1.

BLM

TRKYEDE TARIM
Trkiyede tarm aklamadan nce, tarmn ne olduuna ilikin baz bilgiler vermekte yarar grmekteyim. Tarm denilince toplumumuzun ou bitki yetitiriciliini, hatta daha dar anlamda tarla bitkileri yetitiriciliini anlamaktadr. Oysa tarmn birok anlam bulunmaktadr: Tarmn bilimsel olarak anlam yledir: Tarm, topra ve tohumu kullanarak bitkisel ve hayvansal hammedeler retmek ve bizzat retilen bu maddeleri yar veya tam mamul hale getirmektir.1 Gelir vergisi kanunumuzda ise tarm u ekilde tanmlanmaktadr: Zirai faaliyet, arazide, deniz, gl ve nehirlerde ekim, dikim, bakm, retme, yerletirme ve slah yollar ile ya da dorudan doruya tabiattan istifade etmek suretiyle nebet, orman, hayvan, balk ve bunlarn mahsullerinin retimini, avlanmasn, avclar ve yetitiricileri tarafndan muhafazasn, tanmasn, satlmasn veya mahsullerden yeterli bir ekilde faydalanmasn ifade eder.2 Tarmn genel anlamda tanmn yaptktan sonra imdi Trkiyede tarm ele alabiliriz. Tarm, zellikle, az gelimi ve sanayilemesini henz tamamlayamam, gelimekte olan lkelerde ekonomiye nemli katklarda bulunan bir sektrdr. Bu lkelerde ekonominin temelini tarm oluturur. Bu nedenle, bunlar, ekonomisi tarma dayal lkeler olarak da nitelendirilirler. Tarmn lke ekonomisindeki yerini ve nemini belirten baz gstergeler vardr. Bu gstergelere lkemiz asndan bakmak gerekirse; A) Geimini Tarmdan Salayan Nfus Miktar Az gelimi ve gelimekte olan lkelerde tarm, nfusun byk bir ksm iin geim kaynadr ve ayn zamanda alabilecek yataki nfusun ounluuna istihdam imkan veren bir sektrdr. Gelimekte olan lkeler arasnda saylan lkemizde de bu durumu gzlemek mmkndr. Aadaki tabloda lkemiz nfusunun tarmla ilgilenen kesiminin yllara gre saysal dalm grlmektedir.
YIL 1927 1960 1970 1980 1990 1997 2000 TOPLAM NFUS 13.648.000 27.755.000 35.605.000 44.736.000 56.473.000 62.606.000 67.803.927 TARIMSAL NFUS 10.342.000 18.895.000 21.914.000 25.092.000 23.147.000 21.870.000 23.797.653 TARIMSAL NFUS ORANI % 76% 68,10% 65,10% 56,10% 40,90% 34,90% 35,10%
3

Cumhuriyet dneminden gnmze Trkiyenin gnden gne gelitiini gz nne alrsak, lkemizin toplam ve tarmsal nfusu genellikle artarken, tarmsal nfus orann azalmakta olduu
1 2

A.Fethi Al, Tarm Ekonomisi, Ankara, Ankara niversitesi Basmevi, 1971, s.18 leten: Cahit Karaglge, Tarm Ekonomisi, Erzurum, Atatrk niversitesi Basmevi, 1987, s.5 3 Devlet statistik enstits, Nfusun Ekonomik ve Sosyal Nitelikleri, Ankara, DE Matbaas, 2001, s.225

