Diyarbakr 5-6 Kasm 2010

1.Bask
Sosyal Deiim Dernei
Ocak 2011, stanbul

Uluslaras Su Hakk
Sempozyumu
Diyarbakr 5-6 Kasm 2010
Sosyal Deiim Dernei
Ocak 2011, stanbul
stiklal Caddesi, Bekar Sokak, 16/3
34435 Beyolu-stanbul, Trkiye
Tel: 0212-292 34 39
Web sitesi: www.sosyaldegisim.org, www.suhakki.org
Kaset zm ve Redaksiyon:
Nuran Yce, Serhat Resul
Kapak Tasarm:
Nimbus Reklam
sayfa dzenleme:
Nimbus Reklam
Bask: Eyll Ofset
^,<
^^s,z'<
'
^,<
Z>^^<
<7^

Z>^

indekiler
-nsz
-Sempozyum al konumalar
5 Kasm 2010
1.Oturum: Dnyada ve Trkiyede su kaynaklar ve iklim deiikliinin su
kaynaklar zerindeki beklenen etkileri.
Konumaclar: Gken ahin (Kresel Eylem Grubu), Gven Eken (Doa Dernei
Bakan), Serdar Karata (DSK, Sular daresi-Su Sal Mdrl)
2. Oturum: Ulusal ve uluslararas yasa, szleme ve metinlerde Su Hakk
Konumaclar: Ar. Gr. Tolga irin (M Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku
Anabilim Dal), Tommaso Fattori (talya/ Italian Water Movements), Av. Arif Ali
Cang, Fahrettin ada (DSK Genel Mdr Vekili)
3. Oturum: Srdrlebilir su politikas asndan Trkiyenin baraj ve HES
politikas.
Konumaclar: Ercan Ayboa (Hasankeyfi Yaatma Giriimi), Bakhtyar A. Othman
(Irak/ Koya niversitesi), Dr. Ahmet Yara (Trakya niversitesi Fen-Edebiyat
Fakltesi Arkeoloji Blm), Sebahat Tuncel ( BDP stanbul Milletvekili)
6 Kasm 2010
4. Oturum: Su hizmetlerinin zelletirilmesi ve buna kar dnyada ve
Trkiyede yrtlen mcadeleler
Konumaclar: Recep Akda (DSK, Strateji Gelitirme Bakanl), Tomasso
Fattori (talya/ Italian Water Movements), Oscar Olivera ( Bolivya/ RED-VDA), Dr.
Akgn lhan ( Barcelona Otonom Universty ICTA)
5. Oturum: Uygulanabilir alternatif su hizmeti modelleri
Konumaclar: Serhat Resul (Su Hakk Kampanyas), Erhan etin (DSK Bilgi lem
Daire Bakanl), Jaime Morell (spanya/ Spanish Association of Public Water
and Sanitation Operators), Yasin Akyol (DSK, Atk Su Artma Blm)
6. Oturum: Sonu Deklarasyonu
Dikili Belediye Bakan Osman zgven rportaj
s 6-8
s 9-46
s 46-84
s 103-138
s 139-163
s 164-169
s 170-171
s 85-102

nsz
Elinizdeki kitap, Su Hakk Kampanyasnn Gney Dou Anadolu Belediyeler Birlii ( GABB),
Diyarbakr Su ve Kanalizasyon daresi (DSK) ve Diyarbakr Bykehir Belediyesi ile birlikte
Diyarbakrda dzenledii Uluslararas Su Hakk Sempozyumunda yaplan sunumlar, katklar,
sorular, tartmalar ve Sempozyum Sonu Deklarasyonundan olumaktadr. Sempozyumun
Diyarbakrda yaplmasnn temel nedeni; DSKnin Sempozyumda yapt sunumlarda da
grlecei gibi suya eriimi bir hak olarak ele almas ve su hizmetlerini kamu yarar gzeterek
hayata geirmeye almasdr. Yine baz blge belediyelerinin su hizmetleri ile ilgili birimlerinin
Sempozyuma katlmas, Sempozyumun burada yaplmasnn dier bir nedenidir.
Trkiyede maalesef az saydaki yerel ynetim suyu kamu mal olarak grme ve su hizmetlerinde
alternatif uygulamalar hayata geirme eilimindedir. Bu durum, getiimiz otuz yldr
tm dnyaya egemen klnan neo-liberal politikalarn bir sonucudur. Trkiyede de 2002
ylnda yrrle giren 4736 Sayl Kamu Kurum ve Kurulularnn rettikleri Mal ve Hizmet
Tarifeleri Kanununun gerekesinde bu neo-liberal politikalarn yansmas ok ak biimde
grlmektedir. Gerekede bu kanunun amacnn uluslararas mali kurulularca da desteklenen
gl ekonomiye gei programn uygulamak olduu belirtilirken bu yolla kamu kurumlarn
ticari iletmeye dntrmenin, tm kamu hizmetlerini de paral hale getirmenin yasal
dayana oluturulmutur.
Ayn ekilde Su ve Kanalizasyon daresi Genel Mdrlnn kurulu ve grevlerini belirleyen
2560 sayl kanun maddesi de tarife tespitinde en az %10 krllkla almay zorunlu klmtr.
Oysa Anayasann birden fazla maddesinde vatandalarn temel hak ve hrriyetlerinden, eitlik
ve sosyal adaletten, salkl ve dengeli bir evrede yaama, maddi ve manevi varln koruma
ve gelitirme hakkndan bahsedilir. Bu anayasal dzenlemeler kt zerinde dururken,
zmirin Dikili Belediyesi, ayda 10 tona kadar su tketiminden para alnmamas, belediye
alanlarna yzde 50 orannda indirimli su tarifesi uygulanmas ve geciken su borlarnn
gecikme zamlarnn afedilmesine ilikin uygulamas ve meclis karar nedeniyle kamuyu
zarara uratmak, grevi ktye kullanmak sulamasyla kar karya kald. Uzun bir yarglama
srecinden sonra da olsa bu davann beraatla sonulanm olmas hem suya eriim hakknn
kabul hem de bu hakkn kamu hizmeti olarak kabul asndan nemli bir kazanmdr. Ancak
bu hakkn mahkemece kabul edilmi olmas bunu hayata geirmenin kolay olduu anlamna
da gelmemektedir.
Su kaynaklarnn ve su hizmetlerinin zelletirilmesi konusunda dnyann her yerinde farkl
yntemler izlense de zellikle son yllarda okuluslu irketlerin karlar dorultusunda
uluslararas finans kurulularnn (DT, IMF, DB) destei ve ynlendirmeleriyle bu politikalarn
uygulanmas hz kazanm durumdadr. Buna paralel olarak suyun ticari bir mal olarak grlmesi
ve zelletirilmesine kar srdrlen mcadeleler de ayn oranda hz kazanmtr. 2000
ylnda Bolivya, Cochabambada yerel halkn yamur suyunun dahi kullanlmasn yasaklayan
zelletirme politikalarna kar byk bir direnii gerekleti. Bu direniin zafere ulamas
sonucu bugn Bolivyada su kaynaklarnn korunmas ve su hizmetlerinin srdrlmesinde
halkn direkt katlmna dayanan modellerin iletilmesi sz konusudur.
Yine zellikle Avrupada neo-liberal politikalar sonucu 1980li yllarda zel irketlere devredilen
su hizmetleri Paris gibi ehirlerde tekrar kamulatrld. Su hizmetlerinin kalitesinin artaca,
istihdamn artraca, yolsuzluklarn son bulaca ve su hizmetlerinde kamunun kt idaresine
son verilecei argmanlarna dayal olarak kamu idaresinin elinden alnp zel iletmelere
devredilen su idarelerinin tekrar kamuya devredilmesi sreci balamtr. Artan faturalar,

yenilenmeyen alt yap hizmetler ve denetimsizlik zeletirme yanllarnn btn argmanlarn
boa karm ve bu politikalara kar yaygn bir muhalefet oluturmutur. Bu muhalefet yerel,
blgesel, ulusal ve uluslararas alar iinde rgtlenirken sadece zelletirme kartl ve
su hizmetlerinin nitelii konusunda odaklanmamaktadr. Bu muhalefet yoluyla neo-liberal
politikalar btn olarak tehir edilmektedir.
Su hizmetlerinin zelletirilmesi, sadece teknik olarak iletmelerin el deitirilmesi deil ayn
zamanda kullanclarn su ile ilgili karar alma srelerinden dlanmas ve mteri konumuna
sokulmasdr. Bu da kendi iinde anti demokratik bir uygulamadr zira bu yolla su gibi hayati
bir maddenin iletilmesinde kullanclar, yani direkt etkilenenler pasifize edilmektedir. Hatta
Trkiyede baz belediyelerin Abone Servislerini Mteri Hizmetleri olarak adlandrdna da
ahit olduk. Ayn ekilde n demeli sayalar kullanlmas yoluyla aboneler pein demeye
zorlanarak bir tr zor alm uygulanmaktadr. Bu n demeli sayalar suyu temel yaamsal bir
madde deil herhangi bir ihtiya maddesi olarak ele alan bak asn da en berrak haliyle ele
vermektedir. Bu bak asna gre suya eriim bir hak deil bir taleptir ve bu talebin yerine
getirilmesi ancak cretin pein denmesine baldr. Dolaysyla suya eriim hakk ancak paras
olanlarn hakkdr.
Suyun bir kr arac olarak grlmesi, ulusal ve ulusalaras irketleri bu alanda daha fazla
younlamaya, uluslararas organizasyonlar dzenlemeye gtrmtr. stanbulda 2009
ylnda gerekletirilen son Dnya Su Forumunun katlmclarnn ou inaat firmalaryd ve
esas ilgi alanlar suyu ticariletirmenin bir baka boyutu olan hidroelektrik santrallerinin inas
iin ibirlikleri oluturmakt. Ardndan Trkiye Cumhuriyeti hkmetinin baraj ve hidroelektrik
politikas da iyice aa kt: Hemen hemen btn nehirlerin, derelerin zerinde hidroelektrik
santralleri kurulmasna nayak olmak... Doa zerindeki tahribatlar gzlerden saklanarak
yenilenebilir enerji kayna olarak gsterilen hidroenerji santrallerini kurulmas iin derelerin
kullanm hakknn 49 yla varan srelerle zel irketlere verilmesi de son yllarda yaadmz ac
bir deneyim ve bu inaatlar halen srmekte. Sempozyumun iaret ettii dier bir zelletirme
uygulamas da bu buydu. Barajlarn sadece sulama ve enerji retmek iin deil gvenlik
amal ina edilmeleri ise ok fazla bilenen ve tartlan bir konu deil. Bu da Trkiyedeki askeri
zihniyetin baraj politikasna yansmas olarak ne kmaktadr. te yandan byk miktarlar da
suyun baraj gllerinde tutulmas ya da byk su kanallaryla corafyann blmlere ayrlmas
snrlar arasnda ve baraj blgelerinde yaayanlar asndan byk sorunlar yaratmaktadr.
Su hakk temel bir insan hakk olmann yan sra tm canllar iin temel bir yaam hakkdr
ve suyun ticariletirilmesine kar kmann yannda suyun insan merkezli dnlmesine
de eletirel yaklamak gerektii, Sempozyumda ne kan bir konuydu. Sempozyuma
Trkiye, Avrupa, Latin Amerika ve Ortadoudan katlan akademisyen ve aktivistler yaptklar
sunumlarda hem suyun ticariletirilmesini hem de baraj politikalarn youn eletiriye tabii
tutarken; su hakknn insan ve yaam hakk olarak tannmasnn nemi zerinde durdu. Kitapta
bu sunumlar ve dinleyici katklarn okuyabileceksiniz.
Su Hakk Kampanyas

Su Hakk Sempozyumu
Diyarbakr, 5-6 Kasm 2010
Merhaba,
Su Hakk Sempozyumuna hepiniz ho geldiniz. ncelikle organizasyonda emei geen
herkese, Diyarbakr Bykehir Belediyesine, Diyarbakr Su ve Kanalizasyon daresine,
Gneydou Anadolu Belediyeler Birliine ve Rosa Luxemburg Vakfna Su Hakk
Kampanyas adna teekkr ederiz.
Gezegenimizde tm canl yaamn vazgeilmez unsuru olan su, politik ve ekonomik
olarak 21. Yzyln en nemli konularndan biri olmaya aday. Her geen gn byyen su
krizi, iklim deiiminin yaratt olumsuzluklarla daha da bymekte, su kaynaklarnn
doru kullanm ve ynetilmesi her geen gn daha byk nem kazanmaktadr. Toplum
tarafndan denetlenebilir, katlmc, suya dayal ekosistemleri yok etmeyen, ekonomik
adan rasyonel ve sosyal adaleti gzeten, suyu meta olarak deil de yaam hakk olarak
gren ve tm canllar iin eriim hakkn savunan yaklamlarn benimsenmesi ve buna
uygun alternatif modellerin hayata geirilmesi artk ertelenemez.
Sempozyum sresince 5 oturum iinde hem Trkiyeden hem de Bolivya, spanya, talya
ve Iraktan katlan aktivistlerin, akademisyenlerin katklaryla; dnyada ve Trkiyede su
kaynaklarn, iklim deiikliinin su kaynaklarna etkisini, su hizmetlerinin zelletirilmesini
ve bunlara kar srdrlen mcadeleleri ve uygulanabilir alternatif su hizmetleri
modellerini konuacaz.
Vandana Shiva, Su Savalar kitabnda Su dngs hepimizi birletirir ve suyla, barn
ynn, zgrlk yolunu renebiliriz... agzllk, israf ve adaletsizlik nedeniyle kan
su savalarn amak, su demokrasilerini oluturmak iin birlikte alabiliriz demi,
sempozyumumuzun buna hizmet etmesi dileiyle al konumas iin Diyarbakr
Bykehir Belediyesi Bakan Vekili Metin Klavuzu ve Bolivya RED/VDAdan Oscar
Oliveray aryorum.
Metin Klavuz (Diyarbakr Bykehir Belediye Bakan Vekili)
Trkiyenin ve dnyann drt bir yanndan Mezopotamya uygarlnn en kadim kenti olan
Diyarbakra gelen siz deerli dostlar, ekolojistleri, sayg ile selamlyorum, hepinize ho
geldiniz diyorum.
Bugn dnyann birok blgesinde dil, din, kimlik gibi nedenlerle gerilimler, atmalar
ve problemler yaanyor. nsanlk tarihi bu konuda epey tecrbeye ve yol haritalarna
sahiptir. Ancak ekolojik sorunlar yerkrenin her karnda byk veya kk oranda
yaanyor. Buna karn mevcut siyasal sistemler ne yazk ki ekolojik sorunlarn stesinden
gelme konusunda btnlkl bir politikaya sahip deiller veya sahip olmak istemediler.

1970lerle birlikte ortaya kan evreye duyarllk ve evrecilik, hep bir grup naif insann
abalar olarak grlmeye baland. Hatta Trkiyede ununu elemi, eleini asm yani hali
vakti yerinde, kaygs tasas olmayan insanlarn abas olarak algland. Oysa insann doa
zerinde yaratt tahribatlar, her nefes alp verenin, hepimizin en temel sorunudur. Ve
yle, deyim yerindeyse light bir konu da deildir. Olduka radikal bir sorundur. nsann,
olduu kadar tm canllarn, yerkrenin gelecei ile ilgilidir. Belki bugne kadar doa ile
savaarak varolan insan, bundan sonra ancak doa ile bararak var olacaktr. te yandan
ekolojik yaam savunmak gittike riskli, ve radikallik gerektiriyor. rnek vermek gerekirse
insanln onikibin yllk deeri olan Hasankeyfi savunmak, Ilsu Barajna kar kmak
mr boyu hapis cezas talebiyle yarglanmay da beraberinde getirmitir. Bilindii zere
Diyarbakr Bykehir Belediye Bakan Sayn Avukat Osman Baydemir, Hasankeyfteki
aktivitelerinden dolay u an devam eden bir davada mr boyu hapis cezasyla
yarglanmaktadr.
Deerli katlmclar, ekolojik yaam savunmak, onun felsefesini gtmek neden bu kadar
tehlikelidir? Mevcut sistemler varlklarn srdrmek iin srekli ama srekli olarak kr
elde etmek isterler. Bu krn tkand, azald durumlarda baka mecralara da saldrrlar.
Bugn insanln kendi yaamn srdrmesi iin asgari gereksinimi olan her eye, kr
gds ile baklyor. En temel ihtiya olan su, beslenme gibi konular da smrlecek,
zerinde kr elde edilecek kalemler olarak grlyor.
Tabi ki buna hayr diyeceiz. Su ticariletirilemez, kr elde etme aracna dntrlemez.
nk insanlarn yaamlarn srdrmesi iin en temel gereksinimdir.
Deerli katlmclar, iftiharla ifade edebiliriz ki Diyarbakr Bykehir Belediyesi suyu kr
elde etme arac olarak grmyor. En temel gereksinim olan suyu, iletme maliyetine
bugn kentte yurttalarmzn hizmetine sunmu durumdadr. Bu anlamda Trkiyenin
en temiz ve en ucuz suyunu kente vermekteyiz. Keke ama keke kurum olarak iletme
maliyetini stlenebilseydik ve yurttalarmza suyu cretsiz verebilseydik. nk iilebilir
suya ulam yurttalarn temel bir hakk olarak gryoruz. Dorusu sadece su iin de
byle bakmyoruz. Yerel ynetimler olarak frsat eitsizliinden dolay eitim imkn
alamayanlar iin burada Smer Park yaam alannda da eitim imknlar sunmaktayz. le
belediyelerimiz, her semtte bu konuda da almalar yrtmektedir. Ayn ekilde temel
gdaya ulam da bir hak olarak gryoruz. nsann onuru ile yaamn srdrebilmesi iin
temel gdaya ulaamayanlar boyutuyla kentteki dinamikleri bir araya getiriyoruz. Gda
Bankas araclyla da bu tr yurttalara gda yardmnda bulunuyoruz. zetlemek gerekirse,
biz temel gereksinimlerimize kr gzyle bakmadmz gibi, karlanmasn da bir hak
olarak gryoruz. Btn siyasal sistemler suya sadece kr gzyle bakmyor, ayn zamanda
bir egemenlik ve tahakkm arac olarak da bakyorlar. Bu anlay da reddediyoruz. Doal
varlklar tm insanlndr. Dzeltmek gerekirse insann ve onun ayrlmaz bir paras olan
doann kendisine aittir. Peki, doay nasl koruyacaz? Bugne kadarki bak amz,
paradigmamz sorgulayarak bu mmkn olabilir. Btnlkl bir siyasi bak asyla
btnlkl bir felsefe ile mmkn olabilir. Bunun en temel ilkesi de insann doa zerinde

tahakkmnn kurulmad, onunla demokratik iliki kurduu bir sistem olabilir. Buna da
biz demokratik ekolojik sistem diyoruz.
Deerli katlmclar, tm bu konularn enine boyuna konuulacana olan inancmla tekrar
ho geldiniz diyorum. Diyarbakr Bykehir Belediyesi adna herkesi en derin sayglarla
selamlyoruz.
Oscar Olivera (Bolivya/ RED-VDA)
ncelikle herkese teekkr etmek istiyorum. ehrin vatandalarna teekkr etmek
istiyorum. On yl nce baktmzda yaadklarmz, halklar asndan baktmzda sorun
sadece suyun zelletirilmesi deildi. Yamur sularmz bile zelletirmeye altlar.
Bolivyada Cochabamba kentinde zelletirmeye kar durduk. Bu nedenle be ay boyunca
direni balattk. Bir milyon kii seferber oldu ve dmanlara kar durabildik.
Su aslnda yaamn bir parasdr. Irmaklarmz, topraklarmz zelletirmek istiyorlar.
Yalnzca burada suyun ticariletirilmesi deil, aslnda bizim topraklarmzn ticariletirilmesi,
bunlara el konulmas ve su gibi ortak bir rne el konulmas... Bununla birlikte de aslnda
kltrmze, kimliklerimize, deerlerimize el konulmas... Bunlar Krdistanda da
gryoruz. Bizim kendi topraklarmzda da gryoruz. Bu yerlerin yok olmas tehlikesi
ile kar karyayz. Kltrlerimizin, deerlerimizin, kimliimizin yok olmas tehlikesiyle
kar karyayz. Yalnzca enerji retmek iin bunu yapyorlar. Ama enerjiyi kimin iin
retiyorsunuz? Burada, dnyann bu blgesine baktmzda dnyann gneyine benziyor.
Ve bence bu anlamda bizi birbirimize balayan, bizi birbirimize yaklatran ok fazla ey var.
zellikle sorunlarmz, zellikle de srekli grdmz saldrganlk, hrs, maddi konular ,
bu alandaki sorunlar... Ayn zamanda mirasmz, ayn zamanda onurumuz, saygnlmz,
deerlerimiz, kltrlerimiz bizi birbirimize balyor. Bunlarn dnda bizi yaklatran ok
gzel eyler de var. Umutlarmz mesela; kendi umutlarmz, hayallerimiz, halklarmzn
umutlar da bizi birbirimize yaklatryor. Bu anlamda evet ok fazla zorluk var. Ancak
Dnyann gneyiyle, Bolivya, Ekvator, Peru, Brezilya, Venezella ile buray birletiren ok
fazla ey var. Buradaki yerli insanlarn mcadeleleri ile Meksikadaki aznlklarn mcadeleleri
benzer nitelikte ve Meksikaya baktmzda zerklik konusunda kendi alanlarn yaratm
bir aznlk gryoruz. Bu tm dnyay deitirebilecek bir gelime aslnda. Bu anlamda
bu bulumamz ok kutlu gryorum. Buradaki insanlara ok teekkr etmek istiyorum.
Yarattmz alan sayesinde iki gn boyunca dncelerimizi paylaacaz ve bu anlamda
eitli tartmalar yrteceiz. Zorluklar, sorunlar tartacaz. Halklar olarak ektiklerimizi
paylaacaz. Kendi aramzda deneyimlerimizi de paylaacaz. Bu deneyimler araclyla
olaslklar, mmkn olanlar grebiliriz. Nasl zafer kazanabileceimizi grebiliriz. ok
gl dmanlara kar mcadele veriyoruz ancak bunlar yenilebilir, bunu grebiliriz. Ayn
zamanda deneyimlerimizin yan sra biz rendiklerimizi de paylatmzda bence daha
farkl bir dnya yaratabiliriz. Barn, adaletin olduu; ayn zamanda haklarmzn kiiler
olarak, halklar olarak tannd bir dnya yaratabiliriz. Biz kendimiz, kendi alanmzda ne
yapacamza karar verebiliriz. unu da belirtmek istiyorum, burada yapacamz eitli

konumalar aslnda su iin verdiimiz mcadelelerde rendiimiz yalnzca birka eydir.
Bence btn insanlar, btn kurumlar su sz konusu olduunda kendi kararlarn alabilmeli.
O zaman farkl bir dnyadan bahsedebiliriz. Bu anlamda su iin birlikte mcadele edelim
diyorum. Daha saydam bir dnya, bir sistem kuralm diyorum. ok ok teekkr ederim.
Su gibi hareket edelim.
1. Oturum
Dnyada ve Trkiyede su kaynaklar ve iklim deiikliinin su kaynaklar zerindeki
beklenen etkileri.
te ikisinden fazlas suyla kapl olan gezegenimizde, birok iklimsel ve corafi faktr
nedeniyle eit dalm gstermeyen tatl suyun sadece % 0,3 insanlarn dorudan
kullanmna aktr. BM raporlarna gre dnya apnda 1,1 milyardan fazla insan temiz ime
suyuna eriememekte ve 2,6 milyar insan su yetersizliinin neden olduu kirlilik nedeniyle
madur olmaktadr. Dnyadaki suya eriim sorunu nedeniyle, her 10 saniyede bir ocuk
lmektedir. te yandan su kaynaklarnn kullanm ve ynetim biimlerinden kaynaklanan
sorunlara ek olarak iklim deiikliinin yaratt sonular su krizini iddetlendirmektedir.
Moderatr: Nuran Yce (Su Hakk Kampanyas)
Konumaclar: Gken ahin (Kresel Eylem Grubu), Gven Eken (Doa Dernei Bakan),
Serdar Karata (DSK, Sular daresi-Su Sal Mdrl)
Gken ahin (Kresel Eylem Grubu)
Teekkr ederim. Ben burada Kresel Eylem Grubu aktivisti olarak bulunuyorum. Biz,
Kresel Eylem Grubu olarak 2005 ylndan beri Trkiyede iklim deiiklii konusunda
kampanya yapyoruz. Bu kampanya srasnda hem toplantlar rgtlyoruz, hem de
sokaklarda eylemler rgtlyoruz. nk artk iklim deiiklii, sadece bilim insanlarnn
salonlarda konutuklar bir konu olmaktan ok daha tede... klim deiiklii dnyay
kurtarmak iin daha fazla agresifememizi gerektiren bir mcadele haline geldi. nk
bugn, burada; hayatmz etkiliyor. Ve acilen harekete gememizi gerektiriyor. Artk
daha fazla insana iklim deiikliinin ne olduunu anlatmakla gezegeni kurtaramyoruz.
klim deiiklii varln olanca gcyle hissettiriyorken, bizim de gezegeni kurtarmamz
konusundaki aciliyeti sokaklarda, milyonlarla birlikte bararak bazlarnn gzne
sokmamz gerekiyor.
Ben de konumamda iklim deiiklii konusunda bilim ne diyor, yine bilimsel verilerden
yola karak bundan sonraki ngrler neler ve iklim deiikliinin tetikledii su krizi nasl
bir yne doru gidiyor; bunlar anlatmaya alacam.
klim deiikliinden sz etmeye balarken ncelikle bu konunun bilimsel bir gerek

olmaktan te, bir adalet ve atalet krizi olduunu sylememiz gerekiyor. nk iklim
deiiklii; bu yaz Pakistan da olanlar, bu yaz Rusyada olan yangnlar; iklim deiiklii
bunlardan baka bir ey deil. Bundan sonra biz Pakistandaki felaketler gibi felaketleri her
yl biraz daha fazla grmeye balayacaz. Bilim insanlarnn 2090 ylnda bekledikleri kimi
olaylar 2010 ylnda gereklemeye balad bile. rnein, Trkiyedeki kurakln 2050lerde
balamas ve 2090larda artmas bekleniyordu.Ancak, biz 2007 ylnda haber bltenlerinin
hava durumu blmlerinde, barajlardaki su seviyesinin verilmesine tank olduk. Kuraklk,
bilim insanlarnn beklediinden ok daha ksa bir srede etkilerini gstermeye balad
ve bu yaadklarmz, dnemsel ya da dngsel deil; bilim insanlarnn anlattklar gibi
dorudan iklim deiikliine balyd. Pekiyi bu her doal dediimiz felaketin sebebi
(olan) iklim deiiklii nedir? Ben ksaca bunu anlatmak istiyorum.
Tablo 1
1951-1980 dnemine gre yzey scakl deiimleri
Dnyamzn, bildiiniz gibi bir dengesi var, scakl ortalama 16 derece olduu zaman
bu, dnya zerindeki canllara yaama olana oluyor. Atmosferde s tutma zellii olan
sera gaz dediimiz gazlarn belirli bir dengede var olmas sayesinde dnyamz kendisi
iin gerekli olan scaklkta bulunabiliyor. Bu sera gazlar dediimiz gazlar, karbondioksit,
su buhar ve metan gibi gazlar... Bu gazlarn atmosferdeki miktar artt zaman, haliyle
daha fazla s tutuyorlar. Dolaysyla gezegenin daha fazla snmasna sebep oluyorlar. Fosil
yaktlar, yani petrol, kmr gibi bol oranda karbon ieren yaktlar ne kadar fazla yaklrsa,

atmosfere o kadar fazla karbondioksit salmna ve gezegenin de o kadar fazla snmasna
sebep oluyor. Dnyann gittike snmas da 16 derecede dengede olan bu iklim sistemini
bozuyor. Buzullarn erimesine, deniz seviyelerinin ykselmesine, ani ve anormal yalara
sebep oluyor. Yani iklim deiiyor ve bu durumda da bildiimiz sistemin yani bildiimiz
yaam zincirinin halkalar kopuyor veya dalyor.
klim deiikliinden ilk bahseden insan olan NASAnn Godard Enstits bakan James
Hansen, getiimiz aylarda iklim deiiklii nasl grnyor? balkl bir rapor yaynlad.
(bu rapor http://data.giss.nasa.gov/gistemp/2010july/WhatGlobalWarmingLooksLike.pdf
adresinden indirilebilir) Bu rapordan bir-iki tablo gstererek sizlere insan eliyle (iinde
bulunduumuz sistem sayesinde) yaplm iklim deiikliinin son dnemde dnyadaki
scaklk dengesini nasl deitirdiini ve nasl bir su krizine doru ilerlediimizi aklamaya
alacam:
lki, 1951-1980 aras yani, henz iklim deiikliinin etkilerini hissetmediimiz dnem baz
alnarak yaplm bir tablo. Bu tabloya gre, 2009 k son 130 yln en scak k, 2009 yaz
ise son 130 yln en scak ikinci yaz olmu. 2010 ylnda baktmzda, son 130 yln en scak
ikinci kn ve en scak drdnc yazn yaamz. Bunun anlam, her geen yl tarihte en
scak olarak iz brakacak scaklklar yayoruz demek. Ancak bilim bize unu hatrlatyor:
Farkl sebeplerle, rnein volkan patlamas gibi sebeplerle, baz yllar dnyada anormal
scaklklar yaanabilir. Ara dnemlerde gerekleen scaklk artlar iklimi deitirmez
ancak ne zaman ki bu scaklk artlar trend halinde yani geri dn olmadan, srekli
halde gereklemeye balar, ite o zaman dnyamz gittike snmaya ve bu snmaya bal
olarak da dnyadaki yaam zincirleri kopmaya balar. Bilim insanlar yukardaki scaklk
art tablolarn oluturduktan sonra, bir de getiimiz 60 ylda ne gibi scaklk deiimleri
yaand diye bakmlar. Bunu grmek iin ikinci grafiimize geiyoruz:
Tablo 2

Bu scaklk deiimiyle, artk geici deil; sistematik bir ekilde gezegenin scaklk seviyesi
artyor, bu da iklimleri deitiriyor.
1950-2010 yllar arasnda yaz ve k scaklklarndaki deiiklikleri gsteren yukardaki
tablodan da anlalaca gibi bu grafiklerin bir sfrn altna inmesi bir sfrn stne kmas
gerekiyor. nk k mevsiminde dnyann birok yerinde scaklklar sfr derecenin altna
iner, yazn ise sfr derecenin zerindedir. Bu dnyann normal dngsnn sonucudur.
Son dnemlerde yani 1990la 2010 yllar yani getiimiz 20 yl iinde sfrn altna ok
az dyor ve hatta baz blgelerde sfra kadar bile inmiyor. Bu tablo bize ok net bir
eyi anlatyor: Biz gittike daha scak bir dnyada yayoruz. Bu scaklk art da tamamen
iklimin ve ona bal dnyadaki tm sistemlerin deimesi anlamna geliyor. rnein
okyanuslardaki akntlar ele alalm.
Tablo 3
Yukardaki tablodan da grebileceiniz gibi, dnyann normal su dngs iinde; scak su
akntlar soumak iin kuzeye doru giderler, kuzeyde kutuplara doru yaklatka souk
su ile arprlar ve dnyann orta blgesine doru geri dnerler. Bu okyanus akntlar;
denizlerin scakln, okyanus kasrgalarn, ksacas denizlerdeki yaam ve deniz
kysnda hayatn srdren milyarlarca insann yaamn dorudan belirler. Ancak, iklim
deiiklii sebebiyle, kutuplardaki buzullarn hzla eridiini hepimiz biliyoruz. Antarktika
ve Grnlanddaki buzullar erime seviyelerinde 2009 ylnda en tepe noktaya ulatlar. Yine
kutuplardaki birok buzda, bizim deyimlerimizde kullandmz grnen yzlerini
kaybettiler. Birok buz dann seviyesi, deniz seviyesinin altna indi bile. Bu durum da
buzullarn erimesini gn getike daha ok hzlandryor. Pekiyi bu buzullarn erimesi ve
okyanus akntlarnn durmas arasnda nasl bir ba var?
Buzullar erimelerini srdrdklerinde, artk kutuplarda souk buz dalar olmayacak.
Dolaysyla okyanus akntlarnn normal dngs bozulacak. Yani ekvatorda belirli bir

scaklk seviyesinde, Danimarka kylarnda belirli bir scaklk seviyesinde olmas gereken
okyanus sular, ayn scaklk seviyesine gelecek. Bu durum, denizlerdeki yaam ok ciddi
ekilde etkileyecek. Ama ortaya kartaca tek sorun bu deil. Tarihte bir kez bunun rnei
yaand: Avrupann mevcut scakln devam ettirmesini salayan scak su aknts Gulf
Stream durdu ve hemen ardndan, Avrupa bir buzul ana girdi. imdi bilim adamlar bizi
durmakszn harekete gemek gerektii konusunda uyarrken, aslnda bunu sylemeye
alyorlar: Bu sefer kaabileceimiz bir noktada deiliz, hep beraber sebep olduumuz
iklim deiikliini engellemek iin harekete gemeliyiz.
klim deiiklii ile mcadele etmemiz gerekir demiken, bir de iklim deiikliinde u
an hangi noktadayz, ondan sz edelim. Hkmetler Aras klim Paneli diye Trkeye
evirebileceimiz ve dnyada bu konu zerinde alan binlerce bilim insannn konsenss
ile yaynlarn yapan uluslararas kurulu IPCC, 2007 ylnda iklim deiiklii ile ilgili bir rapor
yaynlad. Bu raporda, iklim deiikliinin insan eliyle gerekletiini yani bu durumun
sebebinin bizler olduunu sylediler. Petrol ve kmr zerine kurulu sistem, atmosferdeki
karbondioksit miktarn srekli arttrarak, sadece insanln deil tm gezegenin sonunu
hazrlyor. klim deiikliinin varln 1988 ylnda ilk kez aklayan ve imdi NASAnn
ilgili blmnn bakanln yapan James Hansen, 2008 ylnda yaynlad makalesiyle
bundan sonra dnyada insanlar olarak varlmz devam ettirebilmemiz iin atmosferdeki
gvenli karbondioksit miktarnn milyonda 350 parack yani 350 ppm (particular
per million) olmas gerektiini syledi. Oysa u anda, atmosferdeki karbondioksit
miktar 392 ppm seviyesinde. Ancak hala umutsuz bir durumda deiliz, acilen harekete
geersek, gezegeni kurtarabiliriz. Ancak gezegeni kurtaramazsak, hibir hakl su, toprak
mcadelemizi kazanamayz. nk iklim deiiklii sorunu ayn zamanda bal bana bir
adalet sorunu...
rnein, iklim deiiklii konusunda harekete gemezsek ve acilen atmosferdeki
karbondioksit miktarnn drlmesini salamazsak, nmzdeki dnemde su
dngsnde yle bir tablo ile karlaacaz:
Tablo 4te, 2007 ylnda Hkmetler Aras klim Deiiklii Panelinin yaynlad raporda,
bilim insanlarnn 1980- 1999 yllarn baz alarak 2090 2099 yllar iin ngrdkleri
ya deiikliklerini aklyor. Koyu krmz ile gsterilen yerlerde %40dan fazla, krmz
ile gsterilen yerlerde %20 ile %40 arasnda, turuncu ile gsterilen yerlerde ile %5
ila %10 arasnda ya d bekleniyor. Ayrca mavi ile iaretlenen yerlerde de iklim
deiikliine bal ya art bekleniyor.
Dikkatli bakarsak, Trkiyenin de iinde olduu Akdeniz havzasna den yalarn %20
ila %40 seviyelerinde dmesinin beklendiini gryoruz. Bu tabloyu bu ekliyle okumaya
baladmz zaman, bir dnem haber bltenlerinin sonuna konulan barajlarmzda
son durum ksmlarnn aslnda ne kadar anlaml ve gn getike ne kadar hayatmza
gireceini anlyoruz. Ksacas, iklim deiikliine bal olarak, su krizi gittike ne kadar
hayati bir noktaya gelecek, diyoruz. rnein; Muson blgesinde, Pakistanda yalarn
yzde 20 ila yzde 40 arasnda art beklenmekte. Kutup blgesinde de yalarn artmas

beklenmekte. Bu blgede yani kutuplarda, allagelen kar ya deil, sulu kar tarznda
bir ya beklenmekte.
Yalnz burada bir noktay ayrca belirtmek istiyorum: Bu projeksiyon 2007 ylnda
yaplmt ve 2090 yl iinde beklenen gelimeleri ifade etmekteydi. 2009 ylnda, bu iklim
panelini oluturan bilim insanlar bir revizyon yaynladlar. Dediler ki; biz bilim insanlar
eldeki verilere dayanarak bir alma yaptk ama ngrdmz eylerin, bu kadar hzl
gerekleebileceini beklemiyorduk. nk iklim deiiklii srecini hzlandran geri
besleme mekanizmas dediimiz mekanizmalarn, bu kadar erken devreye gireceini
ngrmemitik.
Bilim insanlarnn szn ettii bu geri besleme mekanizmalarndan ok ksaca sz
edelim. rnein, Albedo etkisi dediimiz, bir geri besleme mekanizmasna deinelim:
Kutuplarda scaklk artna bal olarak buzullar eriyor. Buzullar eridii zaman kutuplarda
daha fazla koyu renkli okyanus grnr oluyor. Bu koyu renk daha fazla gne nn
emilmesine neden oluyor. Daha fazla gne emildii zaman, suyun scakl artyor ve
erimeyi pozitif ynde hzlandryor. Bunun gibi geri besleme mekanizmalar scaklk art
nedeniyle almaya balad ve bu mekanizmalar scaklk artn daha da hzlandryor.
Dolaysyla biz kendi kendisini hzlandran bir iklim krizine sebep olduk ve u anda onun
tam iindeyiz.
Bu geri besleme mekanizmalar, iklim bilimcilerin 2090 ylnda bekledikleri iklim
felaketlerinin 2010 ylnda gereklemesine sebep oldu. rnein, 2090 yl iin yaptklar;
muson yamurlar artacak bu blgede seller olacak uyarlar bu yaz Pakistanda
Tablo 4
Hkmetler Aras klim Deiiklii Panelinin 2007 ylnda yaynlad raporda 1980- 1999 baz
alnarak yaplan ya deiiklii projeksiyonu;

gerekleti. lkenin bete biri sular altnda kald. Milyonlarca insan evsiz kald ve BM gibi
uluslararas oyuncular yaanan felaketi izlemekten teye geemediler.
Bu durum aslnda bize, bizi neler beklediinden ziyade u anda nasl bir felaketin iinde
olduumuzu anlatyor. Tarihsel olarak atmosfere daha fazla karbon salmnda bulunarak
iklim deiiminin sebebi olan gelimi lkeler, yaanan sel felaketi karsnda tarihsel
sorumluluklarna uygun yardmda bulunmadlar. Sanki bu sorun sadece Pakistann sorunu
olarak gsterilmeye alld. Rusyada kan yanglarda lkenin tahl rekoltesinin te biri
yand. Bu sorunu gelimi lkeler, yine sadece Rusyann sorunu olarak grdler. Bu iki
rnek bize nasl bir felaketle karlaacamzn habercisi oldu. Kresel iklim deiiklii,
kresel bir sorun. Hepimizi ayn oranda etkileyecek ve ancak hep beraber harekete
geersek, bir kurtulu yolu bulabileceiz.
rnein, Pasifik okyanusunda Tuvalu diye bir ada var, bu adann zerinde yaayan insanlar
ve bu adann BMye kaytl bir ada devleti var. Bu ada iklim deiikliine bal deniz seviye-
sinin ykselmesi sebebiyle 20 sene iinde yok olacak. Tuvalu yok olduu zaman, BMdeki
konumu ne olacak? Hibir lkenin kabul etmedii Tuvalu vatandalar nereye gidecekler?
klim gmenlii resmi bir gmenlik stats olarak kabul edilecek mi? Bu sorular bizim
bildiimiz, var ettiimiz medeniyeti kurduumuzdan beri ilk defa karlatmz sorular ve
sadece Tuvalu hkmetinin sorunu olarak grmek iin ok byk sorular...
Bu sorularn yantlar, iklim deiikliini durdurmak iin harekete gemekte sakl. Sadece
vatandalarn harekete gemesi deil, bu noktada hkmetlerin harekete gemesi
ve irketlere artk karbondioksit reten sistemlerinizle devam edemezsiniz demesi
gerekiyor. Bunu salayacak olan da, aramzdan bazlarn seip (onlara) hkmet olma
yetkisini veren bizler yani sradan vatandalarz.
Ancak baktmz zaman, Trkiye hkmetinin bu konuyla ilgili hibir adm atmadn
gryoruz. rnein, Kopenhagda gerekleen iklim zirvesine Trkiye hkmeti iklim de-
iikliine ilikin bir strateji belgesi ile geldi. Bu belge sadece 10 sayfa idi. Bu 10 sayfalk
belgede, iki tane resim kullanmlar. Bu resimden bir tanesi uak resmi, dieri de kmr
santrali resmi idi. Belgede yeterli bile diyemeyeceimiz, neredeyse yok denebilecek kadar
az miktarda, yenilenebilir enerjiden sz ediliyordu. Bu yenilenebilir enerjiler ierisinde ise,
hidroelektrik santralleri ve byk baraj projelerini vyordu. ngilterede klim Deiikli-
i Ve Adaptasyon Bakanl olduunu ve Dnya Barajlar Komisyonunun, byk barajlar
tehlikelidir raporunu dnrseniz; Trkiyenin iklim deiiklii ile mcadele konusundaki
iler acs durumunu daha net anlarsnz. Ne rzgrdan ne gneten bahsedilmeyen, nk-
leer gibi tehlikeli bir enerji trn yenilenebilir olarak savunan, uak sektr, yeil yaktlara
geerse bu sorun bitecekmi gibi gsteren, batan sona sorunlu bir yaklamlar var.
Oysa daha nce, grafiklerde de grdmz gibi, iklim deiiklii sebebiyle, zerinde
yaadmz corafyada bizi en ok etkileyecek olan ey kuraklk. Bizi bekleyen iklim
deiikliine bal kurakln, boyutlar hakknda fikir vermesi iin yle ksa ksa alntlar
yapmak istiyorum:

- Ekim 2006 tarihinde Birleik Krallk Meteoroloji Brosu tarafndan yaynlanan bir raporda,
son 50 yln kresel su eilimleri alnarak; buradan elde edilen model gelecei ngrmek
iin kullanld. Bu alma gsterdi ki kurakln bugnk boyutu, yirmi birinci yzyln
sonuna kadar ikiye katlanarak dnyann drt bir yannda yaayan milyonlarca insann
varln tehdit edebilir.
- Kalknma Ajans Christian Aid, 2007 ylnda yaynlad nsan Seli: Gerek G Krizi adl
raporda, iklim deiiklii ve hidrolik dngdeki suyun azalmasnn en az bir milyar iklim
deiiklii mltecisi yaratabileceini vurgulanyor.
Dolaysyla iklim deiiklii kaynakl kuraklkla mcadele, hkmetin yapmaya alt
gibi daha fazla nkleer santral, daha fazla byk baraj ile kazanlamaz. ok daha byk
yatrmlar ve gerekten yenilenebilir enerjiler olan rzgr ve gne enerjilerine ihtiyacmz
var. Barajlarn bu mcadelede faydasz kalmasnn birka sebebi var. Bunlardan ilki, bu
yaplan byk barajlarn, sera gaz salmn ve dolaysyla iklim deiikliinin etkilerini
arttrmasdr. Byk barajlar, nehirlerin denizlere kavumasn engelliyor ve bu sebeple
binlerce canlnn denize ulaamad iin lmesine ve barajn dibine kmesine sebep
oluyor. Barajlardaki su seviyeleri, yaz aylarnda azaldnda, len canllardan kan bir
baka sera gaz olan metan atmosfere karyor ve daha nce szn ettiimiz; pozitif geri
besleme mekanizmasnn bir paras haline geliyor.
Bir dier sebep ise, yaplan byk barajlarn, kuraklk sebebiyle verimsiz olacak olmasdr.
nmzdeki 30-40 yl iinde ya rejiminin %20 ila %40 azalmasn bekliyoruz. Dolaysyla,
ngrszce, bugnk ya rejimlerine gre DS tarafndan hazrlanan barajlar, bittikleri
andan itibaren zaten ok daha az bir ya rejimine gre verimsiz bir ekilde enerji
retmeye balayacaklar.
Bu saydmz sebeplerin dnda ok nemli bir sebep daha var: Byk barajlar, sulak
havzalardaki verimli topra sular altnda brakyor ve bu alanlarda yaayan ok sayda
insan g etmeye zorluyorlar. Zaten, nmzdeki 90 yl iinde bir milyar iklim mltecisi
beklediimizi dnrsek, elimizde kalan son verimli topraklar da irketlerin kr etmeleri
iin inaat alanlarna terk etmek ok da etik durmuyor!
Dolaysyla ben szlerimi bitirirken, bir tek ey sylemek istiyorum: Dnya liderleri ylda 15
gn bir araya gelip, iklim deiiklii ile ilgili konutuklar zaman, bizlerin yaama hakkmz
iin hep bir arada olduumuzu ve (onlarn) lider sfatn bizler sayesinde aldklarn ve
imdi bizim isteklerimizi dinlemeleri gerektiini hatrlatmamz gerekiyor.
2-Gven Eken ( Doa Dernei Bakan )
ok teekkr ederim ncelikle, byle nemli bir konferans dzenlediiniz iin,
Diyarbakrda dzenlediiniz iin ve beni de buraya bildiklerimi sizlerle paylamaya davet
ettiiniz iin... Sizlere ben bugn nce biraz sudan bahsedeceim, sonra Anadoludan
bahsedeceim, sonra bizi birbirimize balayan eylerden bahsedeceim; ne yazk ki

nihayetinde de bizi birbirimizden paralayan, bizi birbirimizden ayran asl eyler neler,
biraz onlardan bahsedeceim.
imdi biz suya o kadar aklszca bakyoruz ki onun canl olduunu, onun bir ruhu olduunu,
onun bir fikri olduunu ve yaamn aslnda su demek olduunu oktan unutmuuz. Bizim
iin yaam toprak demek, mlk demek, mlkiyet demek, toprak paras demek. Vatan bile
deyince aklmza, memleket deyince kara paras geliyor. Hep karay, topra dnerek
biz kendimizi var etmeye alyoruz. nsanlk olarak dnyann neresinde yaarsak
yaayalm byle dnyoruz. Hlbuki unu unutuyoruz; biz canlyz ve canllk demek
su demek. Yaam suda var olmad sadece, yaam demek, su demek. Ben biraz bundan
bahsedeceim, biraz bunu amaya alacam.
Munzur Nehri
Ayda su bulundu biliyorsunuz, bir sene olmad. Marsta da su olduunu biliyoruz ama
buralarda yaam yok. En azndan bizim yerkrede karlatmz, bu mucizev eitlilikte,
renkte, derinlikte bir yaam bildiimiz kadaryla gne sisteminde ve uzanabildiimiz kadar
da uzayda baka bir yerde yok. Su var ama yaam yok. Niye byle diye dndmzde
bunun yant ok kark deil: Su akt iin dnyada yaam var. Dnyada yaam su olduu
iin deil sadece, su akt iin var. Bu sunumda bunu biraz anlatmaya alacam.
Yazk ki yle bir dneme geldik ki su boa akar cmlesine politikaclarn, bilim adamlarnn,
gazetecilerin, sivil toplum liderlerinin, belediye bakanlarnn inand bir ada yayoruz.
Yani yaam var eden asl nedeni, bo ve gereksiz bir ey olarak tanmlayabilecek kadar

da insan gya geliiyor ama aslnda zekmz, vicdanmz ve uurumuzu kaybetmi
durumdayz. Yaam demek su demek...
Munzur nehrinin resmine baktnzda Munzur nehrinin o gzel karesini deil ok daha
fazlasn grmeniz lazm, ok daha fazlasn grmemiz lazm. Neden? nk burada ok
gzel mavi bir nehre ve etrafndaki yeil alana ve arkasndaki Munzur dana bakmyo-
ruz, burada bir canlnn damarna bakyoruz. Yani vcudumuzdaki, vcudunuzdaki damar
sistemi neyse akarsular ite dnya iin odur. Dnyann her hcresi, her santimi iin ge-
rekli olan suyu, oksijeni ve besini dalarn zirvelerinden denizlere ve tekrardan denizler-
den dalarn zirvesine tayan muazzam bir dngdr su. Ayn benim u anda konuur-
ken ihtiyacm olan damarlarmn ve sizlerin beni dinlerken sizlerin damarlarnzn yapt
gibi. Bakn parmaklarmn ucundan kk klcallar eklinde damarlarm birikiyor, avucu-
mun iinde buluuyorlar, bileimden geiyorlar oradan koluma, kolumun altndan kalbi-
me... Btn vcudumu sarm durumdalar ve btn vcudumdaki kirli kan toplayp ne-
fes aldmda tekrardan vcuduma temiz kan veriyorlar. Bu sistemin aynsn bu fotoraf-
ta gryoruz. Bu fotoraf sizin vcudunuzdan farkl bir ey deil. Dalarn zirvesinden s-
zlmeye balayan su tanecikleri kk klcal damarlar gibi Munzur dann zirvesinden ya-
va yava Ovacka doru szlyor; bir ksm Ovack pnarlarndan kaynyor, bir ksm de-
relere ulayor ve Munzur nehrini yaratyor. Yani Munzur dalarnn, Anadolunun ve dn-
yann damarlarn yaratyor. Bu sistem olmazsa dnyada ok basit, hayat olmaz. nk su
yeri ve g birbirine balar. zerimizde ki u kyafetler, onlarn paralarn birletiren te-
yel yerleri, dikiler olmadnda neye benzerse, birer paavraya dnrse suyu yok ettii-
mizde, nehirleri durdurduumuzda da dnya, toplum, kltrler, insan, hayat, her ey ama
her ey bir paavraya dner. nk yaam balayan, bir arada tutan yegne ey nehirler-
dir, akarsulardr, suyun dngsdr. te bu dngy yok ettiinizde dnyay parampara
edebilirsiniz. Bir eyi paralamak sadece onu dinamitle patlatmakla veya ykmakla olmaz
onu iinden de paralarsnz. Vardr, harita zerinde gzkr, insanlar vardr, dalar vardr
ama oras parampara olmutur. Bu corafya bugn zaten Anadoluya da benziyor. Ve bu
corafyay geri dnsz paralamann tek yolu da btn nehirlerine baraj yapmaktr, b-
tn nehirlerine HES yapmaktr, btn akan sularn durdurmaktr. te o vakit bir daha bu
corafyadaki insanlarn bir olmalar karde olmalar; bir daha bu corafyada aalarn b-
ymesi, bir daha bu corafyada hayatn srmesi mmkn olmayacak. Barajlar olmasayd
bu corafya neye benziyordu ve Anadolu nasl bir corafyayd... te dnya haritas zerin-
den buna bir bakalm:

Haritada bilim adamlarna gre dnyadaki bitki ktalarn gryoruz. Bunlar birbirleriden
ok farkl bitki blgelerini tarif ediyor. rnein 27 numarada Amazonda yamur ormanla-
rn gryoruz. 9 numarada Afrikann kuzeyinde sahra ln gryoruz. 4 numarada boz-
krlar gryoruz. 2 numarada Avrupann lman yaprak dken ormanlarn gryoruz. Yani
dnyann farkl kimlikte olan bitki blgelerini gryoruz. Bu kadar kk bir alan kaplama-
sna ramen bitki blgesinin birbirine yaklat ok az yer var dnyada. Bunlardan bir
tanesi ite bu Anadolu ve Mezopotamyann bulunduu bugnk Trkiye Cumhuriyetinin
bulunduu topraklar. Burada tane bitki corafyas var 5,2 ve 4... 5 numaral blgede
Akdeniz, 4 numaral blgede ran, Anadolu bozkrlar, 2 numaral blgede de lman kuak
yaprak dken ormanlar buluuyor. Bunun anlam u: Anadoluda tane bitki corafyas-
nn, yani bir ucu svete, bir ucu Sibiryada, bir ucu Afrikada, inde, Kazakistanda olan bir
corafyann minik bir zetini gryoruz. Kck bir zetini gryoruz. Bu neden oluyor?
Bize ezberletilen, eminim okuldan hatrlayacaksnz, Karadeniz ve Akdenizde dalar deni-
ze paralel, Egede denize diktir cmlesini bilirsiniz. Bu cmle nedeniyle bu corafyada bu
kadar byk bir zenginlik var. Niye diyeceksiniz? Su yznden...
Toros Dalar ve Karadeniz dalar, bu iki da silsilesi denizden gelen suyu, su buharn bir
duvar gibi tutuyor, kesiyor. Orta Anadolu ilerine ne Karadenizin nemi ne de Akdenizin
nemi giremiyor, ileyemiyor. te denizin nemi ulaamad iin ne Akdeniz bitki rts ne
Avrupa, Sibirya bitki rts giremiyor ve bakn ortadaki blgeye, orta Asyadan kurak iklim
Anadolunun ta ilerine Ankara, Eskiehir Konyaya kadar ulayor; (Anadolu) bir anda ok
basit, kk bir yarmadayken bir dnya yarmadas haline geliyor. Dnyann ok nemli bitki
corafyalarn buluturan bir corafya haline geliyorsunuz. Bu yapnn byle olumasnn
nedeni Trkiyenin dalk yaps ve bu dalk yapy var eden su havzalar. Bu yap yalnzca
bitki trleri asndan nemli deil, hayatmzn her eyini aslnda bu karmak corafi
yapya borluyuz. Karadenize gidin, yerel mimariye bakn ne greceksiniz? Ahap mimari
greceksiniz, ahap mimarinin ok grkemli rneklerini Kastamonuda, amlheminde

greceksiniz. Niye? nk orada orman bol, yaprak dken aalar bol, burada byle bir
mimari gelitirilmi. Gelelim Orta Anadoluya, Gneydou Anadoluya... Ne gryoruz
hkim mimaride? Kerpi ve ta. Niye? Geleneksel mimari blgedeki malzemeyi kulland
iin bu blgede ta ve kerpiten evler yaplyor. Hemen Akdenize geliyoruz; ne gryoruz
eski Akdeniz evlerinde? Ta. Mermer kayalarndan evlerin yapldn gryoruz. Btn
kimliimiz, yediimiz, itiimiz, konutuumuz, sylediimiz, giydiimiz ve yaadmz
her eyi aslnda bu haritadaki renklerle ilikilendirmek durumundayz. Bu renkleri de
belirleyen suyun dngs. Bundan dolay Trkiye ok zel bir yerde yer alyor, canl
eitlilii asndan ve tabii insan kltrleri asndan...
Trkiye ve Dnya 34 Scak Nokta
Dnya yzlmnn %2,3
Dnyadaki tm bitki trlerinin %50sini kapsyor
Dnyadaki tm karasal omurgallarn %42si ise bu 34 scak noktaya zg (endemik)
Yukardaki harita, ilgin bir harita... Burada koyu renkle gsterilen blgeler yerkrenin
yz lmnn yzde 2,3lk bir dilimini kaplyor ama yerkrede bildiimiz, tandmz,
kefedilmi canl trlerinin yarsndan fazlas yalnzca bu alanlarn iinde yayor. Bu dier
yerler nemsiz anlamna gelmiyor ama bu blgelerde ne kadar byk bir canl eitliliinin
olduunu ispat ediyor. Anadolu da, Anadolu corafyas da ite bunlardan bir tanesi...
Dnyada scak blgenin -haritada da grdnz 34 tane scak blge var- scak
blgenin, nn birden bulutuu ok az lkeden bir tanesi... Bu yapy da yine bir arada
tutan ey birazdan anlatacam yine su sistemleri...

Tehditler
Biz 2006 ylnn sonunda bir yayn kardk. Bu yaynda Trkiyedeki doal alanlar, canl trleri
neden yok oluyor, bunun bir akademik almasn gerekletirdik. Bu akademik almaya
gre 2006 ylnda en ciddi sorunun; sulama, kurutma ve baraj projeleri olduunu ispat ettik,
bilimsel olarak. Yani bu lkenin doal zenginliini, doal yapsn korumak istiyorsak 2006
yl itibariyle en ciddi sorun zaten sulama, kurutma ve baraj projeleriydi. 2006dan sonra
zellikle hzlanan HESler, yani suyun zelletirilmesiyle balayan uygulamalarla yukardaki
grafiin sralamas deiti. Deiiklie uygun olarak grafii gncellediimizde tablo yle
oluyor: kinci srada yer alan barajlarn birinci sraya getiini ve iki kat daha bydn
gryoruz. Bu lkedeki canl trlerinin, doann zerindeki en byk tehdit su politikalar
ve suyun ynetilmesi... 2006 ylnda da byleydi, ncesinde de byleydi ve bugn daha da
kt oldu. u anda Anadoluda zerinde baraj, HES olmayan tek bir dere yok.

DS 2023 Vizyonu
Yukardaki resim, bu lkenin su politikalarn belirleyen, yneten insanlarn 2023 ylna
ilikin su vizyonu... te Anadoluyu parampara yapmann en ksa yolu: Her yerini
dinamitleseniz, btn insanlarn ldrseniz, belki btn aalarn kesseniz bu kadar
byk bir ktlk yapamazsnz. nk Anadoluyu bir arada tutan, bizi bir arada tutan
en nemli eyi, nehirleri yok etme, adeta nehirleri soykrma uratma politikas bu. Bakn
douda, batda, kuzeyde, gneyde... Bunlar Devlet Su lerinin, gya doay korumas
gereken evre Bakanlnn resmi verileridir, bizim uydurduumuz veriler deildir.
nanabiliyor musunuz, tek bir dere bile kalmyor sadece baharda ve kn akan derelerin
dahi nlerinde barajlar, mmknse HES, mmknse byk barajlar, o da mmkn deilse
kk baraj... Su yatrmlarndan para kazanan irketlere para kazandrmak iin gelitirilmi
bir harita... Bunun gereklemesi demek, bunun var olmas demek, bu topraklardaki etnik
kimliimiz, ideolojik duruumuz ne olursa olsun bamszlmzn yok olmas demek.
Bu olduktan sonra, Anadoludaki btn corafya, btn zenginlik yok olaca iin snr
uradan gemi, buradan gemi bana gre hibir nemi yok. i boalyor, dn koruyalm
derken iini yok ediyoruz. Nehirler yok olduunda gerekten bizi biz yapan hibir deer
kalmayacak. Gerek anlamda bamszlmzn yok olmas bana gre suyun yok olmasdr,
suyun yok edilmesidir. Suyu yok etmek kolaydr. nk nehirler suyun dar boazdr. Nasl
bir kum saati yukarda geni, altta geni, arada bir dar boaz var ve boazdan krdnzda
btn sistem ilemez hale gelir, ite akarsu da odur. Muazzam bir dngs olan suyun
kat madde olabilen, sv olabilen, hava olabilen, gaz olabilen suyun skt, doal haliyle
en hassas olduu yer, tpk bizim boazmz gibi akarsu sistemleridir. Su nehirler boyunca
skr, boazldr nehirler... Siz bir baraj yaptnzda aslnda suyun, yaam var eden eyin
boazn kesiyorsunuz. Bu nedenle de bu barajlar yapld takdirde Trkiyedeki btn
nehirlerdeki suyun boaz kesilmi olacak. Bu noktadan sonra bana gre bu corafyada
yaplacak pek bir ey kalmayacak.
Yaplmas planlanan 1700 tane HES, 600 baraj bulunmakta. Orduda yaplm olan bir
HES fotoraf... HESten nce ve sonra durumun nasl deitiini gryorsunuz. Dikkatli

bakarsanz gryorsunuz aalarn yeerdii dnem olmasna ramen aalar kurumaya
balam. Her ey bir sene iinde oluyor. nk nehir sistemi tpk damarlar gibi btn
etrafna hayat veriyor, sana soluna yeraltna, yer stne can tayor ve kuruduunda
btn sistem yok oluyor. Ne yazk ki u anda birer ikier derelerimiz bu hale geliyor, btn
dereleri Anadolunun... Sadece kk barajlar deil, sadece hidroelektrik santraller deil
Trkiye bunlarla yllar evvel tant. Sleyman Demirele barajlar kral dendi. O kral, btn
Frat nehrini katletti. Bana gre bir corafyay kimliksizletirmenin en kolay, en masum
gzken ama tehlikeli yolu baraj yapmaktr. te Birecik Baraj, Karkam Baraj, Karakaya
Baraj, Atatrk Baraj, Keban Baraj... imdi bu da yetmedi btn kollar, onlarn kollar;
tamamn byk barajlarla kapladlar imdi yetmiyormu gibi en klcal damarlarna kadar
Frat havzas zerindeki btn derelere de HES yapmak iin satm durumdalar.
Barajlar sadece nehir zerindeki canllar yok etmiyor, nehrin alt havzasnda bulunan ve
o suyla beslenen sistemleri de yok ediyor. Nehir bir deltaya, bir gle, en nihayetinde bir
sulak alana alyor, oradaki canllara hayat veriyor. Siz nehrin suyunu kestiiniz zaman
altndaki blgeler de kuruyor.
Barajlarla ayn zamanda alt taraf yok ediyorsunuz. Niye? rnek vereyim, ayn kolumdaki
damarlar gibi... Kolumdan geen damarmn nn tkarsam nce su burada gllenir, elim
kurur gider. te damarlar tkanm ellerimiz gibi btn sulak alanlar kaybediyoruz. Niye?
te bu barajlar yznden. te sonu aadaki fotorafta sonucunu gryoruz:
2008 ylnda Tuz Gl iklim deiiklii nedeniyle kurudu dense de aslnda barajlar
nedeniyle kurudu. Yeralt sularnn ar kullanlmas nedeniyle kurudu. nk Tuz Gl
aslnda suyu toplayan bir merkez. Btn Ortadoudaki su kaynaklar yerin altndan ve
stnden Tuz Glne akar. yle bir duruma geldi ki btn su kaynaklar yok edildi. Yerin
altndaki sular ekildi, yerin stndekine baraj yapld ve 2008 ylnda binlerce yavru
famingo henz uma yana gelmeden canl canl kurudu. Dnyadaki ilk toplu famingo
katliamn biz yaptk. Neyi bekliyoruz? Srann bize gelmesini!
Ordu

Elbette dnyann her yerinde olduu gibi Trkiyede su iin mcadele etmek, su iin diren-
mek nceden beri vard ama son iki- yl iinde muazzam bir gelime oldu. nk suyu
ele geirmeye alan kepeler, irketler, makineler lkenin en ince klcal damarlarna ka-
dar -yani gvdesinde geziyorken; kolunda, bacaklarnda, kalbinde gezerken- artk btn
klcal damarlarna kadar, parmak ularna kadar sirayet etti ve Anadolunun en cra ke-
lerindeki su kaynaklar bile satlm durumda. te Mulada suyu satlm bir tarm kyl-
snn geldii nokta... Tam bir yldr Aralkta 12 ay olacak, Yuvarlakayda nbetteler ocuk-
lar, kadnlar, erkekler, yallar... 12 aydr neyi bekliyorlar? Dereyi bekliyorlar. nk derenin
hayat olduunu bizden ok daha iyi biliyorlar. Ordalar, orada yayorlar ve btn hayatlar
o dereye bal. Suyun hayat olduunu ok iyi biliyorlar ve on iki aydr nbetteler ve baar-
dlar. irket Yuvarlakay terk etti. Ama 1700de 1, daha 1699 tane hidroelektrik santrali var
ve tamamnda ne yazk ki kazanan suyu satn alm olan irketler oluyor. Yuvarlakaydaki
insanlarn direnii Akfenin projeden ekilmesini salad ve en son mahkeme kararyla da
(HESi) durdurmu durumdalar.
Allianoiun hikyesini hepimiz duyduk. ok nemli tarihi bir yerin kaz almalarn yr-
ten Ahmet Yara da aramzda. nsanlarn on yl emek vererek elleriyle, trnaklaryla kazd-
bir ehri iki ayda yok ettiler, zerini kumla kapladlar. Niye? Bergamal iftiler domates
yetitirsin diye... Domatesi aalamyorum nk o domatesi yetitirince ifti zaten para
kazanamayacak. iftinin her eyi alnm durumda. Hem iftilii yok ediyorsunuz hem
Allianoiu yok ediyorsunuz. Niye? Bu ii yapan irketler para kazansn diye.

Bu hikyeler yeni deil, ne Trkiyede yeni, ne dnyada yeni... Avrupa ve Amerikada da bu
hikyeler oldu. Bizden ok daha nce Avrupada, Amerikada tepkiler ve baar hikyeleri
var. 1984 ylnda biz GAP ayakta alklar, Frat nehrinin katledilmesini hayranlkla karlar-
ken ve milli projeler olarak bunlar Trkiye ve dnyaya duyururken ayn yllarda Avrupada
byk barajlara kar byk protestolar vard. 1984 ylnda Avusturyada Tuna nehri ze-
rindeki byk bir baraj durdurmak iin byk bir mcadele balad ve 12 yllk bir mca-
dele sonunda baraj yapm durdu ve baraj blgesi milli park ilan edildi. nsanlar bu muaz-
zam takn alann, ok nemli bir doa alann kurtarabilmek iin mcadele ettiler. Byk
bir direni balattlar. Yzlerce, binlerce insan direnie katld. Sonunda bu blge 1996 y-
lnda milli park ilan edildi. 12 yllk fiziki
direniin sonunda. Biz niye baaramyo-
ruz? Yuvarlakayla aralarndaki benzer-
lik ne? nsanlarn fiilli olarak bu felaketin
yapld yerde gvdeleriyle fiziki olarak
bulunuyor olmalar... Yuvarlakay baar-
d, Avusturya baard. Biz bunu yapm-
yoruz henz, orada deiliz. Ben Birecik
barajnn sular henz dolmaktayken or-
daydm. Benim hayatm deitiren, ak-
n deitiren bir dakikalk bir andr o...
Size o bir dakikay anlataym: Birecikten
Halfetiye nehir kysndan gidiyorduk.
Birecik barajnn doldurulmaya balad-
n, suyun yava yava ykseldiini ve 1984: Danube/AUT
Yuvarlakay

renginin deitiini fark ettik. Bir sre sonra bahelerin arasna girdik ki byk bir talan ya-
anmakta. Herkes aalar kesiyor, bir yangn yeri, ne kurtarsak kr diye dnyorlar. n-
k bir sre sonra sular gelecek ve her ey yok olacak. Muazzam meyve baheleri, asrlk ce-
viz aalar kesiliyor, son derece korkun bir tablo. Yukarlara doru ilerledike tabi o pa-
nik ortam yaanmyor ama derin bir hzn hissedebiliyorsunuz. Bir kye yaklatk, nehrin
kysnda bir tarlada yal bir amca tarlaya tohum ekiyor. Tarla hemen Fratn kysnda ve
belli ki iki- hafta sonra sular altnda kalacak. Merak edip yal adama sorduk, buray iki
hafta sonra su kaplayacak niye hala tohum ekiyorsun? Bize dedi ki sen leceini bil-
diin babana da bakmyor musun? te orada olmak lazm, bizim tarlamz olmasa da ora-
da olmamz lazm. Ilsu Barajn durdurmak istiyorsak orda olmamz lazm. Hasankeyfi kur-
tarmak istiyorsak orada olmamz lazm, tek aresi bu. Tohum ekerek aslnda tm dnyaya
kafa tutuyordu. Onun rettii bu dersi ben gittiim her yerde anlatacam ve Birecik ba-
raj yklncaya kadar bunu yapmaya devam edeceim. leceini bilsek bile kurtarmak is-
tediimiz eyin yannda olmak en temel ders bence.
Baka rnekler de var: Fransada 1989-94 arasnda direni be yl sryor. Barakalar kurulu-
yor, fiili igaller yaanyor ama yine de baraj yaplyor. Ama mcadele buna ramen devam
ediyor ve daha sonra baraj patlatlyor. Belki Trkiyede mcadele ederek bunu hzlandra-
biliriz. Oscar Olivera anlatt; btn dnyada durum byle, sadece Avrupada deil, Asya,
Afrika, Tacikistan; Nepalde, Hindistanda, Gneydou Asyada her yerde baraj yaplyor.
Sebebi de kresel snma... Kresel snmay bahane ederek, gereke gstererek u anda
HESler ve barajlar yenilenebilir enerji kabul edildii iin, karbondioksit salmayan enerji bi-
imi kabul edildii iin, eskiden bu tip projelere destek vermeyen Dnya Bankas bile k-
resel snmay bahane gstererek byk barajlara kredi vermeye balad. Tam yangndan
mal karr gibi... klim deiikliini anlatan arkada zetle bize dnyann ldn syledi
ama biz hala ondan daha ne koparabiliriz diye bakyoruz. Dnya Bankas dhil uluslararas
kurulular ok byk barajlara kredi vermeye baladlar. Bu barajlardan bir tanesini, daha
nce yapm Stingin de katld bir kampanya ile durdurulmu Belo Monte barajn bugn
Brezilya hkmeti yeniden yapmaya balad. Kimin parasyla? Dnya Bankasnn parasy-
la... Kim var arkasnda? Ayn irketler var. Gerekesi: iklim deiiklii, temiz enerji lazm. Te-
miz enerjinin maliyetini 400 bin tane Amazon yerlisi demek zorunda. Yamur ormanla-
r iinde yaayan, hi kimseye zararlar olmayan, doadan ald her zerreyi doaya veren,
bar iinde yaayan 400 bin Amazon yerlisini cezalandryoruz ehirlerdeki yaam devam
etsin diye. Dicle havzasndaki insanlara srgn reva gryoruz. Karadenizin derelerinde-
ki yal annelerimize srgn reva gryoruz.
Anadolu bana gre Dicle demek. Diyarbakr niye burada? Dicle olduu iin. Hasankeyf
niin burada? Dicle olduu iin. Diclenin olmad yerde insan olmaz, bu blge olmaz.
Hasankeyf iin ok ey yaplyor ama ok yetersiz. Birinci meselesidir bu blgenin. Ben
Hasankeyfli olduumu dnyorum. anakkale Geliboluda dodum, Mslman Trk
bir ailenin ocuuyum ama Dicle yok olursa ben de yok olurum. nk benim kkm
orada, btn insanlk oradan km. Yaz, yerleik yaam, tarm her ey orada. Btn
insanln temelleri orada atlm ve orann yok olmas demek benim kklerimin yok

olmas demek. Kk kesilen bir aacn dallar ve gvdesi neye yarar? Bunu durdurmak iin
daha byk protestolar lazm. Hasankeyf iin milyonlarn yrmesi lazm, hepimizin ayaa
kalkmas lazm, btn Anadolunun nehir olup akmas lazm. Ilsu Barajn eninde sonunda
durduracaz.
Bugn bana gre bu yaadmz corafyay yok edebilecek en byk tehditle kar kar-
yayz. nsanlarn varoluunu, kimliini, zgrln, kltrn, kklerini yok edebilecek
bir tehlike bu. Su bittiinde, hayatn temeli, omurgas olan suyu, nehirlerimizi kaybetti-
imizde btn kklerimiz kurumu olduu iin biz koca bir hiiz. nmzde ok somut
bir tehdit var. Sudan rant elde edenlerin nnde tek bir engel var, bu engeli de ortadan
kaldrmay hedefeyen kanun u an mecliste. Tabiat Koruma Kanunu meclisten geerse
DSnin 2023 vizyonu olarak gsterdiim tablodaki barajlar daha rahat yapacaklar. Ama
yasann meclisten gemesini engellersek o zaman Hasankeyfi, nehirlerimizi korumamz
daha kolay olacak. spanyada 1 milyon kii yrm Ebro nehri iin, Bolivyada 1 milyon in-
san rgtlenmi, biz de rgtlenebiliriz. Kklerimiz iin, nehirlerimiz iin bunu yapabiliriz.
Serdar Karata ( evre Yksel Mhendisi-DSK, Sular daresi-Su Sal Mdrl)
Su insanolunun en temel ihtiyalarndan biridir. Gerek bireysel ihtiya gerek toplumsal
ihtiya, gerek halk sal ve gerekse de maddi anlamda nemli bir maddedir. Suyun
hem yeterli miktarda olmas hem de uygun kalitede olmas toplumlar iin nem arz
eder. Ancak su kaynaklar, insan faktrleri ve doal faktrlerden dolay kirlenmektedir.
nsani faktrler; nfus art, sanayileme iken, doal faktrler arasnda yine insanlardan
kaynakl iklim deiikliinin neden olduu kuraklklar ve sellerin meydana geldii
taknlardan bahsedebiliriz. Su kirliliine ilikin gnmzde birok rnek de verebiliriz:
Su kirlilii nedeniyle Trkiyede birok ehirde musluktan akan suyu maalesef iemiyoruz.
Kuraklklara da ok ciddi rnekler verebiliriz: Yakn zamanda meydana gelen kuraklktan
dolay Trkiyedeki barajlardaki su ktl ve bundan dolay yerel ynetimlerin ebekelere
verdikleri suyu kesmeleri, srekli deil de belli aralklarla su vermeleri sz konusu oldu.
nsanolu iin hayati nem tayan suyun zerindeki bu basklar ile ilgili ne yaplmakta?
Sanayilemeyle birlikte sularn kirlendii ve bunun halk sal ve ekolojide ciddi bir
dengesizlie neden olduu anlald. Buna ynelik olarak uzun yllardr atk sularn
artlmas ve artma teknolojilerinin gelitirilmesi ve bunu destekleyen ynetmelikler
yaynland. Ancak son srete zellikle iklim deiikliinin neden olduu kuraklklar ve sel
taknlarna ynelik bir su politikas gelitirilmeye allmaktadr. Yerel ynetimler daha
ok toplumlara verdikleri suyun kalitesi ve suyu temin ettikleri su kaynaklarnn korun-
masyla ilgili yetkilendirilmilerdir. Bu amala benim sunumum daha ok su kaynaklarnn
zerindeki basklar deil de toplumlara verilmesi gereken suyun kalitesine ilikin...
Diyarbakr rneinden, Diyarbakrdaki mevcut su kalitesinden ve su kalitesi ile ilgili yaplan
almalardan bahsedeceim. Trkiyede su kirliliine ilikin mevzuatlar ve Avrupa Birlii
srecinde yaynlanm olan mevzuatlar var, bunlardan bahsedeceim. Ve Diyarbakrda
verilen su hizmetinin ve su kalitesinin mevcut mevzuatlarla kyaslamasn yapacam.

