Irak zel Raporu 26.12.

2012

dris KARDA Kresel Sorunlar Platformu Genel Koordinatr

idris@platformforglobalchallenges.org http://www.platformforglobalchallenges.org stanbul Bilgi niversitesi Santral Kamps Kazm Karabekir Cad. No:2/13 34060 Eyp stanbul Tel: 0212 311 72 43 Faks: 0212 311 79 00

Giri galin glgesinde seimler Allavinin zaferi Arap Bahar ve Suriye Irak ynetiminde Snni-ii gerilimi Haimi hakknda terr sulamas ve Erbile gidi Badat ve amda patlayan bombalar Haimi-Barzani ittifak Sonu: Herkes kaygl

Giri Irakta bulunan son ABD askerlerinin de ekilmesiyle birlikte 9 yllk Irak igali sona erdi. Peki, bu gidi Iraka bahar getirir mi, yoksa frtnalarla dolu bir sonbahara m tank olacaz? Badat ve amda patlayan bombalarn birbiriyle ilikisi var mdr? Irak Cumhurbakan Yardmcs Tark El Haimiye yneltilen sulamalarn ran, Suriye ve Hizbullah balamnda etkileri nelerdir? 2003 ylnda Saddam Hseyinin kimyasal silah bulundurduu iddiasyla Iraka giren ABD, bu topraklarda 9 yl boyunca yaklak 170,000 asker ve 500den fazla sse sahipti. Savata resmi rakamlara gre 100 bin Irakl ve 4.747 ABD askeri hayatn kaybetti. Bu rakamlara savan tetikledii mezhepsel atmalar da eklersek yaklak 1 milyon Iraklnn hayatn kaybettii tahmin ediliyor. Irak temel olarak 3 nemli etnik/mezhepsel grup zerinde ekillenen bir lke. Snniler, iiler ve Krtler. Gney blgesinde iiler, Kuzeyde Krtler ve lkenin ortasnda Al Anbar-Diyala Salahadin genine yaylan ve bugne kadar yaanan atmalarn ve kayplarn en youn olduu blge olan Sunni Triangle yani Snni blgesidir. galin glgesinde seimler Bir yandan igal bir yandan da mezhep atmalarnn glgesinde Irak halk istikrar iin 2 kez sandk bana gitti. Irakta; ABDnin geici hkmetin bana atad yad Allavi Babakanlnda 2005 ylnda tam 50 yl aradan sonra ilk ok partili seime girildi. lk seimlerde Snni gruplarn boykotu krlgan bir parlamento yaps olumasna neden olmutu. Yaplan seimlerde ii ittifak byk ounluu elde etti. ii Koalisyon olan Birleik Irak ttifak lke genelinde %48,19 oy alarak 140 milletvekili kard. Cumhurbakan Celal Talabani ii grubun aday olan Nuri El Malikiyi hkmeti kurmakla grevlendirdi. Seimden ikinci srada kan Krt ttifak %25,73 oy alrken, Snni koalisyon ise yad Allavi adaylnda %13,82 oy alabildi. 2

Allavinin zaferi 2010 ylnda yaplan seimlerin hemen ncesinde daha nce 275 olan milletvekili sandalye says 325e kt. Bylece temsiliyet orann arttrlmas hedeflendi. 2010 seimlerinin galibi ise Snni lider Tark Al Hashiminin destekledii eski Babakan yad Allavi bakanlndaki Irakiye ttifak oldu. Irakiye ttifak yzde 24,48 oy oran ile 91 sandalye kazanrken, Nuri El Malikinin bakanlndaki Hukuk Devleti ttifak ise yzde 24,02 ile 89 sandalye kazand. Seimler sonrasnda Malikinin seimlerin hileli olduunu ileri srmesiyle uzun sre hkmet kurulmad. 2010 seim sonularnda hangi grubun hangi blgeden ounluk elde ettiine bakmakta fayda var. rnein bugnlerde zerklik talep eden ve ii lider El Malikinin kar kt Diyala, Salahaddin ve El Enbar blgelerinde Snni grup birinci olmutur. Diyalada 8 Snni milletvekiline kar 4 ii milletvekili, El Anbarda milletvekilliinin tamam olan 11 milletvekilliini, Selahaddinde de yine milletvekilliinin tamam olan 8 milletvekilliini Snni grup almtr. Bu blgelerin yan sra; Musul ve Kerkkte de Snni koalisyon birinci olmutur. Basra, Kabil, Necef, Vast, Kerbela ve Musennede ise ii koalisyon birinci olmutur. 2010 seim sonular ve Irak Ulusal Meclisi milletvekili dalmna ilikin tablo alttadr.
ttifaklar Iraqi National Movement (al-Iraqiya) State of Law Coalition National Iraqi Alliance Kurdistan Alliance Movement for Change (Gorran) Unity Alliance of Iraq Iraqi Accord Front (al-Tawafuq) Kurdistan Islamic Union Islamic Group of Kurdistan Aznlklar Toplam Oy 2,849,612 2,792,083 2,092,066 1,681,714 476,478 306,647 298,226 243,72 152,53 61,153 11,526,412 % 24.72% 24.22% 18.15% 14.59% 4.13% 2.66% 2.59% 2.12% 1.32% 100% Milletvekili 91 89 70 43 8 4 6 4 2 8 325

