MENTO TEKNOLOJ S ve HAZIR BETON

2006 y l rakamlar ile bugn lkemizde 41 imento fabrikas ve 18 tme paketleme tesisi faaliyettedir. 1963 y l ndan sonra in a edilen tm f r nlar kuru sistem olarak in a edilmi tir. F r nlar n tamam dner tip f r nd r. (TANRIVERD , 2006)

2005 Y l imento retiminin Blgesel Da l m

G.D. ANADOLU D.ANADOLU ANADOLU KARADEN Z AKDEN Z EGE MARMARA
2.0 00 .00 0 4.0 00 .00 0 6.0 00 .00 0 8.0 00 .00 0 12 .00 0.0 00 10 .00 0.0 00 0

2005 Y l Klinker retiminin Blgesel Da l m

G.D. ANADOLU D.ANADOLU ANADOLU KARADEN Z AKDEN Z EGE MARMARA
10 ,00 0,0 00 12 ,00 0,0 00 2,0 00 ,00 0 4,0 00 ,00 0 6,0 00 ,00 0 8,0 00 ,00 0 0

Blgelere Gre imento retim Kapasiteleri

4% 18% 8% 28%

12% 18% Marmara Anadolu Ege Do u Anadolu Akdeniz G.Do u Anadolu

12%

Karadeniz

. Blgelere Gre Klinker retim Kapasiteleri

10% 4% 16% 27%

10% 17%

16% Ege Akdeniz G.Do u Anadolu Karadeniz

Marmara Anadolu

Do u Anadolu

Trkiye imento Sektrnn Gelece i

imento tketimi geli mekte olan lkelerde artan nfus ve henz tamamlanmam olan alt yap yat r mlar n n devam etmesi ile tepe noktas na ula t ktan sonra bir d trendine girdi i ve daha sonra sabitlendi i grlmektedir. Trkiye'nin de bu trendi izleyip 1998'de 512 kg. olan ki i ba na tketiminin 20 y l ierisinde yakla k 750-800 750kilogram'a ula p daha sonra 600kg. seviyelerinde dengelenmesi beklenmektedir. Enerji girdisinin toplam retim maliyetleri iinde yksek bir paya sahip olmas ve zellikle elektri in di er imento reticisi olan Avrupa lkelerine gre daha pahal ve kalitesiz olmas bir dezavantajd r.

Avrupa lkeleri ile k yasland nda Trkiye kapasite a s ndan talya ve Almanya'n n ard ndan nc durumdad r. Avrupa lkelerinin hemen hepsinde e itli derecelerde at l kapasite bulunmas na ra men Avusturya, Finlandiya, Almanya, talya, Hollanda d ndaki lkelerin hepsinde retim i talep dzeyindedir. Bu ise AT'nin net bir imento ihracat s oldu unu gstermektedir. Trkiye ise Avrupa'da nc byk ihracat lkedir.

. Dnya da imento
2000 y l nda 1,65 milyar ton olan dnya imento retimi, 2001 y l nda %3 artarak 1,71 milyar tona ykselmi tir. Dnya n n en byk imento reticisi daha nceki y llarda oldu u gibi ortalama 500 milyon ton retim ile in Halk Cumhuriyeti dir. 2001 y l nda Toplam retimin %36 s in taraf ndan gerekle tirilmi olup, Hindistan %6, ABD %5.5 ve Japonya %6 ile imento retiminde nemli paya sahip di er lkelerdir. AB lkelerinin dnya imento retimi ierisindeki pay %11.4 dr.

2005 y l sonu itibariyle, Dnya imento retim kapasitesi yakla k 2,1 milyar tondur. Bu retim miktar yakla k 1.500 entegre tesis ve 150 den fazla tme tesisinde gerekle tirilmektedir.

1990 l y llar n ba nda Dnya imento tketimi 1 milyar ton seviyelerinde gerekle irken, 1990 dan gnmze kadar olan zaman srecinde ortalama y lda %4 byme gstererek, 2000 lerin ba nda 2 milyar ton seviyesine yakla m t r. Tketimde de ilk s ray 560 milyon ton ile in almaktad r. kinci s rada yer alan ABD nin 2000 y l imento tketimi 116 milyon ton seviyesindedir.

Dnya da imento Sektrnde Pay Da l m

imentonun Tan m
Su ile hidratasyon reaksiyonuna girerek ba lang ta plastik zellik gsteren, ince kal n agregalar birbirleriyle birle tiren ve zaman iersinde kat la p sertle en malzemeye imento denir. Veya di er bir ifade ile; Kalsiyum, silisyum, alminyum ve demir oksitlerin belirli art ve orandaki kar m n n klinkerle me s cakl na kadar pi irilmesi sonucu elde edilen ve yeterli incelikte tlerek ngrlen fiziksel zelliklerini gsteren ve su ile kar t r ld nda ekzotermik reaksiyona girerek sertle en hidrolik bir ba lay c d r.

Genelde imentoda a a daki drt ana bile en vard r:

1. Trikalsiyum Silikat: 3CaO.SiO2 C3S Alit 2. Dikalsiyum Silikat: 2CaO.SiO2 C2S Belit 3. Trikalsiyum Alminat: 3CaO.Al2O3 C3A Celit 4. Tetrakalsiyum Almina Ferrit: 4CaO.Al2O3.Fe2O3 C4AF Almina Ferrit

Ana Bile en imento Tipleri TS No: Ad areti Klinker K 100 8094 6579 9094 >81 8094 6579 8094 Y.F r n Crufu ( C) 620 2135 2040 Silika Fme ( D) 610 Do al Puzolan ( P) <19 1030 620 2135 2080 6589 4564 4064 2039 100 100 2080 1830 3150 1135 3655 1830 3150 Yapay Puzolan (Q) Silisli U.Kl (V) Kalkersi U.Kl ( W) Pi mi ist ( T) Kalker OK<0,20 (L) 620 620 Kalker Ok<0,50 620 2135 Minr lave Bile en 05 05 05 05 05 05 05 05 05 05 05 -

CEM 1

TS 19 TS 1219 TS 12141 TS 10156

Portland imento Portland Cruflu imento Portland-Silika Fme imento Katk l imento Trasl imento Uucu Kll im Portland- Kalkerli imento Portland-Kompoze imento Cruflu imento Puzolanik imento Kompoze imento Beyaz imento Erken Dayan m Yksek imento Slfatlara Dayan kl imento Sper Slfatl imento Har imentosu

P PC/A PC/B PSF K 32,5 T 32,5 UK 32,5 PL/A PL/B PK/A PK/B C PZ/A PZ/B KZ/A KZ/B BP EY

CEM 2

TS 26 TS 640 TS 12140 TS 12143

CEM 3 CEM 4

TS 20 TS 12144 TS 12142 TS 21 TS 3646 TS 10157 TS 809 TS 22

CEM 5

SD

100

SS H

<35 >40

C3S ( 3CaO.SiO2 ) ; Klinkerin ana mineralidir. Ve mukavemet kalitesi bak m ndan ok nemlidir. C3S in ilk mukavemetleri ok yksektir. 7 8 gnlk erken dayan m mukavemetini sa lar. Kolay k r lan bir bnyeye sahiptir. Bundan dolay tlmeleri kolayd r. Klinkerde C3S miktar artt ka imento de irmeni rand man da ykselir. Bu nedenlerle klinkerde fazla miktarda bulunmas arzu edilen bir husustur. Buna ra men pi irimi gtr.

C2S ( 2CaO.SiO2 ) ; Bunlar trikalsiyum silikatlar n aksine ok sert olup tlmeleri gtr. Ayn zamanda ilk mukavemetleri de ok azd r. Yani C2S oran yksek ( veya C3S oran d k ) ise dayan m kazan lmas daha yava gerekle ir. Ancak kan hidratasyon s s da daha yava olur. C2S ve C3S bile enlerinin imento iinde beraber bulunmas ise bir y ll k mukavemet art n sa lar. Yukar daki sebeplerden klinker ierisinde C2S in fazla miktarda bulunmas istenmez. Buna ra men C2S ayr ca pi irimi sa layan nemli bir zelli e sahiptir. C2S miktar artt ka pi me kolayla r.

C3A ( 3CaO.Al2O3) ; C3A imentoya fazla bir mukavemet kazand rmaz. Sadece ilk mukavemetlerini artt r c bir zelli i vard r. Di er taraftan C3A n hidratasyon s ras nda kard s di er btn bile enlerden fazlad r. Bu nedenle su ile ok sratli bir hidratasyon reaksiyonuna girmesi imentonun hemen donmas na neden olur. Bu hal ise imentonun her hangi bir maksat veya in aat i inde kullan lmas n imkns z hale getirir. Ayr ca imentodaki C3A oran azald ka betondaki hacimsel de i meler, atlaklar ve deformasyonlar n azald gzlenmi tir. C3A oran azald ka betonun slfatlara (Alka(Alkalilere) olumlu ekilde direnci artar. Ve kimyasal beton katk lar ndan olumlu ynde kolay etkilenir.