Su kirliliine ilikin ynetmeliklerde Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii ana ynetmeliktir.
Bu ynetmelik daha ok su kaynaklar ve su kaynaklarn kirleten dearj kaynaklaryla,
dearj standartlarnn nasl olmas gerektii ve su kaynaklarnn korunmasyla ilgilidir.
Ynetmeliin takibi evre ve Orman Bakanlna verilmitir. Son zamanlarda yaynlanan
bir ynetmelik me suyu Elde Edilen Veya Elde Edilmesi Planlanan Yzeysel Sularn
Kalitesine Dairdir. Bu ynetmeliin takibini de evre Ve Orman Bakanl yapmaktadr.
Son zamanlarda su kirliliine ynelik dearj standartlarnn yetersiz olduu, daha ok
havza baznda almalarn, su havzalarnn korunmasna ynelik almalarn yaplmas
gerektiinden yola karak Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Havzalarda zel Hkm
Belirleme almalarna likin Usul ve Esaslar Teblii yaynland. Bizim, zellikle sular
idaresinin tabi olduu Dicle Baraj Gl Havza Koruma Ynetmelii ve su alnp artldktan
ve ebekeye verildikten sonra takibinin yaplabilmesi iin hazrlanan nsani Tketim
Amal Sular Hakknda Ynetmelik bulunmakta.
ncelikle Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin ieriine bakalm. Bu ynetmelik, lkenin
yeralt ve yerst su kaynaklar potansiyelinin korunmas ve en iyi bir biimde kullanmnn
salanmas iin, su kirlenmesinin nlenmesini srdrlebilir kalknma hedeferiyle uyumlu
bir ekilde gerekletirmek zere gerekli olan hukuki ve teknik esaslar belirlemektedir.
me ve kullanma suyu temininde herhangi bir yzeyden su alyorsanz bununla ilgili
suyu korumakla grevlendirilmisiniz ve yaplmas gereken ykmllkler belirlenmi.
Burada nemli bir maddeye vurgu yapmak istiyorum: Artlsa dahi ime ve kullanma suyu
rezervuarlarna atk sularn dearjna izin verilmez. Yani herhangi bir toplulua herhangi
bir kaynaktan su veriyorsanz bu kaynaa hibir ekilde, hi bir atk su dearj -su artlsa
dahi- yaplamaz. Yine ilgili ynetmelikle mutlak koruma alanlar; Ksa Mesafeli Koruma
Alan, Orta Mesafeli Koruma Alan, Uzun Mesafeli Koruma Alan detayl olarak anlatlmtr.
Bir dier ynetmeliimiz me Suyu Elde Edilen Veya Elde Edilmesi Planlanan Yzeysel
Sularn Kalitesine Dair Ynetmeliktir. Bu ynetmeliin amac, ime suyu temini amacyla
kullanlan ya da kullanlmas planlanan yzeysel sular ile ilgili esaslar, kalite kriterlerini
ve bu sularn ime suyu amal kullanlabilmesi iin uygulanmas gereken artma tiplerini
belirlemektir. Bu ynetmelikte nemli bir husus, bir snfandrma yaplmtr. A1, A2, A3
diye bir snfandrma yaplmtr. A1de, alm olduunuz su kaynann, suyun parametrik
deerlerine gre basit fiziksel artma ve dezenfeksiyon ile iilebilir sular; kategori A2de ise
fiziksel artma, kimyasal artma ve dezenfeksiyon ile iilebilir sular; kategori A3te youn
fiziksel ve kimyasal artma, ileri artma ve dezenfeksiyon ile iilebilir sular ifade eder. Bu
kalite snfandrmalar yaklak 46 parametreden olumaktadr. Bu 46 parametre herhangi
bir kaynaktan alm olduunuz suya ilikin uygulamanz gereken artma tipini belirler.
Genel idare tarafndan yerel ynetimlere kendi su havzalarn koruma ve suyun artlp
kaliteli bir ekilde halka arzn salama yetkisi verilmitir. Bu amala bizim de havzaya
ynelik yaynlam olduumuz bir ynetmelik var. Diyarbakr Su ve Kanalizasyon daresi
Genel Mdrl Dicle Baraj Gl Havza Koruma Ynetmelii. Ynetmeliimizin amac;
ime ve kullanma suyu temin edilen yzeysel ve yer alt su kaynaklarnn evsel, endstriyel,
tarmsal ve her trl hayvanclk faaliyetlerinden kaynaklanan atk sular ile kirlenmesini

nlemek iin bu kaynaklar etrafnda bulunan; mutlak, ksa, orta ve uzun mesafeli koruma
alanlarnda alnacak tedbirlerle su kaynann ve toplum salnn korunmasdr.
Diyarbakr su kaynan nerden alyor? Sulama, enerji, ime ve kullanma amal kullanlan
suyu Dicle Barajndan almakta. Dicle Baraj iki koldan besleniyor. Bingl ile Diyarbakr
Hani ilesinin dalar arasnda oluan Dibni ay ve Maden ilesinde kayna oluan
Maden aynn birletii noktada Dicle Nehri oluuyor ve Dicle Nehri zerinde kurulmu
olan Dicle Baraj Glnden suyu alyoruz. Diyarbakra uzakl yaklak 36 km. Dicle Baraj
Gl zerinde ne tr kirletici kaynaklar var? Yaynlam olduumuz ynetmelik ve yapm
olduumuz incelemeler neticesinde baraj gl zerinde iki tane ile ve kyler bulunmakta.
Genel anlamda barajlar kirleten faktrler evsel, endstriyel ve tarmsal faaliyetlerdir. Baraj
evresinde kirlilie sebebiyet veren yerleim yerlerinde yaplan almalarda sadece evsel
bir kirliliin mevcut olduu tespit edilmitir. Bu evsel kirlilikler Dicle ilesi ve Eil ilesi
atk sulardr. Ancak bu ile ve kylerde yapm olduumuz incelemelerde kii bana
su kullanm miktar 20-25 litre civarnda. Bu, ortalamann ok ok altnda. Bu belde ve
ilelerin yazn atk sular baraj havzasna ulancaya kadar kurumakta. Ancak kn, dere
ile birlikte ok dk bir debi ile baraj glne akt tespit edilmitir. Dicle Baraj Gl su
kaynamzn parametrik deerlerini rutin olarak takip etmekteyiz. Bu incelemeler sonucu
su kaynamzn kategori A1 snfandrmasna uygun deerleri ierdiini, baz deerlerde
altnda bile kaldn yani basit fiziksel artma ile iilebilir nitelikte bir su kayna olduunu
grmekteyiz.
Bu almamza ek olarak, 2001 ylnda kurulmu olan ime suyu artma tesisi ile Dicle Baraj
Glnden alnan suyu artp ebekeye vermekteyiz.

me suyu artma tesisi, her ihtimale kar basit bir fiziksel artma deil tam bir kimyasal
artma ve suda oluabilecek kirlilikler alnp salkl bir ekilde ebekeye sunulmas iin
kurulmu bir nite. Suyu almak, artmak da maalesef yeterli deildir. Suyun artldktan
sonra ebekeye verilmesinden sonra da su kirlenebilir. Bu nedenle suyun rutin olarak
takibinin yaplmas lazm. Bu amala Salk Bakanlnn yine AB srecinde yaynlad
ynetmelie tabi olarak srekli olarak kontrol izleme ve denetim izleme ad altnda
takibinin yaplmas gerekiyor. Bu amala bu ynetmelik yaynlanm. Biz ehir merkezinde
bu ynetmelie ve DSKnin kendi ynetmeliklerine dayanarak ehir merkezinde suyun
tam kalitesini yanstacak ekilde 30a yakn noktadan srekli olarak su numunesi alp
analiz etmekteyiz. 2009 ylnda toplam 5168 adet sz konusu analizlerden yaplmtr.
Kontrol izleme ve denetleme izleme analizleri yapld. Kontrol izleme analizleri daha ok
ebekede artldktan sonra olabilecek kirlenmenin tespiti iin yaplmakta. Denetim izleme
de rutin olarak ve ok detayl bir analiz. Suyun fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik olarak
standartlara uygun olup olmadn gsteren bir adet denetim izleme analiz sonucunda
herhangi bir sorun kmas durumunda, artma nitenizle ilgili deiiklie gitmek zorunda
kalabilirsiniz. Diyarbakr ime suyuna uyguladmz kimyasal, fiziksel, bakteriyolojik
testlerde; btn parametreler asndan yapm olduumuz analizlerde btn deerlerin,
mevzuatta olmas gereken standart deerin ok ok altnda olduu tespit edilmitir. Bizim
uan Diyarbakrda ebekeye vermi olduumuz su gerek mevzuat asndan gerekse de
kalite kriterleri asndan ok uygun bir sudur. Trkiyede birok ehirde musluktan su
iemezsiniz ama Diyarbakrda ok rahat biimde iebilirsiniz. Bununla birlikte su kalitesinin
takibi ile ilgili farkl almalar da yapmaktayz. zellikle ilimize balanan kylerde su
kalitesi takibi yapmaktayz. Mcavir alanmza katlan kylerde ime suyu ebekesi denip
otomatik klorlama sistemi ile ime ve kullanma sular dezenfekte edilmekte, rutin olarak
bakteriyolojik ve kimyasal olarak incelenmektedir. Yani ebeke suyundan su almayan ve
su kayna bir yer alt suyu olan kylerimizin de rutin dezenfeksiyon ilemleri yapp su

kalitesini rutin olarak izlemekteyiz. Ayr bir almamz daha var, rutin olarak yaptmz;
bahsettiim gibi suyu artp ebekeye vermek maalesef yeterli olmuyor, suyun takibini
de yapmak lazm. Suyun ebekede kirlenme olasl var. Suyun Trkiyedeki mevzuat
eksikliinden dolay depolarda kirlenme olasl var, suyun yine mevzuat eksikliinden
dolay bina ebekesinden dolay kirlenme olasl var. Bu nedenle DSK Genel Mdrl
tarafndan ebeke suyu kalitesinin bozulmamas ve halk salnn korunmasnn
srdrlebilirliini salamak asndan okul ve bina su depolar temizlii ve dezenfeksiyon
ilemleri rutin olarak yaplmakta.
Suyun kalitesini izlemek yakn zamana kadar ok gt. zellikle aldnz suyun analizlerini
yapmak... Su, analiz iin Ankaraya ya da Refik Saydamda belirtilen yerlere gnderiliyordu.
Bu da olduka gt ve zaman alyordu. Bu zorluklar amak iin biz yerel sular idaresinde
kendi laboratuarmz kurduk. Suya ynelik baklmas gereken, su sal ile ilgili tm
analizlerin yaplmasna ynelik bir laboratuar kuruldu. Laboratuar 20 Ekim 2010 tarihinde
akredite oldu. Yani bizim suya uyguladmz analiz sonularnn gvenilirlilii, uluslararas
dzeyde kabul edilebilirlii tannmtr. Yine ehir ebeke suyuna vermi olduumuz sular
iin Diyarbakrda belli noktalarda rutin olarak klor takibi yaplmakta...
Konumam bitirirken unlar sylemek istiyorum. Dicle baraj gl su kayna me
Suyu Elde Edilen Ve Elde Edilmesi Planlanan Yzeysel Sularn Kalitesine Dair Ynetmelik
kategorisine gre A1 kategorisinde olup basit fiziksel artma ve dezenfeksiyon ile
iilebilir zellie sahiptir. Ayrca Diyarbakrn ime suyu ebekesine verilen suyun kalitesi
nsani Tketim Amal Sular Hakkndaki Ynetmelikte verilen standart deerden kalite
bakmndan ok daha iyidir.
Bizim su kaynaklarnn korunmas ve kalitesinin devam asndan baz nerilerimiz de var.
l baznda yerleim yerlerinin su kalitesinin korunmas ve srekliliinin salanmas iin
btn ile ve belde belediye su kanal hizmetlerinin yrtlmesine DSK Genel Mdrl
olarak talibiz. Halk sal ve su kalitesini ilgilendiren su ve atk su artm, nakil ve bertaraf
ile ilgili yatrm maliyetlerinde ve iletme giderlerinde yerel ynetimlere her trl kolayln
salanmasnn srdrlebilir bir su politikas iin gerekli olduunu dnyoruz. Ayrca su
kalitesinin korunmas ile ilgili yrrlkteki ynetmeliklerde belirtilen denetim hususlar
bakanlk tarafndan yeterince yaplamamakta, bu nedenle gerekli organizasyon ve
tedbirlerin bakanlk tarafndan bir an nce alnmas gerekir diyoruz.
Teekkrler

EKLER
Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii
Ama ve Kapsam
Madde 1 Bu ynetmeliin amac, lkenin yeralt ve yerst su kaynaklar potansiyelinin
korunmas ve en iyi bir biimde kullanmnn salanmas iin, su kirlenmesinin nlenmesini
srdrlebilir kalknma hedeferiyle uyumlu bir ekilde gerekletirmek zere gerekli olan
hukuki ve teknik esaslar belirlemektir.
Bu ynetmelik, su ortamlarnn kalite snfandrmalar ve kullanm amalarn, su kalitesinin
korunmasna ilikin planlama esaslar ve yasaklarn, atk sularn boaltm ilkelerini ve
boaltm izni esaslarn, atk su altyap tesisleri ile ilgili esaslar ve su kirliliinin nlenmesi
amacyla yaplacak izleme ve denetleme usul ve esaslarn kapsar.

Havza Plan, Havza Koruma Plan
Madde 5 Kta ii su kaynaklarnn her trl kullanm amacyla korunmas, kirlenmesinin
nlenmesi ve kirlenmi olan su kaynaklarnn su kalitesinin iyiletirilmesi amacyla havzann
zelliklerinin de dikkate alnd bir havza koruma plan yaplmas esastr. Yaplan havza
koruma plan sonucunda uzun vadeli bir koruma program ve koruma tedbirleri belirlenir.
Bu yolla hazrlanacak koruyucu plana uyulmas esastr.
me ve Kullanma Suyu Temin Edilen Kta i Yzeysel Sularla lgili Kirletme Yasaklar
Madde 16 me ve kullanma suyu rezervuarlar ve benzeri su kaynaklarnn
korunmasnda, kaynan ve havzasnn zellikleri bilimsel almalar ile deerlendirilerek,
koruma alanlarnn tanm ve koruma esaslar ile ilgili olarak her kaynak ve havzasna
ilikin zel hkmler getirilinceye kadar aada verilen genel ilkeler ve koruma alanlar
geerlidir. zel hkmler Bakanlka veya Bakanlkla koordineli olarak Valiliklerce,
Bykehir Belediyelerine ime ve kullanma suyu temin edilen havzalarda Bykehir
Belediyesi Su ve Kanalizasyon daresi Genel Mdrlklerince yaplr/yaptrlr.
a) Artlsa dahi ime ve kullanma suyu rezervuarna atk sularn dearjna izin verilmez.
Mutlak Koruma Alan
Madde 17 Mutlak koruma alan, ime ve kullanma suyu rezervuarnn maksimum su
seviyesinden itibaren 300 metre geniliindeki erittir. Sz konusu alann snrnn su
toplama havzas snrn amas hlinde, mutlak koruma alan havza snrnda son bulur. Bu
alanda aada belirtilen koruma tedbirleri alnr;

a) (Deiik:R.G.-13/2/2008-26786) Maksimum su seviyesinden itibaren 300 metre ge-
niliindeki erit kamulatrlr. Kamulatrma suyu kullanan idare veya idarelerce yaplr.
Ancak 1988 yl veya su temin projesinin yatrm programna alnd tarih itibaryla mev-
cut olan yaplarda bu alanda kamulatrma yaplncaya kadar, yap inaat alannda dei-
iklik yapmamak ve kullanm maksadn deitirmemek artyla gerekli bakm onarm ya-
plabilir.
b) me ve kullanma suyu projesine ve mevcut yaplarn kanalizasyon sistemlerine ait mec-
buri teknik tesisler hari olmak zere, bu alanda hibir yap yaplamaz. Bu alanda kalan
mevcut yaplar dondurulmutur.
c) evre dzeni planna uyularak, bu alan iinde glden faydalanma, piknik, yzme, balk
tutma ve avlanma ihtiyalar iin cepler tekil edilir. Bu cepler su alma yapsna 300 metre-
den daha yakn olamaz.
d) Kamulatrmay yapan idarece gerekli grlen yerlerde alan itle evrilir veya koruma
alan tekil edilir.
Ksa Mesafeli Koruma Alan
Madde 18 Ksa mesafeli koruma alan, ime ve kullanma suyu rezervuarlarnn mutlak
koruma alan snrndan itibaren 700 metre geniliindeki erittir. Sz konusu alan snrnn,
su toplama havzas snrn amas hlinde, ksa mesafeli koruma alan havza snrnda son
bulur. Ksa mesafeli koruma alan iinde;
a) Turizm, iskan ve sanayi yerlemelerine izin verilemez.
b) Her trl kat atk ve artklarn depolanmasna ve atlmasna izin verilemez.
c) Bu Ynetmeliin 17 nci maddesinin (b) bendinde anlan mecburi teknik tesisler ile 2863
sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu kapsamna giren uygulamalar dnda
hafriyat yaplamaz.
d) (Deiik:R.G.-13/2/2008-26786) Sv ve kat yakt depolarna izin verilemez. Bu alanda
kalan mevcut yaplar dondurulmutur. Dondurulan binalarda mevcut yap inaat alannda
deiiklik yapmamak ve kullanm maksadn deitirmemek artyla gerekli tadilat ve
bakm yaplabilirr.
e) Bu alann rekreasyon ve piknik amacyla kullanlmasna dnk kamu yararl ve gn
birlik turizm ihtiyacna cevap verecek, sklp taklabilir elemanlardan meydana gelen,
geici nitelikte kr kahvesi, bfe gibi yaplara, suyu kullanan idarece onanm evre dzeni
ve uygulama planlarna ve plan kararlarna uygun olarak izin verilebilir.
f) Bu alanda yaplacak ifrazlardan sonra elde edilecek her parsel 10000 m2 den kk
olamaz. (e) bendinde belirtilen nitelikteki yaplarn kapal ksmlarnn toplam alan her
parselde 100 m2 yi geemez.

g) (e) bendinde belirtilen yaplarn atk sular, Salk Bakanlnn 13/3/1971 tarihli ve 13783
sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren, Lam Mecras naas Mmkn
Olmayan Yerlerde Yaplacak ukurlara Ait Ynetmelik hkmlerine gre yaplacak olan
szdrmaz nitelikteki fosseptiklerde toplanr ve atksu altyap tesisine verilir.
h) Suni gbre ve tarm ilalar kullanmamak artyla, hayvanclk ile ilgili yaplar hari olmak
zere kontroll otlatmaya ve dier tarmsal faaliyetlere Tarm ve Kyileri Bakanlnn
kontrol ve denetiminde izin verilir. Ayrca erozyonu azaltc metodlarn uygulanmas
esastr.
) Zorunlu hallerde, imar plan gerei yaplacak yollarn bu alandan geecek olan
ksmlarnda sadece ulamla ilgili ilevlerine gerekli tedbirlerin alnmas art ile izin
verilebilir. Dinlenme tesisi, akaryakt istasyonu ve benzeri tesisler yaplamaz.
j) Bu alanda 4/9/1988 tarihinden veya kaynan ime ve kullanma suyu kapsamna alnd
tarihten nce mevcut olan yerleim ve sanayi tesislerinden kaynaklanan atk sularn havza
dna kartlmas esastr.
Orta Mesafeli Koruma Alan
Madde 19 Orta mesafeli koruma alan ime ve kullanma suyu rezervuarlarnn ksa
mesafeli koruma alan snrndan itibaren 1 kilometre geniliindeki erittir. Sz konusu
alan snrnn su toplama havzas snrn amas halinde, orta mesafeli koruma alan havza
snrnda son bulur. Bu alandaki koruma tedbirleri aada belirtilmitir;
a) Bu alanda hibir sanayi kuruluuna ve iskana izin verilemez.
b) Bu alanda yaplacak ifrazlardan sonra elde edilecek her parsel 5000 m2 den kk
olamaz. Bu parsellerin tapu ve kadastro veya tapulama haritasnda bulunan bir yola,
yaplan ifrazdan sonra en az 25 metre cephesi bulunmas mecburidir.
c) Bu alanda bulunan parsellerde shhi ve estetik mahzur bulunmad takdirde; parsel
sathnn %5 inden fazla yer igal etmemek, inaat alanlar toplam 2 katta 250 m2 yi,
saak seviyelerinin tabii zeminden ykseklii h = 6.50 metreyi amamak, yola ve parsel
snrlarna 5 metreden fazla yaklamamak art ile, bir ailenin oturmasna mahsus ba veya
sayfiye evleri yaplmasna izin verilebilir.
Bu alanda ayrca, yerleik halkn ihtiyalarn karlamak amacyla entegre tesis niteliinde
olmayan mandra, kmes, ahr, al, su ve yem depolar, hububat depolar, gbre ve silaj
ukurlar, arhaneler ve un deirmenleri gibi konut d yaplara, mahre ald yola 10
metreden, parsel hudutlarna 5 metreden fazla yaklamamak ve inaat alan kat says
% 40 ve yap ykseklii h = 6.50 metreyi gememek art ile suyu kullanan idarece izin
verilebilir. Beton temel ve elik seralar yaklama mesafelerine uyulmak art ile inaat alan
katsaysna tabi deildir.
Beton temel ve elik at dndaki basit rt mahiyetindeki seralar ise yukarda belirtilen
ekme mesafeleri ve inaat alan katsaysna tabi deildir. Bu tesisler hakknda baka

bir amala kullanlmayaca hususunda tesis sahiplerince Valilie noter tasdikli yazl
taahhtte bulunulmas ve uygun grnn alnmas gerekmektedir. Bu maddede
anlan yaplar ilgili Bakanlk ve kurulularca hazrlanm bulunan 1/50 veya 1/100 lekli
tip projeler zerinden yaplabilir. Ayrca tm yaplarn imar mevzuatna uygun olarak
yaplmas gerekir.
(Ek paragraf:R.G.-13/2/2008-26786) Bu alandaki kylerin 1/1000 lekli uygulama
imar planlar yaplncaya kadar ky yerleik alan snrlar iinde yaplamaya izin verilmez.
Ancak, 1/1000 lekli uygulama imar planlar yapmndan sonra ky yerleik alan snrlar
iinde yaplacak yaplara, taban alan katsays 0.40, toplam inaat alan 200 metre kare,
ykseklik 6.50 metreden fazla olmamak kouluyla, ilgili idarece izin verilebilir. Bu alanlarda
minimum ifraz 300 metre kare olup, ifraz suretiyle sokak ihdas edilemez ve kadastroda
mevcut yol dnda yeni yol oluturacak ifraza izin verilmez
d) (c) bendinde belirtilen tesislerin atksular, ancak teknik usuller tebliinde verilen
sulama suyu kalite kriterlerine uygun olarak artldktan sonra sulamada kullanlabilir.
e) (Deiik:R.G.-13/2/2008-26786) Hibir ekilde maden oca almasna ve iletilme-
sine izin verilmez.
f) Bu alanda suni gbre ve tarm ilalar kullanlamaz.
g) Bu alanda hibir surette kat atk ve artklarn depolanmasna ve atlmasna izin verilemez.
h) mar plan gerei yaplacak yollarn bu alandan geirilecek ksmlarnda sadece ulamla
ilgili fonksiyonlarna izin verilir. Akaryakt istasyonu yaplamaz.
) Bu alanda 4/9/1988 tarihinden veya kaynan ime ve kullanma suyu kapsamna alnd
tarihten nce mevcut olan yerleim ve sanayi tesislerinden kaynaklanan atk sularn havza
dna kartlmas esastr.
Uzun Mesafeli Koruma Alan
Madde 20 me ve kullanma suyu rezervuarnn yukarda tanmlanan koruma alanlarnn
dnda kalan su toplama havzasnn tm uzun mesafeli koruma alandr.
a) Bu alann, orta mesafeli koruma alan snrndan itibaren yatay olarak 3 kilometre
geniliindeki ksmnda tamamen kuru tipte alan, tehlikeli atk retmeyen ve endstriyel
atksu oluturmayan sanayi kurulularna izin verilebilir. Bu tesislerden kaynaklanacak kat
atk ve hava emisyonunun rezervuarn kalitesini etkilemeyecek lde ve ekilde uygun
berterafnn salanmas gerekir. p depolama alanlarna ve bertaraf tesislerine izin
verilmez. Turizm ve iskana 19 uncu maddede belirlendii ekilde izin verilir.
Bu alanda galeri yntemi patlatmalar, kimyasal ve metalurjik zenginletirme ilemleri
yaplamaz. Madenlerin karlmasna; salk asndan saknca bulunmamas, mevcut
su kalitesini bozmayacak ekilde kartlmas, faaliyet sonunda arazinin doaya geri
kazandrlarak terk edilecei hususunda faaliyet sahiplerince Bakanla noter tasdikli yazl
taahhtte bulunulmas artlar ile izin verilebilir.

(Deiik son paragraf:R.G.-13/2/2008-26786) Bu alandaki faaliyetlerden oluan
atksularn; bu Ynetmelikte belirtilen ilgili sektrn alc ortama dearj standartlarn
salayarak havza dna kartlmas ya da geri dnml olarak kullanlmas zorunludur.
b) (Deiik:R.G.-13/2/2008-26786) (a) bendinde belirtilen alann bittii yerden itibaren
su toplama havzasnn snrna kadar olan alandaki faaliyetlerden kaynaklanan atksularn,
Ynetmelikteki Tablo 5ten Tablo 21e kadar olan dearj standartlarn salayarak havza
dna karlmas veya geri dnml olarak kullanlmas zorunludur.
Ancak, 4/9/1988 tarihinden veya kaynan ime ve kullanma suyu kapsamna alnd
tarihten nce bu alanda mevcut olup, uzun mesafeli koruma alannda kalan tesislerden
sv, gaz ve kat atklarn ilgili idare tarafndan uygun grlen ekonomik uygulanabilirlii
ispatlanm ileri teknoloji seviyesinde artma ve bertaraf teknikleri ile uzaklatrlmasn
salayanlarda bu esaslar aranmaz.
Bu alanda p depolama ve bertaraf alanlar Bakanln uygun gr alnarak yaplabilir.
me Suyu Elde Edilen Veya Elde Edilmesi Planlanan Yzeysel Sularn Kalitesine Dair
Ynetmelik
Ama:
Madde 1 Bu ynetmeliin amac, ime suyu temini amacyla kullanlan ya da kullanlmas
planlanan yzeysel sular ile ilgili esaslar, kalite kriterlerini ve bu sularn ime suyu amal
kullanlabilmesi iin uygulanmas gereken artma tiplerini belirlemektir.
Ynetmeliin uygulanmas ile ilgili hususlar
Madde 9 Bu ynetmeliin uygulanmasnda;
b) lgili idare, ime suyu amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel sularn,
zellikle (A3) kategorisinde yer alan yzeysel sularn iyiletirilmesini salamak iin zaman
izelgesi dhil sistematik bir ime suyu havzas koruma plan hazrlar.
Kalite standartlar ve uygun artma metotlar
Madde 5 me ve kullanma amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel
sular, bu ynetmeliin Ek-I inde yer alan fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik zellikleri
belirlenmi 46 parametre iin verilen zorunlu ve klavuz snr deerlere gre farkl
kategoriye ayrlm ve her kategori iin artma tipleri belirlenmitir.
Kategori A1: Basit fiziksel artma ve dezenfeksiyon ile iilebilir sular;
Kategori A2: Fiziksel artma, kimyasal artma ve dezenfeksiyon ile iilebilir sular;
Kategori A3: Youn fiziksel ve kimyasal artma, ileri artma ve dezenfeksiyon ile iilebilir
sular ifade eder.

me ve kullanma amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel sularn, katego-
rilere gre verilmi olan artma proseslerinden geirildikten sonra nihai olarak 17.02.2005
tarihli ve 25730 sayl Resm Gazetede yaymlanan nsani Tketim Amal Sular Hakknda
Ynetmelik ile belirlenmi olan ime ve kullanma suyu standartlarn salamas esastr.
Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Havzalarda zel Hkm Belirleme almalarna
likin Usul ve Esaslar Teblii
Madde 1 (1) Bu Tebliin amac; 31.12.2004 tarihli ve 25687 sayl Resm Gazetede
yaymlanan Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin 16nc maddesi hkm erevesinde,
havzann fiziki ve teknik zelliklerinin bilimsel almalar ile deerlendirilmesi, koruma
alanlar ve koruma esaslarnn belirlenmesine ynelik yaplacak olan almay ve bu
almaya ilikin usul ve esaslar dzenlemektir.
i) zel hkm belirleme almas: me ve kullanma suyu rezervuarlarnn ve benzeri su
kaynaklarnn kirlilie kar korunmasna, kaynan ve havzasnn zelliklerinin bilimsel
almalar ile deerlendirilerek, koruma alanlarnn ve koruma esaslarnn belirlenmesine
ynelik almalarn btnn,
BLM II
zel Hkm Belirleme almas in n Koullar
Madde 4 (1) zel hkm belirleme almas ime ve kullanma suyu temin maksadyla
kullanlan veya kullanlmas planlanan her havza iin yaplmas gerekmekle birlikte;
a) Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin 16 ila 20nci maddelerinde belirtilen hukuki ve teknik
esaslar uygulanmasna ramen, ime ve kullanma suyu temin edilen kta ii yzeysel su
kaynaklarnn havzalarndaki mevcut su kalitesinin, 20.11.2005 tarihli ve 25999 sayl Resm
Gazetede yaymlanan me Suyu Elde Edilen Veya Elde Edilmesi Planlanan Yzeysel Sularn
Kalitesine Dair Ynetmelik hkmleri erevesinde olumsuz ynde deitii;
b) Havzadaki mevcut kullanmlar sonucunda, me Suyu Elde Edilen Veya Elde Edilmesi
Planlanan Yzeysel Sularn Kalitesine Dair Ynetmelik hkmlerine gre rezervuardaki
su kalitesinin, ime ve kullanma suyu teminine uygun olmad halde, havzada ime ve
kullanma suyu temin edilmesinin zorunlu olduu,
c) Bykehir Belediyesi, Su ve Kanalizasyon daresi Genel Mdrlklerince Bakanlk onay
alnarak kartlan ve uygulanan Havza Koruma Ynetmelikleri hkmlerinin yetersiz kal-
d, taleplere cevap veremedii, uygulama kabiliyetinin bulunmad veya ilgili hkmler
uyguland halde rezervuardaki mevcut su kalitesinin olumsuz ynde deitii,
) Havzann hidrojeolojik, jeolojik, topografik, zemin, bitki rts gibi zelliklerinin mak-
simum su kotu izgisine e uzaklk erileri boyunca da deiiklik gstermesi sebebiyle
koruma alanlarnn sadece ky kenar izgisine uzaklk esas alnarak belirlenmesinin doru

olmad durumlar ile havzadaki mevcut yaplamann gerektirdii,
d) Oluan atk sularn teknik ve ekonomik olarak havza dna karlmasnn mmkn ol-
mad ve/veya geri dnml olarak kullanlamad durumlarda, bu alma ncelikli
olarak yaplr.
Diyarbakr Su Ve Kanalizasyon daresi
Genel Mdrl
Dicle Baraj Gl Havza Koruma Ynetmelii
Amac; ime ve kullanma suyu temin edilen yzeysel ve yer alt su kaynaklarnn evsel,
endstriyel, tarmsal ve her trl hayvanclk faaliyetlerinden kaynaklanan atk sular ile
kirlenmesini nlemek iin bu kaynaklar etrafnda bulunan; mutlak, ksa, orta ve uzun
mesafeli koruma alanlarnda alnacak tedbirlerle su kaynann ve toplum salnn
korunmasdr.
nsani Tketim Amal Sular Hakknda Ynetmelik
Ama;
Madde 1 Bu ynetmeliin amac, insani tketim amal sularn teknik ve hijyenik
artlara uygunluu ile sularn kalite standartlarnn salanmas; kaynak sular ve ime
sularnn istihsali, ambalajlanmas, etiketlenmesi, sat, denetlenmesi ile ilgili usul ve
esaslar dzenlemektir.

Salon konumalar
Hasan Argnaa (Batman evre Gnlller Dernei Bakan)
DSKden konuan arkadamz Diyarbakr suyunun temiz olduunu syledi. Ben
Batmandan geliyorum. Batmann drt taraf, tepeleri yzlerce petrol kuyusuyla evrili...
Ve dolaysyla derelerinden petrol akan, petrol atklar akan bir yerden geliyorum. Maale-
sef bizim sularmz ok ciddi bir kirlilik tehdidi altnda. Petrol kuyular lkenin ekonomisine
katkda bulunuyor ancak benim doama, evreme ok byk zarar veriyor. nk evre
mevzuatlarna uymuyorlar. Su kaynaklarnn korunmas iin birok ynetmelikten bah-
settiniz maalesef Batmanda ciddi bir su kirlilii var. Biz evre Gnllleri Dernei olarak
Batmandaki petrol kirliliinin atklarn grntledik. Yllardr bunun mcadelesini veriyo-
ruz. Bu kirlilik 400 bin nfuslu kentimizin saln tehdit ediyor.
2009 yl iinde Salk Bakanl tarafndan Batmana gnderilen resmi bir yazda kentin
ime suyunun yemeklerde dahi tketilmemesi, artma tesisi devreye girinceye kadar kul-
lanlmamas, tketilmemesi gerektii ve bu bilginin etkin ekilde halka duyurulmas iste-
niyordu. Batman Dicle havzasnda fenolden kaynakl ciddi bir kirliliin olduunu biliyoruz.
Biz luh deresinde akan atklar grntledik, fotorafadk, belgeledik. Buna ramen kim-
se bu kirlilii sahiplenmedi. BOTA, TPRA bu kurumlarn hibiri sorumluluunu kabul
etmedi. Kirlilii dava konusu yaptk. Yerel mahkeme takipsizlik verdi. Bir st mahkeme,
ar ceza mahkemesi dosyamz ret etti ve biz bu sorunu AHMe tam bulunuyoruz.
Batmann, Diclenin bir kirlilik kayna u ana kadar Batman, Bismil, Silvan, Beiri, Kozluk
btn bu yerleim yerlerinin atk sular artlmadan Dicleye atlyor. ki yl nce Salk l
Mdrlne bask yaptk, Hasankeyf nnden alnan numunelerde koli basili oran ok
yksek seviyelerde kt. Yllardr Dicle bu ekilde kirletiliyor. Gven Eken beye unu sor-
mak istiyorum: Batman baraj su tutmadan nce yremizde, dalarmzda yzlerce, nereye
gitseniz her taraftan keklik sesi duyulurdu. Keklik sesi duymakla kalmyorduk, nmz-
den, arkamzdan keklikler uard. u anda Mereto dann zirvesinde, 3000 m ykseklikte,
gneydounun en yksek danda bile artk keklik sesi duymuyoruz. Bunu neye balyor-
sunuz? Sayglar sunarm.

.. (Suru Belediyesi mar Mdrl)
lk sorum, yakn bir srete iklim deiikliine bal olarak tarm ve imede kullanlacak
olan suyun kalmayaca uyarsnda bulunuldu. srailde byk bir artma tesisi ile ime
ve tarmsal amal su temin edilebiliyor. Kresel snma sonucu mevcut doal kaynaklar
yok olduunda byle tesislerle su elde edilebilir mi? Edilse bile bunun doaya ve
insana zararlar nelerdir? Dier sorum barajlarla ilgili, btn konumaclarmz barajlarn
olmamas gerektiinden bahsettiler. Fakat Diyarbakr Bykehir Belediyesi ve dier yerel
ynetimler de ime sularn baraj gllerinden temin ediyorlar. Barajlar yok edeceksek yerel
ynetimler ime sularn nerden elde edecekler bu bir zorunluluk mudur? Zorunluluksa
neden biz btn barajlarn yok edilmesini istiyoruz.
Ycel Akay (Mezopotamya Sosyal Forumu)
Serdar beye bir soru soracam: u an Dicle Nehrine hayvan borsasnn atklar atlmakta
mdr? O blgede bulunan artma tesisi alyor mu? Dicle Nehri Basra krfezine kadar
etkileyen bir konuma sahip. Bu nehre braklan btn kirliliklerin bir ekilde Basra krfezine
kadar, Dicle vadisinin ekosistemini etkilediini dnerek bu ynde bir tedbir alp
almadklarn sormak istiyorum. Bunun yan sra Dicle niversitesinin atklarn olduu gibi
direkt olarak Dicle Nehrine aktn biliyoruz. Bu konuda belediyenin organize edebilecei
sivil bir tepki mmkn m, deil mi?
Ekrem Demir (Yerel Gndem 21 evre Grubu, ana salk sekreteryas)
Serdar beye bir soru soracam. Elaz maden bakr iletmeleri tekrar devreye girmi
durumda. Basnda yer alan haberlere ve sylenenlere gre artma tesisi bulunmamakta. Bu
tesisin atklar Dicle sulama havzasn nasl etkilemektedir. Bununla ilgili DSKnin herhangi
bir nlemi, bir almas var m?
Emin Bulut (Batman Turizm Tantm Dernei Bakan)
Dicle, Mezopotamyaya byk bir canllk, byk bir sinerji vermektedir. Ilsu Barajnn
iki ynnden bahsetmek istiyorum. Birincisi ekonomik olarak irketlerin talip olduklar
ana tema 2 milyar dolarlk ranttr. Bu para ok byk, itah kabartmaktadr. kincisi, Dou
Raman ve Bat Raman eteklerinde yaklak olarak 800n zerinde petrol yata var. Bu
petrol yataklarnn rezervlerinin snrl olduunu bilmek lazm... Enerji elde edilecek
diye btn blgenin ekolojisini tahrip ediyorsunuz ama bir sre sonra enerji retim
kaynaklarnz sonlanyor, elinizde ne enerji kayna ne de doa kalyor. Baraj yapacak
olursanz ayn sonula karlaacaksnz. Ilsu Barajnn ikinci bir boyutu var, Diclenin dini
mitolojik tarihesi de var. Daniel peygamberin Allahtan ald vahiyle asasyla Dicleyi
izdii, o gnden gelen sahabelerin mezarlar var. Otuz yl aradan sonra Hasankeyfin

kyda kede kalm trbeleri var; mam Abdullah Trbesi hem ii gelenei hem Caferi
hem de Alevilerin... Belki de ikinci, haclarn kutsal mekn haline gelebilecek bir yer. O da
su altnda kalyor. Ben Munzurdan ok etkileniyorum. Oradaki ziyaret yerlerini Munzur ve
Dersim hareketleri ok gzel bir ekilde gndeme getiriyorlar. Hem Doa Dernei hem
Hasankeyfi Yaatma Giriimi, Diyarbakrdaki, blgedeki oluumlar belki dini mitolojisini
de ortaya koyarlarsa iyi olur. Bildiiniz gibi hkmet ne laftan anlyor ne sylemden anlyor
belki Allahn gazabndan korkarlar ve bu iten geri ekilirler.

Son Konumalar
Gken ahin
sraildeki artma tesisi deniz suyunu artarak tatl suya, iilebilir hale getiriyor ve onu
kullanma sunuyor. Aslnda buna bir yanlg da diyebiliriz. Bu iklim deiikliine zm
olarak getiriliyor gndeme. Trkiyenin de taraf denizlerle evrili deniz suyunu
kullanarak su ihtiyacmz karlayabiliriz, deniyor. Bu yntem birka adan ciddi problem
tayor. sraildeki tesis ok byk olmasna ramen nfusunun te birine yetecek kadar
su retebiliyor. Trkiye, nfusunun tm ihtiyacn karlamak iin ok daha byk tesisler
kurmak zorunda. Bu tr tesislerin alabilmesi iin ok fazla enerji kullanm gerekiyor.
Oysa iklim deiikliine yol aan en nemli neden enerji retimi iin kullanlan fosil
yaktlar. Ve enerji kullanmn daha da arttran her bir teknolojik zm iklim deiikliini
arttracak. Ayrca bu tesisler kurulduklar deniz ekosistemlerine tamir edilemez zararlar
veriyorlar. Yani bir sorunu giderirken daha byk sorunlara yol ayorlar. Bunu yapmak
yerine bizim nerimiz su kaynaklarn da koruyacak nitelikte iklim deiikliine kar
mcadele etmek ve zmler retmek. Ayrca retilecek her bir zm tm gezegenin,
tm insanlarn karn gzetilerek retilmeli. Diyelim ki Trkiyede ciddi bir kuraklk oldu ve
bu tr artma tesisleri kuruldu. Trkiyedeki su sorunu zld. Pekiyi, Afrika ve dnyann
dier blgelerinde yaanan kurakla nasl bir zm bulunacak. Btn deniz sularnn
artlmasyla m? Burada kresel bir sorundan bahsediyoruz. Sadece bir noktaya, bir
blgeye odakl bir zm reterek bu sorunu zemeyiz. Tuvaluda yaan insanlarn artk
yaayacak bir yerleri kalmamasndan bahsediyoruz. Bu insanlarn da en az bizim kadar
bu gezegende yaam haklar var. Pakistann bete biri sular altnda kald. Milyonlarca
yoksul Pakistanl evinden yurdundan oldu, her eylerini kaybettiler. Bu tr felaketlerin
yaanmamas iin hala iklim deiikliini durdurma olaslmz varken hkmetler aras
balayc bir anlama oluturulmas gerekiyor. Avustralyada yaananlardan bir rnek
vermek istiyorum; Avustralya 2007 ylnda ok ciddi bir kuraklk yaad. Avustralyann tarm
alanlar bu kuraklktan ykc bir ekilde etkilendi. Hkmetin bu kurakla ilikin zm
yle oldu: Kuraklk yaanan blgedeki nfusa lkenin gneyine tanmalar sylendi.
nsanlar gneye g ettiler. Daha sonra nfusun daha youn olduu Sidney, Melbourne
gibi ehirlerde kuraklk yaanmaya baland. Bu sefer hkmet insanlara adann kuzeyine
gidin dedi. Kuzeyde ise yamur ormanlar var. Kesin yamur ormanlarn, kendinize

tarm alanlar an dediler. Yamur ormanlar sadece Avustralya iin deil tm gezegenin
akcierleri. Dolaysyla bir yerde bu halka krldnda dnyadaki yaam zincirini yok etmeye
balyorsunuz, gezegendeki yaam varlnz devam ettirmek iin... Ki varln devam
ettiremeyecek Pakistan gibi ya da Afrika lkeleri gibi yoksul lkeler var. klim krizi ayn
zamanda bir adalet sorunudur. Barajlar konusu da burada nem kazanyor belki de. Btn
hidroelektrik santrallerini yapma gerekeleri, elektrik enerjisi retmek. Elektrik enerjisi
retmek yerine Trkiye Cumhuriyeti hkmeti u anda kendi elektrik sisteminin enerji
verimliliine bakmal. u an retilen elektriin yzde 40 verimsizlikten gidiyor. Elektrik
bir yerden bir yere iletilirken, tanrken kaybediliyor. Sebebi iletim sistemlerinin eskilii,
kablolarn yenilenmemi olmas. Bu iletim sistemlerini yenilemeniz ve yenilenebilir enerji
kaynaklarna gemeniz ile aslnda Karadeniz blgesindeki ve birok blgedeki hidroelektrik
santrallerine gerek kalmadan yapmanz mmkn olacak. Babakann syledii bir sz
vard dereler denizlere akyor bunlar byle mi brakacaz diye... Elektrii retmenin
birok yntemi var, zm yolu var. rnein Almanya bizden ok daha az gne alan bir
lke ama elektrik enerjisinin yzde 16sn gneten elde edebiliyor. Trkiye ise gne
asndan Avrupann ikinci gnelenme potansiyeline sahip lkesi, spanyadan sonra.
Rzgra baktmzda yine byle bir durum var. Dolaysyla elektrik retmek iin baraj
yapmak yerine bir sr alternatifiniz var. Bu alternatif, uygulanabilir yntemlerin hepsi
yenilenebilir enerji. Ayrca bu kaynaklarda milli kaynak gibi bir snrnz da yok. Rzgrn
ve gnein milliyeti yoktur. Siz yenilenebilir enerji kaynaklarn kullanarak srdrlebilir
enerji sistemine sahip olabiliyorsunuz. Bu ayn zamanda evre ve doa ile bark bir
sistem. klim deiiklii ile mcadele konusunda bunlar hayata geirmeniz durumunda
ciddi bir adm atm oluyorsunuz. u an T.C. devleti yenilenebilir enerjiye ok kk bir
miktar tevik veriyor. Bunun yerine Garanti Bankasndan Akbanka Hasankeyf, Ilsu projesi
iin tevik istemeyi iyi biliyorlar.
Gven Eken
Karadenizde bir laf var shunet diye... Derenin bir shuneti var, diyorlar. Dere getii
yerdeki yaam dengeliyor, oraya gerekli ve yeterli miktarda su veriyor. klimi dzenliyor,
nemi arttryor ya da azaltyor, havay temizliyor. Bir damar vcudumuzda ne yapyorsa
onu yapyor. Karadenizliler yle anlatyor, bu dere buraya shunet verir bylece kurak
olmasn, karn ok sert olmasn engeller, ya dzenler. Keklikler de o shunet gittii
iin gidiyor. Ne geliyor? Siyah ve beyaz geliyor. Karm gidiyor, eitlilik gidiyor yerine
su ve kara dip dibe kalyor. Ama gei yok. Suyla kara arasnda bir duvar ryorsunuz.
Nehir ise o geii salyor. te eskiler ona shunet diyor o yzden keklik de gidiyor,
baka hayvanlar da gidiyor. Elbette insanlar da gidiyor. Ben kendi adma bu enerji iinin,
sulama iinin, iklim deiiklii iinin devletlere braklmayacak kadar nemli olduunu
dnyorum. Hi umudum da yok akas. Devlet falan da kalmam durumda, sosyal
devlet diye bir ey yok. Kamuyu gzeten devlet diye bir ey yok. Devlet, irketin taeronu...
Dolaysyla devletlere brakamayz bu ii. Umarm Meksikadaki iklim zirvesinden birka

teselli kar. Bu iler devletlere braklamaz nk devletin yaps zaten merkezi. Merkezi
yap ancak merkezi zmler retebilir. Ne yapar? retir; barajlar yapar, nkleer, rzgr,
gne bunlara hep merkezi bakar. Bir merkezde retir oradan datr. Ve retilen enerji
gider ve asla yerine gelmez. Doadakinin tam tersi yani... Doada hep bir dng vardr.
Doann dnme disiplinin tam tersine iler merkezi ynetim. Dolaysyla doay yok
etmek iin kurgulanm bir dnme biimidir. me suyu barajlarn nasl zeceiz? me
suyu barajlarna gerek olmayacak yerleim yerlerine ihtiyac var dnyann. Diyarbakr gibi,
stanbul gibi milyonlarca insann yaad yerleim biimini doa anann kaldracak gc
yok. Her insan ihtiyacn yaad blgeden karlayabilmeli. Karlayabilecei bir yaam
biimini benimsemeli. Temelde bir hata var: ehir modeli ile dnyay, gezegeni kurtarma
modeli olmuyor. Eninde sonunda rnek yerleim yerleri oluacak. Soru u; biz bunu iyilie
dayal, karlkl birbirimizle dayanma iinde, iyilie hizmet ederek, kendi rzamzla m
bu noktaya geleceiz? Yani ihtiyacmzdan fazlasn tketmeye son vereceiz ya da bu
mecburen mi olacak? Yani dnya, insanlar ifas ettikten sonra m olacak? Mesele bu...
Kyamet gn bugn gelecek falan deil. 13 dakikada bir, bir canl (soyu) tkeniyor.
konumac ve sorular yantlarken yzden fazla canl silindi gitti dnyadan. Bu yzden
modelleri deil, teknolojileri deil, dnme biimlerini deitirmemiz lazm. Dnme
biiminin temelinde de merkezi dnme biimi var. Bunu yok etmemiz lazm. me suyu
barajlarna ihtiya olmayacak bir Diyarbakr bir stanbulu dnmemiz lazm. Bu yarn
olmaz belki ama ben eninde sonunda Dicle Barajn ykardm. Diyarbakr iin Dicle Barajn
ykan bir plan yapardm. Hasankeyfi kurtarmak Dicle Barajn ykmakla balar. Bir yandan
Dicle Barajna baml yaayacaksnz bir yandan Hasankeyf yok olmasn, Hasankeyfi
kurtarn diyeceksiniz. Bu olmaz, en azndan dnce olarak barajsz bir Diyarbakr bugn
hayal edersek onbe yl sonra bunu baarabiliriz. Baarabiliriz, Diyarbakrn ta var, da
var, nehri var bir sr kayna var. nsanlar oralarda medeniyet kurmular binlerce yl. Niye
imdi devam etmesin? Niye hepimiz byk ehirlere tkalm, niye hepimiz stanbula
tanyoruz? Niye daha fazla insan gelsin diye 3. kpry yapyoruz? Niye insanlar
kylerinden karmaya alyoruz? Bir dnelim: Sistemin dnmesi iin ehirlere ihtiyac
var. Kredi kart verecek, bankalara bizi muhta brakacak. Kendi kendimize yeter zgr
toplumlar olmaktan kartacak bizi. Bunun en kolay yolu, bir blgeye HES yaparsn, baraj
yaparsn, maden yaparsn, sava yaparsn ve insanlar ehirlere toplarsn. Bunlarn hepsi
ayn yere kyor, insanlar ehirlere toplamak ve sistemin kendilerine sunduklaryla, sisteme
muhta kalmalarn salamak... Bunun dnda modeller dnmek lazm. Medeniyeti
ehirlerin dnda srdrecek yeni modeller dnmek lazm. Ve eski toplumlarn,
atalarmzn yntemlerini gelitirebiliriz. Uygarlk buradan km, Dicleden, dnm
dolam bumerang gibi kendisini yok ediyor. Tarm burada km, tarmn en kts u
anda GAPta yaplyor. Sulama sistemleri burada km, en kts burada yaplyor. lk
suyu kontrol etme fikri burada hayat bulmu, imdi en kt barajlar burada yaplyor. Bu
dngnn dna kmak lazm. Bunu da medeniyeti ehrin dna yayarak yapabiliriz. me
suyu barajlarndan da byle kurtuluruz. Bunu yapana kadar da zm yoktur. Tabii insanlar
Diyarbakrda su iecek ve baraja ihtiya var. Ama insanlar orta ve uzun vadede, insanlar
baka bir ey dnebilir. Enerji iin de ayn ey geerli. Enerjiye ihtiyacm varsa bunu ben

kendim reteceim. Dan bandan, bilmem ne nehrinden, bilmem ne santralinden deil.
Elektrii kullanmak istiyorsam atmda reteceim; rzgr var, gne var, su var. Baraj
yapmadan nehir tribnleriyle elektrik retebilirsiniz. Pek ok yerleim yerimiz nehirlerin
kenarnda, peki niye yapmyorlar? nk dnme biimimize aykr. Dnyada dnme
biimi merkezi dnme biimi ve bu anlattklarmn hepsi uta. Yani insanlarn yaadklar
yerdeki dnme biimleri, bu insanlar zgrletiren bir dnme biimi. Byle modeller
kurmak lazm. Bence bulunduumuz corafya sihirli topraklar. Buralardan dnyaya ok
ey yaylm. Bu topraklarn dnce asndan da yenilikler retebileceini dnyorum.
neyi nce kendimize batrmamz lazm. Kendi yaamlarmzda drst isek, fedakrlklar
yapyorsak, kendimizi ehir hayatnn esaretinden kurtarabiliyorsak ya da en azndan
aresini aryorsak, aresini bulamadmzda zlyorsak ite o zaman Hasankeyfi
kurtarrz, ite o zaman barajlar ykabiliriz.
Serdar Karata
Sorulara ksaca yant vermeye alaym. Barajlar neden ime suyu amal kullanlyor?
Aslnda ime suyu ve kullanma suyu iin barajlarn yaplmasna gerek yok. Sizin barajlardan
ime ve kullanma amal alm olduunuz suyun miktar, sulama amal alm olduunuz
su miktaryla kyaslanamaz bile. me ve kullanma amal su elde etmek iin herhangi
bir baraja ihtiyacnz yok. kinci soru da srailin kurak mevsimlerde geri dnm, artma
tesisleriyle su temin ettiinden bahsetmitiniz. imdi zellikle 2006-2007 yllarnda
Trkiyede yaanan kuraklkla birlikte baraj glleri minimuma indi. Bu dnemde zellikle
atk sularn tekrar kullanm ile ilgili bakanln bir almas oldu ama kuraklk bitince,
sular ykselince tekrar arka planda kald. Aslnda atk sular uzun yllardr sulama amal
kullanlyor. Her atk su kaynann hemen sonunda bir tarm vard. Atk sularla sulama
yaplyordu. Diyarbakrn gemiinde de 10 yl ncesinde de ayn durum vard. Bu durum
kurakln, susuzluun yaand bir aresizlikten dolay... Atk sularn zellikle ime amal
deil de sulama amal kullanm gerek Avrupada gerek Afrikada birok yerde almalar
var. Diyarbakr ile ilgili hayvan borsas, Dicle niversitesinin atklar ve Maden bakr
iletmesi sorulmutu. Maden bakr iletmesi hemen Maden aynn balangcnda, Maden
ilesinde kurulu... Uzun yllardr iletilmeyen bir tesisti. zelletirildikten sonra son bir
buuk yldr faaliyette. Biz de rutin olarak denetliyoruz ama bizim yetki alanmzda deil.
Bizim yetki alanmz Kralkz Baraj, Dicle Baraj ve Dibni Barajnn arasnda kalan ksm ama
yine de biz rutin olarak Elaz evre ve Orman l Mdrl ile srekli yazmalar yapyoruz
ve geen ay da Maden Bakr letmesini denetledik. u an tam olarak iletilmiyor ve ciddi
bir atklar yok. Asl cevher karma ilemleri balayacak ama balamadan nce evre
Orman Bakanlnn denetiminde ve gerekli artma tesisini kurduktan sonra iletmeye
geecekler. Tabii Trkiyede birok ynetmelik var ama maalesef hala sularmz kirleniyor.
Bunu engellemek iin uygulanabilir denetimlerin ve su politikalarnn benimsenmesi,
hayata geirilmesi gerekmektedir. Diyarbakrn knda bulunan hayvan borsas ve Dicle
niversitesinin atk sularyla ilgili olarak; Dicle baraj glleriyle ilgili mevzuat evre ve

Orman Bakanlnn yetkisi iinde. Ynetmelikler de aslnda birbiriyle elikili. Su kirlilik
kontrol ynetmeliinde artlsa dahi ime ve kullanma suyu kayna olarak kullanlan
bir kaynaa atk su dearj yaplamaz diyor ama Dicle Nehri zerinde ileler var, yerleim
yerleri var. Dicle baraj gl, blgenin yer alt kaynak sularn da besliyor. Bu anlamda ime
suyu elde edilen bir kaynaa atk su dearj var. Ciddi anlamda denetim ve ynetmeliklerin
uygulanabilir bir biimde yenilenmesi ve aklc su politikalarnn daha iyi ynetmeliklerle
gelitirilmesine ihtiya var. Temennim, daha iyi ynetmelikler ve daha iyi su politikalarnn
gelitirilip salkl su kaynaklarnn olumasdr.
2. Oturum
Ulusal Ve Uluslararas Yasa, Szleme Ve Metinlerde Su Hakk
Dnya Su Konseyinin 1992 ylnda suyu ihtiya maddesi olarak tanmlamas ve su
kaynaklarna ynelik yeni liberal politikalarn uygulanmasna kar dnyann her tarafnda
su hakk mcadeleleri yaygnlat. Bu mcadeleler sonucunda, 2010 ylnn Temmuz aynda
BM tm insan haklarnn gerekletirilmesinin ayrlmaz bir paras olarak, adil, gvenli
ve temiz ime suyu ve suya dayal salk hakkn kabul eder maddesi Birlemi Milletler
Genel Kurulunda 122 lkenin evet, 41 lkenin ekimser oyu ile kabul edildi.
BMde tannan su hakknn ulusal ve yasal dzenlemelere, szlemelere etkisi ne olacaktr?
BMde ekimser oy kullanan Trkiyenin uluslararas pozisyonu nedir, neden ekimser oy
kulland? Bunun hidro-enerji politikalar ile balants nedir? Su hakk iin sren ulusal ve
uluslararas hukuki mcadeleler hangi aamada ve bu srete ne tr deneyimler yaadlar?
Moderatr: Seyfi Fidan (DSK)
Konumaclar: Ar. Gr. Tolga irin (M Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku Anabilim Dal),
Tommaso Fattori (talya/ Italian Water Movements), Av. Arif Ali Cang, Fahrettin ada (DSK
Genel Mdr Vekili)
Ar. Gr. Tolga irin (M Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku Anabilim Dal)
Bu toplantnn Diyarbakrda yaplmasn anlaml buluyorum. nk benim ilk kez gelme
frsat bulduum bu bereketli corafya, yani Mezopotamya, birbirinden farkl birok me-
deniyete ev sahiplii yapmann yannda, bundan tam 5000 yl nce insanlk tarihinde ilk
defa merkezi su ve atk sisteminin kurulduu topraklar olma zelliini de tamaktadr.
Duyanlar olmutur, bu toplantnn yapld parka da ismini veren Smerler, ilk su artma
tesisini biraz gneyimizde Nippur ehrinde kurmulardr.
Su, bu corafyada -dier biroklar gibi- vazgeilmez neme sahiptir, hatta yle ki bizzat
bu corafyaya ismini de vermitir. Bildiiniz zere Mezopotamya etimolojik olarak
iki nehrin aras anlamna gelmektedir; yabanc konuklar belki bilmezler, erkek ve kz

ocuklarmzn isimlerinin de kayna olan Frat ve Dicle nehirlerinin... Uzatmayaym, bu
anlaml topraklarda, iki suyun arasnda bu uluslararas toplanty dzenleyenlere ve siz
konuklara beni dinleme zahmetine katlandnz iin imdiden teekkr ederim.
Bir nsan Hakk olarak Su Hakkna neden ihtiya var?
Hep syleriz su hayattr diye, bu tartmasz doru... Anadolu filozofu Thalesin yaad
dnemde, suyun her eyin zn (akhesini) oluturduu ynndeki tespiti gz ard edi-
lemez. Bugn bu forumda konutuumuz her eyden, rnein zel mlkiyetin ortaya -
kndan, dinsel inanlardan, aile, devlet ve benzeri kurumlardan; gnmzde gvence
altna alnm btn hak kategorilerinden, hatta insandan bile nce var olan bir element-
tir. Birbirleri ile yarmaz ama ister evrimci olsun ister Ortodoks bir dindar, insann ortaya
knda suyun roln kabul edecektir. Hal byleyken su, kelimenin her anlamyla doallk
iermektedir; yle ki, aramzda hukuku olanlar daha iyi bilirler, liberal hukuk retisine
gre insann devletten de nce var olan ve mdahale edilemez baz doal haklarndan
bahsedilmektedir. Bugne kadar zerinde oka durulmu deildir ama aslnda de en do-
al hakkn, insann su zerindeki hakk olduu pek ala ileri srlebilir. Nitekim bir gre
gre (aynen aktaryorum) Dharma Sastras (Eski Hint hukuku) ve slam yasalar dhil olmak
zere btn eski hukuk sistemlerinde, ayrca modern dnemde de geleneksel hukuk ierisinde
su hakknn varln koruyor olmas; bu hakkn, modern devletlerin hukukunca tannan hak-
lardan olma ihtimalini tamamen ortadan kaldrmaktadr.
Gerekten de tarihte birok devlette ve kltrde su zerine bir hukuk var olagelmitir.
rnein gnmz Trkiye hukukunun restorasyon kayna olan Roma hukukunda ay-
rntl bir sular hukukundan bahsedilmektedir. Buna ek olarak Trkiyenin tarihsel adan
yabanc olmad zere slam hukukunda da suyun zgn bir yeri vardr. yle ki slam
hukukunda (hadislere de konu olmutur) meralar, ate ve su zel mlkiyetin ve ticaretin
konusu yaplamaz. Osmanl hukukunda da bu esas etkisini gstermitir. Kii, kendisi kuyu
amadka sudan zgl bir kullanm salayamaz. Kuyu am olsa dahi, suyu talep eden
olursa bunu ondan saknamaz. Mecellede kural olarak sulardan herkesin yararlanabilece-
i, yeraltnda cereyan eden sularn kimsenin mlk olmad hkm altna alnmtr.
Dier taraftan, konuya antroposentrist (yani insan merkezci) yaklamazsak, su ile kuru-
lan bu ilikinin sadece insanla snrl olmadn hatrlatmakta yarar var; hayvanlar, bitkiler
veya ksacas btn canllar da evrensel adan su ile zel bir iliki kurmaktadr. Ancak di-
er canllardan farkl olarak insan, su ile kurduu ilikiyi sadece yaamsal temelde ger-
ekletirmiyor. Su, eitli insan topluluklar asndan kltrel bir deer tamakla birlikte
(rnein Hindistanda Ganj nehrinin durumu budur), yine insanlar/insan topluluklar a-
sndan mlkiyetin konusunu da oluturmaktadr. Su zerindeki mlkiyet, en ilkel haliyle
bedensel ya da evresel temizlik iin, temel besin ihtiyac ve barnma iin olabilecei gibi,
bata enerji retimi olmak zere birok teknolojik, ticari veya endstriyel kullanmn da
esasn oluturmaktadr. Hal byle olunca kapitalizm anda bir meta olarak suyun pa-
zarlanmas, kamusal gvencelerden yoksun braklp ticaret nesnesi haline getirilmesi de

artc olmamaktadr. te bu artc olmayan durumun, yine artc olmayan ve fakat
son derece kayg uyandran baz sonular sz konusu olmaktadr. Getiimiz ay, BM ta-
rafndan su hakkna ilikin olarak kabul edilen kararda da ifade edildii zere hlihazrda
884 milyon insan gvenli ime suyuna eriememektedir. Yine 2,6 milyar insan ise temel sa-
nitasyon (temizlik) iin ihtiya duyulan sudan mahrumdur. Yeterli ime suyu ve sanitasyo-
nun bulunmamas ile balantl olarak, her yl sadece (5 yan alt nfusta) yaklak olarak
1,5 milyon ocuk lmekte ve 443 milyon okul gn kaybedilmektedir.
Keza Dnya Salk rgtne gre, 1,1 milyardan fazla insan temiz ime suyuna, 2,6 mil-
yardan fazla insan ise temizlik iin ihtiya duyulan suya ulaamamakta; UNESCO raporla-
rna gre her yl 2 milyondan fazla insan susuzluk sorununa bal nedenlerle lmektedir.
Ayrca sistemin ayn ekilde devam etmesi durumunda nmzdeki yirmi yl iinde kii
bana den su miktarnda te bir orannda bir azalma sz konusu olaca ve 2025 y-
lnda 4,4 milyar (btn nfusun %63) suya bal sorunlarla kar karya kalaca ifade
edilmektedir. Yani ok yakn gelecekte susuzluk ve buna bal bir barbarlkla kar karya
kalmamz olas. te suyun bir meta m yoksa bir insan hakk m olduu noktasndaki ikilem
bizi, Rosa Luksemburgun yllar ncesinde nmze srdne benzer bir tercihe zorlu-
yor: Ya kuraklk ya yaam.
Suyun Uluslararas nsan Haklar Metinlerindeki Yeri ve Evrimi
Suyun insan hakk olmas nemlidir. nk suyun insan hakk olarak gvencelenmesi,
onun bir takm koruma mekanizmalarnn denetim alanna dhil olmas ve hukuksal a-
dan ileri srlebilirliine neden olacaktr. Ancak bu konuda ok ileri bir aamada olduu-
muzu syleyemem. yle ki suyun bugn aktivistlerin savunduu anlamyla bir hak olarak
herhangi bir uluslararas szlemede varlndan bahsedemiyoruz. Ancak bu ynde son
dnemde bir takm gelimeler var; rnein BM Genel Meclisinin haziran aynn sonunda
122 lehte, 41 ekimser oyla kabul edilen gvenli ve temiz ime suyu ve yeterli salk koul-
lar hakkn, yaam hakk ve tm insan haklarndan yararlanmak iin temel bir insan hakk
olarak tanyan karar ve sonrasnda ekim aynda BM nsan Haklar Konseyinin su hakk
ve salk koullar hakknn yasal balayclna ilikin karar son dnemdeki dikkat ekici
gelimelerdir. Bu gelimelere belki Tommaso Fattori deinecektir. Ben daha ok 15 nolu
genel yorum zerinde duracam. Ancak buna gemeden su hakkna ilikin getiimiz
yzylda grnen baz nvelere deinmek gerekiyor:
Su, uluslararas metinlerde ilkin insancl hukuk (yani sava hukuku) erevesinde kendisine
yer bulmutur. Bu konuda bilinen en temel metinler ikinci dnya savandan sonra Bir-
lemi Milletler, yani BM nezdinde retilen Cenevre Szlemeleridir. Sava Mahpuslarna
Yaplacak Muamele ile ilgili Cenevre Szlemesinin 20, 26, 29 ve 46nc maddelerinde,
mahpusa ime ve temizlik iin gerekli olan suyun mahpusluk srasnda ve yer deitir-
me srasnda tedarik edilmesinin zorunlu klndn; 1950 ylnda yrrle giren Sava
Zamannda Sivil Kiilerin Korunmasyla ilgili Cenevre Szlemesinin 85, 89 ve 127inci
maddelerinde, gzaltnda bulunan sivillerin tutulma ve yer deitirilmeleri boyunca, tu-

valet ve banyo gibi temizlik ihtiyalar ile ime suyu ihtiyalarnn karlanmasnn zorunlu
klndn; son olarak 1978 ylnda yrrl giren Uluslararas Olan ve Olmayan (bunlar
iki ayr szlemedir) Silahl atmalardan Madur olanlarn Korunmas ile ilgili 12 Aus-
tos 1949 tarihli Cenevre Szlemesine Ek Protokollerden birincisinin 54nc maddesi ile
ikincisinin 5 ve 14nc maddelerinde, sivil nfusun hayatta kalmas iin gerekli olan su
kaynaklarna saldrlmasnn, tahrip edilmesinin, ortadan kaldrlmasnn, kullanlmaz hale
getirilmesinin yasaklanm olduunu gryoruz.
Bu metinler, sava gibi insan haklarnn toplu olarak ihlal edildii vahet dnemlerinde
dahi insanlarn, savan kar taraf olan ve bu nedenle dman grmesi gerektii pro-
paganda edilen kiilere bile, yle ayan beyan, insanlktan kacak raddede dmanlk
edemeyeceini ifade etmektedir. Dolaysyla hukuk retisinde su hakknn uluslararas
kkleri zerine alan aratrmaclar, sava zamannda dahi asgari bir geerlilii bulunan
su hakknn bar zamannda haydi haydi geerlilik kazandna iaret etmektedirler.
Yani getiimiz asrn ilk yarsnda, uluslararas metinlerde su, ok dolayl da olsa kendisine
yer bulmutur. Bu dneme su hakknn erken dnemi diyebilir miyiz, bundan pheliyim.
nk bu dnemde suya yer veren metinler olsa da konu, terminolojik olarak su hakk
biiminde tartlmamtr. Ancak yine de, mesela bugn vuku bulacak bir savata, halen
geerli bulunan Cenevre szlemelerine aykr biimde, sivil su kaynaklarnn bombalan-
mas, sava tutsaklarna su verilmemesi vb. vakalar karsnda su hakk ihlal edilen kiilerin,
olayn vahametine gre, bu konuyu Uluslararas Ceza Mahkemesi nne tamalar mm-
kndr. Bu insan haklar asndan olumlu bir eydir.
Cenevre Szlemelerinde su dan bahsedilmi olmakla birlikte, 20. yzyl metinlerinin
byk bir ksmnda su hakkndan aka bahsedilmi deildir. Aslnda bana gre bu, o
dnemde su konusunda spesifik bir gvence gereksinimi olmamas ile ilgilidir. Nitekim
ne zamanki byle bir gereksinim gndeme gelmeye balamtr, hemen ardndan su, ze-
rinde durulmaya balanan bir konu haline gelmitir. yle ki bildiiniz zere 70li yllar,
kapitalizmin evreye verdii tahribatn ak bir ekilde grlmeye balad dnemdir.
Tm dnyada evre hareketi glenmi ve bu mcadelenin bir rn olarak da bir nc
kuak hak olan salkl bir evrede yaama hakk gvencelenir olmaya balamtr.
Nitekim 5-16 Haziran 1972 tarihlerinde Stockholmde gerekletirilen ve 100den fazla lke
temsilcisinin katld, mehur Stockholm nsan evresi Konferans bu konuda nem-
li bir virajdr. Bu konferansta su, evre hakknn bir paras olarak korunmas gereken bir
madde olarak anlmtr. Bundan hemen be yl sonra 1977 ylnda yaplan Mar Del Pla-
ta Konferansnda, tm halklarn, gelime aamas, sosyal ve ekonomik koullar ne olursa
olsun, temel gereksinimlerine eit miktarda ve kalitede ime suyuna eriim hakkna sahip ol-
duu, hem konferans eylem plannn nsznde, hem de Topluluk Sular konusundaki
2 nolu kararda ifade edilmitir. Konferans sonrasnda 1980 ve 1990 arasndaki dneme
ynelik olarak, yeterli hizmet ulaamayan kentsel ve krsal alanlara gvenilir ime suyu
ve salk koruma hizmetlerinin tedarik edilmesi amacyla uluslararas ime suyu temini ve
salk koruma on yl balatlmtr.

