Trkiyedeki Tarihsel Sre erisinde ocuk Edebiyat n n Geli imi ocuk Edebiyat na Genel Bir Bak Mediha Develio

lu Berre Ahi

Cumhuriyet ncesi Dnem: Trk Edebiyat nda, ocuklar n ilgi, ya ve be eni dzeylerinin gz nne al narak haz rlanan okuma metinlerine 19. yzy l n ikinci yar s na dek pek rastlanrastlanmamaktad r. Osmanl mparatorlu u dneminde ocuklar n ookuma ve dinleme gereksinimleri; daha ok tekerleme, bilmebilmece,masal ve masal ms halk ykleri gibi szl edebiyat rnrnleriyle kar lan rd . 19. yzy ldan nce, ocuklar iin yaz lm olmasa da, ocuklara seslenmek zere yaz lm iki yap t vard r. Bunlardan ilki air Nabinin o luna t vermek amac yla yazm oldu u Hayriye ad nda naz m biimindeki kitab , ikincisi Smblzade Vehbinin o luna verdi i ahlk ve grg derslerini ieren Ltfiye kitab d r.

eviri olarak, ocuklar iin ilk rn veren ki i inasidir. Daha sonra Recaizade Mahmut Ekrem, Ahmet Mithat Efendi ve Muallim Naci Frans zcadan, zellikle La Fontaineden fabl ttrnde iir olarak yapt klar evirilerle Trk ocuk Edebiyat n n geli mesine katk da bulunmu lard r.

Ayn dnemde dnya ocuklar n n severek okudu u Bat l kkle ik yap tlar da Trkeye evrilmi tir.Bat da 1719 y l nda yay nlanan, cesaretle, tekni e hkmederek dnyaya egemen olunabilece ini ve insana duyulan inanc vurgulayan Daniel Defoenin Robinson Cruseou roman bizde 1874 y l nda Ahmet Ltfi evirisiyle Hikye-i Robinson ad yla yay nlan r.

Cumhuriyet Dnemi ocuk Edebiyat : II. Me rutiyetle birlikte h zla o alan ocuk kitaplar , Cumhuriyetin kurulmakurulmas yla birlikte durgunluk iine girmi tir. E itim birli i henz sa lanamam ,okullarda verilen e itim- retim halen Arapa ile itimyap lmaktad r.Trklerin kendi ses yap lar na uygun bir alfabealfabesi bile halen bulunamamaktad r.Cumhuriyetin ilke ve sylemsylemleriyle eli en bu belirsizlikler iinde, sanat lar ve edebiyat lar da ister istemez bir edilgenli e d tler. 1929larda belirsizlikler ortadan kalkm ,Tevhid-i Tedrisat ,TevhidKanunuyla e itim - retim bir elde toplanm , ard ndan 1 Kas m 1928de Ltin kkenli yeni Trk alfabesi kabul edilmi .

19401940-1970 Aras Dnem (Yeniden Bat ya Yneli -Aray Dnemi): Trkiye de ocuk edebiyat nda; 1940l y llardan sonra zellikle iir alan nda konular giderek zenginle mi tir. 1940 sonras ocuk iirinde ilk nemli at l m n, ocuklarda didizisini olu turan iir kitaplar yla Trk ocuk edebiyat na katk da bulunan Faz l Hsn Da larca taraf ndan gerekle tirildi i sylenebilir.

Ayr ca 1940l y llardan bu yana, kendine zg duyarl l yla, daha ok zrl ve kusurlu ocuklar n ya amlar n ykle tiren Kemalettin Tu cu, lm ve lmn ac sonular n da tema olarak i lemi , ocuklar n dnyas n olumsuz olarak etkilemi tir.

19701970-1980 Aras Dnem (ocuk Edebiyat nda Toplumculu un ne kt Dnem): Edebiyat n birok alan nda oldu u gibi, ocuk edebiyat alan nda da 70 y l sonras nda bir e itlenme, bir co ku ve devinim ya anm t r. zellikle, 1961 Anayasas n n getirdi i hak ve zgrlklere ba l olarak h z kazanan toplumsal ve kltrel geli me, Trk edebiyat nda pek ok yazar toplumcu bir izgiye ekmi tir. 1970li y llar n ba lar ndan beri yay mlanmakta olan Milliyet ocuk Dergisi de bu dnem ocuk edebiyat yla ilgili olarak an labilecek bir geli medir. Bu dnemin dikkat eken geli melerinden biri de;1979 y l n n btn dnyada oldu u gibi, Trkiyede de ocuk Y l olarak belirlenmesi ve bu geli menin zerine pek ok devlet kurulukuruluunun ocuk edebiyat alan nda yeni rnlerin ortaya kmas iin yard mc olmas ve Kltr Bakanl n n Elma ekeri adl ocuk dergisini karmas d r.

