aada belirtildii
ekilde monte edilebilir:
- atnn yanmayan malzemeden yaplmas durumunda, yakalama ucu iletkenleri at
yzeyi zerinde yerletirilebilir.
- atnn kolayca yanabilir malzemeden yaplm olmas durumunda, yakalama ucu
iletkenleri ile malzeme arasndaki uzaklkla ilgili gerekli zen gsterilmelidir. elik
ubuklarn kullanlmad sazla kapl atlarda, 0,15 mlik bir uzaklk yeterlidir. Dier
yanabilir malzemeler iin en az 0,10 mlik bir uzakln yeterli olduu kabul edilmektedir.
- Korunacak yapnn kolayca yanabilen blmleri, d YKSnin bileenleri ile dorudan
temas halinde olmamal ve bir yldrm arpmas ile delinebilen metalden yaplm ince at
malzemesinin dorudan altnda bulunmamaldr.
- Ahaptan yaplm ok ince plakalar gibi daha az yanabilen ince at malzemesi ayrca
gz nne alnmaldr.
Not: Dz bir at zerinde su birikebilme ihtimalinin olmas durumunda, yakalama
ular en byk muhtemel su seviyesinin stne monte edilmelidir.

4) Doal bileenler:
Bir yapnn aada belirtilen blmleri, doal yakalama ucu bileenleri olarak kabul
edilmelidir.
i) Korunacak yapy rten metal levhalar aadaki koullar salamaldr:
- Levhalarn deiik blmleri arasndaki elektriksel srekliliin salanmas (rnein
sert lehimle lehimleme, kaynak yapma, sktrma, diki yapma, vidalama veya cvatalama
suretiyle),
- Levha malzemesinin delinmesini nlemek veya altnda bulunan kolayca yanabilen
malzemelerin tutumasn gz nne almak nemli olmadnda, metal levha kalnlnn,
izelge 17de verilen t deerinden daha kk olmamas,
- Delinmeye kar nlemler almak veya scak nokta problemlerini gz nnde
bulundurmak gerekli ise, metal levhann kalnlnn, izelge 17de verilen t deerinden daha
kk olmamas,
- Metal levhalarn yaltkan malzeme ile kaplanmamas.

izelge 17 Yakalama ucu sistemlerindeki metal levhalar veya metal borularn en
kk kalnlklar

YKS snf Malzeme Kalnlk
a
t
mm
Kalnlk
b
t
mm
I - IV
Kurun - 2,0
elik (paslanmaz, galvanizli) 4 0,5
Titanyum 4 0,5
Bakr 5 0,5
Alminyum 7 0,65
inko - 0,7
a
t: Delinmeye, scak noktalara veya tutumaya kar korunmu
b
t: Delinme, scak nokta veya tutuma problemlerinin nemli olmad metal levhalar iindir.

ii) Metal olmayan atlarn altndaki payandalar, kiriler, elik kafesler gibi metal
bileenler,
iii) YKS yakalama ucu bileenleri iin belirtilenlerinkinden daha kk olmayan
kesitlere sahip sslemeler, trabzanlar, borular, parapet kaplamalar gibi metal blmler,
iv) izelge 20ye uygun kalnlklara ve kesitlere sahip malzemeden yaplmalar
kouluyla, atda bulunan borular ve tanklar,
515

v) izelge 17de verilen t deerlerinden daha kk olmayan kalnla sahip
malzemeden yaplm olmalar ve yldrm arpma noktasnda i yzeydeki scaklk artnn
bir tehlike oluturmamas kouluyla, kolayca yanabilen veya patlayc karmlar tayan
metal borular ve tanklar (Ek - T). Kalnlkla ilgili koullar salanmad takdirde, borular ve
tanklar korunacak yap ile birletirilmelidir.
Flan balantlarndaki contann metalik olmamas veya flan kenarlarnn uygun
ekilde balanmamas durumunda, kolayca yanabilen veya patlayc karmlar tayan boru
sistemi yakalama ucu doal bileeni olarak gz nne alnmamaldr.
Not: nce bir koruyucu boya kaplamas veya yaklak 1 mmlik asfalt veya 0,5 mmlik
PVC yaltc olarak gz nne alnmaz (Ek-T).

c) ndirme iletkenleri sistemi
1) Genel:
Yldrm akmnn neden olduu hasar azaltmak iin, indirme iletkenleri arpma
noktasndan topraa kadar aadaki biimde dzenlenmelidir:
i) Paralel akm yollar oluturulur,
ii) Akm yolu uzunluu olabildiince ksa tutulur,
iii) Yapnn iletken blmleri ile uygun ekilde e potansiyel kuaklanr. ndirme
iletkenleri toprak seviyesinde ve bina yksekliinin izelge-18e uygun olarak her 10
m20 msinde kuaklanr.

ndirme iletkenleri ile kuaklama iletkenlerinin oluturduu gz boyutlar, ayrma
uzaklnn belirlenmesinde etkilidir.
Kuaklama iletkenleriyle yaklak eit aralklarla birbirlerine bal, olabildiince ok
sayda indirme iletkeni, tehlikeli kvlcm oluma olasln azaltmakta ve bina iindeki
tesisatn korunmasn kolaylatrmaktadr.
ndirme iletkenleri arasnda ve kuaklama iletkenleri arasndaki uzaklklar, izelge
18de verilmitir. Yldrm akmnn blnmesi ile ilgili daha fazla bilgi Ek - Rde verilmitir.

2) Ayrlm YKSde iletkenlerin yerletirilmesi:
i) elik donatya balanmam veya metal olmayan direk veya direkler zerine
yerletirilmi yakalama ularnn her biri iin en az bir indirme iletkeni gereklidir. Metal
direkler veya elik donatya bal direkler iin ayrca indirme iletkenine ihtiya
duyulmamaktadr.
ii) Yakalama ucunun gergi tellerinden (veya bir telden) meydana gelmesi durumunda,
her destek yapsnda en az bir indirme iletkeni kullanlmaldr.
iii) Yakalama ucunun iletkenlerden meydana gelen bir kafes biiminde olmas
durumunda, en azndan her destek telinin ucunda bir indirme iletkeni bulunmaldr.

3) Ayrlmam bir YKSde iletkenlerin yerletirilmesi: Her ayrlmam YKS iin,
mimari ve uygulamadaki kstlamalara tbi olarak, en az iki indirme iletkeni olmal ve bu
iletkenler korunacak yapnn etrafna dzgn biimde datlmaldr. ndirme iletkenleri
arasndaki uzaklklar, izelge 18de verilmitir.
ndirme iletkenleri arasndaki uzaklklar, ayrma uzaklnn belirlenmesinde etkilidir.

516

izelge 18- YKS snfna uygun indirme iletkenleri arasnda ve kuaklama iletkenleri
arasndaki uzaklklar

YKS snf Uzaklk
m
I - II 10
III 15
IV 20

ndirme iletkeni, mmkn olmas durumunda, yapnn her bir ak kenarna tesis
edilmelidir.

4) Yapl:
ndirme iletkenleri, topraa en ksa ve dorudan yol salayacak ekilde dz ve dey
olarak tesis edilmelidir. Kvrmlar oluturmasna izin verilmemeli, ancak bunun mmkn
olamad yerlerde, iletken zerinde iki nokta arasnda llen s uzakl ve bu noktalar
arasnda iletkenin l uzunluu (ekil - 7) Madde 15.cye uygun olmaldr.

ekil - 7 Bir indirme iletkenindeki kvrm

ndirme iletkenleri, yaltkan malzeme ile kaplanm olsalar dahi, yamur oluklarnn
iine monte edilmemelidir. Oluklardaki nemin etkileri, indirme iletkenin ar paslanmasna
yol aar. ndirme iletkenlerinin, indirme iletkenleri ile kaplar ve pencereler arasnda Madde
15.cye uygun bir ayrma uzakl olacak ekilde yerletirilmesi nerilir.
Korunacak yapdan ayrlmam indirme iletkenleri, aadaki gibi tesis edilebilir:
- Duvarn yanmaz malzemeden yaplm olmas durumunda, indirme iletkenleri duvarn
yzeyine veya iine yerletirilebilir,
- Duvarn kolay yanabilen malzemeden yaplm olmas durumunda, indirme
iletkenleri, yldrm akmnn akmasndan dolay bu iletkenlerdeki scaklk artnn duvar
malzemesi iin tehlikeli olmamas kouluyla, duvar yzeyi zerine yerletirilebilir,
- Duvarn kolay yanabilen malzemeden yaplm olmas ve indirme iletkenindeki
scaklk artnn tehlikeli olmas durumunda, indirme iletkenleri, duvarla bu iletkenler
arasndaki uzaklk daima 0,1 mden byk olacak ekilde yerletirilmelidir. Montaj balant
elemanlar duvarla temas edebilir.
letkenlerden yanabilen bir malzemeye olan uzaklndan emin olunamad
durumlarda, iletkenlerin kesiti 100 mm
2
den daha az olmamaldr.
517

5) Doal bileenler:
Yapnn aada belirtilen blmleri, doal indirme iletkenleri olarak gz nne
alnmaldr:
i) Aadaki koullar salayan metal tesisatlar.
- Madde 14.e.2ye gre eitli blmler arasndaki elektriksel srekliliin salanm
olmas,
- Boyutlarn, en azndan YKS indirme iletkenleri iin izelge 20de belirtilenlere eit
olmas.
Flan balantlarndaki contann metalik olmamas veya flan kenarlarnn baka uygun
bir ekilde balanmamas durumunda, kolayca yanabilen veya patlayc karmlar tayan
boru sistemi indirme iletkeni doal bileeni olarak gz nne alnmamaldr.
ii) Betonarme yapnn elektriksel sreklilii salanm metal iskeleti (Ek- T).
iii) Yapnn birbiri ile balantl elik iskeleti,
elik yaplardaki metal iskeletin veya birbirine bal elik donatnn indirme iletkeni
olarak kullanlmas durumunda, kuaklama iletkenlerine gerek yoktur.
iv) Aadaki koullar salayan yap d cephesinde kullanlan elemanlar, profil raylar
ve d cephelerin metal alt paralar.
- Bunlara ilikin boyutlarn indirme iletkenleri iin istenenlere uygun olmas (Madde
14.f.2) ve metal levhalar veya metal borular iin kalnlklarnn 0,5 mmden daha az
olmamas,
- Dey yndeki elektriksel srekliliin Madde 14.e.2de belirtilen kurallar salamas.
Daha fazla bilgi iin Ek-Tye baklmaldr.

6) Deney ek yerleri:
Doal indirme iletkenleri dnda her indirme iletkeni zerinde lme amal bir deney
ek yeri bulunmaldr. Normalde kapal (ksa devre) olan ek yerleri l iin bir alet yardm
ile alabilmelidir.

d) Toprak sonlandrma sistemi
1) Genel:
Yldrm akmnn topraa datlmasnda, tehlikeli ar gerilimleri en aza indirmek
iin, toprak sonlandrma sisteminin biimi ve boyutlar nem kazanr. Alak frekansta
llen topraklama direncinin 10 dan kk olmas istenir.
Bir yapda ok amal (yldrmdan korunma sistemi, elektrik i tesisleri ve iletiim
sistemleri vb.) tek bir toprak sonlandrma sistemi olmaldr. Toprak sonlandrma sistemleri,
Madde 15.bdeki kurallara uygun olarak birletirilir. Toprak sonlandrma sistemlerinin
ayrma koullar, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine uygun olmaldr.

2) Genel koullarda topraklama dzenlemesi:
YKSler bakmndan topraklama sistemleri iin iki ana topraklayc (topraklama
elektrotu) dzenlemesi kullanlr.

i) A tipi dzenleme: Bu dzenlemede, her indirme iletkenine bal, korunacak yapnn
dnda tesis edilen yatay veya dey topraklama elektrotlar vardr. A tipi dzenlemede,
toplam elektrot says ikiden az olmamaldr.
Her indirme iletkeninin alt ucundaki topraklama elektrotuna ilikin en kk
uzunluklar:
Yatay elektrotlar iin l
1
Dey (veya eik) elektrotlar iin 0,5 l
1

dir.
518

Burada; l
1
, ekil 8de gsterilen en kk yatay elektrot uzunluudur.
Birletirilmi elektrotlar iin (dey veya yatay elektrotlar iin) toplam uzunluk gz
nne alnmaldr.
ekil 8de verilen en kk uzunluklar, alak frekansta llen topraklama direncinin
10 dan daha kk olmas kouluyla, gz nne alnmayabilir (Ek T).

Not: III ve IV snflar, toprak zdirencinden bamszdr.
ekil 8 YKS snfna gre her topraklama elektrotuna ilikin en kk l
1
uzunluu.

ii) B tipi dzenleme: Bu dzenleme tipi, korunacak yapnn dnda bir halka
iletkenden (toplam uzunluunun en az % 80i toprakla temas halinde) veya bir yap temel
topraklama elektrotundan meydana gelmektedir. Bu gibi topraklama elektrotlar ayrca a
biiminde olabilir.
Halka topraklama elektrotu (veya temel topraklama elektrotu) iin halka topraklama
elektrotu (veya temel topraklama elektrotu) tarafndan evrelenen alann ortalama yarap r
e
,
l
1
deerinden daha kk olmamaldr.
r
e
l
1
Burada;
l
1
, YKS snf I, II, III, ve IV gre ekil 8de gsterilmitir.
stenen l
1
deerinin uygun r
e
deerinden daha byk olmas durumunda, aadaki
formllerde verilen her birisi l
r
(yatay) ve l
v
(dey) uzunluklarna sahip yatay veya dey
(veya eik) elektrotlar eklenmelidir:
l
r
= l
1
- r
e
ve l
v
= (l
1
- r
e
) / 2
En az iki olmas kouluyla, elektrot saysnn indirme iletkeni saysndan daha az
olmamas nerilir.
Ek elektrotlar, indirme iletkenlerinin baland noktalarda halka topraklama
elektrotuna, mmkn olduunca eit uzaklklarda balanmaldr.

3) Topraklama elektrotlarnn tesis edilmesi:
Halka topraklama elektrotlar (B tipi dzenleme), d duvarlardan yaklak 1 m
uzaklkta, en az 0,5 mlik bir derinlie gmlmelidir.
Topraklama elektrotlar (A tipi dzenleme), st ucu en az 0,5 m derinlikte olacak
ekilde yerletirilmeli ve topraktaki elektriksel kuplaj en aza indirmek iin mmkn
olduunca dzgn datlmaldr.
519

Topraklama elektrotlar, yapm srasnda kontrol edilmesine izin verecek ekilde
yerletirilmelidir.
Gmme derinlii ve topraklama elektrot tipi, korozyon, topran kuruma ve donma
etkilerini en aza indirecek ve bylece topraklama diren deerini kararl klacak ekilde
olmaldr. Donma koullarnda, dey topraklama elektrotunun donmu toprak kalnlna eit
blm gz nne alnmaz. Bu gibi durumlarda her dey elektrot iin, Madde 14.b.2de
hesaplanan l
1
uzunluuna 0,5 m eklenmelidir.
Kayalk blgelerde B tipi topraklama dzenlemesi nerilir. Youn elektronik
sistemlerin bulunduu veya yksek yangn riskine sahip yaplar iin B tipi topraklama
dzenlemesi tercih edilir.

4) Doal topraklama elektrotlar:
Madde 14.fye uygun beton temel iindeki birbirlerine bal elik donatlar veya dier
uygun yeralt metal yaplar, tercihan bir topraklama elektrodu olarak kullanlmaldr.
Betondaki elik donatlarn topraklama elektrodu olarak kullanlmas durumunda, betonun
mekanik dalmasn nlemek amacyla balantlar zenle yaplmaldr. n gerilmeli
betonlarda, kabul edilemeyen mekanik gerilmeler oluturacak yldrm akmlarnn etkileri
gz nnde bulundurulmaldr (Ek-E).

e) Bileenler:
Bir YKSye ilikin bileenler, yldrm akmnn elektromanyetik etkilerine ve oluan
gerilmelere dayanabilmelidir. Bir YKSnin bileenleri, izelge-19da verilen malzemelerden
veya edeer mekanik, elektrik ve kimyasal (korozyon) zelliklerde dier malzemelerden
imal edilmelidir. Sabitleme iin metal olmayan malzemeden yaplan bileenler, kullanlabilir.

izelge 19 YKSde kullanlan malzemeler ve kullanm koullar

Malzeme
Kullanm Korozyon
Ak havada Toprakta Betonda Diren deeri
Aadakiler ile
artar
Aadakiler
ile galvanik
kuplajla tahrip
olabilir.
Bakr
Som
rgl
Som
rgl
Kaplamal
Som
rgl
Kaplamal
ou ortamda iyi

Slfr bileikleri

Organik
malzemeler
-
Scak
galvanizli
elik
Som
rgl
Som
Som
rgl

Havada, betonda ve
yumuak toprakta
kabul edilebilir
Yksek klorr
ierii
Bakr
Paslanmaz
elik
Som
rgl
Som
rgl

Som
rgl

ou ortamda iyi

Yksek klorr
ierii
-
Alminyum
Som
rgl
Uygun deil Uygun deil
Konsantrasyonlar
dk slfr ve klorr
ieren ortamlarda iyi
Alkali zeltileri Bakr
Kurun
Som
Kaplamal
Som
Kaplamal
Uygun deil
Yksek
konsantrasyonlu
slfatlar ieren
ortamlarda iyi
Asitli topraklar
Bakr

Paslanmaz
elik
Not 1- Bu izelgedekiler yol gsterme amaldr. zel durumlarda, korozyona daha fazla dikkat etmek gereklidir (Ek - T).
Not 2- rgl iletkenler, som iletkenlere gre korozyona daha fazla duyarldr. rgl iletkenler, toprak/betona girdii ve
kt yerlerde ayrca duyarldr. rgl galvanizli eliin toprak iinde tercih edilmeme sebebi budur.
Not 3- Galvanizli elik, killi toprak veya nemli toprakta paslanabilir.
Not 4- Beton iindeki galvanizli elik, betonun tam dnda eliin muhtemel korozyona uramasndan dolay, toprak iinde
uzatlmamaldr.
Not 5- Beton iindeki elik donat ile temas eden galvanizli elik, zel durumlarda, betona hasar verebilir.
Not 6- Toprak iinde kurun kullanlmas, evre sorunlar nedeniyle genellikle yasaklanm veya kstlanmtr.
520

1) Sabitleme: Yakalama ular sistemi ve indirme iletkenleri, elektrodinamik veya
rastlant sonucu meydana gelen mekanik kuvvetlerin (rnein, titreimler, kaln kar
ktlesinin kaymas, sl genleme vb.) kopma veya gevemeye neden olmayacak
ekilde skca tutturulmadr.
2) Balantlar: letken boyunca olan balantlarn says, en az olacak ekilde
tutulmadr. Balantlar, sert lehimle lehimleme, kaynak yapma, sktrma, kvrma,
vidalama veya cvatalama gibi yollarla gvenli hale getirilmelidir.
elik donatl yaplar iindeki elik ubuklarn balantlar Madde 13.cye uygun
olmaldr.

f) Malzeme ve boyutlar
1) Malzemeler: Malzemeler ve bunlara ilikin boyutlar, korunacak yapnn veya
YKSnin korozyona urama olasl gz nnde bulundurularak seilmelidir.
2) Boyutlar: Yakalama ucu iletkenleri, yakalama ucu ubuklar ve indirme
iletkenlerinin malzeme, biim ve en kk kesit alanlar izelge 20de verilmitir.
Topraklama elektrotlarnn biim ve boyutlar izelge 21te verilmitir.

izelge 20- Yakalama ucu iletkenleri, yakalama ubuklar ve indirme iletkenlerine
ilikin malzeme, biim ve en kk kesit alan

Malzeme Biim En kk kesit
mm
2
Aklamalar
10)
Bakr Som erit
Som yuvarlak
7)
rgl
Som yuvarlak
3), 4)
50
8)
50
8)
50
8)
200
8)
Kalnl en az 2 mm
ap 8 mm
Her telin ap en az 1,7 mm
ap 16 mm
Kalay kapl bakr
1)
Som erit
Som yuvarlak
7)
rgl
50
8)
50
8)
50
8)
Kalnl en az 2 mm
ap 8 mm
Alminyum Som erit
Som yuvarlak
rgl
70
8)
50
8)
50
8)
Kalnl en az 3 mm
ap 8 mm
Alminyum alam Som erit
Som yuvarlak
rgl
Som yuvarlak
3)
50
8)
50
50
8)
200
8)
Kalnl en az 2,5 mm
ap 8 mm
ap 16 mm
Scak daldrlm galvanizli
elik
2)
Som erit
Som yuvarlak
9)
rgl
Som yuvarlak
3), 4), 9)
50
8)
50
50
8)
200
8)
Kalnl en az 2,5 mm
ap 8 mm
ap 16 mm
Paslanmaz elik
5)
Som erit
6)
Som yuvarlak
6)
rgl
Som yuvarlak
3), 4)
50
8)
50
70
8)
200
8)
Kalnl en az 2 mm
ap 8 mm
ap 16 mm

1)
Scak daldrma veya elektrolitik kaplamada kaplamann kalnl en az 1 m.
2)
Kaplama kalnl en az 50 m olmas kouluyla, kaplama dzgn, srekli olmal ve pasta lekelerinden arndrlmaldr.
3)
Sadece yakalama ucu ubuklar iin uygulanr. Rzgar yk gibi mekanik gerilmelerin kritik olmad uygulamalarda ek
olarak sabitlenmi 10 mm apl, en ok 1 m uzunluundaki yakalama ucu ubuu kullanlabilir.
4)
Sadece toprak iine giren klavuz ubuklarna (indirme iletkenlerinin topraa girdii yerlerde kullanlr) uygulanr.
5)
Krom % 16, nikel % 8, karbon % 0,07.
6)
Betona gml ve/veya alev alabilen malzeme ile dorudan temas olan paslanmaz elik iin, en kk byklkler som
yuvarlak tipler iin 78 mm
2
ye (ap 10 mm) kadar ve som erit tipler iin 75 mm
2
ye (kalnlk en az 3 mm) kadar
artrlmaldr.
7)
Mekanik dayanmn temel kriter olmad zel uygulamalarda 50 mm
2
(ap 8 mm), 28 mm
2
ye kadar drlebilir. Bu
durumda tutturucular arasndaki akln azaltlmasna dikkat edilmelidir.
8)
Isl ve mekanik zorlanmalarn nemli olmas durumunda, bu boyutlar som erit tipler iin 60 mm
2
ye kadar ve som
yuvarlak tipler iin 78 mm
2
ye kadar artrlabilir.
9)
10000 kJ/luk zgl enerjide erimeyi nlemek iin en kk kesitler, bakr iin 16 mm
2
alminyum iin 25 mm
2
, elik
521

ve paslanmaz elik iin 50 mm
2
dir (Ek T).
10)
Kalnlk, genilik ve ap % 10 toleransl olarak tanmlanr.

izelge 21 Topraklama elektrotlarna ilikin malzeme, biim ve en kk boyutlar

Malzeme Biim En kk boyutlar Aklamalar
Topraklama
ubuu
mm
Topraklama
iletkeni
mm
2
Bakr rgl
3)

Som yuvarlak
3)
Som erit
3)
Som yuvarlak
Boru

15
20
50

50
50

Her telin en kk ap 1,7 mm

ap 8 mm
En kk kalnlk 2 mm

Et kalnl en az 2mm
Kalnlk en az 2 mm
elik Galvanizli som yuvarlak
1), 2)
Galvanizli boru
1), 2)
Galvanizli som erit
1)
Bakr kapl som yuvarlak
4)

plak som yuvarlak
5)
plak veya galvanizli som
erit
5), 6)
Galvanizli rgl
5), 6)

Galvanizli apraz profil
1)

16
8)
25

14

50 50 3

ap 10 mm

90

ap 10 mm

75
70

Et kalnl en az 2 mm
Kalnlk en az 3 mm

Radyal en az 250 m
% 99.9 bakr ierikli bakr
kaplama

Kalnlk en az 3 mm
Her telin en kk ap 1,7 mm

Paslanmaz
elik
7)
Som yuvarlak
Som erit
15 ap 10 mm
100

Kalnlk en az 2 mm

1)
Kalnln

yuvarlak iin en az 50 m ve dz malzeme iin en az 70 m olmas kouluyla, kaplama dzgn, srekli olmal
ve pasta lekelerinden arndrlmaldr.
2).
Diler, galvaniz ilemi yaplmadan nce almaldr.
3).
Kalay kapl olabilir.
4).
Bakr, elie yapsal olarak balanm olmaldr.
5).
Sadece, beton iine tamamen gmldnde izin verilir.
6).
Sadece, temelin toprakla temas ettii blmdeki doal elik donat ile en az her 5 mde bir doru bir ekilde birlikte
balandnda izin verilmektedir.
7).
Krom % 16, nikel % 5, molibden % 2, karbon % 0,08
8).
ndirme iletkeninin topraa girdii noktaya balamak amacyla, baz lkelerde klavuz topraklama ubuklar kullanlr.

yldrmdan korunma sistemi ( YKS)

Madde 15-
a) Genel
YKS, d YKSden veya yapnn dier iletken blmlerinden akan yldrm
akmndan dolay korunacak yap iinde tehlikeli kvlcmlarn ortaya kmasn nlemelidir.
Tehlikeli kvlcmlar, d YKS ile aada belirtilen dier bileenler arasnda ortaya kabilir:
- Metal tesisatlar,
- sistemler,
- D iletken blmler ve yapya balanm hatlar.

Tehlikeli kvlcmlar aadaki yollarla nlenebilir:
522

- Madde 15.bye uygun e potansiyel kuaklamalar ile,
- Madde 15.ce uygun olarak blmler arasndaki elektriksel yaltm ile.

b) Yldrm e potansiyel kuaklamas
1) Genel: E potansiyellik, aada belirtilenlerle YKSyi birbirine balayarak elde
edilir:
- Yapdaki metal blmler,
- Metal tesisatlar,
- sistemler
- D iletken blmler ve yapya balanm hatlar.
Yldrm e potansiyel kuaklamas i sistemlerle gerekletirildiinde, yldrm
akmnn bir blm bu gibi sistemlerden akabilir ve bu etki gz nnde bulundurulmaldr.
Birbirlerine balama aadaki ekillerde yaplabilir:
- Elektriksel srekliliin doal balant ile salanamad hallerde, kuaklama iletkenleri
ile,
- Kuaklama iletkenleri ile dorudan balantlarn yaplamamas durumlarnda, DKDler
ile.

DKDler, muayene edilebilecek ekilde tesis edilmelidir.
Not: Bir YKS tesis edildiinde, korunacak yapnn d metal iskeleti etkilenebilir. Bu
durum, byle sistemler tasarmlandnda gz nne alnmaldr. D metal iskelet iin
yldrm e potansiyel kuaklamas ayrca gerekli olabilir.

2) Metal tesisatlar iin yldrm e potansiyel kuaklamas: Ayrlm bir d YKS olmas
durumunda, yldrm e potansiyel kuaklamas sadece toprak seviyesinde yaplmaldr.
Ayrlmam bir d YKS durumunda, yldrm e potansiyel kuaklamas aadaki
yerlerde tesis edilmelidir:
i) Bodrum katnda veya toprak seviyesinde: Kuaklama iletkenleri, muayene iin
kolayca eriilmesine izin verecek ekilde yaplm ve tesis edilmi bir kuaklama barasna
balanmaldr. Kuaklama baras, topraklama sistemine balanmaldr. Byk yaplar iin
(tipik olarak 20 mden daha uzun), birbirlerine balanmalar kouluyla, birden fazla
kuaklama baras kullanlabilir,
ii) Yaltm kurallarnn yerine getirilemedii yerlerde (Madde 15.c),
Yldrm e potansiyel kuaklamasn salayan balantlar, mmkn olduunca
dorudan ve dz olarak yaplmaldr.
Not: Yldrm e potansiyel kuaklamasnn yapnn iletken blmlerinde tesis edilmesi
durumunda, yldrm akmnn bir blm bu yap iinden akabilir ve bu etki gz nnde
bulundurulmaldr.
Farkl kuaklama baralarn balayan balant iletkenleri ile topraklama sistemine,
baralar balayan iletkenlerin kesitlerine ilikin en kk deerler, izelge 22de verilmitir.
metal tesisatlar kuaklama baralarna balayan balant iletkenlerinin kesitlerine
ilikin en kk deerler izelge 23de verilmitir.

izelge 22- Farkl kuaklama baralarn birbirine veya toprak sonlandrma sistemine
balayan iletkenlerin en kk kesitleri

YKS snf Malzeme Kesit alan [mm
2
]

I - IV
Bakr 14
Alminyum 22
elik 50
523

izelge 23- metal tesisatlar kuaklama baralarna balayan iletkenlerin en kk
kesitleri

YKS snf Malzeme Kesit alan [mm
2
]

I - IV
Bakr 5
Alminyum 8
elik 16

Yaltm paralarnn gaz hatlar veya su borularna taklmas durumunda, su ve gaz
temin eden kurulular ile anlama salanarak, korunacak yapnn iinde byle bir iletme iin
tasarmlanm DKDlerle kprleme yaplmaldr.
3) D iletken blmler iin yldrm e potansiyel kuaklamas: D iletken blmler
iin, yldrm e potansiyel kuaklamas korunacak yapya girdii noktaya mmkn
olduunca yakn yaplmaldr.
E potansiyel kuaklama iletkenleri, bu iletkenlerden akan ve Ek-Eye gre
deerlendirilen, yldrm akmnn I
f
blmne dayanabilme zelliine sahip olmaldr.
Dorudan kuaklamann kabul edilebilir olmamas durumunda, aadaki zelliklere
sahip DKDler kullanlmaldr:
- Snf I deneyi,
- Gz nne alnan d iletken blm boyunca akan yldrm akm I
f
ise, I
imp
I
f
(Ek -
E),
- Koruma dzeyi, UP blmler arasndaki yaltmn darbeye dayanma dzeyinden daha
dk olmaldr,
- DKDler ile ilgili uluslararas standartlarda belirtilen dier zellikler.
Not: E potansiyel kuaklamann gerekli olmas, buna karn YKSnin gerekli olmamas
durumunda, alak gerilim elektrik tesisatnn topraklama sistemi bu amala kullanlabilir.
YKSnin gerekli olmad koullarla ilgili bilgiler Blm 3de verilmitir.

4) sistemler iin yldrm e potansiyel kuaklamas: Yldrm e potansiyel
kuaklamasnn Madde 15.b.2.i - iiye uygun olarak tesis edilmesi zorunludur.
sistemlerdeki iletkenlerin ekranl olmas veya bir metal boru iine yerletirilmi
olmas durumunda, sadece bu ekranlar ve borular kuaklamak yeterli olabilir (Ek - P).
Not: Ekranlarn ve borularn kuaklanmas, iletkenlere bal cihazlarn ar gerilimler
nedeniyle arzalanmasn nleyemeyebilir. Bu gibi cihazlarn korunmas iin Blm 5e
baklmaldr.
sistemlerdeki iletkenlerin ekranl olmamas veya bir metal boru iine yerletirilmemi
olmas durumunda, bunlar DKDler zerinden balanmaldr. TN sistemlerinde, PE ve PEN
iletkenleri YKSye dorudan veya bir DKD ile balanmaldr.
Kuaklama iletkenleri ve DKDler, Madde 15.b.2de belirtildii gibi ayn zelliklere
sahip olmaldr.
sistemlerin darbelere kar korunmas gerekli ise, Madde 21e uygun bir DKD
koruma kullanlmaldr.

5) Korunacak yaplara balanm hatlar iin yldrm e potansiyel kuaklamas:
Elektrik ve haberleme hatlar iin yldrm e potansiyel kuaklamas, Madde 15.b.3e uygun
olarak tesis edilmelidir.
Her bir hattaki btn iletkenler dorudan veya bir DKD ile balanmaldr. Gerilimli
iletkenler, yalnzca bir DKD zerinden kuaklama barasna balanmaldr. TN sistemlerinde
524

PE veya PEN iletkenleri, dorudan veya bir DKD zerinden kuaklama barasna
balanmaldr.
Hatlarn ekranl olmas veya bir metal boru iinde bulunmas durumunda, bu ekranlar
ve borular kuaklanmaldr. Bu ekranlarn veya borularn S
C
kesitinin Ek - Pye gre
deerlendirilen S
Cmin
en kk deerinden daha byk olmas kouluyla, iletkenler iin
yldrm e potansiyel kuaklamasna gerek yoktur.
Kablo ekranlarnn veya borularn yldrm e potansiyel kuaklamas, bunlarn yapya
girdii noktaya yakn yerde yaplmaldr.
Kuaklama iletkenleri ve DKDler, Madde 15.b.3te belirtilen zelliklerle ayn
olmaldr.
Yapya giren hatlara bal i sistemlerin darbelere kar korunmasnn gerekli olmas
durumunda, Madde 21deki kurallara uygun bir DKD korumas gereklidir.
Not: E potansiyel kuaklamann gerekli olmas, buna karn YKSnin gerekli olmamas
durumunda, alak gerilim elektrik tesisatnn topraklama sistemi bu amala kullanlabilir.
YKSnin gerekli olmad koullarla ilgili bilgiler Blm 3de verilmitir

c) D YKSnin elektriksel yaltm
Yakalama ucu veya indirme iletkeni ile yapdaki metal blmler, metal tesisatlar ve i
sistemler arasndaki elektriksel yaltm, blmler arasndaki d uzaklnn, s ayrma
uzaklndan daha byk olmas salanarak elde edilebilir. s uzakl u ekilde bulunur:
s = k
i
(k
c
/ k
m
) l

Burada;

k
i
Seilen YKS snfna baldr (izelge 24),
k
c
ndirme iletkeni zerinden akan yldrm akmna baldr (izelge 25),
k
m
Elektriksel yaltm malzemesine baldr (izelge 26),
l Gz nne alnmas gereken ayrma uzaklnn balad noktadan itibaren en
yakn e potansiyel kuaklamaya kadar, yakalama ucu veya indirme iletkeni
boyunca m cinsinden uzunluktur.

i
katsaylar

YKS snf k
i
I 0,08
II 0,06
III ve IV 0,04

c
katsaylar

ndirme iletkenlerinin says
n
k
c

(Ara deerler iin izelge R.1e
baknz)
1 1
2 1...0,5
4 ve daha ok 11/n

m
katsaylar

Malzeme k
m
Hava 1
Beton, tula 0,5
525

Farkl yaltm malzemesinin seri olarak kullanlmas durumunda, kk k
m
deerini
kullanmak nerilir.
Yaplarn betonarme iskeletine balanm metal veya elektriksel sreklilii olan
yaplarda, bir ayrma uzaklna gerek yoktur.

YKSnin bakm ve gzden geirilmesi (muayenesi)

Madde 16
a) Muayenelerin uygulanmas
Gzden geirmenin (muayenenin) amac, aadaki durumlarn denetlenmesidir:
-YKSnin bu ynetmelie uygun olup olmad,
-YKSnin btn bileenlerinin iyi durumda olduu ve tasarm kriterlerini yerine getirme
zelliine sahip olduu ve korozyon olmad.
-Yapya sonradan eklenen hizmet tesisatlarnn ve yaplarn YKSye birletirilip
birletirilmedii.

b) Muayenelerin sras
Muayeneler, Madde 16.aya uygun olarak aadaki gibi yaplmaldr:
- Yapnn inas srasnda topraklama elektrotlarn kontrol etmek iin,
- YKSnin tesisinden sonra projesine uygun olup olmadn kontrol etmek iin,
- Korunacak yapnn zelliklerine bal olarak tespit edilen (periyodik) aralklarda
aadaki hususlar kontrol etmek iin (Ek T):
Yakalama ucu elemanlarnn, iletkenler ve balantlardaki bozukluk ve
korozyonu,
Topraklama elektrotlarnn korozyonu,
Yakalama ucu sistemi iin topraklama direnci deeri,
Balantlarn, e potansiyel kuaklamann ve tespit elemanlarnn durumu.
- Onarm/deiiklik veya yapya yldrm dmesinden sonra.

c) Bakm
Bakmlarn dzenli yaplmas, bir YKSnin gvenli almas iin nemlidir. Yap
sahibine, gzlemlenen btn arzalar/hatalar hakknda bilgi verilmeli ve gecikme olmakszn
onarlmaldr.

Dokunma ve adm gerilimlerinden dolay canllara verilecek zarara kar koruma
nlemleri

Madde 17
Dokunma gerilimlerine kar koruma nlemleri:
zel durumlarda, bir YKS yukarda belirtilen kurallara uygun tasarlanm ve
yaplm olsa bile, yap dnda, YKSnin indirme iletkenlerinin yaknnda hayati
tehlike olabilir. Tehlike, aadaki koullardan birinin salanmas durumunda,
azaltlabilir:
- Kiilerin yaklama olaslnn veya yap dnda bulunma srelerinin ve indirme
iletkenlerine yakn olmalarnn ok dk olmas,
- Doal indirme iletkeni sistemlerinin, elektriksel sreklilii salamas bakmndan,
yapnn youn metal iskeletine ilikin baz kolonlardan veya yapdaki birbirine balanm
elie ilikin baz stunlarndan meydana gelmi olmas,
526

- Topran yzey tabakasnn zdirencinin, indirme iletkeninden itibaren 3 m iinde, 5
k.mden daha byk olmas,
Not: Asfalt gibi, 5 cm kalnlndaki yaltkan malzeme tabakas (veya 15 cm
kalnlndaki akl tabaka), tehlikeyi azaltr.
Bu koullardan hi birisi salanamyorsa, aada belirtildii ekilde dokunma
gerilimlerinden dolay canllarn zarar grmesini nlemek iin koruyucu nlemler
alnmaldr:
- Aktaki indirme iletkenine ilikin yaltmn, verilen 100 kV, 1,2/50 s lik darbe
dayanma gerilimini salamas (yaltma rnek olarak en az 3 mm apraz bal polietilen
verilebilir),
- ndirme iletkenlerine dokunma olasln en aza indirmek amacyla, fiziksel
snrlamalar getirilmesi ve/veya uyar levhalar aslmas.

b) Adm gerilimlerine kar koruma nlemleri:
zel durumlarda, bir YKS yukarda belirtilen kurallara uygun tasarlanm ve yaplm
olsa bile, yap dnda, indirme iletkenlerinin yaknnda hayati tehlike olabilir.
Tehlike, aadaki koullardan birinin salanmas durumunda azaltlabilir.
- Kiilerin yaklama olaslnn veya indirme iletkenlerine 3 mden yakn tehlikeli
alanda bulunma sresinin ok dk olmas,
- Topran yzey tabakasnn zdirencinin, indirme iletkenine 3 mden yakn blgede 5
kmden daha byk olmas.
Not: Asfalt gibi, 5 cm kalnlndaki yaltkan malzeme tabakas (veya 15 cm
kalnlndaki akl tabaka), tehlikeyi azaltr.
Bu koullardan hi birisi salanmad taktirde, aada belirtildii ekilde adm
gerilimlerinden dolay canllarn zarar grmesini nlemek iin koruma nlemleri alnmaldr:
- A eklindeki topraklama sistemi ile e potansiyelliin salanmas,
- ndirme iletkeninin 3 metre iinde, tehlikeli alanlara erime olasln en aza indirmek
amacyla, fiziksel snrlamalar getirilmesi ve/veya uyar levhalar aslmas.

527

BENC BLM

YAPI NDEK ELEKTRK ve ELEKTRONK SSTEMLERN KORUNMASI

Yldrm Elektromanyetik Darbelerinden Korunma Sistemlerinin Tasarm ve
Tesisi

Madde 18)
Yldrm elektromanyetik darbeleri i sistemlere zarar verebilir. Bu nedenle, i sistemler
iin koruma nlemleri alnmaldr.
Koruma nlemleri, yldrmdan korunma blgesi (YKB) kavramna uygun olarak alnr.
Bu kavrama gre korunmas gereken sistemlerin bulunduu hacim eitli YKBlere blnr.
Bu blgeler, teorik olarak, elektromanyetik darbe dzeyi ile korunacak i sistemlerin darbe
dayanma dzeylerinin uyumlu olduu hacimlerdir (ekil 9). ie olan bu blgelerin
elektromanyetik darbe dzeyleri dtan ie azalr. Her YKB snrnda alnacak korunma
nlemleri tanmlanmtr (ekil 10).

Not: Burada, bir yapnn i YKBlere blnmesi ile ilgili bir rnek gsterilmitir.
Yapya giren btn metal hizmet tesisatlar, YKB 1e ilikin snrda kuaklama baralaryla
birletirilmitir. Ayrca, YKB 2ye giren (rnein, bilgisayar odas) iletken hizmet tesisatlar
YKB 2ye ilikin snrda kuaklama baralaryla birletirilmitir.

ekil 9 Farkl YKBlere ayrmann genel ilkesi
528

ekil 10a Hacimsel ekranlama ve DKD kullanarak yaplan YEKS - letim yoluyla
yaylan darbelere (U
2
<< U
0
ve I
2
<< I
0
) ve ma yoluyla yaylan manyetik alanlara kar (H
2

<< H
0
) korunmu cihazlar.

ekil 10b YKB 1 blgesi ekranlanan ve YKB 1 giriinde DKD korumas yaplan
YEKS letim yoluyla yaylan darbelere (U
1
< U
0
ve I
1
< I
0
) ve ma yoluyla yaylan
manyetik alanlara kar (H
1
< H
0
) korunmu cihazlar.

ekil 10c YKB 1 giriinde DKD korumas yaplan ve i hatlar ekranlanan YEKS
letim yoluyla yaylan darbelere (U
2
< U
0
ve I
2
< I
0
) ve ma yoluyla yaylan manyetik
alanlara kar (H
2
< H
0
) korunmu cihazlar.

529

ekil 10d Yalnzca DKD korumas ile yaplan YEKS letim yoluyla yaylan
darbelere kar (U
2
<< U
0
ve I
1
<< I
0
) korunmu, ancak ma yoluyla yaylan manyetik
alanlara kar (H
0
) korunmam cihazlar.

Not 1: DKDler aadaki noktalara yerletirilebilir (ayrca Madde Z.1.2ye
baklmaldr):
- YKB 1in snrnda (rnein, ADP ana datm panosunda)
- YKB 2nin snrnda (rnein, TDP ara datm panosunda)
- Cihazlarda veya bunlara yakn noktalarda (rnein, P priz klarnda)

Not 2- Ekranl ( ) ve ekransz ( ) snr

ekil 10 Yldrm elektromanyetik darbelerinden korunmaya ilikin rnekler

Yldrm elektromanyetik darbesi aadaki yollarla elektrik ve elektronik sistemlerde
kalc arzalara neden olabilir:
- Darbenin iletim veya endkleme yoluyla balant iletkenleri zerinden cihazlara
ulamas,
- Ima yoluyla yaylan elektromanyetik alanlarn dorudan cihaza gelmesi.
Not 1: Elektromanyetik alanlarn dorudan cihaza gelmesinden dolay meydana gelen
arzalar, sz konusu cihazn ilgili elektromanyetik uyumluluk (EMU) standardna gre radyo
frekansl yaylma baklnn uygun olmas durumunda ihmal edilebilir.
Not 2: EMU rn standartlarna uygun olmayan donanmlarn dorudan gelen yldrm
elektromanyetik alanlarndan korunmas Ek-Uda aklanmtr. Ima yoluyla yaylan
manyetik alanlara kar donanmn dayanm dzeyi, IEC 61000-4-9 ve IEC 61000-4-10a
uygun olarak seilmelidir.

a) YEKS tasarm
YEKS, darbelere ve elektromanyetik alanlara kar donanm korumak iin tasarlanr.
Aada aklananlarla ilgili olarak ekil 10da rnekler verilmitir:
- Hacimsel ekranlama ve DKD ile alnan koruma nlemleri: Bu nlemler, ma yoluyla
yaylan manyetik alanlara ve iletim yoluyla yaylan darbelere kar koruma salayacaktr
(ekil 10a). Kaskat bal hacimsel ekranlar ve DKDler, manyetik alanlardan ve darbelerden
zarar grme dzeyini azaltabilir.
- YKB 1in hacimsel ekrann ve YKB 1in giriindeki DKDyi kullanan YEKS, ma
yoluyla yaylan manyetik alana ve iletim yoluyla yaylan darbelere kar cihazlar koruyabilir
(ekil 10b).
530

Not 1: Manyetik alann ok yksek olmas (YKB 1in ekranlama etkinliinin dk
olmasndan dolay) veya darbe genliinin ok yksek olmas (DKDnin yksek gerilim
koruma dzeyinden ve DKDnin knda iletken balantlar zerindeki endksiyon
etkilerinden dolay) durumunda, koruma yeterli olmayacaktr.
- Ekranl donanm mahfazalar ile birletirilen ekranl hatlar kullanlarak oluturulan
YEKS; yan manyetik alanlara kar koruma salar. YKB 1in giriindeki DKD ise iletilen
darbelere kar koruma salayacaktr (ekil 10c). Daha tehlikesiz darbe dzeyi elde etmek
iin zel bir DKD gerekli olabilir (rnein, ierde ek kademeler).
- DKD koruma sistemi kullanlarak yaplan YEKS; yalnzca, iletim ve endklenme
yoluyla oluan darbelere kar koruma salar. Ima yoluyla yaylan manyetik alanlara kar
koruma yapmaz (ekil 10d). Daha tehlikesiz darbe dzeyi elde etmek iin zel bir DKD
gerekli olabilir.
Not 2: ekil 10a ila ekil 10cye gre zmler, EMU rn standartlarna uygun
olmayan donanmlar iin zellikle nerilmektedir.
Not 3: Yalnzca e potansiyel kuaklama DKDlerini kullanan bir YKS, duyarl elektrik
ve elektronik sistemleri arzalara kar etkin olarak koruyamaz. Kafes gz byklkleri
azaltlarak ve uygun DKDler seilerek YKSde iyiletirme salanabilir.

b) Yldrmdan korunma blgeleri (YKB)
Yldrm tehdidi ile ilgili olarak, aada belirtilen YKB tanmlar yaplmtr.
D blgeler
YKB 0 Madde 8 bye baknz.
YKB 0
A
Madde 8 bye baknz.
YKB 0
B
Madde 8 bye baknz.
blgeler (dorudan yldrm boalmalarna kar korumal)
YKB 1 Darbe akmnn paylald ve snrdaki DKDlerle snrlandrld
blgedir. Hacimsel ekranlama yldrm elektromanyetik alann zayflatabilir.
YKB 2n Darbe akmnn paylald ve snrdaki ek DKDlerle daha fazla
snrlandrld blgedir. Yldrm elektromanyetik alannn daha fazla zayflatlmas
amacyla ek hacimsel ekranlama kullanlabilir.
YKBler, uygun DKDlerin ve/veya manyetik ekranlamann tesis edilmesi ile
oluturulur (ekil 10). Korunmas gereken donanmn says, tipi ve dayanm dzeyine bal
olarak uygun YKB tanmlanabilir. Bunlar kk yerel blgeleri (rnein, donanm
mahfazalar) veya byk genel blgeleri (rnein, btn yapnn hacmi) iine alabilir (ekil
V.2).
Ayn mertebedeki YKBler, iki ayr yapnn elektrik veya iletiim hatlar ile birbirine
bal olmas veya gerekenden az sayda DKD kullanlmas durumunda birbirine balanabilir
(ekil 11).

i
1
, i
2
ksmi yldrm akmlar

531

ekil 11 Birbirlerine balanm YKBler iin rnekler
a DKD kullanlarak iki YKB 1in birbirine balanmas
b Ekranl kablolar veya ekranl kablo kanallar kullanlarak iki YKB 1in
birletirilmesi
c DKD kullanlarak iki YKB 2nin birletirilmesi
d Ekranl kablolar veya ekranl kablo kanallar kullanlarak iki YKB 2nin birbirine
balanmas
Not 1: ekil 11ada, elektrik veya iletiim hatlar ile birbirine bal iki YKB 1
gsterilmitir. Her iki YKB 1in birbirlerinden onlarca veya yzlerce metre aralkl, ayr
topraklama sistemlerine sahip ayr yaplar temsil etmeleri durumunda zel nlem
alnmaldr. Bu durumda, yldrm akmnn byk bir blm, korunmam olan balant
hatlar boyunca akabilir.
Not 2: ekil 11bde, ekranlarn ksmi yldrm akmlarn tayabilecek durumda olmas
kouluyla, her iki YKB 1i birbirine balayan ekranl kablolar veya ekranl kablo kanallar
kullanlarak bu problemin zlebildii grlmektedir. Ekran boyunca gerilim dmnn
ok yksek olmamas durumunda DKDler kullanlmayabilir.
Not 3: ekil 11cde, elektrik veya iletiim hatlar ile birletirilmi iki YKB 2
gsterilmitir. Hatlar YKB 1in tehdit dzeyine maruz kald iin her YKB 2 giriine DKD
gereklidir.
Not 4: ekil 11dde, iki YKB 2nin ekranl kablolar veya ekranl kablo kanallar ile
birbirine balanmas durumunda, aralarndaki giriimlerin nlenebilecei ve DKDlerin
kullanlmayabilecei grlmektedir.

zel durumlarda bir YKB baka bir YKB ile geniletilebilir ve kullanlacak DKD says
azaltlabilir (ekil 12).

532

Bir YKBdeki elektromanyetik ortamn ayrntl deerlendirilmesi, Ek-Uda
aklanmtr.

ekil 12 Geniletilmi yldrmdan korunma blgeleri iin rnekler
a Transformatr yap dnda
b Transformatr yap iinde (YKB 0, YKB 1 iinde geniletilmi)
c ki adet DKD (0/1) ve DKD (1/2)ye ihtiya duyulmas
d Sadece bir adet DKDye (0/1/2) ihtiya duyulmas (YKB 2, YKB 1 iinde
geniletilmi)
Not 1: ekil 12ada, bir transformatrden beslenen bir yap gsterilmitir.
Transformatrn yapnn dna yerletirilmi olmas durumunda, sadece yapya giren alak
gerilim hatlarnn DKDlerle korunmas gerekir. Transformatrn binann iine
yerletirilmesi durumunda, yap sahibinin genellikle, yksek gerilim tarafnda koruma
nlemleri almasna izin verilmez.
Not 2: ekil 12bde, YKB 0 YKB 1 iinde genileterek problemin zlebilecei
gsterilmitir. Bu durumda sadece alak gerilim tarafnda tekrar DKDlere gerek duyulur.
Not 3: ekil 12cde, bir elektrik veya iletiim hattnn girdii YKB 2 gsterilmitir. Bu
hat iin, birisi YKB 1in snrnda ve dieri ise YKB 2nin snrnda olan iki adet DKDye
ihtiya vardr.
Not 4: ekil 12dde, ekranl kablolar veya kablo kanallar kullanlarak YKB 2nin YKB
1 iinde geniletilmesi durumunda, hattn YKB 2 iine dorudan doruya girebildii ve
sadece bir DKDye ihtiya olduu gsterilmektedir. Ancak, bu DKD, tehdidi hemen YKB
2nin dzeyine drecektir.

c) YEKS deki temel koruma nlemleri
Yldrm elektromanyetik darbelerinden korunma nlemleri aadakileri kapsar:
- Topraklama ve kuaklama (Madde 19)
533

- Manyetik ekranlama ve manyetik alandan etkilenmeyecek ekilde hat gzergah
oluturma (Madde 20)
- DKD ile koruma (Madde 21)
Yldrmn elektromanyetik etkilerine kar dier korunma nlemleri, tekil veya birleik
olarak kullanlabilir.
Yldrmn elektromanyetik etkilerine kar korunma nlemleri, tesisatn bulunduu
yerdeki beklenen iletme zorlamalarna dayanmaldr (rnein, scaklk, nem, korozyon,
titreim, gerilim ve akm zorlamalar).
Yldrmn elektromanyetik etkilerine kar korunma nlemlerinin en uygunu, teknik ve
ekonomik faktrler gz nnde bulundurularak ve risk deerlendirmesi yaplarak seilir.
Mevcut yaplardaki elektronik sistemlerle ilgili yldrmn elektromanyetik etkilerine
kar korunma nlemlerinin uygulanmas hakknda pratik bilgiler Ek - Vde verilmitir.

Topraklama ve kuaklama

Madde 19
Uygun topraklama ve kuaklama, aadakilerle birletirilen komple bir topraklama
sistemine dayanmaktadr (ekil 13)
- Yldrm akmn topraa datan toprak sonlandrma sistemi,
- Potansiyel farklarn en dk seviyeye indiren ve manyetik alan azaltan kuaklama
ebekesi.

Not: izilen balantlarn tm, kuaklanm yap metal elemanlar veya kuaklama
balantlardr. Bunlardan bazlar, ayrca yldrm yakalamaya, yldrm akmn iletmeye ve
topraa datmaya yardmc olabilir.

ekil 13 Toprak sonlandrma sistemi ile birbirlerine balanm kuaklama
ebekesinden oluan boyutlu topraklama sistemine ilikin rnek

a) Toprak sonlandrma sistemi
Toprak sonlandrma sistemi Blm 4e uygun olmaldr. Sadece elektrik sistemlerinin
bulunduu yaplarda, A tipi bir topraklama dzenlemesi kullanlabilir, ancak, B tipi
topraklama dzenlemesi tercih edilir. Elektronik sistemlerin bulunduu yaplarda B tipi
topraklama dzenlemesi kullanlmaldr.
534

Yap etrafndaki veya temelde beton iindeki halka topraklama elektrodu (temel
topraklayc), yapnn altndaki ve etrafndaki a eklindeki topraklayc (tipik olarak 5 m
aralkl gzleri olan a) ile birletirilmelidir. Bu durum, toprak sonlandrma sisteminin
performansn byk lde arttrr. Birbirine bal bir a oluturulmas ve en az her 5 mde
bir toprak sonlandrma sistemine balanm olmas durumunda, temel betonu iindeki elik
donatlar topraklama iin uygundur. ekil 14de a eklinde toprak sonlandrma sistemine bir
rnek verilmitir.

1 elik donatnn kafes biimli ebeke oluturduu bina
2 Tesisin iindeki kule
3 Kendi bana bulunan donanm
4 Kablo tavas

ekil 14 Btnleik (kompleks) yap sisteminde kafes eklinde toprak sonlandrma
sistemi

Ayr topraklama sistemlerine bal iki i sistem arasndaki potansiyel farklarn
azaltmak iin, aadaki yntemler uygulanabilir:
- Elektrik kablolar gibi ayn gzerghlardan geirilen eitli paralel kuaklama
iletkenleri veya her iki topraklama sistemi iinde birletirilmi elik donatl betonarme
kanallarda mahfaza iine alnm kablolar (veya srekli olarak kuaklanm metal borular)
- Yeterli kesite sahip iletkenle ekranlanm (siperlenmi) ve her iki ucunda ayr
topraklama sistemlerine balanm kablolar.

b) Kuaklama ebekesi:
YKB blgelerinde donanmlar arasndaki tehlikeli potansiyel farklarn nlemek
iin dk empedansl kuaklama ebekesine ihtiya vardr. Kuaklama ebekesi
ayrca manyetik alan da azaltr (Ek-U)
535

Bu durum, yapnn iletken blmlerini veya i sistemlere ilikin blmleri birletiren
kafes biimli kuaklama ebekesini ve her YKBnin snrnda metal blmleri veya iletken
hizmet tesisatlarn dorudan kuaklayarak veya uygun DKDler kullanlarak
gerekletirilebilir.
Kuaklama ebekesi, tipik olarak 5 mlik gzlere sahip boyutlu kafes biimli yap
olarak dzenlenebilir (ekil 13). Bu durum, yap iinde veya zerindeki metal bileenlerin
(beton iindeki elik donatlar, asansr raylar, vinler, metal atlar, metal n cephe
kaplamalar, pencereler ve kaplarn metal ereveleri, metal zemin ereveleri, hizmet tesisat
borular ve kablo tavalar gibi) birbirlerine birden fazla balant (oklu balant) yaplmasn
gerektirir. Kuaklama baralar (rnein, halka kuaklama baralar, yapnn farkl
seviyelerindeki farkl kuaklama baralar) ve YKBnin manyetik ekranlar ayn ekilde
birbirine balanmaldr.
Kuaklama ebekeleri ile ilgili rnekler ekil 15 ve ekil 16da gsterilmitir.

1 Yakalama ucu iletkeni
2 at parapetinin metal kaplamas
3 elik donatlar
4 elik donatlar stne konmu kafes iletkenler
5 Kafes iletkene balant noktas
6 teki kuaklama barasna balant noktasna
7 Kaynak veya sktrma ile yaplan balant
8 stee bal balant
9 Beton iindeki elik donatlar (kafes iletkenle st ste konmu)
10 Halka topraklama elektrotu (varsa)
11 Temel topraklama elektrotu
a Kafes iletkenler iin 5 mlik tipik uzaklk
b Kafesi donatya balamak iin 1 mlik tipik uzaklk

536

ekil 15 E potansiyel kuaklama iin bir yapdaki elik donatlardan yararlanlmas

1 Elektrikli donanm
2 elik kiri
3 D cephedeki metal kaplama
4 Kuaklama ek yeri
5 Elektrikli veya elektronik donanm
6 Kuaklama baras
7 Betondaki elik donat
8 Temel topraklama elektrodu
9 Farkl hizmet tesisatlar iin ortak giri yeri

ekil 16 elik donatl bir yapda e potansiyel kuaklama

sistemlere ilikin iletken blmler (rnein, dolaplar, mahfazalar, raylar) ve koruma
topraklama iletkeni (PE), aadaki balant ekillerine uygun olarak kuaklama ebekesine
balanmaldr (ekil 17):

537

Kuaklama ebekesi
Kuaklama iletkeni
Donanm
Kuaklama noktas
ERP Topraklama noktas
S
s
Yldz noktas ile birleik yldz balant
M
m
Kafesle birleik kafes balant

ekil 17 Kuaklama ebekesi ile elektronik sistemlerin birletirilmesi

S balantsnn yaplmas durumunda, i sistemlerin btn metal bileenleri (rnein
dolaplar, mahfazalar, raflar), topraklama sisteminden yaltlmaldr. S balants, S
s

balantsn oluturmak iin toprak referans noktas (ERP) olarak davranan tek bir kuaklama
barasyla topraklama sistemine birletirilmelidir. S balants kullanldnda, tekil
donanmlar arasndaki btn hatlar, endksiyon dnglerini nlemek iin yldz balantnn
kuaklama iletkenleri ile paralel gitmelidir. sistemlerin daha kk blgelere
yerletirilmesi ve btn hatlarn sadece bir noktadan blgeye girmesi durumunda, S
balants kullanlabilir.
M balantsnn yaplmas durumunda, i sistemlerin btn metal bileenleri (rnein
dolaplar, mahfazalar, raflar), M
m
balantsn oluturmak zere birden fazla kuaklama
noktasnda topraklama sistemine birletirilmelidir. M balants, pek ok hattn donanma
ilikin mnferit paralar arasndan gemesi ve hatlarn yapya muhtelif noktalardan girmesi
durumunda, bal olarak geni blgeler veya tm yap zerine yaylm i sistemler iin
tercih edilir.
Karmak sistemlerde, M ve S balantlarnn stnlklerinden yararlanlan karma
balantlar tercih edilir (ekil 18).
538

Kuaklama ebekesi
Kuaklama iletkeni
Donanm
Kuaklama noktas
ERP Topraklama noktas
S
s
Yldz noktas ile birleik yldz balant
M
m
Kafesle birleik kafes balant
M
s
Yldz noktas ile birleik kafes biimli balant

ekil 18 Elektronik sistemlerin kuaklama ebekesine birletirilmesi ilikin karma
balantlar

b) Kuaklama baralar:
Kuaklama baralar aadakileri birbirine balamak iin tesis edilmelidir:
- Bir YKBye giren btn iletken hizmet tesisatlar (dorudan veya uygun DKDler
kullanlarak),
- PE, koruma iletkeni,
- sistemlere ilikin metal bileenler (rnein dolaplar, mahfazalar, raflar),
- Binann evresi ve iinde YKBye ilikin manyetik ekranlar.

Etkin bir kuaklama iin aadaki kurallara uyulmaldr.
- Btn kuaklama nlemleri ile ilgili temel ilke kuaklama ebekesinin dk
empedansl olmasdr,
- Kuaklama baralar (potansiyel dengeleme baras), mmkn olan en ksa yoldan (0,5
mden ksa kuaklama iletkenleri kullanlarak), topraklama sistemine balanmaldr,
- Kuaklama baralar ve kuaklama iletkenlerinin malzeme ve boyutlar Madde 19.eye
uygun olmaldr,
- DKD, endktif gerilim dmlerini en dk seviyeye indirmek iin gerilimli
iletkenlerde dahil olmak zere, kuaklama baralarna mmkn olan en ksa yoldan
balanmaldr,
- Devrenin korunmal tarafnda (bir DKDden sonra) ortak endksiyon etkileri, dng
alanlar azaltlarak veya ekranl (siperli) kablolar veya kablo kanallar kullanlarak en az
seviyeye indirilmelidir.

539

d) YKB snrnda kuaklama
YKB snrndan geen btn metal blmler ve hizmet tesisatlar (rnein, metal
borular, g hatlar ve iletiim hatlar) iin kuaklama yaplmaldr.
Kuaklama, snrdaki giri noktasna mmkn olduunca yakn olarak tesis edilen
kuaklama baralar zerinden yaplmaldr.
Mmkn olmas durumunda, yapya giren hizmet tesisatlar ayn yerden YKBye
girmeli ve ayn kuaklama barasna balanmaldr. Hizmet tesisatlarnn farkl yerlerden
YKBye girmesi durumunda, her hizmet tesisat bir kuaklama barasna balanmal ve bu
kuaklama baralar ise birbirlerine balanmaldr. Bu gibi durumlarda tek bir halka
kuaklama barasnn (halka iletkenin) yaplmas nerilir.
YKB iinde bulunan i sistemlerle balants olan hatlarn kuaklama baralarna
balants YKB girilerinde DKDler kullanlarak yaplr.
Her YKB snrnda kuaklanm ekranl kablolar veya birbirlerine bal metal kablo
kanallar, ayn mertebedeki bir ka YKByi, bir YKB ek yerinde birbirlerine balamak iin
veya YKByi bir sonraki snra kadar geniletmek iin kullanlabilir.

e) Kuaklama bileenlerine ilikin malzemeler ve boyutlar.
Kullanlan malzemeler, boyutlar ve koullar Blm 4e uygun olmaldr. Kuaklama
bileenlerine ilikin en kk kesitler izelge 27ye uygun olmaldr.
Sktrma elemanlar YKDye ilikin yldrm akmnn deerlerine ve akm
paylamna uygun boyutlarda olmaldr.
DKD Madde 21e uygun olarak boyutlandrlmaldr.

izelge 27 - Kuaklama bileenleri iin en kk kesitler

Kuaklama bileeni Malzeme
Kesit
mm
2
Kuaklama baralar (bakr veya galvanizli elik) Cu, Fe 50
Kuaklama baralarndan topraklama sistemine veya dier
kuaklama baralarna balanty salayan iletkenler
Cu
Al
Fe
14
22
50
metal tesisatlardan kuaklama baralarna balanty salayan
iletkenler
Cu
Al
Fe
5
8
16
DKD iin balant iletkenleri
Snf I
Snf II
Snf III
Cu
5
3
1

Manyetik ekranlama ve manyetik alandan etkilenmeyecek ekilde hat gzergah
oluturma

Madde 20)
Manyetik ekranlama, ite endklenen darbelerin genlikleri de dhil olmak zere
elektromanyetik alan azaltr. hatlarn uygun bir gzergh takip etmesi, ayrca ite
endklenen darbelerin genliklerini azaltabilir. Her iki nlem, i sistemlerde kalc arzalarn
azaltlmasnda da etkili olmaktadr.

a) Hacimsel ekranlama:
Hacimsel ekranlar, btn yapy, yapnn bir blmn, bir tek oday veya donanm
mahfazasn kapsayabilen korunan blgeleri tanmlar. Bunlar, kafes eklinde veya srekli
metal ekranlar olabilir veya yapya ilikin doal bileenlerden meydana gelebilir.
540

Hacimsel ekranlar, donanmn baz paralar yerine yapnn bir blgesini korumak iin
daha pratik ve yararl ise nerilir. Hacimsel ekranlar, yeni bir yapnn veya yeni bir i
sistemin ilk planlama aamasnda yaplmaldr.

b) hatlarn ekranlanmas:
Ekranlama, korunacak sistemdeki iletken balantlara ve donanma snrlama getirebilir.
Kablolarn metal ekranlar, kapal metal kablo kanallar ve donanma ilikin metal mahfaza
bu ama iin kullanlr.

c) hat gzerghlarnn belirlenmesi:
hatlarn uygun gzergh izlemesi, endksiyon dnglerini en aza indirir ve darbe
gerilimlerinin yap iindeki etkilerini azaltr. Bu amala kablolar, yapdaki topraklanm
doal bileenlere yakn ve paralel ve/veya elektrik ve iletiim hatlar birlikte denir. Ancak
elektrik hatlar ile ekransz iletiim kablolar arasnda giriimi nlemek iin ayrma uzaklna
dikkat edilmelidir.

d) D hatlarn ekranlanmas:
Yapya giren d hatlarn ekranlanmas, bu kablolar kablo ekranlar, kapal metal kablo
kanallar ve betonun elik donatlar ile birbirlerine bal beton kablo kanallar iine
koymakla salanr. D hatlarn ekranlanmas yararldr, ancak d hatlar genellikle YKS
tasarmcsnn sorumluunda deildir.

e) Manyetik ekranlarn malzemeleri ve boyutlar:
YKB 0
A
ve YKB 1in snrnda, manyetik ekranlara (rnein kafes biimli hacimsel
ekranlar, kablo ekranlar ve donanm mahfazalar) ilikin malzemeler ve boyutlar, yakalama
ucu iletkenleri ve/veya indirme iletkenleri bu ynetmelie uygun olmaldr. zellikle;
- Levha metal blmler, metal kanallar, boru sistemleri ve kablo ekranlarna ilikin en
kk kalnlklar izelge 17ye uygun olmaldr,
- Kafes biimli hacimsel ekranlarn dzenleri ve bu dzenlerdeki iletkenlerin en kk
kesitleri izelge 20ye uygun olmaldr.
Yldrm akmlarn tama amacyla kullanlmayan manyetik ekranlarn izelge 17 ve
izelge 20ye uygun olarak boyutlandrlmasna aadaki durumlarda gerek yoktur.
- Manyetik ekranlar ile YKS arasndaki s ayrma uzaklnn karlanmas kouluyla,
YKB 1/2 blgesinin veya daha yksek olanlara ilikin blgelerin snrnda (Madde 15.c),
- Yapya yldrm dmesi durumuna karlk olan R
D
risk bileenin ihmal edilebilir
olmas durumunda.

DKD ile koruma

Madde 21)
sistemlerin darbelerden korunmas, DKDlerden oluan sistematik bir yaklam
gerektirebilir. DKDlerin koordinasyonundaki temel yaklam (Ek - Y), elektrik ve elektronik
sistemler iin de ayndr. Ancak, elektronik sistemler ve bunlarn trlerindeki (analog veya
saysal, d.a. veya a.a., alak veya yksek frekans) eitlilikten dolay DKD koruma
sisteminin seimi ve tesisine ynelik kurallar, sadece elektrik sistemlerinin korunmasna
ynelik DKDlerin seimine uygulananlara gre farkldr.
Birden fazla YKBli (YKB 1, YKB 2 ve daha yksek) yldrmdan korunma blgeleri
kavramn kullanan bir YEKSde, DKD/DKDler her YKBnin hat giriine yerletirilmelidir
(ekil 10). Sadece YKB 1i kullanan YEKSde, DKD en azndan YKB 1in hat giriine
541

yerletirilmelidir. Korunmakta olan donanm ile DKD arasndaki uzakln byk olmas
durumunda (Ek - Z), her iki durumda da ek DKDlere ihtiya duyulabilir.
DKDlere ilikin deneyler aadaki standartlara uygun olmaldr:
- Elektrik sistemleri iin IEC 61643-1,
- letiim sistemleri iin IEC 61643-21.
DKD korumasnn seim ve tesisi aadaki standartlara uygun olmaldr:
- Elektrik sistemlerini korumak iin IEC 61643-12,
- letiim sistemlerini korumak iin IEC 61643-22.
DKD korumasnn seimi ve tesisi hakknda baz temel bilgiler Ek Zde verilmitir.
Bir yapda farkl noktalarda, DKDlerin boyutlandrlmas amacyla yldrm tarafndan
oluturulan darbe gerilim genliklerine ilikin bilgiler, Ek Ede verilmitir.

YEKSin Ynetimi

Madde 22)
Dk maliyetli ve etkin koruma sistemleri oluturmak iin, i sistemlerle ilgili koruma
sisteminin tasarm, binann tasarm aamasnda ve inaattan nce yaplmaldr. Bu durum,
yapnn doal bileenlerinin kullanlmasnn optimize edilmesine ve balant iletkenleri
dzeni ile donanmn yeri iin en uygun olann seilmesine izin vermektedir.
Mevcut yaplara yeni sistemler konulduunda, YEKSin maliyeti genellikle yeni
yaplardaki maliyetten daha yksektir. Bununla birlikte, uygun YKB seimi ile ve mevcut
tesisatlarn kullanlmas veya bunlarn iyiletirilmesi ile yatrm maliyetini en aza indirmek
olasdr.
Uygun bir koruma, ancak aadaki hususlarn yerine getirilmesi ile salanabilir:
- Koullarn, yldrmdan korunma uzman tarafndan tanmlanmas,
- Binann yapm sorumlusu ve YEKSden sorumlu uzmanlar (rnein inaat ve elektrik
mhendisleri) arasnda iyi bir koordinasyon salanmas,
- Madde 22 adaki ynetim plannn izlenmesi.
YEKS, gzden geirilmeli ve bakm yaplmaldr. Binada ve koruma nlemlerindeki
ilgili deiikliklerden sonra risk yeniden deerlendirilmelidir.

a) YEKS ynetim plan
Bir YKSnin planlanmas ve koordinasyonu, gerekli koruma dzeyini belirlemek
amacyla yaplan bir risk deerlendirmesi (Blm 3) ile balayan bir ynetim plann
gerektirir (izelge 28). Bunun gerekletirilmesi iin, yldrmdan korunma blgeleri
belirlenmelidir.
Blm 2de tanmlanan YKDye ve seilmesi gereken koruma nlemlerine uygun
olarak, aadaki aamalar gerekletirilmelidir:
- Bir kuaklama ebekesi ve bir toprak sonlandrma sisteminden meydana gelen
topraklama sistemi salanmaldr,
- D metal blmler ile yapya gelen hizmet tesisatlar dorudan veya uygun DKDler
zerinden kuaklanmaldr,

542

izelge 28 Yeni binalar ve binalarn inaatnda veya kullanmnda ok fazla
deiiklikler iin YEKS ynetim plan

Aama Hedef almann yrtcleri
Balang risk
analizi
YEKSten korunma ihtiyacn kontrol etmek.

Gerektiinde, risk deerlendirme yntemi kullanlarak uygun
YEKSi semek.
Yldrmdan korunma tasarmcs
Yapnn sahibi
Biti risk analizi
Seilen koruma nlemleri iin maliyet/fayda oran, risk
deerlendirme yntemi tekrar kullanlarak optimize edilmelidir.