Yine bu dnemde hazrlanan ve bugn hukuku olmayan kiiler tarafndan da tannr du-
rumda olan ocuk Haklar Szlemesinde; ocuklarn salk hakk ile balantl olarak,
ocuklara temiz ime suyunun salanmas gibi yollarla bulac hastalklarla ve yetersiz
beslenmeyle mcadele edilmesi; Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln Tasfiye Edilmesine
likin Szlemede de krsal alanda yaayan kadnlarn, baka birok balamdaki haklar
ile birlikte ime suyu ile ilgili yeterli yaam standartlarndan yararlanma hakk da kaydedil-
mitir. Hemen kaydetmeliyim ki bu iki szlemenin taraf devletlerce yerine getirilip getiril-
medii birer raporlama usul ile alan zgl komitelerce denetlenmektedir. Bu da eksik
ama olumlu bir gelimedir.
Su hakk konusunda, hukuki adan olmasa da- siyasi adan nirengi noktasn oluturan
gelime ise esasen, 1992 ylnda Dublinde yaplan, bu nedenle de Dublin Konferans ola-
rak bilinen Su ve Srdrlebilir Kalknma Konferans olmutur. Dublin Konferans, esasen
Mar Del Platadan 15 yl sonra, ilk kez dnya liderlerinin bir araya gelecei Rio-BM evre ve
Kalknma Konferansna hazrlk iin toplanmtr. Dublinde, balca amac suyu uluslararas
siyasal gndemin bir paras haline getirmek olan Rio Konferansna ynelik bir yol haritas
hazrlamak zere bir takm ilkeler ortaya konulmutur. Drt balktan oluan bu ilkeleri
yle zetleyebilirim:
Birinci ilkeye gre; temiz su snrl bir kaynaktr, btncl bir yaklamla etkin bir yneti-
min gelitirilmesi gerekir. kinci ilkeye gre; su kaynaklarnn gelitirilmesinde ve yneti-
minde, her seviyedeki kullanclar, planlamaclar ve politikaclar da dhil eden, katlmc
bir yaklam benimsemelidir. nc ilkeye gre; suyun datm, ynetimi, korunmas ve
bu konuda karar alma srecinde kadnlarn merkezi rol olmal ve bu ynde pozitif siyasa
retilmelidir. Grld zere buraya kadar kabul grebilecek ilkeler ortaya konulmu-
tur. Ancak meselenin tartma yaratan pf noktas son ilkede bulunmaktadr: Drdnc
ilkeye gre su, tm kullanm alanlarnda ekonomik deere sahip bir kaynaktr ve ekono-
mik bir meta olarak grlmelidir. Bu ilke erevesinde, ncelikle temiz su ve salk hiz-
metlerine denebilir fiyatlarla eriebilmek tm insanlarn temel hakk olduu kabul
edilmelidir. Gemite suyun ekonomik deerinin grlmemesi, su kaynaklarnn boa ve
evreye zarar verecek ekilde kullanlmasna yol amtr. Suyu ekonomik bir meta olarak
ynetilmesi, etkin ve adil tketim salamann ve su kaynaklarnn korunmasn tevik et-
menin nemli bir yoludur.
Dublin Konferansndaki ekonomik temelli bu yaklam, yine 3-14 Haziran 1992 tarihinde
dzenlenen ve Stockholm Konferans ile balayan evre konusundaki uluslararas etkin-
liklerin bir halkas niteliinde olan BM Rio evre ve Kalknma Konferansna da yansmtr.
Stockholm Konferansndan sonra dnyann ikinci byk evre etkinlii olan bu konferans,
insanln ortak mal olan evre zerinde gerek bir tartmaya vesile olmas ve evreden
yararlanma konusunda devletler ile bireyler arasnda eitlik temelinde yeni kurallar net-
letirip formle etmek bakmndan bulunmaz frsat yakaland ynndeki umutlar besle-
se de, gerekte evre hakk konusunda byk bir d krkl yaratmtr. Ayn d krkl,
su hakk asndan da mevcuttur. yle ki konferansn sonucunda srdrlebilir kalknma

modelinin karakterize ettii alt metin ortaya konulmu, bu metinlerden, Trkiyenin de
benimsedii program niteliinde bir belge olan Gndem 21in 18inci blm Tatl Su
Kaynaklar Temininin ve Kalitesinin Korunmas biiminde dzenlenmitir. Genel hatlaryla
bu blmde su, doal bir kaynak ve hem sosyal hem de ekonomik bir mal olarak ng-
rlm, suyu kullananlardan uygun cretler alnmas telkin edilmi, srdrlebilir ynetim
iin her trl planlama ve gelitirmede suyun tam maliyetinin esas alnmas nerilmi ve
suyun bir mal olduu sklkla vurgulanmtr.
Rio Konferans sonrasnda ise srayla, su hakkna ilikin olarak srasyla 1992 Dnya kinci
Uluslararas Su Konferans Amsterdam Deklarasyonu, 1994 Uluslararas Nfus ve
Kalknma Eylem Plan, 2000 Lahey Su Gvenlii Bakanlar Deklarasyonu gibi soft law
yani herhangi bir komisyon veya mahkeme gibi kurumsal organ tarafndan denetlenmeyen
yumuak hukuk metinleri yaynlanmtr. Ancak tm bu gelimeler 21inci yzyla girerken,
BM nezdinde su zerinde daha fazla durulmasnn nn amtr. Nitekim 21inci yzyla
ulatmzda, 6-8 Eyll 2000 tarihinde 189 ulus temsilcisinin katlmyla gerekleen
Milenyum Zirvesinin sonucunda ortaya konulan Milenyum Kalknma Hedeferinin bir
baln da su oluturmutur. 2002 ylnda Johannesburgdaki BM Srdrlebilir Kalknma
Konferansnda da yinelenen bu hedeferden birisi 2015 ylna kadar gvenli ime suyu ile
atk sistemlerine ulaamayan insan saysn yar orannda azaltmak olmutur.
Tm bu gelimelere yaslanarak nirengi noktasn oluturan dnm ise 2002 ylndaki
BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Komitesinin 15 nolu genel yorumu olmutur.
Bu yorum nemlidir, nk bu Komitenin uygulanrln denetledii ve hkmlerini
yorumlad BM Ekonomik ve Sosyal Haklar Szlemesi, HAS vb. kadar olmasa da
nsan Haklar Hukukunun en nemli metinlerindedir ve az nce deindiim soft law
metinlerine nazaran etkili bir zemin oluturmaktadr. Geri genel yorumun hukuki
balaycl olmadn kaydedelim ve fakat hibir ekilde balaycl veya etkisinin
olmadn sylemek bence kolay deildir. Sonu itibariyle bu yorumlar, resmi bir komite
tarafndan retilmektedir.
te bu organ yani Komite, 2002 ylnda Szlemenin 11inci maddesindeki Bu Szlemeye
taraf devletler, herkesin, yeterli beslenme, giyim ve konut da dhil olmak zere, kendisi ve ailesi
iin yeterli bir yaam dzeyine sahip olma ve yaam koullarn srekli gelitirme hakkna sahip
olduunu kabul ederler ve 12inci maddesindeki Bu Szlemeye taraf devletler, herkesin,
ulalabilecek en yksek fiziksel ve zihinsel salk standardna sahip olma hakkn kabul
ederler ifadelerini birlikte yorumlayarak su hakk balkl 15 nolu genel yorumu retmitir.
15 Nolu Genel Yorum
Suyu bir insan hakk olarak tanmlayan 15 nolu genel yorumda, ncelikle en genel bii-
miyle; Devletin (i) suya eriime mdahale etmemesi (rnein keyfi su kesintileri, keyfi su
kirletme vb), (ii) mevcut su kaynaklarna devaml olarak eriimi salamas, (iii) bu eriim
iin su kaynaklarnn datm sistemi ve ynetiminde eitlii salamas, (iv) bunlar yapar-
ken suya sadece ekonomik fayda asndan deil, kltrel ve sosyal niteliini de dikkate

alarak yaklamas gerektii ifade edilmitir. Bununla beraber su hakknn unsurlar da orta-
ya konulmutur. Bu unsurlar hakka anlamn veren unsurlardr:
1-) ncelikle suyun en azndan (kiisel temizlik, amar, yemek yapma vb.) evsel kulla-
nmlar iin, sreklilik tekil edecek biimde yeterlilii salanmaldr. Ne demek yeterli-
lik? Bu greceli olabilir, bulunduunuz koullara gre farkllaabilir. Ancak Dnya Salk
rgtne gre biz insanlar yle ya da byle bu tarz evsel kullanmlar iin, gnlk 20 litre
suya ihtiya duymaktayz. Gerekten de banyo yaparken, yemek yerken vb. bu miktarda
suyu harcyoruz. Bu kullanmmz yle lks falan da deil, en temel insani ihtiyalar iin ge-
rekli. Geri aktivistlere gre bu miktar 20 litre deil, 50 litredir ancak bunda da bir tartma
vardr. Mesela kimi aktivistlere gre dere kenarnda yaayan birisi iin 50 litre bir gvence
deil, kstlama anlamna dahi gelebilir. Ancak uzatmayaym, 20 ila 50 litre arasndaki mik-
tarn asgari gvence olduu ynnde bir n kabul ile hareket edebiliriz.
2-) Sonra, suyun belirli bir kalitede olmas gerekiyor. Kalitede de grecelilik tayor gr-
nebilir. Ancak genel yoruma gre insan saln tehdit edecek mikro-organizmalar, kim-
yasal maddeler, radyoaktif atklar bulunmamas ve gvenliin salanm olmas kalitenin
asgari niteliini ortaya koymaktadr. lgilenenler iin Dnya Salk rgtnn me Su Ka-
litesi Rehber lkeleri bu konuda yardmc olacaktr.
stanbuldan gelen alkanlkla henz Diyarbakrda musluktan su imedim ama sabahki
oturumda Serdar Karatan sunduu verilere baktmda Diyarbakrdaki suyun kaliteli ol-
duunu syleyebilirim.
3-) Demek ki zetle su yeterli nicelik ve nitelikte olacakm. Ancak meselenin nirengi nok-
tas bu yeterli miktarda ve kalitedeki suya eriim meselesidir. Yani bir yerlerde yeterli mik-
tar ve kalitede su bulunabilir, ancak siz ona eriemiyorsanz bunun pek bir anlam kalmaz.
te genel yorum suya eriebilirlii nc unsur olarak ortaya koymaktadr. Eriebilirlik;
suya, suyla ilgili faaliyet ve hizmetlere ayrmclk yapmadan devletin yetkisi altnda bulu-
nan herkes tarafndan ulalmasn ifade etmektedir. Bu kulaa ho geliyor ancak mesele-
nin birka alt bal bulunuyor. Mesela su kaynana ok uzak bir kyde yayorsam ne
olacak veya daha dikkat ekici biimde rnein param yoksa suya eriebilecek miyim?
Bunlarn yannda mesela bir kampta istenmeyen bir mlteci/snmac veya cezaevinde
zor artlar altnda bir mahkm isem suya erimem mmkn olabilecek mi? Dahas bazen
bir suya erimekle birlikte, bana ulatrlan suyun zerine yaplan termik santraller, su ya-
tandaki deri fabrikalarnn atklar vs. hakknda bilgiye ulaabilecek miyim? Hatta daha
nemlisi bu barajlar vs. yaplrken bu bana sorulacak m? te bu sorular bir lde genel
yorumda yantlanmtr.
Eriebilirlik drt alt balkla yorumlanmtr:
Fiziksel adan eriebilirlik, her evin ve her eitim kurumunun veya iyerinin ierisinde
veya hemen yaknnda suyun bulunmasn ifade etmektedir. Dnya Salk rgtne gre
suya ulam, meknsal adan 1 kilometreden, zamansal adan 30 dakikadan fazla sr-
yorsa hibir ekilde eriebilirlik sz konusu deildir. Yani, suya temel eriimin snrn bu

birimler oluturmaktadr. Meknsal adan 100 metre, zamansal adan ise 5 dakika iinde
ve en azndan bir muslua ulalmas durumunda ise orta dzey eriimden bahsedile-
bilmektedir. Son olarak suya ev iinde ve birden ok muslukla eriim ise, optimal eriim
olarak deerlendirilmektedir. Trkiye gibi bir lkede optimum eriim salanmaldr.
Eriebilirliin ikinci alt baln ayrmclk yaplmadan eriim oluturmaktadr. Ne
demek ayrmclk yapmamak, yapmadan eriebilirlik? u demek: Biliyorsunuz genelde
bir kentte sular kesilecekse ilk neresinin suyu kesilir? Genellikle varo mahallelerin. Ben
lks semtlerde yle srekli su kesintileri ile karlalmadn biliyorum. Geri bunda o
semtlerdeki zengin hanelerde su deposunun bulunmas da etkili olabilir ancak potansiyel
olarak yoksullara ynelik bu ynde bir ayrmclk yapld biliniyor. Oysa genel yoruma
gre bunu yapamazsnz. Dier taraftan bir zamanlar Trkiyede ok yaygn biimde
savunulan devlet gecekondu mahallelerine su gtrmemeli sylemi de su hakk ile aka
atmaktadr. yle ki genel yoruma gre yasad yerleimler ve evsizler de dhil olmak
zere, mahrumiyet blgelerinde iyi korunmu su imknlar salanmaldr. Hibir hane halk,
konut durumlar veya arsa durumlarna dayal olarak su hakkndan mahrum braklamaz.
Yani siz devlet olarak gecekondulara da su gtreceksiniz. Dier taraftan bu ii ille de
yatrmla zecekseniz, bunun orantsz, genellikle nfusun kk, imtiyazl bir kesiminin
yararlanaca, toplumun byk bir kesiminin faydalanamayaca pahal su hizmetleri ve
olanaklarna yaptrmayacaksnz.
Bilindii zere ayrmclk daha ok toplumun dna itilmilere ynelmektedir. Genel
yorumda da sayld zere gebeler, mlteciler, snmaclar, mahkmlar, doal afet
madurlar, kurak yerlerde ve kk adalarda yaayanlar, hkmller bugn dorudan
doruya toplumun dna itilmektedir. Hatta bu gelimemi toplumlara zg de deildir.
Daha geen yaz Fransada mltecilere hatta daha arpc biimde Romanlara ynelik
tutum akllardadr. 1945 ncesi dnemden kalma ayrmc sylemler, bugn ak seik
dillendirilebilmektedir. Trkiyedeki sradan faizmi hepiniz benden daha iyi biliyorsunuz,
zerinde durmayacam. Mlteci kamplarnda insanlk d olaylar yaanmaktadr. Bunu
ben sylemiyorum, raporlar sylyor. Neyse uzatmayaym, toplum dna itilmi bu
gruplar, genel yorumda zel olarak isimleri zikredilerek gvencelenmitir. Buna ek olarak,
ayrmcln fiziksel objektif nedenleri de olabilmektedir. Cinsiyet, ya, engellilik gibi... Bu
kategorilere kar ayrmclk yaplmamaldr.
Yeri gelmiken deinelim ki ayrmclk konusu bizde genellikle es geilir. Ancak genel
yoruma gre, su hakk ihlalinin en temel madurlar kategorik olarak kadnlar ve
ocuklardr. yle ki rnein su ktl yaayan birok lkede, eitim kurumlarnda yeterli
miktarda ve kalitede su bulunmamas durumunda, okula gnderilmeyenler kz ocuklar
olmaktadr. Su tama grevi geleneksel olarak birok kltrde kadnlara yklenmitir. Yeri
gelmiken bu toplantda erkek konumac ve bir erkek moderatrn karsnda erkek
nfusun ounlukta olduu bir dinleyici kitlenin bulunduunu gzlemliyorum. Bu da
dikkat ekici bir paradokstur.
Eriebilirliin nc alt baln ise bilgiye eriebilirlik oluturmaktadr. Bugn
2010 anayasa deiiklii ile beraber anayasal dzeye tanan bireysel bilgilenme hakk,

demokratik saydam ynetimin unsurlar arasnda nde yer alanlardan birisidir. Sz konusu
saydamlk, katlmcl da zorunlu klmaktadr. Demokratik bir devlette, devleti oluturan
insan unsurunun sahip olduu egemenlik yetkisi, kural koyma (yasama), bu kural
uygulama (yrtme) ve denetleme (yarg) yetkisini ierir. efafk, egemenlik yetkisini
vekleten kullananlarn ilem ve eylemlerini yetkinin gerek sahiplerinden saklamamas
anlamna gelir.
Bireylerin ve gruplarn su hakknn kullanlmasn etkileyecek pratiklere ilikin karar verme
srelerine katlmalar veya bunlar hakknda efaf biimde bilgi sahibi olmalar, devletle-
rin suyla ilgili stratejileri ve eylem planlarnn oluturulmas ve uygulanmasnn ayrlmaz
bir parasn oluturmaktadr. Demokrasinin vazgeilmezlerinden olan katlmclk ve ef-
fafk, suya eriim asndan da mevcuttur. Yani eriebilirlik, suyla ilgili konularda bilgi talep
etme, bilgi alma ve vermeyi de kapsamaktadr. Yani egemenliin sahibi olan bizler, bizim
admza suyumuz zerine yaplanlar, planlananlar hakknda bilgi sahibi olmal ve bu s-
rece katlmalyz. Yani bir dere zerinde baraj yaplacaksa rnein, o dereden faydalanan
yurttalarn inisiyatifi n planda olmaldr. Suyun nasl kullanlaca konusu, o irade ile e-
killenmelidir. Gizli veya apar topar ihalelerle kotarlmamaldr.
Son olarak eriebilirliin bir dier alt baln da, su hakknn en hassas alannda bulunan
ekonomik eriebilirlik oluturmaktadr. Bildiiniz zere doal bir kaynak olan suyun para
ile alnp satlmas son derece tartmal bir konudur. Yukarda deindiimiz zere Hindu-
izm veya slam gibi dinler de suyun ticari hale getirilmesine kar mesafelidir.
Biroklarnn bu forumda hazr bulunduu, taban aktivizmine dayanan birok hkmet
d rgtlenme ve aktivist de suyun bir meta olmaktan kartlp, temel insan ihtiyala-
r asndan parasz hale getirilmesini savunmaktadr. Birleik Devletler evre Koruma
Ajansnn yapt bir almaya gre; su masrafarnn, hane halknn giderlerinin % 2sini
gemesi durumunda bu giderler ok masraf kategorisine girmektedir. Bu oran yoksul
kesimler asndan %1,25e kadar gerilemektedir. Suya eriimin bir insan hakk olarak g-
vencelenmemesi durumunda bu limitlerin ok stnde bir ykma yol amas olasdr. Do-
laysyla bu gerekten hareketle birok aktivist, suyun meta haline gelmesine hem ahlaki
hem de ekonomik nedenlerle kar kmaktadr.
Buna karn, suyun ticarilemesi konusunda srarl bir lobi faaliyetinin bulunduu da
bilinmektedir. Nitekim bu ztlk, son on yldr su hakk tartmalarnn iki farkl kanadn
oluturmaktadr. Suyun paral olmas gerektiini savunanlar, zellikle israf konusuna vur-
gu yapmaktadrlar. yle ki; suyun ekonomik bir deer olarak ortaya konulmasyla onun
ynetiminin, kullanmnn daha dengeli hale gelecei dnlmektedir.
Suyun cretsiz bir insan hakk olarak gvencelenmesi gerektiini savunanlar ise, su hak-
knn sosyal niteliine vurgu yaparak, devletin bu konuda ykmllk altna girmesi ge-
rektiini, sosyal devletin varlk sebebinin bu olduunu, mevcut vergiler vastasyla su tesi-
satnn ve su kaynaklarnn maliyetinin karlandn savunmaktadrlar. sraf konusundaki
eletirilere kar olarak, sosyal/hak temelli yaklam; yukarda deinildii zere, gnlk 20
litrelik kullanmla snrlandrlm olan cretsiz olma halinin israf sorununu zecei iddi-

asn tamaktadr. Gerekten de baz pratikler, suyun cretsiz olmasnn da bir tr israfa
mcadele biimi olduunu gstermektedir. Trkiyede Dikili Belediyesinin toplamda 10
tona kadar cretsiz su datm uygulamas, belediye sakinlerinin kolektif iradesi ve 10 ton-
dan sonra para verilecek olmas bilinciyle daha az su harcamasna neden olmutur.
Yeri gelmiken, belirtmek gerekir ki Dikilide -bildiim kadaryla forum konumaclarndan
Arif Ali Cang bu davada avukatlk yapmtr, o daha ayrntl bilgi verebilir- garip bir ekil-
de grevi ktye kullanma olarak ele alnan ve bir ceza davasna konu edilen bu uygula-
mann benzerlerine, su hakkna ilikin uluslararas ykmllkler erevesinde farkl lke-
lerde de rastlanmaktadr. rnein ilide, belediye snrlar dhilinde yer alan yoksul kimse-
ler tespit edilmekte ve bu erevede yoksul hane halkna (ime suyu ve kanalizasyon fatu-
ralarna ynelik olarak) 3 yllk periyotlarla mali destek uygulanmaktadr. Uygulamaya gre
yoksul olarak tespit edilmi hane mensuplarnn ev ii su kullanmnn ilk 15 m3 %50 in-
dirim ile tedarik edilmektedir. Yardm alan kimselerin mali durumu yllk periyotlarla de-
netlenmekte ve hakkn ktye kullanlmas halinde ise yardm kesilmektedir.
Bunun yannda dikkat ekici bir bata rnek olan rlandada, ticari nitelik tamayan ev ii
kullanmn tamamen cretsiz olduu bilinmektedir. Sz konusu maliyet tamamen devlet
tarafndan karlanmaktadr. Bu erevede rlanda, suyun cretsiz olmasnn bir topya
olmadnn ak rneidir. yle ki bu rnekler suyun insan hakk olarak gvencelenmesini
savunanlarca sklkla kullanlmaktadr. nceki toplantda sorulmutu ama ben de bir
ekleme yapaym: Bildiimiz kadaryla dnyada ev iin kullanm btn su kullanmnn
sadece yzde 6sn oluturmaktadr. Esas tketim sanayi ve sulamaya gitmektedir. Hal
byleyken ev ii kullanmn cretsiz hale getirilmesi, sanlann aksine yle deveye hendek
atlatmak gibi bir ey deildir.
Buna ek olarak belirtelim ki, suyun zelletirilmesine kar kan sosyal/hak temelli yak-
lam, suyun zelletirilmesi durumunda kamusal gvenceye nazaran, pazar koullarnn
gerei olarak kalite ve miktarda d ve fakat bunun aksine cretlerde ykselme olaca-
n savunmaktadr. Bu savn, suyun zelletirilmesinin yaand lkelerde geerli olduu
gzlemlenmektedir. Bu konuda en belirgin rnei Bolivya oluturmaktadr. 1999 ylnn
Haziran aynda Bolivya-Cochabambadaki su durumuna ilikin olarak, Dnya Bankas tara-
fndan hazrlanan rapor erevesinde su sistemleri zelletirilmitir. Sz konusu raporda,
Bolivya devletinin su hizmetindeki fiyat artlarn nlemeye ynelik ayrd kamusal de-
nein, bte iin bir yk olduu ve lkenin borlarnn denmesi iin zelletirilmeye gi-
dilmesi gerektii nerilmitir. Bu neriler nda kartlan 2029 sayl yasa erevesinde,
su kaynaklarnn zel bir irkete devri sz konusu olmutur. Su, bir defa piyasa koullarna
aldktan sonra, yurttalarn -yamur suyunun biriktirmesi dhil- baka trl su temin
etmesi yasaklanmtr. Oscar Olivera anlatacaktr. Bildiim kadaryla anlan zelletirme
srecinden sonra, gelen zamlardan beli krlan yoksul halk damlarda, leenlerle yamur
sularn biriktirecek hale gelmitir. Ancak buharlama vb. doal srelerin sonunda oluan
yamur suyunun dahi yoksul halk tarafndan biriktirilmesi yasaklanabilmitir. Dier deyi-
le, yamur suyu dahi zelletirilmitir. Ayrca, yaplan szlemelerde, irketlere her sene

yatrmlarnn belli bir orannda (bu rnekte %16) kr garantisi verilmi, bu nedenle de
srekli olarak suya zam uygulanmtr. Bu srecin sonunda ise faturalarda % 300lere va-
ran fiyat artlar sz konusu olmutur. Arjantin, Gana, Nikaragua gibi lkelerde de benzer
sreler yaanm, fiyat artlarnn bebek lmlerindeki art etkiledii tespit edilmitir.
Bununla beraber, suyun cretsiz olmasna ynelik gelitirilen kar eletiri ise, insann
birok gereksinimin olduu, bu durumda dier birok ihtiyacn da cretsiz olmas gere-
kecei, bunun ise imknsz olduu ynndedir. Ancak bu eletirinin gzden kard
nemli nokta bulunmaktadr: ncelikle su ikame edilemez ve yoksunluu durumunda;
yaam, salk, evre, eitim bata olmak zere, birok ar hak ihlalinin nn aabilecek
bir maddedir. Keza suyun kltrel ve dinsel anlam da dikkate alndnda zgn bir ko-
num tad aktr. kinci olarak su doal bir mineraldir. Dnya gezegenindeki yaamn
varln da salayan su, birok baka gereksinimin aksine; tabiat gerei, zel bir retim
srecinden gememektedir. Yani su, ek olarak karlanamayacak arlkta bir maliyet getir-
memektedir. nc olarak, tam da anlan eletiride ifade edildii zere, insann ihtiya
duyduu birok gereksinim vardr ve bu gereksinimler eer kiinin kendisi bunu karla-
yamyorsa- kamu hizmeti olarak karlanmal ve bedelini deyemeyenler asndan evve-
liyatla tedarik edilmelidir. Nitekim sosyal devlet ilkesinin ve sosyal haklarn temel anlam
budur. Anlan yaklamn geerli olmas ihtimalinde, hlihazrda birok Avrupa (zellikle
Kuzey Avrupa) lkesindeki isizlik denei, toplu konut, parasz salk ve parasz eitim
vb. hizmetinin ortadan kalkmas gerekecektir. Byle bir yaklamn zaten var olan eitsiz-
lii daha da derinletirmekten baka bir anlam yoktur. Sosyal devlet ilkesi, en minimal
tanmlamayla, yukardaki eletirinin tersini ifade edecek biimde, gelir farklln azaltmak
ve herkese asgari dzeyde (daha fazlas da mmkndr) insan onuruna yaraan bir hayat
temin etme ykmll anlamna gelmektedir. Dolaysyla suyun cretsiz olmas ynn-
deki talep, hukuksal dayanaktan yoksun bir topya olmad gibi, yukarda deindiimiz
zere her hakkn belirli bir mcadele srecinin sonucu olduu gerei erevesinde ve
mevcut mcadele sreci de dikkate alndnda, tutarll/gereklii olan, sosyal bir is-
temdir. Dnyadaki su kullanmnn %20sinin endstriyel, %74nn zirai ve fakat sadece
%6snn ev ii kullanmlardan olutuu dikkate alndnda ilk aamada ev ii kullanmn
cretsiz olmas gereklilii ok rahatlkla savunulabilir.
15 nolu genel yorumdaki (kesintinin) bir kimsenin su iin bedel deyememesinden kaynak-
lanmas halinde, kiilerin deyebilme kapasitesi dikkate alnmaldr. Bir kimse hibir ekilde
ihtiyac olan asgari su miktarndan mahrum braklmamaldr. biimindeki ifadeden hare-
ketle suyun cretsiz olarak temininin mmkn olduu karm yaplabilir. Genel yorumda
denebilirlik konusuna da yer verilmi olmakla birlikte, Dublin lkelerinin aksine, su ve
suyla ilgili olanaklar ve hizmetlerin bedelleri herkes tarafndan denebilir olmal biiminde
bir tespitte bulunulmu olmas; 15 nolu genel yorumu, Dublin lkelerinden ayrmaktadr.
Hatta genel yorumda suyun, sadece ekonomik bir deer olarak deil, sosyal ve kltrel bir
deer olarak ele alnmas gerektii de aka vurgulanm, szlemedeki dier haklarnn
hayata geirilmesinde dnler verilmesine veya haklarn hayata geirilmesinin tehlikeye
drlmesine yol amamas gerektii kaydedilmitir. Ayrca sz konusu tartmalar ile

yakndan ilikili olacak biimde genel yorumda hakkaniyet ilkesinin daha fakir hane hal-
knn, daha zengin hane halkyla karlatrldnda su masrafar altnda lszce ezilme-
mesi anlamna geldiine dikkat ekilmi ve zellikle suyun bedelinin denebilir olmas
iin bedelsiz veya dk bedelli su gibi uygun fiyatlandrma politikalarnn uygulanmasnn
gerektii salk verilmitir.
Son olarak, suyun cretsiz olabileceine ynelik bir gndermenin bulunduu BM genel
yorumunda ticaretin liberallemesine kar bir takm kaytlarn bulunmas da dikkat e-
kicidir. Buna gre, ticaretin liberallemesi ile ilgili antlamalar bu lkenin su hakknn tam
anlamyla hayata geirme kapasitesini azaltacak veya kapasitesine engel olacak nitelikte ol-
mamaldr.
Belirtmek gerekir ki bunlar su hakkna ynelik asgari snrlar oluturmaktadr. Bundan
daha iyisi pekla mmkndr. 15 nolu genel yorum da bu erevede taraf devletlerin y-
kmllklerini ortaya koyarken, su hakknn hzl ve etkili ekilde gereklemesi ykml-
l altndaki devletlerin su hakk ile ilgili geriye gtrc tedbirler alamayacan ortaya
koymutur.
15 nolu genel yorum su hakknn unsurlarn byle ortaya koymakla beraber, taraf devlet-
lere spesifik olarak bir takm ykmllkler de yklemitir. Btn insan haklarnda oldu-
u gibi taraf devletlerin haklara sayg gsterme, koruma ve yerine getirme ykmll-
nn alt izilmi ve devletlerin ulusal dzeyde spesifik olarak strateji ve program geli-
tirmesi gereklilii ortaya konulmutur. Bu program ve stratejiler ise; Su kaynaklarndan su
kartlmas, su ynnn deitirilmesi ve baraj yapm yoluyla su kaynaklarnn lsz-
ce tketilmesinin azaltlmasn salamaldr. Bu ok nemlidir. yle ki anlan strateji -
nda Gven Ekenin ilk toplantda ifade ettii baraj projesi genel yorum ile elimekte-
dir. Yine birok hkmet yetkilisinin sylemleri ile bu balk arasnda ok belirgin bir e-
liki olduu kaydedilmelidir. kinci olarak su havzalarnn ve su ile ilgili dier ekosistem-
lerin radyasyon, zararl kimyasallar ve insan dks gibi maddeler bulamasnn azaltlma-
s veya ortadan kaldrlmas salanmaldr. nc olarak su rezervlerinin izlenmesi sa-
lanmas; drdnc olarak nerilen gelimelerin yeterli suya eriime engel olmamasnn
salanmas gereklidir. Beinci olarak mevcut su ile doal ekosistem havzalar zerinde ik-
lim deiimi, lleme, topraktaki tuz miktarnn artmas, ormanszlatrma ve biyolojik e-
itliliin azalmas gibi etkileri olabilecek eylemlerin sz konusu etkilerinin deerlendiril-
mesi gereklidir. Bu noktada u anda TBMMde komisyonda bulunan Tabiat ve Biyoeitli-
lii Koruma Kanun Tasarsna dikkat ekmeliyim. Bu tasarda 15 nolu genel yorum ile de
elien ok belirgin sorunlar bulunmaktadr. Cumhuriyet tarihinin en nemli yasalarndan
olan bu yasadan dier konumaclar bahsedecektir. Onun iin ok zerinde duramayaca-
m. Altnc olarak suyun nihai kullanclar tarafndan verimli kullanmn arttrlmas sa-
lanmaldr. Yedinci olarak suyun datm srasnda su israfnn azaltlmas; sekizinci ola-
rak acil durumlara karlk vermek iin gerekli mekanizmalarn oluturulmas ve son ola-
rak bu strateji ve programlar yrtecek yetkin kurumlar ile uygun kurumsal dzenleme-
lerin oluturulmas gereklidir.

Bunun yannda taraf devletlerin uluslararas ykmllkleri de bulunmaktadr. Bu ynde
sava vb. hallere ilikin Cenevre Szlemelerinden bahsetmitik. Buna ek olarak genel yo-
ruma gre taraf devletler, her halde su tedarikini ve su hakknn gvence altna alnma-
sn engelleyecek ambargolar ve benzeri tedbirleri uygulamaktan kanmak zorundadr.
Yine su hibir ekilde siyasi ve ekonomik bask arac olarak kullanlmamaldr. Biliyorsunuz
Trkiyede zaman zaman bunun yaplmas ynnde sylemler ve pratikler gndeme gel-
mektedir. Suriyeye belli siyasi konularda bask yapmak amacyla Frat ve Diclenin sular-
nn kesilmesi siyasal bir koz olarak kullanlmaktadr. Bu Frat ve Suriyede yaayan insan-
larn haklarnn ve ESKHSnin ihlali anlamna gelecektir. Bundan saknmak gerekmektedir.
Yine genel yoruma taraf devletler uluslararas dayanmaya katlmak durumundadr. Yani
enternasyonalist bir ynelime sahip olmaldr. Bunun baz yansmalar olmutur. Yabanc
konuklarmz deinecektir, ancak ksaca ben de aktaraym: rnein Uruguay Anayasasnn
47inci maddesinde bu enternasyonalist ruhu bulmaktayz. Maddeye gre; Baka bir lke-
nin kaynaklarndan yoksun kalmas halinde veya dayanma amacyla (...) bu lkenin, lkemi-
zin su kaynaklarndan yararlanabilecei kararlatrlabilir.
Suyun temel bir insan hakk olduunun da ifade edildii bu maddede daha birok g-
vence de bulunmaktadr. Bu toplantda aktivistlerin bulunduunu dikkate alarak, iaret
etmeliyim ki bu anayasa maddesi, Uruguay hkmetinin 2002 ylnda Uluslararas Para
Fonu (IMF) ile yapt antlama neticesinde imzalam olduu niyet mektubuna ve suyun
zelletirilmesine kar bir tepkinin rn olarak kurulan Suyun ve Hayatn Savunmas
iin Ulusal Komisyon (CNDAV) isimli sivil rgtlenmenin yapt kampanyann sonucunda
halk inisiyatifi ve halkoyu yoluyla anayasaya girmitir. Buna benzer bir tecrbe daha nce-
leri svirede de yaanm ve su hakk svire anayasasna da girmitir. Yine yakn zamanda,
2008 ylnda halkoylamas ile kabul edilen yeni Ekvator anayasasnda su hakk dzenlenir-
ken suyun kamusallna vurgu yaplmtr. Klasik liberal anayasalarn aksine sosyal haklara
ncelik veren yeni Ekvator anayasasnda, ilk olarak su ve besin hakk (md.12) dzenlen-
mitir: Maddeye gre; Bir insan hakk olarak su temel ve ncelikli bir haktr. Yaam iin elden
kartlamaz, feshedilemez, el konulamaz temel bir deer olan su, kamunun kullanmna y-
nelik stratejik bir ulusal servettir.
Bu dzenlemenin yan sra Ekvator anayasasnda ayrca iyi yaam kurallar balkl yedinci
blmnn altnc ksm, su konusuna ayrlmtr. Bu ksmda da iki ayr maddede dev-
letin yeterli miktar ve kalitede suyu tedarik edilebilmesi iin, su kaynaklarn ekosistem
ve evre ile uyumlu olarak koruma, yenileme ve srdrlebilirliini salama devinden
bahsedilmi (md.411) ve bunun gereklemesi iin devletin evreci bir ynetim salayarak
planlama-dzenleme yapma ve kontrol etme sorumluluu ortaya konulmutur. (md.412)
Anayasal ve kamusal su hakk mcadelesinin son halkasn ise Bolivya anayasas olutur-
maktadr. 2008 ylnda yaplan referandum sonras 2009 ylnda yrrle giren iei
burnunda oul Milletli Bolivya Devleti Anayasasnn 20inci maddesi u ekildedir: (1)
Herkes evrensel nitelikteki iilebilir su (...) hizmetlerine eit olarak sahiptir. (2) (...) Hizmet
koullar, katlmclk ve sosyal denetim ile birlikte, evrensellik, hesap-verebilirlik, ulala-

bilirlik, sreklilik, kalite, etkililik, etkinlik, adalet ve gvenceli olma kriterlerini tamak zo-
rundadr. (3) Su ve temizlie ulama bir insan hakkdr, imtiyaz veya zelletirme konusu
olamaz ve kanuna gre ruhsat ve kayt rejimine tbidir. (a.b..)
Su hakkna ilikin bu anayasalarn isminin anlm olmas, su hakknn sadece bu lkelerde
tannd anlamna gelmemelidir. Su hakk Gney Afrika, Hindistan ve daha birok lkede
evre, salk ve dier sosyal haklarla birlikte yorumlanmak zere yaam hakknn bir par-
as olarak itihatlar yoluyla da tannmaktadr.
Dnyann solundaki bulunduumuz corafyaya dnersek, birok lkede yasa dzeyinde
su hakkna ilikin dzenlemelere rastlanmakta, Belika, spanya, Finlandiya, sve, Rusya,
Ukrayna gibi lkelerde bir insan hakk olarak su hakknn yasal olarak gvencelendii
grlmektedir. Yine Azerbaycan, Meksika ve Yunanistan devletleri, yasama organlarn
ve siyasalarn su kaynaklarnn korunmasna ynelik olarak vasfandrmtr. Az nce de-
indiim zere svirenin dnda, Avrupada Portekiz ve Belika gibi lkelerde bu konu
anayasal dzeyde ele alnmaktadr. Geri bildiim kadaryla Belikada su hakkna ilikin
anayasa maddesi halen mecliste bulunmaktadr. Benim tespit edebildiim kadaryla bu-
gn 23 lke anayasasnda aka su gvencelenmi durumdadr. Tommaso ile de konu-
tuumuz zere bu lkelerin anayasalarnda su hakkndan bahsedilmi olmas, aktivistlerin
talep ettii biimde su hakknn gvencelendii anlamna gelmemektedir.
Sonu
Seyfi bey uyaryor. Zamanm kalmad iin iki noktaya dikkat ekerek sunumumu tamam-
layacam. Dier konumaclar belki biraz daha aacaktr. Bizim anayasamzn 17inci mad-
desindeki yaam hakk, 43nc maddesindeki kylardan yararlanma, 56nc maddesindeki
salk hakk ve tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmasna ilikin 63nc maddesi ile
greli de olsa tabii servetler ve kaynaklar zerindeki devlet tasarrufunu ngren 168inci
maddesi, su hakk ile dorudan ilikili maddelerdir. Bu maddelerin sosyal devlet ilkesi
nda sistemli biimde ele alnmas su hakknn varlna ynelik bir gvence karm-
na izin vermektedir. Dolaysyla suyun gvencesizce tamamen zelletirilmesi karsnda
bu maddeler (en azndan hukuki adan) nem tamaktadr. Ancak uluslararas sermaye
evreleri asndan suyun zelletirilmesi kimi zaman su kayna zerinde baraj ve hidro-
elektrik santral kurma yoluyla gerekletirilmektedir. Bugn, zerinde yeterince durama-
dm Tabiat ve Biyoeitlilii Koruma Kanun Tasarsnn mevcut halinde bu erevede,
tabiatn tahribatna yol aabilecek maddeler bulunmaktadr. Bu tasar, bana gre mevcut
haliyle az nce andm maddelerle ve en ok da tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korun-
masna ilikin 63nc madde ile aka elimektedir. nk bu maddeye gre: Devlet,
tarih, kltr ve tabiat varlklarnn ve deerlerinin korunmasn salar, bu amala destekleyi-
ci ve tevik edici tedbirleri almak zorundadr. Dolaysyla yasann anayasaya aykrl iddia
edilebilir. Yeni anayasa deiiklii ile beraber anayasa ikyeti kurumu hukukumuza girdi
ama iki yllk bir hazrlk sreci var. Hal byleyken hukuksal adan bu eliki zerinde
durmak ve harekete gemek halen ncelikli olarak muhalefet partilerinin ii. Ancak sz

konusu muhalefet, tabi ki sadece hukuk yoluyla gerekleemez, dolaysyla pek tabi ki ak-
tivistlere ve dier bask gruplarnda da ok i dyor.
kinci olarak bildiiniz zere 2011 seimlerinden sonra yeni anayasa tartmas hz
kazanacak grnyor. Bu, su hakk aktivistleri asndan bir frsattr. Salonda boykotu
ve yetmez ama eveti arkadalarn varln gryorum. Anlan sre, yetmeyenin
ne olduunu ortaya koyma zamandr. Benim naizane nerim, eer gerekten yeni
bir anayasadan bahsedilecekse; bu balamda yle gerek anlamda yeni bir kuraln
anayasada varlnn savunulmas gerektiidir:
Su, en temel insan hakkdr ve kamusaldr. Devlet, herkesin yeterli miktar ve kalitede suya ve
su ile ilgili bilgiye, fiziksel ve ekonomik olarak eit biimde eriimini salar. Su hizmetlerinde,
dezavantajl durumda olanlar lehine pozitif ayrmclk yaplr.
Temel insani ihtiyalarn karlanmas iin gerekli olan miktar ve kalitede su cretsizdir.
Su kaynann ynetiminde, kamu yarar ve yurtta katlmcl esastr.
Devlet, su ktl yaayan lkelerdeki sorunlarn zm iin uluslararas dayanmaya katlr.
Teekkr ederim.
Tommaso Fattori (talya/ Italian Water Movements)
ncelikle beni davet ettiiniz iin ok teekkr etmek istiyorum, hepinizle birlikte bura-
da olmak gerekten ok ho bir duygu deerli arkadalarm. Son yllarda aslna bakacak
olursanz uluslararas manada birbirine kar gelen iki platform var. Bunlardan birincisi,
ime suyunun insan hakk olmas gerektiini yani herkese ait bir kamu mal olduunu
dnyor. Dier gr ise su bir ihtiyatr dolaysyla da ticareti yaplabilecek bir ticaret
maddesidir diyor. imdi suyu ticari madde olarak dnen kiiler, bu dnceyi destekle-
yenler, ok byk ok uluslu irketler var, Dnya Bankas da bunlardan biri mesela... Veya
Dnya Su Konseyi ad verilen bir zel kurulu da var. Bu konseyin amac su politikalarnn
uluslararas seviyede belirlenmesi ve uygulanmas... Her ylda bir Dnya Su Konseyi,
Dnya Su Forumunu hazrlar, organize eder. Hkmetler, yerel ynetimler, yerel hkmet-
lerden temsilciler bu tekilata bu organizasyona katlr. Buna ek olarak hkmet yetkilileri
ve yerel yneticiler dnyann su kaynaklaryla ilgili kararlar bu ekilde meru olmayan ve
demokratik olmayan bir yap iinde alrlar. Bugne kadar be tane dnya su forumu or-
ganize edildi. nce Marakete, sonra Laheyde, sonra Kyotoda, Meksiko Cityde ve son
olarak da 2009 ylnda stanbulda su forumu dzenlendi hatrlayacaksnz. Her gsterinin
aslnda sonu ayn: Son bakanlar mutabakat yani hkmetlerin foruma gnderdikleri tem-
silcilerinin zerinde mutabakata vardklar belge hibir zaman insan hakk olarak sudan
bahsetmiyor. Laheyde imzalanan anlamada ak bir ekilde suya eriimin bir ihtiya ola-
rak dnlmesi gerektii belirtilmiti. Ve bu cmle aslnda tamamen normal hatta takdir
edilebilir grnse bile az ncede sylemeye altm gibi iin gerei u; bu ifadenin ar-
kasnda belirli bir strateji var ve reddetme var. Suyu bir insan -hem bireysel hem de sosyal,
kolektif- hakk olarak kabul etmeyi reddediyorlar. kincisi ise, suyu bir kr kayna haline

getirmeye alyorlar. Su gibi para aksn istiyorlar ceplerine. Bu stratejiyi, bu projeyi de
birok hkmet zellikle tabi ki ABD, Kanada ve ngiltere destekliyor. Buna ek olarak tabi
ki zel ok uluslu irketler de Dnya Su Forumunu destekliyor. Bu irketler arasnda Nest-
le, Cocacola, Danone gibi irketleri saymak mmkn. Yine Suez, Timeswater gibi irketler
de bulunmakta. Dolaysyla ihtiya ve hak arasndaki fark ok da masum bir mesele deil,
ok nemsiz bir mesele de deil. Eer su bir insan hakkysa o zaman toplu bir ekilde bu
hakkn herkese salanmas bizim sorumluluumuz. Bu hakkn herkese salanmas bizim
sorumluluumuz. Yani politik olarak bu ne anlama geliyor? u anlama geliyor; kamu yet-
kilileri -bu yerel olabilir, blgesel olabilir, ulusal, uluslararas ve dnya seviyesinde olabi-
lir- kamu yetkilileri bu hakk geerli klmak zorunda. Ama bugn dnyada artk insanlar
susuzluktan hayatlarn kaybediyor. nk suya eriemeyecek kadar yoksullar ve buna ek
olarak kresel zenginliin 1945ten bu yana be kat artm olmasna ramen 1,5 milyar
insan bugn hala suya eriemiyor. Dolaysyla egemen glerin buradaki ncelii suyu
herkesin kullanmna sunmak deil, tam aksine sudan kr etmek... Suyu satarak veya su
araclyla enerji reterek bunu yapmaya alyorlar.
Dolaysyla suya eriim yalnzca hayati bir ihtiya deildir ve bunu sylediimiz zaman as-
lnda bir sorumlulua iaret etmi olmuyoruz. Her birey kendi ihtiyac karsnda yalnzdr.
Yani dier bir deile birey ancak kendisi bu ihtiyacn karlayabilecek durumundadr veya
kendi imknlaryla ancak bu ihtiyalarn karlamak durumundadr. Dolaysyla birey yal-
nzca bireysel bir tketici konumuna konmal ve tabi tketici dediimizde bir mal almak
istiyorsanz yani su almak istiyorsanz para demeniz gerekiyor. Eer paralar yoksa brakn
lsnler. Gerekten bugn binlerce insan temiz ime suyuna eriimleri olmad iin ha-
yatlarn kaybediyorlar. Artk insan diye bir ey yok sadece tketiciler var. Bir toplum yok,
yalnzca bireyler var. Ve birey de aslnda sosyal bir hakka sahip deil. Tketicilerin nnde
yalnzca onlara sunulmu mallar var. Ekonomik mallardan bahsediyoruz. Suyun yalnzca
bir dei toku deeri var. Bir fiyat var ve fiyat piyasa mekanizmalar tarafndan belirle-
niyor yani arz talep arasnda denge ilikisi gibi... Dolaysyla aslnda suya yatrm yapan
bireyler de bu harcamalarn bir ekilde karlamakla kalmayp kendilerine bir kr elde et-
meye alyorlar. Burada zel mlkiyetten bahsediyoruz, kr edilmesi iin ve hayatmzn
en nemli kayna olan suyun zelletirilmesinden bahsediyoruz.
Ama hikye burada da sona ermiyor. Tam tersine sosyal hareketler bugn Oscar Oliverann
da nemle altn izdii zere, sosyal hareketler aslnda tarihi deitirmeye baladlar. ok
uluslu irketler ve dnyadaki en gl hkmetler aslnda bu hikyenin yazldn, def-
terin kapandn dnyorlard. Sivil toplum hareketleri birok farkl lkede ortaya kt
ve bunlar ulusal, ktasal ve kresel alar erevesinde bir araya geldiler ve suyun bir kamu
mal haline gelmesi gerektiini savundular. Ve ilk balangta gerekten baarl da oldular,
birka zafer kazandlar. Uluslararas seviyede aslnda ilk adm 2009 ylnda stanbulda atl-
d. Dnya basn Dnya Su Forumunun baarszlndan bahsetti. nk bu forum suyu
bir insan hakk olarak bile kabul etmek istemedi. Ve basn aslnda bizim grmz bu
ekilde dile getirmi oldu. Bu bizim iin gerekten toplu hayal gcmz asndan bakln-
ca ok nemli bir baaryd. Siyasi bir baaryd da ayn zamanda. nk sosyal hareketler

hkmet cephesini paralara ayrmay baard. stanbulda 26 hkmet bir araya geldi ve
suyun insan hakk olmas gerektiini syleyerek bir anlama imzaladlar ve resmi anlama-
dan, resmi sonu bildirgesinden kendilerini bu ekilde uzaklatrm oldular. Yine 16 h-
kmet de yeni bir sre balatlarak Dnya Su Forumunun yerini almas gereken yeni bir
platform olmas gerektiinden bahsettiler. Buna ek olarak yine bu hareketlerin balatm
olduu alternatif forumda BMye bir mesaj gnderilmesi karar aldlar ve bu mesaj ierisin-
de Dnya Su Forumunun zel su irketlerin etkisi altnda kaldn sylediler.
2004 ylnda Uruguayda, Gney Amerikada bu hareketler ok nemli bir referandumun
gereklemesini saladlar. Yzde 64 oyla bu referandumu kazandlar. Bu referandumun
sonucu olarak Uruguay dnyada anayasasnda suyun temel bir insan hakk olduunu be-
lirten ilk lke oldu. Bu ilk admdan sonra su hakk Ekvator ve dier Latin Amerika lkele-
rinin de anayasalarna girmeye balad. Yine bu noktada aslnda bu hareketlerin vermi
olduu mcadele sayesinde BM seviyesinde ok nemli bir adm atld. 28 Temmuzda BM
genel kurulu ime suyu kararn onaylad. Bu karar 35 lke tarafndan desteklendi. Boliv-
ya hkmeti tarafndan savunuculuu yaplan bir karard. Latin Amerikadaki lkelerin,
Asyadaki, Afrikadaki lkelerin destekledii ama hibir Avrupa Birlii lkesinin destekle-
medii bir karar oldu bu. Trkiye de ekimser oy kulland.
Bu kararn ilk paragraf u ekilde BM Genel Kurulu gvenli ve temiz ime suyuna ve
hfzsshhaya eriimin, yaamdan ve tm insan haklarndan sonuna kadar faydala-
nlmas iin temel bir insan hakk olduunu kabul eder. Bu oylamadan sonra genel ku-
ruldaki birok insan aslnda suyun insan hakk olarak ilan edilmesi gerekten suyun zel-
letirilmesine kar verilen mcadele ile alakal mdr diye sordular. Evet, yledir, alakaldr
ve ben size neden yle olduunu aklamaya altm. Eer su bir haksa herkesin yaamn
srdrebilmesi iin gerekli temiz ime suyuna eriebilmesi gerekir ve bu su miktarnn da
gnde 50 litre olduundan bahsediyoruz. Bu hakkn uygulanabilmesini yerel ynetimler
ve kamu kurulularnn garanti altna almas gerekiyor. Ve bu kararn ikinci paragrafnda
yle deniyor: Genel kurul devletlere ve uluslararas tekilatlara arda bulunarak
gerekli mali kaynaklarnn, kapasite inasnn ve teknoloji transferinin gerekleti-
rilerek gvenli, temiz, eriilebilir ve makul fiyatlarda ime suyunun ve hfzsshha
hizmetlerinin herkese sunulmas gerektiini belirtir. Dolaysyla hem devletlere hem
uluslararas tekilatlara suyu salamak zorundalklar hatrlatlyor. BM Genel Kurulunun
bu karar maalesef balayc deil. Pekiyi, bu ne demek? Yani balayc, lkelerin uymas
gereken yasal bir deeri yok. Devletlerin veya uluslararas tekilatlarn bu karar gz ard
etme ihtimali var. Ve gerekten de gl, kudretli devletlerin BM kararlarnn balayc bile
olanlarn gz ard ettiklerini biliyoruz. Ancak evrensel insan haklar beyannamesinin kabul
edilmesinden 62 yl sonra su hakk ilk kez dnyadaki en nemli siyasi tekilat olan Birle-
mi Milletler Genel Kurulu tarafndan kabul edilmi oldu. Tabii ki devletler bu insan hakkn
gz ard etmeye devam edebilirler ama bu ilke aslnda insanln temel ilkeleri arasnda
yerini alm durumda. Ve bugn baktmzda nsan topluluklar, medeniyetler her zaman
prensiplerin onaylanmas ve dorulanmasyla ilerlerler. zetle unu syleyebilirim bizim
mcadelemizi destekleyen bu karar, bu aklama, aslnda olduundan daha az nemli g-

rlmemeli. Temel ilkelerin ve haklarn dorulanmas, belirtilmesi aslnda insanlk tarihinde
her zaman ok nemli olmutur, bu nemi yadsyamayz. Birok lkede verilen mcadele
BM Genel Kurulunun bu kararyla meru klnacak ve glendirilmi olacak.
Tabii ki ilke asndan byk bir zafer bu ama uygulamaya baktmz zaman iler biraz
daha kark. ncelikle unu sylemek lazm; lkelerin bu anlamay onaylamas ve kendi
mevzuatlarna aktarmalar gerekiyor. Bunu yapmalar zorunlu deil, bunu gnlllk esa-
snda yapmalar gerekiyor. kinci olarak da devletler bu ilkeyi onayladktan sonra bile, l-
kenin anayasasnda yer almasndan sonra bile bu hak yalnzca kt zerinde garanti alt-
na alnm olunuyor. Etkin hale ya da uygulamaya gemi olmuyor. Yani kdn, belgele-
rin tesine geebilmi olmuyor. Dolaysyla haklarla ilgili temel sorun yine karmza k-
yor. Uygulama, etkili uygulama meselesi. Bu noktada detaya girmeyeceim ama etkili ol-
duu, kabul edildii belirtilen bir hakkn kt zerinden gerek dnyaya gemesi gereki-
yor. Yani tm insanlar iin suyun salanmas iin gerekli olan mali kaynan bulunmas ve
suyun bir kamu mal olarak dnlmesi, gerekli alt yapnn oluturulmas gerekiyor. Dola-
ysyla bir kamu su ynetimine ihtiyacmz var. Yine benzer ekilde sosyal mcadeleler veri-
lerek bu haklarn tannmas gerekiyor ve bu hakkn ancak bu ekilde etkin bir ekilde savu-
nulacan syleyebiliriz. Dolaysyla sosyal mcadele devam etmek durumunda... Ulusal
ve uluslararas hareketler olmasayd zaten BM Genel kurulundan bu karar geirmek mm-
kn olmazd. Bu hareketler olmasayd, bu hakkn gerekten uygulanabilir bir hak haline
gelmesi de mmkn olmayacakt. Burada temel nokta vatandalarn harekete gemesi,
seferber olmas... Vatandalarla yerel yneticilerin, belediye bakanlarnn mesela bir araya
gelerek ibirlii yapmas da gelecek stratejimizin nemli paralarndan birini tekil ediyor.
Ben bu geldiimiz noktada iki temel tehlike gryorum: Bunlardan birincisi, dmanlar-
mzn stratejilerinde meydana gelen deiiklikler... ok byk, ok uluslu su irketler yani
suyu satlacak ve kr edilecek bir mal olarak dnen insanlar, Dnya Su Konseyinde bir
araya gelen irketler, bugne kadar temiz suya eriim hakkn reddetmilerdi, sadece bir
ihtiya olarak dnyorlard. Ama bugn bu gruplar hem popler anlamda hem de ulus-
lararas kanunlar asndan suyun bir hak olarak grlebileceini sylyorlar ve stratejile-
rini gzden geiriyorlar. Bu sre ierisinde su hakk zelletirmeyle ve bizim krmzla na-
sl uyumlu hale gelebilir diyorlar.
Tabii bu konuya detayl olarak girmeyeceim. imdi ikinci soruna gemek istiyorum, belki
bu konuyu tartmak iin yarn vaktimiz olabilir. Ama burada asl belirtmemiz gereken ey
u; su hakk arptlmamal yani temiz suya eriim u anlama gelmeli: 1) tm insanlarn
ihtiyalar olan, hayatta kalmalar iin gerekli gnlk su miktarna erimeleri gerekir, 2)
bu da nemli, hi kimse sudan kr etmemelidir. Hi kimse suyu bir mal olarak satarak
zenginlememelidir. Grdm ikinci sorunsa u; su hakknn karsnda baka bir tehlike
daha var: Bu tehlike, uluslararas topluluun su sz konusu olduunda geerli olacak
ncelikleri... Bugnlerde su aslnda ncelikle enerji retme arac olarak grlyor. Temiz
enerji diyorlar buna ya da yenilenebilir enerji diyorlar. Uluslararas topluluun ncelii
bu. stanbulda Dnya Su Forumundan BM klim Deiiklii ereve Konferansna kadar
su her zaman mzakerelerde temel aktrlerden biri oldu. Enerji retmek iin, dolaysyla

sanayi sper makinesini altrmak iin zellikle kuzey lkelerinin dikkate ald bir
nokta oldu. Bu ncelik asndan yani enerji a asndan haklarn insanlara her zaman
tannmadn syleyebilirim. Bu noktada, bu corafyada sizin yaadnz blgede bunun
ne anlama geldiini biliyorum. Yani byk barajlar yaplabilmesi adna insanlarn haklar,
bu blgede yaayan Krt halknn haklar maalesef onlara tam olarak tannmayacak. Ve ok
byk felaket sonular dourabilecek devasa barajlarn yaplmasna bizi gtrebilecek.
Ve Dnya Bankasnn da destekledii bir erevede karbon emisyon kredileri karlnda
barajlarn yaplmasyla kar karya kalmaya balayacaz. Dolaysyla su, bu oyunda
sadece bir piyon ve insanlar da bu barajlardan muzdarip olacaklar ve onlarda bu oyunda
yalnzca piyonlar...
Sonu olarak insanlarn ve halklarn gc olmasayd BM Genel Kurulu suya eriimi,
su hakkn bir hak olarak ilan etmezdi. Ve vatandalarn katlm olmasa yine bu hakk
gerek hayatta kullanmamz mmkn olmazd. Ortak temel mallarn idaresinin yine halk
tarafndan ve yerel topluluklar tarafndan gerekletirilmesi gerekiyor. Ancak bu ekilde
haklar garanti altna alabiliriz. Suyla ya da toprak zerindeki dier varlklarla ilgili tercihlerin
o blgede yaayan insanlarn inisiyatifinde olmas gerekiyor. Yani dier bir deyile ok
uluslu bir irketin ynetim kurulunda oturan birka kii bu kararlar almamallar. Paristen
veya Londradan bu kararlar alnmamal. Bugn yine Oscarnda bahsettii gibi, bugn
sudan bahsetmek demokrasiden bahsetmek anlamna geliyor. Yani herkesin ortak kar
konusunda karar kim verecek, bundan bahsetmeli... Herkesin ortak kar konusunda
karar herkes birlikte vermeli. Dier yandan da suyun zelletirilmesi u anlama geliyor;
herkese ait olan bir ortak karla ilgili karar yalnzca birka kii veriyor. Ve herkese ait
bir varlktan yalnzca bir grup insan faydalanabiliyor ve kr ediyor. Bunun sonucu olarak
da byk insan topluluklar bu ortak paydaya erimekten men edilmi oluyor nk bu
insanlar ok yoksullar. Dolaysyla suya erime hakknn nce BMde daha sonra lkelerin
kendi i mevzuatlarnda kabul edilmesi yalnzca bir balang noktas, bir biti noktas
deil.
ehirlerimizde ve lkelerimizde suyun idaresini, bu hakkn etkin ekilde uygulanmasn
salamak iin insanlarn ya da halklarn ok hassas davranmas, ok almas gerekiyor.
Haklar, ancak insanlar haklar iin savatnda ve ortak kar savunduklarnda etkin
hale gelirler. Bugn gelinen noktada doann aslnda bir grup maldan olutuunu ve
satlmas gerektiini; havann, suyun topran satlmas gerektiini dnenler gemite
olduundan daha az gl durumdalar. Ve bizler btn bunlarn ortak varlklar olduunu
dnenler tarihte hi olmad kadar glyz ve birlemi durumdayz. Ama nmzdeki
yol hala zor ve uzun...
Teekkrler

Av. Arif Ali Cang
Dikili rnei ve Suya Eriim Hakk, Suyu Hapseden HESler, Korumayan Yasalar
Deerli dostlar merhaba,
Su konuulaca iin buradaym, Diyarbakrda konuulaca iin buradaym. Aslnda
Diyarbakrn baka ok nemli gndemleri de var. Ama bu gndemin iinde suyu da ko-
numamz gerekiyor. Zira su olmadan yaamn srmesi mmkn deil. Suya nasl bakar-
sak lkenin dier sorunlarna da herhalde ayn ereveden bakarz. Su bir hak m yoksa ti-
cari bir mal m? Bu aslnda gndemimizde olan bir konu, herkesin gndeminde olan bir
konu. Bizim oka gndemimizde olmas gereken ve tm canllarn hakk olduunu dile
getirmemiz gereken bir konu.
Suya eriim, canl yaamnn srmesi iin zorunludur. Canllar iinde insann da yaamn
srdrebilmesi iin yeterli ve salkl suya ihtiyac vardr. Suya eriim hakk, bata yaam
hakk olmak zere dier insan haklarnn gerekletirilmesinin nkouludur.
Bilimsel verilere gre kii bana gnlk su gereksinimi ortalama 180 litredir. Bu ime, te-
mizlik gibi tm kullanmlar kapsayan miktar. (1) Su bulmann zor olduu, olaanst hal-
lerde, afet koullarnda kii bana gnlk en az su gereksiniminin ise 15-20 litre olmas
gerektii belirtiliyor. (2) Kii bana gnlk su gereksinimi, yaanlan yerleim yerinin n-
fusuna gre deimektedir, nfusun artna paralel olarak, su gereksinimi de artmaktadr.
Nfus 5000 kiiden az ise kii bana gnde en az 60 litre, nfus 5000- 50 000 aras ise
60-100 litre, nfusu 50 000 den ok ise kii bana gnde 100 litrenin zerindedir. (3), (4)
Dier yandan Birlemi Milletler raporuna gre; her 15 saniyede bir ocuk, susuzluun ne-
den olduu hastalklardan dolay hayatn kaybediyor. Ben i mevzuatmzda, yasalardaki
su hakkn, suya eriim hakkn dzenleyen zorlatran iki yasaya deineceim. Ardndan
Dikili davas rneinden sz edeceim.
Kamu Hizmeti Olarak Suya Eriim Hakk ve Yasal Engeller
Yurttalarn salkl yaam iin zorunlu gereksinimleri karlamak devletin birinci
grevidir.
Anayasann 127. maddesine gre, Belediyeler, halkn yerel mterek ihtiyalarn karla-
mak zere kurulmu kamu kurumlardr. Anayasann balang blmnn 6. paragraf-
na gre; ...her vatandan Anayasadaki temel hak ve hrriyetlerden eitlik ve sosyal adalet
gereklerinde yararlanarak, onurlu bir hayat srdrme ve maddi ve manevi varln ge-
litirme hak ve yetkisine doutan sahip olduu kabul edilmitir. Anayasann 17. mad-
desi herkesin yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakkn, 56.
maddesi de herkesin salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkn gvence altna al-
m, Anayasann 2. maddesi devletin biimini sosyal hukuk devleti olarak tanmlamtr.
Anayasann bu dzenlemeleri karsnda da suya eriim hakknn kamu hizmeti olarak
sunulmas zorunludur. Kentlerde yaayan halkn salkl suya eriim hakknn salanmas

grevi o kentin belediyesine aittir. Kamu hizmeti grevini yrtmekle sorumlu olan bele-
diyeler ticari iletmecilik mantyla hareket edemez.
Anayasann yukardaki dzenlemelerine karn, suya eriim hakkn snrlayan, su hizmet-
lerinin kamu hizmeti olarak yrtlmesini zorlatran yasal dzenlemeler vardr:
Suyun cretlendirilmesinde krn esas alnmas;
Bu noktada, kamu hizmetinin cretsiz olup olmamas ya da cretlendirmede esas alnan
kriterler nem kazanmaktadr. Bunlarn en banda gelen btn Bykehirlerde uygula-
nan 2560 Sayl stanbul Su ve Kanalizasyon daresi Genel Mdrl Kurulu ve Grev-
leri Hakknda Kanunun Tarife Tespit Esaslar balkl 23. maddesidir. Buna gre; ...ta-
rifelerin tespitinde, ynetim ve iletme giderleri ile amortismanlar dorudan gider yaz-
lan (aktifetirilmeyen) yenileme, slah ve tevzi masrafar ve % 10dan aa olmayacak nis-
petinde bir kr oran esas alnr... Yasann bu dzenlemesine uygun olarak sular idaresi-
nin ynetmeliklerinde de benzer dzenlemeler bulunmaktadr. Yani byk kentlerde su-
yun bedelinin belirlenmesinde krllk esas alnyor. Kr esas alnarak creti belirlenen sis-
temde, suya eriim hakkndan sz edilemez.
Ticari iletmecilie dntrlen kamu hizmetleri;
Su hizmetlerinin de iinde yer ald kamu hizmetlerinin cretlendirilmesini ticari iletme-
cilie dntren bir dier yasal dzenleme de 4736 Sayl Kamu Kurum Ve Kurulular-
nn rettikleri Mal Ve Hizmet Tarifeleri le Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda
Kanundur. Yasann 1. maddesinde; ....kamu kurum ve kurulularnca retilen mal ve hiz-
met bedellerinde iletmecilik gerei yaplmas gereken ticari indirimler hari herhangi
bir kii veya kuruma cretsiz veya indirimli tarife uygulanmaz... kural getirilmi, bunun is-
tisnalarn belirleme yetkisi Bakanlar Kuruluna braklmtr. DSP-MHP-ANAVATAN koalis-
yonu dneminde kabul edilen ve 19 Ocak 2002 tarihinde yrrle giren yasann amac
kamu kurumlarn ticari iletmeye dntrmek, tm hizmetleri paral hale getirmektir.
Yasann gerekesinde, amacnn uluslararas mali kurulularca da desteklenen gl eko-
nomiye gei programn uygulamak olduu belirtiliyor. Yani, yasa MF ve Dnya Bankas
tarafndan ngrlen ekonomik programn uygulanmas iin kartlmtr.
Dikili Su Davas rnei;
Bu yasaya gre, cretsiz ve indirimli su tarife uygulanmasnn yasad olduu dncesiy-
le Dikilide su davas ald. Dikili Belediyesinin ayda 10 tona kadar su tketiminden para
alnmamas, belediye alanlarna yzde 50 orannda indirimli su tarifesi uygulanmas ve
geciken su borlarnn gecikme zamlarnn afedilmesi uygulamalar nedeniyle, kamuyu
zarara uratarak grevi ktye kullanmaktan Belediye Bakan Osman Nuri zgven ile
eski belediye bakan, belediye meclis yeleri ve belediye alanlar yarglandlar. Yarg-
lamada suya eriim hakk ve yasann istisnalarn oluturan Bakanlar Kurulu kararlar tart-

ld. Yasann yrrle girdii tarihten 2010 yl bana kadar toplam 74 kararname kar-
tlm, bunlarn iinde, dini bayramlarda otoyol ve kpr geilerinin ve kentlerdeki toplu
ulamn cretsiz olmas, kamu salnn korunmasna ilikin hizmetlerin, doal afetlerde
verilecek hizmetlerin cretsiz olmas gibi istisnalar yer alyor. Ancak suya eriim hakknn
cretsiz salanmasna ilikin kararname yok.
Yaklak iki yl sren davann sonunda kamu yarar vurgusuyla yaplan savunmalarmz sav-
clka da kabul edilmi, sanklarn eylemlerini kamu yararn dnerek gerekletirdik-
leri dncesiyle beraat istenmitir. Dava sonunda tm sanklarn BERAATNE karar ve-
rilmitir. Beraat kararnn gerekesinde zet olarak. ...davaya konu alnan kararlarn su te-
kil etmesi iin yasada aranan artlar tamad, kamu zarar niteliinde kabul edilebilecek
bir zararn amalanmad, menfaat temin etme saik ve kastn ortaya koyabilecek bir emare
bulunmad, mevcut kararlarda genel anlamda kriterler konmak suretiyle dzenlemelere gi-
dildii anlalmaktadr. (...) 4736 sayl yasann 4. fkras gereince ayn yasann 1. maddesin-
den muaf tutularak bu konuda kanun hkmnde kararname ile haklarnda lehe dzenleme
yaplan kii, kurum ve konulara ilikin kararnamelerde belli kii veya kurumlarn kararname
kapsamna dhil edilmedii, genel anlamda sosyal ihtiyalara gre bir takm muafiyetler
tannd grlmtr. Anayasann 10. maddesinde sz edilen yasa nnde eitlik ilkesi,
ayn nitelikte bulunan i bu davaya konu sanklarca imza edilen meclis kararlarnn su
tekil etmesinin kabuln olanaksz klar. (...) Kald ki, davaya konu tasarrufarn neticesin-
de; kamu zarar olumas yahut menfaat temini yahut kiilerin maduriyetine yol almas ya-
sal unsurlarnn da olumad ak olup (...) su kastn tamad, bu itibarla sanklarn zeri-
ne atl eylemde kastlarnn bulunmad vicdani kanaatine varlmtr ...
Dikili Su Davasnn beraatla sonulanmas, kentlerde suya eriim hakknn salanmasnn
kamu hizmeti olarak yrtlmesi konusunda nemli bir kazanm olmutur.
Davada dayanlan bir uluslararas szlemeye deinmekte yarar olacaktr.
B.M. Ekonomik, Sosyal Ve Kltrel Haklar Szlemesi;
Haziran/2003te TBMM tarafndan onaylanarak yrrle giren BM Ekonomik, Sosyal ve
Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesinin Yaama Standard Hakk balkl 11. ile
Salk Standard Hakk balkl 12. maddeleri ile suya eriim hakk kabul edilmektedir. Eko-
nomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Komitesi bu maddeleri Su Hakk balyla yorumlam-
tr (2002 yl-15 nolu Genel Yorum). Buna gre; ...bir insan hakk olan su hakk, dier hak-
larn gerekletirilmesinin bir n kouludur, herkesin yeterli, gvenli, kabul edilebilir, fizik-
sel olarak eriilebilir ve karlanabilir suya hakk vardr. Szlemeye taraf olan devletlerin
cretsiz veya dk maliyetli su temini gibi uygun cret politikalarn uygulama, gre-
ce daha yoksul hane halklar zerine su giderlerinin oransz bir yk olarak binmemesi
iin gereken nlemleri alma ykmll vardr... Bu szleme Anayasann 90. maddesi-
ne gre ncelikle uygulanmas gereken bir yasadr.

