Mustafa Karasu

RADKAL DEMOKRAS
Mustafa Karasu

BLM ve AYDINLANMA YAYINLARI

5

Radikal Demokrasi

RADKAL DEMOKRAS
Mustafa Karasu

Mustafa Karasu

Basm yeri: Basm tarihi:

AZAD MATBAASI HAZRAN 2009

Radikal Demokrasi

NDEKLER Demokratik Konfederalizm Toplumlarn ve Demokratik Uluslamann Doasna En Uygun Sistemdir 5-17 Demokrasinin Ksa Tarihi 18-86 Toplumun Demokratik rgtlenmesi Konfederalizmle Derinleir 87-112 Halklarn Zaman Radikal Demokrasiyle Gelecektir 113-137 Demokratik Konfederalizmi Kurmak Devleti ve st Snfa Dayanan Demokrasi Zihniyetini Amakla Gerekletirilebilir 138-148 Demokratik Konfederalizm Alternatif Bir Demokrasi ve Demokratikleme Projesidir 149-197 Demokratik Cumhuriyet ve Demokratik Konfederalizm 198-211 zgrleme ve Glenme Demokratik Uluslamayla Kazanlr 212-243 Demokratik zerklik 244-254 Demokratik zerklik Farkllklarn Demokrasi inde zerkliidir 255-273
8

Mustafa Karasu

Tm demokrasi ehitleri ansna

DEMOKRATK KONFEDERALZM
9

Radikal Demokrasi

TOPLUMLARIN ve DEMOKRATK ULUSLAMANIN DOASINA EN UYGUN SSTEMDR ki ynetim biimi ya da ilikisinden sz edilir. Bunlardan birincisi merkeziyeti iliki ve ynetim sistemi, ikincisi de demimerkeziyeti iliki ve ynetim sistemidir. demimerkeziyeti ynetim sistemi de eitli biimlerde olabilir. Bunlar zerklik, otonomi, federasyon ve konfederasyon biimini alabilir. Hatta eyaletler biiminde ynetim de buna dahil edilebilir. Merkezi ynetim ya da ilikilerde daha ok merkezin karar alma ve yrtme yetkisi vardr. Yerel alanlarn, nitelerin karar alma ve uygulama haklar snrldr. Devletler dzeyinde ise merkezi siyasal dzene daha ok niter denilir. demimerkeziyetilik, merkeziyeti olmayan yerinde ynetim anlamna gelir. Bu da karar alma ve uygulama alanlarnn belirli dzeyde yerellerin eline verilmesini gerektirir. Bunlar eitli dzeylerde olabilir. demimerkeziyetilik de tek bir sistem deildir; kendi iinde farkl uygulama biimleri vardr. Her farkl iliki dzeni, yine kendi iinde belirli lde farkl tonlar tayabilir. Merkeziyetilik ya da niter ilikinin kart merkezka eilimler olarak tanmlanr. Merkezka eilim tmden merkezden ve niter yapdan koparak bamsz birimler haline gelebilir. Bamsz olmayan en gevek siyasal iliki biimine konfederasyon denilir. Siyasal literatrde konfederasyon, konfedere birimlerin birlii ve ilikisi biiminde ifade edilir. Eer sz konusu olan devlet dzeyinde bir siyasal ilikiyse, bu durumda konfederasyonu oluturan devletler birok konuda bamszdr. Esas yetki ve karar organ konfederasyon deildir; asl yetki konfederasyonu oluturan birimlere ya da devlete aittir. Konfederasyona, dier bir deyile st birlie snrl yetkiler tannmtr. rnein gemite Rusyada Birleik Devletler Topluluu vard. Rusya byle bir konfederasyondu. AB de bugn arlkl biimde bir konfederasyondur. Gemite bir ara Trkiyenin Kbrsta nerdii forml yleydi. ki bamsz devlet olsun, ama bunlarn belli konularda ilikileri olsun biiminde konfederasyon nerisi vard. Yakn zamana kadar Srbistan ile Karadan ilikisi de bir
10

Mustafa Karasu

konfederasyon biimiydi. Srbistan eskiden bir federasyon iken, daha sonra dier niteler dald. Srbistan, Karadan karar ve uygulama gcn arttrp merkezi devletin yetkilerini snrlayarak, yeni bir siyasal iliki dzeni kurmutu. Bu bir konfederasyondu. Karadan tmden bamsz olma karar verdii dneme kadar var olan iliki byleydi. Tm bu belirttiklerimiz devletleraras gevek iliki zerine kurulu bir siyasal birlik modelini ortaya koymaktadr. rgtler de belirli bir konfederasyon niteliinde olabilir. Trkiyede DSK, Trk- ve KESK birer konfederasyondur. Ama bunlar da belli farkllklar arz etmektedir. Eskiden DSK ok daha sk bir birlik iken, Trk- daha gevek bir birlii ifade ediyordu. Yine BM yaptrm gc snrl olan bir konfederasyon rgtlenmesi olarak ifade edilebilir. Bilindii gibi BMde veto hakk olan be devlet bulunduundan farkl bir karaktere sahiptir. Federal sistemler ya da federasyonlar merkezin yetkilerinin daha fazla olduu modellerdir; federe niteler ya da federasyonu oluturan devletiklerin yetkilerinin snrl olduu bir siyasal iliki dzenidir. Federasyonlar da tmyle benzer yapda deildir. Baz lkelerde veya rgt ilikilerinde, siyasal ilikilerde merkezin yetkisi daha gelikindir. Bazlarnda ise yerelin yetkileri daha fazladr. Ama herhalkarda konfederasyon gibi gevek, bamsz durua yakn bir iliki dzeni deildir. Federal sistemlerde federe birimler ya da eyaletler bir merkeze baldr. Bir bakma merkezin baz yetkilerinin datlarak bir iliki dzeni kurulmasdr denilebilir. Almanya da federal bir lkedir. Gemite Yugoslavya da byleydi. Gnmzde Rusya bir federasyondur. Gemite Sovyetler Birliinde ok farkl lkelerin, cumhuriyetlerin bir araya gelmesini de bir federal sistem olarak deerlendirmek mmkndr. Devletleraras birlik sz konusu olduunda, federasyonlar anayasayla iliki dzenini kurarlar. Konfederasyonda ise bir anlamayla iliki dzeni kurulur. Yine demimerkeziyeti ynetimler olarak eyalet sistemleri de vardr. ABD byledir, Pakistan byledir, ran byledir, Hindistan byledir, Kanada byledir. in ve Brezilya da benzer biimde eyaletlerle ynetilmektedir. Baz lkelerde eyaletler blgeseldir, bazlarnda ise etnik temeldedir. rnein ABDde
11