1980 Sonras ocuk Edebiyat (E itimdeki Geli melerin Dikkate Al nd Dnem): 12 Eyll 1980le gelen cunta dneminde, teki ya am alanlar gibi bu alan da bask alt na al nm t r. ocuklara yaln z gkyznden ve yeryeralt ndan masal anlatmay p, ya ad dnya ve toplumdan da kesitler sunan gereki ocuk kitaplar yasaklanm t r. Yazarlar kovu turulmu , hapse at lm , gazetelerde yasak ocuk kitaplar listesi yay nlanarak, bu kitaplar n okul kitaplakitaplar na girmesi engellenmi tir. Bu antidemokratik, bask c uyguuygulamalar yazarlar n bu alanda rn vermesini, yay nc lar n ise yay nlamas n engellemi tir. Dinci kesimin yay nlad ocuk kitaplar ve dergileri bu ddnemde olduka yksek bir say ya ula t . Yine de, 80li y llar n sonlar na do ru ve 90l y llarda evrecilik, bar , aile ii ili kikilerin ele tirisi vb. konular i leyen yeni yk ve masal yazaryazarlar yeti mi tir.

ocuk yaz n nda as l a rl n yk ve romanda oldu u bu dnemde, Glten Day o lu da ok retken bir ykc ve romanc olarak gze arpmaktad r.Hem bir anne, hem bir retmen olarak ocu un dnyas na girmeyi iyi bilen Day o lunun kitaplar ndan bir k sm unlard r: Fadi , Drt Karde tiler, Dnya ocuklar n Olsa,Uurtma,Uan Motor, Ye il Kiraz, Monun Gizemi.

OCUK EDEB YATINA TOPLU B R BAKI

ocuk edebiyat , ocuklar n okumas iin yaz lm , derlenmi ve yay nlanm olan btn eserleri iine almaktad r. ocuk edebiyat dendi i zaman u iki nokta akla gelmektedir: 1. Okuyucu olarak sadece ocuklar n hedef al nd eserler. 2. Btn insanl n veya bir milletin mal olan de erli eserlerin yeniden i lenmesiyle ortaya kan eserler. 16. yzy ldan itibaren, kitaplar n bas lmaya ba lanmalanmas yla birlikte, ocuklar n e itimiyle ilgili yaz lar da yaz llmaya ba lanm t r. Daha sonra Tanzimat ile birlikte gazetecilik hayat na gelen hareket ve canl l k ilk ocuk dergi ve gazetelegazetelerinin kmas n sa lam t r. Tanzimattan itibaren oocuklar , toplumun zledi i ki iler olarak yeti tirmek amac yla edebiyat lar m z elbirli i etmi lerdir. Bu yzden didaktik eserlerin o unlukta oldu u grlr.

OCUK VE GENL K EDEB YATI TAR H NE SOSYOLOJ K DE MLER AISINDAN GENEL B R BAKI 18. ve 19. yzy lda ortaya kan ocuk ve Genlik Edebiyat n n olu umu srecinde ilk anlay , ocuklu un ynlendirilmeye gereksinmesi oldu u anlay d r. ocukluk, feodal aile ii ili kilerdeki gibi ku aklar aras bilgi ve kltr aktar m n n d nda kendi ba na e itilmesi gereken bir dnem olarak ele al nm t r. 19. yzy l n ikinci yar s nda GE ovenist ve emperyalist zellikler iermeye ba lar. Bu yzy lda ve 20. yzy l n ba lar nda erkek ocuk edebiyat n n yan nda k z ocuk edebiyat da bu alana dahil olur, burjuva - ayd nlanma gelene ine ba l olarak geli ir. 20. yzy lda GE politik e ilimlerin etkisi alt na girer.

90lardan gnmze gelen bir srete ocuk edebiyat , yay nlanan kitap say s olarak olduka byk bir geli me gsterirken, kitaplar n ierik olarak geli mesi ayn do rultuda olmam t r.Bat da, ocuk gerekli i ve e ititli i ocuk edebiyat na yans rken; Trkiyedeki ocuk edebiyat ayn anlay benimseyememi tir. Ancak tm bunlara kar n, evrensel ocuk gerekli ine ve e itli iine dayal bir edebiyat n rneklerinin Trkiyedeki ocuk edebiyat nda son y llarda daha fazla grld sylenebilir.

B Z D NLED N Z N TE EKKRLER!