Sonu olarak bu seim sonularna baktmzda seime giden srete Babakan olan Nuri El Malikinin seimlerde ikinci olmas srpriz bir gelime olmutur. Bundan sonraki srete yad Allavinin Babakanlk koltuunu Nuri El Malikiye brakmas ise yine istikrar asndan 3

nemli bir gelime olmutur. Byle bir kararn alnmasnn perde arkasnda Irakiye ttifaknn 3 nemli liderinden biri olan Cumhurbakan Yardmcs Tark El Haiminin Irakn istikrarszla giden yolun nne geme abas olduu bilinmektedir. 2010 seimlerinin blgelere gre dalm haritas alttaki gibi gereklemitir.

Arap Bahar ve Suriye Irakta btn bunlar yaanrken, bir sreliine dnya kamuoyunun ilgisi Tunusta balayan; Msr, Yemen, Libya ve Suriye sreci ile devam eden Arap Baharna kayd. Tunus haricinde dier lkelerde bahar aslnda tam dnld gibi yrmedi. En kansz devrim olarak nitelendirilen Tahrir meydan u sralar kanl atmalara sahne oluyor. Askerin iktidar lkeyi yeni bir gerginlie srklyor. Libyada ise Bahar Batl koalisyon glerinin yerel

halka destek vermesiyle geldi diyebiliriz. Ancak Arap Bahar konusunda Trkiye ve blge lkeleri iin en nemli konu elbette Suriye rejiminin halk ayaklanmasna kar gsterdii kanl diren. Katliam seviyesinde yaanan olaylar sadece Suriye ile ilgili deil elbette. ran, Hizbullah, iiler, Snniler, Krtler, Trkiye, ABD, Rusya, Lbnan, srail ve daha birok parametreyi ierisinde barndran bir lke Suriye. Yani Cengiz andarn deyimiyle; Suriye Snni, ii ve blgesel dengeler konusunda, Suriyeden fazlas aslnda. Trkiyenin, Suriyeye rest ekmesi, ABDnin yaptrmlar uygulama basks, Arap Birliinin gzlemciler gndermesi sonucunda Suriye dnya siyasetinin stnde oynand bir alan haline dnm durumdadr. 23 Aralk Cuma gn amda bugne kadar karlalmam bir ekilde Suriye muhaberatna ynelik bombal bir patlamann meydana gelmesi ile Arap Birlii gzlemcilerinin lkeye girmesi ayn tarihlerde yaanan gelimeler. Uzmanlarn ilk tespitleri de gsteriyor ki bu durum mezhepsel atmalardan uzak bir konu deil ve tamamen Irak krizi ile ilintili. rann Suriye ile ilgili dncesi ok net: Suriyeyi kaybetmek istemiyor. Kresel Sorunlar Platformu Danma Kurulu yesi Soli zelin 23 Aralkta yapt ABDnin ekilmesiyle Irakta arl artan ran, Suriyedeki rejimi her ne pahasna olursa olsun kaybetmek istemiyor. Zira o takdirde Irakta elde ettii avantajn nemli bir ksmn yitirecek ve gcn Suriye ve Hizbullah zerinden Dou Akdenize kadar hissettiremeyecek. tespiti ile rann hem Irak hem de Suriyede yaanan gelimelerden azade olmadn tam tersi i ie gemi bir stratejinin paralar olduunu grebiliyoruz. Irak ynetiminde Snni-ii gerilimi 2010 seim sonularn Snniler ile deerlendirirken Krtlerin Irak

Diyalann zerk olma talebinden bahsetmitik. Diyaladaki anayasasna gre blgesel meclislerin federalizm karar alabilme yetkisine dayanarak aldklar federal olma karar, ii ynetimin tepkisiyle karland. Maliki Diyalada yry yapan ve kamu binalarn atee veren ii gruba dayanarak halkn bu karar istemediini ve kabul etmedii stratejisi zerinden Snni ynetime kar sylemlerini sertletirmeye balad.

