Elektrik Tesislerinde Dağıtım Ve Koruma

HOCHSCHULE BIBERACH
Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm
Elektrik Tesislerinde Datm ve Koruma EES 455
Prof. Dr. smail Kak

Prof. Dr. smail Kak, 27 Eyll 2010, Ege niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Elektrik-Elektronik Blm
DERSN ER
1. Elektrik datm sistemleri 2. Hatalar, tipleri ve etkileri 3. AG ve YGde Topraklama 4. AG Ar akm koruma cihazlar 5. Rleler 6. Hat korumas 7. Transformatr koruma 8. Motor koruma 9. Jeneratr koruma 10. Akm ve gerilim trafolar
Prof. Dr.-Ing. Roland Koenigsdorff Prof. Dr. smail Kak, 27 Eyll 2010, Ege niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Elektrik-Elektronik Blm Seite 2
Sayfa 2
ELEKTRK MHENDSL ANA KONULARI

Alnmas Gereken Dersler: 1 - Elektrik Mhendisliine Giri 2 - Elektrik lme 3 - G Elektronii 4 - Elektrik Makineleri 5 - Elektromekanik Enerji Dnm 6 - Enerji retimi 7 - Enerji letimi 8 - Enerji Datm 9 - G Sistemlerinin Analizi 10 - Elektrik Tesisleri
11 - Elektrik Tesis Proje
12 - Elektrik Tesislerinde Koruma 13 - Elektriin Endstride Uygulanmas 14 - G Elektronii 15 - G Kalitesi 16- Kontrol teknii 17 - Elektrik Src Sistemleri 18 - Aydnlatma 19 - Yksek Gerilim Teknii 20 - Elektrik Santrallar 21 - Elektrik Enerjisi Ekonomisi 22 Topraklama 23 - Otomasyon
Sayfa 3
Elektrik G Sistemlerinin Tasarm ve Planlanmas

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. IEC/EN Standartlar, AG/YG Elektrik ebekeleri Ksa devre ve hata akmlarnn hesaplanmas (IEC 60909) ok Akmlara Kar Gvenlik nlemleri (IEC 60 364-4-41) Kablo ve letkenlerin Ar Akmlara Kar Korunmas (IEC 364-4-43) Elektrik Tesislerinde Gerilim Dm Hesab (IEC 60 364-5-52) Selektif Seicilik ve Back-up-Koruma (IEC 60 364-5-53) AG ve YG Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Topraklama, Koruma, ve Potansiyel Dengeleme iletkenleri (IEC 60 364-5-54, HD 637 S1) 8. lk Denetleme ve Deneyler (IEC 60 364-6-61) 9. Elektrik Tesislerinde Koruma 10. Transformator ve Asenkronmotor
Sayfa 4
1. Elektrik Datm Sistemleri

Santral Transformatr letim
Aratrma ve byk sanayiler
Demir yolu ulam
Konutlar Kk iletmeler, tarm ve konutlar
Sanayi, bro, i hanlar maaza ve oteller
Hastane
Ofis Binas
Tnel
Havaliman
Ticaret Merkezi
Alveri Merkezi
Sayfa 5
2050 Ylnda Elektrik ebekeleri
Sayfa 6
Sayfa 7
AG Datm ebekelerinin incelenmesi

Basit radyal ebeke Yedek radyal ebekeler
a) Ksmi yedek ebeke b) Tam ykl ebeke
T1
T1
T2
T1
T2
T3
n.k
n.k
n.k
n.k AG Ana panosu n.a n.a
S rT
PToplam cos
(n 1) S rT
PT 2 cos
(n 1) ai S rT
PToplam cos
Sayfa 8
n.a: normalde ak; n.k: normalde kapal; Y: nemli ykler; ai : trafonun ykleme faktr
Sanayi Datm ebekeleri
Sayfa 9
Sanayi datm ebekeleri (Ray sistemi)
Sanayi datm ebekeleri (Optimum Ray sistemi)
Sayfa 10
IEC ve EN Standartlar, Trkiyede Ynetmelikler
Ankara Mart 2001
Standartlar can ve mal gvenlii iin en asgari kurallardr. Uygulanmalar zorunludur. 1958 1896
2006
Sayfa 11
IEC 60 364: Binalarda Elektrik Tesisleri

IEC 60364-1: Ama, Kapsam, Dayanak ve Uygulama, Tanmlar Blm 2: Ksm 2: Tanmlar (VDE 0100) Blm 3: (VDE 0100) Genel Karakteristiklerin Belirlenmesi Ksm 30: Genel Karakteristiklerin Belirlenmesi
En byk talep gc Ezamanllk faktr Beslemenin nitelii Datm kaynaklar Tesisin devre dzeni Uyumluluk Bakm Besleme kaynaklar D etkiler
Blm 4: Gvenlik nlemleri

Ksm 41: ok akmlara kar gvenlik nlemleri
Ksm 42: Termik etkilere kar koruma
Blm 5: Donanmn seimi ve koruma iin gvenlik nlemleri

Ksm 51: Genel nlemlar
Blm 6: lk denetleme ve deneyler
Ksm 61: Denetlemenin nemli ksmlar Gzle denetleme Kontrol ve lme Koruma ve potansiyel dengeleme iletkeni Elektriksel ayrma ile koruma Yaltm direncinin llmesi Otomatik kesme ile koruma Dner alan lm Gerilimin llmesi Dier lmler
Ksm 43: Kablo ve iletkenlerin ar akma kar korunmas