grlmektedir. Bunun nedenlerini ise balca; tarmda makinelemeye gidilerek, insan gcne duyulan ihtiyacn azalmas ve buna paralel olarak krsal nfusta istihdam sorunu ile karlaan insanlarn kentlere g ederek farkl sektrlere ynelmesi eklinde aklayabiliriz. B) lkenin Gda Maddeleri htiyacnn Karlanmas Tarm, eitli gda maddelerini reten, nfusun bu maddelere olan ihtiyacn karlayan, dolaysyla beslenme konusunda ve bununla balantl olarak toplumun sal ve kalknmas konularnda etkisi fazla olan nemli bir sektrtr. Toplum salnn ve ekonomik-sosyal kalknmann, yeterli ve dengeli beslenmeyle ilgili olduu bilinmektedir. Beslenmenin yeterli ve dengeli olabilmesi iin ise insanlarn, gda maddelerini satn alabilecek gelire sahip olmalar, daha da nemlisi, almak istedikleri bu maddeleri, lke iinde, bol miktarda bulabilmeleri gerekir. 80li yllara kadar lkemiz kendi kendine yetmesinin yannda tarm rnlerini ihra dahi etmekte iken, gnmzde uygulanan yanl politikalar, szde yararl AB normlar, Dnya Bankas ve IMF gibi kurulularn dayatmac politikalaryla brakn rnlerimizi ihra etmeyi, kendi kendimize bile yetememekte; bunun sonucu olarak da birok tarm rnn ithal eder hale gelmi bulunmaktayz. C) Sanayinin Desteklenmesi Tarmn, sanayi sektrnn gelimesine olan etkisi ve bu suretle lke ekonomisne yapt katk iki ynyle aklanabilir. 1-Sanayi iin hammadde salamas Gelimekte olan lkelerde tarm sektr, sanayi iin de dayanak olmakta, sanayinin ihtiya duyduu hammaddeleri retmektedir. Tarmsal hammadeleri ileyen eitli sanayi kollar bulunmaktadr. lkemizde, bata gda ve dokuma sanayileri olmak zere, deri, kundura, yem, ila, iki sanayileri hammaddesini tarmdan salayan nemli faaliyet kollardr. Trkiyede tarmsal rnleri sanayide deerlendirme oran %5-6 olup, gelimi lkelerdekinden (%60a kadar kmakta) ok dktr.4 2-Sanayi rnlerine talebin arttrlmas Tarm, sanayi rnlerini tketen bir sektr olarak da ekonomide nemli bir yere sahiptir. Tarmsal retimde teknoloji gelitike ve tarmda verimi arttrc girdilere talep fazlalatka, bu talebi karlamak zere ilgili sanayi kollarnda gelimeler olaca aktr. Tarm sektrnde yldan yla artan miktarlarda sanayi rn kullanlmaktadr. Basit bir rnek vermek gerekirse 1967 ylnda kullanlan traktr says 74.982 iken, 1982 ylnda bu rakam 491.001 olarak gze arpmaktadr.5 D) Milli Gelirde Tarmn Pay lkemizde, tarmsal faaliyet gelirinin milli gelire katks giderek azalmaktadr. lke ekonomimizin gelime hedefi, bilindii gibi, tarmn milli gelirdeki paynn giderek drlmesi, sanayinin paynn ise arttrlmasdr. Yani hedefimiz: sanayiyi ekonominin temel sektr yapmak, sanayilemeyi tamamlamak ve gelimi sanayi lkeleri dzeyine kmaktr. Buna somut bir rnek vermek gerekirse: 1930da GSMHda tarmn pay %45lerde iken, bu oran 1998 yl itibariyle %16,5e kadar gerilemitir.6
4 5

leten: Cahit Karaglge, Tarm Ekonomisi, Erzurum, Atatrk niversitesi Basmevi, 1987, s.37 statistik Gstergeler, Ankara, Devlet statistik Enstits Matbaas, 2001, s.185 6 Mahir Grbz, Trkiye in Tarm, stanbul, Tema Vakf Yaynlar, 2005, s.26

E) Tarm rnlerinin hracatndan Salanan Gelir Uluslararas ticarete konu olan tarm rnlerinin ve sanayi hammaddelerinin piyasalarna bunlarn satcs olan azgelimi lkeler deil, gl lkeler ve bunlarn tekelci kurulular hakim durumdadr. Ticari ilemler piyasay kontrolnde bulunduranlarn belirledii ve satc lkelerin kabullenmek zorunda olduu artlarda yaplmaktadr. Ayrca tarm rnlerinin yllk miktarlarndaki deimeler veya dalganmalar, bunlarn ihracatn da etkilemekte ve bu rnlerden istikrarsz ihracat gelirleri elde edilmektedir. Trkiyede ihracatn byk blmn, uzun bir dnemde, tarm rnleri oluturmutur. yle ki, tarm rnlerinin toplam ihracatmzdaki pay, baz dnemlerde %90lar bulmutur. 19551970 dneminde bu oran %80-85 sevyesinde iken, lkemiz gelitike tarm rnlerinin ihracattaki pay giderek azalma eilimi gstermitir.7

