O ULLARIN BABALARI

GR

.............................................................................................................................................. 2

1. BABA F GRNN PS KANAL STT K YORUMU ............................................................. 2 1.1 20.YY Edebiyat 'ndaki Freud Ve Psikanaliz Etkisi ................................................. 2 1.2 PS KANAL ZDE BABA F GR...................................................................................... 3 1.3 ktidara Ba kald r n n Glgesi Olarak Pi manl k .................................................. 6 1.4 Pi manl ktan taate ........................................................................................................ 8 1.5 Babaya Benzemek / Benzemeyi stememek ........................................................... 8 1.6 Baban n Gznden Kendini Okumak ........................................................................ 9 1.7 Gemi teki Baban n Bugne Etkisi .......................................................................... 12 2. MEKTUPLARIN SOSYOLOJ K AIDAN NCELENMES .................................................. 13 2.1Mektuplar n Niyet Ve Samimiyet ncelemesi ......................................................... 13 2.2 Mektuplar n znesi Olarak Kimli in Sosyolojik Temelleri .............................. 15 2.2.1 Varolu u Temeller A s ndan Kafka Ve Atay n Mektuplar .................... 15 2.2.2 Modernist Temeller A s ndan Kafka ve Atay n Mektuplar .................... 15

O ULLARIN BABALARI

Franz Kafka n n Babaya Mektup ve O uz Atay n Babama Mektup Eserlerindeki Baba Figrnn Psikanalitik ve Sosyolojik Yorumu

GR
Yarat m n bilinalt na inmemize yarayan psikanaliz, sanat n nas l do du una, yaratman n nas l bir sreten geti ine, sanat n n eseri niin ve nas l kaleme ald na dair sorular sanat ele tirisinin yard m yla inceler. Burada inceleyecek oldu um Franz Kafka n n Babaya Mektup ve O uz Atay n Babama Mektup eserleri, bir yntem olarak psikanalizin temel verileri ve sosyolojik yorumlar yla birlikte irdelenmeye al lacakt r. Mektuplar, sadece psikanalisttik ve sosyolojik incelemenin tesinde, baba figr, iktidar-otorite kavramlar , modernite, varolu uluk ve kimlik kavramlar erevesinde okunacak ve incelenecektir. Bu al ma Freud un 20. yzy l edebiyat zerindeki etkisi de dikkate al narak gerekle tirilecektir.

1. BABA F GRNN PS KANAL T K YORUMU

1.1 20.Yy Edebiyat ndaki Freud Ve Psikanaliz Etkisi
Sigmund Freud ve psikanaliz yz y l a k n bir sredir tart tart l yor olmas son derece normal (ola an ). Freud ile ilgili tart l yor. Cinsellik lmaz bir gerek

gibi bir kavram ( cinselli i) , retisinin merkezine alan bir d ncenin y llard r varsa bu, onun 20. yzy l edebiyat zerindeki byk etkisi olsa gerek. Age of the modern and other literally essays kitab nda bu noktan n alt n izen Harry T. Moore da modern edebiyat zerindeki hi bir etki Freud unki kadar do rudan olmam t r (Moore, 1971: 23) diyerek bu etkinin ne kadar yo un oldu unun alt n iziyor. Psikoloji, en basit anlam yla, psi ik srelerin incelenmesidir, (sil ) ve Sigmund Freud un psikanaliz

teorisinin ( s. Freud psikananilizinin) edebiyat zerindeki etkisi yads namayacak kadar (denli) byktr. Psikoloji ve psikanalizin edebiyat zerindeki etkisinin yan s ra, iki bilimsel dal n edebiyat n incelenmesi ve yorumlanmas nda kullan lmas da gayet normaldir nk insan ruhu (psyche) btn bilimlerin ve sanatlar n kayna kabul edilir. Yaz nsal yap tlar psikanalitik a dan incelemek gerekti inde nemli bir ikilemle kar la lmaktad r. Psikanaliz bast r lmas haz ilkesinin gereklik ilkesi taraf ndan nevroz ve (Eagleton, 1990: 184) srecinin bilind nda yaratt olarak

psikozlar n incelendi i bilim dal d r. Fakat sanat eseri a ktan a a bir ama ta maktad r ve bilinli bir biimde dzenlenmi tir. Bu bilin hali o eserin ve sahibinin eser zerinden incelenmesini sekteye u ratabilme ihtimalini ortaya kar r. lk durumda somut ve kesin olarak yarat lm zmlememiz gerekmektedir. bir sanat eserini psikanalisttik bir zmlemeden Bu noktada, semi oldu umuz iki eserin geirip daha sonra canl ve yarat c eser sahibini tek bir ki i olarak ele al p kar la t rmas , ya anmas muhtemel, bilin ve bilind indirebilecek yap ya sahiptir. ikilemi ihtimalini en aza

1.2 Psikanalizde Baba Figr

Lacan der ki, Freud tek bir soru sormu tur: Baba nedir? ( nokta koy) Baba kavram bilind n n en ba at kavram d r. En basit, belki de en kaba anlam yla ifade edecek olursak bilind , ac veren hat rlar n unutulmas iin ayr lm olan bir haf zad r. Bu hat ralar n zn de bast r lm yapm arzular, duygular ve d nceler olu turur, ve bu ara t rmalar n 1900 lerin ba nda mekan n onur konu u ise Baba d r. Freud un,

olmas ndan dolay ve o dnemki baba kavram n n alg lan ndaki ili kisel

farkl l klardan tr erkek ocuk ile baba aras ndaki ili kiye daha fazla de inilmi tir. K z ocuk ve anne aras ndaki ili kinin ayr nt lar na girmeden stn kr bir ekilde, erkek ocuk-baba ili kisinin tersi olarak de erlendirilmi tir. Freud insan ruhunun temel paradan olu tu unu syler. Do al drtler ve s n r tan mayan arzular karanl k alan id i olu turur. Baban n ve toplumun otoritesinin temsilcisi, arzular n s n rlay c s sper ego olarak adland r l r, ve bu iki

