Yeniden NSAN NSANA stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Psikoloji Blm'nden lisans diplomas alan Doan Ccelolu, ABD'de

Univesity of Illinois'de Dil Psikolojisi (Psikolinguistik) alannda doktora yapmtr. Daha sonra stanbul niversitesi, Hacettepe niversitesi ve Boazii niversitesi'nde retim yesi olarak grev yapan Ccelolu; bu arada bir yl sreyle Fulbight bursuyla ziyareti profesr olarak University of California, Berkeley'de aratrma yapmtr. Doan Ccelolu'nun uzmanlk alan alglama, renme ve dil psikolojisidir. Bilimsel yaynlarnn birounu iletiim konusunda yapmtr; bu yaynlar, ayn toplumda yetimi insanlar arasndaki iletiim ilikilerini olduu kadar, farkl toplum ve kltrlerde yetimi kiilerin iletiim ilikilerini de kapsar. Halen California State University, Fullerton'da Office of International Education and Exchange'de (ABD) direktr yardmcs olarak grev yapan Doan Ccelolu, renme Psikolojisi, Eletirel Dnme, Alglama Psikolojisi, Bilisel Psikoloji vc Kltrler Aras letiim alanlarnda dersler vermektedir. ::::::::::::::::: Doan Ccelolu Yeniden nsan nsana 8. Basm ::::::::::::::::: SUNU Gzden geirilerek geniletilmi bu bask iki ksmdan oluuyor. Birinci ksmda insan ilikilerinin temelini oluturan iletiim

sreleri, bizim topluma zg gzlemlerle ayrntl olarak; sunuluyor. kinci ksmda, iletiim ilikilerinin temelinde yatan kltrel varsaymlar erevesinde, toplumumuzda yer alan baz iletiim olaylar inceleniyor. nsan nsana daha nceki basklarnda byk ilgi grm ve toplumun deiik kesimlerinden olumlu eletiriler almtr. Kitabn daha nceki basksnda ele alnan bireysel ilikilerin tesinde, toplum ve kltr sorununa da deinildii iin, imdiki geniletilmi yeni basksnn daha da ilgi ekeceini umuyorum. Deerli karikatrist Erdoan Bozok'un izgileri; iletiim gcn arttrmakta ve kitaba dilin tesinde ayr bir anlatm zenginlii getirmektedir. Aziz Nesin, baz hikayelerini almama izin vererek, benim anlatm gcmn tesindeki renkli insan manzaralarn ve onlarn bize zg ilikilerini, kitapta yanstmama olanak salad. Her iki sanatya da destekleri iin teekkr ediyorum. Deiik gazete ve dergilerde kan yazlarnn bazlarn konu aldm etin Altan, Refik Erduran, Hasan Pulur gibi yazarlarn katklarnn nemini de, ayrca belirtmek isterim. Kitabn yazm sresince, deiik aamalarda msveddeleri okuyan Can Bruce, Aye Ccelolu, Nuri akr, Tanju ataltepe, Tayfun ataltepe, Sinan ilesiz, Ahmet Derviolu, Yonca Derviolu, ffet Dorken, stn Dkmen, Jlide Even, Mehmet Metin, Ycel Perinek, Necla Sarkaya, Berkay avkay ve Abdurrahman Tanren'e; konularn konumu ve kitabn slubuyla ilgili nemli redaksiyonlar yapan Remzi Kitabevi sahibi ve yneticisi Erol Erduran'a teekkr ederim. Her bir eletirmen, hem ierik, hem de yazm ynnden nemli katklarda bulundu. NDEKLER I. Ksm: YAAMI ZENGNLETREN YA DA FAKRLETREN SHRL OLAY: BREYLER ARASI LETM SREC 1. Bir iir ve Dndrdkleri 2. letiim Dzeyleri 3. Kelimelerin tesinde: Szsz letiim

4. letiim ve Alglama: 5. letiim Benimle Balar: Kendini Tanma 6. Aramzda Byk Engel: Savunucu letiim 7. itmek ve Dinlemek 8. Srtme ve atmalar 9. letiim ve Toplum II. Ksm: DEEN TRK TOPLUMU NDE LETM 10. letiim Manzaralar 11. Kltr ve letiim 12. imizde atan ki Farkl Dnya ::::::::::::::::: BRNC KISIM YAAMI ZENGNLETREN YA DA FAKRLETREN SHRL OLAY : BREYLER ARASI LETM SREC ::::::::::::::::: Birinci Ksmda, bireyler arasndaki iletiim sreci incelenecek. Bireyler arasndaki iletiim sreci, insan olarak bizi sosyal varlk yapan, yaam zenginletiren ya da fakirletiren nemli bir olaydr.

Bireyler arasndaki iletiim, belirli bir toplumsal ve kltrel ortamda yer alr. Bu nedenle, sk sk toplumumuzdan rnekler vermeye altk; ayrca, kitapta yer alan Erdoan Bozok'un izgileri ve Aziz Nesin'in ykleri de, insanmzn psikolojik ve kltrel renklerini gz nne seriyor. ::::::::::::::::: 1 Bir iir ve Dndrdkleri --Yola knca her sabah; Bulutlara selam ver. Talara, kulara, Atlara, otlara, nsanlara selam ver. Ne grrsen selam ver. Sonra karp cebinden aynan Bir selam da kendine ver. Hatrn kalmasn el gn yannda Bu dnyada sen de varsn! letir dostluunu varla, Bir ksm seni de sarsn.-stn Dkmen Gle yzl, sakin bir renciydi stn Dkmen. Hacettepe niversitesi Psikoloji Blm retim yeleri ve rencileri tarafndan sevilen bu gen, bir gn retmekte olduum --Kiiler Aras letiim Psikolojisi' dersinden sonra bana yaklam ve her zamanki sklgan tavryla, --Hocam bir iir yazdm, ok zamannz almazsa sizin okumanz istiyorum;' diyerek yukardaki iirini bana vermiti.

Her gen belirli devrelerde ak olmu, iir yazmak hevesine kaplm ve kendini dinleyecek anlayl birini aramtr. Byle bir air olma heveslisiyle kar karya olduumu dndm. imden, --stn, iini dkecek baka adam bulamadn m?-- duygusunu geirirken, onu incitmemeye zen gstererek, --Evde okuyaym, daha sonra konuuruz,' dedim. iir ilk okuyuta beni kucaklad; yaamla olan bamn glendiini, kendimle olan ilikimin arttn hissettim; sevgi dnyamn kaplar ald. Gle yznn ve sklganlnn arkasnda, stn Dkmen'in gnl zenginliini grebildim. O aylarda, nsan nsana kafamda son eklini alyordu. Kitabma, sevgi kaplarn aan bu iirle balamaya karar verdim. nsan nsana'nn ilk basmndan 10 yl sonra stn'le konutuumda rendim ki, bu iir, kitabn basmndan sonra defalarca Trk radyo ve televizyonunda okunmu. stn, benimki gibi, okuyucunun da gnl kapsn am; Trkiye'nin sevgi okyanusuna kendi katksn yapm. Neden Bu iir? Evet, ilgin bir sorudur bu: Bu iir neden bu kadar sevildi? Sorunun cevabn iirin iki zelliinde buluyorum: (1) nsann kendine deer vermesi ve sevecenlikle, hogryle kendini kabullenmesi. (2) Yaltlm, kopuk, kaybolmu insan deil; kendiyle, toplumuyla, doayla ve evrenle iliki kurmu bir insan dile getirmesi. liki iinde olan insan yalnz deildir; gnl cokun, yaam anlaml, umutlu bir kiidir. letiim gerei erii ne olursa olsun, bir sorunu zmek iin insanlarn dnce alveriinde bulunmalar, bir baka deyile, iletiim kurmalar gerekir. Uygarca konuma ve tartma becerisinin gelitirilmemi olduu toplumda, bir sorunu zmek amacyla balatlan etkileim, ksa srede srtme ve atmaya dnr. Bylece, varolan zmek yle dursun, soruna yenileri eklenir; dnyann birok lkesinde grlen kanl atmalarn kkeninde,.bilinsiz koullar altnda yaratlan sosyal ortamdaki iletiim dzensizlii yatar. Toplumsal sorunlarn demokratik zm iin karlkl, iki ynl iletiim gereklidir. Byle bir iletiim gerekletirilmedii srece, sorunlarn zmnne ulalamaz. Gc o anda elinde bulunduran otorite emir vererek, toplumsal soruna bir zm getireceine inanabilir. Ancak iletiim kurmadan ortaya atlan ve zorla kabul ettirilen bu tr --zm-- biimlerinin mr, emri veren iktidarn mr kadar

olur; iktidar deiince, yeni otorite eski emri ortadan kaldrr ve ou kere, ncekine taban tabana zt, yeni emirler verir. Zamanla srtmeler oalr, bu tr keyfi emirler daha derin toplumsal buhranlara yol aar. Trk eitim, ekonomi ve ynetim tarihi, bu tr keyfi --emir-rnekleriyle doludur. Niin uygarca iletiim kuramyoruz? Demokratik yaam gerekletirmi demokratik toplumlarn insanlarndan daha m az yetenekliyiz? Elbetteki hayr! Kitabn tmnde, insan ilikilerinin toplumsal ve bireysel ynlerini inceleyerek, bu soruya bir cevap arayacaz. Din esinin ar bast geleneksel otoriter kltr, demokratik bir toplumun temelinde yatan iletiim becerilerini iermez. Demokratik yaam, yeni iletiim becerilerini renmeyi zorunlu klar. letiim becerileri bolukta olumaz; yeni bir dnya ve yaam anlay iinde doar ve geliir. Cumhuriyet hkmetlerinin eitim seferberliine girmesi ve insan potansiyelini deerlendirmek istemesinin temelinde, zgrlk demokratik bir toplum yaratma amac yatar. Kiiler aras ilikilerde daha az srtmesi olan, kavgaya dntrmeden sorunlarn zebilen, ac yerine mutluluun, kin ve nefret yerine destek ve hogrnn yelendii Trk toplumu, kendini deerli bulan, sevgi ve anlayla evresindekilerle iletiim kuran insanlarla kurulabilir. NSAN LKLER NN NEML? Demokratik ada toplum olabilmek iin yeni iletiim becerileri kazanlmas gerektii belirtildi. imdi, yle bir soru aklnza gelebilir: letiim sadece toplumsal amalar gerekletirmek iin mi gereklidir? Hayr! letiim, aslnda hem kiisel, hem de toplumsal bir sretir. Bir baka deyile, iletiim, iki kiiyi iliki iine sokan psikososyal bir sretir. Toplumsal sonularn altnda bireysel davranlar yatar; sosyal gerek, bireyin kiisel yaamndan geerek biimlenir. nsan, ilikileri iinde srekli yeniden tanmlanan bir varlktr; dier insanlarla hi ilikisi olmayan bir insan dnlemez. Baka bir deyile, demokratik toplum yaratabilmek iin, nce bireylerin kendi gnlk yaamlarnda, dier kiilerin grlerine saygl ve hogrl olmay renmeleri gerekir. Bu amala gelitirilmi yeni iletiim becerileri, hem bireyin, hem de toplumun yaamma zenginlik ve saygnlk getirir. Bir insann ilikilerinin nitelii, o insann yaamnn kalitesini belirler. liki sorunlar, gerekte iletiim yani dnce alverii sorunlardr ve yaamn deiik ynlerinde kendini gsterir. Aile yaamnda anne-babanzla aranzda bu tr sorunlar yer alabilir: Fikirlerinizi

dinlemiyor, dncelerinizi srekli olarak bir kenara itiyor olabilirler. Ne zaman konumaya kalksanz, kendinizi bir tartma iinde buluyor olabilirsiniz. Anne ya da baba sizseniz, ocuklarnzla aranzda bu tr srtmeleri siz de gzlemlemekte olabilirsiniz. Bu tr iletiim sorunlar, einiz, nianlnz ya da arkadalarnz arasnda da sz konusu olabilir; arkadalk, meslek seimi, para harcama gibi konularda farkl grlere sahip olduunuz iin, evrenizdekilerle srekli srtme iinde olabilirsiniz. Kiilerle iliki kurma. ynteminizden honut olmayabilirsiniz. Daha yakn arkadalk ilikileri kurmak istediiniz halde, evrenizdekilerin size ilgisiz kaldn, konutuunuz zaman sizi pek dinlemediklerini, hatta konumanz ou kez skc bulduklarn biliyor ve bu durumu deitirmek istiyor olabilirsiniz. Baz kimseler fazla konutuklar, karlarndakilere konuma frsat vermedikleri iin bir iletiim sorunlar olduunu dnrlerken, dierleri, srekli szleri kesildii halde hi seslerini karamadklarndan ikayetidirler. Kimileri, en son sylenecek sz ilk bata sylediklerinden balarnn sk sk derde girdiini dnrken, bakalar, az ve z konumay beceremediklerinden, sz uzatarak kardakinin ilgisini yitirdiklerinden yaknrlar. Burada iletiim sorunlarnn bir listesini yapmann anlam yok; ancak u noktay yeniden vurgulamakta yarar var: letiim sorunlarn zmeden doyumlu bir yaam srdrmek olanakszdr. Yeni kiilerle tanmaktan utanan, tant kimselerle anlaml ilikiler gelitirmesini beceremeyen kimse, bu yzden yalnzlk iinde olduunu bilebilir; ne var ki, daha anlaml derin ilikiler gelitirmek iin ne yapmas gerektiini bilmeyebilir. Bu kiinin, salkl bir kiiliin yan sra iletiim becerileri de gelitirmesi gerekir. nsanlarn ou, doyumlu bir yaam gerekletirme abas iindedir: Uzun yllar okula gitme, meslekte ykselmeye abalama, aileyi en rahat dzeyde yaatmak ve ocuklar en iyi biimde yetitirmek iin urama, anlaml ve doyumlu bir yaam gerekletirebilmek iindir. Doyumlu yaam gerekletirme ynnde en nemli ara ise, iletiimdir. letiim sorunlarnn zm, iyi niyetli ve bu sorunlarn altnda yatan psikososyal srelerin bilinmesine baldr. letiim konusunda bilinlenme, kiiye nemli etkileim olanaklar salar. Bu olanaklardan yararlanarak, doyumlu bir yaam gerekletirmek, kiinin kendini deerli grmesiyle balar. stn Dkmen'in iirsel diliyle sylersek, --Bir selam da kendimize vermemiz;' gerekir. Bir insan

olarak kendimizi anlaml grebilmemiz ise, --Bu dnyada bizim de var olduumuzu, dostluumuzu tm evrene ynelttiimizde, bir ksmnn bizi de saracan,' bilmemizden geer. Bir baka deyile, i ve d dnyayla anlaml ilikiler iinde olan bir insan olmamz gerekiyor. Matematiksel dille sylenirse, iletiim konusunda teknik bilgiler ve beceriler gerekli, fakat kendi bana yeterli deildir. letiim bilgi ve becerilerinin arkasnda gnl zenginlii, sevgi, anlay ve hogr olmaldr. Bu temel olmadan her trl iletiim becerisi, yaln ve anlamsz bir egzersizden ileri gidemez: Bilinsiz bir temel zerine kurulmu zenginlik, dinamik gcnden yararlanlmayan bir alayana benzer. nsan iletiimi, hem kafa hem de gnl zenginlii ister: Biri olmadan dierinin etkinlii yoktur. Bir lkenin trafik dzeni, o toplumun insan ilikilerini yanstan nemli gstergelerden biridir. Trafik, ara kullanan kiilerin birbirleriyle kurduklar ilikilerin tmn ifade eder. Bir lkedeki trafik dzenine bakarak, insanlarn birbirlerine nasl bir tavr iinde olduklarn gzlemleme olana vardr. Gnlk yaammzn nemli bir paras olan trafikteki davranlara, bu amala, ksa bir gz atalm. TRAFK KAZALARI -LETM KAZALARI Her gn karlalan --trafik sorunlar-- aslnda kiiler arasnda ortaya kan --iliki sorunlar--nn tipik bir rneidir. Trafik yasas, ara kullanan kiilerin ilikilerini dzenleyen kurallar kapsar. Tat gibi somut bir nesne ile, srclk gibi ak seik gzlemlenebilen bir davran ierdii iin, trafikte aksayan ynleri grmek daha kolaydr. nsan ilikilerinde aksayan ynleri gzlemleyebilmek trafikte olduu kadar kolay deildir; daha st dzeyde bir alglama becerisi gerektirir. Bu nedenle sze, gzlemlemesi kolay olan trafik sorunlarnn tartmasyla balayalm. Trkiye'nin trafik dzeninin bozukluundan sz edildiini iitmeyen kalmamtr. Trafik kazalaryla ilgili haberler, ou kez, gazetelerin ilk sayfalarnda yer alr. Yln belirli bir haftas --Trafik Haftas-olarak adlandrlarak ister src, isterse yaya olsun, vatandan trafik bilgisi artrlmaya allr. Yurt dnda, daha gelimi lkelerde bir sre bulunmu kimseler, o lkelerdeki trafik dzeniyle yurdumuzdaki trafik dzenini karlatrarak --Bizde niin onlar gibi dzenli bir trafik yok?-- diye yaknr. Ksacas, Trkiye'nin trafik dzeninin karmakark, babozuk olduu sylenir. Avrupa ya da Amerika toplumunun anlay iinde deerlendirilirse, trafiimizin gerekten byk bir babozukluk iinde olduu grlr. Ne var ki, Trk toplumunun yaamn ynlendiren geleneksel kltr anlay erevesinde baklrsa, Trk trafiinde

tutarl bir dzen gzlenir. Trkiye'deki trafiin temelinde bulunan ve onu biimlendiren kurallar, toplum yaamn yneten temel anlaytan kaynaklanr. Bu nedenle, gnlk trafik yaammzda uygulanan kurallar, Batl lkelerin trafik kurallarndan doal olarak farkldr. Kitapta yazl olan trafik yasas Batl lkelerin kurallarna yakn der; ama, sokakta uygulanan trafik yasas Trk toplumuna zgdr ve insan ilikilerini yneten temel anlay yanstr. rnein, --byk aracn gei stnl (vardr)-- kural bize zg, trafik yasasnda bulunmayan, oysa uygulamada geerlii olan bir kuraldr. Yine, --erkek src kadn srcden stndr; kadn src erkek srcye yol vermeli ve onun nne gememelidir-- kural, toplumumuza zg, trafik yasasnda olmayan bir kuraldr. Trafik yasasnda bulunmayan, ama Trkiye'de uygulamada kullanlan yukardaki rneklere benzer daha birok --gizli kural-- gsterilebilir: --Duruma gre krmz kta durulmayabilir--, --Trafik polisi tandksa ceza yazmaz--, --Taksi ofr, zel ara kullananlardan daha ayrcalkldr--, --Resmi aralara ceza yazlmaz-- v.b. Yukarda da belirtildii gibi, trafik, aral insanlarn ilikisi olarak tanmlanabilir. Ne var ki bu iliki, snrlar ve kullan biimleri iyice belirlenmi yerlerde, yani yollarda yer alr. Bu snrlandrmaya ramen, yol zerinde trafik ilikileri iinde olan kimselerin davranlaryla, yz yze konuan insanlarn iletiim ilikileri arasnda byk benzerlikler bulunur. Baz kimselerin, konutuklar kiilerin szlerini srekli olarak kestiklerini gzlemisinizdir. Bu kiiler szlerini kestikleri kimselerden sosyal mevki, prestij ya da ya ynnden, byk bir olaslkla, daha --byk--trler. Sosyal itibar ynnden --byk-- olan bu kiiler, karsndaki sanki konumuyormu gibi, istedikleri anda sze balar. Bu davran biimiyle, trafikte byk aralarn kendilerinden daha kk olan aralarn yollarn kesmeleri, sanki kk aralar yokmu gibi davranmalar arasndaki benzerlik ne denli arpc, deil mi? Bir aracn srcs, yolda kendinden baka ara yokmu gibi davranrsa, trafik kazas olur. Bir kii konuurken, karsndakini nasl etkilediini dnmeden, kendi bildii ynde istediini sylerse, ayn trafikte olduu gibi, --iletiim kazalar-- ortaya kar. nsan ilikileriyle ilgili bu kazalarn sonucunda da --yaralananlar-- ve --lenler-vardr: Ksenler, ayrlanlar ve gcenenler --yarallar--, kendi iine kapanp yalnzla gmlenlerse --lenleri-- oluturur. letiim kazalar, trafik kazalarnda olduu gibi, kazalara yol aan

nedenler bilindii derecede azaltlabilir. letiim konusunda bilgi edinen birey hem kendini, hem de evresindekileri daha iyi deerlendirir ve anlar. Kendi davranlarn deerlendirebilen kimse, kurmu olduu ilikilerin temelinde yatan psikolojik sreleri anlar ve farkna varmadan ortaya kan --iletiim kazalar--n nleyebilme olanana kavuur. SZN KISASI Bir kiinin kendinden holanmas ve kendini dier insanlarla, doayla iliki iinde grmesi, yaamnn anlaml olmasn salar. Gergin bir toplum iinde yayoruz; kiileri kuatan bu gerginlie esir dmemek iin, kiinin kendisiyle ve evresiyle, bilinli iliki kurmas gerekir. Bilinli iletiim, anlaml yaama, anlaml yaam da sakin ruh halinin gelimesine yol aar. Trk insan zgrlk ada anlayn toplumumuzda kk salmas ve filizlenmesi iin --iletiim gereini-- benimsemeli ve zaman kaybetmeden uygulamaya koymaldr. zgr ortam iinde yaplan iletiim, toplum sorunlarnn zmne olduu kadar, kiiler aras sorunlarn zmne de katkda bulunur. letiim alkanlklarnn bazlar, trafik ilikilerinde grlr. Trafik kazalar nasl l ve yarallar ortaya karyorsa, iletiim kazalar da --l-- ve --yarallar-- ortaya karr. Bu tr --l-- ve --yarallar'n says azaldka toplumumuz daha salkl olur. ::::::::::::::::: 2 letiim Dzenleri ::::::::::::::::: Birinci blmden sonra okuyucu umarm, iletiim gereini anlam, insan ilikilerinin yaamn hem zn hem de erevesini oluturduunu kabul etmitir. Bu blmde, iletiim dinamiini gzden geirerek, iletiim varsaymlarn ve iletiimin iki dzeyini inceleyeceiz. TEMEL LETM VARSAYIMLARI Aada ele alnan temel iletiim varsaymlar Amerikal bilim adamlar Paul Watzlawick, Janet H. Beavin ve Don D. Jackson'n (1967) Pragmatics of Human Communication adl kitabnda ileri srlmtr. O zamandan bu yana, insan etkileiminin dinamiini aklamada, bu varsaymlar sk sk kullanlmhr.

Watzlawick, Beavin ve Jackson; be temel varsaym nermitir. Bu be temel varsaym unlardr: l. letiim kuramamak olanakszdr; 2. letiimin iliki ve ierik dzeyleri vardr; 3. Mesaj alveriindeki dizisel yapnn kendi bana bir anlam vardr; 4. Mesajlar szl ve szsz olarak iki tiptir; 5. letiim kuran kiiler ya Eit ya da Eit Olmayan ilikiler iindedir. Olduka kapsaml olan bu varsaymlar iletiim olaylarn incelemek isteyen bilim adam iin temel bir ereve oluturur. letiimin ilk temel varsaym, iletiim kurmann zorunlu oluundan, daha dorusu iletiim kuramamann olanakszlndan sz eder. Bu nedenle, temel iletiim varsaymlarnn tartmasna onunla balyorum. letiim kuramamak olanakszdr Watzlawick, Beavin ve Jackson --davran--n kartnn bulunmadn, baka bir ifadeyle, --hibir ey yapmama--nn dahi, davran olduunu ifade ederler. Bu nedenle, hareket etmek ya da bir ey sylemek kadar, hareket etmemek ya da susmak da bir davrantr ve anlaml bir mesaj oluturur. Bu tr gzlemlerden sonra, vardklar sonucu bir varsaym olarak yle ifade ederler: Ayn sosyal ortamda birbirlerini alglayan kiilerin iletiim kuramamalar olanakszdr. Bir otobs yolculuu yaptnz dnn; kimseyle konumak istemiyorsunuz. Yannza konukan yal bir bayan oturuyor, uygar insan olmann gerei hafife tebessm ettikten sonra gzlerinizi kapatyorsunuz ve uykunuz ya da baarnz varm gibi davranyorsunuz. Bu durumda ne yaparsanz yapn, ya da yapmayn, yaptnz ya da yapmadnz davrann her birinin bir anlam vardr ve br kii iin bir mesaj oluturur. Gzlerinizi kapamanz, --uykum var -ya da bam aryor-sizinle konuamam;-- mesajn verir. Elinizdeki dergi ya da kitab okumaya devam etmeniz, --okuduum kitap (dergi) daha ok ilgimi ekiyor, kitap okumay sizinle konumaya yeliyorum,-mesajn verir. Gnlk yaamda, belirli bir sosyal ereve iinde yer alan insanlar, farknda olsunlar ya da olmasnlar, birbirleriyle iletiim iindedirler. letiim kurmak iin belirli bir davran gsterme zorunluu yoktur. Hibir davranta bulunmama da, anlaml bir mesaj oluturur. Evli bir ifti ele alarak bireysel dzeyde rnek verelim. Elerden biri, dieri yokmu gibi, srf kendi dnceleri erevesi iinde davranmaya balar ve --Benim ne yaptm seni ilgilendirmez, kendi bildiim ve inandm biimde yaamak istiyorum,-- derse, geree uymayan, hatal bir anlay iinde davranm olur.

rnein, Nizam Bey her Cumartesi akam arkadalaryla buluup kafa ekmeye alm biri olsun. Nilfer Hanm ise, her Cumartesi akamn amca, day, hala ve teyzelerinin de katld geni aile toplantsnda geirmeye alm biri. Bu kiilerin evliliklerinin salkl bir izgide yol alabilmesi iin, elerin birbiriyle konuarak, Cumartesi akam konusundaki beklentilerini akla kavuturmalar gerekir. Belki de, bu konuda itenlikle kabullenebilecekleri bir uzlamaya varacaklardr. Nizam Bey, evlenmeden nceki davranlarn srdrrse, karsna, --Sen benim yaammda yoksun!-- mesajn, bilmeden, istemeden verir. te yandan, Nilfer Hanm kocasn Cumartesi akamlar kendi aile toplantsna gtrmekte srar ederse, bilmeden kocasna, --Benim daha nceki kurduum dzene ayak uydurduun, benim aileme ilgi gsterdiin srece, seni sever ve sayarm!-- mesajn verir. Elerin, belirli bir iliki iine girmi olduklarn, birbirlerinin dn ve beklentilerini hesaba katarak davranmalar gerektiini grebilmeleri gerekir. --Ben kendi bildiimi yaparm, o da kendi bildiini yapsn-anlay, iletiimin temel varsaymna aykr der. Evlilik ilikisi iinde her bir ein davran, dieri iin mutlaka bir mesaj nitelii tar; bu nedenle, mesaj veren kii, mesajn sorumluluunun bilincinde olmaldr. Aksi halde, daha nce sz edilen --iletiim kazalar-ortaya kar. Bu varsaym, toplumsal dzeyde de geerlidir. Trkiye'de yaayan bir kimse, --Ben kendi bildiim biimde ve kendi inandm deerler erevesinde yaayacam, halkn neye, niin inand beni ilgilendirmez!-diyemez. Toplum deerleri, yaam felsefesi, etkileim biimi trafikte, bakkalda, yolda, okulda o kiiyi kuatr; farknda olsun ya da olmasn, kii toplumla srekli iliki iindedir. , Toplumumuz, --iletiim kazalar-- sonucu --yaralanan--; --sakatlanan-ve --lenler--le dolu bir toplumdur. Yukarda szn ettiimiz ift iletiim konusunda bilinlenmezse, --yaralananlar-- listesine eklenir, zamanla ya iletiim konusunda bilinlenerek --yaralarn-- tedavi ederler, ya da --umut yok, lme mahkum-- grubuna girerler. imdiye kadar sylenenler bir cmleyle zetlenirse, ayn sosyal ortam iinde yer alan kiiler, birbiriyle srekli iletiim iindedir; bu kiilerin iletiim kuramamalar olanakszdr. letiimin iliki ve ierik dzeyleri vardr Watzlawick, Beavin ve Jackson'n nerdikleri ikinci temel varsaym, iletiimin iki dzeyi olduunu vurgular. kinci temel varsaym udur:

Her iletiim faaliyetinin bir ierik bir de iliki olmak zere iki dzeyi vardr; iliki dzeyi ierik dzeyine anlam veren ereveyi oluturur ve bu nedenle daha st aamadadr. (1) Sen okula gidecek misin? (2) Siz okula gidecek misiniz? (3) Okula gitmeyi dnyor musunuz? cmleleri ayn ierii, fakat farkl ilikileri ifade eder. Birinci cmlede, konuann kendini dier kimseyle ya eit, ya da ondan daha gl grdn anlarsnz. kinci cmlede konuann dierine eit ama resmi bir iliki iinde, ya da ondan daha gsz olduunu dnebilirsiniz. nc cmlede ise, konuan, dierinin karar verme zgrlne saygl olduunu belirtiyor; bu durumda, kardakinin, konuandan daha gl olduunu tahmin edebilirsiniz. Grld gibi, ayn ierik, iletiim kuran kiilerin ilikilerinin trne gre, farkl biimlerde ifade edilebilir. liki iinde bulunan kiiler, iletiim yoluyla, durumlarn srekli olarak karlkl tanmlarlar; bu tanmlamada hemfikir olduklar srece, iletiimde aksaklk olmaz. Kiilerin birbirlerini tanmlamalarnda farkllk bagsterdii anda, iletiimde aksaklklar balar. Bir renci hocasna, --Sen okula gidecek misin?-- diye sorarsa, kendisini hocasna ya eit ya da ondan stn grd izlenimini verir: Bu tr bir iliki, hem aydnn hem de halkn paylat Trk kltr deerlerine ters der. Bu ilikiye hocann tepkide bulunmas beklenir; rencinin --terbiyesiz-- --mnasebetsiz-- ya da --saygsz-- olduu dnlr. Bu renci, --Hocann okula gidip gitmeyeceini renmek istedim; soru sormak su mu?-- gibi bir savunmayla iin iinden kamaz. nk, iledii su, ierik dzeyinde deildir, iliki dzeyindedir. Yukardaki rnekte de grld gibi, iletiim iindeki taraflar birbirlerini, beklentileri dorultularnda tanmlad srece, iletiim aksamadan devam eder. Bir baka deyile, renci retmene saygl ve retmen renciye resmi davrand srece, iletiim doal srecinde ilerler. likiler, genellikle konuma konusu yaplmaz, nk iletiimde bulunan kiiler ou kere kurduklar iliki trnn bilinli olarak farknda deildirler ve bir aksaklk kmad srece de, bu byle devam eder gider. Kiilerin iliki iinde birbirlerini tanmlamalar farkllat zaman, yani ilikide aksaklk olduu zaman, iliki konuma konusu olur.

--Ben senin hocanm, benimle byle konumamalsn!-- --Ben senin sevgilin olmay deil, sadece arkadan olarak kalmay istiyorum!---Ltfen bu kadar yaklamayn bana, biraz daha uzakta durursanz daha memnun olacam!-- gibi szler, iliki dzeyinde farkl alglamalar olduunu ve iletiim kuran kiilerin birbirlerini, farkl beklentiler iinde algladklarn gsterir. nsanlar, birbirlerine ilikilerinden ne kadar az sz etmek ihtiyacn duyarlarsa, ilikileri o kadar salkl ve doaldr. likide sorunlar balad zaman, ilikinin tr, konuma konusu olmaya balar. liki dzeyi, gnderilen mesajlarn nasl yorumlanacan belirlediinden, daha st dzeydedir ve teknik olarak --meta-iletiim dzeyi-olarak bilinir. --Meta-- eski Yunanca --onunla birlikte, ona dair ve onun stnde-- anlamlarna geldiinden, bilim adamlar st dzeydeki iletiime --meta-iletiim-- adn verir. Hatrlayacanz gibi, --Sen okula gidecek misin?-- sorusunun (iletiim ieriinin) yorumu, retmen hoca ilikisi iinde (meta-iletiim dzeyinde) uygun dmemitir. Yoksa sorunun kendisi Trke'dir ve eit iki arkada, ya da konuann gl olduu durumlarda (uygun meta-iletiim dzeyinde) rahatlkla kullanlabilir ve kimseyi rahatsz etmez. ikiler dzeyinde, kiilerin birbirlerini nasl tanmladklarn ve bu tanmlamalara nasl tepkide bulunduklarn ilerde tartacaz. imdi ikinci temel varsaym zet olarak bir kere daha ifade edelim: Her iletiim faaliyetinin, bir ierik ve bir de iliki olmak zere iki dzeyi vardr; iliki dzeyi, ierik dzeyine anlam veren ereveyi otuturur ve bu nedenle daha st aamadadr. Mesaj alveriindeki dizisel yap, anlam oluturur nc temel varsaym, iliki trnn, mesajlarn oluturduu sralamaya gre deiebileceini ifade eder. letiim, srekli bir mesaj alveriidir. Konuan mesaj gnderir; dinleyen bu mesaja tepkide bulunur; bu tepkiye bir cevap verilir, bu cevabn karl alnr ve etkileim bylece srer gider. Bu etkileim dizisi iinde, bir mesajn nerede yer ald, yani hangi mesajdan nce ve hangi mesajdan sonra geldii, o mesajn anlamn etkiler. Bu yap her iletiim faaliyetinde vardr ve bireylerin birbirlerini tanmlamalar bu yapyla ilikilidir. retmen okulda rettii iin mi maa alr, yoksa maa ald iin mi retir? Gazetedeki ke yazar yazd iin mi para alr, yoksa para ald iin mi yazar? Bu iki soruda sz konusu olan retme ve yazma davran, yukardaki sorulara verilen cevaplara gre farkl deerler alrlar: Maa ald iin reten retmen yerine, rettii iin maa alan retmen stn tutulur. Ne var ki, gerekte bu iki insann davranlar arasnda bir fark yoktur sadece biz davranlar

farkl sra iinde grdmzden, farkl anlamlar veririz. Maa alma davran A; retme davran B olsun. Bu davranlar birbirlerini takip ederler. Aralarndaki ilikiyi -iaretiyle gsterelim: A-B-A-F-: A-B-A-B-A-B dizisi, iki biimde gruplatrlabilir. 1) (A-B)-(A-B)-(A-B)-(A-B)-(A-B)-A 2) (B-A)-(B-A)-(B-A)-(B-A)-(B-A)-B Birinci dizide, maa alma davran, retme davranna gtrr, ikincide ise retme davran; maa almaya yol aar. Ayn birimler iki farkl biimde yaplatrlarak iki farkl anlama ulalabilir. Aralarnda sorun olan bir kar-koca dnn. Kadna gre sorun u: --Kocam ev ilerinde bana yardm etmiyor. Ben de alyorum, o da alyor. ten sonra ikimiz de eve yorgun geliyoruz. Eve gelince yemek yapma, masay hazrlama hep bana kalyor. Onun da yardm etmesi, benim kadar katkda bulunmas gerekir. Gazeteyi alp, bir keye ekilerek okumas gcme gidiyor; asabm bozuluyor.-Erkee gre ise sorun u: --Eve gelince mutfakta karma yardm etmek istedim; yaptm her eyde bir kusur buldu, srekli dr dr ederek, yaptm her ii eletirdi. Benim kurduum masay bozdu, kendisi yeniden kurdu; su bardaklarn deitirdi. Kendisine danarak yaptm ilerde de yap tarzm beenmedi. Onun drdrndan kurtulmak iin imdi hi mutfaa girmiyorum, kendimi gazeteye gmyorum, sanki ben orada yokmuum gibi davranyorum.-Kadn durumu farkl alglamakta, --Benim srarmla gnlsz olarak mutfaa girdii iin, her eyi batansavma yapyor, ondan dolay syleniyorum;-- demekte, kocas ise, --Ben isteyerek yardm ediyorum, ama, drdrn duymamak iin imdi mutfaa girmiyorum;-- demektedir. Grdnz gibi, eler davranlarn reddetmiyorlar; bu davranlar dizisini, retmen ve maa rneinde olduu gibi, farkl biimlerde yaplandryorlar. Kar-koca yaplandrma konusunda, bu alglama farkn gideremedii srece, aralarnda bir uzlamaya varamazlar. 1986 ylnda, Amerika'nn Teksas eyaletinde, barda garsonluk yapan kadn zorlayarak cinsel ilikide bulunduu nedeniyle bir erkek mahkemeye verildi. Adamn avukat --Kadnn o gece kilotsuz olduunu ve adam batan karmak iin, sk sk kalasn ve mahrem yerini gsterdiini, bir baka deyile, adam tevik ettiini,-- savundu.

Kadn ise, --Kilotunun adam tarafndan zorla karldn, fakat meseleyi bytp bir rezalet karmamak iin, o anda pek stne gitmediini;-syledi. Jri kararn, kadnn kilotlu ya da kilotsuz olduuna bakarak verdi. Besbelli ki, kadn kilotsuzsa erkein davran --kkrtlm bir davran-- kadn kilotluysa --saldrgan bir davran-olarak alglanacakt. Ayn davran, etkileim dizisindeki yerine gre, farkl anlamlar almaktadr. letiimle ilgili nc temel varsaym, bir cmleyle yle ifade edilebilir: Mesaj dizisini yaplatrma biimleri, iletiim ilikilerini belirleyen nemli faktrlerden biridir. Mesajlar iki tiptir Watzlawick, Beavin ve Jackson'n ileri srd drdnc temel varsaym, dnsel ve duygusal mesajlar birbirinden ayrt eder. Sz, ister yazl olsun ister konuulsun, karmak bir gramer yapsna gre oluturulur ve mantksal analizlere izin verir. Yz ifadesi gibi szsz mesajlar, gramer kurallarna gre oluturulmaz ve mantksal analizleri yoktur. erik iletiiminde, szl mesajlar; ilikiyle ilgili tutum ve tercihlerin anlatmnda ise, szsz mesajlar en etkili olurlar. Bilim szl mesajlar zerine kurulur. Her bilimin kendine zg terminolojisi vardr. Bu terminoloji bilinmeden; sz konusu bilgi iletiimi ve bilgi retimi gerekleemez. Bu nedenle dil, insan uygarlnn ilerlemesi ve yaylmasnda en nemli aratr. nsan kltr ve uygarlnn altnda yatan bu gl ara, insan ilikileri sz konusu olunca, olduka s ve etkisizdir. Bir bak, dokunma; vcudun pozisyonu, duygular daha etkili ve dolaysz ifade eder. Omuza konan bir el, dostluk ve arkadalk zerine yazlm bir sylevden daha etkilidir. ki sevgili arasndaki iliki ne kadar szl mesajlarla ifade ediliyorsa, ilikinin o derecede zayf olduu dnlr. Bir baka deyile, --Seni ok seviyorum;-- --Tatlm bugn seni zledim;-- biiminde konuan donuk yzl, monoton kii, duygularn getirdii iekle, bakyla ve yz ifadesiyle ifade eden kii kadar ilikisinde baarl olamaz. Ksaca sylenirse, zihnin mesaj szle, gnln mesaj szsz ifade edilir. Drdnc temel varsaym yle ifade edilebilir: Szl iletiim akl, mantk ve dnceyi, szsz iletiim duygular ve ilikileri en etkili ifade etme aracdr. Eit ve eit olmayan ilikiler Beinci temel varsaym, ilikinin tryle ilgilidir. Eit ve eit olmayan iki tr iliki vardr. Kiiler birbirlerini denk grrlerse, eit iliki

iinde iletiimlerini srdrrler. Bu tr iletiim iinde olanlar --Ben zekiyim, konutuum da zeki,-- --Ben alkanm, konutuum da alkan,---Ben istediimi sylemekte zgrm, konutuumun da istediini syleme zgrl var;-- gibi dnrler. Eit olmayan iliki iinde olanlar, --Ben zekiyim, konutuum ahmak,---Ben alkanm, konutuum tembel;-- --Ben istediimi sylemekte zgrm, konutuum kiinin istediini syleme zgrl olmamal,-- gibi dnrler. ABD toplumunda, aile iinde kadn ve erkein genel olarak eit olduu kabul edilir; --evin reisi erkektir-- anlay pek rabette deildir. Trkiye'de ise, --erkek evin reisidir-- gr yaygndr. Bu anlay, bir kltr deeri olarak, farknda olmadan, varln srdrr. Bu nedenle, --erkek evin reisidir-- anlayn paylaan eler, bu konuda konuma gereksinimi duymadan, evliliklerini ahenk iinde yrtrler. Bir Trk erkeinin Amerikal kadnla evlendii durumlarda ise, iletiim iinde kadn --eit ilikiler-- varsayarak konuur, erkek ise --evin reisi-- olarak konumaya devam eder. Ayn kltrden olmayan bu ift ksa bir zaman sonra, --Ailenin reisi kim?-- sorusunu tartmaya balarlar. Konutuklar ierik ne olursa olsun, ilikinin trnn tanmnda aralarnda farkllk olduu iin, iletiim aksar. Beinci varsaym, bir cmleyle yle zetlenebilir: Tm iletiim etkileimleri, benzerlik ya da farklla dayanarak, ya eit ya da eit olmayan ilikiler iinde yer alr. letiimde bulunan kiiler, bu iliki iinde kendilerini srekli tanmlama iindedirler. liki iinde benliin tanmlanmas, aada grlecei gibi, iletiim srecinin temel dinamiini oluturur. ETKLEM NDE BENLK TANIMI Bireyler kurduklar iliki iinde kendilerini tanmlamaya balarlar. Bir rnekle konuya girelim: Hakk Bey bir bankann ube mdrdr. Sekreteri Nazan Hanm, Pazartesi sabah Hakk Bey'le, Pazar akam gsterilen bir TV program hakknda konumak ister: Nazan Hanm: --Dn akam TV'deki Dou Anadolu dizisini seyrettiniz mi?-Bu noktada ilikiye bakalm; Nazan Hanm, iliki dzeyinde --kendimi, sizinle TV'de neyi seyrettiinizi konuabilecek kadar yakn bir iliki iinde gryorum,-- diyor. Hakk Bey, Nazan Hanm'n iliki iinde kendini bu ekilde tanmlamasna biimde tepkide bulunabilir: (1) Nazan Hanm'n tanmn kabul edebilir,

(2) Nazan Hanm'n tanmn reddedebilir, ya da (3) Nazan Hanm' umursamayabilir. Bu seeneklerin her biri, Hakk Bey'le Nazan Hanm arasnda birbirinden farkl iliki trlerine iaret eder. Her bir seenei ayr ayr ele alalm. Kabullenme (Tasdik/Conformity) Nazan Hanm, --Dn akam TV'deki Dou Anadolu dizisini seyrettiniz mi?-diye sorduunda; Hakk Bey, --Hayr seyredemedim; hanmla birlikte daymlar ziyaret ediyorduk, seyretme olana bulamadk;-diye cevap verirse, Nazan Hanm'n, --TV'de neyi seyrettiinizi konuabilecek kadar kendimi sizinle yakn iliki iinde gryorum,-tanmn kabul etmekte, --evet, bu tanmnz kabul ediyorum, akam evde ne yaptmzla ilgili birbirimize sorular sorabiliriz;-- izlenimi vermektedir. Bu izlenimde samimi ise, sekreterle mdr arasnda bir iliki sorunu olmaz. Hakk Bey, ekingen bir kii ise, ya da sekreterin gl --days--ndan ekindii iin ilikiyi --itenlikle-- kabul etmedii halde, sanki kabul ediyormu gibi grnyorsa, ortada nemli bir iliki sorunu vardr. Bu sorun yzeyde kendini gstermeyebilir, ne var ki, ilikide rtk bir gerginlik vardr ve ilk frsatta bu gerginlik kendini gsterir. Kiiler, her gnk ilikileri iinde, kendilerini yzlerce defa tanmlarlar. Bu ilikilerde her zaman kabullenme grmezler. ou kere, iliki iinde kiinin kendini tanmlamas, kabul edilmez, reddedilir. Reddetme (Rejection) Nazan Hanm --Dn akam TV'deki Dou Anadolu dizisini seyrettiniz mi?-diye sorduunda, Hakk Bey, --Nazan Hanm, ltfen bana cari hesap defterlerini getirin ve Beyolu ubesi'ne telefon ederek Adnan Bey'i arayn!-- diye cevap vermise, Nazan Hanm'n, --kendimi, TV'de neyi seyrettiinizi konuabilecek kadar yakn iliki iinde gryorum;-- tanmn kabul etmemekte, --sekreter olarak snrlarnz bilin ve benimle samimi olmaya kalkmayn!-- mesajn vermektedir. Nazan Hanm, iliki dzeyinde verilen bu mesaj alabilirse, mdrle sekreter arasndaki iliki normalleir ve bir sorun kmaz. Ne var ki, Nazan Hanm kendini --resmi-- deil, --samimi' hava iinde tanmlamaya devam ederse, mdr ve sekreter arasnda bir iletiim sorunu kar, gerginlik ve huzursuzluk balar. nsan ilikilerindeki bu tr huzursuzluk ve gerginlikler, --iliki-- dzeyini konuma konusu

yapar. Daha nce sylendii gibi, iliki dzeyinde sorun olmad srece, iliki konuma konusu yaplmaz. Birbirlerinin --benlik tanmlar--n, iletiim iinde reddeden kiiler aralarnda kafa ve gnl zenginletirecek bir iletiim kuramazlar. letiim iinde tanmlanan benlii kabul etmeme, reddetme zararl, ypratc bir ortam yaratr. Watzlawick ve arkadalar (1967) kitaplarnn byk bir blmn, ocuklarda ve yetikinlerde gzlenen ou ruhsal sorunlarn, sosyal ortamdaki etkileimde bulunan reddetme ve umursamama davranndan geldiini kantlamaya ayrmlardr. Onlara gre, iletiimdeki --reddetme-- davrannn yaratt zarar, --umursamama--nn yaratt kadar fazla deildir. Umursamama, psikolojik bakmndan en zehirli, en ldrc ortam yaratr. Yukarda verilen rnee yeniden dnerek, imdi umursamama davranna bakalm. Umursamama (Disconfirmity) Nazan Hanm --Dn akam TV'deki Dou Anadolu dizisini seyrettiniz mi?-diye sorduunda, Hakk Bey, --hibir ey-- sylemese, yapmasa ve sanki sekreter orada yokmu gibi davransa, Nazan Hanm'n, --kendimi, TV'de neyi seyrettiinizi konuabilecek kadar yakn iliki iinde gryorum;-- tanmn kabul etmemekle kalmayacak, sekreterin insan olarak orada varlnn umurunda olmadn ifade etmi olacaktr. Kabullenme ve reddetme, kiinin o an iinde kurmaya alt ilikinin benimsenip benimsenmediine iaret eder. Umursamama kiinin kendinin nemsenmediini, deersiz olduunu, yok olduunu belirtir. Watzlawick ve arkadalar, umursamamann iliki iinde en salksz psikolojik durumu yarattn ne srerler. --Bir insana dnyann en dayanlmaz ikencesini yapmak isterseniz, onu 'umursamama'nn baskn olduu sosyal bir ortama koyun,-- nerisinde bulunurlar. Onlara gre, --En ac ve zdrap verici bedensel ikence bile, umursamamaya yelenir, nk bedensel ikenceyi yapan, ikence yapt kiinin varln kabul etmi olmaktadr.-Watzlawick, Beavin ve Jackson, toplum iinde insan ilikilerinin ounlukla --kabullenme--, --reddetme--, ya da --umursamama-- trnden olabileceini, salkl bir toplum yaamn srdrebilmek iin arln --kabullenme-- ynnde olmas gerektiini ifade ederler. Toplumdaki ilikiler genellikle --reddetme.-- ynndeyse, o toplumda cinayetler, kavgalar, srtmeler oalr; genellikle --umursamama--nn ar bast toplumlarda ise akl hastalklarnda bir artma olur.

liki iinde olan kiiler, ilikileri sresince, birbirlerini her trden tanmlama iine sokarlar: Karsyla ounlukla kabullenme trnden bir tanmlana iinde olan koca, bazen reddetme ve ara sra da umursamama davran iinde olabilir. Bir ilikinin tmden kabullenici ya da reddedici olmas geree uymaz. Kabullenme, reddetme ve umursamamann frekans, ilikiye temel zelliini kazandrr. etin Altan'n aadaki yazs, incelediimiz konuyu bizim topluma uyguluyor. Sen Adam Deilsin, Yoksun Dnyada ocukluuyla genlii Yeilky kklerinde gemi, eski bir stanbul efendisi olan krl bykl Tark bey: -Her sabah evden karken o gn karlaacam tm davranlarla szlerin bana kii olarak var olmadm, yryen, kprdayan bir insan glgesi dahi saylamayacam tekrar tekrar ihtar edeceine kendimi hazrlayarak admm atyorum sokaa, dedi. Gngrm, hosohbet bir adamd Tark bey: -Kede gazete de satan, gedikliden emekli suratsz bir ttnc var. Gazete almak iin ona uruyorum. Param hazrlayarak, gnaydn diye ttncden gazetemi istiyorum. Selamm almadan dkkannn iinde ayran yahut st ielerini dzeltmeye devam ediyor. Bir garip tad alyor, beni grmezlikten gelip adam yerine koymamaktan. Yani tavrlaryla --Sen yoksun mevcut deilsin,-- demek istiyor. Bende iimden tekrarlyorum, --Ben yokum, mevcut deilim..-- ama yine de gazeteyi uzatmasn bekliyorum. Beni adam yerine koymadn kantlayacak sre kendince geince, kafasnn dalmasn istemeyen bir atom bilgininin zensizliiyle yzme bile bakmadan gazeteyi alp uzatyor. Tark bey, gzlklerinin arkasndan ksks glerek, ttncnn gazeteyi nasl alp uzattn gsteriyordu. -Elimde gazete dolmu durana gidiyorum. Durak her zaman kalabalk oluyor. Kimsenin srasn almadm gsterecek bir yere duruyorum. Derken bir dolmu geliyor, btn bekleenler kaplara yor, binen biniyor, binemeyen kalyor. Ben sram gelmedii kansyla acele etmiyorum. Bir dolmu daha geliyor, benden sonra gelenler de kaplara enlerin arasna katlyor. Biliyorum ki kimse bana --Buyurun sra sizde,-- demeyecek. Bazen artk sramn geldii inancyla ben yeni gelen bir dolmuun kapsna doru seyirtiyorum. Ya sert bir omuz darbesi iniyor gsme, ya arkadan gelip ieri girmek iin eilen birinin kalas dayanyor karnma. Kiiler mekanik bir

itip kakmann ortaklnda bana --Sen yoksun, mevcut deilsin,-- diyorlar. Ben de iimden tekrarlyorum, --Ben yokum, mevcut deilim.-Sonunda ge de olsa biniyorum dolmua. Benden nce inecekler, ofre --urada dur,-- diyorlar. Bu ayn zamanda bana --Sen de in rahat kalm,-- demek. Ben de araba durunca hemen yere iniyonm, yanmda oturann kmasn bekliyorum. Onlar yine yzme bile bakmadan ekip gidiyorlar. Yani adam yerine koymuyorlar beni. Bir anlamda --Sen yoksun, yeryznde var deilsin;-- demek istiyorlar. Bende iimden --Ben yokum, yeryznde var deilim,-- diyorum. Tark bey, kendiyle yahut stanbul'un hoyratlyla elenir gibi sigarasn yakyor ve gzlklerinin arkasndan devam ediyordu ks ks glmeye: -neceim yere gelince --ofr efendi durur musunuz?-- diyorum. Bazs duruyor, bazs duymazlktan gelerek, mteri grd yere kadar gidip orada duruyor. Bazs --Haydi yahu acele et, iimiz var,-- diyor. Ben hepsine inerken 'Teekkr ederim,-- diyorum. ounlukla cevap vermeden gazlyorlar. Birini rahatsz ederek inersem, ona da teekkr ediyorum. O da genellikle cevap vermiyor. Ben daha evden karken yok saylacam bildiim iin asla yadrgamyorum bunlar. Gayet normal karlyorum. Sade bana deil, herkes birbirine, --Sen yoksun, insan olarak bir sfr kadar bile deerin yok-demekten holanyor. Baylyorlar birbirlerini adam yerine koymamaya. Bu arada ben de paym alyorum ama ben direnip, ille de ben varm diye inatlamyorum. --Yokum, mevcut deilim,-- diye devam ediyorum gnlk servenime. Tark bey keyifli keyifli tttryordu sigarasn. -Dolmutan inince kar kaldrma geerken iki- taksiyle zel arabadan mutlaka sesler ykseliyor: --Sallanmasana moruk,-- --Yrsene ulan ihtiyar,-- --Ge hadi ge teneir horozu.-- Ben hep yaya geidinden getiim iin beklediklerine kzyorlar. Varm gibi yrmem sinirlendiriyor onlar. Yok olduumu, var olmadm hatrlatmak istiyorlar bana. Ben de --Merak etmeyin, yokum, var deilim,-- diye geiyorum kar kaldrma. Bazen oralarda bir trafik polisi duruyor. ok seviyorum o polisi. nk o da ofrlerin olmad kansnda. Onlara --Bas ulan geri;-- --Kr msn ulan ay,-- diye baryor. Arada bir sinek kovalar gibi hibirinin suratna bakmadan eliyle --Ge ge;-- yapyor. Yani ofrler beni, polis de ofrleri adam yerine koymuyor. Herhalde komiseri de polisi adam yerine koymuyordur. Tark bey sigarasnn izmaritini tablada sndrd. -Akam dnerken de yine ayn ey. Kalabaln bireyleri, bkp usanmadan, --Sen yoksun, yeryznde var deilsin,-- demeyi

srdrp gidiyorlar. Ben de --Ben yokum, var deilim,-- diye mrldanmaya devam ediyorum iimden. Adam yerine konmamak insann gcne gider deil mi? Benim hi gitmiyor. Bir toplumun kendi kendini adam yerine koymamakta inatlat dnemlerde kimleri adam yerine koymaya kalktn biliyorum nk. Tark bey bir sigara daha yakt: -stanbul bin beyz yllk bir bakenttir, dedi. Gnl btn birikimin Hali'in dibindekilerden ibaret olmamasn isterdi.-Hepimiz yukardaki tr yaantlardan getiimiz iin, etin Altan'n Tark Bey'iyle annda iliki iine girer, onu anlarz. imdi, gnlk iletiim ilikilerinin nemli bir blmn oluturan szsz ifadeleri incelemeye hazrz. Aada bu blmn ksa bir zetini verdikten sonra, szsz iletiim konusunu ele alacaz. SZN KISASI Bu blmde be temel iletiim varsaym incelendi. Bunlar: 1. Ayn sosyal ortamda birbirlerini alglayan kiilerin iletiim kuramamalar olanakszdr. 2. Her iletiim faaliyetinin bir ierik bir de iliki olmak zere iki dzeyi vardr; iliki dzeyi ierik dzeyine anlam veren ereveyi oluturur ve bu nedenle daha st aamadadr. 3. Mesaj dizisini yaplatrma biimleri, iletiim ilikilerini belirleyen nemli faktrlerden biridir. 4. Szl iletiim akl ve mant, szsz iletiim ise duygu ve ilikileri en etkili ifade etme aracdr. 5. Tm iletiim etkileimleri, benzerlik ya da farklla dayanarak, ya eit ya da eit olmayan ilikiler iinde yer alr. ::::::::::::::::: 3 Kelimelerin tesinde: Szsz letiim yi bir dinleyici, iletiim kurduu kiinin yalnz sylediklerini deil,

yz, eli, kolu ve bedeniyle yaptklarn da --duyar--; nk yz ifadeleri, el ve kol hareketleri, bedeninin duru tarz , sesin tonu gibi szsz mesajlar kullanarak da iletiim kurulur. Kar karya gelerek kurulan kiiler aras iletiimlerde, hem szl, hem de szsz mesajlar ayn anda kullanlr. Bu konumalarda, mesaj alveriinin ancak kk bir blmn szl mesajlar oluturur. Yz ifadeleri, el kol hareketleri, bedenin konumlar ve sesin ykselip alalmasyla gnderilen szsz mesajlar, iletiimde kullanlan mesajlarn daha byk bir blmn kapsar. Kimi zaman, insanlarn duygularn anlamak gerekten zordur. Kendilerine soramazsnz, nk ne hissettiklerini ounlukla sylemek istemezler; sylemek isteseler bile, ou kez duygularn kendileri de pek bilmezler. Bu kiilerin kafalarnn iine girip ne hissettikleri renilemeyeceine gre, yz ifadelerine, beden belirtilerine bakarak, o anda nasl bir duygu iinde olduklarn anlamaya alrz. Bedensel belirtileri anlayabilmek iin, bu belirtilere duyarlk kazanmak gerekir. Bu blmn amac, szsz mesajlara kar duyarlk kazanarak, kardakini --sylemedikleriyle-- anlamay renmektir. Fark nedir? Aadaki altrmay yaparak, szl ve szsz iletiimi karlatrabilirsiniz. 1. Arkadanzla bakalarnn sizi rahatsz edemeyecei bir keye ekilin. 2. Srtnz birbirinize dnk olarak oturun ve vcutlarnz birbirine dokunmasn. Bu biimde oturunca birbirinizi gremeyecek, fakat sylediklerinizi rahata iitebileceksiniz. 3. Aklnza gelen ve ilgi duyduunuz bir konuda be dakika kadar, birbirinize hi bakmadan konuun. 4. imdi yzyze dnn ve konumanza be dakika daha devam edin. 5. Elele tutuun. Hi konumadan, sylemek istediklerinizi el ve yznzle ifade etmeye aln. El ve yznzle ifade etmeye alrken duygularnza dikkat edin. Doru ya da yanl yapma diye bir ey sz konusu deildir. Kendinizi gln hissetmeniz, utanmanz, sklmanz da doaldr. Sizden istenen, bu be dakikalk sre iinde hi konumamanz, sylemek istediklerinizi dokunarak, ellerinizle ve yz ifadenizle anlatmaya almanzdr.

6. imdi srtnz birbirine dnkken, karlkl konuurken ve elele tutuarak meramnz konumadan anlatmaya alrken neler hissettiinizi, birbirinize anlatn. kinizin duygular birbirine benziyor mu? Ne zaman en rahat ya da en tedirgindiniz? Bu uygulamay oyun haline getirmek geti mi iinizden? Farkl iletiim durumlarnda duygularnzda bir deiiklik oldu mu? Kardakinin ne demek istediini anlayabildiniz mi? O sizinkini anlayabildi mi? Szsz iletiimin zellikleri Tuhaf gelmesine ramen, umarm yukardaki altrmay yapma olana bulmusunuzdur. Bu altrma araclyla, szsz iletiimin baz ynlerini, bilinli bir deneyimle kendiniz kefetmi olacaksnz. Szsz iletiim etkilidir; duygular belirtir; ift anlaml iletiim olana yaratr; ve belirsizdir (yani yoruma aktr). Bu zellikleri biraz daha ayrntlaryla aada gzden geirelim. Szsz iletiim etkilidir: Baz tr anlamlar, zellikle duygular, szsz iletiimle daha etkili ve dolaysz biimde ifade etme olana vardr. etin Altan'n yazsna konu olan Tark Bey'in izlenimlerini hatrlayn (sayfa 30); Tark Bey'e yaplan davranlar ona --Sen yoksun, mevcut deilsin,-- izlenimi vermitir ve bu mesajlar hep szsz mesajlardr. Duygu ve ilikiyle ilgili en etkili mesajlar, szsz mesajlardr. Szsz iletiim duygular belirtir: Dnceler szl iletiimle, duygular szsz iletiimle en rahat ifade edilirler. Yaptnz altrmada bunu gzlemi olabilirsiniz: lk be dakika iinde szl iletiimle ifade edilebilecek dnceleri paylatnz halde, ikinci be dakika iinde daha ok duygular ifade etmeye altnz gzleyebilirsiniz. Aadaki dnce ve duygular birer mesaj olarak olutururken hangi trden mesajn (yani szl ya da szsz mesajn) daha uygun deceini dnn: -Yorgunum. -Gvenlik mahkemelerine taraftarm. -Komu kzn ekici buluyorum. -Dou Anadolu'da sanayi yatrmlar yaplmaldr. -Kzgnm. Yorgunluk ve kzgnlnz, en etkili olarak szsz mesajlarla;

komu kzn ekici bulmanz, hem szl hem szsz mesajlarla; gvenlik mahkemeleri ve sanayi yatrmlar konularn, en rahat olarak szl mesajlarla ifade edebildiinizi greceksiniz. Szsz iletiim ift anlamldr: ou kez, kiinin szl ve szsz mesajlar, farkl anlamlar vurgular. Sinirli olan kiinin yz ifadesi, sesinin tonu ve bedeni, kzgnlk dolu mesajlar gnderdii halde szleri bu kzgnl saklamaya alabilir. Bu kiiye, --Kzdnz m?-diye sorduunuzda, size bara bara, yznze tkrr gibi, --Hayr, kzgn deilim! Niin kzacak mm?-- diye cevap verebilir. Ne var ki, siz onun szl ya da szsz mesajlarndan hangisine inanacanz bilirsiniz. Szl ve szsz mesajlar arasndaki bu eliki, her zaman yukardaki kadar belirgin deildir. Her insan ara sra olduundan farkl grnmeye alr. Bu elikili davrann birok nedenleri vardr: Bir konuma, grme ya da tartmada kii gerginliini saklamaya alabilir; birinin kendi hakknda zlmesini istemedii anlar olur; ya da kendini dndnden daha cazip gstermek isteyebilir. Bu elikileri kendinde ve bakalarnda yakalamasn renen kii, insan ilikilerinde daha gl bir duruma gemeye balar; bir i yneticisi, bir baba veya anne, bir arkada, bir koca ya da sevgili olarak, karsndakiyle daha derin ilikiler kurma olanana sahip olur. Szsz iletiim belirsizdir: Szsz iletiimde belirsizlik derecesi yksektir. rnein, beraberce glp elendiiniz bir geziden sonra einizin sessizliini nasl yorumlarsnz? Bu sessizliin bir tek anlam m vardr, yoksa bunu birka trl yorumlamak olana var mdr? rnein, -Einiz yorulmu olabilir. -Farknda olmadan onu kzdrm olabilirsiniz. -Gezi bittii iin zgn olabilir. -Ba ars ya da benzeri bir rahatszl olabilir. Bu seeneklerden hangisinin doru olduunu anlamak iin, szl mesaja bavurmanz gerekebilir. Burada anlatlmak istenen udur: szsz iletiim, bireyin gerek duygularn daha iyi yanstabilir; ne var ki, deiik yorumlara ak olduundan hemen bir yoruma sarlp her eyi anladnz sonucuna varamazsnz. Yz ifadelerini, ses tonunu, bedenin gergin ya da gevek oluunu, duru ve oturu konumunu, el ve kol hareketlerini, kiinin i aleminin belirtileri olarak

aln; ancak bunlardan kardnz anlam, bir zaman sresi iinde baka gzlemlerinizle karlatrn, annda bir karar vermeyin. KLER ARASI MESAFE BR ANLAM TAIR nsanlar, iinde bulunduklar mekan geliigzel kullanmazlar. Birbirlerine olan duygulara gre, konuurken, aralarndaki uzaklk artar ya da azalr. Aadaki altrmay yaparak biriyle aranzdaki mesafenin sizi nasl etkilediini renebilirsiniz. 1. Dier uygulamalarda olduu gibi, kendinize bir e edinin. Yalnz ikinizin olduu bir odaya girin ve odann kart duvarlarna giderek birbirinizi grebilecek biimde yz yze durun. 2. Herhangi bir konuda konuurken, rnein, o anda duygularnz karnzdakine sylerken; birbirinize doru yava yava yrmeye balayn. Birbirinize giderek yaklatka duygularnzda bir deiiklik oluyor mu? Bunun farkna varmaya aln. Aranzda santim kalncaya kadar birbirinize doru yrmeye devam edin. 3. Yz yze bakarken, yava yava geriye doru ekilin ve en rahat konuabildiiniz mesafede durun. 4. Siz ve arkadanz ayn uzaklklarda benzer duygular iine mi girdiniz? Benzerlik ve farklarn nereden gelebileceini aranzda tartn. Altrmann ilk aamasnda, rahat bir konuma ortam iin aranzdaki mesafenin fazla olduunu hissetmi olabilirsiniz. Birbirinize doru yrrken, daha rahat bir mesafeye yaklatnz hissetmeniz beklenir; belirli bir yaknlktan sonra, mesafe ksaldka yeniden rahatsz olmaya balamanz beklenir. Bir metre ile 30 santimetre arasndaki mesafede rahat bir duygu iinde olmanz beklenir. Otuz santimetreden daha az mesafelerde artan derecelerde rahatszlk duyacanz tahmin edilir. Baz kimseler, kendilerini zorladklar halde, karsndakine otuz santimden daha fazla yaklaamazlar. Pek samimi olmadnz birinin ok yaknna geldiinizde niin rahatsz oluyorsunuz? Bu duygunun altnda yatan neden, kiisel mekan kavramyla aklanr. Kiisel mekan, bir kimsenin evresinde tuttuu, grnmeyen bir ember olarak tanmlanr. Kii; bu emberin ortasnda bulunur. ap, kltrden kltre, kiiden kiiye deien bu ember her toplumda vardr. Altrmada rahatszlk duymaya baladnz noktada karnzdaki, byk bir olaslkla, sizin kiisel mekannza girmeye balamtr; o mekann snrlarndan knca, yine kendinizi rahat hissetmeye balarsnz.