Daha sonraki srete kendisi de bir Snni olan Babakan Yardmcs Salih el-Mutlakn ABDde Malikiyi yeni Saddam olarak nitelendirmesi ve Malikinin buna karlk Mutlak hakknda gvenoyu istemesi iplerin net bir ekilde gerilmesine neden oldu. Tabi bu sre ierisinde ABD askerlerinin daha nce de planland gibi lkeyi terk etme karar uygulamaya konuldu ve lkedeki son Amerikan askeri de lkeyi terk etti. Haimi hakknda terr sulamas ve Erbile gidi Btn bu olaylarn akabinde iiler ile Snniler arasnda gerilimin doruk noktas olan Tark El Haiminin tutuklanma talebi gndeme oturdu. Maliki elinde belgeler olduunu ve Tark El Haiminin terr ilemek suuyla yarglanmas gerektiini akladktan sonra ipler artk kopma noktasna geldi. Tark El Haimiyi byle nemli klan Irak siyasetinde stlendii pozisyon kadar bugn onun zerinden verilen mesajn nemli olmasdr. Bu mesaj Do Dr Serhat Erkmen 24 Aralkta verdii roprtajda yle zetliyor; ran, Tark El Haimi zerinden; 'ABD gittikten sonra Suudi Arabistan, Trkiye gibi baka lkelerin siyasi etkinlik kurmasna izin vermeyeceiz' mesaj veriyor. Gazeteci Cengiz andar da 21 Aralkta kaleme ald yazsnda Haimiyi Tark El Haimi Trkiyenin yakndan tand bir ahsiyet. AK Parti hkmetinin, Saddam sonras yeni Irak siyasi elitinde Snni Meclis Bakan Nuceyfi kadar, hatta ondan da daha yakn ilikilere sahip olduu bir kii. olarak tanmlyor.

Talabaninin devreye girmesiyle Erbile gidebilen Haimi ile Barzani arasnda nemli bir ittifakn da gerekletiinin altn izmekte fayda var. Zira Mesud Barzani, Malikinin tm abalarna ramen Yardmcs Fuad Hseyin araclyla Haimiyi asla iade etmeyeceiz mesajn Malikiye iletti.

Badat ve amda patlayan bombalar Arap Bahar, ran iin stratejik olarak nemli olan Suriyenin zerinde oluan uluslar aras bask ve ABD askerlerinin lkeden ekilmesi srelerini birlikte deerlendirdiimizde, Malikinin Irakiye ttifaknn liderlerinden biri olan Cumhurbakan Yardmcs Snni Tark El Haimi ile ilgili ortaya att iddiann nedeni hakknda nemli kanlara varmak mmkn. Cengiz andarn yine 21 Aralktaki yazsnda Haimi, ABDnin Iraktan ekiliiyle birlikte Malikinin azdrd Baaslar ve terristleri temizleme kampanyasnn hedeflerinden biri haline geldi. Haiminin byle bir hedef olmas tuhaf. diyerek Malikinin iktidarn pekitirme daha dorusu Suriyedeki ii rejimin devrilmesi ihtimalini de gz nne alarak iktidarn Snnilemesinin nn almaya altn syleyebiliriz. Soli zel de Snnilemi bir Suriye, Trkiye ve Suudi Arabistan arasnda kalacak olan Maliki ynetiminin iktidar pekitirme abasn yle zetliyor. iilerin Iraktaki hkmn iine sindiremeyen Suudi Arabistan bu durumda Irak Snnilerini destekleyecektir. Malikinin ii iktidarn konsolide etme saikiyle hareket etmesi bir sre durulmu i atmalar muhtemelen canlandracaktr. Asl Aydntaban 25 Aralkta yaynlanan rportajnda Tark El Haiminin rann mdahalesi hakkndaki ran Suriyeyi kaybedecekse eer, Irakta kontrol iyice eline almak istiyor. Kenarda izlemeyiz olanlar diyorlar. Burada da bedel deyen Iraktaki Snni Araplar olacak. Bu stratejiyi gizlemiyorlar. Aka Trkiyeye de, Irakllara da sylediler. Amerikallar da biliyor. Suriyedeki kayplarn Irakta telafi edecekler. szleri daha nce alntlanan uzmanlarn syledikleri ile paralellik gsteriyor. Bu noktada Malikinin u szlerini de tekrar hatrlatmakta fayda var. ran bize karmyor ama Trkiyeden kayglym. Tm bunlar birlikte deerlendirdiimizde karmza kan sonu u; Irakta yaanan bu gelimeler; rann Suriye-Tahran-Hizbullah lsnde debilecek olan Suriye yerine gl bir ii ynetimi olumasn desteklemektedir. rann Suriye ile ilgili politikalarda uluslar aras kamuoyundaki mevcut basky krmak asndan elindeki en nemli koz, Trkiye ve Bat ile stratejik olarak iyi ilikileri olan, Snni slamc bir lider olan Haiminin zerinden mesaj gndermektir. 23 Aralk Cuma gn Suriyede bugne kadar yaanan olaylardan farkl bir ekilde gerekleen patlamalar, Irakta yaanan gelimelerden bamsz deil gibi grnmekte. 7