blge aras nda adeta gidip gelen, ruh ile d dnya aras nda duran, bilincin, d ncenin temsilcisi ego bulunur. Oidipus kompleksiyle birlikte bu l model aras ndaki ili ki de net olarak izlenebilir. ocuksu ak l idin kayna d r. d kkenli anne arzusunu yasaklayarak krize yol aan baba otoritesi sper egoyu olu turur. kisinin aras nda dengeli bir ili kinin olu mas , kompleksin a lmas anlam na gelir. Freud, bu dengeleme ediminin gerekle tirilemedi i durumlarda, bast r lan ve bilind n n derinliklerine gnderilen arzular n bir ekilde d a vurulmalar gerekti ini belirtir. Bu dengeleme ediminin gerekle memesi durumunda d a vurumun bir savunma mekanizmas geli tirme, bir ka , yans yan bir nefret, zgven yitimi ya da bir sululuk ...vs eklinde olabilece i malumdur. Kafka mektubunda, bu durumun dolayl bir sonucu olarak savunma mekanizmas geli tirmesinden, sululuk hissiyat ndan; zgven yitiminden bahsetmi tir.
Kendi eylemime duydu um gveni kaybettim. Sebats z, karars zd m. Ya m ilerledike, de ersizli imin kan t olarak kar ma karabildi in rnekler de artt , giderek belli bir a dan gerekten de hakl kt n. (Kafka 2008: 28) ...herhalde ikisi de e de erlidir (ancak temel yap lar m z kar la t rm yorum burada), yaln z bir noktada, senin yapt n gibi, kendi zorluklar m zla vnemeyece imiz ve kimseyi bunlarla kk d remeyece imiz iin daha elveri siz bir konumday z. (Kafka 2008: 35) Bizdeki Yahudi liseliler biraz tuhaft rlar, en akla gelmeyecek trden olanlar bile bulunur aralar nda, ama benim gibi kendime yeterli, ancak so uklu u bak m ndan benzersiz bir ocu un donuk, neredeyse hi gizlenmemi , y k lmaz, ocuka, aresiz, glnl n s n rlar na dayanan, kendinden hayvanca bir ho nutluk duyan kay ts zl na bir daha ba ka hibir yerde rastlamad m; ne ki bu kay ts zl k burada da korku ve sululuk bilinci yznden ya anacak bir sinirsel y k ma kar biricik s nakt . (Kafka 2008: 51) Atay da ise, iktidar n s n rlay c l na itaatin yaratt haks zl a u ram l k hissi, dnyayla hesapla maya, dnyadan hesap sormaya varan bir yans tmayla son bulur. ok al t halde al mamakla sulanan, istemedi i okullara metazori gnderilen ocuk, babas taraf ndan haks zl a u ram t r. Babaya, kendisine yap lan haks zl n hesab n soramay tan kaynaklanan fkenin birikimi, dnyayla yap lan hesap sorgulamas nda patlak verir. Bana haks zl k edildi i d ncesi iimde yle geli ti ki art k btn dnyay suluyorum der ve ekler Atay Btn dnyan n yzne arp p duruyorum kap lar . ( Atay,1987:1180). Atay 182. Sayfa da yine haks zl a u ram olmaktan duydu u s k nt ya vurgu yapar. Fakat burada, haks zl a u ram l k hissi Kafka y a benzer bir zeminde devam eder. Haks zl k eden dnyaya ba kald rma ihtiyac iindedir Atay da. Oraya gidi im bana haks zl k eden dnyaya kar bir ba kald rma hareketi olacak diyebilirim. ( Atay,1987:182)

Psikolojik ve psikanaliz bilimi erevesinden bakt m z zamana baba kavram n n, biyolojik baba kavram ndan

geldi ini grebiliyoruz. 1900 y llarda da, u anda da hala baba; bir tak m insanlar n sorumlulu unu stlenen, gl ve otoriteye hakim birini tarif ediyor. Baba evin reisi, karar verenidir. Aile yeleri ona gvenir ve s rtlar n ona dayayabileceklerini bilmenin rahatl iindedirler. Atay da, bu gvenin verdi i rahatl ktan bahsedilmi , baban n lmesiyle kar la lan gvende hissetme yoksunlu unun getirdi i yaln zl k hissiyat na baban n yan nda anne arac l yla da de inilmi tir. Hani bir zamanlar baz kitaplar okuyordum da eve baz as k suratl adamlar a r p onlarla ba r arak tart yordum;o zamanlar annem ba ma bir eyler gelece inden endi elenmekle birlikte, gene de bu konuda kendisini uayaran ahbaplar na kar beni savunuyordu. imdi beni savunan kalmad babac m;nk ikiniz de ldnz. te ben de yaln zsam..... ( Atay,1987:184) Aile ii ili kilerde gzetme, sorumlumluluk alma, koruma...vb konumlar, tek ba na ki i zelliklerinin tesinde, ki inin otoriteye, gce ve erke sahip olmas ile kazan labilir ancak. Psikanalizde de baba kavram bu sahip oldu u g ile birlikte ekillenir. Mektuplarda bu g kavram n n baban n otoritesinin idamesinde belirleyicili ine s k s k de inilmi tir.
Ben s ska, gsz, ince; sen gl, iri, geni . Kendimi ac n las bir halde grrdm, stelik yaln zca senin nnde de il; tm dnyan n nnde, nk sen benim iin her eyin ltydn. (Kafka, 2008: 21)

Kafka fiziki kar la t rma sonucu olarak sundu u gc, sonras nda kendini ac n las halde grme gibi bir kimlik sorunsal na dn trm tr. Kafka n n mektuplar nda g kavram n n kullan l ile ilgi ekici bir nokta daha, g kavram n n hep ikili z tl k iinde, gl-gsz ayr m yla kullan l yor olmas ;
Oysa sen kar da dururdun ve bu durum yaln zca senin gcnn, benim zay fl m n ola an sonucuyken... (Kafka 2008: 27) ...nk, benim kar mda ok glydn. (Kafka 2008: 29)

Burada Kafka asl nda, babas n n gl durumunun kendi zay fl kaynakland n sylyor olabilir ki;

ndan

Ancak tam da baba olarak benim iin fazlas yla glsn; zellikle de erkek karde lerim ise ancak ok sonra geldikleri iin, yani ilk yavru olarak yapayaln z dayanmak dayanmak zorunda kald m bir durumda, bunun iin fazlas yla zay ft m (Kafka 2008: 17)