Bu arada B.M. Genel Kurulu su hakkna ilikin yeni bir karar almtr:
BMnin 28.07.2010 tarihli karar;
28 Temmuzda bir araya gelen Birlemi Milletler Genel Kurulu, suyun temel bir insanlk
hakk olduunu kabul etti. Bolivya Devletinin giriimiyle bir araya gelen Birlemi Milletler
Genel Kurulu 28 Temmuz 2010 tarihinde yaplan oylamayla su hakkn kabul etti. Birlemi
Milletler Genel Kurulunda 124 kabul oyuna karlk 42 ekimser oyla gvenli ve temiz ime
suyuna eriim ve sanitasyon hakk kabul edildi. Bylece su, tm insan haklarnn temel bir
paras ilan edildi.
Trkiye Cumhuriyeti 42 ekimser arasnda yer alsa da bu durum alnan kararn etkisini ve g-
cn azaltmamaldr. Zira BM Genel Kurulu 1948de nsan Haklar Evrensel Beyannamesini
kabul ettiinde 58 ye devlet siyasi, ekonomik, sosyal ve kltrel haklar kapsayan tarihi
bir belgeye imza atmt. Yaklak 10 yldan uzun zamandr srdrlen aba sonucunda al-
nan bu karar, yaptrm olmasa da herkese temiz su ve hfzsshha koullarnn salanmas
yolunda nemli bir admdr.
Suyun Kullanm Hakknn Devri,
Derelerin Ekolojisini Tahrip Eden HESler;
Elektrik enerjisi retmek gerekesiyle dereler zel sektre ihale ediliyor. Bu sular, doal
evriminden alnarak, ekolojik dengenin bozulmas pahasna tnellerden geirilip enerji
retiliyor. Dere suyunun ou dere yatan bile grmeden yerin altndan tnelin teki
ucundaki tribne ulayor.
u anda lkemizde 1.700 aan projeyle kurulacak HESler, en kaliteli su kaynaklarnn bu-
lunduu su zengini alanlarmzda yaplacak. Bir vadi iinde 22 adet baraja izin verilebiliyor.
HES projelerinde zellikle nehir tipi hidroelektrik santral lisans saysnda ciddi bir art
yaanyor. Dou Karadenizde younlaan HES projeleri iinde Trabzon, Rize, Giresun ve
Artvinde 341 firma, hidroelektrik santral yapm iin kurumlara mracaat etti. Bunlarn
73ne izin verilirken, 17sinin inaat ise mahkeme kararyla durduruldu. Trabzonda 76
HES projesi gelitirilmiti. Bunlardan 27sinde halen almalar devam ediyor. Rizede geli-
tirilen 67 HES projesinden 8inin inaat fiilen balad. HESlerden 17si hakknda ED olum-
lu raporu alnrken, kalan 42 proje henz fizibilite aamasnda bulunuyor. Giresunda 82
HES projesi iin mracaat yaplmt. Bunlardan uygun grlen 12sinin almalar halen
devam ediyor. Dou Karadeniz yresinde 116 projeyle en ok HES bavurusu yaplan il
Artvin. Bu ilde 25 HES projesine baland, 53 proje ise fizibilite aamasnda.1971 ylnda
dnyann sayl gzelliine ev sahiplii yapt iin Milli Park ilan edilen Munzur Vadisinde
ise Konaktepe I ve Konaktepe II HES ve bunlara su tutmak iin yaplacak 6 barajla birlikte
toplam 8 barajn yaplmas planlanyor (5)
HESler kurulduklar alann doal yapsn tamamen deitiriyor, endemik birok trn yok
olmasna yol ayor. Hidrolik santral yapp iletecek olan irketler, baraj gllerindeki suyun

kullanm hakkn da elde ediyorlar. Bu durumda enerji retimi grnts altnda derelerin
sular zelletiriliyor.
zet olarak; dereler HES yapm iin irketlere 49 yllna devrediliyor. HES nedeni ile dere
yatanda akmayacak olan sular doaya hayat sunamayacaktr. Ormanlar, tm fora ve fa-
unasyla, yatanda akamayan, denizlere ulaamayan derelerin iindeki canl trler ve hav-
zadaki yaam giderek yok olacaktr. Deltalar eriyecek, toprak ve yer alt sular tuzlanacak,
tarm yaplamaz hale gelecektir. ifti, kyl; tarlasn, bahesini sulamak iin istediinde
dereden su alamayacak, suyun kullanm hakkn elde eden irketlere para demek zorun-
da kalacaktr.
Su, ekosistemin bir parasdr ve snrl bir varlktr. Su toprak ve bioktleyle ilikilidir, akarsu
blgelerinin ekolojisinin korunmas iin btn su kaynaklar doal havzalarnda kalmaldr.
Tabiat Korumayacak Yasa Tasars;
TABATI VE BYOLOJK ETLL KORUMA KANUNU TASARISI, babakann ve bakannn
tepkisini eken kizdere doal sit karar ertesinde meclise sunuldu.
Tasar ile Doal ST kavramndan vazgeiliyor, Tabiat Varlklarnn tespiti, tescili g-
rev ve yetkileri Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurullarndan alnp evre ve Orman
Bakanlna devrediliyor. Bundan byle tabiat varlklarna ilikin kararlar, bilimsellii ve
zerklii olan Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurullarnn yerine 16s brokrattan
oluan 20 kiilikUlusal Biyolojik eitlilik Kurulu(UBK) tarafndan verilecek. Kurulun b-
rokrat olmayan 4 akademisyen ile 2 STK temsilcisi yeleri Bakanlk tarafndan belirlene-
cek, Mahalli Biyolojik eitlilik Kurullar da valinin kontrol altnda olacak. Yani siyasi ikti-
dara bal bir kurul tarafndan tabiat ve biyolojik eitlilik korunacak! Sizce bu koruma na-
sl olacak? UBK yeleri arasnda DS ve Maden leri Genel Md. temsilcilerinin yer alacak
olmas, korunacak deerin tabiat varlklar deil yatrmclarn kar olacan gsterme-
ye yetiyor.
u andaki tescilli doal sitler ve tabiat varlklar UBK tarafndan yeniden deerlendirile-
cek, kanundaki koruma statlerine gre tescillenecek ya da mevcut statleri kaldrlacak-
tr. Yani ok saydaki doalvarlk sitten kartlacak.kizdere iin verilen doal sit kararna
ilikin babakann ve evre bakannn tavr gz nne alndnda, UBK kizdere iin ko-
ruma karar alr m?
Koruma altna alnan mutlak koruma blgelerinde hibir kullanma izin verilemez, intifa
ve irtifak hakk tesis edilemez tmcesi, ancak ile devam ediyor, bu alanlarda lke dze-
yinde, stn kamu yarar ve stratejik kullanm gerektiren kullanma izni, intifa ve irtifak
hakk Bakanlar Kurulu karar ile verilebilir ile tamamlanyor. Yani korunacak alanlarn ne-
reler olduu, ne derece korunacana evre Bakanl ve Bakanlar Kurulu karar verecek.
Tasar ile stn kamu yararn tespit etme yetkisi Bakanlar Kuruluna braklyor. imdiye ka-
dar, bir ilemin ama esi bakmndan kamu yararna m, yoksa kiisel bir koruma veya

zarar verme amacna m ynelik olarak yapldn idari yargaratrr vesalt siyasi bir ama
veya kiisel bir ama gdlm olduu kanaatine varrsa ilemin iptaline karar verirdi. Bir-
den fazla kamu yararnn olmas durumundada hangisine stnlk verilecei yarg tara-
fndan deerlendirilirdi. Yasa tasars ile stn kamu yarar kararn verme yetkisi Bakanlar
Kuruluna braklyor. Bu dzenleme, idari yargnn ama ynnden hukuksal denetimini s-
nrlandrmaya ynelik tehlikeli bir gidiin gstergesidir.
Yasann neden, kimin yararna kartlaca, yani amacnn ne olduunu en iyi anlatan ko-
ruma kullanma dengesi gzetilerek srdrlebilirliiifadesidir. Yasann pek ok yerinde
geen bu ifadeden anlalaca zere burada ncelikli olan doal varlklar korumak deil-
dir, ncelikli olan kullanma, yararlanmaya amaktr, korumann amac da kullanmann, ya-
rarlanmann srekliliini salamaktr. Konuyu daha iyi anlayabilmek iin, Allianoiun ko-
ruma kullanma dengesi gzetilerek kumla rtlp, suya gmlmesine karar verildiini
anmsatmamz yeterlidir. Ksaca yasa doal varlklar korumayacak, aksine yaam alanlar-
n sermayenin yamasna, talanna aacak, barajlar, HESler, madencilik gibi ekolojiyi bo-
zan tesislerin ve faaliyetlerin nn daha da aacak, yani yaam alanlarn korumak daha
dazorlaacaktr (6).
Son Szler Yerine;
Dnyada canl yaamnn srmesi iin, yaamn vazgeilmezi suyun korunmas zorunlu-
dur. Piyasac yaklamlarla, canl yaamn tehlikeye atan srekli kalknma politikalarndan
vazgeilmedii srece suyun korunmas mmkn deildir. Suyun bir hak olduu herkese
kabul edilmelidir. Suya eriim hakknn salanmas devletin en bataki grevlerinden birisi
olmal ve kamu hizmeti olarak cretsiz ya da hi olmazsa maliyetine verilmelidir. Ekolojiyi,
yaam koruyacak yeni politikalar gelitirilmelidir. Politikalarn rettii hukuk, suyu koru-
mal ve su hakkn gvence altna almaldr. Yaamn srmesini salamak iin bunu yapmak
zorundayz. Su, zelletirilemez, satlamaz. (Suyun) gereksinen herkese yeterince salan-
mas bir kamu grevidir. Bu varln ynetimi demokratik ve katlmc olmaldr.
Su gibi aziz olun.
1. Environmental Health -Yazar: Dade W. Moeller
2. Environmental Health in Emergencies and Disasters
3. Halk Sal Temel Bilgiler Hacettepe niversitesi 2006 yl yaynlar- Editr; Prof.
Dr. aatay Gler, Prof.Dr. Levent Akn
4. Prof.Dr.Stk Velicangil- Koruyucu Sosyal Tp
5. Cumhuriyet- Enerji- 5 Ekim 2010 , C.Glta- Su kaynaklarmz piyasa kurban
6. http://www.izmirizmir.net/bilesenler/koseyazilari/yazi.php?yazi_no=1615

Fahrettin ada (DSK Genel Mdr Vekili)
Diski Genel Mdrl adna herkesi saygyla selamlyorum, zellikle lke dndan gelen
misafirleri burada arlamaktan byk bir memnuniyet duyuyorum. Tabii benim konu-
mum ve sunumum dier aktivistlerden biraz farkl. Belirli mevzuatlar dorultusunda va-
tandaa, yurttaa su arz etmek ama bunun yannda kendi kaynan oluturmak, merkezi
hkmetten pay almadan bu bahsedilen politikalar yrtmekte ne kadar zorlandmz
ve Trkiyede su mevzuatyla ilgili farkl kurumlarn u andaki mevcut durumu, su-kanal ida-
relerinin durumu ve siyaseten bizim beklentilerimiz, gelecekte su-kanal idarelerinin olmas
gereken durumuyla ilgili size bilgi vermeye alacam.
Evet, suyla ilgili sabahki oturumlarda ok deiik yorumlar yapld. Alternatifi olmayan,
evet, insanlar tarafndan da retilmeyen temel doal kaynamz var, bunlar; hava, top-
rak ve su... Birbiriyle ilikisi asla yadsnamaz. Bunlardan bir tanesine dokunduunuzda, kir-
lettiinizde, pazarlk konusu yaptnzda dierini de mutlaka etkiliyorsunuz. Sabah yap-
lan sunumlarda bununla ilgili veriler de anlatld, biz de iin sonunda syleyeceimiz cm-
leyi iin banda ifade edelim: Diski Genel Mdrl ve Diyarbakrda siyaset, politika re-
ten siyaset olarak bizler de suyun ticariletirilmesi, suyun zelletirilmesi, satlmasna ilke
olarak kar bir duruta olduumuzu ifade etmek istiyorum.
Su ynetimine gelince; gerek Trkiyede gerekse uluslararas arenada suyun ynetiminde
sizin belirlediiniz, anladnz, sizin politikalarnz reten yapnn yine belirli kurallar kap-
samnda suyun planlanmas, retilmesi, datlmasyla ilgili bir takm aba ve almalar
ifade eder. Su ynetimi Trkiyede, su ve artma ki bu genelde belediyelere, su-kanal ida-
relerine verilen bir grev- su kaynaklar ynetimi, su taknlarndan korunma ynetimi, su-
lama ynetimi, su tarlasnn ynetimi; yine bu sularn tarmsal, endstriyel, kentsel, reaksi-
yonel ve evresel faaliyetler iin kullanldn ifade edebiliriz.
imdi Trkiyedeki su kaynaklar potansiyeli ile ilgili tabloda; yllk ortalama ya miktar,
Trkiyenin yz lm, yllk ya miktar, buharlama, yer altna szma, yer alt suyu, yllk
yzey ak, kullanlabilir yzey suyu, yllk ekilebilinir su miktarlar grlebilinir. Kullanla-
bilinir yer alt suyumuz 16 milyar m3 ki toplamda bugn iin Trkiyede 112 milyar m3lk
bir kaynaktan bahsediyoruz. Gerek lkemizde gerek yakn komularmzda kii ba yllk
su miktarna yani su kaynann nfusa oranna baktmzda; Suriye 1.200 m3, Lbnan
1.300 m3, Trkiye 1.430 m3, Irak 2.020 m3, Asya ortalamas 3.000 m3, bat Avrupa ortala-
mas 5.000 m3, Afrika ortalamas 7.000 m3, Gney Amerika ortalamas 2.3000 m3, dnya
ortalamas ise 7.600... imdi burada, bu veriyle Trkiyenin kaynaklarnn, zellikle su kay-
naklarnn ok fazla olmadn, su ktl snrnda bir lke olduunu da vurgulamak iin
bu rakamlar vermeye altm.

Trkiyenin Su Kaynaklar Potansiyeli
Yllk ortalama ya 643 mm/yl
Trkiyenin yz lm 783.577 km2
Yllk ya miktar 501 milyar m3
Buharlama 274 milyar m3
Yeraltna szma 41 milyar m3
Yzey Suyu
Yllk yzey ak 186 milyar m3
Kullanlabilir yzey suyu 98 milyar m3
Yeralt Suyu
Yllk ekilebilir su miktar 14 milyar m3
Toplam Kullanlabilir Su (net) 112 milyar m3
nmzdeki sre ierisinde, nfusun artna paralel olarak mevcut kaynaklarmz -ki
bunun zerinde farkl bir kaynak yaratabilme ansmz yok- dolaysyla bugnden suyu
dikkatli ve tasarrufu kullanmamz gerektii bu tabloyla aa kyor. 1.300 m3ten 1.100
m3lk bir alt snra geleceiz, yani 2030 ylnda Trkiyede yllk kii ba su tketimi 1.100
m3e decek ki bu su ktl yaayan lkeler kategorisine girmemize vesile olan bir ra-
kam...

Su Kullanmnn Geliimi
2007 Yl Sonu tibariyle
Gelime
2023
Yl Hedeferi
Gelitirme
Oran
Sulama geliimi 5,17 milyon ha 8,5 milyon ha % 61
Hidroelektrik
Enerji Geliimi
48,1 milyar kWh 130 milyar kWh % 37
me, Kullanma ve Sanayi
suyu geliimi
10,5 milyar m3 38,5 milyar m3 % 27
Bu miktarn blgesel ve mevsimsel dalmndaki dengesizlik nemli bir sorundur. Bu suyun
% 35i eitli amalara ynelik olarak kullanma sunulmu, kalan % 65i ise halen kullanlma-
maktadr (Gap-1.8 milyon ha,27 milyar kwh)
Yine suyun, su kullanmnn geliimine baktmzda; 2007 yl sonu itibariyle sulama geli-
iminde 5.17 milyon hektar alann suland, 48 milyar kilovat hidroelektrik enerji retil-
dii, ime-kullanma ve sanayi iin 10,5 milyar m3 su kullanldn gryoruz. Trkiyenin
2023 yl stratejik hedefi, cumhuriyetin 100. ylndaki en nemli hedeferdir. 2023 ylnda
sulanabilir tarm alanlarmz, ihtiya duyacamz enerji miktar ve yine ihtiya duyaca-
mz ime-kullanma suyuna baktmzda, bu rakamlar, bugn itibariyle yzde 30-40lk bir
art gerektiriyor. En altta parantez iinde vermeye altm GAP verileri var; 2007 yl sonu
verileri itibariyle Trkiyede sulanabilir tarm alanlar 5.17 milyon hektar iken, sadece G-
neydou Anadolu Blgesinde bu rakam 1,8 milyon hektar... Yine toplam Trkiyede re-
tilen, hidroelektrik santrallerinde elde edilen enerjiye baktmzda blgedeki rakam 27
milyar, nerdeyse yars tutarnda...
imdi Trkiyede su hizmetlerinin ynetiminde ciddi bir kaotik durum var. Cumhuriyetin
kuruluuyla beraber ulusal lekte, ulusal kaynaklarn yine vatanda-kamu yararna kulla-
nlmas esasl bir politikayla baz kurulular oluturulmu. Bu kurulularn banda devlet
Su leri, ller Bankas, Elektrik leri Ett daresi gelmekte. Bu kurumlarn suyla ilgili so-
rumluluklar; DSnin su toplama, iletim yatrmlar gerekletirmek iin sanayi kullanma
ve enerji suyu temin etme, yer alt sular ve taknlarla ilgili sorumluluklar... Yine evre
Ynetimi Genel Mdrl evre ve Orman Bakanllna bal, su kirlilii kontrol; Tarm
ve Ky leri Bakanl sulama, salk umumi hfzsshha; Elektrik leri ett daresi lme
ve enerji amal proje gelitirme; ller Bankasnn sorumluluklar var, l zel dareleri ve
belediyelerin bu konuda sorumluluklar var. imdi Devlet Su lerine baktmzda 6200
sayl yasayla 1953te kurulmu, yani 2. Dnya Sava sonras, dnyadaki genel gidiata

bal olarak enerjisini, suyunu daha tasarrufu kullanmak ve bunu ulusal bir kurum eliyle
yrtmek adna byle bir kurulu oluturulmu. Planlamadan ynetimine, gelitirilmesi
ve iletilmesine kadar bir takm grev ve sorumluluklar var. ok ilgintir, DS ilk yllarda
Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanlna bal bir kurum olarak alrken, sonradan evre ve
Orman Bakanlna balanyor. Greceli olarak biraz evreye duyarllk, temel insan hak ve
ilikilerine daha duyarl bir deiiklik diye alglanyor ama nmzdeki slaytlarda bunun
gerekelerini daha net bir ekilde greceiz. Yani DS Trkiyede su tekelini elinde bulun-
duran bir kamu kuruluu ve bir bakanla bal olarak almaktadr. Yine ller Bankas 1933
ylnda, cumhuriyetin hemen kuruluundan sonra alm. Grev ve sorumluluklarna bak-
tmzda beldenin alt yapsndan tutalm onlarca yine teknik destekten su kanal hizmetle-
rine kadar bir takm grev ve sorumluluklar verilmi, ancak son gnlerde l Bank diye bir
proje ile bunu da tasfiye etmeye alyorlar.
Devam edelim; Ky Hizmetleri genel mdrl 1982 ylnda 2680 sayl kanunla kuru-
larak baz yetki ve sorumluluklar verilmi; yol, su ve elektrik. Toprak Su diye bilinen baz
kurumlarmzn tm grev ve sorumluluklar Ky Hizmetlerine verilmi ve kurulduu gn-
den bugne aslnda kylerde ok nemli iler, nemli hizmetler retmesine ramen yine
siyasetin arpal ve yanl ynetme sonucu bugn bu kurum da zelletirilerek il zel ida-
relerine verilmeye baland.
Elektrik leri Ett daresi 1935 ylnda kurulmu, bugn GAPta tarttmz tm barajla-
rn aslnda etdn 1960-70li yllarda yapan ok nemli kurululardan bir tanesiydi. Bu-
gn tarttmz Hasankeyf, Ilsu Barajnn ettleri de yine o yllarda yaplm. O yllarda-
ki gerek ulusal gerekse uluslararas mevzuata baktmzda gerek tabiat varlklarn, kl-
trel varlklar koruma ve brakn bunlar, ED bile olmadan bu planlamalar yaplm. Yani
1960lardaki ettler sonucu belirlenen Ilsu, Hasankeyfi sular altnda brakacak olan Ilsu
Barajnn etdn 1960l yllarda yapan bir kuruluumuz... Evet, Tarm ve Ky leri Bakan-
l genelde sulamayla ilgili grev ve sorumluluklar alm; evre ve Orman Bakanlnn da
sularn, denizlerin ve topran korunmas, kirliliin nlenmesi ve bertaraf edilmesiyle ilgi-
li grev ve sorumluluklar var, bunlar evre l Ynetimi Genel Mdrlkleri ile yrtmek-
te; Salk Bakanl, scak ve souk hamamlar, kaplcalar, imeler ve benzeri tesislerin de-
netiminden sorumlu...
l zel daresi, belediye snrlar dndaki, yani gerek kent belediyeleri gerekse ile beledi-
yeleri snrlar dndaki krsal alanlarn imar, yol, su, kanalizasyon, kat atk gibi sorumluluk-
larn alan bir kurulu. Tabii kylere ilikin de 1924 ylnda Ky Kanunuyla ky muhtarlkla-
rna, htiyar Heyetlerine kyn korunmasyla ilgili grev ve sorumluluklar verilmi. Bugn
bu kanundan da maalesef eser yok. Yerel rgtlenmelere baktmzda suyla ilgili bir ta-
km sorumluluklar var; sulama birlikleri kurulabiliyor yine sulama kooperatiferi ile suyla il-
gili bir ynetsel fonksiyon, rol alabiliyorlar.
Evet, DSnin gittike devrettii bir takm hizmetleri var; ky tzel kiiliine devrettii, be-
lediyeye devrettii, sulama birliklerine, kooperatifere devrettii faaliyetler var, bunlarn
alanlarn ve oranlar aadaki tabloda grmekteyiz.

DSnin Devredilen Sulamalarnn Devralan rgtlere Gre Dalm
Kurum/Kurulu Ad Adedi Oran(%) Alan(ha) Oran(%)
Ky Tzel Kiilii 227 27,3 39 451 1,9
Belediye 154 18,5 70 092 3,4
Sulama Birilii 352 42,4 1 834 643 90,1
Kooperatif 92 11,1 91 365 4,5
Dier 6 0,7 1 550 0,1
TOPLAM 831 100,0 2 037 101 100,0
TMMOB Su Raporu,Mart 2009
Evet, asl belediyelere geldiimizde, belediyer kanununda su ve kanalla ilgili, evreyle ilgi-
li grev ve sorumluluklar... Bilindii gibi 1984 ylna kadar Trkiyedeki belediyeler tek tip
bir rgtlenme ierisindeydi. 1984 ylnda bykehir belediyeleri oluturulduktan sonra
buna paralel, hocamn da ifade ettii gibi SK Kanunu, 2560 sayl mehur SK Kanunuyla
bykehire bal su-kanal hizmetleri ayr, bamsz bir genel mdrlk olarak rgtlen-
mi. Yine Bykehir Belediye Kanunu 2005 ylnda deien Bykehir Belediye Kanunu
7. Maddesinde su havzalarnn korunmas, barajlarn yapm, derelerin slah, kaynak suyu
ve artma tesislerini yapmak ve pazarlamak gibi ok dikkat ekici ifadeler var.
Yine belediyelerin grev ve sorumluluklar hakknda 14. Maddede imar, su ve kanalizasyon
hizmetleri ile ilgili grev ve sorumluluklarn yapmak ve yaptrmak, ilemek ve ilettirmek
gibi ticari bir alana sevk edebilecek ibareler var.
Su-kanal idarelerine geldiimizde grev ve sorumluluklar 3 maddeyle snrlandrlm,
yani sadece Trkiyede bugn itibariyle 16 tane bykehir statsnde olan yerleim yer-
lerinin su-kanal idareleri var. Bunlar grece bamsz yaplar, bunlar su ve kanal hizmetleri-
ni yrtmekte... Birinci grev ve sorumluluklar, kaynaktan aboneye su eriimiyle ilgili g-
rev ve sorumluluklar; kinci maddesi, abonelerden balayarak suyun toplanaca ve da-
tlaca noktaya kadar her trl tesis, yani kanal hizmetleri ve artma tesisleriyle ilgili grev
ve sorumluluklar... Yine Bykehir Belediye Kanununa dayanarak deniz, gl, akarsu ky-
lar ve yer alt sularnn kullanm, sularla yani su atklaryla kirletilmesini engelleyen grev
ve sorumluluklar var.
imdi DSKnin organizasyon yapsna baktmzda bir iletme, zel sektrdeki bir
anonim irketin iletme mantyla yaplandrlm. Genel kurulu var, tek istisnas bu genel
kurulu... Seilmi bykehir belediye meclis yeleri su kanal idarelerinin genel kurul
yeleridir. Tek siyasal, tek demokratik mekanizma burada grlmekte... Ynetim kurulu,
bykehir belediye bakanlar, DSK genel mdrleri ve yardmclar ayrca dardan

2 tane genel mdr atayabiliyorsunuz. Bu genel mdrleri de atamayla ilgili grev ve
sorumluluklar tmyle ileri Bakanlnda... Yani sizin ynetim kurulunuzu oluturmak
iin dardan 2 atamay ileri Bakanlnn onayna sunmanz lazm. Emekli ise emekli
maan keseceksiniz, resmi bir kurumda alyorsa maa donuyor, sadece ynetim kurulu
cretiyle alnyor. Kendi iinde antidemokratik bir uygulama... Meclis var, seilmi belediye
bakan var ama ynetim kurulu ve genel mdr maalesef merkezi hkmet belirliyor,
o atyor.
Yine su-kanal idarelerinin grev ve sorumluluklarna, alma esaslarna, zellikle genel
kurulun alma esaslarna baktmzda, bykehir belediyelerinin alma esaslarnn
ayns bunun iin de geerli, sadece ylda 2 kez toplanabiliyor. Mays ve kasm aylarnda...
Yani birisinde faaliyet raporunu, bir nceki yln faaliyet raporunu onaylyor, ikinci toplan-
tsnda da bir sonraki yln btesini esas alyor.
5 yllk yatrm planlarn karara balamak... Yeni ynetim yapsnda biliyorsunuz stratejik
plana gre artk kurumlar ynetiliyor. Stratejik plan bunlar karara balyor, yllk yatrm
programlarn inceleyerek karara balyor, su sat ve kullanlm sularn boaltlmasna ili-
kin tarifeleri, yani sizin ime suyunuzun ve atk suyunuzun tarifesini de genel kurul kararna
balam. Yine yurt ii ve yurt d borlanmalarla ilgili de ok net bir tanmlama getirmi.
KURUM
ADI
ANA PARA FAZ TOPLAM SON DEME
YILI
YAPILAN
DS 20.922.050 DS Tarafndan
Hesaplanmad
34.021.981
2031
mesuyu Prj
1-Pompa
stasyonu
2-sale Hatt
3-Hamsu
artma tesisi
DS 13.099.931 DS Tarafndan
Hesaplanmad
2031
LLER
BANKASI
34.103.271 Aylk iliyor
(Yllk 0,6)
36.403.633
LLERBANKASI
payndan kes-
iliyor
kraz Kredisi-
imesuyu
ebeke N.
(191604)
LLER
BANKASI
1.058.574 Aylk iliyor
(Yllk 0,6)
kraz Kredisi-
imesuyu
(195746)
LLER
BANKASI
1.241.788 Aylk iliyor
(Yllk 0,6)
Teminatli kraz
kredisi-ime-
suyu (206707)
TOPLAM 70.425.614 70.425.614

Evet, Diyarbakr Su-Kanal daresinin efafk gerei aslnda borlarn da sizlerle payla-
mak istiyoruz, bu borlarla nereye geleceiz... Barajlarda, daha dorusu Dicle Barajndan
suyun getirilmesi, pompa istasyonunun inas, isale hatt ve temiz su artma tesisi tmyle
DS tarafndan yaplm. DS yapt bu masraf DSKye bor olarak yanstm. lgin bir
ifade faizini hesaplayamadk... yle bir rakam var: Su tarifeleri arasndaki fiyat farkn di-
rekt DSnin alacana kaydediyor. Yani siz suyunuzun zam orann ne kadar ykseltirseniz
DSye o kadar da borlanyorsunuz.
Dieri ller Bankasndan... Su-kanal idaresi, DS tarafndan kendisine getirilen suyu abone-
lere datmak iin ller Bankasndan borlanarak ehir ebekesini ina etmi, bunlarn faiz
oranlar 0,6...
KURUM
ADI
ANAPARA FAZ TOPLAM SON
DEME YILI
YAPILAN

VERLEN
HBE
KFW
(AVRO)
17.895.216 5.977.418 23.872.634 2031 Kanali-
zasyon
ebeke ve
kollektr-
ler, (kent
merkezi)
atiksu
aritma
tesisi,
SCADA,
GS
32.507.504
Avro
(1.985)/TL
35.522.004 11.865.175 47.387.178
IEB
(AVRO)
32.000.000 7.559.145 39.559.145 2024
Avro
(1.985)/TL
63.520.000 15.004.903 78.524.903
TOPLAM 99.042.004 26.870.078 125.912.081
GENEL
TOPLAM
169.467.618 26.870.078 196.337.695
Evet devam edelim... Bir de uluslararas kredi kurulularndan aldmz hibeler ve kredi-
ler var. Toplama baktmzda 196 milyon 337 bin lira su borcu olan bir idareyiz. Bu bor-
cun 2030 ylna kadar mutlaka denmesi lazm. Yani gerek yurt ii gerekse yurt dnda
aldnz krediler aslnda gelecekte sizin suyla ilgili politikalarnz da tam tersi balam,
tahakkm altna alm. Siz suyu ucuza veremezsiniz, bedava datamazsnz, tam tersine
bu borlarnz demek iin her yl zam yapmak durumundasnz. Siz zam yaparken de DS
yerinde kr edecek.

Evet, 2009 yl itibriyle 60 milyon ton su retmiiz. Tahakkuk ettiimiz rakamlar, tahsil etti-
imiz rakamlar, ebeke uzunluklarmz ve dierleri de aadaki tabloda.

2009 YILI SONU TBARYLE
retilen Su Miktar (m3) 60.171.971
Aritma Tesisi 52.968.000
Gzeli 7.207.971 %
Tahakkuk Edilen Su Miktar (m3) 28.781.083 48
Tahakkuk Edilen Su Miktar (TL) 52.329.822 %
Tahsil Edilen Su Miktar (TL) 38.518.378 74
Toplam Su ebeke Uzunluu (km) 1.386
Su ebeke Uzunluu (mt.) 971.376
Abone Balant Uzunluu (mt.) 414.057
Toplam Kanal ebeke Uzunluu (km) 668
Evet, dnyada ve Trkiyede baz rnekler ok ifade edildi. Kii ba gnlk tketim
Kanadada 350 litre, AB ortalamas 165 litre, Afrika 20 litre, Diyarbakr bugn itibariyle gn-
lk 98 litre su tketmekte...
Yine suyun kalitesi ile ilgili veriler; tabii bu biraz reklama girer, bir hocam ifade etti, ben
musluktan su iemedim diye, rahatlkla iebilirsiniz. Bizim bir avantajmz, Dicle Nehrinden
getirdiimiz su, yerleim alanlarnn bulunmad bir yer, doal bir ortam, hatta kar sular-
nn erimesi ve doal kaynaklarla beslenen bir kaynaa yakn... Bu verilerle ifade etmek is-
tediimiz nokta, ham su verilerimiz ile uluslararas -ki TSEden tavsiye edilen standartlara
yakndr- yani hi artma tesisine girmeden suyumuz bugn itibariyle iilebilir, kullanlabi-
lir, temiz ve kaliteli bir sudur.

LLERE GRE SU BRM FYATLARI
ANKARA STANBUL ZMR BURSA
15 m 43,11 TL 55,05 TL 78,8 TL 62,9 TL
20 m 60,81 TL 97,4 TL 105 TL 83,8 TL
30 m 107,44 TL 146,1 TL 254,4 TL 125,7 TL
KONYA ADANA ANTALYA DYARBAKIR
15 m 28,1 TL 35,9 TL 25,3 TL 21,7 TL
20 m 37,5 TL 47,8 TL 33,7 TL 28,9 TL
30 m 56,1 TL 71,7 TL 111,5 TL 94,6 TL
Tabloda illere gre su fiyatlarn vermeye altk. Genelde meskenlerde kademeli su ta-
rifesi uygulanr. 10 m3e kadar, 20 m3e kadar deiik veriler var. Ankara 15 m3 43 lira-
dan tketmekte, stanbul 55, zmir 78, Bursa 62, Konya 28, Adana 35, Antalya 25, Diyarba-
kr 21,2. Aslnda bizler de aynen bu dier kentler gibi barajdan ok uzak bir yerden, 36 ki-
lometre teden pompalarla kente su getiriyoruz, ayn maliyetlerle kente suyu artarak ve-
riyoruz, ama bizler direniyoruz. Siyasetimizin sosyal politikalar gerei u anda suyu ticari
bir emtia olarak deil, sadece bu kurumun kendini finanse edebilecei bir pay olarak bak-
tmzdan Trkiyedeki reel ve gerek durumu da grebiliyoruz.
imdi bu veriler nda gelecekte yerel ynetimleri bekleyen nelerdir? Su Kanunu tas-
la u anda mecliste... Tabiat varlklaryla ilgili kanun tasla olduu gibi... Bununla mev-
cuttan nereye geleceiz, ksaca deinmek istiyorum. Su ynetimi, kaynaklarn ynetimi
ve planlanmas ile DSnin yetkileri gelitiriliyor, geniletiliyor, DS yine merkezi idarenin
en nemli kuruluu olarak devam ediyor. Yalnz DSye bu tasarda 20 yl sreyle su kay-
naklarnn nc ahslara, belediyelere, zel irketlere tahsis edebileceine dair bir yet-
ki veriliyor. Bu bahsedilen 1700, yani DSnin nmzdeki srete nne koyduu 1700
HESin, barajn yapmyla ilgili planlamasn direkt DS artk kendisi yapmyor. Kendisi ba-
rajlar, HESleri ina etmiyor. steyene direkt havzalar, nehirleri satmaya alacak ki bunun
almalar da balad.
Yine DS tarafndan bir iletme programyla bu almalar yrtlecek. Yalnz burada ve
4. Maddede mutlak koruma alanlar ve dier kamulatrmalarn yerel idarelerce yaplaca-
hkme balanm. Diyarbakr Bykehir Belediyesi suyunu u anda Dicle Barajndan
temin etmektedir. Bu baraj sadece sulama amacyla yaplmam. Aslnda barajn ilk inas
GAP projesinin bir paras olmas itibariyle sulama ve enerji amaldr. Daha sonra kentte-
ki su ihtiyac karlanmaya allrken bu barajdan temin edilmeye baland. u anda bize
verilen barajdaki mevcut potansiyelin sadece %3n biz kullanyoruz, ama bunun, tm

havzann, koruma alanlarnn kamulatrlmasnn grev ve sorumluluklarn bize vermi-
ler. Bugn itibariyle 43 bin dekarlk bir alan ve arkadalarmzn kamulatrmada kardk-
lar bir veri, 500 milyon (lira)... Yani buray kamulatrmak istesek 500 milyonluk bir kayna-
a ihtiyacmz var. Ki vatandalar isterlerse yarndan itibaren bu kamulatrmayla ilgili ta-
leplerini iletebilirler. Tm suyun kullanmn kendisi alyor, ancak kamulatrmayla ilgili ye-
rel ynetimlere ok gzel grev ve sorumluluklar veriyor!
Evet, DS tarafndan nfusu 50 binin zerinde olan yerleim yerlerine DSnin su getirece-
i ile ilgili yine sorumluluklar var ama yapt yine tm masrafar faiziyle beraber yerel y-
netimlere yanstmaktadr. Bunun sonucunda nereye varyoruz? Aslnda DS bundan son-
ra bir kamu kuruluu deil, sadece kamu ve doal kaynaklar pazarlayan bir mteahhit ku-
rum vasfna dntrlmek isteniyor.
Evet, su-kanal idarelerinin grev ve yetkileri neler olmal? Bizce su temin etmek zere - ki
bu salonda kar kldn biliyorum- barajlar ve dier tesisler de tartlmal. Su temin et-
mek zere yetki ve sorumluluk direkt su-kanal idarelerine verilmeli. Derelerin slah grevi
yine su-kanal idarelerine verilmeli. Blgesi iindeki yer alt suyu alanlarn belirleme, kuyu
almas iin izin verme yetkisi yine buralara verilmeli. Bunu niye ifade etmeye alyoruz?
Bugn itibariyle su-kanal idaresi DSKnin yetki alan 20 kilometrelik yaraptaki bir alan-
dr. Bu blgedeki gerek yer alt sularnn aranmas, kullanlmasyla ilgili hibir tasarruf hak-
kmz yok, hibir denetim yetkimiz yok. DS tmyle bu yetkiyi kendi tekeline (alm), bu
yetkiyi su-kanal idareleri olarak istiyoruz.
Su-kanal idareleri birlik kurabilmeli. Sadece bir kentle bu almalar snrl kalmamal, su-
yun alnd havza ve suyun dearj edildii doal evre ierisindeki tm yerleim alanla-
ryla ve benzer su-kanal idareleriyle ortak projeler gerekletirmek zere bir birlik olutur-
ma yetkisi verilmeli.
Evet, elektrik enerjisini su-kanal idareleri retebilmeli. Bugn itibariyle su-kanal idaresi
DSKnin en nemli gider kalemi maalesef pompa istasyonlarndan kaynakl, artma tesis-
lerinden kaynakl enerji giderleridir. Btemizin %15i sadece enerjiye gidiyor. Ve bu ener-
jiyi de bir devletin farkl bir kurumundan normal bir vatanda gibi satn alyoruz. Bu da su
maliyetlerine eklenen nemli bir kalem...
Evet, su-kanalizasyon idarelerinin gelecei ve nerilerimize gelince; su-kanal idarelerini
u anda merkezi hkmet DS veya evre Bakanlna bal bir birime dntrmek isti-
yor. Nedenine gelince, yerel ynetimlerin poplist politikalarla suya zam yapmadan veya
suyu bedava-ucuz verme tehlikesini grd iin merkeze balamak istiyor ve su tari-
felerinin de Trkiye genelinde tek bir kaleme -bu da evre Bakanldr- verilmesi ile ilgili
almalar var. Aynen enerjide, elektrikte olduu gibi her yerde su tek bir fiyata satlacak.
Onun iin biz diyoruz ki su-kanal idarelerinin merkezi hkmete bal deil, yerel yne-
timlerin demokratik yaps ierisinde faaliyetlerini yrtmeleri gerekir. Yine su-kanal ida-
relerinin grev ve yetkileri sadece bykehir belediyelerinin 20 kilometre yarapna de-
il biz tm il snrlar ierisindeki su-kanal hizmetlerini yrtmek istiyoruz. Kk yerleim
yerlerinin suyu tahsis etme, abonelere, vatandaa ulatrma, yine suyun kirliliini berta-

raf etme konusunda ok dk mali kapasiteleri var. Teknik kabiliyetlerinin de ok yeter-
siz olmas itibariyle bu konuda skntlar yaamaktadrlar. ller Bankas zelletirildi, evre
Bakanl DSyi zelletiriyor. Dolaysyla demokratik kurum olarak su-kanal idarelerine bu
yetki il snrlar ierisinde tmyle verilmeli. Bu durum, havzann korunmas, planlanmas-
na da ok nemli bir katk salayacaktr. Yine Bykehir Belediye Meclisi, il snrlar iin-
de yetkili ve grevli olmal. Yani siz su-kanalla ilgili oluturulacak genel kurulda, DSKnin
genel kurulunda Hazronun, Eilin, Diclenin, evredeki tm ilelerin seilmilerini de ka-
tarak genel kurulu tabanda gelitiren bir yap ierisine kavuturabilirsiniz, byle bir talebi-
miz ve nerimiz var.
Yine uluslararas irketlerin ve finans kurulularnn daha kolay eriimine ilikin gerek yerel-
de gerekse merkezde bu konulara mdahale edilmeli. u anda yerelleme biraz zelletir-
meyle edeer gibi alglanyor. Tam tersi, biz yerellemeyi demokratikleme ve zgrle-
me olarak alglyoruz, bylesi temel insan haklarnn da merkezi hkmet tarafndan -sos-
yal devletin olmazsa olmaz -sbvanse edilmesi gerekir. Bu haliyle devam ederse en kk
yerleim yerlerimiz gerek yerel gerekse uluslararas kredi kurulularnn maalesef tuza-
na deceklerdir.
Evet, bu yerel kaynaklarla ilgili bir nerimiz var: Datlan kaynaklarn tek bir merkezde
toplanmas ve yerel ynetimlerin bu datlan kaynaklarn datmnda sz ve karar sahi-
bi olmasyla ilgili bir talebimiz var. Evet, su-kanal idareleri havza ynetimi konusunda ifade
etmitik, birlik oluturmal, blgede havza ynetimleri birlik meclisleri tarafndan yr-
tlmeli, en son ve en nemli nerimiz, ller Bankas yerel ynetimler bankas olarak yeni-
den yaplandrlmal, ynetim yapsnda yerel aktrler yer almaldr. Yerelden gelen proje-
lere gre destek verilmelidir. Merkezi bteden yerele aktarlan paralar bu havuzda topla-
narak pay aktarmnda yerel ihtiyaca gre oranlar belirlenmelidir. Su-kanal idareleri yerel
ynetimler bankas ynetiminde de yer almaldr. Bu ifade, evet biraz da yerellemeyi, de-
mokratiklemeyi ve bahsedilen, suya temel insan hakk olarak eriebilmenin yol ve ynte-
midir. Doru bir ynetim ise doru bir planlamadan gemektedir.
Aslnda bu sunumu hazrlarken ben evirilerle ilgili tam vakf deildim, bu sunumu kendi
ana dilimde yapmak isterdim. Bir dahaki sefere bu organizasyonun da gelecekte hedefe-
diimiz Alternatif Mezopotamya Su Forumuna da vesile olmasn diliyorum ve biz Krte-
de diyoruz ki av ronah ye, su aydnlktr...
Hepinize teekkr ediyorum, sayglar sunuyorum.

Salon Konumalar
Ycel Akay (Mezopotamya Sosyal Forumu)
Su ynetimi konusunda yerel ynetim ve katlmc demokrasi nemli bir nokta. ok hayati
neme sahip, vazgeilmez olan sudan bahsediyoruz. Konumaclar bize yasal dzenleme-
lerdeki suyun ele alnndan bahsettiler. Bu hukuku belirleyenler bugne kadar egemen-
ler yani bu yasalar onlarn rn. Bu yasalar ile insanlarn yzde onunun karlar koru-
nurken yzde doksan gz ard edilmitir. Bu gz ard edilenlerin artk sz hakk olmas
gerekiyor. Kendi su kaynaklarn ynetebilmesi ve inanc iinde olmallar. Tek kurtulu yolu
bence bu... Salt yasalarn deiimi veya fonksiyona kavuturulmas deil insanlarn ken-
di su kaynaklarna sahip olmas gerekiyor. Sorum u: DSK mevcut yasal dzenlemelere
bakmakszn yerelden ynetim, adem-i merkeziyeti kavramlara uygun DSKinin nclk
ettii Gney Dou Anadolu Belediyeler Birlii iinde alternatif bir su hakk iin bir stratejik
plan hazrlayabilir mi?
Hasan Argnaa (Batman evre Gnlller Dernei)
Av. Arif Cangnn ifadesinden hareketle bir soru aklma geldi. Altn arama almalar sra-
snda ar metal kirlilii olabileceinden bahsettiniz. Blgemizde 26 yldr atmalar ya-
anmakta. Bu atmada ok ar silahlar kullanlyor. Uaklar, helikopterler, tanklar, toplar,
fzeler... Her trl silah kullanld ve dalar, ovalar her tarafta yer alt su kaynaklarnda cid-
di kirlilie yol atn dnyorum. Bu ar metaller, kurunlar, bizim yer alt su kaynakla-
rmz kirletmi mi? Uzun vadede birok hastaln temelini, rnein kanser gibi hastalkla-
ra yakalananlar haklarn arayabilirler mi?
Menaf eker (GABB)
Alternatif politikalar GABB nclnde gelitirilebilir mi diye bir soru vard. imdi konu-
ya ilikin 5355 sayl yasa mali idare birliklerinin alma alanlarnn tanmlanma-sn yapm.
yeniz olan belediyelerin alanyla snrldr. uanda GABBn 118 belediyesi var. Dou ve G-
neydou Anadolu GABBn alma alan. Genel olarak blgeye baktmzda 500 civarn-

da belediyenin olduunu gryoruz. Bizim u anda rgtl olduumuz say 118. Birliin
kendi tznde doal kaynaklarn korunmas ve gelitirilmesi var ama bunu yapmak iin
belediyelerde kapasite gelitirmesi ynnde frsat vermiyor. Bu yl itibariyle GABB olarak
yerel siyasetin de talepleri dorultusunda blgesel planlarn gelitirilmesi ynnde iki ay
nce bir alma balatld. Uzmanlardan oluan bir komisyon oluturuldu ve u an sahada
alma yaplmaya baland. Serhat blgesindeki almalar nerdeyse tamamlanmak ze-
re... Adm adm bu havza zerinde almalar srdrlecek. Tabii ki bu zaman alacaktr ama
kukusuz blgedeki doal kaynaklarn ynetimine ilikin GABB olarak da bir takm yerel
modellerin gelitirilmesi ynnde bir vizyona sahibiz. Bu vizyonun gereklemesi iin de
u anda almalarn baladn sizlerle paylamak istedim.

Son konumalar
Fahrettin ada
Biz evreyle, doayla insann ilikisinin bilincinde olan bir kuruluuz. Konumamda ifade
etmeye altklarm mevzuatla ilgili durumlard. Biz yetkileri siyaseten sadece belediye s-
nrlar dnda il snrlar -ki bu da yetmez- iddiamz odur ki havza bazl ynetimleri esas al-
madr. Buradaki temel vurgu 1) DSKi tm ile hizmet verebilecek bir yap; alternatif politi-
kalarmz hayata geirebilecek yol ve yntem(olarak). 2)Birlik oluturmak; aynen beledi-
yelerin yapt gibi su kanal idareleri ile gerek gneyimizde yani Dicle Nehrinin havzasn
kastediyorum gerekse kuzeyimizdeki tm belediyelerle ortak almalar yrtebiliriz. Tabi
siyasetin bu konuda bir almas olursa bizim su kanal idaresi olarak teknik ve bilimsel ve-
rilerimizi, bilgilerimizi bu yapyla paylamaya hazrz. Bizim yle bir alternatif almamz
var ve bu mmkndr de. Barajlar olmadan doal yaplar tahrip etmeden kentlere insan-
larn kullanm iin su ulatrabilmemiz mmkndr. Mevcut bugnk fiyatlardan da ok
daha ucuza, ucuz da demeyelim kamu yararna uygun bedava suyun verilebileceine ina-
nyorum. Bugn itibariyle su kanal idaresinin rettii suyun su kanal idaresine maliyeti 1 li-
radr. 60 milyon ton su getiriyoruz. Bu sbvanse edilirse gerek yerel ynetimler tarafndan
gerekse merkezi ynetim tarafndan bu bedava su arzna da dnebilir. evreye de hibir
olumsuzluk vermeden kentlere suyu temin etmek mmkn. Byle bir Dicle havzas iin,
bahsettiiniz birlikler olduu iin bunu yapmak mmkndr.

Arif Ali Cang
Kimyac deilim ama Hasan beyin sorusu ilgin bir soru. lk grdm kimyac, halk sa-
l uzmanna sorunuzu ileteceim. Ar metal kirlilii verdiim rnekte zellikle Efemu-
kuru rneinde, orada siyanr kullanlmad halde ar metal kirlilii olmas olasl var.
Sava daha vahim bir durum. Aslnda birbiriyle bir yerde ok da rtyor. Birisinde doa-
ya mdahale birisinde insan yaamna dorudan mdahale var. ncelikle sava ortamnn
yer alt sularn kirletip kirletmediini belirlemek gerekiyor. Byle bir durum sz konusuysa
zarara urayanlarn devlete dava ama ve tazminat talep etme hakk var. Eer failleri tespit
edilirse kirletmeden dolay ceza davas ama hakk var. Trk ceza kanunun 181-182 mad-
deleri evreyi kirletme, evreyi kasten kirletme, taksirle kirletme sularn savclar bir trl
anlamyorlar. Olayda somut bir lm aryorlar, gzyle grecek ancak yle su olutuunu
dnyorlar. Takipsizlik karar veriyorlar. Bu tabii ki sadece savcyla olmaz. Bilim insanlar-
nn da bu tr davalarda destek vermeleri gerekmekte.

3. Oturum: Srdrlebilir su politikas asndan Trkiyenin baraj ve HES politikas
Dnyada 1940l yllardan sonra yaygnlaan, ancak daha sonraki yllarda ortaya kan eko-
lojik tahribat ve ekonomik verimlilik sorunlar nedeniyle gzden den HESler Trkiyede
neden bu kadar popler? Uygulanan baraj ve HES politikasnn ekolojik, kltrel ve tarihi
etkileri nelerdir? Snr aan nehirler zerinde kurulan byk barajlarn snr ii ve snr te-
sindeki etkileri nelerdir?
Moderatr: pek Tal (Hasankeyfi Yaatma Giriimi)
Konumaclar: Ercan Ayboa ( Hasankeyfi Yaatma Giriimi), Bakhtyar A. Othman ( Irak/
Koya niversitesi), Dr. Ahmet Yara (Trakya niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji
Blm), Sebahat Tuncel ( BDP stanbul Milletvekili)
Ercan Ayboa (Hasankeyfi Yaatma Giriimi)
Merhaba;
Konumam daha ok genel bir ereve izecek, barajlar konusunda genel deerlendirme-
lerde bulunacam. Bugn dnyada 50 bin tane byk baraj var. Kkleri saymyoruz.
Nehirlerin yzde altmnn zerinde byk barajlar vardr. Nehirlerin yzde altm artk
serbest, zgr akmyor. Barajlardan konuurken HESleri de dhil ediyorum. Genelde ayrm
ok fazla yaplmyor. Kk barajlar diye geiyor uluslararas arenada.
Barajlar nasl tanmlayabiliriz? Barajlar sanayilemeyle ortaya kan bir olgudur, 19.yy son-
larnda sanayi lkelerinde kurulmaya baland. Son yzyl iinde doay insan hizmetine
sunma anlay gittike geliti. Sanayilemeyle birlikte bu anlay tamamen belirginleti.
Doal kaynaklar tamamen kontrol altna alma anlay iinde akarsularn kontrol altna
alnmasn da grmek gerekir. Bu kontrol altna alma ilemi hidrolik santraller ile de yapl-
makta, ama en ok barajlarla yaplyor. Gnmzde yeni teknik olanaklarla ina edilmesi
mmkn olan byk barajlar, su ve enerji ihtiyacn karlamak iin en ok bavurulan ara-
lardan biri haline geldi. Egemen hale gelen, doa ve doal kaynaklarn insan toplumuna
sonsuz hizmeti anlay erevesinde, akarsular setlerle kontrol altna alnmaya baland.
Sularla beraber, o blgede yaayan insan ve doal hayat zerinde egemenlik kuruluyor.
Bunu tetikleyen nemli bir faktr udur: Kapitali srekli artan bir kesim iin, sularn zel-
letirilmesi ve barajlarn yaplmas ok ekici gelmektedir. Byk rant var. Bu erevede
kendine yeten ekonomiler ortadan kalkyor. Kendine yeten ekonomilerden irketler kr
elde etmiyor. Kendine yeten ekonomilerin genel egemen ekonomi iinde bir yeri ve geti-
risi yoktur. Bununla beraber yine egemen sistem asndan yerellik ortadan kalkyor, yani
egemen sistemin dndaki zgn kltrler yok oluyor. lkemizde Krt kltrnn, Dou
Karadenizin kltrel eitliliinin ortadan kalkmas, devlet ve kapital asndan olumlu
bir gelimedir. Kentlere g eden insanlar egemen kltr ve egemen tketim sisteminde
eriyor, kendi zgn kltrlerini kaybediyorlar. Kyller kentli olunca, tketim sistemine

tabi oluyorlar. Ekonomik egemen sistem bu insanlar daha iyi deerlendirebiliyor. Ve bu-
nun sonucunda doadan bir kopu sz konusu... Kentte yaayanlar yaamlarn doadan
kopuk srdrmekte ve barajlar, termik santraller, madenler, nkleer santraller gibi byk
projelere daha kolay evet diyebiliyorlar. nsanlarn doayla olan ilikisi kopuyor. Doadan
kopuk yaayanlar doaya kar daha acmasz olur.
Kontrol altna almayla beraber barajlar ekonomik kr elde etmek iin de oka bavurulan
bir yntemdir. En temel yaam kaynamz olduuna gre suyun ekonomik rant irketler
asndan yksektir. u tespiti yapabiliriz: Barajlar, su ve enerji ihtiyacn karlamak iin bel-
ki en kolay yoldur. Endstriyel tarm m gelitirmek istiyoruz, baraj kuralm. Birok durum-
da alternatifer sz konusu olmasna karn barajlara bavurulmaktadr.
Genel olarak barajlara bakacak olursak, tabii ki baz barajlarn, bugne kadar topluma ya-
rarlar olmutur. Elektrik enerjisi retilmitir, kentlere ime suyu salanmtr, tarma su ve-
rilmitir, bu tartlmaz. Ancak btn bunlar byk kayplar sonucu olmutur. Sosyal, kl-
trel ve ekolojik kayplarla mmkn olmutur. Kltrel kayplar zerine Sayn Ahmet Ya-
ra daha detayl bilgiler verecektir. Ekolojik kayplara ise dier sunumlarda deinildi. Sos-
yal kayplara ok ksa deinecek olursam, Trkiyede resmi istatistiklere gre baraj projele-
ri sonucu 2005 yl itibariyle 355 bin insan g ettirilmitir. Bu saynn bugn 400 bin civa-
rnda olduunu tahmin ediyoruz. Ve planlanan tm baraj ve HESler yaplrsa bir bu kadar
daha insann hayat sz konusudur. Toplumun nemli bir ksmn etkilemektedir. Dolayl
olarak etkilenen insanlar da eklersek bu say milyonlar bulur.
Barajlar maliyetleri asndan da sorunlu olmutur. Projelerin ou yarardan ok zarar ge-
tirdi. Proje balangcnda iddia edildii gibi barajlar hedeferin ounu yerine getiremedii
gibi proje maliyetleri de planlanandan ok daha fazla olmutur. Birok barajn rantabilitesi
tartlr hale gelmitir.
Barajlardan faydalananlar genelde irketler, byk kentler ve devletler olmutur. Byk
kentlerde de tabii herkes deil. Toplumun ezici kesimi kaybetmi, doa kaybetmitir. Pro-
jelerin uyguland blgeler ise genelde kayplarla kar karya kaldlar. Barajlarn bir alt
yap projesi olarak dnlmesini de tartmak lazm... Niye bir blge kendisini baka bir
blge iin feda etsin? Egemen kalknma politikasn tartmamz gerekiyor. Byk yerle-
im birimleri iin yerelde yaayan be-on bin insan yerinden ediliyor. Yereldeki bu insanlar
byk hedefer uruna kendilerini feda etsinler mi? Bu soruyu tartmak gerekir. Barajlara
yaklammz nasl olmal? Barajlar son yllarda lkemizde de grdmz gibi ok tart-
lan bir konu. Blgemiz barajlardan ok zarar grm olsa bile barajlar en batan reddet-
mek gerekir mi? Prensipte reddetmek yerine kriterler belirlemek gerekiyor. Ve bu kriterler
yksek olmal, her hangi bir kriter deil... Bu kriterler iin belki temel alacamz en nemli
kaynak Dnya Barajlar Komisyonunun (WCD) 2000 ylnda yaynlad rapor olabilir. Bu
raporun hazrl yl srd ve iinde ok geni kesimlerden kiiler bulunmaktayd. Baraj
maduru, baraj kart hareketler de bu raporu kabul ettiler. Ve bugne kadarki en kap-
saml ve gereki rapor... Ancak bunu TC hkmeti hi dikkate almyor ve baraj lobisi gibi
reddediyor.

Bu rapor ne diyor? Sadece raporun ne dedii deil bizim barajlara yaklammz da ifa-
de edeceim. ncelikle unu sormak lazm; dile getirilen ihtiya, enerji ihtiyac gerekten
ihtiya m? Bu sorunun sorulmas gerekiyor ve toplum iinde yaygnca tartmak lazm.
Hkmetler, irketler ve baka yapmclar tarafndan belirlenen su ve enerji talepleri ger-
ekten ihtiya mdr? Demokratik ve ekolojik toplum dncesi erevesinde toplumun
gelimesi ve sosyo-ekonomik kalknma hedeferinin sorgulanmas gerekir.
- Gerekten de artan su ve enerji taleplerine cevap olabilmek iin sosyal yap, kltr ve
doaya ok daha az zarar veren alternatifer var m?
- Yeni bir baraj kurmak yerine belirtilen su ve enerji hedeferi iin var olan barajlarn per-
formanslarn arttrlmas mmknse, bu yol ncelikle seilmelidir.
- Baraj projesinin uygulanaca blgede, etkilenen insanlar ve yerel ynetimlerin onay
kesinlikle alnmaldr. Bu onay olmadan baraj asla yaplmamaldr, yani etkilenecek in-
sanlarn bir nevi veto hakk olabilmeli.
- Bunun iin etkilenenlerin hak ve maduriyetleri tannmal ve barajdan gelecek gelirle-
rin bir ksm, etkilenen topluluklara baraj sonras gten dmelerini engellemek amacyla
aktarlmal. Etkilenen insanlar iin uygulanacak yeniden yerleim sreci, etkilenenlerin ta-
lepleri dorultusunda yaplmal ve etkilenen hibir insan nceki yaam seviyesinin altna
dmemeli.
- Halkn gvenini temin etmek ve itimat kazanmak iin hkmetler, proje sahipleri ve ope-
ratrler barajlarn planlama, uygulama ve almas iin verdikleri btn szleri yerine
getirmelidirler.
- Birden ok lkenin paylat uluslararas akarsularla ilgili 1997 Birlemi Milletler S-
nrlar Aan Ve Tamacla Uygun Olmayan Akarsular Konvansiyonuna dayal ve karlkl
kabule gre makul anlamalara gidilmeli ve bunu yaparken ihtiyaca gre paylamn ya-
nnda ekolojik kriterler de dikkate alnmal. Bu tr anlamalarla olas gerginliklerin nne
geildiinin ve yeni dostluk kprlerinin kurulabileceinin farkna varlmaldr. Barajlar
bara hizmet etmeli!
- nemli kltrel mirasn olduu akarsu blgelerine kesinlikle baraj ve HESler yaplmama-
l. Daha ok bu kltrel mirasla blgesel kalknmay salayacak giriimler nemsenmelidir.
- Bir ka yldr lkemizde de aka hissedilen iklim deiiklii ve ortaya kacak deiiklik
ve sonular, oluturulacak bu yeni yaklama dhil edilmelidir.
Akarsularn zelletirilmesi
Son on yllarn tecrbesi, barajlar ve baka byk hidrolik yaplarn, ou zaman halkn
ve doann suya yeterli ve kaliteli miktarda eit eriimi asndan byk bir risk olduunu
gsterdi.
Barajlar ou durumda zellikle krsal alanda halkn suya eriimini engellemektedir.
Baraj gllerinin olutuu blgelerde halkn bir ksm ge zorlanrken, oluan yeni suni

gle yakn yaayanlarn suyu kendi temel ihtiyalar iin kullanmas artk mmkn olmu-
yor. Birok durumda ya barajlar ileten irketler eriimi yasaklyor ya da suyun kalitesi d-
yor ve kullanm mmkn olmuyor.
Barajlarn ak aa blgelerindeki etkiler zerinde bu oturumda bulunan Bakhtyar Ali
Osman konuacak. Bu adan bakarsak; barajlarn ou Yap-let-Devret modeline gre
zel irketler tarafndan ina edildiini dikkate alrsak barajlarn yapm da su kaynakla-
rn zelletirilmesidir.
Kentsel su hizmetlerin zelletirilmesinden sonra son yllarda dnyada su kaynaklarnn
zelletirilmesinin en nemli uygulama alanlarndan birinin Trkiye Cumhuriyeti
olduunu unutmayalm. Bir ka yldr zellikle dere ve kk nehirlerin kullanm
hakknn irketlere verildiini takip ediyoruz. lkemizin her blgesinde - zellikle
de Karadenizde - pervaszca bu akarsular, binyllardr o sular yaamlar iin kullanan
topluluklardan alnp bakalarna kr amal satlmaktadr. 1700 civarnda HESin byle
kurulmas planlanmaktadr.
En son gelime olarak hkmet, halihazrda kamu iletmesinde olan barajlarn iletmesi-
nin tamamen irketlere devrini planlamaktadr. Bu konuda da T.C. nde giden bir devlettir.
Bunun dnda baz kentlerin su ihtiyacn karlamakta, barajlar ciddi bir yntem ola-
rak kullanlmaktadr. Eer baka imknlar yoksa kentlerin su ihtiyacn akarsulardan da kar-
lamalar prensipte sorun deil, ancak bunun iin byk barajlar kurmak art deil. rne-
in Diyarbakrn su ihtiyacn Dicle Nehrinden farkl ekilde de karlayabiliriz, bu teknik
olarak mmkn. Bylece bilinen sosyal, ekolojik ve kltrel kayplara gerek kalmaz.
Kentlerde su hizmetlerin zelletirilmesi suya eriim iin ciddi tehlike olutururken, barajlar
da krsal alanda ciddi ekilde suya eriim asndan bir tehlikedir. Bu son noktadan hareketle
baraj maduru mcadeleler ve su hareketlerinin ortak noktada birletiini syleyebiliriz.
Bir adm ileri gidersek, barajlarn kentsel alanlarda da suya eriim iin tehlike olduunu
bilince karalm. Barajlar belirtilen dier etkilerin dnda su kaynaklarn kirletilmesinde
nemli bir faktr. Sadece suyun akn durdurulmasndan dolay su zellikleri deiiklie
uramakta, stne bir de kent ve sulu/endstriyel tarmdan gelen atk suyu eklersek bu
kirlenme daha da artar. Su hareket halinde olduundan dolay bu kirlenme yer alt sular
ve gllere yaylabilmektedir. Ve kentler bu su kaynaklarndan suyu alyorlar, ime suyumuz
gkten inmiyor!
Kirletilen su zellikle yoksul ve kalknmakta olan lkelerde kamu salnda dramatik
sonularn ortaya kmasna neden oldu. Bunun en iyi rneklerinden biri rnak kentidir;
3-4 yl nce yzlerce insan hastaland. kinci ve daha vahim rnek Frat nehri zerindeki
barajlardr. Kaybolan Tifo ve Malaria hastalklar yeniden ortaya kmtr.
Son rnekler barajlarn kentsel ime suyu zerinde nasl bir tehlike olabileceini gsteri-
yor. Ondan nce krsal blgede barajlarn insanlarn suya eriimi asndan nasl risk oldu-
unu anlatmaya altm.

