KLTR MANTARI YETTRCLNDE HASTALIKLAR ZARARLILAR VE MUCADELES

HAZIRLAYAN: Zir. Mh. Hseyin NOYAN

www.etarim.net

KLTR MANTARI RETMNDE KAYIP SEBEPLER

FUNGAL HASTALIKLAR BAKTEREL VE VRAL HASTALIKLAR MKROBK OLMAYAN BOZUKLUKLAR ZARARLILAR

www.etarim.net

GENEL PRENSP

Kltr mantar retiminde zellikle hastalklarn ortaya kndan sonra yaplacak mcadele olduka g hatta imkanszdr. Ayn ifadeyi ksmen zararllar iinde kullanabiliriz. Bu sebeple en uygun tavr gerekli nlemleri nceden alp bu kayplar yaamamaktr.
www.etarim.net

HASTASLIK VE ZARARLILARA KARI ALINABLECEK NLEMLER

1) retim yntemi ile ilgili uygulamalar:
Bu anlamda en byk yenilik 1935 ten itibaren uygulanan pastrizasyon ve olgunlatrma ilemidir. Selektif olarak hazrlanmayan bir kompostta hastalk problemi artmaktadr. rnein serbest halde amonyak ieren bir kompost yapsnda Zeytin yeili kf hastaln yapan Chaetomium spp.grlr. Ya da kolay paralanabilen karbonhidratlarn komposttan uzaklatrlmamas durumunda Yeil kf hastaln oluturan trichoderma ve aspergillus spp. nin gelimesi kolaylar. www.etarim.net

2) Hijyenik nlemler: Pastrizasyon ilemi srasnda

tm zararl organizmalar ldrlerek steril bir ortam oluturulmu da olsa bu yeterli olmamakta ve retim ortam meydana gelebilecek enfeksiyonlara kar srekli korunmaldr. Bu amala retim odalarnn tm hava giri k deliklerinde bakteri filtresi kullanlmaldr. Ayrca oda girilerinde % 2 lik formaldehitle slatlm paspaslarn kullanlmas da dardan gelen kiilerin ayaklar ile hastalk etmenlerini tamalarn nler. Gene ayn mantkla alma koridorlarnn ve kullanlan alet ve ekipmanlarn da % 2 lik formaldehit ile muamelesi etmenlerin bulamasn gletirir. Ayrca zellikle misel alama ve ilk hasat dneminde sineklerin kontrolne dikkat edilmelidir. Bunlar spor,nematod ve krmz rmcekleri tayarak tehlikeli olurlar. www.etarim.net

3) Mukavim hatlarn kullanm:

Halen mantar retiminde hastalk ve zararllara mukavim hatlarn olduu sylenemez. Sadece Agaricus bitorquis trnden gelitirilen hatlarn bir virsn neden olduu kerten hastalna kar mukavim olduu bilinir. Ayrca Agaricus bisporus tan gelitirilen Sinden/Hauser , Claron A4 , Somycel 11 , Le Lion B 86 , Darlington v.b. eitlerin virs hastalklarna kar daha az hassasiyet gsterdii bilinir.

www.etarim.net

4) Kimyasal maddelerin kullanm:

Kimyasal maddelerin ve pestisitlerin kullanm dier tm yntemlerin kullanmndan sonra son are olarak seilmelidir. Bu maddelerin insanlar zerindeki toksik etkileri gz nnde tutularak ilalama srasnda mutlaka maske eldiven gibi aralar kullanlarak zellikle kontak etkili ilalar ile temastan kanlmaldr. Mantar hastalk ve zararllar ile mcadelede kullanlan kimyasal maddeler dier tarmsal faaliyetlerdeki gibi insektisit, fungusit, bakterisit, nematosit ve akarisitler olarak snflandrlabilir.

www.etarim.net

5) Dier koruma yntemleri:

Mantar retim iletmelerinde sinek mcadelesinde yapkan eritler ve zel lambalar kullanlmaktadr. Yapkan eritlerin hazrlanmasnda sinekler iin zehirli olan kimyasallarla gene sineklerin ilgisini eken besin zeltileri kartrlarak kullanlr. Bakteriyel hastalklar iin ise predatr etki gsteren dier bakteriler kullanlmaktadr.

www.etarim.net

FUNGAL HASTALIKLAR

Kltr mantar retim evlerinde sorun olan funguslarn bir blm rekabet fungusu, bir blm ise parazit funguslardr. Yine kimi funguslar zellikle kompostta, kimi funguslar rt topranda, kimi funguslar ise hem kompostta hem de rt topranda bulunmaktadr .