Diyerek, kendisi zay f oldu u iin babas n n gl kald

n , bu gcn

niteliksel bir g de il, ocu un gszl kar s nda bir konumlan oldu unu belirtir. Atay da ise baba, hayat kar ndaki kesin konumu ve bu kesinli i

sayesinde dnyada edindi i yer itibariyle bir g unsuru olarak simgelenmi tir. Bu samimiyetsiz, bo dnyaya ancak mahup, samimi, saf, maddiyata gerekti ince nem veren ve tutarl tav rlarlarla kar durulabilir, bir g oda olu turulabilirdi. Babas n n lmnde ba lar n ne e erek lmn anla lmaz gere ini d nyormu gibi yapan (Atay,1987:173); gerek bir akrabas n n kalmad ( Atay,1987:173), onu samimiyet buhranlar na srkleyen ( Atay,1987:174) sahte dnyan n iinde, oldu u gibi olan ( Atay,1987:175), birok eyi yok sayarak belirli bir dzen iinde ya ayan ( Atay, 1987:177) basit ama eli kisiz bir g edinmi ti babas . Zira kendisi, sorgulayan taraf olarak dahi dnyada kendine yer edinememi ti. Ayr ca insan n evrendeki yeri konusunda da d ncelere dald samn yorum. Fakat...ben btn bunlar d nd m halde bulmad m. (Atay,1987:175) n

yerimi

1.3 ktidara Ba kald r n n Glgesi Olarak Pi manl k

Freud, Totem ve Tabu mitinde asli baba ile o ullar aras ndaki

iktidar/g sava ndan bahseder. Bu ataerkil despotizm, baban n zorba ynetimi, daha ilk insan gruplar nda grlr. Baba, yasaklar, bask lar ve despottur. Baban n bask c dzenine kar koymaya karar veren karde ler birle erek babay ldrmeye karar verir. Babay ldrmeye varan zgrlk arzusu, babayla aradaki kan ba ndan daha nemli ve belirleyicidir; fakat sonras nda o ullar babalar n ldkleri iin sululuk hissetmi lerdir. Bu sululuk arac l yla, baba, o ullar n n hayat nda belki de ya ad

zamanda sahip oldu undan daha etkili bir gce ve o ullar taraf ndan iselle tirilmi bir

iktidara sahip olmu tur. Art k baba yoktur; fakat baban n hayaleti dola r. Bu mitsel durumdan bir sonu kar: iktidara kar tl bir pi manl k takip eder. Bu olas sululuk hissiyat na en gzel rnek olarak uras verilebilir: Kafka n n bir itaatkars zl k hareketi olarak , gece m zm zlanarak su istemesi sonucu babas onu sahanl a gtrp geceli iyle orada b rak r. Sonras nda Kafka bu deneyimin onu itaatkar hale getirdi inden, her an yata ndan al n p gtrlme korkusunun onda bir hilik hissiyat yaratt ndan bahseder.
Evet, sen temelde iyi kalpli ve yumu ak bir insans n (birazdan syleyeceklerim bunula eli miyor, ben yaln zca bir ocu un zerindeki etkinden sz ediyorum), ama her ocuk o iyili i bulana kadar arayacak sab r ve korkusuzlu a sahip de ildir. Senin yarad l n nas lsa, bir ocu a da ancak yle davranabilirsin, gle, grltyle ve ani fkelerinle ve bu durumda tm bunlar sana zellikle uygun grnyordu stelik, nk beni gl, cesur bir delikanl olarak yeti tirmek istiyordun. lk y llardaki e itim yntemlerini bugn dolays z bir biimde tarif edebilmen mmkn de il, ancak daha sonraki y llardan geriye ve Felix e ynelik davran lar na bakarak a a yukar canland rabiliyorum kafamda. Bu aralar o zamanlar daha gen, dolay s yla bugne oranla daha diri, daha yabani, daha do al, daha umursamaz olman, ayr ca tamamen i ine ba lanman, gn iinde bana bir kere bile grnmemen ve bu yzden de zerimde asla zay flayarak bir al kanl a dn meyen ok daha derin bir iz b rakman, daha da keskinle tirici bir etken olarak dikkate al nmal . (Kafka 2008: 19) lk y llardan yaln zca bir olay do rudan hat rlayabiliyorum, belki sen de hat rlars n. Bir keresinde gece vakti durmadan su diye m z rdan yordum, ku kusuz susuzluktan de il, belki k smen sinirlendirmek, k smen de kendimi oyalamak iin. Bir ka sert tehdir fayda etmeyince, beni yata mdan alm , sahanl a ta m ve geceli imle kapal kap n n nnde k sa bir sre yapayaln z b rakm t n. Bunun do ru olmad n sylemek istemiyorum, belki de gece huzuru sa lamak o s rada ancak bu yolla mmknd, ancak burada senin e itim yntemlerini ve bunlar n zerimdeki etkilerini a klamak istiyorum. O zaman herhalde uslu durmu tum sonras nda, ancak bu olay iimde bir tahribata yol at . Anlams zca su isteyip durman n bana gre do all yla, d ar ya ta nman n ola and korkutuculu unun kendi do am gere i hibir zaman do ru ili ki iine sokmay ba aramad m. Y llar sonra bile o dev adam n, babam n, en yksek merciin neredeyse hibir neden olmaks z n gelece ine ve gece yar s beni yata mdan kar p sahanl a ta yaca n , yani onun gzmde bylesi bir hi oldu unu d nerek azap ektim (Kafka 2008: 19-20) Atay, babas n n iktidar davran lar n n bir ba kald rma ihtiyac do urdu unu syler ve fakat iktidara ba kald r sonras nda gelen pi manl hayatta bir yer bulamay zerinden a klar. Yerle ik kavramlara ba kald ran , entellektel, sorgulayan taraf olarak kendini, z t kuvvetlerin muhasalas nda , gereklik buhranlar nda bulur. stelik srekli bir kendine dnyada yer bulma ihtiyac iindedir. Ben bu sonulardan ok yak nd m. Asi evlat durumuna mncer oldum. ( Atay, 1987:176) ..Benim gibi, z t kuvvetlerin muhasalas nda olmad n iin ( Atay,1987:174) Bazen de gereklik buhranlar na kap l yorum. ( Atay,1987:174) Belki de kendime bir yer yapabilmek iin.... (Atay,1987:179)

Gnderseydin.....kainattaki yerimi tespit gibi hususlarda daha becerikli oldurdum. (Atay,1987:175)