Bakhtyar A. Othman (Irak/ Koya niversitesi)
Ilsu ve Hakkri barajlarnn Krdistan blgesindeki ve Irakn kuzeyindeki ekolojik etki-
lerinden bahsetmek istiyorum. ncelikle iki noktaya deinmek istiyorum; tm insanlar
etkinlikleriyle evreyi deitirirler. Barajlar da deitirirler. Baraj aslna baktmz zaman
yapay bir duvardr, bir nehir veya akarsuya ina edilir. Amac da bu akarsuyu tamamen
veya ksmen engellemektir. Normalde akan bir su ekosistemini, sabit bir ekosisteme d-
ntrr bu yaplar. Ve kirlilik de bu anlamda nehrin fiziki, kimyasal ve biyolojik zellikleri-
ni deitirerek olumsuz bir etkide bulunur. Bildiiniz zere nehirlerde alvyonlar tanr. Ve
baraj inaat sonucunda bu alvyonun da biriktiini gryoruz. Bu birikme aslnda tarma
ynelik olarak veya iftiler asndan bir anlamda gbre grevi de gren bir maddedir.
Yani aslnda bu yapay duvarn, barajn ina edilmesi bu alvyonun, bu tortunun aslnda
iftiler tarafndan kullanlamamas, dolaysyla iftilerin mahsullerini yetitirebilmek iin
ayrca kimyasal gbreler kullanmas demektir. Bunun tabii ki ekonomik olduu kadar eko-
lojik, evresel bir takm etkileri de vardr. Barajlar sayesinde su, daha temiz hale gelir mi ?
Suyun barajlar tarafndan bir manada filtrelenmesi aslnda birok olumsuz evresel etkiyi
de beraberinde getirir. Su temizlendii zaman sonuta aa ak blgelerinin ekosistem-
lerini ok olumsuz etkiler. Ayrca buradaki yaamn miktar nitelii ve niceliini de deitir-
mi olur. Yukar ak blgesindeki doal yaam ile aa ak blgesindeki yaam arasnda
ok byk farkllklar meydana gelir. Krdistan blgesi iin ya da Irakn kuzey blgesi iin
unu sylemek mmkn; byk Zap blgesinde 140 ayr noktadan su sistemine bir takm
kirletici maddeler karmaktadr.
Yer alt suyuna baktmz zaman Irak ya
da Krdistan blgesinde deniz seviyesine
oranla olduka yksek yer alt su kaynaklar
olduunu syleyebiliriz. Yer alt suyu mikta-
r, akarsularn besledii yer alt su kaynak-
lar aslnda akarsuyun debisine, tad su
miktarna ve bu akn mevsimsel deiik-
liklerine gre deiiklik gstermektedir.
Orta ve gney blgede yer alt suyu seviye-
si azalmtr. nk bu blgelerde yer alt
suyu tamamen akarsulara baldr. Kuzey
blgesine bakacak olursak akarsulara ek
olarak kaynaklar da mevcuttur. Bu kaynak-
lar yer alt suyuyla da beslenmektedir. Bu
blgede 3000den fazla kaynan olduu
tespit edilmitir. Sleymaniye ehrinde ise
6457 kaynak olduu tespit edilmitir.
Irak Krdistan blgesindeki yer alt suyu bu
kaynaklara dorudan baldr. Akarsular-

dan ok bu kaynaklardan gelmektedir yer alt suyumuz. Haritada grdnz zere Kr-
distan blgesinin kuzeyinde (yeille gsterilen blge) yamur ve kar da yer alt sularna
nemli bir katkda bulunuyor. Turuncuyla gsterilen blgeye bakacak olursak yer alt suyu
ve yamur suyu sayesinde bu blgede bitkilerin ve hayvanlarn yaayabildiini gryoruz.
Yine bu blgede tarm ve balklk amacyla su kaynaklar kullanlyor. Mavi ile gsteri-
len yer ise tarm asndan tamamen sulamaya bal yani akarsulara bal durumda. Dicle
Nehrinin %60 bu manada burada kullanlyor, tabii ki Fratnda kullanldn sylemek
lazm. ki su zerine baraj ina edilmesinin bu blgede ok nemli deiiklikler meydana
getirecei aikrdr. Bataklk blgelerinde ise Frat ve Dicle zerinde yine bu noktalarda
baraj ina edilmitir. Burada birok ailenin tarmclk ve balklk faaliyetleri bataklklarn
olumas nedeniyle ciddi sekteye uramtr. Irakn gneyinde Dicle ve Fratn 14 km me-
safeyle bir araya gelip Basraya dkld yerde attlarab oluturduunu da biliyoruz.
Yine bahsettiimiz barajlarn ina edilmesinden sonra attlarabdaki ak miktar ciddi
ekilde azalmtr. Bu durumun sonucu olarak da blgedeki tarm faaliyetleri sekteye ura-
m ve attlarab akarsu yatanda nemli deiiklikler meydana gelmitir. Tabii bu hatta
meydana gelen sava eylemlerinin veya iddet eylemlerinin de aa ak blgesindeki
insanlarn su kaynana eriimi asndan hi de olumlu olmadn sylemekte fayda var.
Dr. Ahmet Yara (Trakya niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm)
Mesleimle ilgili ncelikle bir saptama ile balamak istiyorum. 1500 yl nce politeizmden
tek tanrl dine gei aamasnda, zamann dnya grne paralel olarak devlet mekaniz-
mas tarafndan bilinli bir ekilde uygulanan konaklazma dneminde ok byk kltrel
katliamlar yaplmtr. MS 5. Yy.da yaanan Vandalizmi Anadolunun pek ok noktasnda,
yaptmz kazlarla gnmzde ortaya kartyoruz. Yaanan konaklazma dneminden
sonra 21. Yy.da Anadolu ikinci en byk Vandalizm ile kar karyadr. lki din adna yap-
lyordu. Gnmzde ise ekonomik gelime adna yaplmaktadr. Ve stelik 1500 yl nce-
sinde olduu gibi byk bir gruhu da arkasna alarak yaplmak istenmektedir. Eminim
ki, bizden sonraki kuaklar, o 1500 yl nceki ile bugnk Vandalizmi karlatracaklardr.
DSnin resmi sitesinde ifade edildiine gre irili ufakl en az iki binin zerinde baraj ve su-
lama projesi vardr. Yzey aratrmas dahi yaplmam, bu barajlarn altnda kalacak alan-
larda neleri kaybedeceimiz bilinmemektedir. Ve ne yazk ki, neleri kaybedeceimizin bi-
linmesi ynetim tarafndan istenmemektedir. Bugne kadar yzlerce arkeoloji ve doal sit
alan yok edilmitir. Yakn zamanda yaananlar; Zeugma, Balkesir Ilca, Mara Dngel, Hav-
ran, nce Kemer bunlardan aklma ilk gelen sadece birkadr. Evet, son yllarda bu toprak-
larda ciddi anlamda ikinci bir Vandalizm yaanmaktadr.
Yanlyorsam balayn, daha da acs bu corafyadaki doal hayatn insan eliyle bu kadar
tehlikeye girdii bir baka dnemi ben okumadm. nk her eyin kontrolsz bir ekilde
kar gruplarna, devlet ynetimi ile -stelik tamamen kontrolsz bir ekilde- verildii bir
dnem hi olmamtr.
O nedenledir ki bu topraklarda son yllarda olmayan bir evre bilinci, toplum gndeminin

birinci maddesi olarak karmza kmaktadr. Dn Mula- Yuvarlakayda, Rize-kizderede,
bugn Erzurumda blge halknn direnii sayesinde, katliam grenler bu katliam projele-
rine geit vermiyorlar. Halkn toprana, dolaysyla gemiine sahip kmas medyada ks-
men de olsa halen yer bulabiliyor. Ancak ne yazk ki, ortak paydas belli olan bu noktada
bile toplumun aydnlar yeteri kadar duyarllk gsterip bir araya gelemiyor.
Deerli arkadalar, kltr varlklarna ev sahiplii yapan yerlemeler adeta bir laboratuar
konumundadr. Yani toprak altndan ne kacan bilemezsiniz. Kltr varlnn size ne
gibi bilgi vereceini kimse bilemez. nsanolunun gemiini nerede, nasl, ne boyutta ay-
dnlatacan kimse tam olarak ngremez. Toprak stndekilerin ise yeteri kadar tespit
ve tescillerinin yaplmad yaanan pek ok rnekle bilinmektedir. Bunlarn gz ard edi-
lerek bilimsel kazlara izin verilmeden su altnda braklmas katliamdr. Bilimin, dolaysyla
insanlk tarihinin, geleceinin karartlmasdr.
Keban Barajndaki kurtarma kazlar 1967-1976 yllar arasnda yaplm, Arkeoloji bilimine
byk katk salamtr. mamolu, mikua, Pirot, An, Noruntepe gibi onlarca kazl-
m hye ramen yzlerce hyk, kazs tamamlanmadan su altnda kalmtr. Genelde
doru drst hibir antropolojik aratrma yaplmamtr. Yakn dneme ait hibir sosyo-
kltrel, etnik bilgi, ariv malzemesi, endstriyel arkeolojik bilgi toplanmad gibi hepsi
o dnemin artlarndan dolay yok farz edilmitir. Ve o dnemde ODT TADAMn olaa-
nst iyi niyetine ramen, teknik olanakszlklar, zamann kstl olmas nedeniyle kazla-
mayan yerleimlerdeki arkeoloji ve dier disiplinlere ait bilgilere ulamak artk kesinlikle
mmkn deildir.
Kebandan sonra ikinci basaman Karakaya ve Atatrk Baraj glet alannda (Malatya Ova-
s, Kmrhan Boaz, Khta ve Samsat evresini etkileyen bu iki baraj) o zamanki ekip ile bi-
raz daha kapsaml alma yaplabilmitir. Toplam 552 adet antik yerleim saptanmtr. Ama
sosyal antropolojik deerlendirmeler, arkeolojik yzey aratrmalar yine gz ard edilmitir.
Atatrk Baraj glet alannda Samsat, Lidar Hyk, Kurban Hyk, Nevali ori gibi birok
merkez ortaya kartlmtr. Yeterli zaman verilmedii iin tamamlanmayan kazlara ra-
men, Yukar Frat Vadisinin insanln ortak kltr miras iin ne denli byk neme sahip
olduu anlalmtr. Zaman ve olanakszlklar nedeniyle yetersiz kazlara ramen; bu kaz-
lar sayesinde Gney Mezopotamyadan ok daha nemli sonular vermitir. Ancak bugn
Kommagene Krallnn bakenti hakknda ne detayl bir bilgi vardr ne de orada yaayan
insanlara dair kayt. O nedenledir ki Nemrut Da Tmls de Zeugma antik kentinin mo-
zaik ustalar da bugn yok edilen bakentlerinden yoksundur.
Birecik Baraj ile binlerce kltrel ve doal miras bir daha geri dnmemek zere su altnda
kalmtr. Zeugmann byk bir ksm, Apameia, Tilbr, Tilbes, Tilmusa, Horum, Mezarlk
Hyk, Kale Meydan ve pek ok hyk tamamen aratrlmadan, kazs yaplmadan su
altnda kalmtr.
Ilsu Barajnn tehdit ettii glet alanndaki kltr varlklar ile, Gneydou Anadolunun
insanlk tarihi asndan ne kadar nemli bir yere sahip olduu anlalmtr.

Barajn etkiledii, yz binlerle ifade edilen, bugn blgede yaayan nfus, ne yazk ki ge-
miinden kopartlm, bu nfusun byk kentlere g etmesine neden olunmutur. B-
yk kentlerde daha nceden planlanmayan bu nfus artndan dolay ehircilik, sosyo-
kltrel adan byk bedeller deyerek bu i g sorunlarn onlarca yldr yaamaktadr.
Kltr varlklar denilince sadece arkeolojik kalntlar ve buluntular deil, szl tarihten
geleneksel mimariye btn kalntlarn akla gelmesi gerekir.
Yaplmakta olan HES ve dier sulama amal barajlarla, tespit edilmi veya henz yzey
aratrmas dahi yaplmam yzlerce kltrel miras, su altnda kalma tehlikesi ile bugn
kar karyadr.
Mevcut uygulama; ilgili proje baladktan sonra alanda kltr varlklar ile ilgili aratrma
ve kazlarn yaplmas eklindedir ki bu tavana ka, tazya tut modeli ile bire bir rt-
mektedir. Byle bir durumda, kltr varl ile uraan kimselerin ayaklarn da ekonomik
adan balarsanz, ihaleyi alan irketlerle urap durmasna da neden olursunuz.
Son zamanlarda model olarak ilgili olmayan bakanln ileri srd ve dayatlan su altn-
da koruma veya tama modeli etik deildir. Kesinlikle doru deildir. Her eyden nce
bilimsel deildir. Hele su altnda korunmas ile ilgili projeler tamamen akla aykrdr. Aka-
demik danmanlar aracl ile belli irketlere ihale edilen bu projelerin hibir bilimsel da-
yana yoktur. Hibir bilimsel veriye ve deneyime dayanmamaktadr. O nedenle projelerin
hemen banda DSnin bu uygulamay yapacan, kendilerinden de ivedi neri/proje is-
tendiini vurgulayarak projelendirildiini yazmaktadrlar. Yani nlerine bir defacto durum
vasl olmutur. Para karlnda sorunu nasl kamufe edeceklerinin projelendirilmesi is-
tenmekte ve karlnda da ciddi paralar teklif edilmektedir. Yoksa nerilen projelerin ko-
rumaya dnk hibir uygulamas dnyada bugne kadar olmamtr.
Alanda ise mevcut uygulanan yntem, nce alan tecrit etme, ardndan yok etme politika-
sdr. Bunun ilki Allianoida, ikincisi Hasankeyfte yaanmtr. Yaplan uygulamalar bilimsel
olmad iin, toplumdan bir gereke yaratlarak saklanmtr.
Bu konuda taeronluk yapan akademik unvanl kimseler, irketler aracl ile ihalelere or-
tak olmaktadr.
Toprak altnda bilinmeyen kltr varlnn ne olduunu kimse bilemez. Ve bu varlklar
hangi kltre ve zaman dilimine ait olursa olsun, insanln ortak mirasdr. Korumak ve
gelecee tamak ise herkesin grevidir. Uluslararas antlamalarla lkeler de ykml-
lk altna girmitir. Yani stanbul Marmaraydaki kltr varl ile Urfa Nevaliorideki kltr
varl ayn deere ve neme sahiptir. Birinin gzden uzak olmas nemsiz olduunu gs-
termez. Ayn duyarllkla korunmas, gelecee tanmas kanlmazdr.
BPnin Kuzeydou Anadoludan Akdenize indirdii Mavi Akm Boru Hatt, ada ller-
de uluslararas camiada proje baznda uygulanan bir modeldir. nk bu projede ulus-
lararas bir irket olduundan antlamalara sadk kalnm, uzun soluklu bir n alma-
dan sonra birtakm kk deiiklikler ve revizyonlar yapldktan sonra proje ancak uygu-

lanmtr. Buna karlk bugne kadar Anadoluda binlerce kltr varl; karayollarnda, li-
manlarda, linyit iletmelerinde ve son zamanlarda saylar binleri geen baraj projeleri ile
yok edilmek istenmektedir.
darecilerin sk sk telafuz ederek eletirdikleri, Su akar Trk bakar syleminin bir sonraki
basama, kltr varlklarnn gereksiz ekilde yer igal ettiidir. Vatana, millete kimseye
faydas yok syleminden yola klarak kaldrlmas teklifidir.
O halde bu varlklar kaldralm yerine TOK gibi paraya dnebilecek yaplar veya insan-
lar zapturapt altna alabilecek hapishaneler ina edelim. Nitekim yine yakn gemite, bir
bakann syledii stanbul Surlarn kaldralm, bu araziler son derece deerli, yerlerine
konut yapalm nerisi o gne gre erken sylenmi bir tekliftir. Ancak anlalyor ki yarn
bu tip akl tutulmas tekliferini daha ok duyacaz.
Bir baka gelecee dair bilgi, mevcut barajlar da dhil btn barajlarn zelletirilmesidir.
Biraz nceki oturumda hukukular rneklerini verdiler. u an bata Allianoida olmak zere
pek ok HES projesinde hukukun gerek anlamda arkasndan dolanlmaktadr. On yldan
bu yana bu mcadeleyi yaayan ve onlarca davann lehine sonulanmasna ramen u
an kumla doldurma almalar srdrlen Allianoida bu, en scak ekilde yaanmaktadr.
Blge Koruma Kurulu kararlarna dayanak oluturmak iin byk ounluu atanm b-
rokratlardan oluan Antlar Yksek Kurulunun bu srete ald, 719-746 ve 765 sayl
ilke kararlar, bu konuda bir baka fiyaskodur. lk iki ilke karar, Allianoi Giriim Grubunun
deerli avukatlarnn at davalar sonucunda, Dantay tarafndan evre ve Orman
Bakanlna yetki ve sorumluluk devir edildii iin iptal edilmitir. 765 sayl ilke karar ise
daha sorumsuz sonular yaratacak bir karar olup, bunun da iptali iin Dantaya dava al-
mtr. nk bu ilke kararlar, Kltr Bakanlnn neredeyse varln, var olma gerekesi-
ni ortadan kaldrmaktadr.
ODT TADAM projesi, 1990l yllarda by-pass edilmi, 2000li yllarda sulandrlm, ke-
sinlikle siyasi bir karar alnarak, o gne kadar bu konuda hibir deneyimi olmayan Gazi
niversitesine verilmitir. O tarihe kadar yllardr ODT TADAMda proje yapp bilimsel
alma yapan meslektalarm da dhil, ne yazk ki bu konuda bir tepki gsterilmemitir.
Bu durum en az kltr varlklarnn katledilmesi kadar korkuntur. Byle bir meslek grubu-
nun, insanlk tarihi hakknda bilimsel verilerin deerlendirilmesinde ne kadar objektif ka-
labilecei problemini de beraberinde getireceinden kuku yoktur.
Sonu olarak, ksaca bu durum deerlendirmesinden sonra birka cmle ile nerilerimizi
sunmak istiyorum. lki, DSnin ncelikle evre ve Orman Bakanlndan kesin olarak ayrl-
masdr. nk kiiye gre yasa kartlamayaca gibi kiiye gre kurumun bakanlk bn-
yesine alnmas ile kar karyayz. Bu durum eyann tabiatna aykrdr. evre ve Orman
Bakanlna evreye gerekten duyarl, bu konuda eitim alm, uluslararas normlarda uz-
man gr olan, etik yaklam olan kimselerin seilmesi gerekir. En az bteye sahip bir
bakanlk deil, korumac yaklam olabilecek, btesi ve personeli olabilecek bir bakan-
lk olmaldr.

kincisi, Kltr ve Turizm Bakanlnn ivedi olarak ayrlmasdr. nk DS ile evre
Bakanlnn ayn bakanlkta bulumas ile Kltr ve Turizm Bakanlnn bir arada ol-
mas ayn manta dayanmaktadr. nerimiz, Kltr Bakanlna bal l Kltr ve Turizm
Mdrlklerinin ivedi ekilde ilgili yerel STKlarla ibirliine girmesi ve kltr envanter a-
lmasnn tamamlanmasnn salamasdr.
Trkiyedeki tm partilerin cesaretle -eer varsa- evre konusundaki komisyonlarn daha
aktif hale getirmeleri kanlmaz bir zorunluluk olmutur.
zellikle bu konu etrafnda partilerin u an sayca inanlmaz boyuta gelen -neredeyse her
mahallede aktif hale gelen- ancak bin bir paraya blnm olan bu STKlardan destek
almalar kendilerini de daha glendirecektir.
Sebahat Tuncel (BDP stanbul Milletvekili)
ok teekkr ediyorum. ncelikle biz burada bu konular konuurken aslnda su iliyo-
ruz. Biliyorsunuz, Diyarbakr aslnda KCK davasnn devam ettii bir mekn ve iddianame
okunduunda arkadalarmzn yarglanma nedenlerinden biri de Hasankeyfte Ilsu Bara-
jna kar kmak. Yerel ynetimlerden sorumlu e bakan yardmcmz Bayram Altun ar-
kadamz Ilsu Barajna kar hem ulusal hem de uluslararas arenada faaliyet srdrmek-
teydi. Savc bu faaliyeti ok ciddi bir iddia olarak Ilsu Barajnn yapmna kar lobi yap-
mak eklinde ele alm durumda. Toplantmz dinleniyorsa biz de u anda sua itirak et-
mi oluyoruz!
evre konusunun ok politik bir mesele olduunu dnyorum. Belki politik olarak
ekolojik bir perspektif, bir yaklam gndemimizde olsayd, hele hele bizim gibi demokratik,
ekolojik, cinsiyet zgrlk bir yaklamdan, perspektiften yola kan bir siyasi partinin
hakim olduu, iktidar olduu bir yerde aslnda bu toplantya ilginin ok daha youn olmas
gerekirdi. Bunu neden sylyorum, bu bizim politik gndemlerimizle, Krt sorununun
gndeme gelmesindeki konularla ilgili. Ekolojik sorunlar sadece kt zerinde kalan
bir gndem maddemiz durumunda. Belki bunun z eletirisini vermek gerekiyor. Oysa
artk dnyann temel problemlerinden bir tanesi ekolojik kriz. Dnya ne kadar ekonomik
kriz ile ilgilense de aslnda bundan sonraki belki elli yln ekolojik krize gre dzenlemek
zorunda kalacak. imdiden bunu yapmaya baladlar da. rnein ekonomilerini buna gre
dzenleyen lkeler var. Avrupa g politikasn yeniden dzenliyor. klim deiikliinin
yarataca g dalgasna kar yasal dzenlemelere imdiden balad ve bu yasal
dzenlemeler faist nveler de iermekte. Yenilenebilir enerji kaynaklarna gei yapmaya
alyorlar, enerji verimliliini nemseyen politikalar benimsiyorlar. Ekolojik krizi zmek
iin tartyorlar.
Konu balmz barajlar ve HESler... Gerekten barajlara kar myz, kar m olmak ge-
rekir? Hidroelektrik santrallere kar myz, kar olmak zorunda myz? Barajlar nedir, ner-
den bakyoruz? Bunlar ok nemli. evre ve Orman Bakan, kendisinin evre profesr ol-
duundan bahsediyor ve evre konusunda baka kimseye sz brakmyor. Hatta Tarkan

Ilsuya kar kt zaman sen kendi iinle ilgilen, ben ark syleseydim daha m iyi olur-
du demiti. Bence daha iyi olurdu! Doamz kurtulmu olurdu, hayrl bir i olurdu. By-
le bir evre bakanndan kurtulmu olurduk. ok s, anlam veremediim bir yaklam ev-
re bakan dile getirmekte. Ve ne yazk ki iktidardaki birok kii byle dnyor. Keke bu
sadece evre bakannn dncesi olsayd, tek sorunumuz Veysel Erolu olsayd... Temel
problem bence rant meselesi. Doay nasl tarumar ederiz, en kk biriminden bile na-
sl rant elde ederiz diye dnyorlar. Buna yle younlam durumdalar ki yle proje-
ler buluyorlar ki insan ap kalyor. te Allianoiyu kumla kaplayacaklar, Hasankeyfi ta-
yacaklar. Bunlarn yaplmayacan herkes sylyor ama onlarn kafasnda tanabilir, ze-
ri kumla rtlebilir, zelletirilebilir. Btn bunlar bence bak alarnda ciddi bir problem
olduunu gsteriyor. Veysel Erolu 2010 yl 29 Temmuzda yapt bir konumada y-
le diyor: Tabii lkemizde yenilenebilir enerji kaynaklarndan rzgr ve gne enerjisiy-
le karlatrldnda HESler en ekonomik ve teknik adan en uygun olandr. Dolaysy-
la biz hzla HES yapmak durumundayz diyor. Konumasnn devamnda ben babakana
HESlerin daha ekonomik olduunu ifade ettim ve bunun iin bteden para aktarmamz
gerekir dediimde, babakan para aktaramayz, siz kendi kaynanz bulun dedi diyor.
Bakan da paray zelletirerek buldu. Bugn aslnda HESler daha ok zel sektr eliyle ku-
ruluyor. Bunun yle tehlikeli bir boyutu var: Btn alanlar bylece smrye alm, ze-
rinden rant elde edilebilir hale getiriliyor. zel sektr barajlarn kltr kaynaklarna, ev-
reye, topluma etkisini dnmyor. Tek derdi, amac benim cebim ne kadar scak olacak
yani ne kadar para kazanacam. Bu hkmetin genel olarak zelletirme politikasnn, ne-
oliberal politikalarnn yaklam, evre konusunda da ayn yaklam uygulanyor. Biz Bar
ve Demokrasi Partisi olarak evre ve barajlar konusunda yle dnyoruz: Barajlar ya-
plmasn demiyoruz. Ama barajlar yaplrken ncelikle mevcut barajlarn etkin kullanm
ok nemli. kincisi yaplacak barajlarn doaya, evreye, kltrel mirasmza zarar verme-
yecek kriterler gzetilerek yaplmas. lla baraj yaplmas gerekiyorsa kk barajlar yapl-
mas gerekir diyoruz. Dier bir konu barajlarn yenilenebilir enerji kaynaklarnn iinde en
iyisi, en ekonomik olan diye syleniyor. Oysa yenilenebilir enerji kaynaklarndan gne
ok nemli bir kaynak ama Trkiye bunu kullanmaya yanamyor. nk ok pahal geli-
yor. Yine rzgr enerjisi ayn ekilde... Kolay yntemle ii zmeye alyor. zel sektr,
ina ettii bu barajlarn evreye, doaya verdii zarar iin hibir ey yapmyor. Biliyorsunuz
kizderede evreciler atklar davay kazandlar. Buna kar hkmet hemen atak yapt ve
o blgenin sit alan olup olmadn belirleme yetkisini Kltr Bakanlndan alp evre
ve Orman Bakanlna veriyorlar. Bu bile doaya, evreye hkmetin yaklamn ok net
gsteriyor. Sen dava m aarsn, mcadele mi edersin, kazanrsn. O zaman ben alan dei-
tiriyorum; evre ve Orman Bakanlna yetkiyi veririm ve yoluma devam ederim. Tabii bu
yetki devrini yaparken bu kararn kizdere ile bir alakas yok diyorlar. Ama greceiz kiz-
dere ile alakas var m, yok mu? Bu barajlar meselesinin baka bir boyutu daha var; zel-
likle Trkiyede ok tartlmayan... Gvenlik barajlar. Bu tr barajlarda elektrik retilmiyor,
sulama amac yok. Barajlarn iki temel yapl gerekesini bu barajlarda grmyoruz. Peki-
yi, ne amala kuruluyor bu barajlar. te gvenlik amal kuruyorlar. Blgenin gvenliini
salayabilmek iin, gerillann yollarn kesmek iin yaplyorlar. Bu lkede otuz yldr yaa-

nan Krt sorununu baraj rerek mi zeceksin? te yeni bir sre yaanyor, hem Krt so-
rununu zn hem de doamz mahvetmeyin. Doann mahvolmas sadece Krtlerin so-
runu deil. Bugn sorunlar hi yerel, lokal kalmyor. Bugn Cizrede yaktnz ormanlar
ya da rnakta yaklan ormanlar sadece rnak halkn, Krdistan halkn etkilemiyor. Tm
Trkiyeyi hatta dnyay etkiliyor. Bu konuda ciddi bir problem var ve bu gvenlik baraj-
larndan rnak-Hakkri arasnda 10 -11 tane barajn yaplmas planlanyor. Bunlar yapma
nedenleri gvenlik amal ve bunlar yapacaklar. kincisi; sit alanlarnn kararlarn bir ku-
rul veriyor. Munzur doal sit alan iinde ama evre ve Orman Bakanlna verilen yetki ile
muhtemelen bu blge doal sit alan olmaktan karlacak. Ve planlanan dokuz barajn iki
tanesinin yapmna zaten balanmt, dierlerinin yapm iin yeniden karar alacaklar. Za-
ten Hasankeyf meselesinde dur-durak yok. TOK yapmaya devam ediyor. TOK zaten iki ey
yapyor: Toplu konut yapmas gereken birim en ok karakol yapyor, imdi de baraj yap-
yor. Bunlar ok ciddi problemler ve bizim bu gvenlik amal yaplan barajlara da kar k-
mamz lazm. Hasankeyf meselesinde babakan -kaba bir ifade olacak ama- bunu namus
belasna dntrd. lla yapacam uluslararas finans destei olmasa da yapacam di-
yor. Amac ise belli, gvenlik amacyla yapyor. Aslnda orada gvenlik falan yok, yapmak
istedii tek ey insanln 11bin yllk gemiini yok etmektir. nk gemii, tarihi olma-
yan bir halkn gelecei olamaz. Aslnda seksen yldr uygulanan, Dersim katliamnda uygu-
lanan, Krdistanda uygulanan politikann temelinde bu yatyor. nsanszlatrmak, doas-
n, kltrn yok saymak. AKP en ok Krdistana duble yol yapyor. Grnrde en baar-
l olduu konu bu, gerekten bu tip eylerle de doay tahrip ediyor. Aslnda bizi kksz-
letirmek istiyorlar. Bu kkszln aslnda insanszln kkszl olduunu fark etmi-
yorlar. Mesele Krtler olunca doa da tahrip edilebilir, barajlar da yaplabilir, Hasankeyf de
yok edilebilir. Kald ki Hasankeyfte daha arkeolojik kazlar tamamlanmad. Yaplan kazlar
da kepeyle yapld. Bu oray tahrif etmek, anlamszlatrmak iin yapld.
Biz parti olarak bu sorunlar gndemde tutuyoruz. Aratrma nergeleriyle, soru nerge-
leriyle, kanun tekliferiyle takip ediyoruz. Biliyorsunuz ED raporlar da problemli. Baraj ve
maden iletmeleri iin evre Etki Deerlendirme raporu alnmak zorunda. Bu raporu ve-
ren kurul zel olduu iin problemli. imdiye kadar dzenlenen ED raporlarna itiraz ol-
mam. Biz ED raporlarnn ne kadar salkl verildiini aratrlmas iin soru nergesi ver-
dik. Yine HESlere ilikin, HESlerin etkileri gerekten ne kadardr, illa bunlarn yaplmas ge-
rekiyor mu ya da yapldnda nereye yaplacak? Yine Mersin Akkuyuda yaplmak istenen
nkleer santralden oradaki insanlar etkilenecek. Barajlar sadece elektrik retilmesi, sula-
ma yaplmas asndan deerlendiremeyiz. Ama g meselesi, topran verimsizlemesi
tartlmyor. Barajlarn snr aan boyutlar ele alnmyor. Ilsu Baraj Krdistann tamamn
etkileyecek. Baraj su tuttuunda artk Dicle Gney Krdistan sulamayacak. Hkmetin ii
u anlamyla kolay: Bu konuda toplumsal muhalefet, toplumsal yap zayf olunca bu me-
selelerin takibini bu konuda bilinli kk evreler yapyor. Oysa bu konunun politik ola-
rak gndemimize girmesi gerekiyor. Bizim ok kullandmz bir sz var politik alanda ka-
zanmadan hibir alanda kazanmanz mmkn deil. Bu sorun sadece Krt meselesi ze-
rinden deil, ekolojik yaam zerinden de, kadn zgrl zerinden de ve genliin ka-

tlm zerinden de ele alnmaldr. Enerji ve ekoloji ok politik meseleler. Dolaysyla bu ko-
nular politik olarak ele almamz ve gndemimize almamz gerekiyor. Biz ok teknik tart-
yoruz ama bu tartmalarda halk yok. Niye burada halkmz yok mesela. Ilsu Barajndan
direkt etkilenen Batman, rnak, Diyarbakrda yaayan yurttalarmz niye yok burada? Bu
almay yrten arkadalar asnda da bizim amzdan da bu bir problem. Topluma mal
olmayan, halkn gl refeks gstermedii almalar baarl olamyor. Bergamada tm
kyller mcadele iinde yer almasayd belki bu kadar gndeme gelmeyecekti. Tabii di-
yebilirsiniz siz orada parlamentodasnz, ne yapyorsunuz, siz yapn, bize niye sylyorsu-
nuz diyebilirsiniz. Biz yapmaya alyoruz, mmkn olduunca. Ama biliyorsunuz el kal-
drp indirme meselesi. imdi elimizi kaldrdmzda yirmi kii kalyoruz. Bazen btn mu-
halefet birlikte el kaldrdnda da AKP hayr diyorsa AKPnin dedii oluyor. AKPnin onay-
lamad hibir ey gemiyor. AKP 12 Eyllden en ok bahsedip de 12 Eylln aratrlma-
sna izin vermeyen bir parti. Ama bu bizim halk politik olarak duyarl hale getirmek ve bir-
likte mcadele etme sorumluluklarmz azaltmaz. Bir de yaptklarmz anlatamama, gr-
nr klamama gibi bir sorunumuz da var. Hasankeyfte uluslararas finans desteinin kalk-
mas konusunda buradaki evre rgtlerinin, uluslararas arenada dostlarmzn yaptk-
larnn nemli olduunu dnyorum. imdi TOKye kar mcadele edelim. Babakan
TOKnin yapt evlerin anahtar datm srasnda barajlarn nemi zerine konuma yap-
t. Hatta Taksimdeki bomba patlamasnn da Ilsu Barajna kar yapldn syledi. Dolay-
syla ben buradaki arkadalardan da rica ediyorum; bu konuyu daha politik ele alp, daha
gl yrtmek durumundayz.

Salon Konumalar

. (salondan)
Ahmet Yara hocamn sunumunu destekler nitelikte rnek vermek istiyorum. Tarihi kl-
trel almalara inanlmaz derecede art niyetle bakan bir bilim adam var ki zaten hk-
met bundan dolay kendisini Batman niversitesine rektr yapt ve kendisini dllendir-
di. Hasankeyfin kltrel bir sit alan olduunu yllardr syleyen ve bunun mcadelesi-
ni veren bilim kurulunu datarak kendine yakn kaz bakann rektr yapt. Bu kaz ba-
kanna ok byk yetkiler verildi. Bu rektr Cumhurbakanna farkl, Babakana farkl ra-
porlar veriyor ve kurulda farkl kararlar alyor. Kendisi bir gn sylediini dier gn kabul
etmiyor. Maalesef u an Hasankeyfin kaderi bu bilimden uzak bilim adamnn elinde. Ba-
kmszlktan dolay krk ylda bir Hasankeyfte kopan kayalar var. Zeynel Bey trbesini, Os-
manl Hamamn onarrken doal, kltrel, tarihi yapsn tamamen mahvetmi durumda-
lar. Hasankeyfin tamamn insanszlatrarak, demir parmaklklarla tarihi de hapishane ha-
line getirdiler. En son ardaklar tarafn da mhrlemiler. yle bir duruma geldi ki yaptk-
lar yanlarna kr kalyor. zellikle bu rektre kar ciddi bir kar duru sergilememiz lazm.
zellikle Ahmet Yaraa sylyorum, bilim insanlar olarak bir araya gelip bu bilim adamna
kar bir eyler sylemeniz lazm. Bir aklama yapmanz lazm bunu istiyorum. Bir de Ercan
Ayboa bahsetti; u anda Dicle Nehri Diyarbakrdan balayp Botan blgesine kadar Kl-
tr Bakanlnn yaptrd bir aratrmada 300n zerinde hyk bulunduu tespit edil-
mi. Bu say bugne kadar yaplan aratrmalarda elde edilmi. Daha ulalamam bir bu
kadar hyk var olduu sylenmekte. Bu doal-kltrel mirasn korunmas noktasnda bi-
lim insanlarnn da ciddi bir alma balatmasn diliyorum.
Gven Eken (Doa Dernei)
Ben de BDPye bir eletiride bulunmak istiyorum. Hasankeyf blgesi ok nemli ve
Hasankeyfi Yaatma Giriimi uzun yllardr bu konuda ciddi almalar yrtyor, blgede
alyor. Ancak ben bu konudaki almalarn yeterince ciddiye alnmadn dnyo-

rum. Bence bu konunun blgedeki sorunlarn birinci maddesi haline getirilmesi gerekiyor.
Dier tartlan tm konular nemli ve yllar nce zlmesi de gerekirdi ama Hasankeyf
ok somut. Hasankeyfin kaybedilmemesi iin daha fazla ilgiye ihtiyac var. Hasankeyfi
Yaatma Giriiminin maddi, manevi, siyasi daha byk desteklere ihtiyac var. Blgenin
en byk sivil toplum hareketi olmal sonrada Trkiyenin en byk sivil toplum hareketi
olmal. Ve bu balamda Hasankeyfe destei biraz sylemde gryorum. Bu blgede siyasi
taban olan bir partinin bu konuyu listenin en bana almas gerekiyor. Her trl yanl-
mz sonradan telafi edebiliriz ama corafya gittikten sonra, bizi biz yapan eyler ortadan
kalktktan sonra bunun telafisi yok. Kendi kimlii iin mcadele eden gl bir yap varken
kendi kimliinin omurgas olan Hasankeyf iin daha byk destek lazm. BDP bata olmak
zere btn siyasi partilerin bu konuda daha fazla destek olmalar gerekiyor. Ve bu destei
yetersiz buluyorum.
Hasan Argnaa (Batman evre Gnllleri Dernei)
Az nce Ahmet Yara Ankara niversitesinden, niversitenin baz komisyonlarndan bah-
setti. Ben yllardr Hasankeyf mcadelesi veren sivil bir aktivistim. Hasankeyf Gnllleri
Derneinin de yesiyim.1990 ylndan beri doamz, tarihi-kltrel mirasmz korumak
iin mcadele ediyoruz. Bu komisyonlar ne yapyorlar, bu konuda biraz daha bilgi edin-
mek istiyorum. Bir konuda da bilgi vermek istiyorum. Hasankeyfi savunmak iin saysz
sivil toplum rgtnn ad geiyor ancak Diyarbakrda byle bir uluslararas forum d-
zenleniyor ama Diyarbakrdaki sivil toplum katlmn akas yadrgadm. Biz daha nce
de yaptmz toplantlarda ayn tablo ile karlamtk. Blgede bu konuda alan birok
sivil toplum kuruluu var ama katlm gstermiyorlar. Blgedeki STKlarn daha aktif olma-
larn istiyorum.

Son Konumalar
Sebahat Tuncel
Ekolojik yaam bizim ideolojik olarak gndemimize aldmz bir konu. Ama ilk konu-
mamda da sylediim gibi bunu politik bir mesele olarak yediden yetmie herkesin gn-
demine getirmek gibi bir sorumluluumuz var bizim. Biz bunun farkndayz nk bu bir
yaam biimi, bir dnce tarz. Sadece gndeme geldii iin evre sorunlaryla ilgilen-
mek, barajlarla, su hakkyla ilgilenmek deil. Aslnda btn bunlar yaammzn bir par-
as haline getirmek ve buna gre politika oluturmak durumundayz. Sonuta biz baka
bir perspektiften de bakyoruz. Doay yaamn kayna olarak da gryoruz. Btn ek-
sikliklerine ramen bu sempozyumu Diyarbakrda yapmay tercih eden arkadalara te-
ekkr etmek istiyorum. Ve bir anekdotla kendimize ynelik eksikleri gidermemiz gerek-
tiini anlatmak istiyorum. Biz geen sene bir Kadn Konferans yapmtk. Konferansn bit-
mesi srasnda Hakkariden gelen bir anne sz ald ve hem ekolojik yaam savunuyorsu-
nuz hem evreden yanayz diyorsunuz ama barajlar konusunda herhangi bir karar alma-
dan konferans bitiriyorsunuz. Siz barajlar konusunda hibir ey sylemeyecek misiniz?
Ben Hakkariden geliyorum, Hakkari-rnak arasna baraj yaplacak, bizim kadn rgtlen-
melerimizin baraja ilikin herhangi bir bak olmayacak m? diye sordu. nsanlara doku-
nan konular aslnda biz ne kadar sahiplenebiliyorsak o kadar gl bir mcadele yrte-
biliyoruz. Biz tm rgtlenmelerimizin temsilcilerini bu toplantya katsak bile katlm so-
rununu zm olurduk.
Ahmet Yara
Bilim Komisyonu ile ilgili bir soru gelmiti. Bu tip kararlar arkadalar, HESlerde ya da
Allianoida alnan kararlar, malumunuz Kltr ve Turizm Bakanlna bal blge kurulla-
r, Kltr ve Tabiat Kurullar veriyor. Fakat problem ok can actc olunca blgeden gelen
bu yetkili kimseler yani yakn niversitelerden gelen be kiilik ya da yedi kiilik blge ku-
rulu yeleri karar alamyorlar. Aslnda eski kurullar bu tr yerleri korumak istiyorlard fakat
bir trl gelen basklara da gs geremiyorlar. Bu yzden topu taca atyorlar. Ta u; Kl-
tr Bakanl kendi bnyesinde ya da niversitelerden oluturulacak bir bilim komisyonu
kursun ve bu bilim komisyonu karar versin. Allianoida yle bir durum yaand: Yl 2005,

blge koruma kurulu byle bir karar verdi ve farkl niversitelerden Ankaradan, Bursadan,
zmirden be kiilik bir bilim heyeti oluturuldu. Arkeolog, restoratr ve mimarlktan ge-
len kiilerden oluuyordu. Dediler ki Allianoi dnya kltr varlklar listesine girebilecek
nemde bir kltr mirasdr, mutlaka korunmas gereklidir. Bir hafta ierisinde bu karar
-alnm olan komisyon karar- gz ard edilerek yeni bir komisyon kurulmas yntemine
bavuruldu. kinci bilim komisyonu oluturuldu. Karar vermisiniz, bir sr harcama yap-
msnz, bu karardan sonra neden bilim komisyonunun kararn uygulamyorsunuz? Uy-
gulanamaz deniyor. kinci bilim komisyonu oluturuldu ve bu ikinci bilim komisyonun-
da biraz nce adn anmaktan imtina ettiim kiiler de vard ki Hasankeyf Komisyonunun
iinde de bu kiiler var. Taeron profesr diyorum ben bunlara, bakanlk kendi bnyesinde
bunlar oluturdu ve ODT ile Ankara niversitesi arasnda bir sknt yaand. ODTdekiler
korunsun diyorlar fakat Ankara niversitesindekiler -Hasankeyf Komisyonunda da bu ki-
iler var- hayr bakanln ncelikleri var, Trkiye Cumhuriyetinin ncelikleri var diyerek
korunmasna kar kyorlar. Byle bir ikileme girildi. Bu kurul iki yl alt ve sonrasnda
kendi kendini feshetti. nc bilim komisyonu oluturuldu. Tm yaananlar bir trajedi-
dir. Allianoide yaananlarn ayns Hasankeyfin de bana gelecek. nc bilim komisyo-
nu Allianoia uramadan, alan bile grmeden toprak altnda kalmas, mil altnda kalmas
kararn verdi. Bu komisyonun iinde Gaziantep niversitesinden biri de vard ve alan hi
grmeyen byle bir meslektam bu karar verebiliyor. Bu bilim komisyonunun kararna
uyarak Antlar Yksel Kurulunun kararn da baz alarak Blge Kurulu evet su altnda kala-
bilir nk elimizde iki tane karar var dedi. Birisi bakanln oluturduu Bilim Kurulunun
dieri de Antlar Yksek Kurulunun karar. Bu kararlar baz alnarak gnl rahatlyla Ko-
ruma Kurulu su altnda kalabilir karar alyor. Bu bir oyun sonuta... Bu bilim komisyonlar
sonsuza kadar gidecekti, ta ki bakanlk istedii karar kartana kadar... Dolaysyla aslnda
hukuksal anlamda tam bir traji-komik durum yaand. Ne yazk ki Trk kamuoyuna bunu
anlatamadk ya da gz ard edildi ve Allianoi byle bir trajedi ile kar karya. Benzer olay
Hasankeyf iin de yaand. Allianoidaki insanlar Hasankeyf Bilim Komisyonunda da yer al-
yordu ve ayn kararlar aldlar. Dolaysyla bunlara taeron profesr diyorum. Yaanan ger-
ekler bunlar. Tek umudum u; tarih bunlar mutlaka yazacaktr. Btn bu olumsuzluklar
da bir ekilde bir yerlere kaydediyoruz, kaydedilecektir. ocuklarmza bu insanlar da anla-
tacaz. Onlar herhalde ocuklarna utanlacak bir gemi brakacaklar diye dnyorum.
Ercan Ayboa
Az nceki konumama bir ek yapmak istiyorum. Barajlara nasl yaklamamz gerekiyor
diye bir kriterler listesi sunmutum. Bana gre Trkiyede yeterince baraj var. Daha fazla
yaplabilir mi yaplamaz m deil. Trkiyede yeterince enerji retiliyor, yeterince ykm ya-
pld. Sadece genel yaklam asndan bu konuyu ele aldm, yanl anlalmasn. Ilsu, Ha-
sankeyf konusu ok kritik, ok hayati bir konu. Sadece Dicle vadisi iin deil, Trkiye iin de
hayati bir konu. Trkiyenin en byk baraj projesi, belki en ok tannan ve tartlan bara-
jdr. Yaplmamas konusunda uzun yllardr mcadele veriliyor. Baz baarlarmz da oldu.

Kamuoyu bu konuya aina oldu. Verilen mcadeleler var ve bunu kazanmalyz. Baraj ya-
plmaya baland ama bu bizi asla yldrmamal. Dnyada birok baraj yaplmaya balan-
dktan sonra durduruldu. Bu mmkn. Bunun birok rnei var ve bunu baarabiliriz. 2011
yl bana gre byk bir mcadele yl olmas gerekiyor. Eer 2011de yeni bir adm ata-
mazsak, projeye geri adm attramazsak iimiz daha da zorlaacaktr. Ilsu, Hasankeyf konu-
su buradaki toplum iin, Krt siyasi hareketi iin nemli bir snavdr. ddia ettikleri demok-
ratik toplum, ekolojik toplum, eitliki toplumu bu kampanyalarda, bu abalarda ve m-
cadelelerde gerekten gerekletirebilirler. Bu benim iin yllardr temel kriter... Artk bir-
ok eye de buradan bakyorum. Sadece Ilsu, Hasankeyf deil, doal kaynaklarn korun-
mas, salkl ynetilmesi penceresinden de bakyorum. Eer bir insan baka birok eyde
bir eyler diyorsa ama bu konuda hibir fikri yoksa onun sylediklerini pheyle karlyo-
rum. Ancak umudum da var, onu asla yitirmiyorum. Bugn birok eyi tarttk. Ilsu Bara-
j, kltrel mirasn yok olmasyla ok ilgili, tarm politikasyla, d politikayla ok ilgili. Asln-
da birok konuyla balantl... Enerji politikasn Ilsu Baraj ile tartabilirsiniz. Ve bu bara-
jn yapmna kar kmak iin ok sayda neden var. Devletten yana politikay destekleme-
yen herkesin bu baraj yapmna kar kmas ve bir eyler yapmas lazm. Evet, umudumu-
zu asla yitirmiyoruz. Dinlediiniz iin teekkrler.
Bakhtyar Othman
Ben blgedeki koruma-salk koullar ile ilgili bir ey sylemek istiyorum; blgedeki ya-
rejiminin deimesi bitki trlerinin deimesine yol amakta ve water stigma ola-
rak adlandrlan olay baz kimyasal bileiklerin su kaynaklarna bulamasna yol ayor. Bu
yolla baz bitki trlerin artmas hem sivrisineklerin beslenmesine ve poplsyonunun art-
masna hem de baz ylan trlerinin saysnn artmasna yol ayor. Ayn ekilde sivrisinek
poplsyonunun artmas blgede Malaria gibi baz hastalklarn artmasna yol amakta-
dr. Teekkr ederim.

4. Oturum: Su hizmetlerinin zelletirilmesi ve buna kar dnyada ve Trkiyede y-
rtlen mcadeleler
Su hizmetlerinin zelletirilmesiyle su fiyatlarnda yaanan art toplumun zellikle yok-
sul kesimlerini etkilemitir. Uygulanan zelletirmelerde izlenen yol neydi? Topluma ne-
ler vaat edildi, sonu ne oldu? zelletirmeye kar ne tr mcadeleler yrtld ve bun-
lardan hangileri baarl oldu? Halklarn kendi inisiyatiferi ile yrtt farkl deneyimler
nelerdir?...
Moderatr: Recep etin (DSK)
Konumaclar: Recep Akda (DSK, Strateji Gelitirme Bakanl), Tomasso Fattori (talya/
Italian Water Movements), Oscar Olivera ( Bolivya/ RED-VDA), Dr. Akgn lhan ( Barcelona
Otonom Universty ICTA)
Recep Akda (DSK, Strateji Gelitirme Bakanl)
Neo-Liberal Birikim Modeli
Neo-Liberal Birikim Modelinin Kuramsal erevesi
Sermayenin yeniden yaplanmas devlet ile toplum arasndaki ilikiyi ve devlet aygtnn
yeniden yaplandrlmasn ierdiinden (Akbulut, 2005: 221) sermaye birikim bunalm-
lar, retim sreci ve siyasal alanda deimelere neden olur. rnein Sanayi Devriminin
salad seri retim ve sermaye birikimindeki art ile birlikte sanayilemenin gerektirdii
hammadde ihtiyac ve sermayenin birikimi iin yeni pazarlar bulma aray, sanayileen
lkeler arasnda bir rekabete yol aarak byk bir savaa neden olmu; bu savan ardn-
dan ortaya kan g dengelerindeki deiim ve dnemin gelimi lkelerindeki bor krizi
de 1929 ylnda etkisi tm dnyaya yaylan bir ekonomik bunalmla sonulanmtr. 1929
Ekonomik Bunalm (Byk Buhran) ise her arz kendi talebini yaratr felsefesini, baka bir
ifadeyle piyasann kendiliinden dengeye gelecei ve isizlii engelleyeceini ngren
ekonomik anlay deitirmi ve ekonomik sorunlar talep yetersizlii ile aklayan, dola-
ysyla devletin ekonomik yaamda aktif bir rol oynamas gerektiini savunan ve devletin
grnen elini piyasann grnmez eline ikame eden (Demir, 1997: 58) Keynesyen modeli
n plana karmtr. Keynesyen model ile birlikte sosyal devlet, refah devleti gibi kavram-
lar yaygnlam, devletler ekonomik byme ve adil gelir dalm gibi yeni ilevler ka-
zanmtr. Ayrca devletler bu yllarda iktisadi kurulular kurarak ekonomide aktif bir unsur
haline gelmilerdir.
Benzer biimde bu sistem de, 1970li yllarn sonunda bir taraftan gelimekte olan lkele-
rin yksek d bor seviyeleri yznden bor krizi iine girmeleri, dier taraftan ar retim
ve buna bal olarak oluan kapasite fazlalklar nedeniyle byk bir krize girmitir. Ancak
Keynesyen yaklam tm dnyay etkisi altna alan bu stagfasyonist krizi amada yetersiz
kalnca serbest piyasa, serbest ekonomi ve bireysel zgrlk ilkelerini temel alan liberal

gr yeniden gndeme gelmitir.
1
Politik olarak ilk defa ngilterede Thatcher ve ABDde
Reagan dneminde uygulanan bu yeni gr reel sosyalizmin zl ve kreselleme
srecinin temel ideolojisi olmasnn ardndan ve Dnya Bankas ve IMF gibi uluslararas fi-
nans kurulular tarafndan hazrlanan yapsal uyum programlar ile tm dnyaya yaylm-
tr (Erdoan ve Ak, 2003: 610).
Neo-Liberalizmin Temel lkeleri
1980lerle birlikte ivme kazanan bu akm klasik liberalizmin reforme edilmi bir biimi ola-
rak ifade etmek mmkndr, zira Avusturya Okulu, Chicago Okulu, Kamu Tercihi (Virginia)
Okulu, Freiburg Okulu ve dnrleri klasik liberalizmin temel ilkelerinden hareketle li-
beralizme farkl bir yorum kazandrmtr. Bu adan neo-liberalizm 20.yzyln liberalizmi
olarak da nitelendirilmektedir.
2
(Aktan, 1995: 28).
Neo-liberalizmin temel ilkesi serbest piyasa ekonomisi ve bireysel zgrlk zerine kurul-
mutur ve neo-liberallere gre serbest piyasa ekonomisi bireysel zgrlklerin korunmas
iin zorunlu bir kouldur. Dolaysyla devletin ekonomik alanlar piyasaya devretmesi ve
devletin sadece yasa ve dzen salamakla yetinmesi gerekmektedir (Saylan, 2003:141),
zira devletin ekonomiye mdahalesi hem ekonomik hem de siyasi zgrlklere zarar
vermektedir. Bu nedenle neo-liberalizm mal ve sermaye akmlarn ynlendirmeyi reka-
bet mekanizmasyla ileyen piyasalara brakrken zelletirme ile devletin alann daraltr
ve zel sektr ile zel mlkiyetin kapsamn geniletir (Chang ve Grabel 2005: 30), zel
mlkiyet savunusunu ise bireysel zgrln toplumsal gelime salayaca grne
dayandrr.

Neo-Liberal Birikim Modeli ve Kreselleme
Dnya ekonomisinin sosyal ve iktisadi paralarnn birbirleriyle ve dnya piyasalaryla ek-
lemlenmesi erevesinde kreselleme dar anlamda mal ticareti ile sermaye akmlarnn
serbestletirilmesini (Yeldan, 2004a: 428); geni anlamda ise igc piyasalarnn esnekle-
tirildii, dnyann deiik yerlerindeki farkl kltrlerin benzetii ve devletin yeniden ya-
plandrld bir deiim srecini ifade eder. Baka bir ifadeyle her trden deer ve biriki-
min devlet snrlarn aarak dnya leinde yaygnlamas (TSAD, 1998: 33) biiminde
gelien kreselleme iktisadi, siyasi, toplumsal ve kltrel bir dnm srecidir.
1
Bu grleri benimsemi olanlar neo-liberaller, yeni muhafazakrlar, yeni iktisatlar ve yeni sagclar
olarak da adlandrlmaktadr.
2 Liberalizmle neo-liberalizm arasndaki temel ayrm ortaya ktklar tarihsel dnemlerin farkllk gs-
termesinden kaynaklanmaktadr. Nitekim liberalizm de, neo-liberalizm de esas olarak kamu kesiminin
bymesine kardr, ancak liberalizm ortaya ktg dnem itibariyle muhafazakr bir nitelik sergiler.
Neo-liberalizm ise devletin ekonomik ve sosyal yasamda nemli bir yere sahip oldugu bir dnemde
ortaya ktgndan kar-devrimci bir nitelik tar (kl, 1995).

Kreselleme ticaret ak ve/veya sermaye akmlarnn lkeler arasnda serbestletirilmesi
ya da baka bir ifadeyle uluslararallatrlmas olarak tanmlanrsa, kavramn yeni bir kav-
ram olmad aktr, zira 19. yzyln ikinci yarsnda ve yirminci yzyln balarnda dn-
ya ekonomisi gnmzden ok daha kresel bir grnm arz etmektedir. Nitekim doru-
dan yabanc yatrm stokunun dnya retimine oran 1913te %9a tekabl etmekteyken
1990larda ve gnmzde bu oran hala alamamtr (Hirst ve Thompson, 2003: 10; Yel-
dan, 2004a: 437). Ancak phesiz gnmz kreselleme sreci sermayenin esneklii, hz,
younluu ve/veya etkisinin artmas, sermaye hareketliliinin salanmas iin uluslararas
ortak normlar gelitirilmesi (Sarta, 2006: 395) ve finansal aralarn eitlilii gibi unsurlar
bakmndan kendine zg zellikler iermektedir.
Kreselleme srecinin temel aktrleri ok uluslu irketler ve uluslararas finans kurulu-
lardr. Nitekim retimleri ve gelirleri ou lkenin GSMHsndan fazla olan ve byk ksm
gelimi lke meneli
3
olan ok uluslu irketler, teknolojik gelime ve yabanc sermayenin
ynelecei alanlar belirlemekte ve bu sayede dnya ekonomisine yn vermektedirler. IMF
ve Dnya Bankas gibi uluslararas finans kurulular ise istikrar programlar ile yapsal uyar-
lama kredileri araclyla kreselleme srecine hz kazandrmtr. Sermayenin nnde-
ki engellerin kaldrlmasna ynelik olarak alan bu aktrler tarafndan kreselleme bir
tr adalama projesi ieren kanlmaz bir sre olarak sunulmaktadr (Yeldan, 2004a:
428429). Bu erevede neo-liberal akmn savunduu grler ve uygulamaya koyduu
politikalar itibariyle kresellemenin ncl, ivmesi ve ideolojisi olduu aktr.[1]
Kreselleme srecinde lkeleraras ilikileri dzenleyen blgesel ve kresel kurumlarn
etki alanlar ve gleri artmtr. Kresel kurumlarn (Birlemi Milletler, Dnya Bankas,
Dnya Ticaret rgt vb.) grev alanlar giderek genilemi, lkelerin makro-ekonomik
politikalar, uluslararas anlamazlklarn zm, insan haklar konusundaki standartlarn
salanmas konularnda etkileri artmtr. Blgesel kurumlar veya birlikler (Kuzey Amerika
Serbest Ticaret Birlii, Pasifik Asya Ekonomik Birlii, Gney Dou Asya Milletleri Birlii, Av-
rupa Birlii vs.) daha etkili biimde hareket etmeye, yesi bulunan lkelere daha geni ve
nemli ykmllkler getirmeye balamlardr.

[2]
Kreselleme, bir baka adan deerlendirildiinde bir egemen snf ideolojisi olarak kar-
mza kmaktadr. nceliklerinden birisi, sermayenin dnya apnda egemenliini tesis
etmek ve glendirmektir. Bu amala, ulusal ekonomilerin ve ulusal ekonomik ynetim
stratejilerinin ilevsizletii, gnnn dolduu, kresel bir ekonominin ortaya kt ve bu
nedenle ulus devletlerin bu gelimelere ayak uydurmas gerektii ne srlmektedir.[3]
Kreselleme dier bir ynyle, uluslarn kendi iinde ve uluslararasnda, her trl eitsiz-
liin ve gelir dalmndaki adaletsizliin bymesine yol amtr. 1960 ylnda dnyann
en zengin 20 lkesinde kii bana den milli gelir, en fakir 20 lkenin fert bana den
milli gelirinin on be kat iken, bugn bu fark otuz kata kmtr. Fakir lkelerin gelirleri
reel olarak azalrken, zengin lkelerinki ise artmtr.[4]
3 En byk 100 ok uluslu irketin 71'inin menei Fransa, ngiltere, Almanya, Japonya ve ABD'ye aittir
(UNCTAD, 2005).

Sonu olarak den kr haddinin ykseltilmesi, ok uluslu irketlerin egemenliini sa-
lamak iin her trl brokratik engelin kaldrlmas iin devletlerin kltlmesi gibi he-
deferle yola kan kreselleme gelimi, gelimekte olan ya da azgelimi tm lkeleri
kapsayan bir sre haline gelmitir (Kazgan, 2005: 4).
1. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimler
Belediyeciliin, 1980li yllardan bu yana, rant yneticilii ve ticari iletmecilik ilevleri ge-
nilemi, buna karn toplumsal ihtiyalar kamu hizmetiyle karlama ilevinden srekli bi-
imde uzaklamtr. Hizmetlerin ihale yoluyla zel irketlere aktarlmasyla ilerleyen bu s-
re, 1990l yllarda, yap-ilet ve yap-ilet-devret modellerinin yaygnlatrlmas, anayasa-
ya uluslararas tahkimi kabul eden deiikliin girmesi gibi gelimelerle, kent ynetimle-
rinin kresel sermaye irketleriyle i ie alma dnemine almtr. Son yirmi yldan bu
yana uygulanan neo-liberal politikalar, bir yandan kentlerde belediyelere zg Ynetme
Hakkn zmek, bir yandan da belediyelerin ulusal merkezi ynetimle balar kesilerek
bu yerel idarelerle dorudan szlemeler yapmak amacna kilitlenmi durumdadr. Cum-
huriyet tarihi asndan baklrsa, kent ynetiminin geliiminde SK modeli balang al-
narak byk bir krlma dnemi iinde bulunduumuz sylenebilir. [5]
Yerel ynetimler, gelimi bat lkelerinde 20. yzyla kapitalist devletin organik paralar
olarak girmilerdir. Feodalizmin ekonomik srelerle tasfiye edildii, monarilerin gelimi
merkezilemi devlet gcn miras brakt bir ortamda, sanayi burjuvazisi iktidara do-
rudan el koymu ve 19. yzyl bittiinde devlet biimini ada formuna kavuturmutur.
Trkiyede ise btn bu sre, emperyalizm gibi bir d unsurun da eklenmesiyle 20. yz-
yln byk bir blmne yaylmtr.
20. yzyln balarndan itibaren Bat yerel ynetimleri kapitalist blm ilikileri ere-
vesinde etkinlik gsterirken, Trkiyedeki sre kapitalizme gei sorunlar erevesinde
ilemitir.
Kapitalizme gei srecini gvence altna alma misyonu yklenmi bir devlette Merkezi-
yetilik varsa yerel ynetimler iin tek mmkn durum gszlktr tezinin anlaml ol-
mad savunulmaktadr. Gerekte her byklkteki yerel ynetim birimi iin tek bir yasal
temel vardr. Bu temel, kapitalist retim ilikilerine dayal oluumu dzenlemeyi stlene-
cek bir kurumlamay ve karar mekanizmasn ngrmektedir. 1930 tarihli Belediye Ka-
nunu da byle bir temel ngrmtr. lkemizde tm belediyeler iin tek bir yasal temel
geerliyken, kapitalist retim ilikilerinin evreye yaylma merkezi olan stanbul, zmir ve
Ankara ayrcalkl bir konuma sahip olmulardr; Krsal belediyelerin kaynaklar kentsel be-
lediyelere aktarlmtr; hangi yerlemelerde sna birikim iin altyap gerekiyorsa kaynak-
lar o yerlemelerin belediyelerine doru ynlendirilmitir. [6]
Bunlarn sonucunda yerel ynetim birimlerinin birer iletme olarak grlmesinin, irket-
lemenin, kentsel hizmetlerin ve projelerin toplumsal fayda yerine krllk ltne gre
deerlendirilmesinin yolu almaktadr. Bylelikle glenen yerel ynetimlerin de serma-

yeye kaynak aktarm etkili bir ekilde yerine getirilecektir.
Modern yerelletirme kavram ile birlikte, yerel ynetimlerin hizmet ettikleri kesimin
yurtta-yerel halk, hemeri tanmndan mteri tanmna doru bir deiim yaad
grlmektedir. Bu deiim ilk olarak yerel hizmet alann kamu hizmeti etiinden piyasa
etiine kaydrmaktadr. kinci olarak, yerel halk ile yerel ynetim arasndaki ulusal bir kimlik
olan yurttalk ve yerel bir kimlik olan hemerilikten uzaklatrmaktadr. Bu ballklarn
yerine ulusal ve yerel zellii olmayan ntr bir kavram getirilmektedir. Bunun sonucunda
yerel meclislerin yapsn, yerel ynetimlerdeki istihdam eklini, yerel ynetim maliyesini
deitirerek tm yerel ynetim sisteminin zamanla deimesi beklenmektedir.[7]
Neo-liberal politikalar ile rekabeti-yarmac yerel ynetim anlay n plana karlmakta,
yerel kentsel hizmetlerin kamusal olmaktan karlarak piyasa mekanizmasyla yrtlme-
si istenmektedir. Kamusal hizmetlerin zelletirilerek piyasa mekanizmasyla yrtlmesi
karlnda yerel halk, yararlanan der ve kullanc bedeli uygulamalar ile kar karya
kalmaktadr.[8]
1.4 Yerel Altyap Sektr
Yeni sa ideoloji,1980 ylndan balayarak tm az gelimi lkelerde yapsal uyarlama po-
litikalar adyla yaam ynlendirdi. Yapsal uyarlama, az gelimi lkelerin kamu sektr
arlkl yaplarn zel sektr lehine deitirmek, bu ekonomileri uluslararas piyasalara a-
mak anlamna geliyordu. Bylece dnya kapitalizmi tek pazarl ve tek retim alanl bir ya-
pya kavuacakt. Yerel altyap, yapsal uyarlama politikalarnn uyguland sektrlerden
birisi oldu.
Yeni sa politikalar, yerel altyap alannda bir gerekten yola kt: Az gelimi lkelerde
altyapda yatrm a nemli boyutlardadr ve ak giderek bymektedir. evre standar-
dn ykseltmek ivedi bir sorun haline gelmitir. Gerekten de devletin balca grevleri
arasnda yer alan ve kamu kurulularnca kamu kaynaklar kullanlarak salanan altyap,
bte yetersizlii gerekeleri ile ihmal edilmitir.
Uyarlama politikalar, bu sorunun tek yolla zlebileceini ilan etmitir: Altyap a ve
byyen ihtiya, kamu kurumlar ve kamu finansman ile karlanamaz. Kamu kurumlar
politik mdahale, poplist tutum, kamusal mekanizmalarn hantall, kamu grevlilerinin
sorumluluk kaknl vb. nedenlerle aklc davranamaz. Altyap kamusal mekanizmalar-
dan kurtarlmaldr. Merkezi ynetimin brokratik etkisi ortadan kaldrlmal, yerel yneti-
min meclis ve seilmi bakanlnda somutlanan demokratik mdahalesine son verilme-
lidir. Bu i, dorudan ticaret hukuku erevesinde alan, zel muhasebe sistemine daya-
nan, rekabet kuralna gre ileyen, devlet istihdam dnda genel i kanunu erevesinde
igc istihdam eden, devlet mdahalesi olmayan irketlerce stlenmelidir. Kamu finans-
man ise, yetersizlii ve yine politik mdahalelere akl nedeniyle zaten zm arac de-
ildir. Finansman sorunu tketiciden alnacak bedel ile zmlenmelidir. Doacak kredi
ihtiyac, ulusal ya da uluslararas para piyasalarndan, daha zet deyile zel sermaye kay-

nandan karlanmaldr. Kredi geri demesi, bir maliyet unsuru olarak grlecek ve el-
bette ayn kaynaktan, tketiciden alnacak bedelden yaplacaktr. Bylece zel sektrn ti-
tiz, etkili, verimli alma tarz tketicilerin bedel demeleri nedeniyle ykselecek sorumlu
davranlar ile birleecektir. Sonucun, kt kaynaklarn en iyi ekilde kullanm ve refah ar-
t olaca, bylece yoksulluun azalmas ile birlikte kalknma srecinin ivme kazanaca
ileri srlmektedir.
Patenti tartmasz ekilde kendisine ait olan Dnya Bankas, bu modele kent yoksullar-
nn durumu ne olacak? endiesi ile yaklaldn bilmektedir. Bankaya gre, kent yoksul-
lar ou yerde kamu ebekelerine bal deildir. imdiki durumda bu hizmet onlar iin
eriilebilir bile deildir. Kamyonlardan damacanalar ile su alan bu kesimlerin, suya daha
pahal ulatklarn ya da suya ou yerde 1-2 saat harcayarak ya da en az bir kilometrelik
yoldan su tayarak eriebildiklerini sylemektedir. Bu nedenlerle yoksul kesimlerin, sapta-
nacak bedellerin -drt katn bile demeye raz olduklarn ileri srmektedir.
Bu model, yapsal uyarlama reformlarnn uygulamaya konulduu tm lkeler gibi
Trkiyede de hzla yol almaktadr. Trkiyede modelin, on yl akn bir sredir, Dnya
Bankasnn iyi bir stratejist grnts izerek dorudan takibi altnda ina edildii grl-
mektedir. Srete balca urak noktalar SK Modeli, ukurova Kentsel Gelime Projesi,
Bursa Su ve evre Sal Projesi, Antalya Su ve evre Sal Projesi olmutur. Su ve kana-
lizasyon sektr, SK tipi rgtlenme ile nce merkezi ynetimden, sonra yerel ynetim-
lerden grece zerk klnmtr. ukurova Projesi, ii finanse eden Dnya Bankasna, su-
kanal sektrnde tekel konumunda olan ller Bankasnn tasfiyesine ynelik yaptrmlar
uygulama frsat vermitir. Dnya Bankas, bu proje kapsamnda balatlan ilerin devam
iin destek vermeyi, ller Bankasnn sistem dna karlmas kouluna balamtr. Tavr
ie yaram, ller Bankas hzl bir tasfiye srecine girmitir. 1993 ylnda Dnya Bankas do-
rudan belediyeler ile ve dorudan sektr yatrmlar ile ilgili projelerde ortaya km, bu
tarihte Bursada ie koyulmutur. Bursa Bykehir Belediyesi ile yapt anlamada sergi-
ledii tutuk tavrn, 1995 ylnda Antalyada amtr. Bu anlama, Dnya Bankasnn ngr-
d modeli dnsz ekilde yaama geirecek bir ereveye sahiptir.
Neden Yeni bir Model?
Dnya Bankas, yeni bir rgtlenme, yeni bir finansman yaratma konusunda neden bu
kadar srarldr? Cevap, Bankann modellemede hi anmad bir baka boyuttadr: Model,
kreselleme srecinin gereklerini yerine getirmek amacyla gelitirilmitir.
Dnya Bankas, kresellemenin iki temel gereini yerine getirmektedir. Model;
Uluslararas zel sermayenin krediye dnme ihtiyacna,
Uluslararas zel sermayenin kr oran yksek yatrm alan ihtiyacna bir cevaptr.
Altyap yatrmlarnn byk oranlarda d kredi ile gerekletirilmesi, salanan projelerin
koullu yaplar nedeniyle zel bir nem tamaktadr. Birincisi, resmi deil zel sermaye-

den oluan d kredi, yapmc ve iletmeci irketlerle birlikte hareket etmektedir. Krediler,
sektrn ulus-ar irketlerin bolca yer ald konsorsiyumlara almasn salamaktadr.
Sektrde ihaleye giren konsorsiyum yelerine ksa bir gz gezdirmek yeterlidir. nl ulus-
ar irketlerden Siemens, General Electric, Suez (nceki ismi Lyonnaise des Eaux), Thames
Water, Hitachi, Mitsubishi, Thyssen bunlardan bir kadr. Bunlar ana irketlerin yan sra
yavru irketleri ile de ihalelerde yer almaktadrlar. kincisi, bu irketler yalnzca inaat iha-
lelerinde yklenici olarak etkinlik gstermemektedirler. Tersine, altyap yapm, hizmetin
dorudan bu irketler tarafndan yrtlmesini salayacak yeni bir hizmet rgtlenmesi
ile birlikte yrmektedir. Yeni hizmet rgtlenmesi, yap-ilet-devret modelinde somutla-
nan imtiyazlardan ya da yerel altyapnn zelletirilmesinden baka bir ey deildir. Dn-
ya Bankasnn rol de burada aa kmaktadr. Ulus-ar irketlerin bu alma tarz, an-
cak mevcut kamu arlkl rgtlenme zlerek uygulanabilir. Bu ilem ise siyasal ve y-
netsel srelere mdahale anlamna gelmektedir. Byle bir mdahale, tek tek irketlerce
gerekletirilemez. Dnya Bankas, uluslararas kalknma ve imar kimlii ile ne kmakta,
alan temizlemektedir. ncs, ulus-ar irketler inaatn yan sra iletmecilie girmek,
ancak ilgi alanlarn sektrn dar tanmyla da snrlandrmamak gibi baka bir zellie sa-
hiptirler. Bu irketler kamu hizmeti alannda evre-sokak temizlii, park-bahe bakm, p
toplama, atk imha, park yerleri ynetimi, hapishaneler, saya okuma, faturalandrma vb.
ilere de girmektedirler. Bir baka deyile bunlar, yerel ynetimlerin grevleri arasnda sa-
ylan tm hizmetlere ve dorudan belediye iindeki hesap ileri, personel gibi brokra-
tik birimlerin yrtt ilere talip olmaktadrlar.
Konu, ngiltere pratiinden rnek verilerek aklanabilir: Bu lkede su hizmetleri 1989 y-
lnda zelletirilmitir. lkede 1990 ylnda il ynetimleri tarafndan yaratlm ok sayda
su tekeli ortaya kmtr. Ksa sre iinde alan, ulus-ar irketlerin ekim haline gelmitir.
rnein Veolia (Generale des Eaux), ngilterede geni bir kazan alan bulmutur. Su sek-
trnde ok sayda irketi (Three Walleys, North Survey, Tendering Hundred gibi) satn al-
m, kimi irketlerde hisse sahibi olmutur. Onyx adl bir irket p toplama, cadde temiz-
leme, atk imha ve s tesisleri iletmecilii alannda etkinlik gstermektedir. British Medi-
cal International ile ngilteredeki en byk hastaneler zincirinin sahibi olmutur. Bir baka
rnek, Suez (Lyonnaise des Eaux) irketidir. Merkezi Fransa olan bu irket de ulus-ar yap-
ya sahiptir. ngilterenin yan sra Almanya, Belika, spanyada su ve kamu hizmeti, ABDde
su ve stma, in, Latin Amerika, Avustralyada su ve inaat alanlarnda szlemeleri vardr.
Trkiyede Antalya Su Ve evre Projesini stlenmi bulunmaktadr. Suez, yerel ynetim-
lerin ilerini tek tek szlemeler yerine imtiyaz yoluyla toptan alma eilimi iindedir. ek
Cumhuriyetinde bir kaplca kentinin su salama imtiyazn alm, daha sonra park-bahe
bakm ve yol yapm ve bakm ilerini de stlenmitir. Buenos Airesin 11 milyonluk nfu-
suna su hizmeti de ayn irketin imtiyaz alanna dhil edilmitir. ngilterede (Essex Water
ve Northeast Water) iki su irketi sahibi, Sita adl yavru irketi ile p, evre temizlii, atk
toplama-imha giriimcisi olarak etkinlik gstermektedir.
Ulus-ar irketler, yerel ynetimlerin yetki alannda bulunan hemen tm ileri stlenmeye,
bu alanlarda imtiyazlar elde etmeye isteklidirler. Baka lkelerdeki deneyim gstermektedir

ki, baz kollarnn zarar etmesine, baka kollarnn salad yksek krlar nedeniyle
dayanmakta, uzun vadeli yksek kar marjlar iin geici zararlara katlanmaktadrlar.
zerinde durulmas gereken, bu irketlerin yaylmac ve younlamac doalardr. Yerel
ynetim, bu kurulular ile tek konu ile snrl olarak ilikiye girdiklerinde, irketlerin etki ve
etkinlik alannn snrl kalmayaca, zelletirme ve imtiyaz elde etme basklarnn giderek
farkl alanlara da yaylaca gz nnde tutulmaldr. Bu nedenle, altyapda yabanc
sermayeye yalnzca finansman hareketi gzyle baklamaz. Ayn ekilde, bu giriin yerel
altyap gibi temel bir sorunu zmeyi salad ve sonuta bizim varlmz olarak kalacak
kamu sabit sermayesini artrd ileri srlmekle yetinilemez. Saylan zellikleri nedeniyle
ulus-ar sermaye yatrm, bundan daha fazlasn yapmaktadr. Kamu hizmetlerinde
yaylmakta, ticarilemeyi derinletirmekte, lkeyi kresel sermaye bunalmlarna kar
korunmasz hale getirmektedir.
Modelin Sonular Ne Olabilir?
Sermayenin kresellemesine hizmet eden yerelleme ve zelletirme modeli ne tr so-
nulara yol aabilir? Aslnda bu soruya verilecek karlklar, artk ne ngr ne de tahmin-
dir. Deiik lkelerde yrrle giren uygulamalarn sonular ortaya km bulunmakta-
dr. u sonular ne kmaktadr:
x Tm yerel hizmetlerde ticarileme ve yerel hizmetlerde fiyat art,
x cret dzeyi ve alma koullarnda ktleme, istihdam daralmas,
x Kamunun kmesi ve yolsuzluk.[9]
Yerel Ynetimlerde Borlanma
Belediyelerin gelir kaynaklar; genel bte vergi gelirlerinden ayrlan paylar, z gelirler,
devlet yardmlar, fon gelirleri, borlanma ve har, faiz gelirleri gibi dier gelir kalemlerin-
den olumaktadr. Ancak bu gelirler cari giderleri karlayabilmekte, yatrmlar iin yetersiz
kalmakta ve borlanma yoluna gidilmektedir.
Yerel ynetimlere borlanma imkan tannm; ancak, yerel ynetimlerin borlanmalar ta-
mamen serbest braklmamtr. Yerel ynetimlerin borlanmalarnn kontrol konusunda
kurala dayal yaklam ve merkezi ynetimin dorudan kontrol yaklamlar benimsen-
mitir.[10]
Trkiyede yerel ynetimler, uzun yllar boyunca altyap yatrmlarn kamu kredileri ile
finanse etmilerdir. Kredi salayan kaynak 1933-1945 yllar arasnda Belediye Bankas,
1945ten gnmze kadar ise ller Bankas olmutur. Yerel ynetimlere ller Bankasnca
alan orta ve uzun vadeli, dk faizli kamu kredisi borlar sk sk ertelenmi veya silin-
mitir. Bor erteleme veya silme ilemleri, kamu kredilerini bor olmaktan karm, yard-

ma dntrmtr. Bu uygulamalar sayesinde yerel altyap yatrmlar uzun yllar kamu
hizmeti olarak gerekletirilmitir. Kamusal mekanizmalarn eksiklii, iktisadi politikalara
uygun olarak semelere olanak salam, kaynaklar zaman zaman byk yerlemeler, za-
man zaman kk yerlemelere kaydrlarak kullanlmtr.
1980li yllarda, dnyada kreselleme sreci ile birlikte var olan yap hzla deimeye
balamtr. ller Bankasnn belediyelerin yatrm ihtiyacn karlayan kredi orann srekli
azaltmas, belediyeleri zel bankalardan ticari faizle ksa vadeli borlanmaya itmitir. (Falay
1996:213) ller Bankas kamu kredisi vermeyi srdrmse de, ncelikle kamu kredilerinin
rakipsizlii sona ermi ve kamu kredileri giderek daralmtr. Yerel ynetimler, 1986 ylnda
kamu kredilerinin kslmas ile yerli ticari bankalardan borlanmaya balamlardr. Bu yeni
kaynak hzla n plana kmtr. 1986-1995 yllar arasnda ller Bankas toplam 7,8 trilyon
kamu kredisi amken, ticari bankalardan ayn dnemde toplam 14,2 trilyon kredi kulla-
nlmtr. ller Bankas bu kredileri kullanan yerel ynetimler ile kredi veren mali sermaye
kurumlar arasnda gvence salayan arac kurum grnts kazanmaya balamtr.
Yeni kredi verici kurumlar, yalnzca yerli zel sermaye deildir. Ayn yllarda yabanc zel
sermaye de nem kazanmtr. Yerel ynetimlerin 1991-1995 yllarnda kullandklar d
kredi toplam 3 milyar dolar, ilgili yl kurlar ile toplam 45 trilyon liradr. Yalnzca be ylda
kullanlan d kredi, on ylda kullanlan yerli krediden kat fazla olmutur. Yerli kredi kulla-
nmndan farkl olarak, d kredi kullanm ller Bankasn am, devreye dorudan Hazine
Mstearl girmitir.
D Borcun Genel Yaps
1984-1986 yllarnda zel bankalarn kredi art hz derken mevduat art hz artmtr.
Bu yllar yksek faiz politikas nedeniyle mevduatn artt, kredi hacmi art hznn ise
dt yllardr. 1986 ylndan itibaren balayarak Merkez Bankas kamu kesimine kredi
verme uygulamasn daraltm, kamu kurulularnn kalknma ve yatrm bankalar da dhil
olmak zere kredi talebini zel kesimden karlamalar karara balanmtr.
Kamu sabit yatrmlar iinde, 1980lerden itibaren merkezi ynetimin pay srekli azal-
makta ve ller Bankasnn pay hemen hemen ayn kalmakta iken; hzl kentleme ve nfus
art etkisiyle yerel ynetimlerin pay 1984 ylnda % 4,7lerden 1994te %19,1lere ulam
bulunmaktadr. Bylece bir taraftan artan yerel mal ve hizmet ihtiyac nedeniyle yeni ya-
trm yaplmas zorunlu hale gelmekte ve bu nedenle de belediyelerin borlanma gerei
ykselmekte, dier taraftan bunun giderek daha yksek oranlarda d borlarla finanse
edildii grlmektedir. 1986 ylndan itibaren kredi faizlerinin serbest brakld ve kamu
kredilerinin kslarak kamu kurulularnn yerli ve yabanc zel bankalardan borlanmas-
nn serbest brakld bu srete ise, ller Bankasnn gittike devre d brakld grl-
mektedir.[11]
Belediyelerin borlanma gereinin zellikle d borlanmayla karlanmasnn nedenleri;
merkezi ynetimin de kaynak darboaznda olmas, proje kredilerinin makine ve ekipman

kouluna balanmas, ller Bankasnn ancak belediyelerin genel bte vergi gelirlerinden
alacaklar pay orannda kefalet verebilmesi, yurt ii piyasadan borlanma imknnn az ol-
mas ve yurt iindeki bankalarn kredi faizlerinin daha yksek olmasdr.
Belediyelerin d borlarnn artnda bir dier etkenin, 1980li yllarda kalknma planla-
rnn yllk uygulama aralar olan yllk programlar ile yllk icra planlarnn, tm yatrmc
kamu kurulular gibi belediyeleri de yatrmlarn zel sektrn yklenici aracl ile ve
ihale usulyle gerekletirmeye ynlendirmesi ve adeta buna zorlamas olduu belirtil-
mektedir. Bu uygulama, tm kamu kurulular gibi belediyeleri de mali ynden etkilemi
ve iyice kesilen kamu kaynaklar yerine zel krediler bulmaya ve kullanmaya ynlendirmi
ve bir noktada mecbur brakmtr.[12]
Trkiyenin orta ve uzun dnemli d borcu, 1973ten bu yana incelendiinde srekli art-
t grlmektedir. Belediyelerin d borlar da orta ve uzun vadeli borlardandr. 1980li
yllardan sonra belediyeler d borlanma kaynak aray ierisine girmilerdir. Toplam d
borlardaki arta oranla belediyelerin d borlarnda ayn art grlmemektedir. Beledi-
yelerin borlandklar ilk 10 ylda toplam d bor iindeki paylar yksek olmutur. Ancak
ilerleyen yllarda belediyeler dnda borlanma miktar ok daha fazla artm, belediyele-
rin borlanma yzdesi azalma gstermitir. Borlanma miktar olarak son yllarda azalma
grlmtr. Ancak 2008 ve 2009 yllarnda tekrar art gzlenmektedir.
Orta ve Uzun Vadeli Borlar, Milyon $
Yllar Toplam D Bor Yerel Ynetimler (%)
1973 2.654 -
1977 4.410 -
1982 13.888 6 0,04%
1987 32.703 408 1,25%
1992 45.935 1.441 3,14%
1997 66.665 2.209 3,31%
2002 113.108 1.460 1,29%
2007 206.418 1.506 0,73%
2008 226.557 2.466 1,09%
2009 218.617 3.003 1,37%
Kaynak: Hazine Mstearl