Sonu olarak unlar tanmlanr:
- YKD ve yldrm parametreleri
- YKB ve bunlarn snrlar
Yapnn sahibi
YEKS
planlamas
YEKSnin tanmlanmas:
- Hacimsel ekranlama nlemleri
- Kuaklama ebekeleri
- Topraklama sistemleri
- Hat ekranlamas ve gzergah
- Gelen hizmet tesisatlarnn ekranlamas
- DKD korumas
Yapnn sahibi
Mimar
sistem planlayclar
lgili tesisat planlayclar
YEKS tasarm Genel izimler ve aklamalar
Teklif iin keif listelerinin hazrlanmas
Tesisatla ilgili ayrntl izimler ve zaman izelgeleri

YEKSnin proje
onay
Sistemin durumunun kontrol ve belgelenmesi Elektrik Mhendisleri Odas
YEKSnin tesisi
Tesisatn yaplmas

Olas deiikliklere ilikin son durumu gsterir izimler
Yldrmdan korunma tesisats

YEKSnin
balang
denetlemesi

Tesisatn kalitesi
Belgeleme

Denetleyici
Periyodik
muayene

YEKSnin yeterliliinden emin olunmas
Denetleyici

- sistemler, kuaklama ebekesine birletirilmelidir,
- Hat gzergah ve hat ekranlamas ile birletirilen hacimsel ekranlama uygulanabilir,
- DKD korumas ile ilgili kurallar belirlenmelidir,
- Mevcut yaplarda, zel korumalara ihtiya duyulabilir (Ek-V).
Bundan sonra, seilen koruma sistemine ilikin maliyet/fayda oran, risk deerlendirme
yntemi tekrar kullanlarak yeniden deerlendirilmeli ve optimize edilmelidir.

b) YEKSin gzden geirilmesi (muayenesi) ve bakm
YEKSin gzden geirilmesi (muayene) ve bakm Blm 6da verilmitir.

543

ALTINCI BLM

YKS ve YEKSN GZDEN GERLMES ve BAKIMI

YKSnin gzden geirilmesi (muayenesi) ve bakm

Madde 23-
a) Gzden geirme (Muayeneler)
1) Gzden geirmenin kapsam:
YKSnin gzden geirilmesi, yldrmdan koruma denetleyicisi tarafndan yaplmaldr.
Gzden geirecek kii, tasarm ltleri, tasarm aklamas ve teknik izimler gibi
YKSye ilikin gerekli bilgileri ieren YKS tasarm raporuna sahip olmaldr. YKSyi gzden
geirecek kii, ayrca YKS gzden geirme ve bakm raporlarna da sahip olmaldr.
Btn YKSler, aadaki durumlarda gzden geirilmelidir:
- YKSnin tesisi srasnda, zellikle yap iine gmlen ve bir daha eriilemeyecek olan
bileenlerin tesis edilmesi srasnda,
- YKS tesisatnn tamamlanmasndan sonra,
- izelge 29a gre dzenli bir ekilde,
- Korunan yapda nemli deiiklik ve onarm yaplmas veya YKS zerinden bir
yldrm boalmas durumlarnda.

YKSnin gzden geirme skl aadaki faktrlere gre belirlenir:
- Korunan yapnn zellikle hasar sonucu ortaya kan etkilerle ilgili snf,
- YKSnin snf,
- Yerel atmosferik koullar,
- YKS bileenlerinin malzemesi,
- YKS bileenlerinin tutturulduu yzeyin tipi,
- Topran durumu ve korozyon hz.

izelge 29 Bir YKSye ilikin gzden geirme aralk st snrlar

Koruma dzeyi

Gzle kontrol

(yl)
Tam kontrol

(yl)
Kritik sistemlerin
tam kontrol
(yl)
I ve II 1 2 1
III ve IV 2 4 1
Not: Patlama riski olan yaplarn YKSleri her 6 ayda bir gzle kontrol edilmelidir. YKSnin
elektriksel kontrol ve deneyleri ylda bir kez yaplmaldr.
Toprak direncinin mevsimsel deiimi nemli ise yllk deney periyodu yerine 14-15 ay
aralklarla lme ve kontroller yaplabilir.

Ani hava deiikliklerinin olduu veya ar hava koullarnn sz konusu olduu
yrelerde, izelge 29da belirtilenden daha sk gzle kontrol nerilir.

Kritik ortam koullarnda bulunan sistemler (rnein, rzgar hz yksek olan yrelerde
esnek kuaklama eritleri gibi yksek mekanik zorlamalara maruz kalan YKS blmleri, boru
hatlar zerindeki DKDler ve kablolarn bina dnda kuaklanmas vb.) her yl tam kontrole
tabi tutulmaldr.
ou yerde ve zellikle mevsimsel scaklk ve yamur deiimlerinin fazla olduu
yrelerde toprak zdirencindeki deiim, farkl hava koullarnda zdirencin derinlikle
deiimi llerek gz nne alnmaldr.
544

llen zdiren deerlerinin tasarm srasnda ngrlen deerlerden byk sapmalar
gstermesi durumunda (zellikle, zdiren deerinin gzden geirmeler arasnda srekli
olarak artmas durumunda) topraklama sisteminde bir iyiletirme yaplmaldr.

2) Gzden geirmelerin sras
2.1) Gzden geirme ilemi: Teknik belgelerin kontrol, gzle yoklamalar, deneyler
ve bir raporda yer almas gereken kaytlarn tutulmasndan meydana gelmektedir.

2.2) Teknik belgelerin kontrol
Teknik belgeler bu ynetmelie uygun, tesisle uyumlu ve eksiksiz olmaldr.

2.3) Gzle yoklamalar
Gzle yoklamalar aadakilerin incelenmesi ve dorulanmas amacyla yaplmaldr:
- Tasarmn bu ynetmelie uygunluu,
- YKSnin iyi durumda olduu,
- YKS iletkenleri ve ek yerlerinde gevek balantlarn ve kazayla meydana gelen
kopmalarn bulunmad,
- Sisteme ilikin herhangi bir blmde, zellikle toprak seviyesinde, korozyondan
dolay zayflama meydana gelmedii,
- Btn gzle grlebilen toprak balantlarnn salam olduu (fonksiyonel olarak
grevini yerine getirir durumda olduu),
- Mekanik koruma salayan montaj yzeylerine ve bileenlere skca tespit edilen btn
gzle grlen iletkenler ve sistem bileenlerinin salam olduu (fonksiyonel olarak grevini
yerine getirir durumda olduu) ve doru yerde bulunduu,
- Korunacak yapda, ek koruma gerektiren eklenti veya deiikliklerin yaplmam
olduu,
- YKS ve DKDlerde hasara veya DKDleri koruyan sigorta arzalarna dair belirti
grlmedii,
- Son gzden geirmeden itibaren yapnn iine yaplm olan yeni hizmet tesisatlar
veya ekler iin doru e potansiyel kuaklamann tesis edilmi olduu ve sreklilik
deneylerinin bu yeni ekler iin yaplm olduu,
- Yap iindeki kuaklama iletkenlerinin ve balantlarn salam olduu (fonksiyonel
olarak grevini yerine getirir durumda olduu),
- Ayrma uzaklklarnn korunduu,
- Kuaklama iletkenlerinin, ek yerlerinin, ekranlama elemanlarnn, kablo
gzergahlarnn ve DKDlerin kontrol edilmi ve deneye tabi tutulmu olduklar.

2.4) Deney: YKSnin gzden geirme ve deneyi, gzle yoklamalar ve aadakileri
kapsar.
- zellikle tesisatn ilk yapl srasnda veya daha sonra gzle yoklanmas mmkn
olmayan YKS blmlerinin srekliliinin belirlenmesine ynelik deneylerinin yaplmas,
- Toprak sonlandrma sistemi topraklama direncinin llmesi. Aada verilen ayrlm
ve birletirilmi topraklama lmeleri ve kontrolleri yaplmal ve sonular YKS gzden
geirme raporuna yazlmaldr.
Tasarlanan topraklama sistemi ile ngrlen diren deerleri arasndaki uygunluu
kontrol etmek iin topraklama sisteminin tesisi veya bakm aamasnda yksek frekansl
diren lmesi yaplabilir.
i) Her tekil topraklama elektrodunun topraklama direnci ve mmknse btn toprak
sonlandrma sisteminin topraklama direnci.
545

Her tekil topraklama elektrodunun topraklama direnci, indirme iletkeni ile topraklama
elektrodu arasndaki deney ek yeri ak durumdayken llmelidir (ayrlm lme).
Toprak sonlandrma sisteminin topraklama direncinin 10 u amas durumunda,
elektrodun ekil 8e uygunluu kontrol edilmelidir.
Topraklama direncinin deerinde nemli bir artn olmas durumunda, artla ilgili
nedeni belirlemek amacyla aratrma yaplmal ve durumu iyiletirmek iin nlemler
alnmaldr.
Kayalk zemindeki topraklama elektrotlar iin Madde T.3.4.3.5teki kurallar
izlenmelidir. 10 kural bu durum iin uygulanmaz.
ii) Btn iletkenlerin, kuaklarn ve ek yerlerinin veya bunlara ilikin llen elektriksel
srekliliin gzle kontrolne ilikin sonular.
Toprak sonlandrma sisteminin bu kurallara uygun olmamas veya bilgi eksiklii
nedeniyle kurallarn kontrol edilmesinin mmkn olmamas durumunda, toprak sonlandrma
sistemi ek topraklama elektrotlar veya yeni bir toprak sonlandrma sistemi tesis edilerek
iyiletirilmelidir.

2.5) Gzden geirme raporu: YKSnin gzden geirilmesini kolaylatrmak iin YKS
gzden geirme klavuzlar hazrlanmaldr. Bu klavuzlar, YKS tesis yntemi, YKS
bileenlerinin tipi ve durumu, deney yntemleri ve elde edilen deney verilerinin uygun
kaydedilmesi gibi btn nemli konular belgelenecek ekilde, yoklama srasnda
denetleyiciye yol gstermek amacyla yeterli bilgiyi iermelidir.
Denetleyici, YKS tasarm raporu ve nceden derlenmi YKS bakm ve gzden geirme
raporlar ile birlikte bulunmas gereken bir YKS gzden geirme raporu dzenlemelidir.
YKS gzden geirme raporu aadaki bilgileri iermelidir:
- Yakalama ucu iletkenleri ve dier yakalama ucu bileenlerinin genel durumlar,
- Genel korozyon dzeyi ve korozyondan koruma durumu,
- YKS iletkenleri ve bileenlerinin tutturulma gvenlii,
- Toprak sonlandrma sistemine ilikin topraklama direnci lmeleri,
- Bu ynetmelikte belirtilen kurallardan herhangi bir sapma,
- Yaplan deneylerin sonular,
- YKSdeki btn deiiklikler ve genileme ile yapdaki deiikliklere ilikin
belgeleme. Ek olarak, YKS yapmna ilikin izimler ve YKS tasarmna ynelik aklama
yeniden incelenmelidir.

b) Bakm:
YKSnin bozulmadn ve tasarland ekilde ilevini yerine getirdiini dorulamak
iin dzenli olarak bakm yaplmaldr. YKSnin tasarm, izelge 29a uygun olarak gerekli
bakm ve yoklama evrimini kapsamaldr.

1) Genel aklamalar:
YKS bileenleri, korozyon, hava koullarna bal hasarlar, mekanik hasarlar ve
yldrm arpmalarndan kaynaklanan hasarlar nedeniyle zamanla zelliklerini yitirebilirler.
Gzden geirme ve bakm programlar, bir yetkili, YKS tasarmcs veya YKS
tesisats tarafndan yapnn sahibi ile birlikte belirlenmelidir.
Bakm ilerini gerekletirmek ve YKSye ilikin kontrolleri yapmak iin, gzden
geirme ve bakm programlar uyumlu olarak yrtlmelidir.
Korozyona kar zel nlemler alnm ve bu ynetmelikte belirtilen kurallara ek olarak,
bileenleri yldrm hasarna ve iklim koullarna kar uygun olarak boyutlandrlm olsa
bile, YKSnin bakm nemlidir.
546

YKSnin mekanik ve elektriksel zellikleri, bu ynetmelikte belirtilen tasarm
kurallarna btn mr boyunca tam olarak uymaldr.
Binada veya binadaki donanmda deiiklikler yaplmas veya binada kullanm amacna
ynelik deiiklik yaplmas durumunda, YKSde de deiiklik yapmak gerekebilir.
Gzden geirmede onarmlara gerek grlrse, bu onarmlar gecikilmeden yaplmal ve
bir sonraki bakm dnemine kadar ertelenmemelidir.

2) Bakm ilemi:
Btn YKSler iin periyodik bakm programlar hazrlanmaldr.
Bakm ilemlerinin skl aadaki hususlara baldr:
- klim ve ortamla ilgili bozulmalar,
- Yldrm hasarna maruz kalma,
- Yapnn koruma dzeyi.
YKS bakm ilemleri, her YKS iin hazrlanmal ve yap iin btn bakm programnn
bir blmn oluturmaldr.
Bakm program, en son sonularn ncekilerle karlatrlmasn mmkn klmak ve
belli bakm ilemlerinin dzenli olarak izlenmesini salamak iin bir kontrol listesi olarak
kullanlacak rutin kalemleri kapsamaldr.
Bakm program aadaki konularla ilgili hkmler iermelidir:
- Btn YKS iletkenleri ve sistem bileenlerinin durumu,
- YKS tesisatnn elektriksel srekliliinin durumu,
- Toprak sonlandrma sisteminin topraklama direncinin llmesi,
- DKDlerin durumu,
- Bileenlerin ve iletkenlerin yeniden skca tespit edilmesi,
- Binaya veya tesisatlara yaplan ekler veya deiikliklerden sonra YKS etkinliinin
azalmadnn dorulamas.

3) Bakm belgeleri:
Bakm ilemlerinin tm, tm kaytlarda yer almal ve kaytlar yaplan veya istenen
dzeltme almalarn iermelidir.
Bakm ilemine ilikin kaytlar, YKS bileenlerinin ve tesisatnn deerlendirilmesinde
bir ara olmaldr.
YKS bakmna ilikin kaytlar, bakm programlarnn gncelletirilmesi de dhil olmak
zere bakm ilemlerinin yeniden incelenmesine esas tekil edecek ekilde hizmet etmelidir.
YKS bakm kaytlar, YKS tasarm ve YKS gzden geirme raporlar ile birlikte
saklanmaldr.

YEKSin gzden geirilmesi (muayenesi) ve bakm

Madde 24-
a) YEKSin gzden geirilmesi:
Gzden geirme, teknik belgelerin kontrol, gzle kontrol ve lmeleri kapsar.
Gzden geirmenin amac, aadakileri dorulamaktr:
- YEKSin tasarmna uygunluu,
- YEKSin kendine ilikin tasarm fonksiyonunu yerine getirdii,
- Alnan ek koruma nlemlerinin YEKSle uyumunun saland.
Gzden geirme;
- YEKSin tesisi srasnda,
- YEKSin tesisinden sonra,
- Dzenli (periyodik) olarak,
547

- YEKSe ilikin herhangi bir bileenin deitirilmesinden sonra,
- Yapya bir yldrm boalmasndan sonra (rnein bir yldrm darbe saycsnda bir
say artnn grlmesi veya bir grg tannn yapya yldrm dtn bildirmesi veya
yapda yldrmdan kaynaklanm bir hasarn grlmesi durumunda).
Periyodik gzden geirme skl, aadaki zellikler gz nne alnarak
belirlenmelidir:
- Korozif topraklar ve korozif atmosfer koullar gibi, yerel ortam,
- Kullanlan koruma nlemlerinin tr.

1) Gzden geirme (muayene) ilemleri
1.1) Teknik raporun kontrol: Yeni bir YEKSin tesisinden sonra, teknik belgeler
ilgili standartlara uygunluk bakmndan kontrol edilmeli ve srekli gncellenmelidir (rnein,
YEKSde deiiklikler yaplmas veya geniletilmesinden sonra).

1.2) Gzle yoklama: Gzle yoklamann amac aadakileri dorulamaktr:
- letkenler ve ek yerlerinde gevek balantlarn ve kopmalarn bulunmadn,
- Sisteme ilikin herhangi bir blmde, zellikle toprak seviyesinde, korozyondan
dolay zayflama meydana gelmediini,
- Kuaklama iletkenlerinin ve kablo ekranlarnn salam olduunu,
- Daha fazla koruma nlemleri gerektiren eklerin veya deiikliklerin yaplmam
olduunu,
- DKDlerde ve DKDleri koruyan sigortalarda veya ayrclarda arza belirtisi
grlmediini,
- Uygun hat gzergahlarnn korunduunu,
- Hacimsel ekranlara olan gvenlik uzaklnn salandn.

1.3) lmeler: Gzden geirmede grlmeyen topraklama sistemine ve kuaklama
ebekesine ilikin blmler iin elektriksel sreklilik lmeleri yaplmaldr.

2) Gzden geirme raporu:
lemi kolaylatrmak iin bir gzden geirme klavuzu hazrlanmaldr. Bu klavuz,
tesisata ve bileenlerine, deney yntemine ve kaydedilen deney verilerine ilikin btn
hususlarn rapor edilebilmesi iin, denetleyiciye grevini yaparken yardmc olmak amacyla
yeterli bilgileri iermelidir.
Denetleyici, teknik raporu ve nceki raporlar da ieren bir rapor hazrlamaldr.
Gzden geirme (muayene) raporu aadaki bilgileri iermelidir:
- YEKSin genel durumu,
- Teknik rapordan sapma/sapmalar,
- Yaplan lmelerin sonular.

b) Bakm:
Gzden geirmeden sonra, grlen btn kusurlar gecikmeksizin dzeltilmelidir.
Gerekli olmas durumunda, teknik rapor srekli olarak gncellenmelidir.

548

YEDNC BLM

SON HKMLER

Yrrlk

Madde 25-
Bu ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer.

Yrtme

Madde 26
Bu ynetmelik hkmlerini, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Elektrik
Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu yrtr.

Ekler: Ek-Adan Ek-Zye kadardr.


549
Ek A

Yldrm akm parametreleri

A.1 Yere den yldrmlar
Bulut ile yer arasnda iki tr yldrm boalmas vardr:
i) Buluttan topraa doru bir nc boalmann balatt yldrmlar,
ii) Topraklanm bir yapdan buluta doru bir nc boalmann balatt yldrmlar.
Aaya doru boalmalarn ou dz araziye ve alak yaplara olur. Aktaki ve/veya
yksek yaplarda yukarya doru boalmalar daha fazladr. Ykseklik art ile yaplara
dorudan yldrm dmesi olasl artar (Ek-F).
Bir yldrm akm bir veya birden fazla darbeden meydana gelir:
i) Ksa darbeler: Sresi 2 msden ksadr. (ekil A.1),
ii) Uzun darbeler: Sresi 2 msden uzundur. (ekil A.2).

Burada:

O
1
Anma balang noktas
I Akmn tepe deeri
T
1
Cephe sresi
T
2
Srt yar deer sresi

ekil A.1 Ksa darbe byklklerinin tanm (T
2
< 2 ms)

T
uzun
Sre
Q
uzun
Uzun darbe yk

ekil A.2 Uzun darbe byklklerinin tanm (2 ms < T
uzun
< 1 s)

Darbelerin ayrm iin dier zellikler, kutbiyet (pozitif veya negatif) ve boalma
srasndaki konumlarndan (birinci, sonraki, bindirilmi) gelir. Aaya boalmalar iin ekil
A.3te, yukarya boalmalar iin ekil A.4te olas akm dalga ekilleri gsterilmitir.
Yukarya boalmalardaki ek bileen, birinci uzun darbedir. Bu uzun darbe, yaklak on
adede kadar bindirilmi ksa darbeler ile birlikte olabilir veya olmayabilir. Fakat yukarya
boalmalarn btn ksa darbe parametreleri aaya boalmalarnkinden daha kktr.
Yukarya boalmalarn daha yksek uzun darbe yk henz dorulanmamtr. Bundan
dolay, yukarya boalmalarn yldrm akm parametrelerinin aaya boalmalar iin verilen
en byk deerlerin kapsamnda olduu deerlendirilir.

550

ekil A.3 Aaya yldrm boalmasnn olas dalga ekilleri

A.2 Yldrm akm parametreleri:
Yldrm akm parametreleri CIGREnin (Uluslararas Byk Elektrik Sistemleri
Konseyi) izelge A.1de verilen sonularna dayandrlmtr. Bunlarn istatistiksel
dalmnn logaritmik normal dalma sahip olduu varsaylr. Bunlara karlk gelen
ortalama deer ve salma
log
deerleri izelge A.2de ve dalm fonksiyonu ekil A.5te
verilmitir. Bu esasa gre her parametrenin herhangi bir deerinin meydana gelme olasl
saptanabilir.
Yldrmlarn kutbiyeti oran olarak %10 pozitif, %90 negatif varsaylmtr. Kutbiyet
oranlar arazinin durumuna baldr. Eer kutbiyet iin yerel bilgi yoksa burada verilen
oranlar kullanlmaldr.
YKD iin sabit olarak verilen btn deerler hem yukarya hem aaya doru
boalmalar iin geerlidir.

A.3 YKD I iin en byk yldrm akm parametrelerinin belirlenmesi:
Yldrmn mekanik etkileri; akmn tepe deeri (I) ve zgl enerji (W/R) ile ilikilidir.
Isl etkiler ise omik kuplaj varsa zgl enerji (W/R) ile; tesisatta ark oluursa yk (Q) ile
ilikilidir. ndktif kuplajn meydana getirdii ar gerilimler ve tehlikeli kvlcmlar ise
yldrm akm cephesinin ortalama diklii (di/dt) ile ilikilidir.
Bu parametrelerin her biri (I, Q, W/R, di/dt) tek tek her bir arza olaynda baskn olabilir.
Deney srelerini belirlerken bu konu gz nnde bulundurulmaldr.


551

ekil A.4 Yukarya yldrm boalmasnn olas dalga ekilleri

A.3.1 Birinci ksa darbe ve uzun darbe:
Mekanik ve sl etkilerle ilikili I, Q ve W/R deerleri pozitif boalmalardan belirlenir
(pozitif boalmalarn %10 deerleri negatif boalmalara karlk gelen %1 deerlerinden daha
yksektir). ekil A.5teki 3, 5, 8, 11 ve 14 erilerinden olasl %10un altnda kalan; I = 200
kA, Q
boalma
= 300 C, Q
ksa
= 100 C, W/R = 10 MJ/, di/dt = 20 kA/s deerleri alnabilir.
ekil A.1e gre birinci ksa darbe iin bu deerler cephe sresi iin ilk yaklam
deerini verir:
T
1
= I / (di/dt) = 10 s (T
1
daha az nemlidir)
stel olarak snmlenen darbe iin yaklak yk ve enerji deerleri iin aadaki
denklem geerlidir (T
1
<< T
2
):
Q
ksa
= (1/0,7).I.T
2
W/R = (1/2).(1/0,7).I
2
.T
2
Bu denklemler yukardaki deerlerle birlikte srt yar deer sresi iin ilk yaklam
deerini verir:
T
2
= 350 s
Uzun darbe iin yk deeri aadaki denklemden hesaplanabilir:
Q
uzun
= Q
boalma
Q
ksa
= 200 C
Devam sresi ise ekil A.2ye gre boalma sresinden aadaki gibi tahmin edilebilir:
T
uzun
= 0,5 s


552

izelge A.1 CIGREden alnan yldrm akm parametreleri

Parametre
YKD I
iin sabit
deerler
Deerler
Darbe tipi
ekil
A.5teki
izgi
%95 %50 %5
I [kA]
4 (%98) 20 (%80) 90 Birinci negatif ksa 1A + 1B
50 4,9 11,8 28,6 Sonraki negatif ksa 2
200 4,6 35 250 Birinci pozitif ksa (tek) 3
Q
boalma
[C]
1,3 7,5 40 Negatif boalma 4
300 20 80 350 Pozitif boalma 5
Q
ksa
[C]
1,1 4,5 20 Birinci negatif ksa 6
0,22 0,95 4 Sonraki negatif ksa 7
100 2 16 150 Birinci pozitif ksa (tek) 8
W/R [kJ/]
6 55 550 Birinci negatif ksa 9
0,55 6 52 Sonraki negatif ksa 10
10 000 25 650 15000 Birinci pozitif ksa 11
di/dt
max
[kA/s]
9,1 24,3 65 Birinci negatif ksa 12
9,9 39,9 161,5 Sonraki negatif ksa 13
20 0,2 2,4 32 Birinci pozitif ksa 14
di/dt
%30/90
[kA/s]
200 4,1 20,1 98,5 Sonraki negatif ksa 15
Q
uzun
[C] 200 Uzun
t
uzun
[s] 0,5 Uzun
Cephe sresi
[s]

1,8 5,5 18 Birinci negatif ksa
0,22 1,1 4,5 Sonraki negatif ksa
3,5 22 200 Birinci pozitif ksa (tek)
Darbe sresi
[s]

30 75 200 Birinci negatif ksa
6,5 32 140 Sonraki negatif ksa
25 230 2000 Birinci pozitif ksa (tek)
Zaman aral
[ms]
7 33 150 oklu negatif darbeler
Toplam
boalma
sresi [ms]

0,15 13 1100 Negatif boalma (tamam)
31 180 900 Tek olmayan negatif boalma
14 85 500 Pozitif boalma
Not: I = 4 kA ve I = 20 kA deerleri srasyla % 98 ve % 80 olaslklara karlk gelir.

A.3.2 Sonraki ksa darbe:
ndktif kuplajn neden olduu tehlikeli kvlcmlanma ile ilikili ortalama dikliin
(di/dt) en byk deeri negatif boalmalarn sonraki ksa darbelerinden belirlenebilir (nk
bunlarn %1 deerleri birinci negatif darbelerin %1 deerlerinden veya pozitif boalmalarn
karlk gelen %10 deerlerinden daha yksektir). ekil A.5teki 2 ve 15 erilerinden olasl
%1in altnda olan; I = 50 kA, di/dt = 200 kA/s deerleri alnabilir.
ekil 1e gre bu deerler sonraki ksa darbe iin cephe sresinin ilk yaklam deerini
verir:
T
1
= I / (di/dt) = 0,25 s
Bunun srt yar deer sresi ise sonraki negatif ksa darbelerin darbe sresinden
hesaplanabilir:
T
2
= 100 s (T
2
daha az nemlidir)


553

izelge A.2 Yldrm akm parametrelerinin logaritmik normal dalm - CIGREden
alnan %95 ve %5 deerlerinden hesaplanan ortalama ve salma
log
deerleri

Parametre
Ortalama

Salma
log
Darbe tipi
ekil A.5teki
eri
I [kA]
(61,1) 0,576 Birinci negatif ksa (%80) 1A
33,3 0,263 Sonraki negatif ksa (%80) 1B
11,8 0,233 Sonraki negatif ksa 2
33,9 0,527 Birinci pozitif ksa (tek) 3
Q
boalma
[C]
7,21 0,452 Negatif boalma 4
83,7 0,378 Pozitif boalma 5
Q
ksa
[C]
4,69 0,383 Birinci negatif ksa 6
17,3 0,570 Birinci pozitif ksa (tek) 8
W/R [kJ/]
612 0,844 Birinci pozitif ksa 11
di/dt
max
[kA/s]
2,53 0,670 Birinci pozitif ksa 14
di/dt
%30/90
[kA/s] 20,1 0,420 Sonraki negatif ksa 15
Q
uzun
[C] 200 Uzun
t
uzun
[s] 0,5 Uzun
Cephe sresi [s]
5,69 0,304 Birinci negatif ksa
0,995 0,398 Sonraki negatif ksa
26,5 0,534 Birinci pozitif ksa (tek)
Darbe sresi [s]
77,5 0,250 Birinci negatif ksa
30,2 0,405 Sonraki negatif ksa
224 0,578 Birinci pozitif ksa (tek)
Zaman aral [ms] 32,4 0,405 oklu negatif darbeler
Toplam boalma
sresi [ms]
12,8 1,175 Negatif boalma (tamam)
167 0,445
Tek olmayan negatif
boalma

83,7 0,472 Pozitif boalma

A.4 En kk yldrm akm parametrelerinin saptanmas:
Bir YKSnin yakalama verimi en kk yldrm akm parametrelerine ve ilgili
yuvarlanan kre yarapna baldr. Dorudan yldrm boalmasna kar korunan alanlarn
geometrik snrlar yuvarlanan kre yntemi ile belirlenebilir.
Elektro-geometrik modele gre yuvarlanan kre yarap r (en son atlama uzakl) ilk
ksa darbe akmnn tepe deeri ile korelasyon iindedir. Bu iliki r = 10.I
0,65
eklindedir.
Burada:

r Yuvarlanan kre yarap [m],
I Akmn tepe deeri [kA].

Yuvarlanan kre yarapnn (r) verilen bir deeri iin en kk tepe deerine (I)
karlk gelenden daha yksek tepe deerine sahip btn boalmalarn doal veya zel
yakalama ular ile yakalanaca varsaylabilir. Bundan dolay, izelge A.5teki 1A ve 3

554
erilerinden negatif ve pozitif ilk darbelerin tepe deerlerinin olasl, yakalama olasl
olarak varsaylmtr. Kutbiyet oran %10 pozitif ve %90 negatif boalmalar olarak gz nne
alnrsa toplam yakalama olasl hesaplanabilir (izelge 5).

Not: Erilerdeki numaralarn aklamalar iin izelge A.1 ve A.2ye baklmaldr.

ekil A.5 Yldrm akm parametrelerinin birikmeli sklk dalm (%95 ve %5
deeri arasndaki izgiler)

Ek B

555

Yldrm akmnn zaman fonksiyonlar

Birinci ksa darbe 10/350 s ve sonraki ksa darbeler 0,25/100 s iin akm dalga
ekilleri aadaki gibi tanmlanabilir:
( )
( )
) / exp( .
/ 1
/
.
2 10
1
10
1
t
t
t
t
t
t
k
I
i
+
=

Burada:

I Akmn tepe deeri,
k Akmn tepe deeri iin dzeltme faktr,
t Zaman,
1
Cephe sresi sabiti,
2
Srt sresi sabitidir.

Farkl YKDler iin birinci ksa darbe ve sonraki ksa darbelerin akm dalga ekilleri
iin izelge B.1de verilen parametreler geerlidir. Dalga ekilleri ekil B.1, ekil B.2, ekil
B.3 ekil B.4te verilmitir.

izelge B.1 Ksa yldrm akm parametreleri

Parametreler
Birinci ksa darbe Sonraki ksa darbe
YKD YKD
I II III-IV I II III-IV
I [kA] 200 150 100 50 37,5 25
k 0,93 0,93 0,93 0,993 0,993 0,993
t
1
[s] 19 19 19 0,454 0,454 0,454
t
2
[s] 485 485 485 143 143 143

ekil B.1 Birinci ksa akm darbesinin cephesi

556

ekil B.2 Birinci ksa akm darbesinin srt

ekil B.3 Sonraki ksa akm darbelerinin cephesi


557
ekil B.4 Sonraki ksa akm darbelerinin srt

Uzun darbe; I ortalama akm ve T
uzun
sresi ile izelge 5e gre dikdrtgen bir dalga
ekli ile tanmlanabilir.
Yldrm akmnn genlii ekil B.5teki erilerden belirlenebilir.

1 Uzun darbe 400 A 0,5 s
2 Birinci ksa darbe 200 kA 10/350 s
3 Sonraki ksa darbe 50 kA 0,25/100 s
4 Bileke eri

ekil B.5 YKD Ie gre yldrm akmnn genlii


558
Ek C
Deneysel amal yldrm akmlarnn benzetimi

C.1 Genel:
Bir nesneye yldrm dmesi durumunda yldrm akm nesne iinde dalr. Tekil
korunma nlemleri bileenleri deneyden geirilirken bu durum her bileen iin uygun deney
parametreleri seilerek gz nne alnmaldr. Bu amala bir sistem analizi yaplmaldr.

C.2 Birinci ksa darbenin zgl enerjisinin ve uzun darbenin yknn benzetimi:
Deney parametreleri izelge C.1 ve izelge C.2de verilmi, ekil C.1de bir rnek
darbe reteci gsterilmitir. Bu rete birinci ksa darbenin zgl enerjisini uzun darbenin
yk ile birleik olarak benzetimi iin kullanlabilir.
Deneyler; mekanik btnlk, olumsuz snma etkilerinden ve erime etkilerinden
korunma durumunu deerlendirmek iin yaplabilir.
Birinci ksa darbenin benzetimine ilikin deney parametreleri izelge C.1de verilmitir.
Bu parametreler; T
2
deeri 350 s civarnda olan ve stel olarak azalan darbe akmndan elde
edilir.
Uzun darbe benzetimine ilikin deney parametreleri izelge C.2de verilmitir.
Deney malzemesine ve beklenen hasar olaylarna bal olarak birinci ksa darbe veya
uzun darbe deneyleri tek tek veya birinci ksa darbeden hemen sonra uzun darbe ile birlikte
yaplabilir. Ark eritme deneyleri her iki kutbiyette yaplmaldr.

Not: Deerler YKD I iin geerlidir.

ekil C.1 - Birinci ksa darbe zgl enerjisinin ve uzun darbe yknn benzetimi iin
rnek bir darbe reteci

izelge C.1 - Birinci ksa akm darbesi parametreleri

Deney parametreleri
YKD Tolerans
% I II III-IV
Tepe deer, I [kA] 200 150 100 10
Yk, Q
s
[C] 100 75 50 20
zgl enerji, W/R [MJ/] 10 5,6 2,5 35

izelge C.2 - Uzun akm darbesi parametreleri

Deney parametreleri
YKD Tolerans
% I II III-IV
Yk, Q
uzun
[C] 200 150 100 20
Sre, T [s] 0,5 0,5 0,5 10


559
C.3 Ksa akm darbelerinin cephe dikliinin benzetimi:
Akmn cephe diklii, yldrm akmn tayan iletkenlerin yaknndaki iletkenlerde
manyetik olarak indklenen gerilimleri belirler.
Bir ksa akm darbesinin diklii, t sresindeki i akm ykselmesi olarak tanmlanr
(ekil C.2). Benzetim ile ilgili deney parametreleri ekil C.3te gsterilmitir. Deney
retelerine rnekler ekil C.3 ve ekil C.4te verilmitir. Benzetim birinci ksa akm darbesi
ve sonraki ksa darbeler iin yaplabilir.
Not: Akm srtnn benzetimi zerinde hibir etkisi yoktur.
Madde C.3e gre yaplan benzetim, bamsz olarak veya Madde C.2ye gre yaplan
benzetimle birlikte uygulanabilir.
YKS bileenleri zerinde yldrm etkilerinin benzetimini yapmak iin kullanlan deney
parametreleri hakknda daha fazla bilgi iin Ek-Dye baklmaldr.

izelge C.3 - Ksa darbeler iin deney parametreleri

Deney parametreleri
YKD Tolerans
% I II III-IV
Birinci ksa darbe
i [kA] 200 150 100 10
t [s] 10 10 10 20
Sonraki ksa darbe
i [kA] 50 37,5 25 10
t [s] 0,25 0,25 0,25 20

ekil C.2 izelge C.3e gre akm diklii tanm



560
ekil C.3 Birinci ksa akm darbesinin cephe dikliinin benzetimi iin rnek darbe
reteci


ekil C.4 Sonraki ksa akm darbelerinin cephe dikliinin benzetimi iin rnek darbe
reteci


561

Ek-D

YKS bileenleri zerinde yldrmn etkisinin benzetimi iin deney parametreleri

D.1 Genel:
Bu ekte yldrmn etkilerinin laboratuarda benzetimi iin kullanlan temel parametreler
verilmitir. Bu blm, yldrm akmnn tamamna veya nemli bir blmne maruz kalan
tm YKS bileenlerini kapsar ve her bileenle ilgili koullar ve deneyleri belirleyen
standardlarla birlikte kullanlr.

D.2 Dme noktasyla ilgili akm parametreleri:
Yldrmn YKS bileenleri zerindeki etkilerinde rol oynayan parametreler; akmn
tepe deeri (I), yk (Q), zgl enerji (W/R), sre (T) ve akmn ortalama dikliidir (di/dt).
Aada ayrntl olarak incelendii gibi, her parametre farkl bir arza mekanizmasnda baskn
olma eilimindedir. Deneyler iin gz nne alnacak akm parametreleri bu deerlerin
birleimidir ve YKSnin deneyden geirilen blmnn arza oluumunu laboratuarda
rnekleyecek ekilde seilir (Madde D.5).
izelge D.1de en byk I, Q, W/R, T ve di/dt deerleri korunma dzeyine bal olarak
verilmitir.

izelge D.1 Farkl YKS bileenleri ve farkl YKDler iin yldrm parametreleri

Bileen Ana problem Yldrm parametreleri Not
Yakalama ucu
Balanma
noktasnda
erozyon (ince
metal levhalar
gibi)
YKD
Q
uzun
C
T
I
II
III-
IV
200
150
100
< 1 s
(tek darbe iin
Q
uzun
uygulanr)

Yakalama ucu
ve indirme
iletkenleri
Omik snma
YKD
W/R
kJ/
T
Drdnc Blme gre
boyutlandrma deneyi
gereksiz klar
I
II
III-
IV
10000
5600
2500
W/R adiyabatik
olarak
uygulanmaldr

Mekanik etkiler
YKD
I
kA
W/R
kJ/

I
II
III-IV
200
150
100
10000
5600
2500

Balant
bileenleri
Birleik etkiler
(sl, mekanik ve
ark)
YKD
I
kA
W/R
kJ/
T
I
II
III-IV
200
150
100
10000
5600
2500
< 2 ms (I ve
W/R tek
darbede
uygulanr)

Topraklama
Balanma
noktasnda
erozyon
YKD
Q
uzun
C
T Boyutlar genellikle
mekanik/ kimyasal
zellikler (korozyon gibi)
belirler
I
II
III-IV
200
150
100
< 1 s (Q
uzun
tek darbe de
uygulanr)


562
Atlama aralkl
DKDler
Birleik etkiler
(sl, mekanik ve
ark)
YKD
I
kA
Q
ksa
C
W/R
kJ/
di/dt
kA/s
I, Qksa ve W/R tek
darbede uygulanr (sre
T < 2 ms); i/t ayr
darbede uygulanr
I
II
III-IV
200
150
100
100
75
50
10000
5600
2500
200
150
100
Metal oksit
DKDler
Enerji etkisi
(ar yk)
YKD
I
kA

Her iki husus kontrol
edilmelidir
I
II
III-IV
200
150
100

Dielektrik etkisi
(atlama/ atlama)
YKD
I
kA
T
Ayr deneyler
dnlebilir
I
II
III-IV
200
150
100
< 2 ms (I tek
darbede uygulanr)

D.3 Akm paylam:
izelge D.1de verilen parametreler dme noktasndaki yldrm akm ile ilgilidir.
Gerekte, bir d YKSde akm topraa birden fazla yoldan akar. Ayrca korunan yapya
genelde birden fazla hizmet tesisat girer. Bir YKSnin belirli bileenlerinden akan gerek
akm parametrelerini saptamak iin, akm paylam gz nne alnmaldr. Tekil
deerlendirme yaplmas olas deilse, akm parametreleri aadaki ekilde belirlenir.
D YKS iinde akm paylam iin akm paylam faktr k
c
kullanlabilir. Bu faktr,
ilgili indirme iletkeninden akabilecek akmn beklenen en byk deerini (en kt durum)
verir.
Korunan yapya bal d iletken blmler, elektrik ve iletiim hatlarnn olmas
durumunda akm paylamn belirlemek iin Ek Ede verilen k
e
ve k
e
yaklak deerleri
kullanlabilir.
Yukarda aklanan yaklam, topraa belli bir yoldan akan akmn tepe deerinin
belirlenmesi iindir. Akmn dier parametreleri aadaki eitliklerden hesaplanr:
I
p
= kI
Q
p
= kQ
(W/R)
p
= k
2
(W/R)
|
.
|
\
|
= |
.
|
\
|
dt
di
k
dt
di
p

Burada;

x
p
Topraa giden bir p yolu iin gz nne alnan bykln deeridir.
(akmn tepe deeri I
p
, yk Q
p
, zgl enerji (W/R)
p
, akm diklii (di/dt)
p
)
x Toplam yldrm akm iin gz nne alnan bykln deeri (akmn
tepe deeri I, yk Q, zgl enerji (W/R), akm diklii (di/dt)),
k Akm paylam faktr:
k
c
D YKS iin akm paylam faktr
k
e
, k
e
D iletken paralar ile korunan yapya bal elektrik ve iletiim hatlarnn
olmas durumunda akm paylam faktrleridir (Ek - E).

D.4 Yldrm akmnn hasara yol aan etkileri
D.4.1 Isl etkiler: Isl etkiler, yldrm akmnn bir iletkenden veya YKS iinden
gemesinden kaynaklanr. Ayrca balant noktalarnda ve yaltlm blmlerde oluan arklar
da snmaya yol aar.

D.4.1.1 Omik snma: Omik snma yldrm akmnn nemli bir blmn tayan
btn YKS bileenlerinde meydana gelir. En kk iletken kesitleri yangn tehlikesi

563
oluturmayacak byklkte olmaldr. Madde D.4.1de aklanan sl kaynaklar yannda,
atmosferik koullara ve/veya korozyona maruz kalan paralar iin mekanik dayankllk ve
salamlk ltleri gz nne alnmaldr. Yldrm akmndan dolay iletkenin snmasnn
deerlendirilmesi, gerektiinde insanlarn yaralanmas, yangn ve patlama riski asndan da
gz nne alnmaldr.
Yldrm akmndan dolay iletken scaklnn ykselmesi aadaki gibi hesaplanr.
Bir iletkende elektrik akmndan dolay oluan sl g P(t) = i
2
R ile ifade edilir. Buna
gre, yldrm darbesinin tamamnn rettii sl enerji (W), gz nne alnan YKS
bileeninden geen yldrm akm yolunun omik direnci ile darbenin zgl enerjisinin
arpmna eittir.
}
= dt i R W
2

Bir yldrm boalmasnda ortaya kan snn yaylmas iin yeterli sre yoktur. Bundan
dolay bu olgu adiyabatik olarak ele alnmaldr.

YKSnin iletkenlerinin scakl u ekilde deerlendirilebilir:
(
(
(
(
=
w
C q
R
W
o
o
u u
2
0
0
exp
1

Burada;
-
0
letkendeki scaklk art [
o
K],
Direncin scaklk katsays [1/
o
K],
W/R Akm darbesinin zgl enerjisi [J/],
0
Ortam scaklnda iletken zdirenci [.m],
q letken kesiti [m
2
],
Malzeme younluu [kg/m
3
],
C
w
Isl kapasite [J/kg
o
K],

Yukardaki denklemin parametrelerine ilikin, izelge D.2de karakteristik deerler,
izelge D.3te de W/Rye bal hesap rnei verilmitir.

izelge D.2 YKS bileenlerinde kullanlan baz malzemelerin zellikleri

Byklk
Malzeme
Alminyum Yumuak elik Bakr Paslanmaz elik*
0
[.m] 29 10
9
120 10
9
17,8 10
9
0,7 10
6
[1/
o
K] 4,0 10
3
6,5 10
3
3,92 10
3
0,8 10
3
[kg/m
3
] 2700 7700 8920 8 10
3
s
[C] ** 658 1530 1080 1500
C
s
[J/kg] 397 10
3
272 10
3
209 10
3

C
w
[J/kg
o
K] 908 469 385 500
* Manyetik olmayan.
**
s
[C] erime scakldr

izelge D.3 W/Rye bal olarak farkl kesitlerdeki iletkenlerin scaklk artlar

Kesit
mm
2
Malzeme
Alminyum Yumuak elik Bakr Paslanmaz elik*
W/R
MJ/
W/R
MJ/
W/R
MJ/
W/R
MJ/
2,5 5,6 10 2,5 5,6 10 2,5 5,6 10 2,5 5,6 10
4
10 564 169 542
16 146 454 1120 56 143 309
25 52 132 283 211 913 22 51 98 940
50 12 28 52 37 96 211 5 12 22 190 460 940
100 3 7 12 9 20 37 1 3 5 45 100 190

564
* Manyetik olmayan.

Yldrm, srt yar deer sresi birka 100 s olan ksa sreli ve yksek genlikli bir
darbedir. Bu koullar altnda deri etkisi de gz nne alnmaldr. Ancak uygulamada,
malzeme zellikleri ve iletken kesitleri deri etkisinden kaynaklanan scaklk artn nemsiz
klar. Isnma byk lde yldrmn ilk darbesi ile ilgilidir.

D.4.1.2 Balant noktasndaki sl hasar: Bu hasar, arkn meydana geldii yakalama
ucu sistemleri, atlama aralklar gibi btn YKS bileenleri zerinde grlebilir.
Balant noktasnda malzeme erimesi ve erozyon oluabilir. Isl enerjinin ou metalin
yzeyinde veya yzeyin ok yaknnda oluur. Olayn iddeti akmn genlii ve sresi ile
orantldr.

D.4.1.2.1 Genel: Bir yldrm kanalnn balanma noktasndaki metal yzeyler
zerindeki sl etkilerin hesaplanmas iin eitli teorik modeller gelitirilmitir. Basitlik
bakmndan burada sadece anot veya katot gerilim dm modeli aklanmtr. Bu model,
zellikle ince metal yzeyler iin geerlidir ve balant noktasndan giren enerjinin metali
eritmeye veya buharlatrmaya alt varsayld modeldir. Dier modeller hasarn, akm
darbesinin sresini gz nne alr.

D.4.1.2.2 Anot veya katot gerilim dm yntemi
Ark enerjisinin (W), anot/katot gerilim dm (u
a,c
) ile yldrm akm yknn (Q)
arpmna eit olduu varsaylr.
Q u idt u idt u W
c a c a c a } }
= = =
, , ,
Burada ele alnan akm aral iinde u
a,c
yaklak sabit olduu iin ark enerjisini byk
lde yldrm akmnn yk (Q) belirler.
Anot veya katot gerilim dm u
a,c
birka 10 V civarndadr.
Basitletirilmi bir yaklamla ark enerjisinin tamamnn metali eritmek iin kullanld
varsaylr. Bu varsaym sonucu aadaki denklemde erimi hacim iin normalinden yksek
bir hacim hesaplanr.
s u s w
c a
c C
Q u
V
+
=
) (
1
,
u u

Burada;

V Eriyen metalin hacmi [m
3
],
u
a,c
Anot veya katot gerilim dm (sabit olduu varsaylr) [V],
Malzeme younluu [kg/m
3
],
C
w
Isl kapasite [J/kg
o
K],
s
Erime scakl [C],
u
Ortam scakl [C],
c
s
Erime snr ss [J/kg]

YKSde kullanlan farkl malzemeler iin bu denklemde verilen fiziksel parametrelerin
karakteristik deerleri izelge D.2de gsterilmitir.
Temel olarak gz nne alnmas gereken yk; dn darbesinin yk (ilk darbenin
ardndan zt ynde akan yk) ile yldrmn devam eden akmnn toplamdr. Laboratuar
deneyimleri, devam eden akmn etkilerine gre dn darbesinin etkilerinin nemsiz
olduunu gstermitir.

D.4.2 Mekanik etkiler: Yldrm akmnn meydana getirdii mekanik etkiler akmn
genliine, sresine ve etkilenen mekanik yapnn elastik zelliklerine baldr. Mekanik
etkiler YKS bileenleri arasndaki srtnme kuvvetine de baldr.

565
D.4.2.1 Manyetik etkileim: Akm tayan iki iletken arasnda veya ke veya dng
oluturan akm tayan tek bir iletkende manyetik kuvvetler oluur. Bu elektrodinamik
kuvvetlerin genlii yldrm akmnn genliine ve devrenin geometrisine baldr. Ayrca,
mekanik etkiler akmn dalga ekline, sresine ve tesisin geometrik ekline de baldr.
D.4.2.1.1 Elektrodinamik kuvvetler: ekil D.1de gsterildii gibi l uzunluunda ve
aralarnda d akl bulunan paralel iki iletkenden akan i akmnn oluturaca
elektrodinamik kuvvet aadaki denklemden yaklak olarak hesaplanabilir:
d
l
t i
d
l
t i t F ) ( 10 . 2 ) (
2
) (
2 7 2 0
= =
t

Burada:

F(t) Elektrodinamik kuvvet [N],
i Akm [A],
0
Boluun manyetik geirgenlii (410
-7
H/m),
l letken uzunluu [m],
d Paralel iletkenler arasndaki aklk [m].

ekil D.1 Elektrodinamik kuvvetin hesaplanaca paralel iki iletken.

Bir YKSde 90 derece a yapan simetrik keler ska bulunur. ekil D.2de grld
zere ke yaknna bir kelepe konulmutur. Bu dzenin gerilme diyagram ekil D.3te
verilmitir. Yatay iletken zerindeki eksenel kuvvet, iletkeni kelepenin dna ekmeye
alr. Yatay iletken zerindeki kuvvetin saysal deeri, 100 kA akm tepe deeri ve 0,5 m
dikey iletken uzunluu iin ekil D.4te gsterilmitir.

ekil D.2 Bir YKSdeki 90 derece ke iletken dzeni


566

ekil D.3 ekil D.2deki dzenin gerilme diyagram

ekil D.4 ekil D.2deki yatay iletken boyunca birim uzunluk iin kuvvet dalm

D.4.2.1.2 Elektrodinamik kuvvetlerin etkileri: Uygulanan kuvvetin genlii cinsinden
elektrodinamik kuvvetin F(t) ani deeri, akmn ani deerinin karesiyle i
2
(t)

orantldr. YKS
yapsnn elastik deformasyonu (t) ve elastik sabitinin arpm olarak ifade edilen mekanik
YKS yaps iinde gerilmenin olumas bakmndan iki etkinin gz nne alnmas gerekir.
Doal mekanik frekans ve YKS yapsnn kalc ekil bozulmas en nemli parametrelerdir.
Ayrca, birok durumda yap iindeki srtnme kuvvetleri de byk neme sahiptir.
Yldrm akmnn oluturduu elektrodinamik kuvvetin meydana getirdii elastik YKS
yapsnn titreimlerinin genlii ikinci dereceden diferansiyel denklemlerle deerlendirilebilir.
Burada kilit faktr, akm darbesinin sresi ile YKS yapsnn titreimlerinin doal frekans
arasndaki orandr. Uygulamada, doal titreim periyotlar uygulanan kuvvetin periyodundan
(yldrm akmnn sresi) ok daha uzundur. Bu durumda en byk mekanik gerilme, akm
darbesini izleyen srede oluur ve tepe deeri uygulanan kuvvetinkinden dk olur. ou
durumda en byk mekanik gerilme ihmal edilebilir.
ekme gerilmesi malzemenin elastik snrn atnda malzemede plastik ekil
bozukluu oluur. YKS malzemesi alminyum veya tavlanm bakr gibi yumuak malzeme
ise elektrodinamik kuvvetler, iletkenlerin kelerde ve dnlerde eklini bozar. Bundan
dolay YKS bileenleri bu kuvvetlere dayanacak ve esas olarak plastik davran gsterecek
ekilde tasarlanmaldr.
YKSye uygulanan toplam mekanik gerilme, uygulanan kuvvetin zaman entegraline ve
dolaysyla akm darbesinin zgl enerjisine baldr. Ayrca akm darbesinin dalga ekline ve
sresine (yapnn doal titreim periyodu ile mukayeseli olarak) baldr. Dolaysyla,
deneylerde btn bu etki eden parametreler gz nne alnmaldr.

567
D.4.2.2 Akustik ok dalgas hasar: Arktan akan yldrm akm akustik bir ok dalgas
oluturur. okun iddeti akmn tepe deerine ve ykselme eimine baldr.
Akustik ok dalgasndan dolay YKSnin metal paralar zerinde meydana gelen hasar
nemsizdir, fakat evredeki malzemeler zerinde hasar oluturabilir.
D.4.2.3 Birleik etkiler: Uygulamada sl ve mekanik etkiler ayn anda oluur. ubuk,
kelepe gibi bileen malzemelerinin snmas, malzemeleri yumuatacak kadar yksekse daha
fazla hasar oluabilir. Ar snma durumunda iletken patlayarak eriyebilir ve etraftaki
yaplara zarar verebilir. Metalin kesiti, yeterince bykse sadece mekanik zorlanmann
kontrol edilmesi yeterlidir.
D.4.3 Kvlcmlanma: Kvlcmlanma daha ok yanc ortamlar iin nemli olup, ou
kez YKS bileenleri iin tehlike kayna deildir.
Isl ve gerilim kvlcmlanmas olmak zere iki tr kvlcmlanma oluabilir. Isl
kvlcmlanma, iki iletken arasndaki bir ekten ok yksek bir akm geerken oluur.
Dokunma yzeyi basnc dk olan eklerde, kvlcm ekin iinde ve kenarlara yakn oluur.
Bunun nedeni yksek akm younluu ve yetersiz dokunma yzeyi basncdr. Isl
kvlcmlanmann iddeti zgl enerjiye baldr ve bundan dolay yldrmn en kritik aamas
birinci dn darbesidir. Gerilim kvlcmlanmas, sarg eklindeki yollar arasnda, aradaki
yaltkann delinme geriliminin almas halinde de oluur. ndklenen gerilim, z endktans
ile yldrm akmnn dikliinin arpmyla orantldr. Bundan dolay gerilim kvlcmlanmas
iin en kritik yldrm bileeni sonraki negatif darbedir.
D.5 YKS bileenleri, bunlarla ilgili problemler ve deney parametreleri: Yldrmdan
korunma sistemleri, farkl bileenlerden yaplmtr ve bunlarn her biri sistem iinde belirli
bir fonksiyona sahiptir. Bunlarn performansn kontrol etmek iin laboratuar deneyleri
hazrlanrken bileenlerin zelliklerine ve bunlarn maruz kald belirli gerilmelere dikkat
etmek gerekir.

D.5.1 Yakalama ucu: Madde D.5.2de akland zere, fakat yldrm den bir
yakalama ucu iletkeninden yldrm akmnn yksek bir blmnn geecei gz nne alnarak
yakalama ucu sistemleri zerindeki etkiler hem mekanik hem de sl etkilerden oluur. Baz
durumlarda, den yldrm akm, zellikle ince metal at kaplamalar gibi doal YKS
bileenlerinde, delinme veya ar alt yzey scaklk art meydana getiren ark erozyonuna neden
olur.
Ark erozyon etkileri iin uzun sreli akmn yk ve sresi gz nne alnmaldr.
Yk, ark kaynandaki enerji giriini belirler. Bu etki iin uzun sreli darbeler ok
iddetlidir, ksa sreli darbeler ise ihmal edilebilir.
Akm sresinin malzemeye s transferinde nemli rol vardr. Deneylerde uygulanan
darbe akmn sresi, 0,5-1 s mertebesinde olmaldr.

D.5.2 ndirme iletkenleri
Yldrmn indirme iletkenleri zerindeki etkileri iki trldr:
- Omik snmadan kaynaklanan sl etkiler,
- Yldrm akmnn birbirine yakn iletkenler arasnda paylald veya akmn yn
deitirdii (kvrmlar veya birbirine gre belli bir ayla konumlandrlm iletkenler
arasndaki balantlar) durumlarda manyetik etkileimle balantl mekanik etkiler.
ou durumda iki etki birbirinden bamszdr ve her etkiyi grmek iin ayr deneyler
yaplabilir. Bu yaklam, yldrm akmnn rettii snn mekanik zelliklerini deitirmedii
durumlarda kullanlabilir.


568
D.5.2.1 Omik snma
Omik snmayla ilgili eitli hesaplamalar ve lmler vardr. nemli sonular Madde
D.4.1.1de zetlenmitir. Bir iletkenin scaklk artna gre davrann kontrol etmek iin
laboratuar deneyi yapmaya gerek yoktur.
Laboratuar deneyi gerektiren btn durumlarda aadaki konular gz nne
alnmaldr.
Bu durumda incelenecek ana deney parametreleri zgl enerji ve darbe akm sresidir.
zgl enerji, yldrm akmnn gemesiyle oluan Joule snmasndan kaynaklanan
scaklk artn belirler. Gz nne alnacak saysal deerler birinci darbeye ilikin olanlardr.
Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
ou durumda darbe akmnn sresi, snma srecinin adiyabatik olduunu varsayacak
kadar ksadr.

D.5.2.2 Mekanik etkiler: Madde D.4.2.1de akland gibi yldrm akmn tayan
iletkenler arasnda mekanik etkileimler meydana gelir. Bu etkileimi yaratan kuvvetler,
iletkenlerden akan akmlarn arpmyla (veya tek bir bklm iletken varsa akmn
karesiyle) ve iletkenler arasndaki uzakln tersi ile orantldr.
Grlebilir bir etki, iletkenin dng oluturmas veya bklmesi durumunda oluur. Bu
tr bir iletken, yldrm akm getiinde dngy geniletmeye, keyi dzeltmeye ve
darya doru geniletmeye alan bir mekanik kuvvete maruz kalr. Bu kuvvetin genlii
akm genliinin karesi ile orantldr. Akm genliinin karesi ile orantl olan elektrodinamik
kuvvetle, YKSnin mekanik yapsnn elastik zelliklerine bal olan ve ona karlk gelen
gerilme arasnda ak bir ayrm yaplmaldr. Doal frekanslar dk olan YKS yaplarnda
YKS yaps iinde oluan gerilme elektrodinamik kuvvetten ok kktr. Bu durumda, kesiti
bu ynetmelie uygun olan ve dik a ile bklm bir iletkenin mekanik davrann kontrol
etmek iin laboratuar deneyi yapmaya gerek yoktur.
zellikle yumuak malzemeler gibi laboratuar deneyi gerektiren durumlarda aadaki
konular gz nne alnmaldr. lk dn darbesinin parametresi gz nne alnmaldr:
darbe sresi, darbe akmnn zgl enerjisi ve rijit sistemler iin akmn genlii.
Darbe akmnn sresi, YKS yapsnn yer deitirmesi eklindeki mekanik tepkisini
belirler.
- Darbe akmnn sresi; YKS yapsnn doal mekanik titreim sresinden ok ksa ise
(yldrm darbeleri ile gerilmeye maruz kalan YKS yaplar iin normal durum) sistemin
ktlesi ve esneklii nemli lde yer deitirmesine engel olur ve bununla ilgili mekanik
gerilme akm darbesinin zgl enerjisine baldr. Darbe akmnn tepe deerinin etkisi
snrldr.
- Darbe akmnn sresi; YKS yapsnn doal mekanik titreim sresine yakn veya
ondan uzun ise sistemin yer deitirmesi uygulanan gerilmenin dalga ekline kar daha
duyarldr. Bu durumda deneyin tekrarlanarak akm darbesinin tepe deeri ile zgl
enerjisinin tekrar retilmesi gerekir.
Darbe akmnn zgl enerjisi, YKS yapsnda elastik ve plastik ekil bozulmaya yol
aan gerilmeyi belirler. Gz nne alnmas gereken saysal deerler ilk darbeyle ilgili
olanlardr.
Darbe akmnn en byk deerleri, rijit sistemler iin yksek doal titreim
frekanslarna sahip YKS yapsnn en byk yer deitirme miktarn belirler. Gz nne
alnmas gereken saysal deerler ilk darbeyle ilgili olanlardr.

D.5.3 Balant bileenleri: Bir YKSnin balant bileenleri, yksek zorlanmalarn
olutuu mekanik ve sl olarak zayf noktalardr.

569
Balant dik a yapacak ekilde ise gerilmenin ana etkileri iletkenleri dzeltmeye
alan mekanik kuvvetler ve balant salayan bileen ile balanty ayrmaya alan
iletkenler arasndaki srtnme kuvvetleriyle ilintilidir. Farkl paralarn dokunma
noktalarnda ark olumas olasdr. Ayrca, kk temas yzeylerinde, akmn
younlamasndan kaynaklanan snma etkisi de nemlidir.
Laboratuar deneyleri bir etkiyi dierinden ayrmann zor olduunu (karmak bir ortak
etkileim olmas nedeniyle) gstermitir. Mekanik dayankllk temas noktasndaki erimeden
etkilenir. Balant bileenlerinin paralar arasndaki birbirine gre hareketler ark olumasna
ve buna bal iddetli s retilmesine yol aar.
Geerli bir modelin olmamas durumunda; laboratuar deneyleri, mmkn olduu kadar
yldrm akmnn parametrelerini yaklak olarak en kritik durumda temsil edecek ekilde
yaplmaldr. Baka bir deyile yldrm akmnn yaklak parametreleri tek bir elektrik deneyi
yoluyla uygulanmaldr.
Bu durumda parametre ele alnmaldr; darbe akmnn tepe deeri, zgl enerjisi ve
sresi.
Darbe akmnn en byk deerleri en byk kuvveti belirler veya elektrodinamik
ekme kuvvetleri srtnme kuvvetlerinden byk olursa, YKS yapsnn en byk yer
deitirme miktarn belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk darbeye ilikin
olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
Akm darbesinin zgl enerjisi, akmn kk alanlarda younlat dokunma
yzeylerindeki snmay belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk darbeye ilikin
olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
Darbe akmnn sresi, srtnme kuvvetleri aldktan sonra yapnn yer deitirmesini
belirler ve malzemedeki s transferi konusunda nemli bir rol oynar.

D.5.4 Topraklama: Topraklama elektrotlaryla ilgili problemler, elektrodinamik
kuvvetlerin dndaki kuvvetlerin neden olduu mekanik hasarlar ve korozyondur.
Uygulamada topraklama elektrodu genelde arktan dolay erozyona uramaz.
Bu durumda iki ana deney parametresi ele alnmaldr; uzun darbe akmnn yk ve
sresi.
Yk, arkn enerjisini belirler. lk darbenin yke katks ihmal edilebilir. Yk asndan
uzun sreli darbeler etkilidir.
Darbe akmnn sresi malzemedeki s transferinde nemli bir rol oynar. Deneyde,
uygulanan akm darbesinin sresi, uzun sreli darbelerinkine (0,5 ila 1 s) yakn olmaldr.

D.6 Darbe koruma dzeni (DKD):
DKD zerinde yldrmn neden olduu zorlamann etkileri DKDye ve zellikle iinde
bir atlama aral (eklatr) olup olmamasna baldr.

D.6.1 Atlama aralkl DKDler: Yldrmn atlama aralklarna etkisi iki trldr:
- Atlama aral elektrotlarnn snma, erime ve buharlama ile erozyona uramas,
- Boalmann yol at mekanik zorlanma.
Bu etkileri ayr ayr deerlendirmek ok zordur, nk her ikisi de ana yldrm akm
parametrelerine karmak ilikilerle baldr.
Atlama aralklar iin laboratuar deneyleri yldrm akmnn parametrelerini en kritik
durumda mmkn olduu kadar yaklak olarak temsil edecek ekilde yaplmaldr. Baka bir
deyile yldrm akmnn yaklak parametreleri tek bir elektrik deneyi yoluyla
uygulanmaldr.
Bu durumda be parametre ele alnmaldr; darbe akmnn tepe deeri, yk, sresi,
zgl enerjisi ve ykselme hz.

570
Akm tepe deeri dalgann iddetini belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk
darbeye ilikin olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
Yk, arktaki enerji giriini tayin eder. Arktaki enerji balant noktasndaki elektrot
malzemesinin bir ksmn str, eritir ve belki de buharlatrr. Gz nne alnacak saysal
deerler yldrm boalmasnn tamamna ilikin olanlardr. Ancak, birok durumda elektrik
ebekesinin tipine bal olarak (TN, TT veya IT) uzun sreli akmn yk ihmal edilebilir.
Darbe akmnn sresi, elektrot ktlesine s transferini ve bundan kaynaklanan erimenin
ilerlemesini belirler.
Akm darbesinin zgl enerjisi arkn kendi (z) manyetik basksn ve elektrot yzeyi ile
ark arasndaki arayzde oluan elektrot plazma jetlerinin (nemli miktarda ergimi metal
pskrtebilir) fiziksel durumunu belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk darbeye
ilikin olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.

D.6.2 Metaloksit direnli DKDler: Yldrmdan dolay metaloksit direnler zerinde
oluan zorlanmalar iki trldr: ar yk ve atlama. Her tr farkl bir olgu ile meydana gelen
ve farkl parametreler tarafndan belirlenen arza modlar ile karakterize edilir. Metaloksit
DKDlerin arzalanmas en zayf zellikleri ile ilgilidir. Bundan dolay her arza modu
koullarndaki davran ayr deneylerle kontrol etmek kabul edilebilir.
Ar ykler, cihazn sourma yeteneini aan oranda enerji transferinden kaynaklanr.
Bu enerji yldrmla ilgilidir. Ancak, elektrik ebekelerine yerletirilen DKDler iin, yldrm
izleyen ard akmnn DKD arzalar asndan byk nemi vardr. Son olarak, metaloksit
direnlerinin akm gerilim zerisinin negatif scaklk katsaysna bal olarak ortaya kacak
sl kararszlk da ciddi DKD hasarna yol aabilir. Metal oksit direnlerin ar yk benzetimi
iin yalnzca yk gz nne alnmaldr.
Yk, metaloksit diren bloklarna enerji giriini belirler. Bunun iin metaloksit diren
bloklarnn artk gerilimlerinin sabit olduu varsaylr. Gz nne alnacak saysal deerler
yldrm boalmasna ilikin olanlardr.
Atlama ve atlamalar, direnlerin dayanmlarn aan akm darbeleri tarafndan
oluturulur. Arza genellikle giri ularnda grlr. Bazen bu atlamalar diren bloklarnda
atlak veya delikler aabilir.
Bu yldrm olgusunun benzetimi iin darbe akmn tepe deeri ve sresi gz nne
alnr.
Darbe akmnn tepe deerine kar gelen artk gerilim dzeyi yoluyla diren zerindeki
dielektrik dayanmnn alp almadn belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk
darbeye ilikin olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
Darbe akmnn sresi diren zerindeki elektriksel zorlanmann uygulanma sresini
belirler.

D.7 YKS bileenlerinin deneylerinde kullanlacak deney parametrelerinin zeti:
izelge D.1de her YKS bileeninin almas esnasndaki en kritik zellikleri
gsterilmi ve laboratuar deneylerinde retilmesi gereken yldrm akm parametreleri
verilmitir.
izelge D.1de verilen saysal deerler yldrmn arpt noktadaki yldrm
parametreleri ile ilgilidir.
Deney deerleri, Madde D.3te akland zere, akm paylama faktr ile ifade
edilebilecek akm paylam gz nne alnarak hesaplanmaldr.
Deneylerde kullanlacak parametrelerin saysal deerleri izelge D.1deki veriler ve
akm paylam faktrleri kullanlarak Madde D.3te verilen denklemlerle hesaplanabilir.


571
Ek-E

Farkl noktalara den yldrmlardan kaynaklanan darbeler

letkenlerin, DKDlerin ve cihazlarn karakteristik byklklerinin belirlenmesi iin
bunlarn balanaca noktalardaki yldrm darbe genliklerinin bilinmesi gerekir. Darbeler
yldrm akmlarndan ve tesis iindeki indksiyon etkilerinden oluabilir. Bu darbelerden
kaynaklanan zorlanmalar kullanlan bileenlerin dayanma dzeylerinden kk olmaldr.

E.1 Yapya den yldrmlardan kaynaklanan darbeler (hasar kayna S1)
E.1.1 Yapya bal d iletken blmler ve hatlar zerinden gelen darbeler:
Yldrm akm topraa iletilirken; iletken blmler, hatlar ve topraklama sistemi arasnda
dorudan veya bunlara bal DKDler zerinden blnr.
Bir d iletken blmdeki veya hattaki yldrm akm I
f
= k
e
I olup, burada k
e
aadakilere baldr.
- Paralel yol saysna,
- Yeraltndaki yollarn topraklama empedansna veya havadaki blmlerin yeralt
blmlerine baland yerlerdeki topraklama direncine,
- Topraklama sisteminin topraklama empedansna.
Yeralt tesisi iin
|
|
.
|
\
|
+ +
=
2
1
2 1 1
Z
Z
n n Z Z
Z
k
e

Havadaki tesis iin
|
|
.
|
\
|
+ +
=
1
2
1 2 2
Z
Z
n n Z Z
Z
k
e

Burada;

Z Topraklama sisteminin topraklama empedans,
Z
1
D blmlerin veya hatlarn yeraltndan giden blmnn topraklama
empedans (izelge E.1),
Z
2
Hava hattnn topraklama dzeninin topraklama direnci. Topraklama
noktasndaki topraklama direnci bilinmiyorsa izelge E.1de gsterilen Z
1
deeri kullanlabilir. Yldrm akmnn btn topraklama noktalarnda ayn
olduu varsaylmtr. Farkl akm durumlarnda daha karmak denklemlerin
kullanlmas gerekir.
n
1
Yeralt hatlarnn veya d blmlerin says,
n
2
Havadan giden hatlarn veya d blmlerin says,
I Yldrm akm.

Yldrm akmnn yarsnn topraklama sisteminden akt ve Z
2
= Z
1
olduu
varsaylrsa, bir d iletken blm veya hat iin k
e
nin deeri aadaki denklemden
hesaplanr.
k
e
= 0,5/(n
1
+ n
2
)
Elektrik veya iletiim hatlar gibi yapya giren hatlar ekranl deilse veya metal borular
iine alnmamsa, yldrm akm n' adet iletkene eit olarak blnr.
k'
e
= k
e
/ n'
Yap giriinde kuaklanm ekranl hatlarda n' adet ekranlanm hizmet iletkenin her biri
iin, k'
e
deeri aadaki denklemden hesaplanr.
k'
e
= k
e
R
s
/(n' R
s
+ R
c
)
Burada;
R
s
Ekrann birim uzunluk bana omik direnci,
R
c
iletkenin birim uzunluk bana omik direncidir.

572

Not: Bu denklemde damar ile ekran arasndaki ortak endktansn yldrm akmna etkisi
gz nne alnmamtr.

izelge E.1 Zemin zdirencine gre topraklama empedanslar Z ve Z
1

m
Z
1

YKS snfna gre topraklama empedans
Z

I II III - IV
100
200
500
1000
2000
3000
8
11
16
22
28
35
4
6
10
10
10
10
4
6
10
15
15
15
4
6
10
20
40
60
Not: Bu izelgedeki deerler gml bir iletkenin 10/350 slik darbe akmndaki
topraklama empedansn verir.

E.1.2 Elektrik hatlarnda yldrm akmnn paylalmasn etkileyen faktrler:
Paylalan darbelerin genliini ve dalga biimini eitli faktrler etkileyebilir:
- Kablo uzunluu, L/R oranna bal olarak akm paylamn ve dalga eklini
etkileyebilir;
- Ntr ve faz iletkenleri arasndaki empedans farkllklar iletkenler arasndaki akm
paylamn etkileyebilir;
Not: rnein; ntr (N) birden fazla noktadan topraklanmsa; L
1
, L
2
ve L
3
e gre Nnin
dk empedans akmn %50sinin N zerinden akmasna, geriye kalan %50sinin dier
hat arasnda paylalmasna (her birinden %17) neden olabilir. Eer N, L
1
, L
2
ve L
3
ayn
empedansa sahipse her birinden yaklak olarak akmn %25i geer.
- Farkl transformatr empedanslar akm paylamn etkileyebilir. DKD ile korunan
transformatrlerde empedans etkisi ihmal edilebilir;
- Transformatrlerin topraklama direnleri ve yk tarafndaki nesneler akm paylamn
etkileyebilir. Transformatrn empedans ne kadar kk olursa alak gerilim sistemine akan
darbe akm o kadar byk olur;
- Paralel tketiciler alak gerilim sisteminin edeer empedansna azalmasna ve akacak
yldrm akmnn yksek olmasna neden olur.

E.2 Yapya bal hizmet tesisatlarna den yldrmlardan kaynaklanan darbeler
E.2.1 Hizmet tesisatlarna den yldrmdan kaynaklanan darbeler (hasar kayna
S1): Yapya bal hizmet tesisatlarna den yldrmlar iin dme noktasnda akmn ikiye
blnecei hem de yaltm delinmeye zorlayaca gz nne alnmaldr.
I
darbe
deeri izelge E.2den alnabilir. izelgede YKDne gre I
darbe
deerleri
verilmitir.

E.2.2 Hizmet tesisatlarnn yaknna den yldrmdan kaynaklanan darbeler
(hasar kayna S4): Hizmet tesisatlarnn yaknna den yldrmlarn enerjileri dorudan
hizmet tesisatlarna den yldrmlara gre (hasar kayna S3) ok daha azdr.
YKDye gre beklenen ar akmlar izelge E.2de verilmitir.