Bu altrmay kendinize yakn bulduunuz biriyle yapacak olursanz, kiisel mekannzn bu kimse iin deiik olduunu ve ok yakn mesafelere sokulduu halde bile bundan rahatszlk duymadnz gzlersiniz. Ne var ki, tanmadnz ya da tandnz halde, olumsuz duygular beslediiniz bir kimseyle ayn altrmay yapacak olursanz, kiisel mekannzn bydn grrsnz. Demek ki, kiisel mekannz bir insan ne kadar tandnza ve ona ne gibi duygular beslediinize gre deiir. Bir kimseyle konuurken araya koyduunuz mesafe, kendi bana bir anlam ifade eder ve kiisel mekann snrlar, bir mesaj niteliine brnr. --Sizi kendime yakn buluyorum-mesajn, o kimseye uyguladnz mekanla, yaln ve dolaysz olarak gl bir biimde ifade edebilirsiniz. Antropolog Edward T. Hall, Amerikan kltrnde kullanlan drt farkl kiisel mekandan sz eder (Hall, 1968). Hall'a gre, bir Amerikal bu farkl mesafelerden birini, karsndakine besledii duygulara dayanarak seer ve yine bu yolla, sz konusu kiinin kendisi iin ne tr duygular beslediini renir. Bu drt farkl mesafenin bilinmesinde yarar olduu iin aaya alyoruz. Mahrem mesafe: Cilt temasyla, otuz, otuz be santimlik mesafeyi kapsar. Adndan anlalaca zere, ili dl bulunan, duygusal bakmdan ok yakn hissedilen insanlarn bu blgeye girmelerine izin verilir. Bir kimsenin mahrem mesafeye girmesine izin verildii zaman, o insana gvenildii, yakn olarak grld anlam kar. Varolan koullarn zorunlu sonucu olarak, otobste, kuyrukta vb. yerlerde, bir kimsenin mahrem mesafesine giriyorsak, gerginleir ve onunla gz gze gelmemeye alrz. Bu durumlarda kiisel mekanmza giren kii de byk rahatszlk duyar ve o da bizimle gz gze gelmemeye alr. Bu haliyle sanki, --Kiisel mekannz ihlal ettiim iin zr dilerim, fakat elimde olmadan, durum gerei burada bulunuyorum,-demek ister. Yeni tanan bir kadn ile erkek, duygusal bir iliki gelitiriyorlarsa, mahrem mesafenin farkndadrlar. Arabada ya da yemek masasnda oturu mesafeleri birbirlerine kar ne kadar yaknlk hissettiklerine bal olarak gittike azalr ya da byr. Bizim toplumda, ilk giriimi, genellikle erkein yapmas beklenir: Diz dize oturma giriimi ilk ondan gelmelidir, kadnn elini avular iine alan odur. Kadn duygularn bu yaknlama giriimlerine ses karmama ya da biraz daha uzaa ekilmeyle belli eder. Kiisel, samimi mesafe: Krk santimle, seksen santim arasnda deien mesafe, Hall'n tanmlad ikinci blgeyi oluturur. Birbirlerini tanyan ve rahat konuan iki insan, bu mesafede kendilerini en rahat hisseder. Genel yerlerde birbiriyle samimi mesafe snrlar iinde

duran iki insann iyi bir arkada, kar koca, nianl ya da szl olduu dnlr. Bir partide konuurken biriyle bu mesafe snrlar iinde sk sk bulunuyorsanz ve bu kimse kar cinsten biriyse, partideki dier kimselerin dikkatlerini zerinize ekeceinizden emin olabilirsiniz. Sosyal mesafe: Bu blge, seksen santimle iki metre arasnda deiir. lerin rahata konuulduu, resmi ilikilerin srdrld blge bu emberdir. Seksen santimle, yz on santim arasndaki mesafede genellikle, satclarla mteriler ve iyerinde beraber alan kiiler arasndaki konumalar srdrlr. Bir i yerinde patron bir iiyi ardnda, ii patronu otorite olarak grmesinin ve ona duyduu saygnn derecesine bal olarak, patronla arasndaki sosyal blgenin en u snrlarnda durmaya alr. Genel topluma ak mesafe: ki metreden balayarak uzayan kiisel mekan genel, topluma ak, tanmadmz kiiler iindir. Ne var ki, zorunlu koullar nedeniyle okullarmzda retmenler genellikle byle bir mesafe kullanma zorunda kalrlar. Bu nedenle renci retmen ilikileri bir derece yabanclamak zorundadr. Aradaki mesafe on metreyi getii zaman, karlkl iliki ve iletiim daha da zorlar. Kiilerin evresindeki mekan kullanma biimleri de, onlarn sosyal yeri ve mevkii hakknda bir fikir verir. Odasna girdiiniz birinin byk bir masas varsa ve yanna yaklamanz pek kolay deilse, bu kiinin sosyal mevkii ve gc hakknda baz tahminler yaparsnz. Mdrn odasna girerken kapsna vururuz, oysa o bizimkine vurmadan girer. nsanlarn mevkileri bydke, kendilerine zg kiisel mekanlar da nem kazanr. Birok kuruluta mdrlerin yemek yedii yer ayrdr. Baz niversitelerde retim yelerinin, memurlarn, hademelerin ve rencilerin yemekhaneleri, hatta tuvaletleri bile ayrdr. -Sizin yaamnzda kiisel mekannz nemli bir yer tutuyor mu? Birka gn sizinle bakalar arasndaki mesafeye dikkat edin. Bir durumdan dierine bu mesafe deiiyor mu? Aranzdaki mesafe bir kii hakknda ne hissettiinizin iyi bir gstergesi oluyor mu? Bu kiiye daha yakn ya da daha uzak durduunuz zaman duygularnzda bir deiiklik oluyor mu? imdi bedenin duruu, el kol hareketleri, yz ifadeleri gibi dier szsz iletiim mesajlarna bakalm. BEDENN DURUU Karmzdaki kiiyle iletiim kurarken, ona doru eilmi durumda

myz, yoksa ondan uzaklar biimde bir eili mi gsteriyoruz? Ellerimiz, kollarmz, ayaklarmz bir yaklama m, yoksa bir uzaklama m ifade ediyor? Bu sorularn cevab, bedenimizin konumuyla iinde bulunduumuz iletiime ne gibi ek mesajlar getirdiimizi gsterir. Bedenin duruunun nasl bir mesaj oluturduunu anlamak iin, aadaki ufak deneyi yapn: 1. ki arkada bulun. kiniz sadece sizi ilgilendiren bir konuyu konuurken, nc kiinin geldiini ve size katlmak istediini dnn. Bu kimseyi grm olmaktan pek memnun deilsiniz, ama ona kar kaba davranmak da istemiyorsunuz. 2. Sz konusu kiiye sadece beden duruunuzu kullanarak duygularnz belli etmeye aln. Bu nc kiiyle, isterseniz konuabilirsiniz, ne var ki onun gitmesini istediinizi szle deil, bedeninizle syleyeceksiniz. Bu deneyi yapmsanz, ya da gerek hayatta banza gelmise, istenmeyen kiiye biraz srtnz dnmenin, sizin onunla pek konumak istemediinizi belirttiini grmsnzdr. Sizin sohbetinizi kesen kii, omuzunuzun zerinden sizinle konumaya kalkar, fakat biraz uratktan sonra kendisinin istenmeyen kii olduunu anlar ve yannzdan uzaklamak zorunda kalr. Bedeniniz bu nc kiiye, --imdi dier arkadamla konumak istiyorum, ltfen bizi yalnz brak;-- mesajn gayet ak vermektedir. Birine tam yznz dnm olmanz, o kiiyle iletiim kurmaya nem verdiinizi, o kiiden yznz evirmenizse buna pek istekli olmadnz ifade eder. Yzmz evirerek bir insana, onunla mahrem veya samimi mesafede olmak istemediimizi de sylemi oluruz; bylece kalabalk bir asansrde temas halinde olduumuz kimseye bakmadan, yzmz baka tarafa evirerek bedenimizin temasn etkisiz hale getiririz. -nsanlar bir arada oturarak konuurken birbirlerine nasl bir durum gsteriyorlar, gzlemeye aln. Bir grupta kim kime kendini daha yakn hissediyor? Onlarn oturu ve birbirlerine baklarndan bunu karabilir misiniz? Kendinizi gzleyin. Acaba herkese ayn ekilde mi bakyorsunuz, yoksa farknda olmakszn bedeniniz baz ayrmlar yapyor mu? Beden yalan sylemez Bedenin duruu, sadece hangi yana eildii ve yzn hangi yne baktyla snrlanmyor. Omuzlarn dik ya da kk oluu, kollarn ak ya da kapal oluu, ayaklarn akl ya da kapall, bacaklarn st ste atlm olmas, ayrk ya da bitiik durmas da birer mesaj oluturur. Psikoterapide zerinde nemle durulan bu tr mesajlardr. Psikolog, kendinden yardm istemeye gelen hastann szlerinden

ok, bedenin ilettii mesajlara arlk verir. Omuzlar km, koltua kle halinde ylm, bacaklar birbirine yaprcasna kapal, srekli nne bakan hastasna, --Bugn kendinizi nasl hissediyorsunuz?-sorusunu ynelten terapist, --Bugn kendimi ok iyi hissediyorum;-biimindeki bir cevaba pek itibar etmeyerek, kiinin iinde bulunduu gerek durumu, bedenin belirttiini dnr. Bedeninin duruuyla duygular arasnda nasl bir iliki bulunduunu, aadaki uygulamay yaparak kendi kendinize kefedebilirsiniz. Bu uygulamay yapmak iin rahat bir biimde bir sandalye ya da koltua oturun ve aada verilen ynergeyi izleyin. 1. Gzlerinizi bir dakika iin kapatn ve sizi skan, zen, ezen, utandran bir durumu dnn.... Bu zc durumu hayalinizde iyice canlandrn. Bu durumu dnrken, omuzlarnz aa doru kertin, oturduunuz yerde biraz ne doru eilin, kollarnz ne doru kucanzda kavuturun, ayaklarnz, dizinizi ve bacaklarnz birbirine iyice yaknlatrarak ieri ekin, yani bir tesbih bcei gibi iyice kapann. Bu durumda duygularnza dikkat edin. Gznz kapalyken, ayakta kendinizi sanki ikinci bir kimse olarak seyrettiinizi dnn; bu kapal halinizle kendinizi iyice gznzn nnde canlandrmaya aln. Byle oturan bir kimse bir bakas olsa sizde nasl bir etki uyandrrd acaba? 2. imdi kendinizi rahat ve gevek brakn ve mutlu, neeli bir annz dnn.... Omuzlarnz dik ve arkaya atlm, kollarnz ak, arkanza yaslanm bir durumdasnz, bacaklarnz ve ayaklarnz bitiik deil. Gzlerinizi kapayn ve kendinizi bu halinizle hayalinizde canlandrn: Bu oturu size neler anlatrd? YZ FADELER nsan vcudunun en dikkati eken yeri yz, yzde en ok dikkati eken yer ise gzlerdir. Ancak yz ifadelerini anlamak o kadar kolay deildir, nk yz karmak bir iletiim sistemi oluturur. Yzle, birbirinden farkl ka tane ifade belirtebilecei konusu henz akla kavumu deildir. Burada izim olarak drt ka, gz ve be az ifadesi veriyoruz. Bu ifadeleri, saydam bir kat zerine izin ve st ste getirerek eitli yz kalplar oluturun. Elinizdeki on iki eyle, birbirinden farkl altm yz ifadesi yapabileceinizi dndnz m? Yaplan aratrmalar, birbirinden tam olarak ayrt edilebilen sekiz aln ve ka, bir o kadar gz ve gzkapaklar ile on az ve dudak ifade durumu olduunu saptamtr. fade durumu ad verilen bu yz yaplar ile

ifade tonlar (memnun, neeli, cokun gibi) ve deiik trden duygusal ierikleri belirten mimikleri katarak, ne kadar farkl trde ve niteliklerde yz ifadesi yaplabilecei dnlr. Yz ifadelerinin bu kadar deikenlik gsterebilmesi, onun karmak ve zor bir iletiim sistemi olmasnn ilk nedenidir. Yz ifadelerini anlama zorluunun ikinci nedeni de, yz ifadelerinin hzla deimesidir. Film teknikleri kullanlarak yaplan almalar gstermitir ki, bir kimsenin yzndeki ifade, saniyenin bete biri kadar bir zaman iinde deiebilmektedir. Bu tr film almalar, yzn hangi ksmnn hangi heyecanlar en iyi belirttiiyle ilikili ipular da vermitir. Yz ifadeleriyle ilgili olarak yaptm iki almada, 43. sayfada verdiim ematik izimleri kullandm. ematik izimlerle oluan bu yz ifadeleri Trkiye, Japonya ve Amerika Birleik Devletleri'nde niversite rencilerine gsterildii zaman, ilk aratrmada deneklerin bu ifadeleri, Nee-Hzn, Kzgnlk-Durgunluk ve -kaynakl/Dkaynakl boyutlar erevesinde algladklar grld. Yine ayn ematik izimleri kullanarak yaplan ikinci aratrmada ise, neeli ve mutlu ifadelerin en iyi az ve gzle kzgn ifadelerin ka ve dudak biimiyle; hayret ve srpriz gibi darya ak ifadelerle, anlara dalma gibi ie dnk ifadelerin ise, en iyi gzle belirtildii ortaya kt. (Ccelolu, 1968, 1972). Gzn kendisi bal bana bir mesaj kaynadr. Bir kimse gznze bakyorsa, size ilgi duyuyor demektir. te yandan bir kimse, gzn gznzden karmakla, sizden bir ey saklamak durumunda olduunu ifade edebilir. Bundan dolay, iyi satclar, karsndakini etkilemek isteyen doktorlar, politikaclar ya da yneticiler konuurlarken, karlarndaki kimsenin gznn iine bakarlar. Gz ilikisi kurulduktan sonra, dier ilikiler yava yava kurulabilir. Derste bir sorunun cevabn bilmediim zaman, retmenin yzne bakmazdm. Tabii byle davranmam da, retmenin o soruyu bana sormas iin yeterli neden olmaktayd. Kendim retmen olunca, sorduum soruyu bilmeyen rencileri, yine gzlerini benden karmalarndan anlardm. Gzlerin dili, birbirlerine duyduu ilgiyi aka syleyemeyen kadn ile erkek arasnda en sk kullanlan dildir. Cinsler arasnda sosyal ilikinin kurulmasna olanak tanmayan toplumlarda, --gzlerin dili-- daha nem kazanr; toplumun bireyleri bu dile daha duyarldr ve ou kere arklara konu olur. Gzbebeinin bykl, bakan kiinin bakt eye ilgi duyup duymadn belirtir. Spermarketlere yerletirilen kameralar, mterilerin hangi mallarn nnden geerken gzbebeklerinin aldn filme alr. Bu teknik, reklamclarn ve satclarn zerinde nemle

durduklar bulgularn toplanmasna yol amtr. Psikologlar da, deiik resimlere bakan kimselerin gzbebeinin bykln gizlice lmlerdir. Sonular ilgintir: Bir kimsenin gzbebei, bakt nesneye duyduu ilgi orannda bymektedir. rnein, plak kadn resimlerine bakan erkeklerin gzbebekleri, yzde on sekiz, plak erkek resimlerine bakan kadnlarn ise, yzde yirmi orannda bymtr. A insan yiyecee, susuz insan iecee baktnda, gzbebekleri al ve susuzluu orannda bymtr. Gzn ifade potansiyeliyle ilgili bu bilgilerden sonra, baz insanlarn, gz rahatsz etmeyecek normal kta bile niin siyah caml gne gzl takt, imdi daha iyi anlalyor: Bu kiiler kendileriyle ilgili bilgi vermek istemezler; --bilinmeyen-- insan esrarengizdir. Hele o insanla uzun sre beraber olunduu halde, hakknda pek bir ey bilinmiyorsa, esrarengizlii daha da byr. te siyah gzlk takmann arkasnda yatan nedenlerden biri, kiinin kendisini saklama arzusudur. JESTLER: EL VE KOL HAREKETLER Jestler, yani el ve kol hareketleri, duygularn en gzel belirtileridir. Karmzda konuan kiinin elindeki kad srekli bkp katladn, parmaklaryla masaya srekli vurduunu ve gzlerini baklarmzdan hep kardn grrsek, bu kiinin bizimle beraber olmaktan rahatsz olduunu dnrz. Bu tr davranlar, karmzdaki ne derse desin, onun gerek heyecanlarn aa vurmaktadr. Bir kii, kendisini kontrol etmeye alsa da kzgnln, gerginlik ve rahatszlk belirten hareketlerinden anlamamz mmkndr. Kzgn kii, kendini ne kadar kontrol ederse etsin, yumruklar bir dereceye kadar skldr, kollar nndedir ve kaslar gergindir. Ayn ekilde, bize yaklamak isteyen fakat u veya bu nedenle bunu belirtmekten ekinen kii, bize ulamak, dokunmak istercesine birtakm belli belirsiz davranlar yapar. Her eyi ak seik, drste, bizden hibir ey saklamadan sylediklerini iddia edenlerin ellerine bakn: Eer sylediklerinde samimi deillerse, ellerini, sanki bir perde gibi azlarna ve yzlerine kaparlar. Gzlerini inceleyin: Dorudan yznze bakamaz, gzlerini karr, sk sk kollarn gslerinin zerinde kavutururlar. apkn erkekler, kadnlarn szlerine deil, davranlarna gre hareket edeceklerini bilirler. --Sizi bir daha grebilecek miyim?-- diye soran erkee kadn, --Bilmem, tesadfler denk getirirse!-- eklinde cevap verirken, --akll-- erkek, kadnn szl mesajlarna uymaz, onun gznn, ellerinin, bedeninin sylediklerini --iitmeye-- alr. Belki bu, sylenene hemen inanan, saf ve drst erkeklerin niin iyi birer apkn olamadklarn aklamaktadr. Kart cinsten biriyle daha kolay iliki kurmak m istiyorsunuz? Azn deil, bedenin sylediklerini

anlamaya aln!... DOKUNMA: GEREKL VE KUDRETL Dokunma duyumu, gelime iin yeme ime kadar nemlidir. XIX'uncu yzyln sonlarnda ve XX'inci yzyln balarnda yetimhanelerde len ocuklarn oran olduka yksekti. O zamanki hekimlik, bebein sadece biyolojik beslenmesine, temiz evrede bulunmasna nem veriyor, fakat ocuklarn psikolojik ihtiyalarn dnmyordu. Yllar sonra yaplmaya balanan aratrmalar, bebeklerin gda yoksunluundan deil, kucaa alnp sevilmemekten kaynaklanan, ruhsal kkenli hastalklardan ldklerini ortaya karmtr. Bat lkelerinde bugn, yetimhanelerde bebein gnde birok kez kucaa alnp sevilmesi, onunla konuulmas yntemi uygulanyor. ocuklarn kucaa sk sk alnmasyla, lm orannda bir dme olduu gzlenmitir. Dokunma; bir insana en ksa yoldan --Sen benim iin nemlisin seni yalnz brakmayacam,-- mesajn verir. Hibir sz, bu mesaj, dokunma kadar etkili olarak ifade edemez. Bir babann ocuunun ban efkatle okamas, kzgn birka szden sonra sevgilinin sarlmas, saatlerce aklama ve anlatmlardan daha etkilidir. Bir hafta sreyle gnlk etkileimizi gzden geirin ve u sorulara cevap vermeye aln: En sk kimlere dokunuyorsunuz? Bu kimseleri tandnz dier kimselerle karlatrn, en ok kimlere yaknlk duyuyor ve seviyorsunuz? Dokunmak istediiniz halde dokunamadnz kimseler varm evrenizde? Niin dokunamyorsunuz? ocukluunuzda bol bol kucaklandnz anmsyor musunuz? GYSLERMZ Askerlikte rtbeler, onu tayan kiinin askeri hiyerari iindeki yerini gsterir. Askerlikteki bu sistemi kat bulanlar olabilir, ne var ki sivil yaamda da, bu tr bir hiyerarik dzen, rtl bir biimde de olsa vardr. Giydiimiz elbiseler, hakkmzda bilgi verir. Her gn karlatnz kiileri gznzn nne getirin: Giyinileri, onlarn meslekleri, ya da gelir durumlar, sosyal mevkileri, politik tutumlar, dindar olup olmadklar hakknda bir fikir vermiyor mu? 1980'lerden nce ideolojik ayrmlar niversite rencileri arasnda o denli nem kazanmt ki, --sac-- ya da --solcu-- renciyi giyiniinden ayrt edilebiliyordu. Giyini tarznn karsndakileri nasl etkilediini incelemek isteyen bir Amerikal niversite rencisi, iki farkl biimde giyinerek otostop yapmtr. Haftann Pazartesi, aramba ve Cuma gnleri hipi

klnda yola km ve eliyle iaret ederek otostop yapmak istediini belirtmitir. Sal, Perembe ve Cumartesi gnleri ise, tl pantolon, temiz gmlek, kravat ve boyal ayakkab giymi ve yine ayn iaretleri yaparak, ayn yerde arabalara binmeye almtr. Grmtr ki, hipi giysileri giydii gnlerde, kendisini ancak hipi klkl olan ve genellikle eski araba kullananlar, zenli giyindii gnlerde ise, daha ok lks otomobil kullananlar ve iyi giyimli kimseler arabalarna almlardr. aramaya gidildiinde ya da ie alnmak iin bir grme yaplmas gerektiinde, kardaki kiinin olumlu bir biimde etkilenmesi istenir ve giyime zen gsterilir. Ne var ki, bugnn toplumu, giyini normlar bakmndan olduka eitlilik gstermektedir. yle ki, bazen hipi klyla gezmek, toplumun belirli bir kesimindeki kiilerle daha ok sosyal yaknlama olanaklar salayabilir. Herhalde renilmesi gereken, giyimin kardakini etkilediini bilmek ve bu etkinin, toplumun hangi kesiminde nasl olacan, nceden bilinli bir biimde saptayabilmektir. SYLEY TARZI: SESN TONU, VURGULAMALAR VE SUSMALAR Syleyi tarz, kelimeleri sylerken kullanlan sesler, konuan hakknda bilgi verir. Parkta otururken bir konumaya kulak misafiri oluyorsunuz: -Nerelisiniz Beyefendi? -Gonyalym garda! Konumann bu kadarn duymanz, bu kiilerin hangisinin kyden, hangisinin kentten, hangisinin eitim grm, hangisinin okumam olduunu size syler. Hatta bu konumada --Beyefendi,-- szn olduka yadrgayabilirsiniz; bu nedenle: -Nerelisin day? -Gonyalym garda! daha iyi bir konuma olurdu, diye dnebilirsiniz. Syleyi tarznn kardaki kiiyi etkiledii ve buna baklarak kii hakknda --kibar-- ya da --kaba-- niteliinde bir karar verildii bilindii iin, birok kimse, baz sosyal durumlarda, olduundan --daha kibar-konumaya alr. Silifke'nin Taucu ilesinde bir ailenin lakab --Hamalis-- olarak bilinir. Hamalis'in kz, Hamalis'in olu, Hamalis'in damad ve torunundan sz edilir.

Hibir anlam veremediim bu lakabn nereden geldiini sorduumda, aadaki hikayeyi anlattlar: -- Rahmetli Atatrk, Taucu'nu ziyaret ettii zaman, gemilere yk dolduran ve boaltan hamallara ile idaresi gzel, temiz i elbiseleri giydirmi, Ata'y karlamalar iin sraya dizmi. En bataki hamalba, mevkiinin neminden haberdar olduu iin mmkn olduu kadar modern ve kibar grnmeyi aklna koymu. Atatrk, sraya dizilmi temiz giyimli bu kiileri grnce, --Sizler ne i yapyorsunuz?-- diye sormu. Hammalba yerli ivesini kullanarak cevap verse --Hamalz gomutanm;-- demesi gerekirken, yerli ivesiyle konumann kaba olacan dnerek, --Hamalis, paam;-diye --kibarlatrarak-- cevap vermi. Tauculular bu frsat karr m? Adamn ve ailesinin lakab --Hamalis!-- oluvermi.-Kibarlk zentisi iinde bulunan kiileri, zellikle kyden kente yeni gelmi ve kyl gemiinden bir an nce kurtulmak isteyen baz kimselerin konumalarnda, bu tr --kibarlk-- eilimlerini gzlemek mmkndr. Sesin heyecan tonu, sylenen szn anlamn etkiler, bylece kendi bana bir mesaj oluturur. Szgelii titrek bir sesle, --Hatice snfta kalm,-- diyen bir kii sadece bilgi aktarmamakta, bu olaya zldn de belirtmektedir. Ayn cmleyi, rahat bir biimde, gevek gevek syleyen bir dier kiiyse, bu olaya memnun olduunu ima eder. Sylerken yaplan vurgulamalar da, ifadeye yeni boyutlar ekler. Ayn cmle, farkl anlamlar elde edecek biimde vurgulanabilir. Aadaki cmleyi farkl vurgulamalarla syleyin: --Ali ayvay yemi!---Ali-- kelimesi vurguland zaman, bakasnn deil, Ali'nin ayvay yedii ifade edilir. Bu vurgulamada bir hayret ifadesi vardr: --Herkesin ayvay yiyeceini beklerdim de, Ali'nin yiyeceini beklemezdim!-gibi. Eer vurgulama deiir ve: --Ali ayvay yemi!-- biiminde sylenirse, --ayva-- zerinde durulmaktadr. Bu vurgulama, duruma gre farkl ynlerde yorumlanr. rnein, --Ne var sanki, sadece ayvay yemi, ucunda lm yok ya!-anlam kabilecei gibi, baz durumlarda, --Hibir ie yaramaz olan,

baksana ayvay bile yemi!-- anlam da kar. Eer: --Ali ayvay yemi!-- eklinde vurgulanrsa, o zaman yaplan i, faaliyet birinci plana kar. --Ayvay ne yaptn merak ediyorsanz syleyeyim: yemi!-- anlamn belirginletirmi oluyoruz. Sadece sesin tonu ve vurgulamalaryla deil, kelimeler arasna konulan susmalarn sresi uzatlp ksaltlarak da, kardaki kiiye, gnderilen mesajn, hangi blmlerinin nemli olduuna ilikin ipucu verilir. Aadaki cmleyi deiik susma srelerinde syleyerek (susma sreleri kesikli izgilerle / / gsterilirmitir), hangi duraklamalarla, hangi anlamlarn daha belirgin hale geldiine dikkat edin. Cmle: Trafik kazalarna bakarak bu toplumda nelerin ihmal edildiini grmemiz mmkndr. 1. Trafik kazalarna / / bakarak / / bu toplumda nelerin ihmal edildiini grmemiz mmkndr. Byle bir susma dzeniyle, hem trafik kazalarnn, hem de bu kazalar incelemenin nemli olduu belirtilmek isteniyor. 2. Trafik kazalarna bakarak / / bu toplumda / / nelerin ihmal edildiini grmemiz mmkndr. Bu susma dzeniyle, baka toplumlarda deil, bizim kendi toplumumuzda yn vurgulanmaktadr. 3. Trafik kazalarna bakarak bu toplumda / / nelerin ihmal edildiini / / grmemiz mmkndr. Byle bir susma dzeniyle, ihmal edilen eylerin nemli olduu belirtilmektedir. -Bir hafta sreyle kendi konuma tarznzdaki zellikleri gzlemeye aln. Sesiniz baz durumlarda titriyor mu? Kiminle konuurken, hangi konularda sesinizde bir deime oluyor? Vurgulama ve susma tarznz kendinize zg m, yoksa bakalarnnkine mi benziyor? Kendinize zg bir ses tonu ve vurgulama tarz gelitirmek ister miydiniz? Niin? LETM ORTAMI letiimin iinde yer ald ortamn psikolojik ve fiziksel zellikleri, gnderilen mesajn yorumlanmasn nemli lde etkiler. letiim

ortam, u blmlere ayrlarak daha ayrntl biimde incelenebilir: 1. letiimde bulunan kiilere bal zellikler; 2. letiimin iinde olutuu ortamn sosyal zellikleri; 3. letiimin iinde olutuu ortamn fiziksel zellikleri. letiimde bulunan kiilere bal zellikler letiimde bulunan kiilerin birbirlerine ya, cinsiyet ve sosyal mevki bakmndan ne gibi ilikiler gsterdii, onlarn iletiimlerini nemli derecede etkiler. Her eyden nce; dilimiz bu deikenlere duyarl bir dildir. Bir kiinin ya, cinsiyet ve sosyal mevki bakmndan, bize gre nerede olduunu bilmeden ona hitap etmek hemen hemen olanakszdr. Bir an iin kendinizi dolmu kuyruunda dnn... Yannzdan geip giden kimse antasn drd ve siz o kimseye seslenerek, antasn drdn haber vermek istiyorsunuz. Bu kimseye nasl hitap ederdiniz? Cevap bulmas zor, deil mi? Bu kimse, sizden olduka yal, kyl klkl bir erkekse, nasl hitap ederdiniz? imdi i biraz kolaylat, deil mi? --Day!--, --Amca!--, en sk kullanlan hitap biimleri arasnda alr. Peki, bu kimse, kadnsa nasl hitap ederdiniz?... --Teyze!--, aklnza ilk gelen kelime olabilir. Eer sizden yal, iyi giyimli, kuaml, kravatl bir erkekse, herhalde --Beyefendi!-- diye arrdnz. k giyimli bir kadn antasn drseydi, byk bir olaslkla --Hanmefendi!-- diye seslenirdiniz. Hitap edeceiniz kii sizden gen bir erkekse, kyl klkl olana --Delikanl!--, iyi giyinmi olana --Beykarde!--, --Karde!-- gibi bir hitap tarzn uygun bulabilirsiniz. Gen bir kza hitap etmeniz sz konusu ise, kyl klkl olana --Bac!--, kentli olana --Kkhanm!-- demeniz uygun derdi. Her gn, yzlerce kez bakkala, ofre, manava ve yeni karlalan kimselere hi duraksamadan nasl hitap edilecei bilinir. nk dil cinsiyet, ya ve sosyal mevki deikenlerine bizi ylesine duyarl klmtr ki, bu deikenlere gre karmzdakini otomatik olarak deerlendirir ve hemen hitap ederiz. Dilimizi konumak isteyen yabanc iinse durum hi de yle kolay kavranr gibi deildir. Gazeteci, fkra yazar Burhan Felek, aaya alnan yazsnda, hitap edi tarznn toplumun bireyleri arasndaki ilikileri dzenlediine dikkati ekiyor ve daha --uygarca-- ilikiler iin nerilerde bulunuyor. Dil -- Birbirimizle daha nazikane, daha mazbut konualm. Atatrk bey, efendi, ve paa szlerini resmi muamelattan kaldrrken, ondan

evvelki devirlerin hrmet ve nezaket icab kullanlan elkabn, yaltaklanma ve yaclk derecelerini bile atn grerek, bunlar kaldrmt. Ama kendisine, zamann ve zamanmzn btn paalarna paa diyoruz. Birbirimize de bey, efendi demekte mahzur grmeyenlerimiz ok. Ne var ki, halk, hatta memurlar bu kelimeleri kullanamad iin ihtiyara, -Beybaba, aababa, amca (daha genlere) aabey, hemerim (daha genlere) kardeim, hanm teyze, abla gibi szler syleyerek mnasebetlerde laubalilik ve onun sonu kabala kayorlar. Bundan vazgeelim. Ne bir memur bana amca desin, ne de ben memura olum diyeyim. Bylesi daha iyi olacak. Halk arasndaki muhaverelerin enisi daima kavgaya yaklar bir enilik arzediyor. Tehlikelidir.-Kltrmz, bir iliki kltr olduu iin Burhan Felek'in --beybaba, aababa, amca, hanm teyze, abla kullanmayn-- nerisi tutmayacaktr. --Ne bir memur bana amca desin, ne de ben memura olum diyeyim,-- nerisinde bulunan gngrm rahmetli yazar, insan ilikilerinde, zellikle resmi ilikilerde, ada demokratik Bat uygarlnn uygulanmas dileini belirtir. kinci Blmde karlatrmal olarak tartlan kltr deerleri, Trke'nin, insann yana, mevkisine ve cinsiyetine neden bu kadar duyarl olduunu aklamaktadr. Ne var ki, Bat uygarlnn zlemini ekenler, Bat lkelerindeki insan ilikilerini model alanlar, Trk insan ilikilerinin onun gibi olmasn isterler. Osmanl ve Cumhuriyet tarihini yaam bir kii olarak, Burhan Felek'in yazsn bitirirken kulland kelime ilgintir: --Tehlikelidir.-Konuulan kiiyle olan iliki, kullanlan kelimeleri tanmlar ve gerek anlamn verir. Bu nedenle, ilikinin trne gre, kelimeler farkl anlamlar alr ve deiik nanslara brnr. --Askerlik arkada--, --yatl okul arkada--, --ocukluk arkada-- hepimiz iin farkl ve zel bir ilikiyi ifade eder. Aaya alnan hikaye, Aziz Nesin'in toplum yaamyla ilgili gzlemlerinden birini yanstr. Yazarn Bizim Hemeri adl aadaki hikayesi, kelimelerin anlamlarnn iletiim ortam iinde, iletiim yapan kiilere bal olarak nasl deitiini sergiler. Bizim Hemeri -- Kelimeler insanlarn dilinde yar yar anlam alyor. Ka tane szlk olursa olsun, bizim hemeriler kelimelerin szlkteki anlamlarna bo verirler. An szle bakn: --drz--, --kerhut--, --pezevenk--, --deyyus--, ne demektir, ne anlama gelir? Herhalde --aferin--, --bravo--, --akolsun-- anlamna gelmez.

Bizim henerilerin ou da temelli stanbul'a yerlemilerdir, ya da yln ok aylarn stanbul'da bir ite geirir, birka ay da memlekete giderler. Kyde geen birka ay memleketin nfusunun artmasna, --vatana evlat-- yetitirmeye yeter. stanbul'da temelli yerleenler de, tek balarna stanbul'da kalrlar. Karlar kydedir. Olan ocuklar byyp i tutacak duruma geldiler mi, onlar da stanbul'a gelir ler... Kzlar evlenir, stanbul'da i tutmaya gelecek baka ocuklar yetitirirler. stanbul'dakiler, i yapamayacak kadar ihtiyarladlar m, kye dnerler. Bu, memurlarn emekliye ayrlmalarna benzer. Hayatlar boyunca geinemedikleri topraklara gmlmek, en son arzulardr. Hibiri gurbette lmek istemez. Bizim hemerilerin stanbul'da yaptklar iler ok bellidir, arabalarla, atlarla iyi su satarlar, apartman kapcl yaparlar, bahvanlk, ama kklerde, konaklarda park bahvanl yaparlar. Hemerilerimin konumalar ok houma gider. Kelimelere; ehirlilerin verdii anlamdan baka bir anlam verirler. Daha dorusu kelimelerin belli, belirli bir anlam yoktur. Bu, syleyi biimine, sesin sertliine, yumuaklna, syleyen adamn iyi, kt niyetine gre deiir. Erenky'de benim bir hemerim var. Asfalt yol zerindeki bir byk kkte bahvanlk eder. Ara sra gider, onunla konuurum: Konumas, bizim ky azyla konumas, houma gider. Geende yine ona gittim. Bahenin imenleri zerinde namaz klyordu. iman olduundan zor eilip doruluyordu. Namaz bitirene kadar bekledim. Selam verdi. Dudaklarnda dua kprdayyla yanma geldi. --Ho geldin,-- dedi. --Ho bulduk. Naslsn amca?-Benim bahvan hemerim bol bol altmnda vardr. --Bundan sonra nasl olacaz,-- dedi, --htiyarlk ite...---Hele dur canm, maallah aslan gibisin.-Biz urdan burdan konuurken baheye iki kii daha girdi. Bizim hemerilerin, niforma gibi kendilerine vergi bir giyinileri vardr. Elbiselerinden bile hemen onlar tanrm. Bu gelenlerde bizim hemerilerdendi. Gencinin ayanda lacivert ketenden bir kovboy pantolonu vard. Ama bu kovboy pantolonu, onun ayanda alvar olmutu. brnn niformas bsbtn yerliydi; elbisenin, eer buna elbise denirse, asl kumayla yamalar birbirinden ayrt edilemiyordu.

Biz bahenin gbek imenleri stnde duruyorduk. Onlar da yanmza gelince, bahvan hemerim gelenlerden yalcasn tand. --Oooo... Hele bak u Bibik Yusuf'a. Len, nirelerdesin? Soyha has...-Yalcas, --Gusura galma emice;-- dedi. --Hep ahlmdasn ya, iten guten vakit mi galyor.-Bahvan hemerim, delikanly sordu. --Kim bu babayiit?---Tanmadn m emice, bizim ganbur Mustua vard ya...---Eeee?---Ganbur Mustua'nn olu.---Demee... bu babayiit o gavatn olu mu?---Hee ya...-Bizim hemeri delikanlya dnd: --Len goca pezvenk, insan bi yol emicesine gelmez mi?-Delikanl utangalkla gld, ban nne edi. Bizim hemeri iltifatna devam etti: --Vay ocag batas vay... Vay goca drz vay... Baban olacak hergle ne ediyo?---Eyidir emice.---Yusuf emicen ne ediyo? O goca deyysten bir haber var m?---Eyidir emice. Selam etti.-Bizim hemeri, kylden bir delikanl grdne sevinli, boyuna glyor. --Vay eek zpas vay... Len deve gadar olmusun be... kih kih kih... Maallah maallah... Heh heh he... rait dayn ne ediyo? O eolu eek de iyi ya... Heh heh he...---Eyidir emice. Mahsus selamleri var.--

--Eleykm selam. Kih kih kih... Vay goca herf vay. Len elimde bydn, uncacktn be. Daha ne var ne yoh be? Koye varanda o drz bubana syle, severim o deyusu, dooru bana gelsin. Hemi?---Bastne emice.---Pek memnun oldum. Hatrm sayp geldiniz dimek. Eferim len goca gavat. Memi ne ediyo, Memi... Goca daldaban. O herhut da eyi ya...---Eyidir Allah sayesinde.---Eyi ossun drz...-Bizim hemeri kyden gelen delikanlnn srtn okuyor. --Hele u alaa bah...-Yalcas, --Bize gayri misade emice,-- dedi. --Biz bi de gayfeye gidek. Hemeriler var, hal hatr sorak.---Oldu mu ya... rahat bi zamanda gelin.---Bu olana bi i araydydk. Bildiin bi i var m, emice?---Bu ay gadar herf imdiyecek boda m gezdi yatt?---Hapisten dneyin ht emice.---Heleee... Gemi olsun. Vah vah... Dama niye girdiydi?---Cinayet.---Nams ii mi?---Yoh...---Besbelli kot bi ey.-Delikanlya sordu: --Bi irezillik iten mi yoksa?---Deil emice.-Bizim hemireler haysiyetlerine pek dkndrler, kendilerine ar sz syletmezler. Namus bir, haysiyet ii iki. Bizim kylerde

hrszlktan, ekiyalktan sulanan hi grlmemitir. Delikanl cinayeti anlatt: --Gayfede kahat oynuyorduk. Herifin biri oyunda sd.---Sd m?---Hee, sd.---Ne diyerek sd?---oh ar sd emice.---Ne didi canm?---Huzurunda haya iderim emice.-Yals sze kart: --Buna 'Len' dimi.-Bahvan hemerimin yz kzgnlktan pancar gibi kzard: --Nee? Len, sana nasl len dir? Yaban, sen de ses itmedin mi?---Etmem olur mu?---Temizledin mi?---Ba vurdum ya, lmemi yaraland.---Temizleseydin. Eferm len. Eyi etmisin.---Emice bu olana bi i var m?---imcik mi? Bi soruturalm Yarntesi bi uran hele.---Olur emice.---Dimek sana Len didi ha?---Bize misade emice.---Gle gle... Pek memnun oldum. Eferim len goca eek, ayu gadar olmusun be... Kih kih kih... Vay goca zpa vay. Ne abh geti zaman heyy... t en gadard be... Buban olcak drzye selam et. Memi emicen gavatna da, rat dayn olacak deyyusa da selam.--

--Bastne emice. Hadi Allaha emanet ol.---Gle gle...-Onlar gittikten sonra bahvan hemerim bana, --Ne are temizleyememi...-dedi. Siz kelimelerin szlkteki anlamna bakmayn. Kelimelere verdiimiz anlam, bizim niyetimize gre deiir. Sergilerde, resimden ok iyi anlayanlarn: --Vay eeolu eek, amma da yapm!...-- diye ressamlar deerlendirdiklerini ok duymusunuzdur.-- (Nesin, 1968a). Bu hikaye, birka ynden incelenmeye deer. Kltrn zellii asndan hikaye deerlendirildiinde, gelenekseI kltrn bir --iliki-kltr olduunu ve bireylerin ve onlarn davranlarnn anlamnn, kiisel ilikilerden kaynakland grlr. letiim asndan deerlendirildiinde, iliki ve ierik dzeylerini aka grmek mmkndr; ilikinin tr ieriin, yani kullanlan kelimelerin, anlamn tanmlar. Grld gibi, --Kim, kiminle, nerede, nasl konumaldr?-- konusunda uyulmas gereken kat kurallar bulunmaktadr. Bu kurallar her toplumda vardr, ancak baz toplumlarda bireye biraz daha zgrlk ve farkl olma olana verilir, baz toplumlarda ise kurallar katdr, bireyler arasnda bir farkllamaya olanak vermez. Bu toplumsal kurallardan dolay, bazlar --kstah--, bazlar --kendine gvenli--, bazlar --psrk-- olarak adlandrlr. Kendinden sosyal mevki ve ya bakmndan stn olan biriyle, sanki ona eitmi ya da stnm gibi konuanlara --kstah--, --haddini bilmez--, bunun tam tersini yapanlara da --ezik-- ya da --psrk-denir. Kendini ezdirmeden, karsndaki kiiye gerek deerini vererek iletiim kurabilen kimse ise, --kendine gveni olan kii-- diye nitelenir. Bizim toplum iin --kstah-- olan bir kii, baka bir toplumda --kendine gveni olan kii' olarak deerlendirilebilir. Baka bir toplumda --psrk-- bir kiinin davran olarak deerlendirilen bir davransa, toplumumuzda --saygl bir davran-- olarak nitelendirilebilir. Bir kiinin iletiimine bakarak, bu tr kararlar verebilmesi, toplumda herkes tarafndan deiik derecelerde paylalan ortak sosyal ve kltrel deerler sayesinde olur. letiimin iinde olutuu ortamn sosyal zellikleri letiim nerede yer alyor? ki kiinin birbirine yakn bulunabilecei

samimi bir sosyal ortam m sz konusudur, yoksa belirlenmi kurallar olan resmi bir ortam m? Her iletiim belirli bir sosyal ortam iinde yer alr ve bu ortamla ilgili birok sosyal norm, deer ve beklentiler vardr. Bu sosyal normlarn, deerlerin ve beklentilerin, ou kere kii farknda deildir, ne var ki, gelen mesajlar bu norm ve beklentiler erevesi iinde yorumlanr. Bir baka deyile; bir mesaj yorumlarken mutlaka o mesajn iinde olutuu sosyal ortam hesaba katlr. --Bayram deil, seyran deil, enitem beni niye pt?-- diyen baldz, ortam uygun olsayd, bu pckten kukulanmayacan belirtmektedir.-inde bulunulan sosyal ortamn uyard beklentiler, iletiimde bir aksakla yol amazsa, farkedilemez. retmen snfta ark sylemeye ya da sanat sahnede ders vermeye kalkarsa, snfta retme, sahnede elendirme beklentilerinin farkna varlr. Bu beklentiler, konuan ve dinleyen arasnda ortaksa, ortaya kan aksaklklar kolayca giderilir. Konuanlarn sosyal ortamdan beklentileri farklysa ve onlar bu deiik beklentilerinin farknda deillerse, ite o zaman, temel iletiim aksaklklar ortaya kar. Bu tr iletiim aksaklklarnn kaynan bulmak ve iletiimi verimli bir zemine oturtmak zordur. Aada verilen Aziz Nesin'in yks gibi mizah hikayelerinin ou, sosyal durumlardaki beklentilere dayanarak konuyu --gln-yaparlar. Mizah yazmnn dnya apnda uzman topraklarnzda yetimitir. Yerli Mallardan Pazen Aldm --Smerbank'n Yerli Mallar Sat Maazalarndan birine gittik. nce vitrine baktk. Aman ne gzel eyler... Mavi mineli bir pazen bir de krmz zerine beyaz noktal bir basmay beendik. eri girdik. Gen, byk, tavan yksek bir maaza... Kapnn karsnda, kasada bir kz var, manikrlerini trplyor. Ortada soba var, yi giyimli, politika ileri gelenlerinin klnda, iri kym, gerdanl, gbekli, enseli bir bey sobann bana oturmu, kahvesini iiyor. Kasann yanndaki bir delikanl, manikrn dzelten kzla konuuyor. Tezgahn arkasndakilerden orta yal bir adam gazete okuyor. Birisi de yuvarlak cep aynasna bakarak alnndaki sivilcileri patlatyor. Yine tezgaha dirseklerini dayam bir gen de kapa parlak renkli bir polis cep roman okuyor. Erken erken gelmiiz. Bizden baka da gelen yok. Yalnz, vitrini seyreden , drt kii daha var. eri girince, hi kimse kafasn evirip bize bakmad. Bu arballk houma gitti. --yi mallarmz var?..--

--Buyrun bayaan!..---Bir ey mi aradnz?-Diye yoldan geenleri kolundan ekip ieri alan tezgahtarlar hi sevmem. Saa sola baktk, bize aldran yok. Kz, manikrn trplyor. Bey gazete okuyor. Birinin ba romanda... nsan hangisine gidip bir ey syleyeceini bilmiyor ki... Tezgaha yanatk. Raflardaki toplara bakyoruz. Kendi aramzda konuuyoruz. --unlardan ne gzel perde olur!---u dall kretonlar da gzel...---Eni ka santim acaba?---Kime sorsak?-nmdeki delikanl Mayk Hammer romanna yle dalm ki, bizi duymuyor bile... --Ben u damal masa rtsnden alacam---Yava konu, adam kitap okuyor.-Hi olmazsa biraz ge gelseydik. Bizden nce gelen mteriler ne yapyorlarsa, biz de onlara bakar yle yapardk. Derken baka mteriler geldi, maazay doldurdu. Ama onlar da bizim gibi akn akn bir oraya bir buraya gidip geliyorlar. Resim sergisindeymi gibiyiz. Mteriler bu ar, ciddi havay bozmamak iin birbirlerinin kulaklarna fsldyorlar. Bu derin sessizlii ara sra, kasadaki kzla olann akalar, sevimli kahkahalar bozuyor. Mterilerden orta yal bir erkek, etrafndakilere duyurmak isteyerek, --Acaba sat yaplyor mu?...-- diye soruyor. Yalca bir kadn, --Galiba fi alnacak...-- diyor. Bir gen hanm soruyor: --Fi mi, nerden alnacak?---Herhalde Umum Mdrlkten...--

Artk herkes bir ey sylyor. --Evvela muhtarlktan temiz kad getireceksiniz.---Temiz kad deil teyze... yi hal kad. Yani Demokrat Partiye kaytl msnz? Yoksa bir sabkan filan var m diye...---Arkada, vatandalar arasna nifak sokma... Basma ile partinin ne alverii var?---Amma da yaptn birader, sen hi gazete okumuyor musun? Boyuna basna bask yaplyor diye...---O basma baka, bu basma baka.---Kmr tevzi messesinden beyannamesi olana, burada istediini veriyorlar.---Kmr tevziinle bunun imdi mnasebeti var m?---Var tabii... Kmr de hkmatn, pazen de, Amerikan bezi de...---Ben ocua pabu alacaktm.---Pabu da hkmatn...---Canm, imdi hkmat ne kartryorsun?---Kartrrm elbet...---Kartrrsn, ama ben seni imdi gider, bu adam ajanstr diyerek polise ihbar ederim. Adli tptan rapor alnca, akln bana gelir.---Nfus kadnz yannzda m?---Hayr...---Nfus kadnzla alt vesikalk resminiz yoksa vermiyorlar.---ofrlk ehliyeti olmaz m?-Baktm olacak gibi deil... Kahvesini itikten sonra solumdaki tezgahtarla tatl bir muhabbete dalan adama yanatm. --Affedersiniz...--

--Ne var yahu? Gryorsunuz konuuyoruz... Turan' almlad, ut... top alarda.-Baka birine yanatm. --Affedersiniz biraz pazen rica ediyoruz. Kimden alacaz?-Sivilcilerini patlatmak iin, bakt yuvarlak cep aynasndan ban kaldrmadan, parmayla sol taraf iaret etti... Onun iaret ettii adam, gazetedeki apraz bulmacay zyordu. --Pazen istiyoruz, siz mi vereceksiniz?---Zht bey'e gidin...-Zht bey acaba hangisi? --Zht bey, zataliniz misiniz?---Benim, n'olacak?---Hi... sorduk. Biraz pazen alacaktk da.-Arkasna rafa uzand, bir top pazen ald. --Ka metre?---Ama biz ondan istemiyoruz. Vitrinde grdk.. Pembe de mavi mavi iekleri var.---Ondan kalmad.---Vitrinde var beyefendi.---O vitrinlik... Vitrinden indiremeyiz.---O halde u sarya bakabilir miyiz?---ndir, kaldr olmaz! Bak ite uzaktan... Hepsi de pazen... Hangisini istiyorsan, onu syle!...---O sary istiyorum.---Ne kadar?---Be metre!..--

--Ondan be metre kesilmez... O btn top...---u yeil...---O drt metrelik bir paradr. sterseniz vereyim, ha drt metre ha be metre...-Bizimkiler drt metreden kar m, kmaz m, diye konuuyorlar. Bay tezgahtar akl veriyor: --Etei klo yapmazsanz kar:---ocuklara pijama yapacaz.---yi, paalarn biraz ksa yapn... Zaten bu sene ksa moda...-Bizi beklemekten sinirleniyor: --Baym, insan oyalamayn, bu kadar millet al veri edecek... Hangisini istiyorsanz syleyin!-aresiz bay tezgahtarn kendisinin beenip de ilk kard siyah pazenden be metre kestiriyoruz. Baka yerde --gle gle kullann!-diye kuma keserler ya, bizim Yerli Mallarn ba tezgahtar sanki iki parman azmza sokmu gibi, kuma kzgnlkla --carrrt!...-- diye yrtyor. Bize kat uzatyor. --Karya!...-Kars pembe kada bir mhr vuruyor. Yandakine!... Yandaki damgalyor. Bir hanm pembe kad ikiye paralyor, bir paray bize uzatyor. Veznedeki bayana o kat parasn gtryoruz. --Saat l2 oldu, paydos,-- diyor. --leden sonra.---Aman bayan, taa Rami'den geldik.-Cevap bile vermiyor. oluu ocuu otobse bindirip gnderiyorum. Saat ikide kapda kuyruk oluyoruz. Sram gelince, pembe kat parasn kesiyor, bayana uzatyoruz: --On lira altm be kuru...-On iki buuk lira veriyorum. --Bozuk verin!...--

--Bozuk yok...---Bozdurun efendim, buras sarraf dkkan deil...-Maazadan ktm. Ttnc bozmaz. Gazeteci bozmaz. 90 kuruluk bir ukulata aldm, bozdular. Kasiyer hanma paray verdim. Bir pusula uzatt. Tekrar damgaladlar. Damgal pusulay baka birine verdim, paketi verdiler. Kapdan karken, maaza memurlarndan soba bandaki: --Buradan ucuza alp, gtrp karaborsada satyorlar,-- diyordu. --Bu halka iyilik yaramaz zati... Ben hkmetin yerinde olsam...-Kapdan ktm iin, lafnn gerisini duyamadm. Eve geldim. oluk ocuk sevinle paketi atlar. alacak ey... Bizim paket bakasnnkiyle karmam m? Be metre pazen yerine, metre tlbent almz...-- (Nesin, 1968b). Yukardaki hikayeyi, 2. Blmn banda verilen --Etkileim inde Benlik ve Dierinin Tanm-- bal altnda tanmlanan --kabullenme--, --reddetme-- ve --umursamama-- kavramlar asndan inceleyin. Toplumun salksz bir ynn sergileyen yazar, okuyucu iin sadece gldrc deil, dndrc tablolar iziyor. Mesaj alveriini, iletiimin iinde yer ald ortamn yalnz sosyal zellikleri deil, fiziksel zellikleri de etkiler. letiimin iinde olutuu ortamn fiziksel zellikleri Oda, salon, bro gibi kelimeler, bir mekann kullanlma ilevlerini belirtir. Bulunulan yerin fiziksel konumu ve nitelikleri, bir baka deyile bykl ve biimi, ayrca rengi, aydnlatma derecesi, ss; sessiz ya da tenha olmas gibi zellikleri, o mekan iinde yer alan iletiimi etkiler. Herkes bu etkiler altnda bulunur, ne var ki bazlar bunlarn bilincindedir bazlar deildir. Hayalinizde kendinizi sevgilinizle birlikte canlandrn. Buluup babaa yemek yemek istiyorsunuz. Yemek yiyeceiniz yer nasl bir yer olmal? Spor salonu kadar byk, her yeri betonla kapl bir yemekhane mi, yoksa ancak birka masann bulunduu, bir kesinde minenin yand kk bir da lokantas m? Romallardan beri yasalarn yapld ve uyguland yerlerin,

byk, grkemli binalardan olumas, bir rastlant mdr acaba? Bir binann grnm, genellikle o yapnn ilevine yarar bir mesaj oluturur. Sayg ve korku uyandran binalar, --yasa-- kavramnn uyandrd duygulara uymaktadr. Gece kulplerine gittiinizde grmsnzdr, genellikle hepsi lotur. Parlak bir ekilde klandrlm bir gece kulbne gitmek isterseniz, byle bir gece kulb bulmakta zorluk ekersiniz. Bir yerdeki insan says da nemlidir. Bir sinemada sadece siz olduunuz zaman filmden zevk alabilir misiniz? Orada bulunan insanlarla konumadnz halde, sinemann kalabalk olmas sizi niin bu kadar etkiliyor acaba? Ayn ey, dn, futbol ma gibi deiik sosyal olaylar iin de geerlidir. Stadyumda siz tek banza olsanz, futbol man olduka skc bulabilirsiniz. -Bir hafta sreyle, kimlerle nerelerde konutuunuza dikkat edin. Bulunduunuz yerin deiik zelliklerinin farkna varabiliyor musunuz? Bu zellikler sizin konumanz ya da size syleneni anlamanz etkilemekte midir? Hangi ynde? Bu sorulara bir hafta sreyle cevap bulmaya aln. letiim ortamnn iinde yer ald, daha kapsaml bir ortam vardr: letiimde bulunan bireylerin ortak deer ve inanlarnn kayna olan kltr. kinci Blmde, kltr kavramn inceleyerek geleneksel otoriter deerlerle, zgrlk ada anlayn deerlerini karlatrdk. Burada, kltr bir iletiim ortam olarak yeniden ele alacaz, nk kltr, insan davranlarn btnyle kapsar, kuatr ve mesajlar, bu geni kapsaml ereve iinde anlamlandrlr. imdi, kltrn kiiler aras iletiimle olan ilikisine bir kez daha gz atalm. LETM ORTAMI OLARAK KLTR Hacettepe niversitesi retim yelerinden Perihan (Oray) Yunt, Konya yresinde ky kadnlaryla yapt anket almasnda ortaya kan bir iletiim sorununu aada dile getiriyor: --1970 ylnda, Konya yresinin GEZC KADIN KURSU'nun etkinlik gsterdii kylerinde ve byle bir kursun hi uramad yerlerde, sosyal yaamda farkllklar olup olmad konusunda bir n aratrma yapyorduk. Anketimizde --Ka gnde bir ykanrsn?-- diye bir soru da yer almt. Anket sadece kadnlara uygulanmaktayd. Kursun yapld ve yaplmad yedier ky alarak toplam on drt kyde, rnekleme yoluyla setiimiz bir grup ky kadnna sorular soruyorduk. En son kyde, kadnlardan birisi beni, olduka fakir bir aileye ait olduu anlalan, tahta basamaklar krk dkk bir eve

gtrd. Evin kadnnn yz mutsuzluk izleri tayordu. Anketimizdeki soruyu bu kadna da sordum: --Ka gnde bir ykanrsnz?-- Kadn cevap vermedi, anlamszca yzme bakt. Bana klavuzluk eden kadn hemen atld ve acmal bir sesle, --Gocas sakattr, ayda bir ykansa ne nimet,-- dedi. O anda kafamda imek akt ve ancak o zaman, bu soruyu sorduumda teki kadnlarn biraz mahup, yar mtebessim verdikleri --Haftada bir gn, haftada iki, gn,-- gibi cevaplarn anlamn farkettim. Ayrca, uradmz kyleri, bizden nce, doum kontrolne ilikin aratrma yapan bir ekibin dolam olduunu da sonradan rendim. Aradan bir sre geti. Olay, Konyal bir arkadama anlattm. Arkadam, --O biimde deil, 'oluk ocuk ka gnde bir ykanr, amar ykarsnz?' diye sormanz gerekirdi,-dedi (Yunt, 1978). Aratrmac, Konya yresinden olmad iin, bu yreden olan kadnlarla biraz zor iletiim kurabilmitir, ama yine de, sonradan da olsa, --kafasnda bir imek akabilmitir--, nk, cinsel ilikiden sonra --gusul aptesi--nin alndn bilir. Perihan Yunt yerine, bu aratrmay bir Avrupal ya da Amerikal yrtseydi, o imek hibir zaman akmayacakt. inde bulunduumuz sorunlar ve uratmz konular yaammza o denli iler ki, bir yabancya bunlar anlatmak zordur. Ayn kltrden olan kimseler, bu inanlar paylatklar iin, kolaylkla aralarnda iletiim kurabilirler. Baka baka kltrlerden gelen insanlar arasnda iletiim zorluklar olur. rnein, yabanc lkelere giden Trklerin bandan gemitir: Misafir gittikleri yerde ilk defa ikram edilen eyi almazlarsa, ikinci kez srar edilmez. A olduu ve can istedii halde, bu nedenle a kalan Trkler olmutur. Dier yandan, Trkiye'ye gelen yabanclarn kendilerine ikram edilen eyleri hemen almalar, oumuzun tuhafna gider; kendimizi, nezaket kurallarn bilmeyen insanlarla karlam gibi hissederiz. Erdoan Bozok'un Modern a (1972) adl karikatr kitabn, yurt dndayken yabanc arkadalara gsterdim. Trkiye'de bulunmam, sorunlarmz bilmeyenler; sadece hafif bir glmsemeyle kitab gzden geirdiler. Trkler ve Trkiye'de bulunmu yabanclar, kahkahalarla glerek, sanatnn grndeki keskinlie hayranlklarn belirttiler. Bozok bir iletiim durumundayd: Sanat, kendi bildii kltr ve yaam paylaanlara zengin mesajlar yollayabilirken, bu kltr paylamayanlar asndan sadece baz ekiller izmi bulunuyordu. --Bugn senin cann bireye skld galiba!-- diyen arkadamz, konumadmz halde, canmzn skkn olduunu szsz iletiimle anlamtr; yz ifademiz, sesimizin tonu, bedenimizin duruu ona ipucu olmutur. Gnlk yaamda, sylenenlerin kardakini nasl etkiledii de szsz ifadeden anlalr. Sylenenin hoa gidip gitmediini, kardakini kzdrp kzdrmadn; onun szsz ifadesinden

srekli izleyebiliriz. letiimde, iliki dzeyine ve szsz mesajlara duyarl olmayan kimse, kendisinin ve konutuu konunun karsndakini nasl etkilediinin farkna varamaz; sz konusu kiiye gerektiinden fazla sokulur ya da uzakta durur; onun yz ifadesinde, bedeninde, el ve kol hareketlerinde dile getirdii duygusal tonu --iitemez--. Ayrca, iletiim ortamnn zelliklerine --krdr--; kiminle, nerede, nasl konuulacan bilemez. Szsz mesajlara duyarlk kazanmam, karsndakinin sadece sylediklerine nem veren kimseler, kiiler aras ilikilerde byk zorluklarla karlarlar. Ve ou kez, ilikilerinde meydana gelen tkanklk ve aksaklklarn nedenlerini de bir trl anlayamazlar. DENEYEBLRSNZ Aadaki egzersizler, okuyucuyu ilerdeki konulara hazrlamak iin verilmitir. Bu egzersizleri uygularsanz, kitapta incelenen kavramlar daha yakndan tanr ve iletiim kavramlarn kendi yaamnzda kullanma olaslnz artar. Kiiler aras iletiimde neredesiniz? Herkesin yaamnda nemli bir kii vardr. Sizin iin u an yaamnzda en nemli kii kimdir? Bu kii anneniz, babanz, einiz, ocuunuz ya da arkadanz olabilir. Bu nemli kiiyle nasl bir iletiim iindesiniz, bilmek ister misiniz? O halde, ltfen aadaki sorular cevaplayn. likiniz olanak veriyorsa, ayn sorular onun da cevaplamasn isteyin. Daha sonra cevaplarnz karlatrarak, aralarndaki benzerlik ve farkllklar zerinde konuabilirsiniz. Sorular: 1. Onunla en son hangi konuda tarttnz? Bu tartma nasl sonuland? Birbirinize daha kzgn olarak m ayrldnz? Yoksa, aranzdaki iliki daha da glendi mi? 2. Size sylemeden, onun iinde bulunduu duygusal durumu anlayabiliyor musunuz? Aadaki duygulardan hangisini, onda daha kolaylkla tanyabiliyorsunuz? -Neeli-Kendinden emin. -Gururlu-Korkulu. -Ne yapacan bilemez halde-Kendini sulu hissediyor.

-Tedirgin-akn. Yukarda verilen duygusal durumlar sizin nasl ifade ettiinizin farknda msnz? Sizin bu tr duygular iinde olduunuzu, sylemediiniz halde, o anlayabiliyor mu? 3. Ona ifade etmekten ekindiiniz duygularnz var m? Onun size ifade etmekten ekindii duygular olduunu dnyor musunuz? Konumaktan ekinilen bu tr duygulardan sz etme olanan, ilerde bulabileceinizi zannediyor musunuz? 4. Aada verilen duygular onda canlandrmak iin yapabileceiniz en az iki ey dnn: -Kzdracak. -Neelendirecek. -Gururlandracak. -Sulu hissettirecek. -zecek. -Korkutacak. 5. Onun arkadalar konusunda neler dnyorsunuz? Ayn arkadalara m sahipsiniz, yoksa onun ve sizin kendi arkadalarnz m var? Ortak arkadalarn kskanr msnz? Sizin arkadalarnz konusunda onun duygularnn ne olduunu biliyor musunuz? 6. Yorucu bir gn geirdiinizi ve eve gidip dinlenmeye can attnz varsayn. Ama bir yere gitmek iin daha nceden sz verdiinizi, o size hatrlatyor. Ya da, kendi banza kalmak, dinlenmek isterken, srekli aka yapma ve sizi rahat brakmama gibi bir huyu olduunu dnn. Bu tr atmalar nasl zerdiniz? Bir orta yol bulmaya m alrdnz? Kavga m ederdiniz? Yoksa sizin grnz kabul etmesi iin onu inandrmaya m alrdnz? Aranzda kan atmalar ele al tarznzdan honut musunuz? 7. Onun yaamnn temel amacn ve nem verdii ilgilerini biliyor musunuz? Bu amalar ve ilgiler konusunda duygularnz ne? Sizin temel amacnz ve ilgilerinizle bunlar uyuuyor mu? Eer uyumuyorsa, onun sizin ama ve ilgilerinizi kabul etmesini ister misiniz? 8. Hounuza giden ynlerini biliyor musunuz? En gl ynlerinin

farknda msnz? Bu konuda dndklerinizi onunla paylatnz m? 9. Bir gece sizi uyandrarak sizinle konumak istediini dnn. Ne yapardnz? --Peki, konualm!-- m derdiniz, yoksa, --Sabaha kadar bekleyemez misin? Sabah konusak olmaz m?-- diye ertelemek mi isterdiniz? Siz onu uyandrsaydnz, acaba o size nasl davranrd? 10. Onunla olan ilikinizden tr, kendi kendinizden uzaklam olduunuzu hissettiiniz anlar oldu mu? Sizinle olan ilikisinden tr, onun kendi kendinden uzaklam olduunu hissettiini dndnz oldu mu? Yukardaki sorulara verdiiniz cevaplar bir gzden geirin. Sorulara itenlikle cevap verdiinizden emin misiniz? Bu cevaplar sizin iin nemli olan kimseyle paylamak ister misiniz? Yoksa, bu cevaplarn onun tarafndan renilmesinden rahatsz m olursunuz? sterseniz cevaplarnz saklayn ve kitabn deiik blmlerini okuduktan sonra yeniden gzden geirin. letiimle ilgili yeni kavramlar rendike, bu kavramlarn sizin ilikiniz iinde ne anlama geldiklerini verdiiniz cevaplardan anlayabilirsiniz. ::::::::::::::::: 4 letiim ve Alglama Ahlakn Tarifi --Olu ortaokula gidiyordu. Akam eve gelince derslerine yardm ederdi. Yemekten sonra sordu: --Olum, derslerin nasl, altn m, yarn ne var?---Ahlak altm, baba.---Anlat bakaym.-ocuk geti karsna, papaan gibi bir solukta okudu: --Ahlak, hulk'un cem'idir. Hulk tabiyyat ve seciyye demektir. Buna huy denir. Seciyye ve huy denilen ey, insanda yerlemi melektir. O melek sebebiyle nefisten ef'al kolayca kar.-ard: --Olum bu ne? Nereden ezberledin bunu?--

--Ahlakn tarifi, retmen yazdrd.---Bir ey anladn m?---Yoo! Anlamak art deil ki! Kimse anlamyor, ezberle yeter!..-Hasan Pulur'un yukardaki yazsnda belirtilen eitim sisteminin temelinde yatan, --anlamann gerekli olmad, ezberlemenin yeterli olduu-- anlay, retmen ile renci arasnda gerek bir iletiim kurulmasn nler. Kiinin temel eitiminden edindii bu alkanlk, basmakalp ve biimsel ilikilerinde srp gider. Kalplam evlilik ya da i ilikilerinde de, bu durumu gzlemleme olana vardr. Kalplar tekrarlamaktan kurtulabilme, insan ilikilerine anlamsal zenginlii ve derinlii getirebilme, iletiimin srelerini uygun ve etkili bir biimde uygulamaya baldr. Bu blmn amac, iletiimin temel yapsn ve srelerini bilimsel kavramlar iinde tanmlayarak okuyucuya tantmaktr. LETM NEDR? Aslnda, buraya kadar, eitli ynleriyle iletiimden sz edildi. Bu bilgiler, iletiimin yapsn, elerini ve srelerini daha teknik adan inceleyebilmek iin bir birikim salad. DRDNC BLM Konuya, iletiimin tanmn yinelemekle balayalm: letiim, iki birim arasnda birbiriyle ilikili mesaj alveriidir. Bu tanmda aklanmas gereken drt kavram vardr: 1. Birim; 2. Birbirine ilikin olma; 3. Mesaj; 4. Alveri. Birim: Birim, soyut bir kavramdr. Birbirleriyle karlkl mesaj alverii yapan insan, hayvan ya da makinenin her birine --iletiim birimi-- ad verilir. letiim sadece insanlara zg bir olay deildir. ki kedinin karlkl miyavlamalar, onlarn iletiim iinde olduunu gsterir. Karlkl satran oynayan iki bilgisayarn her biri, bir --iletiim birimi-- oluturur. letiim birimleri ikiye ayrlr: Kaynak birim ve hedef birim. Kaynak birim, mesaj gnderen birimdir. Bu, konuan kii, miyavlayan kedi ya da satran oynayan bir bilgisayar olabilir. Adndan da anlalaca gibi, kaynak birim mesajn kaynakland, olutuu birimdir. Hedef birim ise, mesajn gnderildii birimdir. ki kii konuurken, konuan kaynak, dinleyen ise hedef birim olur.

Ne var ki, kaynak ve hedef birimler duraan olmayp, dinamik birimlerdir. Konuann dinleyici ve bir sre sonra dinleyenin konumac olmas gibi, kaynak ve hedef birimler srekli fonksiyon deitirirler. Bunu bir rnekle somutlatralm. kisi de ayn fakltede okuyan ve bayram tatili nedeniyle birbirlerini iki hafta gremeyen iki arkadan arasnda aadaki konuma geer: Ayhan : Ho geldin Nurten. Naslsn? Nurten : Ho bulduk Ayhan, iyiyim. Sen naslsn? Ayhan : Sa ol, ben de iyiyim. Bayramn nasl geti? Nurten : lk gnler bayram ziyaretleriyle geti. Daha sonra kardelerim ve arkadalarmla bol bol konuma olana buldum. Senin kulan da bol bol nlattm. Ayhan : Seni bu kadar zlemem beni korkutuyor. Sanki sana ok bamlymm gibi bir duyguya kaplyorum. Nurten : Su benimmi gibi konuuyorsun. Benim elimden ne gelir? Ayhan : Neyse. Brakalm imdi bu konuyu. Dn yolculuun nasld? Nurten : Olduka rahatt. Gerede yaknlarnda otobsn arka tekerleklerinden biri patlad. Lastii deitirdiler, yarm saat ge kaldk. Konumaya ilk balayan Ayhan; o anda kaynak, Nurten ise hedef birim durumundadr. Nurten, Ayhan'a, --Sen naslsn?-- diye sorduu anda kaynak, Ayhan ise hedef birim olmutur. Birbiriyle ilikili olma: letiim olabilmesi iin sadece mesaj alverii, bir baka deyile, sadece iki ynllk yeterli olamaz. Alnan ve verilen mesajlarn birbiriyle ilikili olmas da gerekir. Gnlk yaamda yorgunluk, yanl anlama, dikkati baka bir konuya verme gibi nedenlerden tr iletiimde ilikinlik aksayabilir. Bu tr aksaklklar sreklilik gstermeye balarsa, kiinin ruhsal dengesinde bir bozukluk olduundan kuku duyulur. Gerekten de, akl hastalarnn iletiiminde gzlenebilen bu zellik, hastaln derecesi ve tr hakknda ipucu veren en nemli belirtilerden biridir. Mesaj: nsanlarn karlkl konuurken birbirlerine syledikleri szler, mesaja rnek olarak verilebilir. Ne var ki, mesajn mutlaka

szl olmas gerekmez. nc Blmde belirtildii gibi, szsz mesajlar da vardr: Yz ifadeleri, el kol hareketleri, oturu ve duru, birer mesajdr. nce mesajn genel bir tanmn yapalm, daha sonra ayrntlarna inelim. Mesaj, kaynak birimdeki ieriin, bir seim srecinden geirilmi ifadesidir. Kaynak birimdeki ierik, duygusal ya da dnsel olabilir. Ayhan'n Nurten'e, --Seni ok zledim!-- sz, duygusal ierii olan mesaja rnektir; --korkuyorum--, --ok sinirlendim-- gibi ifadeler de duygu ve heyecan belirtirler. Szl mesajlarn ou, d dnya ve nesnelerle ilgili dnceleri belirtir: Nurten'in, --Otobsn arka tekerleklerinden biri patlad,-- cmlesi bu tr mesaja rnektir. Szsz mesajlar duygusal ierii, szl mesajlar dnsel ierii, en dolaysz ve etkili biimde ifade eder. Mesajn tanmnda bir seim srecinden sz ettik; seme srecinin sz konusu olmad otomatik tepkiler mesaj deildir. Bir makinenin mekanik hareketlerinde ya da bir hayvann igdsel olarak yapt tepkilerde, seme sz konusu deildir. Bu demektir ki, belirli bir uyarc karsnda hayvan, igdsel olarak yalnz bir tip tepki gsterir. Yapabilecei baka bir ey yoktur. nsanlarda ise, igdsel davranlardan pek sz edilemez, ne var ki, reflekslerden sz edildiini duymusunuzdur. Yzmze yakn bir yerde el rpld zaman, istemeden gzmz krparz. Bu tr refleks hareketler, mesaj olarak kabul edilmez. Mesaj olabilmesi iin, kaynak birimdeki ierii ifade edebilecek olas seenekler arasndan seilerek ifade edilmesi gerekir. Yzde yz kestirilebilen ifadelerde bir seim sz konusu deildir ve bundan dolay bu tr ifadeler, birer mesaj deil, tepkidir. rnein, gz nnde el rpld zaman mutlaka gzn krplacan bilirsiniz. Ama, --Merhaba, naslsnz?-- dendii zaman ne cevap alacanz yzde yz kestiremezsiniz. --yiyim, teekkr ederim;-- cevabn almanz byk bir olaslktr, ne var ki, yine de yzde yz deildir. nk, --Biraz rahatszm;-- --Sa ol, sen naslsn?-- gibi ve buna benzer birbirinden deiik cevaplar da alabilirsiniz. Bir kimseyi iyi tanyor ve syleyecei szleri nceden yzde yz kestirebiliyorsanz, o kimsenin sylediklerine artk pek dikkat etmemeye balarsnz. nk syledikleri bir tr --tepki-- olmaktadr. Bu tr ilikilerde, iletiim yava yava ortadan kalkar ve ilgin insan ilikileri, yerini can skntsna brakr. Alveri: letiim iki ynl bir sretir ne sadece al, ne de sadece

veri, iletiimi oluturamaz. Bir arkadanzla kar karya oturduunuzu dnn. Yalnz biriniz konuuyor ve dieriniz dinliyor... Acaba bu durumda, aranzda bir iletiimden sz edilebilir mi? Evet, edilebilir. nk arkadanzn yz ifadesinden, oturu biiminden, sizi anlayp anlamadn, sklp sklmadn karabilirsiniz. Sadece biriniz konutuu zaman bile, bir iki ynllk sz konusudur: Birinizin szl mesajna, dieriniz szsz mesajla cevap verebilir. imdi, arkadanzla aranza karton ya da tahtadan bir perde konsa ve birbirinizi grmeniz engellense!... Yine yalnzca biriniz konuacak ve dieriniz hi cevap vermeden dinleyecek olsa, acaba bu durumda aranzda bir iletiim olur muydu? Bu kez cevap, --Hayr!--dr. Birbirlerini grmesi engellenen iki kiiden sade biri konuma olanana sahipse, bu durumda bir iletiim deil, bir ileti sz konusudur. Baka bir ifadeyle, mesaj gnderilir, fakat bu mesajn karl alnmaz. letiim olabilmesi iin bir mesaj alveriine, bir baka deyile, iki ynlle gerek vardr. Kaynak birimin gnderdii mesaja karlk, hedef birimin verdii --cevap mesaj--a, geri-iletim ad verilir. Ayhan ve Nurten adl iki arkadan aralarndaki konumada, Ayhan'n syledii ilk sz mesaj iletimi, Nurten'in verdii cevap da geri-iletimi oluturur. letiimin iki ynl bir olay olduunu unutan kiiler, sadece konumak, konumak ve yine konumak isterler. Karlarndaki azlarn anca hemen atlrlar ve --Lafn balla kestim,-- tavryla kendileri konumaya balarlar. Sizin kafanz bir sre daha tledikten sonra, --Ne kadar gzel sohbet ettik, yine gel, beklerim;-- diye sizi uurlarlar. Bu ekilde srekli konuanlar, iletiimden deil, kendi iletimlerinden zevk alrlar. Kardaki kiiyle iletiim kurulmak isteniyorsa, ona geri-iletimde bulunma olana tannmaldr. Bu noktada, iletiim, iki birim arasnda birbirine ilikin mesaj alveriidir tanm, tm eleriyle gzden geirilmi bulunuyor. imdi, iletiim modelini gzden geirmeye hazrz. Modeller, soyut kavramlar somut simgeler ve iaretlerle belirtme olana verirler. Bu nedenle, bir konunun aka tartlabilmesi iin, eitim alannda sk sk kullanlrlar. LETM MODEL ekilde iki kiiden olumu bir iletim modeli gryorsunuz. Bu modelde yer alan eler ve srelere deinerek, iletiim olayn, ayrntl olarak ve daha yakndan tanmaya alalm.