Ksm 44: Ar gerilime kar koruma Ksm 45: Dk gerilime kar koruma Ksm 46: SAyrma ve amalara kar koruma
Ksm 52: Kablo ve iletken tesisleri Ksm 53: Ama ve kontrol cihazlar Ksm 54: Topraklama, koruma iletkeni ve potansiyel dengeleme iletkeni
Ksm 55: Dier elektrik malzemeleri Ksm 56: Gvenlik amal kurulan elektrik tesisleri
Ksm 7 . . . . . Prof. Dr.-Ing. Roland Koenigsdorff Ksm Ege . . . Ksm 7 . . . . . . Prof. Dr. smail Kak, 27 Eyll 2010, 7 . . . niversitesi, Mhendislik Fakltesi,. Elektrik-Elektronik Blm. . Seite 12 .. .. ..
Blm 7: zel tesisatlar veya yerler iin zel kurallar
Ksm 701: Banyo ve du yerleri
Ksm 710: Tbb yerler
Ksm 718: Kalabalk topluluklarn bulunduu binalar,
Ksm 722: Uan yaplar, gsteri amal araba ve karavanlar Ksm 7 . . . . . .
Sayfa 12
Trkiyede Kullanlan Normlar:

1. Elektrik Tesisleri Ynetmelii IEC 60 364 (VDE 0100) 2. Topraklamalar Ynetmelii IEC 60 364n Ksmlar HD 637 S1 (VDE 0141) 3. Proje Hazrlama Ynetmelii
Sayfa 13
IEC ve EN Normlar:
IEC 60 364: Binalarda Elektrik Tesisleri IEC 60 909: Elektrik Tesislerinde Ksa Devre Hesaplar IEC 62305: Binalarn Yldrma Kar Korunmas HD 637 S1: YG Elektrik Tesislerinde Topraklama
Sayfa 14
DIN Standartlar
1. DIN 18012 Binalarda Yap Balant Kutular Tesisleri (Bina, oda ve tesis yerleri, ller) 2. DIN 18013 Binalarda Saya Tesisi 3. DIN 18014 Temel Topraklama 4. DIN 43871 Tali Datm Panolar 5. Teknik Yap Balant artnamesi (Enerji datm yapan firmalar) 6. DIN 18015 Binalarda Elektrik Tesisleri 1. Ksm: Plan ve tasarm ilkeleri 2. Ksm: Asgari donatmn cinsi ve yaps* 3. Ksm: letken, alter ve prizlerin dzenlenmesi
Sayfa 15
Dnyada Elektrik Tesisleri Norm Gruplar

Uluslar aras IEC 60364 Electrical installations of buildings gelecekte: Low voltage installations Avrupa HD 384 Binalarda Elektrik Tesisleri gelecekte: HD 60364 AG Elektrik Tesislerinin Kurulmas Yerel (rnek: Almanya) DIN VDE 0100 (VDE 0100) AG Elektrik
Tesislerinin Kurulmas Yerel (rnek: Trkiye) Trk Standartlar Enstits Elektrik Tesisleri Ynetmelii
Sayfa 16
Bilgisayar Programlar:
1. Simaris Design (Siemens) 2. Doc Win (ABB) 3. ECODIAL (Schneider) 4. NEPLAN (ABB) 5. DigSilent (Fichter) 6. Sincal (Siemens)
Sayfa 17
10 Admda akm devresi hesab:

(Projelerde dikkate alnmas gereken hususlar)
1. letme (tasarm) akmnn hesaplanmas 2. Ar akm koruma cihaznn nominal akmnn tesbit edilmesi 3. Kablo veya iletken kesit hesabnn yaplmas 4. Ksa devre hesaplarnn yaplmas 5. ok akmlara kar gvenliin salanmas (Otomatik ama) 6. Gerilim dm hesaplarnn yaplmas 7. Selektif seiciliin salanmas 8. Topraklama, koruma ve potansiyel dengelemenin yaplmas 9. izimlerin, ekil ve emalarn yaplmas 10. Tesisin denenmesi, llmesi ve devreye alnmas
Sayfa 18
Siemens: SIMARIS 5.0
Sayfa 19
ABB: NEPLAN
Sayfa 20
2. Elektrik Tesislerinde Ksa Devre Hesaplar (IEC 60 909) Hatalar, tipleri ve etkileri
110kV
R05 R10 R30 R40 R50 R60 R90 Adm. Building Press Shop Body Shop Paint Shop Social Building Assembly Shop Compr. Supply, Utilities Transformer Powerstation
20kV Press Shop Paint Shop
R10
0.4kV
R40 System 2
Utilities
R90
M1
Utilities
R90
Body Shop R30
G
R50 0.4kV
1 GVA
0.4kV
R5 0.4kV
M5
M6
M10
6kV
0.4kV
0.4kV
Social Building
R40 System 1 Emergency Supply-BB