Radikal Demokrasi

blgeseldir; fakat Pakistan ve randa etnik temele dayanmaktadr. Ya da randa etnik eyaletlerle corafi eyaletler yan yanadr. Bu eyalet sistemlerinde eyaletlere baz yetkiler verilmekle birlikte, merkezin yetkileri daha fazladr. Fakat burada da eyalet sistemlerinin kendine gre farkl tonlar vardr. rnein ABDdeki eyalet sisteminde eyalete daha fazla yetkiler verilmitir. Buna karlk ran ve Pakistanda bunlar ok fazla yoktur. randa eyalet sadece bir valilik gibi, bir ehir gibi anlalmaktadr. Ama ABDde mahkemeler de dahil, eitli konularda eyaletlere belli bir yetki devri yaplmtr. rnein baz eyaletlerde idam cezas vardr, bazlarnda yoktur. Yani bu eyaletlerde bu dzeyde bir yetki devri sz konusudur. Ayrca zerk ya da otonom ilikiden bahsedilebilir. Kelime anlamyla yerellerin de karar ve uygulamada bir gc olduu birimlerdir. Fakat uygulamada zerk veya otonom yaplarda siyasal ilikiler federasyondan daha snrl yetkilere sahiptir. Pratikte genelde byle olmakla birlikte, farkl yerlerde farkl uygulamalar da mmkndr. Baz yerlerde zerklik ve otonomi federasyonlarn olduu yerlerden daha fazla karar ve uygulama gcne sahiptir. ounlukla otonom birimlerin, rgtlerin ya da ilikilerin federasyondan daha az yetki sahip olduunu da grmekteyiz. Fakat bunlarn hepsi demimerkeziyeti ynetim biimleridir. Yerellerin belirli dzeyde haklar ve hukuklarnn olduu iliki biimleridir. Gemite Sovyetler Birliinde cumhuriyetler olduu gibi, karar ve uygulama inisiyatifinin daha snrl olduu otonom veya zerk trden birimler de vard. Mevcut Rusya Federasyonu iinde de yine bylesi blgeler bulunmaktadr. Bugn spanyada Bask lkesi ve Katalanlarn zerklii vardr. ngilterede skoya, Galler ve rlanda buna rnek oluturmaktadr. Moldovada Gagavuz blgesi bulunmaktadr. Bu zerk bir blgedir. Byle daha birok zerk ynetim iliki biimleri vardr. Siyasal rgtler ve partilerde de zerk olan rgtlenmeler sz konusu olabilir. Eskiden bunlara seksiyon rgtlemeleri denirdi. Bunlarn belli bir zerklii vard. demimerkeziyeti ynetimin olduu yerler her zaman demokrasinin olduu yerler anlamna gelmez. Ancak yine de merkezin etkinliinin zayfl, yerellerin baz haklara sahip olmas erevesinde, demimerkeziyetilik yereller iin belli bir
12

Mustafa Karasu

demokratik ilikiyi ifade etmektedir. Fakat toplumsal rgtlenmelerin ieriine demokratik ve zgrlk karakterlerinin ne dzeyde olduuna bakmadan bu demimerkeziyeti ynetimlerin, konfederasyona bal birliklerin, devletlerin, rgtlerin, zerk ya da eyalet nitelerinin demokrasi olduunu, demokratik ierikte olduunu sylemek mmkn deildir. Tarihte en fazla da feodal dnemlerde bu tr ilikiye ska rastlyoruz. Kleci dnemde de demimerkeziyeti siyasal iliki biimleri vardr. Zaten tarihteki tm imparatorluklar bir ynyle tam merkezi devletler deildir. mparatorluklar belli yetkileri eyaletlerine, satraplklarna devretmilerdir. nk ne olursa olsun niter bir yaklamla imparatorluk olunamaz. mparatorluklar tarihte her zaman belli bir dzeyde federasyon, zerklik, otonomi ve eyalet sistemini barndrarak kendilerini yaatmlardr. te yandan feodal sistemde feodal retim biiminin gerei olarak merkezilemeyi, merkezi iktidar sistemi zorunlu grlmez. Feodal imparatorluklar ve devletlerde beylikler, satraplklar ve eyaletlerin belirli dzeyde baml olmalar yeterli grlr. Eer bu birimler kendisine belli bir vergi dyor ve asker veriyorsa, belli dzeyde balysa bunlar yeterli grlr. Kat merkeziyetilie ihtiya duyan egemenlik sistemi, esas olarak da kapitalizm iin sz konusudur. Kapitalist sistem, hkim olduu alanlarn en kk nitelerine kadar askeri, siyasi, ekonomik ve kltrel otoritesini gtrmek ister. Kendi kltrn byle yayabilir, meta ve sermaye ihracn byle gelitirebilir ve sistemini her dzeyde byle derinletirebilir. Dolaysyla kapitalist sistemi benimsemi lkeler yakn zamana kadar demimerkeziyeti btn eilimlere kar olmulardr. Zaten kapitalizmin gelimesinin ilk siyasal erevesi olan ulus-devletler, otonom feodal blgelerin inisiyatiflerini ortadan kaldrarak kendilerini hkim klmlardr. Kapitalizmin merkezi iktidarn kurmadan, ekonomik tekeli eline geirmeden kendisini bir sistem haline getirmesi mmkn deildir. Konumuz olan konfederasyon, esas olarak da demokratikletirici zellikleriyle gndeme getirilmekte ya da demokratiklemenin, demokratik ilikinin dnyada ve yerelde en
13

Radikal Demokrasi

fazla gelitirdii siyasal iliki ya da rgt biimi olarak gndeme getirilmektedir. Gnmz dnyas ekonomik, sosyal ve kltrel gelimeler nedeniyle snrlarn ok kat olduu sistemler yerine, snrlarn daha gevek olduu ve imknlarn birletirmesini esas alan iliki biimini gerektirmektedir. Hem devletler hem de halklar ulusdevletlerin ald yeni birlikleri kendi karlarna daha ok uygun grmektedir. Bunun dnyada birok rneklerini grmekteyiz. Devletler asndan bu eilimin en somut rnei ABdir. eitli alanlarda bu dzeyde olmasa bile, baz devletlerin bir araya gelerek kurduklar ortak birlikler sz konusudur. Zaten AB de ilk bata Demir elik Birlii, sonra ekonomik imknlarn birletirilmesi temelinde olumu, giderek siyasal ieriini artran bir birlie dnmtr. Daha dorusu 1700lerin sonu ve 1800lerin bandaki Napolyon topyas bugn sosyal ve ekonomik gelimeler temelinde gerekletirilmeye allmaktadr. AB bir konfederasyon olarak tanmlanabilir. Dnyada birbirine komu olan lkelerin hemen hemen ounluu giderek bu tr konfederasyonlar oluturmaya ihtiya duyacaktr. Bu durum lkelerin ekonomik imknlarnn birletirilmesini getirecei gibi, kat duvarlarn almas asndan da olumlu bir eilimdir. Tarih iinde de aslnda ekonomik ve sosyal gelime gsteren topluluklarn yakn evrelerle birleme ve ilikilerini sklatrma eilimi her zaman grlmtr. 21. yzylda lkelerin ve halklarn demokratik birlikler yaratma eiliminin artaca aktr. Bu durum ister istemez halklarn birbirlerini daha iyi anlamalarna, daha iyi kavramalarna, bylelikle hem glerini birletirmelerine hem de sorunlarn zmelerine yardmc olacaktr. nsanlk asndan barn, kardeliin, birlik ve dayanmann gelimesine de zemin sunacaktr. Nitekim imdiden konfederal birlikler ve ilikilerin geliecei bir aa girdiimizi syleyebiliriz. Kresel sermaye denen kapitalizm, bilimsel teknik devrime ve ekonomik gcne dayanarak bunu yaparken, halklarn da kendi glerini birletirip daha adil, eit ve imknlarn dengeli datld bir sisteme ulamak iin bu eilimi gstermeleri gerekir. Halklarn Emperyalizm de ulus-devletlere kardr diyerek ulus-devlet savunucusu olmalarnn anlam yoktur.
14