www.etarim.net

Bu funguslarn genel gruplandrmas;

a) Daha ok kompostta grlen funguslar: Mrekkep
mantar, Sar kf, Zeytin yeili kf

b) Daha ok rt topranda grlen funguslar:

Kahve rengi kfler(peziza ostracoderma, oedocephalum)

c) Hem kompost hem de rt topranda grlen funguslar:

Kahverengi al, beyaz al, yeil kfler, yalanc domalan, ruj kf, sprge fungusu,

d) Parazit funguslar:
rmcek a, kuru kabarck, ya kabarck

Kahverengi Al:
Etmen:
papulaspora byssina hotson

Belirtiler: Misel sarma aamasnda

kendini gsteren hastalk nce beyaz bir misel kolonisi oluturur ardndan renk kahverengiye dnr.

www.etarim.net

Hastalk Dngs: Hastalk etmeni retim evindeki

kompost artklar iinde ve kompostta sklerot ve misel halinde bulunabilir. Ayrca sklerotlar hava ile bukalntlarla birlikte tanabilir. zellikle komposttun fazla nemli olmas ya da ar fermante olmas durumunda hastalk iin uygun ortam hazr demektir.

nlenmesi: kompostu ar olgunlatrmadan kanlmal

ve kompostun neminin iyi ayarlanmas gerekir. Kompostun doldurulmas srasnda ar sktrmadan da kanlmaldr.

www.etarim.net

RMCEK AI:
Etmen:
Cladobotryum dendroides Belirtiler: Genellikle rt topra zerinde grlr. Kltr mantar geliiminin herhangi bir safhasnda hastalk ortaya kabilir. nlem alnmamas durumunda tm apkalarn stn yorgan gibi kaplayabilir.

zellikle ok hzl gelien bir hastalk olarak bilinen rmcek a, balang safhasnda nlem alnmazsa birka gn iinde bile nlenemez duruma gelebilir.

Hastalk dngs: Etmenin sporlar retim evine rt

topra ile tanmaktadr. Ancak evredeki kaynaklardan rzgarla da bulamas doaldr. Bu aamada apka yzeyinin de slak olmas durumunda hastaln olumas kanlmazdr. Hastalk etmeni l mantar apkalarnda ok kolay gelierek inekolum odaklar oluturur ve buradan koloniler halinde ortam kaplar. www.etarim.net

nlenmesinde nemli Noktalar:

rt toprann dezenfeksiyonu ya da pastrizasyonu ncelikli nlem olarak ne kmaktadr. Ayrca mantar apkalarnn zerinin slak braklmamas ve hava oransal neminin %85 in zerinde srekli olarak tutulmamas gzetilmelidir.

www.etarim.net

KURU KABARCIK:
ETMEN:
1)Verticillium fungicola 2)Verticillium psalliotae

BELRTLER: Hastalk
deiik grntlerde ortaya kmaktadr. zellikle rt toprann serilmesinden sonra ortaya k durumunda byk ykclk yapmaktadr.

Etmen mantar apkasnda ak kahverengi ,yzeysel ve dzensiz lekelere sebep olur. iddetli enfeksiyonda apkada deformasyon grlr.

Hastalk dngs: Verticillium fungusu da toprakla

bular. zellikle 200C nin stnde ok hzl gelierek kolonize olur. Mantar sinekleri patojen sporlarn tad iin sinek poplasyonu arttka hastalk ta daha ciddi bir boyut kazanr.

nlenmesinde nemli Noktalar: retim odasnn

scaklnn birka gn sreyle 12-130C e drlmesi hastal bask altna alabilir. Sinek akar gibi zararllarn kontrol altnda tutulmasnn hastaln yaylmasn yavalataca akldan karlmamaldr.

www.etarim.net

ISLAK KABARCIK:
ETMEN:
Mycogone persicona

BELRTLER: Dikkati

eken ilk belirti yer yer bozuk biimli mantar ktleleridir. Bunlar mantar apkasndan ok irili ufakl karnabahar balarna benzer. Genellikle 10-14 gnlk bir zaman ierisinde oluur.

www.etarim.net

HASTALIK DNGS: Etmen asal olarak toprakta

yaar. zellikle yerli torflarda Bolu , ameli ve Glhisar torflarnda bulaklk olduu tespit edilmitir. Eer hastalk ikinci ya da daha sonraki rn dalgalarnda grlyor ise toprak dndaki kaynaklardan bulam olmaldr. Ancak ilk flash da ortaya kan hastalk toprak kaynakl kabul edilebilir. Yksek Ph dereceleri hastalk iin engelleyici rol oynamaktadr.