D Borcun Kreditr Yaps
Trkiye d borcu, bor verenler bakmndan drde ayrlarak incelenebilir: Bor verenler-
den birisi IMF, Dnya Bankas vb. uluslararas kurulular, dieri ikili anlamalar erevesin-
de resmi kredi aan yabanc devletlerdir. 1980li yllara kadar d borlarn %90 ve daha
fazlas bu iki kaynaktan alnmtr. Dier bor veren iki kaynak, son 15-20 yldan beri gn-
demdedir. Bunlardan birisi, toplam d borlar iindeki yeri nceleri ok nemsiz olan ti-
cari bankalar ya da uluslararas para piyasalardr. Ticari bankalar, d bor iindeki paylar
bakmndan 1980li yllarda n plana kmtr. Bunlarn nemi, asl olarak ksa vadeli kre-
di kullanmlarna bal olarak artmtr. Dier borlanma kayna ise, 80li yllarn sonlarn-
da belirmeye balam, 90l yllarda dikkati ekecek bykle erimitir. Bu da tahvil ih-
rac ile borlanmadr.
D bor veren kaynaklara ilikin oranlar, kreselleme srecinin ksa, zl ve net bir ekil-
de ifadesidir. Bor verici olarak uluslararas kurulular ile resmi kredi aan devletlerin aza-
lan paylar, 1945-1980 yllar arasnda geerli dnya sisteminin ortadan kalkna iaret et-
mektedir. O dnemin devletler arasnda dorudan ilikilere ve devletler aras ilikileri d-
zenleyen uluslararas kurululara dayanan dnya sistemi kapanmaktadr. Bunlarn birincil
belirleyiciler olma nitelii sarslmtr. Yerlerini, -kamu ve zel sektr unsurlar ile dorudan
balant kuran zel sermaye almaktadr. Btn kreselleme anlatlarnn, ulus devletin
bittii ve modern an sona erdii savlarnn ardnda, aadaki izelgede yer alan devlet
oranlarn sergiledii deime vardr.
Yllar Uluslararas
Kurulular
Devletler Ticari Bankalar Tahvil
1964 23,7 67,2 1,0 0,0
1968 21,9 75,1 0,2 0,0
1972 15,9 80,7 0,2 0,0
1976 35,5 53,1 7,8 0,0
1980 24,9 35,9 24,0 0,0
1984 24,4 35,5 21,7 0,0
1988 22,6 28,0 20,9 8,2
1992 21,2 21,3 19,8 15,5
1996 14,4 15,5 19,9 21,2
2000 12,8 9,6 25,3 24,2
2004 25,3 6,9 20,1 23,4
2008 11,7 3,2 35,7 17,2
2009 14,2 3,4 33,5 18,7
Toplam D Bor-
cun Kaynaklara
Gre Yaps (%)
Kaynak:
Hazine
Mstearl

1976 ylna kadar, d borlarn tamamna yakn bir blm devletler ve uluslararas kuru-
lulardan alnan kredilerden olumutur. 1976 ylndan sonra bu zellik ortadan kalkma
srecine girmitir. Uluslararas kurulular, bor kayna olarak nemli bir gerileme gster-
mi, toplam bor iindeki %25lik yerleri %12 civarna gerilemitir. kili anlamalar ere-
vesinde bor veren yabanc devletlerin yerinde de benzer bir daralma yaanm, resmi ya-
banc kredilerin toplam bor iinde %70lerdeki konumu %30un altna dmtr. Bun-
larn boalttklar alan, zel sermaye kredileri ile doldurulmutur. 1970li yllarn ikinci yar-
sna kadar nemsiz byklkler gsteren ticari banka kredileri hzla genilemi ve 1980li
yllara damgasn vurmutur. 1990l yllara damgasn vuran kaynak ise sermaye piyasala-
rn devreye sokan tahvil arac ile borlanma olmutur. 2000li yllarda ticari banka kredile-
ri tekrar n plana kmtr.
Uluslararas Para Piyasalar (Ticari Bankalar)
Para piyasas kurumlar bankalar ile bankaclk d mali kesim olarak anlan zel finans ku-
rumlar, finansal kiralama (leasing) irketleri gibi kurumlardr. Bu btnde asl arlk ban-
kalardadr. Bankalar ise ticari bankalar, yatrm ve kalknma bankalar, of-shore bankalar-
n kapsamaktadr.
Belediye d borlarnda kaynak, uluslararas para piyasalardr. 1980 ylndan itibaren ti-
cari bankalarn d borlanmadaki pay olduka artm, son yllarda (2005-2009) bu oran
%30un zerine kmtr.
D Borcun Sektrel Yaps
Yerel ynetim d borlar, 6 deiik alanda kullanlmaktadr. D borlar ulatrma alannda;
metro, hafif rayl tama sistemi ve otobs almlarnda, altyapda; su, kanalizasyon ve gaz-
doal, gaz alt yap yatrmlar alan ile gda, i arac ve teknik danmanlk hizmeti almlar
alanlarnda grlmektedir.
Ulatrma sektr, ikili anlamalar erevesinde devletlerden alnan kredilerin, su- kanal
sektr ise uluslararas ticari bankalardan alnan kredilerin arlk sergiledii alanlardr.
Faizlerin kendi iinde dalm, ticari bankalardan finanse edilen su-kanal sektrnn
daha yksek maliyetle finanse edildiini gstermektedir. Gaz-doal, gaz yatrmlar
da uluslararas ticari banka kredileri ile finanse edilmekte, bu nedenle maliyeti yksek
gereklemektedir.
Hazine Garantisi
D borlanma hazine garantili ve garantisi olmadan olmak zere iki trl olup Hazine
Mstearlnn iznine tabidir. Bykehir belediyeleri, belediyeler ve bal kurulular

Hazine geri deme garantili olarak gerekletirecekleri projelerin finansman iin izin
almak zere Hazine Mstearlna bavurur. Hazine Mstearl, DPTnin uygun
grn ald projeler iin bir dizi ilem ve prosedrden sonra Maliye Bakannn izin ve
onay ile karar verir.
Yeterli geri deme kapasitesi olmamasna ramen verilen kredi geri deme garantileri ve
kullandrlan devirli krediler, belediyelerde bor geri demeye ynelik kurumsal ilkelerin
yerlememesi ve hzl kur artlar, belediyelerin ve bal idarelerinin d bor geri deme-
lerinin nemli bir blmnn Hazine tarafndan stlenilmesi sonucunu dourmutur. Ha-
zine garantili d borlanmaya 1998 ylndan itibaren bte kanunlar ile getirilen snrlama
sonrasnda Hazine garantisi ile salanan d kredi miktar olduka azalmtr.[13]
Hazine garantisiz d borlanma iin Hazine Mstearlna mracaat eden belediyenin
talebi; yatrm projelerinin Yllk Yatrm Programnda yer almas, Devlet Planlama Tekilat
Mstearlnn uygun gr, belediyenin borlar ve kredi temin edilmesi ngrlen
finans kuruluuna ait bilgiler erevesinde deerlendirilir. DPT Mstearlnn izni aln-
madan salanan krediler ile tahvil ve dier borlanma ara ihralar D Finansman Bilgi
Sistemine kaydedilmemekte ve bunlara ait anapara, faiz ve dier masrafarn transferi ya-
plamamaktadr. [14]
Uluslararas sermaye, yerel ynetimleri altyap yatrmlarnn finansman asndan yksek
ihtiya sahibi alc olarak saptam, para fuarlar dzenlemek dhil, eitli yollardan bu al-
cya ulama abasna girmitir. Burada balca sorun, yerel ynetimlerin borlanma konu-
sunda yeterince zerk olmamalardr. Her lkede yerel ynetim finansman merkezi yne-
tim eliyle ulusal hazineye baldr. Ya da yerel ynetim maliyesi merkezi ynetimin vesaye-
tine konudur. Bu durum, mali sermayenin karsna kan alcnn zgr olmamas anlam-
na gelir. Oysa piyasa mekanizmas, alc ve satcnn zgr olmalarn gerektirir. Yeni-sa
ideolojinin dnya genelinde daha fazla yerelleme talebinin bir nedeni de budur.
te yandan yerel ynetimler, gelirleri ve gelir yaratma yetkisi bakmndan da merkezi y-
netim ile dorudan ve youn bir iliki iindedir. Bilano bakmndan pek gven verici de-
ildir. Bu nedenle mali sermaye, kredinin geri dnn gvence altna almak iin ister
istemez hazine gvencesine bavurmaktadr. Mali sermaye bylece yamurdan kaarken
doluya tutulmakta, yerelleme talep ederken merkezileme srecini pekitirmektedir. -
zm, yerel ynetim borlanmasnn tmyle zerk ve zel bir arac finansman kurumu ya-
ratlmasnda bulunmutur. imdi abalar, byle bir kurulu yaratmak zere ller Bankasn
dntrmeye, eer olmazsa tasfiyeye ve amaca uygun yeni bir organizasyon yaratmaya
ynelmitir. Bu ara kurum, piyasa koullarnda olmak koulu ile gerekli gvence meka-
nizmalarn yaratacak ve yerel ynetimleri mali piyasalara balayacaktr. Bylece, sermaye
hareketi iin zorunlu olan alc ve satclarn zgrl salanm olacaktr. Bu forml ak-
tr ki, merkezi ynetimden zerk yerel ynetimler yaratlmasn talep etmektedir. Genel
kabule gre merkezi ynetimden zerklik, yerel ynetimler bakmndan demokratikleme
anlamna gelir. Bylece model, demokratikleme hedefine hizmet etme ettiini ilan ede-
rek meruiyet zeminini de salamlatrmaktadr.(Gler, 1997: 67)

Kaynaklar
[1] cal, Nilay: Neo-liberal Birikim Modelinde Yolsuzluk Ekonomisi: Trkiye rnei, Hatay, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, 2008.
[2] Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, DPT Yayn, 2001,
s. 8-9.
[3] Yasemin zdek, Globalizmin deolojik Hegemonyas: Yanlsamalar, Amme daresi Dergisi, Eyll 1999, s. 26
[4] Mehmet Cangir, Kreselleme, Ankara, Amme daresi Dergisi, Aralk 2001, s. 210.
[5] Birgl Ayman, GLER, Kreselleme ve Demokratikleme, Sivil Toplum in Kent, Yerel Siyaset ve Demokrasi
Seminerleri iinde, WALD Yaynlar, stanbul 1999, s. 10.
[6] Birgl Ayman, GLER, Yerel Ynetimler: Liberal Aklamalara Eletirel Yaklam, 2. Bask, TODAE Yayn No:
280, Ankara, Mart 1998,s. 103104.
[7] Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, a.g.e., s. 10-12.
[8] Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas Sempozyumu, Ankara, Tm Bel-Sen Yayn, 2003, s. 149.
[9] Birgl Ayman, GLER, Kreselleme ve Yerelleme, ada Yerel Ynetimler, C:VI, No:3, Temmuz 1997, s. 62-
70.
[10] Trkiye de Ynetimler Aras Mali likiler: Sorunlar ve zm nerileri, T.C Babakanlk Kamu Ynetiminde
Yeniden Yaplanma:8, Ankara, 2005, s.171.
[1] Birgl Ayman, GLER, Yerel altyap Yatrm ve Finansman, Amme daresi Dergisi, Cilt: 30, Say: 1, Ankara, Mart
1997, s. 6167.
[12] Nihat FALAY, Trkiyede Yerel ynetimlerin Mali Yapsna likin Eilimler, ada Yerel Ynetimler Dergisi,
Ankara, Cilt: 6, Say: 2, Nisan 1997, s. 7-8.
[13] Sekizinci Be Yllk Kalknma Program (2001-2005) 2002 Yl Program, Ankara, DPT Yayn, 2000, s. 65.
[14] ZAR, Asl, 2005 Trkiye de Yerel Ynetimlerin D Finansman, Bu Tr Projelerin Finansmann likin Dnya
rnekleri ve Trkiye in rnekler,
http://hazder2.google.pages.com/Tez-AslOzar.pdf (23.01.2007)

Tomasso Fattori (talya/ Italian Water Movements)
talyada neler oldu ilk nce bunu zetlemek istiyorum. Son on be ylda neler gerekleti
ve bu da bize zelletirmenin ne olduunu, zellikle su asndan uygulamada ne
olduunu anlamamza yardmc olacak. zelletirmenin gerek etkisini grebilmek iin
talya iyi bir modeldir aslnda. u anda idare talyada zel irketlerin elinde bulunmaktadr.
zel irketler u anlama geliyor; irketler zel hukuk erevesinde idare edilen irketler,
amalar kr elde etmek ve kr pay datmak... imdi su idaresi bu irketlerin elinde...Ve
su politikas da bu irketlerin ynetim kurullarnda belirleniyor. Ben buna karar verme
srecinin zelletirilmesi adn veriyorum. Karar alma srecinin zelletirilmesi ok zor bir
sretir. ok farkl seviyelerde gerekleen ve ok nemli bir husustur. Dolaysyla unu
syleyebiliriz; kararlar ekonomik, finansal gerekeler temelinde alnyor ve vatandalarn
artk su ile ilgili alnan kararlara bir katlma haklar yok. Buradaki ampirik veriler de zaten
her eyi aa karyor. 15 yl boyunca yani zelletirme sreci baladndan bu yana
drt nemli ey oluyor ve bu drt nokta ok ak bir ekilde zelletirmenin uyguland
her yerde ortaya kmakta: Birincisi u; vatandan dedii faturada ortalama yzde 62
orannda art oldu. kinci nokta; yaplan yatrmlarn, modernizasyon iin ebekede
yaplan yatrmlarn miktar hep zel irketler tarafndan verilmiti. ok uluslu irketler
gelecek deniyordu borularn modernizasyonu iin kaynak aktaracaklar deniyordu, yani
Noel baba geliyor, bize para veriyor gibi anlatyorlard. Bu ebeke modernizasyonu
iin 2/3 orannda yle diyebilirim: 2 milyarlk yatrm kamu kaynaklarndan yaplmt.
2 milyardan yedi milyara kt yatrmlar. Bu arada tabii ki faturalarn da ok arttn
sylyoruz. Peki para nereye gitti? Para tabii ki kr olarak irketlerin hissedarlarna kr pay
olarak datld. nc nokta da u; su sat da giderek artt ve irketler yzde 27lik bir
art 2020 ylna kadar ngrmektedirler. Bir art bekliyorlar, ok deerli bir kaynak. Suyu
bu ekilde idare edebilmek... Daha ok su satarlarsa daha ok kazanacaklar. zledikleri
felsefe bu... Tamamen kr amal, kr odakl zel irketler tarafndan idare edilmektedir. Su
kaynaklarnn korunmas ama deildir.
stihdam seviyesine bakacak olursak yzde 30luk bir azalma gerekleti, birok kii iini
kaybetti ve hizmet sunumu da nihayetinde giderek ktleti. Dolaysyla btn bu veriler
ok ak bir ekilde bizlere zel irketlere bakarak zel irketlerin suyu nasl idare ettikleri-
ni gsteriyor. Her eyden nce talyada su zelletirildi ve irketlerin hissedarlar arasnda
ok uluslu irketler vard ve bir grup banka bulunmaktayd. Su tarifeleri talyann en yk-
sek ikinci seviyesinde. imdi buradaki duruma bakarak iki farkl hususu daha grebiliyo-
ruz. Bunlardan birincisi u; hissedarlarn amac yl sonunda kr payn cebe indirmek ama
bununla birlikte byk szlemelerden de pay elde etmek. irketler, zel hissedarlara ya-
kn olan irketler bu szlemeleri almaktadrlar. kinci nokta ise; yatrm iin gerekli olan
sermayeye bu irketler sahip deil. te bu sebepten tr bankalar zel irketlere katl-
yorlar. zel yatrmc olarak dhil oluyorlar. Bu da ok nemli bir durum, sz konusu irket-
ler her zaman yatrmlar iin kredi kullanrlar. Kredi kullanarak yatrmlarn yaparlar ve bu-
nun neticesinde mteriler yani vatandalar, deyecekleri faturalarda artlar gerekleti-
i iin bu kredileri karlayanlar da vatandalar olacaklar. Yani mekanizma bu ekilde ili-

yor. Bu felaket benzeri durumla karlaan vatandalar talyada zelletirme kart gsteri-
ler yaptlar ve yerel forumlar, topluluklar oluturdular. Tuscany, benim geldiim blge, su-
yun zelletirilmesinin yapld ilk blge. Biz burada Tuscany blgesinde en aktif sivil top-
lum kurulularn bir araya getiriyoruz. 150den fazla dernek bir araya geldi ve biz hep be-
raber yle bir karar aldk: Demokrasi iin bir duru sergilemek ve bunun neticesinde mev-
zuat yapclar haline gelmek istedik. Biz bir kanun yazdk, zelletirme kart bir kanun, bir
mevzuatt bu. Ve bu da suyun kamu tarafndan idare edilmesiyle ilgili bir kanundu. Muhte-
melen blge tzmze gre uygulanabilecek bir kanundu. Anayasaya da uygun bir do-
kmand. ok kapsaml siyasi bir kampanya balattk. Her ehirde, her kyde bunu yaptk.
Her yerde konumalar yaptk, su hakkndan bahsettik. Ve insann hakk olan sudan bahset-
tik. 43 bin imza topladk destek iin... ok fazla zamanm yok, sizlere bu kanunun detayla-
rndan bahsedemiyecem. Bununla birlikte belki tartmalar ierisinde bunun ana husus-
larna deinirim. Tuscony Blgesel Konseyi maalesef bu kanuna kar bir karar verdi. u an
itibariyle biz bir anlamda da kazanmaya baladk diyebilirim. Sylemi olduum gibi su-
yun zelletirilmesi uzun zamandr nemli, ciddi bir konu ve bu akm giderek de gle-
nir bir hale geldi. Biz ok sayda forumla, platformla alarak talya genelinde ulusal bir
su akm forumu oluturmaya karar verdik. Yine birlikte bir grup oluturduk. Bununla bir-
likte yine ayn ekilde bir kanun hazrlamaya altk. Bunun ulusal seviyede uygulanabi-
lir bir kanun olmasna ynelik bir alma yaptk. Ve 1500den fazla grup ve dernek birlikte
yazdk bu kanunu. 400 binden fazla imza topladk. Kanunu meclise sunabilmek iin 50 bin
imza toplamanz gerekiyor, biz 400 binden fazla imza topladk. Bu nemli bir hususu a-
a kard. Herkese unu gsterdi: Bizim hareketimiz kesinlikle basit anlamyla bir protes-
to hareketi deil. Bizim hareketimizin iinde neri de vard. ne srlen neriler de var-
d. Biz oturup srtmz yaslayp bakalarnn bizim iin zm retmesini beklemedik. Bu
bahsettiimiz kanun meclise geldi ve mecliste tartlmay bekliyor. Biliyorsunuz maalesef
talyada Berlusconi hkmeti mevcut. Berlusconi hkmeti kararl admlar atarak talyada
su idaresinin tamamen zelletirilmesine ynelik giriimde bulundu. Byk ekonomile-
rin byk basks var talyan hkmetine. Uluslararas ekonomik kriz erevesinde irket-
ler su gibi hizmetlere el atmak istiyorlar. Su hizmetleri vatandalarn vazgeemeyecekle-
ri bir hizmettir. nk insanlar her gn su imek isteyecekler, ihtiyalar bu. Evlerini temiz-
lemek istiyorlar ve susuz yaayamazlar. Bunun neticesinde kendilerini garanti altna almak
istiyorlar. Ve kendilerini koruma altnda hissedecekleri bir durumda hareket etmek istiyor-
lar. Liberalizasyon burada anlatld gibi, suyun zelletirilmesi ile ilgili olarak her kasaba-
nn bir su ebekesi var. Yirmi veya otuz yllk lisans alan bir irket, yirmi yllk otuz yllk bir
szlemeyle tekel uygulayacak. Yani burada bir liberalleme yok tabii ki bu zelletirme-
dir. Su hizmetleri zelleiyor. Hkmet bununla birlikte suyun zelletirilmesine tamamen
scak bakyor. Bununla birlikte biz senatrlerin desteini alarak bir referandum yaplmas-
n istiyoruz. zelletirme kart bir referandum istiyoruz. Hkmet bizim vatanda girii-
mimizi gz ard ediyor ve zelletirmeyi de yapmak istiyor. Biz bunu yargya gtreceiz,
temyiz isteyeceiz ve vatandalarn gerekten kamu hizmeti olarak m suyu almak istedik-
lerine yoksa zel hizmet mi istediklerine ferandumla karar vermelerini istiyoruz. imdi biz
elimizdeki demokrasinin bize verdii btn aralar kullanmak istiyoruz. Bilmiyorum belki

haberiniz vardr, aylk bir sre ierisinde bir milyon drt yz binden fazla referandum le-
hine imza topladk, Haziran 2011de yaplacak bir referandum olacak bu. Yine 500 bin imza
bir referandumun yaplabilmesi iin gerekli olan imza saysyd. talya tarihinde bu tarz bir
referandum bu kadar yksek imzayla desteklenmemiti. Ve bu bizi de cesaretlendiren bir
durumdur. Gney talyada elde ettiimiz olumlu sonular maalesef burada sizlere akta-
ramayacam, zamanmz az. Yerel hareketlerle, yerel hkmet arasnda gzel bir ibirlii
var, Gney talyada. Bu da aslnda Puglia blgesinde nemli bir gelimeydi. unu da sy-
lemek istiyorum; Avrupada birok lkede tamamen kamu idaresi tarafndan ynetilen su
idareleri var ve hibir ekilde zelletirmeyi dnmyorlar. Belika, Hollanda, Avusturya,
svire bu lkelere rnek olarak verilebilir. svire AB yesi deil ama yine de bahsedilebi-
lecek lkelerden bir tanesi. Avrupada da byk ehirler sadece kamu hizmeti olarak ver-
miyorlar suyu, katlmc demokrasi eklinde de suyun idaresini gerekletiriyorlar. zelle-
tirmenin getirdii felaket model insanlarn demokratik katlmn da yok eden, ykan bir
mekanizmay da beraberinde getirdi. Pekiyi Avrupada ne oluyor? Avrupa genelindeki du-
rum kark, paradoksal bir durum... nk AB yelerinde suyun kamu idaresi tarafndan
ya da zel bir sektr tarafndan idare edilmesi konusunda ye lkeyi serbest brakan bir
yapya sahip Avrupa Birlii... Dnya Ticaret rgt ok agresif bir tutum ierisinde ve ikili
ticaret anlamalarnda, baka lkelerle yaplan ticari anlamalarda hep agresif davranyor-
lar. ABnde bir art olarak, gney yar krede yer alan lkelere yardm etmenin n koulu
olarak suyun zelletirilmesi ne srlyor bu tarz anlamalarda. Btn bunlarn arkasn-
da yatan gereke ok basit: Byk ok uluslu irketler, ok uluslu kresel oyuncular, su ir-
ketleri... Su sektrndeki bu irketler u anda Avrupada konulanm irketler... Ve unu da
hatrlamak nemli; Avrupa kurumlar arasnda da farkl grler bulunmakta. Bazen Avru-
pa kurumlar zelletirmenin yanda olmulardr. te yandan Avrupa Parlamentosu ise
birok kez suyun zelletirmesine kar karar aklamtr. 2003 yl itibariyle birok karar
yaynlanmtr ve bunlar da suyun insan hakk olarak kabul edilmesine ynelik kararlardr.
Avrupa Parlamentosuyla, Avrupa Komisyonu arasnda gr ayrlklar var ve bu gr ay-
rlklarnn anlalmas gerekten ok nemli. Dn itibariyle Avrupa Parlamentosu bir karar
ald. Bu karar Avrupa Komisyonunun kararlarn zayfatan, suyun ikili anlamalarda gr-
me d braklmasyla ilgiliydi.
Hareketler asndan biz 2012de Marsilyada suyla ilgili bir giriimde bulunmay dnyo-
ruz, amalyoruz. En son su forumu 2009 ylnda stanbulda yapld. Bir sonraki su forumu
Marsilyada yaplacak. Ve biz yle bir umut ierisindeyiz: Gerekten ciddi bir meruiyet kri-
zi iinde bulunan resmi Dnya Su Forumu belki son kez yaplacak. Avrupa Komisyonunun
suyla ilgili direktifi de suyun bir hak olarak tannmasna ynelik. Bir milyon imza toplayabi-
lirsek Avrupada bununla ilgili taslak mevzuatn hazrlanmasna ynelik bir alma yapabi-
liriz. Bugn itibariyle deiimin networkler araclyla olmas gerekiyor. Bizim btn, fark-
l yerel giriimleri bir araya getirmemiz gerekiyor. sveten Diyarbakra kadar btn giri-
imleri bir araya getirmemiz gerekiyor, birlikte hareket etmemiz gerekiyor. ok fazla zama-
nmz yok. Artk 20.yy ierisinde hayal kurduumuz, ok uzak krizler gelecekmi gibi bek-
leyemeyiz. Ekonomi modeli, retim modeli, evrenin metalatrlmas iklimi deitiriyor,

doa tahrip ediliyor ve milyarlarca insan daha yoksul hale geliyor. Onlar giderek daha faz-
la temel haklardan dlar hale geliyor. Su gibi haklardan yine bu alanda bahsedilebilir. Biz
kendi aramzda bir ittifak kurabilirsek ve bir a ierisinde, bir network ierisinde alabilir-
sek btn bu durumu deitirebiliriz. Adaletsizlikler bugn evrende, dnyada hkim; bun-
lar doadan kaynakl adaletsizlikler deil. Bunlar insanlarn ald kararlar neticesinde or-
taya kan adaletsizliklerdir. nsanlarn ald kararlar da tabii ki deitirilebilir.
Oscar Olivera ( Bolivya/ RED-VDA)
ok uzak bir lkeden geliyorum. Sanayi alannda alan bir emekiyim, iiyim, krk yl-
dr bir fabrikada alyorum. Ayakkab fabrikasnda, Bolivyada. 11 yl nce, bugnk gibi
bir gnde, 5 Kasm tarihinde ben su konusunda mcadelelere giritim. nk bu tarihte
Cocohabambada, Bolivyada bir yollar kesme eylemi vard. Suyun zelletirilmesine kar
yollar kesiliyordu. Ve mcadeleler veriliyordu. 11 yl geti aradan. Ben size basit bir olay
anlatmak istiyorum ancak bu olayn ierisinde derin bir anlam var; yaamla ilgili suyla ilgili
nemli bir ayrnt var. ok yorgunduk, susuzduk. Bir yal kadn kt ve ondan su istedik.
Ve kendisi byk bir bardak iinde su verdi. Biz de ona teekkr ederiz dedik. Yal kadn
neden teekkr ediyorsunuz dedi. Su benim deil ki su hepimizin. Su hepimizin, her
kadnn, her erkein dedi. Ve bu szler bence ok derin bir anlama sahip. nk bu szler
bize unu gsteriyor; yaamn bir paras olarak su aslnda herkesin. Dn konumalarda
unlardan bahsedildi. Burada akademisyenlerin, aktivistlerin mcadelelerini, teknisyenle-
rin mcadelelerini grdk ve bu anlamda deneyimlerin paylalmas gerekten nemli. Ve
ben ortak pek ok zellik olduunu gryorum. Tommaso Fattoride bu ortak ynlerden
bahsetti. Ortak ynlerden biri de burada bulunmak, konuulanlar dinlemek, bu ehirde
olanlar grmek. nk hepimiz bir politikadan bahsettik, devlet politikasndan, neo-
liberal politikadan, lkeleri aan lkeler aras bir siyasetten bahsettik. Ve bu politika her
gnmz etkiliyor, suyumuzu etkiliyor, yerimizi etkiliyor, ayn zamanda karar verme veya
siyasi karar alma hakkmz elimizden alyor. Dolaysyla kesinlikle haklar elimizden alan
bir siyasetle kar karyayz. Bu anlamda dnyann gneyine baktmzda Kolombiyadan,
Ant halklarndan bahsettiimizde; Peru, ili, Arjantinin bir ksm, bu lkelere baktmzda
bir mcadele gryoruz. Bu mcadeleden baarl ktlar. Bunun baz nedenleri vard ta-
bii. Toplumun bir uygulamasna baktmzda, toplumu gzeten politikaya baktmzda
burada mantksal olarak ve tarihsel olarak bir kapitalist yaklam, bir kapitalist anlay g-
ryoruz. Yani topluluk dediimiz zaman aslnda deerleri, ok nemli deerleri kastedi-
yoruz. Bu deerlere alternatif olarak kapitalist deerleri gsteriyorlar. Ama kapitalizmde
bireysellik var, bireycilik var ve yerlilerin toplumuna kar bireyselcilii gryoruz. Dayan-
maya kar yalnzl ve bireysellii gryoruz. Bu ynden baktmzda bu anlaylarn ok
uzun yllar boyunca uygulamaya konduunu ve bunlarn da kapitalist modeller aracly-
la insanlarn haklarn ellerinden aldn gryoruz. imdi topraklarmz, suyumuzu, ken-
di karar verme srecimizi tekrar ele geirmeye alyoruz aslnda biz. Topluluk ve deerler
olarak baktmzda bunlar yaamn vazgeilmez unsurlar. Dolaysyla dnyann gne-

yinde verilen bu mcadeleler yaamn vazgeilmez bir paras. Bu nedenle biz mcadele
verirken, suyun zelletirilmesine kar dururken unu anladk: Bir suya nasl sahip olunur?
Sahiplik nedir, nerden sahip oluyoruz? Kapitalizme kar, zletirmeye kar, el koymaya
kar duruumuz ne olacak? Burada yaam anlamnda baktmzda suyun da aslnda by-
le bir anlay olduunu gryoruz. Suyun da kapitalizm araclyla ticariletirilen bir rn
olduunu gryoruz. Yerli insanlara kar, toplumlara kar, ant halklarna kar yaplan bir
hakszlk. te biz kapitalizmin bu anlayn deitirmeye alyoruz. Suyun ticariletiril-
mesine kar durmak istiyoruz ve bunun karsnda doay savunuyoruz. Yani her eyi bir
ticari rne, ie dntrmeye karyz. Biz bu anlamda kendi aramzda ibirliiyle, karde-
lik anlayyla, uyum ierisinde doann bir paras olarak kalmak istiyoruz. te bu nedenle
bizim duruumuza baktmzda bu duru yle; su aslnda doal bir kaynaktr, su ticari bir
rn deildir. Yaamn bir parasdr. Yaamn kendi iinden gelen bir kaynaktr ve hayat-
mz srdrebilmek iin sadece insanlar, sadece kadnlar, erkekleri deil ayn zamanda
hayvanlar bitkileri, topra da besleyen bir canldr. Dolaysyla su herkesindir ve su hi
kimseye ait deildir. Su toprak anann cmert bir hediyesidir ve bu nedenle de onu kimse
ticariletiremez. nk zellikle birine hediye edilmi bir ey deildir. Bu nedenle hepimi-
zin bu ticariletirmeye kar durmas gerekiyor. 2000 ylnda biz nemli bir baar elde ettik.
Buradaki baz engelleri atk. Kapitalizm konusunda konuan dier katlmc kapitalizmle
insanlar arasna bir duvar rlyor demiti. Evet, irketler bu duvarlar ryorlar ve top-
lumlarn arasna bu tr engeller koyabiliyorlar. letiim alannda, bilgilendirme alannda
ok nemli sorunlar var. te biz 2000 ylnda aslnda bu duvar ykabildik. Kapitalizmin,
neo-liberalizmin rd bu duvar ykabildik. Hepimiz bir araya gelebildik ve her yerde
ehirlerde, krsal alanlarda aydnlar, akademisyenler, iiler bir araya gelebildi. ok iyi bir
bilgilendirme sreciyle birlikte nemli bir baar elde ettik.
Bence bilgilendirme ok nemli. Biz aslnda kk iletmeler olarak veya esnafar olarak
da bir araya gelebiliriz. Ve biz toplumun rgs iinde, ibirlii iinde kardee, saydam bir
sre ierisinde yaayabiliriz. Ben bunun mmkn olduunu dnyorum. Ayn zaman-
da bu anlay iinde hayatn da bir anlam olduunu grmek zor deil. Dn bir konuma-
cnn da syledii gibi su aslnda bizim damarlarmzda akan kan gibi. Dolaysyla canl ve
bunun ruhani bir yn de var. Bunu da grmemiz lazm. nk bu ok ok nemli... Biz su
kan gibidir dediimiz zaman insan iin kan neyse toprak ana iin su yledir, yaam iin y-
ledir diyoruz. Suyu kaybettiimizde lrz. nk vcudumuzda nasl kan olmazsa lr-
sek, su olmazsa da lrz. Dolaysyla krsal alanlarda da kylerde de bizim aslnda bir rit-
el araclyla suyu kutsamamz gerekiyor. nk su yaayan bir eydir. Ve suyun varoluu-
nun kendi nedeni vardr. Su herkes iindir ve herkesindir. te bu nedenle ben daha nce-
de sylediim gibi burada konuulanlar ok ok dikkatli dinledim. Iraktan gelen konu-
mac bize bu barajlarn yapmnn nasl gda alann etkilediini anlatt. Nasl balkl, ba-
lklar etkilediinden, tarmdaki sonularndan bahsetti. Yani yaamn kendisini nasl etki-
lediini anlatt. Sadece insanlar ve hayvanlar nasl etkilediini deil. Ve ben ayn zaman-
da baz etin zorluklardan da bahsetmek istiyorum. Krdistanda zerklik iin verilen m-
cadelenin de farkndayz. Baz eylerden endie duyuyoruz. Srekli el koyan politikadan,

sadece devletten deil, sadece politikaclardan deil bu uluslararas finans kurulularn-
dan baz ekincelerimiz var. yle diyoruz: Talebe baktmzda daha fazla barajn kurul-
masna gerek yok. Ancak bu kurumsallamadan gelen, bugn iin geerli olan bu kurum-
sallamadan gelen bir ey bu. BM bir karar aldnda ve su bir insan hakkdr dediinde
ben kendime unu soruyorum, bu nemli bir adm m? Bunun BM tarafndan bu yln Tem-
muz aynda karar verilmi olmas nemli bir konu mu? nk burada yine bir kurumsalla-
ma gryoruz. Burada kapal, agresif olan, bizi halk olarak grmeyen kurumsalla sorum-
luluk verildiini gryoruz. Ve burada bir atma gryoruz aslnda. Suyun aslnda top-
lum tarafndan ynetilmesi gerekiyor ve doa ile uyumlu olmas gerekiyor. Bu adan bak-
tmzda aslnda sosyal adaletin, saydamln, sosyal katlmn da olmas gerekiyor. Yani
devletin bu sorumluluu, halklarna bu hakk vermek... Ama burada bir atma gryo-
ruz. Baz imtiyazlar gryoruz, bu haklarn baz gruplara devredildiini gryoruz. Bin yl-
lk bir tarih gryoruz ayn zamanda... unu soruyorum kendime; devletlerin ya ka? 200
yl m? Yani aslnda devletler de sonsuz deildir, srekli deildir. Kresellemenin bir sonu-
cu olarak devletler de lrler. Dolaysyla burada aslnda doann sonsuzluunu, sreklili-
ini grmemiz lazm. unlara da deinmek istiyorum; bu dnceler, bu deneyimler; ay-
dnlarn, akademisyenlerin, aktivistlerin, teknisyenlerin bize gsterdii deneyimler aslnda
kurumsallamann ok tesini grmemiz gerektiini hatrlatyor. Kalknma modelinin te-
sini de grebilmeliyiz. Barajlar yerine biz aslnda rzgr enerjisini de gne enerjisini de
kullanabiliriz. Akademisyenler, teknisyenler bu konuda aratrmalarn yapabilirler. Ayrca
enerji kimin iin lazm, bu konuda da aratrma yaplmal. Enerji kimin iin lazm? Belki bu-
rada ok toplumsal bir aldatmaca grebiliriz. k toplumlar bilgilendirilmi deil. Bizim
en nemli haklarmzdan birine el konulmu durumda. Bilgi hakkmz elimizden aldlar ve
bilgiye eriimimiz yok, bilgiye ulaamyoruz. Bence burada akademisyenler, teknisyenler
bize bu bilgiyi sunabilir. Bir baka zorluk da yeni bir kalknma modeli bulmak... nk biz
aslnda barajlar istemediimizi, suyun zelletirilmesini istemediimizi biliyoruz. Ama ne
istiyoruz, bunun alternatifi ne olacak? Buradaki teknik kiilerden biri unu sylemiti as-
lnda bir alternatif dnmemiz lazm, toplumun da katlmyla yeni bir model dnme-
liyiz, daha ak bir topluma el verecek yeni bir model bulmalyz demiti. Dolaysyla e-
tin zorluklar var, dolaysyla yeni bir kurum hayal edebilmeliyiz. Katlmmz salayan, ka-
rar verme kapasitemizi gerekletirmemizi salayan, sesimizi ykseltmemizi salayan bir
model dnmeliyiz. Bu anlamda biz 2000 ylnda ok ey baarabildik. Bunlar baka yer-
lerde bugn de yapabiliriz. Ancak burada kurumsallktan bir eyler istemeyeceiz, kurum-
sallamann tesinde farkl eyler dnebileceiz. Bu anlamda yeni bir kalknma mode-
li zerinde dnebileceiz. Yeni bir kalknma modeline ihtiyacmz var. Olanaklarmz var,
akademisyenlerimiz, teknik insanlarmz, profesrlerimiz var; aktivistlerimiz ve dnyay de-
itirmeye hazr insanlar var. Ve bir alternatif, mesela buradaki Krt halknn istedii bir
model olabilir. Kendi kendini ynetme biimi olabilir. te kurumsallamaya kar, devletin
bize deer vermemesine kar, bizi gz ard etmesine kar byle alternatiferle var olabili-
riz. Bence bunu yalnzca bir alternatif olarak deil, tarihi bir sorumluluk olarak da grmeli-
yiz. ocuklarmza kar, torunlarmza kar bunlar bizim sorumluluklarmz...

Son olarak unu belirtmek isterim; su ayn zamanda bir g meselesidir. Su kimdeyse, ki-
min suyu elinde bulundurma meruluu varsa, g o kiidedir. Su gtr. Dolaysyla, su
kimin elindeyse, suyla oynama hakk kimdeyse g de onun elindedir. Ama su bir yaam
kayna olduu iin btn insanlarn elindedir aslnda. G, bizim kapasitemizdedir. Do-
laysyla bu kapasitemizi tekrar kullanabilmeliyiz. Sonsuza kadar kullanabilmeliyiz. Bu an-
lamda birbirimize kardeesine eit olarak bakmalyz. Ve bu anlamda da kendimizi ger-
ekletirme, rgtlenme ve seferber olma konusunda elimizden geleni yapmalyz. Olan-
lara bakmakla yetinemeyiz, bunlar bir kader olarak gremeyiz. Bunlar bir gszlk ola-
rak, korku olarak gremeyiz. nk kapasitemizi kullanmalyz, umutlu olmalyz. Ayn za-
manda hayallerimizi gerekletirmek iin elimizden geleni yapmalyz. Her eyi zelletire-
bilirler; suyu, topra, her eyi zelletirebilirler ama neo-liberalizm hibir zaman iin bizim
hayallerimizi zelletiremez. Dolaysyla hayallerimizden, umutlarmzdan vazgememeli-
yiz. Suyu elimizden alm olabilirler, topra elimizden alm olabilirler ama hayal kurarsak
ve korkumuz olmazsa ruhumuzu asla ele geiremezler. Ve bu anlamda da duvar rme ag-
resifiine, hrsna kar, bizim neo-liberalizmi durdurmak iin duvarlar rmemiz gerekiyor.
Ayn zamanda umutlu olmaya da devam etmemiz gerekiyor. Her ey bizim elimizde, dola-
ysyla yeni bir dnya yaratabiliriz.
ok teekkr ederim.
Dr. Akgn lhan ( Barcelona Otonom Universty ICTA)
Bugn ben Trkiyede su hizmetlerinin zelletirilmesi ve buna kar verilen mcadeleyi
ksaca anlatacam. Zaten teorik olarak Recep Akda anlatt. Bu nedenle suyun bana
gelenlerden biraz bahsetmek istiyorum. Temel bir yaam kayna olan su, endstrileme
sreci iinde ekonomik retim dngsne eitli ekil ve derecelerde dhil ediliyor. Sosyal-
ekolojik balamndan yani halkndan ve nehrinden, toprandan koparlan su, hi bir yere
ait olmayan edilgen bir ekonomik varla dntrlyor. Bu ekonomik varla fiyatlar
biiliyor. Ve bu ekonomik varln kime ait olduuna tabii ki paras olanlar karar veriyor.
imdi su ynetimindeki neo-liberal yansmalardan zaten bahsedildi. Yerel ynetimin,
merkezi ynetimin etki alan dnda tanmlanmas sz konusu... Bunun nedeni olarak tabii
ilk bata daha katlmc bir demokrasi ve yerel farkllklarn daha iyi biimde temsilinden
bahsediyoruz. Ama neo-liberal glerin bu hedeferi kendi karlarna gre kullanmas ve
yerelin lke/blge leinden koparlarak gszletirilmesi de sz konusu. Yani devletin
yerini bir anlamda irketler alyor.
Yerel ynetimler merkeziyeti yapdan uzaklarken ok uluslu irketlere yaklamak, yani
oransz gce sahip aktrlerin ynetimde eit haklara sahip olmas bilmiyorum ne derece
mmkn? Bir yanda yerel aktrlerden bahsediyoruz bir yandan da ok uluslu irketlerden...
Gsz olann kendi yaam kaynaklarn ynetme hakkndan gittike uzaklamas da sz
konusu. zelletirmenin kamu ynetimi sorunlarna tek zm olarak sunulmas yine
daha nceden bahsedilen bir konu. Hizmet retiminde ve doal kaynaklarn kullanmnda

verimlilik ve hzdan bahsediliyor, zelletirme bu nedenle nemlidir deniyor. Gerekte
ise verimlilik ve hz ou zaman sz konusu deil. Sadece suyun zelletirilmesi yoluyla
suyun halktan alnmas ve yine kamuya, kiinin paras kadar sunulmas sz konusu...
Dnyada su hizmetleri 1990lara kadar neredeyse tamamen kamu eliyle yrtlmekte
iken son yirmi ylda %5lik bir kesim zelletirmeye tabi tutulmutur. Dnya Bankasnn
tevik ve zelletirme politikalarnn beklenen bir sonucu olarak da 1990larda dnyada
zel su irketlerinin etkin olduu lke says drt katna kmtr. Bu kk paydaki su
hizmetlerinden bile elde edilen gelir, petrolden elde edilen gelirin yars kadardr. O
nedenle ok ciddi anlamda dnyadaki ok uluslu byk su irketlerinin suya ilgisi var.
Trkiyede suyun zelletirilmesi sreci genel olarak nasl oldu, ona bir bakalm. Trkiyede
Dnya Bankas (WB), Uluslararas Para Fonu (IMF), Dnya Ticaret rgt (WTO), GATS
hkmleri ve belediyelerin artan borlar nedeniyle Trkiye su hizmetlerinde zelletirmeye
gitmeye zorland. Bunu hepimiz biliyoruz zaten. Su hizmetlerinin zelletirilmesi iin
kurumsal admlar da 1981 ylndan itibaren balyor. Burada esasen SK modelinden
bahsediyoruz. Bykehir belediyelerinde kurulan su ve kanalizasyon idareleri ncelikle
1984 ylnda Ankara, stanbul ve zmirde balad ve daha sonra hzla btn Trkiyeye
yayld. zerk saylan bu idarelerde bedeli, maliyetin en az %10un zerinde kr oran
koyarak belirleme ilkesi benimsenmitir. Yani sudan kr elde etmek yoluyla belediyeler,
Dnya Bankasnn harcama geri dnm veya oto-finansman uygulamasna tevik
edilmektedir.
Trkiyede suyun zelletirilmesi sreci 1990larda yeni bir aamaya giriyor. Su yatrmlar,
ime suyu ve zellikle kanalizasyon ile ilgili yatrmlarda d finansman kullanlmas
hzlandrlyor.
2000li yllarda ise Bykehir Belediyesi kapsamnda su-kanalizasyon idarelerinin byk
oranda yatrmlar tamamlanm oluyor. Ancak kk belediyeler bu borlanma sistemine
girmeye devam ediyor ve etmekteler.
Genel olarak uygulamada Trkiyeye baktmzda Suez, Vivendi ve Bechtel gibi okuluslu
irketler yerel sermaye ortaklklar ile ihalelere girmekte, ihaleye girdikleri lkeye kaytl
yerel bir irket kurmakta, bylece halk ve yerel ynetim alanlar ok uluslu irketlerle
deil de yerel irketlerle mzakere ettiklerini dnmektedir (Akdoan, 2006).
Kamu ynetimlerine ise yine Recep Akdan bahsettii gibi su sektrne yatrm yapacak
irketlerin krlarn garanti altna alma ve karlarna kabilecek riskleri en aza indirme,
yani garantrlk grevi verilmektedir (nar, 2006)
imdi Trkiyeden baz zelletirme rnekleri vermek istiyorum. Onlar da zaten balklar
altnda sraladm. nce nehir ve gllerin uzun vadede irketlere kiralanmas, dn yine Arif
Ali Cang bahsetmiti bu konudan, ben ok ksa bir biimde geeceim.
Temmuz 2007de, stanbul ve Ankarada ok youn su sknts yaanmt, hepimiz
hatrlyoruz. Bu dnemde, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Hilmi Gler de 12-13 nehir ve

kk gl zerindeki iletme haklarnn maksimum 49 yllna zel sektre devredileceini
aklad ve zaten bu oluyor u anda. u an Trkiyede planlanan 1700 baraj ve HES
kiralanmay, yaplmay bekliyor.
kinci mesele de, kontrl su sayalar, n demeli su sayalar. Bu ok nemli, hepimizin
gnlk hayatn dorudan ilgilendiren bir mesele. Ayrca ok kanksadmz ama zerin-
de dnlmesi gereken bir mesele. Kontrl ya da n demeli saya ile hizmet garantisi
almakszn belediyeye ve anlamal olduu irketlere deme garantisi verilmektedir. Me-
kanik saya kullancs (daha nceden olan saya tipi ve baz yerlerde hala kullanlmakta),
kulland suyun parasn derken; kontrl saya kullancs nce para dyor ardndan
su kullanyor. Ayrca su gibi bir temel ihtiyacn n demeye tabi tutulmas paran kadar su
anlayn salamlatryor. 1990l yllarn sonunda eitli belediyeler tarafndan test edi-
lip 2003 yl sonrasnda kullanlmaya balanan kontrl sayalar stanbul, Ankara, Eskie-
hir, Isparta, Sivas, anakkale, Akhisar, Konyann da arasnda bulunduu ellinin zerinde
bykehir ve ile belediyesinde uyguland. Ancak lke genelinde standart bir saya uy-
gulamas yoktur. Anayasada da byle bir uygulama yok, bu biraz belediyelerin keyfi uy-
gulamalar. Uygulamalar, tarifeler ve montaj paralar bu nedenle belediyeden belediyeye
farkllklar gsteriyor. imdi kontrl su sayac meselesinin belediyelerce bu kadar benim-
senmesinin nedeni ne, ona bir bakalm. Kontrl su sayac taklan abonelerden sonradan
denmek zere alnan bir montaj bedeli var. nce saya satlyor, siz bunun parasn d-
yorsunuz daha sonra size bu paray dyorlar ama geen sre ierisinde sizin scak para-
nz belediyede, belediyenin anlamal olduu irketlerin kasalarnda duruyor, bu ok cid-
di bir faiz geliri demek. Yine ayn ekilde kontr dolumu ile daha hizmet almadan sizin on-
lara aktardnz para var. Bu da ayn ekilde faiz geliri salyor. Bir abonenin bana gelen-
leri rnek vermek istiyorum. Ankara Su ve Kanalizasyon daresi (ASK) bir abonenin su sa-
yacn, borcu nedeniyle skyor. Vatanda borcunu kapatyor ancak ASK, borcuna ek ola-
rak 300 TL ek deme yapmas karlnda eskisinin yerine kartl su sayacnn taklacan
sylyor. 300 TL deme gc olmayan vatanda ASKye dava ayor ve Ankara 11. dare
Mahkemesinde grlen davada, borcundan dolay sklen mekanik su sayac yerine kart-
l saya taklmasna ve 300 TL bedel denmesine ilikin ASK Ynetim Kurulu karar durdu-
ruluyor. imdi mahkemenin bu kararnda yle bir ey syleniyor: ASKnin bu uygulama-
snn anayasal ve yasal kamu hizmeti anlayna uymayan, ticari nitelii ar basan yeni bir
iliki biimi oluturmaya n ayak olduu dnlmektedir. Bu ok nemli bence, yani ti-
cari nitelii ar basan bir iliki biimi aama aama oluturuluyor zaten.
imdi baka bir uygulama, kademeli su tarifesi... Yine Ankaradan rnek veriyorum ama
pek ok belediyede de benzer uygulama yapldn dnyorum. Ankarada abonelerin
belirlenmi bir su kotasn amalar durumunda, alan miktar ifte tarifeden demeleri
zorunluluu getirildi. ASKnin su faturalarn katlayan kademe deiikliiyle daha nce 30
m3 olan yksek cret tarifesinin snrn 20 m3e indirmesinin ardndan fatura okuma sre-
sini de 45 gnden 60 gne kard. Bu sayede, faturalarn byk bir ksm ifte tarifeye gir-
mi oldu. Suyun fiyat srekli yukarya ekiliyor. imdi Adanadan da bir rnek vermek isti-
yorum: Adana Artma Tesislerinin, Avrupa Yatrm Bankas ile T.C. Hazine Mstearl ga-

rantrlnde, VA TECH WABAG (Avusturya) / Yksel naat (Trkiye) / ENER naat (Tr-
kiye) / SERCO Group (ngiltere) Konsorsiyumu tarafndan yapm ve iletmesi stlenilmi-
tir. Bu proje iin Avrupa Yatrm Bankasndan fon alan Adana Bykehir Belediyesi kredi-
ye karlk, paray tahsil etme sorumluluundaki bankann tarife belirleme koulunu kabul
etmi ve suyun metrekpn firmalarn belirledii taban fiyatndan daha ucuza satmaya-
cana dair teminat veriyor. Ama insanlara hizmet deil para kazanmak, dolaysyla suyun
fiyat katlanarak artyor.
Yine rnek verecek olursak, Antalya Belediyesi zellikle bu konuda bir numara. Antalyada
su iletmecilii imtiyazn 10 yllk sre ile ANTSU A.ye -en byk hissedar olan Suez
Lynonnaise Des Eaux, dnyann en byk su irketlerinden bir tanesi- veriyorlar. Bu uy-
gulamayla Antalya halk, suyu aylk dzenli olarak %7 fiyat artlaryla satn almak zorunda
braklyor, faturalara eklenen atk su bedelleri en sonunda halk isyan ettiriyor. Ve tepkiler
sonucu irket 2002 ylnda faaliyetlerine son verdi, bir de utanmadan Antalya Belediyesini
Uluslararas Tahkime ikyet etti. Antalyada su ve atk su ilerinin zelletirme sonrasnda
-1996 -1999 yllar arasnda, sadece yldan bahsediyoruz- %1000 zamland tespit edil-
mi. (Su Hizmetleri Ynetimi Antalya ncelemesi 1999: 220).
Bir de eme Belediyesine bakalm. Orada yine ALBR, bakn ismi de ok enteresan gr-
dnz gibi, ALBR deil ALBN bence... Su hizmetleri ALBR (eme-Alaat evre
Koruma Altyap Tesisleri Yapma ve letme Birlii) tarafndan zel iletmeci eliyle yaplma-
s iin General Des Eaux- Tekser naat Sanayi ve Tic. A.. ortaklna verilmi. Ve 2001de
Trkiyedeki en pahal suyu emeliler imi. Ayn yl 1 m3 su stanbulda 400 bin, Ankarada
330 bin, zmirde 440 bin iken emede 1 milyon 100 bin liradan kullanlm.
Bir de kentsel suyun dorudan belediyelere sat ile ilgili bir rnek var. Bu da ok entere-
san... zmit Belediyesinde zmit Yuvack Baraj imtiyaz Yap-let-Devret (YD) yntemiyle
dnyann en byk nc su irketi Thames Waterin de iinde bulunduu ZSU A..ye
15 yl iin verildi. Balangta yaplan hesaplara gre baraj, rettii suyun te ikisini stan-
bul Bykehir Belediyesine satacakt. Ancak SK, su gereksinmesi olmadn ve bu su-
yun balangta belirtilenden be kat pahal olduunu ileri srerek su satn alma anlama-
s yapmad. Satlamayan su dereye boaltld ancak Hazine kefil olup irketin krn gven-
ce altna aldndan boa aktlan su iin irkete deme yapmaya devam edildi.
imdi bir de gzel bir rnek, zelletirme kart bir rnek verelim. zmir - Dikili Belediyesi,
suyun ilk 10 tonunu vatandalara cretsiz veriyor. 10 tonu aanlardan ise kullandklar ton
kadar cret alyor. Tabii bu ok tepki eken bir uygulama oldu. Belediye bakan Osman
zgven ve Belediye Meclisi yeleri hakknda, kamu yararna belediyecilik yapmaya a-
ltndan dolay grevi ktye kullanmak ad altnda vatandaa cretsiz su verdii iin
dava ald. 2 sene boyunca yarglanan Dikili Belediye Bakan ve meclis yeleri beraat
etti. Ve Bakann avukat Arif Ali Cang aramzda zaten, davann sonucu iin: Belediyelerin
cretsiz suya eriim hakk olduu ortaya kmtr. Bundan sonra tm yurttalarn bele-
diyelerinden 10 tona kadar suyu cretsiz isteme hakk domutur dedi. Umarm byle
olmutur.

imdi ben bir takm uygulamalardan rnekler verdim. Bir de kresel su politikalarna kar
Trkiyede verilen mcadeleler var. Dnya Su Forumu 2009 ylnda Mart aynda stanbulda
yapld. Bu forumdan nce Trkiyede zellikle sendikalar ve meslek rgtleri ve STKlar
arasnda ciddi bir rgtlenme oldu. Dnya Su Forumunun arkasnda olan Dnya Su
Konseyinin -zelletirmeyi su sorununda tek zm olarak grenlerin- dzenleyecei fo-
ruma kar olarak iki tane forum dzenlendi. ncesinde bu Dnya Su Forumunda kimler
var bir bakalm: Dnyadaki en byk su irketleri ve yatrm bankalarnn -Avrupa Yatrm
Bankas, Afrika Yatrm Bankas, Lyonnaise des Eaux, Group Suez, Price Waterhouse Coo-
pers, AREVA vb- ban ektii 300 civarnda kurulu ve irketten oluuyor. Trkiyeden 40n
zerinde irket ve kurum var. Bu ne demek? Bu irket ve kurumlarn %14-15i Trkiyeden
katlyor. Zaten bu forumun Trkiyede yaplmasnn nedeni de bu. Trkiyeden katlanlar
ise Ceylan naat, Dou naat, Ecetur, Eren naat, Gri naat, ta naat, Kiska na-
at, Limak naat, Nurol naat, Peker naat, Tefken Holding, Yksel naat ve nal irketler
Grubu, GAP, Devlet Su leri, SK, Trk Su Vakf vb. irket ve kurumlar...
Az nce sylemitim; Dnya Su Forumu srasnda Trkiye apnda bir hareketlenme oldu.
Bir tanesi Suyuma Dokunma Kampanyasnn yrtt Alternatif Su Forumu idi. Bu
kampanya iinde yerel lekteki hareketler ve kresel aktrler bulutu ve ok gzel bir
forum oldu. Ben her iki kampanyann etkinliklerine de katldm. Dieri de Suyun Ticari-
letirilmesine Hayr platformu... Bu platformun dzenledii etkinlikler de gzeldi ama bu
platforma daha ok sendikalar ve meslek gruplarnn younlat ve bence eksik olarak
halkn fazla katlmad, yerelden biraz daha kopuk bir platformdu. Ama bu platformun
toplantlarnda da ok gzel beyin frtnas yapld. kisine de katldm iin bir kyaslama
yapabiliyorum. Bence en byk sorun bu kadar nemli bir olayn arifesinde yani Dnya
Su Forumunun yaplaca dnemde bu kadar nemli iki oluumun bir araya gelememe-
si, birbirlerinden bamsz bir ekilde hatta birbirlerine karym gibi alm olmas. Bir
de yereldeki hareketler var. Baraj ve HES maduru hareketler... Bu hareketler de aka-
s 2009dan nce, 2008e kadar ulusal lekte rgtlenmenin nemini bence tam olarak
kavrayamamlard veya nnde engeller vard. Bence 2009 Su Forumu btn bu yaplar
iin ok nemli bir ders oldu. Bir araya gelmenin nemini herkes ok daha iyi anlad ve
bir takm yaplanmalar balad. Ama ben yine de yle dnyorum: 2009daki o kre-
sel hareketin Trkiyeye uramasndan sonra hem STKlarda hem de insanlarda ciddi bir
farkndalk olutu. Bu henz ciddi bir harekete haline gelmemi olabilir ama yava yava
olacak diye umuyorum.
Sunumumu hazrlarken nce dedim ki bir sonu blm olmas lazm. Ama sylediim
eylerin ok genel olduunu dndm, yine de tekrar etmek istiyorum. Bence en nem-
li ey yerel ynetimlerin ve yerelle merkezi ynetim organlarnn arasndaki ilikilerin teo-
ri ve pratikteki anlamlarnn karlatrmal olarak sorguland, tartld, yeniden tanm-
land lke leinde bir sosyal platform oluturmak... Bu ok acilen gereklidir. Bu plat-
formun, halklar ve onlarn farkllklarn nemsemeyen veya yok sayan deil, bilakis onlar
farkl kimliklerden koparmaya almadan birletiren ve sorunu yaratan ynetimler ve pa-
radigmalar karsnda bir bir g haline getiren bir yapya kavuturulmas gereklidir.

kinci olarak da kresel bir rgtlenmeden bahsetmek istiyorum: Kresel bir gereklik olan
neo-liberalizmle mcadelede ok ciddi boyutlarda bir g orantszl vardr. Su mca-
delesinin lke leinde ve yerelde olduu kadar, kresel boyutta da yaplanmas bu
nedenle gereklidir. Zaten burada yapmaya altmz da tam bu... Baka lkelerden ge-
len arkadalarmzla buradayz. Dnyann farkl yerlerinde benzer sorunlarla karlaan
halklarn bir araya gelmesi ve deneyim paylam bu g dengesizliine are olabilir.
nc olarak, suyun oklu deerleri ve tm canllar iin olmazsa olmaz bir yaam kayna-
olduu gerei gz nne alndnda, onun aslnda sadece su sektrn ilgilendiren
bir mesele deil enerji, salk ve turizm gibi daha pek ok farkl sektrleri kapsayan bir
yapya sahip olduu anlalyor. Bu nedenle mevcut su ynetimini eletiren sosyal oluum-
lar dier sektrlerdeki paralel oluumlarla dayanmaya gittikleri oranda baarl olacaktr.
nk su sadece su deildir; Su hayattr!
Bir zamanlar Orhan Veli ok gzel bir iir yazm, her ey bedava diye ama artk her ey
bedava deil. Sunumumu Orhan Veli ile bitirmek istedim.
Teekkrler
Bedava yayoruz, bedava,
Hava bedava, bulut bedava,
Dere tepe bedava,
Yamur amur bedava;
Otomobillerin d,
Sinemalarn kaps,
Cameknlar bedava;
Peynir ekmek deil ama
Ac su bedava;
Kelle fiyatna hrriyet,
Esirlik bedava;
Bedava yayoruz, bedava.
Orhan Veli

Kaynaka
*Akdoan, A. (2006). Latin Amerikada Su zelletirmeleri, Su Ynetimi: Kresel Politikalara ve Uygulamalara Eletiri.
Ankara: Memleket Yaynlar.
*Bulut, E. (2008). Su Haktr! Su Hakk, zelletirmeler ve Uygulamalar. TMMOB evre Mhendisleri Odas Haber
Blteni s. 63-66.
*nar, T. (2006). Neoliberal Su Politikalar Dorultusunda ller Bankas, DS ve Belediyelerin Deien Rol. TMMOB
Jeoloji Mhendisleri Odas Haber Blteni (3) s. 70-78.
*Gkdemir, M. (2009). Su Ynetimi ve Paradigmalar. TMH 454 (2) s. 70-71.
*TMMOB (2006). TMMOB Su Politikalar Kongresi. 21-23 Mart 2006 Ankara. Ankara: Kardelen Ofset.
*TMMOB (2009, Mart). Kresel Su Politikalar ve Trkiye. TMMOB. Ankara: Kardelen Ofset.
*Tuncaelli, E. (2008). Bir nsanlk Suu: Suyun Metalatrlmas. Politeknik, 26 Mays 2008.
*http://www.ttb.org.tr/halk_sagligi/Sunum_ve_Secilen_Belgeler/birinsanliksucu_suyunmetalastirilmasi.pdf
*TSAD (2008). Trkiyede Su Ynetiminin Durumu: Sorunlar ve neriler. Ankara: TSAD.