1.4 Pi manl ktan taate

ocu un zerindeki otoritenin baba arac l babas n annesinden k skand n belirtir. yla, ( kald r) olu tu unu,

devam etti ini ve de i ti ini farkeden Freud, oedipus kompleksinde k z ocu un, di korkusuyla ba layan baba otoritesi ve toplumsal ya am m z anneye duyulan arzunun bast r lmas , toplumsal hayata tabular ve devlet, patron vs gibi otorite imgeleriyle yans r ve bu noktada Freud un igdlerimiz ynetir, akl m z de il dedi i noktaya gelinir. Freud ilkel insan n,

hayat/do a kar s nda daha savunmas z olmas na ragmen, daha az bast ran bir varl k olarak daha mutlu oldu unu syler. Bu bast rmada, modern toplum olmak iin yap lan gizli szle mede vazgeilenler, Fromm un deyi iyle bir irrasyonel bo alma ; Freud un deyimiyle bir kendini tahrip durumu yarat r. Bu kendini tahripte baban n nemi, ay p , do ru-yanl olmas n n yan nda, babaya kar . vs gibi tabular yarat c kavramlar n k noktas olmas n n yan nda Abraham n ikircilik olarak niteledi i, ocu un , babas yla rekabet halinde ihtiyac ndan dolay , ona itaat etmesinde, sululuk hissiyat geli tirmesindedir. Bu nedenle Oidipal dnemin, tam a lamamas durumunda ocuk, olan nefretini kendi kendini ac tan bir itaate dn trebilir.Bu durum ssler. Kafka n n bahsetti i, Mann n bir roman n ocuk karakterinde ok gzel zetlenmi tir. ocuk, s n f n yeni y l kutlamalar nda, hocas n n kendini dvd sopay hapishaneyi bir zevk saray na dn trmesi nde hapishane iktidar simgelerken, zevk saray na dn trmesi ise bu iktidar n itaate dn mesini simgeler;
Birinin tutuklu olmas ve belki de ba arabilece i bir firar niyetiyle yetinmeyip, yan s ra, hem de stelik ayn anda hapishaneyi dn tremez, e er dn trrse kaamaz. Seninle aramdaki bu zellikle talihsiz ili kide, ba ms zla mak istiyorsam, mmkn oldu u kadar, seninle hi bir ili kisi olmayan bir ey yapmal y m; evlilik en byk ey geri ve en onurlu ba ms zl sa l yor, ama ayn zamanda seninle ok yak n bir ili kisi var. (Kafka 2008: 63)

1.5 Babaya Benzemek / Benzemeyi stememek

Tm bu bilgiler erevesinde, mektuplardaki baba-o ul ili kisini yorumlamaya , yazarlar n kafalar ndaki baba imgesinden ba lamak isteriz. Kafka da , Atay da,kendileri iin bir baban n, iki farkl baba bar nd rd ndan bahseder. Atay, as l babam kendime sakl yorum (Atay 1987:172) derken ya da seni sen olarak ya amak

istiyorum (Atay 1987:182) derken iteki, temeldeki, samimi babay grd n ve o babayla bir sorunu olmad n ifade eder. Atay n sorun ya ad baba, iktidar alan ndaki, dnyay ikilikler zerinden okuyan, yaftac (Atay 1987:176) babad r. Kafka iin de temelde iyi kalpli ve yumu ak bir insan oldu (Kafka 2008:38), agzl ve mutsuz (Kafka 2008:40) tan mlar aras nda, hislerini, nefrete, savunmalara, korkuya dn trebilecek bir fark vard . San r m bu nedenledir her ki yazar da bir fark vurgusu yapm ve hatta benzerliklerinden yak nm t r. Atay benzerliklerimiz oldu u bir gerektir (Atay 1987: 174), zetle, evrendeki her eyi kesin izgilerle ikiye ay rd n. Bu bak mdan da sana benzedi imi itiraf etmeliyim (Atay 1987:176), .o unda, temeldeki benzerli imizi gizlemek iin mitsiz sslemelerle kendimi yormu um (Atay 178), ben de yaln zl mda sana benzedim babac m (Atay 180) gittike sana benziyorum babac m: kimseleri be enmez oldum (Atay 180/2) derken, tm benzerlikleri, ortakl klar olumsuz de erler zerinden kurmu ve sonunda gene de sonunda sana btnyle benzemekten korkuyorum (Atay 184) diyerek, temeldeki benzeliklerini gizleme iste ini a k ederek Sabit nazarlarla bo lu a bakt m zamanlar n o unda temeldeki benzerli imizi gizlemek iin mitsiz sslemelerle kendimi yoruyormu um gibi geliyor bana. (Atay 178) bu benzerlikten ho nutluzlu unu dile getirmi tir. Kafka ise bu vurguyu, kar la t rma yoluyla yapar: Buna kar l k sen, dayan kl l nla, sa l nla, i tah nla, gl sesinle, konu ma yetene inle, kendinden ho nutlu unla, dnyaya tepeden bak nla, azminle, kararl l nla, insan sarrafl nla, bir bak ma cmertli inle, tabii ayn zamanda tm bu stnlklerin bir paras olan ve o kunun, bazen de anl k fkenin seni srkledi i hata ve zaaflarla gerek bir Kafka s n. (Kafka 17) Ve sonras nda devam eder: Her halukarda biz ylesine farkl ve bu farkl l m z birbirimiz iin ylesine tehlikeliydi ki (Kafka 18). Bu farkl l k vurgusu asl nda gizli bir ba kald r d r, buradaki farkl l k, iki farkl kimlikten tesini, onun gibi olmama iste ini bar nd r r. Me ru iktidarlara otorite denir diyen Weber den k la, yazarlar iin babalar n n me rula t yerler nereleridir. Ku kusuz ki bu lmlemede, otoritenin, her zaman yukar dan yarat lmad , bazen, ba kalar n n otoriteye olan ihtiyalar n n da otoriteyi kurabilece i bilgisi hesaba kat lmal d r. Zira bu otoritenin i leyi inde, babalar n n ynlendirme, ynetme ihtiyac n n sakl olabilece i kadar, yazarlar n, babalar taraf ndan tan nma, takdir edilme ihtiyalar da yer alabilir.