Mustafa Karasu

Aksine ister devletler dzeyinde ister halklarn demokratik iradeleri dzeyinde olusun, eer doru deerlendirilirse, konfederal birliklerle sonuta halklarn yararl kaca gelimeler salanabilir. nsanln esas olarak da tm dnyada giderek halklar arasnda oluacak konfederasyonlarla demokratik zgrlk bir sistemi kurabileceklerini sylemek gerekir. Tabii herhangi bir merkezin, rnein ABD ya da baka bir gcn kendi ilkelerini ve llerini dayatmas biiminde deil, aksine imknlarn adil ve eit paylamna dayanan, halklarn birbirleriyle daha sk iliki ve dayanmalarn ieren bir sistemin dnlmesi gerekir. Eer byle bir konfederal sistem gerekletirilirse, 21. yzyl iin gerekli olan siyasal sistem hem bulunmu hem de yerletirilmi olur. Konfederal iliki biimleri belirttiimiz ihtiyalar temelinde ilk nceleri esas olarak da blgesel konfederasyonlar biiminde ortaya kacaktr. Demokratik eilimin gelimesi bu tr ilikilerin ortaya kmasn kolaylatraca gibi, bu tr birlikler demokratik zihniyet ve yaplanmalarn gelimesine de zemin olacaktr. Demokrasi zaten ortaklamalarn gelimesini, farkllklarn birbirini tanmasn ve anlamasn da iermektedir. Konfederal model hem ortak i yapmay ieren hem de farkllklarn kendilerini en iyi bir biimde ifade edecei bir sistemdir. Gnmzde ulusal devletler ihtiyalara cevap vermedii gibi, hala ulusal devlet karakterindeki siyasal nitelerin tmden almasn gerektiren ortam yoktur. Bundan dolay hem ulusal devletlere hem de yaylmac hegemonik emperyalist yaylmaya alternatif olarak, dnyada ve blgede bu tr konfederasyonlarn kurulmas birok sorunlara zm getirecei gibi, birok ihtiyalara cevap olacaktr. Konfederasyon olgusunu bir ynyle eitli nitelerin karlkl ilikilerini dzenleyen siyasal bir biim olarak anlayp deerlendirmek gerekir. Bunun da birok alanda uygulanabilir faydal zellikleri vardr. Ama bizim en fazla irdelememiz gereken yan, toplumlarn ve eitli rgtlerin demokratiklemesini ve demokratik birliini salayacak rgtsel yaklam yandr. Gnmzde konfederasyon sadece devletler, siyasal sistemler ve rgtler arasndaki iliki erevesinde ele alnmamakta, daha ok da toplumlarn ve bireylerin demokratiklemesi, demokratik zihniyete kavumas asndan
15

Radikal Demokrasi

deerlendirilmesi gereken rgtlenme modeli olarak grlmektedir. Krt Halk nderinin gndeme getirdii ve Krdistan'da pratikletirmek istedii demokratik konfederalizm gerei esas olarak da toplumun tabandan rgtlendirilmesi ve bu rgtlenmelerin demokratik konfederal temelde bir demokratik kurumlamaya kavuturulmasdr. Toplumun tabandan demokratik rgtlenmesini ifade eden demokratik konfederalizm, en bata da bireylerin daha katlmc olmasna, irade kazanmasna, bireysel dnm ve ekillenmesine katk sunacak bir model olarak grlmelidir. Belirli siyasi odaklarn, partilerin stten demokratikleme iddialarnn aksine, demokratik konfederalizm demokrasiyi esas olarak toplumun rgtlenmesi ve g olmas olarak gren demokratik bir anlayn ngrd bir modeldir. Demokrasinin halkn kendi kendini ynetmesi biimindeki genel tanmlanmasna da uygun bir demokratikleme modelidir. Demokratik konfederalizmin tam ve gerek demokratiklemenin rgtlenme modeli olduu aktr. Demokratik konfederal kurumlamaya dorudan demokrasi demek de mmkndr. Hibir aracya ihtiya duymadan, sorunlara ve siyasete yabanclamadan, bireyin ve toplumun demokratik iradesinin ilevsel ve anlaml olduu bir demokratik modelin kurumlam addr. Toplumun demokratik temelde rgtlenmesinde her yerel birim ve toplumsal kesimin kendi iradesini ortaya koymasna elverdii gibi, sz konusu toplumsal kesimler ve yerellerin demokratik konfederal biimde bir araya gelerek birbirlerini tamamlayp g olduklar sistemin addr. Demokratik konfederal sistem, toplumun tabandan rgtlenmesini ve bu temelde demokrasinin gelimesini ifade ettii gibi, yerellerin kendilerini ynetmesini de ifade etmektedir. Temsili demokrasinin yetersizlii ve st toplumun karlarn savunduunun anlalmas, toplumun ve yerel alanlarn stnde kalarak demokratiklemeyi gelitirmediinin grlmesi sonucunda, demokratik konfederalizm ilk balarda yerel ynetimlerin yetkilerinin arttrlmas ve demokratiklemesi anlaynn daha gelimi biimi olarak ortaya kmtr. Demokratiklemede yerel ynetimlerin rol ve neminin artmas ve bunun giderek kabul gren bir eilim haline gelmesi, tabandan rgtlenen dorudan demokrasi modeli olan demokratik
16

Mustafa Karasu

konfederal sistemi glendiren ve tamamlayan bir nitelik kazanmtr. Yerel ynetimlerin glenmesinin demokratiklemedeki rol eitli aydnlar ve yazarlar tarafndan ifade edilmi, teorik bir dzeye karlmtr. zellikle yerel ynetimle ilgilenen, yine ekolojik toplum anlaynda olan Bookchin ve daha baka aydnlarn, demokratik rgtlenmelerde demokratik konfederal rgtlenmelere ve yerel ynetimlerin demokrasideki yerine nem verdiklerini biliyoruz. Bu aydnlar ve demokratik rgtlere gre, byk birimler bireylerin katlmn ve iradesini ortaya koymalarnda eksik kaldklar gibi, kiilik dnmn ve moral dzeyini gelitirmede de yetersiz kalmaktadr. Bu adan bireylerin sorunlara hkim olaca, sorunlar konusunda dnce retecei, zm yollar nerecei ve bilinli katlm salayaca dzeyde kk nitelerin rgtlendirilmesini demokratikleme asndan temel bir faktr olarak grmektedirler. rnein be bin kiilik bir kasabada bir birey kasabann sorunlarn en iyi bir biimde bilmekte, bu konuda bilgi sahibi olmakta, sorunlar renmekte ve zm konusunda dnce retebilmektedir. Bylelikle kendisini bir zne olarak kararlara katabilmekte, kararlarn doru ortaya akmasnda pay sahibi olabilmektedir. Bu da onun demokratik kiiliinin ortaya kmasnda, irade kazanmasnda ve moral dzeyinin yksek olmasnda rol oynamaktadr. Bu demokratikleme modeli ayn zamanda toplum ve birey asndan sorunlarn ve skntlarn at bir rehabilitasyon anlamna gelmektedir. Ne var ki, nfusu be yz bin olan bir ehirde bir bireyin ehrin sorunlarn kavramas, anlamas, bu konuda kendini katmas, zm retebilmesi, kararlara ortak olurken doru karar alnmasnda kendisinin de pay sahibi olmas sz konusu olamamaktadr. nk bireylerin byle byk niteleri anlamas, kavramas, zm retmesi zor olmaktadr. Bu adan yerel ynetim anlayn gelitirenler, yerel ynetim nitelerinin kiinin iradesine ve bilinli katlmna olanak salayacak dzeyde tutulmasn ve bu dzeydeki nitelerin daha sonra birleerek glerini birletirmelerini ngrmektedir. Bylelikle hem ortaya kan birimlerde kendine yeterlik, z ynetim, irade ve g ortaya kmakta, hem de bunlarn birleiminden oluan konfederal
17

Radikal Demokrasi

birlikler de demokrasinin derinletii ve gelitii platformlar olmaktadr. Demokratik konfederal sistemde yerel olmann avantajlar kullanld gibi, dezavantajlar da giderilmektedir. Avantaj demokratik bilincin, demokratik iradenin, demokratik duruun, demokratik kltrn, dolaysyla demokrasinin daha fazla gelitii ve derinletii birimler olmalardr. Dezavantaj ise yerel birliklerin zaman zaman kendi iinde dar, oven ve ufku snrl olan yaklamlar iine girmeleridir. Yerel zellikler evre yerellerle birbirini tamamlama kltryle bu darl amad taktirde, ie kapank, bencil, hatta oven diyebileceimiz eilimlere girme tehlikesi vardr. Konfederal rgtlenmeyle yereller birletirilerek, bu yerellerin kendi iinde dar ve kapal yaklamlar almaktadr. Demokratik konfederal sistemle hem demokratik birlikler ortaya kmakta, hem de farkl sistemlere alternatif projeler retebilecek g birikimi yaratlmaktadr. Konfederasyonlarn byle bir zellii de vardr. Bylelikle hem bireyin gc ortaya karlp anlamlandrlyor, hem yereller inisiyatif kazanyor, hem de yereller kendi aralarnda dayanma iine girerek, glerini birletirip birbirlerini tamamlayarak kendilerine gvenlerini arttryorlar. Daha kapsaml projelere kendi glerini katmalar konusunda olanak buluyorlar. Demokratik konfederalizm gnmzde demokrasinin derinlemesi iin her yerde kullanlabilecek bir yntem olmaktadr. nk merkezi iktidarlar ya da bir merkezden ynetilen lkeler ve toplumlarda ne kadar demokratik deerler benimsense de, nitelerin bykl ister istemez bireyin katlm ve toplumun demokratiklemesi noktasnda engeller ortaya karmaktadr. Dolaysyla btn topluluklarn daha kk nitelerden balayarak kendilerini rgtleyip z irade kazanarak, bireylerine demokratik ruh vererek daha sonra bir araya gelip glerini birletirmeleri, o toplumlarn demokratiklemesi asndan nemli ilerleme ve gelime salayacak zellie ve potansiyele sahiptir. zcesi demokratik konfederal sistem merkezi g odaklarn etkisizletirerek antidemokratik uygulamalarn nne gemekte, demokratik deneyimlerin belli niteler iinde derinlemesini salama imknlar vermekte ve bu nitelerin birbirlerinin
18