Salon konumalr
Arif Ali Cang
ncelikle sunumlar gerekten ok doyurucu, farkl farkl alanlara, konulara deinildi. ok
yararlandm ve heyecanlandm sylemek isterim. Tabii bu sunulan konularn her bi-
risinin tekrar tekrar ele alnmas, tekrar tekrar tartlmas gereken boyutlar var. rnein
Recep Akda dostumuz sunumunda neo-liberalizmin; yerel ynetimleri, yerel politikala-
r nasl zelletirdiini tanmlarken bir takm kavramlar ortaya koydu; yerelleme, zerk-
leme, demokratikleme ve zelletirme. imdi zelletirmeyi kardnz zaman dierle-
ri bizim benimsediimiz kavramlar. imdi burada biz hangi noktada duracaz? Demokra-
tik zerklikte, yerel ynetimler ve demokratikleme tartmasnda biz bunu nasl tanmla-
yacaz? nk neo-liberalizmin savunucular bizi yle szcklerle kandrabiliyorlar ki ka-
muoyu sanki ok iyi eyler yapldn sanyor. Bunun zerinde biraz dnmek gerekiyor.
Demokratik zerklik, yerel ynetimler, demokratik ynetim biimini nasl yapacaz? Bu
ayn zamanda yerel ynetimlerin, ite su ynetiminin zelletirilmesi ya da var olan kamu
su ynetiminin, kamu hizmeti olarak yryp yrmemesi veya ticari iletme gibi idare
edilmesi tartmalarna da k tutacaktr. Acaba, karar srelerine katlm m ne karsak?
retim aralarnn mlkiyetinin kimin elinde olduundan ok acaba karar alma sreleri-
ne katlm, etkilemeyi mi ne karsak? Youn bir saldr var ve bu saldry bir ekilde du-
raklatmak gerekiyor. Nefes almamz, g toplamamz gerekiyor. Bunu nasl salayacaz?
talya rneinde olduu gibi zelletirildii zaman bu sefer kamu kurumuna devredilmesi
iin kampanyalarla m uraacaz. Yoksa imdiden bunun nlemini mi alacaz? Zira za-
ten 2560 sayl SK yasasnda ve pek ok mevzuatmzda kamu hizmetlerinin nasl yapla-
ca anlatrken yapar- yaptrr diye zaten ksmen zelletirmeye doru giden bir sre i-
liyor. Kamu kurumu niteliinde ama zel irket gibi ynetiliyor. Dnk sunumumda be-
lirttiim gibi tarifenin belirlenmesinde %10 kr esas alabiliyor. O zaman zelletirmenin
kt bir ey olduunu anlatmakta glk ekiliyor. Bunlar tekrar tekrar ele almakta fayda
var diye dnyorum. Dier yandan daha vahimi belki de bu srecin sonunda planlanan
su ynetiminin, sular idaresinin zelletirilmesi. Zaten bir sredir hkmetin gndeminde
olan bir konu. Getiimiz iki yl nce toplantlar yapld. O dnemin ZSU bakan vekili bir

dostumuz itiraz etti, birka yerde itiraz oldu. ounlukla Sular daresi Mdrleri zelle-
tirmeyi savundular. u an ZSUnun mdr sular idaresinin zelletirilmesine diren gs-
termiyor. DSK bu konuda hangi noktada? zelletirme gndeme geldii zaman nasl bir
tavr alacak, belli bir politikas var m? Buna ilikin dier sular idareleri ile bir dayanma-
s var m? nk bir taraftan uluslararas dayanmadan sz ediyoruz ama ulusal dayan-
may salayamazsak uluslararas dayanmay nasl salayacaz? Bunlar zerinde durma-
mz gerekiyor. Akgn lhann sz ettii herkesin 10 tona kadar suyu cretsiz isteme hak-
k konusunu birka kez dile getirdim. Bir kampanya balatlsa btn kentlerde belediyeler
ve yurttalar 10 tona kadar suyun cretsiz verilmesi istiyorum diye bir kampanya balatl-
sa; bir g, bir tepki oluturulsa, diye bir neride bulunmutum. Ama ok karl olmad.
Umarm bundan sonra olur. Getiimiz yerel seimlerde bunu ok dillendirdik, ben ayn
zamanda zmirde birlikte baaracaz platformunun belediye bakan adayydm. Suya
ilikin, 10 tona kadar mutlaka cretsiz vereceiz, vaadimiz vard. Ama bu ok itibar grme-
di, insanlarmz ok dikkate almad. Acaba sudan, havadan eyler miydi bunlar!
Teekkr ederim.
Fahrettin ada (DSK Genel Mdr Vekili):
Biraz Recep Akdaa katk bulunacam, Tommaso Fattoriye ve Akgn lhana sorularm
olacak. Biz, DSK olarak aslnda bir model zerinde alyoruz. Bu modeli dn ksmi olarak
amaya altk. Biz mevcut belediye snrlar dnda biraz havza plan ve havza ynetimini
esas alan; katlmcl ngren yani insan ve doay esas alan bir idari yaplanmayla eer
katlm salayabilirsek, bununla zerklemeyi, demokratiklemeyi, yerellemeyi eittir
zelletirme deil tam tersi zgrlemeye de varabileceimize inanyoruz. Dolaysyla bu
kavramlara sizin nereden baktnza bal... Eer para eksenli, sermaye eksenli bakyorsa-
nz sizi zelletirmeye gtrr. Ama insan ve doa odakl baktnzda da tam tersi zgr-
letirmeye de gtreceine inanyoruz. Dolaysyla bizim zerinde altmz ve Su Kanal
darelerinin alt ayda bir yapt istiare toplantlarnda vurgu yaptmz konu bu. Ancak
maalesef Trkiyede 16 tane bykehir belediyesi ierisinde biraz Diyarbakr ksmi olarak
da zmirin ortak bir paydas var. Dierleri tmyle bu zelletirme furyasna bal politika
reten faaliyet iindeler. Su kanal idareleri aslnda ksmi olarak devletin idari olarak uy-
gulad politikalarla zelleiyor. yle bir zelleme; belki tmyle Diyarbakrn suyunu
zelletirmemi ancak altrd iiyi u anda taeronlardan temin ediyor ve faaliyetleri-
ni bu taeronlar zerinden yerine getiriyor. Bunun sonucunda tm yatrm politikalar da
mteahhitler eliyle yrtlyor. Bizim 2011 ve 2014 yl programn esas aldmzda biraz
makine parkmz gelitirme, teknik kapasitemizi gelitirerek kamu eliyle, su kanal idareleri
eliyle yani ihaleleri azaltan, kendi gcn gelitiren bir idari yapya ulamak istiyoruz. Ama
nmzde tabii merkezi politikalarn engelleri de var. Bunu nasl aacaz? Bu da biraz
politik mcadelelerle olabilecektir.
Dier bir konu, talya ve Avrupadaki zelletirmeler zerine Tommaso Fattori rnekler ver-
di. Yalnz elikili ve hayretle yaklatm nokta u: Avrupa halk neden acaba bu liberal

politikay savunan siyasi partileri srekli iktidara getiriyor? Yani tabandan bu konuda ciddi
bir katk, destek yok mu? Bolivya rneinde olduu gibi halk hareketi aslnda stteki siyasi
tercihleri de ekillendirebiliyor. Avrupadaki ksm refah buna engel midir? Ayrca Avrupa
dnya genelinde su politikasnn belirlenmesinde belirleyicidir. Bu konuda Avrupal dost-
larmza ciddi grevler dyor. Avrupada tabandaki halk hareketlerini merak ediyorum.
Akgn lhana da evet Trkiyede su kanal idareleri 1981lerde zelletirme mantyla belki
olutu ama Diyarbakr rneinde belki ksmi olarak zmirde de bunu farkl politikalarla
farkl yerlere evriltmek mmkn. Biz inanyoruz ki su-kanal idareleri zerklemeli. zerk-
lemeli ama katlm aya daha da genilemeli. Biz il genelinde tm ile belediyelerinin
katlmlarn esas alyoruz. Bu konuda tmden belediyelere bal olup her be ylda bir be-
lediye politikalar deitiinde bu su politikalar da m deimeli? Tam tersi insan, doay,
evreyi esas alan bir yaplanma m olmal? Bu konudaki grlerini, dncelerinizi almak
istiyorum.
Gken ahin (Kresel Eylem Grubu)
Alternatif Su Forumunun rgtlenmesinde de vardk. Benim bu salonda tandm birok
kii de forumun rgtlenmesinde vard zaten. Bu konuyla ilgili Dnya Su Forumu srasn-
da ne yapld, neden iki alternatif forum vard, bununla ilgili biraz aklama yapmak istiyo-
rum. Ayrca Tommaso Fattoriye de bir sorum olacak. imdi 2009 ylnda Akgn lhannda
isimlerini zikrettii irketlere baktmzda inaatlar sralanmt. Dnya Su Forumunun
Trkiyede yaplmasnn nedenini bu inaat uzantl irketler aslnda gsteriyor. Bu irketle-
rin baraj yapmak istediklerini forum ncesinde de biliyorduk. Forumun amac da bu baraj
inaatlar iin yurtdndan partnerlerin bulunmas, yatrmlarn bymesiydi. Nitekim fo-
rum bittikten sonra forumun stanbulda gereklemesinden dolay bilin ykselmedi ama
barajlar yaplmaya balannca insanlar durumun farkna vardlar, sokaa kmaya balad-
lar. Dnya Su Forumu srasnda iki alternatif forumun olmasnn nedeni ok akt: Neden,
barajlard. Biz barajlarn Dnya Su Forumunda grleceini ve buna kar hareketin n
plana karlmas gerektiini dnyorduk. Suyun Ticariletirilmesine Hayr Platformu da
suyun ticariletirilmesini n plana kartyordu. Onlarn sylemlerinde baraj yoktu. Ana ay-
rm buradan kaynaklanyordu. Tommaso Fattoriye bir sorum olacak. talyada 2011 ylnda
yaplacak olan referandum uluslararas hukukta ya da Avrupa Birlii mevzuatlarnda em-
sal tekil edebilecek benzer bir yaptrmlara sebep olabilir mi? Yani suyun zelletirilmesi-
ni engelleyebilir mi dier lkelerde de?
Hseyin Da (DSK)
Yakn gemite iki tane dnya sava yaand. Bunlarn sebeplerinden biri de toprak payla-
myd. Gnmzde halklar ile okuluslu irketler arasnda bir su sava olduu ortada. Bu
su savalarnn silahl bir dnya savana dnme olasl var m? Bu soruyu Oscar Olivera
yantlayabilir mi?

. (salondan):
Merhaba, yaadm bir-iki eyi paylatktan sonra Oscar Oliveraa soru sormak istiyorum.
1990 ylnda yaptm bir yolculukta araba beklerken bir su aldm. tiim suyun kapan
sktrmadm iin antamda su akmaya balad. Sonra fark ettim, czdanm, kitaplarm
falan slanmt. Gergin bir ekilde antam boaltrken altm-yetmi yalarnda bir amca
bana yle dedi kzm memleketin her taraf suyken siz byle suyu satn alp ierseniz, ite
su da sizi byle cezalandrr. O zaman ok da farknda deildim ama imdi bu szleri daha
fazla anlyorum. zellikle de bu corafyada su ile ilgili, suyun kutsanmasyla ilgili olduka
kkl bir kltr vardr. rnein benim dedem ok kt rya grdnde ryasn insanla-
ra anlatmadan nce suya anlatrd. Eer eme varsa suyu aktr ve suyun ktlkleri alp
gtrmesini isterdi. Bu yl duyduum bir olay daha var. Seksen yanda bir amca ziyaret-
ten evine getirilen suyu tuvaletine ektirmemiti. Bunun iin mthi direnmi ama bizim
genlerimiz artk bu amcann bunadn falan sylyor. Aslnda burada temel u; gerek-
ten insann suyu kutsad... Kutsanan yan ise suyun ruhunun zgr olmas... imdi ura-
ya geliyorum; ruhu zgr olan suya, tutsak ruha sahip olan insan tarafndan ne kadar kat-
k sunulabilir, bu ne kadar mmkn olabilir? En nemlisi u: nsanlk kendisini doann sa-
hibi, evrenin sahibi olarak grd anda kaybetti. nk zihninde sahiplenme geliti ve
kendisine yabanclat doaya yabanclarken. Aslnda bu su ve doa hareketlerinin, bu
tr mcadelelerin temelinde aslnda insanln kendisine dn salamas gerekiyor. Os-
car Oliverann bize gsterebilecei suyun kutsanmasna ilikin ritellere ait grseller var
m, bizlerle paylaabilir mi? Dnyann baka yerlerinde, Bolivyada suyun halen kutsanma-
syla ilgili bu tr riteller var m bunu merak ediyorum.

Son konumalar
Recep Akda
Arif beye sorusu iin teekkr ediyorum. imdi elbette yerelleeceiz, elbette zerkleece-
iz ve elbette ki demokratikleeceiz. Ama bunu nasl yapacaz, bu ok nemli. Trkiye
merkezi bir yapda halen; zerkleemedi, yerelleemedi. Bir takm admlar atld ama bir
takm siyasi kayglardan dolay maalesef u an bunlar yapamyor. Hatrlarsanz iki- yl
nce tartld bu. Eyalet sistemi, blge sistemi tartld ama dediim gibi siyasi neden-
lerden dolay yaplamyor. Ama nasl yerelleeceiz bu nemli. Gerekten idari ve mali an-
lamda bir yerelleme, bir zerkleme olacaksa anlaml. Ama siz hadi zerkletiniz aln siz
ne yaparsanz yapn derseniz bu yerel ynetimleri ticari kurulularn, kredi kurulularnn
eline mahkm etmi olursunuz. Dolaysyla, devletin bu alanda mali desteinin hatta yerel
vergilerin bu yerel kurululara mutlaka tahsis edilmesi lazm... Art hibir ticari kurulua ya-
namadan, kredi almadan kendi z kaynaklaryla, yerel kaynaklarla zerkleeceiz, yerelle-
eceiz ve demokratikleeceiz... Gerekten demokratikleirken de katlmc demokrasiyle
yerel ynetimlerin demokrasi okulu olduu anlayyla... Gerekten literatrde bu kavram
var ve bu kavram uygulayan lkeler var. Artk yerel meclislerin, kent konseylerinin, gn-
dem 21 konseylerinin ok ciddi etkin, aktif olduu bir model. Biz bu alanda demokratik-
lemek istiyoruz. zerklemeye u anlamda bakarsak SK modeli ksmen zerk bir yapdr.
Ama yanl uygulanmaktadr. Sizin de bahsetmi olduunuz gibi %10 kr ve fiyat belirle-
me yetkisinin bu kurululara otomatikman verilmesi meseleleri gibi yanllklar var. Ama
biz DSK olarak ne yapyoruz? u an Trkiyedeki hemen hemen en ucuz suyu veriyoruz.
Sosyal politika uyguluyoruz, alternatif forumlara katlyoruz, Dnya Su Konseyinin dzen-
lemi olduu forumlara asla katlmyoruz. Siyasi tepkimizi bu ekilde belirtiyoruz. Bir kar
model nasl yaratabiliriz? Sivil toplum rgtleriyle, halkla beraber karar mekanizmalarna
halk katarak ve bu konuda halk bilinlendirerek ve ayn silahlarla yani zerkleme, de-
mokratikleme ve yerelleme gibi kavramlar, masum bir ekilde ayn silahlar kullanarak
da onlarla mcadele etmek zorundayz. Alternatif kanunlar retmeliyiz, onlara sunmalyz.
mza kampanyalar vs. Tommaso ve Oscarn da bahsettii gibi mcadeleler yrtmeliyiz.

Tommaso Fattori
ncelikle talyadaki referandumdan bahsetmek gerekirse, gerekten Avrupada bir emsal
tekil edebilir. Pariste olanlar yani suyun tekrar belediyelere devredilmesi bugn nmz-
de bir emsal. nk bugn biz biliyoruz ki Avrupada Areva, Suez gibi ok nemli oku-
luslu irketlerin merkezleri Pariste. imdi genel manada bu uluslararas irketlerin elle-
rinden bu haklarn alnm olmas ok nemli, bu talyaya rnek olabilir. Yine talyadaki
referandum mekanizmas baka Avrupa lkelerinde de var. Onlar da talyay takip ede-
bilirler. Yani baka lkelerde de bu imza toplama kampanyalar balatlabilir ve halktan
bu kampanyalara destek vermeleri istenebilir ve halkn dorudan ne istedii sorulabilir.
Yani su hizmetlerini kamu mu salasn zel sektr m salasn, bu yaplabilir. Sylemek
istediim ikinci nokta u; tabii iin mali ksmndan da bahsettik, o da ok nemli. Dier bir
deyile mali kurululardan bamsz olmak ok nemli... Ve tahvil borsalarndan bamsz-
lk da ok nemli... nk bugn bildiiniz zere btn bankalar zel banka ve nerdey-
se kredi alabileceiniz btn kurulular zelletirilmi durumda. Asl, esas mesele bu. Bir
kamu finans sisteminin kresel seviyede, kresel ihtiya iin uygulanabilmesi gerekiyor.
Mesela bunun temelinde de vergi gelirleri olabilir, bu blgesel seviyede de yaplabilir. Bu
gelirlerle de ancak bu ekilde kamu hizmetlerini finanse edersek tam bamszlktan bah-
sedebiliriz. Sistemi deitirmemiz gerekiyor nk bugn nmzde ok paradoksal bir
durum var: nsanlar gidip zel bankalardan kredi alyorlar ve az nce benim anlatmaya
altm gibi bu zel bankalardan aldklar krediler ile kamu kurulularn kamu idaresini
finanse ediyorlar. O zaman hepimizin faydaland kamu hizmetlerinin kayna da zel
sektrden gelmi oluyor. Bu durumda insanlar, yerel nfus da bankaya verdikleri para-
dan hibir dn, hibir kr elde edememi oluyor. Mesela su idaresinin paras kamudan,
halk elinden gemi olsa bile bankalardan geliyor bir manada. Kresel seviyede bakacak
olursak finansman meselesi ok nemli ve farkl bir modele ihtiyacmz var. Yine baka
bir soru gelmiti. Avrupann sorumluluundan bahsettiniz. Tabii ki Avrupa genel olarak
dnyadaki su politikalarn etkileyebilir. Ve siyasi partilerle ilgili durum nedir diye sormu-
tunuz. Sanyorum cevaben unu syleyebilirim; aslnda varlan noktada demokrasi sonras
bir dnemden bahsediyoruz. Yani kamu iletmeleri siyasi partilerin etkisi altnda, ok yo-
un etkisi altnda devlet kurumlar... Ve siyasi partiler bir ekilde zellemi durumda. Nasl
zetleyebileceimi bilmiyorum aslnda bu noktay ama rnek vermem gerekirse; mesela
Fransada pantoufage diye bir kelime var. Franszlar pantoufage demekle aslnda unu
kastediyorlar; en st seviyede, devletin st kademelerinde mesela nemli bakanlklar sz
konusu olduunda ya da siyasi partilerin ynetimleri sz konusu olduunda ve buna bir
de zel irketleri eklediinizde bu kurumlar arasnda bir gei oluyor. Mesela siz evre
bakansnz, evre bakanlnz bittii zaman zel bir irkete gei yapyorsunuz, Suezin
st dzey bir yneticisi oluyorsunuz. Bana soracak olursanz aslnda bugn grdmz
durum da bu. Maalesef en st seviyede devlet kurumlaryla zel kurulular arasnda by-
le bir dankl dv var. Yani Avrupada durum bu... Pekiyi biz ne yapmaya karar verdik.
Biz dedik ki siyasi partilerin demokrasi sonras dnemde geldikleri bu hali deitirmek ve

reforma uratmak olduka zor. Pekiyi biz ne yapacaz? Biz sfrdan, tabandan, vatanda-
tan balayacaz, sivil toplum seviyesinden balayacaz. Dolaysyla siyasi partileri artk
deitirmekle uramyoruz. Bizim yapacamz ey siyasi gndemi deitirmek. Halktan
yola kyoruz ve diyoruz ki tamam bizim iin nemli olan u. Biz insanlar dhil ederek,
katlmc demokrasi ile ortak mallar rnein suyu kamu hizmeti olarak nasl idare edebili-
riz? Bunu yapmak iin de referandum gibi demokrasi aralarna bavuruyoruz. Ve ite biz
bu yzden referanduma gitmeye karar verdik. Son olarak sylemek istediim ok nemli
bir nokta var. O da u: Sanyorum katlmc bir demokrasi, halkn srece dhil edilmesi ok
nemli. Bir tarafta karar alma mekanizmalarna katlmn ngryoruz ama dier yanda
karar alma mekanizmasnn da zelletirilmesi eilimi olduunu da gryoruz. Dnyann
her yerinde kamu hizmetlerinin zelletirilmesi eilimi de bunun bir rnei. Yani asl sorun
gelip bu noktaya dayanyor. Dolaysyla aslnda her lkeye uygulanabilecek genel geer
bir model yok ama temel prensip u; katlm, vatandan katlm salanmal, toplumun
katlm salanmal. En nemli nokta bu ama lkeden lkeye farkllklar olabilir, Trkiyede,
Bolivyada farkl durumlar olabilir. Ama sudan bahsederken havza baznda dnmek ok
nemli... nk su ayn zamanda milli bir kaynak... Bu havza apnda dnme eklini hal-
kn da katlmyla bir araya getirerek bir model oluturmamz gerekiyor. Bu ok nemli
bir nokta... Son olarak da unu syleyebilirim; neo-liberal politikalar dorultusunda kamu
idarelerinin deiiyor olmasndan bahsettik. Bunu talyada gryoruz, Avrupann geri ka-
lan lkelerinde de bu eilimin mevcut olduunu gryoruz. Burada atlan ilk adm uydu;
kamu hizmetlerinin kr odakl olarak yrtlmesi. Bu ne demek? Belediyeler artk hissedar
haline geldi. talyada durum bu... Detaya girmek istemiyorum nk ok kark ama kamu
zel ortakl gryoruz talyada artk. Belediye bir yandan dier yandan zel irketler
mesela su hizmetlerinin hissedarlar haline geliyorlar. Belediyelerin geleneksel rollerinde
ok byk deiiklikler anlamna geliyor. Byle bir gei gryoruz. Demokrasi sonras bir
ynetiim modeli aslnda bu. Dn Dnya Su Forumundan, Dnya Su Konseyinden bah-
settik, buradaki arkadam Dnya Su Konseyinde kimler var, kimler ye bunlar gsterdi.
yelere baktnzda ne gryorsunuz? Kamu kurulular, zel kurulular bu ikisi arasnda
bir karm. Hem kamu var hem zel var, Dnya Bankas da var, uluslararas mali kurulular
da var. Tm bu yaplar bir araya geliyor. Dnya Su Forumu zel gruplar tarafndan organi-
ze ediliyor. Bu gruplar da daha sonra hkmet temsilcilerini davet ediyorlar bu yaplara.
Sonra bir toplant salonunda masann etrafnda ortak hizmetlerin akbeti ne, ne olacak,
buna karar veriyorlar. Yani yerel seviyede bir karar alma yok. Ama yerel seviyede bunun
yansmas u; kamu zel ibirlikleri var. Bir ynetim kurulu var, tabii bu ynetim kurulunda
kamunun da temsilcisi var ama sadece bir temsilci. nk bu ynetim kurulunda zel -
karlarn savunan zel irketlerin de temsilcileri var. te karar alma mekanizmas bu ekilde
zelletiriliyor. Ve bu nedenle demokrasiden demokrasi sonras bir dneme gei var. Bu
noktada artk bu sisteme dur demek gerekiyor.

Oscar Olivera:
Ben baz konularn altn izmek istiyorum arkadalarmn sylediklerine dair. Kurumlarn
tesine gitmemiz gerektiinden bahsederken yeni bir kurumsallama gerek dediimde
mhendis arkadan sylediine katlyorum yani bahsettii gibi irketlerin itiraklerini
ben anlyorum. Biz su mcadelesinden sonra irketle ne yapacamz bilmiyorduk. zel
irket bizim elimizdeydi ve ne yapacamz bilmiyorduk. Ancak halk gerekten ok nemli
gstergeler sundu. Drt tane temel belirledik; verimlilik, saydamlk, sosyal katlm -zellik-
le kamu politikalar iin- ve hizmette sosyal adalet. Biz halk tarafndan seilen mdrler
belirledik ve yine irketin bal olduu sendika temsilcisinin yer ald bir yap oluturduk.
Biz bu kurumsallamann da tesine giderek baz parametreler belirledik. rnein tem-
silcilerin seimleri iin hesap verme mekanizmalar oluturulmas gerektiini dndk.
Yani temsilciler, vatandalar, sendika temsilcileri -ki bunlar bahsettiimiz irketin idaresin-
de alan insanlar- bir ekilde halk tarafndan yaplandrlm bir sistemde hesap verebil-
meliler. Ayn zamanda bu temsilcilik daimi olmamal, bir dng olmal ve srekli deimeli
bu temsilcilik. Ayn zamanda her an bu temsiliyet iptal edilebilir yani iki sene iin birini
temsilci olarak tespit ettiysek bu kii her an yerinden edilebilmeli. Bylelikle yeni bir ku-
rumsallama oluturarak gerek idareyi salamaya alyoruz.
Karar alma konusunda yine kurumsallamann tesine gitmek istiyorum ve iki hikye anla-
tacam, nemli olarak deerlendirdiim. Kapitalizmi ve neo-liberalizmi, elimizden kendi
doal alanmz yani suyun o ruhaniliini grmemizi engelleyen bu sistemleri amalyz.
Biz gerekten her eyi bir iktisadi deeri ya da bir kullanm deeri varm gibi deerlendiri-
yoruz. Ve iinde bulunduu ruhanilii kaybediyoruz. Doayla olan balantlarn kaybedi-
yoruz. Ben 4000 metre ykseklikte yaayan bir toplumun karar verme ritellerine katldm.
Bu karar alma ritellerinde ne zaman ekim yapacaklarn, nasl ekim yapacaklarn belirli-
yorlard. Bu topluluk iinde alnan kararlar tamamen demokratik ilkelere sahipti. Gerek-
ten benim iin demokrasi kavramnn ieriini deitiren bir deneyimdi. Gerekten toplu-
luk doada gelien olaylar okumaya alyordu. Mesela patates ekimi iin topluluk dere
suyunun seviyesine bakarak karar veriyordu. Ya da bir kurbaann, bir srngenin yumur-
talarn derenin kenarna koyu ekline gre karar veriyorlard. Ya da topluluk ok blgeye
has bir iein daha az iek atn deerlendirerek karar veriyordu. Bu doa okuyular
yani doada olan olaylar takip ederek, suyun hareketlerini takip ederek insanoluna ver-
dii mesajlar alglayarak topluluk karar veriyordu. Sanrm biz bunu kaybettik. Gerekten
bu doay okuma kapasitesini biz kaybettik. Karar alrken gerek bir demokrasiye sahip
olabilmek, kendi aramzda karar vermemiz demek deildir. Sanki biz dnyann merkeziy-
miiz ve her ey bizim hizmetimizdeymi gibi karar veriyoruz. Doann insanoluyla ok
ilikide olduunu ve doaya geri dnmemiz gerektiini hatrlatan yle bir hikaye var: Bir
topluluk ok fazla yamur yamad iin endieliydi ve bir ritel gerekletirmeye bala-
dlar. Yamur yamyordu nk ok rzgr vard, bulutlar rzgr tarafndan gtrlyor-
du ve yamurun dmesine engel oluyordu. O yzden topluluk rzgr balamak iin baz
riteller yapt. Gerekten bu mmkn oldu, gerekten rzgr baland, bulutlar durdu ve
yamur yad. Belki bat toplumu bu insanlarn, bu Ant halknn deli olduunu, gereklikle

alakas olmayan eylere inanan topluluklar olduunu dnebilir. Ama bu doru ve biz
bunu geri kazanmalyz. Yani doa ile ilikilenmeyi tekrar kazanmalyz, doa lm bir ey
deil. Su, toprak, hayvanlar insanlarn hizmetinde olan eyler. Belki bizim sistemimiz ok
insana odakl bir kavram. Gerekten tekrar doayla beraber yaayabilmek iin bu ilikiye
geri dnmeliyiz. Bence bunu yapabiliriz ama bunun iin gl bir aba gstermemiz la-
zm. Dn niversiteden hocamz arkeolojik kalntlar rttklerinden bahsetti. Aslnda bu
ok sembolik bir rnek; bizim deerlerimizi, atalarmz, kavramlarmz rtmek istiyorlar.
Sadece bir neo-liberalizmin ya da kapitalizmin hrsl bir tavr deil bu, bizi ayn zaman-
da hafzalarmz silmeye, deerlerimizi yok etmeye, unutmaya gtryor. Sanrm bu ok
nemli.
Ve yine savalar konusuna deinen arkadama bir ey eklemek istiyorum. Evet, bence de
ok fazla atma olacak su konusunda. Gerekten iklim deiiklii de bunun unsurlarn-
dan biri. Ama bence mevzular savalarla zlmeyecek, bu konu bahsettiimiz kavram-
larn, deerlerin geri kazanlmasyla salanacak. Yine politikliin yani siyasetin kavram
deitirilmeli yani egemenlerin mlk olarak alglanmamal siyaset. Siyaset halkn mlk
olmal. Ufak bir grubun, kk bir grubun halkn geri kalanna egemen olduu bir sistem
olmamal. Gerekten politika, siyaset yeni formllerin insanlar arasndaki dncelerin
yeniden kavranmas, doayla tekrar ilikilenmesi olmal. Yani bireyselciliin, kendini d-
nmenin, rkln, unutkanln karsnda, hogrszln karsnda biz kardelik,
dayanma, karlkllk, tamamlayclk ve sayg kavramlarn ngrmeliyiz. Ve yeni bir d-
nceyle atalarmz gibi doaya geri dnmeliyiz. Tabii bu kavramlar ok nemli nk bu
bulunduumuz sistem bizi yok olua gtryor ve biz buna dur demeliyiz. Ve bu ykmn
nne bir duvar rmeliyiz ve bunun iin de hafzamz geri kazanmalyz. Yeni kurumsalla-
ma, kurumsallatrma ve kalknma programlar oluturmalyz.
Akgn lhan:
Fahrettin beyin sorusuna cevap vermek istiyorum. Sorunun cevab zaten belli, zerkleme
tabii. Gerek bir zerkleme bence gerekiyor. Bundan kastm, zerkleirken iletiimden
kopmamak yani merkezi yapyla da bir iletiimi srdrmek. Yalnz onlara baml olmamak
ama bal olmak... Bal olmakla, baml olmak arasndaki farkn altn izmek istiyorum.
Bu bence ok nemli...
Bir de su savalaryla ilgili bir soru sorulmutu. Suyun bir demokrasi, bir iletiim arac haline
dnmesi bizim elimizde. Sava arac da olabilir demokratikleme arac da olabilir. O ne-
denle bu sorunun tek bir cevab olduunu sanmyorum. Ve bu sorunun cevabn u anda
bilmemize imkn yok nk sorunun cevabn biz yapacaz, biz reteceiz.


5. Oturum:
Uygulanabilir alternatif su hizmeti modelleri
Ekolojik, sosyal adaleti gzeten ve katlmc bir su politikas nasl olabilir? Yerel ynetimler
neo-liberal su politikalarna kar ne tr alternatif su politikalar retebilirler? Havza yne-
timi modelleri gerekletirilebilir mi? Tek bir yerel ynetimin kendi inisiyatifiyle yrtebi-
lecei su politikas nasl olabilir?
Moderatr: Ercan Ayboa (Hasankeyfi Yaatma Giriimi)
Konumaclar: Serhat Resul (Su Hakk Kampanyas), Erhan etin (DSK Bilgi lem Daire
Bakanl), Jaime Morell (spanya/ Spanish Association of Public Water and Sanitation
Operators), Yasin Akyol (DSK, Atk Su Artma Blm)
Serhat Resul (Su Hakk Kampanyas)
ncelikle ho geldiniz diyorum. Belki bir hikye ile balamak daha iyi olacak; zira bu resme
baknca ne olduu anlalmyor belki... Adamn biri bir dkknn nnden geiyor ve bak-
yor ki vitrinde bir saat var. eriye giriyor, bu saat ka liradr? diyor. Dkkn sahibi o saat
satlk deil diyor. Satlk deilse niye vitrine koydunuz, saati deil mi buras? diye soru-
yor adam tekrar. Yok diyor dkkn sahibi, buras snneti. Adam bu sefer o zaman vit-
rinde saatin ne ii var? diye soruyor. Dkkn sahibi, e ne koysaydk yani! diye cevaplyor.
imdi benim bu resmi buraya koymam biraz buna ben-
ziyor ama onun kadar ilgisiz deil... Yani su hakk konulu
bir konumann bir kedi resmi ile balamas... nk konu-
muz modeller ve benim modelim aslnda bu... Geen gn
sunumla ilgili grsel ararken aklma bu resim geldi, daha
nce bir yerde kullanmtm. Niye bu kedi geldi, yalnzca
grsellikle ilgili bir ey deil bu. Tamam, grsel olarak g-
zel falan, ama onun tesinde bir ey var; imdi pek ok
etkinlikte duyuyorum, hani byle alternatif ya da muhalif
platformlarda bile u cmleyi sk sk duyuyorum: nsanl-
n ortak mal olarak su... Hani adam konumaya balam:
sa Karadenizi uarak geerken, diye... imdi bu cmlenin
neresini dzelteceksiniz? Yani sa deil Musa, Karadeniz
deil Kzldeniz, uarak deil yryerek... Yani cmle ba-
tan sona yanl... Bu cmle de bence yle; yani su bir mal
deil, zerinde ortaklalan, ortaklk kurulan bir ey deil,
art sadece insanln deil... Yani onun ok daha tesin-
de bir ey, dolaysyla belki bize modernizmden kalan bu
kavramlardan vazgeerek suyla ilikimizi dzeltme yoluna

girebiliriz. Oscar, suyun bir hediye olduunu syledi, belki byle bir ey nk kadim te-
rimler aslnda bence ok daha iyi tanmlyor insann suyla ilikisini. Mesela, dedii gibi, bir
hediye, ya da slami literatrde suyun iman olarak tanmlanmas, ite Anadolunun pek ok
yerinde aziz denilmesi, suyun azizlikle zdeletirilmesi, yine Krtlerde imanla zdeleti-
rilmesi... Yani ksaca bunlarla, aslnda modernizm ile birlikte terk ettiimiz bir sr kavra-
mn bizim varmak istediimiz yere ok daha yakn olduunu az-ok fark edebiliyoruz. Do-
laysyla bu kavramlarla ilikimizi deitirerek suyla ilikimizi deitirmeye balayabiliriz,
diye dnyorum.
Bu adan, yani yaam hakk olarak su ok daha geni ve kapsayc bir tanmlama diye d-
nyorum. nk rnein bu kedi Krt deil, Trk de deil, Arap deil, Mslman deil,
Hristiyan deil, ateist de deil... Ve yaamak iin bunlarn hibirine ihtiyac da yok kedimi-
zin... smi diyelim ne olsun, Miko olsun. Mikonun yaamak iin bu aidiyetlerden hibirine
ihtiyac yok ama suya ihtiyac var. Yani btn dier canllar gibi o da belli zamanlarda su
ihtiyacn temin etmek zorunda... Dolaysyla biz suyla ilikili modelimizi olutururken, eer
Mikonun hakkn da savunamazsak ya da onun var olma durumunu da gz nnde bu-
lundurmazsak, bizim hak araymz eksik kalacaktr diye dnyorum.
imdi buradan una gemek istiyorum: Suyun satlabilirlii fikrini kategorik olarak reddet-
meden hibir alternatif adm atlamaz diye dnyorum. nk suyun satlabilirlii fik-
ri ok yeni... Yani insanlar zor durumlarda kaldklarnda mallarn-mlklerini satmlar, hat-
ta bazen kendilerini satmlar ama suyun satlabilirlii fikri ok yeni... Hatta baz kltrler-
de ayp nk bu kltrel bir ey ayn zamanda... Dn Tommaso bahsetti, Trkiyede su
bildiimiz anlamda zelletirilmiyor, hani Avrupada grdmz biimde zelletirilmi-
yor, daha ok su kaynaklarnn zelletirilmesi gndemde. nk bunun nnde kltrel
baz engeller de var, yani bu corafyada suyun satlabilirlii aslnda absrt bir fikir. Hatta
Diyarbakrda mehur bir sz vard Allahn suyunu mu satyorsun diye... Byle bir kltrel
iklimden geliyoruz... Mesela, uzak Asyada baz lkelerde de tuvalet iin para alnmaz, n-
k tuvalet iin para alnmas batdan gelen bir ey ki nce Romada balad. mparatorun
biri dedi ki btede ak var, bunu tuvalet parasyla karlayacam. Hatta olu bile itiraz
ediyor, yahu diyor, baba ayptr, tuvaletten para alnr m falan... Olum diyor, parann
kokusu yoktur... E, dolaysyla Romada balattlar, byle tuvaletten para alma alkanl-
n, o Avrupadan Asyaya sirayet etmeye balad. Bu da tersinden bir ey, yani baz kltr-
lerde baz eyler, hani dokunulmazdr ya da tartlmazdr, suyun satlabilirlii de asln-
da biraz yle. Ama yine de, yani son yz yl belki yz elli yl iinde bu deimeye balad.
Belki de bu dnemi artk sonlandrmak gerekiyor, yani herhangi bir platformda, suyla ilgi-
li herhangi bir tartmay yaparken, suyun satlabilirlii fikrinin reddi, ahlaki bir l olabi-
lir. Yani nce bu ly koyup ondan sonra bir model tartmasna girmek daha iyi olabi-
lir. nk suyu cretsiz vermek ya da maliyet fiyatna vermek... Ya da baka bir zm bul-
mak, bunlar biraz daha teknik konular. nemli olan, onun arkasndaki vizyonun ne oldu-
u... Yani ahlaki bir l olarak suyun satlabilirliini kabul ediyor musunuz etmiyor musu-
nuz? Bundan taraf msnz deil misiniz? Bunu belirledikten sonra kendi modelinizi ortaya
koyabilirsiniz diye dnyorum.

Buradan model konusuna geeyim. Aslnda benim modelimi dnden beri konumaclarn
hepsi anlatt, zellikle DSKnin sunumunda ou vard, yani havza ynetimine ilikin. Sa-
nrm havza ynetimi iin birlik meclisi dendi, eer bu meclis yalnzca belediyeleri ier-
miyorsa yani yerelden insanlar, sivil toplum kurulularndan insanlar da kapsyorsa bu za-
ten olmas gereken bir ey. Hatta politik anlamda da ska dillendirilen, demokratik zerk-
lik syleminin altnn dolmas da bu ekilde olabilir; nk biz hep yle dnyoruz,
demokratik zerklik dendii zaman direkt politik argmanlar gndeme geliyor, bunun
ekli-emal ne olacak diye... Bunlar belki iin en tepesinde duran ama aslnda ok da et-
kili olmayan eyler... Ama diyelim bir havzada yaayan insanlar, o havzada ne kadar sz sa-
hibi, bu nemli... nk basit bir rnek vereyim, iki rnek vereyim hatta bir tanesi inden.
inin imdi gneyinden kuzeyine, bir havzadan dierine su aktarmak iin 700 kilometre-
lik bir tnel yaplyor. imdi 700 kilometrelik bir tnel yapmak zaten bal bana akl d bir
ey ama bu ok temel bir fikrin reddi de ayn zamanda; bileik kaplar yasas fikrinin reddi...
nk bir havzaya den su miktar bellidir. O havzadan suyu baka havzaya aktardnz
zaman, yerine yeni bir ey gelmedii iin en fazla yirmi yl iinde o havza kuruyacaktr. Ama
nedir, yirmi yllk bir ey iin, bir bak as iin, be bin yldr akan sular baka bir yere ta-
nyor, ondan sonra, yirmi yl sonra bu sefer ne yaptk diye dvnmeye balayacaklar ama
gerekten ge olacak. Ya da baka bir rnek, Burmadan... Burmada retilen elektriin yz-
de doksan bei Taylanda satlyor. Yzde beini Burmallar kullanyor ve orada yaplan ba-
rajlarn btn maliyetini Burmallar dyor. Dolaysyla u ok nemli, yani havza yneti-
mi ya da ngilizcedeki deyimiyle river basin management ki ok popler bir terim bu ara-
lar... Yani bu havza ynetiminin btnlkl ele alnmasn ieren bir ey ama bizim nerdi-
imizden ok farkl nk biz yerinden ynetim ilkesini savunuyoruz. Yani havzay btn
olarak dnmek tamam, iyi, gzel de o havzada yaayanlar katmadktan sonra, esasta
karar onlara brakmadktan sonra hibir anlam yok. Yani ok btncl dnmler, suyu
baka yere gtrmler! ok btncl aslnda! Ama hibir ie yaramadn da ey grmek
gerekir.
Ben aslnda unu nemsiyorum: Diyarbakrn suyu iin, okuyanlar hatrlar, Stendhaln
Krmz ve Siyah romannda Diyarbakrn suyu vlr, 1860larda... imi, tad vlr.
1860lardan beri 150 yl gemi ve Diyarbakrn suyu hala iiliyor, emeden rahatlkla ap
iebilirsiniz. Bence bu ok nemli bir ey, yani suyun direkt iilebilir, kullanlabilir, ulala-
bilir olmas... Bunda emei geen herkesi kutlamak istiyorum, nk Diyarbakr byk bir
ehir, bir buuk milyonluk bir ehir, yz binlerce insan yalnzca ehir merkezinde yayor ve
bugn byk ehirlerin temel sorunu iilebilir eme suyunun olmamas. Byk ehirler
iinde yle dnnce; Erzurumunki iiliyor ama Erzurum Diyarbakrdan daha kk. z-
mir, stanbul, Ankara zaten hak getire... Dolaysyla byk bir ehirde suyu hala emeden
iilebilir dzeyde tutmak bal bana bir baardr, bu adan model tartmasna giderken
aslnda ben Diyarbakrdaki su ynetiminin bir model olduunu dnyorum. Ama u
haliyle eksik; yani bu ok bilinen bir ey deil. Bunun biraz gsterilmesi, grnr klnma-
s lazm. Yani birisi ok basit bir ey yapyor, herkes duyuyor, siz burada daha nemli bir
ey yapyorsunuz ve buradakiler biliyor ama baka yerdekiler bilmiyorsa orada bir eksiklik

vardr diye dnyorum. nk mesela kamu-kamu ibirliklerinden sz ediyoruz ama
aslnda burada yaplmaya allan ey de buna benzer bir ey, yani buradan teknisyenler
gidiyor, Siirt belediyesinde alyor, bazen bilgi paylamlar oluyor, bu kendi bana bir
model.Ya da ite suyun maliyetinin yzde ellisinin ancak alnabilmesi ve bu konuda srarc
olunmamas bal bana bir model. Ya da dier belediyelerle paylamn arttrlmas... Hani
belki paras olsa onu da aktarr, bilemiyorum ama en azndan bilgi paylatn biliyoruz,
bu da bal bana bir model. Ya da ite imdi Hewlrden gelen arkadalarmz var bu-
rada, yine suyla ilikili, belediyelerin su servislerinde alan arkadalarmz... Buradan bir
paylam balatlabilir. Yani ksaca vurgulamak istediim, belki dier sunumda da bah-
setmek istediim modelden bahsedildi zaten. Tek eksik bu modelin biraz daha grnr
klnp bir paylama gidilmesi... Yani bu yakn belediyeler olur, uzak belediyeler olur, nk
gstermediiniz zaman insanlar nasl grmek istiyorlarsa yle grrler. Bu ok nemli bir
ey, bununla ilgili de bir rnek verip bitirmek istiyorum. 2004 ylnda Urfada yerel tarih
aratrmalar yaptmz bir ev vard, tarihi, eski bir ev... Hatta arkadalarmz bizzat kendi-
leri almt restorasyonunda ve tadilatnda. Dardan gelenler de beeniyordu, gzel
diyordu. Bir gn, ben orda yoktum, arkadam anlatt. Dediki, bir gn baktm bu Urfallar-
dan biri geldi, Urfadaki Xelleri bilirsiniz... Geldi byle, bakt, ulaan....way..way...way dedi,
yle bir tur att etrafnda, ben de bekliyorum, ne syleyecek diye... Dedi ulan burada ne
kebap yellenir var ya!... Yani adamn o tarihi meknda grebildii tek ey orada iyi kebap
yellenebilecei... Bu da yle, yani siz bir ey yaptnz zaman, eer onu iyice grnr
klamazsanz, insanlar baktnda neyi grmek istiyorlarsa onu grrler. O adan bence,
zellikle buradaki arkadalarn bu Diyarbakr modelini daha grnr klabilmek iin baz
eyler yapmalar, mesela baz materyaller hazrlamalar gerekir. Bu materyallere ben dikkat
ettim mesela, para para, btnlkl deiller. Bu, bir tekniker iin bir ey ifade eder ama
dardan izleyen biri iin ilgi ekici olmaz. Ama diyelim siz 30 dakikalk bir film hazrlars-
nz, o filmde ne yapmak istediinizi, vizyonunuzun ne olduunu, zorluklarnzn, skntla-
rnzn ne olduunu ve amacnzn ne olduununu ortaya koyarsnz ve bu ok kolaylkla
anlalabilir. Ve bunlar tanabilir eylerdir, yani ok rahatlkla, siz gitmeseniz bile baka
yere ulatrabilirsiniz. Kald ki bir model olarak ortaya ktnzda zaten insanlar sizin mo-
delinizi grmek iin sizi aracaklardr. Bu adan da yararl olur diyerek bitiriyorum.
Erhan etin (DSK Bilgi lem Daire Bakanl)
Suyu ynetmek ok kompleks bir itir. Dnden beri konuuluyor su bir hak mdr, bir ihti-
ya mdr ben konumamda bu tartma dnda DSKnin uygulad su hizmetini teknik
boyutuyla anlatacam. Bu n aklamayla ltfen sunumu izleyin. Uyguladmz yntemin
temelinde yatan teknoloji ve yaklam udur; su datmn ve ynetimini bilgisayar tabanl
sistemler araclyla, tek bir merkezden yapmak ve bu sayede malzeme, enerji, i gc ve
zaman tasarrufu salayarak vatandalara daha az maliyetli ve kaliteli bir su politikasnn
uygulamasnda yardmc olmaktr. Bildiiniz gibi basit bir senaryo vardr; Suyun havzadan
ya da barajlardan alnp artma tesisine gnderilmesi ve oradan da ebeke yardmyla son
kullancya ulalmas...

Bir numaral resimde suyun barajlardan alnp artma tesisine iletilmesi, ikinci resimde ar-
tlan suyun bir alt merkeze, depolara gnderilmesi, nc resimde artlan suyun ehir
ebekesine iletilmesi ve son olarak drdnc resimde bu dngnn son paras olan artl-
m olan suyun, atk suyun artma tesisinden tekrar doaya braklmasdr. Bu basit datm
emasnda birok veri olumaktadr. Yani bir veri yn olumaktadr. rnein, barajdan
su ne kadar gelmektedir, nasl gelmektedir, kalitesi nedir, hangi borulardan gemektedir,
artma tesisine geldii zaman laboratuarda hangi aamalardan gemektedir, nasl temiz-
lenmektedir? Daha sonra, temizlenen su ebekeye hangi yollarla, nerelere verilecektir? Bu
rnekleri oaltabiliriz. Burada nemli olan ey bu aamada verilerin okluu ve zaman-
la deerlendirilemez hale gelmesidir. Bu veriler doru bir yntemle deerlendirilmezse
hibir iimize yaramaz. Verilerin ie yarayabilmesi iin verileri ilememiz ve bilgiye dn-
trmemiz gerekiyor. Veri okluundan dolay ister istemez bilgi okluu da oluacaktr.
Dolaysyla bu bilgiyi de ynetebilmemiz ok zor olacaktr. Bu yzden bilgiyi eitli alt sis-
temlere blmemiz gerekmekte. Sudaki Ynetim Bilgi Sistemine gemeden nce basit
anlamda Ynetim Bilgi Sisteminin ne anlama geldiine bakalm; ynetimin, zamannda,
kesin/doru, komprime bilgiye sahip olarak, planlama, takip etme ve kontrol ilevlerini
bilgisayara dayal olarak yapabilmelerini salayan bir sistemdir. Peki, hangi zelliklere sa-
hip olmaldr? Verileri bir araya getirdik bilgileri oluturduk, bu bilgiler nasl olmaldr? Bu
ok nemli bir sorudur. Ama dorultusunda bilgiler ilenir, yani eer amacnz elde etti-
iniz bilgi ile su hizmetinin maliyetini drmekse, suyun kalitesini arttrmak, suyu daha
iyi ynetebilmekse bilgi sisteminin buna gre oluturulmas gerekir. Sistemin bilinen, ok
bilgiyi deil, kritik olan az/komprime bilgiyi iermeli, ynetimin ihtiyalar ynnde, anla-
labilir ve basit olmal; sistem ynetime dnk olduu halde, kullancya da ayn ve hatta

daha kapsaml yarar salamal, ynetimin daha rahat ve salkl karar almasn salamal
ve alanlar ile ve projelerin zamannda ve bteyi amadan bitirilmesine olanak tanmaldr.
Biz DSK olarak su ynetiminde basit anlamda elde ettiimiz bilgileri deerlendirmek iin
tane yntem gelitirdik. Bunlardan ilki Merkezi Denetim ve Bilgi Toplama Sistemi (SCA-
DA), ikincisi Corafi Bilgi Sistemi ( GIS) ve ncs Abone Ynetim Bilgi Sistemi (AYBS)dir.
Bunlar ksaca anlatmaya alacam. SCADA nedir? SCADA; corafik olarak geni bir ala-
na yaylm cihazlarn (pompa, vana vb.) bir merkezden bilgisayar aracl ile denetlenme-
si, izlenmesi ve bir mantk erevesinde iletilmesi iin kullanlan bir sistemdir. SCADAnn
ilevleri ise; izleme ilevleri (olay ve alarm ileme), kontrol ilevleri, veri toplama, verilerin
kayd ve tabii ki bu verilerin saklanmasdr. Pekiyi, bu SCADA ile ne yaplabilir, hangi verile-
re eriilebilir? Byle bir sistem kuruyoruz ama bu sistem sonucunda hangi verilere eriebi-
leceiz? Bu sistem sayesinde kentin hesaplanm ihtiyac kadar su arz yaplmasn salaya-
biliriz, iletme basncn optimize ederek meydana gelen boru arzalarn asgariye indirerek
iletme giderlerini azaltabiliriz, su kayp-kaaklarnn azaltlmas iin lm-izleme-analiz
ve hesaplamalarn yapabiliriz. SCADA sistemi bunlarn dnda da veriler salamakta ama
bu ana balkta almalarn gruplayabiliriz. Diyarbakrda kurulu olan SCADA sistemi-
nin mevcut durumuna ilikin de bilgi vereyim: Diyarbakrda me Suyu Artma Tesisinde
SCADA sistemi kuruludur. 1.200.000 m
3
depolama kapasitesine sahip, 4 adet stratejik d-
m noktas, 15 izole blge olmak zere 27 istasyonda bulunan cihazlar ile debi, basn
ve klor lmlerini gerekletirmektedir. Ayrca, 6 depo ve 6 stratejik noktada bulunan 21
adet vanay da uzaktan kontrol ve manevra edebilmektedir.
kinci uyguladmz yntem olan Corafi Bilgi Sistemi (GIS) nedir nce onu aklayaym;
GIS, konuma dayal gzlemlerle elde edilen grafik ve grafik-olmayan bilgilerin toplanma-
s, saklanmas, ilenmesi ve kullancya sunulmas ilevlerini btnlk ierisinde gerekle-
tiren bir bilgi sistemidir. Corafi Bilgi Sistemi ile ne yapabiliriz? Biz GISi arazi kullanmnn
belirlenmesi ve ynlendirilmesi, evre kirlilii analizi ve ynetimi, su kaynaklarnn plan-
lanmas, atk su projelerinin planlanmas, boru hatlarnn planlanmas ve ynetimi ile abo-
ne su tketimi ynetiminde kullanmaktayz. DSKnin elinde uanda 1m hassasiyetli uydu
grntsyle dijital hale getirilmi son adres verilerimiz, dijital hale getirilmi ime suyu
haritamz, ev balantlar izili haritalarmz ve su abonelerin binalarla eletirilmesi bilgi-
leri mevcuttur. Bu sistem ileriye dnk planlama yapmamzda nemli veriler sunmaktadr.
nc ve son olarak uyguladmz Abone Ynetim Bilgi Sistemi (AYBS); aboneler tara-
fndan kullanlan suyun tahakkukunun yaplmas, tahsiltn (veznelerde, bankalarda, pos-
tanelerde ve internet zerinden vs.) yaplmas; i emirlerinin hazrlanmas ve kaak su kul-
lanmna engel olabilmede katk sunma gibi konularda su idaresi tarafndan kullanlmakta
olan bilgi sistemidir. imdi burada dikkat ederseniz tahakkuk -tahsilt, ama, kesme- gibi
alt sistemlerimiz de vardr. Maalesef kapitalist sistemde bunlar bizim iin olmazsa olmaz-
dr. Aboneyi daha iyi ynetebilmemiz, suyu daha iyi ynetebilmemiz iin byle alt sistem-
lere ihtiyacmz vardr. nteraktif iletiim iin web sitemiz ve telefon hattmz bulunmakta-
dr.

Corafi Bilgi Sistemi ile elde edilen bilgileri biz nasl ileyeceiz? Mesela hane halknn ei-
tim durumu (bilinli su tketimi), hane halknn ekonomik durumu (tarifenin belirlenme-
si), ailede zrlnn varl (tarife indirimi, yerinde hizmetler), teknolojinden faydalanma
(internet, telefon, bilgisayar vb.), snma durumu (evre kirlilii), yalarna gre hane hal-
knn analizi (su tketim miktar), hizmet alanndaki abonelerin faaliyet trlerinin belirlen-
mesi (kahvehane, kasap, kuafr, petrol, market vb.) ile Afet Bilgi Ynetim Sisteminin altya-
ps (bu sistemle) oluturulabilir.
SCADA ile elde ettiimiz tasarrufa ilikin bir rnek vermek istiyorum. imdi izole edilmi
Muradiye blgesinde belli bir zaman diliminde basn d yaanm. Basn dkl-
nn iki nedeni olabilir: Birincisi ya o saatlerde ok ciddi bir su tketimi vardr ya da fiziki
bir kaak vardr. Biz uyguladmz SCADA ile bunun nedenini bulabiliyoruz. Fiziki bir kayp,
kaak tespit ettiimizde de ilgili blgeye elemanlarmz gidip kaan noktasal tespitini
yapabiliyorlar. Arza giderildikten sonra blgenin anlk basncnn ve debisinin dzeldiini
yine SCADA sayesinde grebiliyoruz. Bunun salad kazan ise 2008 ylnda gece izgisi
120 m3/h iken gerekli altyap deiiklikleri yapldktan sonra 2009 ylnda gece izgisi 60
m3/h inmitir. Bu da ylda bize 120-60=60 m3/h = 1440 m3/d = 525.600 m3/ylk bir su ta-
sarrufu salamtr. Bu deer, 3,1 basn katndan arz edilen toplam debinin %4n, tm
kente verilenin ise %1ini oluturmaktadr.
Burada ayrca bir eye deinmek zorundayz. DS, ller Bankas gibi kurulularn izledikleri
politikalardan dolay yer alt ebekelerini derken hibir ekilde yerel ynetimlerin kont-
rolnde herhangi bir ilem yapmamlardr. Dolaysyla kurmu olduklar alt yap sistemle-
rinde srekli arzalar ortaya kmaktadr. Yerel ynetimlere braktklar altyap sistemleriyle
u an itibariyle tam anlamyla bir teknolojik ple sebebiyet vermilerdir. Bu altyap sis-
temlerin desteklenmesi srasnda da sorunlar yaanmaktadr. Altyap sistemlerini kurarken
bizim genel mdrlmzn de stnde durduu bir nokta vard: Sistemleri kurarken
da bamll azaltmamz gerekiyor. Bunu yapamazsak ciddi anlamda bu su altyap sis-
temini yeni batan kurmak zorunda kalacaz.
Su bir ihtiyatr propagandasnn yaplmas ve uygulanmas yoksul kesimi doal ola-
rak suyu illegal kullanma veya tkettii suyun bedelini dememesine yol amtr. im-
di abone ynetim sistemi ile aadaki verileri elde ettik (bkz. Tablo). Bu veriler refah dze-
yine gre aadan yukarya doru sralanmaktadr. Bu verilerden de u anda uygulanan
su politikalarnn dorudan yoksullar etkilediini gryoruz. Kaynartepe Mahallesinde
tahakkuk-tahsilt oran %45 iken, gelir dzeyi daha yksek olan Selahaddin Eyyubi Maha-
lesinde bu oran %79dur. Bizim bu duruma ilikin bir nerimiz var: Bu kurulan Ynetim Bil-
gi Sistemi yardmyla abonelerin tahakkuk-tahsilt oranlarn, eitim dzeylerini, gelir d-
zeylerini, gnlk su ihtiyalarn, hane halk toplamn blgesel bazda inceleyerek yeni bir
su tarifesi karlabilir. Ama maalesef bu, u an iin bizim yetkimizde deil. Bu da sosyal
adaleti salama asndan ok ciddi bir alma gereksinimini de ortaya karr.

MAH. ADI TAHAKKUK (TL) TAHSLAT (TL)
TAHAKKUK-
TAHSLAT
ORANI (%)
KAYNARTEPE 1,960,459.17 874,006.61 45%
SEHTLK 2,999,079.74 1,540,668.92 51%
SELAHATTN EYYUB 1,506,337.35 1,183,507.32 79%
imdiye kadar suyu daha iyi ynetebilmek iin uyguladmz teknolojik sistemlerden
bahsettim. Bir de dedelerimizin yntemleri var. Benim kymde yzlerce yldan beri ge-
len sulamayla ilgili bir yntem var. Bizim kymz engebelidir ve paral, baheli bir zelli-
i bulunmaktadr. Bu tarm arazilerinin sulanmas iin bir yntem belirlemiler. Su, kayna-
ndan 7 kilometrelik ak kanallarla kye getirilmekte, kyn altndan st ksmna doru
verilmekte. Gelen suyu adaletli biimde datmak iin de her bir kiinin sahip olduu tar-
lann byklne gre belirlenen srelerde su o tarlaya aktlmakta. Ayrca tarlaya verile-
cek suyun miktarnda gne ve ayn durumu da dikkate alnyor. Dedelerimiz ellerinde ok
imkn yokken sosyal adaleti gzeten bir paylam gerekletirirken, biz bu kadar teknolo-
jiye sahipken sosyal adaleti gerekletiremiyoruz.
Sonu olarak su bir yaam hakkdr. Her ne kadar olaya teknolojik olarak baksak da bu ger-
ei deitirmiyor. Ama bizim ilgilendiimiz nokta, su bir ihtiya da olsa, bir hak da olsa
mutlak surette bunun ynetilmesi iin teknolojiyi en iyi ekilde kullanmamz gerekiyor.
Su aydnlktr. Av ronah ye.
Jaime Morell (spanya/ Spanish Association of Public Water and Sanitation Operators)
ncelikle burada olmamz mmkn kldnz iin sizlere teekkr etmek istiyorum. Hem
spanya seviyesinde, hem Avrupa seviyesinde ve dnyadaki projelerimizi anlatma frsat
verdiniz bize. Ben aslnda bir sunum hazrlamtm ancak bunu sadece ksmen kullana-
cam, nk baz belli konulara deinmek daha uygun olacak. ncelikle su kaynann
kamu mlkiyetinden yani kamu aidiyetinden bahsederken, ok ak olarak unu syle-
memiz lazm: bu kamu aidiyetinin idaresi her anlamda olmal, btn su kaynaklarnda ve
btn kullanmlarnda... Ve bunlar havza olarak anlalmal, ne blgesel, ne ulusal, ne de il
dzeyinde olmamal. Bu henz yrrle girmeyen bir mantk aslnda... Blgesellik bu su
kaynann idaresini koullandramaz. Yani nereden daha ok geiyorsa orada daha ok
kullanlabilir denemez, beraber kullanmalyz denmeli. kinci konu da btn kullanmla-
rn, su kullanmnn tekelcilikle gerekletiriliyor olmas. Bu yzden de gerekten tekelcili-

e kar yasalarn olduu yerlerde bile, Avrupada bile farkl iki paralel su ynetim sistemi
olamaz. Yani gerekten bu tekelcilik bu kaynan nasl kullanlacan ok ciddi biimde
belirliyor. Bu suyun kullanclarnn byk bir ksm, zellikle ehir kullanclar yaam iin
kullanlan suyun tamamn kullanmal. Bunu zorunlu bir ekilde kullanmal. Eer bir tarife
varsa bunu demek zorundalar. Eer bu tarifeyi demezlerse ou zaman bu tedariki k-
stlayacaktr. Bu yzden de zel irketler tarafndan bu kadar ok elde edilmek istenen bir
kaynak bu. Ancak bu bir insan hakk ve yaam iin gereklilik, bu yzden de kendi tanm
gerei kamu mlkiyetidir. Eer bu kamuya ait, halka aitse halk tarafndan ynetilmelidir
her zaman.
Biz ncelikle farkl su kullanmlar belirlemeyi seviyoruz. nk bu ekilde Avrupa ynet-
melikleri de bunu ncelikli hale getiriyor. Biz hayat suyu dediimiz bir miktardan bah-
sediyoruz. Bu da yaamak iin gerekli duyduumuz su miktar, kiisel hijyen, yemek ve
su ihtiyacmz iin... Bu da gnlk 60 litre herkesin ihtiyac olan su miktar. Bu miktar, BM
tarafndan insan hakk olarak belirlenmi bir miktar. BMde susuz hayat yoktur diyebil-
mek gerekten ok zor oldu. Bu karar ok nemli bir yol at. Ve olumlu bir yasama yolu
at bizim iin, anayasay iine dhil ederek... Blgesel ve ulusal aptaki yasalar deitire-
rek vatandalarn bunu devletlerinden isteme hakkn oluturdu. Ve hem ulusal hem de
uluslararas mahkemelere gtrme ans ald. nk insan hakk olarak su tanndktan
sonra nmze alan yol bu bahsettiim yol. Yine vatandalk hakk olarak su miktar var.
Yani insanlarn refah dzeyi arttnda bu kullanlan su miktar da artyor, 120-130 litreye
ulayor bu miktar. Ve vatanda belli bir yaam seviyesine geldiinde bu miktar kullanma
hakkna da sahip. Ancak bu hak bir ncekinin zerinde olduu iin her lkede belirlenen
tarifelere gre bir ekilde cezalandrlacaktr. Yine ok nemli bir su hacmi var, yzde 80
civarnda retim iin kullanlan su. Bu da tarm retimi iin olabilir ya da tarm d retim
iin olabilir. Bu da gerekten ticari bir girdi, bir emtia sonuta. Bu yzden bir sre boyunca
tarm politikalarnda da ele alnd. Ancak bir sat ve son bir rn var bunun. Buna da biz
suyun emtia olarak hakk diyoruz. Burada bunun creti daha yksek olmal. Her ne kadar
bazen tarm iin, bazen gda gvenliini salamak iin hibeler verilse de bunlarn deer-
lendirilmesi lazm. Bu yzden de suyun ncelikli hale getirilmesi lazm. Sanayi kullanmn-
da, yine hidroelektrik santraller de bunun arkasnda, Coca-Colay retmek iin kullanlan
su bunun arkasnda tabii ki. Ya da her trl girdi iin...
Peki, su kullanmnn snr nedir? evre srdrlebilirlilii. Btn hacmi kullanamayz. Bir
snr olmal ve bu snrn iinde baz durumlar ncelikli hale getirip bunlar o ekilde ynet-
meliyiz. Suyun eksik olduu doru deil, eksik olan ynetim kapasitesi. Elimizdeki su belli
ve bunu tm gezegendeki insanlarn susuzluunu giderebilecek ekilde kullanabilmek ve
elimizdeki suyun her geen gn daha az olmasn engellemek lazm. Ancak tatl su hepimi-
ze yetecek kadar var. Bize srekli olarak daha fazla retmemiz daha fazla tketmemiz ge-
rektii syleniyor. Her alanda daha ok tketerek fakirlii idare etmeliyiz deniyor. Ancak
dnyann gayri safi milli hslasyla, dnya nfusunu karlatrdmzda kii bana 20 bin
dolardan yksek meblalar kyor. Yani o zaman bize nasl fakirliin idare edilmesinden
bahsedebilirler, idare edilmesi gereken ey zenginlik! Burada mevzu aslnda kaynaklarn

ynetimi... Ve yine ehir suyuna dneceim ki bu bizim aslnda yetki alanmz. Sularn kul-
lanm, tedariki, atk sularn ilenmesi, suyun tekrar kullanlmas iin ilenmesi almala-
rnda merkezi politikalar var. Ve bu merkeziyeti politikalar, kullancnn sorumluluunu
ayryor ve problemler yaratyor. Bu gerekten Avrupann tamamnda ve dnyada kabul
edilen bir gerek... Ancak suyun kontrol gtr ve bunu brakmak da ok zor. Ancak mer-
keziyetilie kar yerinden ynetim gerekten bunun etkinliini arttracak. O yzden bu-
nun kamu ya da zel ekilde idare edilmesinin anlamn biraz deitirmemiz lazm. nk
zel irketler ok gl. Dnn ki btn bu alanlardaki idare, eitim idaresi ve sanitas-
yon idaresi dnyann GSHsinin yzde ellisinden fazlas. Yani piyasalardan bahsediyorsak,
Dnya Ticaret rgtnden bahsediyorsak, sermayeden bahsediyorsak; gnmzdeki kri-
zi oluturan insanlar bu kr imknn brakmayacaklardr. Bu yzden de su onlarn ak bir
amac. Hibir zaman kazanamayacamz bir tartmaya gtryorlar bizi nk asla bu
meselenin temelinden, zemininden bahsetmiyorlar. Her zaman konu medyatik, yani ok
daha fazla kapasitelerinin olduu bir alanda konuuluyor. Ve hibir zaman ak olmayan,
saydam olmayan hatlarda konuuyorlar. Bu yzden de zm bizim bak amzdan zel
idare nedir, kamu idaresi nedir, bunlarn iyi belirlenmesidir. nk kamu idaresi aslnda
her zaman uygun deil, bazen etik olmayabilir. nk kamu ynetiminde de baz krlar
oluturulabilir. Mesela Hollanda irketleri kamu irketleri ama zel irketler gibi alyorlar.
Srekli daha fazla kr elde etmeye alyorlar. Bu yzden de kamu idaresi nedir bunu ta-
nmlamamz lazm ki sonra zel idarenin tanmn yapabilelim ak bir ekilde ve her birinin
etkinliini lebilelim. Bunu lebilmek iin belirlenen amalar yerine getirilebiliyor mu,
yani herkesin suya eriimi var m? Bunun iin baz idari gstergeler belirlenmeli. u anda
byle bir gsterge mevcut deil. Gerekten daha m iyi, daha m kt bunu lemiyoruz
bu gsterge eksikliinden dolay. nk her irket ayn zamanda tekel niteliinde alan
ve lkeyi idare ettii iin her zaman kendi hikyesini anlatyor ve her zaman hakl kyor.
Ancak bunu bir ekilde karlatramyoruz, ayn yerde bir rekabet yok. Belki saydamlk ve
bilgi aktarmnda bir rekabet olabilir. Ancak eer biz idari gstergelere sahip olursak, o
ehirde kamu su iletmeleri nasl idare ediliyor, Pariste ya da Fasta nasl idare ediliyor,
bunlarn arasnda fark ne, lebiliriz. nk her alandaki etkinlii kyaslayabilmi olacaz.
Peki, su zel bir ekilde idare edildiinde neler oluyor? ncelikle, benim bildiim kadaryla
-ki yirmi yldr bu alanda alyorum- hibir ihalenin daha etkin ya da daha yetkin olduu
iin verildiini grmedim. zel irketler satn alyorlar. Ve bunu saydam olmayan bir biim-
de yapyorlar. Bir ierik tartmas yok ve kamu idaresi hep yolsuzluk ve saydam olmayan
bir yap olarak gsteriliyor. Belediyeyi kurtarmak zere zel irketler geliyor sanki. Ve ge-
nellikle verilen fonlar baka lkelerin kalknmas iin verildikleri ileri srlerek bu ekilde
pazarlanyor. Dnya Bankas da zel bir lobi olduu iin bunu dzenleyecek kimse yok. Ve
herkes ona tamam ben sana bir ibirlii fonu vereceim eer bir zel irketi sistem iine
alrsan diyor. Bu ekilde tabii ki bu sistemlere dhil olmak ok kolay ama bu daha etkili
olduunu gstermiyor. Kamu idarelerinin daha yolsuz olduuna da inanmyorum. Eer
polis yolsuzluk yapyorsa bu zel sektre verilmiyor. Askerler iin de bu geerli. Bu yzden
de aslnda yolsuzluun var olduu yerde mcadele ederek bunu ortadan kaldrmak lazm.