2.BLM

TRKYEDEK TARIM ALANLARI

Trkiye; toplam 77,9 milyon hektar alana sahip olup, bu alann yaklak %26sn ormanlar, %16sn ayr ve otlaklar, %35ini de tarmalanlar oluturmaktadr. Trkiyenin tarm yapabilen topraklar arazi kullanm yetenek snflandrlmasna gre snflandrldnda birinci snf arazi miktar 4,8 milyon hektar, ikinci snf arazi miktar 5,9 milyon hektar, nc snf arazi miktar 6,2 milyon hektar ve drdnc snf arazi miktar ise 4,6 milyon hektardr. lke topraklarnn %60tan fazlas kamuya (devlet, belediyeler ve zel idareler) aittir. Bunun byk bir ksm ise mera ve orman arazisidir.8 Blge Yzlmne Gre Ekili-Dikili Alanlarn Oranlar: 1. Marmara Blgesi: %30 2. Anadolu Blgesi: %27 3. Ege Blgesi: %24 4. G.Dou Anadolu Blgesi: %20 5. Akdeniz Blgesi: %18 6. Karadeniz Blgesi: %16 7. Dou Anadolu Blgesi: %10 Trkiye'deki topraklar kullanm amacna gre aadaki gibi sralandrlabilir: Ekili dili alan : 174.480.000 dekar Nadas arazisi : 36.551.000 dekar Orman : 192.376.000 dekar rn vermeyen : 113.403.000 dekar ayr-mera : 123.776.000 dekar Kullanlmayan alan : 662.195.000 dekar 9

7 8

Karaglge, a.g.e. , s.44-45 Cengiz Sayn, Trkiyede Tarmsal Destekleme Politikalar, Ankara, Afarolu Matbaas, 2003, s.28 9 statistik Gstergeler, a.g.e. , s.65

Ekili - Dikili Alanlarn Kullanm ve alanlarn kullanm amacna gre dalm: Ekili alan (Tarla) 145.178.000 dekar Dikili Alan (Meyveli aa) 23.373.000 dekar Sebze-iek bahesi (Sera dahil) 5.929.000 dekar 10 Ekili - Dikili Alanlarn Corafi Dalm Trkiye'deki Tarm Blgeleri: Karadeniz Kylar : K lklna ve bol neme gereksinim duyan ay, fndk, msr ile ttn, sebze, meyve, keten, kenevir, ayrca Dou Karadeniz kylarnda turungil yetiir. Akdeniz ve Ky Ege : Akdeniz iklimine uyumlu olan, turungiller, zeytin, incir, susam, pamuk, pirin, turfanda sebzeler, muz, ekirdeksiz zm, ttn gibi rnler yetitirilir. Marmara : Gei iklimi koullarna bal olarak rn eitlilii en fazla olan blgedir. Balca rnleri ayiei, zeytin, ttn, eitli sebze ve meyveler, tahllar, dut, fndktr. Tarm Blgeleri : Ykselti ve denize gre konuma bal olarak eitlilik gsteren tarm blgeleridir. Karadeniz Ard : Anadolu ile ky arasnda gei zellii gsterir. Yksek yerlerinde avdar, buday, sulak yerlerde pirin ve sebze yetitirilir. Hayvancln gelitii, zellikle tiftik keisinin youn olarak yetitirildii alandr. Anadolu ve evresi : Bozkrlarn geni yer kaplamas nedeniyle koyun ve kei gibi kkba hayvanclk yaygndr. Yar kurak iklim nedeniyle buday, arpa gibi tahllar ile fasulye, nohut gibi baklagiller yetitirilir. Erzurum - Kars Blm : Yazlarn ksa ve serin gemesi tarmsal faaliyetleri snrlamtr. Buday, arpa gibi tahllar yetitirilir. Yaz yalarna bal olarak gr otlaklarn olmas bykba hayvancl yaygnlatrmtr. Dou Anadolu ve Dalk Yerler : Tarm alanlarnn snrl olduu bu yerlerde hayvanclk n plana kar. Tahl tarm yaplr. Sebze ve meyve retimi nem tamaz.11

3.BLM
10 11

Bahri evik, Trkiye Tarm Arazilerinde Erozyon Sorunu, stanbul, Tema Vakf Yaynlar, 2005, s.156 Genel Tarm Saym, Ankara, Devlet statistik Enstits Matbaas, 2002, s.148