G 3~
Assembly Shop
R60
20kV
20kV
0.4kV
20kV
0.4kV
0.4kV
Sayfa 21
Elektrik Tesislerinde Hatalar
Sayfa 22
Tanmlar:
Ksa devre
L1-N/ L2-N/ L3-N L2-L3 L1-L2 L1-L2-L3
PEN
IB
In
1-faz
L1-L3
L1 L2 L3 N PE
2-faz
3-faz
letken hatas
Gvde hatas
U B UF
Toprak hatas
RB
Toprak
RA
Sayfa 23
Ksa devre akmlarnn karakteristikleri: Hesaplama metotlar
I cn > I "k 3
F
ip
I ma
I"k
I "k 3 , I "k 2 I "k1 , I "kEE
I th
Ik ip Ik id.a. A
Balang simetrik ksa devre akm Tepe ksa devre akm Kararl durum ksa devre akm Ksa devre akmnn d.a. bileeni id.a. d.a. bileeninin balang deeri
I CE , I Re st
I "k1 > I a
Sayfa 24
Elektrik tesislerinde ksa devre akmlar

" Ik3
kutuplu ksa devre akm panolarda dinamik zorlamalar kontrol etmek iin hesaplanr.
" I cn > I k 3
" k 1min
Tek kutuplu ksa devre akm son devrede otomatik amann istenilen zamanda gereklemesinin kontrol iin hesaplanr.
" I k1min > I a
Sayfa 25
Elektrik tesislerinde ksa devre akmlar

c Un c U n = I = 3 Z k 3 Rk 2 + X k 2
'' k3
2,0 1,8
3 Rk Xk
1,6 1,4 1,2 1,0 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2
i p = 2 I k''
I
'' k min
= 1,02 + 0,98 e
c U = = min n 3 U n 3 Z k max
'' k min
R/X
'' k max
S k'' max 3 U n
cmax U n 3 Z k min
I k'' 2 pol =
3 '' I k 3 pol 2
Sayfa 26
Ksa devre yerindeki e deer gerilim kayna

Q
L
Last
" U nQ , I kQ
tr : 1
HV
X Qt
LV
Fehlerstelle
RQt
RTK
X TK
RL
XL
Q
01
~
I" k
Sayfa 27
c U n 3
Simetrik bileenler
~ ~ ~
U UN U VN U WN
U RS U ST U I1
UR
R(L1) S(L2)
I2 I3
RT
T(L3)
N
U 1N U 2 N U 3 N
N
US
UT
j Im
I T = a IR
240
120
I S = a2 IR
I R = IR
Re Re
Sayfa 28
uu (t ) = u cos t , uV (t ) = u cos(t 2 / 3)
uW (t ) = u cos(t + 2 / 3)
a =e
2
j1200
= 0,5 + j 0,866 =
1 3 + j 2 2
a = e j 240 = 0,5 j 0,866 =
1 3 j 2 2
a =1
1+ a + a = 0
Sayfa 29
Her asimetrik sistem positif, negatif ve sfr bileenlere ayrlr.

I 2R I 1R I 0R IR
IT
=
I 1T I 1R
+
I 2T
+
I 0 R I 0 S I 0T
IR IS I 1S
I 2S I 2R
Negatif bileen Sfr bileen
Pozitif bileen
Sayfa 30
Akmlarn hesaplanmas (rnek: I k1 )

ebeke
"
HV
LV
Ksa devre yeri
Hata akmlar
L1 L2 L3
L1 L2 L3
Sayfa 31
Simetrik bileen komponentleri

1. ebeke izilir
F R S T
3. Transfer matriksi T yazlr
I102 = T I RST 1 1 1 1 2 T = 1 a a 3 1 a 2 a
I0 I1 I 2 = 1 1 1 I R 1 2 1 a a I S 3 1 a 2 a I T
Sayfa 32
IR
IS
IT
E
2. Hata yeri belirlenir

I S = IT = 0 UR =0
Seite 32
Prof. Dr.-Ing. Roland Koenigsdorff Prof. Dr. smail Kak, 27 Eyll 2010, Ege niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Elektrik-Elektronik Blm
4. Simetrik komponentler akm hesaplanr

1 (I R + I S + I T ) = 1 I R 3 3 1 1 I1 = I R + aI S + a 2 I T = I R 3 3 1 1 I 2 = I R + a 2 I S + aI T = I R 3 3 1 I 0 = I1 = I 2 = I R 3 I0 =
5. Balant emalar verilir
~ ~
01
Z1
I1
( (
) )
E=
cU n 3
I2
U1
Z2
~ ~
" I k1
02
U2 I0 U0
Z0
00
Sayfa 33
6. Tek fazl hata akm hesaplanr ve RST dzeyine transfer edilir
I RST = T 1 I 012
E = Z1 I 1 + Z 2 I 2 + Z 0 I 0 E = I 1 ( Z1 + Z 2 + Z 0 )
T 1
1 1 1 1 2 = 1 a a 3 1 a a 2
I1 = E Z1 + Z 2 + Z 0
" I k1 = I R = I 0 + I1 + I 2 = 3I1 " I k1 =
3E Z1 + Z 2 + Z 0
" I k1 =
3.c.U n Z1 + Z 2 + Z 0
Sayfa 34
Empedans ve hata akmlarnn hesaplanmas