Konuan iki kiiden biri kaynak, biri de hedef birimi oluturur. Bu iki birim arasnda, mesajlarn gidip gelebilecei bir kanal vardr. rnekte, kaynak ve hedef birimlerin her ikisi, de insan olduu iin, yap ve ilev bakmndan birbirlerine benzerler. Her birimde bir merkez, gnderici ve alc vardr. letiim modelindeki eler ve sreler: kaynak ve hedef birimlerle kanal ve iletiim ortam olmak zere ana balk altnda toplanabilir. KAYNAK VE HEDEF BRMLER Kaynak ve hedef birimleri aadaki e ve sreleri ierir: Merkez: Gnderilecek mesajlarn ieriinin (duygu, dnce, niyet, gd; eylem vb.) olutuu ve gnderilmek zere seildii blmdr. Gnderici: Merkezdeki ierii, szl ya da szsz iaretler haline dntrerek kanala brakan edir. Szl iletiimde cier, grtlak, dil, di, dudak ve damaklardan oluan ve birbirleriyle dzenli iliki ierisinde alan son derece karmak bir szl gnderici sistemi i grr. Yz ifadeleriyle szsz bir iletiim sz konusu olduu zaman ise, boyun ve yz kaslarndan oluan bir dzen, gnderici olarak alr. Bedenin hareketleri ve duruu mesaj niteliini tadndan, tm beden bir gnderici olarak alr. Alc: aret biimine dnm olarak kanaldan gelen mesajlar alan ve merkeze aktaran edir. Hedef birim, gelen mesajn trne gre farkl alclar kullanr. Szl mesaj geldiinde iitme sistemi, grsel mesaj geldiinde ise, grme sistemi alc olarak kullanlr. Mesaj, dokunma, koku gibi iaretler araclyla gnderilirse, o zaman cilt ve burun gibi, ona uygun bir alc sistem iletiimi salar. Hedef birim pisikolojik ileyi bakmndan kaynak birimin aynsdr. Farkl olan sadece srelerin yndr. Kaynak birim mesaj gndermek iiyle urat halde, her birim kendisine gelen mesaj almak ve yorumlamak iiyle urar. Yorumlad mesajla ilgili bir geri-iletimde bulunduu anda, hedef birim, ilevleri bakmndan artk bir kaynak birim olmutur. KANAL Kanal: Kaynak ve hedef birimler arasnda yer alan ve iaret haline dnm mesajn gitmesine olanak salayan yola, geite, kanal ad verilir. Her duyu organna karlk bir kanaldan sz edilebilir. Mesaj konuulan

kelimelerle aktarlyorsa, iitme kanalndan sz edilir. itme kanal, szl iaretleri, bir baka deyile, kelimeleri hava titreiminden yararlanarak aktarr. Azda balayan titreim, bizi dinleyen kiinin kulana gider ve orada iitsel alc organ tarafndan, sinirsel titreimlere dntrlerek beyine iletilir. Yz ifadeleri, el ve kol hareketleri szkonusu olduunda, grsel kanal iin iine girer. Gz; yz ifadesini k dalgalar halinde alr ve bu dalgalar sinirsel dalgalara dntrr. Beyin ise, bu sinirsel dalgalar, belirli anlamlar tayan yz ifadeleri olarak deerlendirir. sterseniz, dokunma ya da koklama kanal yoluyla iletilen mesaj rneklerini, kendiniz bulabilirsiniz. Her duyuma uygun den bir kanal olduu belirtilerek, bu konu ksaca zetlenebilir. Kanal esiyle ilgili aklamay bitirmeden, deiik kanallarn birbirinden bamsz olarak varolduunu da syleyelim. rnein, gece karanlk bir ortamda karnzdaki kiiyle konumanzda bir aksama olmaz; ne var ki, karnzdakinin yz ifadesini gremezsiniz, kullanm olduunuz kanal, hava titreimleriyle alan iitsel kanaldr. inin havas alnm bir cam blmeyle ayrlm bir odada da karnzdakiyle szl iletiim kuramazsnz, fakat birbirinizin yz ifadelerini rahatlkla grebilirsiniz. Bildiiniz gibi telefon ancak iitsel kanalla iletiim kurma olana salar. Karnzdakinin yz ifadesini gremezsiniz. Buna karlk gnlk yaamdaki yz yze iletiimde, ayn anda birden fazla iletiim kanal kullanlr; iletiimde kanal says arttka iletiimin etkililii de o derece artar. ada teknolojinin hem iitsel, hem de grsel kanal kullanan telefonlar yapmak istemesi bu nedenledir. aret: aret, mesajn gndericiden getikten sonra temsil edildii fiziksel biimdir. u anda okuduunuz kelimeler, benim size gndermek istediim mesajn harflere dnmnden oluan fiziksel iaretlerden meydana gelmitir. Konuma sresince duyduunuz kelimeler, iitsel iaretlere, okurken grdnz yazl kelimelerse, grsel iaretlere rnektir. kt: Kaynak birimin gnderdii iaretlerin tmne kt ad verilir. Girdi: Hedef birimin alcsnn yakalad iaretlerin tmne girdi denir. Grlt: Kaynak birimin gnderdii mesajla, hedef birimin ald mesaj arasnda bir fark varsa, bu farka --grlt-- ad verilir. Grlt, iletiimin en nemli kavramlarndan biridir. letiim modelinde, grlt kayna sadece kanaldaym gibi gsteriliyor, aslnda grlt kayna hem kanalda hem de hedef birimde yer alr.

Alayan ocuun sesinden dolay, kardakinin konumasn pek iyi duyamayan kiinin iletiiminde fiziksel grltnn varlndan sz edilir. Fiziksel grlt kanalda yer alr. Kula ar iittii iin kardakinin konumasn pek iyi duyamayan kiinin iletiimindeki grlt ise, hedef birimin alcsndan kaynaklanr. Bu tr iitme bozukluu, iletiim terimleri ierisinde, nrofizyolojik grlt olarak isimlendirilir. Bir nc tr grlt de, hedef birimin merkezinde yer alr: nanlar, tutumlar ya da o anda iinde bulunduu duygusal durum nedeniyle, hedef birim kardakinin sylediini, syleyenin anlamndan bambaka bir biimde yorumlar ve farkl bir anlam karrsa, psikolojik grltnn varlndan sz edilir. nsanlar arasndaki iletiim aksaklklarnda psikolojik grltnn pay byktr. Bu nedenle bu konuyu ayrntlaryla incelemekte yarar vardr. Kii, belirli konularda nyargl olabilir ve bu nyargsndan tr, belirli konularda gnderilen mesajlar yorumlarken, anlam ieriini farkl ynlere saptrr. rnein, kyl dmanl olan bir kiiye, dven iki kentliyi ayrmaya alan bir kylnn de bulunduu bir fotoraf gstererek ne grdn anlatmasn isteseniz, size, bir kylnn elinde bakla iki kentliye saldrdn syleyecektir: Gerekte bak bir kentlinin elindedir. nsanlarn o andaki gereksinmeleri de yorumlamalarn etkiler. A olan kimse, yiyecek konusunda sylenenleri, yalnz olan kimse ise, arkadalk konusunda sylenenleri daha iyi anmsar. Annelerin, hi kimse duymad halde, br odada birok sesin arasndan ocuunun aladn duyabilmesi, byle bir algsal hazr olula aklanr. Mizah hikayelerinde ve gldr oyunlarnda, yukarda sz edilen yanl anlama ve yorumlamalardan yararlanlr. rnein, baba ata binme dersleri almaya balayan kzna, --Kzm, benden sana baba nasihat, sakn plak ata binme,-- der. Kz, --Babacm, bana ata binme dersi veren erkein yannda zaten plak dolaamam ki!-- diye cevap verir. Trafik kurallarn hie sayarcasna araba kullanan bir adam durduran trafik polisi, srcnn sarho olduunu farkederek, --kili araba kullanmann yasak olduunu bilmiyor musunuz, beyefendi?-diye sorar. Adam byk bir saflkla, --Polis bey, arabada iki olduunu inann bilmiyordum!-- diyerek masum masum polisin yzne bakar. Psikolojik grlt, her zaman gldrc sonular vermez tabii. nsan ilikilerindeki kopmann temelinde bu tr grlt yatar. Boanmalarn,

krlmalarn, ksmelerin ve evi terkederek kamalarn ounun altnda yanl anlama ve yorumlamalar, baka bir ifadeyle, psikolojik grlt yatar. LETM ORTAMI letiim srecini etkileyebilecek nitelikleri olan ve iletiim durumu iinde bulunan kii, nesne ve olaylarn tmne --iletiim ortam-- ad verilir. Her insan ilikisi bir ortam iinde yer alr. Herkesin yannda ayn rahatlkla konuulamadn, herkes bilir. Bu yzden nemli eyler sylemeden nce, kii evresine gz atar, kimlerin bulunduunu grmek ister. Ayrca, iletiimde bulunulan ortamda alnan mzik, odann scak ya da souk, byk ya da kk olmas, binann veya evrenin zellii (konut, iyeri, okul, tren yeri gibi), konumalar farknda olunsa da olunmasa da etkiler. letiim ortamnn, bir de sosyo-kltrel yn vardr. Sosyo-kltrel ynyle iletiim ortamna bakldnda, toplum yaamnda nemli olan deerler asndan, kiilerin nasl bir ereve iinde iliki kurduklaryla ilgilenilir. rnein, bir erkek, yakn olan bir kimsenin karsyla konuurken, ona ou kez, --yenge-- der. Bu konuma biimi, toplum deerlerinin etkisi altnda oluur. Ayrca, konuulan kimsenin ya, meslei, renim dzeyi de, onunla nasl konuulacan belirler. Kitabn ikinci ksmnda sosyo-kltrel ortamn iletiim davrann lkemizde nasl etkilediini gsteren rnekler verilmitir. TEMEL LETM SRELER Kod: Mesajn iaret haline dnmesinde kullanlan simgeler ve bunlar arasndaki ilikileri dzenleyen kurallarn tmne --kod-- ad verilir. Bu anlamda, insan dilleri birer koddur. u anda bu kitab Trke kodunu kullanarak yazyorum. Kitab baka bir dille yazsaydm, farkl bir kod kullanm olacaktm. Karlkl konuurken ayn anda deiik trden kodlar kullanlr: Kullanlan dil bu kodlardan ancak biridir. Yz ifadeleri, syleyi tarz, el ve kollarn hareketleri de, ayr ayr kodlarla aktarlan mesajlardr. Bugne kadar zerinde en ok allan, incelenen kod dildir. Yz ifadeleri, ses tonu, kelimeler arasndaki sessizlikler, el kol hareketleri de, kiiler aras iletiimde kullanlan kodlar olarak, gnmzde inceleme alanna girmeye balamtr. Kodlama: Mesajn ieriinin kod simgelerine dntrlmesine --kodlama-denir. Belirli bir niyet ya da duygunun, deiik kodlarla ifade edilebileceini yukarda belirtmitik. rnein, kzgnlk duygusu, kullanlan kelimelerle (--yle yapma, beni sinirlendiriyorsun!-- gibi szlk anlam kzgnlk ifade eden kelimelerle), syleyi tarzyla (yani

kelimelerin szlk anlam kzgnlk belirtmedii halde: --Hemen gitsem iyi olacak!-- gibi bir ifade biimiyle kzgnlmz belirterek), ya da yz ifadesiyle (ka yukar kaldrp, dik dik bakarken, soluu hrtl bir sesle dar brakarak) belirtilebilir. Kod ama: Kodlanarak gelen mesajn ieriini yeniden elde etmek iin yaplan zmleme srecine --kod ama-- denir. Kod ama ve yorumlama birbirlerinden farkl iki ilemdir. Kod ama srecinden sonra yorumlama balar. Yorumlama: Yorumlama, yeniden bir deerlendirmeyi gerektirir. Kod alarak elde edilen mesaj ieriine, o andaki btn ilikiler ve dier koullar erevesi iinde, yeniden anlam verilmesine --yorumlama-denir. Baz durumlarda kod alarak elde edilen anlamla, yorumlama sonucunda elde edilen anlam arasnda, bir fark yoktur. Baz durumlarda ise, yorumlama sonucunda elde edilen anlam, kod ama dzeyindeki anlamdan farkldr. Bu tr durumlar herkesin bana gelir: Kardaki asl sylemek istediinden farkl bir ey syler, ama biz, yine de, onun ne demek istediini anlarz. rnein, faklteden yeni mezun olmu gen bir ziraat mhendisi, yal bir ziraat teknisyeninin amiri olarak atanmtr. Uzun yllar Devlet retme iftlikleri'nde grev yapm yal teknisyen, --Siz faklte bitirmi bir mhendissiniz, tabii ki benden daha iyi bilirsiniz. Bilmediklerimizi gelip sizden sormak bize der;-- dediinde, gen mhendis bu sz, --Faklteyi bitirmi olmanz benden daha bilgili olduunuzu gstermez, nemli olan i deneyimidir. 'Her eyi ben bilirim' eklinde bir tutum iine girmeyin; benim deneyimime nem verin!-biiminde yorumlamaldr. Bu durumda, mhendis iki seenekle kar karyadr: Cevabn, ya kod ama dzeyinde, ya da yorumlama dzeyindeki anlama gre verecektir. Kod ama dzeyindeki anlama gre verirse, byk bir olaslkla --Hay hay memnuniyetle, elimden geldiince yardmc olurum,-biiminde cevap verecektir. Yorumlama dzeyindeki anlama gre cevap verirse, --nemli olan deneyim, aslnda benim sizden reneceklerim var, umarm bana yardmc olursunuz;-- biiminde cevap vermesi daha doru olacaktr. Geri-iletim: Kaynak birimin gnderdii mesaja karlk hedef birimin gnderdii cevap mesaja --geri-iletim-- ad verilir. Kendine geri-iletim: Kiinin kendi gnderdii mesaj, kendisinin almas srecine kendine geri-iletim denir. Trke'de --azn sylediini kulak duymal-- diye bir sz vardr. Deneysel koullarda, kendi

sylediini iitemez duruma getirilerek konuturulduunda, kii, drt dakikadan daha fazla fazla konumasn srdremez. Kendine geri-iletim yalnz szl iletiimde deil, szsz iletiimde de nemli bir yer tutar. letiimin ortaya kabilmesi iin, alnan ve verilen mesajlarn alglanabilmesi gerekir. Zihinsel ve duygusal psikolojik ilemlerin temelinde alglama yatar. Bu nedenle imdi, alglama konusunu, kiiler aras iletiimle ilikili olarak, ana hatlaryla incelemek istiyorum. ALGILAMA: ANLAMANIN TEMEL Yandaki sayfada gsterilen --kaynana gelin illzyonu-- olarak bilinen ekilde ne gryorsunuz? Olduka yksek yakal bir manto ya da krk giymi, ba rtl, salarnn bir ksm grlen, byk burunlu, az hafif ak bir yal hanm m? Yoksa yz biraz br tarafa dnk, boynunda kolyesi olan, kirpikleri ve burnunun ucu ile salarnn altnda sol kula gzken gen bir bayan m? u anda ben yal kadn gryorum. Sizin ve benim grdm birbirine benziyorsa, ekli tanmlarken aramzda bir farkllk, baka bir deyile, --fikir ayrl-- olmaz. Ayn ekle bakan biri, gen bir bayan gryorsa, ayn resme bakt halde sizden farkl bir ey grmesini herhalde nce acayip karlarsnz, daha sonra ya kendi grdnzden ya da kiinin alglamasndan phe etmeye balarsnz. Ayn ekle bakan iki kiinin farkl alglamalarda bulunmas, alg olay ile ilgili u nemli bulguyu bize gsterir: Alglama, alglanan uyarcnn ve alglayan kiinin zelliklerinin etkileimiyle oluur. evredeki --uyarcya ait-- etkenlerle, bireydeki --alglayana ait-etkenleri daha ak seik grebilmek iin, alglama srecini KARA KUTU terimleri ierisinde ksaca tartalm. KARA KUTU VE ALGILAMA sterseniz, bir an iin insanlarn deil de, izilmesi ve tantlmas daha basit olan bir kutu rnei zerinde durarak, alg olayn inceleyelim. Aadaki ekilde grld gibi bu kutunun temel esinden sz edilebilir: Girdi; Kutu; kt.

Girdi, kutunun duyarl olduu her trl enerjiyi kapsar. Kutu, k, ses, dokunma gibi kinetik enerji vb. gibi trl uyarclara duyarl olabilir. Kutu'nun ii alp baklamyor; nk alrsa kutu bozuluyor ve bir daha almyor. kt, kutunun uyarclar zerinde ilemde bulunduktan sonra ortaya kard rne verilen addr. kt, kaynana-gelin illzyonunda olduu gibi, ou kez, girdiden farkldr. Girdi ile kt arasndaki bu fark, kutu iinde yer alan ilemlerden kaynaklanr. Girdi ile kt arasndaki ilikiyi, bir rnekle aklayalm: Kutuya aadaki saysal deerler Girdi olarak verildiinde, kt olarak u deerler elde ediliyor: Girdi 1 2 3 kt 4 9 16

Yukarda verilen rnekte, Girdi ve kt arasnda bir fark olduu grlyor. Bu fark, kutunun girdi zerinde baz ilemler yapmasndan ileri geliyor. Acaba kutu, ald saysal deerler zerinde ne gibi ilemler yapmtr? Saylarla oynamasn seven okuyucular bunun zerinde dne dursunlar, biz matematikle uramaktan holanmayanlara cevab aklayalm: Kutunun yapt ilemi aadaki formlle zetleyebiliriz. kt = (Girdi art 1)'in karesi Szle forml ifade edelim: Kutu Girdi'ye 1 ekleyip, toplam deerin karesini almakta ve sonucu kt olarak vermektedir. Alglama olaynda, acaba, bireyin girdi uyarclara uygulam olduu ilemi yukardaki gibi bir formlle belirlemek olana var mdr? Psikoloji, her yl gelien bir bilim olarak, byk atlmlar yapyorsa da, henz yukarda verilen formldekine benzer matematiksel kesinlii olan kurallara ulaabilmi deildir. Buna ramen, insan alglamasnda rol oynayan etkenleri, genel bir model iinde toplayarak gsterme olana vardr. imdi, bu amala yaplatrlm bir --alglama modelini-- inceleyelim.

ALGILAMA MODEL Alglama modelinde, alglanan uyarclar bulunduran bir evre ve bu evre iinde yer alan uyarclar alglayan bir birey vardr. Yan sayfada verilen alglama modelinde, alglama srecini etkileyen belli bal etkenlerin bir dkm verilmitir. evrede bulunan ok sayda uyarc, bireyin duyu organna ular. Bu uyarclar iddetleri, sklklar, hareketleri ya da hareketsiz olmalar, byklkleri, renkleri ve dier uyarclarla bir rnt oluturup oluturmadklar bakmndan birbirlerinden farkllklar gsterirler. evrede bulunan bu uyarc karmaas, duyu organlarn srekli etkiler. Alglama ilemini gerekletiren organizmay, drt blm iinde incelemek mmkndr: 1. Alclar; 2. lk ilem; 3. Gemi yaantlardan getirimler; 4. Son ilem ve algsal rn. imdi bu blmleri ksaca gzden geirelim. Alclar Alclar, duyu organlarndan oluur. Gz, kulak, burun, dil ve cilt, yaplar ve ileyileri hakknda az ok bilgi sahibi olduumuz duyu organlardr. Duyu organlar yaplar, ileyi biimleri, iinde bulunulan evreye uyum (adaptasyon) dereceleri ve kapasiteleri erevesinde, evredeki uyarclar alrlar ve sinir sitemiyle ilikiye sokarlar. Duyu organlarmzn duyarllk dereceleri, duyum eii kavramyla ifade edilir. rnein, gz, bir mum n karanlk bir gecede elli kilometreden grebilecek grme; kulak, bir kol saatinin tik taklarn alt metreden duyabilecek iitme; ve dil, bir ay ka ekerin yedi litre saf suda eritilmi tadn alabilecek tad alma duyarlna sahiptir. Burun, bir damla parfmn odal bir eve dalm kokusunu alabilecek; cilt, bir santimetre ykseklikten yanaa den bir arnn kanadn hissedebilecek duyarlktadr. Duyarlk dereceleri, duyu organlarnn ortama yapm olduklar uyuma gre deiir. Ortama uyum yapm bir duyu organnn, alglamay nasl etkilediini denemek iin, kap aln ve bunlardan birini elinizin dayanabilecei scaklkta suyla doldurun. Dier iki kaptan birine souk, dierine lk su koyun. Sa elinizi scak su, sol elinizi souk su dolu kaba sokarak dakika tutun. Sonra her iki elinizi birden lk su dolu kaba sokun. Sonucun ne olacan tahmin edebiliyor musunuz? Ayn uyarcy (lk su) sa eliniz souk, sol eliniz ise scak bulur. lk lem

Duyu organlarndan gelen sinirsel akmlar sinir sisteminin deiik yerlerinde son bulur ve bu noktada, sinir sistemi girdiler zerinde ilem yapmaya balar. Sinir sistemi, bu ilemleri kendi kapasitesi iinde yapar. Kanal kapasitesi, sinir sistemine ulaan btn uyarmlarn ileme giremediini, sinir sisteminin belirli bir kapasitesi olup, yalnzca bu kapasite snrlar ierisinde girdiyi ileyebildiini ifade eder. rnein, gz saniyede 5 milyon bitlik bilgi aktard halde, sinir sistemi ancak 500 bin bitlik bir bilgi ileyebilir. Yorgunluk, o anda iinde bulunulan heyecan durumu, organizmann o andaki gereksinmeleri ve gdleri, sinir sisteminin ileyiini etkiler. Ayrca, belirli fizyolojik dnemler de, sinir sisteminin ileyiini etkiler. Kadnlarn adet gnlerinde ya da gebelikleri srasnda daha gergin, daha duyarl olmalarn ve genellikle aldr etmedikleri olay ve durumlara, bu dnemlerde daha iddetle tepkilerde bulunmalarn, fizyolojik dnemlere rnek olarak gsterebiliriz. zetle, ilk ilem olarak adlandrlan bu blmde, sinir sistemi, girdi uyarclar bir trl kod ama srecine tabi tutar ve bu kod ama, sinir sisteminin genel kapasitesi ve organizmann o anda iinde bulunduu fizyolojik ve gdsel koullar iinde yaplr. Yaant va renmenin Getirdikleri Duyu organlar kanalyla sinir sistemine ulaan duyusal veriler ilk ilemden sonra, organizmann yaam boyunca gelitirmi olduu psikolojik srelerle etkileim haline geer. Yaant ve renme rn bu etkenler drt temel kategoride toplanabilir. Bunlar: (a) Algda deimezlik; (b) Algda organizasyon; (c) Faal ve algy dorudan etkileyen faktrler ve () Pasif ve algy dolayl etkileyen faktrlerdir. (a) Algda Deimezlik Nesnelere, simgelere, insanlara ve olaylara verilen anlamlar ve nem dereceleri, gemi yaantlar iinde oluur. Bu anlamlar, uyarcnn kendi deil, o uyarcnn kiinin yaant ve amalaryla olan ilikisi salar. D dnya, yani insanlar, olaylar, nesneler ve bunlarn ilikilerinden oluan fiziksel ve sosyal dnya, duraan bir dnya deildir. Tmyle belirlenmi koullar altnda, belirgin ve yaplam biimde karmza kmaz. Bu nedenle, bireyler d dnyayla ilikilerinde, genellikle --merak--, --kuku-- ya da --kayg-- denebilecek bir ruh hali iindedirler.

Srekli deien bu dnya iinde, insanolu --deimezler-- yaratarak, belirsizlii bir dereceye kadar gidermeye alr. Duyu organlarndan gelen duyusal veriler son derece karmak olarak gelseler de, insan beyni bu karmakl rgtleyerek alglar. Bu rgtlenmenin bir grnm, deimezlik adyla bilinir. Gze gelen nlar, bir nesnenin evresinde yrrken bakldnda olduu gibi, nesnenin yeri ve as deitike, srekli deiir. Oysa nesnenin evresinde yrnse de, yine ayn nesne grlr. Bu deimezlikler, alglanan nesne ve olaylara tutarl ve yinelenebilen zellikler yklenerek, yaplatrlr. Alglamada deimezlik yalnz biimde olmaz, renk, byklk (cesamet), aklk bakmndan da algsal deimezler vardr. Duyu organlarndan gelen birok duyuma, anlamlar ve nem dereceleri verilir. Gelen duyusal verilere, her defasnda yeni batan anlamlar vermek yerine, yaant boyunca gelitirilen deimezler kullanlarak, algsal ilem kolaylatrlm olur. Kiinin yaants boyunca gelitirmi olduu deerlerin, beklentilerin ve algsal kalplarn tm, kiinin iinde yetimi olduu kltrden kaynaklanr. Bu kltr deerleri, alglamay srekli etkiler. Basit bir rnek vererek kltrel deerlerin ve beklentilerin alglamay nasl etkilediini gsterelim. Gzn her birine d dnyann farkl grntsnn dt biliniyor. Sa ve sol gze gelen grntleri denetleme olana salayan stereoskop denen bir aletle, her iki gze, iki ayr kiinin yzleri gsterildiinde, birey bu iki yzden farkl bir nc yz grr. Byle bir deneyin ilgin yan, her bireyin dierlerinden farkl bir yz grmesidir. Bireyler, sa ve sol gzlerine gelen farkl yzlerin, --kendilerine gre-- nemli olan zelliklerini bir araya getirerek, yeni bir yz oluturmaktadrlar. Grd yz zelliklerini, her birey kendi yaants iinde anlamlandrdndan, ortaya kan yeni yz, herkes iin farkl olmaktadr. Sa ve sol gze verilen resimler, bu denemeye girmi olan kiilere, daha sonra ayr ayr plak gzle gsterildiinde, ou denek, stereoskop araclyla kendilerinin yaratm olduu --sentez yz-- daha --gzel--, daha --cana yakn-ve --anlaml' bulmutur. Baka bir rnekle aklamaya devam edelim: ki erkek denee stereoskopla iki farkl resim gsterildiini varsayalm. Bu resimlerden biri plak, dieriyse kapal giyinmi bir kadn gstersin. Erkeklerden biri kapal, tutucu bir ailede bym ve halen kk bir kasabada yayor olsun. Dieriyse, kadn erkek ilikileri asndan ocuklarn serbest yetitiren kentli bir aileden gelmi olsun.

Bu iki kiinin stereoskopta grecei nc resim birbirinden farkl olacak m acaba? Farkl olacan dnyorsanz, ne ynde bir fark ortaya kacan beklersiniz? Vermi olduunuz cevaplar, bu kiilerin yetime ortamlarnn, onlarn resimlerdeki baz zelliklere ne gibi nem dereceleri verecei konusunda, sizin tahminlerinizi yanstr. Bu deneyi evrenizdekilere anlatp ayn soruyu onlara sorun, onlarn cevab sizinkinden farkl m? Sizin ve dierlerinin cevaplar arasndaki bu farkllk nereden geliyor acaba? lk kez karlalan kiilere, deimezlik kavramnn etkisi altnda, eitli sorular sorularak, onlar, belirli kalplara, deimezlere sokulmaya allr: --Nerelisiniz, efendim?--, --Ne ile megulsunuz beyefendi?--, --Evli misiniz, ka ocuunuz var?,-- --Ka yandasnz?--, --Nerede oturursunuz?-- Uran syleyen kii --iportac-- ise bir kalba, --doktor-- ise baka bir kalba sokulur ve farkl ilikiler kurulur. Nereli olduu da, deer sistemini harekete geirir: Karsndaki Kayserili ise baka, Nevehirli ya da orumlu ise daha baka biimde deerlendirecek kiiler vardr. Yala, evli ya da bekar olula da ilgili birok kalp ve --deimezlik-- bulunur. Bunlar araclyla insanlar snflara ayrlr ve bylece --belirlenmi-- bir dnya yaratlr. (b) Algda Organizasyon Algsal rgtlenme, sadece deimezlik kavram iinde tutulamaz. ekil ve zemin, algsal kmeleme ve yaplatrmada nemli kavramlardr. Alglanan nesneler, kiiler, olgular ya da ilikiler, bir zemin zerinde alglanr. Yanda verdiimiz resimde, izgili ve izgisiz ksmlarn hangisini zemin olarak gryorsunuz? Zemini arkada brakp, algsal alanda birinci plana kan, dikkati daha eken, toplayan uyarcya --ekil-ad verilir. Kaynana-gelin belirsizliinde olduu gibi, bazen ekil ve zemin ayrm pek belirgin olmaz, biri dieriyle yer deitirir. ekil ve zeminin birbiriyle yer deitirmesi sonucu alglamada baz deimeler olur. Cmle iinde kullanlan kelimelerin yeri, cmledeki hangi anlam esinin ekil, hangisinin zemin olacan bir lde belirler. ocuk hamurdan bebek yapt, cmlesi drt kelimeden olumaktadr. Bu kelimelerin yeri deitirilerek cmle farkl biimlerde sylenebilir:

Hamurdan bebek yapt ocuk. Bebek yapt ocuk hamurdan. Bu cmlelerde farkl anlam eleri ekil ve zemin rollerini alr. rnein, ikinci cmlede bebein hamurdan yapld vurgulanmakta, bir baka deyile, hamur zellii birinci plana karlmakta, ocuk ve onun faaliyeti, zemini oluturmaktadr. nc cmlede vurgulanan ise, ocuun bebek yaptdr, cmledeki dier eler, bu anlama zemin olutururlar. Alglamada gruplama ve rntleme (patterning) srecini aadaki ekle bakarak kendiniz de gzlemleyebilirsiniz. Bu ekilde ilk srada ift ve bir tek izgi algladnz halde, ayn eklin almnda kare grmeye balyorsunuz. Algsal gruplama ve rntleme, yalnz grsel uyarclarda deil, iitsel ve dokunsal uyarclarda da kendini gsteren bir sretir. (c) Faal ve Dorudan Etkileyen Faktrler Bir olayla ya da kiiyle karlaldnda, beklentiler o olay ya da kiinin alglann etkiler. Beklentiler, algsal srecin o denli doal bir parasdr ki, balangtaki beklentilerin ou kez farknda olunmaz. Alglamay etkileyen beklentilerin ou, kiilerin alm olduklar sosyal roller ve bu rollere bal deerlerle ilikilidir. Sosyal roller ve sosyal deerleri, gelecek blmlerde ayrntl olarak ele alacaz. Sosyal roller ve deerlerin dnda da, kiinin kendine zg gemi yaantlar, kiisel beklentileri vardr. Bu beklentilerin tm,,biraz sonra inceleyeceimiz alglama erevesini oluturur. () Pasif ve Dolayl Etkileyen Faktrler Konuulan dilin zellikleri, alglamay etkiler mi? Byle bir etki sz konusuysa, bu etki nasl ve nerede kendini gsterir? Bu tr sorular, dnrlerin kafasn yzyllar boyunca megul etmi olmasna ramen, cevaplar bugn bile kolaylkla verilemez. Kullanlan dil ve alglama konusu, zel teknik terimleri ieren karmak bir konu olduu iin, burada ayrntl tartmasna girmeyeceiz. u kadarn sylemekle yetinelim: Kiinin iinde yetimi olduu dilin kelime haznesi ve baz yapsal zellikleri, kiiyi baz konular alglamaya daha duyarl, daha yatkn yapabilmektedir. Son ilem: Algsal rn Sinir sisteminin ileminden geen duyusal veriler, yaant ve renme

getirimleriyle etkileimde bulunarak bir seilmeye urarlar. Kii, duyu organlarna ulaan btn uyarclara tepkide bulunamaz. Gelen uyarclardan birka zerinde odaklar. Bu algsal odaklamaya dikkat ad verilir. Bu satrlar okurken bir dakika ara verin ve u anda duyu organlarnzn kaydetmekte olduu uyarclarn farkna varmaya aln. Kitab evde okuyorsanz, szgelii, br odada alan mziin farkna varacaksnz. Darda baran eskici ya da simitinin sesini imdi duymaya baladnz farkedebilirsiniz. Oturmaktan srtnzn ardn, kaslarnzn dnk uzun yryten hamladn imdi hissedebilirsiniz. Okuduunuzu anlamak iin dikkatinizi tmyle kitaba verdiinizde, hem dardaki, hem de sizin kendi bedeninizle ilgili uyarclarn yine kaybolduunu greceksiniz. Bir cmlenin syleni biimi ve vurgulamas, cmlenin anlam elerini gruplamaya yardm etmek iindir. --Oku baban gibi eek olma,-- cmlesinin kelimelerini deiik biimlerde gruplayarak, iki farkl anlamda alglanabileceini oumuz daha nce duymuuzdur. Duyu organlarna ulaan uyarclarn, farknda olunsa da, olunmasa da, belirli bir biimde kaydedildiine iaret eden kantlar vardr. Hi kokteyle gittiniz mi? Birok kiinin ayn anda konumasndan doan grltnn arasnda, sadece bir kiinin konumasn dinleyebilmekteyiz. Bakalarnn konumalarn duymadnz sanrken, odann br ucunda birinin sizin adnz sylediini annda duyabilirsiniz. Bu gzlem, algsal sistemdeki mekanizmann, o anda kiiyle --ilikin-- olmayan bilgileri filtrelediini, fakat --ilikinlik derecesi-artnca, alg kanaln atn gsterir. ALGILAMA EREVES letiimde bulunurken, iletiimin konusunu ve iletiimin iinde yer ald durumla ilgili ne gibi i ve d alg etkenlerinin bulunduunu bilmekte yarar vardr. Mesaj olutururken, onun anlalmas iin gereken algsal ereve, ou kez rtk bir biimde vardr. Eer bu algsal erevenin, hedef birimin bellei tarafndan saland biliniyorsa, bilineni yeniden sylememek iin, gnderilen mesajda, algsal ereveyi oluturan elerden hi sz edilmez. Mevcut algsal ereve iinde mesaj gelitirilir. Hedef birimin yorumda kullanaca erevenin, onun bellei tarafndan salanmad sanlyorsa, o zaman, algsal ereve mesajn kendisi iinde ak ve seik bir biimde verilir. Ortak bir algsal ereve yokken mesaj olduu gibi gnderilirse,

kii kendi yaam ve deneyimine uygun den bir algsal ereveye gre mesaj alr ve yorumlar. Ortak bir alglama erevesinden yoksun olduundan, ayn mesaj, farkl kimselerce, farkl biimlerde yorumlanr. A. Averchenko'nun anlatm olduu hikaye, ayn olayn farkl kimse tarafndan nasl alglandna, gzel bir rnek oluturur. Gr As --Glmseyerek, --Erkekler komik,-- dedi. Bunun kabahat m, yoksa vme mi belirttiini anlamadm iin, --Gerekten doru,-- diye cevap verdim. --Kocam tam bir Othello. Bazen onunla evlendiime zlyorum.-Anlamayarak baktm --Aklamandan...-- diye sze balayacak oldum. --Ha, senin duymadn unutmutum,-- diye szne devam etti. -- hafta kadar nce kocamla alandan geip eve yryordum. Bana ok yakan siyah bir apkam vard ve yrmekten yanaklarm pembelemiti. Bir n altndan geerken, esmer bir adam bana bakt ve aniden kocam kolundan tuttu.---Ateinizi verebilir misiniz?-- dedi. Alexander kolunu ekti, eildi ve imek gibi bir hzla yerden ald tula ile adamn kafasna vurdu. Adam yere yld. Korkun bir ey!---Kocan anszn ne gibi bir ey yle kskan yapt?-Omuzlarn silkti. --Syledim ya, erkekler komik.---Hoakal,-- deyip ktm, kede kocasyla karlatm. --Merhaba,-- dedim. --nsanlarn kafalarn krmaya baladn duydum.-Glmeye balad. --Anlald, karmla konutun. ok anslydm. O tula hemen elime geldi. Yoksa bir dn: Cebimde bin be yz ruble vard ve karm elmas kpelerini takmt.---Seni soymak istediini mi zannettin?---Karanlk bir kede adamn biri sana yanayor. Daha ne beklersin?-akn, ondan ayrldm ve yrumeye devam ettim. --Sana bugn yetimek imkansz,-- diye bir ses duyup dndm baktm ve haftadr grmediim bir arkadam grdm --Aman Tanrm, senin bana ne geldi?--

Hafife glmsedi. --Birtakm delilerin babo dolatndan haberin var m? hafta nce biri bana saldrd. Hastaneden bugn ktm.-Ani bir ilgiyle sordum: -- hafta nce mi? Alanda m duruyordun?---Evet. ok sama bir ey. Alanda oturuyordum, canm ok sigara imek istiyordu. Kibrit yok. On dakika filan sonra, bir bey yannda yal bir kadnla sigara ierek geiyordu. Yanna gittim, koluna dokundum ve en kibar tavrmla; --Ateinizi verebilir misiniz?-- diye sordum. Sonra ne oldu dnebiliyor musun? Deli yere eildi, bir eyi kapt, bir dakika sonra ben kafam kanar halde, kendimden gemi, yerde yatyordum. Herhalde gazetede okudun?--` Ona baktm ve itenlikle sordum: --Gerekten bir deliyle karlatna inanyor musun?---Eminim.-Bir saat sonra kent gazetesinin eski saylarn merakla kartryordum. En sonunda aradm buldum, kaza stununda ksa bir not: kinin etkisi altnda Dn sabah, alann bekileri, bir bankn zerinde kimliinden iyi bir aileden olduu anlalan bir gen adam bulmutur. Ar ikili olmann sonucunda, yere dp kafasn yakndaki tulaya vurarak yaraladna inanlmaktadr. Haar gencin ana-babasnn znts derin olmal.-(Averchenko, 1966.) SZN KISASI Konuurken ve dinlerken her ey o denli hzl olur ki, konumann ve dinlemenin temelinde yatan fizyolojik ve psikolojik srelerin farkna varlamaz. Bir ey sylemek iin azn ald an dnn: Bu noktaya gelmeden nce, algsal btn ilemlerin yaplarak iinde bulunulan ortamn anlamlandrlmas ve neyin syleneceinin --bilinmesi-gerekir. Bir baka deyile, alglama erevesi iinde, nemli olan (teknik alglama terimi ile --ekli--) bulup karmak gerekiyor. Sinir sisteminde olumu bu mesaj dil, dudak, damak, grtlak ve cierlerde uygulanan Trke dil kurallaryla syleniyor (teknik terimiyle kodlanyor--). Buna ek olarak, konuan, kardaki kiinin hal ve tavrlarna bakarak, nasl anlaldn srekli denetleme durumundadr. Dinleyenin ii de konuannki kadar karmaktr: Kulaa, hava titreimleri halinde gelen fiziksel uyarclar, sinirsel titreimler biiminde beyne ular. Beyin, dinleyenin alglama erevesi iinde

anlamlandrarak yorumlar. Yorumlanan mesajla, gnderilen ilk mesaj, ou kez birbirinden farkldr; nk araya birok fiziksel, fizyolojik ve psikolojik etken girer. Bu kadar deikenin iin iine girdii iletiim srecinde, kiilerin birbirleriyle anlaabilmeleri alacak bir baar olarak grnyor. Bu karmak srecin rn olan iletiim, zd kadar getirdii sorunlarla da gnlk yaamn byk bir blmn doldurarak srp gider. Bu sorunlar, kiiler arasndaki anlay, yorumlay ve duyu farknn doal ve kanlmaz olduunu kabullenmeden doan hogryle byk lde giderilebilir. ::::::::::::::::: 5 letiim Benimle Balar: Kendini Tanma Benim iin ok nemli bir karar devresinde, hangi ynde karar vereceimi bilemez durumdayken, William Schutz'un Here Comes Everybody adl yazsn okudum. Schutz'un bu makalesinden aaya aldm ksm, belirli bir ynde karar vermeme yardm etti! Mevcut iki alternatif karardan her birini --sanki kesinlemi bir karar olarak-dnerek, her bir alternatife bedenimin nasl tepkide bulunduunu gzledim. Bu deneyimden sonra duygu ve dncelerimi bedenimin nasl ifade ettiine daha ok dikkat etmeye baladm. --... Her dnce, her jest, kas gerginlii, duygu, midenin gaz yapmas, burunu kama, sa kartrma, hmlayarak melodi mrldanma, dil srmesi, ba armas gibi her eyin u anda olup bitenlerle anlaml bir ilikisi vardr. Eer bedenimin bana sylediklerini anlarsam, en derin duygularm bilirim ve ne yapacama o zaman karar verebilirim... Kendimi tam anlamyla tanyorsam, yaamm kendim ynetebilirim. Bu bilin olmadan, ou kez d etkenler tarafndan ynetiliyorum... Verimsiz, zc, kark bir zihinle ve istemediim bir biimde...-- (Amerikal klinik psikolog Schutz, 1975.) nsan kendini tanmaz m? Bu blmn baln okuduunuzda, aklnza gelen ilk soru bu olabilir. Evet, insan kendi bedeninin farkndadr, fakat bu olduka btnsel bir farknda olutur. inde bulunulan durumla ilgili olarak, bedenin eitli blmlerinin gergin ya da gevek olduu, elin titreyip titremedii, kalbin hzl ya da yava att ou kez pek farkedilmez. Bu, bedensel belirtilerin farknda

olunsa bile, iinde bulunulan durumla hissedilen duygular arasndaki iliki zerinde pek durulmaz. --Kendini tanma-- szyle, sadece bedenle ilgili bir farknda olu kastedilmiyor. Kendini bilmenin, tanmann birok boyutlar vardr; bu boyutlar gemi, imdi ve gelecekle ilgili olarak ortaya kar. rnein, gemi yaantlarn kiiyi u anda nasl etkiledii pek bilinemez; gelecekle ilgili beklentilerin u andaki davranlarla ilikisi zerindeyse ou kez dnlmemitir. Bunun gibi, u an iinde bulunulan evrenin, konumay, dnce ve duygular nasl etkiledii zerinde pek durulmaz. Bu blmde, --kendini tanma-- szyle bireyin kendisiyle, dnce ve duygularyla iliki kurmas, kendinde olup biten duygusal ve dnsel srelerle ilgili bir anlaya kavumas dile getiriliyor. Kendini tanma devamedegelen bir sretir. Kii noksann bilmek gibi irfan olamaz szyle, bu srecin zorluu ve nemini atalarmz vurgulamtr. --Kendini tanma niin gerekli?-- sorusu aklnza gelmi olabilir. Belki bu soru, --Kendini tanyan kimsenin, kendini tanmayan birine gre ne gibi stnlkleri vardr?-- biiminde sorulsa daha anlaml olur. Kendini tanyan kimse gerek duygu ve dncelerinin farkndadr. Byle biri, baarsndan dolay elini skt kimsenin yzne glmserken, gerek duygusu kskanlksa bunu farkeder. Bu farknda olu sayesinde, karsndakini niin kskand zerinde dnebilir ve kendisiyle ilgili baz zelliklerden haberdar olabilir. rnein karsndakinin baarsn onun cesaretli giriiminde grebilir, ne var ki, kendisi bask altnda bym olduu iin bylesine cesaretli giriimler yapamaz. Dolaysyla da giriim yaparak baar kazananlar kskanr. Kendini tanmayan bir kimseyse, gerek duygularnn farknda olamaz. Elini skt kimsenin yzne glmserken, iinde bir sknt olduunun belki farkna varabilir. Ancak iinde hissettii bu duygunun gerek ieriini ve nereden kaynakland bilemez. Byle durumlarda, bu kimselerin kafalar karmakarktr ve genel bir huzursuzluk iindedirler. Herkese ve her eye kzmaya, kavga karmaya hazrdrlar. Kavga kardklar kimselerse genellikle yakn aile evresindekilerden oluur. Byle huzursuz gnlerinde elerine, ocuklarna, ana-babalarna srekli atarlar. Kendini tanyan kimse, d dnyadaki olaylarn ve i dnyasnda oluan yaantlarn ou kez farkndadr. Bu tr biri, evresindeki kiilerin kendisini nasl etkilediinin farknda olduu kadar, kendisinin evresindekileri nasl etkilediini de bilir. Bylece kendi yaamn ynetebilme olanana kavumu olur. Kendini tanmayan biriyse, d dnyadaki olaylarn kendisini nasl

etkilediini bilemez. nk kendi i dnyasnda olup bitenleri henz tam alglayabilmi deildir. nsanlarn kendi duygularn tanmada zorluk ektii bir gerektir. Acaba bu zorluk nereden ileri geliyor? Doutan bu zorlukla m doulur? Hayr! Byle domayz. ocuklar gzleyin; onlarn duygu ve davranlar arasnda bir fark yoktur. ocuk mutlu olduu zaman gler; stelik yalnz yzyle deil, tm bedeniyle gler. Bir yeri acmsa alar, kzd da hemen anlalr. Ksacas ocuklar, byklerde grlen HSSET -DN -UYGUN OLANI SE -GSTER formln uygulamazlar. Glerken Gbei Oynamayan Adamdan Kork! in atasz Duygu ve dncelerini szgeten geirmeden ifade edebilen ocuk, nasl oluyor da, byynce duygu ve dncelerini denetledikten sonra deitirerek ifade eden bir kimse haline dnyor? Bu sorunun cevab ocuun byrken ald terbiye ve yetitirili biiminde yatar. ocuun iinde yetitii evre, srekli olarak hangi duygu ve dncelerin kabul edilebilecek, hangilerinin kabul edilemeyecek trden olduunu belirtir. stenmeyen duygular aa vurursa ya dayak, ya azarlama ya da baka bir tr cezayla karlar. rnein, eve gelen konuun yanna gidip de, --Sen pis kokuyorsun! Hi banyo yapmaz msn?-- derse, orada bulunan yetikin, ocuu hemen kap dar eder. Bu tr birka cezalanmadan sonra ocuk, --Kimsenin yzne doruyu sylememem gerekiyor;-- genellemesine ulaabilir. ocuun cinsiyetle ilgili sorular, ou kez, hemen nlenir ve zamanla ocuk, cinselliin, konuulmamas gereken --kt-- bir konu olduunu renir. Hatta, ocuk sadece konumamaya deil, yasaklanan konularda dnmemeye de koullanr. Yasaklanan konularda dnmesi krlenir, ne var ki dnmemek, bu konularla ilgili duygularn da yok olduu anlamna gelmez. Duygular vardr, fakat bu duygularn ifadeleri bastrlr. Bastrlan duygular bilinaltna itilir. Zamanla, bu duygular, bilinaltnda biim deitirmeye balarlar ve artk onlar tanmak, bu duygularn farkna varmak, gleir. Ne var ki, beden bu duygular kendinde barndrr. Bedenin vermi olduu belirtiler dinlenirse, tannmas glemi, bir keye itilmi olan duygularn farkna varlabilir. Sz konusu olan, bedenin dilidir. teki gerek duygular, heyecanlar ve tutumlar belirten --beden dili-- nasl renilir? Bedenin deiik kimseler ve olaylara gstermi olduu tepkiler dinlenirse, bu dil renilebilir.

imdi kendi yaam ve deneyimlerimden bir rnek vererek konuyu amak isriyorum: Tandm bir tarm mhendisi, byk kentin olanaklarndan yararlanabilmek iin Tarm Bakanl'na atanmasn istiyordu. Bylece tiyatroya, operaya ve konserlere daha rahatlkla gidebileceini, arkadalaryla daha sk buluabileceini ve ocuklarn daha kaliteli okullarda okuyabileceini sylyordu. Bir sre sonra karlatmda bana ilgin gelen u olay anlatt: --Tayin ilerini takip iin sk sk Ankara'ya gelmem gerekti. Gelilerimde ortaya kan baz bedensel deiiklikleri nceleri farketmedim, ne var ki, sonralar dikkatimi ekmeye balad. Ne zaman Ankara'ya gelsem, bam armaya balyor, sanki nefes darl ekiyormuum gibi, sk sk derin soluk alma ihtiyac duyuyorum! imde nedenini bilmediim bir kzgnlk oluyor, sanki dolmutakilerle kavga etmek istiyorum, ne var ki, niin kavga etmek istediimi bilmiyorum. Ayn ey geenlerde stanbul'a gittiimde de bama geldi. Oysa imdi altm Devlet retme iftlii'ne gidince iimi bir huzur kapsyor. Aalarla uramaktan, meyvalar toplamaktan, onlarn bakmyla ilgilenmekten byk zevk alyorum. Ben byk kentlerden holanrm diyerek kendimi aldatyormuum. Bedenim, --byk kentten holanmyorum;-- diye baryormu. imdi nceden vermi olduum karardan vazgetim ve tayinimin durdurulmas iin Bakanla bavurdum.-Bedeninin dilini anlamaya balayan kii, yaam biimiyle ilgili daha yerinde kararlar verebilecek duruma gelir. rnein, arkadanzla gerekten hoa vakit geiriyor musunuz, yoksa zorunlu olduunuz iin mi onu ziyaret ediyorsunuz? Yaamnzda nemli olan bir kiiden srekli sakladnz bir srrnz var m? Bazen kendinizin bile inanmad eyleri, karnzdakini honut etmek iin syler misiniz? Brakn bunlarn cevabn bedeniniz versin. HOLANDIKLARIM VE HOLANMADIKLARIM Bedeninizin dilini renmek iin kk bir deney yapmak ister misiniz? Aadaki aklamalar bir arkadanz size okuyabilir ya da kendiniz bir kasete okuyarak teypten dinleyebilirsiniz. Aklamada (...) ile gsterilmi yerlerde 5 saniye susunuz. Bu sre kendinizi gzlemlemeniz iin konmutur. 1. Gzlerinizi kapayn ve sakinlein. 2. imdi bulunduunuz bu durumdan ayrldnz ve gitmek istemediiniz

bir yere gitmek zorunda kaldnz dnn: Buras yle bir yer olsun ki, orada yapmak istemediiniz ileri yapmak zorunda kalacak, grmek istemediiniz insanlar greceksiniz. Bu, bir snava girmek ya da grmekten hi holanmadnz bir kimseyle beraber bulunmak gibi bir durum olabilir. Ho olmayan bu durumu ancak siz bilebilirsiniz, onun iin en rahatsz olacanz kiileri ve durumlar bulmak size kalmtr. Ho olmayan durumu hayalinizde canlandrnca, zerinde durun ve her ynyle tanmaya aln, orada olan herkese, her olaya dikkatinizi verin. (Buna bir ya da iki dakika ayrn.) 3. Ho olmayan durumu iyice grp inceledikten sonra imdi dikkatinizi bedeninize evirin. Ne gibi mesajlar alyorsunuz bedeninizden? Her bir duygunun yerlemesine olanak tanyn.(...) Bedeninizde gerginlik var m? Varsa nerede? Baka neler diyor bedeniniz? (...) Soluk al veriinize, ayaklarnzn, ellerinizin duruuna, kalbinizin atna dikkat ederek bedeninizin sylediklerini btn ayrntlaryla iitmeye, anlamaya aln. (...) 4. imdi biraz sakinlein ve ho olmayan durumu unutun. Bir dakika aradan sonra, gitmek istediiniz bir yer ya da holanacanz bir durum dnn.(...) Sz konusu ortamda yapmak istediiniz iler, grmek istediiniz kimseler var. Bu kiileri yine en iyi siz bilirsiniz. Ayrntlar dnn: Buras neresi? (...) Ne yapyorsunuz?(...) Bakalar da var m?(...) Kimler?(...) Yaptnz ie, birlikte bulunduunuz kiilere tm dikkatinizi verin ve o durumdaki her eyi btn ayrntlaryla gznzn nnde canlandrmaya aln.(...) 5. imdi dikkatinizi yeniden bedeninize verin.(...) Ne gibi mesajlar gnderiyor, bu kez?(...) Hangi duygular nerenizde hissediyorsunuz?(...) Bedeninizin sylediklerini iyice duymaya ve anlamaya aln. 6. Artk gznz aabilirsiniz. imdi aadaki sorular cevaplandrn: (a) Holanmadnz ve holandnz durumlar dndnzde, bedeninizin farkl mesajlar gnderdiini gzlediniz mi? Bu farkl mesajlar bedeninizin en belirgin nerelerinde hissettiniz? (b) Bu tr mesajlar daha nce de duydunuz mu? Daha nceleri bedeninizden bu tr mesajlar geldiinde ne yapardnz? Bu mesajlara gerekli anlamlar verip onlar gzlemlemeye alr mydnz? Yoksa onlar bir kenara iterek zerinde pek durmaz mydnz? (lgilenen okuyucu bu blmn --Altrmalar-- ksmndaki --Bedeniniz Ne Diyor?-- balkl altrmay yaparak, bu konuda daha ok

deneyim kazanabilir.) BENLK BLNCNZ NASIL BMLEND? Yukarda yaptnz altrmalarn sonucunda, imdi bedeninizin duygularnz nasl dile getirdiine daha duyarl bir duruma geldiinizi umarm. Bedeninizin dilini dinleyerek, hangi ortamlardan holandnzn, hangi durumlardan rahatsz olduunuzun farkna varabileceinizi renmi bulunuyorsunuz. Peki, imdiki kiiliiniz nasl biimlendi? Bir baka deyile dnmenizde, duymanzda, hal ve davranlarnzda size ait zellikleri kazanmak konusunda neler etkili oldu? Dier insanlarla konumaktan holanan dadnk bir kiiyseniz, nasl oldu da bu duruma geldiniz? Utanga, sklgan, kendinden emin olmayan bir kiiyseniz neden byle bir kiilik edindiniz? Bu sorular cevaplarken hem kaltm yoluyla; hem de iinde yetitiiniz toplumsal evre yoluyla neler kazandnz deerlendirmek zorundasnz. Kiinin belirli zellikleri, annesinden ve babasndan kaltm yoluyla ald bir gerektir. Ancak kiilik, byk lde, iinde yetiilen sosyo-kltrel koullarn zelliklerine baldr. inde yetiilen ortam, kendi hakknda nasl dnmesi gerektiini kiiye retir. Byrken evresinde bulunan kiiler, kiinin kendi hakknda nasl dneceini nemli lde belirler. nl eletirmen George Herbert Mead, Sosyal Bir Nesne Olarak Benlik baln tayan makalesinde bu konuda yle der: --Benlik, iletiim sreci iinde oluan bir kavramdr. Ancak iletiim iinde insan kendi iinden kp, sanki dierlerinin gzyle kendine bakabilmektedir. Sadece kendine deil, bakalarna da bakalarnn gzyle bakabilmeyi renir. Bylece bu etikileim a iinde benlik ortaya kmaya balar. Benlii toplumsal yaantnn dnda dnmek olana yoktur. Toplumsal yaantnn olmad; yani iletiim olmayan yerde, benlik bilincinin oluacan dnemeyiz. Benlik bir kez olutuktan sonra; bireyler uzun yalnzlk srelerine dayanabilirler. nk birey bir arkada olarak kendini kullanabilir. Benlik olutuktan sonra kii, dierleriyle olduu gibi, kendisiyle de iletiim kurabilir. Kendisiyle kurulan iletiim sonsuza dek srmez, mutlaka bir sre sonra bu iletiimin bakalaryla kurulan toplumsal iletiim biimine dnmesi gerekir. Yoksa kiilerde akl hastal belirtileri ortaya kar.-- (Mead, 1970.) ocuk, doduunda, toplumsal adan bo bir tabloyu andrr. Bebein dnme yetenei henz olgunlamamtr ve dayanabilecei hibir yaants, deneyi yoktur. Zamannn byk bir blm mama yemek ve uyumakla geer. ocua yaplan yaklamlar kk bir bebekken bile dierlerinin gznde kendisinin ne kadar deerli olduu

konusunda ona bir fikir verir. Bebek kendi bakmyla ilgili davranlardan etkilenir. Birka rnek verelim: -Kucaa alnmak, sarlmak ve plmek. -Ackt zaman beslenmek. -Alad zaman ilgilenilmek. -Uykusu geldii zaman --nennen-- yaplmak. Bu davranlaryla anne ve baba ocuklarna olan ilgilerini ve sevgilerini iliki dzeyinde iletmi olurlar. Eer bebek konuabilseydi, --Bana gerekten deer veriyorlar... Demek ki onlar iin ben olduka nemliyim;-- derdi. Ne yazk ki, kimi ocuklar bu kadar ansl deildir; nk onlarn anne ve babalar ya ocuk yetitirme konusunda yeterince bilgili saylmazlar, ya da ocuklarn pek nemsemezler. Bu ana-babalarn kendileri de ocukken ihmal edilmilerdir ve farknda olmadan; kendilerine ocuklukta gsterilen davrann aynsn yaparlar: -ocuklar a olduunda aldrmazlar, uzun sre beslemezler. -Alad zaman ihmal ederler, ilgilenmezler. -ocuklarna fazla dokunmaz, onlar kucaklayp okamazlar. Byle bir yaklamla karlaan bir bebek, konuabilseydi, yle derdi: --Bana aldr etmiyorlar, ben onlarn umurlarnda bile deilim... Demek ki, ben nemsiz, deersiz biriyim.-lgisizlik, umursamazlk sadece ocuklarn deil, kinci Blmde tartld gibi, yetikinleri de olumsuz ynde etkiler. Psikoloji bilimi tarihinin nemli isimlerinden olan William James, 20. yzyln balarnda kendilik konusuyla ilgili olarak yle der: --Bir insana verilecek en korkun ceza, onun varln kabul etmemektir. rnein, varsayalm ki, bir insan topluma braklyor ve o toplumun hibir yesi tarafndan farkedilmiyor. Bu kii bir yere girdiinde hi kimse kafasn kaldrp bakmyor, cevap vermiyor, yapt hibir ie aldrmyor, ksacas, sanki o hi yokmu gibi davranyor... Bu durumda olan kiinin iinde yle bir kzgnlk ve aresizlik ortaya kacaktr ki, en vahice bedensel ikenceler bile byle bir duruma oranla bir i rahatl gibi grlecektir. nk bedensel ikence

yapan, ne kadar ktlk yaparsa yapsn, yine de bizim varlmz kabul ediyor demektir.-- (James, 1970.) (Bu gzlem, hatrlanaca gibi, Watzlawick ve arkadalarnca kendi iletiim kuramlarn kantlamak iin kullanlmtr.) ocuk bydke, evreden daha ok sayda mesajlar almaya balar. Davranlar bykleri tarafndan deerlendirilmeye balanr. ocuk bu deerlendirmelere dayanarak kendisi hakknda baz yarglara ular: -Erkek ocuklar alamaz! (Ben aladma gre, demek ki benim erkekliimde bir eksiklik var.) -Kafa yok mu sende, eek kafal! (Demek teki insanlar hi hata yapmyorlar! Hata yapan sadece benim. Gerekten kafasz biriyim yleyse!) -yi ocuklar ileri geldii zaman annelerine sylerler. Annene sylemeden niin iini yaptn bakaym?! (Demek ben kt bir ocuum.) -Bykten ok daha zeki maallah! (Benim kafam ablam ya da aabeyimkinden daha iyi alyor. Onlar ahmak, ben akllym. Ben onlardan stnm.) -Sen benim iin dnyann en deerli varlsn. (Annem beni seviyor. Beni hibir zaman yalnz brakmayacak. Hatalarm olsa bile yine beni sevmeye devam edecek.) -Benim kzm dnyann en gzel kz. Hem kendine bakmasn da biliyor. Her zaman salarn tarar, stn ban temiz tutar. (Beni seviyorlar ama bu sevginin koullar var; stm bam temiz tutmal, salarm taramalym.) -Eer annene biraz acsaydn, bunu yapmazdn. (Bunu yaptma gre, demek ben anneme acmyorum. Anneme acmadma gre ben kt bir ocuum.) ocuklar kolay inanan varlklardr. Bu mesajlara annda inanrlar. Kendileri konusunda bilgi sahibi olabilecekleri baka hibir kaynak olmadndan, zellikle balangta, tmyle aile iinde duyduklar szlere dayanrlar. Bylece ocuk evrede duyduklar szler yoluyla kendisiyle ilikili bir resim, bir imaj oluturmaya balar. Bir yana geldiinde benlik bilincinin temeli olumutur. Drt, be yana geldiinde ise, kendisi hakknda o denli tutarl ve gl bir kan -iyi ya da kt-gelitirmitir ki, bu, mr boyu srer. Bu kany deitirmek artk zordur. te kiinin kendisi hakkndaki bu yargya, benlik bilinci ad verilir.

Benlik bilinci, srekli farknda olunan bir yarg deildir; genellikle bilinaltnda bulunur ve etkisini alglama, dnme ve davranlarda gsterir. OCUK NE YAIYORSA ONU RENR Eer bir ocuk srekli eletirilmise, Knama ve ayplamay renir. Eer bir ocuk kin ortamnda bymse, Kavga etmeyi renir. Eer bir ocuk alay edilip aalanmsa, Sklp, utanmay renir. Eer bir ocuk srekli utan duygusuyla eitilmise, Kendini sulamay renir. Eer bir ocuk hogryle yetitirilmise, Sabrl olmay renir. Eer bir ocuk desteklenip, yreklendirilmise, Kendine gven duymay renir. Eer bir ocuk vlm ve beenilmise, Takdir etmeyi renir. Eer bir ocuk hakkna sayg gsterilerek bytlmse, Adil olmay renir. Eer bir ocuk gven ortam iinde yetimise, nanl olmay renir. Eer bir ocuk kabul ve onay grmse, Kendini sevmeyi renir. Eer bir ocuk aile iinde dostluk ve arkadalk grmse,

Bu dnyada mutlu olmay renir. (Nolte, 1975.) Kendinizi Seviyor musunuz? Benlik bilincinize yakndan bakabilmenin baz yntemleri vardr. Aadaki ifadelere verdiiniz cevaplar deerlendirerek, kendi kendinizle ne lde iyi ilikiler iinde olduunuzu saptayabilirsiniz. Her bir ifadenin yanna sizin deerlendirmenizi belli eden bir rakam koyunuz: 4: eer ifade tmyle doruysa, 3: eer ifade ounlukla doruysa, 2: eer ifade ksmen doruysa, 1: eer ifade ender durumlarda doruysa, 0: eer ifade hi doru deilse. 1 ( ) Sabahleyin neeli bir ekilde uyanrm. 2 ( ) ounlukla neem yerindedir. 3 ( ) ou kimse tarafndan sevilirim. 4 ( ) Aynaya baktm zaman, aynada grdklerim houma gider. 5 ( ) Kart cinsten biri gzyle bakldnda, ekici bir kimse olduumu dnrm. 6 ( ) Zeki bir insanm. 7 ( ) imden holanrm. 8 ( ) Kendimle ilgili olarak utanlacak pek bir ey gremiyorum. 9 ( ) Yeterli sayda arkadam var. 10 ( ) Olduka enerjik bir insanm. 11 ( ) Esas olarak iyimser bir kiiyim. 12 ( ) Kendi hatalarma glebilirim. 13 ( ) Eer hayata yeniden balama imkanm olsayd, deitirmek

istediim pek bir ey olmazd. 14 ( ) Ben ilgin bir insanm. 15 ( ) Cinsel yaammdan memnunum. 16 ( ) Hala gelien ve deien bir insanm. 17 ( ) Bakalar bana nem verir. 18 ( ) Bana benzer baka insan pek bulunmaz. 19 ( ) Grnmle ilgili olarak deitirmek istediim ey yok. 20 ( ) Ben duyarl bir insanm. 21 ( ) imdiye dek yaptklarmdan piman deilim. 22 ( ) nem verdiim kiiler benim kanlarmla, dncelerimle ilgilenirler. 23 ( ) Duygularm aklamaktan ekinmem. 24 ( ) Gerekten bir cennet varsa, ldkten sonra ben mutlaka oraya giderim. 25 ( ) Bakalaryla konuurken rahatm. 26 ( ) Yaamm istediim yne evirebilirim. 27 ( ) Yerlerinde olmak istediim, gptayla baktm ok sayda kimse yok. 28 ( ) Olduka ilgin bir yaamm oldu. 29 ( ) Ben her trl iyilik ve dle deer biriyim. 30 ( ) Yaammda, u anda bulunduum noktada olmaktan memnunum. Toplam puannz ka? 96 ve Yukars: Kendiniz hakknda olduka olumlu dnen bir kimsesiniz. Eer puannz 105'in stne kmsa, iki seenek var: Ya ii biraz akaya vurdunuz, ya da kendi hakknda son derece olumlu dnen bir kiisiniz. Bir insann her ynyle kendini tam anlamyla, beenmesi biraz ender bir durumdur. Kendinizle ilgili eksikleri grebilecek gerekilie sahip olmalsnz. 105 puandan daha stn puan

alanlarn dikkatli olmalar gerekir. Kendini bu denli beenmi kii, ilikide bulunduu dier kimseleri genellikle iter, uzaa karr. 82 -95 Aras: Kendini seven ve kendiyle bar iinde yaayan, ansl insanlardan birisiniz. Mkemmel olmadnz bildiiniz halde, karlatnz kiisel sorunlar zebilecek inanc kendinizde bulabiliyorsunuz ve gelimeye istekli bir insansnz. 48 -81 Aras: Kendinizle ilgili kark duygularnz var. Baz gl ynlerinizin farkndasnz, ancak zayf ynlerinizi gznzde daha abartyor olabilirsiniz. Byk bir olaslkla, bu hatal ynlerinizi pasif bir biimde kabullenip kendinizi gelitirmek iin pek bir aba harcamyorsunuz. nsann isterse kendini deitirip gelitirebileceini unutmayn. 47 ve Aas: Kendinizi pek beenmiyorsunuz. Belki de geici olarak bir --kendini aalama dnemi--nde bulunuyorsunuz. Herkes byle bir dnemden ara sra geer. Kendinizle ilgili kannz ou kez bylesine olumsuzsa, belki de kendini beenmi kiilerde grlen hataya paralel ancak ters ynde, bir hata yapyorsunuz. Kendi hakknzdaki dnce ve duygularnz bir arkadanzla, sizi iyi tanyan biriyle konumanzda yarar olabilir. Onlar sizin iyi ve kt ynlerinizi, dnzdan baktklar iin, daha iyi deerlendirebilme durumunda olabilirler. Kendinizle ilgili kannz, onlarnkiyle karlatrmanz ve zerinde tartmanz neririm. --Kendinizi Seviyor Musunuz?-- konulu uygulama ilginizi ekmise ve benlik bilincinizle ilgili daha ileri aamada bir uygulama yapmak istiyorsanz, bu blmn sonunda verilen --Olmak m, Grnmek mi?-- bal altnda yer alan altrmay yapabilirsiniz. --Kendinizi Seviyor Musunuz?-- testini, Hacettepe niversitesi Sosyoloji ve Psikoloji rencilerinin devam ettii --letiim Psikolojisine Giri-- dersinde, 1976 ylnda uyguladm. Snfta 55 renci bulunuyordu. Testten elde edilen snf ortalamas puan 85'di. Kz ve erkek rencileri, bu testten aldklar puanlar ynnden karlatrnca, kzlarn erkeklerden daha yksek puan aldklarn saptadk: Kzlarn ortalama puan 89, erkeklerinkiyse 80'di. Bu puanlara bakarak snftaki rencilerin genel olarak --kendilerini seven ve kendileriyle bar iinde yaayan-- kiiler olduunu syleyebiliriz. Ne var ki, sonulara gre, kzlar biraz daha kendileriyle bar iindeler, biraz daha kendilerinden honutlar. En dk puan 35'ti. Bu puan alan rencimle zel olarak konutuumda, son iki haftadr, deiik nedenlerden tr, bir karamsarlk iinde olduundan sz etti. O sralarda yaptm ara snavnda

da, en dk notu alan bu renci oldu. Bu arada ilgin olabilir diye, kz ve erkek rencilerin snav notlarnn ortalamalarn ayr ayr hesapladm: Kz rencilerin ortalama snav notu yz zerinden 71 iken, erkek rencilerinki 65 kt. Bu sonuca bakarak kzlar ve erkekler hakknda hemen baz genellemelere gitmemek gerekir. Ancak yukardaki sonular, kiilerin kendilerinden honut olma derecesiyle baar gstermeleri arasnda bir iliki olabilecei asndan dndrcdr... KEND KENDN DORULAYAN KEHANET Benlik bilinci, dier insanlarla olan etkileimi biimlendirir. Bu biimlendirme, yaam boyunca srer, ne var ki, ocukluk yllarndaki yaantlarn etkisi daha ar basar. Kendini deersiz bulan kiilere rastlamsnzdr. Bu kiilerin nemli bir blm olduka zeki insanlardr. Fakat kkken srekli olarak kendilerinden daha zeki olduu sylenen kardeleri ya da arkadalaryla kyaslandklar iin, kendilerini --aklsz--, --dk zekal--, --ahmak-- bilerek bymlerdir. Baz kiiler de, kkken arkadalar tarafndan alay edilerek koullandrlmlardr. Kimine --iko-denmi, kimine gzlk takt iin --drtgz-- ad verilmitir. Kendini deersiz bulan insanlarn gemiinde, yukarda anlatlanlara benzeyen baz olumsuz etkileimler yer almtr. Bu kiilerin gelitirdii benlik bilinci, onlarn gerek potansiyelini yanstmad halde, yllar yl kafalarnda bu benlik bilincini yaattklar iin; deitirilmesi zor bir duruma gelmitir. Ancak, bilinli bir abayla, benlik bilincini yeniden ina etmek olana vardr. Bu yeniden ina, yava bir sretir ve salkl bir ortam ve her eyden nemlisi, kiinin bilinli olmasn gerektirir. Benlik bilinci, kiilerin kendileriyle ilgili, kafalarnda tadklar bir resme benzetilebilir. Kendini deersiz bulan kiinin resmi, arptlm, gerei temsil etmeyen, yamuklatrlm bir resimdir. Her insan, kafasnda tad --benlik resmi--ni gerekletirmeye ynelir. Bu resim ne kadar gerekten uzak olursa olsun, zamanla sanki gerekmi gibi kiinin yaamn etkilemeye balar. --Kt bir renciyim-dnce ve inancn kafasnda tayan bir renci; snfta niin baarsz olduuna birok neden bulur. Fakat bu kiinin davrann yakndan gzlerseniz, onun iyi renci olmaktan adeta ekindiini farkedebilirsiniz. nk --kt renci-- olmak, onun benlik bilincine uyar. yi not alan bir renci durumuna gelmesi, ancak benlik bilincinde baz deiikliklerin yaplmasyla mmkn olabilir. Baarsz bir renci olmas, onun kendi hakkndaki --kt renci-- inancn dorular. Yine ayn biimde, kendini sklgan olarak tanyan bir insan,

kendisini topluluk iinde konuacak ya da soru soracak bir kimse olarak gremez. Bylece de, kendisi hakknda olumsuz bir benlik sahibi olan kii, benlik bilincine uygun beklentilerini gerekletirmeye devam eder. Kiinin bu ksr dngy krp, gerek potansiyelini kullanabilecek bir duruma gelmesi iin, bilinli olarak, salkl bir ortamda, benliini yeniden ina etmesi gerekir. Aziz Nesin'in, aadaki hikayesini ocuun iinde yetitii ortamdaki --sevgi-- ve --benlik bilinci--nin bir insann kaderinde oynayabilecei rol, evrensel bir psikolojik olay sergiledii iin okuyucuya sunuyorum. Helal Olsun --Petir canavar Zengo yakaland. Be vilayet snr iinde sindirip sndrmad kimse kalmamt. nsanlar titreten haydut, en sonunda kapana ksld. Hkmet kona nndeki caddeden geerken btn yol boyu onu grmek iin gelenlerle dolmutu. ki eli, iri baklal bir zincire vurulmutu. Sarkan zincirin ucu yerde srnp akrdyordu. Sanda iki candarma, solunda iki candarma, arkasnda be candarma vard. Candarma komutan assubay da nde gidiyordu. Herkes onu merak ediyor, grmek istiyordu da, yine de kimse yaknna sokulamyordu. Arkadaki merakllar, Petir canavarn grmek iin ndekileri ittike, ndekiler geri direniyor, canavara sokulmaktan rkyorlard. Candarmalarn arasndaki Zengo ilerledike, kalabal bak gibi yaryor, n alp boalyordu. Ama kaan halk, uzaktan da olsa, Zengo'ya bir tkrk atmaktan geri durmuyordu. Zengo'ya ta atanlar bile vard. Yal kadnlar yumruklarn skyorlard. --Kahrol Zengo!..---Geber Zengo!..-Her ekyann az ok, bir iki seveni bulunur. Hi deilse yakn hsmlar sever. Zengo'yu bir tek kii, z kardei bile sevmiyordu. Onun iin, bir an nce aslmasn en isteyenler, kendi kylleri, yakn hsmlaryd. En azgn, en azl ekiyann bile, uydurma da olsa birka iyilii anlatlr, ekiyann en canavar bile masallatrlr. --Zengini soyar, yoksula verir,-- derler. --ksz kzlara dn dernek yapar,-- derler. Ne de olsa bir iyiliini sylerler. Zengo iin hi kimse iyi bir ey

sylemiyordu. Bu Zengo, ocukluundan beri canavard. Adam ldrmekten, ama hi yoktan cana kymaktan zevk alyordu. ldrecei adamn zengin ya da yoksul, kadn ya da erkek, yal ya da gen olmas onun iin hi nemli deildi. Yllarca dalarda bir bana gezmiti. Yanna kimse sokulamazd ki onunla arkada olsun. Yakaland zaman stnde be liraya yakn bozuk para kmt. Oysa ldrd her adamdan onar lira alm olsayd, ceplerinin altnla dolu olmas gerekirdi. Paras yoktu. nk para iin adam ldrmyordu. O, ldrmek iin ldryordu. Belki de btn insanlar ldrp, bu koca yeryznde bir bana rahata yaamak istiyordu. Daha dorusu niin adam ldrd belli deildi, bunu, belki kendisi de bilmiyordu. ocukluunda yakalad tavuklarn ban dileriyle koparrm. Sonra kedilerin gzlerini oymaya, kpeklerin karnn demeye balam. Daa ilk k, evliliinin ilk gecesi olmu. Zengo, kynn en zengini. Yalnz kendi kynn deil, btn bura kylerinin en zengini. Byle olduu iin de ok gzel bir kzla evlendi. Kzn babasna yz koyunluk bir sryle yz de altn verdi. Kz ald. Kz, gerdee girecekleri geceye kadar Zengo'nun yzn grmemiti. lk o gece grd. Grmesiyle de bir lk atp, iki elini yzne kapayarak kamas bir oldu. Ama kaacak yer yoktu. Zengo, kapy tutmutu. Kz iki avucu yzne kapal, lk la duvara srtn verip keye bzld. Parmaklarnn arasndan Zengo'ya bakp l basyordu. Zengo'yu grp de korkmamak olanakszd. Boyu iki metreyi aknd. Elleri krek kadar iriydi. Ya hele yz... Doduu zaman, katr bal bir ocuk dodu diye btn kyl armt. Bu ba, yalnz katr bana da benzemiyordu. Biraz katr, biraz domuz, biraz manda... alas bir ba. Btn hayvanlara benziyor, yalnz insana benzemiyordu. Anasnn bu ocua bir aydan gebe kaldn syleyenler bile vard. Zengo bydke daha korkunlat. Tepegzl, fincan iriliindeki iki gznn biri alnnda, biri de yan aadayd. ri burnu, suratna saplanm bir ban sap gibi duruyordu. Yanpiri, kocaman az vard. i pirzola gibi alt duda sarkk, iri dileri de grnrd. Btn yz kllarla kaplyd. Gzel gelin, Zengo'yu byle grnce korkudan titreyerek keye bzld. ki eliyle yzn kapad. Parmaklarnn arasndan Zengo'ya baktka l basyordu. Zengo glmsemeye alt. Ama beceremedi. nk, nasl glndn hi bilmiyordu. Geline doru, ellerini aarak yrd. Maksad geline glmsemek, --Korkma, korkma benden,-- diye ona yalvarmakt.