573

izelge E.2 Yldrmdan dolay beklenen ar akmlar

YKD
Alak gerilim sistemleri letiim hatlar
Hizmet tesisatna
dme
Hizmet tesisat
yaknna
dme
Yapya veya yap
yaknna dme
Hizmet tesisatna
dme
Hizmet tesisat
yaknna dme
Yapya veya yap
yaknna dme
Hasar kayna S3
(dorudan dme)

Dalga ekli:
10/350 s
[kA]
Hasar kayna
S4 (dolayl
dme)

Dalga ekli:
8/20 s
[kA]
Hasar kayna S1
veya S2 (Sadece
S1 iin
endklenen akm)

Dalga ekli:
8/20 s
[kA]
Hasar kayna S3
(dorudan dme)

Dalga ekli:
10/350 s
[kA]
Hasar kayna
S4 (dolayl
dme)

llen:
5/300 s
(Tahmin edilen:
8/20 s)
[kA]
Hasar kayna S2
(endklenen
akm)

Dalga ekli:
8/20 s
[kA]

III - IV 5 2,5 0,1 1 0,01 (0,05) 0,05
I II 10 5 0,2 2 0,02 (0,1) 0,1

Ekranl hatlar iin izelge E.2de verilen ar akm deerleri 0,5 ile arplmaldr.

Not: Ekran direncinin btn paralel hizmet tesisat iletkenlerinin direncine yaklak
olarak eit olduu varsaylmtr.

E.3 Endksiyon etkilerinden kaynaklanan darbeler (hasar kayna S1 veya S2):
Yakna den yldrm boalmalarnn (hasar kayna S2) veya d YKSden geen
yldrm akmlarnn veya YKB 1in hacimsel ekranndan geen yldrm akmlarnn (hasar
kayna S1) manyetik endksiyonla yaratt akm darbeleri tipik 8/20 s akm dalga ekline
benzer. Bu darbelerin YKB 1 iindeki cihazlarn ularnda veya bunlarn yaknnda veya
YKB 1/2 snrnda olutuu dnlr.

E.3.1 Ekransz bir YKB 1 iindeki darbeler: Ekransz (rnein kafes genilii 5
mden byk bir d YKS ile korunan) bir YKB 1 iinde manyetik endksiyondan dolay
olduka yksek darbeler oluabilir. YKDye gre beklenen ar akmlar izelge E.2de
verilmitir.

E.3.2 Ekranl YKBler iindeki darbeler: Etkin bir hacimsel ekranlamaya sahip
YKBlerde (kafes genilii 5 mden kk olmaldr) manyetik endksiyonla oluan darbeler
olduka zayftr. Bu darbelerin akmlar Madde E.3.1de verilenlerden ok daha dktr.
YKB 2 iinde hem YKB 1in hem de YKB 2nin hacimsel ekranlamasndan (kaskad
ekranlamadan) dolay darbeler daha da dktr.

E.4 DKDlerle ilgili genel bilgiler
Montaj yerlerine gre aadaki DKDler kullanlmaldr:
a) Hattn yapya giriinde (YKB 1 snrnda, rnein ana datm panosunda),
- I
darbe
akmna uygun DKD (dalga ekli 10/350, rnein Snf Ie uygun DKD),
- I
n
akmna uygun DKD (dalga ekli 8/20, rnein Snf IIye uygun DKD),
b) Korunan cihazn yaknnda (YKB 2 veya daha ykseinin snrnda, rnein ara
datm panosunda veya prizde)
- I
n
akmna uygun DKD (dalga ekli 8/20, rnein Snf IIye uygun DKD),
- Birleik dalgaya uygun DKD (dalga ekli 8/20, rnein Snf IIIe uygun DKD).


574
Ek F

Yllk tehlikeli olay saysnn (N) deerlendirilmesi

F.1 Genel:
Yldrmdan kaynaklanan yllk ortalama tehlikeli olay says (N), yldrmdan korunacak
nesnenin bulunduu yerdeki frtnalara ve nesnenin fiziksel zelliklerine baldr. N says
genellikle, yldrm dme younluu (N
g
) ile nesnenin edeer toplama alan arplp
nesnenin fiziksel zelliklerine gre deien dzeltme faktrleri ile arplarak hesaplanr. N
g

ylda km
2
bana den ortalama yldrm saysdr. N
g
iin bir harita yoksa lman blgelerde
aadaki denklemle tahmin yaplabilir:
25 , 1
d g
. 04 , 0 T N =

0,1T
d
yldrm / (ylkm
2
)
Burada T
d
bir yldaki frtnal gn saysdr. Bu deer lkelerin frtnal gn saysn
veren haritalardan ve bu haritaya gre dzenlenmi izelgelerden alnabilir. lkemiz ehir
merkezleri iin T
d
deerleri izelge F.1de, frtnal gn saysn veren bir harita ise ekil
F.1de verilmitir.

izelge F.1 Trkiyedeki ehir merkezleri iin ortalama yldrml gn saylar

ehir Ad T
d
ehir Ad T
d
ehir Ad T
d
Adana 33,7 Edirne 32 Malatya 12,6
Adyaman 23,2 Elaz 21,5 Manisa 21,8
Afyon 21,2 Erzincan 26,2 Mardin 9,5
Ar 22,6 Erzurum 27,1 Mersin 30,5
Aksaray 14,6 Eskiehir 21,4 Mula 36,6
Amasya 17,6 Gaziantep 13,5 Mu 20,3
Ankara 26,5 Giresun 23 Nevehir 15,8
Antalya 41,3 Gmhane 26,5 Nide 17
Ardahan 28,1 Hakkari 13 Ordu 17,7
Artvin 20,5 Hatay 26,1 Osmaniye 8,2
Aydn 22,3 Idr 30,6 Rize 11,8
Balkesir 18,2 Isparta 30,4 Sakarya 16,5
Bartn 11,5 stanbul 16,2 Samsun 26,7
Batman 17,3 zmir 24 anlurfa 17,3
Bayburt 15,8 zmit 21,5 Siirt 25,6
Bilecik 20,4 Kahramanmara 19,7 Sinop 15,4
Bingl 19,2 Karabk 18,6 rnak 16
Bitlis 17,7 Karaman 13,6 Sivas 21,3
Bolu 23,6 Kars 34,7 Tekirda 28,3
Burdur 20,2 Kastamonu 26,3 Tokat 21,1
Bursa 17,7 Kayseri 21,6 Trabzon 17,6
anakkale 27,4 Kilis 10,1 Tunceli 22,6
ankr 21,7 Krkkale 19,5 Uak 18,1
orum 30,4 Krklareli 24,7 Van 18,4
Denizli 27 Krehir 20,1 Yalova 11,3
Diyarbakr 18,7 Konya 17,6 Yozgat 14,4
Dzce 14,8 Ktahya 19,3 Zonguldak 33,3
Not 1- Bu deerler halen geerli olup; ileride bu deerlerin Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl tarafndan revize
edilmesi durumunda en son deerler gz nne alnacaktr. Bu konuda daha ayrntl bilgi sz konusu Genel Mdrlkten
alnabilir.


575

ekil F.1 Trkiye frtnal gn saylar haritas.

F.2 Yapya ve yapya bal bir hatta yldrm dmesinden kaynaklanan ortalama
yllk tehlikeli olay saysnn (N
Da
) deerlendirilmesi

F.2.1 Toplama alannn (A
d
) belirlenmesi: Dz arazide tek bana bulunan yaplar iin
toplama alan (A
d
) zemin yzeyi ile yapnn st ksmlarndan geen (ve dokunan) ve etrafnda
dnen 1/3 eimli dz bir izginin kesiiminin meydana getirdii alan olarak tanmlanr. A
d

deeri grafik veya matematiksel yoldan belirlenebilir.

Dikdrtgen yap: Dz arazide bulunan, uzunluu L, genilii W ve ykseklii H olan
tek bana bir dikdrtgen yap iin toplama alan aadaki gibi hesaplanr:

576
A
d
= L W + 6 H (L + W) + 9 H
2
Burada L, W ve H metre cinsindendir (ekil F.2).
Not: Daha doru bir deerlendirme; yapnn yksekliini, yapy evreleyen 3H
uzaklktaki nesneleri ve zemini gz nne alarak yaplabilir.

ekil F.2 Tekil bir yapnn toplama alan (A
d
)

F.2.1.1 Karmak biimli yap: Yapda yksek at kntlar (rnein ekil F.3) gibi
karmak ekiller varsa A
d
yi hesaplamak iin grafik yntem kullanlmaldr. nk en byk
(A
dmax
) veya en kk (A
dmin
) deerlerin kullanlmas halinde fark ok byk olabilir (izelge
F.2). Yksek at kntsyla ilgili toplama alan A
d
' olmak zere, toplama alannn yaklak
deeri; A
dmin
ile A
d
' alanlarndan byk olandr. H
p
at kntsnn ykseklii olmak zere,
A
d
' aadaki denklemle hesaplanabilir:

A
d
' = 9 H
p
2

izelge F.2- Hesaplama yntemine gre toplama alan deerleri

Yap
Boyutlar
m
Grafik yntem
Yap
(en byk boyutlar)
Yap
(en kk boyutlar)
knt ykseklii
H
p
L W H ekil A.2 70 30 40 70 30 25 40
m
2
A
d
= 47700 A
dmax
= 71316
A
dmin
= 34770
ekil F.4
A
d
' = 45240
ekil F.4


577

ekil F.3 Karmak biimli yap

F.2.1.2 Bir binann paras olan yaplar: Hesaplama yaplacak yap (S), sadece bir
binann (B) paras ise, aadaki koullara uyulmas kaydyla A
d
nin belirlenmesinde yapnn
(S) boyutlar kullanlabilir (ekil F.5):
- Yap (S) binann (B) ayr bir dey paras olmaldr,
- Binann (B) patlama riski olmamaldr,
- Yap (S) ile binann (B) dier blmleri arasnda, yangnn yaylmamas iin, yangna
dayankll 120 dakika (REI 120) olan duvarlar veya buna edeer korunma nlemleri
alnmaldr. (REI tanm iin ABnin 1994/28/02 tarihli ilgili belgesine baknz)
- Ortak hatlar zerinden ar gerilimin yaylmas, bu hatlarn yapya giri noktasnda
konulan DKDler veya buna edeer dier korunma nlemleri ile nlenir.
Bu koullar salanamyorsa binann tamamnn boyutlar kullanlmaldr.

A
dmin
Dikdrtgen yap; H = H
min
A'
d
knt; H
p
= H
max
A
d
Grafik yntemle belirlenen toplama alan

578

ekil F.4 ekil F.3te gsterilen yapnn toplama alann belirlemek iin kullanlan farkl
yntemler

F.2.2 Yapnn konumu: Yapnn konumu evresindeki nesnelere gre bir yerleim
faktr (C
d
) ile gz nne alnr (izelge F.3).

izelge F.3 Yerleim faktr (C
d
)

Yerleim durumu C
d
Nesnenin etrafnda daha yksek nesneler veya aalar olmas 0,25
Nesnenin etrafnda ayn ykseklikte veya daha alak nesneler veya aalar olmas 0,5
Tekil durumdaki nesne: etrafta nesne olmamas 1
Tepe stnde tekil yap 2

F.2.3 Yap iin tehlikeli olay says (N
D
) (hattn b ucu)
N
D
aadaki denklemle hesaplanabilir:
N
D
= N
g
A
d/b
C
d/b
10
-6
Burada;

N
g
Yldrm dme younluu [1/km
2
.yl]
A
d/b
Tekil yapnn toplama alan [m
2
] (ekil F.2)
C
d/b
Yapnn yerleim faktr (izelge F.3).


579

Korunacak bina (B) veya bir blm (A
d
hesab gerekli)

Korunmas gerekmeyen bina blm (A
d
hesab gerekli deil)

Risk hesab iin gz nne alnan yap (S), (Snin boyutlar A
d
hesab iin
kullanlr)

Blme REI 120

Blme REI < 120

Cihaz
sistem

DKD

ekil F.5 Toplama alan (A
d
) hesab iin gz nne alnacak yap

F.2.4 Bitiik yap iin tehlikeli olay says (N
Da
) (hattn a ucu) : Hat bal yapnn hat
balant noktasna (a ucu) den yldrmlardan dolay ortalama yllk tehlikeli olay says N
Da
(Madde 11'e ve ekil 6ya baknz) aadaki denklemle hesaplanabilir:
N
Da
= N
g
A
d/a
C
d/a
C
t
10
-6
Burada,

N
g
Yldrm dme younluu [1/(km
2
.yl)]
A
d/a
Tekil komu yapnn toplama alan [m
2
] (ekil F.2)
C
d/a
Bitiik yapnn yerleim faktr (izelge F.3)
C
t
Yapnn bal olduu hizmet tesisatnda, arpma noktas ile yap arasnda
(izelge F.5) YG/AG transformatr olmasna bal dzeltme faktrdr. Bu
faktr transformatrn YG tarafnda bulunan hat blmleri iin geerlidir.

F.3 Yapnn yaknna yldrm dmesinden kaynaklanan ortalama yllk tehlikeli
olay saysnn (N
M
) hesab
N
M
= N
g
(A
m
- A
d/b
C
d/b
) 10
-6
Burada,

N
g
2
.yl)]
A
m
Yap yaknna den yldrmlar iin toplama alandr [m
2
]. Bu alan yapdan
250 m uzaklktaki hatta kadar uzanr (ekil F.6).
N
M
< 0 ise N
M
= 0 alnr.

F.4 Hizmet tesisatna yldrm dmesinden kaynaklanan ortalama yllk tehlikeli
olay saysnn (N
L
) hesab
Hizmet tesisatlarnn her biri iin N
L
N
L
= N
g
A
l
C
d
C
t
10
-6

N
g
2
yl)]
A
l
Hizmet tesisatna den yldrmlar iin toplama alan [m
2
] (izelge F.4 ve ekil F.6)
C
d
Hizmet tesisatnn yerleim faktr (izelge F.3)
C
t
Yapnn bal olduu hizmet tesisatnda, dme noktas ile yap arasnda (izelge F.5)
YG/AG transformatr olmasna bal dzeltme faktrdr. Bu faktr transformatrn
YG tarafnda bulunan hat blmleri iin geerlidir.

izelge F.4 Hizmet tesisatnn zelliklerine gre toplama alanlar (A
l
ve A
i
)

Havadaki tesisat Gml tesisat
A
l
[L
c
3 (H
a
+ H
b
)]6 H
c
[L
c
3 (H
a
+ H
b
)]
A
i
1000 L
c
25 L
c

A
l
Hizmet tesisatna den yldrmlar iin toplama alan [m
2
]
A
i
Hizmet tesisatnn yaknna den yldrmlar iin toplama alan [m
2
]
H
c
Hizmet tesisat iletkenlerinin yerden ykseklii [m]

580
L
c
Hizmet tesisat blmnn yap ile birinci dm noktas (saha datm dolab)
arasndaki uzunluu [m]. En byk uzunluk olarak 1000 m alnmaldr. L
c

deeri bilinmiyorsa 1000 m alnmaldr,
H
a
Hizmet tesisatnn a ucuna bal yapnn ykseklii [m]
H
b
Hizmet tesisatnn b ucuna bal yapnn ykseklii [m]
Hizmet tesisatnn gml olduu yerdeki toprak zdirenci [m]. En byk
deer olarak 500 m alnmaldr. bilinmiyorsa 500 m alnmaldr

Hesaplamalarda;
- A eklindeki topraklama sistemi varsa kablolar iin A
l
= A
i
= 0 alnabilir.
- Korunan yapnn hizmet tesisatnn b ucuna bal olduu varsaylr.

izelge F.5 Transformatr faktr (C
t
)

Transformatr C
t
ki sargl transformatrl hizmet tesisat 0,2
Sadece hizmet tesisat 1

F.5 Hizmet tesisatnn yaknna yldrm dmesinden kaynaklanan ortalama yllk
tehlikeli olay saysnn (N
l
) hesab
Hizmet tesisatlarnn her biri (havai, yeralt, ekranl, ekransz, vb) iin N
l
aadaki
denklemle hesaplanabilir:
N
l
= N
g
A
i
C
e
C
t
10
-6
Burada,

N
g
Yldrm dme younluu [1/km
2
.yl]
A
i
Hizmet tesisatnn yaknnda yere den yldrmlar iin toplama alan [m
2
]
(izelge F.4 ve ekil F.6)
C
e
evre faktr (izelge F.6)
C
t
Yapnn bal olduu hizmet tesisatnda, dme noktas ile yap arasnda
(izelge F.5) YG/AG transformatr olmasna bal dzeltme faktrdr. Bu
faktr transformatrn YG tarafnda bulunan hat blmleri iin geerlidir.

izelge F.6 evre faktr (C
e
)

evre C
e
Yksek binal ehir merkezleri
1)
0
ehir merkezleri
2)
0,1
Banliyler
3)
0,5
Krsal kesim 1
1)
Binalarn ykseklii 20 mden fazla.
2)
Binalar
3)
Binalarn ykseklii 10 mden az.

Not: Hizmet tesisatnn toplama alan (A
i
); (L
c
) uzunluu ile hizmet tesisatnn yaknna
den yldrmlarn 1,5 kVtan fazla endklenen ar gerilimlere neden olduu (D
i
)
uzaklnn iki kat ile arpmna eittir (ekil F.6).

581

ekil F.6 Toplama alanlar (A
d
, A
m
, A
i
, A
l
)


582

Ek G

Bir yapnn hasarlanma olaslnn (P
X
) hesab

G.1 Yapya den yldrmlarn canllara zarar verme olasl (P
A
):
Yapya den yldrmlardan kaynaklanan dokunma ve adm gerilimleri nedeniyle
canllarn zarar grmesi olasl (P
A
); korunma nlemlerine bal olarak izelge G.1de
verilmitir.

izelge G.1 Yapya den yldrmdan kaynaklanan tehlikeli dokunma ve adm
gerilimleri nedeniyle canllarn zarar grmesi olaslklar (P
A
)

Korunma nlemi P
A
Korunma nlemi yok 1
Yaltml (rnein en az 3 mm kalnlkl XLPE) aktaki indirme
iletkenlerinin kullanlmas
10
-2
Zeminde e potansiyelleme (potansiyel dengelemesi) yaplmas 10
-2
Uyar iaretleri kullanlmas 10
-1

Birden fazla korunma nlemleri alnm ise edeer P
A
deeri, bileen olaslklarnn
arpmna eittir (Daha fazla bilgi iin Blm 4 Madde 16.a ve Madde 16.bye baknz).

Yap elik donatsnn indirme iletkeni olarak kullanlmas veya fiziksel kstlamalarn
olmas durumunda P
A
olasl ihmal edilebilir.

G.2 Yapya den yldrmlarn fiziksel hasara neden olma olasl (P
B
):
P
B
olasl YKDye bal olarak izelge G.2de verilmitir.

izelge G.2 Fiziksel hasarn azaltlmas nlemlerine gre (P
B
) deerleri

Yap zellikleri YKS snf P
B
Yap YKS ile korunmuyorsa - 1
Yap YKS ile korunuyorsa
IV 0,2
III 0,1
II 0,05
I 0,02
Yapnn YKS Ie uygun yakalama ucu sistemi ve doal indirme iletkeni
olarak alan srekli metal veya elik donatl betonu varsa
0,01
alan srekli metal veya elik donatl betonu varsa 0,001

G.3 Yapya den yldrmlarn i sistemlerin arzalanmasna yol ama olasl
(P
C
):
P
C
olasl uygulanan DKD korunma olaslna eittir.
P
C
= P
DKD
DKD tasarmnn yapld YKDye bal olarak P
DKD
deerleri izelge G.3te
verilmitir.
izelge G.3- YKDye bal olarak P
DKD
olaslklar

YKD P
DKD
DKD korunmas yok 1
III IV 0,03
II 0,02
I 0,01

583
Not 1: DKD korunmas sadece YKS ile korunan veya doal YKS olarak alan srekli
metal veya elik donatl betona sahip olan ve Blm 4n kuaklama ve topraklama
koullarnn yerine getirildii yaplarda etkilidir.
Not 2: Yldrmdan korunmu kablolardan oluan d hatlara bal olan ekranlanm i
sistemler veya iletkenleri; yldrmdan korunmu kablo kanallar, metal borular veya metal
tpler iinde olan sistemler iin DKD korunmasna ihtiya duyulmayabilir.
Not 3: YKD I iin tanmlanan koullara gre daha iyi korunma zelliklerine sahip DKD
salanmas durumunda (daha yksek akma dayanma zellii, daha dk korunma dzeyi
gibi) daha kk P
DKD
deerleri (0,005 0,001) alnabilir.

G.4 Yapnn yaknna den yldrmlarn i sistemlerin arzalanmasna neden
olma olasl (P
M
):
P
M
olasl, uygulanan yldrmdan korunma nlemlerine bal K
MS
faktr ile deiir.
Blm 5in kurallarna uygun DKD korunmas salanmad zaman P
M
deeri P
MS
deerine
eit olur. K
MS
ye bal olarak P
MS
deerleri izelge G.4te verilmitir.

izelge G.4 - K
MS
iin P
MS
olaslklar

K
MS
P
MS
0,4 1
0,15 0,9
0,07 0,5
0,035 0,1
0,021 0,01
0,016 0,005
0,015 0,003
0,014 0,001
0,013 0,0001

Blm 5in kurallarna uygun DKD korunmas saland zaman P
M
deeri P
DKD
deeri
ile P
MS
deerinden kk olanna eit olur. Dayankllk veya dayanma gerilimi bakmndan
ilgili standartlara uygun olmayan cihazlara sahip i sistemler iin P
MS
= 1 deeri kabul
edilmelidir.
K
MS
faktrnn deeri aadaki denklemle bulunur:
K
MS
= K
S1
K
S2
K
S3
K
S4

K
S1
Yapnn, YKSnin veya YKB 0/1 snrndaki dier ekranlarn ekranlama etkinliini gz nne alan bir faktr,
K
S2
Yapnn iinde YKB X/Y (X > 0, Y > 1) snrndaki ekranlama etkinliini gz nne alan bir faktr,
K
S3
sistem iindeki iletkenlerin zelliklerini gz nne alan bir faktr (izelge G.5),
K
S4
Korunan sistemin darbe dayanma gerilimini gz nne alan bir faktr.

YKBnin iinde ekrann snrndan itibaren en az kafes genilii (w) kadar gvenlik
uzaklnda, YKS veya kafes biimli hacimsel ekranlarn K
S1
ve K
S2
faktrleri aadaki gibi
alnabilir:
K
S1
= K
S2
= 0,12 w
Burada w, metre olarak, kafes biimli hacimsel ekranlarn veya kafes tipi YKS indirme
iletkenlerinin kafes genilii veya yapnn metal stunlar arasndaki uzaklk veya doal YKS
olarak alan elik donatlar arasndaki aklktr.
Kalnl 0,1 mm - 0,5 mm arasnda olan srekli metal ekranlar iin: K
S1
= K
S2
= 10
-4
-
10
-5
Not 1: Blm 5e uygun kuaklama a salanmsa K
S1
ve K
S2
deerleri yarya
drlebilir.

584
Endksiyon etkisi oluturan halkalarn YKB snrndaki ekranna gvenlik uzaklndan
daha yakn getii durumlarda; K
S1
ve K
S2
deerleri daha yksektir. rnein, ekrana uzaklk
0,1 w ila 0,2 w ise K
S1
ve K
S2
deerleri iki katna karlmaldr. Kaskad bal YKBler iin
K
S2
deeri, her bir YKBnin K
S2
deerlerinin arpmna eittir.
Not 2: K
S1
iin en byk deer 1 alnmaldr.

izelge G.5 sistemler iindeki iletkenlere bal olarak K
S3
faktrleri

sistem iindeki iletkenlerin tipi K
S3
Ekransz kablo
1)
; endksiyon etkisi oluturan halkalar nlemek iin gzergh nlemi alnmam 1
Ekransz kablo
2)
; endksiyon etkisi oluturan byk halkalar nlemek iin gzergh nlemi alnm 0,2
Ekransz kablo
3)
; endksiyon etkisi oluturan halkalar nlemek iin gzergh nlemi alnm 0,02
Ekranl kablo
4)
; ekran direnci 5 < R
S
20 /km 0,001
Ekranl kablo
4)
; ekran direnci 1 < R
S
5 /km 0,0002
Ekranl kablo
4)
; ekran direnci R
S
1 /km 0,0001
1)
Byk binalarda farkl gzergha sahip halka iletkenleri (halkalar yaklak 50 m
2
).

Gzergh ayn kablo iinde bulunan halka iletkenleri (halkalar yaklak 0,5 m
2
).
4)
Her iki uta e potansiyel kuaa bal, ekran direnci R
S
( /km) olan kablo, donanm ayn kuaklama barasna bal.

Her iki uta e potansiyel kuana bal olan srekli metal borular iinden geen
iletkenler iin K
S3
deeri 0,1 ile arplr.
K
S4
faktr aadaki gibi hesaplanr:
K
S4
= 1,5 / U
w
Burada U
w
korunan sistemin kV cinsinden darbe dayanm gerilimidir.
sistemde farkl darbe dayanm gerilimine sahip cihazlar varsa en dk darbe
dayanm gerilimine karlk gelen K
S4
faktr seilmelidir.

G.5 Hizmet tesisatna den yldrmlarn canllarn zarar grmesine neden olma
olasl (P
U
):
Dokunma gerilimlerinden dolay, canllarn zarar grmesi olasl (P
U
), hizmet
tesisatnn ekrannn zelliklerine, hizmet tesisatna bal i sistemlerin darbe dayanm
gerilimlerine ve hizmet tesisatnn giriinde alnan korunma nlemlerine (fiziksel kstlamalar,
uyar iaretleri, vb) ve DKDye baldr.
Blm 4e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmamsa; P
U
nun
deeri P
LD
ye eittir. P
LD
ise bal hizmet tesisatna yldrm dmesinden dolay i
sistemlerin arzalanma olasldr. P
LD
deerleri izelge G.6da verilmitir.
Blm 4e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmsa; P
U
nun
deeri P
DKD
ve P
LD
deerlerinden kk olanna eittir.
Not: P
U
yu azaltmak iin Blm 5e uygun DKD korunmas gerekli deildir. Blm 4e
uygun DKD yeterlidir.

S
) ve donanmn darbe dayanm gerilimine
(U
W
) bal olarak P
LD
olaslk deerleri

U
W
kV
5 < R
S
20
/km
1 < R
S
5
/km
R
S
1
/km
1,5 1 0,8 0,4
2,5 0,95 0,6 0,2
4 0,9 0,3 0,04
6 0,8 0,1 0,02

Ekransz hizmet tesisat iin P
LD
= 1 alnmaldr.


585
Fiziksel kstlamalar, uyar iaretleri gibi korunma nlemleri alnrsa P
U
deeri izelge
G.1de verilen P
A
deeri ile arplarak daha da azaltlr.

G.6 Hizmet tesisatna den yldrmlarn fiziksel hasara neden olma olasl (P
V
):
P
V
olasl hizmet tesisat ekrannn zelliklerine, hizmet tesisatna bal i sistemlerin
darbe dayanma gerilimlerine ve kullanlan DKDye baldr.
V

deeri, P
LD
ye eittir. P
LD
sistemlerin arzalanmas olasl olup izelge G.6da verilmitir.
Blm 5e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmsa; P
V
deeri,
P
DKD
ve P
LD
deerlerinden kk olanna eittir. P
V
deerini azaltmak iin DKD korumas
gerekli deildir. Blm 4e uygun DKD yeterlidir.

G.7 Hizmet tesisatna den yldrmlarn i sistemlerin arzalanmasna neden olma
olasl (P
W
):
P
W
olasl hizmet tesisat ekrannn zelliklerine, hizmet tesisatna bal i sistemlerin
darbe dayanm gerilimlerine ve tesis edilen DKDlere baldr.
W

deeri, P
LD
deerine eittir. P
LD
sistemlerin arzalanmas olasl olup izelge G.6da verilmitir.
Blm 5e uygun olarak DKD kullanlmsa; P
W
deeri P
DKD
(izelge G.3) ve P
LD


G.8 Yapya giren hizmet tesisatnn yaknna den yldrmlarn i istemlerin
arzalanmasna neden olma olasl (P
Z
):
P
Z
olasl, hizmet tesisat ekrannn zelliklerine, hizmet tesisatna bal sistemlerin
darbe dayanm gerilimlerine ve salanan korunma nlemlerine baldr.
Blm 5e uygun olarak DKD salanmamsa P
Z
deeri, P
LI
deerine eittir. P
LI
ise
bal hizmet tesisatna yldrm dmesinden dolay i sistemlerin arzalanma olasl olup,
izelge G.7de verilmitir.
Blm 5e uygun olarak DKD salanmsa P
Z
deeri, P
DKD
ve P
LI
deerlerinden kk
olanna (izelge G.3) eittir.

S
) ve donanmn darbe dayanm gerilimine
(U
W
) bal olarak P
LI
deerleri

U
W
kV
Ekran
yok
Ekran donanmn baland
e potansiyel kuana bal
deil
Ekran donanmn baland e potansiyel kuana bal
5 < R
S
20
/km
1 < R
S
5
/km
R
S
1
/km
1,5 1 0,15 0,5 0,04 0,02
2,5 0,4 0,06 0,2 0,02 0,008
4 0,2 0,03 0,1 0,008 0,004
6 0,1 0,02 0,05 0,004 0,002


586
Ek H

Bir yapda kayplarn (L
X
) belirlenmesi

Kayplar (L
X
) YKS tasarmcs tarafndan belirlenmelidir. Bu ekte verilen deerler,
nerilen ortalama deerlerdir.

H.1 Ortalama bal yllk kayp miktar:
Kayplarn (L
X
) hesaplanmasnda; yldrmdan kaynaklanabilecek eitli hasarlarn
ortalama bal miktar esas alnr.
Kaybn bykl aadakilere baldr:
- Kii says ve bunlarn riskli yerlerde kalma sresi,
- Kamuya salanan hizmetin tipi ve nemi,
- Hasardan etkilenen mallarn deeri.
Kayp (L
X
); gz nne alnan kayp tipine (L1, L2, L3 ve L4) ve her kayp tipi iin
kayba neden olan hasar tipine (D1, D2 ve D3) gre deiiklik gsterir. Burada:

L
t
Dokunma ve adm gerilimlerinden dolay yaralanmadan kaynaklanan kayp,
L
f
Fiziksel hasardan kaynaklanan kayp,
L
o
sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanan kayp.

H.2 Can kayb
L
t
, L
f
ve L
o
deerleri aadaki iliki kullanlarak kazazede saysndan tayin edilebilir:
L
X
= (n
p
/n
t
) (t
p
/ 8760)

Burada,

n
p
Tehlikeye den kii (kazazede) says,
n
t
Yapdaki toplam kii says,
t
p
nsanlarn tehlikeli bir yerde (yap dnda sadece L
t
veya yap iinde L
t
, L
f
ve L
o
)

olduklar sre [saat].

izelge H.1de n
p
, n
t
ve t
p
deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu
durumlarda L
t
, L
f
ve L
o
ortalama deerleri verilmitir.

izelge H.1 - L
t
, L
f
ve L
o
iin ortalama deerler

Yap tipi L
t
Btn yap tipleri (nsanlar bina iinde) 10
-4
Btn yap tipleri (nsanlar bina dnda) 10
-2

Yap tipi L
f
Hastane, otel, kamu binalar 10
-1
Sanayi, ticari, okul binalar 510
-2
Elence yerleri, ibadethaneler, mzeler 2 10
-2
Dierleri 10
-2

Yap tipi L
o
Patlama riski olan yaplar 10
-1
Hastaneler 10
-3

Can kayb yapnn zelliklerine de baldr. Bunlar arttrma (h
z
) ve azaltma (r
f
,

r
p
, r
a
, r
u
)
ynnde etki eden faktrlerle gz nne alnr:
L
A
= r
a
L
t
L
U
= r
u
L
t

587
L
B
= L
V
= r
p
h
z
r
f
L
f

L
C
= L
M
= L
W
= L
Z
= L
O
Burada;

r
a
Toprak tipine bal olarak can kaybn azaltma faktr (izelge H.2),
r
u
Baslan yerin tipine bal olarak can kaybn azaltma faktr (izelge H.2),
r
p
Yangna bal olarak alnan nlemlere ilikin fiziksel hasardan kaynaklanan kayplar azaltma faktr (izelge H.3),
r
f
Yapnn yangn riskine bal olarak fiziksel hasardan kaynaklanan kayplar azaltma faktr (izelge H.4),
h
z
zel bir tehlike olmasna bal olarak can kaybn arttrma faktr (izelge H.5),

izelge H.2 Topraa ve baslan yerin yzeyine bal olarak r
a
, r
u
deerleri

Yzey tipi
Dokunma direnci
k
1)
r
a
ve r
u
Tarmsal, beton 1 10
-2
Mermer, seramik 1-10 10
-3
akl, duvardan duvara hal, hal 10-100 10
-4
Asfalt, muamba, ahap 100 10
-5
1)
Deerler 500 N kuvvetle sktrlan 400 cm
2
elektrot ile yeterince uzak bir nokta arasnda llmtr.

izelge H.3 Yangn sonularn azaltmaya ynelik nlemlere bal olarak r
p
deerleri

nlem r
p
nlem yok 1
Aadaki nlemlerden biri: Yangn sndrcler, elle altrlan sabit yangn sndrme tesisleri, elle altrlan
yangn alarm tesisleri, hidrantlar, yangna kar korunmal blmeler, korunmal ka yollar.
0,5
Elle altrlan sabit yangn sndrme tesisleri veya otomatik yangn alarm tesisleri
1)
0,2
1)
Sadece ar gerilimlere ve dier hasarlara kar korunmusa ve itfaiye 10 dakikadan daha ksa bir srede geliyorsa.

Birden fazla nlem alnmsa r
p
iin ilgili deerlerin en k olarak alnr. Patlama
riski olan yaplarda r
p
= 1 alnr.

izelge H.4 Yapnn yangn riskine bal olarak r
f
deerleri

Yangn riski r
f
Patlama 1
Yksek 10
-1
Normal 10
-2
Dk 10
-3
Yok 0

Not 1: Patlama riski olan yaplar ve iinde patlayc madde karmlar bulunan yaplar
iin, daha detayl r
f
hesab gerekebilir.
Not 2: Yanc maddelerden yaplm olan yaplar, ats yanc maddelerden yaplm
olan yaplar veya zgl yangn yk 800 MJ/m
2
den yksek olan yaplar, yangn riski yksek
olan yaplar olarak alnabilir.
Not 3: zgl yangn yk 800 MJ/m
2
ile 400 MJ/m
2
arasnda olan yaplar yangn riski
normal olan yaplar olarak alnabilir.
Not 4: zgl yangn yk 400 MJ/m
2
den az olan yaplar ve iinde yanc maddelerin
ok seyrek olarak bulunduu yaplar yangn riski dk olan yaplar olarak alnabilir.
Not 5: zgl yangn yk, bir yapda bulunan toplam yanc madde miktar enerjisinin
yapnn toplam yzey alanna orandr.


588

izelge H.5 zel tehlike olmas halinde h
z
faktr deerleri

zel tehlike cinsi h
z
zel tehlike yok 1
Dk seviyeli panik (yapnn iki katla snrl olmas, insan saysnn 100den fazla olmamas vb.) 2
Orta seviyeli panik (yapnn kltr ve spor faaliyetlerine tahsis edilmesi ve katlan insan saysnn 100 ile
1000 arasnda olmas vb.)
5
Yapy boaltma zorluu (hareket zorluu bulunan insanlarn yaplar, hastaneler vb.) 5
Yksek seviyeli panik (yapnn kltr ve spor faaliyetlerine tahsis edilmesi ve katlan insan saysnn
1000den fazla olmas vb.)
10
Etraf ve evre iin tehlike 20
Etrafn ve evrenin kirletilmesi 50

H.3 Kamu hizmetlerinin kabul edilemeyecek ekilde kayb:
L
X
(L
f
veya L
o
)

aadaki iliki kullanlarak belirlenebilir:
L
X
= (n
p
/n
t
) (t / 8760)
Burada,

n
p
Tehlikeye den ortalama kii says (hizmet verilemeyen kullanc),
n
t
Toplam kii says (hizmet verilen kullanc),
t Yllk hizmet kayb sresi [saat].

izelge H.6da, n
p
, n
t
ve t deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu
durumlar iin L
f
ve L
o
ortalama deerleri verilmitir.

izelge H.6 - L
f
ve L
o
iin ortalama tipik deerler

Hizmet tipi L
f
L
o
Gaz, su 10
-1
10
-2
TV, iletiim, elektrik 10
-2
10
-3

Kamu hizmetlerinin kayb yapnn zelliklerinden ve r
p
azaltma faktrnden etkilenir:

L
B
= L
V
= r
p
r
f
L
f
L
C
= L
M
= L
W
= L
Z
= L
O
r
p
ve r
f
deerleri srasyla izelge H.3 ve izelge H.4te verilmitir.

H.4 Kltrel mirasn kayb
L
X
(L
f
) aadaki ekilde belirlenebilir.
L
X
= c/c
t

Burada;

c Olas yap kaybnn ortalama deeri (rnein olas mal kayplarnn sigorta deeri),
c
t
Yapnn toplam deeri (yapda bulunan sigortalanm btn mallarn deeri).

c ve c
t
deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu durumlar iin ortalama
deer olarak L
f
= 10
-1
alnr.
Kltrel mirasn kayb, yapnn zelliklerinden ve r
p
azaltma faktrnden etkilenir:
L
B
= L
V
= r
p
r
f
L
f
r
p
ve r
f
deerleri srasyla izelge H.3 ve izelge H.4te verilmitir.


589

H.5 Ekonomik kayp
L
X
(L
t
,

L
f
veya

L
o
) aadaki iliki kullanlarak belirlenebilir.
L
X
= c/c
t

Burada;

c Olas yap kaybnn ortalama deeri (iindekileri ve ilgili faaliyetleri ve bunlarn
sonularn da kapsayacak ekilde),
c
t
Yapnn toplam deeri (iindekileri ve ilgili faaliyetleri de kapsayacak ekilde).

c ve c
t
deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu durumlar iin L
t,
L
f
ve

L
o
deerleri izelge H.7de verilmitir.

izelge H.7 L
t
, L
f
ve L
o
iin ortalama deerler

Yap tipi L
t
Btn tipler (bina iinde) 10
-4
Btn tipler (bina dnda) 10
-2

Yap tipi L
f
Hastane, sanayi, mze, tarmsal yerler 0,5
Otel, okul, bro, ibadethane, elence yeri, ticari bina 0,2
Dier 0,1

Yap tipi L
o
Patlama riski olan yaplar 10
-1
Hastane, sanayi, bro, otel, ticari bina 10
-2
Mze, tarmsal yerler, okul, ibadethane, elence yeri 10
-3
Dier 10
-4

Ekonomik deer kayb yapnn zelliklerinden etkilenir. Bunlarn belirlenmesinde
arttrma (h
z
) ve azaltma (r
f
, r
p
, r
a
, r
u
) ynnde etki eden faktrler gz nne alnr:
L
A
= r
a
L
t

L
U
= r
u
L
t

L
B
= L
V
= r
p
r
f
h
Z
L
f

L
C
= L
M
= L
W
= L
Z
= L
O

r
a
ve r
u
deerleri izelge H.2de; r
p
deerleri izelge H.3te, r
f
deerleri izelge H.4te
ve h
Z
deerleri izelge H.5te verilmitir.


590
Ek I

Hizmet tesisatna hasar gelmesi olaslnn (P'
X
) hesaplanmas

Bu ekte verilen olaslklar, nerilen deerlerdir. Gerekesi aklanmak kouluyla baka
deerler de kullanlabilir.

I.1 Metal iletkenli hatlar

I.1.1 Yapya bal bir hatta den yldrmlarn hasar yapma olasl, P'
B
ve P'
C
:
P'
B
ve P'
C
olaslklar I
a
arza akmna baldr. I
a
hattn zelliklerine, yapya giren
hizmet tesisat saysna ve alnan korunma nlemlerine baldr. Ekransz hatlar iin I
a
= 0
alnmaldr. Ekranl hatlar iin:

I
a
= 25 n U
W
/ (R
S
K
d
K
p
) [kA]

K
d
Hat zelliklerine bal faktr (izelge I.1),
K
p
Uygulanan korunma nlemlerine bal faktr (izelge I.2),
U
W
Darbe dayanm gerilimi [kV] (kablolar iin izelge I.3, cihazlar iin izelge
I.4),
R
S
Kablonun ekranlama direnci [/km],
n Yapya giren hizmet tesisat says.

Not: Yapnn giri noktasndaki DKDler arza akmn (I
a
) arttrr.

izelge I.1 Ekranl hattn zelliklerine bal olarak K
d
faktrleri

Hat K
d
Ekran toprakla temasta ise 1
Ekran toprakla temasta deil ise 0,4

izelge I.2 Korunma nlemlerine bal olarak K
p
faktrleri

Hat K
p
Korunma nlemi yok 1
Ek ekranlama iletkenleri tek iletkenli
1)
0,6
Ek ekranlama iletkenleri iki iletkenli
1)
0,4
Yldrmdan korunmu kablo kanal 0,1
Yldrmdan korunmu kablo 0,02
Ek ekranlama iletkenleri elik boru 0,01
1)
Ekranlama iletkeni kablonun yaklak 30 cm yukarsna denir. ki ekranlama
iletkeni kablo eksenine gre simetrik olarak kablonun yaklak 30 cm yukarsna
denir.

izelge I.3 Kablo tipine bal olarak U
W
darbe dayanma gerilimi deerleri

Kablo tipi
U
n
kV
U
W
kV
letiim - kat yaltml - 1,5
letiim - PVC, PE yaltml - 5
Elektrik 1 15
Elektrik 3 45
Elektrik 6 60
Elektrik 10 75
Elektrik 15 95
Elektrik 20 125


591

izelge I.4 Cihaz tipine bal olarak U
W
darbe dayanm gerilimi deerleri

Cihaz tipi
U
W
kV
Elektronik 1,5
Elektrikli kullanc cihaz (U
n
< 1 kV) 2,5
Elektrikli ebeke cihaz (U
n
< 1 kV) 6

Arza akmna (I
a
) bal olarak P'
B
ve P'
C
deerleri izelge I.5te verilmitir.
Uygun DKDler kullanlm ise; P'
B
ve P'
C
deerlerinin P
DKD
ye eit olduu varsaylr
(izelge G.3).

izelge I.5 - Arza akmna (I
a
) bal olarak P'
B
, P'
C
, P'
V
ve P'
W
deerleri

I
a
kA
P'
B
, P'
C
, P'
V
, P'
W
0 1
3 0,99
5 0,95
10 0,9
20 0,8
30 0,6
40 0,4
50 0,3
60 0,2
80 0,1
100 0,05
150 0,02
200 0,01
300 0,005
400 0,002
600 0,001

I.1.2 Bir hatta den yldrmlarn hasar yapma olasl, P'
V
ve P'
W
:
P'
V
ve P'
W
olaslklar, I
a
arza akmna baldr. I
a
hattn zelliklerine ve alnan korunma
nlemlerine baldr. Ekransz hatlar iin I
a
= 0 alnmaldr. Ekranl hatlar iin I
a
aadaki
denklemle gre hesaplanmaldr:

I
a
= 25 U
W
/ (R
S
K
d
K
p
) [kA]

K
d
Hat zelliklerine bal faktr (izelge I.1),
K
p
Uygulanan korunma nlemlerine bal faktr (izelge I.2),
U
W
Darbe dayanma gerilimi [kV] (kablolar iin izelge I.3, cihazlar iin izelge
I.4),
R
S
Kablonun ekranlama direnci [/km].

letiim hatlarnda P'
V
hesabnda I
a
arza akmnn en byk deerleri aadaki gibi
alnr:
I
a
= 40 kA kurun ekranl kablolar,
I
a
= 20 kA alminyum ekranl kablolar.
I
a
arza akmna bal olarak P'
V
ve P'
W
deerleri izelge I.5te verilmitir.

I.1.3 Bir hattn yaknna den yldrmlarn hasar yapma olasl, P'
Z
:
P'
Z
olasl hattn zelliklerine ve alnan korunma nlemlerine baldr. Uygun
DKDler kullanlmamsa P'
Z
deeri P
LI
deerine eittir. P
LI
deerleri izelge G.7de

592
verilmitir. Blm 5e uygun DKDler kullanlmsa P'
Z
deeri, P
DKD
(izelge G.3) ile P
LI


593

Ek J

Hizmet tesisatndaki kayplarn (L'
X
) deerlendirilmesi

J.1 Yllk ortalama bal kayp deeri:
L'
X
yldrm dmesinden kaynaklanabilecek belli tipteki hasarlarn ortalama bal
miktarn esas alr. Burada hasarn hem etki alan hem de etkileri gz nne alnmtr. Bu
deer aadakilere baldr:
- Kamuya salanan hizmetin tipi ve nemi,
- Hasardan etkilenen mallarn deeri.
Kayp (L'
X
); gz nne alnan kayp tipine (L'1, L'2 ve L'4) ve her kayp tipi iin kayba
neden olan hasar tipine (D2 ve D3) gre deiiklik gsterir. Burada:
L'
f
: Fiziksel hasardan kaynaklanan kayp,
L'
o
: sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanan kayptr.

J.2 Kamu hizmetlerinin kabul edilemeyecek ekilde kayb:
L'
x
(L'
f
veya L'
o
)

aadaki iliki kullanlarak hesaplanabilir:
L'
X
= (n
p
/n
t
) (t / 8760)
Burada;

n
p
Hizmet verilmeyen ortalama kullanc says,
n
t
Hizmet verilen kullanc says,
t Yllk hizmet kayb sresi [saat].

izelge J.1de n
p
, n
t
ve t deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu
durumlar iin L'
f
ve L'
o
iin ortalama deerleri verilmitir.

izelge J.1 L'
f
ve L'
o
iin deerler

Hizmet tipi L'
f
L'
o
Gaz, su 10
-1
10
-2
TV, iletiim, elektrik 10
-2
10
-3

Kamu hizmetlerinin kayb yapnn zelliklerine aadaki gibi baldr:

L'
B
= L'
V
= L'
f

L'
C
= L'
W
= L'
Z
= L'
o

J.3 Ekonomik kayp:
L'
x
(L'
f
veya L'
o
) aadaki iliki kullanlarak hesaplanabilir:
L'
X
= c/c
t

Burada;
c Olas yap kaybnn, iindekilerin ve ilgili faaliyetlerin ortalama tutar,
c
t
Yapnn, iindekilerin ve ilgili faaliyetlerin toplam tutar.

c ve c
t
deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu durumlar iin ve btn
hizmet tipleri iin L'
f
ve L'
o
deerleri aadaki gibidir.
L'
f
= 10
-1
ve L'
o
= 10
-3
Ekonomik deer kayb hizmet tesisatnn zelliklerine aadaki gibi baldr:
L'
B
= L'
V
= L'
f
L'
C
= L'
W
= L'
Z
= L'
o

594
Ek K

Anahtarlama ar gerilimleri

ar gerilimler farkl nedenlerden meydana gelir. Olas nedenlerden biri yldrm
atlamasndan dolay ksa devre olumasdr. Bu da ou kez geici ve anahtarlama ar
gerilimlerine yol aabilir. Bundan dolay, i ar gerilimlere kar nlem alnmas gerekir.
ou durumda, anahtarlama ar gerilimleri yldrmdan kaynaklananlara gre daha az
hasara neden olur ve yldrm darbelerine kar korunma elemanlar (DKDler), anahtarlama
darbelerine kar da etkili korunma salar.
Anahtarlama ar gerilimlerinin incelenmesi ile ilgili bir alma yapldnda; risk
deerlendirmesi, yldrmn hatlarda endkledii darbeler iin yaplan deerlendirmeye ok
benzer. Ancak, yllk anahtarlama ar gerilim says (N
s
) farkldr.

ki tip anahtarlama darbesi vardr:
- Tekrarlanan darbeler (devre kesicilerin almas, kondansatr gruplarnn
anahtarlanmas vb.). Bunlar, cihazlarn elle veya otomatik altrlmas ile oluur. Oluma
skl gnde bir iki kereden ark kayna makinas rneinde olduu gibi gnde birok kereye
kadar deiir. Bu darbelerin oluma skl ve genlii (ve elektrikli cihazlar zerindeki
etkileri) genel olarak iyi bilinmektedir. Bu gibi durumlarda tehizat korumak iin karar
verme konusunda risk analizi yapmak genellikle yararl olmaz.
- Rastgele darbeler (devre kesicilerin veya sigortalarn bir hatay dzeltmek zere
almas vb.). Bu durumda oluma skl, tanm gerei, bilinemez ve bunlarn genlii dier
elektrikli cihazlar zerindeki etkileri de bilinmeyebilir. Bu durumda bu cins hasar kaynana
kar korunmaya gerek olup olmad konusunda karar vermek iin risk analizi yaplmaldr.
Anahtarlama ar gerilimlerinin genlii ancak belirli elektrik tesislerinde yaplacak
ayrntl lmlerle ve verilerin istatistiksel analizi ile hesaplanr. Genel olarak, anahtarlama
ar gerilimlerinin oluma skl genlikleri ile azalr.
Alak gerilim sistemlerinde, anahtarlama ar gerilimlerinin 4 kVtan kk olmas ve
sadece 1000 taneden 2 tanesinin 2,5 kVu amas beklenir. Bir ylda meydana gelebilecek
toplam tahmin edilen veya llen anahtarlama ar gerilimlerinin says (n
s
) esas alnarak
2,5 kVtan yksek (fakat 4 kVtan kk) toplam say (N
S
) aadaki denklemle
hesaplanabilir:
N
S
= 0,002 n
s
Hasar olasl (P) ve bunun sonucu oluan kayp (L) yldrmn endkledii darbelerinki
ile ayndr.


595
Ek L

Kayp maliyetinin hesaplanmas

Korunma nlemi yokken toplam kayp maliyeti (C
L
) aadaki denklemle
hesaplanabilir:
C
L
= (R
A
+ R
U
) C
A
+ (R
B
+ R
V
) (C
A
+ C
B
+ C
S
+ C
C
) + (R
C
+ R
M
+ R
W
+ R
Z
) C
S

Burada;

R
A
ve R
U
Korunma nlemi yokken hayvanlarn kayb ile ilgili risk bileeni,
R
B
ve R
V
Korunma nlemi yokken fiziksel hasarla ilgili risk bileeni,
R
C
, R
M
, R
W
, R
Z
Korunma nlemi yokken elektrikli ve elektronik sistemlerin
arzalanmas ile ilgili risk bileeni,
C
A
Hayvanlarn maliyeti,
C
S
Yapdaki sistemlerin maliyeti,
C
B
Binann maliyeti,
C
C
Bina iindekilerin maliyetidir.

Korunma nlemleri olmasna ramen, ortaya kan (artk) kayp maliyeti (C
RL
) ise
C
RL
= (R'
A
+ R'
U
) C
A
+ (R'
B
+ R'
V
) (C
A
+ C
B
+ C
S
+ C
C
) + (R'
C
+ R'
M
+ R'
W
+ R'
Z
)
C
S

Burada;

R'
A
ve R'
U
Korunma nlemleri varken hayvanlarn kayb ile ilgili risk
bileeni,
R'
B
ve R'
V
Korunma nlemleri varken fiziksel hasarla ilgili risk bileeni,
R'
C
, R'
M
, R'
W
, R'
Z
Korunma nlemleri varken elektrikli ve elektronik sistemlerin
arzalanmas ile ilgili risk bileenidir.

Korunma nlemlerinin yllk maliyeti (C
PM
) aadaki denklemle hesaplanabilir:
C
PM
= C
P
(i + a + m)

Burada;

C
p
Korunma nlemlerinin maliyeti,
i Faiz oran,
a Amortisman oran,
m Bakm skldr.

Yllk para tasarrufu (S) aadaki denklemle hesaplanr:
S = C
L
(C
PM
C
RL
)

Yllk para tasarrufu S > 0 ise korunma yaplmas uygundur.


596
Ek M

Yaplar iin rnek alma

Bu ekte, bu ynetmelikteki kurallara uygun olarak yaplar iin risk hesabna ilikin
rnekler verilmitir. Bunun iin bir tekil ev, bir ticari bina, bir hastane ve bir apartman dairesi
rnek olarak seilmitir. Btn tesislerde ve sistemlerde bulunan zel durumlarn ele alnmas
amalanmamtr. Bu rneklerin amac:
- Riskin nasl hesaplandn ve korunma ihtiyacnn nasl belirlendiini,
- Farkl risk bileenlerinin toplam riske katksn,
- Bu risklerin azaltlmas iin farkl korunma nlemlerinin etkisini,
- Maliyetlerine gre farkl korunma nlemlerinden uygun yntemin seimini
gstermektir.

M.1 Tekil ev:
lk rnek olarak, yldrmdan korunma ihtiyacnn deerlendirilmesi gereken bir tekil ev
ele alnmtr.

Bu rnekte can kayb riski (R
1
) (Madde 9.d ve izelge 6ya gre R
1
bileenleri)
belirlenecek, katlanlabilir risk R
T
= 10
-5
(Madde 10.e ve izelge 10a gre) ile
karlatrlacak ve riski azaltacak korunma nlemleri seilecektir.

M.1.1 rnekle ilgili veriler ve zellikler
Bu rnekte aadaki veriler ve zellikler gz nne alnmtr:
1) Evin kendisi ve etrafndakiler izelge M.1de verilmitir,
2) sistemler ve bunlarn bal olduu giren hatlar izelge M.2de verilmitir.

izelge M.1- Yap verileri ve zellikleri

Parametre Yorum Sembol Deer Referans
Boyutlar (m) - L
b
W
b
H
b
15 20 6
Yerleim faktr Tekil yap
1)
C
d
1 izelge F.3
YKS Yok P
B
1 izelge G.2
Yap yzeyinde ekran Yok K
S1
1 K
S1
= K
S2
= 0,12 w
Yap iinde ekran Yok K
S2
1 K
S1
= K
S2
= 0,12 w
Ev dnda insan Yok
2)

Yldrm dme younluu 1/(km
2
yl) N
g
4 -
1)
Dz arazide, yaknda yap yok.
2)
nsanlara ok riski R
A
= 0

u bilgiler gz nne alnmaldr:
- Yapnn dndaki zeminin iindekinden farkl olduu,
- Yapnn tek bir yangna dayankl blm olduu,
- Hacimsel ekranlama olmad.
Bu durumda aadaki iki ana blge tanmlanabilir:
- Z
1
(binann d)
- Z
2
(binann ii).
Aadaki varsaymlarla baka bir blgenin tanmlanmasna gerek kalmaz:
- Her iki (elektrik ve iletiim) i sistem Z
2
blgesindedir,
- Z
2
blgesindeki kayplarn sabit olduu kabul edilir.
Binann dnda insan yoksa Z
1
blgesi iin R
1
riski ihmal edilir ve risk hesab sadece Z
2

blgesi iin yaplr.

597
Z
2
blgesinin zellikleri izelge M.3te verilmitir.
Yldrmdan korunma tasarmcsnn deerlendirmesinin ardndan R
1
riskiyle ilgili yllk
ortalama bal kayp tutar deerleri varsaylmtr (izelge H.1).

izelge M.2- sistemlerin ve bunlarn bal olduu giren hatlarn verileri ve zellikleri

Toprak zdirenci m 500
AG elektrik hatt ve i sistemi
Uzunluk (m) L
c
1000
Ykseklik (m) Gml H
c
-
Transformatr Yok C
t
1 izelge F.5
Hat yerleim faktr
1)
Tekil hat C
d
1 izelge F.3
Hat evre faktr Krsal C
e
1 izelge F.6
Hat ekranlamas Yok P
LD
1 izelge G.6
tesisat nlemi Yok K
S3
1 izelge G.5
sistemlerin dayanm U
W
= 2,5 kV K
S4
0,6 K
S4
= 1,5 / U
w
DKD korumas Yok P
DKD
1 izelge G.3
letiim hatt ve i sistemi
Uzunluk (m) L
c
1000
Ykseklik (m) H
c
6
Hat yerleim faktr
1)
Tekil hat C
d
1 izelge F.2
e
1 izelge F.5
Hat ekranlamas Yok P
LD
1 izelge G.6
tesisat nlemi Yok K
S3
1 izelge G.5
sistemlerin dayanm U
W
= 1,5 kV K
S4
1 K
S4
= 1,5 / U
w
DKD korumas Yok P
DKD
1 izelge G.3
1)
Dz arazide, hat tecrit edilmi (yaknda yap yok, uzak uca (hattn a ucuna) bal bitiik yap yok (N
Da
= 0)

izelge M.3- Z2 blgesi (bina ii) zellikleri

Deme yzeyi tipi Ahap r
u
10
-5
izelge H.2
Yangn riski Dk r
f
10
-3
izelge H.4
zel tehlike Yok h
z
1 izelge H.5
Yangn korumas Yok R
p
1 izelge H.3
Hacimsel ekran Yok K
S2
1 K
S1
= K
S2
= 0,12 w
sistemler (elektrik) Evet AG elektrik hattna bal -
sistemler (iletiim) Evet letiim hattna bal -
Dokunma ve adm gerilimlerinden
dolay kayp
Evet L
t
10
-4
izelge H.1
Fiziksel hasardan dolay kayp Evet L
f
10
-1
izelge H.1

M.1.2 lgili byklklerin hesaplanmas: Toplama alanlarnn hesab izelge M.4te
verilmitir. Beklenen tehlikeli olay saysnn hesab izelge M.5te verilmitir.

M.1.3 Korunma ihtiyacna karar vermek iin risk hesab
ncelenmekte olan durum iin R
1
riskini hesaplamak gerekir.
Madde 9.dde verilen R
1
= R
A
+ R
B
+ R
C
+ R
M
+ R
U
+ R
V
+ R
W
+ R
Z
denklemine gre
risk aadaki bileenlerin toplam olarak ifade edilir:
R
1
= R
B
+ R
U(elektrik hatt)
+ R
V(elektrik hatt)
+ R
U(iletiim hatt)
+ R
V(iletiim hatt)
lgili bileenler ve toplam risk deerlendirmesi izelge M.6da verilmitir.


598

izelge M.4- Yaplarn ve hatlarn toplama alanlar

Alann
sembol
Denklem/izelge
referans
Toplama alan denklemi
Deerin
alnd
izelge
Deer
m
2
A
d
Madde F.2.1 deki
denklem
Yapya:
A
d
= [L
b
W
b
+ 6H
b
(L
b
+ W
b
) + (3H
b
)
2
]
M.1 2,58 10
3
A
I(P)
izelge F.4
Elektrik hattna:
A
I(P)
= (L
c
- 3H
b
)
M.1 M.2 2,2 10
4
A
i(P)
izelge F.4
Elektrik hattnn yaknna:
A
i(P)
= 25 L
c
M.2 5,6 10
5
A
I(T)
izelge F.4
letiim hattna:
A
I(T)
= 6H
c
(L
c
- 3H
b
)
M.1 M.2 3,5 10
4
A
i(T)
izelge F.4
letiim hatt yaknna:
A
i(T)
= 1000 L
c
M.2 10
6

izelge M.5- Beklenen yllk tehlikeli olay says

Sembol
Denklem
referans
Yldrm dme says denklemi
Deerin alnd
izelge
Deer
(1/yl)
N
D
F.2.3deki
denklem
Yapya:
N
D
= N
g
A
d
C
d
10
-6
M.1
M.4
1,03 10
-2
N
L(P)
F.4deki
denklem
Elektrik hattna:
N
L(P)
= N
g
A
I(P)
C
d(P)
C
t(P)
10
-6
M.1
M.2
M.4
8,78 10
-2
N
i(P)
F.5deki
denklem
Elektrik hattnn yaknna:
N
i(P)
= N
g
A
I(P)
C
t(P)
C
e(P)
10
-6
M.1
M.2
M.4
2,24
N
L(T)
F.4deki
denklem
letiim hattna:
N
L(T)
= N
g
A
I(T)
C
d(T)
10
-6
M.1
M.2
M.4
1,41 10
-1
N
i(T)
F.5deki
denklem
letiim hattnn yaknna:
N
i(T)
= N
g
A
i(T)
C
e(T)
10
-6
M.1
M.2
M.4
4

izelge M.6- lgili risk bileenleri ve hesaplanmas

Bileenin
sembol
izelge
referans
Yldrmn dme yerine gre bileen denklemi
Deerin alnd
izelge
Deer
10
-5
R
B
izelge 12
Yapya gelen fiziksel hasar:
R
B
= N
D
P
B
h
z
r
p
r
f
L
f
M.1
M.3 M.5
0,103
R
U(elektrik hatt)
izelge 12
Elektrik hattnn darbe grmesi:
R
U
= (N
L
+ N
Da
) P
U
r
u
L
t
M.2
M.3
M.5
0,000009
0,878
0,000014
R
V(elektrik hatt)
izelge 12
Elektrik hattnn fiziksel hasar:
R
V
= (N
L
+ N
Da
) P
V
h
Z
r
p
r
f
L
f
1,41
R
U(iletiim hatt)
izelge 12
letiim hattnn darbe grmesi:
R
U
= (N
L
+ N
Da
) P
U
r
u
L
t
R
V(iletiim hatt)
izelge 12
letiim hattnn fiziksel hasar:
R
V
= (N
L
+ N
Da
) P
V
h
Z
r
p
r
f
L
f
Toplam R
1
izelge 12
R
B
+ R
U(elektrik hatt)
+ R
V(elektrik hatt)
+ R
U(iletiim hatt)
+
R
V(iletiim hatt)
M.6 2,39

M.1.4 R
1
hesabndan bulunan sonu
R
1
= 2,39 10
-5
deeri katlanlabilir riskten (R
T
= 10
-5
) byk olduu iin yap iin
yldrmdan korunma gereklidir.
M.1.5 Korunma nlemlerinin seimi
Risk bileenlerinin sonular (Madde 9.d.1 ve Madde 9.d.2) aadaki gibidir:
R
D
= R
A
+ R
B
+ R
C
= R
B
= 0,103 10
-5
R
I
= R
M
+ R
U
+ R
V
+ R
W
+ R
Z
= R
U
+ R
V
2,287 10
-5

599
R
S
= R
A
+ R
U
= R
U
0
R
F
= R
B
+ R
V
2,39 10
-5
R
O
= R
M
+ R
C
+ R
W
= 0
Burada;

R
D
Yapya yldrm dmesinden dolay yap iin risk (Kaynak S1)
R
I
Yapya dmeyen yldrmdan dolay yap iin risk (Kaynak S2, S3, S4)
R
S
Canllarn zarar grme riski
R
F
Yapya fiziksel hasardan kaynaklanan risk
R
O
sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanan risktir.

Bu durum, yapnn ana riskinin yapya bal hatlara den yldrmdan dolay fiziksel
hasardan kaynaklandn gstermektedir.

izelge M.6ya gre risk deerine nemli katklar aadakilerden gelmektedir:

- Bileen R
v(iletiim hatt)
(letiim hattna yldrm dmesi) %59,
- Bileen R
v(elektrik hatt)
(Elektrik hattna yldrm dmesi) %37,
- Bileen R
B
(Yapya yldrm dmesi) %4.

R
1
riskini katlanlabilir deere drmek iin R
v
ve R
B
bileenlerini etkileyen korunma
nlemleri (izelge M.6) dnlmelidir. Uygun nlemler unlardr:
a) Elektrik ve iletiim hatlarn korumak iin hizmet tesisat giriine YKD IVe gre bir
DKD taklmas. izelge G.3e gre bu nlem, P
U
ve P
V
deerlerini 1den 0,03e drr.
b) IV snf YKS tesis edilmesi. Bu, izelge G.2 ve G.3e gre P
B
deerini 1den 0,2ye;
P
U
ve P
V
deerlerini 1den 0,03e drr (hatta bal DKDnin varlndan dolay).
Bu deerler izelge M.6da yerine konulursa izelge M.7deki yeni risk bileen
deerleri elde edilir.

izelge M.7- Risk bileenlerini hesaplama sonular

Risk bileenleri
Deer 10
-5
Durum a Durum b
R
A
0 0
R
B
0,103 0,0206
R
U
0 0
R
V
0,0263 0,0263
R
U
0 0
R
V
0,0423 0,0423
Toplam 0,1716 0,0892

Uygulanacak zm teknik ve ekonomik konulardaki en iyi zme baldr.

M.2 Ticari binalar
kinci rnek olarak, korunma ihtiyacnn deerlendirilmesi gereken bir ticari bina ele
alnmtr.
Bu rnek iin can kayb riski (R
1
) (Madde 9.d ve izelge 6ya gre R
1
bileenleri)
belirlenmeli ve katlanlabilir risk R
T
= 10
-5
(Madde 10.e ve izelge 10a gre) ile
karlatrlmaldr. Riski azaltacak korunma nlemleri seilecektir. Yap sahibinin karar
vermesinden sonra benimsenen korunma nlemlerinin ekonomiklii deerlendirilecektir.

Aadaki veriler ve zellikler geerlidir:

600
1) Binann kendisi ve etrafndakiler izelge M.8de verilmitir,
2) elektrikli sistemler ve bunlarn bal olduu giren elektrik hatt izelge M.9da
verilmitir.
3) elektronik sistemler ve bunlarn bal olduu giren iletiim hatt izelge M.10da
verilmitir.

izelge M.8- Yap zellikleri

Parametre Yorum Sembol Deer
Boyutlar (m) - L
b
W
b
H
b
4 20 25
Yerleim faktr Tekil yap C
d
1
YKS Yok P
B
1
Yap snrnda ekran Yok K
S1
1
S2
1
Yldrm dme
younluu
1/(km
2
yl) N
g
4
Yapda insann varl
Yapnn iinde ve
dnda
n
t
200

izelge M.9- elektrik sistemlerinin ve bunlarn bal olduu elektrik hatlarnn
zellikleri

Uzunluk (m) L
c
200
Ykseklik (m) Havai H
c
6
YG/AG transformatr Yok C
t
1
Hat yerleim faktr Yaltlm C
d
1
e
1
Hat ekranlamas Yok
P
LD
1
P
LI
0,4
tesisat nlemi Yok K
S3
1
Donanm dayanma gerilimi, U
W
U
W
= 2,5 kV K
S4
0,6
DKD korumas Yok P
DKD
1
Hattn a ucundaki yap boyutlar Yok L
a
W
a
H
a
-

M.2.2 Ticari bina iindeki blgelerin tanm ve zellikleri
Aadaki hususlar gz nne alnmaldr.
- Zeminin yzey tipinin; giri alannda, bahede ve yapnn iinde birbirinden farkl
olduu,
- Yapnn ve arivin yangna dayankl blmler olduu,
- Hacimsel ekranlama olmad,
- Bilgisayar merkezindeki kayplarn (L) dier brolardakine gre daha dk
olduunun varsayld.
Bu durumda aadaki ana blgeler tanmlanabilir:
- Z
1
binaya giri alan,
- Z
2
bahe,
- Z
3
ariv - yangna dayankl bir blm iinde ayrlmtr,
- Z
4
brolar,
- Z
5
bilgisayar merkezi.
Blgelerin zellikleri; Z
1
blgesi iin izelge M.11de, Z
2
blgesi iin izelge M.12de,
Z
3
blgesi iin izelge M.13te, Z
4
blgesi iin izelge M.14te ve Z
5
blgesi iin izelge
M.15te verilmitir.
1
riskiyle ilikili
yllk ortalama bal kayp tutarlar belirlenmi ve (izelge H.1) yapda potansiyel olarak

601
tehlike altnda olan insan says ile yapda bulunan toplam insan says gz nne alnarak
aadaki azaltmalar yaplmtr:
- L
t
= 10
-2
binann dnda,
- L
t
= 10
-4
binann iinde,
- L
f
= 10
-2
.

izelge M.10- iletiim sistemlerinin ve bunlarn bal olduu iletiim hatlarnn
zellikleri

Zemin zdirenci (m) - 250
Uzunluk (m) - L
c
1000
Ykseklik (m) Gml - -
Hat yerleim faktr Yaltlm C
d
1
e
1
Hat ekranlamas Yok
P
LD
1
P
LI
1
tesisat nlemi Yok K
S3
1
W
U
W
= 1,5 kV K
S4
1
DKD korunmas Yok P
DKD
1
a
W
a
H
a
-

izelge M.11- Z
1
blgesi (bina giri alan) zellikleri

Zemin yzeyi tipi Mermer r
a
10
-5
Darbe korumas Yok P
A
1
Dokunma ve adm gerilimlerinden dolay kayp Evet L
t
2 10
-4
Blgede potansiyel tehlikede olan insan says 4

izelge M.12- Z
2
blgesi (bahe) zellikleri

Zemin yzeyi tipi im r
a
10
-2
Darbe korumas it P
A
0
t
10
-4

izelge M.13- Z
3
blgesi (ariv) zellikleri

Deme yzeyi tipi Muamba r
u
10
-5
Yangn riski Yksek r
f
10
-1
zel tehlike Dk panik h
z
2
Yangn korumas Yok r
p
1
S2
1
elektrik sistemleri Evet AG elektrik hattna bal -
Binaii telefon sistemleri Evet letiim hattna bal -
t
10
-5
f
10
-3


602
izelge M.14- Z
4
blgesi (brolar) zellikleri

u
10
-5
Yangn riski Dk r
f
10
-3
z
2
Yangn korumas Yok r
p
1
S2
1
elektrik sistemleri Evet AG hattna bal -
t
8 10
-5
f
8 10
-3

izelge M.15- Z
5
blgesi (bilgisayar merkezi) zellikleri

u
10
-5
Yangn riski Dk r
f
10
-3
z
2
Yangn korumas Yok r
p
1
S2
1
elektrik sistemleri Evet AG hattna bal -
t
7 10
-6
f
7 10
-4

M.2.3 lgili miktarlarn hesaplanmas
Toplama alanlarnn hesaplanmas izelge M.16da verilmitir. Beklenen tehlikeli olay
saysnn hesaplanmas izelge M.17de verilmitir. Beklenen yllk kayplarn
deerlendirmesi de izelge M.18de verilmitir.

izelge M.16- Yaplarn ve hatlarn toplama alanlar

Sembol Deer [m
2
]
A
d
2,7 10
4
A
l(elektrik)
4,5 10
3
A
i(elektrik)
2 10
5
A
l(iletiim)
1,45 10
4
A
i(iletiim)
3,9 10
5


Sembol
Deer
(1/yl)
N
D
1,1 10
-1
N
L(elektrik)
1,81 10
-2
N
i(elektrik)
8 10
-1
N
L(iletiim)
5,9 10
-2
N
i(iletiim)
1,581

M.2.4 Korunma ihtiyacna karar vermek iin risk hesab
Her blge iin ilgili bileenler ve toplam risk deerlendirmesi izelge M.18de
verilmitir.


603
izelge M.18- lgili risk bileenleri ve hesaplanmas (deerler 10
-5
)

Sembol
Z
1
Giri alan
Z
2
Bahe
Z
3
Ariv
Z
4
Brolar
Z
5
Bilgisayar merkezi
Yap
R
A
0,002 0 0,002
R
B
2,21 0,177 0,016 2,403
R
U(elektrik)
0 0 0 0
R
V(elektrik)
0,362 0,029 0,002 0,393
R
U(iletiim)
0 0 0 0
R
V(iletiim)
1,18 0,094 0,008 1,282
Toplam 0,002 0 3,752 0,3 0,026 4,08

M.2.5 R
1
hesabndan karlan sonu
R
1
= 4,08 10
-5
katlanlabilir riskten (R
T
= 10
-5
) byk olduu iin yap iin yldrmdan
korunma gereklidir.

Risk bileenleri sonular (Madde 9.d.1 ve Madde 9.d.2) izelge M.19da verilmitir.