ebeke fiderleri
1) Transformatrsz
Z Q=
c UnQ
" 3 I kQ
X Q= 0,995Z Q RQ = 0,1 X Q
Ik " =
c U n 3 Z k
Sayfa 35
2) Transformatrl
Z Qt=
cQU nQ
" 3 I kQ
1 tr2
Ik "
100% I rT ukr
Sayfa 36
Transformatr
uRr =
RTK
XTK
P krT 100% SrT
Sfr empedanslar Dy
X 0T= 0,95 X T R0T =RT
2 2 X T = ZT RT
U1
U2
'
Z TK = KT Z T
Dz, Yz
X 0T= 0,1 X T R0T = 0,4 RT
Z T = RT + jX T
K T = 0,95 c max 1 + 0,6 T
Z T=
u kr U 100% S rT
2 rT
Yy
X 0T= 7...100 X T R0T = RT
Nispi Reaktanz
2 P krT PkrT U rTLV RT = = 2 2 3 I rTLV S rT
T= X T
2 U rT SrT
Sayfa 37
Senkron jeneratr
RG
" Xd
" RG 0,05......0,15 X d
G 3~
U rG / 3
KG =
Un cmax " U rG 1 + xd sin rG

" Xd 2 U rG / S rG
" Z G = RG + jX d " Z GK = K G ( RG + jX d )
" xd
" Ik =
c U n / 3 ZG KG
Sayfa 38
Hava hatlar ve kablolar

RL
XL
Rl =
l S
R L = R L `l
X L= X L`l
X L= 2 f L
Sfr empedanslar:
R X C = R20 C 1 + x 20 C
)]
X 0L = XL R0 L = RL
izelge
izelge
Sayfa 39
Hava hatlar iin birim uzunluundaki reaktans

' X L = 2 f
' XL
0 1 d d 1 + ln = f 0 + ln 2 4n r r 4n
Burada: letkenler veya bandllarn merkezleri aras geometrik ortalama uzaklk, r Tek iletkenin yar ap. letkenin bandl olmas durumunda, rnin yerine
rB = nrR n1
n
nin gemesi gerekir. Burada, R bandln yar apdr (IEC 60909-2), n bandldaki iletken says, tek iletken iin n=1 alnr. 0 = 4 x 10 7 H/m. Pratik deerler:
x ' 0,08m / m x ' 0,33m / m x 0,12m / m

'
Seite 40
Kablo ve iletkenler Havai hatlar Baralar

Sayfa 40
Trafo zerinden beslenen motorlar
I" kQ
" I k U nQ = 20kV
T1
A
T2
T3
U n = 6kV B
S
M 3~
rT
= S rT 1 + S rT 2 + S rT 3
U n = 0,4kV
M 3~
M 3~
M 3~
P S
rM rT
0,8 c.100 S rT
M1
M2
M3
rM
M4
" 3 U nQ I kQ
0,3 |
Sayfa 41
TN sistemde evrim empedansnn ve tek kutuplu ksa devre akmnn hesaplanmas

Bara 2, Ana pano Bara 1 L1 L2 L3 PE N
ZS = ?
PEN
evrim empedans iin edeer emas

XT RT
XF RF
PE
XL
RL
RB
X PEN R PEN
X PE R PE
Sayfa 42
1. Empedans deerlerinin hesaplanmas

1. Transformator 2. Havai hat 3. letken 4. PEN iletkeni 5. PE iletkeni
I " k1 min =
RT , X T RF , X F RL , X L RPEN , X PEN RPE , X PE
Toplam:
R X
S
2 2 Z S = RS + X S
I " k1 min =
c min U n 3 ZS
i p = 2 I " k1
c min 3 U n
(2 R1Q + 2 R1T + 2 R1L + R0T + R0 L ) 2 + (2 X 1Q + 2 X 1T + 2 X 1L + X 0T + X 0 L ) 2
"
k 1 min
c min 3 U n | 2 Z (1) + Z ( 0 ) |
"
k3
c U n 3 Zk
mit Z (1) = Z ( k )
" Ik2 " Ik
3 2
i p = 2 I "k 3
Sayfa 43
TT Sistemde topraklama direncinin ve hata akmnn hesaplanmas

RQ, XQ RT, XT RL A1, XL A1 L1 L2 L3 N
RA
50V U L veya Z S 0 I n Ia
IH =
U0 U0 = Z T + Z KA1 + Z LA2 + RA + RB RA + RB
RL A2 XL A2
M 3~
Z S = Z T + Z KA1 + Z LA1 + RA + RB
RL PE XL PE
RB
RA = ?
RA
IH
Sayfa 44
3. AG ve YG Elektrik Tesislerinde Topraklamalar

IEC 60 364-5-54 EN 50522
ok Akmlara Kar Gvenlik nlemleri IEC 60 364-4-41

Sayfa 45
A.A etkilerinin akm-zaman blgeleri

Ama akm Balang akm
ms
100 00 5 000 2 000
AC-4-1:Ventrikler fibrilasyon olasal <%5 AC-4-2:Ventrikler fibrilasyon olasal %50