TRKYEDE TARIMIN GELM ve DEM

Osmanldan Devraldmz Tarmsal Yap ve Toplum Dzeni lkemiz tarihinde, tarm alannda yaanan geliim ve deiimlere girmeden nce, konuyu aydnlatc olmas bakmndan Osmanldan devraldklarmz ksaca zetlemekte fayda grmekteyim. Osmanl, Cumhuriyete tarma dayal bir ekonomi ve toplum yaam brakmtr. Osmanl toprak dzeni ayn zamanda toplumsal yapnn da belirleyicisidir. 19. yzyln kresel koullarnda Osmanl ekonomisinin neredeyse tmyle yabanc sermayeye baml bir yap gsterdii gznne alnrsa, bu yapnn, ekonomiyi ve toplumsal yapyda etkileyecei aktr. Ayrca Osmanlda retim, z tketim iin yaplmaktadr. retimin pazar deeri ancak beyaz diye adlandrlan gaz-eker-bez12 iin geerlidir. Kullanlan teknoloji ise karasaban, kan ve organik enerji lsdr. Sonuta; Cumhuriyet, Osmanldan toplam nfusun %88i, alanlarn %82si kyl olan, yaklak 7 milyon hektar araziyi ileyen, 1 milyona yakn haneye sahip olan bir tarmsal yap devralmtr.13 Dou ve Gneydou Anadoluda dinsel otorite destekli feodal toprak aal ve ortaklk/marabaclk, batda ise zengin kyl-kirac ilikileri vardr. Yani aa ve zengin, kyl ile kk reticiden oluan ikili yap vardr. Toprak mlkiyeti kk retici asndan yaygn deildir. Osmanlda tarm-ekonomi-toplum ilikisini ksaca zetledikten sonra, imdi Cumhuriyet tarihinde tarmsal geliim ve deiim srecini ele alabiliriz. CUMHURYET TARHNDE TARIMSAL GELM ve DEM SREC A) lk On Yl (1923-1933) Osmanldan devralnan tarm yukarda ksaca belirtmitim. Cumhuriyetin tarm bakmndan anlaml deiimlerin gerekletii ilk dnemi, kurulu yllarn kapsayan ilk on yl oluturmaktadr. Bu dnemde retime dnk gereki bir yaklam benimsenmitir. Bir zulm haline gelen aar vergisi (o dnemde mevcut btenin %22sini oluturmaktadr) kaldrlmtr (17 ubat 1925).14 1926da karlan Medeni Kanun ile kylye toprak mlkiyet hakk tannmtr.15 1927-1929 yllar aras 711 bin hektar arazi datm yaplmtr.16 zetlenen bu somut siyasetin sonucu, sultann kulu olan reaya kyl, Cumhuriyetin zgr yurtta kylye dnmtr. Datlan arazide kullanlan girdilerle artan retim, yurt genelinde denen demir yolu alaryla, tketim pazarlarna tanmaya, dolaysyla deer bulmaya balamtr. Grld gibi tarm 1923-1933 yllarnda ana srkleyici sektrdr ve sava yllarndan sonra ekonominin yeniden inas, esas olarak tarm kesiminin dinamizmi
12

Mehmet zaslan, Kreselleme ve AB ile Btnleme Srecide Trk Tarm Politikalar, Gaziantep, G Basmevi, 2003, s.13 13 Mahir Grbz, a.g.e. , s.35 14 Bilsay Kuru, Cumhuriyet Dneminde ktisat Politikalr zerine Gzlemler, TMMOB Dergisi, 2001, yl;7, say:7, s.8 15 Mehmet zaslan, a.g.e. , s.36 16 Mehmet zaslan, a.g.e. , s.36

sayesinde gereklemektedir. Kyly sahiplenme ve destekleme anlayna dayal bu sre tarmsal retimi de arttrmtr. Gnn zor koullarna ve 1929 dnya ekonomik bunalmna ramen, lkenin i tketimi karlanabilmektedir.