Katlm olsun, saydam olsun diye bir siyasi sorumluluk var, mahkemeler var. Ancak hibir
zaman bir yolsuzluk var diye, tamam o zaman dardan yani zel sektr tarafndan idare
edilmelidir diyemeyiz. Ben birok yolsuzluk biliyorum, zel irketlerde de biliyorum ama
sanki bu meru. Gerekten pazar paylaan ok uluslu irket says az. Her zaman kapal,
rtl bir finansman var, verilen, idare edilen... Bunlar hep rtl... Avrupa birlii Fonu
bir lkeye, mesela Ekvadora bir fon veriyor, Ekvador ii bir spanyol irketine veriyor. Bu
sayede spanyol irketi sbvanse edilmi oluyor. Ekvadorlularn ihtiyac olan bilmiyorum,
ben kendi irketime i veriyorum! Dzen bu ekilde alyor. Daha sonra bununla ilgili
bir neri sunacaz, nasl altmzla ilgili. Peki, ne oluyor? Grdnz gibi buradaki
DSKnin bir SCADAs var, bir corafi idare sistemi var. Dzgn idareler iin aralarnz var.
Bu sisteminiz gerekten beni mutlu ediyor. Peki, ok uluslu bir irketsem bu SCADA siste-
mi ne oluyor? Kendi koullarma uygun halde dizayn edilmi bir sistemim oluyor ve tm
yedek paralarna kadar bana baml olman gerekiyor. ok uluslu irket yazlm sistemini
de kendine bal bir irketten alyor, borular da. Bu ileyi yle bir ekilde ayarlanyor ki
piyasadan daha pahal da olsa onlardan almak zorunda kalyorsunuz. stihdam arttryor-
lar dediklerinde yalan sylyorlar. Rekabet var dediklerinde kesinlikle yalan sylyorlar,
daha fazla tekelcilik var. nk kendilerini satn alyorlar. O kadar byk irketler ki bunlar,
televizyonlar var, basn yayn organlar var. Her eyi ynetebiliyorlar. Daha nce saydam-
lktan, sosyal katlmdan bahsettim kullanclar iin. Yine iilerin katlmndan bahsettik,
bunlar tabii ki mevcut deil. Ben zel irketlerin mali bilgilerini nasl bana sunduracam
ki? SCADA sayesinde on kat daha fazla para dediimi gstertemeyeceim. Hibir zaman
buna msaade etmeyecekler. Hibir zaman bunun nn amayacaklar. Peki, hesap ve-
rebilirlik? Hemen hemen her lkede -Trkiyenin durumunu bilmiyorum- bir mali denetim
yaplmas gerekiyor, devlet ya da kamuya ait ya da zel irketler iin. Peki, neden bir etkin-
lik denetimi yaplmyor? nk bu belli bir sektrde olabilir, bir arza olduunda on abone-
nin suyunu kesebilirsin ya da ehrin yarsnn suyunu kapatabilirsin. Tabii ki ilk rnek daha
olumlu ancak bunun iin bakma ayrd maliyet daha yksek. Bunlarn llmesi lazm...
Eer bunlar lmezsek biz bunu bilemeyiz. Bunu bilemezsek daha m iyi daha m kt
nasl bileceiz. Bu yzden nleyici bakm nemli... Binlerce imkn var gstergeler iin.
Eer mali denetimler yaplyorsa yine idareler iin byle denetimler de yaplmal. Hesap
verilebilmesi lazm... Bu deli fikri gibi olabilir ama ABDde bu yasal olarak var. Yasal olarak
bunu yapmak zorunda... Nasl mali denetim iin para deniyorsa bunun iin de paras-
n dyor. Yani zel bir irket kendi idaresini dzeltmek iin yatrm yapmayacaktr. Daha
fazla kazan iin alacaktr. Ve bu yzden de alt yaplar dzenleyici yatrmlarda bulun-
mayacaktr. Buradan yola karsak, kamu idaresi ile zel irketlerin aralarndaki fark gre-
biliriz. Eer biz bir kamu irketini tekelci bir piyasada ve herkesin satn almas gereken bir
rn zerinden idare edeceksek ki bende bu sorumluluk var, sosyal tarifeleri uygulamak
zorundaym, byk kullanclar, sanayi kullanclarn ele alarak kk kullanclar birlikte
dnmeliyim, sosyal politikalarn var olduu... Yani bu farkllklar ya da imknszlklar,
geici imknszlklar engelleyecek sistemler oluturabilirsek nemli olan bu. Mesela n
demeli sayalar inanlmaz bir ey ki bunu Amerikada yapmyorlar. Afrikada yapyorlar
bunu. Telefonlar iin yapmlard, nasl bir telefon kart alyorsan yine bir arama ile 20 litre

su veriyorlar. Bu gerekten hrszlk... Ve bunu bu ekilde aka ifade ediyorum. Gerekten
bir fikir tartmas yapsnlar ve bunu saydam ve kamuya ak yapsnlar. Biz onlara nerede
hata yaptklarn syleyelim. Eer daha iyi olduklar bir sistem varsa belki baz ileri onlara
taere edeceiz. Ancak eer ben zel bir irketin gelip benim yerime idare etmesine izin
vereceksem byle bir modeli kabul edemem. nk ayn zamanda hakszlk oluturuyor,
eitsizlik yaratyor, tarifelerin dengesizliini yaratyor. Zayf idareleri daha da zayfatarak
bunlar oaltyor. O yzden kamu saydam idare demektir, katlmc idare demektir, gs-
tergeli idare demektir. Ve yine vatandalara hesap vermektir. Ve bunu krsz yapmal ya da
kr alt yapnn iyiletirilmesi yatrm iin kullanmaldr. Bu kamu idaresidir dieri zel ida-
redir. Bunlarn ikisinin fotorafn ekelim ve ellerindeki modeli gsterelim, verilerle, tart-
malarla ortaya atalm. nk medyatik tartmay kaybettik tamamen. Daha ok paralar
var, bilgi organlarna daha fazla eriimleri var, bunu stanbuldaki Dnya Su Forumunda
grdk 2009 ylnda. Neden Dnya Su Konseyi -ki bu da bir zel irket lobisidir- bunlar
niye foruma dhil oluyorlar? Neden bu forumu BM organize etmiyor? Evet, tamam bir-
ok lke davet ediliyor, o zaman burada biz suyun insan hakk olarak tannmasn istedik.
Bu mmkn olmad, 21 lke imzalad ve bunu imzalayan tek Avrupa lkesi spanya oldu.
Ancak bu fikir tartmas, bu alma sonunda BMnin bunu onaylamasn salad. Bazlar
ekimser kald, sanrm Trkiye bunlardan biriydi, ngiltere ve ABD de. Bu durdurulamaz,
nk fikir tartmalarn durduramazsnz. Ancak durup fikirler zerine almak lazm.
Tarife politikalar, sosyal almalar devam etmeli. Ben spanya iin evre bakanlyla a-
lmtm. Bolivyadaki bir irketin zerinde almtk ve verilen imtiyaz kurtarmak iin
almtk. Grdk ki yaplan szleme Franszca yaplmt. Bolivyallar Franszca bilmiyor
yani burada aslnda daha iyi olana verilen bir ihale deildi, Franszlara verilen bir ihaleydi.
Tabii ki bir iyileme olmad, ne verimlilikte, ne kapsama alannda... Daha zor durumdakilere
ncelik verilmedi. Tamamen bir i yapld ve buna Cochabambay, Santa Cruiseu ekledii-
mizde btn hikye zenginleecek.
Peki, sona gelirken, biz spanyada neler yapyoruz? Biz bir dernek kurduk, kamu irket-
lerinin oluturduu, 30 ksur kamu irketimiz var. Dierleri de sivil kurulular. nk biz
derneimizi sendikalara, STKlara, niversitelere, kullanc rgtlere atk. Baz vakfara,
farkl sivil oluumlara bizimle almak isteyen herkese birliimizi atk. nk saydamlk
ve katlmclk istediimizi biliyoruz. Ve btn aktrler iin iindeyse bizimle beraber sa-
vunmaya, istediimizi savunmaya aba gstereceklerdir. Bizim derneimizin bir tz
var. Neyin kamu neyin zel olduunu tanmlayan... Kurallar var; nk her adnda kamu
geen irket bize dhil olamyor, baz kurallar yerine getirmesi gerekiyor. Biz kendimizi
glendirmek iin alyoruz. Bizim spanyadaki problemimiz dier sorunlara benziyor.
nk zel irket satn almaya alyor. Ve 150 bin nfuslu bir yerde belediye iin 30-40
bin dolar verdiiniz zaman sadece su iin deil baka konular iin de bu geerli, bunu
kabul etmemek zor. Bunu da dzenlemeliyiz ve bunun zerinde alyoruz. Yine Avrupa
ve spanya idaresi karsnda gerekletirdikleri hidrolik politikalar zerinde konuuyoruz.
Bunun ok ksa bir sre nce yapldn biliyoruz. AB ok ksa bir sre nce uluslararas
bir irketle bu konu hakknda gryordu. Bu yzden sanrm vatandalarn bunda bir

sz hakk var. Yine baka bir konuda almamz, taahhdmz var; o da kamu-kamu i-
tiraklerinde almak. Bu nedir? ou zaman baz ibirlii fonlar allan kamu servisleri
zerinde sz hakk sahibi oluyorlar. Siz ok kksnz, ne yapacanz bilmiyorsunuz
ve zel bir irket gelsin diyebiliyorlar. Biz de hayr baka bir kamu irketi gelecek ve kr
amac gtmeden alacak ve sizin ihtiyacnz olan her konuda yardm edecek diyoruz.
Ancak zm siz yani alclar bulacaksnz. Kurulutan, konuya dhil olan idareden sosyal
katlma kadar tm srelerde biz de size yardmc olacaz. Gerekli olan sre boyunca yani
fonlar bitene kadar deil. Gerekirse 5-10 yl beraber alacaz. nk Avrupa Birliiyle
alan kamu idareleri almaya devam edecek. Biz bilgi aktarm yapabiliriz, herhangi bir
crete tabi tutmadan bunu. Ben eer herhangi bir corafi bilgiye sahipsem bunu seninle
paylaabilirim. Belki bunu aktarmak iin gerekli olan maliyeti senden isteyebilirim ama
amacm hibir zaman kr olmayacaktr. Bunu iktisadi anlamda srdrlebilir hale getir-
memiz lazm. Herkes kendi hesabn, kendi karn dnerek kendi modelini olutursun.
Srdrlebilir olmal teknik adan, halk modern kullanmlar hakknda bilgilendirerek
bunu gerekletirmeli, teknoloji aktarm yaparak deil. Ben Alman ya da spanyol oldu-
um iin spanyol sayac almayacam. Balangcndan sonuna kadar glendirerek bunu
yapmalyz. Biz Avrupa ve spanya kamu idaresi olarak, kamu irketi olarak -ki bunlar da bir
paras- bunu yapmak istiyoruz, hem de cretsiz yapmak istiyoruz. Ve bu konuda ilerledik,
Avrupa ilk defa bir finansman at 40 milyon euroluk. Kamu-kamu itiraklerini destekleye-
cek, ulusal ve uluslararas alar oluturduk. Bu alar bizi glendirecek bu bahsettiimiz
fikirlerin pratie dklmesi iin. Ve btn bunlar kamu tartmas yaparken saydam ve
katlmc hale getirmemiz lazm. Eer kullanc gerekten gerekleri bilirse sistem farkl e-
kilde ilerleyecektir. zel irketler sebep ve sonuta bizi kandrmak istiyorlar. Biz her konu-
da kamuya ak ekilde tartabiliriz. Radyoda, televizyonda bir konferansta ierik zerine,
verilerle tartalm. O zaman greceiz ki bize anlattklaryla gerekler ok farkl.
4- Yasin Akyol (DSK, Atk Su Artma Blm)
Merhaba.
Sempozyumun bandan beri herkes su hakk ile ilgili hakl grlerini ifade etti. Suyun
ticari bir mal olmamas gerektiinden bahsetti. Ancak unutulmamaldr ki yeryznde te-
miz su kaynaklar bir yandan tketilirken kavramlar da kirletilmektedir. Ortada temiz su
kalmad zaman suyun ne hakk kalr ne de hukuku. Biz suyun ak emasnda en son nok-
tada olduumuz iin en son aama olan atk su sistemlerinden bahsedeceim. Diyarbakr
Atksu Artma Tesisi 24 Kasm 2004te Dicle Nehri kenarnda kurulmutur. Atksu artma
tesisine ehrin merkez ilelerinin atksular gelmektedir. Atksu, fiziksel ve amur artma
nitelerinden oluan artma tesisinde artlarak Dicle Nehrine dearj edilmektedir. Dn-
yann ilk kanalizasyon sistemlerinden birine sahip olan kentimiz ancak 2004 ylnda atksu
artma tesisine sahip olabilmitir. Neolitik an balad yani insanlarn yerleik yaama
getii bu topraklarda, daha 1800l yllarda atksulardan kaynakl, kanalizasyon sistemleri
olmad iin tifo, kolera gibi salgn hastalklar nedeniyle toplu lmlerin yaand batl

lkelerin finansman ve teknolojileriyle atksu artma tesisine sahip olunmas dorusunu
isterseniz ok trajik bir durumdur bizim amzdan.
Aadaki fotoraf, Hamravat suyunu Diyarbakra tayan su kemerini gsteriyor:
1939 ylnda havadan ekilen bir fotoraf... Bu fotorafta sur iini gryoruz ve sur iinin
bir ksmnn da bo olduunu gryoruz. 1939 ylnda ehir bu kadarken 2010 ylnda ise
bu kadardr:
Beyaz iindeki blm sur iini gstermekte, bu fotoraf ehrin ne kadar bydn or-
taya koyuyor. ok ciddi bir byme var. Diyarbakr gibi bir kente hizmet vermek beledi-
yecilik anlamnda, yerel ynetim anlamnda ciddi zorluklar tamakta.1990lardaki g de
ehrin bymesinde nemli rol oynamtr.

Diyarbakr atksu artma tesisinin Dicle Nehri zerindeki etkileri
Artma tesisinin Dicle Nehrine etkilerini birka balkta toplayabiliriz; Dicle Nehri Havzas
llora ve faunas zerideki etkileri, yeralt su kaynaklar zerindeki etkileri, ime suyu kayna
olarak Dicle Nehrini kullanan yerleim yerleri zerindeki etkileri, tarmsal sulama kaynakl
halk sal zerindeki etkileri ve dier evresel etkileri. Burada unu sylemek istiyorum;
Dicle Nehri bizim iin ok nemlidir. Bunun nedenlerinden bazlarn yle sralayabiliriz;
yaam kaynadr, Neolitik adan beri medeniyetin doduu yerdir ve sadece bize ait
deildir. Bizim anlaymzda bencillik yoktur. Dicle Nehri sadece bize aittir demiyoruz ve
Dicle Nehrinin silah olarak kullanlmasna karyz. Bizden sonra bu nehri kullanan herke-
sin, bu kayna kullanarak yaamn idame ettiren btn canllarn, bu nehirden beslenen
tm canllarn hak sahibi olduu bir dnya mirasdr. Ve baz bitki ve hayvan trleri vardr
ki sadece bu blgeye zgdr. Bunlardan bir tanesi, en nl olan Hasankeyfi korumak
iin dzenlenen kampanyalarda simgeleen Frat Kaplumbaas, yumuak burunlu diye
de geer, dnyada bir tek bu blgede yaamaktadr. Yaam kayna Dicle Nehri olan birok
bitki ve canl trnn yaam alannn kirlenmesini engelleyerek bu canl trlerinin neslinin
devamn salad iin Atksu Artma Tesisi hayati neme sahiptir.
Dicle Nehri birok yerleim yeri tarafndan hem ime suyu hem de tarmsal sulama amal
kullanlmaktadr. Bu yerleim yerlerinin Dicle Nehrinden aldklar suyu kullanarak atksu
dearjlarn yine Dicle Nehrine yaptklar, Dicle Nehri zerinde kurulan barajlarn zellikle
yaz aylarnda (nehrin) su debisinin nemli lde dmesine neden olduu, Diyarbakrn
Dicle Nehrine en fazla atksu dearj yapan yerleim merkezi olduu vb. nedenler Diyarba-
kr Atksu Artma Tesisinin nemini arttrmaktadr.
Bu fotoraf 2007 ylnda ekildi ve Dicle
Nehrinin debisini gryorsunuz. Neredey-
se atksu dearj kadar su var burada. te
bu debi dkl barajlardan kaynak-
ldr. 23 tane HES yaplmas planlanyor.
Sadece can suyu dedikleri yzde 10unun
akmasna izin verecekler, yzde 90n
HES zerinden geirip enerji retecek-
ler. Suyun yzde 10undan ne olur, bir de
baraj yaptnzda tablo daha vahim hale
gelmekte. Biz hidroelektrik santrallerine
kar olduumuzu sylediimiz zaman
ok ucuz bir yaklamla eletirilmi, nere-
deyse vatan haini olduumuz sylenmiti.
imdi sormak lazm sizin vatan dediiniz
ey topraksa onu lletirirken, onu talan
ederken, onu mahvederken o ucuz yak-
lamnzn hedefi siz olmuyor musunuz?

Resimde grdmz nehrin zerine yeni bir baraj yapmak ne kadar dorudur? Mevcut
barajlarn verimlilii zaten ok dk. Barajlar yapyorsunuz, 50 yldr Trkiyede barajlarn
mr. Zaten havzas srekli toprakla, amurla dolduu iin, bunlarn sulama kanallarn
yapmamsnz. On yl gemi sulama kanallarnn ok azn tamamlamsnz. Zaten he-
deferinize ulaamamsnz bu ortada, ok net. Bir de yeni barajlar niye yapyorsunuz?
Burada ok ciddi bir planlama hatas var. rnein, Keban Barajnn mr dolmu, Keban
Barajnn havzas amurla dolmu durumda. Onun mrn uzatmak iin Munzur aynn
nne baraj yaplmas planlanyor. Keban barajnn havzas batakla dnmken bu yet-
miyormu gibi bir de Munzur aynn getii yerleri de tahrip etmeyi planlyorsunuz. Yan-
l yanlla kapatacaklar. Suyun az olduu dnemlerde nehir artk bir akarsu deildir, gl
halini alyor ve kokuyor, balklar lyor, balklar elleriyle balklar yakalyorlard. Yosunla-
ma balamt.
imdi Diyarbakr atksu artma tesisinin tarmsal sulama kaynakl halk halk sal zerin-
deki etkilerine bakalm. Diyarbakr l Salk Mdrlnn verileri bunlar:
19992006 dneminde su ve gda kaynakl bulac hastalk vakalar
19992006 dneminde su ve gda kaynakl bulac hastalk vakalar
Hastalklar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Tifo 5947 4416 4702 4280 3019 2418 1 0
Paratifo 19 30 6 18 41 42 1 0
A.Dizanteri 3691 3880 2712 1523 1830 1569 182 214
B.Dizanteri 12 3 3 77 1 0 0 0
Hepatit A 427 356 329 205 263 369 22 48
Akut Diyare 35
KAYNAK; Diyarbakr Salk l Mdrl
Diyarbakr ime suyu artma tesisi 2001 ylnda, atksu artma tesisi de 2004 ylnda faaliye-
te balad ve verileri buna gre deerlendirirsek, daha nce tifo hastal 1999 ylnda yak-
lak 6000 iken, 2004 ylndan sonra dm ve 2005te 1e inmi. Paratifo yine 1e dm.
Atksu artma tesisi yaplmadan nce atksular eitli noktalardan Dicle Nehrine dearj edi-
liyordu. nsanlar Dicle Nehrinin sularn tarmsal sulama amal alp kullanyorlard. ocuk
lmleri ok yksekti. Hastalk oranlar ok yksekti. te atksu artma tesisinin etkilerini
bu rakamlardan da rahata grebiliyoruz.

Atksu artma tesislerinin finansman, yapm ve iletilmesindeki skntlardan da bahset-
mek istiyorum. Bandan beri kredi finansman kurumlar neoliberal poltikalar dorultu-
sunda hareket ediyorlar. Bu politikalarn sonular artma tesislerinde de ortaya kmak-
tadr. Mevcut Diyarbakr Atksu Artma Tesisi finasman KfW tarafndan karlanm ve
tamam hibe kapsamnda yaplmtr. Proje maliyeti yaklak olarak 20,2 Milyon Eurodur.
Trkiyede Atksu Artma Tesislerinin birounun finansman Kfw, Avrupa Yatrm Bankas,
ller Bankas vb. kurulular tarafndan kredi veya ksmen hibe yolu ile karlanmaktadr. Fi-
nansmann kredi kurulular tarafndan karlanmasnn, tesisin iletmesi esnasnda eitli
sorunlara neden olduu gz nnde bulundurulmal ve bunlara ynelik tedbirler alnma-
ldr. Baz rnekler verelim; tesisin yapm aamasnda, geldikleri lkelerin kendi yaplarn
kullanmalar ve ona gre dizayn etmeleri, kanalizasyon alt yaps, kanalizasyon kullanm
bilinci, atksuyla amurunun niteliindeki farkllklar Trkiyede birok atksu artma tesisi-
nin atl durumda olmasna neden olmakta. Katldmz birok toplantda, seminerde her-
kes kalkp atksu artma tesisini vyor. Ama bir sre sonra bakyorsunuz ki birileri kp u
sorunlar varm, bu sorunlar da varm ve en sonunda atksu artma tesisleri atl durumda
dediinde afallayp kalyorsunuz. Bu bizim de bamza geldi. 2004-2007 yllar arasnda
yln 3 ay neredeyse tesis duruyordu. Uluslararas kurululardan finansman saladnz
zaman saolsunlar, bize para verdiler, teknolojilerini getirdiler diye syleniyor ama bunun
ok ciddi skntlara yol atn grmek lazm. Uluslararas kurulular paray verirken eitli
artlar ne sryorlar. Mesela, tesisinin tamamnda kendi rnlerinin kullanlmasn art
kouyorlar. Yklenici firmalar, mteahhitler hatta danman firmalar, bunlarn tamamnn
kendilerinden olmasn istiyorlar. Ve bu artlar ileri srerken aslnda verdikleri parann ta-
mamn faizi ile birlikte geri alm oluyorlar. Yine kendi ekipmanlarn kullandklar iin iler-
de kan arzalarda yine srekli onlara bavurmak zorunda kalyorsunuz. Yine onlara para
kazandryorsunuz. Ve sizi kendilerine baml klyorlar. Yetmiyormu gibi sonradan atksu
artma tesislerindeki skntlar ne srerek yerel ynetimler tesisleri iletemiyor diyerek
iletmesini de tamamen elinizden almaya alyorlar. Siz bu sorunlar fark edinceye kadar
i iten gemi oluyor, yani elinizdeki suyu da kaybetmi oluyorsunuz.
Atksu artma tesislerinin yapm aamalarnda da skntlar yaanmakta. Fizibilite almala-
r, projelendirmeler, zemin ettlerinin yanl veya eksik yaplmas gibi... Birok tesisi gezdik,
bu skntlarn ok ciddi ekilde yaandn grdk. En son Batmana gitmitik, Batmanda
da son kertim tanknda zemin etd yaplm ama yer alt su kaynann zerinde ol-
duu iin beton yap bir sre sonra hasar grecek ve tesis atl duruma geecek. Yklenici
firmalarn yeterlilikleri gz nnde bulundurulmal. Yapm aamasnda zellikle inaat i-
leri yaplmadan nce denetlenmeli. Metrajlar doru hesaplanmal, mekanik iler ve gaz
hatlar yapm esnasnda, konusunda uzman kiilerce birebir kontrol edilmeli. Burada san-
rm komu illerden atksu artma tesisi olmayan arkadalar vardr. Bu anlattklarmz onlara
yardmc olabilir diye dnyoruz. Hatta daha detayl bilgileri de kendilerine verebiliriz.
Mavir firmalar doru seilmeli, konusunda uzman ve mutlaka deneyimli teknik perso-
nellerin bulundurulmasna dikkat edilmelidir. Burada bir inaat mhendisini, bir makine
mhendisini ya da bir elektrik mhendisini oraya getirip koyamazsnz. Tamamen farkl bir

teknolojidir, ok yenidir ve Trkiyede ok tandk olmadmz bir teknolojidir. Sonradan
sorunlar yaamamak iin bu noktalara dikkat edilmelidir.
Atksu artma tesislerinin iletilmeleri srasnda da skntlar yaanmakta, enerji maliyetle-
rinde ok ciddi skntlar bulunmakta. rnek veriyorum sadece, atksu artma tesislerini
iletmeyi ne kadar istiyoruz, bu biraz da bunun gstergesi. Mesele Diyarbakr atksu art-
ma tesisi, fiziksel artma tesisi olduu ne srlerek enerji indiriminden hibir ekilde fay-
dalanamyor. Hatta en yksek enerji tarifelerinden biriyle faturalandrlyor. leri biyolojik
artma tesisine sahip olsanz bile salanan enerji indirimi ok yetersiz. Enerji indirimleri
ok ciddi tezatlar ieriyor. Siz ileri biyolojik artma tesisinizde yzde 30 indirimden fayda-
lanacaksnz ama hi alakasz, farkl alanlara yzde 50 oranlarnda indirim uygulanmakta.
Bir defa u ekilde dnlmeli; doaya hizmet eden bu tip yerlerin, bu tip tesislerin hem
finansman konusunda hem de idari konularda her tr desteklenmesi lazm. Bu yaplmyor.
Bu konuya dikkat etmek lazm. nsanlarn, bulunduklar her platformda bu konu zerinde
durmas gerekiyor bence. Enerji kalitesi konusunda da bu tesislerin desteklenmesi gere-
kiyor. Bunlar teknik konular ama nemli konular. Yamur suyu ve kanalizasyon sistemleri-
nin birleik olmas mesela... Bizim artma tesisinin dizayn yaplrken bu dikkate alnmam.
Bu ok ciddi skntlara neden oldu. Yamur suyu sisteminin tamamen ayrtrlmas, farkl
ekilde tutulup artlmas lazm. Ama kanalizasyon sistemi ok daha farkldr. Onun ayr
ekilde toplanmas ve ayr ekilde de artlmas gerekmektedir. Yedek para ve ekipman
skntlarndan biraz nce bahsettim. Finans kurulular size paray veriyorlar daha sonra
ihtiya duyduunuz ekipman onlardan almak zorundasnz. Bu ekipmanlar yurtdndan
getirtmek zorundasnz, bir kere burada sre ok uzun. Herhangi bir sorun yaadnzda
bunlar gidermek iin sekiz hafta, on hafta beklemek zorunda kalyorsunuz. Kamu kuru-
lular bu ekipmanlar isterken skntlar yayor, paray pein istiyorlar, transferde sknt
yayorsunuz, kur politikalar vb. Bu skntlar yaarken tesisiniz durmak zorunda bile kala-
biliyor. Ama Trkiyeden bir firma olsa mal gnderin paray gnderelim deme imknnz
olabilir. Biz bir kere byle bir almda paray transfer ettik. Burdaki banka hibir kesinti ol-
madn sylyor ama alc banka kesinti, yzde on kesinti olduunu sylyor. Yaanan
sknt kur farkndan kaynaklanm ama firma mal gndermedi. Bizim rtl deneimiz
yok ki eksik dedikleri paray tekrar gnderelim. Sizi bir defa baml klyorlar. Bir ekipman
aldnz diyelim, liraya aldnz ekipman iin yl sonra fiyat istediinizde sekiz lira
fiyat verebiliyorlar. Mecbursun ordan almaya, farkl bir rn aldnda yapya uymuyor,
yapy komple deitirmek ya da revizyon yapmak zorundasn. Bu ise size daha pahalya
mal oluyor.
dare ve personel problemleri... Atksu artma tesislerini iletmek iin kalifiye personel, tek-
nik eleman bulmakta skntlar yaanyor. Bir mhendisin iyi bir proje retebilmesi iin be-
on yl alm olmas gerekiyor. Devletin bir atksu politikas yok. Avrupada atksu tesisle-
rinde alanlar tevik ediliyor, ypranma pay hesaplanyor, emeklilik yalar ayr hesapla-
nyor. Biz de byle bir ayrm yok.
ok uluslu irketler gelip artma tesisleri kuruyorlar ama kendi koullarna uygun artma

tesisleri dizayn ediyorlar. rnein kendilerinde yaprak problemi ya da tuvalet kd prob-
lemi n srada. Bizdeki problemler ise ok farkl olabiliyor. Siz kendi gereklerinize uygun
bir artma tesisi kurmazsanz, kurduunuz tesis haliyle almaz. Bir gnlk yamur sonras
tm malzemelerin ne hale geldiini gryoruz:
Bu fotorafta pompa alt yatanda arkdalarmzn nasl altn gryorsunuz. Bizim
kullandmz artma tesisinde kaba zgara yoktu. Doru bir fizibilite almas yaplsayd
kaba zgarann gerekli olduu tespit edilebilirdi. Biz daha sonra eklemek zorunda kaldk.
Dnemsel yamurlarda, zellikle sonbahar, ilkbahar yamurlarnda, Diyarbakrn zemini
de dz olduu iin kanalizasyon yapsnn iinde bir sr malzeme birikiyor ve ilk iddetli
yamurda bunlar toplanp geliyor. Burada kaba zgara nnde biriken kumu arkadalar-
mz elleriyle temizliyorlar.
Bu fotorafta iki arkadamz gryorsunuz,
kumun zerinde duruyorlar. Suyun dt
noktann ykseklii 2,4 m. Pompann nn-
deki haznenin yzmetrekare olduunu d-
nelim. Bu alanda 200 m3 kum var bu resimde.
Bir 100 m3 kumun da kum tutucu nitesinde
olduunu dnn, bir de bypasstan tap gi-
den kumu dnn. Oysa dizayn edilen tesisin
gnlk 10 m3 kumu ayrma kapasitesi bulun-
makta. Bu zaten tesisi ay, drt ay durdurur.
Bir de bu kumun temizlenmesi iin bir yap
yok. Vinler yardmyla, gnlerce alarak bu
kumu dar karp tekrar tesisi altrabiliyor-
sun. Byle bir tesis olmasa da olurdu. Bunun
zerine biz farkl bir yap gelitirdik. Bir bypass

sistemi oluturduk. Yln drt ay tesis duracana ilk yalarn balad an suyu bypass
sistemine iletip tesisi ayakta tutmaya altk. Bu yntem doru mudur? Deildir. Yapt-
mz ilemle kumu derenin yatana veriyoruz, yani derenin tabann ldryorsunuz, de-
redeki canllarn yaam alanlarn yok ediyorsunuz.
Atksu artma tesislerinin nemini aslnda u soruyla bulabiliriz: Neden atksu artma te-
sislerine ihtiya duyulmutur? lkel komnal toplumlarda, feodal toplumlarda insanlar
doadan aldklarn son zerresine kadar tekrar doaya veriyorlard. ok uzak deil, 20 yl
nce kymde yaananlardan bahsedeceim. Sabah oturumda da Oscar Olivera Latin
Amerikadaki halkn nasl doayla i ie yaadndan bahsetmiti. Bizde mee aalarnn
dallar budanrd, aa kesilmezdi. Dallar toplanr, desteler haline getirilip k iin saklanr-
d. Kn yapraklar hayvanlara yedirilir, dallar snmak ve yemek piirmek iin yaklrd. Or-
taya kan kl ya kerpi yapmnda ya da tarlalara giden sulama kanallarna dklerek gb-
re olarak kullanlrd. Yani doadan aldklarn tamamen geri veriyorlard. Bugnk sanayi
toplumlar ok ciddi kirlenmeye neden oluyor. Baz lkelerde kii bana retilen p mik-
tar yllk 300 kgdr. te bu gibi nedenler atksu tesislerini nemli klmaktadr. Dnya n-
fusunun %40n barndran 80 lke imdiden su sknts ekmektedir. Bu nedenle su kay-
naklar ok iyi deerlendirilmeli ve bu kapsamda atksu ynetimine gereken nem veril-
meli, aklc politikalar gelitirilmelidir. Sadece su kaynaklarnn nasl kullanlaca deil, na-
sl kirletilmeyecei, nasl temiz tutulaca zerinde de durulmaldr. Atksu Artma Tesisle-
ri gerek yerel ynetimler, gerekse merkezi hkmetler tarafndan her ynyle desteklen-
meli ve bu destein karlk grp grmedii ciddi biimde denetlenmelidir. AATler iin
finansmann kredi kurulular tarafndan karlanmas durumunda projeler, yerel veriler ve
zellikler gz nnde bulundurularak hazrlanmal. En azndan evre Bakanl bu adan
teknik personel yetitirip yerel ynetimlere destek olabilir. Atl tesislerin ortaya kmasn
engelleyebilir. Atksu Artma Tesislerine kendi enerjilerini retebilmeleri ynnde destek
verilmeli. Diyarbakr Atksu artma tesisi gnlk 3500 m3 metan gaz, yllk 3100 m3 stabi-
lize amur retmektedir. Bu gazn ve amurun yaklmas yolu ile tesisin enerjisinin ok b-
yk bir ksm retilebilir. Yerel ynetimlerin bu tip tesislere sahip olabilmesi iin destek-
lenmesi gereklidir. Yerel ynetimler niversitelerce desteklenmeli. Bu destek hem tasarm
hem de iletme anlamnda olmaldr. Hkmet Atksu Artma Tesisi olmayan veya sorunlu
olan yerel ynetimleri desteklemeli. Yeni bir kanun karld 2010 ylna kadar atksu art-
ma tesisi, biyolojik artma tesisi yapmak zorundasnz diye. Tamam, kanun karlyor ama
buna hkmetin destek vermesi lazm. Eer yerel ynetimlere bunu brakrsanz onlar bu
konuda uzman deiller ki ! Bu durumda onlar kredi kurulularnn eline brakm oluyorsu-
nuz. Kredi kurulular geliyorlar tesisi kuruyorlar, tesis almyor ve atl bir ekilde duruyor.
Bu anlamyla, kredi kurulularnn yatrmlar teknik anlamda denetlenmeli ve yanl uygu-
lamalarn nne geilmelidir. Atksu amurunun bertaraf ile ilgili almalar yaplmal, ta-
rmsal kullanm desteklenmeli. Atksu artma tesisi dearjnn tarmda kullanm konusun-
da politikalar gelitirilmeli, finanse edilmeli, kullanclarn bilinlendirilmesi salanmaldr.

Salon konumalar
Salondan
Ben bir yanlsamandan bahsetmek istiyorum. Konumac arkadalar da bahsettiler.
Adem-i merkeziyetilik, yerinden ynetimden bahsediyoruz ama bu konuda ciddi skn-
tlar var. Ekolojik bir toplum iin bu iki kavram tek bana yeterli deil. Avrupadaki dere-
beylik, Osmanldaki tmar sistemi, Krtlerdeki mir sistemi tek bana demokratik bir yne-
tim biimi oluturmad. Toplumsal ekoloji temel sorunsal u ekilde formle etmekte; in-
sanlarn doaya tahakkm aslnda insann insana tahkkmnden kaynaklanmaktadr. n-
sanlar arasndaki iktidar ve ekonomik kaynaklar zerinde oluturduklar tahakkm ilikile-
ri insann maalesef doaya tahakkmn, doaya basksn beraberinde getiriyor. Bizim
de unu bilmemiz gerekiyor ki ihtiyalar salt nfus artna falan balamamak gerekli. Bir
eko-tketim standartn net olarak ortaya koymak lazm. Bunu ben DSKye neri olarak da
sunuyorum. Aslnda insann bir eko-tketim standard, su konusunda da belirlenebilir. Ve
bu tketimi aan her m3 iin ok fazla miktarda zaml olarak su tarifelendirilebilir. Toplum-
sal ekoloji ayrca insanlarn demokratik, katlmc bir a iinde kendi toplumsal sistemleri-
ni ve kaynaklarn doayla btncl bir ekilde ynetmesidir ksaca. Su kaynaklarnn kul-
lanmnda da o blgede yaayanlarn katlm gerekmekte ama bu bir bilin meselesi ayn
zamanda. Bizim kltrmzde havadan sudan sebepler, havadan sudan konumak de-
nir. Yani hava ve su o kadar nemli konular deildir. Oysa biz dnden beri suyun canllk
iin, insan iin ne kadar nemli ve gerekli olduundan bahsediyoruz. Bu bak asn top-
luma yaymak nemli. Ve DSK bu konuda rol alabilir. Mahallelerde, sokaklarda, insanlara
birebir sivil toplum kurulular araclyla eitim verilebilir. Suyun yaamsal dngs anla-
tlp, insanlarn sudan sebeplerle suyu deersizletirilmesi anlayn ortadan kaldrabilir.
Su kaynaklar zerindeki tehlikeler anlatlabilir ve bunlara kar tedbirler alnmasnda onlar
da iin iine katlabilir. Yani topyekn bir bilin oluturulmas gerekiyor su konusunda. Bu
bilin olutuktan sonra aslnda siyasi erk ya da toplumsal sistem bunu rahatlkla rgtle-
yebilir. Ama suyu bu kadar deersiz olarak gren toplumsal bir kltrle, sizin su konusun-
da bir duyarllk veya bir rgtlenme a oluturmanz mmkn deil. DSKnin sunumla-
rnda teknik konulardan daha ok alternatif su ynetim politikalarndan ve bunlarn nasl
yaplacandan bahsetmeleri daha iyi olurdu.

Menaf eker (GABB)
Jaime Morelle bir soru soracam. 2006 ylnda spanyadaki modelleri inceleme ansmz
oldu. spanyadaki yerel ynetim modellerine baktmzda katlmc yaklamlar, katlm-
c yerel planlamalar konularnda epey ileri noktadalar. Gl ehir ve kent birlikleri var.
Kendisi sunumunu yaparken zellikle efafama ve hesap verebilirlik konusunda nemli
noktalara deindi. Ancak ok da iyi biliyoruz ki son yllarda en byk yolsuzluk spanyada
Marbella Belediyesinde ortaya kt. Hatta belediye alanlarnn yzde 98inin bu yolsuz-
lua dhil olduu sylendi. Bu konuda, yani zellikle katlmc, efaf ve hesap verebilirlik
konusunda gl olan bir toplumsal yapda byle bir riskin ortaya kmasnn nedenini
neye balyor?
Arif Ali Cang
imdi havza ynetimden bahsedildi. Bir de havzalar aras su aktarmndan bahsedildi. Ja-
ime Morell blgesel dnmemek gerekiyor dedi. Bir havzada su var ve dier havzada su
yoksa ona su aktarlmas gerekir anlamn m karacaz bundan. Havzalar aras su akta-
rmnda suyu alnan havzann ekolojik olarak nasl etkilenecei hakknda da deerlendir-
mede bulunabilir misiniz?
Recep Akda (DSK)
Jaime Morell konumasnda bir dernekten bahsetti. Bu dernek hakknda biraz daha bilgi
verebilir mi? Otuz tane kamu irketinden bahsetti, yanl bir tercme mi oldu acaba? irket
mi, kamu kurumu mu? Burada yanl bir anlalma olmasn diye soruyorum. Bir de bu der-
nein etki, gc nedir? Kamunun planlamasna, devletin planlamasna katlabiliyor mu ya
da ne yapyor, biraz daha aabilir mi?
Ercan Ayboa
Jaime Morelle bir soru soracam. Avrupa Birlii Su ereve Direktifinin olduunu baz-
larnz bilir. Bu Avrupa Birliinin 10 yl nce kard bir direktif. Su kaynaklarn btny-
le ele alyor. Su kalitesiyle de ilgili birok belirlemede bulunuyor. Su ereve Direktifinin,
suyun zelletirilmesi konusunda gr nedir, etkisi nedir? zelletirmeyi kolaylatryor
mu, zorlatryor mu? Sizin bu konuda tecrbeniz ne? Siz Avrupa Birliine ye bir lkeden
geliyorsunuz ve Trkiye belki Avrupa Birlii yesi olur. kinci sorum Yasin Akdoana. Dicle
Nehri zerinde 3 tane daha HES yaplmas planlandn sylediniz. Bu HESler kent merke-
zinin olduu blgelerde mi olacak yoksa daha uzakta m? Kent merkezine yakn yani sizin
belediye snrlarnz dhilinde olursa bu konuda grnz ne olacak?

Son konumalar
Jaime Morell
spanyadaki yerel ynetimlerle ilgili unu sylemek lazm; spanya federal bir sistem de-
il ancak federe olan lkelerden daha fazla yetkilere sahip olan zerk blgeleri var. Bele-
diye kapsamnda en yetkili kii belediye bakandr ve onun zerinde kimse yoktur. Direkt
olarak yasamaya bal alr. Ve her bir rgtn kendi yetkisi var. Tabii ki spanya bir hu-
kuk devleti ve hukukun stn olduu bu lkede bir ekilde sulunun aa karlmas la-
zm. Dediiniz gibi Marbella blgesinde bir yolsuzluk oldu. Bir mafya yesi belediye baka-
n seildi ve Marbellay mafyann bir paras haline getirdi. Ve gerekten bunun byle ol-
duunu gstermek birka yl srd. Bugn artk davalar grlyor ve 78 kii var. Bunlarn
arasnda tane belediye bakan var. Bunlardan bir tanesi vefat etti. Bunun yannda da-
nmanlar var, hatta bir hkim bile bu davann iinde. Yolsuzluk var, yolsuzluk varsa nem-
li olan bunu tespit edip buna kar mcadele etmektir. Dediiniz gibi Marbella kt bir r-
nek. Yaplmamas gerekeni ve ayn zamanda yapann da demesi gerektiini gsteren bir
rnek. spanya 45 milyon nfusa sahip bir lke ve tabii ki baka yolsuzluk rnekleri de var.
Ancak bunlar tespit edilip bunlara kar tedbirler alnyor. Bazen yerel ynetim sisteminin
iinde daha fazla yolsuzluk olabilir ama tespiti daha kolay olmakta.
Havza ynetimiyle ilgili unu syleyebilirim: Ynetilen unsur havzann kendisi. Havza-
y byk harferle sylyorum. Yani kk havzalar, alt havzalar sylemiyorum. Mesela
spanyada 7-8 adet havza var. Bunlar bizim idari birimimiz. Bunu sylerken bunun dn-
da kalan havzalara daha yoksul olan havzalara aktarlabilir. Yani havza ynetimi bahset-
tiimiz blgesel snrlarn dhilinde deil. Bizim baz havzalarmz Portekiz ile paylat-
mz havzalar. Birounu Portekiz ile paylayoruz. Bu havzalar spanyadan daha nce ge-
tii iin bize ait diyemeyiz. Biz ortak bir ekilde idare ediyoruz. Bunun dndaki havzala-
r paylaabiliriz. Ancak havzada ne gibi kullanmlar gerekli bunu belirlememiz lazm. B-
tn kullanm hacimlerini belirlememiz lazm ki buna evre kullanmlar da dhil. Bunu sy-
lerken havzay byk harferle syledim. Bizim derneimiz, evet zel bir dernek. Dernei-
mizin baz savunma amalar var. Bizim savunduumuz kamu ynetimi ve ortaklarmz da
kamu ynetimini savunurlar. Su ynetimi konusunda alan kurululardr ve kamu irket-
leridir. Bunlar Trkiyede var m bilmiyorum. Bunlar yzde yz kamuya ait irketler ancak

ticari ortaklklar ve kr amac gdemiyorlar nk kamuya aitler. Dediim gibi derneimi-
zin birer yesi. nk belediye yetkileri spanyada direk olarak belediyeden veya dernek-
ten elde edilebiliyor. Bu yaplrken bamsz bir belediye ya da belediyeler birlii ile yapla-
biliyor. Mesela Sevillada bizim bir konsorsiyumumuz var ve bunun iinde yz belediye var.
Ve bunlar zerinde yetkilere sahip. Yine sivil toplum da buna dhil, bugn bizim 50 orta-
mz var sivil toplum kurulularndan ve farkl kurululardan. Bunlar toplam 12 bin kullanc-
y temsil ediyor. Bizler bu tr toplantlarn yan sra uluslararas ibirlii platformlarnda a-
lmann dnda yine idareler karsnda kurallarla ilgili arac olurken ya da bir yasa meclise
gelirken ya da politikalar oluturulurken Avrupa dzeyinde, ulusal dzeyde bunlar gerek-
leirken biz bunlara dhil olmalyz. nk bu ayn zamanda Kamu irketleri Birliine de
dhil, bunun bakan Pariste. Biliyorsunuz Paristeki su idaresi tekrar kamulat. Bu yzden
de bunun amac ortaklarn haklarn savunmak, zel irketlerdeki gibi uluslararas bir a
oluturarak dinlenilmeyi hedefiyor. Yani ne kadar byk olursak o kadar fazla kendi neri-
lerimizi uygulatma ihtimalimiz olacak.
Suyla ilgili Avrupa direktifi iin ise, bu direktif hibir koulda zelletirmeyle ilgili bir ey
sylemez, bunu da desteklemez. talyan hkmeti, Berlusconi hkmeti vatandalarna
yalan syledi ve hizmetleri zelletirmeye zorlayan bir yasa kard. Berlusconi, Avrupa di-
rektifini kullanarak bunu yapt ama bu bir yalan. Bu bahsettiimiz ereve direktifi kesin-
likle zelletirmeyi zorunlu klmyor. Sadece havzalara entegre bir ekilde idare yaplma-
l der ve kirlenmi sularn artlmas ile ilgili ve ekolojik hacimlerin tekrar kurtarlmasyla il-
gili direktifer verir. Suyun btn masrafarn, maliyetlerini ele almal yani sosyal planla-
r kendi idareleri belirleyecek. Yine direktif katlmclktan, saydam ve aktif bir katlmclk-
tan bahseder. Avrupada biz bunu yapmay bilmiyoruz. nk Avrupa toplumu devletin-
den bir eyler vermesini ve istemeyi bilir. Ancak sosyal toplum olarak alarak kendi elde
etmeyi bilemez. Belki talya buna iyi bir rnek deil, maalesef Latin Amerika deiliz, maale-
sef nemli bir sosyal toplum gc yok. Avrupada kiiler ocuklarnn eitim grd okul-
larda bile katlmc deiller. Bir tek tuttuklar futbol takmnda katlmclar o kadar.
Erhan etin
Aslnda hidroelektrik santraller bizim iimiz, mesleimizle alakal olduu iin. 3 tane hidro-
elektrik santralin Diyarbakr il snrlar iinde yaplmas planlanyor. Bununla alakal birka
ey daha syleyeyim. lkedeki tm mhendis odalar hidroelektrik santrallerine kar. Bu
ii bilenler mhendislerse bunlarn dinlenmesi gerekir. Buna neden karyz? nk alter-
natif enerji kaynaklar var. Gne, rzgr enerjisi; dalgalardan enerji elde etmek mmkn.
Trkiye rzgr ve gne potansiyeli asndan ok zengin. Bunlar deerlendirilmiyor. As-
lnda deerlendirilmemesinin nedeni neoliberal politikalar ve fosil yakt irketlerinin bra-
kn alternatif enerjileri desteklemelerini, bunlar iin yaplan ARGE almalarn bile sabo-
te etmeleri. Hkmetlere bask kuruyorlar. Hidroelektrik santrallerde de ayn ey geerli,
dnyada ka tane firma hidroelektrik santral kurabiliyor ya da termik santral kurabiliyor ?
Bunlar hkmetleri bask altnda tutarak, bunlarn yaygnlamasna neden oluyor. Bir ele-

tiri yapld, DSKnin sunumlar teknik oldu diye. DSK sunumlarn tamamen politik eleti-
riler zerinden de yapabilirdi ama sempozyumun kurgusu iinde bizden istenen su yne-
timi konusunda yaanan pratik sorunlar her boyutuyla anlatmamz ve zmler konusun-
da konumamzd. Biz de bunu yapmaya altk.
Yasin Akyol
Jaime Morellin bahsettii kamu-kamu ibirlii hakknda bir eyler sylemek istiyorum.
Biz bahsettii ekle ok uygun almalar yapmyoruz ama benzerlikler bulunmakta. Ben
DSKde yldan beri alyorum. lk geldiimde grdm eksiklerden bir tanesi de
merkeze bal yerellerin bilgi ilem asndan ok yetersiz olduuydu. Tabii bunu ama-
nn yoluna baktmzda bir stanbul firmasnda ya da Ankara firmasnda alan birini ge-
tirip Diyarbakrda, Diyarbakrn bir ilesinde bilgi ilem biriminde altrmak ok zor. Bu
nasl alabilirdi? Bir koordinasyon ierisinde grup oluturarak zebilirdik. st dzeydeki
belediyelerde -buna DSKde dhil- bilgi ilem personelinin kendi bilgi ve deneyimini alt
kademedeki belediye alanlaryla paylalmasyla zlebilirdi. Bu, u an yaplabilir du-
rumdadr ama zerinde almak gerekiyor. Bir dier konu ise kurmu olduumuz sistem-
lerin yine baka irketler tarafndan ynetilmesiyle ilgili. Normalde irket gelir size siste-
mi kurar, her yl bunun yllk bakm szlemesini nnze brakr ve bu sre devam eder.
T ki yeni teknoloji kncaya kadar. Yeni teknoloji ktnda da tm sistem deitirilir.
yl nce biz bu ii byle devam ettirmemeye karar verdik. Ve bu anlamda Abone Bilgi Y-
netim Sisteminin kurumun kendi personeli tarafndan yazlmasna karar verdik. u an iki
kii bu ii yapmaya alyoruz. Burada asl sorun, mentalite asndan iyi durumdayz ama
bunlar hayata sokabilecek g noktasnda yani para noktasnda sorun yaamaktayz. Pa-
rayla birlikte nmz tkayan bir mesele de mevzuatla ilgili. nk u an bizim kamu ku-
ruluunun vermi olduu maa, darda bilgisayar mhendisine denen maan yarsna
veya te birine yakndr. imdi byle bir eleman istihdam etmemiz ve buraya getirmemiz
ok zor. Mevzuatta da verilecek crete getirilen snrlamayla da imknsz hale geliyor. Ge-
riye kalan, bizim bu blgeye olan duygusal bamzdan dolay burada bu maalarla alp
daha iyisini retme duygusu kalyor. Bunlarn Avrupadaki yansmalar nasldr bilmiyorum
ama muhtemelen bizden daha iyidir. Biz u an bu mentalitedeyiz, daha iyisini yapabiliriz
ama hem maddi hem de mevzuat asndan ciddi deiikliklere ihtiyacmz vardr diye d-
nyorum. Teekkr ederim.

6. Oturum:
Sonu Deklarasyonu
Sonu deklerasyonu iin katlmclarn nerileri, katklar
Avukat Seyfi Fidan (DSK Genel Mdrl)
Bize gre yeni bir dnce yeni bir dildir. Buradaki konumalardan da anlalaca ze-
re su haktr ayr bir dnya grdr su ihtiyatr ayr bir dnya grdr. Bizce buna
dikkat edilmelidir. Mteri kavramndan zellikle uzaklalmaldr. Zira biz kendi katld-
mz su kanal idareleri toplantlarnda biraz yalnz kalyoruz diyebiliriz. Bu toplantlarda
hep mteri kavram kullanlr hatta SKde abone ilerine Mteri Hizmetleri Daire Ba-
kanl denildiini biliyorum. Ancak yasal mevzuattan kaynakl nedenlerle ismi deitiril-
di son zamanlarda ve abone ileri denildi. Bir de taeronlatrmaya kesinlikle karyz. n-
k taeronlatrmann klelik dzeni olduunu dnyoruz. Bakanlar Kurulunun yayn-
lad norm kadro ynetmeliklerine gre su kanal idarelerine biilen rol udur, sadece st
dzey yneticilerden oluan bir ynetim birimi dier ileri ise ihalelerle taeronlatrn ve
hizmet almlaryla yapn denilmektedir. Bizi bekleyen gelecekteki en byk tehlike budur
diye dnyorum. Bir de sonu bildirgesine unun eklenmesini istiyoruz; suyun havza-
lar baznda ynetilmesi ve ynetiminin de birlik meclisleri tarafndan yaplmas. Birlik mec-
lislerinde blge halknn setii temsilcilerin de olmas gerektiini dnyoruz. Teekkr
ederim.
Arif Ali Cang
ncelikle bu toplanty dzenleyen arkadalara, Su Hakk Kampanyasna, GABBa ve
DSKye teekkrlerimi sunuyorum. Gerekten ok kapsaml bir alma, ben zmirden
geldim, geldiime dedi, ok ey kazandm. zellikle DSKden sunum yapan arkadalarn
kendi alanlarnda geekten yetkin olduklarn, bilimsel olarak yetkin olduklarn ve politik
olarak da donanml olduklarn, bilinli olduklarn gzlemledim. Bunun yannda nerile-
re de ak olduklarn grdm ki DSK bu durumda gerekten rnek gsterilmesi gereken
bir sular idaresidir. Ben rnek gstereceim DSKyi. nmzde 2011de bir seim var ve
seimden nce nmzde bir yasa tasars var: Tabiat ve Biyolojik eitlilii Koruma Yasa
Tasars. Ben buna tabiatnz kurusun yasas diyorum. Sonu deklarasyonunda buna ili-
kin bir-iki cmle gemesinde yarar var. Sadece sonu bildirgesinde sylemekle kalmamak
gerekiyor, bu yasa tasarsn nlemek iin baka trl kampanyalar, baka trl almalar,
referandum sand m kuracaz, neler yapacaz onlar nmzdeki gnlerde deerlen-
dirmemiz gerekiyor nlemek iin. Elimizden geleni yapmamz gerekiyor. Ve bu kapsam-
da 2011 seimlerini suyun tartld, ekolojinin tartld, bir anlamda seime giren par-
tilerin ve adaylarn ekolojik politikalarnn, yaama baklarnn ne olduunun ortaya ka-
ca bir seime dntrebilirsek sanrm en nemli kazanmmz bu olacak. Bu yasa tasa-

rsn nleyemezsek burada bir g kayb oluacak. Eer nleyebilirsek, seimden sonraya
braktrabilirsek seim dneminde de tartlmasn salarz diye dnyorum. Sonu bil-
dirgesinde somut olarak gemesi asndan nerim, suyun kamu tarafndan idare edilme-
sinin nndeki yasal zorluklara deinmekte yarar var. 2560 sayl yasada krll esas alan
tarife belirlemesine ilikin dzenleme, daha da nemli olan 4736 sayl kamu kurum ve ku-
rulularnn rettikleri mal ve hizmetlerin tarifelerinin belirlenmesine ilikin yasa ok ak-
a kamu kurumlarnn ticari irket gibi ynetilmesini ngren, hatta emreden yasalar. Bu
iki yasaya deinmekte yarar var. Bunun kaldrlmas gerekir, nk bu yasalar olduu sre-
ce sizin insanlarn yaamlar iin gerekli olan suyu cretsiz verme ansnz biraz zor. Mah-
kemelerde srnmeyi gze almanz gerekiyor. Bildirgenin bir yerinde, benim arzum, bir
miktara kadar suyun cretsiz verilmesinin yani insann zorunlu ihtiyac olan suyun cretsiz
salanmas gerektiinin de vurgusunun yaplmasnda fayda var. Eer su olmadan yaam
srmyorsa, ynetimlerin, devletin, kamu kurumlarnn grevi ncelikle bizim yaamm-
zn idame ettirilmesini salamaksa, bunu vurgulamakta yarar var. Belki 10 tona kadar gibi
sembolik bir miktar belirlenebilir ama dorusu hane halkna yetecek miktarda demek ge-
rekiyor. Teekkr ederim.
Menaf eker (GABB)
Yakn bir srete tabiata ve doal varlklara ilikin yasa meclise gelecek, mevcut haliyle
Trkiyenin doal kaynaklarn riske sokaca konusunda ciddi kukularmz ve kayglar-
mz var. Bu yasa tasarsna kar, verimlilii esas alan, katlmcl esas alan, demokratik-
lemeyi esas alan yeni bir doa ve tabiat varlklarn koruma yasasnn meclisten gemesi
en byk arzumuzdur. Var olan yasa tasarsnn geri ekilmesi lazm. Biz GABB olarak bl-
ge belediyelerinin zellikle su temini ve ynetimi konusunda ne tr darboazlar yaad-
nn birinci tanklaryz. imdi yakn bir zamanda Bakanlk Personel Rejimi Yasas hazrla-
nyor. UNDP ve Avrupa Birlii destekli Mali dareler Genel Mdrl zel bir proje yr-
tyor Yerel Ynetim Reforumunu desteklemek iin. Bunun iin burada da toplants ve
altay olacak. Belediyelerde zellikle su ynetimi konusunda alan departmanlarda
mevcut norm kadronun yeterli olmadn ve tevik edici olmadn gryoruz. Bu konu-
da daha salkl yerel ynetim ayaklarnn oluturulmas ynnde su ynetim birimlerin-
de alan uygun kadrolarn istihdam konusuna da dikkat ekmekte yarar var diye d-
nyorum. Bu konuda yeni personel rejim yasas hazrlanrken bu konunun ele alnmasn-
da yarar var. Teekkr ederim.
. (salondan)
Sonu bildirgesinde su konusunda toplumsal eitimin vurgulanmas gerekiyor. Yerel su
idarelerinin bu konuda grev almas, sorumluluk almas nemli.

Tommaso Fattori
oumuz Cancuna gidecek. nk Meksika-Cancunda BMnin iklim deiiklii ereve
konferans yaplacak ve bizim tarttmz konular orada yaplacak tartmalarla yakn-
dan ilgili. Bizler buradaki tartmalarda su hizmetlerini konutuk orada da su hizmetleri-
ni konuacaz. Suyun ayn zamanda enerji retmek iin kullanlmasndan da bahsedece-
iz. Suyun doann bir paras olduunu, bir insan hakk olduunu vurgulayacaz. n-
k her ey birbiriyle balantl. Burada btncl bir yaklama ihtiyacmz var. Su, evre,
biyo-eitlilik bunlarn hepsi ayn kavgann konusu ve bununla birlikte yeni demokrasi fik-
ri ok nemli. Demokrasiye geri dn ve zelletirmeye kar, yani karar srelerinin zel-
letirilmesine kar mcadele ok nemli. Suyla ilgili kararlar kim alyor? Yerelde yaayan-
lar kararlar almallar. Su hizmetleriyle ilgili kararlar, barajlarla ilgili kararlar yerelde yaa-
yanlar almallar. Su demokrasidir. Networklarn, alarn kurulmas, yeni modellerin neril-
mesi ok nemli ve hep birlikte ileriye doru bir adm atmak da gerekten ok nemlidir.
Teekkr ederim.
Ercan Ayboa
Bu toplanty bir nevi suyun, su kaynann yeniden kefi olarak da gryorum. Su her za-
man vard, sudan var olduk. Ancak on yllar boyunca su gndemimizde deildi. Son yllar-
daki gelimeler; suyun zelletirilmesi, su kaynaklarnn zelletirilmesi, barajlarn youn
yaplmas, kltrn barajlar gibi yaplarla yok edilmesi su konusunu yeniden gndemle-
tirdi. Suyun kirletilmesi de bunda nemli bir faktrd. Suyun kirletilmesiyle beraber orta-
ya kan hastalklar, tm bunlar su zerine yeniden dnmeye neden oldu. Su konusunda
aratrmalar yaplmaya baland. Son yllarda suyu yeniden ele alrken ne kadar kapsam-
l bir konu olduunu da gryoruz. Su dediimizde aslnda toplumdaki her eyi tartyo-
ruz; beslenmeyi tartyoruz, tarm tartyoruz, enerjiyi tartyoruz, kltrel miras tart-
yoruz, kalknma modelini tartyoruz, kent yerleme konusunu tartyoruz yani her ey
iine giriyor. Buna daha da devam edilebilir. ok kapsaml bir konu olduu ak ve balan-
tlar daha iyi kurmak gerekiyor. Btn ekoloji, evre, kalknma, gelecek tartmasna d-
nyor. Birka yldr bu konuda alyorum ve elde ettiim izlenim bu. Oscar Olivera suyu
vcudumuzdaki kana benzetti, dn yapt konumada. Ben yle gelitirmek istiyorum
bunu; evet su dnyamzn kandr. Eer suyu zelletirirsek suyu kaybetmi oluruz ve l-
rz. Barajlar kurarsak suyun nn tkam oluyoruz o zaman yine lrz.
Oscar Olivera
Su Hakk Kampanyasna teekkr ederim. ok uzak bir lkeden geldim ancak kendimi
gerekten buraya ok yakn hissediyorum. Bu platformda alan herkese teekkr ederim.
Size bir hediye vermek istiyorum: Yerli bir kadn heykelcii. Konumalarmzda toprak ana-
dan bahsettik, sudan bahsettik, kadnlardan bahsettik. Kadnlar ve sular bize hayat veri-
yorlar. Toprak ana bize hayat veriyor. Dolaysyla bu heykelde annesinden st emen bir o-

cuun semboln hediye etmek istiyorum. Su Hakk Kampanyasna hediye etmek istiyo-
rum. Bu figr bize g verebilir, bu gle kendimizi rgtleyebiliriz, seferber olabiliriz, bu-
gnk gerekleri deitirebiliriz. Ayn zamanda kk bir tanr, Aymara tanrsn da hedi-
ye etmek istiyorum. Ant halknn sembol, bereketi sembolize ediyor. DSKye bu hediyeyi
vermek istiyorum. Vizyonlaryla birlikte su ynetiminde baz deiiklikleri ngryorlar bu
nedenle kendilerine bu armaan takdim etmek isterim. ok teekkr ederim.
Jaime Morell
Uzun yllardr biz uluslararas alarda saydamlk, hesap verebilirlik ve iyi ynetiim konu-
sunda alyoruz. Ve bu anlamda biz bu bildirgenin bir gsterge olduunu, bir frsat oldu-
unu dnyoruz. Ayn zamanda katlm konusunda kadnlarn aktif katlmn daha faz-
la nemsemek gerekiyor. Politikada onlarn aktif katlmna ihtiyacmz var. Deklarasyonda
ve almalarda bu konuyu da grebilmeliyiz. Teekkrler.

Uluslararas Su Hakk Sempozyumu
Sonu Deklarasyonu
Bizler, dnyann farkl blgelerinde su hakk iin mcadele eden insanlar olarak
Diyarbakrda Su Hakkn savunmak iin toplandk. Her insann yeterli miktarda ve iyi ka-
litede suya eriim hakkn savunuyoruz. Ayn ekilde yaammzn dayana olan doann
da su hakkn savunuyoruz. Suya eriimin bir yaam hakk olduuna inanyoruz.
Yaamn vazgeilmezi olan su, herkese ve kamuya aittir. Su ve su dngs gezegenimiz-
deki canl yaam iin vcudumuzdaki kan gibi nemlidir. Bu yzden suyu kaybedersek
lrz. Bizler suyun hayatmz asndan nemini Anadolu ve Mezopotamya topraklarnda
yaayanlar olarak iyi bilmekteyiz. Binyllar nce suyun olduu noktalara yerleim yerleri
kuruldu ve suya dayal kltrler gelitirildi. Bizler suyun oulcu anlamlarn doru kavr-
yor ve tm evrene ruh verdiini biliyoruz. Bu nedenle suya meta veya mal olarak baklma-
sn bu ruhun kaybedilmesiyle edeer grmekte ve suyun metalatrlmasn reddetmek-
teyiz. Hkim olan su ynetimi politikalar; baraj ve HESlerin yaplmas, su kaynaklarnn
zel irketlere kiralanmas, nehir sularnn kanallarla baka blgelere tanmas, ynlerinin
deitirilmesi, tekelleen okuluslu su irketlerinin kr etmesine dayal tm uygulamalar
suyumuzu yok ederek, ticariletirerek, aslnda iinde bulunduumuz doayla birlikte biz-
leri de yok etmektedir.
Bu nedenle bizler;
Su kaynaklarnn ekolojik, demokratik, toplum tarafndan denetlenebilir, katlmc,
sosyal adalete uygun ve ekonomik adan rasyonel ekilde yeniden organize edilmesini
talep ediyoruz.
Yerel ynetimleri su hizmetlerinde zelletirmenin karsna kmaya ve alternatif
modeller uygulamaya aryoruz. lkemizde baz kentler yllardr baarl ekilde alter-
natif yaklam gstererek bunun mmkn olduunu gstermektir. Yine yerel ynetimler
kendi gcne gvenerek su alannda dier kamu kurulularyla ortak faaliyetler gelitir-
melidir. Bununla beraber yerel idareler toplumu dzenli ve kapsaml ekilde bilgilendir-
meli ve su hizmetleri konusunda alnan kararlara halk dhil etmelidir. Toplumsal eitime
su konusu dhil edilmeli ve bu yerel ynetimlerin, su idarelerinin grevi olmaldr. Bu er-
evede su konusunda yetkilerin yerele devredilmesini talep etmekteyiz. Ancak yerelleme
ile su kaynaklar ynetiminin demokratik ve ekolojik olmas mmkndr. Kararlarn havza
baznda yerel ynetimlerin, mesleki kurulularn, sendikalarn, su hareketlerinin ve dier
sivil toplum kurulularnn ortaklyla alnmas gerekmektedir.
Su idareleri her canlya ait olan suyu insanlara en temiz ve yeterli ekilde ulatrmak-
la sorumludur. Bu nedenle su idarelerinin zel irketlere tamamen veya ksmen satlmas
veya ticarilemesi mmkn olmamaldr. Sudan kr etme anlay ve bu dorultuda atlma-

s planlanan tm uygulamalardan vazgeilmeli ve insanlarn temel gereksinmelerini kar-
layacak miktarda suyun cretsiz sunulmas yasal dzenlemelerle garanti altna alnmaldr.
Barajlar krsal alanda suya eriim asndan byk bir risktir. Akarsularn o blgelerin-
de yaayan topluluklarn suya eriimini ciddi ekilde snrlandrmaktadr. zelletirmenin
baka eidi olan barajlar, suyun fiziki varln nemli lde deitirerek su dngs-
n tehlike iine sokmaktadr. Bununla suyun kirletilmesi sz konusudur. Bunun dnda
barajlar yerelin zelliklerini ve yerel kltrlerimizi yok etmekte ve insanlar kknden ve
doadan koparmaktadr. Ekolojik dengeyi alt st etmektedir. Blgesel ya da uluslararas
ilikilerde hegemonik bir g unsuru olarak kullanlan barajlar ihtiya duyduumuz bar
ortamn deil, atmay ve dmanlklar arttrmaktadr. Bunlara yol aan tm baraj pro-
jelerinden hzla vazgeilmelidir.
Toplumun sal asndan suyun ne kadar nemli olduunu son yllarda lkemiz-
de deiik su krizlerinde grdk. Tm insanlara yetecek kadar nitelikli su kayna olma-
sna ramen hala temiz suya ulaamayan insanlarn olmas suyun adil ve eit bir biimde
datlmamasyla ve ynetilmemesiyle ilgidir. klim deiiminin insanlar ve ekosistemler
zerindeki temel etkileri su vastasyla olmaktadr ve bunun var olan adaletsizlii daha da
keskinletirecei ok aktr. klim deiikliini durdurmak iin bir an nce yenilenebilir
enerji kaynaklarnn kullanmna geilmeli, enerji verimlilii ve tasarrufu uygulamalar ya-
plmaldr. Byk barajlardan elde edilen elektrik enerjisi ise yenilenebilir enerji kaynaklar
arasnda grlmemelidir.
Doal sit alanlarn tm zelletirme uygulamalarna aacak, HESler, maden ilet-
meleri, kentleme ve enerji yatrmlarnn nndeki tm engelleri kaldrmay hedefeyen
TBMMnin gndemindeki Tabiat ve Biyolojik eitlilii Koruma Kanunu Tasarsn redde-
diyoruz.
Doal kaynaklarn kullanmnda insan ve doann ayrlmazl temelinde btncl
bir yaklam benimsiyor, doal kaynaklarn korunmasnn, temel hak ve zgrlkler ara-
snda ele alnmas gerektiini savunuyoruz. Buna uygun btncl bir yaklamla yeni bir
anayasa oluturulmasnda aktif olarak katlacamz ve mcadele edeceimizi aklyoruz.
6 Kasm 2010
Diyarbakr

Su Yaam Hakkdr. nsan Hakkdr.. Herkesin Suya Ulama Hakk Vardir. Yerel
Ynetimlerin Temiz Kullanilabilir Suyu Herkese Ulatrma Grevi Vardr. Su Ticari
Mal Gibi lem Grmemelidir.
Dikili Belediyesi ayda 10 tona kadar su tketiminden para alnmamas, belediye
alanlarna yzde 50 orannda indirimli su tarifesi uygulanmas ve geciken su borlarnn
gecikme zamlarnn afedilmesine ilikin uygulamalar nedeniyle kamuyu zarara
uratmak, grevi ktye kullanmaktan haklarnda dava ald. ki yl sren davann beraatla
sonulanm olmas; hem suya eriim hakknn kabul hem de bu hakkn kamu hizmeti
olarak kabul asndan nemli bir kazanmdr. Ama bu hakk savunmak ve hayata geirme
konusunda bir ok bask srecini gze alabilenler asndan. Bu balamda Dikili Belediye
Bakan Osman zgven ile de bir rportaj yaptk. Kendisine katklarndan dolay teekkr
ediyoruz.
Su hakk kampanyas: Osman bey, 5-6 Kasm tarihlerinde Diyarbakrda Uluslararas Su
Hakk Sempozyumu dzenledik. ki gn sren Sempozyuma Bolivya, spanya, talya ve
Iraktan katlan konumaclarmz vard. Trkiyeden ise sizin de avukatlnz yapan Arif
Ali Cang konumaclarmz arasndayd. Sempozyumu Diyarbakr Su ve Kanalizasyon
daresi (DSK)ve Gneydou Anadolu Belediyeler Birlii (GABB)ile birlikte organize ettik
ve blge belediyelerinden otuza yakn katlm gsterdi. Sempozyum boyunca ska
belediyenizin ismi geti, sunum yapan konumaclar Dikili rneinden bahsettiler.

Neden 10 tona kadar suyu vatandalara cretsiz vermek istediniz? Vatandalarn

bu uygulamaya yaklam ne oldu? Neden size dava ald? Dier yerel ynetimler
bu uygulamay nasl karladlar, aranzda bir dayanma oldu mu?Belediyenizinsu
dnda da alternatif uygulamalar varm, siz uyguladnz yntemi alternatif olarak
deerlendiriyor musunuz?Dikili bir model olabilir mi? Bize, Dikilide yaananlar
anlatabilir misiniz?
Osman zgven: Belediye ynetimleri yerel iktidarlar olmaldrlar. Elbette konuya ilikin
mevcut yasalar henz btnyle byle ynetebilmeye izin vermemektedir. Bu nedenle,
bir yandan merkez-yerel btnl iinde, zerk yerel ynetim yaplar iin mcadele
edilirken, dier yandan da, her alanda, bu anlaylar dorultusundaki uygulamalar
oaltarak yaama geirmeliyiz. Halkn ynetimi olmann yolu da buradan geiyor.
Tabidir ki bu tarz politik anlaylarn ve uygulamalarn n engellerle, rizikolarla ve
tuzaklarla doludur. Ben kendi deneyimimde onlarca kez bu durumlarla karlatm.
Braknz ktidar-muhalefeti ve egemen-karc kii ve guruplar, iinde bulunduum
siyasi yap iinden bile az itiraz sesi duymadm. Biz her alanda halkn belediyesi olma
abas iindeyiz.
Su meselesindeki uygulamamzn temelinde de insan ve dnyaya ilikin inan - politik
anlaylarmz yatmaktadr. Bize gre su yaam hakkdr. nsan hakkdr. Her insann temiz,
kullanlabilir, iilebilir suya ulama hakk vardr. Belediyeler de kamusal olanaklarla bunu
dzenlemek durumundadrlar. Asgari dzeydeki ihtiyalar, herhangi bir cret demesiz

karlanmaldr. Biz bu noktadan hareketle bir yandan tasarrufu da zendiren 10 ton a
kadar kullanlan suyu insanlarmza parasz ulatrma karar aldk ve yllardr uyguluyoruz.
Halkmz bu uygulamay sevinle karlad, karlyor. Tabi Tuzu kuru olanlar ve
muhaliferimiz uygulamamza kar bo durmadlar. ikyet edildik, yarglandk. Sonunda
beraat ettik. Uygulamamz devam ediyor, ancak imdi 10 tona kadar su harcayan
insanlarmzdan 1 kuru alyoruz. Devlet sonunda bizi bylesi bir hileye zorlad. nce
bedava idi imdi 1 kuru.
zc olan udur ki, yesi bulunduum siyasi partiden seilerek belediye bakanl
yapan hibir arkadamz, hibir ynetim ayni uygulamay yaama geirme cesareti
gstermedi, gsteremedi. Zaten dier parti yesi belediye bakanlarndan bu tr
uygulamalar beklemekfazla iyimserlik olur.
Bu uygulama alternatif bir uygulamadr. nsana, hayata bakla ilgilidir. Herkese bunu
anlatmaya alyoruz. Umuyoruz bu, daha fazla ynetici tarafndan anlalr. zellikle
yesi bulunduum partinin yeni ncelikleri arasnda bu tr uygulamalarn da yer
alacan dnyorum.
Bizim politik olarak nceliklerimizi en bata yoksullar olmak zere isizler, iiler,
memurlar, kyller, kk esnaf, kk ve orta sanayici gibi kesimler oluturuyor. nsan
haklar ve demokrasi oluturuyor. Tm karar ve uygulamalarmz, bu nceliklere gre
belirlemeye aba gsteriyoruz. Suya ilikin uygulama bir rnek. Ekmein en ucuza halka
ulatrlyor olmas da nemli dier bir rnek.
Salk alannda, cretsiz muayene, ehir ii ulamda en bata rencilere cretsiz
uygulamalar, eitim destekleri, okullarn cretsiz jeotermalle stlmas uygulamalar,
baka bir belediye ynetimi mmkndr anlaynn rnleridir.
12 Eyll askeri faist diktatrl sonrasnda gerekletirilen, bir demokrasi platformu
olarak Elendiren dndrenfestivallerin ilkleri de bu kentte gerekletirilmiti.
Bize ynelen haksz saldrlarn, ikyetlerin znde yatan rvetten uzak, temiz, drst
Halk-sol belediyecilik anlaylarmzdr. Bu nedenle de iktidar her tr engeli karr ama
en kk bir destei bile bizden esirger. Olanaklarmz ok snrldr.15 bin nfusa gre
alnan destekle, yaz aylarnda 150 bini aan insana hizmet ulatrmaya alrz.
Bizim yapmaya uratklarmz, alternatif anlamda bir belediyecilik anlayndan
kaynaklanyor.
Bu mmkndr.
Yeter ki, inanlsn, vicdanlarn sesi olunabilsin...
Yeter ki, Baka bir Dnya Mmkndranlayna sahip olunsun...
Yeter ki, hayal edilebilsin...