C1
C2
C3
U PT = ?
Tehlikeli fizyolojik etkiler, ar yanklar ve lm olaylar grlr
Akmn ak sresi
1 000 500 200 100 50 20 10 0,1 0 ,2 0,5 1
RCD 30 mA AC-1 AC-2 AC-3
AC-4-3:Ventrikler fibrilasyon olasal >%50
UT = ? UL = ?
IH = ?
RV = ?
AC-4
10
20
50 1 00 2 00
500 1000 2000
5000 10000
Genellikle bir tepki yoktur Genellikle zararl bir fizyolojik etki yoktur ca. 0,75 s ca. 0,14 s
vulnerable Phase
Vcut mA akm
Organik bir hasar olmaz. Geici kalp kaslmalar, kaslarda kramp, nefes almada zorluklar grlr
Sayfa 46
TN Sistemin incelenmesi:
L1 L2 L3 PE N
Datm panosu
PEN
Koruma Potansiyel dengeleme iletkenleri (KPD)
B16 A
Ana topraklama klemensi (ATK)
RB
RA Temel topraklama
U0 (V)
ta (s)
1. TN sistemde topraklama tesisatn ana esi deildir. 2. Hata akm evrim empedans tarafndan tayin edilir.
230 400
Sayfa 47
? ?
TT Sistemin incelenmesi
RT RL1
L1 L2 L3 PE
In
40 A 30 mA
Datm panolarnda PE ve N klemensleri kesinlikle birletirilemez. 1. TT sistemde topraklama tesisatn ana esidir. 2. Toprak hatas akm topraklama direnci tarafndan tayin edilir. Diren topran cinsine, nemine, scaklna ve topraklama tesisinin yapsna, ekline ve anma durumuna baldr.
RB
Toprak
Seite 48
N B/16 A
RPE
RL2
RA
Ana topraklama klemensi (ATK)

Sayfa 48
IT Sistemin incelenmesi (IEC 60 364-7 Ksm 710)

L1 L3
PE
IDM RCD Potansiyel dengeleme iletkenleri PDB RT RCD A Id M 1~ CE
1. hata
2. hata
IDM: Yaltm izleme dzenei, RCD: Artk akm koruma dzenei
Bu sistemin TT veya TN ile birlikte hastanelerde, maden ocaklarnda ve ok hassas tesislerde kurulmas zorunludur.
Sayfa 49
Topraklayc eitleri
Topraklayc olarak aadaki malzemeler kullanlabilir.
1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)
Temel topraklayc (Kullanlmas zorunludur) Gzl topraklayc erit topraklayc Halka topraklayc Derin topraklayc Yldz topraklayc A topraklayc Levha topraklayc (Kullanlmas yasaktr)
Sayfa 50
Temel Topraklama
(30 x 3,5)mm
ADB
Balant klemensleri
Topraklama filizi
RE
2 E .D
4 L B
D=
elik donatml temel topraklaycya rnek
Mesafe tutucu
Beton Toprak
Sayfa 51
Topraklama tesisleri, koruma iletkenleri ve koruma potansiyel dengeleme iletkenlerinin gsterilmesi

PE LPS LPS PE-K T Du veya banyo kabini Koruma iletkeni (Gvenlik iin) Koruma iletkeni klemensi (Gvenlik iin)
Topraklama iletkeni (Hata akmnn topraa aktlmas iin)
eKPD Ek koruma potansiyel dengeleme KPD koruma potansiyel dengeleme T1 Temel topraklama
eKPD
eKPD
AG datm panosu
V
PE eKPD eKPD
T2 Yldrm koruma topraklamas LBS Yldrm koruma tesisi C1 Metal su borusu C2 Pis su borular
PE
PE
PE-K
PE PE
PE KPD
PE
AG datm panosu
C3 Metal gaz borusu C4 Klima tesisi C5 Kalorifer borular

EL
KPD
KPD
KPD T KPD ATB (K) T Temel topraklama T2 T1 Kalorifer
C6 Metal borular (banyoda) C7 Yabanc iletkenler
PE-K Binann temeli T2
TEDA Enerji girii
letme cihazlar
Sayfa 52
YG Elektrik Tesislerinde Topraklamalar

Topraklamalar Ynetmelii (HD 637 S1, Blm 9: Power installations exceeding AC 1kV)
UST UST
UE
E E E
Sayfa 53
Direklerde topraklama tesisleri

34,5kV
400V/ 230V
Datm panosu topraklamas
Trafo yldz noktas topraklamas
Direk topraklamas
Parafudr topraklamas
Sayfa 54
YG` de snrl akm sreleri iin izin verilen en yksek dokunma gerilimleri
1000 9 V 8 7 6 5 4 3
c b a
UTp 2
Dokunma gerilimi
1 100 9 8 7 6 5 4 3 3 4 5 6 7 8 9 0,1
4 5 6 7 8 9 1
4 5 6 7 8 9 10
a) Hayvanlardaki zamana baml dokunma gerilimi b) Eski VDE 0141deki dokunma gerilimi c) Yeni kabul edilen eri
Akm sresi
Sayfa 55
Yldz noktas direk topraklanm ebekeler
Ik3
I "k1 =
3 c min U n Z1 + Z 2 + Z 0
Ik1
Tek kutuplu hata akm= Toprak ksa devresi

Sayfa 56
Yldz noktas bir diren zerinden topraklanm ebekeler

L1 L2 L3
" I k 1 2kA
U E > 150V U B 75V
Ik1
Tek kutuplu hata akm= Toprak ksa devresi

Sayfa 57
Yldz noktas kompanse edilmi ebekeler

L1 L2 L3
ID =
c U n 3 L
XD
U E 150V U B 75V
ID
I Re st = 3...5% I CE
ICE
I CE = I D
I CE = 3 C E
c U n 3
I Re st 10% I CE ( HD 637 S1)
Tek kutuplu hata akm= Toprak hatas