B) Devletilik Dnemi (1933-1946) Tarmda nemli, anlaml deiim ve geliimlerin yaand ikinci belirleyici dnemi 1933-1946 arasn kapsayan devleti ekonomi kesiti oluturmutur. 1933-1938 1nci Sanayi Plannn damga vurduu bu dnemde, sanayide olduu gibi tarmda da nemli gelimeler olmutur. Sermaye birikiminin ve zel giriimciliin son derece yetersiz olmas ve ekonomik uralarn devlet eliyle yerine getirilmesinin zorunluluu nedeniyle uygulanan devleti politikalar tarmda da etkili olmutur. Devletin tarma ilikin politikalar bu anlay neddeniyle kamu sorumluluklarnn gelimesi, korumac-desteklemeci anlaylarn yaygnlamas biiminde ortaya kmtr.17 Bu dnemde de miri topraklarn datm siyaseti srdrlmtr. Bu siyaset 1945 ylnda karlan iftiyi Topraklandrma Kanunu ile daha da kapsaml hale getirilmitir. rnein, 1930da 5 milyon hektar olan hububat ekili alan, 1940da 8 milyon hektar gemitir.18 Toprak dalm dengesizliini gidermeye ynelik, torak reformu gibi radikal zmler gndeme gelmesine ramen, iktidara etkili olan byk toprak sahiplerinin etkisiyle uygulanamamtr. Bu dnemde gze arpan dier nemli gelimeler ise srasyla yledir: 1935te Tarm Kredi Kooperatifleri kurulmutur. 1937de Ziraat Bankas kurulmutur. 1944de Trkiye Zirai Donatm Kurumu kurulmutur. 1945te Toprak leri Genel Mdrl kurulmutur.(tarmsal destekleme politikalar) Sonu olarak devletilik dnemi, devletin tarma dnk sorumluluklarnn ok gelitii, bu amala uzun yllar sektre hizmet eden kurumlarn olutuu, tarmsal rgtlenmenin balad ve retimin gelitii bir sreci oluturmutur. C) ok Partili Dnem (1946-1960) Tarmn nemli gelimeler gsterdii bir baka dnemi ise 1946 ile balayan ok partili ya da devletilie tepki politikalarnn ortaya kt zaman kesitini oluturmutur. Dnem ierisinde 1946-1953 yllar greli ak pazar koullarnda tarma dayal byme yllar ve 1954-1960 yllar i pazara ynelik korumac d ticaret politikalarn izlendii yllar olarak tanmlanabilir.19 1946 ylnda Cumhuriyet Trkiyesi gemiiyle siyasi ve ekonomik anlamda yeni bir kopu yaamtr. Bu yl 16 yldr kesintisiz olarak izlenen kapal, korumac, d dengeye dayal ve ie dnk iktisat politikalarnn adm adm gevetildii, ithalatn serbestletirilerek byk lde arttrld, d ticaret aklarnn kroniklemeye balad; dolaysyla d yardm,
17 18

1234-

Salih Snmez, zelletirme ve Yapsal Uyarlama Oknos, 2001, yl;10, say:10, s.9 Mehmet zaslan, a.g.e. , s.11 19 Mahir Grbz, a.g.e. , s.38