Ona yalvaracak, insan olduunu syleyecek, --Barma, istersen vazgeelim. Yarn sabah babann evine git!...-- diyecekti. Ama gelin, bunu anlayamad. Zengo'nun ellerini ap zerine yrdn grnce, bayld, bo bir uval gibi oraca ylp kald. Zengo, hi soukkanlln yitirmeden gelini okaya okaya bodu. Sonra onu koynuna alp sabaha kadar beraber yatt. Gn madan da ban alp daa kt. Aradan bir hafta gemeden Zengo, kzn babasn ldrd. Ama bu, baka cinayetlere benzemiyordu. Adam lokma lokma doram, her lokmasn ky yoluna serpmiti. Ertesi sabah yollarda parmaklar, kulaklar, burun grdler. Zengo, daha sonra, kendi iki kardeini ldrd. Kardeleri, kendisi gibi irkin, korkun deillerdi. Kz kardeini, bandan aa gaz dkerek geceleyin tututurmutu. Kz, gecenin karanlnda alevler iinde tutua tutua dalara doru koarak yand, kl oldu. Aabeysini de bir gece baltayla paralayp ban, kollarn, gvdesini, ayaklarn ayr ayr aalara ast. Bundan sonra Zengo'nun cinayetlerinin ard arkas gelmedi. nce kendi hsmlarn ldrd. ocuk demiyor, kadn demiyor, yal demiyor, ldryordu. ldrmekle de hrsn alamazsa, cesedi yakyordu. Dada yayordu. Pek skr da yakalanacan anlarsa, snrdan kayordu. Bir kez yakalanm, hapishane duvarn delerek kamt; Candarmalarn arasnda caddeden geen Petir canavarn halk talyor, suratna tkryordu. Ama ona yaklamaya da korkuyorlard. Gsnde aprazlama fieklik vard. Bir dev gibi yryor, koskocaman ayaklar, deve taban gibi yere lp lp basyordu. Silah, fiekleri alnan Zengo, hapishanenin bodrumundaki hcreye atld. Mahkemesi balad. Zengo avukat tutacakt. Ama paras yoktu. Kyndeki geni topraklarn, btn mallarn, davarlarn, evini satt. Eline ok byk para geti. Bu kez de kendisini savunacak avukat bulamad. Zengo'dan herkes nefret ettii iin, hibir avukat onun davasn almak istemiyordu. Alsalar neye yarard! Hibir avukat, Zengo'yu idamdan kurtaramayacan biliyordu. Onun iin de davasn almyorlard. Ama en sonunda Zengo bir avukat buldu. Avukata pek ok para verdi. Herkes, --damdan kurtaramazsa, Zengo avukat ldrr,-- diyordu.

dama gitmeden hapisten kaar, belki de mahkeme salonunda avukat ldrrd. O, bir kiiyi ldrmeyi kurmusa ldrr. On, on be kii, bu dev azmanyla baedemezdi. Zengo, avukatnn kendisini yalnz idamdan deil, hapisten bile kurtaracana inanyordu. O kadar ok para vermiti ki avukata, Zengo'yu kurtarmalyd o. Mahkeme uzun srd. Sonunda sra avukatn Zengo'yu savunmasna geldi. Ne olacaksa ite bu oturumda olacakt. On sngl candarmann arasnda mahkemeye gelen elleri kelepeli Zengo'ya kalabalktan ok kii baryordu. --Geber Zengo!..---pe, ipe Zengo!..-Mahkeme salonuna girerken, Zengo'nun bileklerindeki kelepeyi zdler. Zengo, iki candarmann arasnda mahkeme salonuna girdi. Sz savunmann. Avukat ayaa kalkt, ksrd. Titrek, korkulu bir ksrkt bu. Zengo'nun savunulacak bir yan yoktu. Btn sular, tanklaryla, kantlaryla ortadayd. Yalnz bilineni yirmi cana kymt. Daha bilinmeyeni kimbilir ne kadard? Avukat, bir kurtulu umudu olarak Zengo'nun deli olduunu ileri srm, ama tbbi gzlem altna alnan Zengo'nun deli olmad doktor raporuyla anlalmt. Avukatn, Zengo'yu savunacak gerekten bir sz yoktu. Cppe kolunun bol yeni iinde kaybolan elini nce yargca, sonra Zengo'ya evirdi. Sze balad. --Pek muhterem reisim ve pek muhterem yksek mahkeme heyeti... Mvekkilim masumdur. O'nun masumiyetini anlamak iin temiz nasiyesine, efkatle bakan gzlerine bir nazar atfetmek kafidir sanrm. Yksek mahkemenizden rica ederim. Sank mevkiinde bulunan mvekkilime dikkatle baknz. Kendisine isnad edilen bunca su, bu masum, bu temiz, bu ak ehreden memun edilebilir mi? Hayr. Edilemez!-Avukat heyecanla konuuyordu. Bu konumas bir saat srd. Konuurken sesini bir alaltp bir ykselterek harp telleri gibi titretiyor, bir hzlanp bir yavalyordu. Ama btn abas boa gitmiti. Szlerinin hibiri, ne yarglarda, ne dinleyicilerde olumlu bir etki yapt. Nasl olsa Zengo'yu kurtaramayacan bilen avukat, hi olmazsa sanktan ald paray hak etmek iin konumutu. Yalnz bir kii, avukatn szlerinden byk bir znt duymutu. Alyordu. Bu adam, Zengo'ydu. Alnndaki fincan iriliindeki gz yaarmt. Avukatna bakarken glmsemeye alyordu. Mahkeme karar iin bir ay ileriye

atld. Zengo, salondan knca avukatnn elini pt. Btn hayatnda, kendisine --iyi-- diyen bir kii bu avukatt. Hapishaneden avukatna be bin lira daha gnderdi. Daha nce de ok para vermiti. --Helal olsun, byle avukata helal olsun...-- diyordu. Yarg kararn bildirdi. dam! Zengo, avukatna glmsyordu. Hapishaneden avukatna ikinci kez be bin lira daha gnderdi. Karar Yargtaydan geldi: dam onaylanmt. --Helal olsun, byle avukata, helal olsun...-- diyordu Zengo. dam karar Meclis'te onayland. Zengo, glyordu, sevinliydi. Zengo, btn parasn avukatna brakt. dam sehpasna gtrlmek iin hcresinden alnrken Zengo: --Helal olsun, byle avukata, helal olsun...-- diye syleniyor, glmsyordu. Sevgi eksiklii her zaman bir Zengo yaratmaz, ama dnyaya kskn, kendini deersiz bulan, kendini ve insanlar sevmeyen kiiler ortaya karr. Benlik bilinci, gemite kiiye nasl davranld, neler sylenildiiyle oluur. Benlik bilincini deitirip, kendini tanma yoluyla yeniden biimlendirme durumuna geilmezse, geree uymayan benlik bilinci, mr boyu srer. Kald ki, kklkten beri sylenenler, ounlukla kendi aralarnda tutarlktan yoksundur. Birbiriyle elien o denli ok ey sylenir ki, hangisinin doru olduuna karar vermek zorlar ve bir an gelir, ipin ucu karlr. Kiinin bu i karmaasn dile getiren bir rnek sunalm size. Gerek Benliim Ltfen Kendini Tant --ocukluumda ne kadar rahattm. imde iki, kii birden konumazd. Bir tek kiiydim ve sadece kendi yaantmdan haberdardm. Sonra herkes bana neyin iyi neyin kt olduunu sylemeye balad. Konuk geldii zaman, --Niin konumuyorsun, bak sana adn soruyorlar!-- derken; yarm saat sonra, --Kkler ok konumaz!-diye azarladlar. Bylece ben, iki ben oldum.

--Benler-- den birisi bir ey yaparken teki ben srekli onu ayplad. Neleri sevmem, nelerden holanmam gerektiini, biri dierine sylemeye balad. Ama ou kez birbiriyle anlaamyorlard. Bu tartma hala iimde srp gidiyor. ocukken ben bendim ve iyi bir bendim. Bydke, dardaki otoriteleri temsil eden ben de sesini duyurmaya balad. O zaman kafam iyice kart, nk bir tane deil, o kadar ok otorite vard ki darda... --Doru drst otur kzm,-- --Burnunu, odadan kp yle temizle,---unu ya da bunu yapma, ayptr,-- --Vah zavall, daha atal ve ba nasl kullanacan renememi,-- --Geceleri tuvalete knca su dk, yoksa kokar,-- --Gece tuvalete arl arl su dkme, uyuyanlar uyandryorsun,-- ,--nsanlara terbiyeli davran, onlar sevmesen bile, kalplerini krmamaya bak,-- --Drst ve ak kalpli ol, yalan syleme,---nsanlarn yzne, onlar hakknda ne dndn sylemezsen; bu korkaklktr.---Bir meslek sahibi olmak hayatta en nemli eydir,-- --Hayatta en nemli ey evlenmektir,-- --Bakalarna o kadar nem verme,-- --Herkesin seni sevmesi en nemli amacn olmal,-- --Aklndan geen eyleri kimse yznden ve sznden anlayamamal;' --En nemli ey, giriken olmaktr.-Bir ben naslsa yle kalmak ister, halinden memnundur. Fakat o beri memnun olduu zaman, teki ben --Hadi al, ie yarayacak bir ey yap,-- der. Ben bulaklar ykamaktan holanr. teki bene greyse bu, --Aman, ne tuhaf!--tr. Ben, insanlarla birlikte olmaktan ama onlarla konumadan vakit geirmekten holanr. teki ben, --Konu,-- der. --Konu, konu, konu!-- Benin kafas iyice karr. Nesnelere sahip olmaktan ok, onlarla oynamas houma gider. Ama, --Byle gidersen adam olmazsn, yiyecek ekmee muhta kalrsn,-diye kar kar dier ben. Ben vermekten holanr; eer birisinin bir eye ihtiyac olduunu hissederse, verir. --Ne yapyorsun sen, niin veriyorsun? Kendine sakla, sana bir ey kalmayacak!-- der teki ben.-- (Stevens, 1975.) Benler arasndaki mcadele, iddetli derecelerde olursa, davran ve kiilik bozukluklarna yol aabilir. Deiik benler arasndaki atmann farknda olmak ve bu atmalarn nereden kaynaklandn

aratrmak, en salkl yaklam biimlerinden biridir. Byle bir yaklam, sizi zgr bir insan olarak yaamaya gtrr. E. E. Cummings'in (1975) aadaki sz, bu ifadeyi destekliyor: ::::::::::::::::::::::::::::: Seni Dierlerinden Farksz Yapmaya Btn Gcyle Gece Gndz alan Bir Dnyada; Kendin Olarak Kalabilmek, Dnyann En Zor Savan Vermek Demektir. Bu Sava Bir Balad M, Artk Hi Bitmez!... E. E. Cummings ::::::::::::::::::::::::::::: KENDN TANIMA PENCERES Dier insanlarla iyi bir iletiim kurup kuramadnz anlayabilmek iin, nce kendinizi ne lde o insanlara gsterdiinizi bilmeniz gerekir. --Kendinizi ne lde darya gsteriyorsunuz?-- sorusuna cevap verebilmeniz iin, sizlere yardmc olacak bir tr oyun getiriyoruz. Bu oyuna kendini tanma penceresi adn verebiliriz. Bir ereve dnn... Bu yle bir ereve ki, sizinle ilgili her eyi iine alyor. Amalarnz, zevkleriniz, korkularnz, gereksinmeleriniz, ksacas her eyiniz bu ereve iinde olsun. Kendiniz hakknda tm gerekleri bildiinizi savunamazsnz. Doal olarak, hi kimse kendisiyle ilgili tm nitelikleri bildiini iddia edemez. nsan mr boyunca kendini tanmaya, kendisiyle ilgili yeni keifler yapmaya devam eder. yleyse sizi temsil eden bu ereveyi ikiye blebiliriz: Bir blm sizin kendi bildiklerinizi, dier blmyse bilmediklerinizi iersin. Ayrca, bakalarnn bildii ve bilmedii yanlarnz vardr. Bu nedenle, sizinle ilgili her eyi ieren ereveyi bu adan da ikiye blebiliriz. Bu blmeleri, --bakalarnn bildii-- ve --bakalarnn bilmedii-yanlarnz olarak adlandrabiliriz. imdi --Kendizce Bilinenler ve Bilinmeyenler-- erevesiyle, --Bakalarnca Bilinenler ve Bilinmeyenler-- erevesini st ste koyalm. Ortaya

kan drt blmeli yeni ereveye de, kendini tanma penceresi adn verelim. Bu pencerenin birinci blm hem sizin hem de bakalarnn bildii niteliklerinizi ierir. Bu blmeye AIK blm ad verilir. kinci blme sizin bilmediiniz, fakat bakalarnn farknda olduu zelliklerden oluur. Bir baka deyile, bu blme sizin KK olduunuz blm oluturur ve bu adla anlmas uygundur. nc blmedeyse sizin bildiiniz, fakat dier kiilerin bilmedii bir ierik vardr. Bu blmeye de GZL blm adn verelim. Drdnc blme de ne sizce, ne de bakalarnca bilinen yanlarnz ierir; bu blmeye BLNMEYEN blm adn verebiliriz. imdi i, bu eklin, yani kendini tanma penceresi'nin sizin zel kiiliinize uygulanmasna kalyor. Kiisel zelliklerinize gre bu --pencere--yi yeniden biimlendirebiliriz. rnein, kendinizi ak bir insan olarak gryorsanz, o zaman pencerenizin AIK blm, dier blmlerden daha byk olur. Kiiler aras anlaml bir iletiim, ancak kiilerin AIK olan blmlerinin byklyle mmkn olabilir. Bir insann AIK blm ne lde bykse o lde, daha zengin iletiim olanaklarna sahiptir. te yandan AIK blm kk olan kii, dierleriyle o lde az iletiim kurabilir. ekilde, tanma penceresindeki blmlerinin bykl ynnden farkl olan iki kiinin iletiimi gsterilmitir. letiimi belirten oklarn iziminde kolaylk olmas iin pencerenin AIK blmeleri birbiriyle yz yze gelecek biimde konmutur. Dikkat edilirse, ekilde karlkl oklarla gsterilen baarl iletiim, ancak B Bireyinin daha kk olan AIK blm orannda gerekleebilir. A Bireyinin daha byk olan AIK blmnden gelen mesajlar, B Bireyinin gizli blmne rastlyorsa, herhangi bir karlk alamaz. Bu durum okun krlarak geriye dnmesi biiminde gsterilmitir. Kendinize sorun: Son ekildeki A Bireyine mi, yoksa B Bireyine mi benziyorsunuz? Tanmak istediiniz halde, bir trl --nasl biri olduunu karamadnz-- bir kimseyi anmsyor musunuz? Acaba bu kimse iine kapank, konumayan, paylamayan biri miydi? Yoksa ok konutuu halde, kendinden bir ey vermeyen bir kimse mi? Peki, sizi tanmak kolay m? Konutuunuz kimseler, sizin nasl bir kimse olduunuzu anlamakta zorluk ekiyorlar m? Kendinizi, ister bu ekildeki A, ister B bireyine daha benzer grn, nemli olan u gerei akldan karmamaktr: Baarl bir kiiler aras iliki ve verimli bir iletiim iin, kendini tanma penceresindeki AIK blmn karlkl olarak varolmas gerekir.

NE KADAR AIK BRSNZ? liki kurduunuz kiilere kar ne kadar ak olduunuzu, ancak belirli bir lde bilebilirsiniz. nk kiinin farknda olmad davranlar oktur. Aadaki uygulama, bu konudaki baz sorularnz aydnla kavuturabilir: 1. Her gn deiik koullar iinde birok kimseyle, birbirinden farkl ilikilere giriyorsunuz. Gnlk yaamnzda kurduunuz ilikileri, yle bir anmsamaya aln ve bu tr ilikilerde nasl bir kimse olduunuzu gznnde tutarak, bir kendini tanma penceresi izin. likilerinizde genellikle --iindekini olduu gibi gsteren bir kimse-- iseniz AIK blmnz byk, --insanlar iyice tanmadan gerek duygu ve dncelerinizi pek belirtmeyen bir kimse-- iseniz, AIK blmnz kk olacaktr. Bylece, --genel olarak insanlarla-- ilikilerinizde nasl davrandnz gznnde tutarak, pencere iindeki her bir blmn bykln kararlatrn. 2. imdi, --kendinize zellikle yakn bulduunuz biriyle-- olan ilikinizi dnerek, bir kendini tanma penceresi izin. Bu kii einiz, anne ya da babanz, okul arkadanz gibi biri olabilir: Yukarda, birinci maddede izdiiniz dikey izgi herhalde pek deimeyecektir. nk siz kendinizi ayn kii olarak tanyorsunuz. Fakat yatay izgi, bir baka deyile, size yakn olan kimsenin sizi ne kadar tandn belirten izgi, byk bir olaslkla, deiecektir. 3. imdi, --az ilikiniz olan bir kimseyle-- (byk anfilerde ders veren bir hoca ya da i nedeniyle iliki kurduunuz bir kamu grevlisi gibi? olan ilikinizi gznne alarak, bir baka penere izin. Bakalarnca bilinen ynlerinizi belirten yatay izginin yerinde bir deime oldu, deil mi? 4. imdi kendinize u soruyu sorun: --Bir kimseye kendimi tantma, kendimi ama lsyle, o kiiyle aramdaki yaknln, gven ve samimiyetin derecesi arasnda bir iliki var m?-- Bu sorunun cevabn vermeden nce, isterseniz, iten, yakn dostluk ilikileri kurduunuz kii ve pek yakn olmadnz, yzeysel iliki kurduunuz kiinin her birisiyle ilikilerinizi temsil eden birer kendini tanma penceresi izin; sonra yukardaki sorunun cevabn dnn. Bu altrmadan sonra, kendinizle ilgili olarak ne dnyorsunuz? Ak bir insan m, yoksa kendini amakta glk eken biri mi olduunuza karar verdiniz? Acaba bu zelliiniz nereden geliyor? inde yetitiiniz evredeki baz kimseler sizi bu ynde etkilemi

olabilir mi? Bu kiiler kimler olabilir? Yetitiiniz evrede bulunan, sizi etkilediini dndnz her kii zerinde ayr ayr dnn... Kendinizle ilgili nemli nitelikler kefedebilirsiniz!.. KENDMZ AALIM! AMA NE ZAMAN? Bu blmn bandan beri, kiinin kendisini amasnn, onunla karsndaki kii arasnda, daha iyi bir iletiim ortam yaratacandan sz edildi. Kii kendini nasl amal? --Kendini amak-- deyiminden ne anlyorsunuz? Kendisiyle ilgili sakl ynlerini, srlarn m --sergileyecek--, gemite olup biten, bandan geen olaylar m aklayacak? Kendini amak, eski nemli olaylar anlatmak olarak deil, iinde bulunulan zaman sresi iinde, duygu ve dnceleri paylamak olarak anlalmaldr. Kiisel ilikiler, gemiteki yaantlarn karlkl aktarlmas yoluyla, salam bir temel zerinde kurulamaz. Kiiler birbiriyle etkileimde bulunduklar srada, o anda, bu etkileimden doan dnce ve duygular paylaabilirlerse, kendilerini am olurlar. Ayrca unu da belirtmekte yarar var: Burada, kukusuz, tantnz herkesle ak bir paylam iine girmeniz salk verilmemektedir. Kendinizi amak, ancak --gven duyulan-- kiiye yaplabilir. Bir insann karsndakine gven duyabilmesi ise, zaman iinde gerekleir. Fakat zaman iinde, hibir ama denemesine girilmezse, o zaman da iliki gelime ve byme temelinden yoksun kalr. Kendini aan kii karsndakine gven vermekte, kinci Blmde sz edilen iliki dzeyinde, --sana gveniyorum!-- mesajn vermektedir. Gven duyulan kii, kendini daha aar; bylece derin ve yakn bir ilikinin domas ortam yaratlr. nsan kendini kapadka, karsndakini de kapanmaya zorlayan bir ksr dng yaratr. Byle bir ksr dngden karak, verimli ilikiler ortamna girmek istemez misiniz? yleyse bir deneyin!.. SZN KISASI Biz farknda olsak da olmasak da, bedenimiz duygularmz belirtir. Baz duygular, her bireyde deiik trden davranlarla kendini gsterir. rnein, biri skldnda sk sk gzlerini krptrmaya balar, bir bakas srekli sayla oynarken, bir dieriyse sessizleerek donuk donuk karsndakine bakmaya balayabilir. Kendi davranlarnda olduu kadar, bakalarnn hareketlerinde de bu belirtileri tanyan ve anlamlandran kii, kurmu olduu iletiimde o denli bilinli olur. Kendisini bylesine gzlemleyebilen birey, olaylarn neden olduu duygu ve dncelerini tanr, i dnyasndaki yaantsn gereki bir biimde deerlendirir. Kk ocuklarn, duygularn doal bir biimde kolaylkla ifade

ettiini ou kez gzlemlemisinizdir; btn bedenleriyle glerler, zlrler ya da kzarlar. Bydke, duygularn bu doal ifadesi, evresinde onu eitmekle ykml byklerce engellenir. Baz kimselerde bu engellenme ylesine byk olmutur ki, bir yetikin olarak duygu ve dnceleriyle, i dnyalaryla dorudan iliki kurmalar zorlamtr. Duygularn bilemeyen, kafas genellikle karmakark, donuk bir yz ifadesiyle dolaan evremizdeki kimseler, byk bir olaslkla, ar engellenmi ve bastrlm bir ocukluk dnemi geirmilerdir. ocuun iinde yetitii toplum, onun duygularnn ifade biimini olduu kadar, benlik bilincini de biimlendirir. --Ne ekersen onu biersin!-- ocuk eitiminde geerli olan bir deyitir. ocuklarnn duygu ve dncelerini doal ifadesi iinde kabul eden anne babalar kendine gveni olan, giriimci, insan ilikilerinde baarl bireyler yetitirirken, ocuklarn olumsuz ynde srekli eletiren, kstlayan, onlarn duygu ve dncelerini doal bir biimde ifade etmesini engelleyen anne babalar psrk, ekingen, iine kapal, alngan bireyler yetitirirler. ocukluk sresince oluturduu benlik bilinci, bireyin davranlarna snrlamalar getirir; --kendi kendini dorulayan kehanet-- budur. Kendini --baarsz bir renci-- olarak alglayan birey, --baarl bir renci-- olmamak iin farknda olmadan elinden geleni yapar. --Baarl bir i adam--, --iyi bir anne--, --mutlu bir e-- olamamann kstlamalarn da benlik bilincimiz getirir. Kiinin kendini tanmas ve benlik bilincinin oluturduu snrlamalarn farkna varmas, ocukluundan beri sregelen koullandrmalardan kurtulabilmesi olanan salar. Kendini tanma penceresinde tandmz AIK, KR, GZL ve BLNMEYEN blmelerinin farknda olan birey, kendini tanma ynnde byk admlar atabilmi bir kimsedir. Byle bir kimse kar veya koca, anne ya da baba, arkada, nianl, ynetici veya dost olarak zengin, derin ve doyurucu insan ilikileri kurabilme olanana sahiptir. ALITIRMALAR I. Bedeniniz Ne Diyor? Aadaki uygulamann aklamasn size okuyacak birini bulun ya da bir ses bandna aldktan sonra teypten dinleyerek uygulayn. Rahat bir ekilde oturun. Nereye oturduunuz o kadar nemli deil; bir sandalyeye, bir koltua, bir divana ya da bir yer minderine oturabilirsiniz. Hazrlk

1. Oturduunuz odann perdelerini kapatn, geceyse, klarn birkan sndrn. erde kuvvetli k bulunmasn. 2. Gzlerinizi kapayn. (Gz, baskn bir duyu organmz olduu iin, ak olduu srece, dier duyu organlarndan gelen uyarlarn farkna varmamz gleir.) 3. Gzleriniz kapalyken, bedeninizde bir yolculua kacaksnz. Bu yolculukta vcudunuzun eitli blmlerini gezeceksiniz. Bu yolculuk srasnda, iinde bulunduunuz durumu deerlendirmeye kalkmayn, dikkatinizi topladnz yerde ne olup bittiini gzlemeye aln... Nasl bir durumdasnz, neler hissediyorsunuz, bunlarn farkna varmaya aln. ( noktayla (...) belirtilmi yerlerde 5 saniye kadar durun, sonra uygulamann aklanmasn dinlemeye devam edin.) Uygulama 4. imdi balayabilirsiniz. Gzlerinizi kapayn.(...) imdi dikkatinizi ayaklarnza toplayn.(...) Ayaklarnz nasl hissediyor? (...) Rahat m, yoksa acyan bir yer var m?(...) Ayak parmaklarnz birbirine yapm ekilde mi duruyor?(...) Ayakkabnz rahat bir ekilde ayanza uymu mu, yoksa biraz skyor mu?(...) Ayaklarnz souk mu?(...) imdi dikkatinizi bacaklarnza verin, Bacaklarnz gergin mi, yoksa gevek bir ekilde mi duruyor?(...) Bacanzdaki her bir kasn farkna varmaya aln. Her bir kasn gergin ya da gevek olduuna dikkat edin.(...) Ayak ayak stne atm durumda msnz? Biri dierinin, zerine atlmsa, stteki bacanzn arln dierinin stnde hissedebiliyor musunuz?(...) Bu oturu durumunuz rahat m, yoksa biraz rahatsz m hissediyorsunuz?(...) imdi bacan st ksmlarna, kalaya doru kalm.(...) Biraz daha yukar karak bacaklarnzla kuyruk sokumunuzun birletii blgeye dikkatinizi verin. Bu blgede dikkatinizi topladnz zaman biraz kendinizi gergin hissediyor musunuz?(...) imdi zerinde oturduunuz ksmn bedeninizin arln nasl tadna dikkat edin.(...) imdi yava yava gvdeye doru kalm. Karn blgeniz nasl hissediyor?(...) Bu blgede ne gibi duyumlar hissediyorsunuz ?(...) Hareket eden bir ey var m?(...) Soluk alnza dikkat edin. Cierinizin st blmyle mi soluk alyorsunuz,

yoksa btn cierinizi doldurarak derin ve rahat m nefes alyorsunuz? Hava burun deliklerinizden mi girip kyor, yoksa aznzla m soluk alp veriyorsunuz?(...) Gsnz rahat ve gevek mi, yoksa gergin ve skk bir durumu var m?(...) imdi dikkatinizi el ve kollarnza verin. Parmaklarnzn farkna varn.(...) Avucunuz,kapal m, ak m? Parmaklarnz birbirine bitiik mi?(...) Bileklerinizle omuzunuz arasnda kalan kaslarnz gzleyin. Gergin mi, yoksa gevek mi?(...) Kolunuzun duru biimi nasl? Sarkyor mu? Bkk m? Bir el dierinin zerine konmu mu?(...) Omuzunuza verin dikkatinizi. Dik mi, yoksa kk m? ne ya da arkaya dm m?(...) Soluk alnz kontrol ederken byk bir olaslkla grtlak ve boyun ksmnzn farkna vardnz. Grtlanz rahat m, yoksa srekli yutkunma duygusu veren bir yumak m var orada?(...) Boynunuz nasl?(...) Boynunuzun banzn arln tadn hissedebiliyor musunuz?(...) Belki de banz yava yava bir yandan br yana hafife kprdatarak boynunuzdaki kaslarn farkna daha abuk varabilirsiniz.(...) Boynunuz ve omuzlarnzda bir gerginlik hissedebiliyor musunuz?(...) imdi yznze geelim. Yznzde ne gibi bir ifade tayorsunuz?(...) Yznzn kaslar gergin mi, yoksa rahat ve gevemi bir durumda m? Hangi kaslar? Aznz, kanz, eneniz, akaklarnz?(...) Dikkatinizi yznzn bu ksmlar zerinde toplayn ve farkna varmaya an.(...) imdi yolculuunuz ieriye doru yneliyor. Zihninizde ne olup bittiini gzleyin.(...) Sakin ve karanlk m, yoksa baz olaylar oluyor mu?(...) Ne gibi olaylar?(...) Zihninizden geenler ho mu?(...) Yoksa sizi rahatsz eden eyler var m?(...) Aadan yukarya btn vcudunuzu gezmi ve gzlemi durumdasnz. imdi vcudunuzu bir btn olarak hissetmeye aln.(...) Yeni baz eylerin farkna vardnz hissediyor musunuz?(...) Dikkatinizi imdi eken baz blmler var m?(...) Buralardan ne gibi duyumlar aldnzn farkna varmaya aln.(...) imdi vcudunuzun bir baka nemli yerine dikkatinizi evirelim.

zntl veya mutlu olduunuz ya da korktuunuz zamanlarda, vcudunuzun belli bir blgesinde, duygularn bedensel belirtilerini hissedersiniz. (Baz kimselerde bu karn, baz kimselerde grtlak, daha bakalarnda ise gs olabilir. Herkese gre deien bu blge, belirgin ya da belirsiz her insanda vardr.) Bir sre bu noktay bulmaya an.(...) imdi oras nasl hissediyor?(...) --imdi naslm, imdi ne hissediyorum?-sorusunu sorduunuzda ne oluyor, onu gzlemeye aln.(...) imdi de, son zamanlarda sizin cannz skan bir kiisel sorununuzu dnn ve bunu dnrken o duyarl yerde ne olup bittiini gzlemeye aln. Dndnz sorunun, bugn yaamnzda nemli bir yeri omas gerekir.(...) Bu sorunu btn arlyla, duygularyla bir noktada hissedebiliyor musunuz?(...) Bu duyguyu tmyle yaamaya aln, deitirmeye kalkmayn.(...) Eer siz dikkatinizi verince duygunuz deiiyorsa, brakn deisin, siz sadece olup bitenleri gzleyin.(...) Olup bitenlerle birlikte seyahat edin, onlar ynlendirmeden beraber olun.(...) Duygularnzda imdi yeni bir ey kefettiniz mi? Bir fark var m?(...) Bu farkn ne olduunu hissedebiliyor musunuz?(...) imdi kendinizi serbest brakn ve zihniniz sizi nereye gtrrse oraya gidin.(...) ki dakika kadar, gzleriniz kapalyken zihninizi serbest brakn, aklnza ne gelirse onu gzleyin. Bu iki dakikann sonunda yava yava gzlerinizi an. Sonu 5. imdi aadaki sorular zerinde dnebilirsiniz: (a) Bu altrmay yaptktan sonra, vcudunuzla ilgili yeni eylerin farkna vardnz m? Srekli olarak tadnz baz gerginlikler kefettiniz mi? Ne kadar sredir bu durumdaydnz? Bunlarn farkna varmak bir deiiklik oluturuyor mu? (b) Duygularnzn en youn olarak yaand bedensel blgeyi bulabildiniz mi? Nerede idi? Farkl duygular iin deiik yerler mi var? Aklnza gelen kiisel sorununuza dikkat etmek, hissedi tarznzda herhangi bir fark meydana getirdi mi? Bir leri Aama Yukarda yaptnz altrma size nemli geldiyse, bu yolla kendiniz hakknda yeni eyler reneceinizi dnyorsanz, o zaman kendiniz hakknda daha ok ey renebilmek iin aadaki yolu izleyebilirsiniz.

1. gn sreyle kendinizi gzleyin. Dier kiilere kar hissettiiniz duygular, bedeniniz nasl bir tepki gstererek belirtiyor, onu kefetmeye aln. Aadaki duygular yaayp yaamadnz gzleyin: (a) sevin (b) znt (c) korku () kzgnlk (d) alnma, gcenme (e) sevgi, yaknlk duyma (f) bir kimseyi ekici bulma (g) dier duygular Son gnlerde bu duygulardan yaamadnz biri var m? Olmad iin mi, yoksa bu duygular yeterince tanmasn bilmediiniz iin mi yaamadnz sanyorsunuz? 2. Bu duygular ne zaman duyduunuzla ilgili bir gnlk gelitirin. Bu duygular, bedeninizde nasl bir belirti veriyor? Yukardakine benzer bir altrma yaparak farkna vardklarnz bu gnle yazmaya aln. 3. Her bir duygu yaants iin gnlnze aadakileri yazmaya aln: (a) Duygusal yaant nerede ortaya kt? Baka bir deyile, duygunun ortaya kt ortam nasl bir ortamd? (Evde ailemle birlikteyken, okulda arkadalarla beraberken, bir pastanede ya da arkadan doum gn partisinde gibi.) (b) O ortamda nasl bir duygu yaadnz? (Sklma, tedirginlik, mutluluk, cinsel arzu, korku, kzgnlk, kskanlk, vb.) (c) Bedeninizin neresinde bu duygu kendini belirtiyor? () Bu duyguya nasl bir tepkide bulundunuz? (Unutmaya m altnz, bakasyla konuarak bu duygunuzu paylatnz m, yoksa baka bir zaman o insanla ilikinizde, bu duygunun etkisini kendisine sylemeyi mi tasarladnz?)

4. lk gnlk devreden sonra, bir ikinci gnlk dnemi denemede yarar var. Bu ikinci devrenin sonunda duygularnzn farkna varnzda bir deiiklik olup olmadn gzlemeye aln. Acaba duygularnzn daha ok farknda olma, konumanzda ve insanlarla ilikiler kurmanzda herhangi bir deime oldu mu? II. Olmak m, Grnmek mi? Olmak istediiniz kii olabildiniz mi? Bu soruya'--Evet-- diyecek pek az insan kar. Aadaki altrma, ideal, yani olmak istediiniz benliinizle, davranlarnzda kendini belirten grnen benliiniz arasndaki fark saptamanz iin hazrlanmtr. Bu yolla, kendinizle ilgili ne gibi deiiklikler istediiniz konusunda bir bilgi sahibi olabileceksiniz. Altrmay nasl yapacanz aada anlatlmtr. 1. Altrmann sonunda numaralanm olarak verilen ifadeleri, numaralaryla birlikte ayr kartlara yazn. Bylece 100 kartnz olsun. 2. Kartlar nnze serebileceiniz, geni yzeyli bir masa ya da benzeri bir dzlk bulun. 3. Yapmanz gereken basit: Bugnk halinizle sizi en iyi anlatan ifadeleri bir ynde, sizinle ilikisi bulunmayan ifadeleri dier ynde yerletireceksiniz. Tabii, bu arada sizi anlatmalar ynnden ifadelerin derecelenebileceini de farkedeceksiniz. Size --en az benzeyen, ya da hi benzemeyen-- ifadeleri sol uca, size --en ok benzeyen-- ifadeleri sa uca koyacaksnz. Bu iki u arasnda, size --olduka-- ya da --biraz-- --benzeyen-- ve --benzemeyen-ifadeler konacak. Bylece 11 grup halinde kartlarnz toplayacaksnz. --Hi benzemeyen-- ifadeler bulunduran kartlarn geldii gruba 1, --en ok benzeyen-- ifadelerin geldii gruba 11 numaralarn verirsek, bir dizi oluur. En az benzeyen, Olduka benzemeyen, Biraz benzemeyen, Biraz benzeyen, Olduka benzeyen, En ok benzeyen :1:2:3:4:5:6:7:8:9:10:11: (2), (4), (8), (12), (14), (20), (14), (12), (8), (4), (2) fadelerinizi size --benzeme-- ve --benzememe-- ynnden gruplandrrken, her bir gruba girecek kart saysna da dikkat etmeniz gerekiyor. Her gruba girecek kart says, izginin altnda parantez iinde gsterilmitir. Bylece size --en ok benzeyen-iki, --en ok benzemeyen-- yine iki ifade bulmanz gerekiyor.

6 numaral ortadaki gruba, --size ne benzeyen, ne de benzemeyen--, yani --sizinle ilikisi olmayan-- ifadeler gelecek ve bunlann says yirmi olacak. Bu iki u grubun ve ortadaki grubun anlamn kavradktan sonra, aradaki gruplara kartlar kolayca yerletirebilmeniz gerekir. Kartlar gruplara yerletirirken, kartlardan birini yanl yere koyduunuzu dnrseniz, bu kartn yerini deitirebilirsiniz. sterseniz btn diziyi, tekrar tekrar yapabilirsiniz. nemli olan, bugnk halinizi en iyi anlatan bir sray oluturduunuzu dnmenizdir. Bu noktaya gelinceye dek, istediiniz kadar deneme yapabilirsiniz. 5. Kartlar sralamay bitirdikten sonra, her bir grupta doru sayda kart bulunup bulunmadn kontro edin. imdi kartlardaki ifadelerin numaralarn, her bir grup iin alt alta bo bir kada, aada gsterildii gibi yazn. Bu kadn bana GRNEN BENLN DEERLENDRLMES diye yazn. 6. imdi kartlarnz kartrn ve ayn yukarda sylenen yntemle yeniden gruplayn; ancak bu kez ifadeleri olmak istediiniz, arzuladnz ideal benliinize gre gruplayn. Bu durumda, 1 numaral gruba --hi olmak istemediiniz--, lI numaral gruba ise --en ok olmak istediiniz-- ifadeler girer. Kartlarn zerindeki ifadeleri inceleyerek, kendi anlaynz erevesinde, size en doru gelen diziyi oluturun. Bitirdikten sonra, her grupta doru sayda kart bulunup bulunmadn gzden geirin. 7. Diziyi oluturunca, yukardaki ekle benzer biimde, bu kez ideal benliiniz iin, her gruptaki ifadelerin numaralarn yazn. Bu eklin bana DEAL BENLN DEERLENDRLMES baln koyun. 8. Bu iki dizi u anda gznzn nnde: Nasl bir kii olarak grnyorsunuz ve nasl bir kii olarak grnmek istiyorsunuz konusunda, imdi elinizde nemli veriler bulunuyor. Bu sonular karlatrn: Eer grnmek istediiniz ideal benlikle grndnz benlik arasndaki gruplamada bir ifade (sizin listenizde ifadenin sadece numaras var) birbirinden 2 grupluk bir fark gsteriyorsa, bu ifadenin numarasn bir baka kada yazn. rnein, 14 numaral ifade GRNEN BENLN DEERLENDRLMES'nde 10 numaral gruba girdii halde DEAL BENLN DEERLENDRLMES'nde 4 numaral basamaa girmi olabilir. Arada 6 basamaklk bir fark vardr (Grnen: 10, deal: 4, aradaki fark, 6). Grnen ve ideal benlik deerlendirmesinde byle farkl basamaklara gelmi ifadeleri inceleyin. Bu ifadeler ne gibi bir ynde deime istei dile getiriyor? Gerekten bu ynde deimek istiyor musunuz?

Kendi kendinize iyice dnn. Bu deime ynleri zerinde dnrken, deime isteinin iddeti zerinde de durun. Bir ifade, grnen ve ideal benlik arasnda sadece 2 basamaklk bir fark gsteriyorsa, o zaman deime isteinin anlaml olduu dnlr. Grnen ve ideal benlik arasnda 3 basamaklk bir fark, 2 basamaklk bir farktan daha iddetlidir. Hangi tr ifadeler az, hangi tr ifadeler ok deime istei gsteriyor, bunlar zerinde dnn. 9. imdi aadaki sorular cevaplayn ltfen: (a) fadeleri kolaylkla m, yoksa zorlukla m grupladnz? (b) Bu altrma, sizin kendinize bak anzda bir deiiklik meydana getirdi mi? (c) lk gruplamanzda, kendinize gre dnecek yerde, --Bunlarn konulacak doru bir yeri vardr, oraya koyaym,-- diye dndnz m? () u andaki benliinizle, ideal benliiniz arasndaki fark sizi memnun etti mi, yoksa rahatsz m oldunuz? (d) Size verilen aklamada, aralarnda sadece 2 basamak fark bulunan ifadeleri kaydetmeniz istendi. Acaba niin aralarnda bir basamak fark olan ifadeler zerinde dnmeniz istenmedi? (e) Zamannz ve isteiniz varsa, sizin yaptnz ilemleri bir baka arkadanza kendisi iin yaptrabilir ve aranzda ne gibi benzerlik ve farkllklar bulunduunu tartabilirsiniz. 10. Bu altrmann ilgin bir uygulamas da, sizi iyi tanyan bir yaknnza bu kartlar, sizi grd biimde gruplatmaktr. Bu yolla sizin grnen benliinizi alglaynzla, arkadanzn alglay arasnda bir karlatrma yapma olana doar. Arkadanzn sizi hangi ynlerden farkl grdn birlikte tartabilmeniz size kendinizi tanmada yeni pencereler aabilir... Kartlara Yazlacak fadeler 1: Birisiyle konuurken kendimi rahatsz hissederim. 2. Dnce ve duygularm kendime saklar, karmdakine sylemem. 3. Rekabetten holanan bir insanm.

4. Kendimden baarlmas kolay olmayan zor eyler isterim. 5. Yapm olduum eylerden ou kez pimanlk duyarm. 6. ncindiim, krldm duygusuna sk sk kaplrm. 7. Cinsel gcm hakknda kukularm var. 8. Kar cinsle ok benzer ynlerim var. 9. Bakalaryla olduka scak ilikileri olan bir insanm. 10. Pek konumayan, ie kapank bir insanm. 11. Kendi yaammdan kendim sorumluyum. 12. Sorumluluk duygusu gl olan bir insanm. 13. Gelecekle ilgili hibir umudum yok. 14. Dier insanlarn deer llerine ve normlarna uyarak yaarm. 15. Hemen hemen btn sosyal deer ve normlar kabul edebilirim. 16. Kendime ait yalnz birka deer ve normum var. 17. Cinsel arzularm kontrol etmekte glk ekerim. 18. Saldrganlk duygularm kontrol etmek benim iin zordur. 19. Kendimi kontrol etmek benim iin bir sorun deildir. 20. Sk sk, berbat bir durumda olducm duygusuna kaplrm. 21. Kendini merkez edinmi, ilk planda kendini dnen bir insanm. 22. nsanlar genellikle severim. 23. Duygularm rahatlkla ifade edebilirim. 24. nsanlarn toplandklar, bir araya geldikleri yerlerde kendimi biraz yalnz hissederim. 25. Dnyayla baa kmaya almaktan vazgemek istiyorum. 26. evremdekilerle rahat iliki kurabilen bir insanm.

27. En etin mcadelelerim, kendi kendimle yaptklarm olmutur. 28. Bana kar beklediimden daha arkadaa davranan insanlarla beraber olduum zaman; --Acaba bu adam benden bir ey mi isteyecek?-dncesi devaml aklma gelir. 29. yi bir insanm. 30. Biraz inat biriyim. 31. stemediim halde, belirli ynlere, insanlar sanki beni itiyorlarm gibi geliyor. 32. nsanlarn eletirilecek ynlerini hemen grebilen biriyim. 33. Beni tanyanlarn ou beni sever. 34. Hayata bir katkda bulunmadm yolunda, iimde temel bir duygu var. 35. Cinsel ynden ekici bir kiiyim. 36. Kendimi aciz hissediyorum. 37. Kendi kendime karar verebilir ve bu kararlarma sadk kalrm. 38. Kendi bama karar veremem. 39. Sk sk kendimi sulu hissederim. 40. ou kez insanlara husumet ve hmla davranan bir kimseyim. 41. Hayatta doyum salam bir kii olduum kansndaym. 42. Olduka dank bir kiiyim. 43. Duygu ve heyecanlar donuklam bir insanm. 44. Dengeli bir kiilie sahibim. 45. yapabilmem iin kendimi drtmem gerek. 46. ou kez iimde bir hn duygusu var. 47. Hemen alevlenen, iindekini pek tutamayan bir insanm. 48. Bakalarnn beni nasl grdne nem veririm.

49. Duygu ve heyecanlarma gvenim yoktur. 50. Olduka g yaam koullar altnda yaayan biriyim. 51. Mant n planda tutarm. 52. Olaylar gslemek yerine, onlardan kama yolunu seiyormuum gibi bir duygu var iimde. 53. Hogrl biriyim. 54. Sorunlar hakknda dnmemeye alrm. 55. ekici bir kiiliim var. 56. Utangacm. 57. Baladm ileri bitirebilmek iin birisinin beni drtklemesi gerekir. 58. Bende aalk duygusu var. 59. Kendimi bir hi olarak gryorum. Hibir ey benden bir para deil. 60. Dier insanlarn benim hakkmda ne dnebileceklerinden korkarm. 61. Tutkulu ve hrsl biriyim. 62. Kendimi aa grrm. 63. Giriken bir insanm. 64. Bunalm ya da zorlukla karlamaktan ok korkarm. 65. Kendime hi saygm yok. 66. Baskn bir kiiliim var. 67. Kendime kar olumlu bir tutumum vardr. 68. Dndn syleyen bir kiiyim.Utanga ve sklgan deilim. 69. Bir kimseyle tam bir fikir uyumazlna girmekten korkarm.

70. Karar vermekte ok zorluk ekerim, u ya da bu ynde bir karar veremem. 71. Kafas ok kark birisiyim. 72. Kendi halinden honut biriyim. 73. Baarsz bir insanm. 74. Sevimli bir kiiliim var. 75. Kar cinse ho gelen bir kiiliim var. 76. Cinsel konular beni korkutur. 77. Gerekletirmek istediim eylerde baarl olamayacama dair iimde bir korku var. 78. Rahat bir insanm, kolay kolay hibir ey sinirlerimi bozamaz. 79. alkan bir insanm. 80. Kendimi, duygu ve heyecan ynnden olgun bir insan olarak gryorum. 81. Baardm, ortaya kardm bir i var. 82. Yapm gerei, sinirli ve gergin bir insanm. 83. Ruhsal ynden olduka altst olmu durumdaym. 84. Birisi yeterince srar ederse, mutlaka onun dediini yaparm. 85. Kendime pek gvenim yok. 86. Bahaneler bularak ve teselli arayarak kendimi korumam gerektiine inanrm. 87. Boynu bkk bir insanm. 88. Zeki bir insanm. 89. Kendimi stn grrm. 90. Hi umudum kalmadn hissediyorum. 91. Kendimden baka dayanak, destek aramayan biriyim.

92. Sk sk saldrganlk duygularm kabaryor. 93. Sklgan ve ekingen bir insanm. 94. Dierlerinden farkl bir insanm. 95. Gvenilir bir insan deilim. Bana pek gven olmaz. 96. Kendimi anlayan bir kiiyim. 97. Bir toplulukta kiileri birbirine sndrmasn bilen biriyim. 98. Kendimi birok ilerin altndan rahatlkla kalkacak bir kii olarak gryorum. 99. Ben deersiz bir kiiyim. 100. Kendi cinsiyetimi hi sevmem. Yapmam, Yapamam! Acaba sizin benlik bilincinizin gzden geirilme gerei var m? --Kimin yok ki?-- diyeceksiniz. Haklsnz! Aadaki uygulamalar yaparak benlik bilincinize bir gz atn, isterseniz. 1. Rahat konuabileceiniz birini bulun ve kimsenin sizi rahatsz edemeyecei bir yere oturun. 2. Karnzdaki be dakika bir sreyle --... yapamam-biiminde cmleler kuracak. rnein, --evremde tanmadm kimseler varsa rahat konuamam;-- --yakn arkadalk kuramam,---on parmakla daktilo yazmasn renemem-- gibi. Arkadanzn syledii her cmleyi bir kada yazn. Daha sonra be dakika sreyle bu kez siz yine ayn trden --... yapamam-- eklinde cmleler kurun. Sizin sylediiniz cmleleri, arkadanz bir kada yazsn. 3. Her bir ifadeyle gelen duyguyu yaamaya aln. Bunlar kendine acma, pimanlk, zlme, sinirlenme ya da buna benzer duygular olabilir. Bu duygularn getirdii yaanty deitirmeden sadece gzlemeye aln. 4. Daha nce sylemi olduunuz ifadeleri imdi tekrarlayn. Fakat bu kez, --... yapamam-- eklinde deil, --... yapmam-- biiminde syleyin. rnein, --evremde tanmadm kimseler varsa rahat konumam,-- --yakn arkadalk kurmam-- gibi. Her ifadeden sonra aklnza gelen

fikirler varsa onlar da syleyin; gelen dnceleri iinizde tutmayn. 5. imdi neler hissediyorsunuz? Her bir ifadeyle gelen duyguyu arkadanzla paylan. 6. Bitirdikten sonra, --yapamam-- dediklerinizin gerekte yapmanzn mmkn olup olmadn bir kez daha beraberce gzden geirin; acaba --yapamamlar gelitirdiiniz kat bir benlik resminin sonucu mudur? Bu --yapamam--larn nedenlerini arkadanzla aranzda tartn. ::::::::::::::::: 6 Aramzda Byk Engel: Savunucu letiim --nsan yaamnn devam iin yakn ilikinin zorunlu olduuna inanyorum. Hatta kiinin bir deil, birok yakn ilikiye ihtiyac vardr. Geni aile ve yakn komuluk gibi, sanayi ncesi toplumlarda bulunan ve imdi ortadan kalkmaya yz tutmu olan birincil gruplar, geleneki toplumlarda yakn ilikilerin gelitirildii ve srdrld ortamlar oluturmaktayd. Bu birincil gruplarn yerine geecek ve onlarn ilevlerini grecek trden yeni ortamlara gereksinme vardr. Bu inancm, birey ve toplum ilikisi ynnden bir varsaym olarak dile getirmek isterim: Bir insan, yaamnda ya da drt yakn ilikiye sahipse, mutlu ve salkl olabilir. Bir toplum, bireylerinin her biri yaamlarnn her dneminde ya da drt yakn iliki gelitirmise, salkl bir toplum olabilir. Tarihte bilinen btn toplumlar, iinde yaadmz karmak modern toplum dnda, bireylerin ya da drt yakn iliki gelitirmesine imkan verecek koullar yaplarnda bulundurmulardr. Sanayilemi Bat toplumu, insanlk tarihinde bu yakn ilikiden insanlar yoksun brakmaya zorlam ilk toplumdur. Eer yukarda ne srdmz varsaym doruysa, toplumumuzun ana temelleri tehlikede demektir.-- (Alexander, 1967.) Trke'deki --dost-- szc, Kaliforniya niversitesi profesrlerinden Charles Alexander'n szn ettii --yakn iliki--nin anlamn karlar. Trk kltrnde nemli bir yeri olan, yaammzda zlemle aranan --dostluk--, hikayelerde, trkler ve arklarda sk sk dile getirilen

bir konudur. te bu blmde, teknik deyimiyle --yakn iliki--, gnlk dilde --dost-- ya da --dostluk-- szcyle belirtilen olayn gereklemesine engel olan savunucu iletiim zerinde duracaz. Savunuculuk konusunu deiik ynleriyle tartmaya balamadan nce, bir hikayeden esinlenerek Amerikal ocuk psikolou Charles C. Finn tarafndan yazlm bir iiri sizlerle paylamak istiyorum. SYLEMEDKLERM TN LTFEN Bana aldanmayn! Yzm bir maskedir, Sizi aldatmasn. ... Binlerce maskem var, karmaya korktuum, Ve, Hibiri ben deilim... Olmadm gstermek kinci doam oldu. ... --Kendinden emin biri-- dersiniz Sanki gllk glistanlk Benim iin her ey... Adm gven belirtir, Ve, Oyunumun ad --Arballktr--. imde ve dmda denizler sakin,

Her eyin kumandan ben... Kimseye gereksinme duymayan Ben... Fakat, inanmayn bana, Ltfen!.. ... Her ey dta dzgn ve cilal, Hi ypranmayan, her zaman saklayan O maske!.. Altta ne gven, ne de rahatlk... Altta, Karklk, korku ve yalnzlk iinde bocalayan Gerek ben!.. Ama saklarm bu gerei savunuculukla... Kimsenin bilmesini istemem... Zayf taraflarm dndke, Titrer ve sararrm... Ya bakalar grrse i dnyam... Gerek ben ve yalnzlm! te, Maskelerimi onun iin takarm... ... Onun iin, arkalarna saklanacak Maskeler yaratrm...

Onlar, Gsterite kullanabileceim Parlatlm yzlerim. Beni korur, bakan gzlerden... Beni olduum gibi kabul edecek, Sevecek Baklar bulamazsam, Solacak kuruyacak gerek ben... Ve, Ben bunu biliyorum. Beni kendi maskelerimden kurtaracak, Kurduum hapishaneden karacak Diktiim engellerden aracak, Beni seven, Beni anlayan. Baklar olacak. Bana, --Sen deerlisin-- diyecek, --Maskesizken, daha bir insansn---Daha yakn, daha bir dostsun-Diyecek bir baka Beni gren bir baka Muhtacm...

... Benim yanma sokulman kolay olmayacaktr!.. Uyarrm seni dost!.. Uzun yllar kendini yetersiz hissetmi ben, Sana kendini kolayca aamayacaktr... Btn gcmle tutunacam maskelerime, Ne kadar sokulursan yaknma, O denli iddetli geri iteceim seni... Kim olduumu merak ediyor musun? Hi merak etme... Ben evrendeki Her erkek ve kadnm.... Maske takan her insanm. (eviren D. C.) Siz hangi tr maskeler takyorsunuz? --Sylemediklerimi itin Ltfen-- iirinde dile getirilen duyguyu iinizde hissettiiniz oldu mu? inizde hissettiklerinizi bakalarnn anlamamas iin aba gsterdiiniz olmuyor mu? Hatta, kendi kendinizi bile aldatmaya altnz olmaz m hi? Hani iinizde duyduunuz eyleri bomaya urar, ya da onlar duymamak iin kendinizi baka faaliyetlere verir, o da olmad glp gemeye alrsnz ya... te yle bir duygu. Dier insanlarla ilikilerinde hi maske takmadn drstlkle syleyebilecek insan azdr. Bakalaryla iliki kurarken dikkatli olmaya ve kendini korumaya herkes gerek duyar. Fakat kimi insan srekli maske takarken, kimi buna daha az gereksinme duyar. Kendine gveni olan kiiler, genellikle, daha az maske takarlar. Bu blmde, kullanlan --maskeler-- sorununa ayrntlaryla deinmek istiyorum. Bu maskeler nerede ve ne zaman kullanlmaya balanyor? Bunlar takarak ne ya da neler korunuyor? Kiinin kendine aklamak, kar karya gelmek istemedii yanlarn saklamak iin kullanlan savunma mekanizmalar nelerdir? Bu sorularla ilikili

olarak, ne gibi tutumlarn kiiyi daha savunucu yaptn ve bu savunuculuun derecesini azaltmak iin neler yaplabileceini tartacaz. BR GRNM OLUTURMAK Temelden balayalm: nsanlar acaba niin maske takyorlar? Bu sorunun karl, kiinin yetitirili biimiyle, byd toplumsal evrede yatar. Byk bir ounluun paylat normal bir sosyoekonomik ortamda bym bir kimseyseniz, siz de, bakalarnn karsna en iyi grnmnzle kmay renmisinizdir. nk yetitiiniz srece evrenizde, aadaki trden szleri sk sk iitmi olacaksnz: --Elini yzn yka, yoksa seni dilenci ocuu sanacaklar!...---San tara, diini frala. retmenin, --Bu ocuun annesi babas yok mu?-- diye dnmesini istemezsin, deil mi?---tibar giyimdedir. Giyimine dikkat et!---in kan alasa da, dtan yzn gle olsun. Ele gne zayf yanlarn gsterme.-Bu szlerin etkisi yava yava bizlerde u anlay gelitirir: --Olduum gibi grnrsem herkes benimle alay eder, beni horgrr... Onun iin nasl dndm, nasl hissettiimi gstermemeliyim... Gerek olan duygu ve dncelerimi saklamalym... Karmdakilerin grmek istediklerini gstermeliyim yalnzca. Yoksa beni adam yerine koymazlar, sosyal itibarm sfra iner!-Bakalar tarafndan kabul edilmek iin darya sosyal benlik gsterilir. Sosyal benlik, dier insanlar dnerek oluturulan grn, dnce, davran ve duygularn bir bileimi, bir sentezidir. Sosyal benlik bilinci olduu gibi, bir de i benlik bilinci vardr. Bu da, grn, dnce, davran ve duygularn kiiye grnm, onu etkileyi biimidir. Bu etki, son derece ona zg ve onun i dnyasna ait bir bileim oluturur. te buna i benlik bilinci ad verilir. Bu da ve ie dnk benlikler birbirleriyle srekli etkileim iindedirler; aralarnda hi bitmeden sregiden bir --diyalog-- vardr. Bu diyalog, kiilii oluturan temel elerden biridir. Dadnk sosyal benlii bireyin yaantsnn tmn egemenlii altna almsa, bu kimse kendisine en yakn olanlarla beraberken bile, davranlarn hep --bakalarn dnerek-- yapar; d merkezlidir. Byle bir kii, uzun yllar birlikte alt kimseler, hatta ayn yasta ba koyduu ei iin bile, --i dnya--sn aamaz; bir anlamda yabanc biridir. Sosyal benlii ve i benlii arasnda denge kurabilmi bir kimse duygu

ve dncelerini, ortam ve konutuu kii uygunsa paylaabilir; kendi merkezlidir. Onunla birlikte alanlar ve yakn iliki iinde olanlar, onun nelerden holandn, ne gibi zlemleri olduunu, zntsn ve neesini bilebilirler. Da dnk sosyal benlik toplumsal yaamn bir gereksinimidir. Bu gereksinimi karlamak iin sosyal maskeler kullanlr. Sosyal maskeleri kullanmaya ynelten byle bir gereksinim acaba nereden kaynaklanr? imdi bu konuyu ele alalm. NEDEN SOSYAL MASKELER TAKARIZ Sosyal maskeler takarak iletiim kurulmasnn temel nedenlerinden biri, --kabul edilmek--, bakalarnca uzaa itilmemek isteidir. Her maskeli iletiimin altnda, --sana nasl bir kii olduumu, ne dndm, neler hissettiimi olduu gibi sylersem, beni kabul etmez, benimle alay eder, ya da bana kzarsn;-- anlay vardr. Bylece ne olduumuzu deil, bakalarnn bizi nasl greceini dnerek, iletiimde bulunuruz. Normal artlar altnda; kimse yalanc ve sahtekar olmak istemez. Fakat dierleriyle iletiiminde, iinden geenleri olduu gibi aka sylerse, kii i dnyasnn reddedilme tehlikesini gze alm demektir. Herkes, her yerde ve her zaman bu riski gze alamaz ve almamaldr da. Geliigzel herkese kiinin kendi i dnyasn amas salkl bir davran deildir. Bu nedenle sosyal maskeler, insan ilikilerini kolaylatrc, gereksiz srtmeleri ortadan kaldrc nemli bir ilev grrler. Ne var ki, yakn iliki iinde olduumuz, yaammz paylatmz kimselerle ilikilerde bu sosyal maskeleri kullanmak, bizi onlardan uzaklatrr, sahte ve gvensiz bir ortam yaratr. Maskeleri o kadar sk kullanabiliriz ki, bu --gstermelik-- davran, ikinci bir doa haline gelebilir. Bazen bakalar tarafndan kabul edilme istei ya da onlardan korku, gerek duygu ve dnceleri gstermeyi engeller. Bylece, ite, e semede, ana-babay memnun etmede, kii, kendisiyle hi ilgisi olmayan davranlar gsterebilir. Her bireyin deiik konularda kendine zg bir dncesi, bir anlay vardr ve bu dncenin bir baka kimseninkinden farkl olmas doaldr. Bir toplumda --herkes benim gibi dnmelidir, benim dnce tarzm en dorusudur-- tutumu ar basarsa, aklc tartmalar yerine duygusal atmalar ortaya kar. Aklc tartmann gerekleemeyeceini bilenler, duygusal atmaya girmek istemediklerinde; karsndakilerle, gerekte olmadklar halde, hemfikirmi

grnrler. Bu tr durumlar, aadaki ykde de gsterildii gibi, toplumumuzda sk sk ortaya kar. ok kr --Kadky'de, Bostanc'ya giden tramvayn ikincisine zor atladm. Hemen tramvay kalkt. Arka sahanlkta sekiz kiiydik. nce sekizimiz de sahanla yerlemeye altk. Aba terlik zerine lastik giymi, apkas keelemi, ihtiyar, elindeki kn, tramvayn arka penceresinin nne koydu. Kasketli, orta yal biri de st samanla rtl sepeti tramvayn demir sandnn stne yerletirdi. Bezgin yzl yolcuya: --Sakn dayanma birader, iinde yumurta var,-- dedi. Yol boyunca sekiz kii arasnda, sren konuma hep bu yumurtadan kt. Ama yumurta olmasayd, yine bir konuma konusu bulunurdu. ster yumurta olsun, ister ivi, ister hava... Dileimiz, iimizi boaltmak deil mi? Kendisine yumurta sepetine dayanmamas sylenilen: --Kaa aldnz?-- diye sordu. Soran adamn yz izgileri, sanki yerekimi etkisiyle aa doru sarkmt. br: --Sorma,-- dedi. --Ate pahas...-apkas keelemi ihtiyar: --imdi ate pahas olmayan ne kald?-- dedi. --Her ey yle...-Bir ben ses karmadm, bir de mein ceketli, kara bykl adam br alt kii, --amin-- der gibi hep bir azdan: --Doruu...-- dediler. --imdi ne ucuz ki?---Ucuzluk rya oldu beyim, rya...---Bakalm, bu gidiin sonu nereye varr?---Allah sonumuzu hayreylesin.---Ben bu gidite hayr grmyorum.--

--Bir gn nce iki liraya aldm mal, ertesi gn iki buuk lira oluyor? Bu nasl itir? Sen evinde uyurken, onlar uyumuyor, gece sabaha kadar fiyatlar ykseltiyorlar.---Pahalla da eyvallah... lle velakin piyasada mal da yok birader.-Alt yolcu ayr ayr dert yanyor, her birinin yargsn brleri: --Eveeet...---Doru, ok doru...---Haklsn...-Diye onaylyarlard. Tramvay Altyolda durdu. nen olmad. Bir yolcu daha bindi, aramza skt. Yumurtalarn sahibi: --Geim ok zorlat,-- dedi. --Eskiden ekmek aslann azndayd. imdi, affedersiniz, aslann ta gerisinde, sok elini de kar bakalm.-Yeni gelen yolcu hemen sze kart: --Her ey pahal, ama ev kiralar tuz biber...-Hep birden, yine --amin!-- der gibi: --Doruuu...-- dediler. Kimi pahallktan, kimi kiralarn yksekliinden, kimi aranan eyin bulunmamasndan, kimi de istimlaklerle yklan yaplardan dert yanyordu. Ben orada konuulanlar yazmaktan ekinirim dorusu. yle comulard ki, sanki bu adamlar gecenin bir vakti ilerinden yorgun argn dnp evlerine gitmiyorlar da u geim skntsn protesto iin mitinge gidiyorlard. Konumalar perde perde ykseldi, nutuk oldu. imden, --Etmeyin, eylemeyin arkadalar, yanp yaklmakta az buuk hakknz var, ama bsbtn de sizin dediiniz gibi deil. Hem byle ileri geri konuursanz eninde sonunda banz bir gn belaya girer,-- demek geliyor, ama korkumdan sesimi karamyordum. Kzgn adamn nnde durmaya, stne varmaya gelmez. Dverler de, serler de... Onlarn dncesine katlmadm, en iyisi hi sesimi karmamak. Tramvay Yourtu durandan kalknca, sahanlktakilerin homurtusu, barts da son perdeyi bulmutu. O zamana kadar benim gibi

hi konumayan mein ceketli, kara bykl adam artk dayanamad: --Kim demi aranan ey bulunmuyor diye?.. Her ey var ok kr...-- diye bard. Bu k yapan adamn yerine ben korktum. Bir kavga kabilir, sahanlktaki yedi kii mein ceketlinin stne ullanabilirlerdi. Ayr ayr yedi kiiyi inceledim. Onlar da mein ceketliye bakyorlard. Bir sessizlik geti. Mein ceketlinin ne dediini, ne demek istediini anlamam gibiydiler. Adam aka m ediyor, yoksa dosdoru mu sylyor? Mein ceketli: --Bir yok, yok diye tutturmu gidiyoruz,-- dedi. --Ne yokmu? Araynca her bir ey bulunuyor ok kr...-br yedi kii sersemlemilerdi. lk kendine gelen, suratnn izgileri akm gibi aa sarkk adam oldu: --ok kr... Her bir ey bulunuyor.-tekiler, yine --amin!-- dercesine hep bir azdan: --Pahallk da yok ok kr...-- dediler. Az nce pahallk zerine en keskin nutku eken: --Pahall yaratan biz kendimiziz,-- dedi. --Pahallk var, pahallk var diyerekten zorla pahallk yaratyoruz.---Evet... Yok, yok diye her bir eyi kuruttuk. stmze uursuzluk kt. Her ey var ok kr.---ok kr...---ok kr...-Mein ceketli: --Ben size hesap edeyim de grn,-- dedi. Ben ofrm. On alt yl nce ayda yz yirmi be liraya alrdm. O zaman ekerin kilosu otuz kurutu. imdi eker iki lira. Ama benim aylm da alt yz lira oldu. Ne olmu? eker pahalanm, ama kazanlar da artm!-brleri: --Artt ok kr...-- dediler.

Pahallktan sz edenlerden biri: --Doru,-- dedi. --imdi para bol ok kr, para bol.---ok kr.---Bir hamal bile gnde on be liraya para demiyor.---Demiyor ok kr.-apkas keelemi ihtiyar: --Yokluu yaratan, pahall yaratan biz kendimiziz,-- dedi. --Biri kyor, --ay yok--, diye ortaya bir laf atyor. Ondan sonra herkes beer, onar paket ay alyor. Sonra neymi, ay yokmu. Yok olur tabii. ok kr her bir ey var.---ok kr, bol bol var.---ok kr.-Feneryolu duranda yolculardan biri: --ok kr, ok kr...-- diyerek tramvaydan indi. Mein ceketli: --Tabii, imdi kalknma var,-- dedi. --Kalknma olduu iin de darya mal satyoruz, dardan mal almyoruz. te o yzden de birka ey bulunmuyor.---ok kr-- demeye alanlardan biri: --Bulunmuyor ok kr,-- dedi. Hemen krd potu dzeltti: --Kalknma,-- dedi. --Yalnz birka ey bulunmuyor. Zamanla onlar da bulunur ok kr.---ok kr.-Mein ceketli: --ok kr,-- dedi. --u stanbul, stanbul oldu olal byle bir kalknma, byle bir imar grm m?--

--Grmemi ok kr. Yani, imdi gryor. Hazreti Sultan Fatih'ten beri kazma yz grmemi sokaklar alyor.---Alyor ok kr.---Ne var, ne yok ykyorlar.---Ykyorlar ok... Yani yollar alyor.-Caddebostan'na kadar --ok kr-- dualaryla geldik. Sahanlktaki yolcular teker teker inmiler, Caddebostan'dan sonra mein ceketliyle sahanlkta kar karya kalmtm. Birden: --Siz ne dncedesiniz? Deminden beri hi konunadnz,-- demesin mi? Al bana belay, hem de pskll bela. Omuzlarm kaldrp bam iime ekip, iki elimi yana atm. Yani, --Bilmem ki, ne diyeyim!-demek istiyordum. Ben, ne ilk konutuklar kadar ktmser, ne sonradan --ok kr-- dedikleri gibi iyimserdim. Mein ceketli bir daha sordu: --Siz ne dersiniz?-Tramvay ok hzl gitmese hemen atlayvereceim. Mein ceketli zorba. Bir daha bam omuzlarmn arasna ekip ellerimi yana atm, dudaklarm bzdm. Mein ceketli: --Bu alaklar var ya,-- dedi. --Hangileri?-- diye sordum. --Deminden beri --ok kr-- deyip duranlar.---Evet...---imdi onlarn hepsi bana kfr ediyor. Burada ok kr derken bile ilerinden geenleri biliyordum. Bunlar nereye ekersen oraya gider. Yeter ki eken kuvvetli olsun. Byleleri ne sa'ya yar olur, ne de Musa'ya dost olur.-Tramvay Erenky'e geliyordu. --Ne dersiniz, pahallk var m?--

Mein ceketlinin nasl bir karlk istediini anlayamadm iin zor bir duruma dmtm. --Aranan ey bulunmuyor mu? Pahallk var m?---ok kr,-- dedim. Tramvay durdu da hemen yere atladm. Elbette --ok kr;-- mein ceketliden kurtulmutum.-- (Nesin, 1967.) ::::::::::::::::: aman Tanrm ilk defa imdi anladm bu otobsteki herkesin elbiselerinin altnda rlplak olduunu ::::::::::::::::: SZN MASKELERNZ Toplum yaamnda insann srekli kendisi olmas mmkn deildir kukusuz. Ancak bu, kiinin srekli olarak maskeli gezmesi gerektii anlamna gelmez. imdi yine kendimize dnelim. Siz ne tr maskeler takyor, nasl bir grnm vererek kendinizi bakalarna sunmak istiyorsunuz? Bu konuyu irdelemenize yardmc olacak, yol gsterici birka soru ve yntem sunalm size: nnzdeki iki gn sresince, gerekten kendinizi deil de, bakalarn memnun etmek iin yaptnz davranlarn farkna varmaya aln... Gnlk iletiiminizde ne denli sk maske takyorsunuz? Bu kadar maske takmaktan honut musunuz? Bunlar hangi koullarda kullanyorsunuz? Bu davranlarnzdan memnun musunuz? Maske takmak size (doyum, sknt vb. gibi) ne tr duygular veriyor? Yukardaki incelemeden sonra bulduunuz sonutan honut musunuz? Deilseniz acaba ne yapabilirsiniz? Vardnz sonular ve gzlemlerinizi yakn bir dostunuzla tartrsanz daha fazla bilgi edinebilirsiniz.