C4AF ( 4CaO.Al2O3.Fe2O3 ) ; D k klinkerle me s cakl sa lar. E er imento ierisindeki serbest snmemi kire oran yksek ise; Bu klinkerin tam pi memesinden (yanmamas ndan) kaynaklan r. Bu tr betonlar uzun zaman diliminde hacimsel geni le-melere ve lebozulmalara yol aar.

imentonun sertle me sresini ( Betonun prizlenme sresini) kontrol etmeyi kolayla -t rmas amac yla: Klinkerin tlmesi i lemi s ras nda klinker %2 5 oran nda tabii al ta ( CaSO4.2H2O ) ile kar t r l r. imento iindeki MgO oran genellikle %5 i geerse taze betonda a r genle meler olabilir. Fe2O3, Al2O3 , Mg ve Alkaliler d k klinkerle me s cakl sa lar. imento; retim ekline ba l olarak sodyum, potasyum , fosfor, titanyum ve manganez gibi maddeler ierir. Bunlardan en nemlisi imento bile imindeki NaO ve Potasyum oksit miktarlar d r. Bunlar zellikle Alkali-Agrega reaksiyonu gibi Alkalibeton iin tehlikeli olan reaksiyonlar ba latan ve pek fazla istenmeyen maddelerdir.

imentonun en nemli zelli i %11 15 su ile kar t r ld nda kat bir ktle halinde donup kat la mas d r. imentonun donup kat la mas na imentonun Priz yapmas denir. Bu zelli i ile hidrolik bir ba lay c d r. Ve n aat sektrnn ana malzemelerinmalzemelerindendir. Bilindi i gibi; imento, agrega ve suyun kar t r lmas ile beton elde edilmektedir. Beton erimez bir ktle olarak d nlebilir. imento harc su ile kar t r ld nda agregalar aras ndaki bo luklar doldurulmakta ve agregalar bir zarf iine konup kapat lm gibi olduklar ndan, btn paralar birbirine kenetlenmektedir. Normal bir imentonun bile imi a a daki gibidir;

imentonun Cinsine Gre De i en Kimyasal Bile enler

CaO +SiO2 % 80 85 Al2O3 +MgO+ Fe2O3 % 12 SO2 +Na2O +K2O +MnO2 +TiO2 +P2O5 %4

imento e itleri
Portland imentolar (P 32.5, P 42.5, P 52.5) Yksek F r n Cruflu imentolar (C 32.5, C 42.5) Beyaz Portland imentosu (TS 21) Har imentosu (TS 22) Trasl imento (TS 26) Uucu Kll imento (TS 640) Sper Slfat imentosu (TS 809) Erken Dayan m Yksek imento (TS 3646) Katk l imento (TS 10156) Slfatlara Dayan kl imento (TS 10157)

 MENTOYA A T TEMEL KAVRAMLAR

Agrega Beton retiminde kullan lan kum, ak l, k rma ta gibi malzemelerin genel ad agregad r. Beton agregad iinde hacimsel olarak %60 75 civar nda yer i gal eden agrega nemli bir bile endir. Agregalar do al (kum-ak l, k rma ta ) ve yapay (kum(yksek f r n crufu, genle tirilmi kil, perlit) olmak zere iki farkl kkene sahiptir. Ancak her mineral kkenli malzeme veya endstriyel at k, beton agregas olarak kullan lamaz.

imento Hidratasyonu

imento iinde bulunan klinker bile ikleri kimyasal potansiyel olarak aktif durumdad r. Bunlar su ile reaksiyona girerek znebilir. Daha sonra hidroliz reaksiyonlar meydana gelir. imento ve su aras nda gerekle en bu reaksiyonlara hidratasyon reaksiyonlar denir.

Hidratasyon Is s imento + su reaksiyonu ekzotermik bir reaksiyondur. 1 kg imento, su ile reaksiyona girdi inde toplam olarak yakla k 500 kj civar nda s a a kar r. Bu s n n byk bir k sm beton dkldkten sonraki ilk gnlerde kar. Betonun s iletim katsay s ok d k oldu undan, a a kan s k sa sre iinde d ar at lamaz ve beton iinde s cakl k ykseli i meydana gelir. Bunun sonucu olarak beton iinde termal genle meler ve hatta atlamalar olu abilir.

imento Prizi
Hidratasyon olay n n geli erek belirli bir dereceye ula mas sonunda imento plastiklik zelli inde nemli bir azalma ve viskozitesinde belirli bir art grlr. Bu olay prizin ba lamas olarak adland r l r. Hamurun plastikli ini tamamen kaybetmesi ile kat la man n ba lam oldu u sre prizin biti i olarak tan mlan r. imento priz ba lama ve biti sreleri Vicat aleti ile deneysel olarak tayin edilebilir.

Klinkerle me

Ergime s cakl n n hemen ncesinde olu an bir s cak ortam olup imentoyu olu turan maddelerin kat fazdaki kimyasal reaksiyonlar n n olu tu u s cakl k (1300 1550 oC) dilimidir.

Farin
Kalker ve kilin birlikte tld ve istenilen boyutta elde edilen rndr.

Rtre
Har ve betonlarda dkmden sonra olu an kat la ma sreci iinde grnr hacimlerinde meydana gelen bzlmedir. Genel olarak, imentoya al ageldik dozajlarda puzolan ilavesiyle harlardaki kuruma bzlmesinin kk bir miktar artt sylenebilir.

Kusma
Taze betonun iinde bulunan ve serbest kalan suyun yzeye kmas d r.

Kr
Beton veya harc n dkmnden sonraki ilk gnlerde h zl hidratasyon sresi boyunca, hidratasyon reaksiyonu iin gerekli suyun kaybolmas n nler. Betonun iinde bulunan kar m suyunun sertle me i lemi tamamlan ncaya kadar buharla may nlemek iin, d yzeyine ince bir tabaka halinde uygulanmas eklinde olur.

K zd rma Kayb

A rl nceden bilinen (1s0,05 gr) bir imento (1s numunesinin yksek s cakl kta (975s25rC) k zd r lmas (975s25r sonucunda meydana gelen a rl k kayb na imentonun k zd rma kayb denir ve yzde olarak ifade edilir.

 MENTO MODL
Uzun sre portland imentosu, proses s ras nda elde edilen tecrbelere dayan larak retilmekteydi. Ara t rmalar ve portland imentosunun kimyasal analizlerinden elde edilen sonular, bir tarafta kire yzdesi di er tarafta da silis, alumina ve demir oksit yzdesi aras nda belli bir ili ki bulundu unu gstermektedir. Kalsiyum, silisyum, aluminyum ve demir oksitler aras ndaki ili ki hidrolik modl olarak bilinmektedir.

Hidrolik Modl
Snmemi kire miktar n n, silis, alminyum ve demir oksit miktarlar n n toplam n alan orant s na hidrolik modl (HM) denir. (ALPER, 2006) Kaliteli imentolar n hidrolik modl 2 ye yak nd r. Hidrolik modl 1,7 den az olanlar yeterli dayan ma sahip de ildir, 2,4 den yksek olanlar ise hacim a s ndan dengesizdir. Kolayca grlece i zere, hidrolik modl imentoyu, Ca0 nun toplam hidrolik faktr iindeki oran ile karakterize eder. (rne in, SiO2, Al2O3 ve Fe2O3). Genellikle Hidrolik modl 1, 7 den 2, 3 e kadar de erlerle s n rl d r.

Hidrolik modl ne kadar yksekse, klinkeri pi irmek iin o kadar yksek s ya gerek oldu u, di er taraftan da, ilk dayan m ve hidratasyon s s ne kadar yksek ise kimyasal reaksiyona dayan m n o kadar az olaca bulunmu tur. Daha sonralar imentonun daha iyi de erlendirilebilmesi iin silika ve alumina modlleri geli tirilmi tir. Bu modller, hidrolik modllerin yerine gemi tir.

Silika Modl
Asit reaksiyon gsteren malzemelerin birbirine oranlar n bilmek iin bulunan silikat modl silis miktar n n, almin ve demir oksit miktarlar n n toplam na oran d r. Bu modl, toplam Al2O3 ve Fe2O3 iindeki SiO2 nin a rl k olarak oran n vermektedir.

Silika modlnn artmas , likid faz miktar n d rmek suretiyle klinkerin pi ebilirli ini ters ynde etkiler ve f r nda anzast olu mas na yol aar. Dahas , yksek silika modl imentonun prizini ve donmas n yava lat r. Silika modlnn azalt lmas ise likid faz miktar n art r r ve bylece pi ebilirlik artar ve f r nda istenmeyen anzast olu mas ihtimali azal r.

Almina Modl
Almin modl hangi tr portland imentosu oldu unu saptamak iin kabul edilmi tir. Bu modl ayr ca dner f r nda meydana gelen k r, hatta kemer olu umu hakk nda bilgiler vermektedir. Almin miktar n n, demir oksit miktar na ba l olan orant s na almin modl denir. Bu modl imentoda almina n n (Al2O3) demiroksite oran olarak gsterilir.

 MENTO RET M NDE KULLANILAN HAMMADDELER

Blm

Maddelerin Do al Durumu

Belirtilen Kompozisyon

Kullan lan Maddeler

Elde Edili Kayna

KL NKER RET M N KULLANILAN HAMMADDELER Kireta Tebe ir Kalkerli marn Deniz hay. kab. Karbonat amuru Ba l ca Ana Hammaddeler Almina silikatlar SiO2/R2O3=1,510 CaO<%25 Kil, ist, milli toprak Uucu kller Marn Tabii imento kayas Cruf Kum, kum ta Boksit Demir cevh.(Hematit) Laterit Kavrul. Pirit (Hematit) Farin tmede yard mc maddeler zel Katk lar Mineralizerler Yzey aktivitesinde etkili maddeler CaF2, Na2SiF6 Ca5(PO4)3 CaSO4.2H2O De i ik Kimyasal Maddeler

Kalsiyum Karbonat

CaCO3 Min %78,5

Ta oca

K t ve eker end. Ta oca Termik santraller Ta oca Metalrji End.

