E D E B i Y A T YA

ALAIN BADIOU.

AM

E L E TIR

sanat ve felsefe i MAURICE BLANCHOT. roman

ve ahlak i zaman ve roman PAULRICOEUR. szlendirme ve konuan zne AHMET BOZKURT. iirin gndemi lMAHMUT TEMizvREK.gz grmez bilin grr i KUTLU TUNCA. ey IZIAUDDiN SARDAR. blitcon alemine .. / ULUER AYDOGDU. hikayesel yaltm i SALiH AYDEMiR. viral akntlar 71 BAYRAM BALCI.sz vebaldirl BLENT YILDIZ. jean genet zerine i iLYAZ BiNGL. osmanl burjuvazisinin oluumu lORHAN ETiNBiLEK edebi sokaklar i koucu i MUSTAFA.SOYLU. melankoli devrimcidir SEMiH ELENK. internette tiyatro zerine ../ REHA LK. mlkszler ve sparwl SEviM KTENER. izofreni ile yaamak 3 IAGDAETiNKAYA.hazinvaryete SAHRA .ALP.sairve melei i ECE AYHAN i DERYA NDERI ANiTA SEZGENER I PERiHAN YA KA RI FERiDE EREZI VEROC SERENAS HSEyiN KSE I EKREM ZLI ONUR AYKILI BAYRAM BALel

iindekiler
1 snrda'n

44
bayram balc

75
semih elenk

3
ece ayhan i anita sezgener i derya nderi perihan yakar bayram bolc/ feride erez! veroc serenas/hseyin kse/ ekrem zll onur akyl

sz vebaldir
49
ahmet bozkurt

internette tiyatro zerine kayk kavgalar 83

ada etinkaya

iirin gndemi
53 tlay yldz

kiili hazin varyete 88

orhan etinbilek

17 blent yldz

jean genet zerine analitik bir okuma 23

orhan etinbilek

metinleraras iliki ve oyun denemesi 57

salih aydemir

koucu
93 ilyaz bingl

viral akmttlar-? 62
mustafa zcan soylu

edebi edebi sokaklar 25

kutlu tunca

osmanl burjuvazisinin oluumu

120
alain badiou

melankoli devrimcidir
65
sevim ktener

ey, 28
ziauddin sardar

sanat ve felsefe
131 _ maurice blanchot

izofreni ile yaamak 3

69
reha lk

blitcon alemine hogeldiniz

33 uluer aydodu

hikayesel yaltm
37 mahmut temizyrek

mlkszler ve'sprawl lemesi film yaplabilir 139 . mi? paul rcoeur . Szlendirme ve konuan zne 71
sahra akrolu alp

roman ve ahlak Izaman ve roman yeni roman ,

gz grmez bilin grr air ve melei

152
snrda'n seslenen kitaplar

AHMET BOZKURT

iirin gndemi
Bu lkede halen daha edebiyat ve sanat yeni bir bilin ve yaam alan sunmaktan uzak, gndelik pop bilgi nmayiinin ovvuko kt bir sradanlk ve hamaset ierisinde yrmektedir. Her eyin dibe vurduu, neredeyse sradan olann yceletirildii yalnzca "bize zg" tuhaf bir yaznsal ve siyasal-toplumsal bir iklime sahibiz. Toplumsal gerekliimize nfuz eden ve bizleri hi de artmayacak bir ekilde tm toplum katlarna yaylan bir dekadans'n merulatrld ve bizatihi szde eli kalem tutan sanat ve yazn erbab tarafndan ina edildii bir corafyaya mukim bir ekilde yayoruz. Gya bilgi ve sanat reten Akademya'sndan tutun da edebiyat kanon'una ve kendinden menkul underground edebiyatlarna kadar bu sradanlk ve dibe vurmuluk her geen gn daha da izoid bir hal almakta.

varolmaz. iirin yaamsalln

oluturan eyanlam bu simbiotik gten

'8: iiri, yazn salt yaamsalolana indirgemek ne :1 kadar arzal bir durumsa ayn ekilde yaznsal
alana mndemi indirgemek tm biimleri de salt bir teknie bir uzants olsa verili bir dnya da ayn arzal durumun gerektir. iir, yazn durdurulamayacak, yaya sahip olmayan mayacak younluklu phesiz grmenin rkeklikten bir edimdir. olarak yaznsal ve hibir zaman snr konulaOnu tek bir biimin bir soruna muhtevasndan teknik alann indirgemek

ve szce'yi arama abasndaki kaynaklanr.