BENLK BLNC TEHDT EDLDNDE ORTAYA IKABLECEK DAVRANI TRLER nsan yaamnda yle anlar vardr ki, kendisini mutlaka korumas gerektiinden, savunucu bir iletiim iine girmesi zorunludur. nk karda, benliine sayg gstermeyen, kendisini korumazsa onu ezip geecek olan kiiler vardr. Saldrganln bulunduu byle durumlarda kii, btn gcyle kendini savunur. Bu durumda kalan sadece kiinin kendi olmayabilir; yaknlarnn, sevdii kimselerin zor durumda kaldklarn grd zaman da onlar savunma gereini duyar. Saldrgan davran, ister ak bir biimde isterse rtk bir biimde olsun, iletiimde savunmay dourur. Konuan kii saldrgan davrannn farknda olmayabilir; ancak onun farknda olmay sonucu pek deitirmez. nk dinleyen, davranlarn onun farknda olu ya da olmayna gre deil, kendi i dnyas erevesinde deerlendirir. rnein, bir kimseye, --Keke bir saat nce gelebilseydin, o zaman ilerimiz ok kolaylam olurdu!-- dendiinde, bu kii kendini ge geldiinden dolay zaten sulu hissediyorsa, birdenbire savunuculuu artacak ve: (A) --Kabahat sende. Ben nereden bileyim bu iin bu kadar nemli olduunu. Bana daha nce syleyemez miydin?-- gibi bir cevap verecektir. Ama sz konusu kii, kendini sulu hissetmiyorsa, o zaman daha rahat konuabilir ve kendini savunma ihtiyacn o denli hissetmez ve: (B) --Yaa, keke gelebilseydim. Neyse, imdi biraz daha hzl alr, ge gelmemi telafi ederim,-- eklinde cevap verebilecektir. Bir insan ge geldiinden tr niin kendini sulu hisseder ya da hissetmez? Bu sorunun cevab, o kiinin benlik anlaynda yatar. Daha nce de grld gibi, iki dzeyde benlik anlayndan sz edilebilir: 1. Grnen benlik; 2. deal (yani olmas istenen) benlik. Grnen benlik dzeyinde kii ge kalma davrann gstermitir. Fakat ideal benlik dzeyinde --ge kalmak-- istenmeyen bir davrantr. stenmeyen bu davran, kii benlik kavramnn bir paras olarak rahatlkla kabul edemez... --Ben szm tutmayan, tembel ve gvenilmez bir adamm-tanmn benlik kavramnn bir paras olarak grmek, kiiye zor geleceinden, bu davrana baka nedenler arar. Bir baka deyile, benlik kavramn savunacak, hatay kendinde grecek yerde, kendisinin dnda arar.

Yukardaki rnekte, --Kabahat sende...-- biiminde konuan kiinin, zamannda iinin bana gelme konusunda grnen benliiyle, ideal benlii arasnda bir boluk, bir eliki vardr. Ruhsal gerginliklerin birou gerek ve ideal benlik arasndaki bu elikiden kaynaklanr. Belirli bir konuda bireyin yaptyla, yapmak istedii ayn deilse, bu konuyla ilikili olarak savunucu davran daha sk ortaya kar. Grnen benlikle, ideal benlik arasndaki elikilerden doan bu boluklara, duyarllk noktalar ad verilir. Yukarda verilen rnekte, (A) bireyi iin ge kalma davran bir duyarllk noktas oluturduu halde, (B) bireyi iin byle bir ey sz konusu deildir. Duyarllk noktalar sz konusu olunca, kiiler psikolojik savunmaya geerler. Psikolojik savunma, kendilik anlayn olduu gibi srdrebilmek iin, d dnyay biraz deitirerek davran akla yakn gsterebilme abasdr. Davrann akla yatkn gsterebilme abas iinde olan kii, gerekleri saptrr; bylece, --arptlm-- dnyada grnen eyler ile, kiinin ideal benlii tutarl gzkr. Psikolojik savunma mekanizmalarna gemeden u noktay ksaca belirtmekte yarar var: Savunucu olmak her zaman zararl ve kt deildir. Savunma, ruhsal salk asndan bazen gerekli ve yararl bir davrantr. Fakat savunma, kendini sk gsteren bir davran haline gelir ve ar derecelere ularsa, sosyal ilikileri gereki bir zeminde srdrmeyi engeller ve uyumsuz bir davran kayna haline gelir. PSKOLOJK SAVUNMA MEKANZMALARI Manta brme: Kii, manta uygun, ama, gerekte var olmayan nedenler bularak kendilik kavramn korur, gerekler karsnda incinmesini nler. rnein, kopya eken bir renci, kopya ekme davranyla ilgili bir sr neden bulur: Snavdaki sorular o kadar zordur ki, eer kopya ekilmese kimse iyi not alamaz... retmenler de renciyken kopya ekmilerdir, vb. Telafi (Giderim): nsann kendi eksikliini gidermek amacyla kulland bir savunma mekanizmasdr. Kii yetersiz olduu bir alanda bu eksikliini gidermek iin alacak yerde, bu eksikliini saklamak amacyla gl olduu bir baka alana nem vermeye balar. Sz gelii, aile yaamnda mutsuz olan kii, aile iindeki uyumsuzluu nasil gidereceini bilemez, bu konuda kendini yetersiz ve eksik hisseder ama buna karlk kendini i yaamnda yetenekli bulursa, aile mutluluunu salamak iin aba gsterme yerine, kendini i hayatna verir.

Yine ayn biimde, doyumlu bir sosyal ilikiye girememi bir niversiteli gen, kendinden ve yetitirili biiminden ileri gelen eksiklikleri gidermek iin aba harcayacak yerde, btn enerjisini baarl olduu derslere verir, kendini sosyal yaamdan tmyle soyutlar. Eer bu gen, derslerinde de pek baarl deilse, enerjisini baka yollara ynlendirebilir. rnein, politik tutumuna uygun bir ar akma girerek btn enerjisini o ynde kullanabilir. Tepki oluturma: Birey, gerek duygularnn tam kartn gsterme yoluyla da benlik bilincini savunur. rnein, toplantlarda herkesten daha neeli grnen, her eye glmeye hazr olan kii, belki de gerekte mutsuzdur; fakat bunun tam tersini yaparak gerek duygusunu saklar. Yeniden evlenmesine, kk ocuunun bir engel oluturduunu dnen dul anne, iten ie ocuuna duyduu kin ve fkesini, ocuuna ar bir ilgi ve sevgi gstererek saklama abasna girebilir. Yanstma: Yanstma kendini iki biimde gsterir. Kendi eksiklikleri ve beceriksizliinden doan aksaklklar bakalarna yklemek, birinci yanstma trdr. rnein, gol atamayan futbolcu, baarszlnn nedeni olarak, takm arkadalarnn iyi pas vermemelerini gsterir. kinci yanstma tr, istenmeyen, kabul edilmeyecek trden arzu ve tutumlar, bakalarna yaktrma eiliminden kaynaklanr. Bekarlnda ok apknlk yapm erkekler, evlenince elerine gvenmezler. Elerinin normal arkadalk ilikilerini bile kskanan bu kimseler, kendi tutumlarn elerine yanstyor olabilirler. zdeim: Kendisinden emin omad ya da kendisini pek beenmedii zamanlar, kii, bir baka kimseyi taklit eder; kendi duygu, dnce ve davranlarna onu model alr. Bir konuda konuurken ya da bir i yaparken, bunu baaracana gveni yoksa, kendisi iin nemli, gznde bytt birini taklit etmeye alr. Bu taklit sk sk tekrarlanrsa, kii kendi dnce ve duygularyla ilikisini kaybedebilir. Szgelii, yeni evlenen bir ift, televizyondan grdkleri bir filmdeki kar koca iliiklerine hayrandrlar ve yle bir ilikiyi kendi yaamlaryla zdeletirmilerdir. Televizyondaki ift gayet romantiktir ve birbirleriyie hi kavga etmez. Yeni ift de onlar gibi olmak ister: Kadn da, koca da birbirlerine sinirlendii halde, --ideal evlilikte bu olmaz-- diyerek kendi duygularn bastrr. Duygularn bastran kiinin gerek benliiyle ilikisi koptuundan, bir savunma sz konusudur. Burada zdeim trnden bir savunma ortaya kar.

Hayal kurma: Kii, istekleri ve amalar gereklemedii zaman, ou kez hayal kurmaya balar. Bu hayal dnyas sayesinde gerek dnyasnda onu skan dncelerden uzaklar, daha doyumlu grnen bir hayal dnyasna girer. Dk gelirli Kapc Ahmet Efendi, sk sk kendisini zengin bir iadam olarak hayal eder. Trkiye'nin en zengin kiilerinden biri olacak, byk kentlerde iyerleri aacaktr. Bu kadar nl olan Ahmet Bey, ara sra anszn ii ailelerini ziyaret edecek ve onlarla birlikte oturup onlarn mtevazi sofrasnda yemek yiyecektir. Bir gn bu ii ailelerinden birinde gzel bir gen kzla tanr... Hayal kurmak bazen gerekli ve yararldr. Yaratc kimselerin d gcnn zengin olduu sylenir: Hayal kurmann yaratc zekay kamlad da ileri srlmtr. Ancak kii gerekle hayal arasndaki snr bildii ve kurduu hayaller gerek dnyasyla ilikisini kesmedii srece, hayal kurmann bir sakncas yok, tersine yarar vardr. Bastrma: Ho olmayan bir durumu gsleyip onunla mcadele etme yerine, bazen byle bir durumu grmezlikten gelme ya da yadsma daha kolay gelir insana. Bu yok sayma, ounlukla kiiye ho gelmeyen durum --unutularak-- yaplr. Savata en yakn arkadan kazayla vuran ve onun lmne neden olan kii, kendi dikkatsizlii sonucu ortaya kan bu olay, bir sre sonra unutmutur. Ayn ekilde, olunun ar politik akmlara kaplarak bir genci ldrdn renen baba, olu hapisten ktktan sonra byle bir olay hi anmsayamaz. Aslnda beyindeki unutma mekanizmas her insanda bir lde otomatik olarak iler. Kiinin srekli ac duymasn nlemesi asndan bastrmann yararlar vardr. Ancak bu yola bireyin gerekle ilgisini kesecek derecede ve sklkta bavuruluyorsa, o zaman uyum zorluu grlr ve sonuta daha fazla sorunlar olan bir kiilik ortaya kar. rnein, birbirini seven bir ift, ellerine geen paray nasl harcayacaklar konusunda anlaamyorlar. Kadn, --para harcamak, daha rahat yaamak iindir;-- diye dnrken koca, --tasarruf etmek, gelecek iin para biriktirmek gerekir;-- biiminde dnr. Birbirlerini sevdiklerinden, bu ift para harcamayla ilgili dnce ayrlklarn grmezlie gelip, bu sorunu bastrabilir. Ama zamanla, gz yummu olduklar bu uyumazlk, aralarndaki ilikiyi sarsp zedeler. Bu iftin aralarndaki anlamazlk noktasn bir an nce saptayp, bu konuda ikisinin de uzlaabilecekleri bir anlamaya varmalar, daha uyumlu ve daha salkl bir davran olurdu.

Duygusal yaltm ve soukluk (Apati): Bir zamanlar nem verdii ve kendini ortaya koyduu bir ilikide incinmi, krlm bir kimse, bu tr ilikilere kar duygusal bir soukluk gelitirebilir. Szgelii, sevdii ve duygusal olarak baland bir kimseden ok ac ekerek incinen bir gen kz, kendini tmyle derslerine adayp baka hibir erkee yz vermemeye balayabilir. Sevme, sevilme, ona gre gerekte varolmayan duygulardr artk. Hele erkekler bu tr duygulardan hi anlamazlar. Onun iin bir erkee duygusal olarak bir daha yaklamamak gerekir. nemli olan okulu bitirmek, bir meslek sahibi olmak, anne ve babann uygun grd biriyle evlenmek, yaamdan duygusal doyum beklememektir. Byle bir genelleme kukusuz herkesi kapsamaz. zel olarak krld ya da kzd kiiye dnk bir duygusal soukluk gelitirebilir. --Zaten benim iin o kadar nemli bir insan deil ki! Benim ona ihtiyacm yok,-- gibi bir tutum taknarak kendini uzak tutar. ster genel, isterse zel olsun, duygusal soukluk ve yaltm bireyi gerek sorunla ilgilenmekten ve soruna bir zm getirmekten alkoyar. --Zaten benim iin nemli deil,-- diyerek ilikiyi kesmek, sz konusu kiiyle arada varolan sorunlar zmeyi, bu yolda herhangi bir giriimi ve ilerlemeyi olanaksz hale getirmek demektir. Byle bir tavrla, ilikinin niteliinin deierek srmesi de sz konusu olamaz; boanan elerin evlilik ilikilerini dostlua dntrememeleri gibi. Yer deitirme: Kzgnlk ve dmanca duygular, bunlara yol aan kimselere deil de, daha az ekinilen kimselere yneltilirse, yer deitirme trnden bir savunucu davran ortaya kar. rnein, darya oyuna kmadan nce odasn iyice derleyip toplamas sylenen ocuk, kzgnln kk kardeine bararak gsterir. nk annesine baracak olursa dayakla ya da baka bir ekilde cezalandrlacaktr. Kii, bazen neye kzgn olduunu pek bilmeden, sinirli ve kzgn bir hava iinde bulunabilir; byle zamanlarda, karsna kim karsa, ona kzmaya, onun her yaptnda kusur bulmaya hazrdr. Bu tr durumlarda, duygularnn farkna varabilen kimse, olgun bir kimsedir; byle bir ruh hali iinde olduunu anlaynca, karlat kimselere, zellikle o gn, biraz daha hogrl davranmaya zen gsterir. Kar saldr: Eletirildii zaman, insanlarn ou, eletiri konusu olan eylere cevap verecek yerde, ou kez eletirene hcum ederek kendini korumaya ynelir. Beinci Blmde tartlan kavramlar iinde sylenirse, iletiimi ierik odandan, iliki odana kaydrr.

Kiinin davran ya da kiiliiyle ilgili bir eletiri karsnda, bunu yapana, --Sen kendini ne sanyorsun?!-- diye kzgn bir tonla saldrld olur. Eletirilen noktalarla ilgili olmayan konulara saparak, kardakinin eletirilecek ynleri ortaya karlmaya allr. Oysa bu davran, kardakini daha da savunucu yapar; bylece o kiiyle gerekletirilmeye allan iletiimi, savunucu bir iletiim haline dntrr. letiimde savunuculuk arttka ne konuulduu nemini yitirir, kimin konutuu nem kazanmaya balar. Bylece bir sorunu zmek, bir konuyu aydnla kavuturmak ama olmaktan kar, kardaki kiiyi rahatsz etmek, kalbini krabilmek temel ama olur. Sonu olarak da, konumaya baladklar andakine oranla birbirine daha kzgn, daha dmanca duygularla dolu iki insan ortaya kar; herhangi bir sorun zlm ya da aydnla kavuturulmu olmaz. Aada savunucu iletiime ve bunun kart olan ak iletiime iki rnek vermek istiyorum. ki iletiim slubu arasndaki fark daha iyi belirsin diye ayn kiiler, ayn konuda konuturulmutur. rnek 1 Kadn : --Eve geldiin zaman hemen gazeteyi eline alp misafir odasna ekileceine, --Merhaba karcm--, deyip biraz gleryz gsterebilir ve benimle konuabilirdin!... Ben senin hizmetin deilim. Bunun farkndasndr, umarm!...-Koca : --Yorgun geldiimi farketmedin mi? Birazck ilgi duysaydn ne denli yorgun geldiimi grrdn!.. Akama kadar bankada mteriyi memnun etmeye alyorum. Eve gelince de hanmefendiyi mi memnun edeceim?.. Bktm senin bu tr konumalarndan!.. mark bir kk kz gibisin... Hep ilgi bekliyorsun!.. Birazck da sorumlu bir ev kadn gibi dnp davransana!..-Kadn : --Sensin mark ocuk aslnda!.. Neymi efendim? Beyefendi bankada yoruluyormu!.. Ben sanki yorulmuyorum. Btn gn renci denen o zibidilere laf anlatmaya kalk, sonra eve gel ocuklarla ura, ev ilerini yap, beyefendinin yemeini hazrla... Ben senden kat tazla i yapyorum, biliyor musun sen?!..-Koca : --Kes sesini be! Dr dr dr!.. eker gider lokantada yerim. Hi olmazsa senin drdrn dinlemem. Bktm be!..-Kadn : --Haydi git yleyse. Defol git! Seni tutan yok. Kendini adam m sanyorsun sen?..-rnek 2

Kadn : --Eve geldiin zaman hemen gazeteyi eline alp misafir odasna ekileceine, --Merhaba karcm--, deyip biraz gleryz gsterebilir ve benimle konuabilirdin!... Ben senin hizmetin deilim, Bunun farkndasndr, umarm!...-Koca : --Merhaba karcm. zr dilerim. Emin ol seninle her zaman konumaktan zevk alrm. Ayrca seni zledim de... Fakat bugn gerekten yorgunum. Ama sen yine de haklsn. Biraz oturup gazeteyi okuyacaktm. Neyse nemi yok bunun. nce be, on dakika mutfakta seninle sohbet edeyim. Anlat bakalm gnn nasl geti?..-Kadn : --Ben de senden zr dilerim. Okulda renciler o kadar saygsz ve sz dinlemez hale geldiler ki, ok canm sklyor. Hncm bilmeden senden karyorum, belki de... Kusura bakma... Byle zamanlarda sana iyi davranamyorum. Daha yumuak konuabilirdim.-Koca : --Anlyorum, hayatm. Gerekten yorgun ve sinirlisin. Sana biraz yardm edeyim. Hem konualm, hem yemei hazrlayalm. Sen bana kzsan da ben aldrmam, nk beni sevdiini ve deer verdiini biliyorum!-SAVUNMA MEKANZMALARI GNL Kiilerin davranlarnda gzlenebilen temel psikolojik savunma mekanizmalarn, ana hatlaryla inceledikten sonra, imdi, kendi davranlarmza dnelim ve aadaki uygulama yoluyla, gnlk yaammzda yer alan insan ilikilerinde, ne tr savunma davranlar gsterdiimizi gzlemleyelim. 1. ki, gn, gnlk yaamnzdaki iletiimleri gzleyerek ne zaman savunucu olduunuzu bulmaya aln. Kiinin kendinin savunucu olduu zamanlarn farkna varmas zordur, ama daha nceki okuduklarnz gznnde tutarak bu zor ii baarabilirsiniz. Bedeninizin belirtilerine duyarlk gsterirseniz, iiniz daha da kolaylar. Kendinizi aldattnz ve savunucu mekanizmalardan birini kullandnz zaman, vcudunuz byk bir olaslkla buna bir tepkide bulunur. Vcudunuzun bu tepkilerini saptayabilirseniz, nasl ve nerede savunma yaptnzn daha abuk farkna varabilirsiniz. 2. Deiik kiilerle etkileimde bulunduunuz zaman savunuculuunuzda farkllk oluyor mu? 3. Savunucu olduunuzu dndnz her ilikiyi tanmlamaya aln. Kiinin sizinle olan ilikisini (arkada, e, mdr, vb.) mmkn olduu kadar ayrntl bir biimde anlatn. Bu

durumda hangi savunucu mekanizmay kullandnz tanmaya ve adlandrmaya aln. 4. Savunucu bir iletiim olduu anda, bunu hemen ksaca yazmaya aln. Birka gn bekledikten sonra yazarsanz, geen zaman sresinde olay alglaynz deimi olabilir. 5. Tuttuunuz bu gnl bir arkadanzla paylaabilir ve sizin gzlemlerinizle ilgili olarak onun ne dndn sorabilirsiniz. Acaba arkadanz kendisinin savunma mekanizmalaryla ilgili byle bir gnlk tutmak ister mi? Byle bir gnlk tutarsa bulduu sonular birlikte tartmay gerekletirebilir misiniz? SAVUNUCU LETM NE ZAMAN ARTAR? Bu konuda yaplan bir aratrmadan ksaca sz etmek yerinde olur. Landfield (1954), bireyin gvenlii ve kendi hakkndaki beenisi tehdit edildii zaman, savunucu davrann arttn gzlemlemitir. Bu tr tehdit durumlar, daha ok bireyin kendisi iin nemli olan ve onun davranlarn deerlendirebilecek mevkide bulunan kiiler (patronu, amiri, retmeni vb.) evresinde olduu zaman, ortaya kar. Landfield, insanlarn iki tr tan olduunu syler: Tehdit edici olan ve olmayan tanklklar. Tehdit edici olmayan tank, bireyin davrann deitirmek istemez, onun duygularn, dncelerini, tutumlarn olduu gibi renmek amacndadr; bunun tesine geip, --unu yle yapmalsn!-- demez ve bu nedenle savunuculua yol amaz. Tehdit edici tanklarla kurulan iletiimdeyse savunucu zellik kendisini daha sk gsterir. Davitz (1959) ise, evresindeki insanlar tehdit edici olarak grmenin ya da grmemenin, byk lde iletiim kuran kiinin alglay biimine bal olduunu gzlemlemitir. Korku dolu ve endieli kimselerin evresindekileri ounlukla tehdit edici olarak grdkleri saptanmtr. Bu tr insanlar, iinde bulunduklar kiiler aras ilikiler evresini, cezalandrc bir evre olarak alglarlar. Bu kiiler, byk bir olaslkla, cezalandrc bir ortamda yetimilerdir; cezalandrc geliim ortamnda, bakalarndan korkmaya ve kendilerini srekli koruma gereine koullanmlardr. nk, ocukken aldklar mesajlar, genellikle olumsuz eletiri, gln duruma sokulma, reddedilme, aldatlma, hakaret, kk drlme ya da nemsenmeme gibi olumsuz ierie sahiptir. Byle bir evreden gelen ocuun sk sk savunucu olmas doal deil midir? Hangi tr evreler ne gibi tipleri yetitiriyor, sorusuna ilikili olarak yapt almada, Hacettepe niversitesi retim yelerinden Yldz Kuzgun, ana-babalarn otoriter, demokratik ya da ilgisiz tutumlardan birine sahip olmasyla, ocuklarn kendini gerekletirme

dereceleri arasndaki ilikiyi aratrmtr (Kuzgun, 1973). Varoluu-insancl ad altnda bilinen psikoloji okuluna gre, kendini gerekletirme gds, insanlarn temel faaliyet kaynan oluturur. Kuzgun, kendini gerekletirmenin belirtileri olarak u davranlar zerinde durmutur: -Zaman iyi kullanma, -Destei dtan deil, iten alma, -Duygusal bakmdan ak olma, -ten geldii gibi davranma -Kendine sayg duyma, -Kendini kabul etme, -nsann temelde iyi bir yaratk olduuna inanma, -Uzlatrc bir yaklam iinde olma, -Saldrganlk eilimlerini gereki bir tutumla kabullenme, -Yakn iliki kurabilme yeteneine sahip olma. Aratrmadan elde edilen bulgulara gre, demokratik tutuma sahip olan ailede yetimi bireyler, kendilerini daha ok gerekletirebiliyorlar. Souk ve sert disiplinli otoriter ortamda yetien genlerinse, kendilerini gerekletirme ynnden daha baarsz olduklar grlmtr. lgisiz tutum iinde yetienler de, kendini gerekletirme ynnden geri kalmlk gsterir, ancak otoriter ortamda yetienler kadar baarsz olamaz. Kuzgun'un aratrmasnda kendini gerekletirme belirtileri olarak saylan davranlarla, ak iletiim belirtileri olarak saylan davranlar arasnda byk bir paralellik gze arpar. Bu paralellie dayanarak, demokratik ortamda yetienlerin, otoriter ortamda yetienlere oranla, iletiim davranlarnda daha az savunucu olduu sylenebilir. Lichtenber (1955), --Bir kiinin duygusal olgunluk derecesiyle kurmu olduu iletiim tr arasnda bir iliki var m?-- sorusu zerinde durmu ve duygusal ynden henz olgunlamam kimselerin reddetme, kar kma ve karsndakinin sylediinin tersini syleme davranlarn daha fazla gsterdiklerini saptamtr. Olgun kimselerse, --daha nceden sylenenleri gznnde tutma--, --ne syleyeceklerini

planl bir biimde nceden zet olarak kardakilere belirtme-gibi davranlar daha sk gsterirler. Duygusal ynden olgun olan kimselerde gzlenen bu tr davranlarn, iletiimde bulunan kiilerin aralarndaki fikir ayrlklarn daha ak bir biimde grmelerine yardm ettii saptanmtr. SAVUNUCULUK LETM MAHVEDER liki iinde bulunan iki kiiden biri savunucu olmaya balaynca, iletiim hzl bir biimde bozulmaya balar. yle anlar olur ki, btn bir yaam boyu nemle koruduumuz baz ilikiler, savunucu bir iletiimin sonunda, bir anda mahvolup gidebilir. --Hangi tr iletiim savunucudur, savunucu iletiim nasl ortaya kar?-- konularnda bilinlenmi kii, insan ilikilerinde bu tr kayplara uramama ynnden daha ansldr. Bu nedenle savunucu iletiimle onun kart olan ak iletiim zerinde biraz daha durmakta yarar vardr. SAVUNUCU YA DA AIK LETM NASIL TANIRIZ? letiim srecinde savunucu tutumun nasl belireceini Gibb (1961) sk sk kaynak olarak kullanlan bir makalesinde ele almtr. Gibb, u temel varsaymdan hareket eder: letiim bir dil ilemi deil, bir insan srecidir. letiimde ilerleme salayabilmek iin, insanlar arasndaki ilikilerde bir geliim, bir ilerleme gerekletirmek gerekir. Kiiler arasndaki ilikiler bozuk bir temele oturmusa, iletiimde kullanlan dil ne kadar kaliteli olursa olsun, iletiimde bir ilerleme grlmez. letiimde en bata gelen bozuk temellerden biri, savunuculuktur. Savunuculuk, bireyin benlik bilincini koruma gereksinmesinden kaynaklanr. Savunucu durumda olan kii, zihin gcn sz konusu edilen konudan ok, kendisini savunmaya harcar. Konudan sz etmek yerine, karsndakine nasl grndn dnr. Kardakini nasl alt edeceine, tartmay nasl kazanacana, nasl baskn kacana, karsndaki szl saldrda bulunursa nasl kar koyacana zihnini yorar. Bir kimse savunucu bir biimde konuursa, dinleyicide de kendiliinden savunucu bir tutum uyanr. letiimdeki savunuculuk kendini sadece szl iletiimde deil, beden hareketlerinde, yz ifadelerinde ve sesin tonunda da gsterir. Bu ipular, sylenen szlerle beraber, dinleyiciyi daha da savunucu hale getirir ve savunuculuu gittike artan kii karsndakinin niyeti, deerleri ve duygularn alglayamaz hale gelir. Yaplan aratrmalar, savunma zellii arttka, iletiimdeki verimin

dtn, savunma azaldka, mesajn anlamna ve yapsna daha da dikkat edilebildiini gstermitir. Savunuculuk azaldka Kaynak (konuan) ve Hedef (dinleyen) Birimlerin iletiimi bozacak trden yanl alglamalardan uzaklatklar grlmtr. Savunuculuun az olduu ak iletiim ortamnda, iletiimde bulunanlar mesajn yaps ve ieriine daha ok dikkat ederler. SAVUNUCU VE AIK LETMN TEMELNDE YATAN TUTUMLAR Savunucu ve ak iletiimin temelinde aadaki tutumlar yatar: Savunucu iletiim: Yarglayc tutum Denetlemeye ynelik tutum Belli bir strateji izleyen planl tutum Aldrmaz, umursamaz tutum stnlk belirten tutum Kesin tutum Ak iletiim: Tantc tutum Soruna ynelik tutum Plansz, kendiliinden oluan tutum Anlay, duygusal yaknlk gsteren tutum Eitlik belirten tutum Denemeci tutum letiim srecinin tm iinde bu tutumlar eitli derecelerde kendini gsterir. Bir kimsenin iletiimi, tek bir tutumu yanstmaz; farkl tutumlar birbiri iine kaynam olarak ortaya karlar. rnein, bir yerde yarglayc bir tutum gsteren biri, bunun ardndan anlay ve yaknlk tutumlarn da belirtebilir. Byle durumlarda

dinleyici ne yapacan bilemez; karsndakine kzsn m, yoksa onu sevsin mi bir trl karar vermez. Gnlk yaamda gzlemlenen iletiimlerde, savunucu ve ak iletiim tutumlar birbirleriyle deiik trlerde ve eitli derecelerde birleim gsterebilirler. Anlatm kolaylatrmak amacyla, birbirine kart olan iki tutumu dierlerinden ayr olarak ele alp inceleyeceiz. Yarglayc tutum: Yarglayc tutum savunuculuu arttrr. Eer dinleyici, konuann ses tonundan, davranndan yargland, deerlendirildii izlenimi alyorsa, savunucu bir tutum iine girer. Konuan kiinin mevkii, ya, dinleyenle gemi ilikilerinin tr, savunucu tutumun ne zaman ve ne lde ortaya kacan etkiler. ocuklar yetitirirken anne ve babalar srekli olarak, ocuun davranlarn --iyi--, --kt--, --ayp-- biiminde deerlendirdiinden kk yata yarglama tutumu bireyin iine yerleir ve ou kere birey, gelen mesajlar bu eilim iinde deerlendirir. ki rnekle aklamamz daha somutlatralm: Deprem blgesinde bulunan bir evde, orta iddette bir zelzele sonucu ev sallanmaya balaynca, ocuunu merak eden anne, --Can neredesin!-- diye seslenince, ocuk ierden korkak bir sesle, --Ben yapmadm anneciim!-- diye cevap verir. ocuk eski beklentileri erevesinde bu sorunun altnda bir sulama, bir yarglama alglamtr. Beni ziyarete gelmi bir rencim, sigara imekteydi; konumaya baladk. Bir sre sonra yaknmda duran sigara tablasn onun yanna koydum. rencim biraz mahup bir sesle, --Kl yere atmyordum, p sepetine atyordum, hocam!-- dedi. Yukardaki rneklerden de anlalaca gibi, srekli yarglanarak bytlm olan birey, otorite karsnda annda savunma davranna bavurur. Tantc tutum: Tantc tutum iinde olan kimse, karsndakinin kuku ve korkularn uyandrmadan iletiimde bulunur. Bu tutumun teki kii ya da kiileri tehdit edici, yarglayc bir zellii yoktur; olduu gibi kabul edilir; rtk veya dolayl da olsa --iyi ya da kt-biiminde bir deerlendirme getirmez. Tantc tutumla dile getirilen masajlar ne kadar belirgin olursa, o denli az yanl alglama olur. rnein, ben sigara tablasn rencinin

yaknna koyarken, --Sana daha yakn olur;-- deseydim, onun savunucu tutumu belki de harekete gemeyecekti. Kiiler birbirinden ekiniyor ve kendileri hakknda herhangi bir deerlendirmenin sz konusu olabilecei kukusu iinde bulunuyorlarsa (ki bu kuku bilinst ya da bilinalt olabilir), tantmc mesajn daha ak seik olarak verilmesi gerekir. Karlkl gven bir kez kurulduktan sonra, bireyler mesajlarn olutururken pek zen gstermeseler de, yanl anlalma ve yorumlanma ender olarak ortaya kar. Denetlemeye ynelik tutum: Denetlemeye ynelik tutum, konuann dinleyiciyi denetleme, belirli bir yne ekme ya da fikrini deitirme gibi amalar tamasn ierdiinden, bunu sezen dinleyicinin savunuculuu artar. Bu tutumun temelinde yatan varsaym, dinleyenin konuandan daha yetersiz, daha aciz olduudur. Konuan kimse, denetleme tutumuyla rtk ya da ak bir biimde, dinleyeni --bilgisiz--, --kendi bana karar vermekten aciz--, --henz olgunlamam--, --aklsz--, --yanl yolda olan biri-- olarak grdn ifade eder. letiimde rtk bir biimde yer alan bu mesaj, dinleyicide savunucu tutumun domasna yol aar. Denetleme tutumu, kendini eitli biimlerde gsterebilir: Dinleyicinin belirli bir konudaki tutumunu deitirmeyi isteyebilir ya da davrann belirli bir biimde ynlendirmeyi dnebilirsiniz. Bireyin belirli bir faaliyetini snrlandrmak iin de iletiimde bulunabilirsiniz. Dinleyicinin savunuculuk davrannn derecesi, sizin denetlemeye altnz konuyla kendini ne kadar zdeletirdiine, baka bir ifadeyle, bu konunun dinleyicinin benlik kavramyla ne lde ilikili olduuna baldr. Bireyin bal bulunduu, duygusal ve dnsel adan kendinin bir paras olarak grd konularda, savunuculuu yksek olur; benliiyle pek ilgisi olmayan konularda ise, denetlemeye ayn lde tepkide bulunmaz. Soruna ynelik tutum: Soruna ynelik tutum iinde olan kiiler, kendilerini belirli bir ii yapmakla sorumlu grerek konumay srdrrler. Bu tutum iinde kardaki kiiden katk beklenir, nk sorunun tartlarak zlecei, her iki tarafa kabul edilmitir. --nceden doruluuna karar verilmi-- belirli bir zm yolunu zorunlu kabullenme deil, sorunu beraberce tanma ve zm yollarn arama bu tutumun gereidir. Aadaki rnekte, bir baba, lise son snftaki oluyla denetleyici bir biimde konumaktadr. Baba : --Olum, biliyorsun ben bir memurum: Sizleri okutmak iin annen ve ben birok fedakarlkta bulunduk. Allaha kr, sizler de altnz ve hi takntsz bu aamaya ulatnz. imdi bir meslek seme sras geldi. Ben senin doktor olman istiyorum. Bugn doktorlukta

ok para var. Uzman bir doktor, hergn iyi para kazanr. Ben ok sknt ektim, doktor olursan sen sknt ekmezsin. Maallah zekisin, hangi faklteyi istesen girebilirsin.-Olu : --Baba ben doktorluu sevmiyorum, nk btn gn hasta insanlarla uramak istemiyorum. Ne kadar kazanl meslek olursa olsun, srekli hastalkla uratm zaman hayatmdan memnun kalamam. Benim ilgi alanm daha ok i hayatnda... Onun iin ben iletme fakltesine gitmek istiyorum. Orada okurken bir yandan da yabanc dilimi glendireceim. Bu faklteyi bitirdikten sonra, iki yl iinde yurt dna gidip; iletmede uzmanlk derecesini alacam.-Baba : --Senin yurt dnda falan iin yok. Oraya gidip belki de dnmezsin. Haluk Bey'in olu Vural gitmiti, ne oldu?.. Orada bir yabanc kzla evlendi... imdi hem annesi hem de babas, --Keke okutmasaydk da, burada bizimle kalayd olumuz-- diyorlar!-Olu : --Ama baba, Vural' rnek gstererek bana engel olmanz aklma yatmyor. Ayrca, Trkiye'de i hayatnn gelimesini istiyorum. Trkiye iyi i adam karamad iin, yabanclar i alanlarn kapyor. Ayrca i hayatndan zevk alyorum. Geen yaz Abidin Amca'nn yannda alrken bunu ne kadar sevdiimi anladm.-Baba : --Abidin Bey'in babas zenginmi, sermaye vermi oluna. Benim sana verecek bir eyim yok. Ben sana ancak t verebilirim, yol gsterebilirim. Sen gel benim szm dinle. Sonraki pimanlk fayda etmez. Sen tp fakltesine gir ve doktor ol, yavrum. Babann szn dinle. Biliyorsun, ben her zaman senin iyiliini isterim.-Olu : --Babacm, ben senden para istemiyorum ki!.. Ben iyi bir i yneticisi olduktan sonra zamanla kendi iimi kurarm. Kusura bakmayn ama, ben tp fakltesine gitmeyeceim. Bu meslekte yaayacak olan benim, siz deilsiniz... Bana yle geliyor ki, --Olum doktor-demek iin, beni istemediim bir meslee itmeye alyorsunuz.-Baba : --Sana tatl sz yaramyor galiba!.. Kaln kafal!.. Eek herif!.. Yazklar olsun sana verdiim emeklere. Ben senin iyiliini dnyorum. Sen kalkm burada bir de bana kar geliyorsun. Git, defol karmdan. Ne halt edersen et. Bir daha bana gelip hibir konuda akl danma... Anlald m? Git, gzm grmesin seni!-Delikanl darya karken, kapy sert bir ekilde kapatr. Ayn kiiler soruna ynelik bir tutum iinde konutuklarnda ortaya farkl bir iletiim kar: Baba : --Olum, biliyorsun ben bir memurum. Sizleri okutmak

iin annen ve ben birok fedakarlklarda bulunduk. Allaha kr, sizler de altnz ve hibir takntsz bu aamaya geldiniz. Seecein meslekle ilgili olarak bugn seninle konumak istiyorum. Ne dnyorsun olum, hangi meslekleri aklndan geiriyorsun? Benimle bu konuda konumak ister ve hangi faklteye gideceine dair dndklerini paylarsan memnun olurum-Olu : --Babacm ben de ayn eyi dnyordum. Benim sizin dncelerinize ne kadar nem verdiimi bilirsiniz. letme fakltesine gitmek istiyorum. Geen yl Abidin Amca'nn yannda alrken i hayatn sevdiimi farkettim. letme fakltesini bitirdikten sonra da iki yl kadar darya gidip ayn konuda uzmanlk derecesi almak istiyorum-Baba : --Olum, Abidin Bey'in babas zengindi. adam olmak herhalde houna gitti. Ama sen kendi iinde mi alacaksn? Yoksa zengin bir iadamnn yannda ynetici olarak m alacaksn?.. Bu ikisi arasnda bir fark gryor musun?..-Olu : --Grmez olur muyum baba!... Haklsn! Ben iadam olmak istiyorum. Baka birinin yannda maal olarak almak istemiyorum-Baba : --Bu noktada bir ey sylemek istiyorum, olum. Biliyorsun, ben varlkl bir kimse deilim. Hem annen, hem ben varlkl ailelerden gelmedik. En byk zenginliimiz sizlersiniz, sizlerle iftihar ediyoruz. Servetim olsa sana byk gvenim olduu iin hi tereddtsz veririm. Fakat yok. adam olmak istiyorsan, iini kurman iin gereken sermayeyi nereden bulacan konusunu da rastlantya brakmaman gerekir. Yoksa ilerde bunalm geirirsin. imdi sana sorum u: ini balatabilmen iin gereken sermayeyi nereden bulmay dnyorsun?-Olu : --Bu konuyu tm ayrntlaryla dnmedim. imde bir gven var, sanki bir insan bir eyi yapmay gerekten isterse mutlaka varmak istedii herefe ular...-Baba : --Evet olum, azmin elinden kurtulan pek bir ey yoktur. Fakat sermaye edinmek uzun sre alabilir. Para herkesin nem verdii bir konudur. Bu konuda hayallerle gerekleri kartrmak ac sonular dourabilir. Onun iin sermaye bulup i balatma konusunda senin mmkn olduu kadar gereki davranman istiyorum-Olu : --Evet, anlyorum baba... Bu konuda dnmem gerekiyor. Belki de karar vermeden nce gidip bir de Abidin Amca'nn fikrini alaym. Belki senin, benim aklma gelmeyen bir yn gsterebillr.-Baba : --Gzel! Fikir almaya ak olman houma gitti. Srf kendi kafan iine kapal kalma. Dinle, dn, dene, sonunda yine sen karar

ver. Fakat nce fikir al, ondan sonra kendin karar ver. imdi benim sana bir nerim var, madem ki fikir almaya bu kadar aksn, bunu sana rahatlkla syleyebilirim. Doktor olmay hi dndn m? Yararl ve iyi kazanc olan bir meslek!..-Olu : --Hasta kimselerle srekli iliki iinde olmak, sanki beni ldrrm gibi bir duygu var iimde. Ama yine de bir meslek olarak zerinde dnmem gerekir.-Baba : --Bu konuda dnmek istemene memnun oldum. Fakat unu bilmeni isterim; sen hangi meslei seersen se, senin verdiin karara sayg duyacam ve imdiye kadar olduu gibi sana hep yardmc olmaya alacam-Olu : --Sa ol baba. Bakalarnn babas ocuklarnn her dediklerini yapmalarn beklerken, sen bana hep karar verme zgrl tandn.-Belli bir stratejiyi izleyen planl tutum: Belli bir stratejiyi izleyen plan tutum, konuann amalar konusunda dinleyiciyi kukuya drebileceinden, savunucu tutum yaratr. --Bakalm bunun altndan ne kacak?-- gibi bir dnce, dinleyicinin kendini savunmaya hazrlamasna yol aabilir. Szgelii, sizi telefonla arayan bir tandnzn yle dediini dnn: --Sizi ne kadar sevdiimi bilirsiniz. Hep aklmdasnz, bir trl ziyaretinize gelmek mmkn olamad... Naslsnz abi? Afiyettesiniz inallah... Yengem de iyi mi? ocuklar nasl? Gzel, gzel... Allah iyilik versin. Bir hatrnz soraym dedim. Ha, abi, bir soraym unutmadan, bana bir milyon lira bor verebilir misiniz?-Plansz, kendiliinden oluan tutum: Plansz, kendiliinden oluan tutum, insana daha --doal-- geldiinden --sinsilik-- kukusu uyandrmadndan, savunuculua yol amaz. Telefondaki ayn kiinin size, --Naslsn abi? Sizi uzun sredir arayamadm, kusura bakmayn. Bir milyon liraya ihtiyacm oldu da, siz aklma geldiniz... Acaba verebilir misiniz?-- dediini dnn. Bu kiilerden hangisine kar daha savunucu olursunuz? Aldrmaz, umursamaz tutum: ki kii konuurken, biri umursamaz bir tavr iinde, sylenen sze aldrmama davran gsteriyorsa, karsndaki kiide de doal olarak savunucu bir tepki oluabilir. nc Blm, iletiimin ilikiler dzeyini tartrken, iliki iinde bulunan kiilerin, srekli birbirlerini tanmladklarn, bu tanmlanan kiinin o iliki iindeki benliini kabul, red veya umursamama seeneklerinden birini ortaya kardn sylemitik. Hatrlarsnz, en olumsuz etki, umursamama tavrndan kaynaklanr. Burada, ayn konuya, tutumlar asndan deiniyoruz; grld gibi umursamaz tutum, kardakini savunucu bir tavr iine iter.

Anlay, yaknlk belirten tutum: Umursamaz tutumun kart --duygudalk--tr. letiimde, kiinin karsndakinin duygu ve dncelerine ilgi ve anlay gstermesi, bunlar nemsemesi, baka bir deyile, karsndakinin duygularn, dncelerini ve iinde bulunduu durumu sanki kendi sorunlar gibi grmesi --duygudalk-- olarak adlandrlr. letiimde bu tr bir tutum ar bastka, savunuculuk azalr, ak iletiim kendini gsterir. Ancak, duygudalktan bakalarnn iine burnunu sokma anlalmamaldr. zel yaamnza burnunu sokmaktan te sizinle ilgilenmeyen bir kimse, sorununuzu rendikten sonra, ya srekli t vererek sizi belirli biimde davranmaya zorlar ya da dedikodu yaparak sorununuzu bakalarna duyurur. Bunun dnda sizle paylamak istedii baka bir ey yoktur. Bu tr kimseler ou kez karlarndaki kiiyi denetlemeye kalkarlar; anlaytan ve gerekten yakn olma duygusundan yoksundurlar. Duygudalkta kiinin durumunu anlama ve bu anlaya ulatktan sonra onu kabul etme, yalnz brakmama eilimi vardr. stnlk belirten tutum: Konutuu kimseden daha stn olduunu ima eden kimse, sorunun zmne ortaklaa eilmeyi salayamaz. Gnderdii mesajlarn stnlk ifade eden yanlar yle bir duygusal arlk kazanr ki, mesajn ierii alglanmamaya balar. Baka bir deyile dinleyici, konuann sylediklerini dinleme yerine, btn enerjisini kendini savunmaya yneltir: Konuan, iletiim sreci iinde mevki, kudret, zenginlik, zihni yetenekler ve grn gibi trl alardan kendisini dinleyenden daha stn olduunu hissettirirse, dinleyende savunuculuk davrann uyandrr. Savunuculuu artan dinleyici, zihinsel enerjisini konuann ne sylediinden ok, --una o kadar stn bir kii olmadn nasl gstereyim?--, --Ondan aa olmadm nasl gstereyim?---Ne yapaym da una gzel bir ders vereyim?-- konusuna yneltir. Kendisini stn gstermeye alan kii, --sorunu birlikte zmeye girimeyen, herhangi bir cevap beklemeyen, yardma gerek duymayan, karsndakini kk drmek amacyla konuan bir kii-olarak alglanr. Eitlik belirten tutum: Dinleyici, konuann kendini stn grmediini anlarsa, ibirliine ak bir tutum iine daha kolaylkla girebilir. Eit kiiler olarak iletiimde bulunan kimseler arasnda karlkl gven ve sayg sz konusudur. Gerek yaamda mevki, zihinsel yetenek farklar olsa bile, --eit iletiim tutumu-- insan insana dzeyde bu farklar nemsiz yapar.

Kesin tutum: Hangi konuda konuulursa konuulsun, kimi insanlar kesin bir ifade kullanmay yelerler. Sanki kendileri o konuda bilinebilecek her eyi renmi ve bildikleri arasnda bir karlatrma yaparak kendileriyle karlarndakiler iin neyin iyi olduunu bulmulardr. Bu kimseler genellikle bir sorunu zmek deil, her ne pahasna olursa olsun tartmay kazanmak amacndadrlar. Mutlaka hakl olmak gereksinimini duyarlar. Onlarca her eyin kesin sonulara bal olma ihtiyac vardr. Kesin tutumlu kimse, dinleyende --kendi dndnn dnda bir gerek kabul etmeyen, bakalarnn dncelerini kendisininkine benzetmek iin bask yapan kii-- izlenimi uyandrabilir. Bu izlenim de dinleyicide savunuculuu krkler. Kesin tutumlu kimselerde hogr dzeyi dk olduundan, bu kiilerin iletiiminde savunuculuk birdenbire iddet kazanabilir. Denemeci tutum: Kesin tutumun kart tavr --denemecilik--tir. Denemeci kiiler kendi inan, bilgi ve tutumlarna eletirici bir gzle bakp, bunlarla deneyler yapabilirler. Bu kiiler, karsndakinin sylediklerini, kendi dnce ve tutumlar kadar deerli bulma eilimi iindedirler ve srekli olarak renmek ve --gerei bulmak-- iin aba gsterirler. Kiinin bilinalt ya da bilinst dzeyinde yer alan baz temel varsaymlar, kesin ya da denemeci tutumu ortaya karrlar. Kii ou kere bu inanlarnn, varsaymlarnn bilincinde deildir. Ne var ki, davranlarn gzlediinizde onun bu varsaymlar temel aldn grrsnz. Aada, bu temel varsaymlar ana hatlaryla tanttk. letiimde belirginlik, kesinlik gsteren kiinin temel varsaymlar: 1. Bir konuyla ilgili olarak her eyi bilmek ve bunlar normal bir iletiim srecinde ak seik ifade edebilmek mmkndr. 2. Bir konuya ilikili deiik gr alar vardr. Ancak bunlardan bir tanesi dorudur. Yani bir tek doru bak as vardr. 3. Benim bak am en doru bak tarzdr; benim bilgim en doru bilgidir. letiimde denemeci bir yaklam gsteren kiinin temel varsaymlar: 1. Bir konuyla ilgili olarak her eyi bilebilmek zordur. Her eyi bilsek bile bunlar normal gnlk iletiim iinde ak seik ifade etmek olana pek yoktur.

2. Bir konuyla ilgili birok doru bilgi; doru bak as olabilir. Yani herkesin kendine gre --gerek--leri vardr. 3. Benim bak tarzm doru olmayabilir. Benim bilgimden daha doru olan bulunabilir. Basit konularda bile, bu iki tutum arasndaki fark grmek mmkndr. Okullarda kullanlan tebeirin ne olduu ve neye yarad konuulurken bile, bu iki tutum arasndaki fark kendini gsterir. rnein, kesin tutum iinde bulunan kii tebeirin yaz yazmaya yaradn, kireten yapldn syleyip bunun tesinde baka bir eyle ilgilenmeyebilir. Denemeci tutum iindeki kimseyse, tebeire yaklam biimlerinin her birine kendini ak tutar. --Tebeir beyaz bir nesnedir. Kk, hafif, silindir biimindedir. Yenmez, ucuzdur, yaz yazmaya yarar... Tad yoktur. Serttir. Dzgn bir yzeyi vardr. Suya koyunca erir. Uzunluu 10 santim kadardr. lkemizde, ufak da olsa, belirli bir sanayi oluturur.-Tebeirle ilgili sylenecekler burada da bitmez: --Kalsiyum karbonattan olumu bir mineraldir. Kara tahtada arasra gcrtl ses karr. Kolayca ufalanabilir. Okullarn temel gereksinimlerinden birini oluturur. ocuklarn oyunlarnda da kullanlr. Yerli maldr. Paraland zaman toz haline dnr. Tamacl tala iinde ya da koruyucu kutular iinde yaplr. norganik bir maddedir, vb...-Bu rnekte gsterilmeye allan, basit bir maddeye bile kimyasal, fiziksel, ekonomik gibi birbirinden farkl birok bak asnn bulunabileceidir. Bu grlerin, bu bak alarnn her biri, kendi iinde dorudur ve geerlidir. Tebeirle ilgili aklanabilecek her eyi sylemi olduk mu acaba? Eminim, hayr!.. Tebeirle ilgili, yukardaki listeye benzeyen, belki de ondan kez daha uzun, zellikler bulmak olanana sahibiz. stelik, konuulan konular her zaman bu tr basit konular olmaz, ou kez karmak, psikolojik ya da toplumsal olgularn tartlmasn da kapsar. Tartlan konunun --Trkiye'nin kalknmas-- gibi ok boyutlu bir sorun olduu dnlrse, kesin tutumlarn yaratabilecei savunuculuk tahmin edilebilir. ENGEL AMAYI BLELM Kiiler aras doyurucu ilikilerin ortaya kmasn engelleyen en nemli etken savunuculuktur. Karnzda nasl konuulduu ve nasl

davranld zaman savunucu olduunuz konusunda bilinlenme kazanabilirseniz, bu tr davranlarn karnzdakini de savunucu yapacan kolayca anlam olursunuz. Kukusuz her zaman ak iletiim yaplamaz. Doal olarak bir kimse srekli riske giremez, yoksa yaralanp ac duyabilir ya da zaman yitirebilir. Ama bir insan srekli olarak bir kafes iinde de yaayamaz; yaarsa bile geliemez, byk bir yalnzla der ve --varolmayan-bir birey olarak, --otuzunda lr, altmnda gmlr--. Ak iletiim, her zaman, nce kardakinden beklenirse, bakalarna baml davran vardr. Ak iletiimde bulunma, kardaki insanlarn ak iletiimde bulunmasna bal olmamaldr. nce, bilinli olarak riske girme renilmelidir. nk yaamdaki tm kazanlar, az ok riskli davranlara dayanr. Bilinlenme, gelime, kendini gerekletirme ynnde atlan admlar, ak iletiim kurma riskini kabullenmeye baldr. Ak olur ve karnzdakine gvenip, deer verirseniz, karnzdaki de size ak olur, gven duyar ve deer verir. SZN KISASI Gnlk yaam dolduran birok iliki vardr; kimiyle ticari ilikiler kurulur, kimiyle yzeysel konularda --laflanr--, baz kimselerle de dertler, sevin, kayg ve, zlemler paylalr. dnyamz aabileceimiz --dost-- kimseler azdr. Grlen, konuulan birok insana olduu gibi deil, onlarn bizi grmek istedii biimde grnmek isteriz. Baka bir deyile sosyal maskeler takarz, nk onlar tarafndan kabul edilmek, beenilmek isteriz. Kendi benliini deerli gren, kendine gveni yksek olan kimselerin, bakalar tarafndan beenilmeye gereksinimi daha az, kendi benliini deersiz gren, kendine gveni olmayan kiilerin ise, daha oktur. Bizi deerlendirme durumunda olan retmen; patron, mfetti gibi kimselerle konuurken, onlarn beenisini kazanmaya daha bir zen gsterir, meskelerimizi daha sk kullanrz. Kii, yalnz bakalarnca m beenilmek ister? Hayr, kii kendi tarafndan da beenilmek, onaylanmak ister. Bu nedenle de ho olmayan, can skc, aklszca baz davranlarn, kendine ve bakalarna --akla yatkn-- gsterebilmek iin giderim, tepki oluturma, yanstma ve zdeim gibi birok psikolojik savunma mekanizmalar kullanr. Bu tr psikolojik savunma mekanizmalar sayesinde yle bir alglama erevesi oluturur ki, bu ereve iinde davranlar aptalca olmaktan kar, akla yatkn, anlaml davranlar grnmne brnr. letiim kurulan kiinin konuma biimi de savunuculuk davrann etkiler. Yarglayc, denetleyici, stnlk belirten bir tutum iinde, kesin bir tavrla konuan kiilere kar daha savunucu olunur. Bu

kiilere i dnya kapatlr, onlardan uzak durulur. te yandan kardaki, eit gren bir tutum iinde, soruna ynelik, denemeci yaklamla, anlay gstererek konuursa; bu kiiye daha rahat alr, daha az savunucu oluruz. Bu tr iliki kurabilen kiileri kendimize --dost-ediniriz. ALITIRMA ki Benliimi Tanmliyorum 1. Bir kat ve kalem aln. 2. Kada ikiye ayracak ekilde yukardan aa dikey bir izgi izin. Bu blmlerden solda kalann stne BENLM, dierine SOSYAL BENLM balklarn yazn. 3. Sizi i benliinizle en iyi tanyan yine kendinizsiniz. benliinizi en iyi temsil edecek sekiz sfat yaznz. Bu sfatlarn sizce nemli olmas gerekir; dorusu yanl yoktur. rnein utanga, korkak, pasif, delidolu, verdii sz mutlaka tutan ve buna benzer nitelendirmeler seebilirsiniz. benliinizi yanstacak sfatlar verdikten sonra bu kez sosyal benliinizi yanstacak sizce nemli sekiz sfat yazn. 4. Sizi yakndan tanyan bir dostunuzdan sizin iin aynsn yapmasn isteyin: Bir baka deyile, dostunuz sizin i benliinizi, sosyal benliinizi nasl gryor, her biri iin sekiz sfat yazarak belirtsin. 5. Sizin yazdklarnzla, yakn arkadanzn yazdklar arasnda bir benzerlik var m? Farklar ve benzerlikleri aranzda tartn. Bu tartmann sonunda, --Kendim hakkmda yeni bir eyler rendim mi?-- sorusuna cevap vermeye aln. ::::::::::::::::: 7 itmek ve Dinlemek Trl nedenlerle iletiimde meydana gelen kopukluklar, insan ilikilerini olumsuz ynde etkiler. letiimde kopukluklara yol aan nedenlerin bazs, farknda olarak, bazs da farknda olmadan yaplan davranlarn sonucudur. Sk sk gzlemlemiimdir: Benim iin nemli bir konuyu anlatrken karmdaki, yznde bo bir ifadeyle bana bakar; beni iitir ama

dinlemez. Bu bo ifadeyi grnce, iimden, karmdakini sarsmak, onun ilgisini ekmek gelir. Ne var ki, ayn eyi ben yapmyorum! diyebilir miyim acaba? Bir sre nce ilerimin st ste ters gittii bir zamanda kafam borlarm nasl deyeceimle megulken, kedisini kaybetmi olan komumla karlatm. Onu bir daha bulamayacan sanyordu. Ayrlrken benden bir ey istemiti, ama neydi o, bir trl anmsayamadm. Ertesi gn yanna gittiimde sevinliydi. Kediyi bizim ocuklar bulmular ve eve getirmiler... ocuklara benim sylediimi, kedisini arattm sanyordu... Bense benden byle bir ey istediini unutup gitmitim. Besbelli ben ve komum o gn karlatmzda, sorunlar iyice younlam olan kendi i alemimizden baz sesler yanstm, ne var ki, kendi dnyalarmzn iinden kp birbirimizle iletiim kuramamtk. Konuma konusunda beceri gelitirnek iin baz okullar ve programlar kurslar verirler; ancak bunun bir paras olan dinleme konusunda daha becerili olabilme alannda hibir yerde kurs verilmez. Baarl bir iletiim asndan gerekli olan --anlayabilmek iin dinleme--, kiinin rastlantlara bal olarak kendi kendisini eitmesine braklr. Baz kiiler doutan iyi dinleyici doabilir; ne var ki, bu kiilerin says azdr. yi bir dinleyici olabilmek iin, ou insann bilinli bir aba harcamas ve yeni beceriler gelitirmesi gerekir. Kitabn bu blmnde, kardaki kiinin sylediini sadece iitmek deil, gerekten duyabilmek iin neler yaplabilecei zerinde duracaz. e, --dinleme-- konusunu yakndan inceleyerek balayalm. NASIL DNLYORUZ? Dinlemenin deiik trleri vardr. Bunlardan en yaygn olan grnte dinlemedir. Bazen karnzdaki kii d grnyle dinliyormu gibidir; fakat i dnyas bambaka yerlerdedir ya da kafasnda sizin sylediklerinizden daha nemli bir konu vardr. Baz kiiler de kendi syledikleri ve syleyeceklerinin dnda baka bir eyle ilgilenmezler. Bu kimseleri karlarndakiyle konuuyor sanrsnz. Oysa bunlar aslnda konumuyor, konuuyor gibidirler. Sz konusu olan bir diyalog deil, o kiinin kendi kendine konumas, bir tr sylev vermesidir. Buna halk --nutuk atma-- der. Kimileri de konuann sylediklerinden sadece kendi ilgilendikleri blm duyar, dier sylenenleri dinlemez. Bu tr dinleyiciler seerek dinleyen kategorisine konabilir. Bunlar, dikkatlerini ekecek bir szck ya da ifade ortaya kncaya kadar, --grnrde dinleyici-olarak kalrlar, daha sonra ilgilendikleri blm dinlemeye balarlar.

lgilerini eken para, bir meslek, belirli bir kimse ya da cinsiyet gibi farkl konular olabilir. Eer onlarn ilgilendii bir konuda konumuyorsanz, bir duvarn karsna geip konumanzdan pek farkl olmaz. Duygusal ynden saplanm dinleyiciler vardr. Srekli olarak belirli bir duygusal tonu tamak isterler; ne sylerseniz syleyin ondan bir hzn karmak isteyenler olabilecei gibi, her sylenenden bir espri, glnecek bir ey karmaya alanlar da vardr. Byle belirli bir duyguya saplanm dinleyiciler, kendi ilgilendikleri duygunun dnda iittiklerini, hemen o anda unuturlar, bir daha da hatrlamazlar. Bir baka dinleyici tr savunucu dinleyicidir. Ne duyarsa duysun her syleneni kendine ynelmi bir saldr sayar ve hemen kar savunmaya geer. Siz tm iyi niyetinizle, bir gn nce gittiiniz yerde yediiniz nefis pastadan sz ederken, karnzdakinin size tuhaf tuhaf baktn grrsnz. Bir sre sonra arkadanzn, --kendi yapt pastay beenmediinizi dolambal yollardan deil de, dorudan doruya yzne sylemediiniz iin-- krldn renebilirsiniz. Bir baka tr dinleyici de, tuzak kurucu olarak tanmlanabilir. Bu tr dinleyiciler hi seslerini karmadan dinlerler, nk bunlar dinledikleri bilgilerden yararlanarak karsndakini zor duruma sokacak frsatlar yakalamaya alrlar. Siz bir konuda banzdan geeni anlatrken, bir anda karnzdakinin, --Geen gn bana tatly sevmediini sylemitin, imdi de arkadalarnla grup halinde baklavacya gittiini sylyorsun!-- gibi szleriyle karlaabilirsiniz. Oysa konu askere giden bir retmenin uurlan srasnda yaplan bir sohbetle ilgilidir; sizin tatl yeme alkanlnzla deil. Baz dinleyiciler de, yzeysel dinleyen olarak adlandrlabilir. Bu tr dinleme zelliine sahip kiiler, konuann kulland kelimelerin yzeyinde kalr ve asl altta yatan anlama ulaamazlar. rnein, bir niversite rencisi, yeni geldii byk kentte uzaktan akrabalar olan kimseleri ziyarete gider. Ayrlrken ev sahipleri, --Sk sk bekleriz;-der. te yandan, sk sk gitmeye baladnda, renci bir tuhaflk sezer. Ne zaman gitse ev sahibi kimseler balarnn ardndan; rahatsz olduklarndan ya da bir yere gitmek iin sz verdiklerinden dem vururlar. Daha nce kendisine, --sk sk bekleriz,-- dedikleri halde, sonraki geliinde hi de memnun olmua benzemezler. Toplumun geleneksel kesimlerinde, ak seik dorudan iletiim kurmak genellikle --ayp-- sayldndan, kelimelerin altnda yatan anlamlarn anlalmas beklenir; sylenenleri yzeysel dzeyde anlayan kii, --saf-- biri olarak alglanr. Nasl bir dinleyiciyim?