Kalsiyum karbonatla Alminyum silikatlar n kar m

CaCO3;%7580+Kil %2025

Tamamlay c Maddeler

Dzeltici muhtelif oksitler

SiO2; min %70 Al2O3; min%30 Fe2O3; min %30

Ta oca

Kimya Endstrisi

Kimya endstrisinin yan rnleri veya standart kimyasal maddeler

KL NKER MENTOYA DN TREN HAMMADDELER Tabii al ta Ba l calar Priz ayarlay c CaSO4.2H2O Kimyasal al Tabii puzolan kayas Aktifle tirilmi killer Yksek f r n crufu Uucu kller Maden oca Kimya Endstrisi Maden oca Demir elik End. Termik santraller

Tamamlay c Maddeler

Hidrolik ba lay c lar

Kirele reaksiyon veren maddeler

 MENTO RET M NDE HAMMADDEN N HAZIRLANMASI

KALKER
Tras Kaolen

OCAKLAR

Demir Cevheri

HAMMADDE STOKHOL

E.F

KL

FARIN DERMEN KIRICI

KmrStok Alan

Kmr Harmanlama Silolar

Demir Cevheri
FARN DERMEN Baca Gaz Hatt EF

KMR DERMEN

TOZ KMR SLOSU KALSNATRLER

Farin Besleme Hatt TOZ KMR SLOSU

TERSYER HAVA BORUSU

FARN HOMOJENE VE STOK SLOLARI

KMR DERMEN K.SOUTMA E.F K.SOUTMA E.F

DNER FIRIN

BY-PASS E.F

By-Pass Toz Ykleme

KLNKER SOUTMA
SAHL TESSLERNE BY-PASS TOZU SEVK

KLNKER STOKHOLLER

SKS SLOSU

SAHL TESSLERNE KLNKER SEVK

KLNKER KAMYON YKLEME

Hammadde Stoklama ve n Harmanlama

Kontroll Ak m Silosu [F.L. SMIDTH, 2006]

Farinin Homojenli i
Farinin homojen bir kar m haline getirilerek, f r na sabit bile im ve zellikteki farinin verilmesiyle; Enerji tketiminde azalma, Homojen kalitede imento retmek, Yak ttan en yksek derecede yararlanarak, f r n etkinli ini artt rmak, tmeden nce hammaddenin kimyasal zelli inde fazla farkl l k gstermemesini sa lamak, tme s ras nda farin bile imini denetleyebilmek, mmkndr

F r na verilen farinin % CaCO3 cinsinden s 0,2 den fazla de i memesi gerekir, nk CaCO3 miktar nda % 1 lik art C3S n % 12 ye kmas na ve C2S in % 11 dolay nda azalmas na neden olur. F r na homojen olmayan farin verildi i zaman klinker kalitesi bozulaca gibi pi me s ras nda da sorunlar ortaya kar. Homojenizasyon; imento retiminde klinker ve imento kalitesini byk lde etkileyen en nemli faktrlerden birisidir. F r na verilen farinin iyi homojene edilmesi ana retim birimlerinin ekonomik al malar n da geni lde etkilenmektedir

n Homojenizasyon
imento fabrikalar n n d k retim kapasiteleri ile kuruldu u gemi te kalkerde meydana gelen duyulur derecedeki dalgalanmalar selektif ocak i letmecili i ile zmlenebiliyordu. Sonsuz gibi grnen hammadde kaynaklar n n bu biimde kullan l ile sorunlar zmlenmesi o gn iin olumlu kar lanabiliyordu

Hammadde stoklama ve n harmanlama sisteminin yararlar

Homojen blgesi azalm hammadde oca na sahip i letmelere ocaklar n daha verimli olarak kullanabilme olana n sa lamaktad r. e itli ocak blgelerinde ortaya kan hammaddedeki sapmalar, stoklama ve n harmanlama istasyonu sonras daha da d mekte ve i letme iin daha dengeli ve olumlu bir hammadde besleme sz konusu olabilmektedir. Ocaklar n heterojen yap s nedeni ile ortaya kan hammadde sorunlar en aza indirilmekte, f r nlarda yksek kapasitelere eri ebilmenin bir n ko ulu da bylece yarat labilmektedir

Kapasiteleri do ru seilmi hammadde stoklama ve n harmanlama istasyonlar sayesinde k r c lar n vardiya al mas gereksiz k l nabilmektedir. Ayr ca do ru seilmi kapasitedeki bir stoklama ve harmanlama istasyonu, kendisini takip eden retim a amalar ndan k r c n n ba ms z al mas n da bylece sa layabilmektedir. Bu olgunun bak m personeline, k r c n n koruyucu bak m ve ar za bak m a s ndan sa layaca zaman kolayl klar vard r.

n Homojenizasyon Metodlar

Hammadde Bile enlerini kar t rma esas na dayanan yntem Her hammadde bile iminin ayr ayr kmeler olarak ele alan yntem

Hammadde Bile enlerini kar t rma esas na dayanan yntem

Bu yntemde iki veya daha fazla hammadde bile eni kendi aralar nda hedeflenen oranlarda kar t r lm olarak stoklan rlar. Stokholde hammaddenin y lmas , istiflenmesi olay nda nce, her bir hammaddenin kimyasal kompozisyonu birbirlerine kar do ru oranlarda olmak zere k r c da k r l r.

A- Kar

m tabakalar n n stoklanmas

1- Kar m tabakalar n n at eklinde stoklanmas

Malzeme ayr ayr tabakalarda kar t rma yata n n tamam zerinden dklr

Bu kar m tabakalar n n dklmesi ya bir nakil band zerinden f rlatma arac yla ya da

Kar t rma yata

boyunca hareket eden indirici bant ile olur

2- Hat tipi stoklama

ri tane zenginle mesi ve tane toplanmas n n nlenmesi iin baz durumlarda kar m tabakalar n n stoklanmas nda bu metod seilir.

Kar t rma tabakalar n n te kiline ait daha bir dizi metod bulunmaktad r

Yzey te kili

Boyuna erit olu umu

Srekli dkme ile stoklama

De i ken dkme ile stoklama

Halka eksen
Halka eksen olu umu, halka eksenin orta noktas ndan yana evrilebilen bir nakil band zerinde gerekle ir.

Kar m tabakalar n n stoklanmas nda 25 mm tane irili ine kadar ufalanm malzeme kullan l r. Kar m tabakalar n n te kili genellikle uzun eksenle gerekle ir. Yeterli yer mevcut de ilse, dkme halka eklinde yap l r.

Hammadde Bile enlerinin Ayr Ayr Kmeler Olarak Ele Al nd Yntem

Bu yntemde hammadde bile enleri ayr ayr y nlar olarak ele al n rlar. Farin de irmenine besleme yap l rken do ru hammadde oran na eri ilmesini garantileme a s ndan olduka elveri li bir yntemdir. Hammadde kar m n n hedeflenen de erine gre, tek tek homojenle mi hammadde bile enleri besleme bunkerleri ve tart l besleyiciler kanal yla do ru olarak oranland ktan sonra farin de irmenine beslenir. Bununla beraber daha fazla makine ve ekipman oldu u iin yat r m maliyeti di er ynteme gre ok yksektir.

Homojen yapma tekni i a s ndan bir hammadde ne kadar ak kan ise homojenizasyonu o kadar kolayd r.. Hammaddenin ak kanl k yetene i ise neme ba l olarak de i ir. Homojenizasyon ba lam nda son nemli nokta tane da l m d r. Tane da l m geni yelpazedeki hammaddenin istifleme s ras nda ayr maya neden olaca ve olu an her bir heterojen blgenin kimyasal zelliklerinin de i ik olaca a ikard r

B- Stoktan Malzeme Al nmas

Stoktan malzeme al nmas genellikle ; skraper koval bant ile gerekle ir.

Kar m n al n taraf ndan skraper ile sklmesi

Eksen boyunca skraper ile kar m sklmesi

Paletli skme arac

Harmanlanm stoklar n planlanmas nda 7-10 7gnlk hammadde tketimi ngrlr. Stoklar n ykseklikleri dklme a s na ba l d r. Bu sayede stokun uzunlu u da tayin edilir. Kar m tabaka boyunun enine oran mmkn oldu unca byk olmal d r. (5:1)

FAR N RET M YLE LG L TME TEKNOLOJ S VE FAR N N HOMEJEN ZASYONU

Farin tme ile ilgili metod ve makinalarda zellikle son y llarda byk apta de i iklikler meydana gelmi tir Farin retim teknolojisi ile ilgili yntemler eski ve yeni de olsa enerji ve bak m ynnden yksek giderleri gerektirmektedir

imento fabrikalar nda kullan lan enerji 90 -110 kws/t olmak zere toplam enerji tketiminin % 1515-25 ini te kil etmektedir. Bu nedenle enerji kullan m n n getirdi i sorun n planda ele al narak daha yksek bir yat r m ile daha az enerji sarfeden bir sistem veya daha az yat r m ve daha ok enerji sarfeden bir sistem uygulanmas m gerekli oldu unu incelemek gerekir.