Baban n Gznden Kendini Okumak

Asl nda tam da bu noktada, yazarlar n kendilerini tan mlar ve babalar n n gznden kendilerini ifade edi biimleri nemlidir. Buradaki fark, sadece gerek ben vurgusunu yapmakla kalmaz, ayn zamanda, yazar n gzndeki baba-o ul aras ndaki mesafeyi dile getirir. Kafka babas n hayal k r kl na u ratt ndan bahseder uzunca. Ancak sonras nda kendi iin yapt betimlemelerden, babas n n gzndeki Kafka dan etkilenmi olman n izleri grlr. Babas n n gzndeki Kafka: ba lad s fatland rmada, onun gznde bylesi bir hi oldu umu d nerek azap ektim der (Kafka 20), daima ka d nen,somurtkan, dikkatsiz, itaatsiz ocuklar olduk (Kafka 30), Ben senin kar nda ..ki i oluyordum (Kafka 32) , benim her trl u ra ma ve zellikle

de ilgilenme tarz ma kar pe in olarak duydu um antipatiye burada da sahiptin (Kafka 49) ve son olarak De ersizdim, mahkum edilmi , i nenmi tim, ba ka bir yere kamak iin byk aba gsteriyordum geri, ama bu bir i de ildi, nk sahip oldu um glerle ula amayaca m, imkans z bir eydi sz konusu olan. (Kafka 53) eklinde tan mlanm t r. Oysa babas n n grmek istedi i Kafka gl, cesur bir delikanl (Kafka 19), asker gibi yryebilme, i tahla yemek yeme vs gibi zaman n g simgelerini ta yabilen bir delikanl d r. ( Kafka 20). Ancak tam da ki inin kendini iselle tirmi iktidar n gznden grmesinin rne i olarak Kafka, ocuklu undaki Kafka y hemen hemen ayn de erlerle tan mlar: ylesine m ym nt , yorgun, rkek, ktcl, tembel, obur, agzl bir ocuktu ki, onunla konu mak bir yana, ona neredeyse bakamazd m bile, bana fazlas yla kendimi hat rlat rd . (Kafka 40) Fakat Kafka bu etkinin fark nda oldu unu da ufak bir notla dile getirir. zerimde yaratt n etkiden ka nman elinden de ildi, yaln z bu etkiye yenik d m olmam , benim kt niyetime ba lamaktan vazgemelisin. (Kafka 18) Atay, da babas n n gznden kendini Kafka yla benzer bir yerden okur. Babas n n gznde o da p s r k bir ocuktur. ( SAYFA 180 ) Ancak yine de, yazar kendi mektubunda biraz daha ansl bir kararkter koyar ortaya, Atay da babas o lunun yazar olmas yla vnebilir. Ancak bu vnme, yaz lanla de il, yazarl k s fat yla alakal oldu undan yine de o ul iin niteliksel bir anlam ta m yor olabilir. vnlen ey, o ulun yarat m,yazarl k yetene i de il, statsel durumudur. (sayfa 174). Atay, babas n n lmnden sonra da kendini babas n n gznden okumaya devam eder. Yazd klar babas n n gznde uydurma dan ibarettir. Ku kusuz ki Atay n, yazd klar n n babas taraf ndan, uydurma olarak nitelendirece ine ili kin kan s n drt farkl yerde vurgulamas dahi, Atay n,bu durumu, babas n n kendine verdi i de er zerinden okudu una ili kin bir veridir. Asl nda yazd klar m, senin deyiminle uydurma eylerdi. (Atay,1987:174) Ama onlar da senin deyiminle gerekten uydurma eylerdi. ( Atay,1987:175) ...yazd klar m okusayd n ne d nrdn? Hepsini deli samas m bulurdun? (Atay,1987:181)

Baba-o ul aras ndaki yak nl k da bizim iin, kurulan ili kinin okunmas nda belirleyici olacakt r. Nitekim Hegel in ifadeledi i ekilde sylersek: Bir otorite sizden ne kadar uzaksa o kardar korku, gizem,yabanc l k yarat r ; ne kadar yak nsa o kadar az gl grnr. Nitekim Kafka, babas yla mesafeli ili kisinden, az gr mesinden bahsederek ...ve bu yzden de zerimde asla zay flayarak bir al kanl a dn meyen ok daha derin bir iz b rakman, ok daha keskinle tirici bir etken olarak dikkate al nmal (Kafka 19) diyerek mesafeli ve iselle tirilmi bir iktidardan sz eder. Atay da da birbirini anlamay tan gelen s n rl bir ili ki durumu vard r. Atay babas na biz birbirimizi anlamadan sevdik derken, tezat olu tururcas na,

roman n geri kalan nda babas n anlad yerlere uzun uzun de inir. Bu uzak ili ki Hegel in ifadelendirdi i ekilde o lun zerinde derin bir iz b rakm olmal ki, babadan, babayla ili kilerden olu an bir metin yaz lm t r. Galiba biz, babac m,birbirimizi hep byle anlamadan sevdik. (Atay,1987:174) Aram zda hibir zaman al ld k baba-o ul ili kisi olmad . Ne ben, btn merakl ocuklar gibi durmadan soru sordum;ne de sen ot rup baz eyleri bana a klama gere i duydun. ( Atay,1987:178-179) ...Bu sat rlar benim hissetti im ekilde anlad ndan da pheliyim, hatta anlay p anlamad n da bilemiyorum (Atay,1987:174)

Baba-o ul aras ndaki ili kiyi okurken, dikkate al nmas , de inilmesi gereken bir di er nemli nokta baba ve o ul aras ndaki bak /gr trafi idir. Yani, baba-o ulun birbirlerinin nas l grdkleri, kendilerini birbirlerinin gznden nas l grdkleri ve baba-o ulun kendilerini kendi gzlerinden nas l grdkleri, buradaki otoritenin bir iktidar yarat p yaratmad na ili kin sonuca ula mam z k smen sa layabilir. Zira, baban n gzndeki o ul imgesine hak vermek bir sululuk yarat rken, kar kmak, bir haks zl a u ram l k hissiyat yla isyan ba latabilir. Baban n gznden nas l grndkleri ile kendilerinin babalar n nas l grdkleri aras ndaki kar la t rmaya bak ld nda, kendi gzlerinin, o unlukla, babalar n n bak na/gzne bir tepki niteli i ta d grlmektedir. Atay n mektubundaki baba da , Kafka n n babas da kendinden ba ka kimseyi be enmeyen, takdir etmeyen karakterlerdir. Atay bu kendini be enmi li i: Kendini ok be endi in halde kusurlar n bilmedi in gibi .(Kafka 176) , Senin gibi ba n dik tutmas n bilmeyen tm insanlar dalkavuktu (Kafka 176) eklinde ifade ederken; Kafka: Senin fikrin do ruydu, di er fikirler deli samas yd .. (Kafka 21), Yan nda al an herkese gore o kadar stndn ki, onlar n al malar seni asla ho nut etmezdi ( Kafka 37) demi , ve ba ka bir yerde , babas n n kendisini vmesini, kendini gsterme ihtiyac na ba lam t . Ama senin istedi in bu de ildi zaten, senin abalar n n sonucunda durum de i mi ti, insan n kendini senin yapt n gibi gsterebilece i bir f rsat yoktu. Byle bir f rsat zorla ve y karak yarat lmal yd , evden kamak gerekirdi... (Kafka 34) Fakat belirtmek gerekir ki Atay, babas n ayn zamanda olumlu s fatlarla anar. Babas , iten ( Atay 184), gurulu,mahup ( lkenin en zengin adam senin paltonu tutarken ya da, Rica ederim Cemil Bey, msaade buyurun, diyerek bizat kendisi paltoyu giydirmekte israr ederken senin gibi hissedemedikten sonra, insan o paltonun iinde kendisi varm gibi gururlanmad ktan sonra, seni be enmeleri hatta anlamalar neye yarar? Ya da meclise ilk girdi in s ralarda, ba kandan bir ka gn izin istemeye gitti in zaman, Cemil Bey siz galiba yenisinizi diyen ba kan n kar s nda senin gibi utanmad ktan sonra insan n byle kk ayr nt lar renmemesinin ne anlam var? (Atay 172)) ve anadolu safl ndad r (Atay 174). Ancak bu betimlemelerde dikkat eken nokta, Atay n babas n , destek olan, dinleyen, anlamaya al an, yarg lamayan..vs gibi toplumsalla m niteliklerle de il de, babas n n ta ral olmas ndan kaynakland n