kredi ve yabanc sermaye yatrmlar ile ayakta duran bir ekonomik yapnn yerletii bir dnemi amtr. Dnemin belirleyici bir baka nitelii de sava sonras konjonktrdr. Birok lke gibi Trkiyenin gndemine de IMF, Dnya Bankas, OECD gibi uluslararas oluumlar girmeye balamtr. Sava sonrasnn gndeme getirdii Marshall Plan dneme damgasn vurmutur. Her ne kadar bu plan savata yklm Avrupaya besin retmek iin ortaya km ise de, nihai amac bu olan plan, sonuta Trkiye tarmnda modernlemenin de nemli belirleyicisi olmutur. Truman Doktrini ve Marshall Plan erevesinde alnan d yardmlarla, Trkiyenin zellikle SSCB snrna ynrlik karayollar yapld, traktr dalm gerekletirildi. Bunlardan birincisi ABDnin askeri, ikincisi ise ABDnin ekonomik istemlerini karlar niteliktedir. Trkiye IMF, Dnya Bankas ve OECDye 1947, NATOya 1952 ylnda ye olmutur. 1946 Nisannda Amerikan Missouri zrhlsnn stanbula gelii abartl gsterilere sahne oldu ve Trk-ABD yaknlamasnn halka ilikiler blm de bylece tamamland. Bu yaknlama, Trkiyenin 1950 ylnda Kore Savana katlma kararnn alnmas ile, uzun yllar deimeyecek olan sadk mttefik boyutuna tand.20 Sistemli bir biimde devleti-korumac politikalara son verilmesini, Trkiye zerindeki inceleme, neri ve raporlar ile telkin eden yabanc danmanlar, iktisat politikalarnn biimlenmesinde rol oynayan dsal etkenlerin arasnda saylabilir. Belli bir sre sonra, Amerika kurumlarnda ve niversitelerinde yetitirilen Trk uzmanlar, ayn dorultudaki nerilerin hareketli savunucular ve uygulayclar olarak Trkiye Cumhuriyeti kamu ynetimine de egemen olacaklard. yi tarafndan bakacak olursak; tarma dnk kamu hizmeti geliimi ve korumac anlay, liberal ekonomi politikalarna ramen bu dnemde de hzlanmtr. DS, EBK, Yem Sanayi, Toprak Su, Zirai Mcadele, Toprak skan Genel Mdrlkleri bu dnemde kurulmulardr 21 Ksaca zetlemek gerekirse, makinelemeye bal ekili alanlarn art ve girdi kullanmna bal verim ykselii toplam retimi ykseltmi, tarm rn pazara almaya ve kylnn rn kazancyla yaam biimi gelimeye balamtr. D) Planl Dnem (1960-1980) 1960la balayan ve srete Planl Dnem diye anlan yirmi yllk zaman da tarm asndan nemli gelimelere tanklk etmitir. Dnemin belirleyici etkenini teknoloji kullanm oluturmutur. Siyasete genelde poplizm damga vurduundan, iktidara farkl partiler gelmesine ramen, benzer tarm politikalar uygulanmtr. Verim artyla ykselen retimin deerini bulmas anlamnda fiyat ve alm desteklemeleri de gelimitir. Dnem banda 8 olan destekleme kapsamndaki rn says 1980de 24e kmtr.22 Destekleme aralar artm, desteklemeye ayrlan kaynaklar ykselmitir. rn fiyat ve devlet alm desteklerinin yannda, girdi sbvansiyonlar da gelimitir. zellikle devletin

20 21

Mahir Grbz, a.g.e. , s.41 Mehmet zaslan, a.g.e. , s.15 22 Mahir Grbz, a.g.e. , s.41

grev zarar stlenmesi karlnda, gbre maliyet altnda fiyatlarla reticiye aktarlm, ila destekleri uygulanm, dk sulama cretleri ve dk kredi faizleri geerli olmutur. Tarmsal retimin pazara alm ve pazar talebine gre rn deseni geliimi planl dnemde ok daha hzlanmtr. Sre sonucu, bitkisel retim iinde hububatn deer pay %25lere inerken, sanayi bitkisi paylar %30lara, meyve-sebze deer paylar ise %50lere yaklamtr.23 Dnem boyunca krdan kente g de hzlandndan, tarmsal nfus oran %68,1den %56,1e inmitir. GSMH pay ise fiziksel retimde azalma olmamasna ramen sanayi ve hizmet sektrlerinin daha hzl gelimeleri nedeniyle %40tan %25,5e dmtr.24