Halen tmede byk oranda Bilyal De irmen ve Valsli De irmen sistemi kullan lmaktad r. Yksek rand manl separatr ve presvals kullan m zellikle bilyal de irmenlere son be y l ierisinde bir canl l k getirmi tir. Prevals uygulamas bilyal de irmenlerin kullan lmas n durdurmu ve hatta valsli de irmenlerin alternatifi olmu tur

Valsli De irmen
Farin tme Piyasas n n % 90-95 i valsli 90de irmenlerde gerekle tirilmektedir Valsli de irmenler, kmr, fosfat, kireta , bentonit, imento gibi malzemelerin tlmesinde kullan l rlar. Bu de irmenlerde tc rulolar sabit veya hareketli bir tabla zerinde dnmekte, tabla ve rulo aras nda kalan malzeme s k t r larak tlmektedir

Rulolar zerine tlecek malzemeye, istenilen boyuta ve kapasiteye gre belirli bir bas n uygulan r. tlen malzeme, ortamdan fanlar n olu turdu u hava ak m ile al n r 600 t/h farin retim kapasitesiyle 7500 t/gn klinker reten bir dner f r n ihtiyac na tek ba na cevap verebilmektedir.

dddrrrrrrrrrr

Genel zellikleri; Yksek rand manl bir tcdr. Ezme prensibiyle tme yapar. Kurutma kapasitesi yksektir. Seperatr de irmen gvdesine entegre edilmi tir. Az yer kaplar, kurulu maliyeti d ktr. Mal n de irmende kalma sresi k sad r. Homojenizasyon etkisi azd r A nmaya kar hassast r. yi kalitede bak m gerektirir

Valsli de irmen sekonder ve tersiyer tme, kurutma, tme ve ay rma fonksiyonlar n tek ba na yapan sade bir de irmendir. irmendir. Enerji sarfiyat bak m ndan alternatiflerinden daha elveri lidir. Yeteneklilik, gvenirlilik, bak m masraflar ynnden alternatifleriyle mukayese edilebilir. Valsli de irmende nem oran % 22 ye kadar olan ham maddeler tlebilir

Farin retiminde valsli de irmene alternatif olabilecek sistemler ok k s tl d r. Yksek verimle separatrlerin statik veya konvansiyonel dinamik separatrler yerine kullan lmas valsli de irmenlerin rand man n daha da art rm t r. Bylece iri tane miktar azalt lm , r. de irmen kapasitesi artm ve Farine pi irme kolayl daha az enerji kullan m sa lanm t r

Yatay valsli de irmenler

Kuru ince tme maliyetlerinin yksek olmas , yeni tme sistemlerinin srekli olarak ara t r lmas na neden olmu tur. tur. Horomill olarak da adland r lan yatay valsl de irmen, kendi ekseni etraf nda dnen silindir manto ve i tamburdan olu an bir tme sistemidir. sistemidir. tlecek malzeme de irmen i yap s ve merkezka kuvvetinin de etkisi ile de irmen iinde, de irmen k na do ru dzenli olarak hareket ederek manto ile tambur aras ndan birkakez geer. Bu gei sresinde manto ile tambur aras nda geer. s k an malzeme tlr. tlr.

Bu tip de irmeni endstriyel apta ilk kez 1993 y l nda talya da Fratelli Buzzi imento fabrikas nda kullan lm t r. r. Bu de irmenler bilyal de irmenlere gre %30 50 oran nda enerji tasarrufu sa lam t r. Bu r. tasarrufun yan s ra az yer kaplamalar , i letme kolayl , proses kontrolndeki kolayl k ve d k titre imli olmas uygulama alan ndaki di er olumlu sonulard r

Bilyal De irmen
Son zamanlarda donat m n fazlal konusu seilmemektedir. seilmemektedir. tesis maliyeti ve fazla enerji kullanmas nedeniyle bilyal de irmende farin elde edilmesi

Valsli de irmenden nce ince tmeler iin geni

uygulama

alan var idi. Bu hususun d nda, zel hallerde bilyal de irmen idi. ile tme tercih nedeni olmaktad r. Zaman zaman ham r. maddenin fazla rutubetli olu u yap kanl yap lmas gerekmektedir. gerekmektedir. ve ya sistem ile al an dner f r nlar iin ya sistem bilyal de irmen ile tme

Ya sistem ile al an bilyal de irmenler kuruya k yasla % 30 daha az enerjiye ihtiya gstermektedir. gstermektedir. Ancak ya tme ile f r na sevk edilen amurun suyunun uurulmas gerekmektedir. gerekmektedir. Yak t n ucuz oldu u ve geli mekte olan lkelerde bazen ya tme kullan lmaktad r

Bilyal de irmen sisteminin gvenirlili i ok olmakla beraber normal hallerde tesis maliyeti ve enerji sarfiyat n n yksekli i nedeniyle valsli de irmen sistemi ile rekabet gc yoktur. yoktur. Enerji sarfiyat valsli de ermenlere k yasla % 1515-25 fazlad r. Mevcut bilyal de irmenlerin r. yksek verimli seperatr ve presvals ile takviyesi halinde retim kapasitelerinin art r lmas mmkndr. mmkndr.

Yksek bas nl tme merdaneleri(Roller Presler (Hidrolik Presvals))

Enerji yo un bir retim dal olan imento sektrnde kapasite art r m ve enerji tasarrufu iin son y llarda yo un teknolojik geli meler yap lmaktad r. Byle bir al ma rn olan Roller-Preslerin tmede sa lad Rollerenerji tasarrufu %25 ve daha st oranlar na eri mektedir. Yakla k olarak 90-100 y ld r presleyici ve 90ezici olarak e itli sektrlerde kullan lan Roller-Presleri Rollerson 15 -20 y ld r imento sanayinde kullan lmaktad r

Roller Pres lerde tme; direkt olarak tme; tanelere uygulanan yksek bas ntan ziyade, ters ynde dnmekte olan iki merdane aras ndaki a kl a do ru ta d malzeme ktlesine uygulanan yksek bas nc n taneleri s k t rma ve taneler aras nda bu bas nc n iletimi sonucunda olmaktad r. r.

Bas n 50 Mpa n zerine kt zaman malzeme kolay ayr labilen kekler olarak Roller-Pres i terk Rolleretmektedir. etmektedir. Bu malzemeye elek analizi yap ld nda %20 sinin 90 mikron alt nda oldu u saptanm t r. Ayr ca Roller-. Presli r. Roller tme rnleri keskin k eli ve k r lm tabakalar eklinde taneler iermektedir. Bu tip iermektedir. tanelerin tlmesi ok daha kolayd r

Pres vals uygulamas farin imali iin uygun olmakla beraber enerji sarfiyat toplam giderleri ve donat m sadeli i bak m ndan valsli de irmen ile mukayese edilmesi halinde bir nceli i yoktur

Enerji masraflar bak m ndan e it olsalar bile, pres valslerde mekanik problemler daha ok ortaya kmaktad r. r. Farin tmnde kullan lan hammaddelerin klinkere nazaran farkl olan tlebilirlikleri nedeniyle pres valslerde meydana gelebilecek zararlar n rizikosu byktr

o unlukla pres vals uygulamas mevcut bir bilyal de irmen ile kombine olarak yap lmal d r.

Yap lan bir al ma sonucunda yksek bas nl tme merdaneleri ile klinker tlmesinde klasik tme ile kar la t r ld nda, %32 kapasite art , % 30 enerji tasarrufu, farin tmede de % 40 kapasite art , % 22 de enerji tasarrufu sa land belirtilmi tir

Kamaral (Compound) De irmen

Boru ve bilyal de irmenin zelliklerini bir araya getiren bir de irmen trdr. Kamaral de irmen genel olarak trdr. blmeden yap l d r. Birinci blme kamaras na byk ve r. orta apta elik bilya, ikinci blme kamaras na orta ve kk apta elik bilya, nc blme kamaras na da silpeps (genel olarak 22v20 mm, 18v20 mm, 16v18 mm) 22v 18v 16v tme malzemesi olarak doldurulur. De irmenden doldurulur. geirilen mal (farin, klinker) bir separatre verilir. verilir. stenilen incelikte maldan ayr larak yeniden tlmek zere de irmene geri verilir

Presvals ve bilyal de irmen uygulamalar nda tlecek malzemenin defalarca sistem iinde devretmesini sa lamak iin gerekli sevk nitelerine ihtiya vard r. r. Valsli de irmende ise bu husus hava ak m ile yap lmaktad r. r. Byk kapasiteli f r n ihtiyac na cevap verebilmek iin pres valsli sistemlerde sevk tesisat n n ve pres vals kapasitelerinin s n rl olmalar nedeniyle ift ve paralel tesisat uygulamas gerekmektedir. gerekmektedir. Valsli de irmenlerde byle bir s n rlama bahis konusu de ildir. ildir. Teknik ynden sade olan kurutma tme ve gaz sevkiyat dolay s yla valsli de irmen daha avantajl d r. Kurutma gaz iin r. birer adet giri ve k kanal gerekir. gerekir. Presvals ve bilyal de irmen sistemlerinde kullan lan kurutma gaz n n dola m iin e itli kanal ve boru sistemine ihtiya vard r. r.