1
-5
)

Sembol
Z
1
Giri alan
Z
2
Bahe
Z
3
Ariv
Z
4
Brolar
Z
5
Bilgisayar merkezi
Yap
R
D
0,002 0 2,21 0,177 0,016 2,405
R
I
0 0 1,542 0,123 0,01 1,673
Toplam 0,002 0 3,752 0,3 0,026 4,08
R
S
0,002 0 0 0 0 0,002
R
F
0 0 3,752 0,3 0,026 4,312
R
O
0 0 0 0 0 0
Toplam 0,002 0 3,752 0,3 0,026 4,08

Burada;
R
D
= R
A
+ R
B
+ R
C
R
I
= R
M
+ R
U
+ R
V
+ R
W
+ R
Z
R
S
= R
A
+ R
U
R
F
= R
B
+ R
V
R
O
= R
M
+ R
C
+ R
W

Burada;

R
D
Yapya yldrm dmesinden dolay yap iin risk (kaynak S1)
R
I
Yapya dmeyen, ancak etkileyen yldrmdan dolay yap iin risk (kaynak
S2, S3 ve S4)
R
S
R
F
Yapya fiziksel hasardan kaynaklanan risk
R
O

Bu durum gstermektedir ki, yap iin ana risk; Z
3
blgesinde yapya veya bal olduu
hatlara den yldrmdan dolay fiziksel hasardan kaynaklanmaktadr. Z
3
blgesindeki yangn
riski (fiziksel hasar) toplam riskin %92sidir.

izelge M.18e gre risk deerine nemli katklar aadakilerden gelmektedir:
- Bileen R
B
(Yapya yldrm dmesi) %54
- Bileen R
v (elektrik hatt)
(Elektrik hattna yldrm dmesi) %9
- Bileen R
v (iletiim hatt)
(letiim hattna yldrm dmesi) %29

604

Riski katlanlabilir deere drmek iin aadaki korunma nlemleri dnlmelidir:

a) Blm 4e uygun Snf IVe ilikin YKS tesis edilerek R
B
bileeninin drlmesi.
Bu YKS kafes biimli hacimsel ekranlamann zelliklerine sahip deildir. izelge M.8, M.9
ve M.10daki parametreler aadaki gibi deiir:
- P
B
= 0,2
- P
U
= P
V
= 0,03 (giren hatta balanan DKDden dolay).
b) Arive (blge Z
3
) otomatik yangn sndrme (veya) alglama sisteminin tesis
edilmesi, bylece bu blgede R
B
ve R
V
bileenlerinin drlmesi; binaya giri noktasnda
hem elektrik hem iletiim hatlarna YKD IV tipi DKD taklmas. izelge M.9, M.10 ve
M.13teki parametreler aadaki gibi deiir:
r
p
= 0,2 (sadece blge Z
3
iin),
P
U
= P
V
= 0,03 (giren hatlardaki DKDden dolay).
Her blge iin risk deerleri izelge H.20de verilmitir.

1
-5
)

Sembol Z
1
Z
2
Z
3
Z
4
Z
5
Toplam
zm a 0,002 0 0,488 0,039 0,003 0,532
zm b 0,002 0 0,451 0,18 0,0158 0,649

Her iki zm de riski katlanlabilir deerin altna drmektedir.
Benimsenecek zmde; en teknik ve en ekonomik olan seilir.

M.3 Hastane:
Bu rnek bir youn bakm nitesi de olan bir hastaneyi iermektedir.
Bu tip tesis iin can kayb (L1) ve ekonomik deer kayb (L4) sz konusudur. Korunma
ihtiyacnn ve korunma nlemlerinin ekonomikliinin deerlendirilmesi gereklidir. Bundan
dolay R
1
ve R
4
riskleri deerlendirilecektir.

Aadaki veriler ve zellikler geerlidir:
1) Binann kendisi ve etrafndakiler izelge M.21de verilmitir,
2) elektrikli sistemler ve bunlarla ilgili giren YG elektrik hatt izelge M.22de
verilmitir.
3) elektronik sistemler ve bunlarla ilgili giren iletiim hatlar izelge M.23de
verilmitir.


Boyutlar (m) - L
b
W
b
H
b
50 150 10
d
1
YKS Yok P
B
1
Yap snrnda ekran Yok K
S1
1
S2
1
2
yl) N
g
4
Yapda insann varl Yapnn iinde ve dnda n
t
1000


605
izelge M.22- elektrikli sistemler ve bunlarla ilgili giren YG elektrik hattnn
zellikleri

Uzunluk (m) - L
c
500
YG/AG transformatr Bina giriinde C
t
0,2
Hat yerleim faktr Daha kk nesnelerle evrili C
d
0,5
Hat evre faktr Banliy C
e
0,5
Hat ekranlamas: E potansiyel
kuaklama barasna bal, cihazlar
ayn baraya bal
R
S
1 /km
P
LD
0,2
P
LI
0,008
tesisat nlemi
Ekransz kablo byk evrimleri nlemek iin
gzergah nlemi
K
S3
0,2
W
U
W
= 2,5 kV K
S4
0,6
DKD korumas Yok P
DKD
1
a
W
a
H
a
-

izelge M.23- iletiim sistemlerinin ve bal olduklar iletiim hatlarnn zellikleri

Uzunluk (m) - L
c
300
Hat yerleim faktr Daha kk nesnelerle evrili C
d
0,5
e
0,5
Hat ekranlamas: E potansiyel kuaklama
barasna bal, cihazlar ayn baraya bal
1 < R
S
5 (/km)
P
LD
0,8
P
LI
0,04
tesisat nlemi
Ekransz kablo byk evrimleri
nlemek iin gzergah nlemi
K
S3
0,02
W
U
W
= 1,5 kV K
S4
1
DKD korumas Yok P
DKD
1
a
W
a
H
a
20x30x5
a yaps yerleim faktr Tekil yap C
da
1

M.3.2 Hastane iindeki blgelerin tanm ve zellikleri
u hususlarn gz nne alnmas gerekir:
- Yapnn dndaki zemin tipinin iindekinden farkl olduu,
- Yapnn ve iletme blounun yangna dayankl blmler olduu,
- Hacimsel ekranlamann olmad,
- Youn bakm nitesinde ok sayda hassas cihazlarn bulunduu ve korunma nlemi
olarak hacimsel ekranlamann kullanlabilecei,
- Youn bakm nitesindeki kayplarn (L) dier blmlerdekine gre daha yksek
olduunun varsayld.
Bu durumda aadaki ana blgeler tanmlanabilir:
- Z
1
(bina d),
- Z
2
(odalar blou),
- Z
3
(ameliyathane),
- Z
4
(youn bakm nitesi).
Z
1
blgesinin zellikleri izelge M.24de, Z
2
blgesinin zellikleri izelge M.25te, Z
3

blgesinin zellikleri izelge M.26da ve Z
4
blgesinin zellikleri izelge M.27de
verilmitir.

606
1
riskiyle ilikili
yllk ortalama bal kayp tutar deerleri varsaylmtr (izelge H.1). Blgeler iin aadaki
azaltmalar yaplmtr:
- L
t
= 10
-2
binann dnda,
- L
t
= 10
-4
binann iinde,
- L
f
= 10
-1
- L
o
= 10
-3
zelliklerinden dolay, Z
4
blgesi iin azaltma yaplmadan varsaylan deer L
o
= 10
-3

alnmtr.
R
4
riskiyle ilikili aadaki yllk ortalama bal kayp tutar deerleri varsaylmtr
(izelge H.1).
- L
f
= 5 10
-1
- L
o
= 10
-2

izelge M.24- Z
1
blgesi (bina d) zellikleri

Zemin yzeyi tipi Beton r
a
10
-2
Darbe korumas Yok P
A
1
t
1 10
-4

izelge M.25- Z
2
blgesi (odalar blou) zellikleri

u
1 10-
5
Yangn riski Normal r
f
1 10
-2
zel tehlike (R
1
iin) Boaltma zorluu h
z
5
zel tehlike (R
4
iin) Yok h
z
1
Yangn korumas Yok r
p
1
S2
1
elektrik sistemleri Elektrik hattna bal - -
iletiim sistemleri letiim hattna bal - -
Dokunma ve adm gerilimlerinden dolay kayp (R
1

iin)
Evet L
t
9,5 10
-5
Fiziksel hasardan dolay kayp (R
1
iin) Evet L
f
9,5 10
-2
sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanan kayp
(R
1
iin)
Yok L
o
-
4
iin) Evet L
f
5 10
-1
sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanan kayp
(R
4
iin)
Evet L
o
1 10
-2

izelge M.26- Z
3
blgesi (ameliyathane) zellikleri

u
10
-5
Yangn riski Dk r
f
10
-3
zel tehlike (R
1
z
5
zel tehlike (R
4
iin) Yok h
z
1
Yangn korumas Yok r
p
1
S2
1
1
iin) Evet L
t
3,5 10
-6
1
iin) Evet L
f
3,5 10
-3
sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanan kayp(R
1
iin) Evet L
o
10
-3

607
4
iin) Evet L
f
5 10
-1
sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanan kayp (R
4
iin) Evet L
o
10
-2

izelge M.27- Z4 blgesi (Youn bakm nitesi) zellikleri

u
10
-5
Yangn riski Dk r
f
10
-3
zel tehlike (R
1
z
5
zel tehlike (R
4
iin) Yok h
z
1
Yangn korumas Yok r
p
1
S2
1
1
iin) Evet L
t
5 10
-7
1
iin) Evet L
f
5 10
-4
1
iin) Evet L
o
1 10
-3
Blgede potansiyel tehlikede olan insan says L
f
5
4
iin) Evet L
f
5 10
-1
4
iin) Evet L
o
1 10
-2

M.3.3 Beklenen yllk tehlikeli olay says
Beklenen yllk tehlikeli olay says Ek - Fye gre deerlendirilmitir. Beklenen yllk
kayplarn deerlendirmesi de izelge M.28de verilmitir.


Sembol Deer [1/yl]
N
D
8,98 10
-2
N
M
1,13
N
L(elektrik)
2,67 10
-3
N
i(elektrik)
7,1 10
-2
N
L(iletiim)
7,26 10
-3
N
i(iletiim)
2,13 10
-1
N
Da(iletiim)
1,13 10
-2

izelge M.29- Risk R
1
Blgelere gre gz nne alnacak risk bileenleri

Sembol Z
1
Z
2
Z
3
Z
4
R
A
X
R
B
X X X
R
C
X X
R
M
X X
R
U(elektrik)
X X X
R
V(elektrik)
X X X
R
W(elektrik)
X X
R
Z(elektrik)
X X
R
U(iletiim)
X X X
R
V(iletiim)
X X X
R
W(iletiim)
X X
R
Z(iletiim)
X X

M.3.4 Can kayb riskinin (R
1
) hesab
Risk bileenlerini deerlendirmek iin gereken parametreler izelge M.21 il izelge
M.28de verilmitir. Deerlendirilecek risk bileenleri izelge M.29dadr. Olaslk deerleri
(P) izelge M.30dadr.


608

izelge M.30- Risk R
1
Korunmam yap iin olaslk deerleri (P)

Olaslk Z
1
Z
2
Z
3
Z
4
P
A
1 -
P
B
- 1
P
C(elektrik)
- 1
P
C(iletiim)
- 1
P
C
- 1
P
M(elektrik)
- 0,75
P
M(iletiim)
- 0,009
P
M
- 0,752
P
U(elektrik)
- 0,2
P
V(elektrik)
- 0,2
P
W(elektrik)
- 0,2
P
Z(elektrik)
- 0,008
P
U(iletiim)
- 0,8
P
V(iletiim)
- 0,8
P
W(iletiim)
- 0,8
P
Z(iletiim)
- 0,04

Korunmam yap iin risk bileenleri izelge M.31de verilmitir.

izelge M.31- Risk R
1
Korunmam yap blgelerine gre risk bileenlerinin deerleri
(deerler 10
-5
)

Sembol Z
1
Z
2
Z
3
Z
4
Yap
R
A
0,009 0,009
R
B
42,7 0,157 0,022 42,88
R
C
8,98 8,98 17,96
R
M
85,2 85,2 170,4
R
U(elektrik)
0 0 0 0
R
V(elektrik)
0,25 0 0 0,26
R
W(elektrik)
0,053 0,053 0,106
R
Z(elektrik)
0,055 0,055 0,110
R
U(iletiim)
0 0 0 0
R
V(iletiim)
7,05 0,026 0,004 7,080
R
W(iletiim)
1,48 1,48 2,96
R
Z(iletiim)
0,825 0,825 1,650
Toplam 0,009 50 96,8 96,62 243,4

M.3.5 R
1
hesabndan karlan sonu
R
1
= 243,4 10
-5
katlanlabilir riskten (R
T
= 10
-5
) byk olduu iin yap iin
yldrmdan korunma gereklidir.

Risk bileenlerinin sonular (Madde 9.d.1 ve Madde 9.d.2) izelge M.32de verilmitir.


609
1
-5
)

Sembol Z
1
Z
2
Z
3
Z
4
Yap
R
D
0,009 42,7 9,14 9,02 60,87
R
I
0 7,3 87,66 87,6 182,56
Toplam 0,009 50 96,8 96,62 243,4
R
S
0,009 0 0 0 0,009
R
F
0 50 0,2 0,026 50,22
R
O
0 0 96,6 96,6 193,2
Toplam 0,009 50 96,8 96,62 243,4

Burada;
R
D
= R
A
+ R
B
+ R
C
R
I
= R
M
+ R
U
+ R
V
+ R
W
+ R
Z
R
S
= R
A
+ R
U
R
F
= R
B
+ R
V
R
O
= R
M
+ R
C
+ R
W
Burada;

R
D
Yapya yldrm dmesinden dolay yap iin risk (kaynak S1)
R
I
Yapya dmeyen ancak etkileyen yldrmdan dolay yap iin risk (kaynak
S2, S3 ve S4)
R
S
R
F
Fiziksel hasardan kaynaklanan risk
R
O

Yap iin ana risk, Z
3
ve Z
4
blgelerinde yapnn yaknna den yldrmdan dolay i
sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanmaktadr.
R
1
riskini aadakiler etkiler:
- Z
3
ve Z
4
blgelerinde yapnn yaknna den yldrmdan dolay i sistemlerin
arzalanmas (toplam riske gre R
M
= %57 ve R
C
= %6),
- Z
2
blgesinde fiziksel hasar (toplam riske gre R
B
= %27 ve R
V
= %4).
R
B
deerini azaltmak iin aadakiler yaplabilir:
- Binann tamamna Madde 13-Madde 17ye uygun YKS tesis edilmesi
- Z
2
blgesinde yangn hasarn azaltacak korunma nlemlerinin alnmas (yangn
sndrcler, yangn alglama sistemi gibi).
R
C
ve R
V
deerleri i g ve iletiim hatlarna Madde 18-Madde 22ye uygun DKD
taklarak azaltlabilir.
Z
3
ve Z
4
blgelerinde R
M
deeri aadaki nlemlerle drlebilir:
- elektrik ve iletiim sistemlerine Madde 18-Madde 22ye uygun DKD taklmas,
- Z
3
ve Z
4
blgelerinde Madde 18-Madde 22ye uygun kafes biimli hacimsel ekranlama
yaplmas.
Korunma nlemleri iin aadaki zmler benimsenebilir:

a) Birinci zm:
- Binann YKS Ie gre korunmas,
- elektrik ve iletiim hatlarna geniletilmi (1,5x) DKD taklmas (P
DKD
= 0,005),
- Z
2
blgesinde otomatik yangn alglama sistemi kurulmas,
- Z
3
ve Z
4
blgelerinde kafes biimli ekran (w = 0,5 m) yaplmas.
Bu zm benimsendiinde izelge M.25teki parametreler deiir ve izelge
M.33teki olaslklar elde edilir. Yangna kar alnan nlemlerden dolay azaltma faktr Z
2
blgesi iin deiir (r
p
= 0,2).


610

izelge M.33- Risk R
1
- Seilen a zmne gre olaslk deerleri (P)

Olaslk Z
1
Z
2
Z
3
Z
4
P
A
1 -
P
B
- 0,02
P
C (elektrik)
- 0,005
P
C(iletiim)
- 0,005
P
C
- 0,00199
P
M(elektrik)
- 0,0001
P
M(iletiim)
- 0,0001
P
M
- 0,0002
P
U(elektrik)
- 0,005
P
V(elektrik)
- 0,005
P
W(elektrik)
- 0,005
P
Z(elektrik)
- 0,005
P
U(iletiim)
- 0,005
P
V(iletiim)
- 0,005
P
W(iletiim)
0,005
P
Z(iletiim)
0,005

b) kinci zm
- elektrik ve iletiim hatlarna geniletilmi (3x) DKD taklmas (P
DKD
= 0,001),
- Z
2
blgesinde otomatik yangn alglama sistemi kurulmas.
Bu zm benimsendiinde izelge M.25deki parametreler deiir ve izelge
M.34deki olaslklar elde edilir. Yangna kar alnan nlemlerden dolay azaltma faktr Z
2

blgesi iin deiir (r
p
= 0,5).

izelge M.34- Risk R
1
- Seilen b zmne gre olaslk deerleri (P)

Olaslk Z
1
Z
2
Z
3
Z
4
P
A
1 -
P
B
- 0,02
P
C (elektrik)
- 0,001
P
C(iletiim)
- 0,001
P
C
- 0,002
P
M(elektrik)
- 0,001
P
M(iletiim)
- 0,001
P
M
- 0,002
P
U(elektrik)
- 0,001
P
V(elektrik)
- 0,001
P
W(elektrik)
- 0,001
P
Z(elektrik)
- 0,001
P
U(iletiim)
- 0,001
P
V(iletiim)
- 0,001
P
W(iletiim)
- 0,001
P
Z(iletiim)
- 0,001

c) nc zm
- elektrik ve iletiim hatlarna geniletilmi (2x) DKD taklmas (P
DKD
= 0,002),
- Z
2
blgesinde otomatik yangn alglama sistemi salanmas,
- Z
3
ve Z
4
blgelerinde kafes ekran (w = 0,1 m) salanmas.
Bu zm benimsendiinde izelge M.25deki parametreler deiir ve izelge
M.35deki olaslklar elde edilir. Yangna kar alnan nlemlerden dolay azaltma faktr Z
2

blgesi iin deiir (r
p
= 0,2).

611

izelge M.35- Risk R
1
- Seilen c zmne gre korunmu yap iin olaslk deerleri
(P)

Olaslk Z
1
Z
2
Z
3
Z
4
P
A
1
P
B
- 0,02
P
C (elektrik)
- 0,002
P
C(iletiim)
- 0,002
P
C
- 0,004
P
M(elektrik)
- 0,0001
P
M(iletiim)
- 0,0001
P
M
- 0,0002
P
U(elektrik)
- 0,002
P
V(elektrik)
- 0,002
P
W(elektrik)
- 0,002
P
Z(elektrik)
- 0,002
P
U(iletiim)
- 0,002
P
V(iletiim)
- 0,002
P
W(iletiim)
0,002
P
Z(iletiim)
0,002

Seilen zme gre her blge iin risk deerleri izelge M.36da verilmitir.

1
-5
)

Sembol Z
1
Z
2
Z
3
Z
4
Toplam
zm a 0,009 0,181 0,263 0,261 0,714
zm b 0,009 0,173 0,277 0,274 0,733
zm c 0,009 0,175 0,121 0,118 0,423

Btn zmler riski katlanlabilir deerin altna drmektedir. Benimsenecek
zmde; en teknik ve en ekonomik olan seilir.

M.3.7 Fayda-maliyet analizi verileri
Toplam kayp (C
L
) denklemi, Ek Lde verilen ilk denklemle hesaplanr. Faaliyet kayb
dahil ekonomik deerler her blge iin izelge M.37de verilmitir.

izelge M.37- Blgelere gre kayp maliyetleri (deerler $ 10
6
)

Sembol
Bina
B
indekiler
I
Elektrik sistemi
A
letiim sistemi
A
Toplam
Z
1
- - - -
Z
2
70 6 3 0,5 79,5
Z
3
2 0,9 5 0,5 8,4
Z
4
1 0,1 0,015 1 2,1
Toplam 73 7 8 2 90

Korunma nlemleriyle ilgili olarak faiz, amortisman ve bakm skl iin varsaylan
deerler izelge M.38de verilmitir.

izelge M.38 Oranlarn deerleri

Oran Sembol Deer
Faiz I 0,04
Amortisman A 0,05
Bakm M 0,01

612

M.3.8 Ekonomik kayp riski (R
4
) hesab

Risk bileenlerinin hesab iin gerekli parametreler izelge M.31 il izelge
M.39dadr. Korunmam yap iin risk bileenleri deerleri izelge M.39dadr.

izelge M.39- Risk R
4
Korunmam yap iin blgelere gre risk bileenleri deerleri
(deerler 10
-5
)

Sembol Z
2
Z
3
Z
4
R
B
44,9 4,49 4,49
R
C(elektrik)
89,8 89,8 89,8
R
C(iletiim)
89,8 89,8 89,8
R
M(elektrik)
849 849 849
R
M(iletiim)
10,2 10,2 10,2
R
V(elektrik)
0,27 0,027 0,027
R
W(elektrik)
0,53 0,53 0,53
R
Z(elektrik)
0,55 0,55 0,55
R
V(iletiim)
7,42 0,74 0,74
R
W(iletiim)
14,8 14,8 14,8
R
Z(iletiim)
8,25 8,25 8,25

M.3.9 Fayda-maliyet analizi
Seilen korunma nlemlerine gre risk bileenleri deerlendirildikten sonra (Madde
M.3.4 zm a, b ve c), artk kayp maliyeti (C
RL
) denklemi EkLdeki ikinci denklem ile
hesaplanabilir.
zm a, b ve c iin korunmam yapnn kayp maliyeti (C
L
) ve artk kayp maliyeti
(C
RL
) izelge M.40ta verilmitir.

izelge M.40- Kayp tutarlar (C
L
ve C
RL
) (deerler $)

Sembol
C
L

(korunmam)
C
RL

(korunmu,
zm a)
C
RL

(korunmu,
zm b)
C
RL

(korunmu,
zm c)
Z
2
68801 3503 3325 4066
Z
3
47779 2293 5011 202
Z
4
1430 27 927 64
Toplam 118010 5824 9262 4332

Korunma nlemlerinin maliyeti (C
P
PM
) izelge M.41de
verilmitir.

izelge M.41- Korunma nlemlerinin maliyeti (C
P
PM
) (deerler $)

Korunma nlemleri C
P
C
PM
YKS I 100000 10000
Yangn alglama sistemi 50000 5000
Z
3
ve Z
4
blgeleri ekranlamas (w = 0,5) 100000 10000
Z
3
ve Z
4
blgeleri ekranlamas (w = 0,1) 110000 11000
Elektrik sistemi zerinde DKD (1,5x) 20000 2000
Elektrik sistemi zerinde DKD (2x) 24000 2400
Elektrik sistemi zerinde DKD (3x) 30000 3000
letiim sistemi zerinde DKD (1,5x) 10000 1000
letiim sistemi zerinde DKD (2x) 12000 2000
letiim sistemi zerinde DKD (3x) 15000 1500


613
Yllk tasarruf:
S = C
L
- (C
RL
+ C
PM
)

izelge M.42de verilmitir.

izelge M.42- Yllk tasarruf (deerler $)

zm a 84186
zm b 89248
zm c 84078

M.4 Apartmanlar:
nceki rnekte olduu gibi, yldrm dme younluu N
g
= 4 1/(km
2
.yl) olan bir
blgedeki bir apartman iin R
1
riski hesaplanacaktr.
izelge 6ya gre R
B
, R
U
ve R
V
riskleri deerlendirilecektir.
Bina tekil durumdadr; komu bina yoktur.
Giren hizmet tesisat hatlar unlardr:
- Elektrik hatt,
- letiim hatt.
Yap zellikleri izelge M.43te verilmitir.


Boyutlar (m) - L
b
W
b
H
b
30 20 20
d
1
YKS Yok P
B
1
2
.yl) N
g
4

Aadaki blgeler tanmlanabilir:
- Z
1
(binann d)
- Z
2
(binann ii)
Binann dnda insan yoktur, bundan dolay Z
1
blgesi iin R
1
riski ihmal edilebilir.
Ekonomik hesaba gerek yoktur. Z
2
blgesinin parametreleri izelge M.44tedir.

izelge M.44- Z
2
blgesi parametreleri

Deme yzeyi tipi Ahap r
u
10
-5
Yangn riski Deiken r
f
-
zel tehlike Yok h
z
1
Yangn korumas Yok r
p
1
Darbe korumas Yok - -
elektrik sistemleri
AG elektrik hattna
bal
- -
Dokunma ve adm gerilimlerinden
dolay kayp (R
1
iin)
Evet L
t
10
-4
1

iin)
Evet L
f
10
-1

sistemlerin ve bunlarla ilgili giren hatlarn zellikleri elektrik sistemi iin izelge
M.45de, iletiim hatt iin izelge M.46da verilmitir.


614

izelge M.45- elektrikli sistemler ve ilgili giren hat parametreleri

Uzunluk (m) - L
c
200
YG/AG transformatr Yok C
t
1
Hat yerleim faktr
Daha kk
nesnelerle
evrili
C
d
0,5
e
0,5
Hat ekranlamas Ekransz
P
LD
1
P
LI
0,4
W
U
W
= 2,5
kV
K
S4
0,6
DKD korumas Yok P
DKD
1
a
W
a
H
a
-

izelge M.46- iletiim sistemlerinin ve ilgili giren hat parametreleri

Uzunluk (m) - L
c
100
Hat yerleim faktr
Daha kk
nesnelerle evrili
C
d
0,5
e
0,5
Hat ekranlamas Yok
P
LD
1
P
LI
1
W
U
W
= 1,5 kV K
S4
1
DKD korumas Yok P
DKD
1
a
W
a
H
a
-
R
1
riskini katlanlabilir riskin (R
T
= 10
-5
) altna drmek iin alnmas gereken korunma
nlemleri binann yksekliine ve yangn riskine bal olarak izelge M.47de verilmitir.

izelge M.47- Binann yksekliine ve yangn riskine gre alnacak korunma nlemleri

Yangn riski
Ykseklik
m
YKS tipi
Yangndan
korunma
R
1
( 10
-5
)
Yap
korunmas
Dk
20
- - 0,77 X
Normal - - 7,7 Hayr
Yksek
III - 0,74 X
IV (2) 0,73 X
- - 77 Hayr
II (3) 0,74 X
I - 1,49 Hayr
I (1) 0,74 X
Dk
40
- - 2,33 Hayr
Normal - (3) 0,46 X
Yksek
IV - 0,46 X
- - 23,3 Hayr
IV (3) 0,93 X
I - 0,46 X
- - 233 Hayr
I (3) 0,93 X
(1) Yangn sndrcler
(2) Hidrantlar
(3) Otomatik yangn alarm sistemi


615
Ek N

Hizmet tesisatlar iin rnek alma letiim hatt

N.1 Genel:
ncelenecek hizmet tesisat metal iletken kullanan bir iletiim hattdr. Bu tip hatt kamu
hizmeti kayb (L2) ve ekonomik deer kayb (L4) etkileyebilir. Bundan dolay bunlara
karlk gelen R'
2
ve R'
4
risklerini deerlendirmek gereklidir. Ancak, ebeke iletmecisinin
talebi zerine sadece R'
2
riski deerlendirilecektir.

N.2 Temel veriler:
Hattn bulunduu blgede yldrm dme younluu N
g
= 4 yldrm/(km
2
.yl) olup
blge ekil N.1de gsterilmitir (hat boyuna hibir tehizat konulmamtr).

ekil N.1 Korunacak iletiim hatt

N.3 Hat zellikleri
Hat 2 blmden meydana gelmektedir:
- Blm S
1
: Anahtarlama binasna bal gml ekranl kablo; bu blmde hibir
korunma nlemi yoktur.
- Blm S
2
: Mteri binasna bal, ekransz havai hat; bu blmde hibir korunma
nlemi yoktur.
Ayrca 3 gei noktas vardr:
- T
b
: Blm S
1
in b binasna (anahtarlama binasna) giriinde; bu noktada hibir
korunma nlemi yoktur.
- T
1/2
: Blm S
1
ile blm S
2
arasnda; bu noktada hibir korunma nlemi yoktur.
- T
a
: Blm S
2
nin a binasna (mteri binasna) giriinde; bu noktada hibir korunma
nlemi yoktur.

izelge N.1- S
1
blmnn hat zellikleri

Uzunluk (m) - L
c
600
Hat yerleim faktr evrili C
d
0,5
Hat evre faktr ehir C
e
1
Hat ekranlama direnci (/km) - R
S
0,5
Hat ekran tipi Kurun - -
Ekran zellikleri Toprakla temas yok K
d
0,4
Hat yaltm tipi Kt U
w
(kV) 1,5
T
b
gei noktasndaki donanm tipi Elektronik U
w
(kV) 1,5
T
1/2
gei noktasndaki donanm tipi Yok - -
Korunma nlemleri Yok K
p
1


616
S
1
blmnn ekran her iki uta topraa (yani anahtarlama binas (T
b
) iindeki
kuaklama barasnda ve gei noktasndaki (T
1/2
)) baldr. Topraklama direnci 10 lar
mertebesindedir.
Hattn zellikleri S
1
blm iin izelge N.1de, S
2
blm iin izelge N.2de
verilmitir.

izelge N.2- S
2
blmnn hat zellikleri

Uzunluk (m) - L
c
800
Ykseklik (m) Havai H
c
6
Hat yerleim faktr evrili C
d
0,5
Hat evre faktr ehir C
e
1
Hat ekranlama direnci (/km) Ekransz - -
Hat yaltm tipi Plastik U
w
(kV) 5
T
a
gei noktasndaki donanm tipi Elektronik U
w
(kV) 1,5
T
1/2
gei noktasndaki donanm tipi Yok - -
Korunma nlemleri Yok K
p
1

N.4 Hat sonu yap zellikleri
Hat sonu yap zellikleri izelge N.3te verilmitir.

izelge N.3- Hat sonu yap zellikleri

Yap
Boyutlar (m)
L W H
Yerleim
faktr
Yapya giren hizmet
tesisat says
n
a 25 20 15 2 3
b 20 30 10 0,5 10

N.5 Beklenen yllk tehlikeli olay says
Beklenen yllk tehlikeli olay says Ek - Fye gre deerlendirilmitir. Veriler izelge
N.4tedir.

izelge N.4 - Beklenen yllk tehlikeli olay says

Parametre
Deer
(1/yl)
N
Da
0,0873
N
Db
0,0129
N
L(S1)
0,0235
N
I(S1)
0,617
N
L(S2)
0,0522
N
I(S2)
1,6

N.6 Risk bileenleri
Her blmle ilgili risk bileenleri izelge N.5de verilmitir.

N.7 R'
2
riskinin hesab:
ebeke iletmecisinin deneyimini esas alarak yldrmdan korunma tasarmcs
tarafndan yaplan deerlendirmeden sonra R'
2
riski ile ilgili olarak aadaki yllk ortalama
bal deerler kabul edilmitir.
L
f
= 3 10
-3
L
o
= 10
-3
(varsaylan deer izelge J.1)

617
Korunmam hat iin risk bileenleri deerleri izelge N.7de verilmitir.

izelge N.5 Risk R'
2
Hattn S blmleri ile ilgili risk bileenleri

Parametre S
1
S
2
R'
B(a)
- x
R'
B(b)
X -
R'
C(a)
- x
R'
C(b)
X -
R'
V
X x
R'
W
X x
R'
Z
X x
Risk bileenlerini deerlendirmek iin gerekli arza akmlar ve olaslklar izelge
N.6da verilmitir.

izelge N.6 - Risk R'
2
Korunmam hat iin arza akmlar ve olaslklar (P')

Parametre S
1
S
2
I
a(B,C)
(kA) > 600
(1)
0
(2)
I
a(V)
(kA) 40
(3)
0
(2)
I
a(W)
(kA) 125
(4)
0
(2)
P'
B(a)(Ia(B))
- 1
(5)
P'
B(b)(Ia(B))
0,001
(5)
-
P'
C(a)(Ia(C))
- 1
(5)
P'
C(b)(Ia(C))
0,001
(5)
-
P'
V(Ia(V))
0,4 1
P'
W(Ia(W))
0,035 1
P'
Z(Ta)
(T
a
gei noktasndaki donanm iin,
U
W
= 1,5 kV)
(6)
0,5
(8)
1
(8)
P'
Z(Tb)
(T
b
gei noktasndaki donanm iin,
U
W
= 1,5 kV)
(6)
0,02
(7)
1
(8)
P'
Z(T1/2)
(Gml kablonun yaltm
delinmesi iin, U
W
= 1,5 kV)
(6)
0,5
(9)
1
(8)
(1)
I
a
= 25 n
(9)
izelge G.7de nc stundaki ilgili deerler uygulanr.

izelge N.7 - Risk R'
2
Korunmam hat iin blmlere gre risk bileenleri deerleri
(deerler 10
-3
)

Sembol S
1
S
2
Hat
R'
B(a)
(1)
- 0,261 0,261
R'
B(b)
(1)
~ 0 - ~ 0
R'
C(a)
(2)
- 0,0873 0,0873
R'
C(b)
(2)
~ 0 - ~ 0
R'
V
0,0282 0,1566 0,1848
R'
W
0,0008 0,0522 0,053
R' = R'
B(a)
+ R'
B(b)
+ R'
C(a)
+ R'
C(b)
+ R'
V
+ R'
W
0,5861
R'
Z(Ta)
(5)
0,2967 1,5478 1,845
R'
Z(Tb)
(6)
0,0119 1,5478 1,59
R'
Z(T1/2)
(7)
0,2967 1,5478 1,845
R
2(Ta)
= R' + R'
Z(Ta)
2,4311
R
2(Tb)
= R' + R'
Z(Tb)
2,1761
R
2(T1/2)
= R' + R'
Z(T1/2)
2,4311
(1)
R'
B
= N
D
P'
B
L'
f
(2)
R'
C
=
L'
o
(5)
R'
Z(Ta)
= (N
I
N
L
) P'
Z(Ta)
L'
o
(6)
R'
Z(Tb)
= (N
I
N
L
) P'
Z(Tb)
L'
o
(7)
R'
Z(T1/2)
= (N
I
N
L
) P'
Z(T1/2)
L'
o


618
R'
2
riskinin deeri 3,508 . 10
-3
olup; katlanlabilir risk R
T
= 10
-3
deerinden byktr,
bunun iin hattn yldrma kar korunmas gereklidir.
izelge N.7de Blm S
2
de R'
Z
risk bileeninden dolay R'
2
riskinin T
a
, T
b
ve T
1/2

noktalarnda katlanlabilir riski atn gstermektedir. Bundan dolay bu risk bileeninin
azaltlmas gereklidir. Hat tesis edilmi olduu iin, (dolaysyla ekransz bir blm yerine
ekranl bir blm kullanmak gibi nlemler alnamaz) korunma nlemi olarak uygun DKDler
kullanlmaldr.
R
2
riskinin katlanlabilir riskin altna drlmesi iin YKD IIIe uygun (rnein P
DKD

= 0,03) DKDlerin seilmesi yeterlidir (izelge G.3).
T
a
ve T
1/2
gei noktalarnda DKD montaj;
- P'
Z(Ta)
ve P
Z(T1/2)
olaslklarn P
DKD
ye drr.
- P'
V
ve P'
W
olaslklarn etkilemez (Madde I.1.2),
- S
2
blmne ilikin olan P'
B
ve P'
C
olaslklarn etkilemez, nk havai hattr (Madde
I.1.1),
- S
1
blmne ilikin olan P'
B
ve P'
C
olaslklarn etkilemez, nk P
DKD
'den kktr
(Madde I.1.1).

izelge N.8 Risk R'
2
-Korunmu hat iin olaslk deerleri (P')

Parametre S
1
S
2
P'
B(a)(Ia(B))
- 1
P'
B(b)(Ia(B))
0,001 -
P'
C(a)(Ia(C))
- 1
P'
C(b)(Ia(C))
0,001 -
P'
V(Ia(V))
0,4 1
P'
W(Ia(W))
0,035 1
P'
Z(Ta)
(T
a
gei noktasndaki donanm iin, U
W
= 1,5 kV) 0,03 0,03
P'
Z(Tb)
(T
b
gei noktasndaki donanm iin, U
W
= 1,5 kV) 0,02 -
P'
Z(T1/2)
(Gml kablonun yaltm delinmesi iin, U
W
= 1,5 kV) 0,03 0,03

Ayrca, Madde 4 b.11deki tanm ve Madde F.4e gre T
1/2
gei noktasna DKD monte
edilmesi ile T
1/2
noktas T
b
iin bir dm haline gelir ve hattn S
2
blm artk R'
Z(Tb)
risk
bileenine katk yapmaz.
Korunmu hat iin olaslk deerleri (P') izelge N.8de verilmitir.
Korunmu hat iin risk bileenlerinin deerleri izelge N.9da verilmitir. Burada, R'
2

riskinin katlanlabilir riskten kk olduu grlmektedir. Dolaysyla, hat yldrma kar
korunmu durumdadr.

izelge N.9- Risk R'
2
T
1/2
ve T
a
gei noktalarna taklan DKDlerle (P
DKD
= 0,03)
korunmu hat iin risk bileenlerinin deerleri (deerler 10
-3
)

Parametre S
1
S
2
Hat
R'
B(a)
- 0,261 0,261
R'
B(b)
~ 0 - ~ 0
R'
C(a)
- 0,0873 0,0873
R'
C(b)
~ 0 - ~ 0
R'
V
0,0282 0,1566 0,1848
R'
W
0,0008 0,0522 0,053
R' = R'
B(a)
+ R'
B(b)
+ R'
C(a)
+ R'
C(b)
+ R'
V
+ R'
W
0,5861
R'
Z(Ta)
0,0178 0,0553 0,0731
R'
Z(Tb)
0,0119 - 0,0119
R'
Z(T1/2)
0,0178 0,0553 0,0731
R
2(Ta)
= R' + R'
Z(Tb)
0,6592
R
2(Tb)
= R' + R'
Z(Ta)
0,598
R
2(T1/2)
= R' + R'
Z(T1/2)
0,6592

619
Ek O

Yakalama ucu sisteminin konumlandrlmas

O.1 Koruyucu a ynteminin kullanlmas durumunda yakalama ucu sisteminin
konumlandrlmas
Yakalama ucu sisteminin konumlandrlmasnn, korunacak yapnn tamamen yakalama
ucu sistemi ile korunan hacim iinde bulunmas durumunda, yeterli olaca kabul
edilmektedir.
Korunan hacmin belirlenmesinde metal yakalama ularnn yalnzca gerek fiziksel
boyutlar gz nne alnmaldr.

O.1.1 Dey ubuk yakalama ucuyla korunan hacim
Dey bir ubukla korunan hacmin, tepe noktas yakalama ucu ekseni zerinde bulunan,
YKS snfna bal yar tepe as olan ve izelge 16da verildii gibi yakalama ucu
sisteminin zerinde yer alan dik dairesel koni biimine sahip olduu kabul edilmektedir.
Korunan hacme rnekler ekil O.1 ve ekil O.2de gsterilmitir.

Burada:

A Yakalama ubuunun ucu
B Referans dzlem
OC Korunan alann yarap
h
1
Korunmas gereken alana ilikin referans dzlem zerindeki yakalama
ubuunun ykseklii
izelge 16ya uygun koruma as

ekil O.1 Yakalama ubuu ile korunan hacim

620

h
1
Yakalama ubuunun boyu
Not:
1
koruma as, korunmas gereken at yzeyi stndeki ykseklik olan yakalama
ucu yksekliine karlk gelmektedir. Referans dzlemin toprak olmasnda koruma as
2

ise, h
2
= h
1
+ H yksekliine karlk gelmektedir.
1
ile h
1
ve
2
ile h
2
ilikilidir.

ekil O.2 Dey yakalama ubuu ile korunan hacim

O.1.2 Koruma teliyle korunan hacim
Bir tel ile korunan hacim, tepe noktalar tel zerinde olan sanal (zahiri) dey ubuklar
tarafndan korunan hacmin bileimi ile tanmlanr. Korunan hacimle ilgili rnekler ekil
O.3te verilmitir.

Not: Aklama iin ekil O.1e baklmaldr.
ekil O.3 Koruma teliyle korunan hacim

O.1.3 Kafes oluturacak ekilde birletirilmi tellerle korunan hacim
Bir kafes oluturacak ekilde birletirilmi tellerle korunan hacim, kafesi oluturan her
bir telle belirlenen korunma alanlarn birletirilmesi ile tanmlanr.
Bir kafes oluturacak ekilde birletirilmi tellerle korunan hacim ile ilgili rnekler,
ekil O.4 ve ekil O.5te verilmitir.

621

ekil O.4 Koruyucu a yntemi veya yuvarlanan kre yntemine gre bir kafes
oluturacak ekilde birletirilmi, yapdan ayrlm tellerle korunan hacim

Not: H = h
ekil O.5 Kafes yntemi veya koruyucu a yntemine gre bir kafes oluturacak
ekilde birletirilmi, yapdan ayrlmam tellerle korunan hacim

O.2 Yuvarlanan kre yntemiyle yakalama ucu sisteminin konumlandrlmas:
Bu yntem uygulandnda, r yarap YKS snfna bal olarak (izelge 16) belirlenen
yuvarlanan bir krenin korunacak yapya dokunduu noktalara, yakalama ucu sisteminin
konumlandrlmas yeterlidir (ekil O.6).

H = h

622
ekil O.6 Yuvarlanan kre yntemine gre yakalama ucu sisteminin tasarm

Yuvarlanan krenin r yarapndan daha yksek btn yaplarda, yapnn yzeylerine
boalmalar olabilir. Yapnn, yuvarlanan kreye dokunan her noktas, olas bir arpma
noktasdr. Ancak, 60 mden daha az ykseklii olan yaplar iin yan yzeylere yldrm
arpma olasl genel olarak ihmal edilebilir seviyededir.
Daha yksek yaplar iin, btn boalmalarn ok byk yzdesi yapnn tepesine, ne
kan yatay kenarlara ve kelere olur. ok az bir yzde ise yapnn yzeylerine olur. Gemi
boalma verileri, yan yzeylere boalma olaslnn binann tepesine yaklatka azaldn
gstermektedir. Bu nedenle, yksek yaplarn yan yzeylerinin st blmlerine (genellikle,
yapnn yksekliinin st tarafndaki % 20sine) yanlamasna bir yakalama ucu sisteminin
tesis edilmesi gz nne alnmaldr. Bu durumda yuvarlanan kre yntemi, yalnzca yapnn
st tarafndaki yakalama ucu sisteminin konumlandrlmasnda uygulanr.

O.3 Kafes ynteminden yararlanlarak yakalama ucu sisteminin
konumlandrlmas
Dz yzeylerin korunmas amacyla, aadaki koullarn yerine getirilmesine bal
olarak, bir kafesin btn yzeyleri koruduu kabul edilmektedir:
a) Yakalama ucu iletkenleri;
- at kenarlarna,
- at saaklarna,
- at eiminin 1/10u amas durumunda, at srt (mahya) zerine yerletirilir.
Not 1: Kafes yntemi, yatay ve dzgn eimli (girinti knts olmayan) atlar iin
uygundur.
Not 2: Kafes yntemi, yapnn yanna olan boalmalara kar korumak amacyla dz yan
yzeyler iin uygundur.
Not 3: at eiminin 1/10u amas durumunda, teller arasndaki uzakln istenen kafes
geniliinden daha byk olmamas kouluyla, bir kafes yerine yakalama ucu iletkenleri
kullanlabilir.
b) Yakalama ucu ann kafes boyutlar, izelge 16da verilen deerlerden daha byk
deildir.
c) Yakalama ucu sisteminin a, yldrm akmnn en az iki ayr metal yol takip ederek
topraa akmas salanacak ekilde yaplr.
d) Yakalama ucu sistemi ile korunan hacmin dna hibir metal tesisat tamamaldr.
Not: Daha ayrntl bilgi Ek - Tde bulunabilir.
e) Yakalama ucu iletkenleri, olabildiince, en ksa yolu takip etmelidir.


623
Ek P

Tehlikeli kvlcmlar nlemek iin yapya giren kablo ekrannn en kk kesiti

Bir kablonun aktif iletken blmleri ile ekran arasndaki ar gerilimler, ekranla tanan
yldrm akmndan dolay tehlikeli kvlcmlara neden olabilir. Ar gerilimler, malzemeye,
ekran boyutlarna, kablonun uzunluk ve konumuna baldr.
Tehlikeli kvlcmlar nlemek iin en kk ekran kesiti (S
cmin
)nin mm
2
cinsinden
deeri aadaki denklemle bulunur:
w
c f
c
U
I
S
6
min
10
=

[mm
2
]
Burada;

I
f
Ekrandan akan akm [kA],
c
Ekran zdirenci [m]
L
c
Kablo uzunluu [m] (izelge P.1),
U
w
Kablo ile beslenen elektrik/elektronik sistemin darbe dayanma gerilimi [kV].

izelge P.1 Ekrann durumuna gre gz nne alnmas gereken kablo uzunluu

Ekrann durumu L
c
zdirenci [m] olan toprakla
temas halinde
8 s
c
L
Topraktan yaltlm veya
havada olmas halinde
Yap ile ekrann en yakn topraklama noktas
arasndaki uzaklk

Not: Yldrm akmnn hattn ekran veya iletkenleri boyunca akmas durumunda, hattn
yaltkan iin kabul edilemez bir scaklk artnn meydana gelip gelmedii aratrlmaldr.
Ayrntl bilgi iin Blm 5e baklmaldr.
Akm snrlar aada verilmitir:
- Ekranl kablolar iin, I
f
= 8 S
c
ve
- Ekranl olmayan kablolar iin, I
f
= 8 n
'
S
'
c
'

Burada;

I
f
Ekrandan akan akm [kA],
n
'
letken says,
S
c
Ekran kesiti [mm
2
]
S
'
c
'
letkenin kesiti [mm
2
]


624

Ek R

Yldrm akmnn indirme iletkenleri arasnda blnmesi

Yldrm akmnn indirme iletkenleri arasndaki blnme katsays k
c
, izelge R.1de
belirtildii gibi indirme iletkenlerinin toplam says nye ve bunlarn konumlarna, halka
iletkenlerinin birbirlerine balanmasna, yakalama ucu sisteminin tipine ve toprak
sonlandrma sisteminin tipine baldr.
izelge R.1, her bir elektrotun topraklama direncinin ayn deerde olmas kouluyla, A
tipi topraklama dzenlemesi ile btn B tipi topraklama dzenlemeleri iin uygulanr.

izelge R.1 - k
c
katsaysna ilikin deerler

Yakalama ucu
sistemi tipi
ndirme iletkeni says
n
k
c
A tipi
topraklama
dzenlemesi
B tipi topraklama
dzenlemesi
Tekil ubuk 1 1 1
Koruma teli 2 0,66
d)
0,5 1 (ekil R.1)
a)
Kafes 4 ve daha fazla 0,44
d)
0,25... 0,5 (ekil R.2)
b)
Kafes 4 ve daha fazla, yatay halka
iletkenlerle balanm
0,44
d)
1/n. 0,5 (ekil R.3)
c)
a)
Deerler aral k
c
= 0,5den (bu deer iin c << h) k
c
= 1e (bu deer iin h << c)
kadardr (ekil R.1).
b)
ekil R.2ye uygun k
c
eitlii, kbik yaplar ve n 4 iin yaklak bir deer verir. h, c
s
ve
c
d
deerlerinin 5 m ila 20 m arasnda bir aralk iinde olduu kabul edilir.
c)
ndirme iletkenlerinin halka iletkenlerle yatay olarak balanmas durumunda, akm
dalm indirme iletken sisteminin alt blmlerinde daha homojendir ve k
c
daha dktr. Bu
husus zellikle yksek yaplar iin geerlidir.
d)
Bu deerler, karlatrlabilir topraklama diren deerlerine sahip tekil topraklama
elektrotlar iin geerlidir. Tekil topraklama elektrotlarna ilikin topraklama diren
deerlerinin ok farkl olmas durumunda k
c
= 1 olarak kabul edilmelidir.
Not: Ayrntl hesaplamalar yaplarak k
c
ye ilikin dier deerlerde kullanlabilir.

c h
c h
k
c
+
+
=
2

Not: H = h
ekil R.1 Koruma telli yakalama ucu sistemi ve B tipi bir toprak sonlandrma sistemi
durumunda k
c
katsaysnn deerleri

625

3 / 1
) / ( 2 , 0 1 , 0
2
1
h c
n
k
c
+ + =

n ndirme iletkeni says
c Bir indirme iletkenin komu indirme iletkenine olan uzakl
h Kuaklama iletkenleri arasndaki aklk (veya ykseklik)

Not 1: k
c
katsays deerlerinin ayrntl deerlendirmesi iin ekil R.3e baklmaldr.
Not 2: indirme iletkenleri k
c
nin deerlendirilmesinde gz nne alnmaldr.

ekil R.2 Kafes tipi yakalama sistemi ve B tipi toprak sonlandrma sistemi olmas
durumunda k
c
katsaysnn deerleri


626

a c
m
i
a a
I k
k
k
s d
1
= >
b c
m
i
b b
I k
k
k
s d
2
= >
c c
m
i
c c
I k
k
k
s d
3
= >

e c
m
i
e e
I k
k
k
s d
4
= >

) (
2 2 1
h k I k
k
k
s d
c f c
m
i
f f
+ = >

) (
4 4 3 3 2
h k h k I k
k
k
s d
c c g c
m
i
g g
+ + = >

a c
m
i
a a
I k
k
k
s d
1
= >
b c
m
i
b b
I k
k
k
s d
2
= >
c c
m
i
c c
I k
k
k
s d
3
= >

e c
m
i
e e
I k
k
k
s d
4
= >

) (
2 2 1
h k I k
k
k
s d
c f c
m
i
f f
+ = >

) (
4 4 3 3 2
h k h k I k
k
k
s d
c c g c
m
i
g g
+ + = >

3
2 , 0 1 , 0
2
1
h
c
x
n
k
c
+ + =
1 , 0
1
2
+ =
n
k
c
01 , 0
1
3
+ =
n
k
c
n
k
c
1
4
=

n
k k
c cm
1
4
= =

Burada:

c En yakn indirme iletkenine olan uzaklk
h Kuaklama iletkenleri arasndaki aklk (veya ykseklik)
m Kuaklama dzeylerinin says
d En yakn indirme iletkenine olan uzaklk
l Kuaklama noktasndan ykseklik

ekil R.3 Kafes tipi yakalama ucu sistemi, her seviyede indirme iletkenlerinin halka
eklinde balanmas ve B tipi toprak sonlandrma sistemi olmas durumunda, ayrma
uzaklnn hesaplanmas ile ilgili rnekler


627
Ek S

Patlama riski bulunan yaplardaki YKS iin ek bilgi

S.1 Genel:
Bu Ekte, patlama riski olan yaplarda kullanlan yldrmdan korunma sistemlerinin
tasarm, yapm, geniletilmesi ve zerlerinde deiiklik yaplmasna ynelik ek bilgiler
verilmektedir.
Patlama riski bulunan yaplar iin yldrmdan korunma sisteminin Blm 3e uygun
olarak yaplan risk deerlendirmesi sonucu olarak, en az Snf II YKS seilmelidir. Uzman bir
yetkili tarafndan teknik olarak dorulanmas kouluyla, yldrm olaylarnn sk olmadnn
ve/veya yap iinde bulunanlarn duyarsz olduunun garanti edilmesi durumunda, koruma
dzeyi III olan YKS seilmesine izin verilebilir.

S.2 Ek terimler ve tanmlar:
Bu Ynetmelikte Madde 4teki terimler ve tanmlara ek olarak, bu Ek iin aada
verilen terimler ve tanmlar uygulanr.

S.2.1 Ayrma atlama aral: Elektriksel olarak iletken tesisat ksmlarn yaltmak
amacyla kullanlan atlama araldr. Bir yldrm boalmasnda tesisat ksmlar, bu atlama
aralndaki elektriksel boalma sonucu, geici bir sre iletken olarak balanr.

S.2.2 Kat patlayc malzemeler: Birincil veya genel amac patlama fonksiyonunu
yerine getiren kat kimyasal bileik, karm veya elemandr.

S.2.3 Blge 0: inde, hava ile gaz, buhar veya sis biimindeki alev alabilen maddelerin
karmndan meydana gelen bir patlayc ortamn srekli veya uzun bir sre iin veya ska
bulunduu yerdir.

karmndan meydana gelen bir patlayc ortamn normal iletme srasnda ara sra ortaya
kt yerdir.

karmndan meydana gelen bir patlayc ortamn normal iletmede olmad, ancak
olduunda sadece ksa bir sre iin devam ettii yerdir.
Not 1: Bu tanmdaki devam ettii ifadesi, alev alabilen atmosferin var olaca toplam
sre anlamnda kullanlmtr. Bu sre, normal olarak tahliye sresi ile tahliye sona erdikten
sonra alev alabilen atmosferin dalmas iin geen srenin toplamndan meydana
gelmektedir.
Not 2: Ortaya kma skl ile ilgili belirtiler ve sre, zel sanayiler veya uygulamalara
dair kodlardan elde edilebilir.

S.2.6 Blge 20: inde, havada yanabilen toz bulutu biimindeki patlayc bir atmosferin
srekli veya uzun bir sre iin veya ska bulunduu yerdir.

normal iletme srasnda, ara sra meydana geldii yerdir.


628
normal iletme srasnda meydana gelmedii, ancak meydana geldiinde ise, sadece ksa bir
sre iin devam ettii yerdir.

S.3 Temel kurallar
S.3.1 Genel: Yldrmdan korunma sistemi, dorudan bir yldrm boalmas halinde,
arpma noktas dnda erime veya pskrme meydana gelmeyecek biimde tasarlanmal ve
tesis edilmelidir.
Not: arpma noktasnda kvlcmlar veya hasar meydana getiren boalmalar olabilir. Bu
durum, yakalama ucu elemannn yerletirilecei yerin belirlenmesinde gz nne alnmaldr.
Tehlikeli alann dna indirme iletkenlerini tesis etmenin mmkn olmad uygulamalarda
indirme iletkenlerinin scakl, kendiliinden tutuma scakln amayacak biimde tesis
edilmelidir.

S.3.2 stenen bilgiler: Yldrmdan korunma tesisats / tasarmcsna, IEC 60079-10
ve IEC 61241-10a gre tehlikeli alanlar ve kat patlayc malzemelerin zerinde ilem
yapld veya depoland alanlar uygun ekilde iaretlenerek, korunmas gereken
tesis/tesislere ilikin izimler verilmelidir.

S.3.3 Topraklama: Patlama tehlikesi olan yaplarda, toprak sonlandrma sisteminde
kullanlan B tipi dzenleme btn yldrmdan korunma sistemleri iin tercih edilmektedir.
Not: Bir yapnn kendisi, B tipi dzenlemedeki halka topraklaycya edeer olabilir
(rnein, metalden yaplm depolama tanklar).
inde kat patlayc malzemeler ve patlayc karmlar bulunan yaplardaki toprak
sonlandrma sistemlerine ilikin topraklama diren deeri, mmkn olduunca dk olmal,
ancak 10 dan daha byk olmamaldr.

S.3.4 E potansiyel kuaklama: YKS bileenleri ile Madde 15.bye gre btn iletken
tesisatlardaki bileenlerde dhil olmak zere, dier iletken tesisatlar arasndaki yldrm e
potansiyel kuaklamasnn, tehlikeli alanlar ile kat patlayc malzemelerin bulunabildii
blgeleri kapsayacak ekilde aadaki belirtilen yerlerde yaplmaldr:
- Toprak seviyesinde,
- letken blmler arasndaki uzakln, k
c
= 1 kabul edilerek hesaplanan s ayrma
uzaklndan daha kk olduu yerlerde.
Not: Tehlikeli ksmi boalmalardan dolay ayrma uzaklklar sadece patlayc
karmlarn bulunmad yerlerde gz nnde bulundurulabilir. Ortamn tutumasna bir
kvlcmn neden olabildii bu yerlerde, Blge 0 ve Blge 20 olarak adlandrlan tehlikeli
alanlar iinde, i kvlcm atlamasn nlemek iin ek e potansiyel kuaklama gereklidir.

S.4 Kat patlayc maddeler ieren yaplar:
Kat patlayc malzeme ieren yaplar iin yldrmdan korunmaya ynelik tasarmda,
yap ierisindeki patlayc malzemenin duyarl gz nnde bulundurulmaldr. rnein, baz
hassas olmayan patlayc malzemeler ieren yerlerde, bu Ek kapsamnda belirtilenlerin
dnda ek bir nleme gerek yoktur. Ancak, hzl deien elektrik alanlarna ve/veya yldrm
darbe elektromanyetik alan tarafndan yaylan maya duyarl patlayc malzemeler ieren
yaplarda ek kuaklama veya ekranlama gerekli olabilir.
Kat patlayc malzemelerin bulunduu yaplar iin, ayrlm d bir YKS (Madde
14.a.2de belirtildii ekilde) kullanlmas nerilir. Tamam 5 mm kalnlndaki elik veya e
deeri (alminyum yaplar iin 7 mm) bir metalle kapl yaplarn, Madde 14.b.4de belirtildii

629
ekilde doal bir yakalama ucu sistemi olduu kabul edilebilir. Madde 14.ddeki topraklama
kurallar, bu gibi yaplar iin de uygulanr.
DKDler, patlayc maddelerin bulunduu btn yerlerde YKSnin bir blm olarak
kullanlmaldr. Uygun olmas durumunda, DKDler kat patlayc malzemenin bulunduu
yerlerin dna yerletirilmelidir. Patlamalara maruz kalan veya patlayc toz bulunan yerlere
yerletirilen DKDler, patlamaya dayankl (exproof) tipte olmal veya patlamaya dayankl
mahfazalar iinde bulunmaldr.

S.5 Tehlikeli alanlar ieren yaplar
S.5.1 Genel: D YKSye ilikin btn blmler (yakalama ucu ve indirme iletkenleri),
mmkn olduunca tehlikeli blgeden en az 1 m uzakta olmaldr. Bunun mmkn olmamas
durumunda, tehlikeli blgenin 0,5 m iinde yer alan iletkenler srekli olmal veya balantlar
balant elemanlar ile veya kaynakla yaplmaldr.
Tehlikeli alann yldrm tarafndan delinebilen metal bir levhann altna dorudan
yerletirilmesi durumunda (Madde 14.b.4), yakalama ucu Madde 14.bdeki kurallara uygun
olmaldr.

S.5.1.1 Darbelerin bastrlmas: DKDler, uygulanabilir olmas durumunda, tehlikeli
blgenin dna yerletirilmelidir. Tehlikeli blgenin iine yerletirilen DKDler, bunlarn
tesis edildikleri tehlikeli blge iin uygunluu onaylanmal veya bir mahfaza iinde olmal ve
mahfazalar, darbenin bastrlmas da dhil bu hizmet iin uygun olmaldr.

S.5.1.2 E potansiyel kuaklama: YKS iin, Madde S.3.4teki kuaklama kurallarna
ek olarak, bu ynetmelie ve IEC 60079-14 ile IEC 61241-14teki kurallara uygun olarak
ortak e potansiyel kuaklama salanmaldr.
Boru sistemlerine olan balantlar, bir yldrm akmnn gemesi annda, kvlcm
atlamas meydana getirmeyecek tarzda olmaldr. Boru sistemlerine yaplan uygun balantlar,
vidalar tutmak iin flanlardaki pabulara veya cvatalara veya saplama deliklerine kaynak
yaplarak salanr. Kelepe dzenleri ile yaplan balantlara sadece, yldrm akm meydana
geldii anda, tutumadan korunmann deneylerle ispatlanmas ve balant gvenilirliinin
salanmas amacyla gerekli ilemlerin yaplmas durumunda, izin verilir. Tanklara
(depolama) giden topraklama iletkenlerinin ve balantlarn birletirilmesi amacyla
birletirme elemanlar kullanlmaldr.

S.5.2 Blge 2 ve Blge 22yi ieren yaplar: Blge 2 ve Blge 22 olarak tanmlanan
alanlarn olduu yaplarda, ek koruma nlemlerinin alnmasna gerek duyulmayabilir. izelge
17deki kurallara uygun kalnlktaki metalden yaplm tesisler iin (rnein, Blge 2 ve
Blge 22yi ieren alanlara sahip d kolonlar, konteynrlar) yakalama ucu elemanlar ve
indirme iletkenleri gerekli deildir; metal yap Madde 14e gre topraklanmaldr.

S.5.3 Blge 1 ve Blge 21i ieren yaplar: Blge 1 ve Blge 21 olarak tanmlanan
alanlarn olduu yaplarda, aadaki eklerle birlikte Blge 2 ve Blge 22ye ilikin kurallar
uygulanr:
- Boru hatlarnda yaltkan paralarn mevcut olmas durumunda, iletmeci, koruyucu
nlemleri belirlemelidir. rnein, kvlcm atlama aralklar yaltlarak boalmalarn hasar
nlenir ve patlamaya kar koruma salanr,
- Atlama aralklar ve yaltm paralar, patlama tehlikesi olan blgenin dnda
taklmaldr.


630
S.5.4 Blge 0 ve Blge 20yi ieren yaplar: Blge 0 ve Blge 20 olarak tanmlanan
alanlarn olduu yaplarda, uygulanabildiinde bu maddede verilen nerilere ek olarak,
Madde S.5.3teki kurallar uygulanr.
Yldrmdan koruma sistemi ile tesisatlar/yaplar/donanmlar arasndaki yldrm e
potansiyel kuaklamasn oluturan balantlar, sistem iletmecisi ile anlama salanarak
yaplmaldr. Atlama aralklar kullanlarak gerekletirilen yldrm e potansiyel
kuaklamalar, sistem iletmecisi ile anlama salanmadan yaplmaz. Bu gibi elemanlar, tesis
edildikleri ortam iin uygun olmaldr.
Blge 0 ve Blge 20 olarak tanmlanan alanlara dtaki tesisler iin aadaki eklerle
birlikte Blge 1, Blge 2, Blge 21 ve Blge 22ye ilikin kurallar uygulanr.
- Alevlenebilir svlar ieren tanklarn iindeki elektrik cihazlar, bu kullanm iin uygun
olmaldr. Yldrmdan korunmaya ynelik nlemler, yapm tipine uygun olarak alnmaldr,
- inde Blge 0 ve Blge 20 olarak tanmlanan alanlarn olduu kapal elik
konteynrlar, muhtemel yldrm arpma noktalarnda, en az 5 mmlik et kalnlna sahip
olmaldr. Et kalnlklarnn daha ince olmas halinde, yakalama ucu elemanlar
yerletirilmelidir.

S.5.5 zel uygulamalar
S.5.5.1 Dolum istasyonlar: Arabalar, demiryollar, gemiler vb. iin kullanlan ve
Blge 2 ve Blge 22 olarak tanmlanan tehlikeli alanlara sahip dolum istasyonlarndaki metal
boru sistemleri, Madde 14e uygun olarak topraklanmaldr. Boru sistemleri; demir yolu
akmlar, kaak akmlar, elektrikli tren sigortalar, korozyona kar katodik koruma sistemleri
ve benzerleri gz nne alnmak kouluyla mevcut ise (gerekli olmas durumunda, tesis
edilmi olduu tehlikeli blge iin onayl ayrma kvlcm atlama aralyla) elik yaplara ve
raylara balanmaldr. Elektrikli demir yollarnda bulunan aktarma istasyonlar Demiryolu
letmesinin kurallarna tabidir.

S.5.5.2 Depolama tanklar: Tutuabilir (alevlenebilir) buhar retebilen svlarn ve
gazlarn depolanmas amacyla kullanlan zel tipte yaplar, esasen kendiliinden korumal
olup (kvlcm aralklar olmakszn, kalnlklar srasyla 5 mmden az olmayan elik veya 7
mmden az olmayan alminyumdan yaplm srekli metal depolama tanklar iin) ek bir
korumaya gerek yoktur. Benzer ekilde, toprakla rtl tanklar ve boru sistemlerine yakalama
ucu elemanlarnn yerletirilmesine gerek yoktur. Bu tank ve borularn ierisinde kullanlan
elektrik elektronik donanm bu hizmet tesisatlar iin uygun olmaldr. Yldrmdan
korunmaya ynelik nlemler, yap tipine uygun olarak alnmaldr.
Zeminden yaltlm tanklar veya konteynrlar, en byk yatay boyuta bal olarak (ap
veya uzunluk), Madde 14e gre aadaki gibi topraklanmaldr.
- 20 mye kadar bir noktadan,
- 20 mnin zerinde iki noktadan.
Depolama tesislerindeki tanklar iin (rnein, rafineriler ve tank depolar), en byk
yatay boyuttan bamsz olarak, her tankn sadece bir noktadan topraklanmas yeterlidir.
Depolama tesislerinde bulunan tanklar, birbirlerine balanmaldr. izelge 21 ve izelge
22ye uygun balantlar dnda, Madde 14.c.5ye uygun elektriksel iletkenlik salayacak
ekilde balanan boru sistemleri balantlar yapmak amacyla kullanlabilir.
Yzen tavanl tanklarn olmas durumunda, yzen tavan ana tank kabuuna etkili bir
biimde balanmaldr. Contalar (szdrmazlk elemanlar), ntler ve bunlara ilikin yerlerin
tasarmnda, yangn karan kvlcm atlamasndan dolay muhtemel bir patlayc karmnn
tutuma riskinin mmkn olan en dk seviyeye indirecek ekilde dikkatlice gz nnde
bulundurulmasna ihtiya duyulmaktadr. Kayan bir merdivenin tutturulmu olmas
durumunda, 35 mm genilie sahip esnek bir balant iletkeni merdivenin basamaklar

631
arasna, merdiven ile tankn tepesi arasna ve merdiven ile yzen tavan arasna
uygulanmaldr. Yzen tavanl tanklara kayan bir merdivenin tutturulmam olmas
durumunda, bir veya birden fazla (tankn byklne bal olarak) 35 mm geniliinde
esnek balant iletkeni veya edeeri tank kabuu ile yzen tavan arasna uygulanmaldr.
Balant iletkenleri, at drenajn izlemeli veya ieri dnk dngler meydana getirmeyecek
biimde dzenlenmelidir. Yzen tavanl tanklarnn zerine, tavann evresi etrafnda yaklak
1,5 m aralklarla yzen tavan ile tank kabuu arasnda oklu nt balantlar yaplmaldr.
Malzeme seimi, rn ve/veya ortam koullarna gre yaplr. Yldrm boalmalar ile oluan
darbe akmlar iin yzen tavan ile tank kabuu arasnda yeterli iletkenlie sahip balanty
salayan alternatif dzenlere yalnzca, deneylerle ispatlanmas ve balantnn gvenilirliini
salayan ilemlerin kullanlmas durumunda izin verilir.

S.5.5.3 Boru sistemleri: retim tesisleri dndaki toprak zerinde bulunan metal boru
sistemleri, her 30 mde bir olmak zere topraklama sistemine balanmal veya bir yzey
topraklama elektrodu veya bir topraklama ubuu ile topraklanmaldr.
Alev alabilen svlarn tanmasnda kullanlan uzun boru hatlar iin aadakiler
uygulanr:
- Pompalama ksmlar, datm (branman) ksmlar ve benzer hizmet tesisatlar, metal
klfl borular dahil btn yol verme (ynlendirme) boru sistemi, en az 50 mm
2
kesit alanna
sahip iletken hatlarla kprlenmelidir,
- Kprlemede kullanlan iletken hatlar, pabulara zel olarak kaynaklanmal veya
ynlendirme borularnn flanlarna, skca vidalanmaldr. Yaltkan paralar, kvlcm atlama
aralklaryla kprlenmelidir.


632
Ek T

Yldrmdan korunma sistemlerinin tasarm, yapm, bakm ve muayenesi

T.1 Genel:
Bu Ekte, bu Ynetmelie uygun bir YKSnin fiziksel tasarm, yapm, bakm ve
muayenesi iin yol gsterici bilgiler verilmektedir. Bu Ekte verilen rnekler, koruma
salayan bir yntemi aklamaktadr. Baka yntemler de ayn derecede geerli olabilir.

T.2 Yldrmdan korunma sistemlerinin (YKS) tasarm
T.2.1 Genel aklamalar:
Mevcut bir yapda kullanlmas amalanan, daha dk maliyetli YKSnin yapm, ayn
koruma dzeyini veren dier yldrmdan korunma nlemlerine gre daima n planda
tutulmaldr. En uygun koruma nlemlerinin seiminde Blm 3e baklr.
YKS, YKS tasarmclar ve tesisatlar tarafndan tasarlanmal ve tesis edilmelidir.
Yldrmdan korunma tesisats, bu Ynetmelikte belirtilen isteklere, yapm almas
ve yaplarn inasn dzenleyen mevzuata uygun olarak YKS bileenlerini istenildii gibi
tesis edebilmesi iin eitilmi olmaldr.
YKS tasarmcs ve tesisatsna ilikin fonksiyonlar, ayn kii tarafndan yerine
getirilebilir. Uzmanlam bir tasarmc veya tesisat olabilmek iin, ilgili mevzuatlar ok iyi
bilmek ve yllarn deneyimine sahip olmak gerekmektedir.
Bir YKSnin planlanmas, uygulanmas ve deneye tabi tutulmas birok teknik alan
kapsamakta ve en dk maliyet ve mmkn olan en az gayretle seilen yldrmdan korunma
dzeyinin elde edilmesini salamak amacyla yapdan sorumlu tm taraflar arasnda
koordinasyona ihtiya duyulmaktadr. YKS ynetimi, ekil T.1deki admlar izlendii
taktirde verimli olur. Kalite gvence nlemlerinin, youn elektrik ve elektronik tesisatlar
bulunduran yaplarda nemi ok byktr.
Kalite gvence nlemleri, btn izimlerin onayland planlama safhasndan
balayarak, yapm almalarnn tamamlanmasndan sonra muayene iin eriilemeyen
YKSnin esas blmlerinin kontrol edildii YKS yapm aamasna kadar uzanmaktadr.
Kalite gvence lmeleri, YKS ile ilgili son lmelerin son deney raporunun tamamlanmas
ile birlikte yaplmas durumunda, kabul aamas boyunca ve sonu olarak, bakm programna
uygun olarak dikkatlice periyodik muayeneler belirlenerek YKSnin tm mr boyunca
srdrlr.
Bir yapda veya yapdaki tesisatlarda deiiklikler yaplmas durumunda, mevcut
korunma sisteminin bu Ynetmelie hala uygun olup olmadn saptamak iin kontrol
yaplmaldr. Korumann yeterli olmadnn saptanmas durumunda, gecikmeksizin
iyiletirmeler yaplmaldr.
Byklk ve boyutlar bu Ynetmelie uygun olan yakalama ucu sistemi, indirme
iletkenleri, toprak sonlandrma sistemi, kuaklama, bileenler, vb. malzemelerin kullanlmas
nerilmektedir.

T.2.2 YKS tasarm
T.2.2.1 Planlama sreci: YKS ile ilgili ayrntl tasarm almasndan nce
incelemeler yaplr. Yldrmdan korunma sistem tasarmcs, mmkn olduunca, yapnn
fonksiyonu, genel tasarm, yapm ve yeri hakknda temel bilgileri elde etmelidir.
YKSnin ruhsat veren yetkili, sigortac veya alc tarafndan henz belirlenmemi olmas
durumunda, yldrmdan korunma sistem tasarmcs, Blm 3de verilen risk deerlendirmesi
ile ilgili sreci izleyerek yapnn bir YKS ile korunup korunamayacan belirlemelidir.


633

Not: ile gsterilen noktalarda mimar, mhendis ve yldrmdan korunma tasarmcs
arasnda tam bir koordinasyon gereklidir.

ekil T.1 YKS tasarm ak diyagram

T.2.2.2 Gr alverii
T.2.2.2.1 Genel bilgiler: Yeni bir yapnn tasarm ve yapm aamalarnda, YKS
tasarmcs, YKS tesisats ve yapdaki tesisatlardan veya yapnn kullanmna dair
dzenlemelerden sorumlu btn dier kiiler (rnein, yap sahibi, mimar, inaat yklenicisi)
dzenli olarak gr alveriinde bulunmaldr.
Etkin bir YKS tasarm, ekil T.1de verilen i ak diyagram kullanlarak
gerekletirilmelidir.
Mevcut bir yapda kullanlmas amalanan bir YKSnin tasarm ve yapm safhalarnda,
yapdan, yapnn kullanmndan, tesisatlardan ve hizmet tesisatlarndan sorumlu kiilerle,
mmkn olabildiince, gr alveriinde bulunmaldr.
Yapnn sahibi, yapy ina eden yklenici veya grevlendirilmi temsilcisi arasnda
gr alverii toplantlar dzenlenmi olabilir. Mevcut yaplar iin, gerekli grlmesi
halinde, zerinde deiiklikler yaplmas gereken izimler, YKS tesisats tarafndan YKS
tasarmcsna verilmelidir.