phesiz bal bana iirin bir dil ve biim olduunu grmezden grnn gelerek yazlan tamamen belli bir dnya s imleyenlerinin gstergeler dnyasngibi iiri tek bana bir

da evrilen iirler yazld

biern sorunu olarak alglayp yaanlan dnyadan el etek eken iirler de yazlmtr. Sorun aslnda bu iki yneliin kaynakland gidilememi arzalarn birtrl zerine olmasnda yatmaktadr.

bihaber
biri de duyulan

olmak demektir. Aslnda iiri sadece bir teknik olarak altnda yatan temel unsurlardan corafyasndan kaynaklanmaktadr. yaznsal alann o sonsuz

ii
"Bireysel araylar ve beslenmeleri yaratan bir yana brakarak" iir yazan ve kendilerine ve kk-dayanak de gya bir gemi

iir hem dile getir-

dikleriyle hem de dile geldii uzamn niceliksel ls balamnda ynseme hep bir poiesis, yapma edimi ieribizatihi dile geldii olarak formle bir iirsel biem de biemsel tm zellikve yasinde varolur. iirin dile getirdii szce'nin iirsel bir ierisinde almlanmas yaznsal uzamn biricik bir gereklik edilip, szn nemsenmedii dnlemez. iir varageldii

bir iir aray-szl-nn

olduu ac bir gerek. iin tuhaf -elbetteki istisnalar vardr- gen kuak da dahil iir zerine konuan ve yazan herkeste ciddi bir donanm eksikliinin arpyor dece olmasdr. Bu sylediim deil: eyelbette iir iin geerli ayn durum gze sa-

sanatn,

leri gibi ayn zamanda o biemi zglletiren atan temel ncllerinden

yaznn tm alanlar iin geerli. sunmaktan uzak, gndelik

Bu lkede halen

birini de ierik, lzlek.admenkul bir dnyada

daha edebiyat ve sanat yeni bir bilin ve yaam alan pop bilgi nmayiinin ayyuka kt bir sradanlk ve hamaset ierisinde

na ne dersek diyelim iirin o yaam alan oluturur. iirin yaam alan kendinden

R D A 49

yrmektedir. Her eyin dibe vurduu, neredeyse sradan olann yceletirildii yalnzca "bize zg" tuhaf bir yaznsal ve siyasal-toplumsal bir iklime sahibiz. Toplumsal gerekliimize nfuz eden ve bizleri hi de artmayacak bir ekilde tm toplum katlarna yaylan bir dekadans'n merulatrldve bizatihi szde eli kalem tutan sanat ve yazn erbab tarafndan ina edildii bir corafyaya mukim bir ekilde yayoruz. Gya bilgi ve sanat reten Akademya'sndan tutun da edebiyat kanon'una ve kendinden menkul underground edebiyatlarna kadar bu sradanlk ve dibe vurmuluk her geen gn daha da izoid bir hal almakta. Nihayetinde bu topraklarda, yazk ki, felsefeyi felsefeye, sosyolojiyi sosyolojiye, edebiyat edebiyata, tiyatroyu tiyatroya v.b. hasreden, birbirinden bamszm gibi gren nev-i ahsna mnhasr bir entelejansiya var. Elbette konumuz iir ve airler olunca iin rengi daha da deiiyor. Divan edebiyatn gericilik, Halk edebiyatn romantik bir zclk-devrimcilik, Nazm' ulalamayan bir iir ilah, Orhan Veli'yi acemi air, ikinci Yeni'yi gerekstc, Bat edebiyatn ise neredeyse bilmemiliin bir kurban olarak tmden yok sayan bakar-kr bir iir dnyamz var. Kendisini bir boya fabrikasnda zanneden baz amele zihniyetler ise ne id belirsiz bir organik-sentetik iir ayrtrmasn ya da ne felsefenin ne de iirin snrlarn ve yapsn anlamadan tamamen speklatif verilerden hareketle traji-komik bir felsefi iir poetikasn nemli ve byk bir bulumu gibi nmze sermeye pek hevesliler.Genlerde (aslnda bu cmleyi kurarken bile rkyorum zira bu satrlarn yazar da hibir zaman "ihtiyarlamay" dnmeyen, bunu tahayyl bile etmeyen bir "gen") durum daha da vahim: Onlar iin (istisnalar her zaman iin bir parantez iine aldm eklemeliyim) iir u an bir yeralt edebiyatym bir Bukovski serencamym gibi grlyor. Szde anarizm tafralar da cabas. Gya cinsel tercihlerin iirde kendisini dillendirerek iirin ve tm yaratma edimlerinin nne ve tesine gemesi de yine ayn pragmatizm adna yaplan bir irkeflik. Bugn ikinci Yeni adna konuup onu kutsayan ya da yeren ya da 1980 kua iirini anladn ve benimsediini syleyen insanlarn da bu balamda ciddi bir iirve bilgi yoksuniuu ierisinde olduklarn dnyorum. Gerisi laf gzaf... Aslnda ikinci Yeni de dahil bugne kadar gelen srete Trk iirinin poetik servenini ve yapsal inasn tamamladn dnmek, bunu bu ekilde hatalaryla sevaplaryla kabullenmek, ho grmek bilinci ve iirsel dilbilgimJzi akamete uratan bir