FAR N N PNMAT K HOMEJEN ZASYONU

Yksek kaliteli imento imalt nda, ham amurun homojenizasyonu sayesinde ayr ayn hammadde bile imlerinin iyi bir kar m n n amalanmas iin nceleri ya metod tercih ediliyordu. Aerodinamik ve Pnmatik alan nda geli meler, imento endstrisinde, kuru farinin pnmatik olarak homojenizasyonunun yap lmas n mmkn hale getirmi tir

Pnmatik kuru kar m n temel elemanlar n , silo zeminlerinin muhtelif ekillerde rtld , hava da t m kutular te kil ederler

250 X 250 il 400 mm ve 20 il 30 mm kal nl ndad r. Hava geirgenli ine sahip deliklerin ap 0,5 m3/m2 dak. l k hava geirgenli inde yakla k 0.07 0.09 mm dir

Btn homojenizasyon metotlar nda ortak olan, havaland rma vas tas yla silo zemininde bulunan hava da t m kutular nda ilk nce farinin gev etilmesinin amalanmas d r. Bunu daha sonra silo r. zemininin bir k sm n n iddetli havaland rmas yla kuvvetli bir helezonik ak m takip eder

Homojenizasyon metotlar n n cinsine gre kar t rma silolar n n zeminindeki toplam yzeyin %55 - 75 havaland r l r. r. Havaland rma elemanlar yar geirgendir. geirgendir. Yani hava, havaland rma plkas inden yukar ya do ru nfuz eder, bu anda havan n kapat lmas yla farin plkan n aras ndan a a ya kaamaz

FLLERFLLER-SlSTEM
Bu hava kar t rma sistemi ayn zamanda drtleme sistemi diye de bilinir

Homojenizasyon iin hava ihtiyac , farin tonu ba na 1515-20 m3 d r ve bununla ba lant l olarak farin tonu ba na enerji ihtiyac 0,85 1,1 kwh tutar bu doneler kar t rma silolar n n byklk ve yksekli ine ve kar t rma zaman na ba l d r. Kar t rma hava bas nc yakla k 2 - 2,2 kg/cm2;ve havalandrma hava bas nc 1.6 kg/cm2 civar ndad r

POLYS US-HOMOJEN ZASYON S STEM US-

KU AK KARI TIRMA METODU

GEYSER METODU

MLLER N TAZ Y KL AKIM METODU

Hammaddelerin Kurutulmas
Kalker Marn Kil Granle Y. F. Curufu % 8 % 15 %20 %35

Kurutucular
Tambur kurutucular H zl Kurutucular Parll Kurutucular (savurma palatli) Tandem kurutma tme Separatrlerde Aerofall de irmenlerde yap l r

Tambur kurutucular
Kar t ak ml kurutucular Paralel ak ml kurutucular

Tambur Kurutucular n Seimi

Malzemenin fiziksel zellikleri Tane irili i Kurutma esnas nda yap de i tirme e ilimi Kurutma sresi Kapasite vs.

Tambur kurutucularda s al veri ini etkileyen faktrler Tambur devir say s Giren gazlar n s s Tamburdaki gaz ak hz Kanatlar n cinsi bykl ve yzeyi

Dolgu derecesi % 12-15 dir.

Yak tlar
Kmr, fuel-oil, gaz yak tlar kullan l r. fuelTambur kurutucular klinker so utucular ndan kan s cak hava Dner f r n baca gazlar ile beslenirler

H zl Kurutucular

H zl kurutucular tambur kurutucular n tersine sabit duran, hava s zd rmaz silindir veya elips eklinde elik gvdeden ibarettirler.

Hezemag h zl kurutucusu 1.Malzeme giri i, 3. Kurutma gaz k , 2. S cak gaz giri i, 4. Malzeme k

AEROFALL DE

RMEN

imento hammaddelerinin tlmesinde kullan lan bu de irmenler byk ap olan k sa bir boru de irmendir. D/L : 5/1 Ufalama oran : 1/100 1/1000 Doluluk derecesi % 20-34 250 mm-0,3 mm Kritik h z n %75i

Ufalanm rnn k h z istenilen tane boyutuna gre ayarlanm bir gaz ak m sayesinde gerekle ir.

Aerofall kurutma tme tesisi

PRALL KURUTMA TES S

Ufalama oran : 1/10 1/80 %6 neme kadar hammaddeleri 250-350oC s yla kurutabilirler.

1 3 2

1. Klepe 2. Da t m sac 3. Gaz giri i 4. Ykselme borusu 5. Parll plakalar

8 6 5

6. Gaz iletim klepesi 7. lave gaz giri i 8. Boru de irmen k

n s t c lar (yard mc sistemler)

Modern imento fabrikalar nda farin dner f r na verilmeden nce n s t c larda kalsinasyon derecesine s t l r. Kalsinasyon i leminin o u bu s t c larda olur. Geri kalan kalsinasyon i lemi ve klinkerle me dner f r n ierisinde tamamlan r.

Normal olarak yard mc sistemde meydana gelen kurutma ve kalsinasyon olay , ortalama % 4-8 4oran nda nemli olan farin tozlar n kar ak m prensibine uymak sureti ile, s cak baca gazlar nda sspansiyon halinde b rakmak eklinde uygulan r. lem sonunda kurutulmu ve te bir oran nda(modern sistemlerde bu oran daha fazlad r) kalsine duruma gelmi farinin f r na giri i sa lan r.

Ya proseste f r na amur verilirken kuru sistemde toz haline getirilmi farin beslemesi yap lmaktad r. sspansiyon n s t c lar n n meydana kmas ile farinin n s t lmas ve k smi kalsinasyonu iin uzun f r nlar n arka k sm nda yanma gazlar n kullanmak yerine, siklon sistemi kullan lmaya ba lanm ve f r nlar nda boyu k salt lm t r

Farin, gaz taraf ndan kanal iinde srklenir ve sonraki siklona girdi i zaman farin ve gaz art k s l dengeye ula m bulunmaktad r. Bu r. h zl s al veri i ( kanal iinde mal n kal sresi 1 saniyeden daha azd r ) ok s cak olan gazlarla, ok ince taneli olan farinin gaz ak m na maruz kalan yzey alan n n byk olmas sayesinde gerekle mektedir. (3000mektedir. 30004000 cm2/gr ) Bu, ani olarak farinin s nmas n sa lar

Humboldt
Bu sisteme ilk ynelen Humboldt firmas olmu tur. tur. Humboldt taraf ndan uygulanan s drt kademeli bir siklon kulesinden geer

Dopol
Bir ift siklon sistemidir Gaz ak m , her siklon iftine giri le ayr lmakta ve ondan sonraki kademeye geerken yeniden birle mektedir. Bylece sistemin her bir mektedir. k sm nda e it yk da l m sa lanm olmaktad r ve gaz ak m n n ayr lmas ile ayn gaz hacmi iin daha kk siklonlar kullanmak suretiyle iyi bir ay rma yap lmas gerekle mektedir Bu n s t c n n bir avantaj , yat r m maliyetinin d k olmas d r

Dopol sisteminde paralel al an iki sistemin bulunmas , daha kk siklon boyutlar na ve daha verimli bir toz rand man n n elde edilmesinden tr toz devrelerinin yenileme durumlar n n azalt lmas na neden olmu tur. Ayn tur. zamanda t kanmalar, kendilerini derhal s cakl k ykselmeleriyle gstereceklerinden, zaman nda onar mlar n yap lmas kolayla t r lm t r. r.

F.L.Smidth
F.L.Smidth n s t c lar n geli tirilmesi al malar na olduka ge ba lam t r. lk kurulan r. f r n tesislerinde sadece 2 kademeli n s t c lar kullan lmaktayd . Bugn geli tirdikleri n s t c lar olduka ileri teknoloj,lere sahip s t c lard r. r.

SSPANS YON N ISITICILAR

FIRIN MEKAN ZMASI

Sspansiyon n s t c lar sayesinde tm n s tma ve kalsinasyon i lemleri, mal f r na girmezden nce tamamlanmaktad r. Bu da, f r n n boyunun, ya ve uzun f r nl kuru sistemlere k yasla ok daha k sa tutulabilmesini sa lamaktad r. E er n s t c da daha fazla kalsinasyon olmas sa lanabilirse f r n n boyu daha da k salt labilir.

Klinker Olu um Reaksiyonlar

Dner f r na verilen hammaddeler kalsiyum karbonat, bir miktar magnezyum karbonat, kil, marn ve su ierir. Meydana gelen reaksiyonlar yle s raland rmak mmkndr; Serbest suyun buharla t r lmas Kil bnyesinde bulunan ba l suyun serbest kalmas MgCO3 n ayr mas CaCO3 n ayr mas Kire ile kilin birle mesi

Bu reaksiyonlar tamamen, ayr meydana gelmezler, o unlukla son iki reaksiyon birlikte olu ur ve ba lang serbest suyun buharla ma reaksiyonudur. Serbest suyun buharla mas 100 0C de, kilin bnyesindeki ba l suyun serbest kalmas ise 500 0C de ba lar. Killer de i ik miktarlarda birle mi SiO2/Al2O3 oran ( 2 5 ) /1 aras nda de i en almina silikatlard r. Baz killerde demir oksit esas bile endir. Kil bile enlerinin en basitlerinden biri olan kaolinit ( 2SiO2.Al2O3.2H2O ) 500 600 0C de suyunu kaybeder. Kil mineral cinslerine gre suyun serbest kalma dereceleri farkl d r.