Planl dnem olarak bilinen 1960-1980 iin zet bir deerlendirme olarak, retimde modernlemenin hzlandn, retimde en hzl artlarn meydana geldiini, retim geliimine teknoloji kullanmna bal verimliliin damga vurduunu, destekleme uygulamalarnn kapsam ve yntem olarak gelitiini, kente gn arttn, dnya pazaryla ilikilerin gelitiini ifade etmek mmkndr. E) Seksen Sonras Dnem Pazar EkonomisiSeksen sonras yllar, tarmla ilgili ilgin bir dnem olarak nitelemek mmkndr. Ne var ki bu ilgin nitelii tarmda nemli gelimelerin olduu bir dnem olarak deerlendirmemek, tersine tarmda nemli sorunlarn yaratld bir sre olarak grmek gerekmektedir. 24 Ocak 1980 kararlar, tipik bir IMF istikrar politikas paketi ile Dnya Bankas yapsal uyum programnn tm unsurlarn iermektedir: devalasyon, KT zamlar ve fiyat denetimlerinin kaldrlmas, politika deiimleri nlemleri 25 Bu genel erevenin tarma yansmas; destekleme kapsamnn daraltlmas, tarmsal rn fiyatlarnn basklanmas ve i ticaret hadlerinin Cumhuriyet dneminde grlmemi lde tarmn aleyhine dnmesiyle kendini gstermitir. Dnemin tarm asndan ilk belirleyici zelliini, ilenen tarm arazilerinin artk artmamas, hatta azalamas oluturmaktadr. Kentsel gelime, sanayi yatrm, yol gzergah, turizm ve benzeri gerekelerle, zellikle verimli topraklarn bulunduu blgelerde, tarm arazilerinin ama d kullanm, toplam ilenen arazide azalmaya yol amtr. Toplam tarm arazisi miktar 28 milyon hektardan, 26,4 milyon hektara inmitir.26 1989 ylnda 32 sayl karar kartlarak, dviz getirme misyonu finans kapitale devredildi. Bu, bankaclk kesimini kamudan beslenen bir asalak ekline dntrd.27 Trkiyenin 2000li yllarda giderek sklaan krizlerle kar karya kalmasnn nemli nedenleri arasnda da, bankaclk kesiminin bu salksz ve krlgan yaps bulunmaktadr. Sermayenin merkezlemesi ve ksa sreli sermaye hareketlerinin kural tanmaz bir hz kazanmas, az gelimi lke ekonomilerini yapsal krizler ile kar karya brakmtr. 1994 ile balayan kriz dnemlerinde, retken tm sektrlerde yaanan krizi tarm sektr daha derin olarak yaamtr.
23 24

Mehmet zaslan, a.g.e. , s.16 Mahir Grbz, a.g.e. , s.42 25 Mehmet zaslan, a.g.e. , s.16 26 Mehmet zaslan, a.g.e. , s.18 27 Salih Snmez, a.g.m. , s.10

IMF ve Dnya Bankasnn biimlendirdii istikrar programlarnn harcama azaltckaydrc politikalar, zelletirme ad altnda sre giden talan ve kamunun devreden karak rgtsz kyl ile sermayeyi kar karya brakmas, kii bana ulusal gelirin 1/3n alan Trkiye kylsnn yoksulluunu daha da derinletirmi, alk snrndaaltnda bir yaama mahkum etmitir. Desteklemeye konu olan rn says, 1994 krizi sonrasnda keskin bir ekilde azaltlmtr. 1992 ylnda 26 olan desteklenen rn says, 5 Nisan 1994 kararlaryla birlikte 9a drlmtr.28 Trkiye, 1996 ylndan bu yana, tarm rnleri ithalats bir lke konumuna girmi, temel tarm rnlerinde kendine yeterli lke konumun hzla yitirmitir. Ksaca, kamuoyunda da alma ynl pazar ekonomisi olarak adlandrlan 1980 sonras dneminin tarm asndan zetini, teknoloji geliimi, girdi kullanm art ve sulamaya dayal verim ve retim artna ramen, rn ve girdi fiyatlar nedeni ile sektrn greli olarak kaynak yitirdii bir dnem olarak nitelemek uygundur. lk on yl (kurulu yllar), devletilik dnemi, ok partili dnem (devletilie tepki dnemi), planl dnem ve pazar ekonomisi dnemi olarak sektr tarm asndan belirleyici zaman dilimleri kapsamnda verilmeye allan bu sreci, tarmda nemli deiim ve geliim olarak nitelemek yanl olmayacaktr. Ne var ki, tanmlayc rnekleri verilen bu geliim srecini, Trkiyenin tarmda yeterli gelimilii salad anlamnda yorumlamak mmkn deildir. Kukusuz son derece nemli ve etkili gelimeler yaanmtr ama, bugn bile Trkiyenin retmesi gerekeni, gerekli olan verimlilikte, yeterli kalitede, gereken maliyette rettiini sylemek zordur. lkenin doal, ekolojik olanak ve potansiyelinin retim gcnden optimal lde yararlandmz ifade etmek gtr. lkemiz tarmnda btn bu sorunlarn olmas ne tarmda yaanan nemli geliimin gz ard edilmesini ne de tarmn Trkiye toplumu ve ekonomisi asndan tad yaamsal nemin yadsnmasn kesinlikle gerektirmez.