anlaytr. Modern Trk iiri doduu ilk andan itibaren beslendii ve ska getii kaynaklar dnldnde hep epistemik bir kesinti ierisinde varolmutur. Sadece belli iir kalplarnya da belli poetik ynsemeleri benimseyerek iir oluturulamaz. Modern iire, byk iire giden yol bu deildir. Bat yazn hibir zaman kendisini vareden yapsal srelerden ve bilisel katmanlardan, toplumsal ve siyasal alglardan azade bir poetika devirmedi. iire ve iirselolana bu adan bakldnda ne ikinci Yenine de baka bir dnem iiri gerek anlamda bizi byk iire, byk iirin poetikasna ulatran bir eikte duramadlar. Fakat u da bir gerek: Bugn bile, halen daha, iirimizi omuzlayan poetik anlay ikinci Yenive 80 kua tarafndan yrtlyor. Artk kuak ve dnem ayrmlarnnda bu anlamda gereksiz olduunu dnyorum. Zaten bugn Trk iirinin bir kuak oluturmaya da mecali yoktur. Bugn ve yarn Trk iirini ancak bireysel abalar bir yere gtrecektir.

islami duyarllklar ve islam &kozmOIOjiSinin bilin aklarnn ve sanat algsnn vahiy, felsefe, okl enkleminde dile getirildii islami bir iir olabilir fakat ne islamc bir iir ne de islamc bir air kategorisi, kendi balam ierisinde dahi, bir mevcudiyete sahip olamaz. islamclk modern bir ideolojidir, modern zihniyet dnyasnn tretfii tm dier ideolojiler gibi hep yukardan aaya bir deiimi ngren ikame bir anlaya sahiptir. Keza bugn adna islamc iir denilen olgu, bilinci modernitenin formel tm arpklklaryla kirlenmi marazi ve hayata ge' kalm bir iirdir. islamc iir ve islamc air kategorisi, bir kere her eyden nce, iiri yedeine alarak ilerleyen, iiri arasallatran

il'

pragmatist bir siyaset diline ikin , bir zihniyet dnyasna sahiptir.

50

RD A

RN GNDEM

iii
Deneysel ve somut iir atlmlar her yenilik gibi bizim yaznmzda yine metinsel dzlemde deil de daha ok airini ya da yazarn grnr klma, onu iaret etme ve ilk yapan olma amacn tad iin aslnda pek de masum giriimler olarak grlmemeli. te bu alanda olduka son zamanlarda marazi bir mecraya bu "deneyim" kendinden Elbetmenkul p-

syla yant veriyor: soruluyorsuni

"ah sahne

mantm ... sarlp

bak, perdene

gzler iniyorl ite bu

suretle yaralarndan szyorsun".