Suriyede halkn sokaa dkldnden bu yana ilk defa bombalama eylemlerinin gereklemesinin, Irakta Snni-ii atmasnn olduu gnlere denk gelmesi Ortadou siyaseti asndan tesadf olarak nitelendirilmeyecek bir duruma iaret ediyor. Haimi-Barzani ittifak Hakknda yakalama karar kartlan Tark El Haiminin iyi ilikiler yaamad bilinen Krtler ile yaknlamas ve eer yarglanacaksam Krt blgesinde yarglanmak istiyorum demeci sonrasnda nemli bir Snni-Krt ittifakndan sz edebiliriz. Irakiye ttifak yaanan gelimelerden sonra meclisten ekilmi durumda ve birok bakanlklarda sorunlar yaanyor. Barzani de Haimiye destek vererek meclisi boykot etme kararn aklad. Haiminin Krt Blgesine gitmesi Barzaninin Irak siyasetinde nemli bir arlk kazanmasn ve Snniler ile ilikilerinde bir anlamda avantaj elde etmesini salad. unu sylemek mmkn; Krtler ile Snniler iin yeni bir dnem balad. Kresel Sorunlar Platformu Danma Kurulu yesi Soli zel bu durumu 23 Aralktaki kesinde; Bu durumda ortaya kan tablo udur; Irakta greli olarak en istikrarl blge Krt blgesidir. Trkiye bu blgenin istikrarn ve zerkliini kollayacaktr. Krtler, Snnilerle ibirliini ilerlettikleri lde Trkiye bu eksene de destek verecektir. Sonuta zerk Krdistan blgesi Irakta Trkiyenin ran dengeleyebilmesi, kendi ekonomik karlarn ve enerji hatt olma hedefini koruyabilmesi iin en gl dayanak/mttefik haline geldi.diyerek Trkiyenin Krt-Snni eksenine destek olarak nemli kazanmlar elde edebileceini vurgu yapyor. Ayrca Cengiz andar da buna benzer bir analizi 21 Aralktaki kesinde u balkla yapmt: Trkiye-Krtler-Snniler ekseni olur mu? andar; Mesut Barzani, bir kez daha, tm Irak'n en etkili siyasi aktr haline geliyor. Allavi'nin elIrakiyye'si Mesut Barzani'ye bavurarak, birbiriyle atmaya tutuan Snni ve ii hizipleri bir araya getirmesi iin mdahalesini istedi. Bu Irak manzaras, 2012de Irakn tpk Suriye gibi, Trkiye ile ran arasnda bir oyun sahashaline gelebileceinin iaretini veriyor. diyerek bu ittifakn oluma ihtimali, zerinde duruyor.

Uluslar aras Kriz Grubunun (ICG) Irak uzman Joost Hilterman da Trkiye-BarzaniSnniler koalisyonun stratejik olarak neminden yle bahsediyor. Trkiye'nin Irak Krdistan zerinden Musul'a ve oradan el-Anbar blgesine nfuzunu yaymaya mecbur kalacaktr. zellikle, Musul-Erbil ekseni, Trkiye ile ok yakn ilikiler iinde bulunmak durumunda. Bir anlamda, ad konmam bir Trkiye-Krtler-Snniler ekseninin olumas ihtimali var. Son zamanlarda olumlu ynde gelien Barzani-Trkiye ilikilerini dndmzde, bu ilikinin Irak genel siyaseti balamnda da artarak devam edebileceine iaret ediyor. Krtler ve Snnilerin oluturaca ittifak sonucunda rann istedii senaryonun nne geebilecek bir gten bahsetmek yanl olmaz. Bu gce dardan destek olabilecek en nemli lke de Trkiye olabilir. Sonu: Herkes kaygl Irak sancl bir dnemden; siyasetin, siyasi oyunlarn, atmalarn, savalarn, ikencelerin ve birok nemli olayn yaand bir sreten geiyor. ABD askerlerinin lkedeki son 4 ss de kapatp ABD bayran indirdikten hemen sonra yaananlar Irak bekleyen tehlikeye iaret etmektedir. ABD Dileri Bakanlnn temsilcisi ve Recep Tayyip Erdoann Babakan Badanman olan brahim Kalnn en son yaanan olaylarn hemen akabinde mezhep atmalarna ve blnme tehlikesine iaret etmeleri ve zellikle kaygl olduklarn aklamalar tehlikenin farknda olunduunu, Haimi konusunda verilen mesaj aldklarn gsteriyor.