MgCO3 yakla k 600 700 0C lerde ayr maya ba lar, yine kullan lan hammadde cinsine gre bu s cakl k de i ebilmektedir. Klinker minerallerinin olu umunu, iki grupta inceleyebiliriz; Kat faz reaksiyonlar ile mineral olu umu S v faz reaksiyonlar ile mineral olu umu

Kat Faz Reaksiyonlar

le Mineral Olu umu

Klinker minerallerinin olu umunu, C3S olu umu hari kat faz reaksiyonlar sonucu olu ur. Bu reaksiyonlar n kinetikleri a a daki n ko ullar taraf ndan belirlenir; Reaksiyona giren partikllerin tane bykl S cakl klar Kristal kafesteki bozukluklar Pi ecek hammadde kalsiyum karbonat ve di er nemli komponentler aras ndaki reaksiyonlar yakla k 550 0C de ba lar, yani tam olarak 900 0C olan CaCO3 n ayr ma s cakl n n alt nda. Bu durum da gstermektedir ki 550 0C de bile ok d k olan kalsitin ayr ma bas nc , di er nemli komponentler olan SiO2, Al2O3 ve Fe2O3 ler taraf ndan ykseltilir.

Kil minerallerinin dehidratasyon ( 400 750 0C ) ve bozunmas ( 700 1000 0C ) ile yksek reaktivitede oksitler meydana gelir. Kil minerallerinin ve CaCO3 n bozunmas ile yeni fazlar n, kat reaksiyonlarla olu umu ayn anda olur.

Farindeki kuvars kristalleri; 800 1000 0C de Na, K, Fe ve Al iyonlar , katalizrlerin etkisi alt nda reaktif Cristabolite dn r. Sonuta a a kan bu komponentler CO2 i molekl grubundan kararak, dikalsiyum silikat, d k kire miktar ile mono kalsiyum alminat ve kalsiyum almina ferritler meydana getirirler. Serbest CaO, proses s ras nda olu an CaO di er komponentlere ba land iin henz olu mam t r.

nemli miktardaki serbest kire ancak s cakl k 900 0C yi geti i zaman meydana gelir, nk o zaman ayr ma bas nc atmosferik bas nca ula r ve karbon dioksit, CaO ba ka bir komponente ba lanmadan daha abuk ayr l r. r. 1000 1100 0C aras nda C2AS gibi geici bile ikler olu urken, C3A ve C4AF nin olu umu 1100 1200 0C de byk lde tamamlan r ve olduka fazla miktarda serbest kire olu ur. 1200 ur. 1250 0C de kat faz reaksiyonlar tamamlanm olur. olur.

S v Faz Reaksiyonlar Olu umu

le Mineral

1250 1280 0C civar nda klinker erimesi olarak nitelenen, pi ecek malzemede s v faz olu ur. Burada ur. gerekle en tek reaksiyon CaO ile C2S n birle mesi olup, olu an rn C3S d r. r. Serbest kire konsantrasyonu, 1280 0C civar nda s v klinker faz olu umu ba lad zaman nemli miktarda azal r. Serbest kirecin ok belirgin azalmas , 1250 0C r. zerinde sabit olan ve yaln z s v faz varl nda abucak olu an, trikalsiyum silikat n olu umundan sonra olur. olur.

C3S olu umu 1450 0C de tamamlan r. Reaksiyon rnleri C3S, C2S, C3A, C4AF ve birle ime girmeyen serbest kiretir.

Klinkerin Bile imi ve Yap s n Etkileyen Olgular

Klinkerlerde arzu edilen mineralojik ve mikro yap sal zelliklere ula abilmek ok say da parametrenin kontrolne ba l d r. En nemli olanlar ; Ham kar m n bile imi, homojenli i ve inceli i Pi irme ko ullar So utma program S v , gaz ve zellikleri Kmr klnn etkisi F r n atmosferi

Pi me Blgesi Malzeme ve Duvar S cakl klar

Klinker Olu umunun Termo Kimyas

100 0C de serbest suyun buharla mas ( endotermik ) 500 0C ve stnde kildeki ba l suyun serbest kalmas ( endotermik ) 900 0C ve stnde CaCO3 dan CO2 k ( endotermik ) 900 0C ve stnde kilin amorf dehidratasyon rnlerinin kristalizasyonu ( ekzotermik ) 900 1200 0C de kire ve kil aras ndaki reaksiyon ( ekzotermik ) 1200 1280 0C de s v faz olu umunun ba lamas ( endotermik ) 1280 0C zerinde klinker bile iklerinin olu umunun tamamlanmas (endotermik) 1450 1480 0C de klinkerin so utulmas (NEY, 1999)

Dner F r n Tipleri
Tek apl dner f r n

Geni letilmi sinter blgesi ile dner f r n

Geni letilmi kalsinasyon blgesi ile dner f r n

Geni letilmi kalsinasyon ve sinter blgesi ile dner f r n

Geni letilmi kurutma kalsine ve sinter blgesi ile dner f r n (ya dner f r n)

Kurutma veya n s t c blgesi geni letilmi dner f r n

Pi me Proseslerinin De i ik Fazlar a) Kurutma Blgesi : k gazlar n n s s malzemeye aktar l r ve su buhar eklinde ktle, malzemeden gaz ak m iinde buharla r. b) n s tma Blgesi : Mal n kurumas n n tamamlanmas yla mal n s derecesinde kalsinasyon ba lang c s s na do ru ykselmeye ba lar. c) Kalsinasyon Blgesi : Kil minerallerinin dehidratasyonu ve yeni gazlar n olu maya ba lamas yla mal n kalsinasyonu meydana gelir. d) Sinterle me Blgesi : Klinker olu umunun ekzotermik reaksiyonlar e) So uma Blgesi : Klinkerin ani so umas

F r n Dolgu Derecesi
F r n doluluk derecesi daire diliminin f r n kesitine oran n n % olarak ifadesidir. % 5-17
Merkez A s 110 105 100 95 D.D(%) 15,65 13,75 12,10 10,70 90 85 80 75 70 9,09 7,75 6,52 5,40 4,50

F r n Doluluk Derecesi ve Dner F r n Kapasitesi

F r n E imi
F r n E imi genel olarak 2-6o dir Az f r n e imi byk devir say s n gerektirir. Bunun faydas f r n malemesinin daha iyi kar mas ve daha iddetli bir s transferine maruz b rak lmal d r. Frn E imi 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5
D.D: Dolgu derecesi

D.D (%) 9 10 11 12 13

F r n e imini her halikarda f r n doluluk derecesini tayin eder Buna ilave olarak artan bir L/D oran da doluluk derecesini artt rabilir. Yksek dolgu dereceleri s transferini gle tirdi i iin %13 lk D.D geilmemelidir.

Dner F r nlar n Devir Say lar

Dner f r nlar ekonomik olarak i letebilmek iin yakla k 35 cm/sn evresel h zlar uygulan r.

36 cm/sn evre h z nda dakikada f r n devir say s ve f r n ap

Dner F rnlarda genel olarak iki i lem meydana gelir Termokimyasal i lemler Malzeme Gei i

Dner F r n n Blgeleri
Frnn Uzunlu u (%) 33 14 25 20 8 Blgler Kurutma (Ya F r nlarda) n s tma Kalsinasyon Sinter ve pi irme So utma MalzemeMalzeme-Blge S c. 120 Co ye kadar 100 550 1100 550 1100 1450

1450 - 1380

Dner f r nda meydana gelen olaylar

Suyun buharla mas (ya sistem) Kil cevherinden suyun uzakla t r lmas Magnezyum karbonat n ar mas Kalsiyum karbonat n ayr mas Kirecin madensel kile bile mesi yani 4 ana bile eni olu turmas

Dner f r nlar n hava s zd rmazl

S cak f r n ucunda eksi bas n 2-3 mm su stunu ve so uk f r n ucunda yakla k 25-30 mm su stunudur. Dner f r na kaak olarak giren hava gaz s cakl kadar s t laca ndan s kay b na neden olur. na

F r n ap 4 m, istenmeyen havan n f r na emnildi i (5 m/sn) a kl k 4 cm (F r n gvdesi ve f r n kafas aras ) 4 m = r2/4=12.5664 m2 3.92 m = r2/4=12.0683 m2 Aral m2 n geni li i=0.4981 yakla k 0.5

0.5 m2 x 5 m/sn =2.5 m3/sn veya 2.5 m3/sn x 60 =150 m3/dak. Veya 150 x 1.2928=194 kg hava/dak

F r n gaz s cakl

sinter blgesinde 2045 oC d r.