d nd n yer yer ifade etti i, al kanl kla edinilmi zelliklerle nitelemesidir. Buradaki nemli nokta da , ba a dnecek olursak, bu zelliklerin Atay n sorun ya amad as l babas na tekabl etmesidir. Babaya bak ta belirtilmesi gerekti ini d nd m bir di er nokta da , her iki yazar n da, babas na ili kin olumsuz yarg lar geli tirmede, eli kili durumlar ndan rnekler vermeleridir. Atay babas yla ka l kl sigara itiktikleri halde , bacak bacak stne at p sigara iti i iin azarland ndan bahsederken(Atay 179); Kafka bu eli kiyi E er sana daha az uysayd m, benden ok daha ho nut kal rd n mutlaka. (Kafka 27) eklinde ifade eder.

Gemi teki Baban n Bugne Etkisi

Bu bak ve gr hallerinin, tan mlad kimliklerin yazarlar a s ndan bir di er nemi, bu tan mlar n , o ullar n bugnne etkileridir. Nitekim iki yazar da mektuplar nda uzun bir yer ay r r bu etkilere. Bu etkilerden rnekler verecek olursak : Kafka: Y llar sonra bile o dev adam n, babam n en yksek merciin neredeyse hi bir neden olmaks z n gelece ini ve gece yar s beni yata mdan kar p sahanl a ta yaca n , yani onun gznde bylesi bir hi oldu umu d nerek azap ektim (Kafka 20), Bugn bu ses kar s nda ocuklu umdaki kadar titremeyi imin biricik nedeni, ocuklu un o kat ks z sululuk duygusunun, yerini k smen ortak aresizli imizin sezgisine b rakm olmas d r. (Kafka 26) Tek bir itiraz yok! tehtidi b rakm yor pe imi ; ( Kafka 26) senin ho una gitmeyen bir ey yapmaya ba lad mda .kendi eylemime duydu um gveni kaybettim. (Kafka 28) Ben senin kar nda yine ayd nl ktan korkan yarat k ..bu da yine benim sululuk bilincimin derinle mesi anlam na geliyordu. (Kafka 33) Atay: .Bana haks zl k etti in d ncesi iimde .btn dnyan n yzne arp p duruyorum kap lar ... (Atay 180) Atay n roman nda, baban n o lun bugnne etkisin de iki rnek daha mevcuttur. Birincisinde, babaya kar tl n belirledi i be eniler szkonusudur. Sanat mzi ini ve klasik mzi i sevmeyen babaya bir tepki olarak, iki mzi i de seven bir o ul vard bugn. Birlikte ya ad m z gnlerde btn be enilerim sana kar duydu um tepkilerle olu tu. Sen klasik Trk Mzi i ni goygoyculuk olarak niteledin; Bat mzi ine de tepkini sadece Kapat unu eklinde gsterdi in iin ben, her ikisini de sevmeyi grev sayd m kendime. (Atay 1987:176) kincisinde, vakti zaman nda kar gelinmi fakat kar geldi i eye dn m bir o ul vard r.Baban n, dnyay kesin izgilerle ikiye ay ran tavr na itiraz eden, fakat sonras nda, tam da itiraz etti i eye dn mekten yak nan bir o ul. ...Biz annemle ben- sana itiraz ederdik; fakat ben fark na varmadan, senin orta yola f rsat vermeyen ac mas z s n fland rmalar n benimsemi im babac m. (Atay 1987:177) San yorum ki tm bu nitelendirmelerin sonucu olarak her iki yazar da babalar ndan uzakla ma ihtiyalar n ka iste i ile ifade eder. Atay n ki , haks zl a

u rad bir dnyadan ka ken, Kafka n nki babadan ka t r. yle ki Kafka Evlilik giri imlerinin , babas ndan kamak iin bir aba oldu undan bir ok yerde bahseder (Kafka 55)ve bu ka n temel amac n a klar: Ba ms zla ma ( Her iki evlilik giri imimin ard ndaki temel d nce de tmyle do ruydu: bir ev amak, ba ms zla mak (Kafka 61)) , evlilik en byk ey geri, en onurlu ba ms zl sa l yor (Kafka 63).Kafka n n evlilikle ilgili betimlemelerine bakt m zda bir ba ms zla ma iste inin yan nda gemi inden izler grrsnz. Sayfa 56 da evlili in nemini evlenece inki iyle payla aca hayat, birliktelik duygusunun getirdi i gven vb gibi genel evlilik tan mlar zerinden de il; gelecek tm ocuklar kabullenmek, onlar bu gvensiz dnyada ya atmak ,onlara yol gstermek zerinden tan mlar.Asl nda evlilik, ba ms zla arak, ona babas n n hatas n telafi etme imkan tan mas a s ndan nemli bir arat r. Nitekim Kafka evlilik kavram nda ocuklu unun izlerini u ekilde yans t r: Evlilik iste imin fe ce u ramas n n ba ka nedenleri var. Bu nedenler, senin ocuklar nla kurdu un ili kide yat yor, ki bu mektubun konusu da bu ( Kafka 64) A