Mustafa Karasu

zgnlklerini koruma ve farkllklarn tanma anlamnda da demokratik kltre, bilince ve gelenee yardmc olmaktadr. Somut olarak tabandan balayarak ky ve mahalle komnleri (kk mahalleler iin komn, byk mahalleler iin meclis), ile ve il meclisleri biiminde rgtlenerek, hepsinin yerelde zgnl, zerklii ve inisiyatifi korunarak, bunlarn dier nitelerle birleip bir demokratik birlik yaratmalar halkn demokratik, siyasal, ekonomik, sosyal ve kltrel rgtlenmesinin biimi olmaktadr. Her yerde rgtlenen toplumsal kesimlere dayanan ile ve il meclislerinin ortaya karlmas, ile ve il koordinasyonlarnn olumas ve bunlarn da bir konfederasyon biiminde rgtlenmeleri halkn alternatif demokratik sistemi olmaktadr. Bu sistemde toplumsal kesimler tabandan gelerek rgtlendikleri iin hem demokratiklemeye g kazandrmakta, hem belli nitelerin, ile ve illerin kendi zgnlklerini ve etkinliklerini korumalarn salayarak demokratik iradelerini glendirmekte, hem de illerin birbirleriyle konfederal iliki iine girerek zgnlklerini koruma temelinde ve ortak i yapma kltrn gelitirerek demokratik kltrn gelimesine, toplumun ve kurumlarn demokratiklemesine hizmet etmektedir. rnein Batman, Kozluk, Gerc ve dier ileleri de tabandan balayarak komnlerin ve mahalle meclislerinin rgtlenip bunlarn konfederal temelde bir araya gelerek ehir meclislerini oluturmalar sonucunda Batman, Kozluk ve Gerc demokratik konfederalizmi ortaya km olur. Bunlar da Siirt ve Mardin ilelerinin demokratik konfederal rgtlenmeleriyle, yine demokratik konfederal temelde bir araya gelerek blge demokratik konfederalizmini olutururlar. Blge demokratik konfederalizmleri de bir araya gelerek, Krdistan apnda genel bir demokratik konfederal sistem ve kurumlarn olutururlar. Bu demokratik kurumlama modelinde hem yerellerin kendi sorunlarnn zmnde inisiyatifleri vardr, hem de konfederal rgtlenme temelinde bir araya geldikleri birimlerle birbirini tamamlamalar sz konusudur. Demokratik konfederalizm sistemini zce byle ifade edebiliriz. Tabii ki bu sistemde genlik, kadn, emekiler, zanaatkrlar, eitli meslekler, kimliini koruma ve gelitirme sorunu olan etnik ve dinsel topluluklar da kendi zgn sorunlar temelinde
19

Radikal Demokrasi

demokratik konfederal rgtlenmelerini oluturarak, demokratik konfederal sistemin demokratik karakterini derinletirmede ve kapsamllatrmada rollerini oynarlar. Genlik btn ile ve illerde rgtlenir ve daha sonra onlar bir konfederasyon biiminde bir araya gelerek genlik konfederasyonunu oluturabilirler. eitli toplumsal kesimlerin rgtlenmeleri bir meclis ve koordinasyon iinde toplansalar da, esas pratiin yapld ve rgtlendii alanlar yereller olduu iin, sz ve karar gc buralardaki topluma aittir. Bylelikle merkeziyetiliin boduu yerellerin sz ve kararda etkili olmasyla hem toplum dzeyinde belli bir demokratikleme gelitirmekte, hem de bireylerin siyasal, toplumsal, ekonomik ve kltrel sorunlara yapanclamadan kendilerini katmasn ve bir zne haline gelmesini salayarak gl bir demokratik toplum gerei ortaya kmaktadr. te yanda demokratik konfederalizmi demokratik uluslamann ekillenmesi asnda da deerlendirmek mmkndr. Gemite burjuvazinin pazar ihtiyac nedeniyle btn itleri krarak, bir merkezi devlet yaps kurup gereletirdii bir ulus gerei vard. Burjuvazi ulus-devletle kendisini g yapacan dnerek merkezi bir iktidar hedeflemiti. Btn iin de btn feodal yerel otoriteleri ortadan kaldrmaya ynelmiti. Burjuvazi kendi karlar asndan uluslama biimini byle grmtr. Bunun iin de milliyeti oven eilimleri krkleyerek kendisini ulusun temsilcisi haline getirmeye almtr. Bu ynyle milliyetilik, egemen snflarn toplum zerinde egemenlik kurma ideolojisidir. Eer gnmzde konfederal bir rgtleme modeli ile demokratik bir uluslama gerekletirilirse, bu tr olumsuz uluslamalarn nne de geilebilir. Toplumlar devlet olmadan da, merkezilemeden de demokratik ulus haline gelebilirler. Bylece egemenleri g yapan bir uluslama yerine, toplumu g yapan bir uluslama gerei ortaya kar. nk demokrasi ortak imknlarn ortaya karlmas ve btn topluma demokratik bir biimde paylatrlmas olduu gibi, farkllklarn kabuln de gerektirmektedir. Eer toplumlar kadn, genlik, etnik ve dinsel aznlklar olarak siyasal tabandan rgtlenirlerse, demokratik bir ulus gerei ortaya kabilir. Byle bir uluslama devleti
20

Mustafa Karasu

uluslamadan katbekat daha fazla toplumun gcn her ynyle aa karr. Byle bir demokratik uluslama, uluslarn demokratik biimde rgtlenmesi burjuvaziye ve smrye zemin olan bir uluslama deil, toplumun demokratiklemesine ve dier toplumlarla demokratik iliki kurmasna yol aacak bir zihniyet gelitirir ki, bunun da insanlk asndan hayrl bir i olaca aktr. Krt halk tm toplumsal kesimleriyle her alanda rgtlenerek demokratik konfederalist bir demokratik kurumlama gerekletirirse, bu hem toplumun tm gcn birletirerek ekonomik, sosyal ve kltrel dzeyde bir gelime ortaya karr, hem de Trkiyenin demokratiklemesine katk sunacak bir Krt uluslamas geliir. Zaten Krtler belli dzeyde demokratik devrimlerini yapmlardr. Krt halk bu tr demokratik rgtlenmesiyle demokratik devrimleri derinletirerek, gerekten halklarn kardelii temelinde Krt sorununu zecek bir mcadele gcn ortaya karr. Demokratik uluslamann ortaya kard gle Krt sorununun zmnn gerekletirilmesi Trkiye ve Ortadou halklarna byk bir g katlacaktr. Krt sorunu zld taktirde, blge lkelerinin birbirlerine yaknlama ihtiyac daha da artacaktr. Krt halknn demokratik ulusal sorunlarn zerek devleti eilimi bir yana brakmas blge lkelerinin en temel kaygsn ortadan kaldracandan, bu durumda kendi aralarndaki ilikileri daha da sklatracaklardr. Bylece blge lkeleri arasnda Ortadou Konfederalizminin olumasnn n alacaktr. Konfederalizm genel anlamda da milliyetilii zayflatacaktr. nk milliyetilik bir ynyle de snrlarn ok kat bir hal almasndan ve halklar aras ilikinin snrl olmasndan beslenmektedir. Eer snrlar biraz anr, devletler belli bir dzeyde zgrlklerini ve bamsz zelliklerini koruyarak dayanma iine girip kat devleti anlay brakrlarsa, bu durum ister istemez sz konusu devletlerin dayand ulusal topluluklar iinden kan milliyetilikleri de zayflatr ve giderek ortadan kaldrr. rnein Ortadouda devletler bugnk kat snrlar yerine, bir araya gelerek birok konuda ortak i yapacaklar bir konfederasyon kurduklar taktirde, Arap milliyetilii de, Fars milliyetilii de, Trk milliyetilii de, Krt milliyetilii zayflayacaktr. Onun yerine dayanmann, ortak i yapmann
21