634
Sorumlu taraflar arasnda yaplan dzenli gr alverileri, mmkn olan en dk
maliyetli etkin bir YKSnin ortaya kmasn salamaldr. rnein, yapm almalar ile
tasarm almalarnn bir biimde yrtlmesi ile genellikle baz kuaklama iletkenlerine
duyulan ihtiya ortadan kaldrlmakta ve kullanlmasna gerek duyulanlarn ise boylar
ksaltlmaktadr. Bina maliyetleri, genellikle yapdaki eitli tesisatlarla ilgili ortak
gzerghlarn kullanlmas ile kayda deer bir biimde drlr.
Gr alverii, btn yapm aamalar boyunca nemlidir. nk yap tasarmndaki
deiikliklerden dolay YKSde deiiklikler gerekebilir. Yapnn tamamlanmasndan sonra
gzle kontrol yoluyla eriilemeyen YKSye ilikin blmlerin muayenesini kolaylatrmak
amacyla yaplacak dzenlemelerde anlama salayabilmek iin ayrca gr alverii
gereklidir. Bu gr alverilerinde, doal bileenler ile YKS arasndaki btn balantlarn
yeri belirlenmelidir. Yeni bina projeleri ile ilgili gr alverii toplantlarnn dzenlenmesi
ve koordinasyonunda normal olarak mimarlar da bulunmaldr.

T.2.2.2.2 Gr alveriinde bulunan taraflar: Yldrmdan korunma tasarmcs,
binann sahibi de dhil olmak zere, yapnn tasarmdan ve yaplmasndan sorumlu btn
taraflarla ilgili teknik gr alverilerinde bulunmaldr.
Tm YKS tesisatna ilikin zel sorumluluk gerektiren alanlar, mimar, elektrik
mteahhidi, bina mteahhidi, YKS tesisats (YKS tedarikisi) ve konu ile ilgili olmas
durumunda, tarihsel yap danman ve yap sahibi veya yap sahibinin temsilcisi ile birlikte
YKS tasarmcs tarafndan tanmlanmaldr.
YKSye ilikin tasarm ve yapm ynetiminde grevlendirilen eitli taraflara ynelik
sorumluluklarn akla kavuturulmas nemlidir. atya monte edilmi YKS bileenleri
veya yap temeli altnda yaplm topraklama elektrodu balant iletkenleriyle yapnn su
geirmezliinin ortadan kalkmas bir rnek olabilir.

T.2.2.2.2.1 Mimar: Mimarla aadaki konularda anlamaya varlmaldr:
a) Btn YKS iletkenlerinin gzargah,
b) YKS bileenlerinde kullanlan malzemeler,
c) Btn metal borular, oluklar, raylar ve benzer maddelerin ayrntlar,
d) Ayrma uzaklndan dolay tesisatlarn yer deitirmesi veya YKS bileenlerine
kuaklama yaplmas istenen yap zerinde, iinde veya yaknnda tesis edilmesi gereken
donanmlar, cihazlar, fabrika tesisatlar ayrntlar (tesisatlara rnek olarak alarm sistemleri,
gvenlik sistemleri, i iletiim sistemleri, iaret veri ileme sistemleri, radyo ve TV devreleri
verilebilir),
e) Toprak sonlandrma ebekesinin konumlandrlmasna etki edebilen ve YKSden
itibaren gvenli bir uzaklkta yerletirilmesi istenen gml iletken hizmet tesisatnn
derecesi,
f) Toprak sonlandrma ebekesi iin mevcut olan genel alan,
g) Yapya, YKSnin ana sabitleme elemanlarnn balanmasnn kapsam ve
sorumluunun datlmas (rnein, zellikle atda kullanlan malzemenin su geirmezliine
etki etmesi, vb.),
h) Yapda kullanlacak iletken malzemeler, zellikle YKSye kuaklanan ve sreklilii
olan metal, rnein payandalar (direkler), elik donatlar ile yapya giren, kan veya yap
iindeki metal hizmet tesisatlar,
i) YKSnin grnm etkisi,
j) YKSnin yap malzemesi zerindeki etkisi,
k) elik donatlara yaplan balant noktalarnn yeri, zellikle bunlarn dtaki iletken
blmlere (borular, kablo siperleri, vb.) nfuz etmesi durumunda,
l) YKSnin yakn binalardaki YKSye balants.

635

T.2.2.2.2.2 Kamu hizmeti veren kurulular: Giri hizmet tesisatlarnn YKSye
dorudan veya bunun mmkn olmamas durumunda atlama aralklar veya DKD zerinden
kuaklanmasnda anlamazlk olduu taktirde yetkililerle grlmelidir.

T.2.2.2.2.3 Yangn ve gvenlik yetkilileri: Yangn ve gvenlik yetkilileri ile aadaki
konularda anlamaya varlmaldr:
- Alarm ve yangn sndrme sistemi bileenlerinin konumlandrlmas,
- Gzergahlar, yap malzemesi ve kanallarn szdrmazl,
- Yapnn alev alabilen bir atya sahip olmas durumunda, kullanlacak koruma yntemi

T.2.2.2.2.4 Elektronik sistem ve d anten tesisatlar: Elektronik sistem ve anten
tesisats ile aadaki konularda anlamaya varlmaldr:
- Anten desteklerinin ve kablo iletken siperlerinin YKSden ayrlmas veya YKSye
kuaklanmas,
- Anten kablolar ve iteki ebekenin izledii gzergah,
- DKDye ilikin tesisat.

T.2.2.2.2.5 Yklenici (inaat ve tesisat): naatlar, tesisatlar ve yapnn
yapmndan ve teknik donanmndan sorumlu olanlar arasnda aadaki konularda anlamaya
varlmaldr.
a) naat tarafndan salanacak YKSye ilikin ana sabitleme elemanlarnn biimi,
yeri ve says,
b) naat tarafndan tesis edilmesi gereken ve YKS tasarmcs (YKS tesisats veya
YKS satcs) tarafndan salanan her trl sabitleme elemanlar,
c) Yap altna yerletirilecek YKS iletkenlerinin yeri,
d) Yapm aamasnda kullanlmas gereken YKS bileenlerinin olup olmad, rnein
vinlerin, yk asansrlerinin yapm srasnda inaat alannda olan dier metal maddelerin
topraklanmas iin kullanlan kalc toprak sonlandrma ebekesi,
e) elik kafesli yaplarda, payandalarn konumu ve says, toprak sonlandrmalarnn
balants iin yaplacak sabitleme elemann biimi ve YKSye ilikin dier bileenler,
f) Kullanlmas durumunda, metal kaplamalarn YKS bileenleri olarak uygun olup
olmad,
g) Kaplamalara ilikin tekil blmlerin elektriksel olarak srekliliini salayan yntem
ve metal kaplamalarn YKS bileenleri olarak uygun olmas durumunda, bunlarn YKSnin
geri kalan ksmna balama yntemi,
h) Konveyr sistemleri, televizyon ve radyo antenleri ile bunlarn metal destekleri, metal
bacalar, cam silme dzeni dhil toprak stnde ve altnda yapya giren hizmet tesisatlarnn
yeri ve yaps,
i) Elektrik ve iletiim hizmet tesisatlarnn kuaklanmas ile yapnn YKS toprak
sonlandrma sisteminin koordinasyonu,
j) Bayrak direklerinin, at dzeyindeki makina/ tesisat odalarnn yeri ve says, rnein
asansr motor odalar, havalandrma, stma ve klima tesisat odalar, su tanklar ve dier gze
arpan elemanlar,
k) zellikle yapnn su geirmezliinin srdrlmesi amacyla, YKS iletkenlerinin
tutturulmasna ynelik uygun yntemleri belirlemek iin atlar ve duvarlarda kullanlmas
gereken konstrksiyon,
l) YKS indirme iletkenlerinin yap boyunca serbest olarak geiine izin verecek
deliklerin almas,

636
m) Yapnn metal iskeletlerine, elik donatsna, dier iletken blmlerine e potansiyel
kuaklama balantlarnn yaplmas,
n) Eriilemeyen YKS bileenlerinin muayene skl, rnein beton iinde mahfaza iine
alnm elik donatlar,
o) Farkl trden metallerin dokunma noktalarnda korozyon gz nne alnarak,
iletkenler iin en uygun metalin seimi,
p) Deney ek yerlerinin eriilebilirlii, mekanik hasarlara veya hrszla kar metal
olmayan mahfazalar ile korunma salanmas, bayrak direklerinin alaltlmas veya dier
hareketli cisimler, zellikle bacalarn periyodik muayenesi iin kolaylklar,
q) Yukardaki ayrntlar kapsayan ve btn iletkenler ile ana bileenlerin yerlerini
gsteren izimlerin hazrlanmas,
r) elik donatlara balant noktalarnn yeri.

T.2.2.3 Elektrik ve mekanik kurallar
T.2.2.3.1 Elektrik tasarm: YKS tasarmcs, en uygun YKSyi semelidir. Burada,
ayrlm veya ayrlmam YKSden veya yldrmdan korunma tiplerinin her ikisinin
birleiminin oluturduu sistemden hangisinin gerekli olduunu belirlemek iin yapnn
mimari tasarmnn gz nnde bulundurulmas kast edilmektedir.
Toprak zdiren lmeleri, tercihan YKS tasarmnn bitirilmesinden nce yaplmal ve
toprak zdirencindeki mevsimsel deiikler gz nne alnmaldr.
YKSye ilikin temel elektrik tasarmnn tamamlanmas srasnda, yapnn uygun
iletken blmlerinin, YKSnin esas bileenlerini desteklemek veya YKSnin esas bileenleri
gibi davranmak amacyla YKSnin doal bileenleri olarak kullanlmas gz nne
alnmaldr.
YKSnin elektriksel ve fiziksel zelliklerinin deerlendirilmesi ve zelliklerin burada
belirtilen kurallarn salamas YKS tasarmcsnn sorumluluundadr.
Yldrmdan korunma iletkenleri olarak beton iindeki elik donatnn kullanlmasnda,
zel dikkat gsterilmesi ve korunacak yapya uygulanan mevzuatn bilinmesi gerekir.
Yldrm akmlarnn ayrlm YKS zerinden iletilmesinin sonucu olarak yapda yldrm
tarafndan oluturulan elektromanyetik alan azalmak iin betonarmedeki elik iskelet, YKS
iletkenleri veya iletken ekran tabakas olarak kullanlabilir. Bu YKS tasarm, zellikle youn
elektrik ve elektronik tesisatlar ieren zel yaplarda daha kolay koruma salayabilir.
Madde 14.c.5te verilen doal bileenlerle ilgili gerekleri karlamak amacyla indirme
iletkenleri iin sk yapm koullar gereklidir.

T.2.2.3.2 Mekanik tasarm: Yldrmdan korunma tasarmcs, elektrik tasarmnn
tamamlanmasnn ardndan mekanik tasarm konular zerinde yapdan sorumlu kiilerle
gr alveriinde bulunmaldr.
Estetik hususlar, korozyon riskini snrlamak iin doru malzeme seimi de dhil,
zellikle nemlidir.
YKSnin eitli blmleri iin yldrmdan korunma bileenlerinin en kk boyutu,
izelge 17, izelge 20, izelge 21, izelge 22 ve izelge 23te verilmitir.
YKS bileenleri iin kullanlan malzeme izelge 19da verilmitir.
Not: ubuklar ve kelepeler gibi dier bileenlerin seimi iin TS EN 50164 seri
standardlarna baklmaldr. Bu bileenlere ilikin scaklk artnn ve mekanik dayanklln
gz nne alnmas bylece salanm olmaktadr.
izelge 15te verilen seilen snf iin belirtilen yldrm boalmas elektriksel
parametreler kullanlarak izelge 19, izelge 20 ve izelge 21de belirtilen malzemeler ve
boyutlardan sapmalar olduunda, yldrmdan korunma tasarmcs veya tesisats boalma

637
koullarnda yldrm iletkenlerindeki scaklk artn ve bunun sonucu olarak iletkenlerin
boyutunu kestirmelidir.
zerine bileenlerin balanaca yzey (alev alabilen veya dk bir erime noktasna
sahip olan) iin ar scaklk artnn sz konusu olmas durumunda, daha byk iletken kesit
alan belirtilmeli veya yangna dayankl tabakalarn kullanlmas veya yzeyden uzak tutan
sabitleme elemanlarnn kullanlmas gibi dier gvenlik nlemleri gz nne alnmaldr.
YKS tasarmcs, btn korozyon problem alanlarn tanmlamal ve uygun nlemleri
belirtmelidir.
YKSdeki korozyon etkileri, malzeme byklnn artrlmas, korozyona dayankl
bileenlerin kullanlmas veya dier korozyondan korunma nlemleri alnarak azaltlabilir.
YKS tasarmcs ve YKS tesisats, iletkenlerdeki yldrm akmndan dolay meydana
gelen elektrodinamik kuvvetlere dayanacak ve ayrca ortaya kan scaklktaki art nedeniyle
iletkenlerin genlemesine ve bzlmesine izin veren iletken sktrma ve balant
elemanlarn belirtmelidir.

T.2.2.4 Tasarm hesaplar
T.2.2.4.1 k
c
katsaysnn hesaplanmas: ndirme iletkenleri arasnda yldrm akmnn
blnme katsays k
c
, n iletken toplam saysna ve indirme iletkenleri ile birbirlerine bal
halka iletkenlerinin konumuna, yakalama ucu sisteminin tipine ve toprak sonlandrma
sisteminin tipine baldr (izelge R.1 ve ekil R.2 ve ekil R.3).
A tipi topraklama yaplmas durumunda, atlar zerinde k
c
nin belirlenmesi iin ekil
T.2 kullanlabilir.
Gerekli ayrma uzakl, ayrma uzaklnn gz nne alnaca noktadan itibaren
topraklama elektroduna veya en yakn e potansiyel kuaklama noktasna kadar olan en ksa
yolun gerilim dmne baldr.
letken boyunca ayn akmn akmas durumunda, havadaki gerekli ayrma uzakl ile
ilgili bant aadaki ekilde verilir.
s = k
i
k
c
l
Akmn blnmesinden dolay, iletken uzunluunda akan akmn farkl deerlerde
olmas durumunda, baantda iletkenin her ksmnda akan akmlarn farkl (azalma) olduu
gz nnde bulundurulmaldr. Bu durumda snin deeri u ekilde belirlenir:
s = k
i
(k
c1
l
1
+ k
c2
l
2
+ + k
cn
l
n
)
k
c
iin esas olan arpma noktas ile ayrma uzaklnn gz nne alnaca nokta farkl
olabilir.

T.2.2.4.2 kntl blme sahip yaplar: kntl bir yapnn altnda ayakta duran bir
kiinin kntl duvardan geen indirme iletkenlerinden akan yldrm akm iin alternatif bir
yol oluturma olasln azaltmak iin gerek d uzakl, m cinsinden, aadaki koulu
yerine getirmelidir:
d > 2,5 + s
Burada; s Madde 15.cye uygun olarak hesaplanan m cinsinden ayrma uzakldr.
2,5 deeri, kolunu yukar dik olarak kaldrdnda bir insann parmaklarnn ularna
kadar olan ykseklii temsil etmektedir (ekil T.3)


638
=
h
c

0,33 0,50 1,00 2,00

c at srt boyunca en yak n indirme
iletkeninden olan uzaklk

h at srtndan itibaren bir sonraki e
potansiyel kuaklama noktasna veya
yakalama ucu sistemine olan indirme
iletkeninin uzunluu

izelgede gsterilen k
c
deerleri,
kaln izgi ve arpma noktas ile
temsil edilen indirme iletkenlerine
ilikintir.

ndirme iletkeninin yeri (k
c
iin gz
nne alnacak olan), bu indirme
iletkenini temsil eden ekil ile
karlatrlmaldr.

Gerek c / h ilikisi belirlenmelidir.
Stunlardaki iki deer arasndaki
aralkta yer almas durumunda k
c

interpolasyonla bulunabilir.

Not 1: ekillerde gsterilenlerden
daha fazla uzakla sahip ek indirme
iletkenlerinin etkisi nemlidir.

Not 2: at srtnn altnda yer alan
birbirlerine bal halka iletkenlerin
olmas durumunda ekil R.3e
baklmaldr.

Not 3: Deerler, ekil C.1deki
forml kullanlarak paralel
empedanslar basit bir ekilde
hesaplanarak belirlenir.

k
c
0,57 0,60 0,66 0,75

k
c
0,47 0,52 0,62 0,73

k
c
0,44 0,50 0,62 0,73

k
c
0,40 0,43 0,50 0,60

k
c
0,35 0,39 0,47 0,59

k
c
0,31 0,35 0,45 0,58


639
=
h
c

0,33

0,50

1,00

2,00

c at srt boyunca en yakn indirme
iletkeninden olan uzaklk

h at srtndan itibaren bir sonraki e
potansiyel kuaklama noktasna veya
toprak sonlandrma sistemine olan
indirme iletkeninin uzunluu

izelgede gsterilen k
c
deerleri,
kaln izgi ve arpma noktas ile
temsil edilen indirme iletkenlerine
ilikintir.

Not 1: ekillerde gsterilenlerden
daha fazla uzakla sahip ek indirme
iletkenlerinin etkisi nemlidir.

Not 2: at srtnn altnda yer alan
birbirlerine bal halka iletkenlerin
olmas durumunda ekil R.3e
baklmaldr.

Not 3: Deerler, ekil R.1deki
forml kullanlarak paralel
empedanslar basit bir ekilde
hesaplanarak belirlenir.

k
c
0,31 0,33 0,37 0,41

k
c
0,28 0,33 0,37 0,41

k
c
0,27 0,33 0,37 0,41

k
c
0,23 0,25 0,30 0,35

k
c
0,21 0,24 0,29 0,35

k
c
0,20 0,23 0,29 0,35

ekil T.2 at srt zerinde yakalama ucu sistemi bulunan eimli bir at ve B tipi
topraklama sistemi durumunda k
c
katsaysnn deerleri


640

d Gerek uzaklk > s
s Madde 15.cye uygun ayrma uzakl
l s ayrma uzaklnn deerlendirilmesi iin uzunluk

Not: Elini yukar kaldrm bir insann ykseklii 2,5 m olacak biimde alnmtr.

ekil T.3 Yapnn kntl blm iin YKS tasarm

ekil 7de gsterildii gibi bir iletkendeki dng yksek deerde endktif gerilim
dmleri meydana getirebilir. Bu endktif gerilim dmleri, yapnn duvarlarndan geen
ve hasar oluturan bir yldrm boalmasna neden olabilir.
Madde 15.cdeki koullar yerine getirilmedii taktirde, ekil 7de gsterilen bu
koullarla ilgili ieri dnk yldrm iletkeni dnglerine ilikin noktalarda yap boyunca
doru bir gzergah iin gerekli dzenlemeler yaplmaldr.

T.2.3 Betonarme yaplar
T.2.3.1 Genel: Sanayi yaplar, ska, yerinde retilen betonarme blmler iermektedir.
Dier pek ok hallerde, yapnn blmleri prefabrike beton birimler veya elik blmlerden
meydana gelmektedir.
Madde 13.cye uygun betonarme yaplardaki elik donat doal YKS bileeni olarak
kullanlabilir. Bu gibi doal bileenler; Madde 14.cye uygun indirme iletkenleri ve Madde
5.4e uygun toprak sonlandrma sisteminin koullarn salamaldr.
Bundan baka, uygun kullanld taktirde, betondaki iletken donat, Madde 15.bye
uygun olarak i YKSnin e potansiyel hale getirilmesi iin kafes biiminde olmaldr.
Ayrca, yeterli olmas durumunda, yapnn elik donats, elektromanyetik ekran olarak
grev yapabilir. Bu ekran, Blm 5e uygun olarak yldrm elektromanyetik alanlarnn
neden olduu giriimlerden elektrik ve elektronik donanmn korunmasna yardmc olur,
Betonun elik donats ve yapnn dier elik aksamnn, elektriksel srekliliin Madde
13.cye uygun olacak ekilde ierden ve dardan balanmalar durumunda, fiziksel hasara
kar etkin koruma salanm olabilir.
elik donat ubuklarna enjekte edilen akmn, ok sayda paralel yollar boyunca akt
kabul edilmektedir. Bu ekilde oluan kafesin empedans dk olup, bunun sonucu olarak
yldrm akmndan dolay meydana gelen gerilim dm de az olmaktadr. Kafes biimli
elik donatdan akan akmdan dolay oluan manyetik alan, dk akm younluu ve zt
elektromanyetik alanlar reten paralel akm yollar nedeniyle zayftr. Komu i elektrik
iletkenler ile giriim karlkl olarak azalr.

641
Not: Elektromanyetik giriime kar korunma iin Blm 5 ve IEC 61000-5-2ye
baklmaldr.
Bir odann, Madde 13.cye uygun elektriksel sreklilik salayan elik betonarme
duvarlarla tamamen evrili olmas durumunda, duvarlarn yaknndaki elik donat zerinden
akan yldrm akmndan dolay meydana gelen manyetik alan, konvansiyonel indirme
iletkenleri ile korunan bir yapya ilikin odann iindekinden daha dktr. Odann iine
yerletirilen iletken dnglerde endklenen daha dk gerilimler sayesinde, iteki sistemleri
arzalardan koruma kolayca iyiletirilebilir.
Yapm aamasndan sonra, elik donatnn dzenlenme ve yapm eklini belirlemek
hemen hemen olanakszdr. Bu nedenle, yldrmdan korunma amacyla kullanlan elik
donatnn dzenlenme ekli ok iyi bir ekilde belgelenmelidir. Bu husus izimler,
aklamalar yapm srasnda ekilen fotoraflar kullanlarak salanr.

T.2.3.2 Betonda elik donat kullanlmas: Kuaklama iletkenleri ve topraklama
elektrotlar, elik donatya balanmaldr.
rnein, yapya tutturulan iletken ereveler, doal YKS iletkenleri olarak ve iteki e
potansiyel kuaklama iin ise balant noktalar olarak kullanlabilir.
Potansiyel dengeleme iin temel ankrajlarna veya makinalar, cihazlar veya mahfazalara
ilikin temel raylarnn kullanlmas bu uygulamaya ynelik bir rnektir. ekil T.4te,
endstriyel bir yapda elik donat ve kuaklama baralarnn dzenlenmesi gsterilmektedir.
Yapdaki kuaklama sonlandrmalarnn yeri, YKS tasarmnda planlama aamasnda
belirlenmeli ve bu yer, inaat yapacak ykleniciye bildirilmelidir.
Donat ubuklarna kaynak yaplmasna izin verilip verilmedii, sktrmann mmkn
olup olmad veya ek iletkenlerin yerletirilip yerletirilmediini belirlemek amacyla inaat
yklenicisi ile gr alveriinde bulunulmaldr. Betonun dklmesinden nce, gerekli
btn iler yaplm olmal ve muayene edilmelidir (baka bir ifadeyle, YKSnin planlamas
yapnn tasarm ile birlikte yaplmaldr).

T.2.3.3 elik donat ubuklarna kaynak yaplmas veya sktrlmas: Donat
ubuklarnn sreklilii, sktrma veya kaynakla salanmaldr.
Not: TS EN 50164 standardlarna uygun zel olarak tasarmlanm ve deneyden
geirilmi sktrma elemanlar kullanlmaldr.
elik donat ubuklarna kaynak yaplmasna sadece, inaat ileri tasarmcsnn (statik
proje sorumlusu) olurunun alnmas durumunda, izin verilir. elik donat ubuklar, 30
mmden daha az olmayan bir uzunluk boyunca kaynaklanmaldr (ekil T.5).
YKSnin d bileenlerine balants, belirlenen bir yerde betondan dar karlan bir
elik donat ubuu veya bir balama ubuu veya beton iinden geen topraklama plakas
(elik donat ubuuna kaynaklanarak veya sktrlarak bal) vastasyla
gerekletirilmelidir.
Betondaki elik donat ubuklar ile kuaklama iletkenleri arasndaki balantlarn
sktrma dzenleriyle yaplmas durumunda, beton dkldkten sonra balant yerlerinin
muayenesi yaplamadndan, gvenlik nedenleriyle daima iki kuaklama iletkeni (veya farkl
elik donat ubuklarna iki sktrma eleman olan bir kuaklama iletkeni) kullanlmaldr.
Kuaklama iletkeni veya elik donat ubuunun benzer metallerden yaplmam olmas
durumunda, balantnn yapld alan nem giderici bir bileikle tamamen szdrmaz
klnmaldr.
elik donat ubuklar ve som erit iletkenlerin balantlarnda kullanlan sktrma
elemanlar ekil T.6da gsterilmitir. ekil T.7de ise bir d sistemin elik donat
ubuklarna balanmasna ilikin ayrntlar gsterilmitir.

642
Kuaklama iletkenleri, kuaklama noktasndan akan yldrm akm ile orantl boyutlara
sahip olmaldr (izelge 22 ve izelge 23)

Burada:
1 Elektrik g donanm
2 elik kiri
3 Yzeye ilikin metal kaplama
4 Kuaklama ek yeri
5 Elektrik veya elektronik donanm
6 Kuaklama baras
7 Betondaki elik donat (kafes iletkenler ile
st ste bindirilmi)
9 Farkl hizmet tesisatlar iin ortak giri

ekil T.4 elik donatl bir yapdaki e potansiyel kuaklama

643

1 Donat ubuklar
2 En az 30 mm uzunluundaki kaynak dikii

ekil T.5 Betonarme yaplarda elik donat ubuklarnn kaynakla balanmas (izin
verilmesi durumunda)

ekil T.6a Bir dairesel kesitli iletkenin bir elik donat ubuuna balanmas

ekil T.6b Bir som erit iletkenin bir elik donat ubuuna balanmas


644

1 Donat ubuu
2 Dairesel kesitli iletken
3 Vida
4 erit iletken
ekil T.6 Donat ubuklar ve iletkenler arasnda balantlar salamak amacyla
kullanlan balama elemanlarna ilikin rnek

ekil 7.a ekil 7.b

ekil 7.c ekil 7.d
1 Kuaklama iletkeni
2 elik kuaklama iletkenine kaynaklanm somun
3 elik kuaklama iletkeni
*

4 Demir olmayan kuaklama noktasndaki dkm
5 rgl bakr kuaklama balaycs
6 Korozyona kar koruma nlemi
7 C elii (C biimindeki montaj baras)
8 Kaynak

*
elik kuaklama iletkeni, elik donat ubuklarna kaynak veya sktrma
elemanlaryla birok noktada balanr.
Not: ekil T.7cde gsterilen yap, iyi bir mhendislik uygulamasna gre genel olarak
kabul edilen bir zm deildir.

ekil T.7 Beton duvar iindeki elik donatya yaplan balant noktalarna ilikin
rnek

T.2.3.4 Malzemeler: u malzemeler, yldrmdan korunma amalar iin betona
yerletirilen ek iletkenler olarak kullanlabilir: elik, haddelenebilir elik, galvanizli elik,
paslanmaz elik veya bakr.

645
Betonda galvanizli eliin kullanlmasna, inaat yapan yklenici tarafndan bazen izin
verilmez. Bu durum yanl anlamadan kaynaklanmaktadr. elik donat, betonun korozyona
kar yksek koruma potansiyeline sahip olmas nedeniyle betonla pasif hale getirilir.
Betonda olaan przl donat ubuklarna ek olarak en az 8 mm apnda yuvarlak elik
ubuklarn kullanlmas nerilir.

T.2.3.5 Korozyon: Donat kuaklama iletkenlerinin bir beton duvar iinden karlmas
durumunda, kimyasal korozyona kar koruma iin zen gsterilmelidir. Korozyona kar en
basit koruma nlemi, betondan k noktalarnda, beton iinde en az 50 mm ve beton dnda
en az 50 mm olacak ekilde, silikon kauuk kaplanmas veya zift dklmesidir (ekil T.7c).
Bakr kuaklama iletkenlerinin beton duvar iinden karlmas durumunda, som bir
iletken, zel bir kuaklama noktas, PVC kaplamalar veya yaltlm tellerin kullanlmas
durumunda, korozyon riski bulunmamaktadr (ekil T.7b). izelge 20 ve izelge 21e uygun
paslanmaz elik kuaklama iletkenleri iin, korozyon nleme nlemlerinin alnmasna gerek
yoktur.
ok ar atmosfer koullarnda, betondan kan kuaklama iletkenlerinin paslanmaz
elikten yaplmas nerilir.
Not: Betondaki elik donatlarla balantl beton dndaki galvanizli elik, baz
koullarda betona hasar verebilir.
Dkm tipi somunlarn veya yumuak elik paralarn kullanlmas durumunda, bunlar
binann dnda korozyona kar korunmaldr. Yzeyinde koruma ilemi yaplm somunla
elektriksel iletkenlii salamak iin trtll kilitleme rondellar kullanlmaldr (ekil T.7a).
Korozyona kar ile ilgili daha fazla bilgi iin Madde T.3.6.2.2.2ye baklmaldr.

T.2.3.6 Balantlar: Aratrmalar, yldrm akmn tayan balantlarda tel sararak
yaplan balantnn uygun olmadn gstermitir. Sarlarak balanm telin betonda patlama
ve hasar meydana getirme riski bulunmaktadr. Ancak, daha nceki aratrmalara dayanarak
fiilen btn elik donat ubuklarnn elektriksel olarak birbirlerine balanabilmesi iin en az
her nc tel sarmnn bir elektriksel iletken irtibat oluturduu kabul edilebilir. Bylece
btn elik donat ubuklarnn tamam birbirlerine elektriksel olarak balanm saylr.
Betonarme yaplar zerinde yaplan lmeler bu sonucu desteklemektedir.
Yldrm akmn tayan balantlar iin kaynak veya sktrma yntemlerinin
kullanlmas tercih edilmektedir. Bir balant olarak tel sarmal balant yntemi, sadece
epotansiyellii salama ve EMU amalar iin ek iletkenlerin kullanlmas halinde uygundur.
D devrelerin birbirlerine balanm elik donatya balantlar, sktrma dzenleri
veya kaynakla yaplmaldr.
Beton iindeki kaynaklar en az 30 mm uzunluunda olmaldr. apraz ubuklar, kaynak
yaplmadan nce en az 50 mm birbirlerine paralel olacak biimde bklmelidir.
Kaynak yaplan ubuklarn beton iine gmlmesine ihtiya duyulmas halinde, kesime
noktalarnda sadece birka milimetre uzunluundaki kaynak dikii ile kaynak yaplmas
yeterli deildir. Bu gibi balantlar, beton dkldnde ska kopmaktadr.
ekil T.5te, betonarmedeki elik donatlara kuaklama iletkenlerinin uygun olarak
kaynaklanmas gsterilmektedir.
elik donat ubuklarna kaynak yaplmasna izin verilmemesi durumunda, sktrma
elemanlar veya bu ama iin zel olarak belirlenen ek iletkenler kullanlmaldr. Bu ek
iletkenler, elik, yumuak elik, galvanizli elik veya bakrdan yaplabilir. Ek iletkenler, elik
donatnn ekranlama imknlarnn avantajlarndan yararlanmak iin, ok sayda elik donat
ubuklarna sarlarak ve sktrma elemanlaryla balanmaldr.
Not: Kaynak yaplmasna izin verilmesi durumunda, uygun kaynak yntemleri ile
birlikte klasik kaynak ve egzotermik kaynak yntemleri kabul edilebilir.

646

T.2.3.7 ndirme iletkenleri: Duvarlardaki veya beton kolonlardaki elik donat
ubuklar ve elik yapya ilikin iskelet, doal indirme iletkenleri olarak kullanlmaldr.
Yakalama ucu sistemi ile balanty kolaylatrmak iin at zerinde bir sonlandrma ek yeri
salanmaldr. Betonarme temel sadece toprak sonlandrma olarak kullanlmad taktirde,
toprak sonlandrma sistemi ile balanty kolaylatrmak amacyla sonlandrma ek yerleri
salanmaldr.
zel bir elik donatnn indirme iletkeni olarak kullanlmas durumunda, ayn konuma
yerletirilen ubuun aa doru btn yol boyunca kullanlmasn salamak amacyla
topraa kadar giden gzergha dikkat edilmelidir. Bylelikle, dorudan elektriksel sreklilik
salanm olur.
atdan topraa kadar dz bir yol oluturan doal indirme iletkenlerinin dikey yndeki
srekliliinin garanti edilememesi durumunda, zel olarak belirlenen ek iletkenler
kullanlmaldr. Bu ek iletkenler elik donatya sararak yaplan balama yntemi kullanlarak
balanmaldr.
ndirme iletkeninin takip ettii gzerghn en doru gzergh olduundan phe
edilmesi durumunda (dier bir ifadeyle, mevcut binalarda), bir d indirme iletken sistemi
eklenmelidir.
ekil T.4 ve ekil T.8de, betonarme yaplarda kullanlan YKSnin doal bileenlerine
ilikin yapm detaylar gsterilmitir. Yap temel topraklama elektrotlar olarak betonarme
elemanlarndaki ubuklarn kullanlmas iin Madde T.3.4.3.2ye ayrca baklmaldr.
Tekil kolonlardaki ve duvarlardaki i indirme iletkenleri, bunlara ilikin elik donat
ubuklaryla birbirlerine balanmal ve Madde 13.cye gre elektriksel sreklilik ile ilgili
koullar salamaldr.
Tekil prefabrike beton elemanlarndaki elik donat ubuklar ile beton kolonlar ve
beton duvarlardaki elik donatlar, atlar ve demelerin betonu dklmeden nce bu
demeler ve atlardaki elik donatlara balanmaldr.
Bulunduu yerde beton dklerek yaplan btn yap elemanlarna (rnein, duvarlar,
kolonlar, merdivenler ve asansr boluklar) ilikin donat iinde ok sayda srekli iletken
blmler bulunmaktadr. Demelerin yerinde dklen betonla yaplmas durumunda, tekil
kolonlar ve duvarlar iindeki indirme iletkenleri, yldrm akmnn dzgn dalmn
salamak amacyla, bunlara ilikin elik donatlarla birbirlerine balanmaldr. Demelerin
prefabrike beton elemanlar ile yaplm olmas durumunda, bu balantlar genellikle mevcut
deildir. Ancak, ek kk bir maliyetle, demelere ek balant ubuklar sokularak beton
dklmeden nce tekil prefabrike beton elemanlarna ilikin elik donat ubuklarnn
kolonlar ve duvarlardaki elik donat ubuklarna balamak amacyla kullanlacak ek yerleri
ve sonlandrmalar hazrlamak mmkn olmaktadr.


647

Burada:

1 at parapetlerinin metal kaplamas
2 Cephe plakalar ile yakalama ucu arasndaki ek yeri
3 Yatay yakalama ucu iletkeni
4 Metalden yaplm cephe kaplama dilimi
5 YKSnin e potansiyelliini salayan bara
6 Cephe plakalar arasndaki ek yeri
7 Deney ek yeri
9 B tipi halka topraklama elektrodu
10 Yap temel topraklama elektrodu

Uygulanabilir bir rnekte u boyutlar kullanlabilir: a = 5 m, b = 5 m, c = 1 m
Not: Plakalar arasndaki ek yerleri iin ekil T.35e baklmaldr.

ekil T.8a elik betonarme bir yap zerinde doal indirme iletken sistemi olarak
metalden yaplm cephe kaplamasnn kullanlmas

648

Burada:

1 Dey ereve
2 Duvara sabitleme eleman
3 Balayclar
4 Yatay ereve

ekil T.8b Cephe kaplama desteklerinin balants

ekil T.8 - Doal indirme iletken sistemi olarak metal cephe kaplamas kullanlmas ve
cephe kaplama desteklerinin balants

Asma cephe olarak kullanlan prefabrike elemanlar, kuaklama balantlar olmad
iin, yldrmdan korunmada etkili deildir. Youn bilgiilem donanm ve bilgisayar
ebekelerinin bulunduu ofis binalar gibi, bina iine yerletirilen donanmla ilgili olarak daha
etkili yldrmdan korunmann istenmesi durumunda, yldrm akmnn yapnn d yzeyinin
tamamndan akabilecek ekilde bu gibi cephe elemanlarndaki elik donat ubuklarnn
birbirlerine ve yapnn yk tayan elemanlarndaki elik donat ubuklarna balanmas
gereklidir (ekil T.4).
Bir yapnn d duvarlarna srekli erit pencereler monte edilmesi durumunda, srekli
erit pencerelerin stnde ve altndaki prefabrike beton blmlerin balantsnn mevcut
kolonlar vastasyla yaplmas veya bunlarn pencereler arasndaki uzakla karlk gelen
daha kk aralklarda birbirlerine balanmas seeneklerinden hangisinin uygulanacana
karar verilmesi nemlidir.
D duvarlardaki iletken blmlerin birlikte youn bir ekilde bulunmas, bina iindeki
elektromanyetik ekranlamay artrr. ekil T.9da srekli erit pencerelerin metal cephe
kaplamasna balants gsterilmitir.

649

Burada:

1 Cephe plaka dilimi ile metal erit pencere arasndaki balant ek yeri
2 Metal cephe plakas
3 Yatay metal erit
4 Dey metal erit
5 Pencere

ekil T.9 Srekli erit pencerelerin metal cephe kaplamas ile balants

elik yaplarn indirme iletkeni olarak kullanlmas durumunda, her elik kolon, TS EN
50164 serisine uygun olarak zel kuaklama noktalaryla ekil T.8e gre beton temeldeki
elik donat ubuklarna balanmaldr.
Not: Elektromanyetik ekranlama amalar bakmndan yap duvarlarndaki elik
donatnn kullanlmasna ilikin daha fazla bilgi iin Blm 5e baklmaldr.
Hol ve benzeri byk ve alak binalar iin, at sadece bina evresinde deil ayn
zamanda iteki kolonlarla da desteklenmelidir. indirme iletkenlerini oluturan kolonlarn
iletken ksmlar, tepede yakalama ucu sistemine, demede epotansiyel kuaklama sistemine
balanmaldr. Elektromanyetik giriimdeki artma, bu gibi i indirme iletkenlerinin yaknnda
meydana gelir.
elik donatl yaplarda genellikle cvatal ek yerleriyle balanan elik at kirileri
kullanlr. Cvatalarn mekanik mukavemeti elde etmek amacyla istenen kuvvetle sklmas
kouluyla, btn cvatal elik blmlerin, elektriksel olarak birbirlerine baland kabul
edilebilir. nce boya tabakalar, ilk yldrm boalma akm ile delinir ve bylece iletken bir
kpr oluturulur.
Cvata balarnn, cvata somunlarnn ve rondellarn oturma yzeyini plak hale
getirerek elektrik balants daha iyi bir duruma getirilebilir. Yapsal montajn
tamamlanmasndan sonra yaklak 50 mm uzunluunda bir kaynak dikii yaplmas ile daha
ileri seviyede iyileme salanabilir.
D duvarlarn iinde/stnde ok sayda iletken blmlere sahip mevcut yaplarda, bu
iletken blmlerin indirme iletkenleri olarak kullanlmas iin sreklilii salanmaldr. Bu
teknik ayrca, yldrmn elektromanyetik darbesine kar koruma isteklerine ek olarak mimari
tasarmn kltrel ynleri ilgili isteklerin de yerine getirilmesi gerektiinde nerilir.
Birbirlerine bal e potansiyellii salayan baralar ayrca olmaldr. E potansiyellii
salayan her bara, d duvarlarn veya atnn iindeki iletken blmlere balanmaldr. Bu
durum, toprak seviyesinde ve takip eden her deme seviyesindeki yatay donat baralaryla
bile salanabilir.

650
Mmkn olmas durumunda, deme veya duvar iindeki elik donatya balant
yapmak iin bir balant noktas salanmaldr. Balant, en az adet elik donat ubuuna
yaplmaldr.
Byk yaplarda, e potansiyellii salayan bara, bir halka iletken olarak i grr. Bu
gibi durumlarda elik donat baralarna yaplacak balant noktalar her 10 mde bir olmaldr.
Temelle ilgili aklanabilen nlemler dnda, yapya ilikin donatnn YKSye balanmas
iin zel nlemlerin alnmasna gerek yoktur.

T.2.3.8 E potansiyelliin salanmas: Farkl demelerde donatya ok sayda
kuaklama balantlarnn yaplmasnn istenmesi ve e potansiyelliin salanmas ve yapnn
i hacminin ekranlanmas amacyla beton duvarlardaki elik donat ubuklarnn kullanlarak
dk endktansl akm yollarnn elde edilmesine zel nem verilmesi durumunda, ayr
demelerdeki betonun iine veya dna halka iletkenler yerletirilmelidir. Bu halka
iletkenler, 10 mden daha byk olmayan aralklarda dey ubuklarla birbirlerine
balanmaldr.
Kafes biiminde bal iletken ebekesi de nerilir. Balantlar, enerji beslemesindeki bir
arza durumunda oluabilecek yksek akmlar tayacak ekilde tasarlanmaldr.

T.2.3.9 Temelin toprak sonlandrma sistemi olarak kullanlmas: Byk yaplarda
ve endstri tesislerinde, temel normal olarak elik donatldr. Madde 14.dde belirtilen
kurallarn salanmas kouluyla, bu gibi yaplarn toprak yzeyinin altndaki blgede bulunan
temel elik donats, kaln temel beton tabakalar ve d duvarlar, mkemmel bir temel
topraklama elektrodu oluturur.
Temeldeki ve gml duvarlardaki elik donat, temel topraklamas olarak
kullanlabilir.
Bu yntemle, dk maliyetli iyi bir topraklama elde edilir. Buna ek olarak, yapnn
elik donatsndan oluan metal mahfaza genel olarak yapdaki elektrik g beslemesi,
iletiim ve elektronik tesisatlar iin iyi bir referans potansiyel oluturmaktadr.
Telle sarlarak elik donat ubuklarnn birbirlerine balanmasna ek olarak, iyi ek
yerleri salamak amacyla ek bir kafesli metal ebeke tesisat nerilir. Bu ek ebeke de elik
donatya telle balanmaldr. D indirme iletkenlerine ilikin balantlar veya indirme
iletkenleri olarak kullanlan yap elemanlar ve dtan yerletirilmi toprak sonlandrmaya
ilikin balant iin sonlandrma iletkenleri uygun noktalarda betondan dar karlmaldr.
Genel olarak bir temeldeki elik donat, yapnn temeldeki farkl blmleri arasnda
aralklar olmamas durumunda, elektriksel olarak iletkendir. letken yap blmleri arasndaki
aralklar, Madde 14.eye uygun olarak sktrma elemanlar ve ek yerleri kullanlarak izelge
20ye uygun kuaklama iletkenleri ile kprlenmelidir.
Bir temel zerinde bulunan beton kolonlar, payandalar ve i duvarlardaki elik donat
ubuklar, temeldeki elik donat ubuklarna ve atnn iletken blmlerine balanmaldr.
Beton payandalar, i duvarlar ve iletken blmleri olan bir atya sahip betonarme
yapdaki YKS tasarm ekil T.10da gsterilmitir.
elik donatya kaynak yaplmasna izin verilmemesi durumunda, payandalara ek
iletkenler yerletirilmeli veya balantlar gvenli ek iletkenlerle yaplmaldr. Bu ek iletkenler,
elik donatlara sarlarak balanmaldr.
naatn tamamlanmasndan ve bir e potansiyel kuaklama baras zerinden binaya
btn hizmet tesisatlarnn balanmasndan sonra, bakm programnn bir blm olarak
topraklama direncinin llmesi, uygulamada mmkn olmamaktadr.
Temel toprann topraklama direncinin llememesi durumunda, yapya yakn bir
veya daha fazla referans topraklama elektrotlar yerletirilerek topraklama elektrodu ve temel
topraklama sistemi arasnda bir devre oluturulur ve bu sayede topraklama sistemine ilikin

651
ortamdaki deiiklikler izlenir. Ancak, temel topraklama sisteminin birincil zellii iyi e
potansiyellik salamak olup, topraklama direnci ikinci derecede nemlidir.

Burada:

1 Su szdrmaz bir geit izolatrnden geen YKS iletkeni
2 Beton kolondaki elik donat
3 Beton duvarlardaki elik donat

Not: kolondaki elik donatnn YKSnin yakalama ucu ve toprak sonlandrmasna
balanmas durumunda, i kolondaki elik donat doal bir i indirme iletkeni olur. Hassas
elektronik cihazlarn kolonun yaknna yerletirilmesi durumunda, kolon yaknndaki
elektromanyetik ortam gz nne alnmaldr.

ekil T.10 Endstriyel yaplarda i indirme iletkenleri

T.2.3.10 Montaj ilemleri: Btn yldrmdan korunma iletkenleri ve sktrma
elemanlar, YKS tesisats tarafndan monte edilmelidir.
Beton dklmeden nce, YKSnin montajndaki gecikmenin sonucu olarak inaat ii ile
ilgili zaman plannn almamasn salamak amacyla, inaat ileri mteahhidi ile sre
konusunda anlama salanmaldr.
naat srasnda dzenli olarak lmeler yaplmal ve bir YKS tesisats elik
donatlarn elektriksel srekliliini denetlemelidir (Madde 13.c).
T.2.3.11 Prefabrike betonarme blmler: Yldrmdan korunma iin prefabrike
betonarme blmlerin kullanlmas durumunda (dier bir ifadeyle ekranlama iin indirme
iletkenlerinin veya e potansiyellii salamak iin iletkenlerin kullanlmas gibi), prefabrike
elik donat ile yapdaki elik donatnn basit bir ekilde daha sonra birbirlerine balanmasna
izin vermek amacyla, ekil T.7ye uygun balant noktalar bu prefabrike betonarme
blmlere tutturulmaldr.
Balant noktalarnn yeri ve biimi, prefabrike betonarme blmlerin tasarm srasnda
belirlenmelidir.

652
Balant noktalar, prefabrike beton blm iinde srekli bir elik donat ubuunun bir
kuaklama eklem yerinden bir sonraki eklem yerine geecek ekilde yerletirilmelidir.
Bir prefabrike betonarme blm iindeki srekli elik donat ubuklarnn
dzenlenmesinin standart elik donat ubuklar ile yaplamamas durumunda, ek bir iletken
yerletirilmeli ve mevcut elik donatya tutturulmaldr.
Genellikle, ekil T.11de gsterildii gibi, plaka eklindeki prefabrike betonarme
blmn her kesinde bir balant noktas ve bir kuaklama iletkeninin bulunmas gereklidir.

T.2.3.12 Genleme ek yerleri: Yapnn genleme ek yerlerine sahip ok sayda
ksmlardan meydana gelmesi ve bina iine yerletirilecek ok sayda elektronik donanmn
olmas durumunda, izelge 18de belirtilen indirme iletkenleri arasndaki uzakln yarsn
amayan aralklarda genleme ek yerleri boyunca farkl yapsal ksmlara ilikin elik donat
arasnda kuaklama iletkenleri bulunmaldr.
Dk empedansl e potansiyellii ve yap iindeki hacmin etkin bir ekilde
ekranlanmasn salamak iin yap ksmlar arasndaki genleme ek yerleri ksa (1 m ile
indirme iletkenleri arasndaki uzakln yars arasnda) aralklarla kprlenmelidir. Bu
kprleme ekil T.11de gsterildii gibi, istenen ekranlama faktrne bal olarak, esnek
veya kayan kuaklama iletkenleriyle yaplr.

Burada:

1 elik donatl prefabrik beton
2 Kuaklama iletkenleri

ekil T.11a Cvatalar veya kaynakl iletken balantlarla kuaklama iletkenlerinin
plaka biimindeki prefabrike betonarme blmleri zerine yerletirilmesi


653

Burada:

1 Genleme aral
2 Kaynakl ek yeri
3 Girinti
4 Esnek kuaklama iletkeni
A Donatl beton blm 1
B Donatl beton blm 2

ekil T.11b Bir yapda iki betonarme blm arasndaki genleme araln kprleyen
esnek kuaklama yaps

ekil T.11 Betonarme yaplarda kuaklama iletkenlerinin ve iki betonarme blm
arasndaki esnek kuaklarn yerletirilmesi

T.3 D yldrmdan korunma sistemi
T.3.1 Genel
T.3.1.1 Ayrlmam YKS:
Pek ok durumda, korunacak yapya d YKS balanabilir.
arpma noktasndaki veya yldrm akmn tayan iletkenler zerindeki sl etkinin
yapya veya yapnn iinde bulunanlara hasar vermesi olas ise, YKS iletkenleri ile yanabilen
malzeme arasndaki aklk en az 0,1 m olmaldr.
Not: Tipik durumlar aada belirtilmitir:
- Yanabilen kaplamalara sahip yaplar,
- Yanabilen duvarlara sahip yaplar.
D YKSnin konumlandrlmas, YKS tasarmnn temelini oluturur ve korunacak
yapnn biimine, istenen koruma dzeyine ve kullanlan geometrik tasarm yntemine
baldr. Yakalama ucu sistem tasarm, genellikle indirme iletken sistemi ile toprak
sonlandrma sisteminin tasarmna ve i YKS tasarmna yn vermektedir.
Bitiik binalarda YKS bulunmas durumunda, bu YKSnin deerlendirilmekte olan
binann YKSsine balanmas nerilir.
T.3.1.2 Ayrlm YKS:
Kuaklanm i iletkenlerden akan yldrm akmnn yapya veya yapnn iinde
bulunanlara hasar verebilmesi durumunda, ayrlm d YKS kullanlmaldr.

654
Not: Yapdaki deiikliklerin YKSde de deiiklii gerektirmesi durumunda ayrlm
bir YKSnin kullanlmas daha uygundur.
letken yapsal elemanlara ve e potansiyel kuaklama sistemine yalnzca toprak
seviyesinde bal olan YKS, ayrlm YKS olarak tanmlanr. Ayrlm YKS, korunacak
yapya bitiik yakalama ucu ubuklar veya direkleri yerletirilmek veya Madde 15.cde
belirtilen ayrma uzaklklarna uygun olarak direkler arasna teller ekilerek elde edilir.
Ayrlm YKS, ayrca Madde 15.cde tanmland gibi ayrma uzaklnn salanmas ve hem
yapdaki iletken blmlere ve hem de yap iinde tesis edilen donanma balant yaplmamas
durumunda (toprak seviyesindeki toprak sonlandrma sistemine yaplan balantlar hari),
tula veya ahap gibi yaltkan malzemeden oluan yap zerine yerletirilir.
Yap iinde bulunan iletken cihazlar ve elektrik iletkenleri, yakalama ucu sistemi
iletkenlerine ve indirme iletkenlerine Madde 15.cde tanmlanan ayrma uzaklndan daha
yakn yerletirilmemelidir. Daha sonra yaplacak btn tesisatlar, ayrlm YKSye ilikin
kurallara uygun olmaldr. YKS tasarm ve imalatndan sorumlu yklenici tarafndan, bu
kurallar yap sahibine bildirilmelidir. Yap sahibi, bu kurallarla ilgili olarak bina iinde ve
zerinde i yapacak yklenicilere bilgi vermelidir. Yklenici, bu kurallar yerine
getirememesi durumunda yap sahibine bilgi vermelidir.
Ayrlm bir YKSye sahip bir yapda bulunan donanma ilikin btn blmler, YKS
tarafndan korunan alan iine yerletirilmeli ve ayrma uzakl koullarn salamaldr. Yap
duvarlarna dorudan balanan iletken sabitleme elemanlarnn iletken blmlere ok yakn
olmas durumunda, YKS ile iteki iletken blmler arasndaki uzakln Madde 15.cde
tanmlanan ayrma uzakln amasn salamak iin, YKS iletkenleri yaltlm balama
elemanlar zerine monte edilmelidir.
E potansiyel kuaklamaya balanmayan ve yakalama ucu sistemine olan uzakln
ayrma uzakln amad, ancak ayrma uzaklnn e potansiyel kuaklamaya olan
uzakl at bir uzaklkta bulunan gml iletken at balama elemanlar, ayrlm
YKSye ilikin yakalama ucu sistemine balanmaldr.
Bir at balama elemannn yaknnda yaplan ilerde, YKS tasarm ve i gvenlii
bakmndan, bir yldrm arpmas olaynda bu balama elemanlarndaki gerilimin, yakalama
ucu sistemindeki gerilim deerine kadar ykselecei gz nne alnmaldr.
Birbirleri ile youn bir iletken balants olan yaplarda, duvarlardan ve i
donanmlardan yldrm akmnn akmamas iin ayrlm YKS tesis edilmelidir.
elik yapm veya elik betonarme gibi srekli olarak birbirleriyle balantl iletken
blmlerden oluan yaplarda, ayrlm YKS bu iletken blmlere olan belirli bir ayrma
uzaklnda olmaldr. Yeterli ayrmay salamak iin, YKS iletkenleri, yaltlm iletken
balama elemanlar ile yapya sabitlenebilir.

T.3.1.3 Tehlikeli kvlcm atlamas: YKS ile metal elektrik ve iletiim tesisatlar
arasndaki tehlikeli kvlcm atlamas u ekilde nlenebilir:
- Ayrlm bir YKSde, yaltm veya Madde 15.cye uygun ayrma yaplarak,
- Ayrlmam bir YKSde, Madde 15.bye gre e potansiyel kuaklama veya yaltm ya
da Madde 15.cye uygun ayrma yaplarak.

T.3.2 Yakalama ucu sistemleri
T.3.2.1 Genel:
Yakalama ucu sistemi ile ilgili dzenleme izelge 16daki kurallara uygun olmaldr.
T.3.2.2 Konumlandrma:
Yakalama ucu sisteminin tasarm iin, yakalama ucuna ilikin farkl blmler
tarafndan oluturulan koruma blgelerinin kesimesi ve yapnn Madde 14.bye gre
tamamen korunmas kouluyla, aada belirtilen yntemler, tekil veya birlikte kullanlr:

655
- Koruyucu a yntemi,
- Yuvarlanan kre yntemi,
- Kafes yntemi.
Konumlandrma yntemi YKS tasarmcs tarafndan aadaki hususlara gre seilir:
- Koruyucu a yntemi, basit yaplar veya byk yaplardaki kk blmler iin
uygundur. Bu yntem, YKSnin seilen koruma dzeyi ile ilgili yuvarlanan kre yarapndan
daha yksek yaplar iin uygun deildir.
- Yuvarlanan kre yntemi, karmak biimli yaplar iin uygundur.
- Kafes yntemi, genel amal olup, genellikle dz yzeylerin korunmas iin uygundur.
Yaplarn deiik blmleri iin kullanlan yakalama ucu tasarm yntemi ve YKS
tasarm yntemleri, tasarm projesinde aka belirtilmelidir.

T.3.2.2.1 Koruyucu a yntemi: Yakalama ucu iletkenleri, ubuklar, direkler ve teller,
korunacak yapya ilikin blmlerin tamam, btn ynlerde deyle as yapan yakalama
ucu iletkenleri zerindeki noktalarn referans dzlemindeki izdm ile meydana gelen zarf
yzeyinin iinde olacak ekilde konumlandrlmaldr.
Koruma as , izelge 16ya uygun olmaldr. Burada korunacak yzeyden itibaren
yakalama ucunun ykseklii hdr.
ekil O.1 ve ekil O.2de farkl yakalama ucu iletkenleri iin korunan alannn meydana
getirilii gsterilmitir.
izelge 16ya uygun koruma as, korunacak yzeyden itibaren yakalama ucunun
farkl ykseklikleri iin farkldr (ekil O.3 ve ekil T.12).
Koruyucu a yntemi, izelge 16da tanmland gibi, hnin yuvarlanan kre yarap
rden daha byk olmas durumunda uygulanmaz.

Burada:

H Toprak referans dzlemi zerinde bina ykseklii
h
1
Yakalama ubuunun uzunluu
h
2
h
1
+ H, yakalama ubuunun yerden ykseklii
1
h = h
1
olmas durumunda, yakalama ucu yksekliine karlk gelen koruma as
2
h = h
2
yksekliine karlk gelen koruma as

ekil T.12 - izelge 16ya gre farkl ykseklikler iin koruyucu a yntemine gre
yakalama ucu tasarm

Sslemeleri olan ve sslemelere ilikin koruma hacminin bina kenarnda bulunduu at
zerindeki yaplarn korunmas gerektiinde, sslemeler yap ile kenar arasna

656
yerletirilmelidir. Bunun mmkn olmamas durumunda, yuvarlanan kre yntemi
uygulanmaldr.
Koruyucu a yntemi kullanlarak gerekletirilen yakalama ucu tasarm, ayrlm
YKS iin ekil T.13 ve ekil T.14te ve ayrlmam YKS iin ise ekil T.15 ve ekil T.16da
gsterilmitir.

Burada:

1 Yakalama ucu direi
2 Korunan yap
3 Referans dzlemi olarak alnan toprak
4 Koruma konileri arasndaki kesiim blgesi
s Madde 15.cye gre ayrma uzakl
1
,
2
izelge 16ya uygun koruma alar

ekil T.13a Dey bir dzlem zerinde izdm

Not: Kesikli izgilerin snrlad alan, referans dzlemdeki korunan alan
belirtmektedir.

ekil T.13b Yatay referans dzlem zerinde izdm
ekil T.13 Koruyucu a yntemine gre tasarlanm iki ayrlm yakalama ucu direi
kullanan ayrlm d YKS


657
ekil T.14a ki direk ieren dey bir
dzlem zerindeki izdm
ekil T.14b - ki direk ieren dzleme dik
bir dey dzlem zerindeki izdm

ekil T.14c Yatay referans dzlem zerindeki izdm
Burada:

1 Yakalama ucu direi
2 Korunan yap
3 Referans dzleminde korunan alan
4 Koruma konileri arasndaki kesiim blgesi
s
1
, s
2
Madde 15.cye gre ayrma uzaklklar
Not: Btn yap, yakalama ucu ubuklarnn koruma hacmi iinde olmaldr

ekil T.14 Yatay telle birbirlerine balanm iki ayrlm yakalama ucu direkleri
kullanan ayrlm d YKS

Burada:
1 Yakalama ubuu
2 Korunan yap
3 Referans dzlem

ekil T.15a Bir adet yakalama ubuu kullanlmasna rnek

658

Burada:

1 Yakalama ubuu
2 Korunan yap
3 Referans dzlem

ekil T.15b ki adet yakalama ubuu kullanlmasna rnek

Not: Btn yap, yakalama ucu ubuklarnn koruma hacmi iinde olmaldr

ekil T.15 Ayrlmam bir YKSnin yakalama ubuklaryla tasarmna ilikin rnek

Burada:

d
1
atdan itibaren yatay telin uzakl

ekil T.16a letken ieren bir dzleme dik dey dzlem zerindeki izdm

659

Burada:


ekil T.16b iletken ieren dey dzlem zerinde izdm

Not: Btn yap korunan hacim iinde olmaldr.

ekil T.16 Ayrlmam YKSnin koruyucu a yntemine gre yatay bir tel ile tasarm
rnei

Yakalama ucu sisteminin yerletirildii yzeyin eimli olmas durumunda, korunan
blgeyi oluturan koni ekseninin yakalama ubuunun ekseni olmas gerekmez. Ancak, koni
tepesinin yakalama ubuunun tepesine eit olmas kouluyla, koni ekseni yakalama
ubuunun yerletirildii yzeye diktir (ekil T.17).

ekil T.17a Yuvarlanan kre ynteminin kullanld eimli bir yzey zerindeki
direk tarafndan korunan hacim (h
t
> r)

660

ekil T.17b Koruyucu a ynteminin kullanld eimli bir yzey zerindeki
yakalama ubuu tarafndan korunan hacim

1 Korunan hacim h, h'
izelge 16ya uygun yakalama ucuna ilikin ilgili
ykseklikler
2 Referans dzlem h
t
Referans dzlemi zerinde direin ykseklii
3 Yakalama ubuu Koruma as
4 Direk B, C, B', C' Yuvarlanan kreye dokunan noktalar
r
izelge 16ya uygun yuvarlanan kre
yarap
C, C', D, D' Korunan alann snr
Not: h, h' ykseklikleri h
t
den kk olmaldr. hnin iki deeri, yani h, h' eimli bir
referans dzlem zerinde uygulanabilir.

ekil T.17 Eimli yzey zerindeki yakalama ucu veya direkler tarafndan korunan
hacim

T.3.2.2.2 Yuvarlanan kre yntemi: izelge 16daki koruyucu a ynteminin
kullanlmamas durumunda, bir yapya ilikin blmlerin ve alanlarn korunan hacmini
belirlemek amacyla yuvarlanan kre yntemi kullanlmaldr.
Korunacak hacmin hi bir noktasnn, olas btn ynlerde, toprak zerinde, yapnn
etrafnda ve tepesinde, yuvarlanan r yarapl bir kreye dokunmamas durumunda, bu
yntem uygulanarak yakalama ucu sisteminin konumlandrlmas yeterlidir. Bu nedenle, kre
sadece topraa ve/veya yakalama ucu sistemine demelidir.
Yuvarlanan krenin r yarap YKS snfna baldr (izelge 16).
ekil T.18 ve ekil T.19da, yuvarlanan kre ynteminin farkl yaplara uygulanmas
gsterilmitir. r yarapl kre, bir yldrm iletkeni olarak davranma yeteneine sahip toprak
dzlemi ile dokunan toprak dzlemi veya herhangi bir kalc yap veya cisimle karlancaya
kadar yapnn etrafnda ve zerinde yuvarlanr. Yuvarlanan krenin yapya dedii noktalarda
arpma noktas oluur ve bu noktalarda yakalama ucu sistemiyle koruma gerekir.

661

r izelge 16ya gre yuvarlanan kre yarap

Not: Yakalama ucu iletkenleri, yuvarlanan kreye dokunan btn noktalar ve blmler
zerine tesis edilir. Yuvarlanan krenin yarap, Madde 14.b.2ye uygun olarak yapya ilikin
en alak blm hari, seilen koruma dzeyine baldr.

ekil T.18a Yuvarlanan kre yntemine gre YKS yakalama ucunun tasarm

Burada:

2 Yakalama ubuu
3 Kafes bykl
4 ndirme iletkeni
5 Halka iletkenli topraklama sistemi
h Yakalama ucunun yerden ykseklii
Koruma as

ekil T.18b Yakalama ularnn genel dzenlenmesi


662
ekil T.18 Yuvarlanan kre yntemi, koruyucu a yntemi ve kafes yntemine gre
yakalama ularnn tasarm

Yapda korunmam hibir blmn kalmamas iin yuvarlanan kre yntemi yapnn
her ynden izimine uygulanmaldr. Bir YKS iletkeni tarafndan meydana getirilen koruma
hacmi, yuvarlanan krenin iletkene dokunmas ve yapya uygulanmas durumunda, bu
krenin giremedii hacimdir.

ekil T.18; kafes yntemi, yuvarlanan kre yntemi ve koruyucu a yntemine gre
yakalama ularnn yerleimini ve korumay gstermektedir.

Burada:

1 Taral alanlarn izelge 16ya gre yldrmdan korunmas gerekir.
2 Yap stndeki direk
r izelge 16ya gre yuvarlanan kre yarap

Not: Yan yzeyler Madde 14.b.2 ve Madde O.2ye gre yldrmdan korunmaldr.

ekil T.19 Karmak biimli bir yap zerindeki YKS yakalama ucu iletkenlerinin
tasarm

ekil T.20deki yatay referans dzlemi zerine yerletirilen iki paralel yatay YKS
yakalama ucu iletkenleri iin, iletkenler arasndaki hacim iinde iletkenlerin bulunduu
seviyenin altnda yuvarlanan krenin girme derinlii p, aadaki formlden hesaplanabilir:

| |
2 / 1
2 2
) 2 / (d r r p =

Girme derinlii p, h
t
den korunacak cisimlerin yksekliinin karlmas ile elde edilen
deerden daha kk olmaldr (ekil T.20deki motor).
ekil T.20de gsterilen rnek, veya drt adet yakalama ucu ubuklar iin de
geerlidir. rnein, drt adet dey ubuk ayn h uygulama yksekliine sahip karenin
kelerine yerletirilir. Bu durumda, ekil T.20deki d, drt adet ubuun oluturduu karenin
kegenlerine karlk gelir.
Yuvarlanan kre yarapnn r [m], yldrm akmnn I [kA] tepe deeri ile ilikisi
65 , 0
10I r =
bants ile verilir.

663
Yldrmn arpaca noktalar, yuvarlanan kre yntemi kullanlarak belirlenebilir.
Yuvarlanan kre yntemi ile yldrmn binann hangi noktasna arpabilecei de
belirlenebilir.
ekil T.21de, zerinde krenin yuvarland bir bina gsterilmektedir. Kesikli izgiler,
yuvarlanan kre merkezinin izledii yolu tasvir etmektedir. Bu ayn zamanda, aaya doru
olan yldrmn son boalma noktalarnn geometrik yeridir. Yuvarlanan kre merkezinin
geometrik yolu zerinde bulunan sivri ulardaki btn yldrm boalmalar, binann en yakn
noktasna olacaktr. Boalmalarn nemli bir ksm at kenarna, bir ksm duvarlara ve bir
ksm ise at yzeyine olur. Duvara, olan toplam boalma olasl hakknda bir tahmin
yapabilmek iin, stten grn de gz nne alnmaldr (ekil T.21b).

Burada:

1 Yatay teller
2 Referans dzlemi
3 ki adet paralel yakalama ucu teli veya iki adet yakalama ubuu ile korunan hacim
h
t
Yakalama ucu ubuklarnn referans dzleminden ykseklii
p Yuvarlanan krenin girme derinlii
h izelge 16ya uygun yakalama ucunun ykseklii
r Yuvarlanan kre yarap
d ki adet paralel yakalama ucu teli veya iki adet yakalama ubuu arasndaki uzaklk

Not: Yakalama ular arasndaki hacim iinde bulunan cisimleri korumak iin
yuvarlanan kreye ilikin girme derinlii p, h
t
den korunacak cisimlerin en byk
yksekliinin karlmas ile elde edilen deerden daha kk olmaldr.

ekil T.20 ki adet paralel yakalama ucu teli veya iki adet yakalama ubuu ile
korunan hacim (r > h
t
)

664

r izelge 16ya uygun yuvarlanan kre yarap

ekil T.21a Yandan grn

r izelge 16ya uygun yuvarlanan kre yarap

ekil T.21b stten grn

ekil T.21 Bir binaya yldrm arpma noktalar

T.3.2.2.3 Kafes yntemi: Dz yzeyleri koruma amacyla aadaki koullarn
salanmas durumunda, btn binay korumak iin kafes gz nne alnr.

a) Ek - Oda belirtildii zere, yakalama ucu iletkenleri,
- at kenarlar,
- at saaklar,
- at eiminin 1/10u amas durumunda, at srtlar,
- Yap yksekliinin % 80inden daha yksek seviyelerde, 60 mden daha yksek
yaplarn yan yzeyleri
zerinde konumlandrlr.
b) Yakalama ucu ebekesinin kafes boyutlar, izelge 16da verilen deerlerden daha
byk olmamaldr,
c) Yakalama ucu ebekesi, yldrm akm daima en az iki ayr metal yoldan topraa
akacak ekilde gerekletirilir ve hi bir metal tesisat yakalama ucu sistemi ile korunan hacim
dna tamaz,
Not: ok sayda indirme iletkeni sayesinde ayrma uzakl azalr ve bina iinde
elektromanyetik alan iddeti der.

665
d) Yakalama ucu iletkenleri, mmkn olduunca ksa ve dz yol izler.
Yakalama ucu kafes yntemine gre tasarlanm ayrlmam YKSye ilikin rnekler,
dz atl yaplar iin ekil T.22ada, eimli atya sahip yaplar iin ekil T.22bde
gsterilmitir. ekil T.22cde, endstriyel bina zerinde bulunan YKSye ilikin bir rnek
gsterilmitir. ekil T.22dde ise, gzle grlmeyen (gizlenmi) iletkenlere sahip bir YKS
rnei gsterilmitir.

ekil T.22a Dz atl yaplar zerindeki YKS yakalama ucu sistemi

w Kafes bykl (Kafes bykl izelge 16ya uygun olmaldr)

ekil T.22b Eimli atlar zerindeki YKS yakalama ucu sistemi

A Deney ek yeri


666
Not: Btn boyutlar, izelge 15 ve izelge 16ya gre seilen koruma dzeyine uygun
olmaldr.
ekil T.22c Sundurma atlar zerindeki YKS rnei

Gzle grlmeyen iletken

Koruyucu a veya yuvarlanan kre yntemine uygun (izelge 16), ksa aralklarla dey yakalama ucu
(plak dey ubuk)
DC ndirme iletkeni

ekil T.22d Eimli atl, 20 mden daha yksek olmayan binalar iin yakalama ucu
ve gzle grlmeyen iletkenler

ekil T.22 Kafes yntemine gre yaplan ayrlmam YKS yakalama ucu tasarm
rnei
T.3.2.3 Yksek binalarn yan yzeylerine boalmalara kar yakalama ular:
120 mden daha yksek binalarda, yan yzeylerin en stteki % 20lik ksm yakalama
ucu sistemleri ile donatlmaldr.
Not: Binann st blmndeki duvarn dnda hassas blmlerin (rnein, elektronik
donanm) mevcut olmas durumunda, bunlar yatay sslemeler, kafes iletkenler veya edeeri
gibi zel yakalama ucu nlemleri ile korunmaldr.

T.3.2.4 Yapm
T.3.2.4.1 Genel bilgiler:
letken kesitinin izelge 20ye ve TS EN 50164 standardlarna uygun olmas
durumunda, bir iletken iin izin verilen en byk scaklk almaz.
Yanabilen malzemeden yaplan at veya duvar, aadaki nlemlerden biri veya birka
kullanlarak, YKS iletkenlerinin snmasna neden olan yldrm akmnn tehlikeli etkisinden
korunmaldr:
- Kesit artrlarak iletken scaklnn azaltlmas,
- letkenlerle at kaplamas arasndaki uzakln artrlmas (Madde 14.b.3),
- letkenlerle alev alabilen malzeme arasna s koruyucu bir tabakann sokulmas.
Not: Aratrmalar, ucu kt olan yakalama ucu ubuklarnn kullanlmasnn avantajl
olduunu gstermitir.


667
T.3.2.4.2 Ayrlmam yakalama ucu: Yakalama ucu iletkenleri at seviyesinde
iletkenlerle birbirlerine ve indirme iletkenlerine balanarak, akmn indirme iletkenlerine
datlmas salanr.
at zerindeki iletkenler ile yakalama ucu ubuklarnn balants iletken veya iletken
olmayan ara tutucular ve sabitleme elemanlar kullanlarak atya tespit edilebilir. Duvarn
yanmayan malzemeden yaplmas durumunda, iletkenler duvar yzeyi zerine de konabilir.
Bu iletkenlerle ilgili nerilen sabitleme aralklar izelge T.1de gsterilmitir.

izelge T.1 nerilen sabitleme noktalar

Dzenleme
erit ve rgl iletkenler iin
sabitleme aralklar
[mm]
Yuvarlak som iletkenler iin sabitleme
aralklar [mm]
Yatay yzeyler zerindeki yatay iletkenler 500 1000
Dey yzeyler zerindeki yatay iletkenler 500 1000
Topraktan 20 mye kadar dey iletkenler 1000 1000
20 m ve zeri ykseklikteki dey
iletkenler
500 1000
Not 1: Bu izelge, gml tipli sabitleme elemanlarna uygulanmaz.
Not 2: evre koullar (rnein, rzgr yk) gz nne alnarak nerilenlerden kk aralklar da alnabilir.

at srt olan kk evlerde ve benzeri yaplarda, at iletkeni atnn srt zerine tesis
edilmelidir. Yapnn, tamamen at srtna yerletirilen iletkenle oluturulan koruma alan
iinde olmas durumunda, en az iki indirme iletkeni, yapnn karlkl keleri ile gen
oluturan at kenarlar zerinden indirilmelidir.
Not: Yapnn evresi boyunca llen iki indirme iletkeni arasndaki uzaklk, izelge
18de verilen deerleri amamaldr.
at kenarndaki oluklarn Madde 14.b.4e uygun olmas durumunda, bunlar doal
iletkenler olarak kullanlabilir.
at zerindeki indirme iletkenlerinin ve eimli ats olan bir yapdaki indirme
iletkenlerinin dzenlenmesine ilikin rnekler ekil T.23.a-b-cde gsterilmitir.

ekil T.23 a Eimli bir at srt zerine
yakalama ucu iletkeni ile at indirme
iletkeninin montaj
ekil 23b Koruyucu a yntemine gre bir
bacann korunmas

668

ekil T.23 c Olua bal indirme iletkeninin montaj ekil T.23 d Bir indirme iletkenine deney ek yerinin
montaj ve metal yamur borusuna kuaklama
Uygun boyutlara ilikin rnekler:

a 1 m
b 0,15 m (zorunlu deildir)
c 1 m
d Olabildiince kenara yakn
e 0,2 m
f 0,3 m
g 1 m
h 0,05 m
i 0,3 m
j 1,5 m
k 0,5 m
izelge16ya uygun koruma as

ekil T.23 Kiremitle kapl eimli atlarda YKS ayrntlarna ilikin baz rnekler
Uzun yaplarda, izelge 18e uygun ek iletkenler at srtna monte edilen yakalama ucu
iletkenlerine balanmaldr.
Geni tavan kntlar olan binalarda, at srtndaki iletken, srtn sonuna kadar
uzatlmaldr. atnn gen biimindeki kenarlarnda, at srtndaki iletkenden indirme
iletkenine bir iletken balanmaldr.
Mmkn olduu kadar, yakalama ucu iletkenleri, balama iletkenleri ve indirme
iletkenleri dz bir yol izleyecek ekilde tesis edilmelidir. letken olmayan atlarda, iletken,
at kiremitlerinin altna veya zerine yerletirilebilir. Kiremitlerin altna yaplan montajn
basit ve daha az korozyon riski olmasna karn, iletken dorudan bir boalmay
yakaladnda kiremitlerin hasar grme riskini azaltmak zere iletkenin kiremitlerin stne
(yeterli sabitleme yntemlerinin mevcut olmas durumunda) yerletirilmesi daha iyidir.
Kiremitler zerine iletkenin monte edilmesi, ayrca gzden geirilmesini de kolaylatrr.
Dz atl yaplarda, evre iletkenleri, atnn d kenarlarna mmkn olduunca yakn
tesis edilmelidir.
at yzeyinde izelge 16da belirtilen kafes byklnn almas durumunda, ek
yakalama ucu iletkenleri tesis edilmelidir.
Dz bir at zerindeki balant elemanlar ile ilgili yapm ayrntlarna ilikin bir rnek
ekil T.24te verilmitir.