v
nce bir tespit: islami duyarllklar ve islam kozmolojisinin bilin aklarnn ve sanat algsnn vahiy, dile getirildii islami bir iir felsefe, akl denkleminde

baarl rnler verildi. Fakat kaym gibi grnyor.

olabilir fakat ne islamc bir iir ne de islamc bir air kategorisi, kendi balam ierisinde dahi, bir mevcudiyete sahip olamaz. islamclk modern bir ideolojidir, modern zihniyet dnyasnn ideolojiler ngren gibi hep yukardan trettii tm dier aaya bir deiimi

hesiz bu airlerimiz imizin ortaya ekilde

aslnda en byk avant-garde birikimlerden almalara habersiz bir

airimiz olan Nazm Hikmet de dahil pek ok airkoyduu bylesi deneysel soyunmak-

tadrlar. Bir metni sadece alt alta dizerek ya da ona geometrik bir tasarm vererek kaligrafik olan yakalamaya alaym derken deneysel iirin temel znn ska geilmesi ey/em" gzard (ecrire bu almalardaki en temel hata. Sanrm bu airlerimizin yazma ediminin "geisiz bir est un verbe intransitif) szn giderek algsnn i ie getii M. Rothko, olduunu bir uzamda P. etmeden ideogram'latl,

ikame bir anlaya sahiptir. Keza bugn kirlenmi marazi ve haya-

adna islamc iir denilen olgu, bilinci modernitenin formel tm arpklklaryla kategorisi, ta ge kalm bir iirdir. islamc iir ve islamc air bir kere her eyden nce, iiri yedeine iiri arasallatran pragmatist bir sahiptir. airin bir alarak ilerleyen,

siyaset diline ikin bir zihniyet dnyasna Oysa iirin dnyas hibir ideolojik biimlenmez, yaam bakn ideolojiler poetika alann belirler ancak ve dnyaya

zaman-mekan. J. Ashbery,

kalp ierisinde bakn, iire zgl

biraz daha G. Apollinaire, J. Pollock,

C. Demuth, W. Kandinski,
P. Cezanre,

ve dnya grleri balamnda

Valery, S. Mallerrne, G. Perec, F. Ponqe, D. Phillips'e sil batan yeniden, bir gz atmalar gerekecektir. iV ispanyol air Angelus Silesius sylemiti: sin porque florece porque florece" "La rosa

evrene dayandrabilir. Ancak iirin

ideolojiler bu anlamda hibir zenginletirdii ve var

zaman iirin dilini kendi dillerine baml klmamaldr dnyasn klabildii oranda ideolojiler iirin hizmetinde olabilirler. Bu bile aslnda pek mazur grlecek bir durum olmasa gerektir. Bu durum ok ince ve tehlikeli bir snr izgisini gerekli klar. Zira bu dengenin makul bir ekilde yrtld iirsel yapya rastlamak ok nadir bir durumdur. yaplanmalar O yzden tm dier ideolojik de bizleri

(G/n nedeni

yoktur; g/ iek at iin iek aar). Gzellik ve estetik yaratm yaznsal alann en temel vazgeilmezidir. Fakat gzellie kurallarla varlmad da bir gerek. insani gereklie grlebilirformlarn vazgeilemeyecek hibir zaman servende airin gzelolan ilikin tm alglanabilir ve ve bir dil ierisinde duyumsanan bir dil ierisinde gerekiyor. yakalamaya

gibi islamc iir kategorisi

dile geldiini Bu anlamda

olduka speklatif ve krlgan bir alana havale eder. islamc air tanmlamas bile bal bana yanl bir tanmlamadr ve bizleri onun karsnda yer alan pek ok yeni ve gereksiz iir ve air snflandrmalarnn Isnrlandrmalarnn ierisine ekecektir. iirin bir tek gerekive evrensel bir dili vardr, bunu unutmamak

unutmamak

alrken kt her ait tm nceliklerin

insana ve gereklie

ayn zamanda yaadmz hayata mukim bir hakikat bilgisi olduunu duygusuna biimlere da hibir zaman akldan karmahibir aidiyet Tm olmayan bir srgndr. mas gerekir. Zira air, ayn zamanda, sahip