MEKTUPLARIN SOSYOLOJ K AIDAN NCELENMES

Mektuplar n Niyet Ve Samimiyet ncelemesi
Sen olmad ktan sonra sana yaz lan mektup ne i e yarar? ( Atay 171)

Neden bir roman, iir de il de mektup olmu Atay ve Kafka n n tercihleri? Altay ve Kafka burada babalar na seslenmenin tesinde neleri ta yor/tart yor olabilir (kendileriyle ve okurlar yla)? Bu tart malardaki niyet nedir, ve tart malar n samimiyet derecesi bize nas l bir veri sunmaktad r? Mektuplar n niyet ve samimiyet incelemeleri u esaslar zerinden yap lacakt r: mektuplar n bir i dkme, i hesapla ma niteli i ta mas , samimiyet sorgulamalar ve yazarlar n babalar yla ili kilerini yzyze konu mak yerine yaz l olarak dile getirmelerindeki ikincil amalar . O uz Atay n mektubu kitap haline getirilmek amal haz rlanan ykler dizisi iinde yay nlanm bir eserdir. yknn ierisindeki emil bey karakteri, O uz Atay n babas yla ayn isme sahip ve benzer zellikler ta yan bir karakter olsa da, yazar mektubu bir sanat eseri yaratmak amac yla kaleme alm t r. Buna ek olarak, O uz Atay hibir zaman bu mektubun gerekten len babas n n ard ndan yaz lm bir mektup oldu unu a klamam t r. Tm bunlardan karak, bu metinin samimiyet sorgulamas gerek hayatla ne kadar rt t zerinden de il, okurla bulu tu u dil zerinden yap lmaktad r. Yazar n biimsel bir dil yerine gnlk bir dili tercih etmesi, babac m hitaplar , okuruna kendisine ili kin bir s rr n veriyormu alg s uyand ran ayr nt lar , bu samimiyet yntemine ili kin rneklerdir. A a daki al nt da kurulan dile rnek olabilir.

Genellikle bir aksilik olmad babac m. Ben a lad m.... Bu teknik gelene i sevmiyorum babac m; a lmaz engellere kar y m. Seni, annemin yatt mezarl a gmmedik(Atay 173).

teki taraftan, Kafka n n mektubu, Franz Kafka n n ya ad zaman diliminde babas na bizzat gnderilmek zere yaz lm fakat gnderilmemi tir. Mektup,Kafka n n lmnden sonra arkada Max Brod un Kafka n n tm eserlerini yay nlamasyla ortaya km t r. Yaz l amac bir erkek ocuk ile babas aras ndaki ili kiye dair genel bir tan mlay c yaz m olmaktan ziyade, iinde bolca isyan, hesapla ma,i dkme bar nd ran, gnderilememi olmas nedeniyle isyan Kafka da hapsolmu otobiyografik bir al mad r. Dolay s ile bu al madaki samimiyet sorgulamas da okurunu iine alabilmeyi sa layan, metinle ba n kuvvetlendiren tm aralar zerinden yap labilir. Yukar daki tm ifadelerimizin bir uzant s olarak, bu metinlerde kurgu nerede ba l yor gerek nerede devreye giriyor bilinmez ve belki tam da bu gerek/kurgu izgisinin belirsizli i, yazarlar , otoriteyle kar la malar nda zgr b rakan bir alan olabilir. Yazarlar n, babalar yla yz yze de il yaz l olarak (hatta Atay da lm sonras nda) kar kar ya gelmeyi semeleri, tam da Freud un maskelenmi ka olarak niteledi i tan ma denk d ebilir. Bu maskelenmi ka , ki inin, otoriteyle yz yze konu acak denli y k c sonular do urmasa da, itekileri dkerek, kar tl ifade ederek otoriteyi (baba) yeniden kavrama yolunun bulunmas n ifade eder. Belki yazarlar babalar n n otoriteleriyle ilgili s k nt lar n , mektup zerinden kurduklar bir dolayl kar la mayla farkl la t rm , yeniden kurmu olabilirler.Nitekim Kafka, babas na iini dkme metodu olarak, mektubu gndermeyerek yapt bu dolayl anlat m ili kisini , daha evvel de, babas na derdini, babas n n nne baba-o ul ili kisini anlatan bir kitap koyarak da kurdu undan bahseder mektubun bir yerinde. (Kafka 49) Kafka ve Atay n mektuplar n gnderilmi ve gnderilmemi mektuplar a s ndan de erlendirecek olursak;Lacan gnderilmemi mektuplara dair unlar syler: Yollanmam mektubun ilgin yan saklan yor olmas d r. Mektubun yaz lmas da yollanmas da o kadar nemli de ildir (kimi zaman baz msvetteler haz rlar ve sonra bunlar atar z), ama gndermeye niyetli olmad m z bir mektubu saklamak dikkate de er bir davran t r. Mektubu saklayarak, onu bir anlamda yollam oluruz asl nda. D ncemizden vazgememi , onu de ersiz addederek bir kenara b rakmam zd r (bir mektubu y rt p att m zda yapt m z budur); tam tersine, saklayarak ona duydu umuz inanc peki tirmi say l r z. Asl nda syledi imiz udur: d ncemiz gerek muhatab n n bak lar na teslim edilmek iin fazla de erlidir, nk o belki de bunun k ymetini anlamayacakt r; yleyse biz de mektubu onu anlay la ve takdirle okuyaca ndan emin oldu umuz birine, yani gerek muhatab n n fantazi dnyas ndaki kar l na yollamay tercih ediyoruzdur. Bir sz sylememek ile bir mektubu gndermemek aras nda durdu umuzda, dile gelmemi sz ile ula mam mektup aras ndaki fark, Psikanalizin alan nda zlr. Bu alan da Freud un alan d r. Sylemedi imiz sz, bast rd m z,

teledi imiz, bilincimizin karanl klar na hapsetti imiz szler olarak gn na kacaklar zaman kollarlar. Oysa gnderilmemi mektupta okunabilen,kendini gizliden gizliye a k etmi bilind Lacan n alan d r. nk bilind kendini eksik syledi inde, sylemedi inde, kand rd yerde ifade eder.