Radikal Demokrasi

menfaatlerinden faydalanarak, bunun sonularn grerek, milliyetilik yerine kardeliin gelitii bir iliki dzeni iine gireceklerdir. Ortadou aslnda tarihsel olarak da konfederasyona uygundur. Hatta eskiden daha ok federasyon biimindedir. imdi iki yz yllk milliyetiliin zehirlemesi ve kapitalist modernitenin etkisiyle ekillenen ulusal devletler haline geldiklerinden, bunlar demokratik federasyon biiminde bir araya gelemezler. Ama demokratik konfederasyon biiminde bir araya gelebilirler. Zaten dorusu da budur. Tarihsel temel de buna imkn vermektedir. Byle bir demokratik Ortadouda snrlar deimedii, ama kat devlet snrlar and ve geirgen hale geldii iin, Krdistan paralar da kendi aralarnda siyasal, ekonomik ve kltrel ilikiler kuracaklarndan, gemite bir zlem olan Birleik ve Bamsz Krdistan ihtiyac da ortadan kalkar. Hatta Krtler iin bu gerekli de olmaz. Ortadou Konfederasyonu iinde dier nc lkelerle iliki Krtlere bir devletin getirecei avantajlardan daha fazlasn getirerek, Krt toplumunun sosyal, ekonomik ve kltrel gelimesine hizmet eder. Kald ki, her paradaki Krtler dier paralardaki Krtler zerinden dier halklardan daha fazla ekonomik, sosyal ve kltrel faaliyet iinde bulunma imknna kavuur. rnein Trkiye siyasi snrlar iindeki bir Krt, bir Trkten daha fazla Irakta, Suriyede, ran'da daha kolay ilikiler gelitirir. Kimilerinin dnd gibi devlet Krtlere bir hizmet ederse, demokratik konfederasyonun olduu bir Ortadouda paralar aras demokratik konfederal iliki Krtleri on kat daha ekonomik, sosyal ve kltrel geliim iine sokar. Bunun iin 21. yzyln Ortadou'da Krtlerin yzyl olacan sylyoruz. Hem ideolojik olarak, hem de bu corafi ve demografik avantajlar nedeniyle Krt demokratik uluslamas 21. yzylda ykselen ideolojik, siyasi, ekonomik, sosyal ve kltrel gereklik haline gelecektir.

22

Mustafa Karasu

DEMOKRASNN KISA TARH amzda en fazla tartlan kavram demokrasidir. Fakat demokrasinin tanm herkese gre farkllklar arz ediyor. Uygulama biimleri de buna gre oluyor. Demokrasi sylemi hem farkl hem de zamanla deien ve gelien bir olgu olduu iin tartma gndeminden dmyor. 21. yzylda artk demokrasiyi reddeden g kalmamtr. Faist zihniyeti terk etmeyen gruplar ve radikal olduunu syleyen baz slamc gruplarn Bat kaynakl olduunu dnerek demokrasiyi reddetmesi bir istisna olarak grlmelidir. Demokrasi olgusu en azndan sylemde byle istisnalar dnda herkesin savunduu ve arzulad bir yaam biimidir. En fazla da toplumdan ve hakszla urayan glerden yana olan ve zulme kar mcadele edenler asndan demokrasi tarihini bilmek, bylece tanmn doru yapmak ve iini doru doldurarak ne olduunu kavramak nemlidir. nk bu konuda Krdistan zgrlk Hareketi iinde de zaman zaman ok farkl yaklamlar, eilimler ve tutumlar grlyor. Krt zgrlk Hareketi iinde de demokrasinin ne olduu konusunda tartmalar oluyor. Bu zaten demokrasinin bir gerei ve sonucudur. Ancak ok zt, birbirini dlayan yorumlar ve deerlendirmelerin olmas, doru olmayan anlay ve tutumlarn var olduunu gsterir. Farkl siyasi akmlarn farkl dncelerinin olmas doal bir durumdur; ancak her siyasi hareketin kendi iinde bir dnce btnlnn bulunmas gerekir. Alternatif bir hareket olarak baz farkllklar olsa da, esas olarak bu konuda bir dorultumuzun olmas gerekmektedir. Bu nedenle yaptmz tartmalar ve eitimlerle ortak bir demokratik anlay ortaya karmak istiyoruz. Demokrasi tanmn ieriiyle, tarihi sreciyle, bugnk geldii dzeyle, uygulan biimiyle kavramaya alyoruz. Bu adan demokrasi tarihi, tanm ve ierii nemli bir deerlendirme konusudur. Sadece bizde tartlmamtr. Tarihte demokrasinin ne olup ne olmad ok fazla tartlmtr. Daha Antika Atinasnda demokrasinin ne olduu konusunda tartmalar olmutur. Bat Avrupada da bunun tartmas oka yaplmtr ve yaplmaya devam etmektedir. Dnyada imdiye kadar demokrasi yaklam ve deerlendirmeleri Bat merkezliydi; Bat merkezli bir anlay
23

Radikal Demokrasi

vard. Sanki demokrasi Batda balam ve orada yaanm gibi bir zihniyet tm insanla kabul ettirilmiti. Bu gzel ve deerli yaam ve ynetim anlay Batda yaratlm denilerek, Batnn tm dnya ve insanlk zerinde bir ideolojik ve moral stnlk kurma almas iinde olduu grlmt. Bu, insanlk tarihini bir btn olarak arptan Avrupann, ayn biimde demokrasi tarihini de arptmas ve olumlu her olguyu ve gelimeyi kendine mal etme anlaynn davurumudur. Avrupa dnyadaki btn olumlu gelimeleri kendisi yaratm, Dounun yaratt olumlu eyler yokmu da bu nedenle geri kalm gibi bir anlay, birok arac kullanarak insanlarn beynine yedirmektedir. Dou denildiinde sadece gerilik ve despotizmi akla getiren bir dnsel saldrnn yapld bugn daha iyi anlalmaktadr. Buna siyasal literatrde oryantalizm denilmektedir. Bat zihniyetine gre demokrasi, zgrlk, hmanizm, her ey kendilerindedir. Byle bir zihniyeti Ortadou insanna da yle ya da byle benimsetmilerdir. Bu nedenle biz de byle bir aalk kompleksiyle kendi deerlerimizden kam ve kopmuuz. Nerede iyi bir ey varsa onu da Batnn anlad gibi anlama gayreti gstermi, onun taklitisi olarak uygulamak ve pratikletirmek gibi bir cahillik iine girmiiz. Bunu Ortadou toplumlar iin, Dou toplumlar iin belirtebiliriz. Bu, kendinden kaan, kendi gereinden utanan bir durum yaratmtr. 1960-70lerde Trkiyede Krtlk gerilik, Trk olmak ise ilericilik, adalk diye Krt ve Trk toplumuna benimsetilmitir. Biliniyor, Trkiyede Krtler askerlie gittiklerinde geriliklerini kendilerine gstermek iin Maara numaran ka? diye sorarlarm. Bunun sonucunda 1960-70lere gelindiinde, Krtler gnll Trkleme yoluna girmitir. Artk Krtler asimilasyona gnll bir biimde yatkn hale gelmitir. Kim geri olmak ister? Kim maara adam olmak ister? Tabii ki herkes ada, ileri olmak ister. Dolaysyla byle bir duygusal, ruhsal ve psikolojik ortamda Trklemeye koma yaanmtr. Trklemek adalk, ilericilik olarak gsterilip Krtlk de aaland iin, Ktler de o durumdan kurtulmak amacyla asimilasyona, Trklemeye, Trk kltr ve sosyal yaamna meyletmitir. Trkiyede Krtlere yaatlan bu durumu Avrupa da Douya yaatmtr. Dnyadaki birok halk kendi deerlerini kmseyip
24