669

Burada:

a 500 mm ila 1000 mm, izelge T.1
1 at parapeti
2 Esnek iletken
3 Ek yerleri
4 T tipi ekler
5 Yakalama ucu iletkeni tespit eleman
6 YKSnin getii su geirmez geit izolatr
7 elik putrel
8 Ek yeri

Not: at parapeti zerindeki metal kaplama, bir yakalama ucu iletkeni olarak kullanlr
ve YKSnin doal indirme iletkeni olarak kullanlan elik putrele balanr.

ekil T.24 Bina ats zerinde doal bileenleri kullanan YKSnin montaj

ekil T.25te, ahap veya tula gibi yaltkan malzemeden yaplan dz atl yap
zerindeki d YKS grlmektedir. at tespit elemanlar, korunacak hacmin iindedir.
Yksek yaplarda, btn indirme iletkenlerine bal bir halka iletken, yapnn d cephesine
tesis edilmelidir. Bu halka iletkenler arasndaki uzaklklar, izelge 18de verilmitir.

670

1 Yakalama ubuu
3 ndirme iletkeni
4 T tipi ek
5 apraz tip ek yeri
6 Deney ek yeri
7 B tipi topraklama dzenlemesi, halka topraklama elektrodu
8 Halka kuaklama iletkeni
9 Sabitleme eleman bulunan dz at
10 YKSnin e potansiyellii salayan bara balants iin sonlandrma
11 A tipi topraklama dzenlemesi

Not: Yapda e potansiyelleme salamak iin halka kuaklama yaplr. ndirme
iletkenleri arasndaki uzaklk izelge 18de verilmitir.

ekil T.25 Dz atl ve at tespit elemanlar olan 60 mye kadar yksekliklerdeki
ahap veya tula gibi yaltkan malzemeden yaplan yap zerindeki d YKSnin konumu

YKS iletkenleri ve ubuklar, rzgr veya hava koullarndan ve at yzeyinde yaplan
almadan dolay meydana gelen zorlanmalara kar dayankl olacak ekilde gvenli bir
biimde mekanik olarak balanmaldr.
D duvarlarn mekanik olarak korunmas amacyla salanan metal kaplama, eriyen
metalle yangn kmas riskinin olmamas durumunda, Madde 14.b.4e uygun yakalama
ucunun doal bileeni olarak kullanlabilir. Tutuabilirlik, metal kaplama altndaki
malzemenin tipine baldr. Kullanlan malzemenin tutuur veya tutumaz olduu, yklenici
tarafndan bildirilmelidir.
Metal atlar zerindeki at yaltm yldrm boalmas ile delinebilir. Bu durumda
boalma noktasndan veya uzandan atya su girebilir. Bu olasl nlemek iin yakalama
ucu sistemi tesis edilmelidir.
Ik kubbeleri ile duman ve s k kapaklar normal olarak kapaldr. Bu kapaklarn
ak, kapal ve btn ara konumlarda korunmasnn zorunlu olup olmadna karar vermek
iin alc/binann sahibi ile mzakere edilmelidir.
Madde 14.b.4e uygun olmayan iletken levhadan yaplm at kaplamalar, yldrmn
arpma noktasnda erimenin sakncas yoksa yakalama ucu sistemleri olarak kullanlabilir.
Erime sakncal ise, iletken at levha kaplamas, yeterli ykseklikte yakalama ucu sistemi ile
korunmaldr (ekil T.20 ve ekil T.26).

671

r Yuvarlanan kre yarap, izelge 16
a Yakalama ucu iletkenleri

ekil T.26 - Kaplamadaki delinmeye izin verilmemesi durumunda iletken kaplamaya
sahip at zerine yakalama ucu sisteminin tesisi

Yaltkan desteklerin kullanlmas durumunda, Madde 15.cde belirtilen iletken levhalara
olan ayrma uzaklklar ile ilgili koullar yerine getirilmelidir.
letken desteklerin kullanlmas durumunda, at levhasna olan balant ksm yldrm
akmna dayanmaldr (ekil T.26).
ekil T.24te, at kenarnda yakalama ucu iletkeni olarak at parapetini kullanan doal
yakalama ucu sistemine ilikin bir rnek gsterilmitir.
at yzeyinde knts olan yaplar, yakalama ucu ubuklaryla korunmaldr.
Alternatif olarak, dardan eklenen metal blmler, Madde 14.b.4e uygun olmadka,
YKSye kuaklanmaldr.
ekil T.27de, beton iindeki doal indirme iletkenleri ile yakalama ucunun balantsna
ilikin bir rnek verilmitir.

Burada:

1 Yakalama ubuu
3 ndirme iletkeni
4 T tipi ek yeri
5 apraz tip ek yeri
6 elik donat ubuklarna balant (Madde T.2.3.3 ve Madde T.2.3.6)
7 Deney ek yeri
9 Sabitleme eleman bulunan dz at
10 T tipi ek yeri, korozyona dayankl

672

Not: Yapnn elik donats Madde 13.cye uygun olmaldr. YKSye ilikin btn
boyutlar, seilen koruma dzeyine uygun olmaldr.

ekil T.27 Doal bileenler olarak d duvarlardaki elik donaty kullanan betonarme
yap zerine d YKSnin tesisi

T.3.2.4.2.1 ok katl otopark atlar iin yldrmdan korunma: Bu tip yaplarn
korunmasnda, byk bal yakalama ucu ubuklar kullanlabilir. Bu ubuklar beton atnn
elik donatsna balanabilir (ekil T.28). elik donatya balantnn yaplamad atlarda,
at iletkenleri ara yolundaki beton bloklarn aralklarna denir ve byk bal yakalama
ucu ubuklar ise, kafes ek yerlerine yerletirilir. Kafes genilii, izelge 16da verilen
koruma snfna karlk gelen deeri amamaldr.

Burada:

1 Byk bal yakalama ucu
2 Birden fazla elik donaty birbirine balayan elik iletken
3 Beton iindeki elik donat

ekil T.28 Otopark atlar zerinde kullanlan byk bal yakalama ucuna ilikin
rnek

Park alannn en st ksmnn dorudan yldrm boalmalarna kar korunmas
gerektiinde, yakalama ucu ubuklar ve yakalama ucu telleri kullanlmaldr.
Gvenli ayrma uzakl ekil T.29da gsterildii gibi yakalama ucu ykseltilerek
salanr.
Dey iletkenler kullanldnda, elle dokunabilme tehlikesi hesaba katlmaldr. Gerekli
gvenli ayrma uzakl, engellerle nlem almak veya koruyucu tel ekmekle elde edilebilir.
Gk grltl frtna srasnda, otopark girilerinde yldrm boalmalarnn tehlikesine
dikkat eken uyar iaretleri bulunmaldr.
En az 5 cm kalnlnda bir asfalt tabakas ile kapl atlarda, dokunma ve adm
gerilimleri gz nne alnmayabilir. Ayrca, elik donatl betonarme atlarda da adm
gerilimleri gz nne alnmayabilir.

T.3.2.4.2.2 Sradan insanlar tarafndan eriilemeyen dz atl, elik betonarme
yaplar: Bir yakalama ucu sisteminin bulunduu ve sradan insanlarn eriemedii dz bir
at zerinde, yakalama ucu iletkenleri ekil T.27de gsterildii gibi tesis edilmelidir. ekil
T.24 ve ekil T.30da gsterildii gibi, at zerinde e potansiyel halka iletkeni olarak at
parapeti zerindeki metal kaplama kullanlabilir.
ekil T.27de, bir atya kafes biimindeki iletkenlerin tesis edilmesi yntemi
grlmektedir.

673
Yapnn ats zerindeki su geirmez tabakada geici mekanik hasar olumasnn kabul
edilebilir olmas durumunda, atdaki dz alan rten yakalama ucu kafesi yerine, Madde
14.b.3e uygun betondaki elik donat ubuklarndan oluan doal yakalama ucu iletkenleri
kullanlabilir. YKS yakalama ucu iletkenlerinin beton at zerine dorudan tespit edilmesi
dier bir seenektir.
Genellikle, beton at elik donatsna yldrm dmesi su geirmez tabakada hasar
meydana getirmektedir. Daha sonra yamur suyu, elik donat ubuklarnda hasar oluturacak
korozyona neden olur. Korozyondan dolay betonun mekanik dayanmnda azalma olmasna
izin verilmemesi durumunda, elik betonarmeye dorudan yldrm boalmalarn nleyen
yakalama ucu sistemi tesis edilmeli ve tercihan elik donatya kuaklanmaldr.
D duvarlarn mekanik korumas iin yaplan metal kaplama, eriyen metal vastasyla
yangn tutuma riskinin olmamas durumunda, Madde 14.b.4e uygun yakalama ucu
sisteminin doal bileenleri olarak kullanlabilir.

Burada:

1 Koruma konisi
2 Metal at sabitleme eleman
4 Elektrik g hatt, tercihan iletken bir ekran mahfaza iine alnm
5 Elektrik donanm
Koruma as, izelge 16ya baklmaldr

Not: Yakalama ubuunun ykseklii, izelge 16ya uygun olmaldr.

ekil T.29 Yakalama ucu sistemlerine kuaklanmam elektrik tesisatna sahip metal
at balant elemann korunmas amacyla kullanlan yakalama ubuu

Burada:


674
1 Korozyona dayankl ek yeri
2 Esnek iletken
3 Parapet metal kaplamas

Not: Uygun malzeme seimi ve korozyonu nlemek iin ek yeri tasarmna ve
kprleme iletkenlerine nem verilmelidir.

ekil T.30 Metal parapet kaplamalarnda elektriksel sreklilii salama yntemi

izelge 17ye uygun olmayan iletken at kaplama levhalar, yldrm boalma
noktasndaki erimenin katlanlabilir olduu durumlarda, yakalama ucu iletkenleri olarak
kullanlabilir. Katlanlabilir olmad hallerde, atnn iletken levha kaplamas, yeterli
ykseklikteki yakalama ucu sistemi ile korunmaldr (ekil T.20 ve ekil T.26). Bu durumda,
yuvarlanan kre yntemi uygulanmaldr. Bu ynteme uygun olmas iin kafes bykl
daha kk olmal ve olaan kafes biimli yakalama ucu sistemininkinden daha yksek
desteklere sahip olmaldr.
Yaltkan desteklerin kullanlmas durumunda, Madde 15.cde verilen iletken levhalara
olan ayrma uzakl ile ilgili koullar yerine getirilmelidir. letken destekler kullanlmas
durumunda, at levhasna olan balantlar, ksmi yldrm akmna dayanmaldr (ekil T.29).
ekil T.24te, at kenarlarnda yakalama ucu iletkeni olarak at parapetini kullanan
doal yakalama ucuna ilikin bir rnek gsterilmitir.
Bina yzeyinde geici hasar olumasnn ve krlan betondan kopan 100 mmye kadar
olan paralarn yapdan dmesinin kabul edilebilir olmas durumunda, Madde 14.b; atdaki
halka iletkenin yerine betondaki elik donatdan meydana gelen doal halka iletkenin
kullanlmasna izin verir. Ancak, Madde 14.b.4te verilen yakalama ularna ilikin koullar
salamayan metal blmler at alan blgesi iinde farkl yldrm akmn tayan blmleri
balamak amacyla kullanlabilir.

T.3.2.4.2.3 Yapda yeterli ekranlama salanmas: Bir yapnn d duvarlar ve
ats, yapdaki elektrik ve bilgi ilem donanmn korumak iin elektromanyetik ekranlama
olarak kullanlabilir.
ekil T.27de, indirme iletkenleri olarak ve mahfaza iine alnm hacmin
elektromanyetik ekranlamas olarak birbirlerine bal elik donaty kullanan elik betonarme
yapya ilikin bir rnek verilmitir.
at zerinde yakalama ucu sistemi blgesi iinde, en az bir boyutu 1 mden daha byk
olan btn iletken blmler, bir kafes oluturacak ekilde birbirlerine balanmaldr. Kafes
biimli ekran at kenarnda ve ayrca Madde 15.bye uygun at alan iindeki dier
noktalarda yakalama ucu sistemine balanmaldr.
ekil T.24 ve ekil T.30da, doal yakalama ucu olarak at parapetini ve doal indirme
iletkenleri olarak elik iskeleti kullanan iletken iskelete sahip yaplar zerindeki yakalama
ularnn yapm grlmektedir.
Bir YKSde doal bileenlerin elektriksel srekliliinin salanmasna ilikin bir rnek
ekil T.30da verilmitir.
izelge 16 ile karlatrldnda elik yapdaki kafes byklnn kltlm
olmasnn bir sonucu olarak, yldrm akm birok paralel iletkenler zerinden datlr. Bu
durumun dk elektromanyetik empedans oluturmas ve sonu olarak Madde 15.cye uygun
olmas nedeniyle, ayrma uzaklklar azaltlm ve tesisatlar ile YKS arasndaki gerekli ayrma
uzaklklar ok daha kolay bir ekilde elde edilmi olur.
Pek ok yapda, at, yapnn en az ekranlanan blmn oluturmaktadr. Bu nedenle,
at yapmnda ekranlama verimliliini artrmak iin zel aba gsterilmelidir.

675
atda iletken olmayan yapsal elemanlarn bulunmas durumunda, atdaki iletken
aklklarn drerek ekranlama etkisi artrlabilir.

T.3.2.4.2.4 letken tesisatlar olmakszn gml veya atdan dar kan sabitleme
elemanlarnn korunmas: Metal, gml at sabitleme elemanlar veya atdan dar kan
sabitleme elemanlarnn korunmas amacyla kullanlan yakalama ucu ubuklar, korunacak
sabitleme elemanlarnn tamamen yakalama ubuuna ilikin yuvarlanan kre hacmi iinde
bulunmasn veya izelge 16ya uygun olarak tamamen koruma asnn meydana getirdii
koni iinde olmasn salayacak ykseklikte olmaldr. Yakalama ubuklar ile at sabitleme
elemanlar arasndaki ayrma uzakl, Madde 15.cde verilen uzaklklara uygun olmaldr.
ekil T.29da, koruyucu a ynteminin kullanld yakalama ubuklar tarafndan at
sabitleme elemanlarnn korunmasna ilikin bir rnek gsterilmitir. Koruma asna ilikin
deer, izelge 16da verilen YKS koruma dzeyine uygun olmaldr.
Yakalama ucu ubuklar ile korunmayan metal at sabitleme elemanlarnn, bu
elemanlara ilikin boyutlarn aada verilen deerleri amamas durumunda, ek olarak
korunmasna gerek yoktur:
- at seviyesi zerindeki ykseklik 0,3 m,
- styap toplam alan 1,0 m
2
- styap uzunluu 2,0 m
Yakalama ubuklar tarafndan korunan hacim iinde olmayan ve yakalama ucu
sistemiyle oluturulan yzey zerinde 0,5 mden daha fazla knt yapmayan iletken olmayan
at sabitleme elemanlarnn, yakalama ular ile ek olarak korunmas gerekmez.
Gml olarak monte edilen at sabitleme elemanlar ile bina iine doru ynlendirilen
elektrik iletkenleri veya metal borular gibi iletken tesisatlar, yldrm akmnn nemli bir
ksmn binann iine doru iletir. Byle iletken balantlarn bulunduu yerde, knt yapan
sabitleme elemanlar yakalama ucu sistemleri tarafndan korunmaldr. Korumann bir
yakalama ucu sistemiyle mmkn olmamas veya ekonomik olmamas durumunda, belirtilen
ayrma uzaklnn en az iki katna karlk gelen uzunluklara sahip yaltlm blmler,
iletken tesisatlara monte edilebilir (rnein basnl hava borular).
Yaltkan malzemeden yaplan bacalar, yakalama ucu sisteminin koruma hacmi iinde
bulunmamalar durumunda, yakalama ubuklar veya yakalama halkalaryla korunmaldr.
Baca zerindeki yakalama ubuu, btn bacann ubuun koruma hacmi iinde kalmasn
salayacak uzunlukta olmaldr.
Bacann yakalama ucu sistemine ilikin koruma hacmi iinde olmamas durumunda,
baca i yzeyinin uzunluu ksmi boalma (korona) akmn, yamur yamadnda bile,
iletmeye yeterli bir iletkenlii salayacak ekilde kurumla kapl olmas gereinden dolay,
iletken olmayan bir bacaya yldrm dmesi mmkndr.
ekil T.23b, bir tula baca zerindeki yakalama ubuunun yapmn gstermektedir.
Gml metal at sabitleme elemanlar, Madde 15.cye uygun ayrma uzaklnn elde
edilememesi durumunda, yakalama ucu sistemine kuaklanmaldr.

T.3.2.4.2.5 Elektriksel veya bilgi ilem donanm ieren yaplarda at sabitleme
elemanlarnn korunmas: Elektrik ve/veya bilgi ilem donanm ieren yaplarda, yaltkan
veya iletken malzemeden yaplan btn sabitleme elemanlar, yakalama ucu sistemine ilikin
koruma hacmi iinde bulunmaldr.
Yakalama ucu sistemine ilikin koruma hacmi iine yerletirilen donanma dorudan
boalma olasl bulunmamaktadr.
at sabitleme elemanna olan boalma, sadece bu elemanda tahribata yol amaz, bina
ii elektrik ve elektronik donanma da fazlasyla zarar verir.

676
elik yaplar zerindeki at sabitleme elemanlar, ayrca yakalama ucu sistemine ilikin
koruma hacmi iinde bulunmaldr. Bu durumda, yakalama ucu iletkenleri sadece yakalama
ucu sistemine kuaklanmamal, mmkn olmas durumunda, ayrca dorudan elik yapya
kuaklanmaldr. Yapya kuaklandnda, ayrma uzaklna uygunluk salanmas gerekmez.
at sabitleme elemanlar ile ilgili kurallar, yldrm dme olaslnn olduu, dier bir
ifadeyle yuvarlanan krenin dedii dey yzeyler zerinde tesis edilen sabitleme
elemanlarna da uygulanmaldr.
ekil T.29 ve ekil T.31de, elektrik tesisatlarn mahfaza iine alan iletken ve yaltkan
malzemeden yaplan at sabitleme elemanlarn koruyan yakalama ucu yaplarna ilikin
rnekler yer almaktadr. ekil T.31, sadece s ayrma uzaklnn salanamad durumda
uygundur.

2 Metal kaplama
3 Kuaklama iletkeni
5 Elektrik donanm
6 DKDli elektrik besleme balant kutusu
7 Yapdaki iletkenlere kuaklama ek yeri

Not: Mahfaza iine alnm elektrik donanm, yakalama ucu sistemine ve Madde
T.3.2.4.2.6ya uygun olarak yldrm akmna dayanan metal kablo ekran zerinden
yapnn iletken elemanlarna kuaklanmtr.

ekil T.31 Yakalama ucu sistemine bal dorudan yldrm boalmasna kar
korunan metal at sabitleme elemanlar

Not: Sabitleme elemanlar ek koruma gerektiriyorsa, bu ilem bunlara bal aktif
kablolar zerindeki DKDlerle at seviyesinde yaplabilir.
stenen ayrma uzakl, havada ve kat (yaltkan) malzemede (k
m
= 0,5) salanmaldr.

T.3.2.4.2.6 Korunacak hacimden knt yapan elektrik tesisat: atdaki anten direkleri,
koruma hacmi iinde kalmal veya ayr bir d YKS ile koruma altna alnmaldr. Bunun
mmkn olmamas durumunda; anten direi, yakalama ucu sistemine kuaklanmaldr. Daha
sonra yap ierisine girebilecek ksmi yldrm akmlarna kar yap iinde koruma
yaplmaldr.

677
Anten kablosu, tercihan btn hizmet tesisatlar iin ortak olan giriten veya YKS
kuaklama barasna yakn bir yerden yapya girmelidir. Anten kablosu ekran, at
seviyesindeki yakalama ucu sistemine ve ana kuaklama barasna kuaklanmaldr (ekil
T.32).

1 Metal direk
2 at srt (mahya) zerindeki yatay yakalama ucu iletkeni
3 at indirme iletkeni ile metal anten direi arasndaki ek yeri
4 Anten kablosu
5 Ana kuaklama baras; anten ekran kuaklama barasna balanmtr.
6 Deney ek yeri
7 TV
8 Anten kablosu ve elektrik g kablosunun gzergah
9 Elektrik g kablosu
10 Toprak sonlandrma sistemi
11 DKDli ana elektrik g datm kutusu
13 YKS iletkeni
l Ayrma uzakl
Koruma as

Not: Kk yaplarda Madde 14.c.3e uygun iki indirme iletkeni yeterli olabilir.

ekil T.32 Yakalama ubuu olarak TV anten direinin kullanld bir evin yldrma
kar korunmasna ilikin yapm rnei

Elektrik donanmn mahfaza iine alan at sabitleme elemanlar, ayrma uzaklnn
salanamad durumda, yakalama ucu sistemine ve at sabitleme elemanlarnn iletkenlerine
ve izelge 23e uygun olarak sistemin elektrik donanmnn iletken ekranlarna
kuaklanmaldr.
ekil T.31de, iletken blmleri olan bir at sabitleme elemannn bir yapdaki elektrik
tesisat ve yakalama ucuyla kuaklama yntemine bir rnek verilmitir.

T.3.2.4.2.7 atdaki iletken blmlerin korunmas: Yldrm boalmalarna
dayanamayan ve atlar ve ayrca iletken at kaplamalar veya Madde 14.b.5 ile izelge 19a
uygun doal yakalama ucu sistemlerine ilikin kurallar karlamayan yaplar zerindeki dier
blmler, bir yldrm boalmasna dayanabilecek yeterli et kalnlna sahip olmayan iletken
blmler, yakalama ucu iletkenleri tarafndan korunmaldr.
at zerindeki iletken blmlerle ilgili yldrma kar korumaya ynelik tasarmda
yuvarlanan kre yntemi uygulanmaldr (ekil T.33).

678
ekil T.31de, s ayrma uzaklnn salanamamas durumunda, dorudan yldrm
boalmasna kar iletken at sabitleme elemann koruyan yakalama ucu sisteminin
tasarmna ilikin bir rnek verilmitir.

Burada:

1 Yuvarlanan kre
2 Yakalama ubuu
3 Elektrik donanm
4 ndirme iletkeni
5 Metal kap
r Yuvarlanan kre yarap, izelge 16
s Madde 15.cye uygun ayrma uzakl

ekil T.33 Dorudan yldrm boalmasna kar at zerindeki metal donanmn
yldrma kar korunmasna ynelik tesisat

T.3.2.4.2.8 Toprakla kapl yaplarn korunmas: inde insanlarn srekli yaamad,
at zerinde toprak tabakas bulunan yaplarda normal YKS kullanlabilir. Yakalama ucu
sistemi, yuvarlanan kre veya koruyucu a yntemine uygun olarak, toprak stne
yerletirilen kafes biimli yakalama ucu sistemi veya gml kafesle balanm ok sayda
yakalama ucu ubuklar olmaldr. Bunun mmkn olmamas durumunda, ubuklar veya
kntlar olmayan gml kafes biimindeki yakalama ucu sisteminin, koruma etkinliinin
daha dk olaca gz nnde buldurulmaldr.
nsanlarn iinde srekli yaad ve atsnda 0,50 mye kadar toprak tabakas bulunan
atya sahip binalar iin, tehlikeli adm gerilimlerini nlemek amacyla, 5 m 5 m kafes
bykl olan kafes biimli yakalama ucu sistemi gereklidir. Yerdeki kiileri dorudan
yldrm boalmalarndan korumak iin yuvarlanan kre yntemine uygun yakalama ucu
ubuklar da gerekebilir. Bu ubuklarn yerine, tel itler, aydnlatma direkleri vb. gibi doal
yakalama ucu bileenleri kullanlabilir. Yakalama ucu sistemlerinin ykseklii, gerekli ayrma
uzaklklar ile birlikte izin verilen 2,5 mlik insan yksekliini gz nne almaldr (ekil
T.3).
Byle bir korumann mevcut olmamas durumunda, insanlar, dorudan bir yldrm
boalmasna maruz kalabilecekleri konusunda bilgilendirilmelidir.

679
0,5 mden kaln toprak tabakal yeraltndaki yaplar iin gerekli nlemlerin alnmas
inceleme aamasndadr. imdilik 0,5 mye kadar olan toprak tabakalar iin kullanlan
nlemlerin aynsnn kullanlmas nerilir.
inde patlayc malzemelerin bulunduu yeraltndaki yaplarda ek bir YKSnin
kullanlmas gereklidir. Bu ekildeki ek bir YKS, yap zerinde ayrlm bir YKS olabilir. Her
iki koruma nlemine ilikin topraklama sistemleri birbirlerine balanmaldr.

T.3.2.5 Doal bileenler:
Dz atl yaplar zerinde bulunan metal at parapet kaplamas, YKS yakalama ucu
ebekesinin tipik bir doal bileenini temsil eder. Byle bir kaplama, at parapetini iklim
etkilerine kar koruyan U biiminde ekstrzyon veya bkme yoluyla yaplan alminyum,
galvanizli elik veya bakr blmlerden oluur. Byle bir uygulama iin izelge 17de verilen
en kk kalnlk kullanlr.
at yzeyindeki yakalama ucu iletkenleri, iletkenler ve indirme iletkenleri at parapet
kaplamasna balanmaldr.
Aralarnda iyi ve gvenilir sreklilik olmad taktirde, parapet kaplama plakalar
ksmlar arasndaki ek yerlerinde iletken kprleme yaplmaldr.
ekil T.24te, YKSnin doal yakalama ucu iletkeni olarak parapetlerin iletken
kaplamasnn kullanld yakalama ucu yapmna ilikin bir rnek verilmitir.
Bir at yzeyi zerine monte edilen veya at stnde ykselen metal depolar (kazan,
tank), metal boru sistemi ve parmaklklar gibi iletken blmler, et kalnlnn izelge 17ye
uygun olmas kouluyla, yakalama ucu sisteminin doal bileenleri olarak gz nne
alnmaldr.
Alevlenebilen gaz veya svlar veya yksek basn altndaki gaz veya svlar ieren
kaplar ve boru sistemi doal yakalama ular olarak kullanlmamaldr. Bunlar kullanmann
kanlmaz olduu hallerde, boru sisteminin tasarm yaplrken, yldrm akmnn sl etkileri
hesaba katlmaldr.

Metal depolar gibi at yzeyi zerinde bulunan iletken blmler, genellikle bina iinde
tesis edilmi donanma doal olarak balanr. Yldrm akmnn tamamnn bina iinden
iletilmesini nlemek iin YKS ile yakalama ucu kafesine ilikin bu gibi doal bileenlerin
arasnda iyi bir balant yaplmas gereklidir.
ekil T.34te, iletken at sabitleme elemanlarnn yakalama ucu iletkenlerine
kuaklanmasna dair ayrntlar gsteren bir rnek verilmitir.
Metal depolar ve betondaki elik donat ubuklar gibi at yzeyi zerinde bulunan
iletken blmler, yakalama ucu sistemine kuaklanmaldr.
at stndeki iletken blme dorudan yldrm dmesinin tehlikeli olmas
durumunda, iletken blm yakalama ucu sistemine ilikin koruma hacmi iine tesis
edilmelidir.
hmal edilebilir seviyede yangn riski bulunan yaplarn cephelerindeki iletken
kaplamalar ve edeer blmler, Madde 14.b.5e uygun olarak yaplmaldr.


680
Burada:
1 Yakalama ucu iletkeni sabitleme eleman
2 Metal boru
4 Beton iindeki elik donat
Not 1: elik boru, Madde 14.b.5 ve izelge 20ye; kuaklama iletkeni izelge 20ye ve
elik donat Madde 13.cye uygun olmaldr. at kuaklamas yapnn su yaltmn
bozmamaldr.
Not 2: Bu zel durumda kuaklama betonarme yapnn elik donatsna yaplmaldr.
ekil T.34 Doal yakalama ubuunun yakalama ucu iletkenine balanmas

ekil T.35te, cephe kaplama levhalarnn doal indirme iletkeni olarak kullanlmasnn
kabul edilebildii uygulamalarda, metal cephe kaplama levhalar arasndaki iletken
kprlemeye ilikin bir rnek gsterilmitir. Kprlemeyle ilgili iki yntem verilmitir. Bu
yntemlerden birisi, esnek metal eritle kprleme, dier yntem ise kendiliinden di aan
vidalarla kprlemedir. Esnek metal eritle kprleme yntemi, sadece levhalarn doal
yldrm iletkeni olarak kullanld uygulamalarda geerlidir. Kendiliinden di aan
vidalarla kprleme yntemi ise sadece ekranlama amalar iin uygundur (yldrmn
elektromanyetik darbesine kar koruma).

ekil T.35a Esnek metal eritle kprleme ekil T.35b Kendinden di aan vidayla kprleme

Not: Elektriksel olarak iletken kprleme zel olarak yldrmn elektromanyetik
darbesine kar korumay artrr.
ekil T.35 Metal cephe kaplama levhalar arasndaki kprlemenin yapl

T.3.2.6 Ayrlm yakalama ucu:
Birden fazla yakalama ucu direinin tesis edilmesi durumunda, direkler havadan
iletkenle birbirlerine balanabilir. Tesisatlarn YKSye yaklamas Madde 15.cye uygun
olmaldr.
Direkler arasndaki iletken balantlar, korunan hacmi geniletir ve ayrca yldrm
akmn bir ok indirme iletken yollar arasnda datr. Bu nedenle, YKS boyunca gerilim
dm ve korunmas gereken hacimdeki elektromanyetik giriim, havada iletkenlerin
olmad duruma gre daha azdr.
Yap iindeki elektromanyetik alan iddeti, yap ve YKS ii tesisatlar arasndaki
uzakln daha byk olmas nedeniyle azalr. Ayrlm bir YKS, elektromanyetik
ekranlamay daha fazla artracak betonarme bir yapya ayrca uygulanabilir. Ancak, yksek
yaplarda ayrlm bir YKSnin tesis edilmesi pratik deildir.
Yaltkan destekler zerinde gerilmi tellerden yaplan ayrlm yakalama ucu sistemleri,
at yzeyinde ok sayda youn knt yapan sabitleme elemanlarnn korunmas

681
gerektiinde uygun olmaktadr. Desteklerin yaltm, Madde 15.cye uygun olarak ayrma
uzaklndan hesaplanan gerilim iin yeterli olmaldr.

T.3.3 ndirme iletken sistemleri
T.3.3.1 Genel:
ndirme iletkenlerinin says ve konumunun seiminde, yldrm akmnn birok indirme
iletkeni arasnda paylalmas durumunda, yan yzeye boalma ve yap iindeki
elektromanyetik bozulma risklerinin azald gz nne alnmaldr. Bunun yaplabilmesi
iin, mmkn olduunca, indirme iletkenleri yapnn evresi boyunca dzgn bir ekilde ve
simetrik olarak yerletirilmelidir.
Akm paylam, sadece indirme iletkenlerinin saysn arttrarak deil, ayrca e
potansiyel ara balant halkalarnn saysn arttrarak da iyiletirilir.
ndirme iletkenleri, YKS ile e potansiyel kuaklama ihtiyacn ortadan kaldrmak iin,
ierdeki devrelerden ve metal blmlerden, mmkn olduunca uzaa yerletirilmelidir.
Aadaki hususlar gz nne alnmaldr:
- ndirme iletkenleri mmkn olduunca ksa olmaldr,
- ndirme iletkenleri arasndaki uzaklklar izelge 18de gsterilmitir,
- ndirme iletkenlerinin ve e potansiyel ara balant halkalarnn geometrisi, ayrma
uzakl deerini etkilemektedir (Madde 15.c),
- e doru girintili yaplarda ayrma uzakl, yan yzeyden kiilere boalma riski
dikkate alnarak belirlenmelidir (Madde T.2.2.4.2).
Uygulama ve mimari kstlamalar nedeniyle, indirme iletkenlerinin bir binann yanna
veya yanna ilikin bir blme yerletirilmesinin mmkn olmamas durumunda, bu eksiklii
gidermek iin dier yanlara fazladan indirme iletkenleri yerletirilmelidir. Bu indirme
iletkenleri arasndaki uzaklklar, izelge 18deki uzaklklarn te birinden daha az olmaldr.
Ortalama aklk izelge 18e uygun olmas durumunda, indirme iletkenlerine ilikin
aklkta % 20lik bir farkllk kabul edilebilir.
evresi 30 mden byk olan st kapal alanlarda (avlu vb.), indirme iletkenleri tesis
edilmelidir. ndirme iletkenleri arasndaki uzakla ilikin deerler izelge 18de verilmitir.

T.3.3.2 Ayrlm YKS iin indirme iletkenlerinin says
Ek bilgi yoktur.

T.3.3.3 Ayrlmam YKS iin indirme iletkenlerinin says
Ek bilgi yoktur.

T.3.3.4 Yapm
T.3.3.4.1 Genel bilgiler: D indirme iletkenleri, yakalama ucu sistemi ile toprak
sonlandrma sistemi arasna tesis edilmelidir. Doal bileenlerin mevcut olduu yerlerde, bu
bileenler indirme iletkeni olarak kullanlabilir.
izelge 18e gre indirme iletken akl esas alnarak hesaplanan, indirme iletkenleri
ile i tesisatlar arasndaki ayrma uzaklnn ok byk olmas durumunda, istenen ayrma
uzakln elde etmek amacyla indirme iletkenlerinin says artrlmaldr.
Yakalama ucu sistemleri, indirme iletken sistemleri ve toprak sonlandrma sistemleri
yldrm akm iin mmkn olan en ksa yolu meydana getirecek ekilde birbirleri ile uyumlu
hale getirilmelidir.
ndirme iletkenleri, yakalama ucu sistemi ebekesinin eklem yerlerine balanmal ve
toprak sonlandrma sistemi ebekesinin eklem yerlerine dik olarak ynlendirilmelidir.

682
Byk at saaklar vb.den dolay dz bir balant yaplmasnn mmkn olmamas
durumunda, yakalama ucu sistemi ile indirme iletkeninin balanmas iin, ilerinden
geirilmemesi kouluyla, yamur oluklar vb. doal bileenler olarak kullanlmaldr.
ekil T.36da, farkl seviyelerde atya sahip yapda bulunan d YKSye ilikin bir
rnek ve ekil T.25te ise at sabitleme elemanlar bulunan dz atl 60 m yksekliindeki
bir bina iin d YKSye ilikin bir rnek verilmitir.

Burada:

2 ndirme iletkeni
3 T tipi ek yeri korozyona dayankl
4 Deney ek yeri
6 at srt (mahya) zerindeki T tipi ek yeri
7 Kafes bykl

Not: ndirme iletkenleri arasndaki uzaklk, Madde 14.b, Madde 14.c ve izelge 18e
uygun olmaldr.

ekil T.36 Farkl seviyelere sahip atl bir yapda d YKS'nin uygulamas

Youn srekli iletken blmleri olmayan yaplarda, yldrm akm sadece YKSnin
indirme iletken sistemi iinden akar. Bu nedenle indirme iletkenlerinin geometrisi, yapnn i
tarafndaki elektromanyetik alanlar belirler (ekil T.37).

ekil T.37a ekil T.37b

683

ekil T.37c ekil T.37d

ekil T.37e
YKSye ilikin doal bileenler, rnein oluklar
YKS iletkenleri
Deney ek yeri
Ek yeri

Not: ndirme iletkenleri ile kafes bykl arasndaki uzaklk, seilen yldrmdan
korunma dzeyine uygun olmaldr (izelge 16 ve izelge 18).
ekil T.37 YKS iletkenlerinin geometrisine ilikin rnekler

ndirme iletkenlerinin saysnn artmas durumunda, ayrma uzakl k
c
katsaysna gre
azaltlabilir (Madde 15.c).
Madde 14.c.3e gre, yap zerinde en az iki indirme iletkeni kullanlmaldr (ekil T.38
ve ekil T.36).


684

Burada:

1 Elektrik donanm
2 Elektrik iletkenleri
3 YKS iletkenleri
4 DKDli ana elektrik g datm kutusu
5 Deney ek yeri
7 Elektrik g kablosu
l s ayrma uzaklnn hesab iin kullanlan uzunluk

Not: rnekte, bir binann at boluundaki elektrik enerjisi veya baka iletken
tesisatlardan dolay ortaya kan problemler gsterilmitir.

ekil T 38 Sadece iki indirme iletkeni ve temel toprak elektrodu kullanan YKS yaps

elik iskeletler veya elik ve beton iskelet veya elik betonarme kullanlarak yaplan
ok yksek apartman binalar ve zellikle endstriyel ve idari yaplar gibi byk yaplarda,
iletken yap bileenleri, doal indirme iletkenleri olarak kullanlabilir.
Bu gibi yaplarda YKSye ilikin toplam empedans olduka dktr ve bunlar i
tesisatlar iin ok etkili yldrmdan koruma salar. ndirme iletkenleri olarak iletken duvar
yzeylerini kullanmak avantajldr. Bu gibi iletken duvar yzeyleri, Madde 14.c.5e gre
balanm ve ara balantlar yaplm olmas kouluyla, betonarme duvarlar, metal levha
cephe yzeyleri ve prefabrike beton elemanlarn cepheleri olabilir.
ekil T.4te, birbirlerine balanm elik gibi doal YKS bileenleri kullanan YKSnin
uygun yapmna ilikin ayrntl aklama verilmitir.
Yapsal elikleri ieren doal bileenlerin kullanlmas, yakalama ucu sistemi ile toprak
sonlandrma sistemi arasndaki gerilim dmn ve yap iinde yldrm akmnn neden
olduu elektromanyetik giriimi azaltr.
Yakalama ucu sisteminin yap kompleksi iindeki kolonlarn iletken blmlerine ve
toprak seviyesindeki e potansiyel kuaklamaya balanmas durumunda, yldrm akmnn bir
ksm bu indirme iletkenleri boyunca akar. Bu ksmi yldrm akmndan dolay meydana
gelen manyetik alan, komu donanm etkilediinden i YKS ile elektrik ve elektronik
tesisatlarn tasarmnda gz nne alnmas gereklidir. Akm dalga biiminin yldrm akm

685
darbe biimini izledii var saylarak, bu ksmi akmlarn genlikleri, yapnn boyutlarna ve
kolonlarn saysna baldr.
Yakalama ucu sisteminin iteki kolonlardan yaltlm olmas durumunda, yaltmn
delinmemesi kouluyla, akm bina kompleksi iindeki kolonlar iinden akmaz. Yaltmn
nceden kestirilmeyen bir noktada delinmesi durumunda, belirli bir kolon veya kolonlar
grubu iinden daha fazla miktarda akm geebilir. Akmn diklii, delinmeden dolay
meydana gelen dalga sresindeki azalma nedeniyle artabilir ve komu donanm, yapdaki
YKSlere kolonlarn kontroll bir ekilde kuakland durumdakinden daha fazla miktarda
etkilenir.
ekil T.10da, endstriyel amalar iin kullanlan byk bir elik betonarme yapdaki i
iletkenlerin yapmna ilikin bir rnek verilmitir. teki kolonlarn yanndaki elektromanyetik
ortam i YKSnin planlanmasnda gz nne alnmaldr.

T.3.3.4.2 Ayrlmam indirme iletkenleri: D duvarlarnda youn iletken blmlerin
bulunduu yaplarda, yakalama ucu iletkenleri ve toprak sonlandrma sistemi, birok noktada
yapnn iletken blmlerine balanmaldr. Bu durum, Madde 15.cye uygun ayrma
uzakln azaltr.
Bu balantlarn bir sonucu olarak, yapnn iletken blmleri indirme iletkenleri ve
ayrca e potansiyel kuaklama baralar olarak kullanlr.
ndirme iletkenlerinin aralnn drt kat zerinde boyutlara sahip byk ve dz
yaplarda (endstriyel yaplar, sergi salonlar vb.) mmkn olmas durumunda, yaklak
olarak her 40 mde bir fazladan i indirme iletkenleri olmaldr.
teki btn kolonlar ve iletken blmleri olan blme duvarlar (ayrma uzakl
koullarn salamayan elik donat ubuklar gibi) uygun noktalarda yakalama ucu sistemi ve
toprak sonlandrma sistemi ile balanmaldr.
ekil T.10da, elik betonarmeden yaplm i kolonlara sahip byk bir yapdaki YKS
gsterilmitir. Yapnn farkl iletken blmleri arasnda tehlikeli kvlcm atlamasn nlemek
iin, kolonlardaki elik donatlar yakalama ucu sistemine ve toprak sonlandrma sistemine
balanr. Sonu olarak, yldrm akmnn bir ksm, bu iteki indirme iletkenleri zerinden
akacaktr. Ancak, akm ok sayda indirme iletkenleri arasnda blnr ve bu akmn dalga
biimi, yaklak olarak yldrm boalmasndan oluan akmn dalga biimiyle ayndr.
Bununla birlikte dalga cephesi diklii azalr. Bu balantlar yaplmad taktirde ve bir atlama
olutuunda, sadece bu i indirme iletkenlerinden biri veya bir ka akm tayabilir.
Atlama akmnn dalga ekli, yldrm akmnnkinden epeyce daha dik olacak, bylece
komu devre dnglerinde endklenen gerilim epeyce artacaktr.
Bu yaplarda, yapnn tasarmna balamadan nce zellikle nemli olan husus, YKS
tasarm ile birlikte yapnn tasarmnn, yapnn iletken blmlerinin yldrmdan korunma
amacyla kullanlabilmesini salayacak ekilde dzenlenmesidir. yi koordine edilen tasarm
ile, en dk maliyette etkili bir YKS elde edilmi olur.
Dar doru kma yapan kat bulunan yaplarda, kma altndaki hacmin ve insanlarn
yldrmdan korunmas, Madde 13.b.4.2 ve ekil T.3e uygun olarak tasarlanmaldr.

T.3.3.4.3 Ayrlm indirme iletkenleri: Mimari nedenlerden dolay, indirme
iletkenlerinin yzeye monte edilememesi durumunda, bunlar tulalardaki derzlere tesis
edilmelidir. Bu durumda, indirme iletkeni ile bina iindeki metal blmler arasnda, Madde
15.cde verildii ekilde, ayrma uzaklnn salanmas iin gerekenler yaplmaldr.
Tesisatn dorudan d sva iinde olmas, sl genleme sonucu svann hasar
grebilmesi nedeniyle nerilmez. Bunun da tesinde, kimyasal reaksiyon nedeniyle svann
rengi kaybolabilir. Svadaki hasar, zellikle, yldrm akm ile meydana gelen scaklk
ykselmesi ve mekanik kuvvetlerin olas bir sonucu olarak ortaya kar.

686
T.3.3.5. Doal bileenler:
Paralel akm iletkenlerinin toplam saysn artrmak iin doal indirme iletkenlerinin
kullanlmas nerilir. Ancak, bu gibi indirme iletkenlerinin yakalama ucu sistemi ile toprak
sonlandrma sistemi arasndaki btn yol boyunca elektriksel sreklilii salanmaldr.
Beton duvarlardaki elik donat, ekil T.27de gsterildii gibi, YKSnin doal bir
bileeni olarak kullanlmaldr.
Yeni yaplm yaplardaki elik donatlar, Madde T.4.3e gre belirtilmelidir. Doal
indirme iletkenlerinin elektriksel srekliliinin garanti edilmemesi durumunda, allm
indirme iletkenleri tesis edilmelidir.
Dk seviyede korunan yaplarda, Madde 14.c.5e uygun doal indirme koullar
salayan metal bir yamur borusu indirme iletkeni olarak kullanlabilir.
ekil T.23a, ekil T.23b ve ekil T.23cde, at zerindeki iletkenler ile uygun
geometrik boyutlar da dahil indirme iletkenlerinin sabitlenmesine ilikin rnekler ve ekil
T.23c ve ekil T.23dde ise, indirme iletkenlerinin metal yamur borusuna, iletken oluklara
ve yakalama ucu iletkenine balantlar gsterilmitir.
Duvarlar veya beton kolonlardaki elik donat ubuklar ve metal yap iskeleti doal
indirme iletkeni olarak kullanlabilir.
ekil T.8de, metal cephe kaplama elemanlar ve YKSdeki e potansiyellii salayan
baralara bal e potansiyellii salayan referans dzlem olarak beton duvarlar iindeki elik
donatlar kullanan doal bir indirme iletken sisteminin yapl grlmektedir.
Duvar kaplama zerindeki doal bileenler, stten yakalama ucu sistemine, alttan toprak
sonlandrma sistemine ve mmknse duvar iindeki elik donat ubuklarna balanmaldr.
Metal cephelerdeki akm dalm, betonarme duvarlardakinden daha uygundur. elik
metal cepheler, 0,6 m ile 1 m arasnda genilie ve yapnn yksekliine karlk gelen
uzunlua sahip ve genellikle kesiti yamuk biiminde olan ayr levhalardan olumaktadr.
Yksek yaplarda, btn cephe, biri dierinin stne monte edilen ok sayda levhadan
oluur.
Metal cephede en byk sl genleme, yaklak olarak + 80 Cluk en yksek scaklk
ve 20 Cluk en dk scaklk nedeniyle meydana gelen uzunluklar arasndaki fark olarak
hesaplanmaldr. Bu 100 C scaklk fark, alminyum iin % 0,24lk ve elik iin % 0,11lik
bir sl genlemeye karlk gelmektedir.
Levhalarn sl genlemesi, bir sonraki blme veya balant elemanlarna gre
levhalarn hareket etmesine neden olur.
ekil T.35te akland gibi, metal balantlar metal cephelerde dzgn akm
dalmna yardmc olmakta ve bylece, yap iindeki elektromanyetik alann etkisi
azalmaktadr. Tm metal cephe yzeyinin elektriksel olarak birbirlerine balanmas, en iyi
elektromanyetik ekranlama salar. Yksek elektromanyetik ekranlama verimlilii, birbirlerine
bitiik metal cephe levhalarnn, ksa aralklarla kuaklanmas durumunda elde edilir.
Akm dalmndaki simetri, balantlarn saysyla dorudan ilikilidir.
Uzun dar (erit) pencereli cephelerde, iyi bir ekranlama salamak iin, bu pencereler
ksa aralklarla iletkenler kullanlarak kprlenmelidir. Bu ilem, metal pencere ereveleriyle
yaplabilir. Metal cephe, ksa aralklarla pencere erevelerine balanmaldr. Genellikle, her
at srt (mahya), pencere yapsndaki dey kollarn akln amayacak aralklarla pencere
erevesinin yatay kiriine balanr. Dirseklerden ve dolambal yollardan daima
saknlmaldr (ekil T.9).
Birbirlerine bal olmayan daha kk elemanlardan meydana gelen metal cepheler,
doal indirme iletken sistemi olarak veya elektromanyetik ekranlama iin kullanlmaz.


687
T.3.3.6 Deney ek yeri:
Deney ek yerleri, toprak sonlandrma sisteminin topraklama direnci lmelerinde
kolaylk salar.
Madde 5.3.6ya uygun deney ek yerleri, indirme iletkenlerinin toprak sonlandrma
sistemine baland yerde tesis edilmelidir. Bu ek yerleri, toprak sonlandrma sistemine
yeterli sayda balant yapldnn llerek belirlenmesinde kolaylk salar. Bylece, deney
ek yeri ile yakalama ucu sistemi veya bir sonraki kuaklama baras arasnda srekli
balantlarn mevcut olduunun dorulanmas mmkn olur. Yksek yaplar zerinde, halka
iletkenler, duvar iine yerletirilebilen ve gzle grlmeyebilen indirme iletkenlerine
balanr. Bunlarn varl, sadece elektriksel lmelerle dorulanabilir.
ekil T 39adan ekil T.39dye kadar olan ekillerde, bir yapnn duvarnn iine veya
dna veya yap dnda toprakta bir metal kutu iine (ekil T.39b) tesis edilebilen deney ek
yeri tasarmlarna ilikin rnekler grlmektedir. lmelerin srekli yaplmasn mmkn
klmak iin, baz iletkenler, kritik ksmlarda yaltkan klflara sahip olabilir.

ekil T.39a ekil T.39b

ekil T.39c ekil T.39d

Seenek 1 Duvardaki deney ek yeri
1 ndirme iletkeni
2 B tipi topraklama elektrodu, uygulanabilir
ise
3 A tipi topraklama elektrodu, uygulanabilir
ise
5 YKSye kuaklama
6 Duvardaki ek yeri
7 Topraktaki korozyona dayankl T ek yeri
8 Topraktaki korozyona dayankl ek yeri
9 Yldrm iletkeni ile elik donat arasndaki
ek yeri
Seenek 2 Zemindeki deney ek yeri
1 ndirme iletkeni
2 A tipi topraklama elektrodu, uygulanabilir
ise
3 YKSye ilikin kuaklama baras
6 Zemindeki deney ek yeri
7 Topraktaki korozyona dayankl T ek yeri
8 Topraktaki korozyona dayankl ek yeri
9 Yldrm iletkeni ile elik donat arasndaki
ek yeri

Not 1: ekil T.39dde detay verilmi ek yeri, bir yapnn i ve d duvarlara veya yap
dnda toprakta bulunan bir deney kutusu iine tesis edilmelidir.

688
Not 2: evrim direnci lmelerini mmkn klmak iin, baz balant iletkenlerinin
gerekli ksmlar yaltkan klfa sahip olmaldr.

ekil T.39 Toprak sonlandrmasnn, doal indirme iletkeni kullanarak YKSye
balanmasna ilikin rnekler ve deney ek yeri ayrntlar

Uygun olmas durumunda (dier bir ifadeyle, topraklama balantlarnn, balant
iletkenleriyle elik kolonlara yaplmas durumunda), doal indirme iletkenlerinden toprak
elektrotlarna (topraklayclara) balantlar yaltlm iletkenlerle yaplabilir. zel referans
topraklama elektrotlar, toprak sonlandrma sisteminin izlenmesini kolaylatrmak iin tesis
edilmelidir.

T.3.4 Toprak sonlandrma sistemi
T.3.4.1 Genel:
YKS tasarmcs ve YKS tesisats uygun tipte topraklama elektrotlar semeli ve
bunlar yapnn giri ve klarndan ve topraktaki d iletken blmlerden itibaren gvenli
uzakla yerletirmelidir. Topraklama elektrotlarnn, insanlarn eriebildii alanlara tesis
edilmi olmas durumunda, toprak sonlandrma ebekesi yaknnda tehlikeli adm
gerilimlerine kar koruma iin YKS tasarmcs ve YKS tesisats gerekli grlen zel
nlemler almaldr (Madde 8).
Topraklama elektrotlarnn gmlme derinlii ve tipi, korozyon, topran kuruma ve
donma etkilerini minimize edecek ve bylece edeer topraklama direncini kararl duruma
getirecek ekilde olmaldr.
Dey topraklama elektrodunun ilk metresinin, don koullarnda etkili olmayaca gz
nne alnmaldr.
Toprak zdirencinin derinlikle azald ve normal olarak ubuk elektrotlarn akld
derinlikten daha byk derinliklerde zdirenci dk olan alt tabakalarn olduu zel
durumlarda, derine aklan topraklama elektrotlar etkili olabilir.
Beton elik donatsnn bir topraklama elektrodu (temel topraklamas) olarak
kullanlmas durumunda, betonun krlmasn nlemek iin ara balantlarda zen
gsterilmelidir.
elik donatnn ayrca koruyucu topraklama olarak kullanlmas durumunda, ubuklar
ve balantya ilikin kalnlklar hususunda en sk nlem seilmelidir. Bu durumda, elik
donat ubuklarnn daha byk olanlar gz nne alnmaldr. Yldrmdan koruma
topraklamasnda balantlar ksa ve dz olmaldr.
Not: n gerilmeli betonda, kabul edilemeyen mekanik zorlanmalar meydana getirebilen
yldrm boalma akm geiine dikkat edilmelidir.

T.3.4.2 Topraklama elektrodu dzenleme tipleri
T.3.4.2.1 A tipi dzenleme: A tipi toprak sonlandrma sistemi, alak yaplar (rnein
konutlar), mevcut yaplar veya ubuklar olan YKS veya gerili telleri olan YKS veya ayrlm
YKS iin uygundur.
Bu tip bir dzenleme, her biri indirme iletkenine bal yatay ve dey topraklama
elektrotlarndan oluur.
ndirme iletkenlerini birbirlerine balayan, iletken uzunluunun %80'inden daha az
topraa temas eden halka iletkenler, A tipi topraklama dzenlemesi olarak snflandrlr.
A tipi bir dzenlemede, topraklama elektrot says en az iki olmaldr.

T.3.4.2.2 B tipi dzenleme: B tipi toprak sonlandrma sistemi, kafes biimli yakalama
ucu sistemleri ile birden fazla indirme iletkeni olan YKS iin tercih edilir.

689
Bu tip dzenleme, toplam uzunluunun en az % 80i topraa temas eden bina dnda
bir halka topraklama elektrodu veya temel topraklama elektrodundan oluur.
plak kayalar iin, sadece B tipi topraklama dzenlemesi nerilir.

T.3.4.3 Yapl
T.3.4.3.1 Genel: Toprak sonlandrma sistemleri aadaki grevleri yerine getirmelidir:
- Yldrm akmn topraa iletmesi,
- ndirme iletkenleri arasnda e potansiyel kuaklama yapmas,
- letken bina duvarlar yaknnda potansiyel kontrol yapmas.
Temel topraklama elektrotlar ve B tipi halka topraklama elektrotlar, btn bu grevleri
yerine getirmelidir. A tipi radyal topraklama elektrotlar veya derine akl dey topraklama
elektrotlar, e potansiyel kuaklama ve potansiyel kontrol ile ilgili grevleri yerine
getirmez.
Birbirlerine balanm elik donatlar temel topraklama elektrotlar olarak
kullanlmaldr. Bunlar, ok dk topraklama direnci gsterir ve mkemmel e potansiyel
referans oluturur. Bu mmkn olmad taktirde, bir toprak sonlandrma sistemi, tercihan B
tipi halka topraklama elektrodu, yap etrafna tesis edilmelidir.

T.3.4.3.2 Temel topraklama elektrotlar: Madde 14.d.4e uygun bir temel topraklama
elektrodu, toprak altnda kalan yapya ilikin temelde tesis edilen iletkenleri iermektedir. Ek
topraklama elektrotlarnn uzunluu, ekil 8deki eriler kullanlarak belirlenir.
Temel topraklama elektrotlar, beton iine tesis edilir. Betonun uygun yaplm olmas
ve temel topraklama elektrodunu en az 50 mmye kadar rtmesi durumunda, temel
topraklama elektrotlar korozyona kar nemli lde korunur. Beton elik donat ubuklar,
toprakta bulunan bakr iletkenlerde olduu gibi ayn galvanik potansiyel genlik deeri
meydana getirir. Bu durum, betonarme yaplarda kullanlan toprak sonlandrma sistemlerinin
tasarlanmas iin iyi bir mhendislik zm sunar (Madde T.2.3).
Topraklama elektrotlar olarak kullanlan metaller, izelge 23de listesi verilen
malzemelere uygun olmal ve toprakta korozyonla ilgili davran gz nne alnmaldr. Yol
gsterici baz bilgiler Madde 14.fde verilmitir. zellikleri bilinmeyen topraklar iin, benzer
kimyasal zellikler salanmas koulu ile komu yaplardaki toprak sonlandrma sistemleri ile
ilgili deneyimlerden yararlanlr. Topraklama elektrot ukurlar, topraklama elektrotlar ile
dorudan temas eden kl tozu, kmr paralar veya bina molozu ile kesinlikle
doldurulmamaldr.
Galvanik akmlar nedeniyle elektro kimyasal korozyondan kaynaklanan ek problemler
ortaya kar. Betondaki elik, yaklak olarak topraktaki bakra ilikin elektro kimyasal
serideki ile ayn galvanik potansiyele sahiptir. Bu nedenle, beton iindeki bir elik, toprak
iindeki dier bir elie balandnda yaklak 1 Vluk galvanik gerilim, bir korozyon
akmna neden olur.
Toprak iindeki her elektrot, beton iindeki elie bakr veya paslanmaz elik iletkenler
ile balanmaldr.
Temel evresi boyunca temel iine izelge 23e uygun iletkenler veya galvanizli elik
erit tesis edilmeli ve yldrm indirme iletkeni deney ek yerlerine ait belirtilen balant ucu
noktalarna balanacak ekilde ular dar karlmaldr.
ndirme iletkenlerine balanan iletkenlerin dar k gzergah, tula yap zerinde,
sva iinde veya duvar iinde gerekletirilebilir. Duvar iine monte edilmi elik balant
ular, normal olarak temel ile tula duvar arasnda kullanlan asfaltla doyurulmu kada
nfuz edebilir. Bu noktada nem engelinin delinmesi genellikle problem oluturmaz.
Bodrum katlarnda nemi azaltmak iin ou kez yap temelinin altna yerletirilen suya
kar yaltkan malzeme uygun elektriksel yaltm salamaldr. Topraklama elektrodu, alt

690
betondaki temel altna tesis edilmelidir. Toprak sonlandrma sisteminin tasarm iin ina
yklenicisi ile anlama salanmaldr.
Topraktaki su seviyesinin yksek olduu yerlerde, yapnn temeli yeralt suyundan izole
edilmelidir. Su geirmez bir szdrmazlk tabakas, temelin dtaki yzeyine uygulanmaldr.
Bu tabaka ayrca elektriksel yaltm salar. Bu gibi su geirmez bir temelin
gerekletirilmesindeki genel uygulama, temel ukurunun dibine yaklak 10 cm ila 15 cm
kalnlkta temiz bir beton tabakann dklmesidir. Bu tabaka zerine yaltm uygulanr ve
sonra esas beton temel dklr.
10 myi amayan kafes byklne sahip ebekeden meydana gelen bir temel
topraklama elektrodu, temel ukurunun dibindeki temiz beton tabaka iine tesis edilmelidir.
izelge 23e uygun bir iletken, temeldeki elik donatdan oluan kafes biimli toprak
sonlandrmay, halka topraklama elektrotlarn ve d indirme iletkenlerini nem engeline
balamaldr. zin verilmesi durumunda, basn altnda su geirmez geit izolatrleri yaltmn
iinden gemek amacyla kullanlabilir.
letkenin yaltm tabakas iinden gemesine binann mteahhidi tarafndan izin
verilmemesi durumunda, balantlar yap dndaki toprak sonlandrmaya yaplmaldr.
ekil T.40ta, nem engelinin delinmesini nlemek iin su geirmez hale getirilen
temellere sahip yap zerindeki temel topraklama elektrotlarnn nasl tesis edildiine dair
ayr rnek gsterilmektedir.
Yaltlm temele sahip yaplardaki toprak sonlandrmaya ilikin uygun bir balant iin
eitli zmler ayrca aklanmtr.
ekil T.40a ve ekil T.40bde, yaltmda hasar meydana gelmeyecek ekilde, yaltma
dardan balantlar gsterilmitir. ekil T.40cde ise, yaltmdan gecen bir geit izolatr
gsterilmitir.

ekil T.40a Zift yaltmn altnda elik
donatsz beton tabaka iinde temel
topraklama elektrodu bulunan yaltlm temel
ekil T.40b Ksmen toprak iinden geen
toprak sonlandrma iletkeni bulunan
yaltlm temel


691
ekil T.40c Temel topraklama elektrodunu, zift yaltkan tabakadan geen kuaklama
barasna balayan iletken
Burada

1 ndirme iletkeni
2 Deney ek yeri
3 YKSye kuaklama iletkeni
4 Betonun elik donatsz tabakas
5 YKSye ilikin balant iletkeni
7 Zift yaltm, su szdrmaz yaltkan tabaka
8 elik donat ile deney ek yeri arasndaki balant iletkeni
10 Su szdrmaz zift tabakasnn delinmesi
Not: Yapnn inaatndan sorumlu olan kiiden izin alnmas gereklidir.

ekil T.40 Farkl temel tasarm olan yaplar iin temel topraklama halka yapm

T.3.4.3.3 Tip A Radyal ve dey topraklama elektrotlar: Radyal topraklama
elektrotlar, deney ek yerleri kullanlarak indirme iletkenlerinin alt ularna balanmaldr.
Radyal topraklama elektrotlar, uygun olmas durumunda, dey topraklama elektrotlar ile
sonlandrlabilir.
Her indirme iletkeni iin bir topraklama elektrodu olmaldr.
ekil T.41de, izelge 23e uygun bir yldrm iletkeninin zel klavuz ubuklar
kullanlarak topraa yerletirildii A tipi topraklama elektrodu grlmektedir. Bu topraklama
tekniinin, uygulamada birok avantaj bulunmakta ve toprakta sktrma ve ek yerlerinin
kullanlmasn nlemektedir. Eimli veya dey topraklama elektrotlar, genellikle topraa
aklr.

Burada:

1 En stteki ksa klavuz ubuu 4 Ksa klavuz ubuklar
2 Topraklama iletkeni 5 Klavuz ubuunun elik sivri ucu
3 Toprak

Not 1: Srekli bir tel iletken, ksa klavuz ubuklaryla topraa sokulur. Topraklama
elektrot iletkeninin elektriksel srekliliinin salanmasnn avantaj byktr. Bu teknik
kullanldnda, topraklama elektrot iletkenlerine ek yerleri konmaz.
Not 2: stteki en ksa klavuz ubuu karlabilir.

692
Not 3: Topraklama iletkeninin en stteki blmnde, yaltkan bir klf olabilir.

ekil T.41a Dey iletken tipinde elektrodu olan A tipi topraklama dzenlemesine
ilikin rnek

Burada

1 Uzatlabilen topraklama ubuu 4 Kelepe
2 ubuk balama eleman 5 Topraklama iletkeni
3 Toprak

ekil T.41b Dey ubuk tipinde elektrodu olan A tipi topraklama dzenlemesi

ekil T.41 A tipi topraklama dzenlemesine ilikin iki farkl dey elektroda rnekler
Dey elektrotlarn farkl tipleri de vardr. Bir YKSnin hizmet mr sresince
elektrodun btn uzunluu boyunca kalc bir iletken balant salamas esastr.
Tesis srasnda topraklama direncini dzenli olarak lmek avantajldr. Topraklama
diren deerindeki azalma durduunda sokma ilemine ara verilebilir. Bu durumda, daha
uygun yerlere ek elektrotlar yerletirilebilir.
Topraklama elektrodu, topraktaki mevcut kablolardan ve metal borulardan yeterli
ayrma uzaklnda olmaldr ve sokma srasnda amalanan konumundan farkl
konumlandrlan topraklama elektrodu ile ilgili gerekli dzenleme yaplmasna izin
verilmelidir. Ayrma uzakl, elektriksel darbe dayanm ile topraklama direncine ve elektrot
akmna baldr.
A tipi dzenlemede, dey topraklama elektrotlar ok daha ekonomik olup, yatay
elektrotlara gre daha kararl topraklama direnci salar.
Baz durumlarda, topraklama elektrotlarn yapnn iinde (rnein bodrum veya
mahzen iinde) tesis etmek gerekebilir.
Not: Madde 17ye uygun e potansiyellii salamaya ynelik nlemleri alarak adm
gerilimlerini kontrol etmek iin zel nlem alnmaldr.
Yzeye yakn yerde diren deerinde tehlikeli bir artn olmas durumunda (rnein
kuruma yoluyla), genel olarak uzunluu daha byk olan ve derine sokulan topraklama
elektrotlarnn kullanlmas gereklidir.
Radyal topraklama elektrotlar, 0,5 m veya daha fazla bir derinlie tesis edilmelidir.
Daha derindeki bir elektrot, k mevsiminde dk scaklklarn meydana geldii lkelerde,
topraklama elektrodunun donmu toprak (ar dk iletkenlik gsteren) iinde
bulunmadn garanti eder. Daha derindeki topraklama elektrotlarnn dier bir faydas da
toprak yzeyindeki potansiyel farklarnn azalmasn salar ve bylece meydana gelen daha
dk adm gerilimleri sayesinde toprak yzeyinde yaayan canllara kar daha az tehlike
oluturur. Dey elektrotlar, mevsimsel kararl topraklama direncini elde etmek iin tercih
edilmektedir.

693
A tipi topraklama dzenlerinde, btn elektrotlar iin gerekli potansiyel dengeleme, e
potansiyel kuaklama iletkenleri ve tercihan yap dndaki kuaklama baralaryla elde edilir.

T.3.4.3.4 Tip B Halka topraklama elektrotlar: elik donatl temeli olmayan tula
veya ahap gibi yaltm malzemesinin kullanld yaplarda, Madde 14.d.2.2ye uygun B tipi
toprak sonlandrma kullanlmaldr.
Edeer topraklama direncini azaltmak iin, gerekli olmas durumunda, dey
topraklama elektrotlar veya Madde 14.d.2.2ye uygun radyal topraklama elektrotlar
ekleyerek B tipi topraklama dzenlemesi gelitirilebilir. ekil 8de, topraklama elektrotlarna
ilikin en kk uzunluklar verilmitir.
Madde 14.d.3te belirtildii gibi, B tipi topraklama elektrodu iin aklk ve derinlik,
yap yaknnda bulunan kiilerin korunmas iin normal toprak koullarnda optimal
deerlerdir. K mevsiminde scaklklarn dk olduu lkelerde, topraklama elektrotlarna
ilikin uygun derinlik gz nne alnmaldr.
B tipi topraklama elektrotlar ayrca, eitli indirme iletkenlerinin topraklama
direncindeki deimeler nedeniyle yldrm akmlarnn eit olmayan biimde dalmnn
sonucu olarak farkl potansiyeller oluturmasndan dolay, toprak seviyesinde indirme
iletkenleri arasnda potansiyel dengeleme fonksiyonunu yerine getirir. Farkl potansiyeller,
halka topraklama elektrotlar zerinde dengeleme akmlarnn akmasna neden olur. Bylece
potansiyeldeki en byk ykselme azalr ve yap iindeki halka topraklama elektroduna bal
e potansiyel kuaklama sistemleri, yaklak olarak ayn potansiyele getirilmi olur.
Sahipleri farkl olan yaplarn birbirine yakn olarak ina edilmeleri durumunda, yapy
tam olarak evreleyecek bir halka topraklama elektrodunu tesis etmek genellikle mmkn
deildir. Bu durumda, iletken halkann ksmen B tipi bir elektrot olarak, ksmen temel topra
olarak ve ksmen de e potansiyel kuaklama iletkeni olarak davranmas nedeniyle, toprak
sonlandrma sisteminin verimlilii biraz azalr.
Korunacak yapya yakn alanda ok fazla sayda insann ska toplanmas durumunda,
bu gibi alanlar iin daha fazla potansiyel kontrol yaplmaldr. Daha fazla halka topraklama
elektrodu, birinciden balayarak takip eden halka iletkenler arasnda yaklak 3 mlik
uzaklklar olacak ekilde tesis edilmelidir. Yapdan uzaklatka halka elektrotlar, yzey
altna daha derine tesis edilmelidir (rnein, halka elektrotlarnn yapdan 4 m uzakta 1 m
derinlie, yapdan 7 m uzakta 1,5 m derinlie ve yapdan 10 m uzakta 2 m derinlie
gmlmesi). Bu halka topraklama elektrotlar, yatay (radyal) iletkenlerle ilk halka iletkene
balanmaldr.
Yapya yakn alann kalnl 50 mm olan iletkenlii dk asfalt tabaka ile kaplanm
olmas durumunda, bu alan kullanan insanlar iin yeterince koruma salanmaldr.

T.3.4.3.5 Kayalk toprakta topraklama elektrotlar: Yapm srasnda, bir temel
topraklama elektrodu beton temel iine ina edilmelidir. Temel topraklama elektrodu, kayalk
toprakta azalan bir topraklama etkisine sahip olsa bile, bu elektrot hala bir e potansiyel
kuaklama iletkeni olarak i grr.
Deney ek yerlerinde, indirme iletkenlerine ve temel topraklama elektrotlarna ek
topraklama elektrotlar balanmaldr.
Bir temel topraklama elektrodunun olmamas durumunda, yerine B tipi dzenleme (bir
halka topraklama elektrodu) kullanlmaldr. Topraklama elektrodunun toprak iine tesis
edilememesi ve zorunlu olarak yzey zerine monte edilmesi durumunda, bu elektrot
mekanik hasara kar korunmaldr.
Toprak yzeyi zerine veya yaknna denen radyal topraklama elektrotlar, mekanik
koruma iin talarla veya betona gmlerek rtlmelidir.

694
Yapnn bir yola yakn olmas durumunda, mmkn olduu taktirde, bir halka
topraklama elektrodu yolun altna denmelidir. Ancak, bunun sz konusu yol kesiminin
btn uzunluu boyunca mmkn olmamas durumunda, bu tr bir e potansiyel kontrol
(tipik olarak A tipi dzenleme) en azndan indirme iletkenleri yaknnda yaplmaldr.
Baz zel durumlarda potansiyel kontrol iin, yap giriinin yaknnda fazladan ksmi bir
halka eklenmesi veya toprak yzey tabakasnn zdirencinin yapay olarak artrlmas
seeneklerinden hangisinin tercih edileceine karar verilmelidir.

T.3.4.3.6 Geni alanlarda toprak sonlandrma sistemleri: Bir endstriyel tesis
genellikle aralarnda ok sayda g ve iaret kablolarnn tesis edildii birok ilgili
yaplardan meydana gelir.
Bu tr yaplardaki toprak sonlandrma sistemleri, elektrik sistemlerinin korunmas iin
ok nemlidir. Dk empedansl topraklama sistemi, yaplar arasndaki potansiyel farkn
azaltr ve bylece elektriksel balantlardan kaynaklanan giriim azalr.
Dk topraklama empedans, temel topraklama elektrotlarna sahip yaplar ve Madde
14.eye uygun ek B tipi ve A tipi dzenlemeler kullanlarak elde edilebilir.
Topraklama elektrotlar, temel topraklama elektrotlar ve indirme iletkenleri arasndaki
ara balantlar, deney ek yerlerinde tesis edilmelidir. Deney ek yerlerinden bazlar, i
YKSnin e potansiyel baralarna balanmaldr.
indirme iletkenleri veya indirme iletkeni olarak kullanlan yap i blmleri, bir
topraklama elektroduna ve dokunma ve adm gerilimlerini nlemek iin zemindeki elik
donatya balanmaldr. ndirme iletkeninin beton iinde genleen ek yerine yakn olmas
durumunda, bu ek yerleri i indirme iletkenine mmkn olduunca yakn kprlenmelidir.
Aktaki indirme iletkeninin alt blm, en az 3 mm kalnlnda bir PVC veya edeer
yaltma sahip tp biiminde klf vastasyla yaltlmaldr.
Toprak iindeki kablo gzergahlarna dorudan yldrm dme olasln azaltmak iin,
bir topraklama iletkeni; daha geni kablo gzergahlar olmas durumunda, birden fazla
topraklama iletkeni kablo gzergah zerine tesis edilmelidir.
Birok yapya ilikin topraklamalarn birbirlerine balanmas ile ekil T.42de
gsterildii gibi kafes biimli bir topraklama sistemi elde edilir.