Havan n 15 oC dan 2045oC ye kar lmas iin; 194 kg hava/dak x 0.26 x 2030 oC=102.393 kcal/dak (102.393 kcal/dak)/(7000 kcal/Kg kmr)= 14.6 kg kmr/dak x 1440 dak = 21 024 kg kmr /24 saat Gnde 21 ton kmr kay b

F r n al t r rken, kontrol iin de i ken kullan lmaktad r, bunlar istenen de i iklik neyse ona gre s ralanmaktad r. yak t de i imleri, farin besleme miktar ndaki de i imler f r n dn h z de i imleridir

Pi iriciye yard mc olacak birok yararl rehber bulunmaktad r, bu sayede f r n n durumu hakk nda sa l kl kararlar vermek mmkn olmaktad r. Bu rehber bilgiler, f r n dn h z ndaki oynamalar, f r n tahrik motorunun amperaj pi me blgesi s cakl klar d r.

f r n dn h z ndaki oynamalar
E er f r nda kemer te ekkl etmi se, mal, kemerin arkas nda birikece inden daha byk bir merkez d (egzantrik ) ykleme meydana gelece inden f r n dndrmek iin tahrik motorlar n n amperaj da artacakt r amper Bu nedenle amper gstergesindeki byk saplamalar, mal kal nl n n ok artt na veya f r n iinde gayri muntazam bir kabuk olu tu u i aret edecektir

F r n tahrik motorunun amperaj

Band n geni ken daralmaya ba lamas , birikimin zlerek, kmelenme etkisinin kayboldu una i arettir yada ringin (kemerin) aniden k r lmas na i arettir. Bunun sonucu ekzantrik ykte ani bir ykseli gzlenecektir. Bu bilgiler, gstergelerde ayn durum gzle tespit edilmezden nce, mal beslemeyi azaltarak durumu dzeltmede yararl olacak ve f r n iinde bozulma nlenmi olacakt r

Pi me blgesi s cakl klar

Amperaj ykselir ve f r n h z azal rsa f r n a r s nm ve pi me blgesi ok geriye kaym demektir. demektir. Bu durumda yak t azalt p amperi de i tirmek ve bak ld nda pi memi mal n grlmesini sa lamak gerekir.

Dner F r n Ate leme Tekni i

F.L.S. Firmas Duoflex Yak c s
Duoflex yak c s dner f r nlar , pulverize kmr veya kok kmr, ya , do al gaz, ya da bu yak tlar n bir kar m n kullanarak yakar. Yak c ; plastik k r nt lar , a a k r nt lar , yakar. la m art klar gibi ikincil yak tlar n da kullan lmas iin ekstra kanallarla donat labilir. labilir.

Standart tipleri yak t kombinasyonu iin uygundur ve maximum kapasiteleri 20 ile 250 MW aras nda de i ir ve bu geni dner f r nlar n bile ihtiyac n n kar lar.

Duoflex Yak c s Genel Grn

Yak c al lagelmemi yeni ve zel bir konsept ile retilmi tir. Bu konsept ise; tir. ise; halkal bir kmr borusu ve bunun ierisinde merkezi bir, gazl ve likit yak t borusu ve yine ayn zamanda halkal kmr borusunu saran ve birisi radyal di eri ise eksenel hava iin olan e merkezli iki primer hava kanal ndan ibarettir. ibarettir.

Geleneksel Bir Yak c ile Duoflex in Kar la t r lmas

Meme Yzeyinin Ayarlanmas yla Primer Hava De i imi

Bu iki hava konik hava memesi yoluyla enjekte edilmeden nce kar m bir ekilde akar. akar. D k s mdaki iki boru ok rijit destekleme yap lar na sahip formdad r ve yak c borudaki dnme ve sapmalar minimize ederek dayan kl l gvence alt na al rlar. rlar.

Klinker So utma
Klinker so utma, klinkerin tlebilirli ini ve bundan retilen imentonun zelliklerini etkiler. Klinker so utman n nedenleri ise; K zg n haldeki klinker kolayl kla ta namad iin, S cak klinkerin imento tmeyi olumsuz etkiledi i iin, Yakla k 200 kcal/kg klinkerlik s cak klinkerin yararlan lan s miktar retim masraflar n d rd iin, Uygun bir so utma i leminin imento zelliklerini dzeltti i iin,

Sinter blgesinde pi irilen ve dner f r n n k a z na kadar gelen klinker, zel klinker so utucular nda so utulur. So utma s ras nda bir k s m klinker s s geri kazan l r. Klinker so utucular olarak planet so utucular , tromel so utucular ve zgaral so utucular saymak mmkndr

IZGARALI SO UTUCULAR
Bu tip so utucular, f r ndan ba ms zd r; klinker f r ndan k p, hareketli bir zgarada birikir ve iinden hava flenir. Klinkeri zgara boyunca ta mak iin ba l ca iki dizayn geli tirilmi tir

Fuller so utucusu
Fuller so utucusu, bir, iki veya yksek kapasiteli f r nlarda bazen 3 zgaradan olu an bir sistemdir. Her zgara biri sabit biri hareketli plaka s ralar ndan meydana gelmektedir. Fuller so utucusu elektrofiltre ile ba lant l olarak al r. Trkiye de en ok bu e it klinker so utucusu kullan lmaktad r.

SF Cross-Bar CoolerNY

Coolax Grate Cooler

Planet so utucusu
Planet so utucusunda dner f r n n gvdesinde epevre so utma kamaralar bulundurulur. F r n n dn ile bu kamaralar klinker ile dolar ve sonunda f r n n alt nda bulunan klinker ukuruna bo al r. Bu sistem ift ak ml klinker so utucusu diye de adland r l r. Tromel so utucusu, dner f r n alt nda bulunan ve klinkeri ters ynde ileten, boru eklinde bir so utucu sistemidir

Entegral so utucular(Planet) hem az yer i gal utucular(Planet) etmekte hem de dner so utuculara k yasla yat r m maliyetleri de d k olmaktad r. Byk kapasiteli r. tesislerde baz mekanik problemler kmaktayd , daha sonra zgaral so utucular n devreye girmesiyle entegral so utucular eskisi kadar ra bet grmemeye ba lad . bugn art k 4500 t/gn hatta daha byk kapasiteli tesislerde bile kullan labimektedir. labimektedir.

 MENTO TME
Klinkerin imentoya tlmesi, imento retiminde temel ve ayn zamanda son teknolojik operasyondur. operasyondur.

Portland imento retimi iin klinker al ile kuru olarak tlr. Bu tmeye, puzolanik madde tras, uucu kl tlr. gibi katk maddelerinin belirli oranlarda ilavesiyle katk l imento tipleri retilir. retilir.

imento tesislerinde harcanan toplam gcn byk bir blm gtmede kullan lmaktad r. imento retiminde proses kademeleri aras ndaki enerjisi tketim da l m Proses Ocak letme Hammade tme Hammadde harmanlama Klinker Pi irme ve so utma imento tme Ta ma, paketleme, ykleme TOPLAM Elektrik enj. Tk.(%) 5 24 6 22 38 5 100

Cevher haz rlama tesislerinde kullan lan bilyal de irmenlerde L/D oran 1,5 2 civar ndayken imento sektrnde yayg n olarak kullan lan kamaral de irmenlerde bu oran 3 6 aras nda de i ir. 3 - 0.3 luk taneler imento dayan kl l iin nemlidir. n n geli mesi

imentoda tane fonksiyonu 3 - 0.3 a a da gsterildi i gibi temsil edilmektedir. edilmektedir. Normal imentolarda % 40 50 Yksek Dayan ml imentolarda % 55 - 65 Sper Dayan ml imentolarda % 55 - 65

e itli imento tane irili inde bas n dayan kl

Daha yksek tme inceli i (5000 cm2/g) dayan kl k art n art k etkilemez aksine d rr.

 tme Yard mc lar

klinker a rl n n % 0.006 0.8 kadar tme yard mc lar katk s yap l r.

tme malzemelerinin kaplanmas n nlemek (verim artar) Enerji sarfiyat n azalt r Paralar n da lmas n sa lar Sepratrlerin verimini artt r imento dayan kl l na etkisi olmaz Sadece ba lang dayan m na olumsuz etkileri olur.

Farin iin , Kmr ve grafit, kok, reine vs tmede y.m olarak kullan l r

imento tme iin,

Amino asetat, Etilen glikol, Propilen glikol, ZEE-MILL( ekeri al nm kalsyum), Vinsol Persin (reine), TDA (Triethanolamin ve Lignin sultonik asidin kalsyum tuzlar ), Rayling (kurutulmu slfit at klar ), Red Oil (ya asitleri kar m ), 109 B vs

Kamaral de irmenlerde

I.

Kamara, Hac mca % 30 arj, 100 60 mm bilya ap

II. Kamara, Hac mca % 27 arj, 60 35 mm bilya ap III. Kamara, Hac mca % 24 arj, 30 20 mm bilya ap nce tmede genellikle tcnn yzey alan n n hacime oran mmkn oldu unca byk seilmelidir. Bu nedenle genellikle III. Kamarada silpeps kullan l r.