NLENMESNDE NEML NOKTALAR:

Byk lde hijyenik nlemlere ba vurulur. eitli kimyasal ilalar da kullanlmaktadr. Benomyl Carbendazim gibi ilalar saylabilir. zellikle trmklama srasnda 7. ya da 9. gnlerde m2 ye 3gr Prochlorazmanganez uygulamas hem slak kabarck hem rmcek a hem de kuru kabarca etkili olmaktadr. www.etarim.net

YEL KFLER:
ETMEN: Trichoderma,
Penicillium ve Gliocladium genusuna bal eitli trler.

BELRTLER:
Topraklanm kltrde i ie gemi yeil ve beyaz renkli halkalar biimindeki koloniler trichoderma belirtisidir.

www.etarim.net

Penicillium kolonileri misel sardrlm bulak buday daneleri ile gelip daha sonra kopostu sarabilir. Kompostu sardnda yeil, kadifemsi bir grnt oluturur.

HASTALIK DNGS: Trichoderma, Penicillium ve

Gliocladium gibi yeil kf funguslar toprak kkenli etmenlerdir. Ancak sporlar sayesinde rzgarlarla, bceklerle ve dier yollarla da kolayca yaylabilirler.

NLENMESNDE NEML NOKTALAR:

Kompost yapm srasnda zellikle 75-820C lik fermantasyona yeterince zaman braklp kompostun mantar miselinin besinsel seiciliine yant verecek bileime ulamas beklenmelidir. Tohumluk olarak kullanlan miselin de bulak olmamasna dikkat edilmelidir. www.etarim.net

BEYAZ ALI:
ETMEN:
Scopulariopsis fimicola

BELRTLER:

Balangta kahverengi alnn komposttaki gelimesine benzer beyaz koloni halinde balar. Ancak yalandka hafife pembeleir ve altndaki kompost katmanlarna da bular. www.etarim.net

HASTALIK DNGS:
Beyaz al etmeni asal olarak toprakta bulunur. Ayrca ryen bitki paralarnda da yaar. Eer kompost ok nemli ya da pastrizasyonda anaerobik koullar olumu ise ve kompost Ph s yksek ise Scopularioposis in gelimesi iin uygun ortam yaratlm demektir.

NLENMESNDE NEML NOKTALAR:

Kompost Ph snn ykseltilmemesine zen gsterilmelidir. Gerekiyorsa % 1 lik triplesper fosfatl su ile kompost hafife nemlendirilebilir.

www.etarim.net

SARI KF:
ETMEN: ok etmenli bir
1) 2) 3) 4) hastalktr. Chrysospoirum merdarum Myceliophthora lutea Myceliophtora sulphurea Sepedonium niveum

www.etarim.net

BELRTLER: Sar kf etmenleri kompostta kk sar

renkli lekeler oluturur. Bu sar renkli koloniler rt topra ile kompost arasnda gelierek bir katman oluturur.

HASTALIK DNGS: Sar kf etmenleri hava,

toprak ve gbre ile iletmeye bular. zellikle pastrizasyon srasnda kompost scaklnn yeterli dzeye karlmamas ya da yeterli sre beklenmemesi sar kfe yol aabilir. Sar kf besince zengin, sk kompostlarda rahat geliir.

NLENMESNDE NEML NOKTALAR:

Kompostu toprakla temas ettirmemek gerekir. Pastrizasyonda kompost 58-600C de en az 12 saat sreyle beklemelidir.ranzalar boaltlrken yzey formaldehit ile slatlp uuma nlenmelidir. www.etarim.net

ZEYTN YEL KF:

ETMEN:
olivaceaum
Chaetomium

BELRTLER: Kompostta

zeytin yeili kf grlmesi kompostun nitelii hakknda bir gstergedir. Etmen mantar miseli kompostu sararken ortaya kar. Ancak balangta beyaz olduu iin kolay ayrt edilemez. Daha sonra toplu ine ba kadar zeytin yeili renkli noktalar www.etarim.net seilmeye balar.

HASTALIK DNGS: Etmen toprakta, taze

gbrede, artklarda, bitki kalntlarnda ve sap-samanda bulunur. Hava ve toprakla yaylabilecei gibi hasat dnemi sonunda boaltlm bulak kompost kalntlarndan da yeni retim dnemine yaylabilir.