Kimse mkemmel deildir. Fakat insann hatalarn bilmesi onun en gl yanlarndan birini oluturur. Aadaki altrmay yaparsanz ne kadar gerekten dinliyorsunuz, ne kadar dinlermi gibi yapyorsunuz konusunda kendi davrannz hakknda daha doru bir fikir elde edebilirsiniz. 1. Be gn sreyle dinleme davranna dikkat edin. Davrannz deitirmeye kalkmayn, sadece kendizi gzleyin: Dinlediiniz zaman ka kez gerekten dinliyorsunuz ya da daha nce sz konusu ettiimiz dinlememe davranlarndan hangisini gsteriyorsunuz? Bunlarn farkna varmaya aln. --Gerekten dinliyor muyum?--; diye kendi kendinize sorun. Bu soruyu, deiik durumlarda ve deiik kimselerle birlikteyken, kendinize sorun. Bu ekilde, ne zaman ve kiminle konuurken gerekten dinlediinizi, anlayabilirsiniz. 2. zet halinde bir gnlk tutarak gzlemlerinizi kaydedebilirsiniz. Aada bir rnek verilmitir: Gn ve zaman : 12 Ocak, akam zeri. Kii(ler) : Kardeim. Konuma konusu : Liseyi bitirince hangi faklteye girecek. Nasl dinledim : Daha nce birka kez ayn konuyu dinledim. nce gerekten dinlemek istedim. Baktm ki ayn eski hikaye, aklma kendi derslerim geldi, yarnki yapacam ileri dnmeye baladm. Gn ve zaman : 13 Ocak, sabah ilk derse girmeden nce. Kii(ler) : Snf arkadam. Konuma konusu : nmzdeki hafta gireceimiz biyoloji ara snav. Nasl dinledim : Ayn hocann dersini daha nce alm bir snf arkada varm, snavda ne gibi sorular sorabileceini konumular. Snavda ne gibi sorular gelebileceini ilgiyle dinledim. Arkadamn bana bunu sylemesinden anladm bir ey de, onun beni kendine yakn bulduu. O konuurken hi sklmadm. 3. Be gnlk gzlem devresinden sonra aadaki sorulara cevap vermeye aln:

-Dinlediiniz zamann ne kadarn tam dinlemeyle geiriyorsunuz? -Hangi durumlarda dinlememe sk sk kendini gsteriyor? -Dinleme davranndan memnun musunuz? Yukardaki altrmay yaptktan sonra, ne kadar az dinlediinizi gzleyerek, hayrete debilirsiniz. nsann zamannn ounu dinlermi gibi grnp de dinlemeden geirmesi, ilk bakta zc gelir. Demek ki, dinler gibi grnen kiilerin ou, bizi dinlememektedir... Ne kadar zc olursa olsun, gerek bu; kulaa ulaan her sz dinlenmiyor. NN DNLEMYORUZ? Her eyden nce, gnn byk bir zaman dinlemekle geer; snfta, evde, toplantda, iyerinde, yolda, televizyonda, radyoda o kadar konuma var ki, btn bunlara dikkat verilecek olsa, sinir sistemi yorulur. Sinir sistemi kendini korumak iin dikkati her zaman youn bir odak noktasnda tutmaz, ancak --ilgin-- bulduu, baka bir deyile, o anda iinde bulunduu fizyolojik ve psikolojik gereksinmeler erevesinde anlaml olan noktalara dikkati toplar. Karnmz asa, yiyecek konusu, snavlarla ilgiliysek, snav konusu dikkatimizi eker. Belirli bir kimseye kar zel bir ilgimiz varsa, onun ad getii zaman --kulak kesiliriz!-Bir baka neden de, dakikada 600 kelimelik bir konuma hzn rahatlkla anlayabilecek bir sinir sistemine sahip olduumuz halde, normal konuma hznn dakikada ancak 100 ile 140 kelime arasnda olmasdr. --Bunun dinlemeyle ilgisi ne?-- diye sorabilirsiniz. Bu demektir ki, her dakika en azndan 460 kelimelik bir zaman sresinde zihin bo kalyor. Konuma 15 dakika srerse, ka kelimelik zaman bo kalr, varn siz hesaplayn. Bu zaman, insan kafas kendinde varolan malzemeyle doldurur; bir baka deyile, kendisi iin nemli sorunlara dner ve onlarla ilgilenir. te, kendini iyi dinleyici olarak eiten kimseler, bu bo zaman konuann neyi ve niin demek istediini dnerek kullanrlar, kendi sorunlarna dnmezler. Kukusuz bunu yapabilmek o kadar kolay deildir, bir eitimden gemeyi gerektirir. DNLEME VE ANLAMA Dinleme davrannn mkemmel olmadn grdk. Ayrca kulaa gelen her sz tam dikkatle, kendimizi vererek dinlememizin olanaksz olduunu da aklam bulunuyoruz. imdi siz bu noktada yle bir soru sorabilirsiniz: --Eer bir kimsenin sylediini anlamay gerekten istersem, dikkatimi tam anlamyla onun-- sylediklerine

toplarsam, konuann ne demek istediini btnyle anlayamaz mym?-Dinlemek insan mutlaka anlamaya gtrmyor. Syleneni syleyenin tarznda, onun anlamnda anlayabilmek sanld kadar kolay deildir. Anlamak isteyip, btn dikkatinizi vererek dinlediiniz halde, yakn bir arkadanzn ya da nianlnzn sylediini anlamam olduunuzu, bir sre sonra farkedebilirsiniz. Dinlediini anlayabilmek iin, iki kii arasnda geen konuma srecinin en nemli ynlerinden biri de geri-iletim'dir. Aadaki altrmay yaparak, geri-iletim konusunda biraz aydnlanalm. TEK VE FT YNL LETM Bu uygulamay yapmak iin bir arkadanza gereksinmeniz olacak. 1. Arkadanzn grmedii ve aina olmad basit ya da drt ekil izin. 2. Arkadanz arkasn dnsn ve sizin elinizdeki ekilleri gremeyecek biimde otursun. 3. Arkadanza bir kalem ve kat verin. 4. Aadaki aklamay arkadanza okuyun: --imdi sana ayr ekil anlatacam ve sen benim anlattklarma dayanarak bu ekillerin her birini nndeki bir kat zerine izeceksin. Bana hi soru sormamalsn. Sylediklerimden ne anladysan onu olduu gibi izmeye aacaksn.-5. Elinizdeki her bir ekli tekrar etmeden, hzl fakat doru biimde yksek sesle teker teker tarif edin. 6. Sizin elinizdeki ekillerle, arkadanzn izdii ekilleri karlatrn; nerelerde, ne gibi hatalar yaplm grn ve bunlarn bir listesini yapn. rnein, ekil kadn neresinden balyor, byklk, yn ve biim bakmndan sizinkine ne lde benziyor? 7. Arkadanz yine eski yerine arkas dnk olarak oturtun, bu kez izdiiniz ekilleri arkadanza tarif ederken, arkadanz size soru sorabilme olanana sahip olacak. Arkadanza aadaki aklamay okuyun: --imdi sana yine ayr ekil anlatacam. Benim anlatmama dayanarak bu ekillerin her birini nndeki bir kadn zerine izeceksin. Yalnz bu kez soru sormak serbest. Anlayamadn, belirsiz kalan noktalarda, istediiniz kadar soru sorabilirsin.-8. Elinizdeki her bir ekli daha nce yaptnz gibi tarif edin,

fakat soru sorulduu zaman soruyu tam cevaplayn. 9. Arkadanz izimi bitirdii zaman, 6. admdaki ilemi tekrar edin. 10. Adm 6 ve 9'da elde ettiiniz sonular karlatrn. 11. Arkadanz kendini soru sorma olana yokken mi, yoksa soru sormak zgrlne sahipken mi daha gergin ve rahatsz hissetti? 12. Siz kendinizi hangi durumda rahat hissettiniz? 13. Bu altrmadan ne gibi eyler rendiinizi, sizin ve arkadanzn fikirlerini karlatrarak tartn. NEDEN YANLI ANLAILIRIM? Tek ve ift ynl iletiim altrmasyla, dinlediini anlayabilme arasnda ne gibi bir iliki var? Bu ilikiyi daha iyi kavrayabilmek iin, son gnlerde bamdan geen yle bir olay rnek vermek istiyorum: Youn bir alma iinde bulunan yeenime, kendisiyle bir i konusunda konumak istediimi syledim. kimize de Cumartesi gn uygun grnd. Yeenim Cumartesi saat 9'da bana urayacan syledi. Daha nce onunla konuurken sabahlar saat 6'da kalktndan sz etmiti. Ben onun bana sabah 9'da geleceini dnmtm; nk sabah 6'da kalkan biri iin, 9'da bir araya gelmeyi planlamak uygun bir zaman olarak grnmt. Bu benim varsaymmd. Cumartesi sabah bana gelmeyen yeenime saat 10'da merak iinde telefon ettiimde, onun akam 9'da gelmeyi planladn rendim. Ortada bir yanl anlama sz konusuydu. Nasl oldu da, yeenimin bana sabah 9'da geleceini sanmtm? Bu yanl anlamann altnda baz varsaymlar yatmaktayd. Bunlar: -Yeenim, Cumartesi gnleri de erken kalkar. -Youn bir alma temposu iinde olduundan, gnn kalan blmnde kendi ileriyle ilgilenecek; Cumartesi gecesi hafta sonu olduu iin, o saatleri kendi zel elencesine ayracaktr. YANLI ANLAMA NASIL NLENR? Yanl anlama ve anlalmay nlemek iin, herhangi bir sonuca varrken ne gibi varsaymlara dayanldnn farknda olmak gerekir. Ancak bu varsaymlarn konuma annda farkna varlmas hemen hemen olanakszdr. Buna karlk, kardakinin sylediklerinin doru

anlalp anlalmad denetlenebilir. Yine yukardaki rnee dnelim: --Yeenim bana Cumartesi sabah gelecek-- sonucuna ularken, bu sonucun dayand varsaymlarmn o anda farknda deildim, ancak daha sonra neden --o ekilde anladm?-- diye dndmde farkna varabildim. Bunlar o anda farketmediim iin de yeenime, --Benim u varsaymlarm var, bunlar doru mu?-- diye soramazdm. Ancak nasl bir sonuca ulaacamn farknda olsaydm, --Bana Cumartesi sabah saat 9'da geliyorsun, deil mi?-- diye sorabilirdim. Bylece benim zihnimde oluan anlamla, onun zihninde tasarlad anlam karlatrabilirdik. Tabii ayn eyi yeenim de yapabilirdi. Baka bir deyile, ikimizden biri, anladnn doru olup olmadn karsndakine sorarak, iletiimi tek ynl olmaktan karp ift ynl yapabilseydi, bu yanl anlamay dzeltme olana bulabilecektik. Bir kimseyle konuurken, onun demek istediiyle bizim anladmzn ayn olup olmadn denetlemeye geri-iletim ad verilir. Aslnda geri-iletim, Yedinci Blmde iletiim modelini tartrken grld gibi, geni kapsaml bir kavramdr. Yz ifadeleri, bedenin duruu ve sesin tonu gibi, kardakine verilen tepkilerin tmn kapsar. Yz yze yaplan grmelerde, geri-iletim her zaman vardr; aksi halde konuan, gerekten anlalp anlalmadndan, hibir zaman emin olamaz. Anladn geri-iletim yoluyla belirten kii, iyi bir dinleyicidir. Daha nce yaplan tek ve ift ynl iletiim altrmasnda, hangi altrmada daha ok hata yapldn grdk. Basit bir izim ileminde tek ynl ve ift ynl iletiim bu kadar farkl sonular ortaya karrsa, karmak duygu ve dnceleri kapsayan, bir iletiim sz konusu olduunda, ne denli hata yaplabileceini siz dnn. Buna karlk ift ynl iletiimi kullanarak, bir baka ifadeyle, geri-iletime sk sk bavurarak, yapacanz hatalar en dk dzeye indirmeniz mmkndr. letiimde meydana gelen farkl anlaylar eninde sonunda mutlaka kendini gsterir. rnein, yeenimle aramdaki farkl anlay, sonunda ortaya kt, ne var ki, bana gerek zaman, gerekse enerji ynnden daha pahalya mal oldu. nemli olan, eer varsa bu farklar annda ortaya kartabilme alkanln, baka bir deyile, geri-iletimi sk sk kullanma davrann gelitirmektir. Askerlik yapanlar bilirler, erler komutann emrini tekrar etmek zorundadrlar. Hele ilk acemilik devresinde, emir tekrarna ok nem verilir, bylece salkl bir alkanln yerlemesine allr. Emir tekrar sayesinde, geri-iletim mekanizmas iletilir ve yanl anlamalar varsa annda dzeltilir. Burada askerlikle ilgili bir any anlatmadan geemeyeceim. Anlatacam

olay bir temenin bandan gemitir. Krklareli'nde grevliyken, bir arkada Edirne'den temeni ziyarete gelmi. Temen postay (grevli er) ararak, --iki Fruko-- getirmesini sylemi. Asker, --Bastne komutanm,-- diyerek oradan ayrlm. Be dakikada gelmesi beklenen posta, aradan 10 dakika gemi gelmemi, 75 dakika gemi gelmemi. Temen merak etmeye balam. Ne olduunu renmek iin kantine telefon etmi ve postann kantine gelmediini sylemiler. Ansnn geri kalann temenin azndan dinleyelim: --Hem arm hem de biraz kzmtm. Beni ziyarete gelen snf arkadamd ve iyi bir askerdi. Benim postann en basit bir grevi bile yerine getiremeyii beni mahup duruma drmt. Aklma trl olaslklar geliyordu: Asker ya firar etti, ya da yolda bana bir kaza geldi. Biraz daha bekledikten sonra baka bir eri, postay aramakla grevlendirdim. Merakm gittike artmt, nk posta son derece gvenilecek, temiz ve drst bir ky delikanlsyd. Bir sre sonra yorgun, bitkin, ter iinde posta geldi. Kucanda ar bir yk tayordu. Glkle soluk alp veriyordu; esas durumda tekmil verip, durumu anlatt: --Komutanm, ikisini birden getiremedim. Garajdan vermiyorlard, garaj avuuna ktm, glkle nihayet raz oldular. Onun iin geciktim-Kendisine sordum: Sen ne istedin, garajdan? --ki kriko komutanm. Kkleri yokmu, onun iin cemse (GMC) krikosu verdiler!-Geri-iletim kullanarak dinlemenin, anlamaya o denli byk katks vardr ki, bu tr davrana, iletiim uzmanlar bir terim bulmulardr: aktif dinleme. Aktif dinlemenin en belirgin zellii, bilinli bir biimde ve srekli olarak geri-iletim kullanlmasdr. Aktif dinlemede, dinleyen, konuann sylediklerini aarak geri verir ve bylece konuan, dinleyenin ne anladn renir. Ve bireyler i dnyalarna kapanp kendi anlamlar iine gmlerek bir monolog gelitirme yerine, karlarndaki kiiyle bir diyalog kurarak, anlaml bir ilikiye girme olana bulmu olurlar. Aktif dinlemeyi kullanarak, iyi bir dinleyici olabilmenizi salayacak, bundan byle de iyi bir dinleyici olmann olumlu ynlerinden yararlanmaya balayacaksnz. Bu yararlardan en by, kiinin yzeysel ilikiler yerine, daha derin ve doyurucu ilikiler kurabilme

olaslnn artm olmasdr. Byle bir dinleme yeteneiyle, hem kendinize, hem de bakalarna birok ynden yararl olabilirsiniz. YARDIMCI OLMAK N DNLEMEK Bir kii dierine deer verdii, holand ya da sevdii zaman, onun sorunlarn zmede yardmc olmak ister. Onun iin ou kiinin bir --dert orta--, --yakn dostu-- vardr. Annemiz, babamz, kardelerimiz, akrabalarmz da bize yardmc olmaya arlar. Ksacas insanlar birbirlerine yardm etmede pek o kadar pinti deildirler. Acaba yardm etmek isteyen bu denli ok kii olmasna ramen, sz konusu kimselerin sorunu zmeye katklar ne lde olur? Ya da bu katk sorunu gerekten zmeye yeterli mi? Kiisel olarak imdiye kadar yaptm gzlemlerde bir kimsenin ne kadar iyi niyetli olursa olsun, sz konusu kiinin sorununu onun adna gerekten zebildiine tank olmadm. Bir kimseye yararl olabilmenin tek yolu vardr; o da karnzdakini dikkatle dinlemek ve onunla kalben ve kafaca beraber olmaktr. Bir baka deyile, karnzdakini duyarak dinlemektir. Dinlemenin bir kimsenin sorununu zmede nasl yararl olacan anlayabilmek iin, nce bir kimsenin sorununu onun kendisinden baka hi kimsenin zemeyeceinin kabul edilmesi gerekir. Biz o kiiye, ancak kendi sorununu kendisinin zebilmesi iin yardmc olabiliriz. nk, bir kiinin sorununu onun yerine zdmz varsaysak bile, bu ksa vadeli bir zm olur ve o kii uzun dnemde benzer sorunlarla yine karlar. O kiiye, kkl zmleri kendinin bulmas ynnde yardm edilirse, gerek bir katk yaplm olur. Ne var ki, nerilmesi kolay, uygulanmas zor bir davrantr bu. nk nem verdiimiz, sevdiimiz bir kimsenin g bir durumda olduunu bildiimiz zaman, iimizden ilk geen, hemen koup ona yardm etmektir; onun sorularna bir cevap bulmaya kalkarz, --yle yap, buraya git, ununla konu,-- gibi, tmyle iyi niyetimizin etkisi altnda bir sr yollar neririz. Bu neriler gerekten doru da olsa, deneyler gstermitir ki; bu zm yollarn kiinin kendisi bulup karmadka, nerilerin uzun zaman iinde pek yarar dokunmamakta, hatta tersine, kiiyi kendi sorunlarn zemez, aciz bir birey durumuna sokarak zararl bile olmaktadr. Onun iin yapacanz nerilerin gerekten en dorusu olduuna inansanz bile, sonuta zm yolunu kiinin kendisine brakmak gerekiyor. --Peki, nasl yardm edelim yleyse?-- diye bir soru belirebilir kafanzda. Burada, deer verdiiniz, yakn hissettiiniz bir kimse bir sorunun zm iinde kvranrken, --kendisi bulsun zm,-- diye

ondan uzak durmanz salk vermiyorum. Arkadanzn sorununu zmn kendisinin bulmasna, onun iin iyi bir dinleyici olarak yardm edebileceinizi gstermek amacndaym. --Nasl bir dinleme davranyla yardmc olunabilir?-- konusunun ayrntlarna gemeden nce, ilk aamada, u andaki yardm davranlarnzn farkna varmanza yardmc olacak bir altrmayla balayalm ie. Acaba Ne Sylerdiniz? 1. Aada baz sorunlar verilmi ve bir dostunuzun bu sorunlara zm aramak iin size bavurduu varsaylmtr. Sorunuyla size gelen bu kimseye nasl tepkide bulunurdunuz? Her bir sorun iin nerdiiniz cevaplar mmkn olduu kadar ayrntl yazmaya aln. 2. Sorunlar: Annem ve babamla ilikimi nasl dzenleyeceimi bilemiyorum. Beni hi anlamyorlar. Benim holandm hibir eyi onaylamyorlar. Onlarn deerine, yaam biimine uymuyor bunlar. Benim duygularm ve dncelerimin benim iin doru olacan kabul edemiyorlar. Beni sevmediklerini sylemek istemiyorum. Beni seviyorlar, fakat benim onlardan farkl bir insan olduumu gremiyorlar. Son zamanlarda cesaretim iyice krld. Hibir kz arkadam olmayacak galiba benim... Yani itenlikle sevdiim bir kz demek istiyorum. Konutuum birok kz var, ama hibiriyle duygusal bir ilikim yok. Gelirler bana dertlerini aarlar, beni arkada olarak grp yakn davranrlar, ama hepsi bu kadar. Beni bir erkek olarak grp bir duygusal iliki iine girmiyorlar. Sadece bir arkada olmann tesinde ilikiler istiyorum. Ne yapacam bilmez bir haldeyim. Okula gitmek istemiyor canm, fakat evrede yapacak pek i yok, ayrca henz askere gitmek de istemiyorum. Belki bir yl falan okula gitmesem iyi olur, ama ondan sonra ne yapacam bilemiyorum. Son gnlerde evliliimden memnun deilim. Kavga ettiimiz falan yok. Fakat l bir iliki iindeyiz, bir canllk yok. Sanki can skc bir hapishaneye beraberce kapandk ve her gn hapishanenin pencerelerinden biri daha duvarla kapanyor. Mdr bey galiba bana kzgn! Eskiden akalar yapard, imdi son derece ciddi. Son haftadr yaptm i hakknda bana hibir ey sylemedi. 3. Verdiiniz cevaplar saklayn. ki yakn arkadanzdan, yukardaki

sorunlara verdikleri cevaplar yazmalarn isteyin ve onlar da sizin cevaplarnzla birlikte saklayn. 4. Bu aamada, her biriniz her sorun iin verdiiniz cevab okuyup hangisinin daha yararl olacan aranzda tartabilirsiniz. Bu tartmay yaparken, biriniz sorun sahibi olsun ve dierlerinin verdikleri cevaplarn, sorunun zmnde kendisine ne denli yararl olduunu sylesin. 5. Hangi cevabn daha yararl olacana karar verdikten sonra cevaplarnz bir kenara koyup saklayn, nk biraz sonra onlara yeniden bavuracaz. 6. Bu blmn geri kalan ksmn okuyun. Sonra cevaplarnz bu yeni bilgilerin nda snflandrmaya aln. Bunlar yarglama; zmleme; rahatlatma; soru sorma ya da dier snflardan hangisine girmektedir? Yine her zaman yaptnz gibi konuya deiik boyutlar kazandrma iin aranzda tartabilirsiniz. SORUNLARA VERDNZ YAYGIN CEVAP TRLER Sorunlar zmek iin verdiiniz cevaplar, sizin nasl bir dinleme davran gsterdiinizi ve soruna ne tr bir yaklam gsterdiinizi belirtir. Bu cevaplarn ou da byk bir olaslkla aadaki drt kategoriden birine girer. Tek balarna ele alndklarnda, bu dinleme davranlarnzn hibiri, kendi iinde --iyi-- ya da --kt-- deildir; ancak bunlar genellikle uygun olmayan durumlarda kullanlr. Daha dorusu, bir kii belirli bir cevap tarzn ya da yaklam biimini btn durumlarda kullanma eilimi gsterir. Her dinleme davrannn gerektii belirli, uygun bir zaman ve yer vardr. nemli olan da, bu zaman ve durumu kavrayp bu bilin iinde cevap verebilmektir. Aadaki cevap kategorilerini okurken, bu yaklam biimlerinden en ok hangisini kullandnz, soruna bu tr bir yaklamla karnzdaki kiide nasl bir etki uyandrdnz bulmaya aln. Yarglama Yarglayc yaklam, konuann davrann ya da dncesini belirli bir ynde deerlendirir. Yarg olumlu olabilir: --iyi bir fikir;-- --imdi doru iz zerindesin-- gibi; veya olumsuz olabilir: --byle bir tutumla sen hibir sonuca ulaamazsn-- gibi. Deerlendirme ister olumlu, isterse olumsuz olsun, yle bir kan oluur: --Yarglayan kii, yarglanandan belirli ynlerden daha stn olduu iin, konuann davrann olumlu ya da olumsuz ynde deerlendirebilmektedir.--

Yarglayc davrann dinleyeni nasl savunucu bir tutum iine soktuuna savunma konusunu tartrken deinmitik. Yarglayc birinin karsnda olduuna anlayan konumac, birka dakika iinde savunucu duruma geer ve kendini kapar. Gerek sorununu gizleyerek, olumlu bir deerlendirme alabilmek iin dinleyicinin onaylayabilecei biimde konumaya balar. Bu tr konuma, kiinin gerek sorununa bir zm bulmasn nler. zmleme (Analiz etme) Karsnda konuan kimseyi zmleyen kimse, konuan konuandan daha iyi bir biimde kendisinin anladn ima eder. --Bence seni rahatsz eden ey...-- ya da --Sylediin bu ama, gerekte dndn...-gibi cmlelerle balayan zmlemelerde, dinleyici sanki konuann kafasn okur ve ona bir tr psikoloji dersi vermeye kalkar. Karnzdaki kiiyi zmlediinizde iki sorun ortaya karm olursunuz: Her eyden nce, yaplan zmlemenin doru olduuna ilikin elinizde geerli kant yoktur; yaptnz yorum, karnzdakinin kafasn daha da kartrr. kinci olarak, yaplan zmleme doru bile olsa, bunu sz konusu kiiye sylemenin bir yarar olmaz. nk sizin yorumunuzu dinleyen kii, byk bir olaslkla savunucu bir duruma geer. Bu tutum, --ben senden daha iyi bilirim-- anlam ima edeceinden, karnzdaki farknda olmadan savunucu bir tutum iine girer. Byle bir tutum iine girince de, birok baka etken, kiinin kendi sorununa yaklamn bulandrr. Dolaysyla, o kiinin kendi sorununa kendisinin eilmesini nlemi ve onu kendi sorunlarn grebilme olanandan daha da uzaklatrm olursunuz. Soru Sorma stanbul'da ynetmi olduum iletiim gruplarndan birinde, iki hanm ye arasnda geen konuma soru sormaya iyi bir rnek oluturur: M : --Senin hakknda ne dndm ve ne hissettiimi zannediyorsun?-Z : (Soruyu kendi kendine yineler.) --Benim hakkmda ne dnyorsun? Ne hissediyorsun? Fakat, benim hakkmdaki hislerini sen bana zaten syledin!-M : --Olsun, sen yine de syle.-Z : --Peki. Bir gn bana, bana yakn hissettiini, benimle konumak istediini beni beendiini syledin. Sylediin buydu. Ben de senin sylediklerine inandm-M : --Peki, sen ne dnyorsun? Senin hakkndaki hislerim ve

dncelerim nedir acaba?-Z : --Ayn eyleri.-M : --Benim sylediklerimi unut.-Z : --Ayn eyleri.-M : --Peki, ben bunlar sana niin syledim, zannediyorsun?-Z : (Soruyu yineler.)... --Niin... bana syledin... Beni beendiini niin syledin?..-- (arm ve skntl bir grn vardr.) M : --Evet.-Z : --Hmm... Bilmiyorum... Belki de yakn hissettin...-- (Sessizlik) M : --Niin yakn hissettiimi biliyor musun?-Z : --Hayr, bilmiyorum...-- (Sessizlik.) M : --Peki, benim hakkmdaki hislerin ne?-Z : --Daha nce sylediim gibi, kendimi sana yakn hissediyorum..-(Sessizlik.) M : --Sana sylediklerimin tam tersini sylemi olsaydm, benim hakkmda ne hissederdin?-(Konuma uzadka Z'nin sknts artar ve bu tr konumaya son vermek ister.) Soru sormak kardakinin ne dndn anlamak iin sk sk kullanlan bir yoldur. Fakat soru sormann, ou kez, kardakinin dncelerini ynlendirmek iin kullanld da bir gerektir. Hepimiz bu tr bir yaantdan gemiizdir, ya retmenimiz, ya annemiz veya babamz ya da bir baka otorite bizi belirli bir yne gtrmek, sonra da kskvrak yakalamak iin sorular sormutur. Bu durumda soru sormak bir stratejidir ve soru sorann kafasnda bizi gtrmek istedii, bir tuzak olarak kullanaca bir yer vardr. Byle bir tutumun savunuculua yol aaca daha nce belirtilmiti. Rahatlatma Baz durumlarda kiinin biraz cesaretlendirilmeye, biraz desteklenmeye ve rahatlatlmaya gereksinmesi vardr ve byle zamanlarda o kiiye destek olmak, onu rahatlatmak yararl olabilir. Ancak bu, rahatlatc

davrann her zaman ve her yerde yararl olaca anlamna gelmemelidir. Baz durumlarda rahatlatc davran gstermek kardakine yararl olmayabilir. Belirli bir konuda bunalm bir kimseye, --bo ver, yorma kafan byle eylere,-- demek ya da, neesi yerine gelsin diye ii akaya bomak, sizin onun sorunlarn ciddiye almadnz ya da iinde bulunduu durum karsndaki duygu ve dnceleri doal bulmadnz izlenimini verebilir. Yukarda ksaca aklanan soruna yaklam biimlerinin her biri baz durumlarda yararl olabilir, ama ounlukla yardm isteyen kiinin kafasn kartrd da bir gerektir. Bir rnek vererek sylemek istediklerimizi somutlatralm: Yaln : --Bende bir bozukluk olmal. Hangi kzla konusam, benimle ancak bir kez bir yere gidiyor, ikinci sefer kmyor. Dn de ayn ey oldu. Hlya ile beraber pastanede ay itik. nmzdeki hafta birlikte sinemaya gitmeyi teklif ettim, reddetti!..-Sacit : --zme tatl cann, iki, gne kalmaz unutursun.-- (Rahatlatc.) Yaln : --Yok o kadar kolay unutamam. Bu kz arkada sorunu beni gerekten dndryor. Neyim eksik, nedir kusurum, niin beni yanlarnda grmekten sklyorlar?-Sacit : --Kardeim, bence bu konuyu kafana takmsn. Belki de konuya bylesine taklm olman ayan, elini birbirine dolatryor ve ne yapacan bilemez hale getiriyor.-- (Yarglama, zmleme.) Yaln : --Fakat bir trl bu konuyu aklmdan karamyorum. Senden holanan hibir kz olmasa sen nasl hissederdin?-Sacit : --Peki, sence sorun nedir? Onlara kar kaba m davranyorsun? Kzlarn senden holanmamasnn bir nedeni olmal.-- (Soru sorma.) Yaln : --Vallahi bilmiyorum, birader. Aklma gelen her yolu denedim. Hibiri iime yaramad.-Sacit : --Kardeim, ben senin sorununu biliyorum. Sen rahat davranmyorsun, srekli diken zerindesin. Kendin olman gerekir! te o zaman kzlar senden holanrlar. Bunu yapmak da hi zor deil, brak kendini, sadece kendin ol, doal davran, greceksin her ey yoluna girecek.-- (Yarglama, zmleme, rahatlatma.) Yukarda verilen rnekte Sacit, iyi niyetli bir arkadatr, fakat Yaln'a bir yarar dokunmamakta, belki de onun sorununu daha zor bir duruma sokmaktadr. Belki de Sacit'in syledii eyler sorunun can alc noktasna deinmektedir. Fakat Yaln zm kendisi bulmam,

kendisi grememitir ve bundan dolay da bu zm ona yararl olmayacaktr. Kii kendi sorununu kendisi kefetmezse, o sorunun zmyle etkili bir biimde uraamaz. Daha nce verdiimiz --Acaba Ne Sylerdiniz?-- balkl altrmay yapmsanz, imdi bu altrmann 6. maddesindeki soruyu cevaplayabilirsiniz. Soruna yaklam biimlerinin hangi trn daha ok kullandnz anlamak istiyorsanz, aadaki altrmay da yapn. Sorunlara Nasl Yaklayorsunuz 1. Aadaki rnekleri okuyun ve uygun dinleme davrann gsterecek cevaplar yazn. Ne yapabilirim? Bizim ihtiyar beni evden kovdu. Onun dediini yapmazsam, artk srtndan geinemeyeceimi syledi. Dnyadan haberi yok adamn, bugnn genlii nerede ve hayattan ne istiyor, hibir fikri yok. imdi gidecek bir yerim yok ve Pazartesi'ye kadar bankadan para ekemem. Yarglama ... zmleme ... Rahatlatma ... Soru sorma ... Szlm benimle ilikisini keseceini sylyor. renim iin yl yurt dna kacam ve kendisini ancak ylda bir kez grebileceimi sylediim zaman, ok bozuldu ve benimle ilikisini keseceini syledi. Srekli evde oturup benim mektubumu beklemek istemediini, onun da gezmeye ve hayatn yaamaya hakk olduunu belirtti. Ben geri dndmde hala evlenmemise, yeniden dnebileceimizi sylyor. Kendisini sevdiimi, renimimi bitirir bitirmez, kensiyle evleneceimi sylediim halde, benim sylediklerime aldr etmiyor. Bana yle geliyor ki, benimle ilikisini tmyle koparmak iin bunu bir bahane olarak kullanyor. Yarglama ... zmleme ... Rahatlatma ...

Soru sorma ... Oda arkadamla aramda bir sorun var. Onun erkek arkada sk sk akamlar geliyor ve oturup ay iiyorlar, srekli konuuyorlar, fakat olan bir trl gitmek bilmiyor. Ev kk olduu iin ayn anda odada almak zorundaym ve onlar konuurken alamyorum. Bilmiyorum, belki de ben de yanl dnyorum. Onunla ayn evde oturmak hem benim, hem de onun kar gerei. Bu nedenle kolayca, --Buradan kacam;-diyemiyorum. O da, ben de tek bamza yaayacak ekonomik kaynaklara sahip deiliz. Fakat bu duruma da daha fazla dayanamayacam. Yarglama ... zmleme ... Rahatlatma ... Soru sorma ... 2. Bir baka arkadanzdan ayn sorunlar sizin yaptnz gibi cevaplandrmasn isteyin. Cevaplarnz karlatrn. 3. Her rnek iin sizin yapmaya yatkn olduunuz bir dinleme davran sein ve bunu karnzdakine bir rol oynar gibi anlatn. Sonra karnzdakinin ne hissettiini renmeye aln. 4. Sizce bu tr dinleme davranlar yararl oluyor mu? Karnzdaki kii sorununuza bu tr davranlarla yaklasa, size bir yarar olabilir mi? BR BAKA TR DNLEME Daha yararl olabilecek bir baka tr dinleme davran vardr. Bu tr dinlemeye aktif dinleme adn vermitik, nk bu tr dinlemede, dinleyen geri-iletim srecini devaml olarak kullanr. Aktif dinleme, tutumu iindeki dinleyici bu davranyla konuana, anlattyla kendisinin ilgilendiini, onun sorununu gerekten duyduu izlenimini verir. Bu tekniin, ou kez, konuana dier dinleme davranlarndan daha yararl olduu, onun kendi sorunlarn daha iyi anlamasna yol at gzlemlenmitir. Bu tr aktif dinleyen insanlarla siz de karlamsnzdr. Eer karlamsanz, ansl saylrsnz. nk, pek az bir kii bu tr dinleme davran gsterir. Daha nce Yaln ile Sacit arasnda geen konumay imdi aktif dinleme davran iinde verelim:

Yaln : --Bende bir bozukluk olmal. Hangi kzla konusam, benimle ancak bir kez bir yere gidiyor, ikinci sefer kmyor. Dn de ayn ey oldu. Hlya ile beraber pastanede ay itik. nmzdeki hafta birlikte sinemaya gitmeyi teklif ettim, reddetti!..-Sacit : --Arkadalk kurmak iin bulutuun kzlarla, daha srekli iliki kuramadn iin kafan bozuluyor!-Yaln : --Evet ve neyim eksik onu da bir trl karamyorum! Ahmak olmadm biliyorum. Onlar iyi yerlere gtryorum, kendimi bilmez hareketler yapmamaya, onlar rahatsz etmemeye dikkat ediyorum. Fakat, benimle ikinci kez bulumak isteyen bir kza henz rastlamadm.-Sacit : --Demek ki, gerekten bir centilmen olmaya ve her eyin dorusunu yapmaya alyorsun; fakat btn bunlar bir ie yaramyor.-Yaln : --Evet. Bir kz arkadam olmasn o kadar istiyorum ki, belki bundan dolay ar dikkatli ve kibar olmaya zen gsteriyorum. Doal davranamyorum. Bu davranm bir ie yaramad m, gelecek sefere daha dikkatli olaym diyorum, o zaman daha da skc oluyorum, herhalde. Byle bir ksr dng iindeyim. Galiba kzlar bunu skc buluyorlar.-Sacit : --Demek skntl, tedirgin halinin seni baarszla gtrdn dnyorsun? yi bir erkek arkada olamayacandan korktuun, kzlarn seni skc bulacandan ekindiin iin kibar olmaya alyorsun ve bu halin de kzlara itici geliyor.-Yaln : --Evet. Belki de benim yapmam gereken kibarlk oyunu falan oynamadan sadece kendim olmam.. u veya bu ekilde kendimi gstermeye abalamamal... Filmlerdeki gibi centilmen olma hevesini brakmalym. Gelecek kez doal olmaya alacam..-Aktif dinleme sadece bykleri dinlerken deil, ocuklarla konuurken de kullanabileceimiz bir davrantr. Bir anneyle olu arasnda geen ve banda alnm gerek bir konumay sizlere aktarmak istiyorum. Anne : --Artk ge oldu, sndr ve uyu.-ocuk : --Uyumayacam-Anne : --Uyuman gerek, ge oldu. Yarn kendini yorgun hissedersin.-ocuk : --Uyumayacam--

Anne : (Hain bir sesle,) --u hemen sndreceksin.-ocuk : (nat bir sesle,) --Uyamayacam, ite.-Anne : (inden, --u ocuu boasm geliyor. O kadar yorgunum ki, bu gece dayanamayacam buna... Mutfaa gideyim, bir sigara yakaym, sonra tekrar odasna gideyim, onunla konumaya alaym ve geen gn rendiim aktif dinlemeyi uygulamay deneyeyim. Biliyorum, o gayreti kendimde bulamayacam, ama bir kez denemem gerek. Kendimi l gibi yorgun hissediyorum...-- Daha sonra yine Timur'un odasna girer.) --Haydi, vakit ge oldu, ama bula ykamadan nce yatanda biraz oturup ayaklarm dinlendireceim-- (Kitab Timur'un elinden alr ve sndrr, kapy kapar, yatan stne, olunun yanna oturur ve arkasn duvara dayar.) ocuk : --O kitab ver bana, I sndrme. k buradan. Seni burada istemiyorum. Uyumayacam. Seni sevmiyorum..-Anne : --Baya fkeli grnyorsun!..-ocuk : --Evet, okuldan nefret ediyorum, bir daha hi okula gitmeyeceim, hi gitmeyeceim!..-Anne : (inden, --Oysa olum okulu sever!--) Demek artk okuldan bktn..-ocuk : --Allahn belas bir yer. yi bir renci deilim. Hibir ey bilmiyorum. kinci snfta olmam gerekir. (imdi nc snftadr.) Matematikten hibir ey anlamyorum (Matematii ok iyidir.) retmen sanki bizi lise grencisi sanyor.-Anne : --Matematik senin iin ok zor...-ocuk : --Hayr! Kolay. Fakat yapasm gelmiyor.-Anne : --yle mi?-ocuk : --Top oynamay seviyorum. Okula gideceime hep top oynasam!?-Anne : --Top oyununu gerekten ok seviyorsun, demek?-ocuk : --niversiteye gitmek zorunda mym?-- (En byk aabeyi liseyi bitirmek ve niversiteye gitmek durumundadr ve aile iinde bundan ok sz edilmektedir.)

Anne : --Hayr.-ocuk : --Daha ne kadar okula gitmem gerekiyor?-Anne : --Liseyi bitirinceye kadar!-ocuk : --Yani niversiteye gitmek zonnda deilim, yle mi?-Anne : --Evet, deilsin.-ocuk : --yi, hep top oynayacam yleyse.-Anne : --Top oynamaktan ok zevk alyorsun, herhalde...-ocuk : --Tab.-- (Tmyle sakinlemi durumda, rahat bir ekilde konuur.) Anne : --yi geceler.-ocuk : --Biraz daha benim yanmda oturur musun?-Anne : --Hh h.-ocuk : (Daha nce ayayla ittii yorgan eker, annesinin dizlerini rter ve okar.) --Rahat msn?-Anne : --Evet, teekkr ederim.-ocuk : --Bir ey deil.-- (Bir sessizlik sresi geer, daha sonra Timur burnundan horultular kararak, hrltl soluklar almaya balar, abartlm bir ekilde burnunu ve boazn temizleme sesleri karr. Timur'un burnu kapal olduu zaman soluk almakta zorluk eker, ama annesi onun hi bu ekilde horultulu ve hrltl soluunu duymamtr.) Anne : --Burnun seni rahatsz m ediyor?-ocuk : --Evet, burnum tkal. Acaba burnuma damla damlatmam gerekir mi?-Anne : --Faydas olur mu dersin?-ocuk : --Hayr.-- (Horultulu hrltl soluklar devam etmektedir.) Anne : --Burnundan gerekten rahatszsn...-ocuk : --Evet.-- (Hrltl, rahatszlk betirten sesler.) --Keke uyurken burnumuzdan soluk olma zorunluu olmasayd.--

Anne : (Bu sze ok am bir durumda; bu fikrin nereden geldiini sormak arzusu duyar.) --Uyurken burnundan soluk almak zorunda olduunu mu sanyorsun?-ocuk : --Burnumdan soluk almak zorunda olduumu biliyorum!-Anne : --Pek de emin grnyorsun!-ocuk : --nk biliyorum. Uzun zaman nce Kemal syledi bana. (Hayran olduu, kendisinden iki ya byk arkadadr, Kemal.) --Burnundan solumak zorundasn, uyurken azndan nefes alamazsn--, dedi.-Anne : --Yani azndan soluk almasan daha iyi olur mu demek istiyorsun?-ocuk : --Azdan soluk almak mmkn deil!-- (Horultu, hrlt.) --Anne bu doru mu? Yani uyurken mutlaka burnundan soluk alp vermek gerekir, deil mi?-- (Uzun aklamalar, birok soru, hayran olduu arkada hakknda, --Bana yalan sylemez o deil mi?-- trnden sorular.) Anne : (Arkadann kendisine yardmc olmaya altn, fakat ocuklarn bazen yanl bilgiler edindiini syler. Anne uyurken birok kimsenin azndan soluk ald zerinde srarla durur.) ocuk : (ok rahatlam grnmektedir.) --Peki, iyi geceler.-Anne : --yi geceler.-- (Timur kolaylkta azndan soluk alabilmektedir.) ocuk : (Birdenbire yine burnundan hrlt karr.) Anne : --Azndan soluk almaya hala ekiniyor musun?-ocuk : --Hh h. Anne, azmdan soluk alrken uyursam... burnum da dolu... ve eer geceyars uyurken... azm kapanrsa ne olur?-Anne : (Olunun yllardr uykuya dalmaktan korktuunun imdi farkna varr; Timur gece yars nefessiz kalarak boulmaktan korkmaktadr ve annenin ii szlar. --Benim zavall ocuum,-- der iinden.) --Nefessiz kalarak belki boulurum diye mi korkuyorsun?-ocuk : --Hh h. Soluk almak zorundaym-- (--lebilirim-- demeye cesaret edemez.) Anne : (Daha ayrntl olarak aklar.) --Bunun olmas imkansz. Azn kendiliinden alr... ayn kalbin kendiliinden atmas ve gzlerin kendiliinden krplmas gibi.--

ocuk : --Emin misin?-Anne : --Evet, ok eminim!-ocuk : --Peki, iyi geceler.-Anne : --yi geceler, tatlm-- (per, ocuk iki dakika iinde derin bir uykuya dalmtr.) (Gordon, 1970.) AKTF DNLEMENN STNL NEREDE? Dier dinleme davranlarna oranla aktif dinlemenin daha yararl oluunun nedenleri noktada toplanabilir. Her eyden nce, bir yakn olarak, doru yolu gstermek zorunluu duymakszn, onu gerekten anlamak amacyla, karnzdaki kiiyi btn dikkatinizle dinlemeniz, ona byk bir huzur ve gven salar. Bu huzur ve gven ortam iinde, kafasndakini olduu gibi ortaya koymaktan ekinmez. Konuan kendini rahatsz eden her eyi rahatlkla ortaya koyabilecek duruma gelince, kendi sorunlarna daha bir i rahatlyla bakabilir ve o ana dek farkna varmad deiik ynler grebilir. Aktif dinlemeyi srdren dinleyici ise, konuann sorunlarna hemen bir zm bulmakla ykml olmad iin, konuan daha rahatlkla anlamaya alr; kendini hemen bir cevap bulmakla, bir zm getirmekle sorumlu hissetmez. Aktif dinlemenin ikinci stn yan, rtk anlamlar ortaya karmak iin iyi bir olanak salamasdr. nsanlar sorunlarn, dncelerini ve duygularn ounlukla simgesel bir biimde ortaya koyarlar. Bir baka deyile, aka ortaya koymazlar. Aktif dinleme, bu simgelere dalmadan, ayrntlar iinde kaybolmadan asl anlama yani mesajn zne inmeye olanak salar. Yukarda okuduunuz ocuk ile annesinin konumasn hatrlayn. ocuk temeldeki korkusunu ne kadar sonra ortaya karabildi. Annesi ocua en yakn kimse olduu halde, daha nceleri aktif dinlemeyi kullanmad iin olunun temel sorununu anlayamamt. Aktif dinlemenin nc stn yan, bir kimseyi daha iyi tanmanza olanak vermesidir. Aktif dinleme; sz konusu kiinin daha itenlikle alarak, kendini sizinle paylamasna yol aabilir. Bylece daha salam temeller zerinde kurulmu ilikiler doar. MD NE SYLERDNZ? Bu blmde yaptnz Acaba Ne Sylerdiniz? altrmasna dnelim ve bunu bir kez daha deiik bir adan uygulayalm. Karnza bir arkadanz alarak altrmadaki sorunlar onunmu

varsayn ve aktif dinlemeyi uygulayn. Baka bir arkadanz size katlabilirse daha iyi olur, kii olarak aln; nk grup iinde bu tr bir altrmay yapmak size daha fazla bilgi verir. Yineleyelim: Dinlerken yarglamayacak, belirli bir yne gtrecek trden soru sormayacak ya da cesaret vermeye almayacaksnz. Konuann sylediklerini anlamaya alan iyi bir dinleyici olmaya alacaksnz. HER ZAMAN AKTF DNLEME M? Hayr! Her zaman aktif dinlemeyi kullanamayz. Birisi ne zaman yemein hazr olacan sorduunda, --Yemein ne zaman hazr olacan m bilmek istiyorsun?-- gibi bir soru yneltmek herhalde gereksiz olur ve mutlaka garip karlanr. Bir arkadanz veya nem verdiiniz bir kii, sizinle konumaya niyetlendiinde, ya da yz ifadesi, oturuu ve duruuyla onun skntl olduunu hissettiinizde, aktif dinlemeyi kullanmanz uygun olur. Belki de en doru yol udur: Kendinizi bir kimseye yardm etmeye ve o kimsenin sorunlarn zmeye ynelmi hissettiinizde, aktif dinleme zaman gelmi demektir. Son olarak da unu belirtelim: Bir kimsenin sorunuyla gerekten ilgilenmiyorsanz, srf yardm eder grnmek iin aktif dinlemeyi kullanmayn. nk sizin sesinizin tonundan, ifadenizin tm yapsndan, ilgilenmediiniz ortaya kar ve karnzdakine bir yararnz olmad gibi, onu derinden krabilirsiniz de. SZN KISASI Her azmz atmzda, bizim iin o an nemli olan bir ynmz, duygu ve dncemizi dile getirmekteyiz. yi bir dinleyici, sylediklerimiz iinden hangisinin nemli olduunu anlayabilen ve bizimle ilikisini bu anlay temel alarak kurabilen kiidir. Fakat, dinleyici durumunda olan kii, genellikle, kendi i dnyasyla o denli doludur ki, sorunlarmz, zlemlerimizi, kayg ya da beklentilerimizi, bizim i dnyamzn oluturduu ereve iinde alglayamaz. Dinlermi gibi grnr, ama gerekte dinlemez; sylediklerimizin hepsini deil, ancak bazlarn (ve ou kez iine geleni) duyar; bir baka syleyile dinlerken, bizim duygu, dnce ve arzularmz deil, kendi i dnyasn merkez alr. Duyduklarn anlama yerine yarglar, zmlemeye kalkar, karsndakini belirli bir konuya yneltmek iin sorular sorar ya da temel sorunu kavramadan rahatlatmaya alr.

yi bir dinleyici olabilmek iin, kiinin geri-iletim srecini sk sk ve yerinde kullanmasn renmesi gerekir; bylece iletiim tek ynl olmaktan kar, ift ynl olur. Aktif dinleme adn verdiimiz bu ift ynl iletiim, alnan mesajlar biraz daha belirginletirerek konuana geri verir. yle ki, konuan kimse gerekten --duyulduunu-hisseder; benliinin --geerlik kazandn-- sezer; bunun sonucu olarakta i dnyasn daha serbeste ifade etme eilimini gsterir. dnyasn serbeste ifade edebilen kimse sorunlarn, gl ve zayf ynlerini daha kolaylkla grmeye ve doal olarak, bu sorunlara daha gereki zmler getirmeye balar. Bu nedenle; deer verdiimiz, kendimize yakn bulduumuz kimselerin sorunlarna yardmc olmak iin aktif dinlemeyi kullanmak, t vermek, yol gstermek, yarglama ya da rahatlatmak tr bir yaklamdan daha yararl olur. Grnte Dinleme ya da ittiini Duymama Bakalarn iyi dinleyebilme alkanlklarnz gelitirdike, kendinizi iyi dinletebilme gcnzn de gelitiini greceksiniz. Aadaki altrmay yaparak bu ynde daha ayrntl uygulama ve dnme olana bulabilirsiniz. 1. ya da drt arkadanzla bir araya gelin. 2. Arkadalarnzn her biri iki dakika sreyle kendisi iin nemli olan bir konudaki fikrini sylesin. Bu konular eitli olabilir. (Trkiye'nin NATO'dan kmas ya da kalmas; alan kadnlarn trnaklarn uzatmas; trafik sorununun nasl zlecei gibi.) Konuan belirli bir konuda fikirlerini sylerken, gruptaki dier kimseler, kendileriyle ilgili bir sorunu dneceklerdir. rnein, o gn ne yemek piirileceini, yapmad devini nasl bitireceini, doum gn iin kardeine ne hediye alacan vb. Konuan fikirlerini aklarken, dinleyenler kafalarndaki sorunla ilgili ne yapacaklarna karar vermeye alrlar. Ancak byle yaparken de, gruptaki konumaclara kar kaba davranmamal, sanki dinliyormu gibi ara sra kafa sallamal ve konuann gznn iine bakmaldrlar. Bunlar olurken dinleyicilerin kafalar kendi sorunlaryla megul olmal, konuann sylediklerine pek aldr etmemelidirler. Ksacas, dinleyiciler d grnleri asndan karlarndakiyle, i dnyalarnda da kendi sorunlaryla ilgilenmelidirler. 3. Gruptaki herkes konuma olana bulduktan sonra, iki aamada izlenimlerinizi gruptakilerle paylan: 1) --grnte-- dinleyenler olarak karsnzdaki konuurken neler hissettiniz. 2) Daha sonra siz konuurken, kardaki gerekten dinleme yerine, kendi sorununu dnd zaman neler hissettiniz.

4. imdi farkl bir ey yapacaksnz: Her biriniz kafanz megul eden bir kiisel sorununuzu ortaya atn ve bu sorunu nasl zmeyi dndnz be dakika kadar anlatn. Bu sorunla ilgili duygu ve dncelerinizde baarabildiinizce drst ve ak olmaya aln. Siz konuurken birisi bir fikir ya da duygu ortaya koyduunda, bunu mutlaka kendi sorunuzla ilikili hale sokun ve kendi sorununuzdan ayrlmayn. Bakalarnn syledikleri sizi kendi sorunuzdan uzaklatrmasn. unu aklnzdan karmayn: Sizin greviniz dierlerine kendi sorunuzu anlatmak. Dier tm konumalar bu grevi yerine getirmek iin bir ara olarak kullann. 5. Bir nceki maddede belirtilen konuma altrmasn yaptktan sonra, birka dakika iin neler duyduunuzu paylan. Ayrca bakalar konuurken onlar dinlemediiniz zaman neler hissettiniz? Bunlar zerinde tartn. Aktif Dinleme 1. Arkadalarnzdan birini bu altma iin ikna edin. Kimsenin sizi rahatsz edemeyecei bir yere oturun. Biriniz --A--, brnz --B-- olun. 2. --A-- kendisi ya da br kii hakknda kiisel bir ifadede bulunur. (Kiisel ifadeden kast, sz konusu kimsenin kiilii, grn, nasl hissettii ya da kiisel bir sorunu gibi, o kiiye ait zg bir ifadedir. rnein, --Sen arkadalarna yardm etmekten holanan bir kiisin,-- kiisel bir ifadedir; dier yandan, --Bugn hava scak ve nemli;-- kiisel bir ifade deildir.) Bu kiisel ifadenin dinleyenin ilgisini ekecek bir zellii olmasna zen gsterin. fade nemli bir konuyu ieriyorsa, birden ok cmleden oluabilir. 3. --A-- cmlesini bitirince, --B'' ifadesinin anlamn kendi kelimeleriyle tekrar etmeye alr. Bunu yaparken, --Anladm kadaryla sen ... diyorsun;-gibi, ya da buna denk bir ifade kalb kullanlabilir. Bu aamada --B-- sadece --A--nn sylediini ifade etmeye almal, kendisi buna herhangi bir yorum ya da yarg katmamaldr. --B--nin grevi --A--nn sylediini sadece anlamaktr, zmlemek ya da deerlendirmek deildir. --B-- papaan gibi --A--nn sylediini ayn kelimelerle deil, fakat kendi kelimeleriyle ama ayn anlam ifade edecek biimde yapmaldr. rnein: --A--: --Sen giyimine ok titizlik gsteren bir insansn;-- demise, --B--: --Anladm kadaryla, sen benim nasl giyindiime ok dikkat ettiimi sylyorsun;-- eklinde --A--nn ifadesinin anlamn kendi kelimeleriyle geri verir.

4. --A-- imdi --B--nin syledii kendi ifadesinin anlamn tam verip vermediini belirtir. Eer bir yanl anlama olmusa, yanl anlamann nerede olduunu --A-- belirtmeli ve --B-- de bu yanl anlamay ortadan kaldracak biimde ifadeyi bir kez daha tekrarlamaldr. Her ikiniz de tam tatmin oluncaya kadar bu dzeltme ilemine devam edin. 5. imdi --B--nin srasdr. 'B-- kiisel bir ifadede bulunur ve bu kez --A-- kendi kelimeleriyle bu anlam tekrar eder ve her iki taraf da tam tatmin oluncaya kadar 3. ve 4. basamaklarda belirtilen ilemler srdrlr. 6. Yukarda anlatlan sreci her biriniz ya da drt ifade zerinde denerseniz, geri-iletim konusunda duyarlnz gerekten arttrm olursunuz. 7. imdi aadaki sorular cevaplandrmaya alnz: -Bir dinleyici olarak karnzdakinin ilk ifadesini anlamanz ne kadar doruydu? -Burada yapm olduunuz dinleme davranyla, her gn alkanlk sonucu yaptnz dinleme davran arasnda bir fark var m? Hangisi daha fazla zaman ve enerji alyor? Hangisi sonunda daha yararl oluyor? -Karnzdaki sizi gerekten anlamak iin dinlerken, neler hissettiniz? Bu duygu dier zamanlarda konuurken sizi dinleyenlerin karsnda hissettiklerinizden farkl myd? ::::::::::::::::: 8 Srtme ve atmalar --Kiiler iyi niyetli olur ve birbirleriyle nasl konuacaklarn bilirlerse; aralarnda tartma, atma kmaz;-- kans yaygndr. Ayn dnceye bir baka ynden baklrsa, --Aralarnda srtme kan kimseler, iyi niyetli olmayan ya da birbirleriyle nasl konuacan bilmeyen kimselerdir,-- sonucuyla karlalr. Bu ifadeler, baz iyi niyetli zlemleri dile getiriyor olabilir, ama gerekleri ifade etmez. nk insanlar bir arada yaadklar srece, ne kadar iyi niyetli ve anlayl olurlarsa olsunlar, aralarnda srtmelerin, atmalarn kmas kanlmazdr.

Srtmenin kmasn nlemek, ancak kzgnlk ve krgnlk duygularna aldrmayarak ya da bunlar yadsyarak mmkndr. benliin doal bir paras olan bu duygulara srt evirerek, aralarnda atma kmasn nlemeye alan bir ift dnn: Birbirlerine syleyemedikleri eyleri ilerinde biriktirince, birbirlerine yabanclama ve uzaklama nce kendi ilerinde ba gsterir; kendi i benliklerinin bir paras olan kzgnlk duygularn bastrarak, bunlar yadsyarak kendilerine yabanclamaya balarlar. Kendine gittike yabanclaan bir kadn ya da erkek bir sre sonra eine de yabanclar. Bir kimse kiiliinin nemli yanlarn bastrarak onlar yok varsayarsa, kendi gerekliini yitirir ve onunla yakn bir iliki kurma olana kalmaz. Yakn ilikilerin, dostluklarn doabilmesi iin kiilerin i benlikleriyle kendilerini ortaya koyabilmeleri gerekir. Birlikte i gren, beraber yaayan kiilerin aralarnda atma ve srtme kmas doaldr. te yandan gnlk gzlemlerden biliriz ki, tartmalar sonucu kiiler birbirlerine krlrlar, hatta ilikilerini keserler. nsanlarn tartarak birbirlerini krdklar, arkadalklarn sona erdirdikleri bilindii iin, kzgnlk duygularn aa vurmaktan ve bir atmaya girmekten kanlr; nk arkada ve yaknlar gcendirilerek kaybedilmek istenmez. Yakn iliki kuran iki birey arasnda atma kmas doaldr. Ne var ki bu atma yznden ilikinin bozulmas doal deildir. nsanlar aralarnda kan duygusal srtmeleri birbirlerini daha iyi anlayabilmek iin bir ara olarak kullanp dostluklarn pekitirebilirler. Burada evlilik ilikilerine ksaca dokunmak isteriz; nk --ayn yasta ba koyan-- iki insann yakn ilikiler iinde olmasndan doal ne olabilir? Evlilik ilikileri zerine incelemeleriyle n yapan Amerikal psikolog George Bach ve Peter Wyden (1968), kar kocann aralarnda tartabimelerinin nemli olduu zerinde dururlar. Evli iftler zerinde yaptklar bir aratrmadan elde ettikleri bulgular aada yle zetliyorlar: --Birbirlerine yaklaamamaktan yaknarak bize bavuran iftlerin dndaki evliliklerde de birbirinden uzak kalma, birbirine yaklaamama sorununun var olduunu dnrdk. Bu dncemizin doru olup olmadn anlamak iin bir aratrna yaptk. imiz, sosyal ilikilerimiz ya da retim grevlerimiz dolaysyla tandmz kimselere, --mutlu aile-- zerinde bir aratrma yapmak istediimizi ve kendilerinin tand mutlu aileleri, olduka ayrntl bir biimde bize anlatarak tantmalarn istedik. Bylece, birok aile arasndan, mutluluk ynnden st tabakay oluturan bir sekin zmre elde ettik.

Bu yolla elde edilen 50 ifte sorular sorarak aralarnda kan duygusal srtmeleri nasl zdklerini aratrdk. Sorulardan biri uydu: --Az da olsa, ara sra herhalde einiz size kzar. Byle durumlarda einiz ne yapar?-- Daha sonra, --Byle durumlarda einizin iinden ne yapmay geirdiini dnrsnz?-- diye bir soruyla devam ettik. Bu mutlu kar ve kocalara bu tr sorular ayr ayr sorulduunda, alnan cevaplar olduka dndrcyd: Hemen hemen hibiri karsndakinin iinden ne getii hakknda bir fikre sahip deildi. Tipik cevaplardan biri yleydi: --Eimin can bir eye skldnda bana hibir ey sylemez. Bu can skc eyi hemen unutur.-- Dier ele konutuumuzda, kzgnln belirtmemek iin kendisiyle ok etin mcadelelere giritiini belirtiyordu. Kzgnln kontrol etmesi gerektiini dnmekteydi, nk kzgnln belirtirse, einin ok krlp kendisinden souyacandan korkuyordu. Bu aratrmamzda tip evlilik ortaya kt: Kartondan yaplm evlere benzeyen evlilikler, oyun oynayan evlilikler ve gerekten birbirine yakn olan iftler. Karton evlere benzettiimiz evlilii kuranlar en byk grubu oluturuyordu. Bunlar evliliin daha ok kurumsal ve biimsel d grnyle ilgilenip yetiniyorlard. Bu iftlerin arasnda gerek anlamda insan insana bir yaknlk domamt; bir arada bulunular, --Bakas ne der?-- kaygsna ve elde ettikleri sosyal prestiji kaybetmeme isteine dayanyordu. kinci gruptakilerin says daha azd ve birbirlerine daha yakn iftlerden olumaktayd. Bu iftler de temelde tm toplumsai tre ve gelenekleriyle evlilik oyununa kendilerini kaptrmlard. Bu evliliklerin ou, ekonomik avantajlar yitirme ve bir deiimin ortaya karaca belirsizliklerden korkma nedenleriyle sregelmekteydi. Bu kiiler birbirlerini korumalar gerektiini dnyorlard; onlara gre evliliin insan yaamna getirecei hibir mutluluk yoktu; ama beraberlikten ikayet etmek hem kt bir davran, hem de karsndakine bir saygszlk olacakt. Ayrca bekar kalmann yalnzl daha da berbat bir eydi. Son grupta sadece iki ift vard. Bunlar gerekten birbirlerine yakn iliki kurmulard. Bu gerek ve yakn ilikinin srrn kendilerinden sorduumuzda, cevabn bilmediklerini, bu konuda akllarna syleyecek hibir eyin gelmediini ifade ettiler. Dier gruptaki iftlerden farkl olarak, bu gruptaki iftlerin aralarnda srekli olarak tarttklarn gzledik. Ancak birbirleriyle atmalarnn, tartmalarnn ok doal bir ey olduunu kabul etmi grnyorlard. Sorduumuz zaman, --Hemen hemen her konuda tartrz biz, bundan daha doal ne var!-- eklinde cevapladlar. Kzgnlklarn depolamadan tartarak birbirlerine belirtmelerini evliliin doal bir

paras olarak kabul etmeleri, onlar dierlerinden ayrt eden en belirgin zellikti. almalarmz derinletirdike ortaya kan sonu u oldu: Birbirlerine kzgnlklarn, krgnlklarn sylemeyen iftler kibar deil, fakat --sahte--ydiler. Zamanla biz, ykc ve yapc tartmalar birbirinden ayrt etmeye baladk ve kzgnln yle denetlenemeyen, bir sel gibi her eyi silip spren bir ey olmadn rendik.-- (George Bach ve Peter Wyden, 1968). Bu blmde, kiilerin aralarndaki atma ve srtmeleri, ilikilerinin gelime ve derinlemesinde bir ara olarak nasl kullanabilecekleri, bu yolda bir frsat olarak nasl deerlendirebilecekleri konusu zerinde durulacaktr. Asl konuya gemeden nce, atma ve srtmeden dolay dostluun, arkadaln nasl bozulduuna, insanlarn birbirlerini nasl itip uzaklatrdna dikkati ekmek istiyorum. ki kii aralarnda ortaya kan bir sorunu yapc bir tutumla ele alr ve tartrlarsa, aralarndaki iliki bir gelime frsat kazanm olur. ocukluktan beri renilen ve ortaya kan bir sorunu tartmak iin kullanlan ykc tutumsa, iki kiinin birbirinden uzaklamasna, ilikilerinin zayflayp kopmasna yol aar. YIKICI TARTIMA Burada, genellikle yetiirken retilen, ocukluktan beri evrede grlen, krgnlk ve kzgnlk belirten davran biimleri ele alnacak. 1. Kanmak: Baz kiiler herhangi bir kimseyle atmaya girmemek iin bilinli ya da bilinsiz, eitli kama davranlarnda bulunurlar. Kendilerine sorulduu zaman canlarnn bir eye skldn sylemezler. Kanlmaz bir biimde atma kmsa, ya oray terkederler, ya uyumak isterler, ya da sanki ok nemli bir uralar varm gibi, baka hibir eyle ilgilenmeyip sadece yaptklar ie bakarlar. Baka bir deyile, ellerinden geleni yaparak atma durumuyla karlamaktan kaarlar. Bu davran iinde olan bir insana hitap etmek gtr. nk karmzda sylenecek sze muhatap olarak bizi dinleyecek, etkileimde bulunacak bir kii yoktur. Bylesine --kac-- biriyle tartmaya girmek, eldivenlerini bile takmak istemeyen bir boksrle ma yapmaya benzer. 2. Hasralt etmek: Hasralt eden kimse, sadece tartmaya girmekten kanmakla kalmaz, sanki tartacak bir konu yokmu, kendisiyle dier kii arasnda bir srtme sz konusu deilmi gibi davranr. Grnte, ona gre her ey gllk glstanlktr: Bu tutum karsndakinde hem sululuk; hem de krgnlk duygusu uyandrr. Aralarnda bir sorun olduunu, bu konuda konumak ve bir

eyler yapmak istediini hisseden kii, sorunlarn kardaki tarafndan hasralt edildiini grnce, --Ben niin bu kadar geimsizim? Btn sorunlar ben mi yaratyorum ki, o hibir eyin farknda deil!-gibi bir duyguya kaplarak kendini sulu hisseder. te yandan, bu sululuk duygusuyla birlikte, kii --Gerekte, benim onun yannda deerim yok. Deerim olsayd, benim ne demek istediimi hemen grr ve beraberce bu soruna eilmek isterdi!-- biiminde bir dnce de gelitirebilir. Bu dnce krgnlk duygusunu da beraberinde getirir. 3. Sulu hissetirmek: Bir insan karsndakine aktan aa ve dorudan kzgnlk ya da krgnln syleyemiyor, fakat imal yollarla kardaki kiinin kendini mutsuz ettiini ifade ediyorsa, kulland teknik --sulu hissettirme-- yntemidir. Bu tutum, --kardakini sulu hissettirerek istediini yaptr-- biiminde zetlenebilir. rnein kadn, kocasnn ayakkabsyla eve girmesine sinirleniyor; bu kzgnln aka syleyecei yerde, --Benim iim gcm ne ki, aldrma, sen gir ayakkabnla ieri, nasl olsa yarn senin hizmetin temizleyecek evi yeniden;-- der. Ondan sonra da ekler, --Off, keke domaz olaydm; bktm btn gn evde almaktan.-Bu tip insanlarda, dier insanlar kullanma eilimi bulunur. Bir sorunu zmek iin, fikir ve duygularn ak seik dorudan ifade edecek yerde, yaptrmak istedikleri eyleri bakalarn sulu hissettirerek gerekletirmeyi yelerler. 4. Konuyu deitirmek: atma olasl belirdii anda konuyu deitirmek, sk kullanlan yntemlerden biridir. Bu tr eilimi olan iki kiinin gerek anlamda bir iliki gelitirebilmeleri zordur. atma ve srtmeden katklar iin srekli --kibar insan-- maskelerini takarlar ve bu maskelerin altnda yatan gerek kiilikleriyle hibir zaman iliki kuramazlar. Byle bir iliki iinde olan kiilerin ilikisine, --beraber olma oyunu-- olarak bakmak daha dorudur. 5. Eletirmek: Bizi sinirlendiren bir sorunu konuacamz yerde, kzgnlmz, karmzdaki kiinin baka davranlarn eletirerek dile getiririz. Bu gibi durumlarda karmzdaki bizim gerekten neye kzdmz pek anlayamaz. Yalnz kendisini krmak, hrpalamak istediimizin farkndadr. Ortada bir dmanlk duygusu vardr, ne var ki, bu dmanln nereden kaynakland ise pek belirgin deildir. rnein, bir yl nce yapm olduu yz kzartc hareketlerini karmzdakine bir anda anmsatveririz. Karmzdaki byle bir olay hatrlatmamz iin herhalde kendisine kzm olmamz gerektiini farkeder, ama neye kzdmz bilemez. Dorudan kzgnlmz belirtecek yerde, karmzdakini dolayl eletirmeye yneldiimiz zaman,

bu tr bir davran, salam temeller zerine kurulmu olsa bile, ilikimizi ierden kemiren bir kurt gibi zayflatr ve kertir. 6. Akl okuyuculuk: Karndakini dinleyecek ve sylediklerini onun ifade ettii biimde anlayacak yerde, o kimsenin kiiliini zmleyerek, onun gerekte ne demek istediini kendisine retir bir biimde anlatarak ya da dier kiiye temelden neyin bozuk olduunu gstererek bilgiliini ve stnln belirtmeye alr. Kardaki onu, --Ne olur sigaran baka odada i, dumandan rahatsz oluyorum;-- dediinde, --akl okuyucu-- hemen cevab yaptrr. --Aslnda sen benden rahatsz oluyorsun, nk baarm kskanyorsun! Haydi itiraf et beni kskandn.-- Byle davranan --akl okuyucu--, kendi duygu ve dncelerini dinlemek frsatn da bulamaz; kendisinin ne hissettii onun iin eriilmez bir noktada kalmtr. Kardakinin akln okumaya kendini kaptran kii, sadece kendisinin deil, karsndakinin de duygularn da alglayamaz. Byle bir kimseyle konuan kii duyulmadn, dinlenmediini hisseder. Krgnlk ve kzgnl daha da artar; bu duygulara bir de, --temas-- edememekten, kardakine ulaamamaktan doan --bozulma-- duygusu eklenmitir. 7. Tuzak kurmak: Baz kiiler karlarndakinden bir davran yapmasn isterler. Kardaki bu davran yapnca, sanki nceden isteyen kendileri deilmi gibi, bu davran yapana yklenirler. rnein, --Haydi gel seninle tam drst olalm, iimizden getii gibi konualm, aklmzdan geenleri birbirimizden saklamayalm;-- derler. Fakat kardaki bu istee uygun olarak kendi iinden geenleri drste paylamaya balaynca, hemen surat asmaya, kinayeli laf arptrmaya balarlar. 8. ma etmek: Baz kimseler kzdklarn hibir zaman aa vurarak belirtmez, ancak ima yoluyla baz ipular verirler. rnein, karsnn fazla para harcamasndan yaknan adam, bir gn karsn karsna alp ikayetini ak seik dile getirecek yerde, kars her alveriten gelite, --O aldn ey o kadar paraya m mal oldu!.. Allah Allah!...-der ve kafasn hemen elinde tuttuu gazeteye gmer. Kars bu durumda kocasnn kzgnln hisseder, ne var ki bu kzgnln kendine kar m, ald eylere kar m, yoksa satn alma davranna kar m olduunu pek kestiremez. Kocasyla ak konuma olanan bulamaz. nk kocas kzgnln imal bir yolla belirtmeyi, ak olmaya yelemektedir. Bylece, iinde duygusal bir gerilim biriken ve bu gerilimin srekli rahatszln hisseden kadn, elinde olmadan kocasna kar hn duymaya balar. Kadnda gittike gelien bu hn duygusunun kocasyla aralarndaki ilikiyi ne ynde etkileyeceini tahmin etmek herhalde pek zor olmasa gerek!

9. Barda tarmak: --Barda taran son damla-- ifadesi, baz kiilerin davran trleri iin kullanlabilir. Karsndakine krlan, darlan ya da kzan kii, bu kzgnln karsndakine o anda belli etmez; fakat bu tr olumsuz duygular depo etmeye balar. Karsndaki ne zaman onu kzdracak ya da zecek bir ey yapsa, kzgnlk ve krgnlklar depolanmaya devam eder. Bir gn, nemsiz bir olay, nceden birikmi olan tm kzgnlk ve krgnlklar harekete geiren, baka bir deyimle, --barda taran son damla-- ilevini grr. te o anda kii, iine att btn sorunlar ortaya koyar. Fakat o anda kardaki sadece barda taran o ufack olayn farkndadr. Bu kadar byk bir patlamay anlayamaz, kendisine byk hakszlk yapldn dnr. Byle bir dncenin etkisiyle her iki taraf birbirine saldrya geer ve sorunu zmek yerine, birbirlerini hrpalamak, birbirlerini krmak asl ama olur. 10. Tedirgin etmek: yle kimseler vardr ki, kzgnlklarn, krgnlklarn aka ifade etmek yerine, karsndakinin tedirgin olaca davranlar yaparak onu rahatsz etmeye, ancak bu yolda kendi duygularn dile getirmeye kalkarlar. rnein, kocasna kzan kadn onun mutfakta pis bulak grmeyi sevmediini bildiinden, birka gn srekli bulaklar pis olarak ortada brakmaya balar. Bir bakas, einin yksek sesle geirmeyi sevmediini bildii iin geirmeye balar. Bir dieri de yatakta trnak keserek karsndakine kzgnln ifade etmeye alr. Bu tr davranlar, duygularn aka dile getirilii deil, dmanlk dolu, dolayl ifadelerdir. Kendisine byle davranlan e, 'tedirgin olur' ve karsndakini krmak iin elinden geleni ardna koymaz. Bylece birbirlerine kar 'ellerinden geleni ardna koymayan', birbirlerini krmak iin yaran iki kii ortaya kar. Ama, insanlarn birbirlerini krmak iin etkili yollar aramasysa, 'tedirgin'etme' yntemi en uygun yollardan biridir. 11. akaya bomak: Baz kiiler kendilerine ciddi bir duygu yneltildiinde, ii hemen akaya dkmek ve bu yolla ciddi duygulardan kurtulmak isterler. zellikle bunlar kzgnlk, krgnlk ve darlma gibi ciddi duygular olursa, bu akaya boma davran daha da belirgin olarak kendini gstermeye balar. Okuyuculardan bazlar, --Oh ne gzel, akac bir adam, insana hi kavga etme frsat bile vermez, srekli neeli tutar karsndakini-- diye dnebilir. Bir an iin, uzun sre --akac biriyle-- birlikte yaadnz dnn. Mutlaka iitilmek, mutlaka anlalmak ve sizi rahatsz eden sorununuzla uramak istediiniz durumlarda, karnzdaki kii akalar yapmakta ve bu davranyla sizin sorununuzu, dolaysyla sizi, ciddiye almadn ortaya koymaktadr. --akaya boucu tip--ler, yakn ve samimi ilikiler gelitirmekte zorluk ekerler.

12. --Yaraya-- dokunmak: Herkesin, psikolojik anlamda, son derece duyarl olduu, --yaral-- yerleri vardr. Buralara dokunduunuz zaman karnzdakiyle aranzdaki ilikinin bozulma olasl ykselir. nsanlarn duyarl olduklar bu --yaral-- yerleri grnleriyle, zihinsel g ve yetenekleriyle, gemite yapm olduklar davranlaryla ya da kiiliklerinin belirli bir yanyla ilgili olabilir. Kiinin bu noktalarn ancak ona yakn olan kimseler bilir. Bu yakn kimseler, kzgnlklarn, kiiyi bu duyarl noktalarndan yakalayarak belirtiyor ve alyorlarsa, bu hastalkl bir ilikidir ve srekli hrpalanr. 13. Deimeye izin vermemek: Deimeye izin vermeyenler, bir kiiyle daha nce kurduklar ilikinin hep yle kalmasn isterler. Oysa, yaam akp gitmekte, bu ak iinde kiiler yeni yaantlara sahip olmakta ve deimektedirler. Deimek kiilerin olaylara ve kendilerine yeni alardan bakabilmeleri demektir. nsann deien, gelien ynn kabul etmemek, onun en nemli bir niteliini grmezlikten gelmek demektir. Deimeye izin vermeyenler, yllar nce kendi aralarnda konutuklar, anlatklar bir konuda en ufak bir dnce ve duygu deiiklii bile istemeyenlerdir. Biliyorsunuz, Nasreddin Hoca'ya ya sorulduunda, --Otuz sekiz;-- demi. evredeki biri, --Nasl olur Hoca, on sene nce de sen otuz sekiz yanda olduunu sylemitin!-diye hatrlatnca, Hoca, --Ben erkek adamm, sylediim szden geri dnmem!-- diye cevap verir. Kii istese de istemese de deimek zorundadr. Yaamn deiim getirdiini grememek, Hoca'nn hikayesindeki gibi kiiyi sadece gln duruma sokmakla kalmaz, onun ilikileri ynnden de byk zorluklar yaratr. Kadn kocasna, --Ne olur ev iinde bana biraz yardm et. ki ocuun bakm, ev idaresi, ite almak! Artk yetitiremiyorum, ok yoruluyorum!-dediinde, koca, --Evlenmeden nce ben seninle konumutum, ben ev ilerinden holanmam ve sana bu konuda yardm edemem. Sen de bunu kabul etmitin!-- diye cevap verirse, deimeye izin vermeme sz konusudur. Yaam koullar deitii halde, koca dnceseni deitirmez, karsna yardm elini uzatmaz. Byle bir tutum sonucu, bu iftin evlilik ilikilerinin nasl olacan tahmin etmek herhalde zor olmasa gerek. 14. Yoksun brakmak: Karsndakine kzd ya da krld zaman baz kimseler bu duygularn olduu gibi belli edecek yerde, karsndakinin ihtiyac olan bir eyi vermeyerek ondan almaya kalkarlar. Bu verilmeyen ey ilgi, sevgi, iyi yemek, nee, cinsiyet, para olabilir. Bu davran biimi iki kii arasndaki sorunu zmek yerine, daha derin yaralar aar ve daha baka sorunlar ortaya karr.

15. Yardm esirgemek: Karsndakine kznca, bu kzgnl --Ben sana gsteririm!-- tutumu iinde halletmeye kalkabiliriz. Bir gn kiinin gerekten yardmmza gereksinimi olduunda, bu yardm ondan esirgeriz. Yaplacak yardm baz saldrgan kimselerden onu korumak olabilecei gibi, yalnzlk duyduu bir zaman onun yanna gidip arkasn svazlamak gibi bir davran da olabilir. --Ben sana gsteririm;-- --Bir gn elime dersin-- tutumu iinde olan iki kiinin, birbirlerine kar kuku ve gvensizlik duygular gelitireceini sylemek, herhalde byk bir kehanet olmaz. Birbirinden phe eden ve birbirine gvenmeyen iki kiinin ilikisi, --yakn iliki-- olmaktan uzaktr. KIZGINLIINIZI NASIL BELRTYORSUNUZ? Kzgn olduunuz zaman yapabileceiniz deiik davranlar tartm bulunuyorsunuz. imdi her bir davran biimini sizin kendinizin nasl gsterdiini dnerek gzden geirin. Gzden geirmeniz iin yle bir yo neriyorum: YIKICI TARTIMA bal altnda yer alan ve aada liste halinde verilen davran trlerinin her birini okuduktan sonra, bu davran ne kadar sklkta yaptnz anmsamaya aln. Baz davran trlerini hi yapmadnz halde, bazlarn sk sk yapyor olabilirsiniz. Bu konuda size yardmc olmak amacyla aaya harflerle belirtilmi ifadeler konmutur. A : Hibir zaman byle davranmam. B : ok ender olarak byle davrandm olur. C : Bazen byle davranrm. : Olduka sk byle davranrm. D : Pek sk byle davranrm. E : Her zaman byle davranrm. Her bir davran trnn yanna harflerle belirtilmi ifadelerden birini koyarak, bu davran hangi sklkta yaptnz belirtebilirsiniz. ( ) 1. Kanmak ( ) 2. Hasralt etmek ( ) 3. Sulu hissettirmek

( ) 4. Konuyu deitirmek ( ) 5. Eletirmek ( ) 6. Akl okuyuculuk ( ) 7. Tuzak kurmak ( ) 8. ma etmek ( ) 9. Barda tarmak ( ) 10. Tedirgin etmek ( ) 11. akaya bomak ( ) 12. --Yaraya-- dokunmak ( ) 13. Deimeye izin vermemek ( ) 14. Yoksun brakmak ( ) 15. Yardm esirgemek 1. Sizin yakndan tandnz bir kimseye bu blm okutun ve sizin davrannz yukardaki akland biimde deerlendirmesini isteyin. Sizin ve yakn dostunuzun deerlendirmeleri birbirini tutuyor mu? 2. Bir hafta sreyle, kzgn olduunuz zaman nasl davrandnz gzleyin. Kendinizi deitirmeye zorlamadan, ne yaptnz sadece gzlemeye aln. 3. Kzdnz zaman yaptnz davran, karnzdaki kimseyle aranzdaki ilikiyi nasl etkiliyor? Gelitirip glendiriyor mu? Yoksa zayflatyor mu? YAPICI TARTIMA Yapc tartma, ou kimsenin eski alkanlklarna ters den bir anlay ve davran biimini ierir. Bu farkl anlay ve davran baarl bir biimde uygulayabilmek iin, yapc tartmann temel aamalarn titizlikle uygulamak gerekir. Tartmann yapclk amacna ulaabilmesi iin, yapc tartmann her aamas gereklidir. Bu aamalardan biri atlanrsa, asl ama olan yapclk yerine, ykclk ortaya kar. Yapc tartma yntemi, birok kez denendikten sonra, alkanlk

haline getirilebilir. Byle bir tartma alkanln elde eden kimse, gerekli grd zaman baz aamalar atlayabilir. Yapc tartma, sizin iin nemli bir kiiye kar duyduunuz kzma, krlma, rahatsz olma gibi duygularnz, onunla paylaarak birbirinizi daha iyi anlama, birbirinizi daha gereki biimde tanma amacyla kullanlr. Birbirlerine kar duyduklar kzgnl, krgnl ve rahatszl belirtmeyen kimseler, genellikle iki nedenden tr bunu yapamazlar. 1. Kaybetne korkusu: Kii, krgnlk ve kzgnlk gibi olumsuz duygularn karsndakine belirttii zaman, kendisi iin nemli olan bu kimseyi kaybedeceinden korkar. Bu korkunun altnda u anlay yatar: Birbirleri iin nemli olan ve yakn ilikiler iinde bulunan kimselerin, birbirlerine krlma ve kzgnlk gibi olumsuz duygular duymamalar gerekir. Byle duygularn varl, ilikinin sonu demek olduundan, u, veya bu nedenle gelise bile kardakine gsterilmemelidir. 2. Kt insan olma korkusu: Bu korkunun temelinde yle bir inan yatar: yi ve olgun bir insan kzmaz ve krlmaz. Kzan ve krlan insan kt ve zayf bir insandr. Bu korkular temel alan bir anlay tarz kzma, darlma gibi olumsuz duygular, sanki bunlar gerek yaamn bir paras deilmi gibi insan ilikilerinden karr; bu duygularn bir yana itilmesine, bastrlmasna ve yadsnmasna, inkar edilmesine yol aar. Oysa olumsuz duygular da, olumlu duygular gibi, yaamn ayrlmaz bir parasdr. Yaamlarnn gerek bir parasn birbirinden saklayan; birbirleriyle bu yanlarn paylamayan iki insan yakn bir iliki kuramaz. Bu nedenle, olumsuz duygular yapc bir tartma iinde paylaabilmek, yakn ilikinin domas iin gereklidir. NEDEN YAPMACIK GELYOR? Toplum yaamnda --yapc tartma--ya pek rastlanmadndan, bu eit bir tartma yadrganr, hatta biraz yapmack ve dzmece saylabilir. Her eyden nce --yapc tartma--, bir szck grubu olarak insana elikili bir ifade olarak grlyor. --Tartmann da yapcs olur mu?-- diyesi geliyor insann. imdiye kadar evremizde, yetitiimiz bydmz ortamda, kiilerin tartarak uzlatklarn, anlatklarn ve beraberce bir ey rettiklerini grmeye pek almadk. Tartmalarn amac ounlukla kardakini ypratmaya, krmaya ya da hn almaya yneliktir. Tartmay olumlu ynde kullanmaya alk olmayanlarn, yapc tartma kavramndan --tuhaflk--, --yapmaclk-duygusu edinmeleri doaldr.