Mustafa Karasu

Batya yknmeye balamtr. nk Batllk, demokrasi, ilericilik, adalk ve zgrlk, Doulu olmak da gerilik ve gericilik demektir. Bunun bilinleri arptmak olduu aktr. Eer halklarmz asndan en uygun ve en doru yaam ve demokrasiyi ortaya karamamsak nedeni budur. Doru bir zgrlk anlayna sahip olamamsak, bunun nedeni de kendi gereimizden kam olmamzdr. Kendi gereimizin bilincine varsaydk, kendi gereimizde bulunan demokratik komnal deerleri grp, Batnn da olumlu deerlerini reddetmeden, ama kendi zgnlmze Batnn olumlu deerlerini de katarak iyi bir demokrasi anlay, iyi bir zgrlk anlay, iyi bir yaam projesi ortaya koyabilirdik. Ama ayamz yere basmaynca, kendi temellerimize dayanan bir zgrlk ve demokrasi almas yapmaynca, dardan alnanlar temelsiz oluyor; dolaysyla demokratik ve zgr toplumu gelitirme mmkn olmuyor. Getirilmeye allan taklit olduu iin bnye kabul etmiyor. Gnmzde tartmalarla bu yanllk dzeltilmeye allyor. zellikle nderliin mral Savunmalarndan sonra eitimlerde demokrasi konusunda deerlendirmeler yaptk; eitim ve seminerler verdik. Ama Bir Halk Savunmak kitabna kadar demokrasiyi esas olarak da Atinadan ya da Magna Chartadan balatyorduk. Oradaki hukuk devletinden, anayasalarn ve demokrasinin oluum tarihinden balatarak bugnlere getiriyorduk. Tabii ki sosyalist anlaymzn szgecinden geirerek anlatmaya alyorduk. Ancak kaynak olarak, literatr olarak Bat bak as almadndan, btnlkl ve doru bir demokrasi zihniyeti veremiyorduk. Bylelikle anlattmz demokrasi Batnn anlad ierik ve biimde olduu gibi bizim de olmuyordu; birilerinden alnm bir elbise gibi oluyordu. Batnn bize kabul ettirmek istediini biz de doruymu gibi dnyor ve anlatyorduk. Belki ilkel komnal toplumda kendi koullarna gre bir demokrasi olduunu belirtsek de, bunu ok nemli bir temel olarak grmyorduk. Bylece binlerce yldr btn insanln yaad ve bugne kadar getirdii demokratik deerler ve demokrasi iin verdii mcadeleler gzden karlyordu. Demokrasi deyince, btn Ortadounun birok olumlu deerlerini grmezden gelerek, niversitede ne grdysek, kitaplarda ne okuduysak onlar baz ynleriyle eletirerek anlatmaya altk.
25

Radikal Demokrasi

nder Aponun Bir Halk Savunmak adl zmlemelerinden sonra, ba aa edilen insanln demokrasi birikimi ve tarihi ayaklar zerine oturtulmaya allmaktadr. Artk Dounun deerlerini, komnal demokratik deerlerini inkr eden bu zihniyeti ve demokrasi anlayn reddediyoruz. Kendi gerekliimizi esas alarak, ama Batnn baz olumlu deerlerini de inkr etmeden bir demokrasi tanm, bir demokrasi tarihi, bir demokrasi duruu ortaya karmaya alyoruz. Demokrasi toplumlarn ve bireylerin kendini en iyi ifade ettii ve gelitirdii bir yaam biimidir. Toplumlar ve insanlar tarih boyu srekli daha iyi ve daha gzel bir yaam aray iinde olmulardr. Neolitik toplumda yaadklar doal demokratik yaam ve doal zgrlk ortamn yklerinde, kltrlerinde, sylemlerinde ve yaamn kendisinde gzel deerler olarak yaatp bugne kadar getirmilerdir. Nitekim insanlarn btn zlemleri ve umutlar gzel bir yaama dairdir. Bu gzel yaamn da en iyisi demokrasidir. nk demokrasi hem toplum iin en iyi yaam, hem de her trl zgrl gelitiren bir ortam ve gelime erevesidir. nderlik demokrasi iin zgrln vahas deerlendirmesini yapm, zgrlkler en iyi demokrasi vahasnda geliir demitir. nsanlk hep demokratik zgrlk bir yaam zlemitir. Aslnda btn destanlarn da, iirlerin de, yklerin de, mziklerin de, hepsinin z esasnda demokratik ve zgrlk bir yaamdr. Bin yl nceki iirler de, destanlar da yledir. Ap aratrldnda sonunda byle bir gereklik ortaya kar. imdi bunlarn tarihi sre iindeki oluumlarn hem kendi z deerlerimizi ortaya koyma hem de Bat deerlerini anlama asndan ortaya koymaya alacaz. Demokrasi kelimesi ilk kez Atinada kullanlyor. Yunancada demos halk, kratia ynetim demektir. Demokrasi kavram, halkn ynetimi anlamna geliyor. Atinadan nce byle bir kavram kullanlmyor. Bunun zlemleri ve ierii eitli biimlerde dile getiriliyor. Ama kavram olarak byle bir kavram yoktur. Kavramlatrma Atinallara aittir. Demokrasi ihtiyac nereden douyor? Neden byle bir zlem kavramsallatrlyor? Tarih gsteriyor ki, iktidarc, devleti, baskc sistemin tarih sahnesine kmasyla birlikte halklarn bask ve zulm snrlama istei de domutur.
26

Mustafa Karasu

Buna gemeden nce demokratik yaamin ilk nce nerede var olduunu, nasl olutuunu bir daha belirtmekte fayda vardr. Demokratik yaam, toplumlarn ve insanlarn bireylerin kararna mahkm olmad, bunlarn azndan kan szlere gre yaamad, stte duran kii ya da kiilerin insafnda yaanmad, yaamn btn alanlaryla ilgili kararlarn ortak alnd, herkesin alnan karar iin benim diyebildii, uygulamalara benim uygulamalarm diyebildii dnem tabii ki ilk demokrasinin uygulan biimi oluyor. Buna demokrasi denmiyor, ama uygulama demokrasiyi ve demokratik yaam ifade ediyor. Neolitik (ilkel komnal) toplumda bunlar vardr. Neolitik toplumda ilerin ortak ve demokratik bir zle yrtlmesi sz konusudur. Toplum ve doal yaam iin kararlar alnyor ve bunlar pratikletiriliyor. Primat dediimiz insanms varlk toplum yaamna adm atnca insan oluyor. Toplum yaam ve bunun zihniyeti ortaya knca, toplumlama insan iin zorunlu bir hal alnca, toplumsallamak varolmann bir biimi haline gelince, insan byle bir zihniyete ulatktan sonra artk toplumsal yaamn kurallar ortaya kyor. Varolma biimi toplumsal olunca, kararlar da toplumu temsil eden ya da toplumu katan biimde alnyor. Bireylerin doayla ilikisi, herhangi bir canlyla ilikisi tekil olmaktan kyor ve toplumsal bir iliki halini alyor. Tm bireylerin kafalar ayn olmadna, ayn anda ayn tepkiyi veremeyeceine ve byle bir doal tepki olamayacana gre, o zaman o yaam biimini dzenlemenin ilkeleri olacaktr. Toplum o dnemde ideolojik olarak bir totem etrafnda toplanmaktadr. Toplumsallk kendini g yaptndan, toplumu temsil eden totem de kutsal olmaktadr. Toplumsallk burada ayn zamanda kutsallktr. Neolitik toplumda klann, kabilenin yaam dzenlenirken baz ortak kararlara gidilecektir. Neolitik toplumda bu ortak yaam ilkeleri ve kararlar toplumsal yaamn tecrbelerinin bir araya gelerek olumas ya da kararlar haline gelmesiyle ortaya kmaktadr. Bu toplum anann etkin olduu ve herhangi bir yetkiyi ve gc elinde bulunduran hiyerarik bir olgunun olmad bir toplumdur. Zamanla hiyerari diyebileceimiz kurumlar ortaya ksa da, hala smr ve bask yoktur. Alnan kararlar bilince ve tecrbeye dayanan ve toplumun karlarn
27