yor. Dier taraftan bugn islamc air olarak nitelendirilen insanlarn ne kadar acaba lslamyet'in ngrd dil ve duyu ierisinden sormutu ve eklemiti: hareket etmektedir? Yllar nce ismet zel "Snni air olur mu?" diye air/ere yn veren, on/an harekete sevkeden ortodoks ilkedir. Aslnda hi de yanl dnmyor ismet zel: air bu topraklarda koruyucusu ve algland ekliyle her trl i'tizal hareketine kardr, o hep messes nizamn kurucusu, bekisidir; bakaldramaz o her zaman ulul-emr'e itaat eder, zalime nk o kelimenin en ar anlamnda

ve snrlara kar o hep bir ara yerde, bir olan tm yaznsal yaratlar da en bir uzamda varolur.

eikte durur. Dolaysyla dili de, yaam da rettiklerinin birertoplam nihayetinde hep srgnsoylu

iir, gereklik, birey, toplum birliktelii zerine sylenecek ey belki de Jacques tersine evirmekten ye uramasd"). disruption de /a presence" Derrida'nn bir szn kesintiibaret olacaktr: "La poesia est /a (iir mevcudiyetin

izzet Yasar'n bir iiri ise buna fazla-

S i N i R D A

51

Snni airdir. Sormak gerekiyor: c airde islamiyetin yoruz, adna duyduumuz matist Trk bir din diyorum nk

bugn hangi islambugn islamc iir

di i anlamda, durumunun

Ausschwitzten neden imkansz

sonra iir yazmama hale geldiine ilikin

bir "din" olarak sesini duyabilitek ey bir kimlik etrafnda kendi altna almaya alan pragbaka bir eye ahit tek eyerkek modernitenin egemen, zihniyet

bilgiyi de anlamsz hale getiren bir aura'ya sahiptir. phesiz her daim umut etmek gzel bir ey. Fakat hibir ekilde Paul Valery'run akszl ngrsn de unutmamak kaydyla: "umut varlm kendi tininin kar kukulanmasmdan baka her trl akla kesin ngrlerine kt sonucun gelir".

yaam alann garanti olmuyoruz. ve dnyasyla

bir dil siyasetinden Duyabildiimiz Snni bir iirin

bir ey deildir. Varltm bama gelebilecek

kafas karm, tarihe ve akla hep ge yoksun eskil bir ses oluyor. Bunun var. islamiyet ld, irtica bir

kendi tininin bir yanl olduu

kalan btnlkten

neresinde islamiyet nostaljiden ibaret.

Poetik bir olanak olarak Marxist bak asnn denendii ve farkl kanallardan akt bir iir elbette

Vi
Adorno barbarlktlf" "Ausschwitz'ten diyordu. sonra iir yazmak iki dnya sava arasnda gittikgibi, bir akhava hapishanesine da zaten neyin neye baml

bugnn dnyasnda ve yaadmz ar'n zamansal evrimine ynelik kar duruun bir cephesi olmas balamnda, kurtarabildii bizi hamasetten ve gnbirlik mddete, phesiz gereken olandan anlaml bir giripek ok noktay

e zlen ve ken bir dnya, phesiz yine Adorno'nun ngrd dntke Byle olduunu Adorno'nun bir ortamda bilmenin her ey bir o kadar bir ve ayn olmutur. pek o kadar da nemi yoktur.

imdir. Fakat bu giriim de yine iir ve ideoloji balamnda ska geilmemesi paranteze ald mddete Gayrimerudur. deyip szlerine bir anlama kavuacaktr. Srekli bir ihtilaldir" iiri alp yine

O yzden yllar nce Cemal Sreya'nn "Ykcdr iir, Temizleyicidir. balad kurulacaktr" noktadan

yaad ruh iklimi ideolojilerin tkendii bir gereklikten baka bir ey syle-

bir dnyaya aitti ve dnya da artk hep kendi nesnesi tarafndan srklenen deildi. stelik bu durum, tam da Adorno'nun

onun umut ettii yere doru yani "iirsel gerilimin dairesi yeniden dedii andan itibaren devralmak gerekiyor bu miras.

callahan _barbara

53

52 S i N i R D A