Silifke'de ortaokulu bitirdikten sonra, liseye gidebilmek iin Ankara'ya ilk geliimde, insanlarn evde masa etrafnda atal bak kullanarak yemek yemeleri bana --tuhaf-- ve --yapmack-- gelmiti. Doal olan, yere alan sofra bezinin evresine bada kurarak oturmak ve bazlamayla dkmlayarak yemei elle yemekti. New York'ta 180 katl Empire Building'e ktmda, bu binann --doal-- olmadn hissettim. lk operaya gidiimde yine ayn --tuhaf-- ve --yapmack-- duygusundan kurtulamadm. Yabanc dil renirken, yabanclarn konuma biimlerini --tuhaf-- bulurdum. Askere gittiim zaman ilk devreler askeri giysiler, yry biimleri, selam veriler, bana hep --tuhaf-ve --yapmack-- gelmiti. Bir sre sonra bana tuhaf gelen ynlerin --askerlik dzeni--nin doal bir paras olduunu ve bunlar bana --tuhaf-- gelmemeye balaynca askerlii renmi saylacam anladm. Yeni bir yzme stili, yeni bir konuma biimi, yeni bir fikir dzeni ilk balarda bana hep --tuhaf-- ve --yapmack-- gelmitir. Bu --tuhaflk-duygusuna kendimi kaptrdm zaman --yeni--yi deneyemedim. Yeniyi deneyemediim zaman da, yaamma yeni bir boyut, bir canllk getiremedim; ancak --eski--yi srdrebildim. Bu yenilik ve tuhaflk duygusundan kurtulmak yeterli deildir; birbiri iin nemli olan iki insan arasnda yapc tartmay gerekletirebilmek her eyden nce karlkl iyi niyete ve gvene ihtiya vardr. Birbirinin iyi niyetinden kukulanan iki birey, yapc tartmann gerektirdii karlkl gven ortamn oluturamadklarnda, yapc niyetle balayan bir tartma bile ksa sre iinde ykc bir tartmaya dnr. Yapc tartmann gerektirdii karlkl iyi niyet ve gven kadar nemli bir dier koul da, kiilerin birbirlerini eit ilikiler iinde grmeleridir. Beinci Blm'de tarttmz gibi, eit ilikiler iinde olan kiiler, eit sz haklar olduunu kabul ederler. Kiilerin eit sz hakk olduu gr temel alnmazsa, yapc tartma mmkn olamaz; bu durumda, --stn-- olduunu dnen kii, dierine gr ve dncelerini dikte eder. Kocann --kk tanr--, kadnn --sa uzun akl ksa-- kabul edildii bir aile iinde, kar koca arasnda yapc tartmay dnmek bile okura gln gelebilir. Yapc tartmann aamalarna gemeden, unu da belirtmekte yarar vardr: Karlkl iyi niyet ve gven ortam iinde, eit sz hakk olan insanlar arasnda gerekletirilebilen bu tartma tr, gnlk yaamda her zaman ve her yerde uygulanamaz; nk zerinde dnmek ve hazrlanmak iin zaman gerekir. Yapc tartma, kiinin, yaamndaki --nemli kiiler--le olan ilikileri aksad zaman uygulanacak bir yntemdir. rnek olarak, eleri boanmaya kadar gtrebilecek kar koca atmalar ve iten atlmaya yol aabilecek ynetici ynetilen ztlamalar gsterilebilir.

Btn --tuhaf-- ve --yapmack-- grnmne ramen yapc tartmay deneyeceinizi umuyorum. Sz konusu olan, iki insann duyurucu ve mutlu bir biimde beraber olmasysa, herhalde bu --yeni-- tartma biimini denemeye deer. Bu beraberliin salkl olmas, sizin i hayatnzdaki baarnz, ocuklarnzn iyi yetimesini etkiliyorsa, --yapc tartma--y denemekten niin ekinesiniz? YAPICI TARTIMANIN AAMALARI Birinci aama: Sorun hakknda dnmek Karnzdaki kiiyle iletiime gemeden nce, kendi kendinizle iletiime gemeniz gerekiyor. u anda sizi rahatsz eden iinizdeki duygunun zmlemesini yapmaya aln. Karnzdakine gerekten kzgn msnz, yoksa kskanlnz karnzdakine kzgnlk halinde mi yanstyorsunuz? Savunucu iletiim konusunda incelenen savunma mekanizmalarndan birini kullanyor olabilir misiniz? Duyduunuz olumsuz duygunun niteliini kesin olarak saptamaya aln. Bunu yapmak iin acele etmeden, bir ya da iki dakika bekleyin, iinizde ne olup bittiini anlamak amacyla kendi kendinizi dinleyin, uygun ortam varsa, bir yere oturup gzlerinizi kapamak size yardmc olabilir. Ben kendi zerimde gzledim; gzlerimi kapatarak gzlemlediim zaman duygularmla daha kolay temasa geebiliyorum. Bu sizin iin de geerli olabilir. Duygunuzun nitelii hakknda bir fikir sahibi olduktan sonra, sizi kzdran, kran ya da zen eyin ne olduu konusunda mmkn olduu kadar ak seik tehis koymaya aln; genel ifadeler dzeyinde kalmayn. rnein, --evin ii ok dank;-- genel bir ifadedir. Oysa, --Sabah kahvaltsndan kalan kirli tabaklar mutfakta kalm,-- demek, nceki ifadeye oranla daha ak seik, zeldir. kinci aama: Tartma zamannn saptanmas Ykc tartmalar ou kez iki kiinin tartmak iin uygun bir zaman seememesinden kaynaklanr. iftlerden birisi kark bir ruhsal durum iinde bulunabilir. Ya da rahat rahat konuyu tartacak zaman bulunmayabilir; o anda yapmas gereken daha ivedi bir ii olabilir. Bazen yorgunluk ya da baka tr kiisel bir sorunla kafas megul olan birey, karsndakini tam anlamyla dinleyecek durumda olmayabilir. Bu tr nedenler dolaysyla, yapc tartma iin her iki kiiye uygun bir zaman ayarlamak gerei vardr. Yoksa iyi niyetlerle yapc bir amala balanm olunan tartma, kolaylkla ykc bir tartma haline dnebilir.

Birinci aamada belirtilen ilemi yaparak, sizi gerekten neyin rahatsz ettiini ak seik anladktan sonra, ilgili kiiyle uygun olan bir zaman semeyi denemelisiniz. Bu zaman ayarlamasn yaparken, --Beni rahatsz eden bir konu var, bu konuda seninle konumak istiyorum. Bana ayrabilecein uygun bir zamann var m?-- eklinde sorarak durumu karnzdakine aabilirsiniz. nc aama: Sorununuzun ifadesi Bu aama nemlidir: Sizi rahatsz eden duyguyu ak seik ve yaln olarak ifade edemiyorsanz, karnzdaki byk bir olaslkla sizi anlayamaz ve Dokuzuncu Blmde tartlan savunucu mekanizmalardan birine bavurur. Sizi rahatsz eden birok nokta varsa, tartmay yapc bir biimde devam ettirebilmek iin, sizin anzdan en nemli olan sadece bir sorunu ele aln. fadeniz iki yn iermelidir: -Sizi rahatsz eden davrann bir tanm, -Bu davrann sizde uyandrd en belirgin duygu. Aadaki kalp ifadeyi rnek olarak verebiliriz: --Beni rahatsz eden ey benimle alay etmendir ve sen bunu yapnca sana krldm hissediyorum.-Byle yapmakla karnzdakine alm ve duygularnz olduu gibi paylam oluyorsunuz. Kzgnlk iinde davranan insanlar, genellikle, ne hissettiklerini sylemeden, kardakini sulamaya ynelirler. Kardaki sulandn hissedince savunucu bir tutum iine girer ve sizi dinlememeye balar. Akl, size nasl kar koyacayla megul olmaya balar. Bu aamada karlalan nemli bir engel, dil araclyla alabilir. Kardakinde --sulanma!-- izlenimi yaratmamak iin, ben dili kullanlr. Ben dili, kiinin kendini rahatsz eden davrann tanmn yapan ve bu davrann kendisinde nasl bir duygu uyandrdn ifade eden syleyi biimine verilen addr. Yukarda verilen rnek ifade kalb, ben diline uygun der. Sen dili, --Sen ne kadar kaba bir insansn;-- --Ne kadar aklszca i yapyorsun;-- --Sende hi terbiye yok mu?-- gibi ifadelerle kardakini yarglamaya ve sulamaya ynelen bir dildir. --Sen usun!,-- --sen busun!-gibi ifadeler hep --sen-- kelimesiyle balad iin, byle bir tutum iinde kullanlan dile sen dili ad verilir. Ben dili ile sen dili arasndaki en nemli fark udur: Ben dili, konuan kiinin kendi i dnyasndaki duygular ifade eder ve bu duygularn

tesinde herhangi bir sulama ve yarglamaya gitmez. Sen dilindeyse sulama ve yarglama arlk tar. Yapc tartmaya girmek sizin iin nemliyse, yargsna gvendiiniz bir, yaknnza, syleyeceklerinizi nceden dinletip, sylediklerinizin ben ya da sen dili olarak alglanp alglanmadn denetleyebilirsiniz. Daha nceden denetlemeyi salk veriimizin nedeni, kzgnlk annda hep sen dilini kullanmaya alk olmamzdr. Bu alkanlk o denli bir paramz haline gelmitir ki, kzdmz zaman farknda olmadan bu dili kullanveririz. Drdnc aama: Anlalp anlalmadnz denetleme Sizi rahatsz eden davran tanmlayp, bu durumda kendinizi nasl hissettiinizi ifade ettikten sonra, karnzdaki duyduunu tekrar etmelidir. Burada iki evre sz konusudur: (1) Sizi iiten kii (einiz, arkadanz, nianlnz vb.) sizin sylediinizi yle tekrar edebilir: A : --Ben konuurken srekli szm kesiyorsun. Szm kesmen beni kzdryor!-B : --Sen konuurken srekli szn kesiyorum. Szn kesmem seni sinirlendiriyor.-Bu evrede karnzdakinin konumanz tekrar ederken syledii szler sizi tatmin etmemise, sizi rahatsz eden konuyu yeniden dile getirin ve karnzdaki sizi aynen tekrar edinceye kadar bu ilemi srdrn. (2) Tekrar ilemi bittikten sonra, karnzdaki sizin sorununuzu kendi anlad biimde yeniden syleyecektir. Burada bir yorum sz konusu deildir; sadece sizin sorununuzu kendi kelimeleriyle ifade edecektir. Yukardaki rnee devam edelim: B, A'nn szn aynen tekrar ettikten sonra yle der: --Yani senin konuman bitirmene hi frsat vermiyorum; hep ben sze balyorum. Ve bu davranmdan rahatsz oluyorsun, fkeleniyorsun.-nsanlar birbirlerine kzgn olduu zaman, yanl alglamalar kolaylkla iin iine girer; bu yanl alglamalar ortadan kaldrdktan sonra, yapc bir tartma temeli kurulabilir. Bu temeli salamak iin anlalp anlalmadnz yukarda anlatlan biimde, iki evrede

denetlemekte yarar vardr. Denetleme zamannz alacaktr; bu nedenle sabrszlanabilirsiniz. Fakat deneyler gstermitir ki, denetlemeye verilen zaman israf deildir ve sonunda mutlaka daha kazanl klmaktadr. Bu zaman verilmedii takdirde, yapc tartma ou kere amacna ulaamaz. Bu aamada unutulmamas gereken bir baka konu da, karnzdaki sizin sylediinizi nce aynen, daha sonra kendi ifadesiyle tekrar ederken, onun iyi niyetli bir aba gsterdiini unutmamanz ve bu abasndan dolay karnzdaki kiiye teekkr etmenizdir. Bir baka deyile, karnzdaki sizin sylediinizi aynen sylemeyi baardnda, hemen arkasndan, --Evet, teekkr ederim;-- gibi bir ifade kullanabilirsiniz. Tabii bu teekkr ifadesi bir glmseme, dokunma gibi szsz olarak da ifade edilebilir Beinci aama: steinizin ne olduunu dnme ve altrma yapma u ana kadar, karnzdakine sizi neyin rahatsz ettiini ve bu sz konusu davran yapt zaman nasl hissettiinizi sylediniz. imdi sra, karnzdakinden nasl bir isteiniz olduunu sylemeye geldi. Bu aamada, basit gibi grnmesine ramen, dikkate alnacak baz nemli ynler vardr. Her eyden nce karnzdakinden nasl bir deiiklik istiyorsunuz? Bunun iyice bilincine varm durumda msnz? stemi olduunuz son derece basit bir davran deiikliinden, kiinin gerek benliini ilgilendiren duygusal ynden ok ykl, zbenlii tehdit edici bir davrana kadar uzanabilir. Kiiden ne istediinizin gerekten farknda msnz? Bu isteiniz karnzdakinin yaamnda nasl bir deiiklik yapacak? Demek ki, bu aamada iki evre var: Bir tanesi kendi ynnzden ne istediinizin farknda olmak ve bu isteinizi ak, seik bir biimde syleyebilecek duruma gelmek: kincisiyse bu isteinizin karnzdakinin yaam ve kiilii iinde ne anlama gelebilecei hakknda biraz duyarllk kazanmak; bir baka deyile, sizin istediiniz deiikliin karnzdakine ne ifade ettiinin iyice farkna varmak! Ne istediinizin bilincine varp, ayn zamanda bunun karnzdaki iin ne anlama geldii hakknda bir duyarllk kazandktan sonra, imdi sra, bu istein karnzdakine yaln ve ak seik bir biimde, sadece zerinde tartlmak istenen soruna dnk olarak ve yine yalnzca o sorunu belirterek ifade edilmesine gelmitir. neminden dolay, isterseniz ifadeyi, bir nc kiinin nnde nceden deneyip, geri-iletim alnz. Daha nce verilen rnee devam edersek:

A : --Ben konuurken szm kesmeni istemiyorum. Konumana balamadan nce bana, --szn bitti mi?-- diye sorman istiyorum,-ifadesi kesin bir dilei ortaya koyar ve br insan byk skntya sokmadan uygulanabilecek bir ierii vardr. Altnc aama: steinizin anlaldn denetleme steinizin ne olduunu ifade ettikten sonra, bu isteinizin anlalp anlalmadn denetlemeniz gerekir. Onun iin drdnc aamay, baka bir deyile, sorununuzun anlalp anlalmadn, denetlemelisiniz. Karnzdakinin istediinizi anlamas, onun bu istei kabul etmi olmas anlamna gelmez. Karnzdaki isteinizi anlamay baarmsa, bu abay u veya bu biimde tanmal ve teekkr etmelisiniz. Yedinci aama: Sorunuzu sorma Artk bu noktada karnzdaki sizi neyin kzdrdn ve bunu deitirmesi iin ne istediinizi biliyor. Artk size sorunuzu sorma kalmtr. Sorunuz ksaca, --stediimi yapacak msn?-- olabilir. Ya da bu anlama gelen bir baka soru da sorabilirsiniz. Sekizinci aama: Cevaba karar verme imdiye kadar, karnzdaki size bir cevap verme olanana sahip olamad. Sizin sorunuz zerine, artk o cevap vermek durumundadr. Nasl bir cevap vereceine karar vermeden nce, karnzdakinin bir zaman sresine gereksinmesi olabilir. Sizin isteinizi olduu gibi kabul edebilir, tmden reddedebilir ya da ksmen kabul edebilir. Bakarsnz, bsbtn yeni bir neri getirebilir ya da kzabilir, arabilir de... Ancak nemli olan onun kendini rahat hissedecei bir karara varmasdr. Rahat hissetmeyecei bir karar verirse, zamanla alm olduu karardan farkl davranmaya balar; o zaman da birbirinize karlkl gvenin sarslmas gibi daha nemli baka trden sorunlar ortaya kabilir. Bu nedenle, karnzdakinin cevap vermeden nce zaman istemesine itiraz etmeyiniz, tersine onu tevik ediniz. Dokuzuncu aama: Soruya cevap verme Bu aamada her ikinizin de kabul edebilecei bir cevaba ulamak nemlidir. Bu, pazarla girip, birinizin isteini dierine zorla kabul ettirmesi demek deildir. Her ikinizin de kabul edebilecei ve rahatsz olmayaca bir zm bulmak asl amatr. Sizin sorununuza verilen cevab tartrken, her aamada, karnzdakinin sylediini doru anlayp anlamadnz kontrol etmeyi

unutmamanz gerekir. Bir anlama noktas bulamyorsanz, etkileime bir sre ara vermek yararl olur. Daha sonra konumay kaldnz yerden srdrmek zere bir buluma zaman saptamalsnz. Onuncu aama: Gzden geirmek iin bir araya gelmek Belirli bir anlamaya vararak dokuz aamay da baarabilmiseniz, bu kararnz birka gn uyguladktan sonra, ne hissettiinizi paylamak zere bir araya gelmelisiniz. Belki de, bu karar iyi niyetle uygulamak istediiniz halde, kararn sizi rahatsz eden yanlarnn farkna varm olabilirsiniz. Ya da, daha doyurucu baka bir zm bulmu olabilirsiniz. Geen zaman iinde ne hissettiinizi gzden geirmek iin bir araya gelmeniz, her ikinizi de bir zorlama olmadan memnun edecek bir zne varmanz daha da garanti altna alr. Sizin iin nemli bir insanla yapc tartmay gerekletirebilmi olmanz, bu kiiyle ilikinize yeni anlamlar getirebilir. Her eyden nce, sizi rahatsz eden sorunu her ikinizi de memnun edecek biimde zebilmi olmanz, nceki gergin duruma oranla, ilikinizde bir rahatlk ve zgrlk salar. Ayrca aranzdaki nemli bir sorunu yapc bir tutum iinde ele alabilmi olmanz, birbirinize kar duyduunuz iyi niyet ve gveni perinler. Btn bunlarn tesinde de, birbirinize eit sz hakk tandnz, klasik deyimiyle, birbirinize --karlkl sayg-- duyduunuzu kantlar. BOALMAK Baz anlar, kzgnlk o dereceye gelmi olabilir ki, insan o anda sadece kzgnln dile getirmekle ilgilenebilir, nk baka hibir eyi dnebilecek halde deildir. Bu durumda olan bir insann yukarda anlatlan trden yapc tartma aamalarn adm adm, soukkanllkla izlemesini beklemek gereki deildir. Kzgn olan kimse, kzgnln bastrmaya alarak yapc bir tartmaya girmek istese bile, bu davrann salkl bir tutum olduu sylenemez. nk, kiinin iindeki kzgnlk duygusu bastrlamayacak bir iddete ulam olabilir. Bu iddette bir duyguyu bastrmak zordur, ancak bir --nazik kii-- maskesi takmakla, kii kzgnln bastrm gibi grnr. Ne var ki, maske takm bir kiinin yapc bir tartmaya girmesi olanakszdr. Yapc tartma iin kiilerin gerek olmas, maskelerinden kurtulmu olarak kendi i benlikleriyle etkileimde bulunmalar zorunludur. Maskeli olarak yapc tartmaya girimek bir tek sonu dourur: Etkileimde bulunan kiilerin birbirlerine kar duyduklar gven zayflar. Gvensizlik duygusunu gelitirecek bir etkileimde bulunmak yerine, iindeki kzgnl karsndakine gstermek daha salkl bir davrantr. Kzgnln, fkenin --boalmas--, gerginlii azaltarak,

daha yapc bir tartmaya girme olana hazrlar. Boalma olay, etkileimde bulunan her iki kii tarafndan da bilinirse, krc ve ykc etkileri nlenebilir. Onun iin boalma durumunda olan birey, karsndakine bunun bir boalma olduunu, u ya da bu biimde batan ifade etmeye zen gstermelidir. Bunu bir jestle ya da bir iki kelimelik bir szle yapabilir. Uzun zaman birbirlerini tanyan kiiler, karsndakinin hangi duygusal durumda olduunu hemen anlayabilir; ne var ki, yakndan tanmayan kiiler iin bu zor olabilir. Ve bu nedenle de, mantkl dnemeyecek kadar fkeli ya da gergin olan kimsenin, byle bir duygusal durum iinde olduunu karsndakine, --u anda ok fkeliyim,-- gibi bir ifadeyle belirtmesi, zor olmasna ramen, byk yararlar salar. Bu bir anlamda, eitim ve benlik disiplini sorunudur; kendini eitebilmi kii boalma sresince bile elden geldiince --ben dili--ni kullanmaya abalar. Boalma sresince sulayc --sen dili--ni kullanmak, sonradan yapc tartma ortamna girmeyi gletirir. KAYBEDEN YOK YAKLAIMI N AAMALAR Kzgnlk ve engellenme duygusu, farknda olunan ya da olunmayan atmalardan kaynaklanr. Sadece ksa sreli duygusal gerginlikleri deil, uzun sreli atmalar zmek de, yaamn nemli bir parasdr. Yukarda, kzgnlk ve krgnlk duygularnn ifadesinde ve bir zme ulamasnda gereken basamaklar inceledik. Aada, uzun sreli atmalarn zmn inceleyeceiz. atma deiik nedenlerden kaynaklanabilir ve zmne iki temel tutum iinde yaklalabilir: (1) --Ben kazanacam, o kaybedecek;-(2) --Her ikimizin de sonutan memnun olmas gerekir.-Birinci yaklama kazanma ve kaybetme, ikinci yaklama kaybeden yok yaklam adn verelim. Eer yaklam, --ya kazan ya da kaybet-- tutumu iine yaplyorsa, iki kiiden biri mutlaka varlan sonutan honut olmayacaktr. Byle bir tutum iinde en gl olan, en ok srar eden, en hileli davranan ste kar. Bu durumda --kazanan--, byk bir olaslkla, karsndakinin saygsn, gvenini ve iyi niyetini --kaybeder--. --Ya kazan ya da kaybet-- tutumu bu adan incelendiinde, --kardakini kaybetme pahasna-- tartmann kazanld grlr. --Kardakini kaybetmek istemiyorsak, nasl bir yol izleyeceiz?-- zlenecek bir yol vardr ve buna --kaybeden yok-- yaklam ad verilir.

Kaybeden yok yaklam u ekilde iler: Bir atma konusu ortaya kt zaman, taraflardan her biri sadece kendi isteinin yaplmasna olanak verecek bir zmde srar edecek yerde, her ikisi de yaratc bir biimde, iki taraf birden tatmin edecek bir zm yolu bulmaya alrlar. atmay zebilecek deiik yollar dzenli bir biimde gzden geirilerek bu gerekletirilebilir. Aada Thomas Gordon'dan (1970) esinlenerek alt aamal bir --kaybeden yok-- yolu neriyorum. Birinci aama: atmay tanyn Sizce sorun nedir? Bu konuda kendinizi nasl hissediyorsunuz? Burada --ben dili-- kullanmay ve her ikinizi de memnun edecek bir zme ulama tutumu iinde olduunuzu belirtmeyi ihmal etmeyin. kinci aama: Birok zm yolu ortaya koyun Be ya da on dakika gibi belirli bir zaman sresi iinde aklnza gelen areleri, iyi ya da kt, mmkn ya da deil gibi szgelerden geirmeden, olduu gibi ortaya koyun. Bu aamadaki asl ama, sorunla ilgili olabildii kadar ok sayda zm yolunu bir liste halinde ifade edebilecek duruma gelmenizdir. Kiiler kafalarndakini hibir szgece tabi tutmadan, olduu gibi dkmelidirler. nc aama: zm yollarn deerlendirin Bu aamada her zm yolunu deerlendirerek, bu zm yollarnn her birinin ne kadar tatmin ettiini tartacaksnz. Bu evrede kiilerin drste dncelerini ifade etmeleri nemlidir. Bir zm tarzn istemedii halde karsndaki memnun olsun diye kabul etmek, iki kiinin arasndaki ilikinin sal bakmndan sakncaldr. Drdnc aama: En iyi zmde anlan u ana dek btn seenekleri gzden geirmi bulunuyorsunuz. imdi her ikinizi de en ok tatmin eden zmde karar klmann zamandr. Bu karara ulatktan sonra, zmn ne anlama geldii bir kez daha her iki kii tarafndan ifade edilir. Bu zm denemeye koyma arzusu her iki tarafa belirtildikten sonra, sra bundan sonraki aamaya gelir. Beinci aama: zm uygulamaya koyun Bu evrede zmn ayrntlarn konumaya balarsnz. Burada ayrntlardan kastedilen, zm uygulanmaya konduunda, her iki tarafa ne gibi uyarlamalar ve ayarlamalar yaplmas gerektiinin konuulmasdr.

zm bir planlamay gerektiriyorsa, bu plan yapmann zaman imdidir. nemli olan, plan yapld zaman her iki tarafn da bu plan ayn biimde anlamasdr. Eer zm bir para miktarn ieriyorsa, parann miktarn ak seik ekilde belirtmenin sras yine bu aamadr. Burada zerinde durulmas gereken nokta, zmn uygulanmaya geebilmesi iin gerekli ilemlerin her iki kii tarafndan anlalm olmasdr. Altnc aama: zm gzden geirin Bir zmn gerekten uygulanabilir ya da uygulanamaz olduunu denemeden anlamak zordur. zm bir sre uyguladktan sonra, gzden geirmek zere bir araya gelmekte byk yarar vardr. Byle bir gzden geirmeden sonra, zm tarznda baz deiiklikler nerilebilir. Hatta yle bir durum olabilir ki, zm her ikiniz de tatmin edici bulmayp, sorunu yeniden gzden geirmek gereini duyabilirsiniz. nemli olan, sorunun altnda ezilmek yerine, her ikinizi de honut edecek bir zme ulancaya kadar yaratc bir biimde sorunla uramaktr. SZN KISASI ster aile ilikileri, ister i ilikileri erevesinde olsun, uzun sre birlikte olan iki kiinin aralarnda srtme ve atmalarn kmas doaldr. Doal olmayan, bu atmalarn ilikiyi bozmas ve ypratmasdr. Ykc tartma kkten beri evrede grerek renegeldiimiz ve ou kimselerde kkl bir alkanlk halinde yerlemi bir davran biimidir. Aralarnda kan sorunlar, bireyler bu tr yaklamla ele aldklarnda, elde edilen sonu genellikle olumsuzdur. Yapc tartma ve iyi niyet, karlkl gven ve eit sz hakk ortamnda gerekleebilir. Byle bir ortam uzlamaya varabilmek iin zorunlu, ne var ki, yeterli deildir; yapc tartma tutumunu uygulayabilmesi iin, bireyin kendini bilinli olarak eitmesi gerekir. ::::::::::::::::: 9 letiim ve Toplum nsan ancak ilikileri iinde varolabilen bir yaratk olduundan, insanlarn dnebilme, dndn karsndakine anlatabilme yetenei, toplumsal yaamn temelini oluturur. nsanolunun dnce ve duygu alveriini kstlamak ya da geniletmek onun yaam biimini deitirir. amz bu tr bir deiime, bu alveriin genilemesine tank oluyor. Bu deiim, simgelerin ve mesajlarn youn bir biimde retilmesinden ve geni bir alana yaylabilmesinden

kaynaklanmaktadr. letiim teknolojisindeki gelimeler kadar hibir teknolojik bulu yaam biimini, bireylerin bilinlenmesini ve toplumsal davranlarn etkilememitir. Amerikal Kitle letiim uzman Thayer, konuyu yle zetler: --Azdan aza hikayeciler araclyla, bir kuaktan dierine aktarlan bilgi, yaznn icat edilmesiyle kitaplar araclyla aktarlmaya balad. Matbaann icad ve okur yazarln yaygnlamas, bugnk karmak sanayi toplumunun tabann oluturan bilgi alveriinin ortaya kmasn salamtr. Bugn, uzaydaki uydular araclyla, dnyann her yerinin birbirine baland bir ada yayoruz; herhangi bir lkedeki olay, dakikalarla saylabilecek zaman sresi iinde, btn dnya renebilmektedir. Toplumun modernlemesi, karmaklamas orannda, insan ilikilerinin saysnda bir artma olmutur; bir gn iinde yzlerce ilikiden oluan bir ilikiler a iinde yayoruz. Byk bir kentte, bir kiinin gnde ortalama bin be yz kadar mesaj ald, bir baka ifadeyle, gnde ortalama bin be yz kez bir kimse ya da kimseler tarafndan dikkati ekildii, bir eyler yapmas istendii, olumlu ya da olumsuz eletirildii, gldrld, dndrld hesaplanmtr.-Sanayi ncesi toplumlarda, ancak fiziksel gle ulalabilen kimselerle iletiim kurabilirdi. Yrme mesafesinde oturan mahalledeki kiiler, ayn kasabada oturan yaknlar, akrabalar, dostlar, komular en youn iliki kurulan kimselerdi. letiim aralarnn gelimesi, iliki evresini ok geniletmi bulunuyor. Artk kasaba, kent ya da lke snrlarn aan arkadalklar ve dostluklar kurulabiliyor. Ayn binada oturan komunun annesinin ld bilinmeyebilir, ne var ki, Amerikal bir mzisyenin geirdii trafik kazasndan haberdar olunur. lkel yerleim toplumlarnda --mahalleli olma-- byk nem tard. Mahallesinin namusunu, erefini korumak iin dvldn duymusunuzdur. Bugn kentin, hatta yurdun birok yerlerine dalm kimselerin oluturduu derneklerin, kurulularn yesi olmak, iki insan yaklatrabilmekte ya da uzaklatrabilmektedir. Ayn mahallede oturmann, artk pek anlam kalmam gibidir. Acaba iletiim olanaklarndaki bu art, geici bir zellie mi, yoksa srekli bir deiime mi iaret ediyor? Gelecein oku adl kitabyla n yapan Amerikal sosyolog Alvin Toffler, zaman boyutu iinde bilimsel ve teknolojik geliimin hzn incelemitir (Toffler, 1970). Toffler, insanlarn dnya yznde varoluunu kantlayan belgelerin elli bin yl ncesine kadar gittiini syler. Her biri altm iki yl olan bir yaam birimi kabul edilirse, bu elli bin yllk sre sekiz yz yaam birimiyle ifade edilebilr. Bu sekiz yz yaam biriminin en sonuncusu iinde meydana gelen bilimsel ve teknik deiiklikler, icatlar,

keifler, kendinden nceki btn yaam birimlerinde meydana gelen deiikliklere denktir. nsanlk alt yz elli yaam birimi boyunca maaralarda yaam, yalnz son yetmi birim boyunca yazy kullanr hale gelmitir. Basm makineleri, ancak son alt birim iinde kullanlmtr. Elektrik motoru, son iki yaam birimi boyunca kullanlmaktadr. nsanlk, ancak sekiz yznc yaam biriminde ilk kez tarmdan daha ok sanayiye arlk veren bir toplum kurmutur. nceleri, nfusunun yzde yetmi ya da sekseni tarmla urat zaman ancak doyabilen uluslar, imdi, nfusunun ancak yzde on beini tarm sektrne ayryor; nfusun geri kalan yzde seksen bei endstri, ticaret, eitim ve ynetimle urat halde, beslenme konusunda herhangi bir sorun kmyor. Bylece insanlar, doal gereksinimlerini karlamak iin, btn gnlerini bedensel almaya ayrma zorunluundan artk kurtulmu ve ticaret, endstri, eitim, sanat ve bilimle urama olana bulabilmilerdir. Bu ura alanlarndaki ilerlemeler, iletiim olanaklarn gelitirmi, iletiim ara ve gerelerindeki gelimeler de bilim, eitim, sanat ve ticaret alanlarndaki etkililiin snrlarn bytmtr. letiim olanaklarndaki bu geliim, en belirgin olarak kitle iletiiminde kendini gstermi ve toplumsal yaama yepyeni boyutlar eklemitir. imdi kiiler aras iletiimle, kitle iletiimi arasndaki farklara ksaca bir gz atalm. KLER ARASI LETM VE KTLE LETM Kiiler aras iletiim, kiilerin (kaynak ve hedef birimlerin) yz yze karlkl konutuklar durumlarda olur. Kitle iletiiminde kaynak ve hedef birimler kar karya gelmezler; gazeteler, dergiler, film, radyo ve televizyon kitle iletiiminin kanallarn olutururlar ve bu kanallar araclyla bir tek kaynak ok sayda hedefe geni bir alan ve zaman iinde ulaabilir. Yukarda belirtilenlerin dnda, kitle iletiimi, geri-iletim, iletiim ortam, ulam snrlamas ve etki ynlerinden, kiiler aras iletiimden farkllklar gsterir. Geri-iletim Kiilerin yz yze yaptklar konumalarda geri-iletim dorudan ve annda vardr: Kardakinin sylediklerinden, yz ifadesinden, sesinin tonundan, bedeninin duruundan, sylediklerimize nasl bir tepkide bulunduu anlalr. Ne var ki, kitle iletiiminde geri-iletim dolayl ve gecikmeli olarak vardr; baz durumlardaysa hi yoktur. Gazete ya da dergide yazs yaynlanan yazar, televizyondan konumas sunulan konumac, ancak kendisine gelen mektuplar, telefonlar ya da benzeri mesajlarla tepki alabilir. Filim yapcs, filim eletirmenlerinin yorumlar kadar, filmine gelen seyirci saysn da bir geri-iletim olarak deerlendirebilir. Bir baka deyile, kiiler aras iletiimde ift

ynl olma zorunluu vardr, kitle iletiiminde bu zorunluk yoktur; sadece iletim olarak, tek ynl kalabilir. letiim ortam Kiiler aras iletiimde iletiim ortam, yakn ilikilerin ortaya kabilecei zel, mahrem durumlardan, olduka yaplam resmi durumlara kadar geni bir yelpaze iinde deiiklik gsterebilir. rnek olarak, iki sevgilinin baa baa kalabilecei samimi bir ortamla, iki resmi kurulu arasndaki i grmelerinin yapld biimsel ortam verilebilir. Kitle iletiiminde, iletiim ortam ynnden bu denli eitlilik yoktur; iletiim ancak yaplam ve kurallar belirgin olan biimsel ortamlarda oluabilir. Bu nedenle, yazar ya da televizyon sunucusu, evde eiyle konuurken kelimeleri nasl kulland konusunda pek titizlik gstermezken, yazd yazda ya da televizyondaki sunu konumasnda, dikkatli olmak zorunluunu duyar. Ulam snrlamas Kiiler aras iletiimle ulalabilecek insanlarn says snrl olduu halde, kitle iletiimiyle ulalabilenlerin says hemen hemen snrszdr. Gazete, dergi, film, radyo ve televizyon araclyla ulalabilecek okur ya da dinleyici saysnn st snrn teknik olanaklar saptar; bu olanaklar da, amz iletiim teknolojisi erevesinde geni kapasitelere ulamtr. Sylediimiz sz bir odaya ya da bir alana toplam snrl sayda kimseler duyabildii halde, radyo ve televizyon araclyla, rnein, btn dnyadaki insanlara duyurabilme olanamz vardr. Etki letiim alannda yaplan aratrmalar, kiiler aras iletiimin tutumlarn deitirilmesinde, kitle iletiiminin ise bilgi aktarlmasnda daha etkili olduunu ortaya karmtr (Rogers, 1973). Bir baka deyile, yeni tutumlarn olumasnda ya da eski tutumlarn deimesinde yz yze yaplan konumalar; bilgi aktarmnn ar bast eitim kurumlarndaysa kitle iletiimi, daha etkili olur. Toplumumuz byk bir hzla deiiyor. Trkiye'nin toplumsal deimesinde kitle iletiimi kukusuz nemli bir yer tutar. Gazetelerin, dergilerin, radyo ve televizyonun Trk toplumunu ne ynde ve ne lde etkilediini aratrmak ve tartmak, temelde kiiler aras iletiimi kendine konu edinmi bu kitabn kapsamn aar. Bu nedenle kitle iletiiminin sosyo-kltrel deime ve toplumsal kalknmayla ilikilerine genel hatlaryla ve ksaca deinmekle yetineceiz. KTLE LETM VE SOSYAL KLTREL DEME

--Kitle iletiiminin toplumun deimesine katks var mdr?-- --Kitle iletiimi toplumu ve kltr hangi ynde etkiliyor?-- gibi sorulara ak seik cevap vermek sanldndan daha zordur. Toplumun deimesinden, --bireylerin dnce ve duygularn belirli bir ynde deitirme-- anlalyorsa, birinci sorunun cevab hem --Evet-- hem de --Hayr-- olabilir. Sz konusu toplumdan iletiim kaynaklarn denetleyen kiiler ve kurumlar, o belirli yndeki deiime taraftarlarsa ve bu amala yaynlarn srdrrlerse, zaman iinde toplumda istenilen ynde bir deime ortaya kabilir. Ortaya kabilir diyorum, nk, toplumun belirli ynde deimesini, sadece kitle iletiimi belirlemez; siyasal, askeri, ekonomik birok enin oluturduu karmak etkenler, bir ulusun siyasal ideolojisini, ekonomik yaklamn, eitim anlayn biimler. Eer toplum deimesi, belirli bir yn dnlmeden, --sadece deiim-- olarak anlalyorsa, o zaman, yukardaki sorulan ilk soruya daha rahat bir biimde --Evet;-- denebilir. nk, kitle iletiiminin getirdii yaygn etkileim, u ya da bu ynde, mutlaka bir --deiim-getirir. Kitle iletiimi, iinde yer ald toplumun; sosyal, ekonomik ve siyasal yapsndan soyutlanarak incelenemez. rnein, gelimi bir sanayi toplumunda yer alan kitle iletiimi ile, gelimemi ya da gelimekte olan bir toplumdaki kitle iletiimi arasnda, birok ynden byk farklar vardr. Toplumun ekonomik geliiminin yan sra, o toplumun ynetim biimi de (demokratik, totaliter, sosyalist ya da faist askeri cunta gibi) kitle iletiiminin ileyi biimini belirler. Gz nne alnmas gereken bir dier etken de, kitle iletiim kaynaklarn kimlerin ynettiidir; devlet ynetiyorsa baka, ticari amalarla zel giriim ynetiyorsa baka trl etkililik gsterir. rnein, ikisi de sanayi ynnden gelimi olan ABD ve Sovyetler Birlii'nde kitle iletiimi farkl biimlerde ynetilir: lkinde posta dnda telefon ve telgraf da dahil olmak zere gazete, dergi, radyo ve televizyon gibi tm kitle iletiim kaynaklar ve aralar zel irketlerin, ikincisindeyse devletin ynetimindedir. Trkiye bu konuda Avrupa devletlerinin izledii yolu semitir; gazete ve dergiler zel kurululara, posta, telgraf, telefon, radyo ve televizyon devlet ynetimine braklmtr. Kitle iletiimi Cumhuriyet dneminde toplumsal ve siyasal yaamda nemli bir yer tutmutur. Osmanl mparatorluu'nun son yllarnda aydnlar arasnda dnsel dzeyde kalan sosyal reformlar, Cumhuriyet'in kurulmasyla uygulanmaya konmu ve kitle iletiimi, gerekletirilen sosyal reformlarn yaygnlatrlmas amacyla bilinli bir biimde kullanlmtr. Cumhuriyet kurulduktan ksa bir sre sonra hkmet dil konusuna eilme gereini duymu, Trkiye Byk Millet Meclisi Kasm 1928'de yeni Trk Alfabesi'ni kabul etmitir.

Daha sonra, Trk dilini Arapa ve Farsa'nn etkisinden kurtarmak iin dilde arlatrma akm balatlm, bu konudaki aratrma ve uygulamalar yrtmek zere Temmuz 1932'de Trk Dil Kurumu kurulmutur. Uzun bir sre devletin ynetimindeki yayn faaliyetlerinin, rnein ders kitaplarnda, radyo ve televizyon konumalarnda kullanlan szcklerin --Ar Trke-- olmasna zen gsterilmitir. Bylece hem daha sade bir Trke yaratlmaya allm, hem de --Bat--ya almak isteyen bir lke olarak --Dou--nun etkisini tayan kelimelerden kurtulmak amalanmtr. Kitle iletiiminin etkisi toplumumuzda okur yazar saysndaki oala paralel olarak artm, bugn artk gazete ve dergi geni bir halk kitlesinin gnlk yaamna girmitir. Zamanla Cumhuriyet hkmetleri belirli bir plan erevesinde nce radyoyu daha sonra da televizyonu lke apnda yaygnlatrmlardr. ok partili demokratik ynetim biimini kabul eden Trk toplumu, basn zgrl konusunda youn bir mcadeleden baaryla kmtr. Trk devletinin adalama, zgrlk demokrasi iinde kalknma ve modernleme temel ilkeleri bugn geerliini ve gncelliini koruyan ilkelerdir ve Trk kamuoyu bu ilkelerin uygulanmasna dnk konulara duyarldr. Yukarda ana hatlaryla sz edilen sosyal reformlardan biri de Trk kadnnn toplumdaki yeriyle ilgilidir. Medeni kanunun kmasyla kadnlar yasa nnde erkeklerle eit haklara sahip olmu; eitim kurumlarna girerek, deiik mesleklerde --hayatn kazanma-olanana kavumutur. Ne var ki, yasal deimeler hzl bir biimde gerekletirilebildii halde, toplumsal normlar ve deerler o denli abuk deimez. nk sosyal idoller, sosyal deerler ve beklentilere bal olarak toplumsal yaamn nemli elerinden birini olutururlar. Bir baka deyile, bir sosyal deer ve buna bal olarak yeni bir sosyal rol oluturmadan, birey eski deer ve rolleri brakamaz; yoksa benlik bilincinde belirsizlik ortaya kar, --Ben kimim?-- sorusuna yant veremez duruma der. Trkiye gibi toplumsal deime ve kalknma sreci iinde bulunan toplumlarda, kitle iletiimi bireye yeni sosyal deerlerlerle rolleri retmede ve pekitirmede etkili bir ara olarak kullanlabilir. Her toplum, kadn ve erkein sosyal rollerini farkllatrmtr. Bir kadn nasl davranmaldr? Bir erkek ne zaman --erkeke-- davranm olur? Bunlar her toplumda geerlii olan sorunlardr. Farknda olmadan her Trk, yaam boyunca --Kadn nasl davranmaldr?---Erkek nasl davranmaldr?-- sorularnn yantlarn renmitir. Bunun yaratt beklentiler ou kez bilinli deildir. Refik Erduran'n toplumumuzda cinsiyete dayal rollerle ilikili aadaki yazs, cinsiyete bal sosyal rollerin ou kez farknda olmadmz baz ynlerini sergiliyor.

--yle bir haber bal grseniz ne dersiniz? --Polis 26 Babo Erkek Toplad.-Bunu yazann erkeklerle kpekleri kartrdn dnrsnz deil mi? nk insann tasmalanmas gerekmez ki, baboluundan sz edilebilsin. Ancak sahipsiz kpekler --babo-- olur ve kuduz yaylmasn diye --toplanr--. Gelelim geenlerde en byk gazetelerimizin birinin birinci sayfasnda kocaman renkli fotoraflar ve iri harflerle u balk yaymlanabildi: --POLS BR GECEDE 26 BAIBO KIZ TOPLADl-Buradaki kz szc ya kk dii vatanda anlamnda kullanlmyor. Resimlerde grld gibi, --toplanan-- vatandalarn ou yetikin kiiler. Yani gzaltna alnmalarnn nedeni yalarnn kkl deil, diilikleri. Haberde belirtildiine gre, son zamanlarda evlerinden kaan kadnlar ve ev kzlar oalm. Bunlar caddelerde babo dolarken stanbul polisi tarafndan --yakalanmakta--ymlar... Ben byle eyleri okurken gzlerime inanamyorum, bir kabusta binlerce yl ncesinin bir kle toplumuna dm gibi oluyorum. --Ev kzlar-- ne demektir? Uygar bir toplumsak kz ve erkek btn genlerimizin evi olmas gerekmez mi? Yaplan ayrma gre ev kzlarnn kart nedir? Yurdumuzda maara kzlar, da kzlar, bayr kzlar falan m var? Sonra, kadnlarn kzlarn evden kamas ve yakalanmas nedir? Hayvanlar ve sulu insanlar yakalanr. Mahpus ya da bal olmayan kii de kamaz zaten, bir yerden bir yere gider. Dii vatandalarmza insann biraz altnda yaratklar gzyle baktmz gnlk konumalarmzdan da bellidir. Siz hibir erkein bakasnn karsna katn duydunuz mu? Ama erkeklerimizin karlar baka erkeklere kaarlar. Sahipli hayvana benzeti, kimi zaman bsbtn aa kar deyimlerimizde. Kocaya --verilen-- kza --ban baladk-- deriz. Yasak uygulamalarn sorumluluunu bylece bir erkee aktaran ana baba rahat bir nefes alrlar. Gazete resimlerindeki kzlarn yzlerinde tyler rpertici bir isyan vard. Acaba onlar m babo, yoksa insan duygularn hie sayan

kafalar m tn tn?..-Cinsiyete bal rollerin getirmi olduu bir deer sisteminden sz edilebilir. rnein, toplumumuzda --erkek gibi kadn-- sz bir vg olduu halde, --kadn gibi erkek-- bir svg ifade eder. Cumhuriyet dneminde gerekletirilen sosyal reformlar sayesinde ekononk zgrln elde eden kadn, sadece erkee hizmet iin, onu memnun etmek nedeniyle yaratlm bir varlk olduu anlayn artk kabul etmez. Yasal ve ekonomik zgrln kazanan kadnlar, toplumun kendisine empoze etmi olduu geleneksel sosyal rollerin ve beklentilerin dna kma abas gsteriyor. Geleneksel kltr iinde Trk kadnndan beklenenlerin ne olduunu Aysel'in hikayesinden reniyoruz. Aysel, Adalet Aaolu'nun lmeye Yatmak adl romannn kahramandr. --Kardeim Semiha, sana nasl anlatsam bilmem. Ulu Atamzn bize at yolda medeni bir alem. Btn herkes kz demeden, erkek demeden orta yere kp ikier ikier birbirlerine sarldlar, dndler. Bizim orda msamerede oynadmz oyunlardan ok daha samimi. Sen ne dnrsn bilmem, ama bence, ben ok uygar buldum. Dndar retmenin o kadar abalayp da bize zorla yaptrd bir iin byle artk tabii bir ey oluu ok houma gitti. Fakat enitem, yanmza gelip de beni birlikte dans etmeye aran krmz sal bir olan azarlaynca ok utandm. Ne olsa enitem de benim yanlarnda emanet olduumu dnyor. Eve dnnce teyzeme, --babasnn bana pezevenk demesini istemem tabii-- dediini duydum, ki o da hakldr bir bakma. Ancak sen de bilirsin ki, biz kendimizi bildikten sonra ne olacak deil mi? ... --Bu yl Trke retmenimiz Sabiha hanm ok seviyorum. Galiba o da beni seviyor. Fakat tarih retmenimiz Nihal hanmdan ok korkuyorum. ok sert ve benim ok irkin giyindiimi sylyor: Salarm garpl bir kz gibi kestirmemi, alagarson yaptrmam istiyor. Fakat babam, bunu duymak bile istemez...---...Ulu nderimiz demi ki, --Bu dnyada ne varsa, kadnn eseridir.-Acaba Ulus Alan'ndaki ve Gven Park'ndaki heykelleri kadnlar m yapm? Bunu daha renemedim.---... Annem san ondle yaptrd. Fakat babam daha bartsn kartmyor...---Emin Efendi'nin byk olu, Aysel'i grmeye gelmedi. Onun yerine kk olu Ertrk gelip Salim Efendiye bir pusula verdi: --Kerimenizin

kyllerimizden Ali olanla gizli mnasebet kurmu olduu renilmi bulunduundan... Salim efendinin Hsng-zel'de tuttuu drt kiilik odadan o akam ykselen iniltiler neredeyse Hiroima'daki iniltileri, alamalar geti. Kocasnn zoruyla Fitnat hanm, kzn ok sktrd. Hibir ey renemedi. Hamamda gvdesini inceden inceye gzden geirdi. El deip demediini kefe alt. Bu kz bana gelen felaketin hi mi hi farknda deildi? Babasndan u yanda onca dayak yedi de bir alamad. Sanki stne geici bir ey ullanmt: Syrlp gidecei zaman bekliyordu. Kznn yerine Fitnat hanm bol bol alad. Kendine retildii ve kendine ve yapld biimde kzna duyduu sevgiyi iine gmd. --Krk ylda bir gezme, o da burnumdan geldi. Kaplcaya rezil olduk. --Kzmn ad kt...-deyip deyip alyordu. Artk kim bilir baka daha nelere alyordu. Adlandramad ince derin szlar...-... --Alain'in yle byk bir doallkla kendini kucaklayvermesi Aysel'i hi irkiltmedi. Tek dnce: Alain'le arkada olmam ne gzel. Gzleri kollarn, bacaklarn yemiyordu. Gzleri, --Sen bir ey anlamazsn-da demiyordu. Alain oysa, henz yirmi yanda. Neden sanki tekiler, kendi lkesinin genleri de byle deillerdl? Acaba neden Aydn, Alain gibi olamyordu? rnein, bir Tan Olay'n karlkl oturup sakin sakin, btn dorular ve yanllar tarta bie deerlendirmeleri, birbirini bylece oaltmalar iin ne eksikti? Eksik olanlar ortaya karmak ve deerlendirmek iin neden ille yabanc bir lkede bulunmak gerekiyordu. Mantk kitaplarnda onlar da dnme yntemlerini, doruyu saptama yntemlerini renmilerdi...-KTLE LETM VE TOPLUMSAL KALKINMA Dnya lkelerinde Toplumsal Kalknma Toplumsal kalknma, gnmz uluslarnn en belirgin ortak amacn oluturur. Birok corafi blgede, deiik ynetim iinde, farkl rklardan ve dinlerden olumu uluslar, ekonomik ve sosyal gelimeyi en hzl biimde gerekletirmek uras iindedirler. Dnya uluslarndan --gelimiler-- ve --gelimekte olanlar-- biiminde sz etmek, ekonomi ve sosyoloji alanlarnda alkanlk haline gelmitir. Gelimi lkeler, u ya da bu biimde sanayi devrimini geirmiler, gelimemi lkelerse byle bir olguyu yaamamlardr. Bat Avrupa'da sanayi devriminin yolu Rnesans'la balayan ortamdan geer; bu ortam iinde siyasal inanlarn ifade zgrl olumu, okur yazar oran ve eitimin nitelii ykselmi, ticaret ve sermaye art gereklemitir. Bilim ve teknoloji byle bir ortam iinde nem kazanm, icatlar ve keifler birbirini izlemitir. Avrupa'dan

Kuzey Amerika'ya g eden Avrupallar sanayi devrimini bu lkeye getirmilerdir. Daha sonra Japonya ve Sovyet Rusya kendi sanayi devrimlerini gerekletirmilerdir. Dnyann te ikisini oluturan uluslar imdi sanayi devriminin dnda kalm olmann kaybn gidermek zere youn bir kalknma hamlesi iine girmilerdir. Bu uluslarn ou neden daha nce bir kalknma abasna girmemilerdir? Neden imdi toplumsal kalknma uluslarn en nemli sorunlarndan biri olmutur? letiim ve ulam olanaklarndaki gelime, nedenlerden biridir. Uluslarn ynetici ve aydnlar, iletiim ve ulam olanaklarnn gelimesi sonucu, kalknm lkelerle youn bir ilikiye girebildiler. Radyo, telefon, televizyon teknolojisindeki gelimelerin yan sra, ulam alannda kendini gsteren kolaylklar, gelimi lkelerin yaam biimlerini gzler nne sermitir. Ynetici ve aydn kolayca gidip grebildii modern toplum yaamndan etkilenirken, kendi lkesindeki yurtta da, benzeri bir sre iinde yaplan yollar sayesinde kyden kente kolayca gelmeye ve kent yaamn grp renmeye balamtr. Dier bir neden de, bloklaan dnya siyasal ortamnda her bir blokun kendine yanda bulma abasdr; bulduu yandalarn ekonomik ynden glendirecek blok ii ticari ve kltrel balarn artmas, karlkl bamlln olumas lider durumunda olan devletin glenmesi demektir. Gelimi lkelerin oluturduklar bloklar gelimemilere kalknmalarnda yardm edecek bilimsel ve teknolojik kapasiteye erimilerdir. Sanayilemeyi yaratabilecek byle bir bilimsel ve teknolojik gcn kendilerinde olmas, lider devletlerin yarmasn kamlamtr. Uluslarn iinde ve dnda oluan koullar kalknmay, bylece amzn en yaygn toplumsal olgusu durumuna sokmutur. Kalknmann Temel elerinden Biri Olarak letiim Geleneksel kltr yaps iinde yaayan bir kye giren ufak bir transistrl radyo, dnyaya alm bir penceredir ve ky dnyayla etkileim haline getirir. Kye giren ilk radyo, sahibine sosyal itibar kazandrr, d dnyadan gelen haberleri onun araclyla duyabileceini anlayan kyl, radyo sahibinin evine kolaylkla gidebilmek, haberleri ve deiik programlar dinleyebilmek iin o kiiyle iyi geinmeye dikkat eder. Belki oumuz kye gelen ilk radyoya kyllerin tepkisini grememiizdir, ne var ki, lkemizde televizyon henz enderken kahvelere halkn yln, televizyonu olan evlere zel program geceleri misafirlerin geliini hatrlayabiliriz. Kye giren her radyo, alnan her televizyon, okunan her gazete ve dergi, toplumu daha geni bir dnyayla iliki iine sokar ve toplumun geleneksel yaam ve dnya anlayn etkilemeye balar. Ekonomik

kalknmann gerekleebilmesi iin geleneksel kltr iinde yetimi bireylerin dn ve davran biimlerinde temel deimelerin yer almas gerekir. Toplumsal kalknma konusunda inceleme yapan iletiim uzman John Condliff aratrmalar sonucunda vard kany yle dile getirir: --Beklentilerde meydana gelen, ykselme dorudan doruya ekonomik kalknmaya gtrmez, bu beklentilerin ekonomik gdlenmeye dntrlmesi gerekir. Gdlenme, deerlerde bir deiiklik anlamna gelir. Kz ve erkek ocuun eitimi iin gerekli zveriyi gstermeye hazr deilse, o lkede ekonomik kalknma kolay kolay gerekleemez. Kalknmann olabilmesi iin, toplumdaki bireylerin, eitimi ve refah, gsterili ve masrafl dn greneklerinden ve hibir ey yapmadan bo oturmaktan daha stn tutmalar gerekir.-(Schramm, 1964). Daha nce ifade edildii gibi, sosyal deerler ve sosyal roller deimeye diren gsterirler; bu nedenle, toplumsal kalknma ar gerekleen bir sosyo-ekonomik sretir. letiim sosyolojisi alannda almalaryla tannan Frederick Harbison, yetmi be lkenin kalknma abalarn inceledikten sonra, aadaki yargy dile getirir: --Bir ulusun ilerlemesi her eyden nce o ulusun bireylerinin gelimesine baldr. Bireylerinin potansiyelini gelitirmeyen ve onlarn evkini kamlamayan bir ulus ekonomik, siyasal ya da kltrel hibir ynde kalknmay gerekletiremez. Gelimemi lkelerin ounun temel sorunu doal kaynaklarnn ktl deil, insan kaynaklarnn ktldr. Bu yzden gelimek isteyen uluslar nce insan kaynaklarn gelitirmeye ve deerlendirmeye ynelmelidirler. Bir baka deyile nce eitim dzenlerini gelitirmeli ve bireylerine kalknmada yararl beceriler verebilmelidirler. Bir ulusun yelerinin umutlu oluu, ruhsal ve bedensel ynden salkl oluu, toplumsal kalknmann nde gelen koullarndandr.-- (Schramm, 1964). Harbison'un nem verdii insan potansiyelini gelitirme urasyla, eitim ve iletiim arasndaki ban daha fazla aklama gerektirmeyecek kadar belirgin olduu kansndaym. Bylece iletiim, toplumsal kalknmann temelinde nemli bir yere oturtulmu olur. Toplumsal kalknma srecinin balam olduu toplumlardaki bireyler, farknda olmadan, yaamlarnda baz varsaymlar uygulamaya balamlardr. Bu varsaymlardan bazlar, geleneksel kltrn sosyal inanlarna ters debilir; ne varki, zaman modernlemenin ve gelimenin lehinde almaya balamtr artk. Aadakileri, bu varsaymlara rnek olarak gsterebiliriz:

Bilgili olmak cahil olmaktan daha iyidir. sterse herkes bilgili olabilir. Salkl olmak ve salkl bir yaam srdrebilmek mmkndr; hastalk insan kaderinin bir paras deildir. A kalmamak insann elindedir; iyi ve deiik gda alarak dengeli bir beden gelitirmek olana herkese aktr. Rahat koullar iinde yaamak, yoksul olmaktan daha iyidir; yoksulluun vlecek bir yan yoktur. Ulusun ynetimine etkili bir biimde katlmak, ynetimi pasif bir seyirci olarak izlemekten daha iyidir. Bu ve benzeri varsaymlar, kiinin gnlk yaam iinde biimlenir, anlamlanr ve zihninde kk salar. Zamanla bu varsaymlar gelien yeni toplumun sosyal inanlarn olutururlar. KTLE LETMNN TEMEL LEV ster sanayilemi toplumda, isterse henz gelimeye yeni balam lkelerde incelensin, kitle iletiiminin temel ilevi vardr. Ne var ki, sanayilemi toplumlarda kitle iletiimi bu ilevlerini daha karmak bir dzen iinde yerine getirirken, gelimesine yeni balayan toplumlarda daha basit ve kk apta gerekletirir; deien iletiimin karmaklk derecesi ve daha baka boyutlarn ie karmasdr. Bu temel ilevler unlardr: 1. Haberci ilevi: Kitle iletiimi, dnda olan olaylar kadar, iinde olan olaylardan da toplumu --haberdar-- eder, bilgi verir. Bu ilev araclyla gelien toplumlarda kentli kylye, kyl de kentliye ilgi duymaya balar; kentli toplumsal kalknmann gerekletirilebilmesi iin kylnn alma koullarnn modernletirilmesinin zorunlu olduunu, kyl de --insan gibi yaayabilmek-- iin kentlinin sahip olduu yol, su ve elektrik gibi olanaklara kavumas gerektiini kavramaya balar. Daha nce devletin varln sadece vergi memuru ve jandarmann uramasyla anlayan kyl, siyasal yaamla imdi etkili olarak ilgilenmeye balar. Artk vergi memuru ve jandarmann yan sra retmenler, ziraat teknisyenleri, yol yapmclar ve su ileri grevlileriyle de devlet varln kyde gstermeye balar. Uluslararas alanda da, gelien lkeler kendi karlarn gl devletler karsnda daha iyi koruyabilmek iin, nc Dnya Devletleri gibi topluluklar oluturmaya balarlar. Bylece, daha nce birer seyirci durumunda olan devletlerin yerini, dnya siyasal yaamna etkili bir biimde giren devletler alr. Bir baka deyile, gelimekte

olan lkenin i ve d ufuklar genilemitir ve kitle iletiimi, byyen --ufuklardan-- haber getirme ve oralara haber gtrme ilevini, daha youn biimde stlenmitir. 2. Ynetime katlma ilevi: Halkn desteine dayanmayan kalknma abalar baarl olamaz. Bu nedenle, nemli kararlarda halkn destei salanmaldr; bu destei salamann en uygun yolu da alnan kararlara halkn katlmasdr. Daha nce de deinildii gibi, modernleme, bireylerin sosyal yaamnda, sosyal deerleri ve inanlarnda deiiklik yapmay ngrr. Kalknmay gerekletirebilmek iin halkn yeni amalar benimsemesi, yeni sorumluluklar almas, yeni yaklam biimlerini uygulamas gerekir. Btn bunlar, bireylere bilgi verilmesini ve onlar ikna etmeyi zorunlu klar. Ynetenden ynetilene, ynetilenden ynetene bilgi gtren --dikey-- kanallarn ak olmas gerektii kadar, ynetilenlerin kendi aralarnda iletiim kurabilmeleri iin --yatay-- iletiim kanallarnn bulunmas da gereklidir. Bylece sorunlar toplumun sorunlar, zmler de toplumun zm olarak bireylerin tmn ilgilendirmeye balar. 3. retici ilevi: Toplumsal kalknma abasna giren toplumun her bireyi srekli yeni bilgiler, yeni beceriler renme durumundadr: Btn lke bir anlamda okuldur ve toplumun her yesi de renci. Kyl gbreyi, tarm aralarn kullanmasn, maln en iyi biimde kente gtrmesini renirken, kentli ayn zaman birimi iinde daha fazla retim yapmay, tat aralarnn artmas sonucunda ortaya kan yeni trafik dzeninde yaam aksatmadan ve bunalmadan verimli bir yaam srmeyi renmek durumundadr. Kadn hem --alan kadn--, hem de e ve analk rollerini doyurucu bir biimde badatrmay renecektir. Erkek, artk aile btesine parasal katkda bulunan kadn kendisine denk bir yere oturtmay renecektir. Btn bu deiiklikler, her bir bireyin yaamnda ok ynl olarak olumaya balar. Kitle iletiimi toplumun bireylerinin tmn ieren bu byk ve geni --renim yaants--nn balatcs, srdrcs ve yol gstericisi olma durumundadr. letiim olanaklarndaki geliim, bir yandan, birok toplumsal soruna zm getirmi ve toplumsal kalknmann temel elerinden biri olmu, te yandan, toplumsal yaama baz yeni sorunlar da eklemitir. Bu sorunlardan bazlarna aada ksaca deinmekte yarar vardr. KTLE LETMNN ORTAYA IKARDII BAZI SORUNLAR Kitle iletiiminin byyerek rgtlenmesi sonucu birey, farkna varmadan kitle iletiim kaynaklarnn etkisi altna girer ve iletiim merkezlerinin hazrlad kalplar iinde kendini alglamaya balar. Televizyon reklamlar, moda dergileri, ideolojik akmlarn sloganlar, bireyin

yaamnda annesinin, babasnn, aile ve okul evresinin etkisinden daha byk bir gce kavuma yolundadr bugn. Kii, iletiim kaynaklarnn etkisi altnda, kendi sorunlarnn ne olduunu kendisi tanmlama durumundan kar; sorunlarnn ne olduuna, ya da ne olmas gerektiini rgtlenmi, gl iletiim merkezleri kendisine empoze eder. letiim olanaklarnn artmasyla ortaya kan sorunlardan biri de, ufak bir grubun iletiim ara ve gerelerini elinde bulundurarak, toplumun tmne egemen olabilme abasdr. lkemizde, siyasal partilerin televizyon yaynlar konusunda ne lde duyarllk gsterdikleri biliniyor. Her siyasal parti, televizyonu salt kendi grn, yaam felsefesini yanstan bir ara olarak benimsemekte, bu gereklemedii srece de yaknma ve eletirilerini srdrmektedir. Politikaclarn bu abalarnn altnda, kitle iletiim aralarnn kitleleri belirli ynlere ekmede ok etkili olduu bilinci yatar. Bir dier sorun da insanlarn yalnzlyla ilgilidir. Burada sanki bir eliki varm gibi grnyor: Hem kiiler aras iletiimi kolaylatran teknolojik gelimelerden, hem de bu geliimin sonucu insanlarn birbirine ve topluma daha yabanclaarak yalnzlklarnn arttndan sz ediyoruz. nsan ilikileri gittike daha younlatna gre, insanlar eskiye oranla daha az yalnz olmalyd. Etkileimi bu kadar younlam insann yalnzlndan sz etmek garip gzkebilir. Gerekte birey, artan ve younlaan iletiim ilikilerinin iinde, kendinden ve toplumdan gittike koparak uzaklar. Karmaklaan, younlaan ilikiler, kiinin yaamnda yer alan scak ve yakn dostluk ilikilerini kaldrr, onun yerine geici, biimsel ve yzeysel ilikiler getirir. Eski kk evreleri iinde gvenebilecekleri, kendilerine yakn hissedip dertlerini paylaabilecekleri dostlar bulan insanlar, karmak bir toplum iinde, sorunlar darya aklamaktan kanr hale gelmilerdir. Herkes kendi yalnzl iinde, bir baka yabancyla sk grebilir. Gnlk iletiimde grlen saysal art, kiiler aras ilikilerdeki derinlii yzeyselletirmi, scakl soutmu ve sreklilii geici yapmtr. ounlukla sanayilemi toplumlarda gzlenen alkolizm ve intihar yzdelerinin artmas, sanyorum rastlant deildir. Ne var ki bu sorunlardan, sanayilemi toplumlarda herkesin yalnz olduu, hi kimsenin yakn dostu bulunmad sonucu karlamaz. izilen tablo soyut, ortalama bir bireyi temsil eder. --letiim bilinlenmesi--ni kazanabilmi bireyler, gelimi iletiim olanaklarndan yararlanarak daha geni, ok boyutlu ve derin anlam olan ilikiler kurma olanana sahiptirler. Ayrca bireyler, eskiden geleneksel kltrn kalplar iinde, ancak akraba ve komular arasnda oluturabildikleri yakn ve derin ilikileri imdi, kendi seimleri olan

kiilerle gerekletirebilme olanana da kavumu bulunuyorlar. SZN KISASI Kitle iletiimi modern toplumun vazgeilmez bir parasdr. Her toplumda hayati ilevleri olan kitle iletiimi, Trkiye gibi kalknan toplumlarda daha da nem kazanrlar. Kitle iletiiminin geri-iletim, iletiim ortam, ulam snrlamas, etki ynlerinden, yz-yze iletiimden farklar vardr. Kitle iletiimi toplumun deime ynn ve deime hzn etkiler. Ekonomik kalknmann bir arac olarak yardmc ilevi vardr. Kitle iletiiminin temel ilevi haber verme, ynetime katlma olanan salama, yeni bilgi ve becerileri retmedir. Kitle iletiimi sadece yararlar deil, kendine zg baz sorunlar da ortaya karr; belirli bir kitlenin kitle iletiim kaynaklarn ele geirmesi, insanlarn bireysel ilikilerinin yerine geerek kendine zg bir psikoojik yalnzlk dourur. ::::::::::::::::: KNC KISIM DEEN TRK TOPLUMU NDE LETM ::::::::::::::::: Modernleme sreci iinde bulunan Trk toplumunda eski ve yeni, geleneksel ve ada yan yana, iie bulunur. Bu gzlem, giysilerimizden mimarimize kadar her ey iin ne kadar geerliyse, i dnyamzn temelini oluturan, dnce ve davranmza yn veren kltr deerlerimiz iin de ayn lde geerlidir. kinci Ksmda deien kltr deerlerini yanstan baz insan ilikilerini inceleyeceiz. :::::::::::::::::

10 letiim Manzaralar 2 Haziran 1986 gnnn akam zeri, yedi yllk bir ayrlktan sonra, stanbul'a geliyorum. Los Angeles'tan kalkan KLM hava yollarnn ua, Kuzey Kanada ve kutup zerinden uarak nce Amsterdam'a indi. Orada, ayn irketin Atina zerinden stanbul'a gelen baka bir uana bindim. Los Angeles'tan kalkan uaktaki yolcularn arasnda, ancak birka Trk'n farkna varabilmitim. Amsterdam'dan kalkan uaktaki Trklerin saysnda bir artma olduu daha belirgindi; sigara ien erkekler ve bartl kadnlar ounluktayd. Uak Yeilky Atatrk Hava Liman'na gne batna yakn bir saatte indi. Yeni hava liman, uaklarn binalara yaklamasna ve yryen koridorlar araclyla yolcularn dorudan salona girmelerine olanak veriyordu; benim iin bu bir yenilik, bir gelimeydi. Yryen koridorlarn ii gri renge boyanmt ve koridorun sonundaki salonda hibir tablo ya da canl renk yoktu. Uak kapsndan karken ellerini arkaya atm tane niformal polis, kan yolcular bir suluyu ararcasna gzden geiriyordu. Koridorun sonunda da ellerinde otomatik silahlaryla iki polis ve iki inzibat eri, sert yzlerle yolcular gzden geirmeye devam ediyorlard. Yolculuun bandan beri, silahl ve niformal kimse grmemi olduum iin, dorusu ilk anda armaktan kendimi alamadm. ime bir korku girdi; acaba Trkiye'ye gelmekle su ilemi olabilir miydim? Biliyordum ki, bu ask suratl devlet grevlilerinden her biri, Trkiye Cumhuriyeti Devleti'ni temsil ediyorlard ve --devleti temsil etmenin bilinli sorumluluu--nu yz ifadeleri ve durular belirtiyordu. Trkiye Cumhuriyeti Devleti --korkulmas gereken bir kurulu--tu; gerekten de bu korkuyu insann iinde uyandryorlard. --Trkiye'ye Ho Geldiniz;-- anlamnda gleryz bekleyen birka Amerikal ve Avrupal, biraz akn, biraz gergin bir durumda polis ve inzibatlara glmsemeye alt ama, --devlet koruyucular--nn azimli ve hain yz ifadeleri karsnda tebessmleri dudaklarnda dondu kald. Yol gsterici bir yaz olmad iin nce aknlkla etrafa baknan yolcular, daha sonra --devlet koruyucusu-- ask suratl birer polisin iinde oturduu iki ufak hcreyi grd ve her birinin nnde dizilmeye balad. Bu arada KLM uak irketinde alan gen bir Trk hanm, iki yolcuyu arkadan getirerek en ne geirdi ve polise onlarn pasaportlarn verirken --Bunlar benim tandklarm;-- dedi.

nmdeki ve arkamdaki Amerikallarn birbirlerine baktklarn grdm. Hava limannda alan tandklar olmad iin ikinci snf deerleri olduunu anlayamyorlard, besbelli. Devleti temsil eden hain yzl polis, itirazsz --tandklar olan kiiler--in ilemlerini yapt ve KLM'de alan hanma glmsedi. Daha sonra yine devlet yzn taknarak, Trkiye'ye gelme cesaretini gsteren sradaki yabancya dnd. Pasaport ilemlerinden sonra gmrk denetimine girdik. Gmrkler daha yumuak yzlyd ve --Beyefendi;' ya da --Hanmefendi,-diye yolculara kibar bir dille hitap ediyorlard. Hamallar zel giysiler iindeydiler ve Trk olduunu tahmin ettii kimselere --Yardm edelim mi Beyefendi?-- diye soruyorlard. --Evet,-- diyen kimselerin bavullarn kapyor, kendi tandklar gmrk memurunun nne gtryor, o da tandk hamal grnce --Kimin bu?-- diye soruyordu. Hamal, --Bu beyin!-- diye gstermesinden sonra, gmrk ou kere bavulu amyor, elindeki tebeirle bavula bir iaret koyuyor ve --Alabilirsin!-- diyordu hamala. Hamal --Sa ol Hikmet Abi!-gibi bir szle gmrkye teekkr ediyor ve bavullar iki adm tedeki kapdan dar karyordu. Kapnn dnda, birok taksi ofr bara ara kendi aralarnda konuuyorlard. Yabanclarn onlar, kavga etmenin eiinde olan kimseler olarak alglayacaklarndan emindim. Byle bir yerde, hi konumayan ask suratl devlet temsilcilerinden sonra, bu kadar yksek sesle, el kol hareketleriyle avaznn kt kadar bara ara birbirlerine sz yetitiren kimseleri, baka trl alglamalar olanakszd. Bana yardm eden hamal bavullar taksinin yanna getirdi, --Ne vereceiz?-- sorusuna --Ne mnasip grrseniz!-- dedi. Verdiim be dolar umursamadan cebine indirdi: --Besbelli ki, daha nce bakalar tarafndan on ya da yirmi dolara altrlm,-- diye dndm. Taksi ofr bavullar arabaya koymama katiyyen yardm etmedi, yegane yapt ey arabann bagaj kapsn amak ve kapamak oldu. Taksi hareket ettikten bir dakika sonra durmak zorunda kaldk. zel bir araba yolumuzu kesmi trafik polisiyle konuuyordu. Konuma u biimde devam ediyordu (Trafik polisini, --T--, zel araba srcsn ---- ile belirtelim): T: Beyefendi burada duramazsanz! Burada beklemek yasak! : Polis Bey ok durmayacam, Amerika'dan kzm geliyor, onu alp hemen gideceim. T: Olmaz Beyefendi, zel arabalar iin park yeri var, ltfen oraya park edin.