Radikal Demokrasi

temsil eden kararlar olmaya devam etmektedir. aman ve bilgeler sadece toplumsal pratiin hafzalar olarak deer grmektedirler. Bu nedenle yaamn ortak dzenlendii ve toplumun da btn kararlara kendisinin sayarak uyduu bir yaam biimi sz konusudur. Yani hala Bir despot karar vermi biz de uymak zorundayz gibi bir toplumsal zihniyet sz konusu deildir. Toplum yaam bireyin hibir toplumsal almaya yabanclamad biimde yrtlmektedir. Dolaysyla toplumsal yaam ancak kararlarn ortak olduu ve herkesin o kararlara benim diyebildii -kararlara ya katld ya da o anda katlmasa bile kararlar kendi kararlar bildii- belirli bir demokratik yaam biiminde srmektedir. Buna ilkel demokrasi de ilkel toplum demiyoruz- denilmektedir. Burada ilkel kavramn geri anlamnda deil de, ilk ve eski anlamnda kullanyoruz. nsann varolu biimi toplumsaldr. Toplumun da kendini devam ettirme ve varolma biimi komnal demokratik yaam oluyor. Etnisitenin, airetin, kabilenin kendini var etme biimi ancak demokratik olabilir. Bir toplum komnal demokratik olmadnda o toplum dalr. Demokratik karakterin olmad yerde toplumcu yaam biimi olmaz. Demek ki insann varolma biimi toplumsal, toplumsal yaam biimleri olan etnisitenin, kabilenin, airetin varolma biimi de demokratik deerlerle mmkn olabiliyor. Komnal olann demokratik, demokratik olann komnal olmak zorunda olduunu bu toplumsal formlarda ok ak bir biimde grmekteyiz. Bunu byle tespit etmek nemlidir. Komnal demokratik deerlerin olduu, ilkel demokrasinin bulunduu, insanlarn kendi kararlarn kendileri verdii ya da onlar adna -bir kabile demokrasisi, airet demokrasisi- ileri gelenlerin, yallarn, tecrbeli kiilerin ya da ana-kadn etrafnda oluan ilkel meclislerin karar verdii demokrasi dzeni bulunmaktadr. Ekonomik ve sosyal faaliyetlerin artmasyla birlikte rahip, bilge ve askeri efler toplumsal yaamn iine daha etkin girerler. Ancak bunlar ilk nceleri kendi tecrbelerini toplum ve birey iin bir bask arac olarak kullanmyorlard. Konumlar bir ayrcalk, bir avantaj ifade etmiyordu. nk onlarn tecrbeleri ve birikimleri de toplumsal yaam iinde bir anlam tayordu. Birikim ve yeteneklerini bireyselletirecek bir kltr yoktu. Toplumsal deerler ve kltr buna izin vermiyordu. Zaten onlar
28

Mustafa Karasu

da bu yeteneklerini toplumun bir paras, kendi yaamlarnn bir paras olarak gryorlard. Tek avantajlar bu almalarn onlar iin byk bir moral kayna olmasyd. O bakmdan ilk bilgelerin, eflerin ya da rahiplerin olduu dnemlerde bu tecrbe ve bilin insanlarn zerinde ve antidemokratik nitelik tamyordu. Neolitik toplumun yukar aamalarnda ataerkilliin belli bir dzeyde yaand dnemdeki hiyerari de sonrasndaki gibi antidemokratik ve baskc deildir. Demokratik komnal yaam hala nemli oranda uygulanyor. Ama amann, bilgenin ve efin bu avantajlarn kullanarak yava yava toplumun hepsinin kulland baz yetkileri kendi ukdelerine ald bir sre balyor. Bunlar hemen ok fazla yetkili olmuyorlar, ama giderek topluma ait sorumluluklar kendi zimmetlerine geiriyorlar. Bu da komnal demokratik toplumun adm adm geriletilmesi, hiyerarik-devleti toplumun ortaya kmas anlamna geliyor. lk hiyerarinin oluumundan balayarak, devleti toplumunun komnal demokratik deerleri gerileterek hkim olmas ok uzun bir sreci alr. Nasl ki imdi az devlet, ok demokrasi, ok devlet, az demokrasi diyorsak, ilk nce ok komnal deer ama az hiyerari vardr. Giderek bin yl sren bir mcadele sonucunda yava yava komnal demokratik deerler geriletiliyor; yetki, iktidar ve devleti deerler toplumun tm yaamna hkim olmaya alyor. Demokratik deerleri gerilettike iktidar kendi alann geniletiyor. Bu sre ayn zamanda kadnn geriletilmesi, erkek egemenlikli zihniyetin ve sistemin ortaya kmas srecidir. Toplumda genel bir iktidar ve devlet kltrnden nce erkein kadn zerinde etkisini arttrd sre yaanr. Bu sre ayn zamanda erkee hkimiyeti ve iktidar reten sretir. Bu nedenle bugn oka szn ettiimiz toplumsal cinsiyetilikten arnp cinsiyet zgrlk olmann demokrasiyle ba fazlasyla tartlmaktadr. Toplumsal cinsiyetilii ve bunu yaratan sreci anlamamz, ayn zamanda demokrasiyle kadn zgrl ve kadn zgrlk mcadelesiyle demokrasi arasndaki ba anlamamzdr. Komnal demokratik deerlerin gerilemesiyle birlikte ayn zamanda toplumdaki kadn etkisi, kadnn toplumdaki moral gc, ana-kadn etrafndaki evcil dzen eksenli yaam gerileyerek ataerkil dzen gelimi ve sonunda da ana tanrann tarih
29

Radikal Demokrasi

sahnesinden ekilerek eril tanrlarn giderek hkim olduu bir yaama doru yol alnmtr. Bu ikisi i ie yryor. Kadnn konumunun ve erkek egemenlikli ataerkil zihniyetin hkim olmas sreciyle komnal demokratik deerlerin geriletilmesi, devleti toplumun hkim olmas sreci i iedir. Tespit edilmesi ve alt izilmesi gereken bu durum, bizim daha sonraki olgulara bakmzda ve yaklammzda, kuracamz toplumda bize yn vermesi asndan ok nemlidir. Bilindii gibi komnal demokratik deerlerdeki bu gerileme yenilgiyle sonulanyor. Yalnz altn izmemiz gereken ok nemli bir konu vardr. Bunu anlamadan yanl dncelerden kurtulup doru zihniyete ulamak mmkn deildir. Sanki snfl toplum uygarl zafer kazannca, kleci toplum zafer kazandnda komnal demokratik deerler, yani toplumun, etnisitenin yaam biimi olan komnal demokratik deerler yok olmu saylmaktadr. Oysa byle bir ey yoktur. Komnal demokratik deerler buharlap umuyor; aksine kleci deerler kendisini etkin klsa da, kleciliin ilk dnemlerinde bile komnal demokratik deerler kendini ok etkili bir biimde hissettiriyor. Kald ki komnal demokratik deerlerin etkin olduu krsal yaamn yannda kurulan sitelerin arlkl bir konumu yoktur. Ur, Uruk, Babil, Ninova ve kurulan teki ehir devletleri, aslnda komnal demokratik deerlerin hkim olduu etnisite denizinin ortasnda site adacklardr. Daha sonra ehirlerin birlemesiyle birlikte devletler kendisini bytyor ve imparatorluk haline gelerek kendilerini daha geni bir corafyada yaygnlatryorlar. Ancak bu durumda bile komnal demokratik deerler toplumun yaygn yaam biimi olarak etkin ve yaygn biimde varln srdrmektedir. mparatorluklar kendisini corafyann her kesine hkim klp snflatrmay derinletirecek durumda deildir. Yani komnal demokratik deerler varln etkin biimde srdrmektedir. Bu deerler neden varln srdrmektedir? Toplum varsa, komnal demokratik deerler de vardr. nk insann varolma biimi toplumsal yaam olduu gibi, toplumun varolma biimi de komnal demokratik yaamdr. Toplum kendini ayakta tutmak ve dalmamak iin demokratik deerleri yaatmak zorundadr. Toplumda tmden bireycilik olsa o toplum zaten dalr, toplum yaam diye bir ey ortada kalmaz. Demek ki komnal deerler
30