NLENMESNDE NEML NOKTALAR:

lala savam olduka g olan bu hastalk yksek amonyak oranna dayankldr. Bu sebeple komposttaki amonyak orannn %0.1 in zerine kmamasna zen gsterilir.

www.etarim.net

YALANCI DOMALAN:
ETMEN: Diehliomyces microsporus BELRTLER: Bata beyaz miseller oluturur, bu

miseller daha sonra krem rengini alr. Daha sonrada ascocarp kitleleri oluturup beyin kvrm eklinde oluumlar meydana getirirler. Hastaln yaygn olduu yerlerde a. Bitorquis in dayankl eitlerinden yararlanlr. Ascocarplar olutuktan sonra kahverengilemeden toplanp yaklrsa yaylma engellenebilir. www.etarim.net

NLENMESNDE NEML NOKTALAR:

MREKKEP MANTARI:
ETMEN: Coprinus spp. BELRTLER: Mantar miselinin n gelime dneminde
gri renkli Coprinus miselleri de gelimeye balar. Yksek amonyak ve Ph derecesi bu hastal tetikler. Mavi renkli kendi apkalarn olutururlar. Ve bu apkalar alarak mrekkep renginde sv salglar. NLENMESNDE NEML NOKTALAR: Amonyak dzeyinin yksek olmamas salanmaldr. Tavuk gbresi oran yksek tutulmamal ayrca eski saplar kompost yapmnda kullanlmamaldr. www.etarim.net

BAKTERYELVE VRAL HASTALIKLAR

Kltr mantarnda hastalk oluturan bakteriler genellikle fluoresent pseudomonas topluluunun yeleridir. Bunlar arasnda saprofit, patojenik hatta faydal olanlara rastlanmaktadr Trkiyede Kltr mantarnda saptanan bakteriyel hastalk etmenleri:
Bakteriler Nitelii Yaygnlk Oran(%)

Pseudomonas tolaasi P.fluorescens P.gingeri P.putita

parazit Sprofit,patojen parazit saprofit

35,00 25,28 3,44 10,34

www.etarim.net

KAHVERENG BENEK (BAKTERYEL BENEK)

ETMEN: pseudomonas tolaasi BELRTLER: Hastalk tipik olarak mantarlarn
yzeyinin uzun sre nemli kald durumlarda, balangta kremsi sar kk lekeler eklinde grlr. Daha sonra koyu kahverengiye dner ve mantar apkasnn tm yzeyini kaplyabilir. Toprak kaynakl bir hastalktr rt toprann doal mikroflorasnda bulunur. Eer hijyenik nlemler yetersizse mantar miselinin n gelimesi srasnda bakteri kompostu da sarabilir. www.etarim.net

NLENMESNDE NEML NOKTALAR:

rt topra primer kaynaklardan olduu iin kullanlmadan nce formalin ya da buharla (55 C de 30 dakika) uygulama yaplmas yararl olur. Bakteri populasyonunun hastalk belirtisi olacak bir dzeye ulamamas iin mantar yastklarnda rutin olarak klor kullanlr.

www.etarim.net

ZENCEFL RENG BENEK HASTALII:

ETMEN: Pseudomonas gingeri

BELRTLER: Mantar apkalar zerinde ve daha ok
kenarlarnda balangta ak sar, daha sonra sarms kahverengi benekler oluturur. nlemleri de belirtileri gibi p.tolaasi ile benzerlik gsterir.

www.etarim.net

BAKTERYEL YUMUAK RKLK:

ETMEN: Pseudomonas flourescens BELRTLER: apka ve saplarda yaygn krmzmskahverengi lekeler grlr. Daha sonra bu lekelerin alt yumuayarak sulanr.

www.etarim.net

LAMEL DAMLA HASTALII:

ETMEN: Pseudomonas agrici
BELRTLER: Lameller zerindeki zar eklindeki rt ksm almadan nce bakteri tarafndan infekte edilir. Hastalanan lameller almaz. Bu hastaln belirtileri fizyolojik bozukluk olan Alayan mantar hastal ile kartrlmamaldr.

www.etarim.net

MUMYA HASTALII:
ETMEN: P. Fluorescens biovar V
BELRTLER: Miselin n gelimesi srasnda pek ayrt
edilemez. Ancak, topraklamadan sonra yastklar zerinde ilk rn dalgasna doru yamalar halinde mantar gelimesinin olmad alanlar ortaya kar.