Sayfa 58
Yldz noktas yaltlm ebekeler

L1 L2 L3
10 A < I CE < 35 A
U E 150V U B 75V
CE
CE
CE
ICE = IF
I CE = 3 C E
c U n 3
Sayfa 59
Tek kutuplu hata akm= Toprak hatas

Topraklama sistemlerinin tasarm iin ilgili akmlar

Yksek gerilim sisteminin tipi Isl yklenme ile ilgili akmlar Topraklayclar Topraklama iletkeni
Topraklama gerilimi ve dokunma gerilimleri ile ilgili akmlar
7) 2) 2 Re st
Yldz noktas yaltlm ebekeler

Sndrme bobinli tesislerde Toprak temas kompanse edilmi ebekeler Sndrme bobinsiz tesislerde
6)
I " kEE
9)
9)
I E = r IC
6)
IE = r I + I
2 L
4)
I " kEE
I
4)
I E = r I Re st
5)
Yldz noktas deeri dk bir empedans zerinden topraklanm ebekeler Toprak temas kompanze edilmi ve geici olarak yldz noktas deeri dk empedans zerinden topraklanm ebekeler Yldz noktas geici olarak topraklanm tesislerde teki btn tesislerde Sndrme bobinli tesislerde Sndrme bobinsiz tesislerde
"
k1
"
k1
8)
IE
IE
5)
I
-
"
k1
6)
"
k1
3)
2 2 I E = r I L + I Re st
I " kEE
2)
I E = r I Re st
Sayfa 60
4. Ar Akm Koruma Cihazlar letken ve Kablolarn Ar Akmlara Kar Korunmas IEC 364-4-43 (HD 384.4.43)
PEN (N) L1
L2
L3
Sayfa 61
IEC EN 60269
gG
MCB
IEC EN 60898 IEC EN 61008-1 RCD (KAR)

Sayfa 62
MCCB IEC EN 60947

Seite 62
Ar akmlara kar akm devresinin korunmas:

" Ik3
Datm panosu letken deerleri
Ar akm koruma dzenei

Koruma cihaznn nominal akm Koruma cihaznn ama akm
In
Ib
Iz Ir
letme akm, tasarm akm letkenin srekli akm tama kapasitesi

letkenin izelgeden okunan srekli akm tama kapasitesi
I2
I a = 5.....20 I n
" I k1min
1,45 I z
Yk P=2,3kW
Sayfa 63
Ar ykte koruma
Bir kabloyu ya da yaltlm iletkeni ar yke kar koruyan koruma cihaznn karakteristikleri aadaki iki koula uygun olacaktr:
Anma kural:
Ib In I z
Tetikleme kural: I 2 1,45 I z
Sayfa 64
letmede kablo ve iletkenlerin yklenebilirlii iin dzeltme faktrlerine dikkat edilmelidir.
I z = f1 f 2 f 2 I r
f1 : f2 : f3 : f4 : Ir :
Kablolarn deme tr Kablolarn ylmas Taslak: izelge A.2, PVC Taslak: izelge A,17 EITY 10.02.05
Deien ortam scaklklar Taslak: izelge A,14 letme tr izelgeden okunan deer
letme scakl: PVC: 70C VPE: 90C Ksa devre scakl: PVC: 160C VPE: 250C PE : 150C
Sayfa 65
Ksa devrede koruma
k S t k = '' I k1
5 saniyeye kadar olan ama zamanlar yaklak olarak aadaki forml ile hesaplanabilir: S : letkenin kesiti (mm2) 2
Ik : Hata akm (A) k : Malzeme katsays ( tk : Ama sresi (s)
A s mm 2
ok ksa sreli ama zamanlar iin (t < 0,1s) aadaki forml kullanlr: t/s 2 2 2 Kablo veya k iletken
I t k S
Koruma cihaznn geirgenlik enerjisi

Seite 66
MCB
gG
letkenin It ykleme deeri

Sayfa 66
I/A
Kablo ve iletkenler:
1. Tasarm akm, 2. Kabul edilebilir en byk scaklk, 3. Gerilim dm snr, 4. Ksa devre ve toprak hata akmlarna bal olarak oluan elektromekanik zorlamalar, 5. Akta olan iletkenlerde ortaya kabilecek dier mekanik zorlamalar, 6. Ksa devre ve toprak hatas korumalarnn almas iin gerekli en byk empedans snr, dikkate alnarak belirlenecektir.
Sayfa 67
5. Elektrik Tesislerinde Gerilim Dm Hesab IEC 60 364-5-52
Sayfa 68
IEC 60 364 Ksm 41e gre otomatik ama artlar
ZS
lmsade
Z S (m ) 1000 = 2 Rl'30C
Z Cihaz
Z ebeke
Z Ana iletken
kWh
DIN 18015 1
Z Pano
DP
U 0,5%
Kofre
l max
U 2,5%
U 4%
IEC 60 364 Ksm 52 ve DIN 18015-1e gre gerilim dm
T
2 l AC 1~ I b cos U = S
Q
S=
S=
2 l I b cos U
3 l I b cos U
Sayfa 69
U =
3 I b l AC 3~ cos S
6. Elektrik Tesislerinde Selektif Ama ve Koruma