: Uak geldi. Kzm uzun zaman grmedim. Beni gremezse telaa kaplr. Ben gideyim, onu hemen alr gelirim. T: Beyefendi, niin erken gelmediniz, buras park yeri deil, park yerine park edin, ltfen. : Uzun zaman gelmedi, imdi telaa kaplr. Rica edeyim, msaade edin, imdi gelirim. T: Bu gelen uakta myd? On dakika sonra gelmezseniz ceza yazarm. : Gelirim efendim, gelirim. Ben hemen kz alr gelirim. T: Haydi yle park et. : Teekkrler memur Bey! Bizim taksi ofr sinirleniyor --Bunu bir taksi ofr yapsa imdiye oktan kfr yemiti!-- diyor ve --Biz burada bou bouna benzin yakyoruz. Herif yolu kapatt, kimsenin umurunda bile deil!-diye bana yaknyordu. Nihayet yola koyuluyoruz. Boaz Kprs'ne yaklatka trafik younlayor ve younlaan trafikten tr, kendi eridi yavalayan her src srekli dierlerine geerek erit deitiriyor. Her src dier arabalarn erit deitirmesine bozuluyor ve korna alyor. Taksi ofr bazen nndeki, bazen da yan eritteki arabann srcsne kfr ediyor ve kornaya basyor. Kfrlerinin arasna --Mbarek ramazan gn, iftar vakti orulu orulu adam gnaha sokuyor bu eolu eekler;-- diye de bana dert yanyordu. Evet stanbul'a gelmitim. evremde olan biten her eyi gzleyip yazmaya karar verdim. Zengin psikososyal bir laboratuvara girdiimin bilincindeydim. Kaliforniya'da yedi sene kalmamn sonucu olacak, stanbul'a zg baz davran manzaralarna daha duyarl hale gelmitim. Hemen alglayabildiim davran zellikleri oralarda pek sk grmediim, imdi dikkatimi eken davranlard. Uakta hosteslerden su ya da ay isteyecek ba rtl kadn, yanndaki erkee bu istei sylyor, o dilinin yettiince kadnn isteini hostese ulatryordu. Sigara ienlerin byk ounluu erkekti ve --Acaba yanmdakini rahatsz eder miyim?-- diye herhangi bir dncenin akllarnn ucundan gemedii belliydi. Uaktan karken, yz ask polisleri gren Trk yolcular, su ilemi bir ocuk gibi ezik bir havaya brnmlerdi; bedenlerinin durular ve yz ifadeleri

bu eziklii gayet belirgin olarak ifade ediyordu. Uak irketinde alan kadnn, tandklarn srann nne geirerek pasaport ilemlerini ncelikle yaptrmasndan duyulan rahatszl, ancak yabanclarn yzleri belirtmekteydi. Gmrk denetiminde bir hamaln nemli rol oynamas Trkler iin olaan bir hadiseydi, Batl bunu anlayamazd. Darda taksi ofrlerinin ky meydannda imicesine bara ara aralarnda konumalar, bu davranlarn Trkiye'ye yeni gelen yabanclarn nasl alglayaca gibi herhangi bir dncenin akllarndan gemeyii, bize mahsus bir olguydu. zel ara sahibi ve trafik polisi arasndaki etkileim, bizim kltre zg bir etkileim biimiydi. Benim bindiim taksinin ofrnn, kendisinin yapt davran dier ofr yapt zaman, ne olursa olsun ben orada yokmuum gibi tereddtsz kfr etmesi bizim insanmzn davranyd. Ramazanda orulu olmakla, bakalarna srekli kfr etmek arasnda ona gre bir eliki yoktu. Dindar olmak, --dier insanlarla iliki iindeyken sorumlu biimde davranmay gerektirir-- anlayndan uzakt. Benim bindiim taksinin ofrnn, --kendi dnce, duygu, niyet ve davranlarndan sorumlu olmak-- gibi bir kavramn farknda olmad da belliydi. ::::::::::::::::: 11 Kltr ve letiim Kzlderili ve bat uygarl ABD tarihinde yazarl, bulular ve siyasal grleriyle nl Benjamin Franklin, Virginia Eyaleti Hkmeti temsilcileriyle, alt Kzlderili kabilenin temsilcilerinin Lancaster Antlamas olarak bilinen szlemeyi yapmak iin 1744'te biraraya geldiklerinde, iki taraf arasnda u tr bir etkileimin yer aldn yazar: --Virginia delegeleri, her bir kabile reisinin olunu Williamsburg niversitesi'nde burslu olarak okutmay, btn masraflar Virginia Eyaleti'nce karlamay Kzlderili reislere teklif ederler. Kabile reislerinin oullarnn her trl masraflarnn karlanacan, onlarn eitimi iin elden gelenin arkaya konmayacan sylerler. Bylece, Kzlderili genlerin beyaz insann bilgisini elde edebileceini, daha sonra bu genlerin kendi kabilelerinin yelerini eitebileceini ifade ederler. Bu teklif zerine en yal Kzlderili temsilci u cevab verir. --Sizler kendi toplumunuzun akll kiilerisiniz. Hikmet sahibi kiiler olarak bilirsiniz ki; ayn eyler hakknda insanlarn deiik fikirleri vardr.

Bu nedenle, sizin teklif ettiiniz trden bir eitimle ilgili bizim farkl dncelerimiz olmas umarm tuhafnza gitmez. Bahsettiiniz trden eitimi olduka yakndan tanm bulunuyoruz. Birok Kzlderili genler, Kuzey Eyaletlerde sizin niversitelerinize gittiler. Orada sizin bilimlerinizi rendiler. Dndklerinde, komay unutmulard, ormanda yaamay beceremez hale gelmilerdi: soua ve ala dayanamyor, bir kulbe yapmay beceremiyorlard. Bir ceylan avlama ve bir dman ldrme becerilerini kaybetmilerdi. Kendi dillerini unutmulard, ne iyi bir avc olabilirlerdi ne de iyi bir sava. Szn ksas, hibir ie yaramaz hale gelmilerdi. Sizin iyi niyetli teklifiniz iin teekkr ederlz, ama kabul edemeyeceiz. Size olan minnettarlmz kantlamak iin bizim de size bir teklifimiz var: Virginia'nn asil delegelerinin gnderecekleri bir dzine delikanly eiterek onlara btn bilgilerimizi reteceiz ve onlar gerek anlamnda birer yiit olarak yetitirecegiz.-Franklin yukardaki satrlar 1784 dolaylarnda --Remarks Concerning the Savage of North America-- adl brornde yaynlamtr. Virginia delegeleri ile Kzlderili kabile reisleri arasndaki yukardaki etkileim, farkl kltrlere sahip toplumlarn birbirleriyle kurduklar iletiimin tipik bir rneidir. Bu tipik etkileimin baz temel zelliklerini hemen belirtelim: 1. Beyaz toplum, bilim ve teknolojiye dayal bir uygarl temsil ettii iin kendisini Kzlderililerden daha gl ve stn grr. Kzlderililerin beyaz insann uygarln renmesinin, beyaz insan gibi eitim grmesinin, iyi bir ey olacana inanr; niversiteye renci almak teklifiyle bu dncelerini belirtir. 2. Bilim ve teknolojinin ne olduunu anlayacak bir algsal hazrl olmayan Kzlderili reisler, her normal insan gibi, kendi uygarlklar ve yaam felsefeleriyle gurur duyar, kardakileri kendi dnya grleri iinde deerlendirirler. --Bizim sizden reneceimiz bir ey yok! Sizin genler snepe olarak yetiiyorlar, bizimkiler ise cengaver olarak! sterseniz, nasl gl ve becerekli 'yiit erkek' yetitirilir, size retelim!-- derler. Bilim ve teknolojiye dayanan toplum, zamanla dierini egemenlii altna almtr. Kzlderili kabile reislerinin, beyaz insann yeni tr gcn alglayamamalar, iinde bulunduklar koullar altnda doald; kendi deerlerini stn grerek, asrlardr koruyageldikleri yaam dzenini srdrmek istemeleri de, doald. Bu nedenle Kzlderili reisleri kusurlu bulup sulamak byk insafszlk olur. Cumhuriyet reformlar ve ada uygarlk

nsanlk tarihinde, kendi kltr dzeninin snrlamalarn, kstlamalarn ve kmazln grerek, bir toplumun bir uygarlktan dierine gemeye teebbs etmesi enderdir. Geleneksel otoriter kltr oluturan temel deerler arasnda, --aklc olma--, --bilimsel olma--, --eletirici olma-- gibi ada eler yoktu. Cumhuriyet reformlar, bu eleri, Trk toplumunun temellerine koyma giriimidir. Eitim reformu, hukuk reformu, kyafet reformu; dil reformu, ok partili politik yaama geii hazrlayan siyasal reform yeni bir uygarln temellerini atmak iin yaplmtr. Cumhuriyeti kuranlar, bu sosyal reformlar sayesinde, Avrupa'nn --hasta adam-- olan Osmanl mparatorluu'nun kntsnn altndan, zinde ve gereki bir toplum kacan umuyorlard. Ne Var ki, Trkiye iindeki --yobazlar-- ve --hasta adam--n mirasn paylamak isteyen d gler, bu giriimin baarl olmasn istemiyorlard. Trkiye hala bir reformlar lkesidir. Aydnlarn byk bir ounluu, bilimin ve rasyonel dncenin (akln), toplumun temeline inemedii kansndadr. Onlarca, bilimsel dnce ve aklc yaklam toplumun temelini oluturmadka, Trk toplumu ada uygarln bir yesi olamaz. Aydnn bu tavr al, eer iletiim becerileri iyi kullanlmadan ve geliigzel ortaya konursa, kar tutumda olanlar br uca daha fazla iter; sonuta, toplumsal ortam, birbirlerini sevmeyen, hrn insanlarn ortam olur. Bir sentez arayan Trk insan yerine, kendi inancn tek ynl olarak dierlerine kabul ettirmek isteyen iki yobaz tipi geliir. Bunlardan birine --yobaz aydn--, dierine --geleneksel yobaz-adlar verilebilir. Srtme, geleneksel kltr savunan --geleneksel yobaz-- ile Bat deerlerini sorgusuz sualsiz kabul ettirmeye alan --yobaz aydn-- arasnda olur. Aydnn kiisel yaamnda yapaca sentez, zgrlk ada Trk toplumunun olumasnda hayati nem tar. Hem geleneksel otoriter kltr, hem de ada dnya anlayn yakndan tanyan aydn, kendi bireysel btnl, kafa ve gnl dengesi, toplum ve doayla ilikisiyle ilgili deiik sentezlere ular. Aydnn bu tr sentezlere ulaabilmesi, her iki dnyay iyi bilmesine baldr. Geleneksel otoriter kltr ve zgrlk ada anlay birbirinden farkl klan temel dnce sistemlerini incelemek, bu nedenle nemlidir. Bu iki dnce sistemini anlamadan, Cumhuriyet reformlarnn altnda yatan temel amacn anlalmas gleir. GELENEKSEL OTORTER KLTR VE

ZGRLK ADA ANLAYIIN DEERLER Temel boyutlarn karlatrlmas Osmanl Devleti, deiik toplumlarla ve kltrlerle iliki iinde bulunmu, Arap uygarlnn yan sra ran, Yunan, Bulgar, Yugoslav, Rus, Macar, Romanya toplumlarn etkilemi ve doal olarak, onlarn da etkisi altnda kalmtr. Fakat en nemli toplumsal etki, slamiyet araclyla Arap dil ve kltrnden gelmitir. Osmanl ynetimi, bu etkileri siyasetinde, toplum yaamnda, sanatnda kendine gre sentezlemi ve Osmanl kltr olarak bilinen bir btn ortaya koymutur. Bu kltr bugn sregitmekte olan geleneksel otoriter kltrn temelini oluturur. zgrlk ada anlay soyut bir kavramdr. Fransa, talya, Almanya, ngiltere, sve, Norve, Danimarka, svire ve Belika gibi Avrupa toplumlarn kapsad kadar, Bat uygarlnn bir uzants olan Amerika Birleik Devletleri'ni ve Kanada'y da kapsar. Bu lkelerin birbirinden farkl dilleri, grenekleri ve yaam biimleri vardr. Ne var ki, bu toplumlarda ortak olan baz temel deer ve dnce biimleri, onlar dier dnya toplumlarndan ayrt eder. Aada, geleneksel otoriter kltr ile, zgrlk ada anlayn temel deerleri karlatrlmtr. Byle bir karlatrma, Cumhuriyet reformlarnn amacn ve Trk insannn bugn iinde bulunduu deerler elikisini daha iyi anlamaya yardm edecektir. TEMEL KLTR BOYUTLARI Kltr nedir? Sosyal bilimciler, son otuz yldr, kltr kavramn tanmlamaya abalarlar. Herskovits (1955) kltr, --insann yapt her eyin toplam-olarak tanmlarken, Geertz (1973) --bir toplumun yelerince paylalan anlamlarn tmdr-- der. Hall (1959) --kltr iletiimdir ve iletiim kltrdr-- diyerek iki kavram birbirine denk grr. Birdwhistell (1970) kltrn, toplum iindeki ilikilerin yapsn, iletiimin ise sreci ifade ettiini syler. Grld gibi bilim adamlar belirli bir kltr tanm zerinde pek anlaamazlar. Keesing (1974), btn tanmlar ve tartmalar gzden geirdikten sonra, dilbiliminde yaplan bir ayrm kltr tanmna uygular. Dilbilimciler, yetenei (competence), gramer bilgisi, uygulamay (performance), kiinin konuma davran olarak tanmlarlar. ki dzey, birbiriyle ilgili, fakat farkldr. Keesing kltrn ayn, dildeki gramer gibi, soyut yn olduunu,

bu ynyle insanlarn duyum, alglama, dnme ve davranma srelerini etkilediini ifade eder. Birey, kltrden edindii bilgiyi, anlay ve gr, iinde bulunduu sosyal durumun koullarna uygun olarak belirtir. rnein, --yal kiilere sayg gstermelidir-bilgisi, deiik durumlarda el pme, otobste kalkp yerini verme, --sen-- kelimesi yerine; --siz-- kelimesini kullanma biiminde kendini gsterebilir. Bu nedenle, ayn kltrden olduklarndan dolay temel dnya grleri benzer olan kiiler, deiik koullarda, birbirlerinden farkl davran gsterirler. Keesing'e gre kltr, bir dilin grameri gibi, birbiriyle ilikili bir bilgi dzeni, kendi iinde tutarl bir dnya anlaydr. Kltr denen bu bilgi dzeni, kiinin --i dnyasn yaplatrr, onun gereini oluturur.-Kltrel bilgi dzeninin altnda baz temel varsaymlar yatar. Bir binann atsn oluturan stunlar gibi, temel varsaymlar kltrn atsn oluturur. Birey, bu varsaymlarn farknda deildir. Ne var ki, kltrel varsaymlar, birey ister farknda olsun ya da olmasn, kiinin davrann biimler ve ynlendirir. Aada, geleneksel otoriter kltr ile, zgrlk ada anlayn temelinde yatan ana varsaymlarn bir dizisini karlatrmal olarak gzden geirdik. Bu varsaymlar okurken ltfen u noktay gz nnde tutun: 1. Her toplumda, birbirlerinden farkl varsaymlar vardr. Baz varsaymlar, dierlerine nazaran daha baskndr; bir baka deyile, belirli bir toplumun yelerinin ounluu bir kltr varsaymna gre davranmay daha sk yeler. rnein, --(A) kltrnde yallara deer verilir, (B) kltrnde yallarn deeri yoktur,-- dendiini dnelim. Eer (B) kltrnde birka kiinin yallara deer verdii grlrse, yukardaki gzlemin yanl olduu sylenmemelidir. Verilen rnek yle ifade edilse daha doru olurdu: --(A) kltrndeki kimselerin ounluu, (B) kltrndeki kimselerle kyaslandnda, yallara daha deer verir.-- --Yallara deer verme, (A) kltrnde daha baskn bir eilimdir.--. Bu ifade (B) kltrnde hi kimsenin yallara deer vermediini gstermez, greli olarak (A) kltrnde daha ok sayda insann deer verdiini gsterir. Bu nedenle kltr varsaymlar, salt deil, ortaya k frekans ve bir yne doru baskn eilimler olarak, greli anlamda anlalmaldr. 2. Kltr varsaymlar bilinli olarak renilmez; ocuk ana dilini rendii gibi, farkna varmadan, kendi kltrnn varsaymlarn aile iinde renir. Kltrel varsaymlar bilinli olarak renilmedii iin, bilin altnda kalrlar; normal koullar altnda onlar bilin dzeyine karmak, farkna varmak zordur. 3. Bireyin farknda olmad kltrel varsaymlar, onun zbenlik

(core identity) tanmnn temelini oluturur. Bir baka deyile, kii, --Ben (A) kltrnden olduumdan dolay, byklere sayg duyarm,-diye dnmez; 'Ben, byklere sayg duyan, iyi bir insanm,' diye dnr. Kii, kendi zbenliine benzer kiilii olan dier kimselere yaknlk duyar; benzemeyenlere uzak durur. Bylece, kltr varsaymlar, bir grup, bir cemaat, bir toplum yaratma ynnde etki gsterirler. Temel kltr varsaymlar zgrlk ada anlay ile geleneksel otoriter kltr u temel boyutlarda karlatracaz: 1. Dnya gr; 2. nsann doas; 3. nsann doayla ilikisi; 4. Bireysellik/Bamszlk; 5. Deiim; 6. Zaman; 7. Eitlik/Hakkaniyet; 8. Yarkanlk; 9. Ak, dorudan iletiim; 10. Uygulanabilirlik ve verimlilik; 11. Materyalizm; 12.Eitim, 13. Birey ve devlet ilikisi; 14. Kadn erkek ilikisi; 15. Din ve devlet ilikisi. Her bir boyutun altndaki temel varsaymlar aada dile getirdik. Dnya gr -Dnya gr boyutu, dnya ve evrenin alglanma biimiyle, nasl bir evren varsayld ile ilgilidir. zgrlk ada anlay: Bir yzyl akn bilimsel abalarn sonucunda yava yava olumu bu varsayma gre, evren karmak, her yn birbiriyle ilikili mkemmel bir dzendir. Biz bu dzenin iinde ve onun bir parasyz. nsanolu, hem kendini hem de evreni incelemeli ve anlamaldr. Geleneksel otoriter kltr: Evrenin ne olduunu anlamaya insanolunun gc yetmez; bilmemiz gerekenler, Kuran'da vardr. nsann doas -Bu boyut, --insan nedir?-- sorusuna cevap verir. zgrlk ada anlay: nsan fiziksel, kimyasal, biyolojik ve pisikolojik ynleri olan son derece karmak bir yaratktr. Her insan yaamnn anlamna, gereksinimlerinin ne olduuna ve bunlarn en iyi nasl karlayabileceine kendisi karar verebilecek gtedir. Geleneksel otoriter kltr: nsanolu kulluk yapmak iin yaratlmtr. nsann ne yapmas gerektiini Kuran belirtir. Kiinin neyin iyi, neyin kt olduuna karar verecek gc yoktur. Allah huzurunda grevlerini yerine getiriyorsa yaam iyi ve anlamldr. nsann doayla ilikisi -Bu boyut, insann doayla nasl bir etkileim iinde olmas gerektiini belirtir. zgrlk ada anlay: nsan doay anlamal, denetim altna almal ve kendi amalar dorultusunda doann glerini kullanmaldr.

nsan doay anlayabilecek ve denetimi altna alabilecek gtedir. Akll ve baarl insan doay ve kendini en iyi anlayan, kendinde ve doada sakl olan gleri kendi amalar ynnde en verimli kullanan insandr. Geleneksel otoriter kltr: nsan aciz bir yaratktr ve kaderine boyun emek zorundadr. Baarl ve akll insan bu gerei grp kabul eden kiidir. Bireysellik/Bamszlk -Bu boyut, bireyin kendini dierlerinden ayrt eden, kendine zg zelliklerine verilen deeri ifade eder. zgrlk ada anlay: Bireyin kendine zg zellikleri gelitirmesi ve dierlerinden farkl bir kimse olarak yaamn srdrmesi, o bireyin doal hakkdr ve istenilen bir eydir. Bireyin kendine zg zellikleri korunmal, beslenmeli ve gelitirilmelidir. Bireyin hi kimsenin yardmna gereksinim duymadan yaamn srdrecek bilgi ve becerilere sahip olmas, bamsz olmas istenilen bir zelliktir. Kendi yaamnn sorumluluunun bilincine varm, bamsz, kendine zg zellikleri gelitirmi birey, deerlidir. Geleneksel otoriter kltr: Birey, dier kimselerle ilikileri iinde deer kazanr. Kendi bana bireyin bir deeri yoktur. Kiinin deerini onun ilikileri belirler: Hangi aileden, hangi mevkide, kimleri tanyor olmas nemlidir. Tand olanla, tand olmayan birbirine eit deildir. Bakalaryla iliki ve ibirlii iinde yaamn srdren kii daha deerlidir. Herkesten farkl olmak utanlacak bir durumdur. Bireye zg farkllklar her frsatta trplenmeli ve gelimeleri nlenmelidir. En makbul insan, herkes gibi olan insandr. Deiim -Bu boyut, zamanla kanlmaz olarak ortaya kan deiimin nasl alglandn ifade eder. zgrlk ada anlay: Deiim yaamn kanlmaz bir parasdr, iyidir, gelimenin ve ilerlemenin temelinde yatar. Deimeden kanlamaz, ne var ki, deiimi istediimiz yne yneltebilme gcmz vardr. Geleneksel otoriter kltr: Deiim, kurulu dzeni tehdit eder; srekli denetim altnda tutulmas gerekir. Gelenek ve grenekleri olduu gibi korumak, istikrar srdrmek, deiimden daha nemlidir. Zaman -Bu boyut, kiilerin vakitlerini harcamalaryla ilgili temel deerleri ifade eder.

zgrlk ada anlay: Zaman nemlidir. Zamann farknda olmak, zaman planlamas yaparak hangi iin ne vakit yaplacan bilmek, renilmesi gereken temel bir beceridir. u an ve gelecek, gemiten daha nemlidir. u an verimli olarak kullanmak, gelecei iyi planlamak gerekir. Geleneksel otoriter kltr: Gemi, imdi ve gelecekten daha nemlidir. Gelecekte ne olacan biz bilemeyiz, kaderimizde ne yazlysa o olacaktr. Gelecei planlama, zamann verimli biimde kullanma insanolunun elinde deildir; gelecei planladn dnenler, aslnda kendilerini avuturlar. Eitlik/Hakkaniyet-Bu boyut, kiiler arasndaki ilikilerde g dengesini ifade eder. zgrlk ada anlay: Saygnlk ynnden insanlar eittir. Kiiler ekonomi, stat ve meslek ynnden eit olmayabilirler; ne var ki, saygnlk ynnden eit kabul edilmedirler. Geleneksel otoriter kltr: nsanlar eit deildir. nsann saygnl kiinin dinine, mevkiine, ailesine, mesleine, tandklar kimselerin trne gre deiir. Saygya deer insanlar vardr, saygya demeyen insanlar vardr. Yarkanlk -Bu boyut, kiilerin baar iin birbirleriyle yarmasn belirtir. zgrlk ada anlay: Kendini dierlerinden stn klacak beceri ve bilgileri renmek iyidir. Birey kendi kendiyle ve bakalaryla srekli yarma iinde olmal, gelebilecei en yksek dzeye ulamaldr. Geleneksel otoriter kltr: nemli olan, kiiler aras ahengi koruma ve dostlar memnun etmektir. Dierleriyle ak seik yarkanlk iinde olduunu gstermek ayptr. En byk meziyet, kiinin mtevazi olmay renmesidir. Ak, dorudan iletiim -Bu boyut, kiiler aras ilikilerde mesajlarn kullanlma biimini ifade eder. zgrlk ada anlay: Kiiler aras ilikilerde ak-seik dorudan mesajlar, dolayl yollardan kapal anlatma yelenir. Kiinin hatasn yzne sylemek, kiinin arkasndan konumaktan iyidir. Birey kendine sylenen hatalar dinlemeli ve gereki biimde deerlendirip cevaplamaldr; iyi iletiim, ak-seik, dolaysz iletiimdir. Geleneksel otoriter kltr: Kiinin yzne dnlen aynen ve dorudan

sylenmez. Dolayl ve kapal yollardan ima yoluyla anlatm, dorudan, ak-seik anlatma yelenir. Dolayl yollardan, zeri kapal olarak mesaj anlatabilmek, kiiler aras ahengi koruduundan, istenilen ve beenilen bir beceridir. Uygulanabilirlik ve verimlilik -Bu boyut, dnce ve davranlarn pratik bir sonuca dnk olmasn belirtir. zgrlk ada anlay: Gereki, pratik ve verimli olma deerlidir. Bir program, dnce ya da kuramn uygulanabilirlii ve verimlilii, o program, dnce ya da kuramn deerini belirtir. Geleneksel otoriter kltr: Bir dncenin geerli ya da pratik oluundan ziyade, o dnceyi ortaya atan kiinin mevkii, otoritesi, siyasal kudreti nemlidir. Materyalizm -Bu boyut, nesnel terimler iinde ifade edilebilen kazanlarn deerli olduunu ifade eder. zgrlk ada anlay: Para kazanmak, mal mlk sahibi olmak, yarnn garanti altna alacak biimde planlama yapmak nemlidir. Mali ynden glenme, bireyin anlaml ve baarl bir yaam srd anlamna gelir. Kazan hrs her normal insanda vardr ve saygyla karlanmaldr. Geleneksel otoriter kltr: Dnya mal bu dnyada kalr. Kazan hrs ktdr, insann ve toplumun bana gelen btn ktlkler bu hrstan kaynaklanr. Bu dnya iin deil, br dnya iin kazanmak gerekir. --Bir hrka, bir lokma-- tutumu iinde olan kiilere sayg duyulmaldr. Eitim -Bu boyut, kiinin geliimi boyunca topluma ve yaama hazrlanmas iin gerekli sreci ifade eder. zgrlk ada anlay: Eitim, bireyin glendirecek dnme, bilme ve uygulama becerilerini gelitirmelidir. Sadece bilgi nemli deildir. O bilgiyi elde edebilecek aratrc ve eletirici bir kafay gelitirmek daha nemlidir. Geleneksel otoriter kltr: Bilinmesi gereken zaten bilinmektedir. Eitimin grevi bu bilgileri ezberletmektir. yi eitilmi kii, belleinde ok bilgi bulunduran kiidir. Aratrc ve eletirici kii, iman zayf olan, phe eden kiidir. Bu kiilerden toplum kendini korumaldr. Birey ve devlet ilikisi -Bu boyut, bireyle devletin birbirlerine karlkl grevlerini ifade eder.

zgrlk ada anlay: Bireyin zgr yaam, kendini sz ve sanat yoluyla ifade edebilmesi, bireysel mutluluu aramas, onun doutan getirdii haklardr. Her birey, dier bireyin hakkna sayg gstermek zorundadr. Devlet, bu bireysel zgrlk ve haklar korumak iin elbirliiyle kurulmutur. Devletin temelini oluturan kurallar, o devleti oluturan bireyler belirler. Devlet bir hizmet rgtdr, yurttalara hizmetin tesinde baka bir anlam yoktur. yi devlet adam, gle yzl, yurttan sevdii ve kendisine yakn bulduu yneticidir. Geleneksel otoriter kltr: Devlet yneticisi, devletin nasl ynetileceine karar verir. Yurtta, devletin amalarn gerekletirmek iin vardr. Birey, devletin amalarna hizmet ettii srece deerlidir; kendi bana bir deeri yoktur. Yurtta ancak korku ve bask yoluyla devletin amalarna hizmet eder, isteyerek deil. O nedenle, devlet ask suratl olmal ve gcn-yurttaa her zaman duyurmaldr. yi devlet adam, ciddi ve kendisinden korkulan yneticidir. Kadn erkek ilikisi -Bu boyut, kadn ve erkein toplum iindeki greli yerlerini ve deerlerini ifade eder. zgrlk ada anlay: Kadn ve erkek sosyal saygnlk ve yasal ynden eittir. Kadnn sosyal dzen iindeki yerini tanmlamada demokratik sre yer almal, kadn kendi ilevlerini tanmlamada en nemli g olmaldr. Kadn haklar ve kadn zgrl nemlidir ve gncelliini kaybetmeden srekli sz konusu edilmelidir. Geleneksel otoriter kltr: Kadn ve erkek eit deildir, nk eit yaratlmamlardr. Erkein sosyal, yasal, psikolojik stnln kabul etmeyen kadn aile mutsuzluunun ve toplumsal kntnn kaynadr. Din ve devlet ilikisi -Bu boyut, din ve devlet arasnda ilikinin trn ifade eder. zgrlk ada anlay: Dini inan zel bir yaantdr ve her bireyin en kutsal zgrln oluturur. Dini inancnda zgr olmayan insan, yaamnn tmnde zgr deildir. Devletin en nemli ilevlerinden biri, birbirinden farkl dini inantaki yurttalarn, dierlerini kstlamadan, inan ve rflerini zgrce uygulamasna olanak verecek yasal ortam korumak, devletin siyasal, ekonomik ve yasal grevleriyle deiik dini grleri birbirinden tamamiyle bamsz tutmaktr. Geleneksel otoriter kltr: Din ve devlet birbirinden ayrlamaz. Her toplumun bir dini vardr; bizim dinimiz slamdr. Devletin siyasal, ekonomik ve yasal grevleri dinimizin emrettii ynde ilemelidir. eriat toplumun temel yasas olmaldr.

Yukarda anlatlanlar bir tablo iinde zetlenebilir: Bu tablo, temel boyutlar iinde zgrlk ada anlay ile geleneksel otoriter kltr karlatrmaktadr. Bu kltr boyutlar birbiriyle etkileerek gnlk yaam iinde davranlar etkilerler. Onikinci Blmde deiik davranlar, bu davranlarn altnda yatan kltr deerleri asndan incelenecektir. SZN KISASI Geleneksel otoriter kltr ve zgrlk ada anlayn birbirinden farkl varsaymlar vardr. Trkiye Cumhuriyeti'nin zgrlk ada anlay temelleri zerine kurulmas iin Cumhuriyet reformlarna giriilmitir. Kltr varsaymlarn temel boyutlar halinde ifade etme ve karlatrma olana vardr. Geleneksel otoriter kltr ile zgrlk ada anlay arasndaki farklar, kltrn aadaki temel boyutlar karlatrlarak belirtilebilir: 1. Dnya gr; 2. nsann doas; 3. nsann doayla ilikisi; 4. Bireysellik/Bamszlk; 5. Deiim; 6. Zaman; 7. Eitlik/Hakkaniyet; 8. Yarkanlk; 9. Ak, dorudan iletiim; 10. Uygulanabilirlik ve verimlilik; 11. Materyalizm; 12. Eitim; 13. Birey ve devlet ilikisi; 14. Kadn erkek ilikisi; 15. Din ve devlet ilikisi. Bu iki farkl dnya gr, Trk insannn iinde atma halindedir. zgrlk ada anlay ve geleneksel otoriter kltr deerlerinin karlatrlmas Geleneksel otoriter kltr ::::::::::::::::::::::::::::::: Evreni anlamaya insanolunun gc yetmez. Neyin iyi neyin kt olduuna insann kendisi karar verecek gte deildir. nsan aciz bir yaratktr; kaderine boyun emelidir. Bireyin kendine zg bir deeri yoktur. Bireyi deerli yapan, onun ilikileridir. Deiiklik ktdr, gelenek ve grenekleri olduu gibi devam ettirmek iyidir.

Zaman ve zaman planlamas nemli deildir; gelecekte ne olaca kaderimize baldr, biz denetleyemeyiz. Kiinin ya, mevkii ve iliki iinde olduu insanlarnn tr onun saygnlk derecesini tanmlar. Yarkanlk ayptr. Mtevazilik iyidir. Dolayl ve kapal yollardan ima yoluyla anlatm, dorudan, ak-seik anlatma yelenir. Program uygulayan kiinin mevkii ve kudreti nemlidir. Kadercidir. Eitim, mevcut bilgi ve deerleri ezber ve taklide dayanr. Birey devlet iindir. Kadn ve erkek eit deildir. Din ve devlet ayrm yoktur. ... zgrlk ada anlay :::::::::::::::::::::::::: nsan hem kendini hem de evreni inceleyerek anlayabilir. nsan kendisi iin neyin yararl ya da zararl olduuna kendisi karar verecek yetenektedir. nsan doay anlamal ve denetimi altna almaldr. Bireyin kendine zg zellikleri korunmal, beslenmeli ve gelitirilmelidir. Bamsz birey deerlidir.

Deiiklik yaamn kanlmaz bir parasdr ve iyidir. Zaman ve zaman planlamas nemlidir. Gemi, imdi, gelecek iinde en nemlisi gelecektir. Saygnlk ynnden herkes eittir. Yarkanlk iyidir. Ak-seik dorudan mesajlar dolayl yollardan kapal anlatma yelenir. Gereki, pratik ve verimli olma deerlidir. Materyalisttir. Eitim bamsz dnme, soruturma yeteneklerini gelitirmeyi amalar. Devlet birey iindir. Kadn ve erkek sosyal ve yasal ynden eittir. Din ve devlet ayrdr. Yurttan din zgrln ve din -devlet ayrmn korumak devletin grevidir. ::::::::::::::::: 12 imizde atan Farkl ki Dnya Cumhuriyet reformlar, Trkiye'de ilgin bir sosyal gerek yaratmtr: Yasalarnn ierii ve siyasal yaps ynnden kat zerinde Bat lkelerine benzeyen yeni Trk toplumu, dnce ve davranlar byk lde geleneksel otoriter kltr deerleri iinde biimlenmi insanlar tarafndan ynetilmektedir. Halkn sosyal yaamna anlam veren kaynak, otoriter kltrdr. Ne var ki, ocuklar aile ortamnda geleneksel deerlerle yetitirilirken, okullarda ada uygarln deerleri programlara konur; ada deerleri retmesi beklenen retmen, ou kere, bu deerleri otoriter kltr yntemleriyle retme abas iindedir.

Bir anlamda iki dzeyli bir yaam dzeni yaratlmtr: Resmi dzeyde, demokratik klfa brnm gstermelik deerler gze arpar; ne var ki programlarn uygulanmas ve lkenin ynetimi otoriter anlay iinde olur. Bu nedenle, gstermelik demokratik deerlerle, gnlk yaamda uygulanan geleneksel deerler arasnda bocalayan, hangi dzenin daha geerli olduunu bilemeyen kuaklar yetiir. Aadaki gzlemler, toplum dzeninde kendini gsteren bu deerler karmaasn yanstr. NSAN DAVRANII TOPLUMSAL DEERLER YANSITIR Deiik gazete ve dergilerden derlenen aadaki gzlemler, iki farkl dnya anlaynn karlatklar ve srttkleri noktalar belirler. Her bir gzlemden sonra, arpan kltr deerlerine bakacaz. Okuyucu, burada verilen rnekleri, kendi yaamnda ve evresinde sk sk grebilir. Bu tr davranlarn altnda yatan kltr deerleri belirlendike, kiiler arasnda yer alan iletiim sorunlar daha iyi anlalmaya balar. Gzlem 1 Gazeteci, yazar Hasan Pulur'un bir yazsnda, Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin vatandana nasl davrandn gsteren bir olay ele alarak gzlemlere balayalm. Nasreddin Hoca'lk --Bilal Alkan'n birinden alaca vard... Borlu bir trl paray demiyordu; ihtar, protesto hibiri kar etmedi, sonunda icraya verdi. cra adamn malna haciz koydu, yine deyemedi, sata karld ve 6 milyon 205 bin liraya icra marifetiyle satld... Kanuni ilemler tamamland, Bilal Alkan parasn almak iin cra Memurluu'na gitti... Bunca yldan beri peinden kotuu parasn kavuacakt. -deyemeyiz! dediler. -Niye?

-Senin para zimmete geti!... Anlamad, o da ne demekti! Anlattlar: -cra memuru paray alp kam, kasa tamtakr, kurubakr! -Bundan bana ne? -Sana ne olur mu yahu? Laf anlamyor musun, kasada para yok, para! Bilal Alkan bu iten yine bir ey anlamad... Parasn icra memuruna teslim etmemiti ki! -Ben icra memurunu tanmam devleti tanrm! dedi. O zaman yol gsterdiler: -Git derdini devlete anlat! O da anlatt, Elbistan savclna dileke verdi... Savclk da icra memurluuna yaz yazp durumu sordu, sanki bilmezmi gibi... Ama devlet ii bu, yazlacak, izilecek, her ey kayda kuyda balanacak... Elbistan cra Memurluu da Savcla cevap yazd... Evet, eski icra memurunun zimmetine para geirdii doruydu, adam can ekince kasadan para ekmiti, ektii paralarn icra marifetiyle tahsil edilen paralar olduu da belliydi, ama para zaman zaman kasadan alnm olduuna gre, kimin paras olduu belli deildi, bu tespit edilemezdi, hatta paray alp afiyetle yiyen icra memuru bile, kimin parasn alp yediini bilemezdi... yi, peki, hepsi gzel de Bilal Alkan'n paras ne olacakt? Adam alacaklsn icraya vermi, maln sattrm, parasn icra alp kasasna koymutu. Bu para ne olacakt? cra Memurluu'nun gr uydu:

--Zimmete konu parann, ad geene deme yapabilmemiz iin kasaya giri yaplmas arttr. Zira zimmet nedeni ile alacaklya belirttiimiz miktar deme gc yoktur. Ayn zamanda zimmet konusu parann, ekli listede alacak!nn 982/681 sayl borlulardan (.....) n tanmaznn satndan mtevellit 6,205,000 lirann kasaya girdii tarihlere tekabl ettii sanlmaktadr.-EEEEEEEE, sonra? Gelelim sadede... Bilal Alkan'n paras ne olacak? cra memuru kasada para yok diyor, ancak kasaya para gelirse denebilir, diyor. Kasaya nereden para gelecek? cra memurluu bunu ne bilsin? Cevabn da ne gzel bitiriyor: --Gereini bilgilerinize arzederim!-Top imdi savclkta? in gerei bilgilerinize arzedildi ya! Artk savc ne yaparsa yapsn? Savc ne yapacak? Cebinden karp icra kasasna para koyacak deil ya! O da Adalet Bakanl'na yaz yazacak... Bilal Alkan'n paras ne olacak diye soracak... Adalet Bakanl Hukuk leri Genel Mdrl de cevap verecek: --lgide gn ve says belirtilen yazlarnzla, Elbistan cra Memuru (............)'n zimmetine para geirdii, bunun ak kasa zimmeti olup, hangi ahslara ait ne miktar paray zimmetine geirdiinin anlalmad bildirilmektedir. Bu durumda alacakllarnn Elbistan Ar Ceza Mahkemesi'nde mstakil dava amalar gerekli bulunmaktadr.

Zimmetten doan byle bir zararn Bakanlmzca denebilmesi iin, yarg mercileri tarafndan verilmi mahkeme ilam gereinin alacakllara duyurulmas...-imdi biraz kafamz toplayalm, u ii batan ele alalm. Borcunu demeyen adamn borcunu alp, alacaklya demek devletin grevi midir? Grevidir! cra memuru kimin temsilcisidir? Devletin! Alacakl, parasn alabilmek iin icraya bavururken kime gvenmi, haklarn kime teslim etmitir? Devlete! cra memurunu tanr m? Tanmaz! Ha Ahmet olmu, ha Mehmet, ne fark eder... Devletin icra memuru kasay boaltp gitmise, bunun sorumlusu vatanda mdr? Devlet paray alm m, alm, kasaya girmi mi, girmi... Ama para kasadan uup gitmi... Ondan vatandaa ne? Devlet vatandan parasn der, sonra memuruyla hesaplar... Hayr, git mahkemeye, hayr git zimmet davasna mdahil olarak katl ya da ayr davalar a mahkemelerde srn... Bu adalet anlay acaba Adalet Bakanl'na yakr m? Diyelim banka soyulmu, sizin de bankada paranz var, ertesi gn paranz ekeceksiniz, hayr diyorlar, bekleyin, soyguncular yakalansn, mahkemeye verilsin, mahkum olsunlar, biz onlardan paray alalm, size verelim: Yapmayn muhteremler, insaf dinin yarsdr!

Nasreddin Hocalk olmayn... Hani Hoca'nn birine borcu varm, adam kapy alnca yolun kenarn gstermi: -Bak oraya all diktim... Koyunlar geerken alya srnecek, ynleri kalacak, onlar toplayacam, hanm tarayp eirecek, iplik olacak, sonra rp orap yapacaz, pazara gtrp satacaz, senin paran deyeceiz! Adam ksks glmeye balaynca Nasreddin Hoca parlam: -Pein paray grdn, nasl glersin deil mi?-Bu gzlem, devlet, grev ve devlet grevlisi anlayyla ilgili tutumlar dile getiriyor. Bilal Alkan, Cumhuriyet hkmetinin grn dzeyindeki soyut demokratik deerlerini ciddiye alm, benimsemi ve beklentilerini ona gre ayarlam. Grnte Bilal Alkan'n dn ve davran hakldr; nk Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kat stnde yazl yasalarna ve Cumhuriyet reformlarnn amalarna uygundur. Ne var ki, icra memuru, savc ve adalet bakanl grevlisi, geleneksel otoriter kltrn, tarihsel kkenli,--devlet vermez, alr!-- anlay iinde yetitikleri iin, grnteki soyut demokratik deerlerle, gerekte iimizde yaayan otoriter deerler arasnda bir atma sz konusudur. Bilal Alkan, psikososyal adan, Trk toplumuna --uyumsuz-- bir kiidir; nk, Trkiye'de doup, byyp, yaad halde bir Fransz, ngiliz, Alman, ya da sveli gibi davranyor. Yasal ilerini yrtrken, yasa kitaplarnda yazlan yntemleri uygulamaya alyor. Trkiye'nin geleneksel otoriter kltr dinamiine --uyum yapm-bir Bilal Alkan, grnte var olan yasalar erevesinde deil, geleneksel kltrn getirdii insan ilikileri erevesinde davranrd. Bu vatanda, iini yasalara dayanarak, kurulu mekanizmalarla zmeye altndan dolay, geleneksel kltrn aadaki baz temel deerleriyle atma iindedir. 1. Bireysellik/Bamszlk: Geleneksel kltr iinde birey, tandk ilikilerini kullanarak sorunlarn zer, --ben kendi iimi kendim zerim;-anlay ho karlanmaz. Bilal Alkan bu ite kendine yararl olacak --tandk-- arama yerine, kendi bana i yapmaya kalkmas bir --hata--dr. 2. Zaman: Vatanda Alkan, zamana nem vermekte, geleneksel

anlay iinde alan --grevli--, byk bir olaslkla, Alkan'n bu tutumundan rahatsz olmaktadr. 3. Eitlik/Hakkaniyet: Hatrlyorsunuz, geleneksel kltr iinde --nsanlar eit deildir. nsann saygnl kiinin mevkiine, hangi aileden olduuna, mesleine, tandklar kimselerin trne gre deiir. Saygya deer insanlar vardr, saygya demeyen insanlar vardr.-- Bilal Alkan, --Muhterem Beyefendi!-- denecek trnden biri olsayd, herhalde bylesine bir --muamele--ye maruz kalmazd! yle anlalyor ki, sz konusu kii, gerekten --vatanda Alkan!-4. Birey ve devlet ilikisi: Geleneksel kltr iinde vatanda devletten almaz, ancak devlete verir! zel durumlarda, bir baka deyile, kiinin devlet yneticileriyle gelitirmi olduu --ilikilerin trne-gre, devlet, verebilir. Hem de baka hibir devlette grlmemi biimde! Ne var ki, bu veri, --vatandaa-- deildir, --zel ilikisi olan kiiye--dir. Devlet memuru, --vatanda Bilal Alkan--a ktlk yapmak iin deil, geleneksel kltr iinde anlaml ve --doru-- geldii iin yukarda anlatlan biimde davranr. Baka bir ifadeyle sylenirse, Bilal Alkan kiilere kar deil, belirli bir dnya anlayna, bir kltr dzenine kar savayor. Bilal Alkan'n mcadele iinde olduu devlet grevlisi bu kimseler, byk bir olaslkla kendilerini, Atatrk ve ada olarak grrler. Bu gzlem, bir toplumun kltr ve uygarlk dzenini deitirmenin ne kadar zor olduunu belirtiyor. zgrlk ada uygarln bir yesi olduunu savunan Trk Devleti'nde, ada anlamda bireyin deeri yoktur, birey devlete kul olma durumundadr. --Devletin yksek menfaatleri-- yle gerektirdii iin, bireyin hakk, hukuku, yasal kelime gargarasnn altnda boulur, canlanamaz. Geleneksel otoriter kltr birok ynleriyle diriliini ve canlln devam ettiriyor. nsanmz kaderin kendilerine verdii rollerde, bazan polis, bazan politikac, bazan gazeteci, bazen de savc ya da yarg olarak geleneksel otoriter kltrn dn biimini, kendi yaamlarna ve grevlerine yanstrlar. Trkiye Cumhuriyeti Devleti, bolukta var olan bir soyut yap deildir; devlet grevlilerinin davranlarnda canlanr ve onlarn alg ve dn biimleri iinde ifadesini bulur. zellikle aadaki gzlem, devlet niformas iinde geleneksel otoriter kltrn nasl yaadn somutlatrmaktadr. Gzlem 2 Bu gzlem, imdiye kadar sylenenleri szle deil, resimle kantlyor. Geleneksel kltr iinde insanlar eit deildir. Mevkii olann --erefi-- ve --onuru-- vardr, brlerinin yoktur. Yandaki fotorafa bakan

kii, --Olur mu byle ey! Er dvmek yasal deildir. Trk askerine dayak atlamaz, ancak yasa ve disiplin ynetmelii iinde cezalandrlr!-diyebilir. Kat zerinde durum gerekten de byledir. Ne var ki, kat zerindeki yasal gerek ile; Gzlem 2'deki fotorafta ifade edilen gerek farkldr. Aile iinde baba ocuunu dvmeye devam ettii srece, ordu iinde de subay ve astsubay eri dvmeye devam edecektir. nk asker subay baba, subay de eri olu olarak grr. Ordu bir ailedir. Resimde grdnz astsubay, dvd o erin cann kurtarmak iin bir tehlike annda kendi yaamn tehlikeye atar ve bu davrannda da olaanst bir durum grmez. Kendi olu tehlikede olsa ayn eyi yapmayacak myd? Yine ayn eyi gryoruz: D grn ada demokratik dzenin deerleriyle, i ileyi geleneksel deerlerle srdrlyor. Grnte kalan ada deerlerle, gnlk yaamda uygulanan geleneksel otoriter kltr deerleri arasndaki bu atma, Trk toplumunun en ilgin psikososyal olgusunu ortaya koyar. Trk insan ayn anda her iki dnyaya --ait olma-- abas iindedir; ne var ki, bu iki dnya, temel yaplar bakmndan farkl dnya grleri zerine oturur. Trk insanna zg bu olgu gz nne alnmadan, Trkiye'deki iletiim olaylar tam anlamyla aklanamaz. Aadaki gzlem, bu kany destekler niteliktedir. Gzlem 3 1976 ylnn Kasm aynn bir Cuma akam niversite retim yelerinin ounlukta bulunduu bir sosyal toplantya ben de davet edilmitim. Ankara'nn ankaya semtinde bir apartman dairesinde yenildi iildi, arklar sylendi ve dans edildi. Gece 12'den sonra elence devam etmekteydi. Kap alnd ve resmi giyimli iki polis ve bir komiser ev sahibini grmek istediklerini sylediler. Ev sahibine azarlarcasna, grlty hemen imdi kesmesini, aksi halde topumuzu karakola gtreceklerini syledi, komiser. Ev sahibi ne olduunu anlayamadn, kanunsuz bir ey mi yaptklarn komisere sorarken, toplantdaki davetliler arasnda bulunan belirli bir grevinden dolay sk sk ad basnda ve TV'de duyulun bir profesr sert bir kla --Sen kiminle konutuunun farknda msn? Adabn takn! Sonra ben senin terbiyeni veririm! Sen benim kim olduumu biliyor musun?-- diye ie kart. Komiser devleti ve kanunu temsil ettiini, devletten ve kanundan daha byk hibir otorite bulunmadn, eer adam gibi konumazsa,

o da dahil, btn toplantdakileri karakola gtreceini hakaret edercesine belirtti. nl profesr, kendisini karakola gtrecek polisin henz daha anasndan domadn syledi. Ve az kavgas gittike byyerek hakaretlerin iddeti ve says artmaya balad. nl profesr gnn ileri Bakanna telefon ederek onu uyandrd. ileri Bakan Ankara Valisine, Ankara Valisi Vilayet Emniyet Amirliine ulaarak komiserin szlerini geri almas ve zr dilemesi istendi. Komiserin --Ben bu niformadan utanyorum, imdi. Adama gre muamele olduka bu millet adam olmaz. Yazklar olsun u niformann erefine!-- diyerek kendisini eviren polislere ve birka davetliye dert yand, kendisinin hukuk fakltesine devam etmekte olduunu ve mezun olunca bu meslei brakp Avukat olacan syleyerek ayrld. Merdivenleri inerken, --Artk bu grevin erefi kalmad!-- diyerek kendi kendine sylendii duyuluyordu. nl profesr, niforma giyince kendilerini azrail zanneden ve vatandaa kpek muamelesi yapmakta hi tereddt etmeyen polislerden yaknyordu. --Ben bunun peini brakmayacam, bu ee...i Dou'ya srdneceim,-- diye szne devam etti. Etraftaki herkes byk bir hayranlkla onu destekliyorlard. nl profesr, gerekten gl olduunu herkesin gzleri nnde kantlamt. Ve onun yakn arkada olmakla, biz de onun gcnn korunumu iine giriyorduk. Yukardaki etkileime ayrntlaryla yeniden bakalm: Kapy alan polis, hakaret eder gibi, azarlarcasna konutu. Niin, --Sayn ev sahibi, gece yarsn gemi bulunuyor, sizin grltnzden uyuyamayan birileri durumu karakola bildirdi; u sayl kanunun, (belirtilen) maddesi gereince size gelip durumu bildirme ve grlty kesmenizi syleme durumundayz!-- biiminde konumad? Bu sorunun cevabn benim kadar imdi siz de biliyorsunuz: nk, geleneksel otoriter kltr iinde polis (devlet), vatanda (sulu) ile kibar ve saygl konumaz. Komiser yukarda verilen rnekteki gibi vatandala konuursa, kendini gzleyen evresindeki polislerin, byk bir olaslkla gvenini yitirir. Polis, yukarda verilen rnekteki gibi davransa idi, acaba ortaya bir olay kmayacak myd? Bu sorunun cevabn bilmek zor. Ev sahibinin, demokratik deerler erevesi iinde davranarak, mevcut

durumu, yasal kurallar asndan alglayp, --Peki, ikaznza teekkr ederiz; istemeden bir komumuzu rahatsz ettiimiz iin zgnz!-diyeceini kimse garanti edemez. Byk bir olaslkla, --Kim imi grlt yaptmz syleyen? Bizim grlt falan yaptmz yok. Size telefon edenle beni yzletirin; yalanlar hemen ortaya kar!-gibi geleneksel davran trlerinin ortaya kma olasl yksektir. Grlyor ki, --mevki sahibi-- iki kii atma iine girince yasa, kural, kimin hakl olduu konularndan nce, --kimin daha fazla forsu var!-yarmas ortaya kyor. Mevki ve forsu olan, geleneksel kltr erevesinde, yasa ve kurallarn stndedir. Bir baka ifadeyle, --yasa karsnda herkes eittir-- deeri, ada olduumuza kendimizi ve daha da nemlisi, bakalarn inandrmak iin yazlm, gnlk yaammzda canllk bulamam, gstermelik bir deerdir. Uzun yllar d lkelerde eitim grm nl profesrde dahi kk salamamtr. Okuyucuya yeniden hatrlatmak isterim: Bu olay yazmamzdaki ama ne profesr ne de polisi yermek iindir. Hem polis, hem profesr bizim insanlarmz olarak, toplumda sregiden psikososyal bir olguyu sergiliyorlar. Benim de, dier aydnlar gibi, bu tr davranlar iine girip, --fors yarmasna-- katldm olmutur. Yakndan gzlerseniz, yukarda sylenilen zellikleri, baz durumlarda kendi davranlarnzda da bulabilirsiniz. Gzlem 4 Drdnc gzlem iin etin Altan'n bir yazsndan yararlanacaz. Almanya'daki Grevli Baimamlar --Bat Almanya yneticileri, Almanya'daki Trk iilerinin dinsel donatmlarn gelitirmek iin, iki yz on be --Dernek-Cami-- almasna izin vermiler. Bu --Dernek Cami--lerde zel olarak gnderilmi resmi grevli baimamlar vaazlar veriyorlarm. Bu vaazlarda ne gibi konularn ilendiini yine Almanya'da da kan Anadolu adl dinsel gazetedeki baimamlara ait yazlardan reniyoruz. rnein bir Sayn Baimam yle yazyor: --Her mmin bilmelidir ki, dier milletlerin dinleri batldr, mensuplar kafirdir.--

Gerekten Trklerle Almanlarn birbirleriyle kaynap dostluk kurmalarn salayacak, gzel bir balang. Yaz u tr aklamalarla sryor: --Beerden hibirinin slam dininden baka din edinmesini Allah kabul etmez. slam eriatndan bakasna raz olmaz. Bu sebeple herhangi bir kimse slam ile beraber bir din edinirse, baka bir din benimserse, 'o dinin mensuplarn severse' o kafirdir, slamdan km olur: Tecdidi iman, tecdidi nikah lazm gelir.-Sayn baimama gre bir Trk iisi bir Almanla ahbaplk eder de onu severse, kafir olacak ve yeniden Mslman saylabilmesi iin, imanyla nikahn tazelemesi gerekecektir. Almanya'da almaya gidenlerin, Alman toplumunda sevilip benimsenmelerini kolaylatracak, kl uyarlardr bunlar. Sayn baimam, yazsnda daha baka ince noktalara da dokunuyor ve --Kafirlerin bana giydii kfr alameti olan gayyar giyme-nin, --Ha takma'nn kfr olduunu belirttikten sonra yle diyor: Kfre rza kfrdr. Bu bir akaid kaidesidir ki, herhangi bir kfr icap eden eyi bir kimse iler, dier bir Mslman da onu hogrr, rza gsterirse kafir olur. Neuzibillah. Bu noktann inceliini bilmeyip kfre giden, imandan kan nice Mslmanlar vardr.-Bu uyarya gre Almanya'ya i bulmaya giden iiler, Almanlarn apka giyip boyunlarna ha takmalarna rza gsterirlerse kafir olacaklardr. Kafir olmamak iin de herhalde konuk gidilen lkedeki Almanlarn apkalarn kafalarndan, halarn da boyunlarndan karttrmalar gerekecektir. Birka bin kiiyi gemeyen Trkiye'deki Alman kolonisi de kendi arasnda bir Protestan dergi yaynlayarak, bizim hocalarn balarndaki sarklar, srtlarndaki cbbeleri karttrp ellerinden tesbihlerini almay nermeye kalkarsa, bilmem tepkimiz ne olur? D dnyada bizden yana kmayanlara, bizlere scaklk gstermeyenlere, bizleri yeterince benimsemeyenlere fkelenip duruyoruz. Bunun nedenlerine ise sanrm yeterince eilmiyoruz. Hem elalemin lkesine almaya gidecek, hem de onlarn yaam biimleriyle inanlarma kar dmanl krkleyecek ve onlarla dostluk kurmay, dinden imandan kma sayacaksn.

Kusura bakmayn ama insaf diye de bir ey vardr. Laik bir cumhuriyetin resmi grevlileri, gittikleri yabanc lkelerde kendi vatandalarnn dinsel donatmn gelitirirken, toplumlararas yaknlamalar glendirecek bir ynetimi benimsemeli ve Trkleri kendi dinlerinden olmayanlara --dman olmazlarsa Mslmanlklarndan olacakm-- inancndaki kiiler gibi gstermemelidirler. Bunun gizli ak yanklar byk dalgalar halinde gelmektedir stmze. Ayetlerin yorumlarn ok geni ve insancl alardan yapmakta ve Bakara Suresindeki --slam'da zorlama yoktur-- ayetini de sk sk anmsamakta yararlar vardr. Yine --Anadolu-- gazetesine, baz vatandalarmz, iinden kamadklar sorunlarn zmek iin, ilgin eyler soruyorlar. te baz rnekler: 1. Bir kadnn, yannda sahibi olmad halde yalnz bana ka kilometreye kadar yolculuk yapmas caizdir? 2. Avrupa'da yaplan ekmeklerde phe olduu syleniyor. Maya alp kendi elimle hamur ve ekmek yapmak zorunda kalyorum. Mayada phe olduu, nk mayaya margarin ya kartrld sylendi. Ne yapmalym? 3. Gerek Avrupa'da, gerekse Trkiye'de zaman zaman ailece dost ziyaretleri yaplrken, ev sahipleri gelen misafirin kadnl erkekli ellerini skarak, --Ho geldiniz-- demektedirler. Bu husus yani bir baka kadnn kendisine yabanc olan bir baka erkein elini tutmas caiz midir? 4. Babamn mezar tana bir kitabe yazdrmak istiyorum, ne gibi bir yaz yazdrabilirim? 5. Babamn faydalanmas iin ne gibi bir hayr yapabilirim? 6. Babamn vefatndan daha bir sene gemedi. Onun mezarnn etrafn duvarla evirmek istiyorum. Caiz midir? 7. Babamn kendi sesinden banda okuduu Kur'an- Kerim'den arerif vardr. Bu band dinleyebilir miyim? Resmi grevli sayn baimamlardan birinin bu sorulara verdii yantlar da ok yksek dzeylerde.

Bir kadn, babas, kardei, olu, amcas, days, yeeni ve kocasndan baka kimseyle yola kmamal ve tek bana da doksan km'den ok gitmemeliymi. --Broin-- denilen kk ekmein dnda, yasz pimi ekmeklerin hepsi yenilebilirmi. Yabanc bir erkek, kendisine nikah decek kadar yabanc olan kadnlarn ellerini tutamazm. Haramm. Byle bir haram ilemek cehennemde atei tutmaktan farkszm. Yukarda verilen yaz, geleneksel otoriter kltrn baz nemli boyutlarn vurguluyor. 1. Dnya gr: --Gerek-- bilimsel dnceye deil, gelenek ve greneklere dayanarak tanmlanr. 2. nsann doas: nsann doas (kul) ve yaamnn amac (kulluk etmek) belirlidir. Bunu soruturmak tehlikelidir. 3. nsann doayla ilikisi: nsann doayla ilikisinin ne olmas gerektii tanmlanm, Kuran'da belirtilmitir. 4. Deiim: inde yaanlan toplumsal ortam deise dahi, kii deimemeli, eski bildii gelenek ve grenekleri devam ettirmelidir. 5. Eitlik/Hakkaniyet: nsanlar birbirlerine eit deildir; zellikle slam dininden olmayanlara, eit gzyle baklamaz. 6. Eitim: Aratrc ve eletirici kii, iman zayf olan, phe eden kiidir. Bilinmesi gerekenler ak seik sylenmitir; nemli olan kiinin bu bilgileri renmesi ve hayatn bu bilgiler erevesinde yaamasdr. 7. Kadn erkek ilikisi: Kadnn ve erkein nasl davranmas gerektii bellidir; kadn kadnln, erkek de erkekliini bilerek verilen snrlar iinde iliki kurmaldr. Bu snrlarn dna kmann byk sakncalar vardr. 8. Din ve devlet ilikisi: Din; kiinin sadece i dnyasna ait bir olgu deildir; din bireyin yaamnn tmn belirlemeli ve ona yn vermelidir. etin Altan'n yazsna sz konusu olan Trkler ne ahmaktr, ne de kt; onlar, kendi bildikleri dzen iinde anlaml, iyi ve tutarl bir yaam dzeni oluturma abas iindedirler.

Burada u noktay da belirtelim: Geleneksel otoriter kltr zellikleri, sadece slam dininden kaynaklanan bir dnya gr deildir. Hemen hemen btn dnya dinleri, bu dini temsil eden kiiler byk kudretler ele geirdii zaman yozlam ve ilk kaynandaki amacndan saptrlmtr. --Yobaz-- kelimesi, dinin kaynandaki temel anlam sistemini bilmeden, dini yorumlar darlatran ve dini kudret kazanma mekanizmas haline getiren kimselere verilen addr. Her dinde yobaz vardr. Her din, kendi tarihi iinde belirli devrelerde yozlatrlm ve yobazlarn hakimiyeti altnda kalmtr. Dinler tarihini inceleyenler, yozlatrmann ve kudret elde etmek iin dini kullanmann her dinin tarihinde yer aldn bilirler. Bu anlamda, yukarda yazlanlar slamiyet'e kar alnm bir tavr olarak yorumlamak yanltr; burada, belirli bir dnya grnn, bir dizi kltr deerlerinin tartlmas yaplyor. Daha nce sz edilen Kzlderili Reislerin kendi eitimlerinin, kendi yaam nizamlarnn daha stn olduuna inandklar gibi, halkmz da, doal olarak, kendilerininkinin Almanlarn yaam nizamndan daha stn olduuna inanr. Kzlderili --Niin ben beyaz adamn karsnda srekli yenik dyorum?-- sorusunu sormaz. Byle bir soruyu sorabilmek, dnyay ve kendini sistematik biimde gzlemeyi gerektirir. Kzlderili kltrnde, bu tr bir eletirisel dnce yetenei gelitirme olana yoktu; bu nedenle, bu tr sorunlar nemsenmemi ve zerinde durulmamtr. Ayn nedenle, geleneksel kltr anlay iinde yetimi kiiler, --Neden Trkiye ekonomisi bana i verecek, rahat bir yaam salayacak gte deil, niin Almanya'ya gelmek zorunda kaldm?-- sorusuna pek ilgi duymazlar. Bu tr soru sorabilme, eletirici dnceyi benimsemi bir kafa gerektirir. i, byle bir eitimden nasibini alamamtr. Onun ada deerler iinde dnmesini beklemek, insafszlk olur. Geleneksel kltr deerlerini en iyi temsil eden imam, bilimsel dncenin rn olan otomobili, radyoyu; TV'yi tereddtsz kullanr, hasta olunca doktora gider, ameliyat masasna yatar, ne var ki sz edilen Kzlderililer gibi, soruturma aamasna gelemez. Yeniden Bak Onuncu Blmde --letiim Manzaralar-- bal altnda sz edilen olaylara, imdi yeniden bir gz atalm. Hava alanndaki koridorlarn asker klas gibi gri renkte olmas, polislerin sulu ararcasna, --ask suratl-- olarak yolcular gzden geirmesi, hava yollarnda grevli

bayann --tandn-- pasaport ilemleri iin kuyruun bana almas, hamaln gmrk ilemine getirdii kolaylk, bara ara aralarnda konuan taksi ofrnn, park edilmeyecek yere park etme izni veren trafik polisinin davranlar, yukarda sz edilen geleneksel otoriter kltrn boyutlar iinde rahatlkla aklanabilir. zgrlk ada uygarlk deerlerinin resmen yrrlkte olduu, te yandan geleneksel otoriter deerlerin uyguland lkemizde, iki deer dzeni vardr. Aile iinde ve samimi sosyal durumlarda geleneksel otoriter kltrn deerleri kullanlr, resmi durumlarda da, gstermelik davran dzenine geilir. ki deer dzenine sahip olma, Trk insannn temel karakteristiklerinden biri olmutur. KAYNAKLAR Aaolu, Adalet, lmeye Yatmak. stanbul: Remzi Kitabevi, 1973. Alexander, C., The City as a Mechanism for Sustaining Human Contact. Ewalt, William (ed.) Environment for Man: The Next Fifty Years Bloomington, Indiana: Indiana University Press, 1967, s. 67. Averchenko, A. View Point. Kruzer, J. R. ve L. Cogan (ed.) Studies in Prose Writing. New York: Holt, Rinehart & Winston, Inc., 1966. Bach, G., Wpyden, P. The Intimate Enemy. New York, N. Y.: Avon Books, 1968, s. 47-48. Birdwhistell, R. Kinesics and Context. New York: Ballantine, 1970. Bozok, Erdoan. Modern a. stanbul: Nil Yaynevi, 1972. Brunner, J. The Long Result. Penguin Books, Harmondsworth, Middlesex, 1968. Cummings, E. E. Adler, R. ve N. Towne (ed.) Interpersonal Communication. Corte Madera, California: Rinehart Press, 1975, s. 58. Ccelolu, D. --Facil Code in Affective Communication--. Comparative Group Studies, Vol. 3, No. 2, 1972. Ccelolu, D. -- Farkl Kltrde Yz fadeleriyle Bildiriim--. Tecrbi Psikoloji almalar, Cilt 6, 1968. Davitz, J., Fear, Anxiety, and the Perception of Others. Journal of General Psychology, 61, s. 169-173, 1959. Geertz, C. The Interpretation of Culture. New York: Basic Books, 1973

Gibb, J. R., Defensive Communication. journal of Communication, 9, s.141-148, 1961. Gordon, T., Parent Effectiveness Training. New York, N. Y.: Peter H. Wyden, Inc., 1970, s. 67-69. Hall, E. T. The Silent Language. New York: Doubleday, 1959. Hall. E. T. The Hidden Dimension. Gordon City, New York: Anchor Books, Doubledey, 1968. Herskovits, M. Cultural Anthropology. New York: Knopf, 1955. James, William. The Stone, G. P. ve H. A. Farberman (ed.) Social Psychology Through Symbolic Interaction. Waltham, Mass.: Ginn -Blaisdall, 1970, s. 373. Keesing, R. 'Theories of Culture.-- Annual Review of Anthropology, 3, 1974, 73-97 Kuzgun, Yldz, --Ana-Baba Tutumlarnn Bireyin Kendini Gerekletirme Dzeyine Etkisi.-- Hacettepe Sosyal ve Beeri Bilimler Dergisi, Cilt 5, 1973, s. 57-70. Lanfield, A., A Movement Interpretation of Threat. Journal of Abnormal and Social Psychology, 49, s. 1954, 529-532. Lichtenberg, P., --Emotional Maturity as Manifested in Ideational Interaction--. Journal of Abnormal and Social Psychology, 50, 1955, s. 298-301. Masten, Ric, A Thin Body of Work. New York, N. Y.: Academic Authors, Inc. 1972, s. 87. Mead, George Herbert. Self as a Social Object, Stone, G. P. ve H. A. Farberman (ed.) Social Psychology Through Symbolic Interaction. Waltham, Mass.: Ginn -Blaisdall, 1970, s. 383. Nesin, Aziz, --ok kr--, Deliler Boand. stanbul: Dn Yaynevi, 1967, s. 97-100. Nesin, Aziz. --Bizim Hemeri--, Toros Canavar. stanbul: Dn Yaynevi 1968a. Nesin, Aziz. --Yerli Mallardan Pazen Aldm--, Deliler Boand. stanbul: Dn Yaynevi, 1968b. Nesin, Aziz. --Helal Olsun--, Aferin, hikayeler. stanbul: Tekin

Yaynevi, 1978, s. 90-96. Nolte, Dorothy Law. Children Learn What They Live. Adler, R. ve N. Towne (ed.) Interpersonal Communication. Corte Madera, California: Rinehart Press, 1975, s. 43. Rogers, Everett M., Mass Media and Interpersonal Communication. Ithiel de Sola Pool ve Frederick W. Frey (ed.) Handbook of Communication Chicago, Illinois: Rand McNally College Publishing Co., 1973, s. 290-312. Schrumm, Wilbur, Mass Media and National Development. Stanford, California: Stanford University Press, 1964, s. 27-32. Schutz, Willim. Here Comes Everbody, Adler, R. ve N. Towne (ed.) Interpersonal Communication . Corte Madera, California: Rinehart Press, 1975, s. 34 Stevens, Barry. Curtain Raiser. Rogers, Cari R. ve Barry Stevens (ed.) Person to person. New York: Pocket Books Edition, 1975, s. 1-2. Thayer, W., General Semantics. New York: Harper and Row, 1963, s. 326. Toffler, Alvin, Future Shock. London: Pan Books, Ltd., 1970. Watzlawick, P., Beavin, J. H., Jackson, D. D Pragmatics of Human Communication: A Study of Interactional Patterns; Pathologies, and Paradoxes. New York: W. W. Norton & Co. (1967). Yunt, Perihan (Onat). Kiisel Konuma, Ankara, 1978. :::::::::::::::::