695

Burada:

1 Kafes biimli donatya sahip bina
2 Tesis iindeki kule
3 Tek bana donanm
4 Kablolar

Not: Bu sistem, binalar arasnda dk empedans meydana getirir ve EMU bakmndan
nemli avantajlar salar. Binalara ve dier cisimlere en yakn kafes byklkleri 20 m 20 m
mertebesinde olabilir. 30 m uzakln tesinde bunlar, 40 m 40 m mertebesine kadar
geniletilebilir.

ekil T.42 Bir tesise ilikin kafes biimli toprak sonlandrma sistemi

ekil T.42de, kablo kanallar da dahil, yldrmdan korunan ilgili yaplar arasndaki
kafes biimli topraklama elektrot ebekesine ilikin tasarm grlmektedir. Bu tasarm
sayesinde, binalar arasnda dk empedans oluacak ve yldrmn elektromanyetik darbesi
bakmndan nemli koruma avantajlar elde edilecektir.

T.3.5 Bileenler:
YKS bileenleri, yldrm akmnn elektromanyetik etkilerine ve hasar olumakszn
ngrlebilen kazara meydana gelen zorlamalara dayanmaldr. Bu husus, TS EN 50164
serisine uygun olarak baaryla deneyden geirilmi bileenler seilerek salanabilir.
Btn bileenler TS EN 50164 serisine uygun olmaldr.


696
T.3.6 Malzemeler ve boyutlar
T.3.6.1 Mekanik tasarm:
Yldrmdan koruma tasarmcs, elektriksel tasarmn tamamlanmasnn ardndan
binann mekanik tasarm ilerinden sorumlu kiilerle gr alveriinde bulunmaldr.
Estetik hususlar, korozyon riskini snrlamak iin doru malzemelerin seimi dahil,
zellikle nemlidir.
YKSnin eitli blmleri iin yldrmdan koruma bileenlerinin en kk boyutlar
izelge 19, izelge 22, izelge 23, izelge 24 ve izelge 25de verilmitir.
YKS bileenleri iin kullanlan malzemelerin listesi izelge 21de verilmitir.
Not: TS EN 50164 serisine uygun olarak seilen sktrma elemanlar ve ubuklar gibi
bileenler, gz nne alnmaldr.
YKS tasarmcs ile YKS tesisats, kullanlan malzemelerin amaca uygun olduunu
dorulamaldr. Bu i, rnein, imaltdan deney sertifikalarn ve raporlarn istemek veya
malzemelerin kalite deneylerinden baaryla getiini gstererek yaplabilir.
YKS tasarmcs ile YKS tesisats, iletkenlerdeki yldrm akmnn elektro dinamik
kuvvetlere dayanacak iletken tutturucular ve sabitleme elemanlarn belirlemeli ve ayrca TS
EN 50164 serisine uygun olarak ilgili scaklk artndan dolay iletkenlerdeki genleme ve
bzmeyi hesaba katmaldr.
Metal levhalar arasndaki balantlar, en az 50 mm
2
lik temas yzeyine sahip, levha
malzemesiyle galvanik adan uyumlu, yldrm akmnn elektro dinamik kuvvetlerine ve
ortamn korozyon tehlikelerine kar dayanacak ekilde olmaldr.
Bileenlerin tutturulaca alev alabilen veya dk erime noktasna sahip yzeyler iin
ar scaklk artnn sz konusu olmas durumunda, ya daha byk iletken kesitleri
belirlenmeli ya da baka gvenlik nlemleri alnmaldr (uzak balantlarn kullanlmas ve
aleve dayankl katmanlarn yerletirilmesi gibi).
YKS tasarmcs, korozyon problemi olan yerleri tanmlamal ve alnmas gereken
nlemleri belirtmelidir. YKS zerindeki korozyon etkileri, korozyona dayankl bileenler
kullanlarak, malzeme boyutu artrlarak veya baka korozyondan korunma nlemleri alnarak
azaltlabilir.

T.3.6.2 Malzemelerin seimi
T.3.6.2.1 Malzemeler: Kullanlan YKS malzemeleri ve koullar ile ilgili liste izelge
21de ve TS EN 50164 serisinde verilmitir.
Yakalama ucu iletkenleri, indirme iletkenleri ve toprak sonlandrma iletkenleri dahil
YKSdeki iletken boyutlar; bakr, alminyum ve elik gibi farkl malzemeler iin izelge 22
ve izelge 23de verilmitir.
Doal yakalama ucu bileenleri olarak kullanlan metal levhalar, metal borular ve
kaplarn en kk kalnl izelge 19da verilmitir. Kuaklama iletkenleri ile ilgili en kk
boyutlar ise izelge 24 ve izelge 25de verilmitir.

T.3.6.2.2 Korozyona kar koruma: YKS, bakr, alminyum, paslanmaz elik ve
galvanizli elik gibi korozyona dayankl malzemeden yaplmaldr. Yakalama ucu ubuklar
ve yakalama ucu tellerinde kullanlan malzeme, balama elemanlar ve montaj elemanlarnda
kullanlan malzemeyle elektro kimyasal olarak uyumlu olmal ve korozyon oluturan atmosfer
veya nemli ortamlarda korozyona kar dayanklla sahip olmaldr.
Farkl malzemeler arasndaki balantlar nlenmelidir. Aksi taktirde bunlarn korunmas
gerekmektedir.
Bakr blmler, galvanizli veya alminyum blmlerin stne, bu blmlerde
korozyona kar koruma salanmadka, tesis edilmemelidir.

697
ok kk galvaniz paracklar, bakr ile dorudan temas etmeseler bile, korozyona
urayabilmektedirler.
Alminyum iletkenler, beton kire ta ve sva gibi kalkerli bina yzeylerine dorudan
tutturulmal ve toprak iinde kesinlikle kullanlmamaldr.

T.3.6.2.2.1 Toprak ve havadaki metaller: Metaldeki korozyon, metalin tipine ve
iinde bulunduu ortamn zelliine bal olarak belirli bir hzda meydana gelmektedir. Nem,
zlm tuzlar (bylece bir elektrolit meydana getiren), havalandrma derecesi, scaklk ve
elektrolitin hareket derecesi gibi evresel faktrler, bu koulu daha karmak hale getirecek
ekilde bir araya gelir.
Ek olarak, farkl doal ve endstriyel kirleticilerin de olduu yerel koullar, dnyann
farkl blmlerinde izlenmesi gereken nemli deiikliklere neden olabilir. zel korozyon
problemlerini zmek iin, korozyon uzmanlar ile gr alveriinde bulunulmas nerilir.
Benzer olmayan metaller arasndaki dokunma etkisi (etrafn tamamen veya ksmen
evreleyen elektrolit ile birlikte), daha anodik metalde artan korozyona ve daha katodik
metalde azalan korozyona neden olacaktr.
Daha katodik metaldeki korozyonun tam olarak nlenmesine gerek yoktur. Bu
reaksiyonla ilgili elektrolit, topraktaki su, bir miktar nem ieren toprak veya toprak stnde
bulunan yaplardaki atlaklar vastasyla youan nem dahi olabilir.
Uzatlm topraklama sistemleri, farkl blmlerdeki farkl toprak koullarndan zarar
grebilir. Bu durum korozyondan kaynaklanan problemleri artrr ve zel dikkat gerektirir.
Bir YKSde korozyonu en aza indirmek iin aadaki hususlara dikkat edilmelidir:
- Korozif ortamda uygun olmayan metal malzemenin kullanlmasnn nlenmesi,
- Elektro kimyasal veya galvanik faaliyetleri nemli lde farkllk gsteren benzer
olmayan metallerin temas etmesinin nlenmesi
- Hizmet tesisat koullar iin yeterli korozyon mr salamak iin iletkenlerin,
kuaklama eritlerinin ve iletken balant ular ile sktrma elemanlar iin uygun kesitlerin
kullanlmas,
- Kaynak yaplmam iletken ek yerlerinde, nem olumasn nlemek iin, uygun dolgu
veya yaltm malzemesi kullanlmas,
- Uygun olmas durumunda, tesisin bulunduu yerde korozyona neden olan duman veya
akkanlara duyarl olan metallere manon veya klf geirilmesi veya ayrlmas,
- Topraklama elektrodunun kuaklanaca dier metal paralarn galvanik etkilerinin
gz nne alnmas,
- Anodik bir metal (rnein, elik veya alminyum) zerine metal bakr gibi, katodik
metalden meydana gelen doal korozyon rnlerinin, zerine arpt ve kaplad (YKS)
tasarmlardan saknlmas.
Yukarda belirtilenlere uymak iin, aadaki nlemler zel rnekler olarak
gsterilmitir:
- Bir telin (rgl iletkende kullanlan) en kk kalnl veya ap, elik, alminyum,
bakr, bakr alam veya nikel/krom/bakr alam iin 1,5 mm olmaldr,
- Aralklar ok yakn (veya deen) olan benzer olmayan metaller arasndaki
dokunmann korozyona neden olmas, ancak bu dokunmann elektriksel olarak gerekli
olmamas durumunda, yaltkan ayrclar kullanlmas nerilmektedir,
- Baka bir ekilde korunmayan elik iletkenler, 50 m kalnla kadar scak daldrma
ile galvanizli hale getirilmelidir,
- Alminyum iletkenler dayankl, sk yaltkan bir manon geirilerek tamamen
yaltlmadka, bu iletkenler dorudan topraa gmlmemeli, akta braklmamal veya
dorudan betona tutturulmamaldr,

698
- Ek yerlerinde bakr/alminyum kullanlmas mmkn olan her yerde nlenmelidir.
Bunlarn kullanlmasnn nlenemedii durumlarda, balantlar kaynakla yaplmal veya
Al/Cu levhas bir ara katman kullanarak yaplmaldr,
- Alminyum iletkenler iin tutturucular veya manonlar, benzer metalden yaplmal ve
kt iklim koullar ile meydana gelecek arzalar nlemek amacyla, yeterli kesite sahip
olmaldr,
- Asitli, oksijenli, amonyakl veya kkrtl ortamlar dnda, topraklama elektrot
uygulamalar iin bakr kullanlmas uygundur. Ancak, bakrn kuaklad demir
malzemelerde galvanik hasarlar meydana getirecei unutulmamaldr. Bu durumda, zellikle
katodik koruma plan kullanldnda, korozyonla ilgili uzman nerisine gerek duyulabilir,
- Korozif baca gazlarna maruz kalan at iletkenleri ile indirme iletkenleri iin,
korozyona kar, rnein yksek alam eliklerinin kullanlmas (> % 65 Cr, > % 2 Mo, > %
0,2 Ti, % 0,12 ila % 0,22 arasnda N) gibi zel dikkat gsterilmelidir,
- Paslanmaz elik ve dier nikel alamlar, ayn korozyona dayankllk kurallar geerli
olduunda kullanlabilir. Ancak, kil gibi oksijenin bulunmad koullarda, bu malzemeler
yumuak elikte olduu gibi ok hzl korozyona urayacaktr,
- Havadaki elik ile bakr veya bakr alamlar arasndaki ek yerleri, kaynak
yaplmad taktirde, tamamen kalayla kaplanmal veya kalcl olan neme dayankl
kaplama malzemesi ile kaplanmaldr,
- Bakr ve bakr alamlar, amonyak buharlarnda korozyon atlama zorlamasna maruz
kaldndan bu malzemeler, bu zel uygulamalarda tutturma elemanlar olarak
kullanlmamaldr.
- Deniz/sahil alanlarnda, btn iletken balant ek yerleri kaynaklanmal veya etkili bir
ekilde tamamen szdrmaz hale getirilmelidir.
Paslanmaz elik veya bakr topraklama sistemleri, betondaki elik donatya dorudan
balanabilir.
Toprak iindeki galvanizli elik topraklama elektrotlar, yldrm akmnn esas
blmn iletme yeteneine sahip olan atlama aralklaryla betondaki elik donatya
balanmaldr (balama iletkenlerine ilikin boyutlar iin izelge 22 ve izelge 23e
baklmaldr). Toprak iinde dorudan bir balant, korozyon riskini nemli lde artrabilir.
Kullanlan yaltkan atlama aralklar Madde 15.bye uygun olmaldr.
Not: 2,5 kVluk U
P
koruma dzeyi ve en az 50 kA (10/350 s)lik I
darbe
akm olan
atlama aralklarnn kullanlmas uygundur.
Galvanizli elik, betonda bulunan elik blmlerin toprak iindeki topraklama
elektroduna dorudan balanmamas durumunda, sadece toprak iindeki topraklama
elektrotlar iin kullanlmaldr.
Metal borularn toprak iine konmas ve e potansiyel kuaklama sistemi ile yakalama ucu
sistemine balanmas durumunda, yaltlmadklar taktirde boru malzemeleri ve topraklama
sistemine ilikin iletken malzemeler ayn olmaldr. Boya veya asfalt koruyucu kaplamal
borular, yaltlmam olsalar bile ileme tbi tutulur. Ayn malzemenin kullanlmasnn
mmkn olmamas durumunda, boru sistemleri yaltkan ksmlar araclyla tesis
ksmlarndan yaltlmaldr. Yaltlm ksmlar, atlama aralklaryla kprlenmelidir. Atlama
aralklaryla kprleme, ayrca yaltlm paralarn boru sisteminin katodik korumas iin
tesis edilmesi durumunda da yaplmaldr.
Kurun klfl iletkenler, betona dorudan tesis edilmemelidir. Bu iletkenler, korozyona
dayankl sarglar kullanlarak veya skca manon geirilerek korozyona kar korunmaldr.
letkenler PVC kaplanarak korunabilir.
Havaya giri noktasnda, betondan veya topraktan kan elik toprak sonlandrma
iletkenleri, korozyona dayankl sarglar sarlarak veya skca manon geirilerek, 0,3 mlik

699
bir uzunluk iin korozyona kar korunmaldr. Bakr veya paslanmaz elik iletkenlerde byle
bir koruma gerekmez.
Topraktaki iletkenler arasnda ek yerleri iin kullanlan malzemeler, toprak sonlandrma
iletkenlerininki ile ayn korozyon davranna sahip olmaldr. Sktrlarak yaplan
balantya, ek yeri yapldktan sonra etkili korozyondan korunma salanm olmas durumlar
hari, genellikle izin verilmez.
Uygulamadan elde edilen deneyimler unlar gstermektedir:
- Topraklama elektrodu olarak alminyum kullanlmamaldr,
- Kurun klfl elik iletkenler, topraklama elektrotlar olarak kullanm iin uygun
deildir,
- Kurun klfl bakr iletkenler, ne beton iinde ne de yksek kalsiyum ieren toprak
iinde kullanlmamaldr.

T.3.6.2.2.2 Betondaki metaller: Betona elik veya galvanizli eliin gmlmesi, her
yerde ayn olan alkali ortamdan dolay metalin doal potansiyelinde bir kararlla neden olur.
Ek olarak, betonda her yerde ayn olup, 200 Om veya daha byk olan bal olarak yksek z
dirence sahiptir.
Bunun sonucu olarak, betondaki bara donatlar, aktakilere gre (bunlar, dardan daha
ok katodik elektrot malzemelerine balanm olsalar dahi), korozyona kar nemli lde
daha dayankldr.
elik donatnn indirme iletkenleri olarak kullanlmas, yakalama ular iin eriim
noktalarnn mahfaza iine (rnein, yeteri kalnlkta epoksi reine macunu ile) alnmas
kouluyla, nemli korozyon problemleri ortaya karmaz.
Temel topraklama elektrotlar olarak galvanizli elik eritler, beton iine tesis edilebilir
ve dorudan elik donat ubuklarna balanabilir. Beton iindeki bakr ve paslanmaz elik
ayrca kabul edilir ve elik donatya dorudan balanabilir.
Beton iindeki eliin doal potansiyelinden dolay, beton dnda ek topraklama
elektrotlar bakrdan veya paslanmaz elikten yaplmaldr.
elik fiber donatl betonarmelerde, elik topraklama elektrotlarnn kullanlmasna izin
verilmez. Bunun nedeni, inaat sreci srasnda elik elektrodun sktrlabilmesi (rnein,
kullanlan makinalarla) ve topraa temas etmesidir. Byle bir durumda, elik ciddi korozyon
riskleri ile kar karya kalr. Bakr ve paslanmaz elik, elik fiber donatl betonlardaki
topraklama elektrotlar iin uygun malzemelerdir.

T.4 yldrmdan korunma sistemi
T.4.1 Genel:
yldrmdan koruma sisteminin tasarm ile ilgili kurallar, Madde 15de verilmitir.
D yldrmdan koruma sistemi ve bununla ilikisi olan iletken blmler ile bina
iindeki tesisatlar, nemli lde, bir i yldrmdan koruma sistemi ile ilgili ihtiyac
belirleyecektir.
E potansiyel kuaklamadan sorumlu kiiler ve kurulularla gr alveriinde
bulunulmas esastr.
YKS tasarmcs, i YKS'nin nemine dikkat ekmeli ve yap sahibi, bu nedenle
uyarlmaldr.
yldrmdan koruma, ayrma uzaklklar hari, btn koruma seviyeleri iin ayndr.
Yldrmn yksek akm genlikleri ve ykselme hzlar ou kez g sistemleri iin e
potansiyellii salama nlemlerini yetersiz klmaktadr.
Not: Yldrmn elektromanyetik darbesine kar korumada, Madde 18 il Madde 22 gz
nnde bulundurulmaldr.


700
T.4.1.1 Ayrma uzakl:
Madde 15.cye gre belirlenen yeterli ayrma uzakl, d YKS ile yapdaki e
potansiyel kuaklamaya balanan btn iletken blmler arasnda srdrlmelidir.
Ayrma uzakl, Madde 15.cde verilen denklemle hesaplanabilir.
s ayrma uzaklnn hesabnda (Madde 15.c) kullanlan l referans uzunluu, ayrma
uzaklnn balad noktadan itibaren en yakn e potansiyel kuaklamaya kadar, yakalama
ucu veya indirme iletkeni boyunca metre cinsinden uzunluktur. at iletkenleri ile indirme
iletkenleri, gerekli ayrma uzakln ksa tutmak amacyla mmkn olduunca dz bir yol
izlemelidir.
Bina iinde kuaklama barasndan yaklama noktasna kadar olan uzunluk ile iletkenin
takip ettii yolun, ayrma uzakl zerindeki etkisi genellikle kktr. Ancak, bu iletkenin
yldrm akmn tayan iletkene yakn olmas durumunda, gerekli ayrma uzakl daha az
olacaktr. ekil T.43 ve ekil T.44te, Madde 15.cye gre s ayrma uzaklnn hesaplanmas
iin kullanlan l referans uzunluunun YKS zerinde nasl belirlendii gsterilmektedir.

ekil T.43a s < d iin hesaplanan ayrma uzakl ekil T.43b - s > d iin
hesaplanan ayrma uzakl

Burada

1 Metal boru
2 E potansiyel kuaklama
d ndirme iletkeni ile bina iindeki metal tesisat arasndaki uzaklk
l s ayrma uzakln deerlendirmede kullanlan referans uzunluk

Not: ndirme iletkeni ile i tesisatlar arasndaki uzakln hesaplanan ayrma uzaklnn
zerinde art gstermemesi durumunda, kuaklama en uzak noktada yaplmaldr (ekil
T.43b).

ekil T.43 YKS ile metal tesisatlar arasndaki ayrma uzaklna ilikin rnekler

701

Burada:

1 Metal radyatr/stc
2 Tula veya ahap duvar
3 Istc
4 E potansiyel kuaklama baras
6 Toprak sonlandrma sistemine veya indirme iletkenine balant
7 En kt durum
d Gerek uzaklk
l s ayrma uzakln deerlendirmede kullanlan referans uzunluk

Not: Yap tulalardan yaplmtr.

ekil T.44 Madde 15.cye uygun olarak s ayrma uzaklnn hesab iin en kt
durumda l referans uzakl

Bina bileenlerinin (rnein, betondaki elik donat) doal indirme iletkenleri olarak
kullanld yaplarda, referans nokta doal indirme iletkenleri iin balant noktas olmaldr.
letken iermeyen yzeylere sahip yaplar (ahap veya tuladan yaplanlar gibi) iin,
Madde 15.cye gre s ayrma uzaklnn hesaplanmasnda, en elverisiz yldrm arpma
noktasndan iteki tesisatn e potansiyel kuaklama sisteminin indirme iletkenine ve toprak
sonlandrma sistemine baland noktaya kadar olan yldrmdan koruma iletkenleri boyunca
toplam uzaklk l kullanlmaldr.
Sz konusu olan tesisatn btn uzunluu boyunca s ayrma uzaklndan daha byk
bir uzakln salanmasnn mmkn olmamas durumunda, tesisatn YKSye kuaklanmas,
referans kuaklama noktasndan en uzak noktada ayrca yaplmaldr (ekil T.43b). Bu
nedenle, elektriksel iletkenler ayrma uzakl kurallarna (Madde 15.c) uygun olarak yeni bir
gzergahtan geirilmeli veya bunlar, referans kuaklama noktasndan en uzak noktadaki
YKSye kuaklanan iletken siper iinde mahfazaya alnmaldr.
Tesisatlarn YKSye kuaklanmasnn referans nokta ile en uzak noktada yaplmas
durumunda, ayrma uzakl tesisata ilikin yol boyunca yerine getirilir.
Aadaki noktalar genel olarak kritiktir ve zel nem verilmesi gerekmektedir:
- Byk yaplarda, YKS iletkenleri ile metal tesisatlar arasndaki ayrma uzakl,
genellikle dzenlenemeyecek kadar genitir. Bu durum, YKSnin bu metal tesisatlara ek

702
olarak kuaklanmasn gerektirmektedir. Bunun sonucu olarak, yldrm akmnn bir ksm bu
metal tesisatlar zerinden yapnn toprak sonlandrma sistemine akar.
- Bu ksmi akmlarn bir sonucu olarak meydana gelen elektromanyetik giriim, yap
tesisatlarnn planlamasnda ve Madde 18-Madde 22ye gre yap iindeki yldrmdan
korunan elektromanyetik blgelerin tasarmnda gz nne alnmaldr.
Bununla birlikte, ksmi akmlarn bir sonucu olarak meydana gelen elektromanyetik
giriim, bu noktadaki elektrik kvlcmnn neden olduu giriimden nemli lde daha azdr.
atlarda, YKS ile elektrik tesisatlar arasndaki uzakln, genellikle, Madde 15.cde
verilen s ayrma uzaklndan daha ksa olaca var saylmaktadr. Byle bir durumda,
YKSyi veya elektrik iletkenini farkl bir yere tesis etmek iin teebbste bulunulmaldr.
Yapdaki yakalama ucu iletkenlerine olan ayrma uzakln karlamayan elektrik
devrelerinin yeni bir gzergahtan geirilmesi amacyla elektrik tesisatlarndan sorumlu kii ile
anlamaya varlmaldr.
Elektrik tesisatlar yeni bir gzergahtan geirilemedii taktirde, YKSye kuaklama
Madde 15.cye uygun olarak yaplmaldr.
Baz binalarda, istenildii gibi ayrma uzaklklarn salamak mmkn deildir. Binann
i yaps, belirli metal blmlere ve elektrik iletkenlerine balant yaplmasn nlemektedir.
Bu durum, binann sahibine bildirilmelidir.

T.4.2 Yldrm e potansiyel kuaklamas
T.4.2.1 Tasarm:
Ayrlm d YKSde, e potansiyel kuaklama yalnzca toprak seviyesinde yaplmaldr.
Endstriyel yaplarda, yap ve atdaki elektriksel olarak sreklilii salanm iletken
blmler, genel olarak doal YKS bileenleri olarak ve e potansiyel kuaklama ilevinde
kullanlabilir.
E potansiyel kuaklamaya sadece yapnn iletken blmleri ve iinde bulunan donanm
deil, ayn zamanda g besleme sistemlerinde ve iletiim donanmlarndaki iletkenler de
balanmaldr. Yap iindeki topraklama elektrotlarna ynelik olarak adm gerilimlerini
kontrol etmek iin zel nlem alnmaldr. Beton elik donatnn yerel olarak topraklama
elektroduna balanmas veya bodrum veya zemin katlarda e potansiyellii salayan kafes
kullanlmas yeterli nlemler olarak grlmektedir.
30 mden yksek binalarda, her 20 mde bir e potansiyel kuaklama yaplmaldr.
Ancak, btn koullarda ayrma uzakl korunmaldr.
Bu, en azndan, bu seviyelerde d indirme iletkenleri, i indirme iletkenleri ve metal
blmlerin kuaklanmas anlamna gelmektedir. Gerilimli iletkenler, DKD zerinden
kuaklanmaldr.

T.4.2.1.1 Kuaklama iletkenleri: Kuaklama iletkenleri, bunlardan akan yldrm
akmna dayanabilmelidir.
teki metal tesisatlar yapya kuaklayan iletkenler, normal olarak yldrm akmnn
nemli bir blmn tamaz. Bunlarla ilgili en kk boyutlar izelge 23te verilmitir.
Dtaki metal blmleri yapya kuaklayan iletkenler, genellikle yldrm akmnn
nemli bir blm tar.
T.4.2.1.2 DKDler: Darbe koruma dzenleri, hasar grmeksizin zerlerinden akan
yldrm akmna dayanmaldr. DKD, elektrik g iletkenlerine balandklar taktirde, ayrca
g kaynandan elde edilen elektrik gcn izleyen akmlar bastrma yeteneine sahip
olmaldr.
DKDnin seimi, Madde 15.bye uygun olarak yaplmaldr. Yldrmn elektromanyetik
darbesine kar iteki sistemlerin korunmasnn gerekli olmas durumunda, DKDler ayrca
Madde 18-Madde 22ye uygun olmaldr.

703

T.4.2.2 teki iletken blmlerin e potansiyel kuaklamas:
Kuaklama, iteki iletken blmler, d iletken blmler ve elektrik g ve iletiim
sistemleri (rnein bilgisayarlar ve gvenlik sistemleri), ksa kuaklama iletkenler ile (ve
gerekli olduu durumlarda DKDler kullanlarak) kuaklanabilecek ekilde salanmal ve
tesis edilmelidir.
Metal tesisatlar (su, gaz, stma ve hava borular, asansr aftlar, vin destekleri vb.)
birbirlerine ve toprak seviyesinde YKSye kuaklanmaldr.
Binaya ait olmayan metal blmlerin YKSye ilikin indirme iletkenlerine yakn olmas
durumunda, bu metal blmler arasnda kvlcm atlamas meydana gelebilir. Bunun tehlikeli
olduuna karar verildii taktirde, kvlcm atlamasn nlemek iin Madde 15.bye uygun
yeterli kuaklama nlemleri kullanlmaldr.
Bir kuaklama bara dzenlemesi ekil T.45te gsterilmitir.

1 Kullancya aktarlan g 7 Merkezi stma sistemi
2 Elektrik sayac 8 Elektronik cihazlar
3 Ev balant kutusu 9 Anten kablosu ekran
4 ebekeden ekilen g 10 E potansiyel kuaklama baras
5 Gaz 11 DKD
6 Su M Saya

ekil T.45 E potansiyel kuaklama dzenlemesine ilikin rnek

Kuaklama baralar, toprak sonlandrma sistemine veya ksa iletkenleri olan yatay halka
iletkenlerine balanacak ekilde yerletirilmelidir.
Kuaklama baras, tercihan toprak seviyesine yakn bir d duvarn i tarafnda, ana
alak gerilim datm panosuna yakn ve halka topraklama elektrodu, temel topraklama
elektrodu ve uygulanabildii taktirde, birbirlerine bal elik donat gibi doal topraklama
elektroduna yakn olacak ekilde tesis edilir.
Sonradan ykseltilmi binalarda, birbirlerine balanm olmalar kouluyla, birden fazla
kuaklama baras kullanlabilir. ok uzun balantlar, byk akm ve gerilimlerin
endklenmesine neden olan byk evrimler oluturabilir. Bu etkileri en aza indirmek iin,
iletkenlerin kafes biiminde balanmasnda, Madde 18-Madde 22ye uygun yap ve
topraklama sistemi gz nne alnmaldr.
Madde 13.cye uygun donatl beton yaplarda, elik donat e potansiyel kuaklama
amacyla kullanlabilir. Bu durumda, T.2.3te aklanan kaynakl veya cvatal balant ek

704
yerlerine ilikin ek kafes biimli ebeke, kuaklama baralarnn kaynakl iletkenler zerinden
baland duvarlarn iine tesis edilmelidir.
Kuaklama iletkeni veya kuaklama balaycs ile ilgili en kk kesitler, izelge 22 ve
izelge 23te verilmitir. Asansr raylar, vinler, metal zeminler, borular ve elektrik hizmet
tesisatlar gibi nemli bykle sahip btn iletken blmler, toprak seviyesinde ve Madde
15.cye uygun ayrma uzaklnn salanamamas durumunda dier seviyelerde ksa bir
kuaklama iletkeniyle en yakn kuaklama barasna balanmaldr. Kuaklama baralar ve
dier kuaklama blmleri, beklenilen yldrm akmlarna dayanmaldr.
elik donatl duvarlar olan yaplarda, toplam yldrm akmnn ok az bir ksmnn
kuaklama blmleri zerinden akaca tahmin edilmektedir.
ekil T.46, ekil T.47 ve ekil T.48de, d hizmet tesisatlarnn ok noktadan girdii
yaplarda kuaklama dzenlemeleri gsterilmitir.

1 D iletken blmler, rnein metal su borusu
2 Elektrik g veya iletiim hatt
3 D beton duvar ve temele ilikin elik donat
4 Halka topraklama elektrodu
5 Ek topraklama elektroduna giden
6 zel kuaklama ek yeri
7 elik donatl beton duvar
8 DKD
9 Kuaklama baras
Not: Temeldeki elik donat, doal topraklama elektrodu olarak kullanlr.

ekil T.46 Kuaklama baralarnn birbirlerine balanmas iin bir halka elektrot
kullanlan d iletken blmlerin ok noktadan girdii yapdaki kuaklama dzenlemesine
ilikin rnek


705

1 D beton duvar ve temele ilikin elik donat
2 Dier topraklama elektrodu
3 Kuaklama ek yeri
4 halka iletken
5 D iletkene giden, rnein su borusu
6 Halka topraklama elektrodu, B tipi topraklama dzenlemesi
7 DKD
8 Kuaklama baras
9 Elektrik g veya iletiim hatt
10 lave topraklama elektroduna giden A tipi topraklama donanm

ekil T.47 - Kuaklama baralarnn birbirlerine balanmas iin bir i halka iletken
kullanlan d iletken blmlerin ve elektrik g veya iletiim hattnn ok noktadan girdii
durumdaki kuaklama dzenlemesine ilikin rnek

T.4.2.3 Dtaki hizmet tesisatlarnn e potansiyel kuaklamas:
D iletken blmler ile elektrik ve iletiim hatlarnn, yapya toprak seviyesine yakn
ortak bir yerden girmesi tercih edilmelidir.
E potansiyel kuaklama, binaya giri noktasna mmkn olduunca yakn yaplmaldr.
Alak gerilim ebekesinin olmas durumunda, bu ilem hizmet tesisat giri kutusunun hemen
altnda gerekletirilir. Bu durum yerel elektrik datm irketinin onayna tabidir.
Ortak giri yerindeki kuaklama baras, ksa kuaklama iletkenleriyle toprak
sonlandrma sistemine balanmaldr.
Binaya giren hizmet tesisatlarnn ekranl hatlar olmas durumunda, siperler kuaklama
barasna balanmaldr. Enerjili iletkenlerdeki ar gerilim, siperin kesitine ve ekrandan
(dier bir ifadeyle Ek - Pye uygun) geen ksmi yldrm akm deerine baldr. Ek - Ede,
bu akm tahmin etmek iin bir yntem verilmitir. Tahmin edilen ar gerilimlerin hattn ve
bal donanmlarn dayanmn amas durumunda, DKDler gereklidir.

1 Elektrik veya iletiim hatt
2 D yatay halka iletken (toprak stnde)
3 D iletken blm
4 ndirme iletkeni ek yeri
5 Duvar iindeki elik donat
6 elik donatya kuaklama ek yeri
7 Kuaklama baras
8 DKD

706

ekil T.48 Toprak seviyesinin zerinde yapya giren d iletken blmlerin ok
noktadan girdii yapdaki kuaklama dzenlemesine ilikin rnek

Binaya giren hizmet tesisatlarnn ekranl olmamas durumunda, ksmi yldrm akm
aktif iletkenler zerinden akacaktr. Bu durumda, yldrm akmn iletme zelliklerine sahip
DKDler, giri noktasnda yerletirilmelidir. PE veya PEN iletkenleri, dorudan kuaklama
barasna balanmaldr.
D iletken blmlerin, elektrik g ve iletiim hatlarnn farkl yerlerden yapya girme
zorunluluunun olmas ve bu nedenle tesis edilmesi gereken birden fazla kuaklama barasna
ihtiya duyulmas halinde, kuaklama baralar mmkn olduunca yakn olarak toprak
sonlandrma sistemine, bir baka ifadeyle halka topraklama elektroduna, yapnn elik
donatsna ve uygulanabilmesi durumunda, yapnn temel topraklama elektroduna
balanmaldr.
A tipi topraklama dzenlemesinin YKSnin bir blm olarak kullanlmas durumunda,
kuaklama baralar ayr ayr topraklama elektrotlarna balanmal ve ek olarak bunlar, i
halka iletkenler veya ksmi halka biiminde olan bir i iletkenle birbirlerine balanmaldr.
Toprak yzeyinin stndeki d hizmet tesisatlarna ilikin giriler iin, kuaklama
baralar YKS indirme iletkenlerine kuaklanan d duvarn i veya d tarafndaki yatay halka
iletkene ve uygulanabilmesi durumunda, yapnn elik donatsna balanmaldr.
Halka iletken, elik donatya ve yapnn dier metal elemanlarna, izelge 18de
belirtildii gibi indirme iletkenleri arasndaki uzakln dzenli bir ekilde eit aralklarla
blnen ksmlarna balanmaldr.
Esas olarak bilgisayar merkezleri, iletiim binalar ile yldrmn elektromanyetik
darbesinin endksiyon etkisinin dk seviyede olmasnn istendii dier yaplarda, halka
iletken donatya her 5 mde bir balanmaldr.
Byk iletiim veya bilgisayar tesislerinin bulunduu ve EMU taleplerinin yksek
olduu betonarme binalarn d hizmet tesisatlarnn kuaklanmasnda, yapnn elik
donatsna veya dier metalik elemanlara oklu balantlar olan bir iletken levha
kullanlmaldr.

T.4.3 D YKSnin elektriksel yaltm:
D YKS ile yapnn e potansiyel kuaklamasna balanan iletken blmler arasnda
Madde 15.cye uygun yeterli ayrma uzakl olmaldr.
Ayrntlar iin Madde T.4.1.1e baklmaldr. Alak yaplar iin baz rnekler ve Madde
15.cdeki k
c
ye ilikin hesaplamalar ekil T.2de verilmitir.

T.4.4 sistemlerde endklenen akmlarn etkilerinden koruma:
D YKSnin iletkenlerindeki akmlar, elektromanyetik kuplaj etkisinden dolay iteki
tesisatlarn iletken dnglerinde yksek ar gerilimler endkleyebilir. Ar gerilimler, i
sistemlerde arzalara neden olabilir.
Genellikle btn binalarda elektronik donanm bulunmasndan dolay, i ve d indirme
iletkenlerinin elektromanyetik alan etkileri yldrmdan koruma sisteminin planlanmasnda
gz nne alnmaldr.
Ar gerilimlere kar koruma nlemleri, Madde 18-Madde 22'de verilmitir.


707

Ek U

Bir YKBdeki elektromanyetik ortamn deerlendirilmesine ynelik esaslar

Bu ekte, yldrmn elektromanyetik etkisinden korunmak amacyla, bir YKBnin
iindeki elektromanyetik ortamn deerlendirilmesi iin gerekli bilgiler verilmektedir. Ayrca
bu bilgiler elektromanyetik giriimlere kar korunma iin de uygundur.

U.1 Yldrmn elektrik ve elektronik sistemler zerinde oluturduu zararl
etkileri
U.1.1 Zarar kayna:
Zararn ana kayna, yldrm akm ve bu akmn oluturduu manyetik alandr.
Koruma bakmndan, yldrmn oluturduu elektrik alannn etkisi genellikle daha az
nemlidir.

U.1.2 Zarar gren sistemler:
Darbelere ve manyetik alanlara kar sadece snrl dayanma dzeyine sahip olan ve bir
yapnn iine veya zerine tesis edilen i sistemler, yldrmn ve manyetik alanlarn etkilerine
maruz kaldnda, bozulabilir veya doru almayabilir.
Bir yapnn dna monte edilmi sistemler, zayflatlmam manyetik alandan ve akta
konumlandrlmas durumunda, dorudan yldrm boalmasndan oluan tam yldrm
akmna karlk gelen darbelerden dolay risk altnda olabilir.
Bir yap iinde tesis edilen sistemler, arta kalan zayflatlm manyetik alandan ve ite
iletilen veya endklenen darbelerden dolay ve yapya giren hatlar tarafndan iletilen d
darbeler nedeniyle risk altnda olabilir.
Donanmn dayanm dzeylerine ilikin ayrntlar iin uygun standardlar aada
verilmitir:
- G tesisatnn dayanm dzeyi IEC 60664-1de tanmlanmtr,
- letiim donanmnn dayanm dzeyi ITU-T K.20 ve K.21de tanmlanmtr,
- Genel donanmn dayanm dzeyi kendi rn spesifikasyonlarnda tanmlanr, veya
aadaki deneylere tabi tutulur:
letilen darbelere kar IEC 61000-4-5deki 1,2/50 slik, 0,5 1 2 4 kVluk
gerilim darbe ve 8/20 slik 0,25 0,5 1 2 kAlik akm darbe deneyleri
Not: Baz donanmn yukardaki standardn kurallarn karlamas iin bunlar i
DKDlerle birlikte olabilirler. Bu i DKDlerin zellikleri koordinasyon kurallarn
etkileyebilir.
Manyetik alanlara kar IEC 61000-4-9daki 8/20 slik, 100 300 1000 A/mlik ve
IEC 61000-4-10daki 1 MHzde 10 30 100 A/mlik manyetik alan deneyleri
lgili EMU rn standardlarnda tanmland gibi, ma yoluyla yaynm ve baklk
deneylerinde radyo frekanslarna uygun olmayan donanm, kendi iine dorudan yan
manyetik alanlardan dolay risk altnda olabilir. Dier taraftan, bu standardlara uygun
donanmdaki kusur ihmal edilebilir.

U.1.3 Zarar kayna ile zarar gren sistemler arasndaki iliki:
Donanmn dayanm dzeyi, zarar kayna ile uyumlu olmaldr. Bunun iin,
yldrmdan korunma blgelerinin (YKB) uygun bir ekilde oluturulmas gereklidir.

U.2 Hacimsel ekranlama, hat gzergahn belirleme ve hat ekranlama
U.2.1 Genel:

708
Binaya veya zemine yakn bir yere yldrm dmesinden dolay bir YKB iinde
meydana gelen manyetik alan, sadece YKBnin hacimsel ekranlanmas ile azaltlabilir.
Elektronik sistemler iinde endklenen darbeler, hacimsel ekranlama veya hat gzergahn
belirleme ve ekranlama veya her iki yntemin birleimi ile en dk seviyeye indirilebilir.
ekil U.1de, YKB 0, YKB 1 ve YKB 2 yldrmdan korunma blgelerinin gsterildii
yapya yldrm boalmas durumu iin YEKSe ilikin bir rnek verilmitir. Korunmas
gereken elektronik sistem YKB 2 iine tesis edilir.
Elektronik sistemlerde zarara neden olan birincil elektromanyetik kaynak, I
0
yldrm
akm ve H
0
manyetik alandr. Ksmi yldrm akmlar, yapya gelen hizmet tesisatlar
zerinde akar. Manyetik alanlarda dahil olmak zere bu akmlar, ayn dalga biimine sahiptir.
Burada tipik olarak 10/350 s dalga biimine sahip I
f
ilk darbesi ve 0,25/100 s dalga
biimine sahip I
S
ardk darbeleri gz nne alnmaldr. I
f
ilk darbe akm H
f
manyetik
alann ve ardk gelen I
s
darbeleri ise H
s
manyetik alanlarn meydana getirmektedir.
Manyetik endksiyon etkileri, esas olarak manyetik alann cephesindeki hzl ykselme
srasnda ortaya kar. ekil U.2de grld gibi, H
f
nin cephesi, H
f/max
tepe deerine T
p/f
=
10 sde erien 25 kHzlik snml bir salnmla karakterize edilebilir. Benzer ekilde H
s
in
cephesi, H
s/max
tepe deerine T
p/s
= 0,25 sde erien 1 MHzlik snml bir salnmla
karakterize edilebilir. Bu frekanslardaki snml manyetik alan salnmlar, deney amalar
iin IEC 61000-4-9 ve IEC 61000-4-10da tanmlanmtr.
I
0
ve H
0
ile tanmlanan zayflatlmam yldrm etkileri, YKB arayzlerinde manyetik
ekranlar ve DKDler tesis edilerek, zarar gren sistemin dayanm dzeyine kadar
drlebilir. ekil U.1de gsterildii gibi, zarar gren sistem etrafndaki H
2
manyetik
alanna ve iletilen I
2
yldrm akm ile U
2
gerilimine dayanmaldr.
I
1
in I
2
ve U
1
in U
2
dzeyine drlmesi, Ek - Ynin konusudur. H
0
n yeterince kk
H
2
deerine kadar drlmesi aada verilmitir.
Kafes biimli hacimsel ekranlar olmas durumunda, YKBler iindeki manyetik
alanlarn (H
1
, H
2
) dalga biimlerinin dardaki manyetik alann (H
0
) dalga biimi ile ayn
olduu kabul edilir.
ekil U.2de grlen snml salnml dalga biimleri, IEC 61000-4-9 ve IEC 61000-
4-10da tanmlanan deneye uygundur ve H
f
ilk darbe ve H
s
ardk darbelerinin manyetik
alann ykselmesi ile meydana gelen manyetik alanlara kar donanmn dayanm dzeyini
belirlemek iin kullanlabilir.
U.4 te belirtilen endklenmi gerilmler donmn dayanm dzeyinin altnda olmaldr.

1. Birincil zarar kayna Yldrmn elektromanyetik darbesi
YKD I IVe uygun parametrelerden tanmland ekilde:
Blm 2 I
0
10/350 slik darbe (ve 0,25/100 slik) 200 150 100 - 100 kA

709
H
0
10/350 slik darbe (ve 0,25/100 slik) I
0
dan elde edilen
2. Elektrik tesisatnn dayanm dzeyi
230/400 V ve 277/480 Vluk anma gerilimlerinde I IV ar gerilim kategorisi iin tanmland ekilde:
IEC 60664-1 U Ar gerilim kategorisi I - IV 6 4 - 2,5 - 1,5 kV
3. letiim tesisatnn dayanm dzeyi
ITU Recommendation K.20 veya K.21
4. Uygun rn standardlar olmayan donanmlar iin deneyler
Zarar gren cihazlarn dayanm dzeyi
letim yoluyla yaylan (U, I) yldrm etkileri iin tanmland ekilde:
IEC 61000-4-5 U
OC
1,2/50 slik darbe
I
SC
8/20 slik darbe
4 2 1 - 0,5 kV
2 1 0,5 0,25 kA
5. lgili EMU rn standardlarna uygun olmayan donanmlar iin deneyler
Zarar gren cihazlarn dayanm dzeyi
Ima yoluyla yaylan (H) yldrm etkileri iin tanmland ekilde:
IEC 61000-4-9

IEC 61000-4-10
H 8/20 slik darbe
(25 kHz snml salnm), T
P
= 10 s
H 0,2/0,5 slik darbe
(1 MHz snml salnm), T
P
= 0,25 s
1000 300 100 A/m

100 30 10 A/m

ekil U.1 Yldrm boalmasndan dolay elektromanyetik darbenin durumu

ekil U.2a 10/350 slik ilk darbe manyetik alan cephesinin 8/20 slik darbe (25 kHz
snml salnm) ile benzetimi

ekil U.2b 0,25/100 slik ardk darbe manyetik alan cephesinin 0,2/0,5 slik darbe
(1 MHzlik snml salnmlar) ile benzetimi
Not 1: T
p
tepe deer sresi ile T
1
cephe sresi tanmlar birbirinden farkl olmasna
ramen, burada bunlarn saysal deerlerinin eit olarak alnmas uygun bir yaklamdr.
Not 2: En byk deerlerinin oran H
f/max
/H
s/max
= 4/1dir.

ekil U.2 Snml salnmlar ile manyetik alann artnn benzetimi

U.2.2 Kafes biimli hacimsel ekranlar:
Uygulamada; tavanlar, duvarlar ve zeminler, metal iskelet, metal atlar ve metal d
cephelerdeki metal donatlar gibi yapnn doal bileenleri, genellikle YKBnin byk
hacimsel ekranlarn meydana getirir. Bu bileenler bir arada kafes biimli hacimsel ekran

710
oluturur. Etkin ekranlama yapabilmek iin kafes geniliinin 5 mden daha kk olmas
gerekir.
Not 1: YKB 1in, kafes genilikleri 5 mden byk uzaklklara sahip Blm 4e uygun
normal bir d YKS tarafndan meydana getirilmesi durumunda, bu ekranlama etkisi ihmal
edilebilir. Aksi taktirde, yapdaki pek ok elik desteklerle yaplan byk elik ereve,
nemli lde ekranlama etkisi salar.
Not 2: Birbirini izleyen iteki YKBlerde ekranlama ilemi, hacimsel ekranlama
nlemlerini benimsemek, kapal metal ekmeceler veya dolaplar kullanmak veya donanmn
metal mahfazas kullanlarak gerekletirilebilir.
ekil U.3te uygulamada betondaki metal donatlarn ve erevelerin (metal kaplar ve
muhtemelen ekranl pencerelere ilikin) bir oda veya binayla ilgili byk bir hacim ekran
meydana getirmek iin nasl kullanlabildii gsterilmitir.

Her ubukta ve kesime yerlerinde kaynak yaplm veya sktrlm
Not: Uygulamada, geniletilmi yaplarda her noktada kaynak veya sktrma yaplmas
mmkn deildir. Ancak, noktalarn ou, dorudan dokundurularak veya ek iletken balant
kullanarak doal olarak balanr. Bu nedenle, yaklak her 1 mde bir balant yaplmas
yeterlidir.

ekil U.3 Metal donat ve erevelerin oluturduu byk hacimli bir ekran

Elektronik sistemler, YKBnin ekranlarndan itibaren gvenli bir uzaklkta yer alan
gvenli hacim iine yerletirilmelidir (ekil U.4). Bunun nedeni, ekranda akan ksmi

711
yldrm akmlar nedeniyle (zellikle YKB 1 iin), meydana gelen yksek manyetik alanlarn
bal olarak ekrana yakn yerlerde olmasdr.

Not: V
s
hacmi, YKB ne ilikin ekrandan d
s/1
veya d
s/2
uzaklnda tutulur.

ekil U.4 Bir i YKB n iindeki elektrik ve elektronik sistemler iin hacim

U.2.3: Hat gzergah belirleme ve hat ekranlama:
Elektronik sistemlerde endklenen darbeler, uygun hat gzergah belirlenerek
(endksiyon dng alanlarn en aza indirme) veya ekranl kablolar veya metal kablo kanallar
kullanlarak (iteki endksiyon etkilerini en aza indirme) veya her ikisinin birleimi
kullanlarak azaltlabilir (ekil U.5).
Elektronik sistemlere bal iletken kablolar, kuaklama ebekesi metal elemanlarna
mmkn olduunca yakn geirilmelidir. Bu kablolarn kuaklama ebekesine ilikin mahfaza

712
iinden (rnein, U biimli tesisat borular veya donanml metal kablo kanallar) gemesi
yararldr (ayrca IEC 61000-5-2ye baklmaldr).
Kablolar, manyetik alanlarn YKB ekrannda yksek deerde olmasndan dolay, bir
YKBnin (zellikle YKB 1) siperine yakn tesis edilirken zellikle dikkat edilmelidir.
Ayr yaplar arasna denen kablolarn korunmasna ihtiya duyulduunda, bunlar
kablo kanallar iinden geirilmelidir. Bu kanallar, her iki ucunda ayr yaplara ilikin
kuaklama baralarna kuaklanmaldr. Kablo ekranlarnn (her iki ucunda kuaklanm)
muhtemel ksmi yldrm akmn tayabilme olanana sahip olmas durumunda, ek metal
kablo kanallarnn kullanlmasna gerek yoktur.
Tesisat tarafndan oluturulan dnglerde endklenen gerilimler ve akmlar, elektronik
sistemlerde ortak modlu darbeler meydana getirir. Endklenen bu akmlar ve gerilimlerin
hesaplanmas, Madde U.4te aklanmtr.
ekil U.6da byk bir ofis binasna ilikin rnek verilmitir:
- Ekranlama, YKB 1 iin elik donat ve metal d cepheler, YKB 2de hassas elektronik
sistemler iin kullanlan ekranl mahfazalarla elde edilir. Dar kafes biimli kuaklama
sisteminin tesisine olanak salayabilmek iin, her odada birka kuaklama balant ular
salanmaldr.
- 35 kVluk bir g beslemesini mahfaza iine almak iin YKB 0, YKB 1in iinde
geniletilmitir. Bunun nedeni, hemen giriteki yksek gerilim g taraf zerine DKDlerin
tesis edilmesinin bu zel durum iin mmkn olmamasdr.

ekil U.5a Korunmam sistem

ekil U.5b Hacimsel ekranlamayla iteki bir YKBnin iindeki manyetik alann
azaltlmas

713

ekil U.5c Hattn ekranlanmasyla hatlar zerinde alan etkisinin azaltlmas

ekil U.5d Uygun hat gzergahnn belirlenmesiyle endksiyon dng alannn
azaltlmas

Burada
1
2
3
Metal mahfaza iindeki eleman
Elektrik hatt
letiim hatt
4
5
6
Endksiyon dngs
D hacimsel ekranlama
Hattn metal ekran

ekil U.5 Hat gzergahn belirleme ve ekranlama nlemleriyle endksiyon etkilerinin
azaltlmas


714

E potansiyel kuaklama
O DKD

ekil U.6 Bir ofis binas iin YEKSe rnek


715
YKB 1 iinde
r w
o H
d d
w i k
H
1
1
=

Not: d
w
ve d
r
uzaklklar, gz nne alnan nokta iin belirlenir.

ekil U.7a YKB 1 iindeki manyetik alan

YKB 2 iinde 20 / 2
1
2
10
SF
H
H =

Not: d
w
ve d
r
uzaklklar, YKB 2nin snr iin belirlenir.

ekil U.7b YKB 2 iindeki manyetik alan

ekil U.7 Dorudan bir yldrm boalmas durumunda manyetik alan deerlerinin
hesaplanmas

U.3 YKBler iindeki manyetik alan
U.3.1 YKBler iindeki manyetik alanla ilgili yaklam:
Ekranlama etkinliinin teorik (Madde U.3.2) veya deneysel (Madde U.3.3)
incelenmemesi durumunda, zayflatma aada belirtildii gibi deerlendirilmelidir.
U.3.1.1 Dorudan yldrm dmesi durumda YKBye ilikin kafes biimli hacimsel
ekran:
Bir binann ekran (YKB 1i evreleyen ekran), d YKS ve dorudan yldrm
boalmalarndan dolay zerinde akmlarn akaca blm olabilir. Bu durum, yldrmn
atnn herhangi bir yerinde binaya arpt var saylarak ekil U.7adaki gibi gsterilir.
YKB iinde geliigzel seilen bir noktada manyetik alan iddetinin hesaplanmas iin
aadaki forml kullanlr:
r w
o H
d d
w i k
H =
1
(A/m)

d
r
Gz nne alnan nokta ile ekranl YKB 1in ats arasndaki en ksa uzaklk [m]
d
w
Gz nne alnan nokta ile ekranl YKB 1in duvar arasndaki, en ksa uzaklk [m]
i
o
YKB 0
A
daki yldrm akm [A],
k
H Biim katsays, (1/\m), tipik olarak
m
k
H
1
01 , 0 =

w YKB 1in kafes biimli ekrana ilikin kafes geniliidir [m]

Bu formlden elde edilen sonu, YKB 1deki manyetik alann en byk deeridir
(aadaki Not gz nne alnarak):
- lk darbenin neden olduu:
r w
f H
f
d d
w i k
H
max /
max / / 1
=
(A/m)

716
- Ardk darbelerin neden olduu:
r w
s H
s
d d
w i k
H
max /
max / / 1
=
(A/m)
i
f/max
Koruma dzeyine uygun ilk darbe akmnn en byk deeri [A],
i
s/max
Koruma dzeyine uygun ardk darbelere ilikin akmlarn en byk deeri [A].

Not: Bu alan, kafes biimli kuaklama ann Madde 14.bye uygun olarak tesis
edilmesi durumunda iki kat azalr.
Bu manyetik alan deerleri, sadece ekrandan itibaren d
s/1
gvenlik uzaklndaki kafes
biimli bir ekran iindeki bir v
s
gvenlik hacmi iin geerlidir (ekil U.4).
d
s/1
= w (m)
rnekler
izelge U.1de verilen boyutlara sahip adet bakr kafes biimli ekran (ortalama kafes
genilii w = 2 m olan) bir rnek olarak gz nne alnr (ekil U.10). Bu, d
s/1
= 2 m gvenlik
uzaklnda tanmlanan V
s
gvenlik hacmini meydana getirmektedir. V
s
iinde geerli H
1/max

ile ilgili deerler, i
0/max
= 100 kA iin hesaplanm ve izelge U.1de gsterilmitir. atya
olan uzaklk, yksekliin yarsdr: d
r
= H / 2. Duvara olan uzaklk uzunluun yarsdr: d
w
=
L / 2 merkez veya d
w
= d
s/1
(duvara olan en kt durum)

izelge U.1 - i
0/max
= 100 kA ve w = 2 m iin rnekler

Ekran tipi
(ekil U.10)
L W H
[m]
max / 1
H
(merkez)
[A/m]
) (
1 / max / 1 s w
d d H =

[A/m]
1 10 10 10 179 447
2 50 50 10 36 447
3 10 10 50 80 200

U.3.1.2 Yap yaknna yldrm dmesi durumunda YKB 1in kafes biimli
hacimsel ekran:
Yap yaknna yldrm dmesi durumu ekil U.8de gsterilmitir. YKB 1in ekranl
hacmi civarna gelen manyetik alan yaklak olarak bir dzlemsel dalga olarak alnabilir.
Bir dzlemsel dalga iin kafes biimli hacimsel ekranlara ilikin SF ekranlama faktr,
izelge U.2de verilmitir.

izelge U.2 - Bir dzlemsel dalga iin kafes biimli hacimsel ekranlara ilikin manyetik
zayflama

Malzeme
SF [dB]
(Not 1 ve Not 2)
25 kHz (ilk darbe iin) 1 MHz (ardk darbeler iin)
Bakr veya alminyum 20 log (8,5/w)
20 log (8,5/w)

elik (Not 3) ( )
(
+
2 6
/ 10 . 18 1 / / 5 , 8 log 20 r w

20 log (8,5/w)
w Kafes biimli ekrann gz genilii (m)
r Kafes biimli ekrandaki ubuun yarap [m]
Not 1- Denklemlerden eksi sonular elde edilmesi halinde SF = 0 alnr.
Not2- Madde 5.1.4.nye uygun olarak kafes biimli kuaklama ann tesis edilmesi durumunda, SF 6 dBe kadar artar.
Not 3- Bal manyetik geirgenlik
r
= 200dr.


717

Ekransz
) 2 /(
0 0 a
s i H t =

YKB 1 iinde
20 / 1
10 /
0 1
SF
H H =
YKB 2 iinde
20 / 2
10 /
1 2
SF
H H =

ekil U.8 Yap yaknna yldrm dmesi durumunda manyetik alann hesaplanmas

Gelen manyetik alan H
0
aadaki formlden hesaplanr:
( )
a
s i H . 2 /
0 0
t =
[A/m]
Burada;

i
0
YKB 0
A
daki yldrm akm [A]
s
a
arpma noktas ile ekranl hacmin merkezi arasndaki uzaklk [m]

Buradan YKB 0daki manyetik alann en byk deeri ile ilgili olarak aadakiler elde
edilir:
( )
a f f
s i H . . 2 /
max / max / / 0
t =
[A/m]
( )
a s s
s i H . . 2 /
max / max / / 0
t =
[A/m]

Burada;

i
f/max
Seilen koruma dzeyine uygun ilk darbe yldrm akmnn en byk deeri [A]
i
s/max
Seilen koruma dzeyine uygun ardk darbelere ilikin yldrm akmlarnn en
byk deeri [A].

YKB 1 iinde H
0
n H
1
e drlmesi, izelge U.2de verilen SF deerleri kullanlarak
aadaki formlden elde edilebilir:
20 /
max / 0 max / 1
10 /
SF
H H =
[A/m]
Burada;

SF izelge U.2deki formlden elde edilen ekranlama faktr [dB]
H
0/max
YKB 0 iindeki manyetik alan iddeti [A/m]
Buradan, YKB 1deki manyetik alann en byk deeri ile ilgili olarak aadakiler elde
edilir:
20 /
max / / 0 max / / 1
10 /
SF
f f
H H =
[A/m]
20 /
max / / 0 max / / 1
10 /
SF
s s
H H =
[A/m]

718
Bu manyetik alan deerleri, sadece ekrandan itibaren d
s/2
gvenlik uzaklndaki
(aadaki denklemlerden hesaplanan) V
s
gvenlik hacmi iin geerlidir (ekil U.4):
SF > 10 iin,
10 / .
2 /
SF w d
s
=
[m]
SF < 10 iin,
w d
s
=
2 /
[m]
Burada;
SF izelge U.2deki formlden elde edilen
ekranlama faktr [dB]
w Kafes biimli ekranlara ilikin kafes genilii [m]

Yap yaknna yldrm dmesi durumunda kafes biimli ekranlar iinde manyetik alan
iddetinin hesaplanmas ile ilgili ek bilgi iin Madde U.3.3e baklmaldr.

rnekler:
Yap yaknna yldrm dmesi durumunda, YKB 1 iindeki H
1/max
manyetik alan
iddeti; i
0/max
yldrm akmna, YKB 1e ilikin ekrann SF ekranlama faktrne ve yldrm
kanal ile YKB 1in merkezi arasndaki s
a
uzaklna baldr (ekil U.8)
i
0/max
yldrm akm, seilen YKDye baldr. SF ekranlama faktr (izelge U.2), esas
olarak kafes biimli ekrann kafes geniliinin bir fonksiyonudur. s
a
uzakl ise
aadakilerden biriyle elde edilir:
- Yap yaknndaki bir nesneye yldrm dmesi durumu iin, bu nesne (rnein bir
direk) ile YKD 1in merkezi arasnda verilen bir uzaklk veya
- YKD 1e yakn topraa yldrm dmesi durumu iin, YKD 1in merkezi ile yldrm
kanal arasndaki en kk uzaklktr.
Bylece, en yakn s
a
uzakl ile en yksek i
0/max
yldrm akmnn birlikte olma olasl
en kt durumu oluturur. ekil U.9da grld gibi, bu en kk s
a
uzakl, yapnn
(YKB 1) H yksekliinin ve L uzunluunun (ayrca W geniliinin) ve elektro geometrik
modelden tanmlanan i
0/max
a karlk gelen yuvarlanan krenin r yarapnn (izelge U.3) bir
fonksiyonudur (Madde U.4).

ekil U.9 Yuvarlanan kre yarapna ve yapnn boyutlarna bal s
a
uzakl

Uzaklk aadaki biimde hesaplanabilir:
r H < iin 2 / . . 2
2
L H H r s
a
+ =
r H > iin
2 / L r s
a
+ =

Not: En kk deerden daha kk uzaklklar iin yldrm yapya dorudan arpar.

719

izelge U.4te verilen boyutlara sahip, tr ekran tanmlanabilir. w = 2 mlik ortalama
kafes genilii olan bakrdan yaplm kafes biimli bir ekran varsaylmtr. Bu ekranla, V
s

gvenlik hacmini tanmlayan SF = 12,6 dB ekranlama faktr ve
m d
s
5 , 2
2 /
=
gvenlik uzakl
elde edilir. V
s
iinde her yerde geerli olduu kabul edilen H
0/max
ve H
1/max
ile ilgili deerler,
i
0/max
= 100 kA iin hesaplanm ve izelge U.4te gsterilmitir.

izelge U.3 En byk yldrm akmna karlk gelen yuvarlanan kre yarap

Koruma
dzeyi
En byk yldrm
akm
i
0/max
[kA]
Yuvarlanan kre yarap
r
[m]
I 200 313
II 150 260
III - IV 100 200

izelge U.4 SF = 12,6 dBye karlk gelen i
0/max
= 100 kA ve w = 2 m iin rnekler

Ekran tipi
(ekil U.10)
L W H
[m]
S
a
[m]
max / 0
H

[A/m]
max / 1
H

[A/m]
1 10 10 10 67 236 56
2 50 50 10 87 182 43
3 10 10 50 137 116 27

U.3.1.3 YKB 2 ve daha byk blgeler iin kafes biimli hacimsel ekranlar:
YKB 2 ve daha byk blgelere ilikin kafes biimli ekranlarda, nemli lde ksmi
yldrm akmlar akmayacaktr. Bu nedenle, ilk yaklam olarak,
YKB
n+1
iinde H
n
nin H
n+1
e drlmesi, yakna yldrm dmesi ile ilgili olarak
Madde U.3.1.2de verildii ekilde, aadaki formlden hesaplanabilir:
H
n+1
= H
n
/10
SF/20
[A/m]

Burada;
SF izelge U.2den elde edilen ekranlama
faktr [dB]
H
n
YKB n iindeki manyetik alan iddeti
[A/m]

H
n
= H
1
olmas durumunda, alan iddeti aadaki gibi hesaplanabilir:

- YKB 1in kafes biimli ekranna dorudan yldrm dmesi durumunda, d
w
ve d
r,

YKB 2 ekran ile duvar ve srasyla at arasndaki uzaklklar olduundan, Madde U.3.1.1 ve
ekil U.7bye baklmaldr,
- YKB 1 yaknna yldrm dmesi durumunda, Madde U.3.1.2 ve ekil U.8e
baklmaldr.
Bu manyetik alan deerleri, sadece Madde U.3.1.2de tanmland ekilde ekrandan
itibaren d
s/2
gvenlik uzakl olan kafes biimli siper iindeki V
s
gvenlik hacmi iin
geerlidir (ekil U.4).


720
U.3.2 Dorudan yldrm dmelerinden meydana gelen manyetik alann
belirlenmesi:
Madde U.3.1.1deki H
1/max
manyetik alan iddetinin hesab iin kullanlan formller,
ekil U.10da gsterildii gibi tipik kafes biimli ekranlarla ilgili saysal olarak manyetik
alan hesaplamalarnda esas alnmtr. Bu hesaplamalarda, at kenarlarndan birisine bir
yldrmn dt varsaylmtr. Yldrm kanal, at stnde bulunan 100 m uzunluunda
dey bir iletken ubukla benzetilmitir. deal bir iletken levha, toprak dzlemini temsil
etmektedir.

ekil U.10 Kafes biimli byk hacimli ekranlama tipleri

Hesaplamada, btn dier ubuklar ve benzetimi yaplan yldrm akm kanal da dahil
kafes biimli ekran iindeki her ubuun manyetik alanla kuplaj yapt kabul edilir ve
zgarada yldrm akm dalmn hesaplamak iin bir denklemler takmnn elde edilmesi
sonucunu dourur. Bu akm dalmndan hareket edilerek, ekran iindeki manyetik alan
iddeti elde edilir. ubuklarn direnci ihmal edilmitir. Bu nedenle, kafes biimli ekrandaki
akm dalm ve manyetik alan iddeti frekanstan bamszdr. Ayrca, geici rejim etkilerini
nlemek iin kapasitif kuplaj ihmal edilmitir.
Tip 1 ekran durumu iin (ekil U.10), baz sonular ekil U.11 ve ekil U.12de
verilmitir.
Her durumda en byk yldrm akm i
0/max
= 100 kA olarak kabul edilmitir. Her iki
ekildeki H
1/max
, alana ilikin x
H
, y
H
ve z
H
bileenlerinden aadaki forml kullanlarak elde
edilen bir noktadaki en byk manyetik alan iddetidir.
2 2 2
max / 1 z y x
H H H H + + =


721

ekil U.11 Kafes biimli ekran, Tip 1 iinde H
1/max
manyetik alan iddeti

ekil U.12 Kafes biimli ekran, Tip 1 iinde H
1/max
manyetik alan iddeti

ekil U.11deki H
1/max
dme noktasndan balayarak (x = y = 0, z = 10 m) dz bir hat
boyunca hesaplanr ve hesaplama ilemine hacmin merkezinde (x = y = 5 m, z = 5 m) son
verilir. H
1/max
kafes biimli ekrann w kafes genilii parametre alnarak, bu hat zerindeki her
nokta iin x koordinatnn bir fonksiyonu olarak izilir.
ekil U.12deki H
1/max
ekran iinde bulunan iki nokta iin (A noktas: x = y = 5 m, z = 5
m, B noktas: x = y = 7 m, z = 7 m) hesaplanr. Sonu, w kafes geniliinin fonksiyonu olarak
izilir.
Her iki ekilde de kafes biimli ekran iindeki manyetik alan dalmna yn veren ana
parametrelerin etkileri grlmektedir. Bu ana parametreler, duvar veya atdan olan uzaklk
ve kafes geniliidir.

722
ekil U.11de ekran hacmi iinde bulunan dier izgiler boyunca yatay eksen ile
kesimelerin ve H
1/max
manyetik alan iddetine ilikin bileenlerin iaretlerinde deime
olabilecei gzlenmelidir. Bu nedenle Madde U.3.1.1de verilen formller, kafes biimli
ekran iindeki gerek ve daha karmak olan manyetik alan dalmnn birinci mertebeden
yaklak bir halidir.

U.3.3 Dorudan bir yldrm dmesinden oluan manyetik alann deneysel
belirlenmesi:
Ekranl yaplar iindeki manyetik alanlar, deneysel lmeler yaplarak ta belirlenebilir.
ekil U.13te, bir yldrm akm reteci kullanlarak, ekranl bir yapnn herhangi bir noktasna
dorudan yldrm dmesinin benzetimi iin bir rnek grlmektedir. Normal olarak bu gibi
deneyler, ancak benzetilen yldrm akmnn dalga biiminin gerek yldrm boalma
akmna zde olmas durumunda, dk akm dzeyi deneyleri olarak yaplabilir.

ekil U.13a Deney dzeni

Burada:
U Yaklak 10 kV
C Yaklak 10 nF

ekil U.13b - Yldrm akm reteci

ekil U.13 Ekranlanm bir yap iindeki manyetik alan iddetini belirlemek iin
deney dzenei


723

U.4 Endklenen gerilim ve akmlarn hesaplanmas:
Sadece ekil U.14e uygun dikdrtgen biimindeki dngler gz nne alnmtr.
Baka biimde olan dngler, ayn dng alanna sahip dikdrtgen biime dntrmelidir.

U.4.1 Dorudan bir yldrm dmesi halinde YKB 1 iindeki durum:
Bir YKB 1in V
s
hacmi iindeki H
1
manyetik alann hesaplamak iin, aadaki forml
kullanlr (Madde U.3.1.1).
( )
r w H
d d w i k H . / . .
0 1
=
[A/m]
oc
u
ak devre gerilimi aadaki formlden elde edilir:
dt di d w k d l b u
r l H w oc
/ ). / ( ). / 1 ln( . .
0 / / 0
+ =
[V]
max / oc
u
tepe deer, T
1
darbe cephe sresi srasnda oluur:
1 max / 0 / / 0 max /
/ . / ( ). / 1 ln( . . T i d w k d l b u
r l H w l oc
+ =
[V]

0
4 10
-7
[Vs/Am = H/m]
b Dng genilii [m]
d
l/w
d
l/w
d
s/l
d
l/r
Dngnn ekran atsndan ortalama uzakl [m]
i
0
YKB 0
A
daki yldrm akm [A]
i
0/max
YKB 0
A
daki yldrm akm darbesinin en byk deeri [A]
) / 1 ( m k
H Biim faktr, ) / 1 .( 01 , 0 m k
H
=
l Dng uzunluu [m]
T
1
YKB 0
A
daki yldrm akm darbelerinin darbe cephe sresi [s]
w Kafes biimli ekrann kafes genilii [m]

ekil U.14 Hatlarn meydana getirdii bir dng iindeki gerilimler ve akmlar

Ksa devre akm aadaki bantdan elde edilir.
L i d w k d l b I
r l H w l sc
/ . / ( ). / 1 ln( . .
0 / / 0
+ =
[A]
Burada telin omik direnci ihmal edilmitir (en kt durum).

724
En byk deer max / sc
I
aadaki bantdan elde edilir:
L i d w k d l b I
r l H w l sc
/ . / ( ). / 1 ln( . .
max / 0 / / 0 max /
+ =
(A
Buradaki L, H cinsinden, dngnn z endktansdr.
Dikdrtgen biimindeki dnglerde, Lnin z endktans, H cinsinden, aadaki
bantdan hesaplanr:
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
6 2 2 2 2
10 . / ( 1 1 / / 2 ln . . 4 , 0 / 1 1 / 2b/r 0,4.l.ln b) l 0,8. b l 0,8. L

)
`
|
.
|
\
|
+ + +
(
|
.
|
\
|
+ + + + + = b l r l b l b
Burada r, m
cinsinden telin yarapdr.
lk darbenin (T
1
= 10 s) oluturduu manyetik alan tarafndan endklenen gerilim ve
akm aadaki bantlardan elde edilir:
max / / / max / /
). / ).( / 1 ln( . . 26 , 1
f r l w l f oc
i d w d l b U + =
(V)
L i d w d l b I
f r l w l f SC
/ ). / ).( / 1 ln( . . 10 . 6 , 12
max / / /
6
max / /
+ =

(A)
Ardk darbelerin (T
1
= 25 s) oluturduu manyetik alan tarafndan endklenen
gerilim ve akm aadaki bantlardan elde edilir:
max / / / max / /
). / ).( / 1 ln( . . 4 , 50
f r l w l s oc
i d w d l b U + =
(V)
L i d w d l b I
s r l w l s SC
/ ). / ).( / 1 ln( . . 10 . 6 , 12
max / / /
6
max / /
+ =

(A)
Burada:

i
f/m
ax
lk darbe akmnn en byk deeri [kA]
i
s/m
ax
Ardk darbelere ilikin akmn en byk deeri [kA]

U.4.2 Yap yaknna bir yldrm dmesi halinde YKB 1 iindeki durum:
YKB 1in V
s
hacmi iindeki H
1
manyetik alann dzgn olduu kabul edilmitir (Madde
U.3.1.2)
U
oc
ak devre gerilimi aadaki bantdan elde edilir:
dt dH l b U
oc
/ . . .
1 0
=

Aada belirtilen tepe deer U
oc/max
T
1
cephe sresi srasnda oluur:
1 max / 1 0 max /
/ . . . T H l b U
oc
=

0
4 10
-7
[Vs/Am = H/m]
b Dng genilii [m]
H
1
YKB 1 iindeki zamana baml manyetik alan iddeti
[A/m]
H
1/m
ax
YKB 1 iindeki manyetik alan iddetinin en byk deeri
[A/m]
l Dng uzunluu [m]
T
1
Yldrm akm darbesinin cephe sresi ile zde olan,
manyetik alan darbesinin n sresi [s]

I
sc
ksa devre akm aadaki bantdan elde edilir:
L H l b I
sc
/ . . .
1 0
=
[A]
Burada telin omik direnci ihmal edilmitir (en kt durum)
En byk deer I
sc/max
aadaki bantdan elde edilir:
L H l b I
sc
/ . . .
max / 1 0 max /
=
[A]
Burada; L, H cinsinden dngnn z endktansdr (Lnin hesaplanmas iin Madde
U.4.1e baklmaldr).
lk darbenin (T
1
= 10 s) oluturduu H
1/f
manyetik alan tarafndan endklenen gerilim
ve akm aadaki bantlardan elde edilir:

725
max / / 1 max / /
. . . 126 , 0
f f oc
H l b U =
[V]
L H l b b I
f f sc
/ . . . 10 . 26 , 1
max / / 1
6
max / /

=
[A]
Ardk darbelerin (T
1
= 25 s) oluturduu H
1/s
manyetik alan tarafndan endklenen
gerilim ve akm aadaki bantlardan elde edilir:
max / / 1 max / /
. . . 04 , 5
s s oc
H l b U =
[V]
L H l b I
s s sc
/ . . . 10 . 26 , 1
max / / 1
6
max / /

=
[A]
Burada:

H
1/f/max
lk darbeden dolay YKB 1 iinde oluan manyetik alan iddetinin en byk
deeri [A/m],
H
1/s/max
Ardk darbelerden dolay YKB 1 iinde oluan manyetik alan iddetinin en
byk deeri [A/m].