IEC 60 364-5-53: Elektrik tesislerinde cihazlarn seimi, tesisi, korumas ve ayrmas IEC 60 364-7-710: Tbbi yerler IEC 60 364-7-718: Kalabalk topluluklarn bulunduu binalar, Taslak norm
Sayfa 70
Tesislerde seicilik
Binalarda Yap Ynetmelikleri
Saya panolar
Blgesel Ynetmelikleri
s s s s s s s s
Ana iletkenler Ana tablo MCCB
Belediye Ynetmelikleri
Yangn Ynetmelikleri
Ana kablo
Ana besleme kablosu Teknik Balant artnameleri

Yap balant kutusu
gG
Genel Proje Talimatlar

Muf
Sayfa 71
Sigortalar ile devrelerin korunmas ve seicilik

ADP
I n1 = ?
TP 50A 50A
gG
100A
t (s) 103
63 160
250 400
630
1000
I n 2 = 100 A
Ksa devre akm
102 101
2 6 16 25 40
100 ts=1,7s
10-1
800A
101
102
1 2
I n1 1,6 I n 2
Sigorta bandlar birbirine dememelidir.
3
103 Ik=800A
104
Ip (A)
6% band kaymasna dikkat edilmelidir.
NH-Sigortalar
Seite 72
IEC 60269-1 - VDE0636-201 - 2A bis 1150A

Sayfa 72
Minyatr kesiciler ile devrelerin korunmas ve seicilik (MCB)

300
Zaman t
60
I2 I1
F1
Ar ykte ama
B=?
Dakika
10
1 10 5 1 0,4 0,1
I3
F3
F2
B=16A
Saniye
I3 A I4 I4 B C I5 I5 I4 I4 D I5
I5Gecikmesiz
ksa devrede ama
0,01
2 3 4 6 810
20 3040 6080100
x Anma akm In
MCB Minuture Circuit Breaker IEC 60898-1 (IEC 60947-2) - In = 0,5A bis 115A, Icn=3 - 25kA
Sayfa 73
G kesiciler ACB, MCCB (EN 60947-2) (Termik manyetik alterler)

L S I N G
In =630-6300 A Icu= 50 - 100kA In =16-1600 A Icu=45- 100kA
Seite 74 Standard Optional
Ar ykte ama L
I2t I4t
ta (s)
Gecikmeli ksa devrede ama S

Standard Optional tsd I2t
1000
IrN
Ir tr
Gecikmesiz ksa devrede ama I

Standard Optional On Off
100
10
Ig
Isd
Ntr iletkeni korumas

Standard Optional 0,5 1 x Ir Off
0,1
tg
Toprak hatasnda ama

Standard Optional tg I2t
tsd
Ii
0,01
0,5
10
50
x In
L = Long time , inverse time delayed overload release S = Short-time delay short-circuit release I = Instantaneous short-circuit release G = Ground Fault Protection
Sayfa 74
7. Elektrik Tesislerinde lmler IEC 64 364-6-600
Sayfa 75
Her proje tesis edikdikten sonra aadaki deneylerin yaplmas zorunludur:

1. Ana ve tamamlayc potansiyel dengeleme, koruma iletkenlerinin sreklilii, 2. Yaltm direnci gerilim altndaki iletkenler ve her bir gerilim altndaki iletken ve toprak arasnda, tesis enerjilenmeden nce, 3. TT sistemde kurulan topraklaycnn yaylma direnci, 4. TN sistemde evrim empedans, 5. Tek faz ksa devre akm ve olas toprak hatas akm, 6. RCD mekanik ve elektriksel olarak llecektir. 7. Dner alan llecektir.
Sayfa 76
8. OG ve YG ebekelerinin Ar Akmlara Kar Korunmas
Sayfa 77
rnek bir ebeke planlamas ve korumas

? ?
Ana bara
200 / 1? 5? A 200 / 1? 5? A 110 / 20 kV 30MVA uk = 12%
154/34,5kV
Q1?
?
n.c.
?
200 / 1? 5? A
200 / 1? 5? A
stasyon 1
200 / 1? 5? A
Kablo uzunluklar a) 500m b) 20km stasyon 2

200 / 1? 5? A
200 / 1? 5? A
?
Trafo 2 20/0,4kV 0,8MVA 6% In,pri = 23A In,sek = 1155A
stasyon 3
200 / 1? 5? A
200 / 1? 5? A
OG ebekesi
Sayfa 78
Koruma cihazlarnn kombinasyonu

Hatay tesbit - evirici
Koruma MCCB
AMZ UMZ UH
evirici
Sayfa 79
Koruma cihazlarnn tarihesi
DIJITAL ANALOG MEKANK

1950 1960 1970 1980 1990 2000
Sayfa 80
ANSI ve IEC Standartlar Koruma Fonksiyonlar

ANSI Numaras 21 49 50 50N 87 59 51 51N 46 37 IEC simgesi Z I> I >> I E>> IG > U>t I>t IE > t I2 I< Mesafe rlesi Ar yk hzl ar akm hzl ar akm toprak Diferansiyel rle Ar gerilim rlesi baml UMZ Toprak hatas AMZ Asimetrik yk Az akm Anlam
Sayfa 81
OG/YG ebekelerinde ar akm koruma dzenekleri

UMZ-Koruma dzenei: Sabit zamanl ar akm rlesi (Akmdan bamsz koruma rlesi) AMZ-Koruma dzenei: Ters zamanl ar akm rlesi (Akma baml koruma rlesi) XMZ = UMZ ve/veya AMZ Fonksiyon iin gerekli olan veriler: Hata kriteri iin: Selektivite kriteri iin:
Seite 82
Ar akm Zaman
Sayfa 82
Transformatrlerin ar akmlara kar korunmas