Mektuplar n znesi Olarak Kimli in Sosyolojik Temelleri

Varolu u Temeller A s ndan Kafka Ve Atay n Mektuplar zbireycilikten karak, bireyin, hayat boyunca kendini, kayna n arayaca n , kendi olmaya al aca n ifade eden varolu u ak mda, hayat, bireyin varoldu u srece kendini arayacak ve fakat bulamayacak olmas ndaki samal kt r, hiliktir. Kierkegaard bu durumu birey olmaktan daha korkun bir ey yoktur diyerek ifade eder. Atay da bu varol u bunal mlara s k s k rastlan r. Atay belirsiz bir isyan halinde olan (Atay 180), ruhsal kar kl k iinde bulunan (Atay 183),yaln zl k eken (Atay 180) bir insan olarak , ona haks zl k eden dnyaya kar gitme iste iyle doludur( Atay 183) Kafka da bu varolu u bunal m onu zaman zaman esir alan bir hilik duygusu yla (Kafka 20),aresizli iyle ( Kafka 42), varl iin her an yeni bir kan ta ihtiya duymu lu uyla ( Kafka 52) ifade eder. Birey, d nsel bir varl k olarak, hayat boyunca arayaca iin toplumla at r ve bu at ma s ras nda sadece varoldu u an esas al r. ncesini ya da sonras n de il. Varolu ular, insan n , kavrad zaman n ncesinde ya da sonras nda anla lamayaca n , kendini anlayamayaca n d ndklerinden, bu kendini gerekle tirme eylemlerini bir psikanalitik eylem olarak de erlendirmezler. Bu anlamda Atay ve Kafka ocukluklar n n bugnne etkilerinden bahsettikleri yerlerde zaman zaman varolu sal bir bunal mdan bahsetseler de kavrad klar zaman n ncesinden bahsettiklerinden varolu sal bir zmleme de il, bir i dkme eyleminde bulunmu lard r. Mektuplardaki varolu u elere gemeden nce modernizmle gelen kimlik in as na de inmek, modernizm ve varolu ulu u birlikte okumak, mektuplar daha derin de erlendirmemizi sa layacakt r. Modernist Temeller A s ndan Kafka ve Atay n Mektuplar Kimlik TDK da Toplumsal bir varl k olarak insana zg olan belirti, nitelik ve zelliklerle, birinin belirli bir kimse olmas n sa layan artlar n btn eklinde tan mlanmakla beraber, bireylerin inanlar ndan, de erlerinden, d n biimlerinden, zgvene, eli kilere, ben kimim sorusuna giden geni bir kapsama sahiptir ve sizi insanlarla ortakla t ran / ayr t ran eyleri ifade eder. Modernizminin kimlikleri, rasyonel, ayd nlanmac , positivist bireyleri bir sr yeni toplumsal rolle

bezemi tir ve bu toplumsal rollerin o almas sosyal rollere adaptasyonu getirdi i iin gerilim yarat r. Modernizmde yerle ik de erlere isyan eden, dnyadaki zn arayan bir kimlik sz konusudur. Bu z aray nda karakteristik zellikler ortaya kar, herkesin kendine zg bir ki ili i, niteli i oldu u vurgusu herkesin teki sini yarat r. Herkes kendi kimli ini di erini tan ma yoluyla kurar. Kentli-kyl/ ilerici-gerici.. vs gibi kar tl klarda ilerici neye gore ilerici oldu unu gerici tan m ndan k la yapar. Glerle, farkl l klar n/ayn l klar n biraradala t mekanlarda, yukar da ifade edilen gerilimle birlikte, gemi ten kopu un,tekiyle kar la ma alanlar n n oklu unun s k nt lar ve eli kileri ya an r. Trkiye gibi modernli in bat l la maya indirgendi i, dikey bir idari ynetimle yerle tirilmeye al ld lkelerde bu gerilimler bir i hesapla maya/gemi e zleme dn ebildi i gibi, kylye, az nl a, yeterinde bat l olmayana da ynelen bir d lama eklinde de olabilir. Nitekim Atay mektubunda, babas gibi kyde de il de apartmanda byd iin ocuklu unu ya ayamad ndan yak n r ve bu ocuklu u ya ayamam l n onun yaln zl kla ba etme gcnden al koydu unu belirtir. Bu durumun sonucu olarak, yaln z b rak ld nda mesele kart p herkesin burnundan getirmektedir. Derler ki sen de ocuklu unda eve dnnce anneni bulamazsan hemen soka a f rlar ve onun misafirli e gitti i evin cam n ta larm s n.(Kafka 181). Kimlik s k nt s ndan bahsederken hepimiz bir zenti iinde bulunuyoruz der ve modernizmle h zlanan kimlik tan ma/okuma/olu turma metodlar ndan olan psikanalizin, varolu ulu un yaratt merak n, baz meseleleri bytmeden ibaret oldu unu syler. ( sayfa 182 Acaba senin de bilinalt n baz meseleleri bu yzden bytyoruz. ) Bu modernizm bilgileri erevesinde mektuplar tekrar okudu umuzda Atay n her eyden tek anlam karan imdiki genleri (Kafka 172) asl nda gemi le s nanm ve belki nostaljik bir biimde anlam zenginli ini anlama kapasitesinden yoksunlukla ifadelendirilmi lerdir. Bilgi a olarak nitelenen, bilginin mitle tirildi i modern zamanlar n Trkiyesinde Atay, kimsenin do ru drst bir ey bilmemesinden yak nm t r. Asl nda bu durum Trkiye nin modernle me geli iminin- yukar da belirtildi i gibi- elitist niteli i ile de ilgilidir. Ancak bilginin iktidar daha sonra Atay n bir betimlemesiyle y k l r. Bilginin rahat b rakmayaca ndan bahseden Atay , babas n n varolu u bunal mdan, bilin ak m ndan, psikanalizden vs haberi olsa koltu unda rahata uyuyamayaca ndan bahseder. Bir anlamda cehalet, mutluluktur der. (Atay 182) Kafka da benzer bir ekilde ,sayfa 32 de babas n n niteliksizli inden uzun uzun bahsedip asl nda bu niteliksizli ine ragmen sahip oldu u ya am gcnn, kendisini utand rd ndan bahseder.

KAYNAKA

Eagleton, Terry. Edebiyat Kuram . ev. Esen Tar m. stanbul: Ayr nt Yay nlar , 1990.

Atay, O uz. Babama Mektup , Korkuyu Beklerken. s. 159-171. stanbul: leti im Yay nlar , 1987. Atay, O uz. Korkuyu Beklerken stanbul: leti im Yay nlar , 1987. Moore, Harry T. Age of the Modern and other Literary Essays. Carbondale: Southern Illinois University Press, 1971. Fromm, E. (1994) Sevginin ve iddetin Kayna , ev. S. Budak, teki Yay., 2. Bas m, stanbul.