Silpeps x h (mm) 12 x 24 18 x 36

A rl k Kg/adet 0.021 0.071

Yzey alan cm2/adet 11.3 25.4

Kamaralar

Bilya ap 90 80 70 60 50 40 12 x 24 18 x 36

arj mik. (%) 20 25 35 20 50 50 50 50

I. Kamara

II. Kamara III. Kamara

MEKAN K ZELL KLER Standard dayan m imentonun 28 gnlk bas n dayan m d r. izelge de verilen gereklere uygun olmal d r. standart dayan m s n f belirlenmi tir: 32,5 s n f ; 42,5 s n f ; 52,5 s n f Erken dayan m imentonun 2 veya 7 gnlk bas n dayan m d r. izelge de verilen gereklere uygun olmal d r. N : normal erken dayan m s n f R : yksek erken dayan m s n f

izelge Karakteristik de erlerle verilen mekanik ve fiziksel zellikler

D ay an m S nf 32.5 32.5 42.5 42.5 52.5 52.5 N R N R N R

B as n D a y an m (M P a) E rk en D ay a n m S tanda rd D a y an m 2 g nlk > 10.0 > 10.0 > 20.0 > 20.0 > 30.0 7 g nlk > 16.0 28 g nlk > 32.5 > 52.5 > 42.5 > 52.5 > 62.5 -

P riz ba lam a G e nle m e s re s i (dak ) (m m ) > 75 > 60 > 45 < 10

Bu standard n yksek erken dayan ml , 42,5 dayan m s n f na uyan portland imentosu a a daki ekilde tan mlan r. Portland imento TS EN 197-1- CEM I 42,5 R

Depolama ve Paketleme
imentolar piyasaya delik veya y rt k olmayan ka t veya benzeri torbalar ierisinde a z ak tmayacak ve evsaf n bozmayacak ekilde ambalajlanm olarak kar lmal d r. r. Torbalardaki imentonun ktle tolerans 50kg %2' dir. 50kg dir. Ka t torbalar ile yap lan ambalajda, yurtii ta malarda TS 3026'ya uygun, en az katl kraft ka d ndan 3026'ya yap lm torbalar veya ka t gramaj veya kat adedi farkl , ancak e de er dayan kl l kta yap lm torbalar kullan lmal d r. hracat durumunda ka d n gramaj ve kat r. adedi nceden belirlenmelidir. belirlenmelidir.

imento torbalar zerine kolayca okunabilecek ve bozulmayacak ekilde en az a a daki bilgiler yaz lmal d r. Bu bilgiler gerekti inde yabanc dille de yaz labilir. imentonun dkme olarak siloda veya zel imento arac nda bulunmas halinde bu bilgiler bir plaka veya etiket zerine yaz larak silo veya ara zerine tak lmal d r. Firman n ticari unvan veya k sa ad , adresi veya varsa tescili markas . Ta nan imentoya ait standard n i aret ve numaras . imento s n f ve tipi. mal tarihi ( ay ve y l olarak ). Net ktlesi ( kg )

Paketleme

lemi

YAKITLAR
Kat Yak tlar
Dner f r nlarda ancak toz halinde kat yak tlar kullan l r. r. Bunun iin kat yak tlar de irmenlerde tldkten sonra kullan lmaktad r. Antrasit, linyit, ta kmr, r. asfaltit ve rafineri art olan petrol koku imento dner f r nlar nda kullan lan ba ka kat yak t trleridir. trleridir. Bunlardan baka son senelerde n kalsinasyon sistemlerinde eski araba lastikleri, ehir pleri vb. gibi vb. eyler yak larak kullan lmaktad r. Btn bunlar n r. iersinde en ok kullan lan kmr trleridir. trleridir.

S v Yak tlar
imento sektrnde s v yak t olarak ham petrol ve a r fuelfuel-oil kullan l rsa da genelde fuel-oil tercih sebebidir. Bu fuelsebebidir. s v yak tlar parafin, olefin, aromatik ve naften kkenli olup genelde %85-90 karbon, %5-10 hidrojen ve %3-4 85oksijen, azot, kkrt ve di er elementlerden olu ur. ur.

Gaz Yak tlar S v la t r lm petrol gazlar , biogaz, jeneratr gaz , hava gaz ve do al gaz olarak e itli trleri varsa da imento sektrnde en nemli yeri do al gaz tutmaktad r. r.

BETON
Beton, imento, su, agrega ve kimyasal veya mineral katk maddelerinin homojen olarak kar t r lmas ndan olu an, ba lang ta plastik k vamda olup, ekil verilebilen, zamanla kat la p sertle erek mukavemet kazanan bir yap malzemesidir. malzemesidir. Betonun mutlak hacmini %70 oran nda agrega (kum, ak l, m c r), %10 oran nda imento, % 20 oran nda su olu turur. Gerekti inde, imento a rl n n %5'sinden turur. fazla olmamak kayd yla, katk malzemesi ilave edilebilir. edilebilir.

Betonu gnmzn en yayg n ta y c yap malzemesi yapan zellikleri yle s ralamak mmkndr : Ucuzlu u, Bilgisayar kontroll santraller, transmikserler, pompalar... vb. ile retim, ta ma ve yerle tirme a amalar nda byk geli melerin sa lanm olmas , ekil verilebilme kolayl , elik donat ile (betonarme) ekme mukavemetinin yetersizli inin dengelenmesi Yksek bas n dayan mlar na ula lmas Fiziksel ve kimyasal d etkilere kar dayan kl l (uzun mr, bak m kolayl ), Hafif agrega ile hafifletilmesi, pigmentlerle renklendirilmesi

retim

Bir haz r beton retim tesisi

Haz r betonun retim sreci, santral operatrnn retilecek betonu tan mlayan formln numaras n belirleyip, bilgisayar sistemini i letmesiyle ba lar. lk komuttan sonra, ayr blmelerde stoklanm lar. bulunan agrega, imento ve su ayn anda tart l r. Daha sonra r. tart lm agrega bant veya kovayla ta narak mikser kazan na aktar l r. Bu s rada imento, su ve formlde varsa kimyasal katk r. maddesi de kazana aktar l r ve kar t r l r. r. Bir harman betonun hacmi santralden santrale de i mekle birlikte, genellikle 1 - 3 m3 'tr. santralde kar ma sresi de harman 'tr. hacmiyle orant l olarak standartlar taraf ndan belirlenmi tir. TS tir. 11222 Beton - Haz r Beton Standard 'na gre, 1 m3 ve alt ndaki harmanlar iin kar t rma sresi en az 45 saniye, ek her 0.5 m3 iin ek 15 saniyedir. (Ancak, ya kar m tr retimde ta ma s ras nda, saniyedir. mikser iinde de kar m oldu u dikkate al narak, bu sre yar ya kadar azalt labilir.) Yeterince kar t r lm olan harman, transmiksere labilir. bo alt l r, dolum tamamlan ncaya kadar ayn i lem devam eder. eder.

Transmikserler

Haz r beton dkm

Betonun rn nitelikleri korunarak, m terinin antiyesine transmikserle teslim edildikten sonra, pompa veya di er ara gerele istenilen noktadaki kal ba yerle tirilmesi i lemine "beton dkm" denir

Beton kal plar

Kal plar n Ba l ca Grevleri:

Betonarme elemanlara gerekli boyut ve ekli vermek, Taze beton a rl klar n , taze beton bas nlar n ve beton dkm s ras nda ortaya kan ilave ykleri ta mak, Beton dkm s ras nda ortaya kabilecek darbe ve titre im etkilerine dayanmak, Gerekli durumlarda al ma ve iletim d emesi gibi de kullan lmak, eklinde zetlenebilir.

Pompa

Betondan istenilen verimin elde edilmesi iin standartlara uygun, kaliteli retim kadar do ru yerle tirme ve uygulama da nemlidir. Fazla ak c nemlidir. olmayan, plastik k vamdaki taze betonun, zellikle ok katl yap larda, dklece i kal plara ula t r lmas zaman zaman sorun olabilmektedir. Ancak, olabilmektedir. betonu transmikserden alarak istenen ykseklik ve a kl klara aktarabilen beton pompalar ile bu sorun a lmaktad r. r. nceleri daha ok, fazla miktarda beton gerektiren baraj yap m veya g santrallerinin in aatlar nda kullan lan beton pompalar , gnmzde hemen her ap ve trdeki in aatta rahatl kla kullan lmaktad r

Geri Dn m Sistemleri

imento, agrega, kum, katk , kar m suyu gibi gerekli hammaddelerin temininden sonra haz r beton tesisinde ba layan haz r beton retim srecinde, herhangi bir at k madde ortaya kmaz. nk bu kar m malzemeleri gerekti i kadar ve tamamen kmaz. kullan larak, taze betonu meydana getirirler. Dolay s yla tesisteki getirirler. hammadde stoklama, evre dzenlemesi, kat at k, grlt, hava kirlili i ynetimi gibi vb unsurlara dikkat edilip, kurallar na uyuldu unda, haz r beton retiminin do al ve kentsel evreyi do rudan etkilemesi sz konusu de ildir. ildir.

e itli nedenlerle tesise dnen kullan m fazlas beton, haz r beton tesislerinde kurulan geri dn m sistemleri yard m yla ayr t r larak, tekrar retim srecine kat l r veya uygun bir yere dklp, daha sonra k r larak dolgu malzemesi olarak kullan labilir. Geri dn m sistemine aktar lan taze betonun nce agrega ve imento erbeti birbirinden ayr larak, agrega retimde tekrar kullan lmak zere stok blmne konur. imento erbeti ise, sistemde ajitatr havuz varsa, bu havuzda i lenip ince malzemenin kelmesi engellenerek, tekrar ve do rudan retime aktar l r ve hibir art k a a kmaz. Geri dn m nitesinde ajitatr havuz yoksa, agregadan ayr lan imento erbeti tesisteki kelti havuzlar na aktar l r ve burada su ve amur ayr t r l r; elde edilen su tekrar retimde kullan l rken, a a kan amur, at k olarak tasfiye edilir. Geri dn m sistemleri, zellikle yksek kapasiteli haz r beton tesislerinde s ka kullan l r. Bu, kullan m fazlas taze veya sertle mi betonlar n evreye zarar vermesini engelledi i gibi, retim srecine ve dolay s yla maliyetlere de katk da bulunan, nemli bir unsurdur.

HAZIRLAYANLAR
GKE ALI KAN
&

HASAN ALPER

DOKUZ EYLL N VERS TES MHEND SL K FAKLTES MADEN MHEND SL BLM SON SINIF RENC LER