1. Buchholz rlesi ile koruma 2. Termik rle ile koruma 3. HH sigortalar ile koruma 4. Diferansiyel rle ile koruma 5. Ar gerilimlere kar koruma
Sayfa 83
Sigortalar ile koruma

Drt ana kriter dikkate alnmaldr: 1. Selektif seicilik 2. Rush akmlar 3. Transformatrn sekonder tarafnda oluan ksa devre akmlar
Sayfa 84
10. Akm ve Gerilim lme Transformatrleri

i1 i2
R` b
Akm trafosu
i1 i2 im Xh Xi Ri
letken
XL RL
Koruma cihaz
P = I2 * R
X Koruma R Koruma
XL
RL
Sayfa 85
i2
Termik yklenme tehlikesi [A] 10 P 20, 10VA
RB < R N
Sekonder akm
Fi = 10%
<10VA
RB = R N RB > R N
=10VA
>10VA
Fonksiyon tehlikesi
0 0 10 P 20, 10 10VA 20 30
Trafonun nominal yklenmesi Nominal ar akm katsays Kssc ekirdek tipi: P = Koruma Doruluk % bei Kssc In
i 1 [A]
Primer akm
Sayfa 86
Balant emalar letken kayplar VA 60 2,5mm2 I2N = 5A
30
16mm2
2,2 1,2 0 0 100
I2N = 1A
2,5mm2 16mm2
m 200 letken uzunluu
Sayfa 87
11. Motorlarn Korunmas
Sayfa 88
12. Jeneratrlerin Korunmas
Sayfa 89
Beni dinlediiniz iin teekkr ederim. SORULARINIZ ? Tm Derslerinizde ve Yaamnzda baarlar dilerim!
Sayfa 90
ay kahve aras
Sayfa 91

Elektrik Tesislerinde Dağıtım Ve Koruma

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elektrik Tesislerinde Dağıtım Ve Koruma

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HOCHSCHULE BIBERACH

Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm

Elektrik Tesislerinde Datm ve Koruma EES 455

Prof. Dr. smail Kak

ELEKTRK MHENDSL ANA KONULARI

11 - Elektrik Tesis Proje

Elektrik G Sistemlerinin Tasarm ve Planlanmas

1. Elektrik Datm Sistemleri

Aratrma ve byk sanayiler

Demir yolu ulam

Konutlar Kk iletmeler, tarm ve konutlar

Sanayi, bro, i hanlar maaza ve oteller

2050 Ylnda Elektrik ebekeleri

AG Datm ebekelerinin incelenmesi

n.k AG Ana panosu n.a n.a

Sanayi Datm ebekeleri

Sanayi datm ebekeleri (Ray sistemi)

Sanayi datm ebekeleri (Optimum Ray sistemi)

IEC ve EN Standartlar, Trkiyede Ynetmelikler

Ankara Mart 2001

IEC 60 364: Binalarda Elektrik Tesisleri

Blm 4: Gvenlik nlemleri

Blm 5: Donanmn seimi ve koruma iin gvenlik nlemleri

Blm 6: lk denetleme ve deneyler

Ksm 43: Kablo ve iletkenlerin ar akma kar korunmas

Blm 7: zel tesisatlar veya yerler iin zel kurallar

Ksm 701: Banyo ve du yerleri

Ksm 710: Tbb yerler

Ksm 718: Kalabalk topluluklarn bulunduu binalar,

Ksm 722: Uan yaplar, gsteri amal araba ve karavanlar Ksm 7 . . . . . .

Trkiyede Kullanlan Normlar:

Dnyada Elektrik Tesisleri Norm Gruplar

10 Admda akm devresi hesab:

Siemens: SIMARIS 5.0

20kV Press Shop Paint Shop

Body Shop R30

R40 System 1 Emergency Supply-BB

Elektrik Tesislerinde Hatalar

Ksa devre akmlarnn karakteristikleri: Hesaplama metotlar

Elektrik tesislerinde ksa devre akmlar

Elektrik tesislerinde ksa devre akmlar

Ksa devre yerindeki e deer gerilim kayna

a = e j 240 = 0,5 j 0,866 =

Her asimetrik sistem positif, negatif ve sfr bileenlere ayrlr.

Akmlarn hesaplanmas (rnek: I k1 )

Ksa devre yeri

Simetrik bileen komponentleri

3. Transfer matriksi T yazlr

2. Hata yeri belirlenir

4. Simetrik komponentler akm hesaplanr

5. Balant emalar verilir

6. Tek fazl hata akm hesaplanr ve RST dzeyine transfer edilir

" I k1 = I R = I 0 + I1 + I 2 = 3I1 " I k1 =

Empedans ve hata akmlarnn hesaplanmas

P krT 100% SrT

2 P krT PkrT U rTLV RT = = 2 2 3 I rTLV S rT

Un cmax " U rG 1 + xd sin rG

Hava hatlar ve kablolar

Hava hatlar iin birim uzunluundaki reaktans

x ' 0,08m / m x ' 0,33m / m x 0,12m / m

Kablo ve iletkenler Havai hatlar Baralar

Trafo zerinden beslenen motorlar

TN sistemde evrim empedansnn ve tek kutuplu ksa devre akmnn hesaplanmas