YAPILMASI GEREKENLER
Son eyrek yzylda izlenen politikalarn, tarm sektrnn kme noktasna getirdii ve Trkiye kylsnn yoksulluunu derinletirdii, retimin srdrlebilirliinin nemli bir tehdit altnda olduu ortadadr. Trkiyenin sosyo-ekonomik zellikleri asndan son derece nemli bir sektr olan tarm sektrnn, planl bir kalknma ilkesi dorultusunda gelitirilmesi gerekmektedir. Bu, ayn zamanda lkenin btncl kalknmas asndan da nemli bir zorunluluk tamaktadr. Yaplmas gerekenler: a) Ulusal Tarm Politikas Belirlenerek Yaama Geirilmelidir.

28

Bilsay Kuru, a.g.m. , s.11

Kamu yarar ilkesi dorultusunda, emeki snflarn karna uygun bir politika belirlenmeli, uzun ve ksa dnemli planlamalarla bu politika hayata geirilmelidir. Trkiye tarm politikalarn, IMF ve Dnya Bankasnn belirledii teslimiyeti-ibirliki dneme son veilmelidir. DTnn daha fazla liberalizasyon amacyla tm dnyada balatt grmelerde, Trkiye tarmnn sosyo-ekonomik koullarna uygun pozisyonlar alnmaldr. Aka Trkiye karlarna aykr bir ekilde gelien Gmrk Birlii Anlamasnn tarm ile ilgili kapsamnn deitirilme olanaklar gzden geirilmelidir. b) Tarmsal Kamu Ynetiminde Dzenlemelere Gidilmelidir. Tarm alanndaki zelletirmelere son verilmeli, yaanan deneyimler nda, retim ve retici asndan olumlu sonular ortaya koymayan, verilen taahhtlere uyulamayan, retici ve tketici kesimlerinin karlar aleyhine zel sektr tekelleri oluturan gemi zelletirmeler incelenerek, alann kamu yarar ilkesi dorultusunda dzenlenmesine zen gsterilmelidir. c) Tarm Sektrnn retim Cephesi Dzenlenmelidir. Tarmn, youn teknoloji kullanarak, dk maliyetler ve yksek verimlerle alan bir yapya kavumas salanmaldr. Bu ama iin ncelikle uygun tarmsal iletme bykl gerekletirilmelidir. Katma deeri yksek iletme sreleri kurgulanarak, genel lke ekonomisine katk salayacak rnlerin retimine arlk verilmelidir. Tm bunlarn baarlabilmesi, ulusalc ekonomi politikalar ile olanakldr; Trkiye btesi, i ve d bor faiz yk altnda ezilmektedir. Borcun evrilebilir olmas, bu yap altnda ancak yeniden borlanmaya baldr. lkenin k, sanlann (baz evreler tarafndan kurgulanann) aksine, ancak lke ekonomisinin retime odaklandrlmas ile olanakldr.

KAYNAKA
1) Grbz. Mahir, Trkiye in Tarm, stanbul, Tema Vakf Yaynlar, 2005. 2) zaslan. Mehmet, Kreselleme ve AB ile Btnleme Srecinde Trk Tarm Politikalar, Gaziantep, G Basmevi, 2003. 3) Sayn. Cengiz, Trkiyede Tarmsal Destekleme Politikalar, Ankara, Afarolu Matbaas, 2003. 4) statistik Gstergeler, Ankara, Devlet statistik Enstits Matbaas, 2001. 5) Genel Tarm Saym, Ankara, Devlet statistik Enstits Matbaas, 2002. 6) Karaglge. Cahit, Tarm Ekonomisi, Erzurum, Atatrk niversitesi Basmevi, 1987. 7) evik. Bahri, Trkiye Tarm Arazilerinde Erozyon Sorunu, stanbul, Tema Vakf Yaynlar, 2005. 8) Devlet statistik Enstits, Nfusun Ekonomik ve Sosyal Nitelikleri, Ankara, DE Matbaas, 2001. 9) Snmez. Salih, zelletirme ve Yapsal Uyarlama, Oknas, 2001, say:10, s.9 10) Kuru. Bilsay, Cumhuriyet Dneminde ktisat Politikalar zerine Gzlemler, TMMOB Dergisi, 2001, say:7, s.12

10

11

12

13

14

15

16

17