www.etarim.net

VRUS HASTALIKLARI:
Mantarda hastalk yapan virusler La France hastal Dieback, X-hastal gibi adlar alrlar. Kolay yaylabilen ve infeksiyon yetenei yksek olmas nedeniyle byk risk oluturmaktadr. BELRTLER: Virus hastalnn en belirleyici zellii rndeki azalmadr. Mantar miselinin gelimesi dneminde herhangi bir belirti grlmez. Toprak atmndan sonra boluk alanlar gze arpmaya balar.

www.etarim.net

MKROBK OLMAYAN BOZUKLUKLAR:

TMSAHDERS YA DA PULLAMA:
retim odalarnda havalandrma yaparken hava akmnn ok hzl yada havann nem orannn ok dk olmasndan dolay apkalarn zerinde pul pul doku kavlamas olur.
www.etarim.net

GL TARAI: Isrc eksozu, pestisit buhar yada

duman gibi sebeplerden mantar apkalarnda ilk flashdan sonra ur benzeri anormal yaplar oluur. Bazen bunlara lameller de katlr. AIK PEE: retim odalarnda scaklk ve nemde oluan ani deiimler nedeniyle apka altndaki zarn yada lamel dokusunun olumamasdr.

YZEN MSEL YADA STROMA OLUUMU:

Toprak atmndan sonra scakln uzunca bir sre 14-150 C de kalmasndan dolay miseller toprak zerine karak gelimeye devam eder ve apka oluturmaz. Bu da suyun alt tabakalara gemesini engeller. KARBONDOKST ZARARI: Kltr mantarnn retim dnemi boyunca karbondioksit ihtiyac farkldr. Hasat dneminde karbondioksit oran ykselirse mantarlar ok uzun sapl olur ve abuk alrlar. www.etarim.net

KLTR MANTARI ZARARLILARI:

MANTAR SNEKLER: Diptera takmndan olup eitli familyalardan oluurlar. 1)SCIARIDAE: Erginler su ve dier sv materyali tketmekte ancak mantarla beslenmemektedir. Asl zarar larvalar yapmaktadr. Kompostta beslenir ve oluturduu atklarla misel geliimini nler.
www.etarim.net

2) PHORIDAE: Esas zarar larvalar yaparlar. Tamamen yeni gelien miseller ile beslenirler. 3) CECIDOMYIIDAE: Larvalar misel ile beslenir ayrca dklar da misel geliimini nler. MANTAR SNEKLER LE SAVAIM:Sinekler ile mcadelede Entegre Zararl Ynetimi anlay uygulanmaldr. Kimyasal madde kullanm son seenek olarak grlp mmkn olan en az dozajda kullanlmaldr. Burada filitrasyon, havalandrma girilerinin denetim altna alnmas ve zel lambalarn kullanm n plana kmaktadr.
www.etarim.net

MANTAR NEMATODLARI:
rmekte olan organik materyalle bir arada olup, nemli ve iyi havalandrlabilen her yerde ok sayda olurlar.

www.etarim.net

1) FUNGAL NEMATODLAR:
Mantar misellerinde hiflerin hcre duvarn delerek ieriini emmektedirler.

2) RKL NEMATODLAR: Mantar

yetitiriciliinde karlalan en geni nematod grubudur. Bunlar hareketleri ile miselleri paralamakta, dklar ile zarar yapmakta ayrca bakteri ve zararl mantar sporlarn tamaktadrlar.

3) PREDATR NEMATODLAR: Dier nematodlarla beslenen bu trler kompostun salkl olmas durumunda daha ok rt topranda bol miktarda bulunurlar.
www.etarim.net

AKARLAR:
1) 2) 3) 4) 5) TARSONEMIDAE ACARIDAE PYEMOTIDAE HISTIOMIDAE FAYDALI KARLAR

www.etarim.net

KLTR MANTARINDA HASTALIK VE ZARARLILARLA SAVAIM:

1) HJYEN -Mantar iletmesinin yerleim dzeni -Dezenfektan kullanm -Pastrizasyon -Filtrasyon -Buharla ldrme -Hijyen asndan alanlarn nitelii ve kltrel nlemler
www.etarim.net

www.etarim.net

2)KMYASAL SAVA:,
-lalara dayankllk -lalarn uygulama biimi -Programl ila uygulamas
3)BYOLOJK SAVA:

www.etarim.net

www.etarim.net

TEEKKR:
-PROF.DR. KAYA BOZTOK -PROF.DR. TAYYAR BORA -AKSE KOMPOST A. -SMS ERSANLAR TARIM ve MADENCLK LTD.

www.etarim.net