U.4.3 YKB 2 ve daha yksek YKBler iindeki durum:
n 2 iin YKB n iindeki H
n
manyetik alann dzgn olduu kabul edilmitir (Madde
U.3.1.3).
Bu nedenle H
1
yerine H
n
konularak, ayn bantlar, endklenen gerilimler ve akmlar
iin uygulanr (Madde U.3.1.2)


726
Ek V

Yaplarda elektronik sistemler iin yldrmn elektromanyetik darbesinden korunma
nlemlerinin uygulamas

V.1 Kontrol listesi:
Binalarda yldrm etkilerine kar uygun korunma nlemlerinin belirlenmesinde, yap
ve mevcut elektrik ve elektronik sistemlerle ilgili olarak verilen yap ve yap koullar gz
nne alnmaldr. Bir kontrol listesi kullanlarak risk analizi ve en uygun korunma
nlemlerinin seimi salanr. zellikle mevcut yaplarda, blge oluturma kavram ile
topraklama, kuaklama, hat gzergahn belirleme ve ekranlama iin sistematik bir plan
hazrlanmaldr.

izelge V.1 Yapya ve evresine ilikin zellikler

Madde Soru
1 Ta, tula, ahap, betonarme, elik kafes yaplar, metal cephe kaplamas?
2 Tek bir yap veya genileme ek yerleri ile birbirlerine bal bloklar?
3 Dz ve alak veya yksek yaplar (yaplarn boyutlar)?
4 Yap boyunca elektriksel olarak balanan elik donatlar?
5 Metal at malzemelerinin cinsi, tipi ve kalitesi?
6 Kuaklanan metal cephe kaplamalar?
7 Kuaklanan pencere ereveleri?
8 Pencere byklkleri?
9 D YKS ile donatlan yap?
10 YKS tipi ve kalitesi?
11 Zemin malzemesi (kayalk, toprak)?
12 Yakn yaplarn ykseklii, uzakl ve topraklamas?
Not - Ayrntl bilgi iin Blm 3e baklmaldr.

izelge V.2 Tesisata ilikin zellikler

Madde Soru
1 Yapya giren hizmet tesisatlarnn tipi (yeralt hatt veya hava hatt)?
2 Anten tipleri (antenler veya dier d elemanlar)?
3 G besleme tipi (yksek gerilim, alak gerilim, hava hatt veya yeralt kablo hatt)?
4 Hat gzergah (Kablo kanallarnn says ve yeri)?
5 Kablo kanallarnn kullanm?
6 Yap iinde bamsz olan elektronik donanm var m?
7 Dier yaplara giden metal iletkenler?
Not: Ayrntl bilgi iin Blm 3e baklmaldr.

izelge V.3 Donanma ilikin zellikler

Madde Soru
1 Elektronik sistemlerin birbirlerine balant tipi (ekranl veya ekransz ok damarl kablolar, e eksenli kablolar,
analog ve/veya saysal, dengeli veya dengesiz fiber optik kablolar) (Not 1)?
2 Belirtilen elektronik sistemin dayanm dzeyi? (Not 1 ve Not 2)
Not 1: Ayrntl bilgi iin Blm 3e baklmaldr.
Not 2: Ayrntl bilgi iin ITU-T K.21, IEC 61000-4-5, IEC 61000-4-9 ve IEC 61000-4-10a baklmaldr.

izelge V.4 Korunma kavram ile ilgili gz nne alnmas gereken dier sorular

Madde Soru
1 TN (TN-S veya TN-C), TT veya IT balants?
2 Elektronik donanmn yeri? (Ayrntl bilgi iin Ek - Uya baklmaldr)
3 Kuaklama ebekesi olan elektronik sistemin fonksiyonel topraklama iletkenlerinin birbirlerine balants?

727

izelge V.1, izelge V.2, izelge V.3 ve izelge V.4te verilen kontrol listeleri, mevcut
yaplar ve bu yaplardaki tesisatlara ilikin istenen verileri toplamak amacyla kullanlmaldr.
Bu veriler esas alnarak, korunma ile ilgili ihtiyac belirlemek ve bylece, kullanlacak en
ekonomik koruma nlemlerini tantmak amacyla Blm 3e uygun bir risk deerlendirmesi
yaplmaldr.
Not: Elektromanyetik giriime (EMG) kar korunma ile ilgili daha fazla bilgi iin IEC
60364-4-44e baklmaldr.

V.2 Mevcut yaplara yeni elektronik sistemlerin eklenmesi:
Mevcut bir yapya yeni bir elektronik sistem eklendiinde, mevcut tesisat kullanlabilen
koruma nlemlerine kstlama getirebilir.
ekil V.1de sol taraftaki mevcut tesisatn yeni bir tesisata balanmas durumu
grlmektedir. Mevcut tesisat, kullanlabilen koruma nlemleri zerinde kstlamalar
meydana getirmektedir. Bununla birlikte, yeni tesisatn tasarm ve planlamas, kabul edilecek
gerekli btn koruma nlemlerinin uygulanmasna izin verebilir.

V.2.1 Olas koruma nlemlerinin gzden geirilmesi
V.2.1.1 Elektrik beslemesi:
Genellikle TN-C tipinde olan mevcut elektrik ebekeleri (ekil V.1, No.1), ebeke
frekansnda giriime neden olabilir. Bu tr bir giriim, aada belirtilen arayzler
kullanlarak nlenir. Yeni bir elektrik ebekesi (ekil V.1, No.2) tesis edilirken, TN-S tipi
ebeke olmas kuvvetle nerilir.

V.2.1.2 Darbe koruma dzenleri:
Hat zerindeki darbeleri snrlamak iin, YKBnin giriinde, korunacak donanma yakn
DKDler kullanlmaldr (ekil V.1, No.3 ve ekil V.2).

V.2.1.3 Yaltm arayzleri:
Giriimleri nlemek iin, mevcut ve yeni donanmlar arasnda yaltm arayzleri
kullanlabilir. Bu yaltm arayzleri, Snf II izole edilmi donanm (ekil V.1, No.5), yaltm
transformatrleri (ekil V.1, No.6), fiber optik kablolar veya optik balayclardr (ekil V.1,
No.7).

V.2.1.4 Hat gzergahn belirleme ve ekranlama:
Hat gzergahndaki byk dngler, ok yksek gerilimler ve akmlarn
endklenmesine neden olabilir. Elektrik ve iletiim hatlarnn (ekil V.1, No.8) birbirlerine
yakn gzergahtan geirilerek ve bylece dng alan en aza indirilerek, bu ok yksek
gerilimler ve akmlarn endklenmesi nlenebilir. Ekranl iletiim hatlarnn kullanlmas
nerilmektedir. Geniletilmi yaplar iin, ek ekranlama yaplmas (rnein, kuakl kablo
kanallar kullanlmas) nerilmektedir (ekil V.1, no.9). Btn bu ekranlar her iki ucunda
kuaklanmaldr.
Hattn uygun bir gzergah izlemesi ve ekranlanmas nlemleri, YKB 1in hacimsel
ekranna ilikin ekranlama etkinliinde daha az ve dng alannda daha fazla nemli hale
gelmektedir.


728

Burada

1 Mevcut elektrik ebekesi (TN-C, TT, IT) E Elektrik hatlar
2 Yeni elektrik ebekesi (TN-S, TN-CS,
TT, IT)
S Veri hatlar (ekranl veya ekransz)
3 DKD ET Toprak sonlandrma sistemi
4 Snf I standart yaltm BN Kuaklama ebekesi
5 Snf II PEsiz ift yaltm PE Koruma (topraklama) iletkeni
6 Yaltm (izolasyon) transformatr FE Fonksiyonel topraklama iletkeni (varsa)
7 Optik balayc (opto kuplr) veya fiber
optik kablo
//T telli elektrik hatt: L, N, PE
8 Elektrik ve iletiim hatlarnn yakn
gzergah
// ki telli elektrik hatt: L, N
9 Ekranl kablo kanallar Kuaklama noktalar (PE, FE, BN)

ekil V.1 Mevcut binalarda yldrmn elektromanyetik etkilerinden korunma
nlemleri ve elektromanyetik uyumlulukla ilgili iyiletirme

V.2.1.5 Hacimsel ekranlama:
Yldrm manyetik alanlarna kar YKBnin hacimsel ekranlanmasnda, kafes
geniliklerinin 5 mden daha az olmas istenir.
Blm 4e uygun normal bir d YKS tarafndan meydana getirilen YKB 1, kafes
genilikleri ve uzaklk 5 mden daha byk olduundan, ihmal edilebilir seviyede ekranlama
etkilerine sahiptir. Daha yksek ekranlama etkinliinin istenmesi durumunda, d YKSnin
koruma dzeyi arttrlmaldr (Madde V.7).
YKB 1 ve daha yukar YKBlerde, ilgili radyo frekans yaynmna ve baklk
kurallarna uygun olmayan elektronik sistemlerin korunmas iin hacimsel ekranlama
yaplmas gerekebilir.

V.2.1.6 Kuaklama:
Frekanslar birka MHze kadar olan yldrm akmlar iin e potansiyel kuaklamada,
5 mlik kafes geniliine sahip kafes biimli dk empedansl kuaklama ebekesi

729
gerekmektedir. Bir YKBye giren btn hizmet tesisatlar, dorudan veya uygun bir DKD
zerinden YKBnin snrna mmkn olduunca yakn olacak ekilde kuaklanmaldr.
Mevcut yaplarda, bu koullarn salanamamas durumunda, dier uygun koruma nlemleri
alnmaldr.

V.2.2 Elektrik ve elektronik sistemler iin YKBnin tesis edilmesi:
Elektrik ve elektronik sistemlerin says, tipi ve hassasiyetine bal olarak, kk yerel
blgelerden (tek bir elektronik donanmn mahfazas) balayarak byk toplu alanlara (btn
bina hacmi) kadar uzanan uygun i YKBler tanmlanr.
ekil V.2de, zellikle mevcut yaplar iin elektronik sistemlerin korunmasna ynelik
olarak farkl ancak uygun zmler salayan bir YKB plan grlmektedir.
ekil V.2ada, btn bir yap iinde aadaki gibi, korunan bir hacmi meydana getiren
(rnein, elektronik sistemlerin artrlm gerilime dayanm seviyeleri iin) tek YKB 1e
ilikin tesisat grlmektedir:
- Blm 4e uygun bir d YKS ve bir i YKSden (yldrm e potansiyel kuaklama ve
ayrma uzaklklarnn uygunluu) meydana gelen bir YKS kullanlarak YKB 1 meydana
getirilebilir,
- D YKS, yapya yldrm dmesine kar YKB 1i korur, ancak YKB 1 iindeki
manyetik alan hemen hemen zayflatlmam olarak kalr. Bunun nedeni, yakalama ucu ve
indirme iletkenlerinin kafes genilikleri ve uzaklklarnn 5 mden fazla olmasdr. Bu
nedenle, hacimsel ekranlama etkisi, yukarda da akland gibi, ihmal edilebilir seviyededir.
Yldrm akmalarna ilikin R
D
riskinin ok dk olmas durumunda, d YKS ihmal
edilebilir.
- YKSde, btn elektrik ve iletiim hatlar iin I
imp
akmna uygun DKDlere ilikin
tesisatlar ieren YKB 1in snrnda yapya giren btn hizmet tesisatlarnn kuaklanmas
gerekir. Bu sayede, gelen hizmet tesisatlar zerinde iletilen darbelerin DKDler tarafndan
girite snrlandrlmas salanm olur.
Not: YKB 1 iinde yaltm arayzleri kullanmak, dk frekansl giriimi nlemek iin
de faydal olabilir.
ekil V.2bde, ekranlanmam bir YKB 1 iindeki yeni cihazlarn iletim yoluyla yaylan
darbelere kar korunmasna ayrca ihtiya olduu grlmektedir. rnek olarak, iletiim
hatlar ekranl kablolar kullanlarak ve elektrik hatlar DKD korumas kullanlarak
korunabilir. Bu durumda, I
N
akmna uygun ek DKDlere ve donanma yakn tesis edilen ve
hizmet tesisat giriinde DKDlerle koordine edilen birleik dalgaya uygun DKDlere ihtiya
olabilir. Ayrca donanm iin Snf II tipi ift yaltm gerekebilir.
ekil V.2cde, yeni elektronik sistemleri yerletirmek iin YKB 1in iinde byk toplu
bir YKB 2 tesisat grlmektedir. YKB 2ye ilikin kafes biimli hacimsel ekran, yldrm
manyetik alannn nemli lde zayflatlmasn salar. Sol tarafta, YKB 1in snrnda
(YKB 0/1 geii) ve bunu izleyen YKB 2 (YKB 1/2 geii) snrnda kullanlan DKDler, Ek -
Yye uygun olarak koordine edilmelidir. Sa tarafta, YKB 1in snrnda tesis edilen DKDler,
YKB 0/1/2 dorudan geii iin seilmelidir (Madde V.3.4).
ekil V.2dde, YKB 1 iinde iki adet daha kk YKB 2ye ilikin tesisat
grlmektedir. Her YKB 2 snrnda iletiim hatlar iin de dahil olmak zere elektrik hatlar
iin ek DKDler kullanlmaldr. Bu DKDler, Ek - Yye uygun olarak YKB 1in snrndaki
DKDlerle olmaldr.


730

ekil V.2a Yapya hatlarn giriinde YKS ve DKDleri kullanan ekranlanmam YKB
1 (rnein, sistemlerin artrlm gerilime dayanm seviyeleri iin veya yap iindeki kk
dngler iin)

ekil V.2b Ekranl iletiim hatlar ve elektrik hatlarnda DKDler kullanan yeni
elektronik sistemler iin korumal ekranlanmam YKB 1

731

ekil V.2c Yeni elektronik sistemler iin ekranlanmam YKB 1 ve byk ekranl
YKB2

ekil V.2d Yeni elektronik sistemler iin ekranlanmam YKB 1 ve iki yerel YKB 2

ekil V.2 Mevcut yaplarda YKB seenekleri

V.3 Yap iindeki elektrik beslemesi ve kablo tesisatnn iyiletirilmesi:
Eski yaplardaki elektrik ebekeleri (ekil V.1, No.1), genel olarak TN-C tipindedir.
PEN iletkenleri olan toprakl iletiim hatlarnn balantsndan kaynaklanan 50/60 Hzdeki
giriim, aada belirtildii ekilde nlenebilir:
- Sadece birka tane elektronik donanmn mevcut olmas durumunda, Snf II elektrik
donanmnn kulland yaltm arayzleri veya ift yaltml transformatrler zm olabilir.
(Madde V.5).
- Elektrik ebekesinin TN-Sye dntrlmesi (ekil V.1, No.2).
zellikle elektronik donanmn ok sayda sistemleri iermesi durumunda, bu nerilen
bir zmdr.

732
Topraklama, kuaklama ve hat gzergahn belirleme ile ilgili kurallara uyulmaldr.

V.4 DKDlerle koruma:
Yldrmdan kaynaklanan ve elektrik hatlar zerinden iletilen darbeleri snrlandrmak
iin, iteki YKB giriinde DKDler kullanlmaldr (ekil V.1, No.3 ve ekil V.2). Bu
DKDler, Ek -Yde ayrntl akland gibi koordine edilmelidir.
Koordine edilmemi DKDlerin bulunduu binalarda, ktaki DKDnin veya bir
donanm iindeki DKDnin, hizmet tesisatnn giriinde uygun olarak almasnn nlenmesi
durumunda, elektronik sistemlerde hasar meydana getirebilir.
Seilen koruma nlemlerinin etkin olabilmesi iin btn kullanlm DKDlerin
yerlerinin kaydedilmesi gereklidir.

V.5 Yaltm arayzleri ile koruma:
Donanm iinden ve bu donanmn bal olduu iletiim hatlarndan akan ebeke
frekansl giriim akmlar, byk dnglerden veya kuaklama ebekesinin yeterince dk
empedansl olmamasndan dolay meydana gelebilir. Bu tr giriimi nlemek iin (esas olarak
TN-C tesisatlarnda), aada belirtildii gibi, yaltm arayzleri kullanlarak mevcut ve yeni
tesisatlar arasnda uygun bir yaltm elde edilebilir:
- Snf II yaltml donanm (dier bir deyile, bir PE iletkeni olmakszn ift yaltm),
- Yaltm transformatrleri,
- Metal bulunmayan fiber optik kablolar,
- Optik balayclar.
Yldrm tarafndan endklenen ar gerilimleri nlemek iin kullanlan yaltm
arayzlerinin dayanm gerilimleri yksek olmaldr. 1,2/50 s dalga biimi iin 5 kVluk bir
dayanm gerilimi gerekir. Bu gibi arayzlerin, gerekli olduunda, daha yksek ar
gerilimlere kar korunmas, DKDler kullanlarak salanabilir. Bu DKDlere ilikin U
P

gerilim koruma dzeyleri, yaltm arayz dayanm dzeyinin ok az altnda olacak ekilde
seilmesi gerekir. Daha dk bir U
P
, gvenlik kurallarna uymayabilir.
Not: Metal donanm mahfazalarnn, kuaklama ebekesine veya dier metal blmlere
istenmeyen bir galvanik balants olmadna, ancak yaltlmas gerektiine dikkat
edilmelidir. Evlerde veya brolarda tesis edilen elektronik donanmn sadece balant
kablolar zerinden toprak referansna balanmasndan dolay, pek ok hallerde bu durumla
karlalmaktadr.

V.6 Hat gzergah belirleme ve ekranlamayla koruma nlemleri:
Hattn uygun bir gzergahtan gitmesi ve ekranlanmas, endklenen ar gerilimleri
azaltmak iin etkili nlemlerdir YKB 1in hacimsel ekranlama etkinliinin ihmal edilmesi
durumunda ise bu nlemler zellikle nem kazanmaktadr. Bu durumda, aada belirtilen
prensipler, gelitirilmi koruma salar.
- Endksiyon dng alannn en aza indirilmesi,
- Mevcut besleme ebekesinin yaltm hasar riskini nemli lde artracak byk kapal
endksiyon dng alan oluturmasndan dolay, yeni donanmn mevcut besleme
ebekesinden beslenmesi nlenmelidir. Ayrca, elektrik ve iletiim hatlarnn birbirlerine
yakn denmesi ile byk dngler nlenebilir (ekil V.1, No.8),
- Ekranl kablolarn kullanlmas. Bu iletiim kablolarnn ekranlar, en az her iki
ucundan kuaklanmaldr,
- Metal kablo kanallar ve kuakl metal levhalarn kullanlmas. Ayr metal ksmlar,
elektriksel olarak birbirlerine iyi bir ekilde balanm olmaldr. Balantlar, st ste gelen
paralarn cvata ile balanmas veya kuaklama iletkenleri kullanlarak yaplmaldr. Kablo

733
kanal boyunca, kanal zerindeki eklerin elektriksel iletkenliini arttrmak iin ok sayda
vida veya erit kullanlarak kablo kanallarnn empedans drlebilir (IEC 61000-5-2).
Hat gzergah belirleme ve ekranlama tekniklerine ilikin rnekler ekil V.3 ve V.4te
verilmitir.
Not: Genel alanlar (elektronik sistemler iin zel olarak belirlenmeyen) iinde bulunan
iletiim hatlar ile elektronik donanm arasndaki uzakln 10 mden daha byk olmas
durumunda, uygun galvanik yaltm kaplarna sahip (rnein, optik balayclar, iaret
giriimini nleyici transformatrler veya yaltmn kuvvetlendirilmesi) dengeli iletiim
hatlarnn kullanlmas nerilir. Ayrca, eksenli kablolarn kullanlmas avantajl olabilir.

Burada:

1 PE, sadece Snf I donanm kullanldnda
2 stee bal kablo ekran (her iki ucunda kuaklanmas gerekir)
3 Ek ekran olarak kullanlan metal levha (ekil B.4)
4 Kk dng alan

Not: Kk dng alanndan dolay, kablo ekran ile metal levha arasnda endklenen
gerilim kktr.

ekil V.3 Metal bir levhaya yakn ekranl kablolar kullanlarak dng alannn
azaltlmas

V.7 YKB 1in hacimsel ekranlamas yaplarak mevcut YKSin gelitirilmesi:
YKB 1 etrafndaki mevcut bir YKS (Blm 4e uygun) aadakiler ile gelitirilebilir:
- Mevcut metal d cephelerin ve metal atlarn d YKS ile entegre edilmesi,
- Yapdaki elik donat ubuklarnn kullanlmas (elik donat ubuklarnn st atdan
itibaren toprak sonlandrma sistemine kadar elektriksel olarak sreklilii salanarak),
- ndirme iletkenlerinin aklklarnn azaltlmas ve yakalama ucu sisteminin kafes
byklnn 5 mnin altna drlmesi,
- Birbirlerine yakn, ancak yapsal olarak ayrlm, elik donatl bloklar arasndaki
genleme ek yerleri arasna bklgen kuaklama iletkenlerinin monte edilmesi.


734

Burada:

1 Kablonun, levhaya kablo ekrannn kuaklanarak veya kuaklanmadan tespit
edilmesi
2 Kenardaki manyetik alan, levhann ortasndaki alana gre daha fazladr
E Elektrik hatlar
S letiim hatlar

ekil V.4 lave ekranlama amacyla kullanlan metal levhaya ilikin rnek

V.8 Kuaklama ebekesi kullanlarak koruma:
Mevcut ebeke frekansl topraklama sistemleri, birka MHze kadar olan frekanslara
sahip yldrm akmlar iin tatmin edici bir e potansiyel dzlem salamayabilir. Bunun
nedeni, yldrm akmlarndan kaynaklanan empedansn bu frekanslarda ok yksek deerlere
eriebilmesidir.
Bir YKS, Blm 3e uygun olarak tasarlanm olsa bile, kafes geniliinin 5 mden daha
byk olmasna izin verilmesi ve yldrm e potansiyel kuaklamann i YKS iin zorunlu bir
blm olarak n grlmesi nedeniyle, hassas elektronik sistemler iin yeterli olmayabilir. Bu
durumda, kuaklama sisteminin empedans bu uygulama iin hala ok yksek deerde
olabilmektedir.
5 m ve altnda kafes geniliklerine sahip dk empedansl kuaklama ebekesinin
kullanlmas iddetle nerilmektedir.
Genel olarak kuaklama ebekesi, elektrik veya iletiim iin geri dn iletkeni olarak
kullanlmamaldr. Bu nedenle, PE iletkeni kuaklama ebekesiyle entegre edilmeli, ancak
PEN iletkeni iin buna izin verilmemelidir.
Bir fonksiyonel topraklama iletkeninin dk empedansl kuaklama ebekesine
dorudan kuaklanmasna izin verilir. Bu nedenle, elektrik ve iletiim hatlar ile olan giriim
kuplaj ok dk dzeyde olur. PEN iletkenine veya bu iletkene bal dier metal blmlere
dorudan kuaklama yaplmasna izin verilmez. Bylece, elektronik sistemlerdeki ebeke
frekansndaki giriim nlenmi olur.

V.9 Darya tesis edilmi donanm iin koruma nlemleri:
Darya tesis edilmi donanm rnekleri unlardr:
Antenler dahil, her tipteki alglayclar, meteoroloji ile ilgili alglayclar, TV izleme
kameralar, tesisler zerindeki akta bulunan alglayclar (basn, scaklk, ak hz, valf

735
konumu, vb.) ve yaplar zerinde darda konumlandrlan dier elektrik, elektronik veya
radyo donanm, direkler ve proses kaplar.

V.9.1 D donanmn korunmas:
Mmknse d donanm, dorudan yldrm boalmalarna kar bu donanm korumak
amacyla tesis edilmi sistemin (rnein, bir yakalama ucu sistemi kullanlarak) YKB 0
B

koruma blgesine dahil edilmelidir (ekil V.5).

Burada:

1 Yakalama ucu
2 elik anten direi
3 Parmaklklar - korkuluklar
4 Birbirlerine balanm donatlar
5 YKB 0
B
den gelen hat giriinde DKD kullanlmas gereklidir.
6 YKB 1den gelen hat iin (direk iindeki) girite DKDler kullanlmasna
gerek olmayabilir.
r Yuvarlanan kre yarap

ekil V.5 Antenlerin ve dier d donanmn korunmas
Yksek yaplarda, binann tepesine veya yan taraflarna monte edilen donanmn
dorudan yldrma maruz kalma olaslnn olup olmadn belirlemek iin yuvarlanan kre
yntemi uygulanmaldr. Bu durumda, ek yakalama ucu sistemleri kullanlmaldr. Pek ok
durumda, parmaklklar, merdivenler ve borular, vb. yakalama ucu fonksiyonunu yeterince
yerine getirebilir. Baz anten tipleri hari, btn donanm, bu ekilde korunabilir. Antenlerin,
bazen yakndaki yldrm iletkenleri tarafndan performanslarnn kt bir ekilde
etkilenmesini nlemek iin, ak konumlarda yerletirilmesi zorunludur. Baz anten
tasarmlar, sadece iyi topraklanm iletken elemanlarn yldrm boalmalarna maruz
kalmalarndan dolay, doal olarak kendiliinden koruma salamaktadr. Dier antenlerde ise,

736
kablodan alc veya vericiye akan ar geici rejim akmlarn nlemek iin, besleme
kablolarna balanacak DKDlere ihtiya duyulmaktadr. Bir d YKSnin mevcut olmas
durumunda, anten destekleri bu YKSye kuaklanmaldr.

V.9.2 Kablolardaki ar gerilimlerin azaltlmas:
Kablolarda endklenen yksek gerilimler ve akmlar, kablolar, kuaklanm kanal veya
metal borular iinden geirerek nlenebilir. zel donanmlara giden btn kablolar, tek bir
noktada kablo kanalndan kmaldr. Mmkn olan yerlerde, btn kablolar yapnn tp
biimindeki elemanlarnn iinden geirilerek yapnn kendisine ilikin doal ekranlama
zelliklerinden yararlanlmaldr. Bunun mmkn olmad proses kaplar ve benzeri yerlerde,
kablolar dardan, ancak yapya yakn geirilmeli ve metal borular ve merdivenler, veya iyi
kuaklanm dier btn iletken malzemeler tarafndan salanan doal ekranlama mmkn
olduunca ok kullanlmaldr (ekil V.6). L biimindeki ke elemanlarnn kullanld
direkler zerindeki kablolar, en fazla koruma salamak amacyla, Lnin iteki kesine
yerletirilmelidir (ekil V.7).

1 Proses kab
2 Metal merdiven
3 Metal Borular
Not: A, B, C kablo tavasnn konumlandrlmas iin iyi seeneklerdir.

ekil V.6 Kuaklanm merdivenler ve borular tarafndan salanan doal kuaklama

1 L kirilerinin kelerindeki kablolar iin ideal konumlar
2 Direk iindeki kuaklanm kablo tavas iin alternatif konum

ekil V.7 Bir direk zerindeki hatlarn ideal konumlar (elik direin kesiti)

737

V.10 Yaplar arasndaki balantlarn gelitirilmesi:
Ayr yaplardaki hatlarn birbirlerine balanmas aadaki gibi yaplr:
- Yaltma (metal bulunmayan fiber optik kablolar), veya
- Metal ile (rnein, iftli teller, ok damarllar, dalga klavuzlar, e eksenli kablolar
veya srekli metal bileenleri olan fiber optik kablolar).
Koruma kurallar, hattn tipine, hatlarn saysna ve yaplarn toprak sonlandrma
sistemlerine balanm olup olmamasna baldr.

V.10.1 Yaltm hatlar:
Ayr yaplarn birbirlerine balanmasnda metal bulunmayan fiber optik kablolarn
(dier bir ifadeyle, metal zrh, nem giriini nleyici yaprak veya elik i ekme teli olmayan)
kullanlmas durumunda, bu kablolar iin koruma nlemlerine gerek yoktur.

V.10.2 Metal hatlar:
Ayr yaplara ilikin toprak sonlandrma sistemleri arasnda uygun balant olmamas
durumunda, balanty salayan hatlar, yldrm akmlar iin dk empedansl bir yol
oluturur. Bu durum, yldrm akmnn nemli bir ksmnn bu hatlar boyunca akmasna
neden olur.
- YKB 1lere ilikin girilerde, dorudan veya DKDler zerinden yaplmas istenen
kuaklama, sadece ierdeki donanm korur, oysa dtaki hatlar korunmasz kalmaktadr.
- Bir ek kuaklama iletkeni paralel olarak tesis edilerek hatlar korunabilir. Bu durumda,
yldrm akm hatlarla bu kuaklama iletkeni arasnda paylatrlr.
- Kablolarn, kapal ve birbirlerine bal metal kablo kanallar iinden geirilmesi
nerilmektedir. Bu durumda, donanm da dahil olmak zere hatlar korunmu olur.
Ayr yaplara ilikin toprak sonlandrma sistemleri arasnda uygun ara balant
uygulanan yerlerde, birbirlerine bal metal kablo kanallaryla hatlarn korunmas yine de
nerilmektedir. Birbirlerine bal yaplar arasnda ok sayda kablonun dendii yerlerde, bu
kablolarn her iki ucunda kuaklanm siperleri veya zrh, kablo kanallar yerine
kullanlabilir.


738
Ek Y

DKD koordinasyonu

Y.1 Genel:
Ayn devrede iki veya ikiden fazla ard arda DKDlerin kullanlmas durumunda, bu
DKDler enerji sourma yeteneklerine gre enerjiyi aralarnda paylaacak ekilde koordine
edilmelidir. Etkili koordinasyon iin, her bir DKDnin zellii (imalat tarafndan
yaymland gibi) baland noktadaki riske ve korunacak donanmn zelliklerine uygun
olmaldr.
Birincil yldrm tehlikesini; ilk ksa darbe, ardk ksa darbeler ve uzun darbe yldrm
akm bileenleri oluturmaktadr. DKDlerin knn koordinasyonunda, enerji paylam
gz nne alndnda, ilk darbe en baskn faktrdr (yk ve genlik bakmndan). Ardk ksa
darbeler, zgl enerjinin daha dk deerlerine, ancak daha yksek akm dikliine sahiptir.
Uzun darbe ise, koordinasyon amalar bakmndan gz nne alnmasna gerek duyulmayan
ek bir zorlama faktrdr.
Not 1: DKDlerin ilk ksa darbe tehlikesi iin belirtilmesi durumunda, ardk ksa
darbeler, ek sorunlara neden olmaz. Endktanslarn kuplaj nleyici (dekuplaj) elemanlar
olarak kullanlmas durumunda, daha yksek akm diklii DKDler arasndaki koordinasyonu
kolaylatrr.
Farkl YKDlerle ilgili toplam yldrm akmna ilikin parametreler, izelge 1de
listelenmitir. Ancak, tek bir DKD, bu yldrm akmnn belirli bir yzdesi ile zorlanr.
Dolaysyla, bir ebeke analiz yazlm ile bilgisayar benzetimi yaplarak veya Ek-Ede
belirtilen yaklaklk hesaplama ile akm dalmnn belirlenmesi gerekir.
Not 2: Analiz amalar iin kullanlan ksa darbelere ilikin analitik fonksiyonlar, Ek-
Bde verilmitir.
Dorudan bir yldrm boalmasna ilikin ilk ksa darbe akm, 10/350 slik bir dalga
biimi kullanlarak benzetim yaplabilir. Sistem iindeki ksm yldrm akmlar veya
endklenen akmlar, yldrm akm ile alak gerilim tesisat arasndaki etkileimlerden dolay
farkl dalga biimlerine sahip olabilirler. Bu nedenle, koordinasyon amalar bakmndan
aadaki darbe deney akmlar gz nne alnr:
I
10/350
10/350 slik dalga biimli deney akm: Bu akm, zellikle DKDlerin enerji
koordinasyonu iin kullanlr. Elektrik hatlar zerinde kullanlmas amalanan DKD iin bu
dalga biimi, I
peak
tepe deer ve Q yk aktarm ile tanmlanan Snf I deneyinde kullanlr
(IEC 61643-1).
I
8/20
8/20 slik dalga biimli deney akm: Elektrik hatlar zerinde kullanlmas
amalanan DKD iin bu dalga biimi Snf II deneyinde kullanlr (IEC 61643-1).
I
CWG
Birleik dalga retecinin k akm (IEC 61000-4-5): Dalga biimi, yke baldr
(ak devre gerilimi 1,2/50 s ve ksa devre akm 8/20 s). Bu k akm, Snf III
deneyinde kullanlr (IEC 61643-1).
I
RAMP
0,1 kA/slik akm diklii olan deney akm: Bu akm, yldrm akm ile dk
gerilim tesisat arasndaki etkileimlerden dolay en kk diklie sahip sistem iindeki ksm
yldrm akmlarnn benzetimini yapmak iin tanmlanr. Bu akm, zellikle ardk
DKDlerin kuplajn nlenmesini denemek amacyla kullanlr.
ekil C.1de, yldrmdan korunma blgeleri kavramna uygun elektrik datm
sistemlerinde DKDlerin uygulanmasna ilikin bir rnek gsterilmitir. DKDler, ard arda
balanr ve balandklar noktadaki kurallara uygun olarak seilir.

739

ekil Y.1 - Elektrik datm sistemlerinde DKD uygulanmas ile ilgili rnek

Seilen DKDler ve bunlarn yap iindeki tm elektrik sistemlerine entegrasyonu, ksmi
yldrm akmnn, esas olarak YKB 0
A
/ YKB 1 ara yznde topraklama sistemine
ynlendirilmesini salamaldr.
Ksmi yldrm akmna ilikin enerjinin byk bir ksmnn ilk DKDde sourulduktan
sonra, ardk DKDlerin, sadece YKB 0
A
ile YKB 1 ara yzeyinde ve elektromanyetik
etkiden (zellikle, YKB 1in elektromanyetik siperi olmamas durumunda) kaynaklanan
tehlikelere gre tasarlanmas gerekir.
Not 3: Ardk DKDler seilirken, gerilim anahtarlamal tip DKDlerin kendi alma
eik deerlerine eriemeyebildikleri hususu gz nne alnmaldr.
YKB 0
A
dan giren hatlar (dorudan yldrm boalma olaslnn olmas), ksmi
yldrm akmn tar. Bu nedenle YKB 0
A
ile YKB 1 arayznde, bu akmlarn ynn
deitirmek iin I
imp
le denenen DKDlere ihtiya duyulmaktadr.
YKB 0
B
den giren hatlar (dorudan yldrm boalma olaslnn olmamas, sadece tam
elektromanyetik alann mevcut olmas) sadece endklenen darbeleri tar. YKB 0
B
- YKB 1
arayznde endklenen darbe etkileri, 8/20 slik dalga biimli bir darbe akm (denenen
Snf II DKD) veya IEC 61643-1e uygun bir birleik dalga deneyi (denenen Snf III DKD)
ile benzetimi yaplmaldr.
YKB 0 ila YKB 1 gei blgesinde arta kalan tehdit ve YKB 1 iinde manyetik
alanlardan dolay endklenen darbelerin etkileri, YKB 1 ila YKB 2 arayznde DKDlerle
ilgili kurallar tanmlar. Tehditle ilgili ayrntl bir analizin yaplmasnn mmkn olmamas
durumunda, baskn zorlama, 8/20 slik dalga biimli bir darbe akm (denenen Snf II DKD)
veya IEC 61643-1e uygun bir birleik dalga deneyi (denenen Snf III DKD) ile benzetimi
yaplmaldr. YKB 0 ile YKB 1 arayznde gerilim anahtarlamal tipte bir DKD kullanlmas
durumunda, gelen yldrm akm dzeyi bu DKDyi tetiklemek iin yeterli olmayabilir. Bu
durumda, DKDlerin k 10/350 slik dalga biimli darbe akmna maruz kalabilir.


740
Y.2 DKD koordinasyonu ile ilgili genel hedefler:
Bir sistemdeki DKDlerin ar zorlamaya maruz kalmalarn nlemek iin enerji
koordinasyonu gereklidir. Bu nedenle, bulunduklar yere ve zelliklerine bal olarak,
DKDlere ilikin tekil zorlamalar belirlenmelidir.
Birden fazla DKD ard arda kullanldnda, DKDler ve korunmakta olan donanmn
koordinasyonu ile ilgili bir alma yaplmas gerekir. Her bir DKDnin maruz kald enerji,
sz konusu DKDnin dayanm enerjisine eit veya daha kk ise enerji koordinasyonu
salanr. Bu koordinasyonun, Madde C.1de incelenen drt dalga biimi iin gz nne
alnmas gerekir.
Dayanm enerjisi aadakilerden elde edilmelidir:
- IEC 61643-1e uygun olarak elektriksel deney yaplarak,
- DKD imalats tarafndan salanan teknik bilgi kullanlarak.
ekil C.2de, DKDlerle ilgili enerji koordinasyonuna ilikin temel model gsterilmitir.
Bu model, sadece kuaklama ebekesinin empedansnn ve kuaklama ebekesi ile DKD 1 ve
DKD 2nin balanmasndan meydana gelen tesisat arasndaki karlkl empedansn ihmal
edilebilir olmas durumunda geerlidir.
Not: Enerji koordinasyonunun dier uygun nlemler (rnein DKDlerin gerilim/akm
zelliklerinin koordinasyonu veya alak gerilimlerde zel olarak tasarlanan gerilim
anahtarlamal tip DKDler tetiklenen DKDler kullanma) kullanlarak salanabilmesi
durumunda kuplaj nleme elemanna gerek yoktur.

ekil Y.2 DKDnin enerji koordinasyonu ile ilgili temel model

Y.2.1 Koordinasyonun temelleri:
DKDler arasndaki koordinasyon, aadaki ilkelerden birisi kullanlarak saplanabilir:
- Gerilim/akm zelliklerinin koordinasyonu (kuplaj nleme elemanlar olmakszn): Bu
yntem gerilim/akm karakteristii esasna dayanmaktadr ve gerilim snrlamal tipteki
DKDlere uygulanabilmektedir (rnein, metaloksit deiken diren MOV veya bastrc
diyotlar). Bu yntem, akm dalga biimine ok fazla duyarl deildir.
Not 1: Bu yntemde, hatlarn empedansndan kaynaklanan baz doal kuplaj nleyiciler
olsa bile, kuplaj nleyici kullanlmas gerekmez.
- Kuplaj nleme elemanlar kullanlarak yaplan koordinasyon: Koordinasyon amalar
iin, yeterli darbe dayanm yeteneine sahip ek empedanslar, kuplaj nleme elemanlar olarak
kullanlabilir. Omik kuplaj nleme elemanlar, esas olarak biliim sistemlerinde
kullanlmaktadr. Endktif kuplaj nleme elemanlar ise, esas olarak elektrik sistemleri iin
kullanlr. Endktanslarn koordinasyon verimi iin di/dt akm diklii, kesin bir parametredir.
Not 2: Kuplaj nleme elemanlar, ayr elemanlar veya ardk DKDler arasndaki
kablolarn doal empedans kullanlarak gerekletirilebilir.
Not 3: Bir hattn endktans, iki paralel iletkenin endktansdr: ki iletkenin (faz ve
toprak teli) bir kablo iinde olmas durumunda, endktans yaklak olarak 0,5 H/m ila 1
H/m arasndadr (tellerin kesit alanna bal olarak). Her iki iletkenin ayr olmas
durumunda, daha yksek endktans deerleri kabul edilmelidir (her iki iletken arasndaki
uzakla bal olarak).

741
- Tetiklemeli DKDler kullanlarak yaplan koordinasyon (kuplaj nleme elemanlar
olmakszn): Elektronik tetikleme devresinin ardk DKDlerin enerji dayanm yeteneinin
almamasn salayabilmesi durumunda, koordinasyon tetiklemeli DKDler kullanlarak ta
salanabilir.
Not 4: Bu yntemde, hatlarn empedansndan kaynaklanan baz doal kuplaj nleyiciler
olsa bile, ek kuplaj nleme elemanlar gerekmez.

Y.2.2 Gerilim snrlayc tip iki DKDnin koordinasyonu:
ekil Y.3ada, gerilim snrlayc tipteki iki DKDnin koordinasyonu ile ilgili temel
devre gsterilmitir. ekil Y.3bde, devredeki enerji dalm gsterilmitir. Sistemi besleyen
toplam enerji, byyen darbe akm ile artar. Her bir DKDye den enerji, bunlara ilikin
enerji dayanm yeteneini amad srece koordinasyon salanr.
Bir kuplaj nleme eleman kullanlmakszn iki gerilim snrlamal tipteki DKDnin
enerji koordinasyonu, ilgili akm aral boyunca bu DKDlerin akm/gerilim zelliklerinin
koordinasyonu ile gerekletirilmelidir. Bu yntem, gz nne alnan akm dalga biimine
ok fazla bal deildir. Kuplaj nleme elemanlar olarak ek endktanslarn gerekmesi
durumunda, darbe akmnn dalga biimi gz nne alnmaldr (rnein, 10/350 s veya 8/20
s).

ekil Y.3a Gerilim snrlamal tip iki DKD bulunan devre

Bir DKDde farkl aamalar arasnda kuplaj nleme eleman olarak endktanslarn
kullanlmas, dalga biiminin akm diklii dk olduunda (rnein, 0,1 kA/s), ok fazla
etkili olmamaktadr. letiim hatlar zerinde kullanlmas n grlen DKDlerde, kuplaj
nleme elemanlar olarak direnler (veya tellerin doal direnleri) kullanlarak koordinasyon
daha iyi elde edilebilir.
Gerilim snrlamal tipteki iki DKDnin koordine edilmesi durumunda, her ikisi de ayr
ayr darbe akm ve enerji iin uygun boyutlarda olmaldr. Sz konusu akm dalgasnn
sresi, arpma akmnnki kadar uzun olmaldr. ekil Y.4a ve ekil Y.4bde, 10/350 slik
bir darbe durumunda, iki gerilim snrlamal tipteki DKDler arasnda enerji koordinasyonuna
ilikin bir rnek verilmitir.


742

ekil Y.3b MOV 1 ile MOV 2 arasndaki enerji koordinasyona ilikin prensipler

ekil Y.3 - Gerilim snrlamal tipteki iki DKDnin birleimi

Not: rnekten de grlebildii gibi, sadece MOVa ilikin referans gerilim (U
ref
) bilgisi,
koordinasyon iin yeterli deildir.

ekil Y.4a MOV 1 ve MOV 2ye ilikin akm/gerilim zerileri

ekil Y.4b 10/350 slik darbe iin MOV 1 ve MOV 2nin akm/gerilim zerileri


743
ekil Y.4 Gerilim snrlamal tipteki MOV 1 ve MOV 2 iin rnek

Y.2.3 Gerilim anahtarlama ve gerilim snrlamal tipinde iki DKD arasndaki
koordinasyon:
ekil Y.5ada, rnek olarak, gerilim anahtarlamal bir DKD 1in (bir atlama aralnn)
ve bir DKD 2nin (MOVun) kullanld bu koordinasyon eidine ilikin temel devre; ekil
Y.5bde ise enerji koordinasyonuna ilikin temel prensip gsterilmektedir.

ekil Y.5a Atlama aralkl (DKD 1) ve MOVlu (DKD 2) devre

ekil Y.5b Bir atlama aral ve MOVun enerji koordinasyonu

ekil Y.5 Gerilim anahtarlamal tipteki atlama aral ile gerilim snrlamal tipteki
MOVun koordinasyonu

Atlama aralnn atelenmesi, MOVun ular arasndaki U
res
artk gerilimi ile kuplaj
nleme elemannn ularndaki U
DE
dinamik gerilimlerinin toplamdr. U
1
gerilimi, U
Atlama

dinamik atlama aral ar gerilimini aar amaz, atlama aral atelenir ve koordinasyon
salanr. Bu durum sadece aadakilere baldr:
- MOVa ilikin zeriler,
- Gelen darbe akmnn diklii ve genlii,
- Kuplaj nleme eleman (endktans veya diren).
Kuplaj nleme eleman olarak bir endktans kullanldnda, akm darbesinin ykselme
sresi ve tepe deeri gz nne alnmaldr. Daha byk di/dt diklii, kuplaj nlemek iin
daha kk endktans gerektirir. I
imp
akmna uygun DKDler (Snf I olarak denenen) ile I
N

akmna uygun DKDlerin (Snf II olarak denenen) koordine edilmesi gerektiinde 0,1
kA/slik en kk akm dikliine sahip bir yldrm akm kullanlmaldr (Madde C.1). Bu
DKDler arasndaki koordinasyon, hem 10/350 slik yldrm akm ve hem de 0,1 kA/slik
en kk akm dikliine sahip yldrm akm iin salanmaldr.

744

ekil Y.6a - 10/350 slik bir darbe iin atlama aral ve MOVa ilikin akm ve
gerilim (DKD 1 atelenmemi)

ekil Y.6b - 10/350 slik bir darbe iin atlama aral ve MOVa ilikin akm ve
gerilim (DKD 1 atelenmi)

ekil Y.6 Gerilim anahtarlamal tipteki atlama aral ve gerilim snrlamal tipteki
MOVa ilikin rnek

Aada belirtilen iki temel husus gz nne alnmaldr:
- Atlama aralnn (SG) atelenmemesi (ekil Y.6a).
Atlama aral atelenmedii taktirde, darbe akmnn tamam MOV zerinden akar.
ekil Y.5bde grld gibi, bu darbe tarafndan datlan enerji MOVun dayanm
enerjisinden daha fazla ise, koordinasyon salanmam olur. Kuplaj nleme eleman olarak ek
bir endktansa gerek duyulduunda, en kt durum olan 0,1 kA/slik en kk akm diklii
kullanlarak koordinasyon deerlendirilmelidir.
- Atlama aralnn atelenmesi (ekil Y.6b).
Atlama aral atelendiinde, MOV zerinden akan akmn sresi, nemli lde azalr.
ekil Y.5bde grld gibi, atlama aral MOVun dayanm enerjisinin almasndan nce
atelendii taktirde, koordinasyon salanm olur.
ekil Y.7de, iki lt iin gerekli kuplaj nleme endktansnn belirlenmesi ile ilgili
ilem grlmektedir. Bu iki lt, 10/350 slik yldrm akm ve 0,1 kA/s olan en kk
yldrm akm dikliidir. Her iki DKDnin dinamik gerilim/akm zerileri, gerekli kuplaj
nleme elemannn belirlenmesinde gz nne alnmaldr. Baarl koordinasyon iin,
MOVun enerji dayanmnn almasndan nce atlama aralnn atelenmesi arttr.

Gerilim koulu
dt di L U U U U
DE
/ .
2 2 1
+ = + =

SGnin atelenmesi Atlama
U U =
1

745
Koordinasyon koulu: MOVa ilikin W
max
dayanm enerjisi almadan nce SGnin
atelenmesi

10/350 slik darbe iin enerji koordinasyonu 0,1 kA/slik darbe diklii iin enerji
koordinasyonu

max 1 350 / 10 . 1 .
) ( I I iin I L
DE DE
< >

max 2 350 / 10 . 2 .
) ( I I iin I L
DE DE
> >

max 1 / 1 , 0 . 1 .
) ( I I iin I L
s kA DE DE
< >

max 2 / 1 , 0 . 2 .
) ( I I iin I L
s kA DE DE
> >

( ) ), / /(
2
dt du U U L
Atlama DE
=
Burada,
) (
max 2
I f U =

( ) ( ) s I U U L
Atlama s DE

10 / /
max 2 350 / 10 .
=
( ) ( ) s kA U U L
Atlama s kA DE

/ 1 , 0 /
2 / 1 , 0 .
=

s DE
L
350 / 10 . ve s kA DE
L
/ 1 , 0 . endktans deerlerinden byk olan DE
L
deeri olarak seilir

ekil Y.7 - 10/350 s ve 0,1 kA/slik darbeler iin kuplaj nleme elemannn
endktansnn belirlenmesi

Atlama aralnn atelenmesi, U
Atlama
atlama gerilimi olup bu deer MOVun
ularndaki U
2
gerilimi ile kuplaj nleme elemannn ularndaki U
DE
geriliminin toplamna
baldr. U
2
gerilimi i akmna (MOVun gerilim/akm zerilerine baklmaldr), U
DE
=
L
DT
.di/dt ise akm dikliine baldr.
10/350 slik darbe iin, akm diklii di/dt ~ I
max
/10 s, MOVa ilikin izin verilebilen
I
max
(W
max
enerji dayanmndan elde edilen) genliine baldr. nk gerek U
DE
ve gerekse
U
2
gerilimleri I
max
n

fonksiyonlardr. Ayrca, atlama aralndaki U
1
gerilimi de I
max
a
baldr. Daha yksek I
max
, U
1
gerilimi dikliinin daha yksek olmas demektir. Bu ltten
dolay, atlama gerilimi U
Atlama
, genellikle 1 kV/slik cephe diklii ile belirlenir.
0,1 kA/ slik eim iin, di/dt = 0,1 kA/ slik akm diklii sabittir. Bylece, U
DE

gerilimi de sabittir. Buna karn, daha nce de belirtildii gibi, U
2
gerilimi, I
max
n bir
fonksiyonudur. Atlama aralndaki U
1
geriliminin diklii, MOVun akm/gerilim zerilerini
izler ve birinci durumla karlatrldnda daha dktr. Atlama aralna ilikin dinamik

746
alma gerilimi karakteristiinden dolay, atlama gerilimi, atlama aral geriliminin daha
uzun olan sresi ile azalr (bu sre, MOVa ilikin W
max
dayanm enerjisinden elde edilir).
Dolaysyla, U
Atlama
atlama gerilimi, MOVdan akan akmn ykseldii srede, 500 V/sde
hemen hemen d.a. alma gerilimine dt kabul edilmelidir.
Son olarak, L
DE
kuplaj nleme endktans iin daha yksek deere sahip L
DE-10/350 s
ve
L
DE-0,1kA/S
endktanslar uygulanmaldr. rnekler iin ekil Y.8 ve ekil Y.9a baklmaldr.
Not: Alak gerilim elektrik sisteminde bir kuplaj nleme elemann belirlemede en kt
durum, DKD 2de ksa devre meydana gelmesi (U
2
= 0) ve dolaysyla, istenen U
DE

geriliminin en yksek deere erimesidir. DKD 2 gerilim snrlamal tipten ise, ularnda U
2
>
0 olan bir artk gerilim kalr. Bu gerilim istenen U
DE
gerilimini nemli lde azaltmaktadr.
Bu artk gerilim, en azndan elektrik besleme ebekesinin tepe geriliminden daha yksektir
(rnein, a.a. anma gerilimi 220 V ise gerilimin tepe deeri \2 . 220 = 325 V olur). DKD
2deki artk gerilim gz nne alnarak, uygun boyuttaki kuplaj nleme elemanlarnn
kullanlmasna izin verilir. Aksi taktirde, bunlar ar byklkte olabilirler.

ekil Y.8a - 10/350 slik darbe iin koordinasyon devresi

ekil Y.8b L
DE
= 8 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 10/350 slik darbe iin
enerji koordinasyonu salanmam (atlama aral atelenmemi)


747
ekil Y.8c - L
DE
= 10 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 10/350 slik darbe iin
enerji koordinasyonu salanm (atlama aral atelenmi)

ekil Y.8 - 10/350 slik darbe iin atlama aral ve MOV ile ilgili rnek

ekil Y.9a 0,1 kA/ slik darbe diklii iin koordinasyon devresi

ekil Y.9b L
DE
= 10 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 0,1 kA/ slik darbe iin
enerji koordinasyonu salanmam

ekil Y.9c L
DE
= 12 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 0,1 kA/ slik darbe
diklii iin enerji koordinasyonu salanm

ekil Y.9 - 0,1 kA/ slik darbe iin kvlcm atlama aral ve MOV ile ilgili rnek

748

Y.2.4 Gerilim anahtarlamal tipte iki DKDnin koordinasyonu:
Bu koordinasyon, atlama aralklar kullanlarak aklanmaktadr. Atlama aralklar
arasndaki koordinasyon iin, dinamik alma zerileri gz nne alnmaldr.
SG 2nin atelenmesinden sonra, koordinasyon kuplaj nleme elemanlaryla
gerekletirilir. Kuplaj nleme elemanlarnn istenen deerlerini belirlemek iin, SG 2 yerine
bir ksa devre eleman kullanlabilir. SG 1in atelenmesi iin, kuplaj nleme elemannn
ularndaki dinamik gerilim dm, SG 1in alma geriliminden daha yksek olmaldr.
Kuplaj nleme elemanlar olarak endktanslar kullanldnda, istenen U
DE
gerilimi esas
olarak darbe akmnn dikliine baldr. Bu nedenle, darbenin dalga biimi ve diklii gz
nne alnmaldr.
Kuplaj nleme elemanlar olarak direnler kullanldnda, istenen U
DE
gerilimi esas
olarak darbe akmnn tepe deerine baldr. Bu deer, kuplaj nleme elemanna ilikin darbe
beyan deer parametreleri seildiinde ayrca gz nne alnmaldr.
SG 1in atelenmesinden sonra, toplam enerji tekil elemanlarn gerilim/akm
zerilerine uygun olarak blnr.
Not: Atlama aralklar veya gaz dearjl atlama aralklar (dearj tp) olmas
durumunda, darbe diklii daha nemlidir.

Y.3 Koruma sistemleri ile ilgili temel koordinasyon eitleri:
Koruma sistemleri iin drt tr koordinasyon vardr. Bunlarn ilk , bir kapl
DKDler, buna karn drdncs ise kuplaj nleme elemanlar ile entegre edilmi iki kapl
DKDler kullanlr.

Y.3.1 Tr I:
Btn DKDler, srekli gerilim/akm karakteristiklerine (rnein MOVlar veya
bastrc diyotlar) ve ayn artk gerilimlere sahiptir. DKDlerin ve korunacak donanmn
koordinasyonu, normal olarak bunlar arasndaki hatlarn empedanslar ile elde edilir (ekil
Y.10)

) 4 ( ) 3 ( ) 2 ( ) 1 ( DKD U DKD U DKD U DKD U
RES RES RES RES
= = =

ekil Y.10 Koordinasyon, tr I Gerilim snrlamal tip DKD

Y.3.2 Tr II:
Btn DKDler (rnein MOVlar veya bastrc diyotlar), srekli gerilim/akm
zerilerine sahiptir. U
RES
artk gerilimi, DKD 1den DKD 3e kademeli olarak artar (ekil
Y.11). Bu, elektrik besleme sistemleri iin bir koordinasyon trdr.
Not: Bu trde, korunmas gereken donanm iindeki koruma bileeninin (DKD 4) artk
geriliminin nceden dorudan balanm DKDnin (DKD 3) artk geriliminden daha yksek
olmasn gerektirir.

749

RES RES RES RES
< < <

ekil Y.11 Koordinasyon, tr II Gerilim snrlamal tip DKD

Y.3.3 Tr III:
DKD 1 (rnein atlama aralklar) srekli olmayan gerilim/akm zerisine sahiptir.
Bunun dndaki DKDler (rnein MOVlar veya bastrc diyotlar) ise srekli gerilim/akm
zerisine sahiptir (ekil Y.12). Bu trn zellii, 10/350 slik akm darbesi srt yar deer
sresinin DKD 1in anahtarlama davran sayesinde azaltlmasdr. Bu sonraki DKDlerin
ykn hafifletir.

RES RES RES RES
< < <

ekil Y.12 Koordinasyon, tr III Gerilim anahtarlamal tip DKD ve gerilim
snrlamal tip DKD

Y.3.4 Tr IV:
ki kapl DKDler, seri empedanslar veya szgelerle birbirine bal iten kaskat
DKDlerden oluur (ekil Y.13). Bu i koordinasyon sayesinde DKDlerin kna veya
donanma en az enerji aktarm salanr. Bu DKDler, uygun olduu taktirde, Tr I, Tr II
veya Tr IIIe uygun olarak sistemdeki dier DKDlerle tam olmaldr.


750

Not: Enerji koordinasyonunun baka uygun nlemlerle salanmas durumunda (rnein
gerilim/akm zerilerinin koordinasyonu veya tetiklemeli DKDlerin kullanlmas), seri
empedanslar veya szgeler olmayabilir.

ekil Y.13 Koordinasyon, tr IV Bir eleman iinde birden ok DKD olmas

Y.4 Serbest enerji geii yntemine gre koordinasyon:
Birleik bir dalga retecinden elde edilen darbeler, DKDyi belirlemek ve koordine
etmek iin kullanlabilir. Bu yntemin ana avantaj, DKDyi bir kapal kutu olarak ele alma
olana vermesidir (ekil Y.14). DKD 1in giriine uygulanan bir darbe iin, ktaki ak
devre gerilimleri ve ksa devre akmlarnn deerleri belirlenir (serbest enerji geii
yntemi). Bu k zerileri, 2 Oa edeer olan birleik dalga zorlamasna dntrlr
(ak devre gerilim 1,2/50 s ve ksa devre akm 8/20 s). DKDnin i tasarm hakknda zel
bilgiye ihtiya duyulmamas bu yntemin bir avantajdr.
Not: Bu yntem, DKD 2nin DKD 1e geri beslemesi olmadnda, iyi sonular verir.
Bunun anlam udur: DKD 2nin giriindeki darbe koullar, yar etkili (quasi-impressed)
akm koullar ile ayndr. DKD 1 ve DKD 2nin gerilim/akm zerileri ok farkl
olduunda, bu durum ortaya kar (rnein bir MOVla bir atlama aralnn koordinasyonu).
Koordinasyon ynteminin amac, DKD 2nin giri deerlerinin (rnein boalma akm)
DKD 1in k deerleri (rnein gerilim koruma dzeyi) ile karlatrlabilir duruma
getirmektir.
Uygun bir koordinasyonda, DKD 1in kndaki edeer birleik dalga, hasar
olmakszn DKD 2 tarafndan sourulabilen birleik dalgay amamaldr.
DKD 1 kndaki edeer birleik dalga en kt durum zorlamas iin belirlenmelidir
(I
max
, U
max
, iinden geen enerji)
Not: Koordinasyon yntemi ile ilgili ek bilgiler IEC 61643-12de verilmitir.

DKD 1e ilikin U
OC
(k) s DKD 2ye ilikin U
OC
(giri)

U
OC
(k) ve I
SC
(k)nin edeer birleik dalgaya dntrlmesi:

751
U
OC
(1,2/50 s dalga biimi), I
SC
(8/20 s darbe biimi), Z
I
= 2 O

ekil Y.14 Serbest enerji geii yntemine gre koordinasyon

Y.5 Koordinasyonu dorulama:
Enerji koordinasyonu aadakilerle dorulanmaldr:
1) Koordinasyon deneyi: Koordinasyon, ayr ayr her bir durum esas alnarak
gsterilebilir.
2) Hesaplama: Karmak sistemlerde bilgisayar benzetimi gerekirken basit durumlarda
yaklak hesap kullanlr.
3) DKD ailelerinin uygulanmas: DKD imalatlar, koordinasyonun salandn
dorulamaldr.


752
Ek Z

DKD korumasnn seimi ve tesisi

Karmak elektrik ve elektronik sistemlerdeki hem elektrik ve hem de iletiim devreleri,
uygun bir DKD korumasnn seimi ve tesisinde gz nne alnmaldr.

Z.1 DKDnin gerilim koruma dzeyine gre seimi:
Korunmas gereken donanmn U
W
darbe dayanm gerilimi, aadakiler iin
tanmlanmaldr:
- IEC 60664-1e uygun elektrik hatlar ve donanm balant ular,
- ITU-T K.20 ve K.21e uygun iletiim hatlar ve donanm balant ular,
- malatdan elde edilen bilgilere uygun dier hatlar ve donanm balant ular.
Aadaki koullar salandnda i sistemler korunmu olur:
- sistemlere ilikin U
W
darbe dayanm geriliminin, DKDye ilikin U
P
gerilim koruma
dzeyi ile balant iletkenlerindeki gerilim dmn gz nne almak iin gerekli olan bir
payn (marjn) toplamna eit veya daha byk olmas,
- sistemlerin DKD giriiyle enerji bakmndan koordine edilmesi.
Not 1: DKDye ilikin U
P
gerilim koruma dzeyi, tanmlanm bir I
n
anma akmnda
kar den artk gerilime baldr. DKD iinden geen daha yksek ve daha dk akmlarda,
DKD balant ularndaki gerilimin deeri buna bal olarak deimektedir.
Not 2: DKD, korunmas gereken donanma balandnda, balant iletkenlerindeki U
endktif gerilim dm DKDye ilikin U
P
gerilim koruma dzeyine eklenir. Koruma dzeyi
ve bacaklar/balantlardaki iletken elemanda gerilim dmesi sonucu olarak meydana gelen
ve DKD knda gerilim olarak tanmlanan etkin koruma dzeyi U
P/f
nin, DKD tipleri iin
aadaki gibi olmas kabul edilebilir (ekil Z.1):
Gerilim snrlamal tip DKDler iin
U U U
P f P
A + =
/ ,
Gerilim anahtarlamal tip DKDler iin
) , max(
/
U U U
P f P
A =

Baz anahtarlamal tip DKDlerde, ark gerilimini Uya eklemek gerekebilir. Bu ark
gerilimi, birka yz volt olabilir. Birleik tip DKDlerde, daha karmak formller gerekebilir.
DKD ksmi yldrm akm geerken, balant iletkenlerinin uzunluu s 0,5 m olmas
durumunda, U = 1 kV/m veya en az % 20 gvenlik pay kabul edilmelidir. Endklenen
darbeler iin U ihmal edilebilir.
Not 3: U
P
gerilim koruma dzeyi, DKD ile ayn koullarda denenen donanma (ar
gerilim ve ar akm dalga biimi ve enerjilendirilmi donanm vb.) ilikin U
W
darbe dayanm
gerilimi ile karlatrlmaldr.
Not 4: Donanm i DKDleri ierebilir ve DKDlerin zellikleri koordinasyona etki
edebilir.


753

Burada:

I Ksmi yldrm akm
U U U
P f P
A + =
/
Gerilimli iletken ile kuaklama baras arasndaki darbe gerilimi
U
p
DKDnin snrlama gerilimi
2 1 L L
U U U A + A = A

Kuaklama iletkenlerindeki endktif gerilim dm
dt dH H / ,
Manyetik alan iddeti ve trevi

Not: U
p/f
gerilimi U endktif geriliminden dolay, DKDnin U
p
koruma dzeyinden
daha yksektir (U
p
ve Unun en byk deerlerinin mutlaka ayn anda ortaya kmas
gerekli olmasa bile). DKD iinden akan ksmi yldrm akm, DKDden sonraki devrenin
korunan tarafndaki dngde ek gerilim endkler. Bu nedenle, balanan cihaz tehlikeye
sokan en byk gerilim, DKDnin U
p
koruma dzeyinden daha yksek olabilir.

ekil Z.1 - Gerilimli iletken ile kuaklama baras arasndaki darbe gerilimi

Z.2 DKD korumasna ilikin tesisat:
DKD korumasnn verimi, sadece DKDnin uygun olarak seilmesine bal olmayp,
doru ekilde tesis edilmesine de baldr. Gz nne alnmas gereken hususlar aadakileri
kapsar:
- DKDlerin yeri,
- Balant iletkenleri,
- Salnmdan dolay koruma uzakl,
- Endksiyondan dolay koruma uzakl.

Z.2.1 DKDnin yeri:
DKDnin yerini, aadaki ltler etkilemektedir:
- zel hasar kayna (rnein binaya (S1), hatta (S2), binann yaknnda topraa (S3)
veya hattn yaknnda topraa (S4) yldrm dmesi)

754
- Darbe akmn topraa yneltmek iin en yakn yer (rnein yapdaki bir hattn giri
noktasna mmkn olduunca yakn yer).
Gz nne alnmas gereken ilk lt: Bir DKD gelen hattn giri noktasna ne kadar
yaknsa, bu DKD tarafndan korunan yap iindeki donanm miktar o kadar fazla olur
(ekonomik olarak avantajl). Sonra ikinci lt kontrol edilmelidir. Bir DKD korunmakta olan
donanma ne kadar yaknsa, bu DKDnin koruma etkinlii daha fazla olur (teknik olarak
avantajl).

Z.2.2 Balant iletkenleri:
DKD balant iletkenleri, izelge 27de verilen en kk kesitlere sahip olmaldr.

Z.2.3 Salnm koruma uzakl l
po
:
Bir DKDnin almas srasnda, DKD balant ularndaki gerilim, U
p/f
ile snrldr.
Korunan donanm ile DKD arasndaki uzaklk fazla ise darbelerde salnm olay oluur.
Donanmn balant ular ak devre ise, bu olaydan dolay, ar gerilim 2U
p/f
ye kadar
ykselebilir ve U
p/f
s U
w
olsa bile donanmda arza meydana gelebilir.
Salnm koruma uzakl l
po
, korumann salanabildii (salnm olay ve kapasitif yk
gz nne alndnda) donanm ile DKD arasndaki en byk uzaklktr. Bu uzaklk, DKD
teknolojisine, tesisat kurallarna ve yk kapasitesine baldr. Devrenin uzunluu 10 mden
daha az veya
2 /
/ w f P
U U s
ise, salnm koruma uzakl l
po
gz nne alnmayabilir.
Not: DKD ile donanm arasndaki en byk uzaklk 10 mden daha byk veya
2 /
/ w f P
U U >
olduunda, salnm koruma uzakl aadaki bant kullanlarak tahmin
edilebilir:
| | k U U l
f P w po
/
/
=
[m]
Burada; k = 25 V/mdir.

Z.2.4 Endksiyon koruma uzakl l
pi
:
Yapya veya yapnn yaknna yldrm dmesi, korunan donanm ile DKD arasndaki
devre dngsnde ar gerilim endkleyebilir. Bu ar gerilim U
P
ye eklenerek DKDnin
koruma verimliliini azaltr. Endklenen ar gerilimler, dngnn boyutlar ile artar (hat
gzergah, devre uzunluu, PE ile aktif iletkenler arasndaki uzaklk, elektrik ve iletiim
hatlar arasndaki dng alan) ve manyetik alan iddetinin zayflamasyla azalr (hacimsel
ekranlama ve/veya hat ekranlamas).
Endksiyon koruma uzakl l
pi
, korumann salanabildii (endksiyon olay gz nne
alndnda) donanm ile DKD arasndaki en byk uzaklktr.
Yldrmdan dolay meydana gelen manyetik alann ok yksek olduu gz nne
alnarak, DKDler ile donanm arasndaki dngy en aza indirmek gerekir. Aksi halde,
manyetik alan ve endksiyon etkileri aadaki nlemler alnarak azaltlabilir:
- Binann (YKB 1) veya odalarn (YKB 2 veya daha yukar YKBler) hacimsel
ekranlamas,
- Hat ekranlamas (ekranl kablolar veya kablo kanallar kullanlmas).
Bu nlemlere uyulmas durumunda, endksiyon koruma uzakl l
pi
gz nne
alnmayabilir.
Not: ok ar koullarda (ekranl olmayan hatlarn oluturduu byk dngler ve
yldrm akmnn endkledii ok yksek deerler) endksiyon koruma uzakl l
pi
aadaki
bant kullanlarak hesaplanr.

| | h U U l
f P w pi
/
/
=
[m]


755

Burada;

3 2 1
. . . 300
S S S
K K K h =
Yapya yakn boalmalar iin [V/m]
3 2 1
. . . 000 30
S S S
K K K h =
Yapya boalmalar iin (en kt durum)
[V/m]
K
S1
, K
S2
, K
S3
Madde G.3te sz edilen katsaylar
K
S1
YKSden veya YKB 0/1 snrndaki baka
ekranlardan dolay hacimsel ekranlama
K
S2
YKB 1/2 veya daha yksek YKBlerin
snrndaki ekranlardan dolay hacimsel
ekranlama
K
S3
iletken balantlarn zellikleri
K
S0
YKB 0/1in snrndaki YKSden dolay
ekranlama etkinliini gz nne alan bir
katsay
5 , 0
0
. 06 , 0 w K
S
=
w [m] kafes geniliine sahip kafes biimli
YKS iin
c S
K K =
0 Kafes biimli olmayan YKS iin (Ek - R)

Z.2.5 DKDlerin koordinasyonu:
DKD korumasnda ard arda bal DKDler, IEC 61643-12 veya IEC 61643-22ye uygun
olarak enerjiyi koordine etmelidir. DKD imalatlar, DKDler arasndaki enerji
koordinasyonunun salandna ilikin yeterli bilgileri vermelidir.
DKD koordinasyonu ile ilgili bilgiler Ek-Yde verilmitir.

Z.2.6 DKD korumasna ilikin tesisat ile ilgili ilem:
Bir DKD korumas aadaki ekilde tesis edilmelidir:

1) Hattn yapya giriinde (YKB 1in snrnda, rnein ana panoda) DKD 1 tesis edilir.
2) Korunacak i sisteme ilikin U
w
darbe dayanm gerilimi belirlenir.
3) Etkili koruma dzeyinin U
p/f
s U
w
olmasn salamak iin DKD 1e ilikin U
p1
gerilim
koruma dzeyi seilir.
4) l
P0/1
ve l
Pi/1
koruma dzeyleri iin istenenler kontrol edilir (Madde Z.2.3 ve Madde
Z.2.4).
3) ve 4)teki koullar yerine getirildii taktirde, donanm, DKD 1 tarafndan korunmu
olur. Aksi taktirde, DKD 2 (DKD 2lere) ihtiya vardr.
5) Donanma daha yakn olacak ekilde (YKB 2nin snrnda, rnein tali datm panosu
veya prizde) DKD 2 (Madde Z.1.2) tesis edilir ve DKD 1 girii ile enerji koordine edilir
(Madde Z.2.5).
6) Etkili koruma dzeyinin U
p/f
s U
w
olmasn salamak iin DKD 2ye ilikin U
p2
gerilim
koruma dzeyi seilir.
7) l
P0/2
ve l
Pi/2
koruma uzaklklar iin koullar kontrol edilir (Madde Z.2.3 ve Madde
Z.2.4).
6) ve 7)deki koullar yerine getirildii taktirde, donanm DKD 1 ve DKD 2 tarafndan
korunmu olur. Aksi taktirde, donanma yakn (rnein SA tesisat noktasnda) ek DKD
3e (DKD 3lere) ve DKD 1 ve DKD 2 girileri ile enerjinin koordine edilmesine ihtiya
vardr (Madde Z.2.5)

756

ve
UYGULAMA ESASLARI
1954
1954
TMMOB
ANKARA
2012
ISBN:978-605-01-0254-3
EMO YAYIN NO:TY/2011/2
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas
Ihlamur Sokak No:10 Kat:2 Kzlay/Ankara
Tel: (312) 425 32 72 Faks: (312) 417 38 18
E-Posta: emo@emo.org.tr http://www.emo.org.tr

EMO Elektrik Tesisleri Genel Teknik Şartnamesi 2012

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

EMO Elektrik Tesisleri Genel Teknik Şartnamesi 2012

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ELEKTRK TESSLER

GENEL TEKNK AR TNAMES

s: Ntr iletkenleri ve devrenin koruma iletkenlerinden oluan toprak hata evriminin

Elektrik Mhendisleri Odas

You might also like