Mustafa Karasu

kendini toplumsal yaam iinde srdryor. Yine toplumun kendi iindeki iliki dzeni bir devlet gibi, bir devletin bir devlete sava gibi, st toplumun alt toplumu ezmesi gibi bir iliki dzeni olmad iin, kendi arasndaki ilikileri doal anlamda demokratik zellik tar. Toplumlar ve etnisite da kar kendini koruma mcadelesi veriyor. Bu bile onlar komnal demokratik klmay gerektiriyor. Eer devleti bir sistem karakterinde olunmayacaksa, da kar bir mcadele verildiinde zgrlk olunur. Da kar mcadeleyi rgtlemek iin hem kendi iinde bir komnal birlik, hem de bu birlii demokratik temelde var etmek gerekir. Da kar mcadele etme gcn bulmak iin etnisitenin ister istemez kendi iinde belli demokratik ilikileri yaatmas gerekiyor. te yandan toplum tmden datlmadan demokratik deerler de yok edilemez. Toplumsal yaam varln srdryorsa, bu ayn zamanda demokratik deerlerin de yok edilemediinin kantdr. Dolaysyla bu da kleci devlet sistem var olduunda bile toplum iindeki komnal demokratik deerlerin snfl toplumla yan yana yryen bir olgu olduunu gsterir. nder APO bu gereklii zl olarak yle ifade eder: Etnisitenin varolu tarzn, eer yenilmemise, yar-demokrasi olarak da tanmlayabiliriz. Buna bir de ilkel sfatn eklemek gerekir. Etnisite, ilkel demokrasidir. te komnal deerlere ballk, darda tahakkmc devlete direni halk gruplarn demokratik, zgr ve eit ilikiler iinde bulunmaya zorlar. likilerin bu karakteri olmadan direniin anlam kalmaz. Kleci sistem ya da snfl uygarlk kendisini kurumlatrp etkili kldka, siteden devlete, devletten imparatorlua doru yayldka, ister istemez toplum zerinde byk bir bask dzeni kurar. yle ki, bu bask dzeni ok insafsz, akl almaz diyebileceimiz biimde bireyi hiletiriyor; bireyi kendi glgesinden bile korkar hale getiriyor; tanrlarn dksndan yaratld sylenerek varl hiletiriliyor. Birey kendi z varl ve anlam bulunmayan bir hale getiriliyor. Bu sfrlama ve hiletirme, bireyin varln yok saymadr. Zaten krallar ldklerinde mahiyetindeki klelerle birlikte gmlyorlar. Kle de kral ldnde kendini de lm sayyor. Klenin yaam o kadar anlamszdr ki, piramitlerin yaplmasnda yz binlerce kle son nefesine kadar altrlmtr. Sadece bir piramidin yaplmasnda yz binlerce klenin ld bilinmektedir. Bu
31

Radikal Demokrasi

gereklik insanln zerindeki byk diktatrl, byk basky, byk antidemokratizmi gsteriyor. Devlet komnal demokratik deerleri geriletip kendini hkim kldka birey hileiyor; buna karlk devlet yceleiyor, tanrlayor. Ama tanr-krallarn yetkisinin zirveletii yerde komnal deerlerin silinmesi ve ezilmesi de gerekleir. Tabii ki bu sistemin yannda ve evresinde etnisite formu iinde komnal demokratik deerler var olmaya devam eder. Belli bir noktadan sonra sistemin hkim olduu alanlarda da bu eziyetin, zulmn ve basknn ok koyu yaanmas ortamnda, insanlar toplumsal yaam pratii iinde baz eyler renip bilince karyorlar. Yani yaamdan reniyorlar, yaam kendilerine retiyor. nsanlar yzlerce, binlerce yllk yaam pratiinden baz eylerin ne anlama geldiini ve ne olup bittiini reniyorlar. Baz eylerin doru olmadn dnmeye balyorlar. Bylece giderek bu katksz ve koyu diktatrle kar bir tepki, bir vicdan ayaklanmas balyor. Kleler zerindeki katksz zulme kar zaman iinde tepkiler ortaya kyor. Kle olmayan birey ve toplumsal kesimlerde de bilin ve vicdan ayaklanmas yaanyor. Kleci dnem binlerce yl yaand iin, buna kar vicdan ayaklanmas sreci ve birikimi de uzun bir sre iinde oluuyor, geliiyor ve bir nitelik duru olarak ortaya kyor. M.. 4000 ylndan M.. 1000li yllara kadar koyu klecilik yaanyor. lk vicdan ayaklanmasnn M.. 2000lerde olduu sylenir. Daha dorusu brahim gelenekle bu vicdan ayaklanmas somutlatrlr. Bu vicdan ayaklanmas, komnal demokratik zlemler tayan bu gelenein kkleri tabii ki insann varolu dneminde uzun dnem yaanan komnal demokratik gemie dayanr. Bunun anlar ve bunu yaatan etnisitenin kendisini var etmesi sz konusu olmasayd, bu tr vicdan ayaklanmalar ortaya kmazd. Komnal deerlerin geriletilerek hiyerarik ve devleti toplumun yrtcs krallarn tanr olarak grlmesi, bunlarn yetkilerinin zirveleip snrsz hale gelmesi anlamna gelmektedir. Tanr-krallar byle bir yetkiyi kullanrken, ezilen topluluklara da byle bir zihniyet kabul ettirilmitir. Ezilenler de nceleri krallar tanr olarak gryor, bu da yetkinin bu snrszlnn itirazsz srdrlmesine imkn veriyordu. nsanlarn yaamdan kard tecrbeler ve bilinle, hemen kapsaml dzeyde olmasa da, giderek sorgulanmayan bir yetkiye sahip tanr-krallarn insan
32

Mustafa Karasu

hiletiren dzenlerine kar insann da canl bir varlk olduu, bu kadar ezilmemesi ve yok saylmamas gerektii, insann da haklarnn olduu bilinci ortaya kar. Krallarn ya da tanrkrallarn yetkisinin ok olduu, bu kadar olmamas gerektii sorgulamas balar. Bu sorgulamay devleti ehir toplumunda komnal demokratik deerlerin canlanmas ve despotik krallar ve iktidarlara kar demokrasi mcadelesinin balangc olarak ele almak gerekiyor. Bir daha vurgulamalyz ki, iktidarc-devleti sistemin uzanda ve evresinde komnal demokratik deerler varln yle veya byle srdrd iin, bu sorgulama yaplabiliyor. Tabii ki ehirlerde de toplum tmden dalmamtr. Komnal demokratik deerler etnisitede ya da ehir toplumunda tmyle yerle bir edilseydi, herhalde insanlar tam bir makine haline gelirdi. Kleler ya da bakalar mevcut yaamn dnda baka bir yaam dnemezdi. Tabii byle bir durum yoktur. Byle bir ey olamazd da. Bu bir varsaym, bir hayal durumudur. Ama insann bu sorgulamasn, tanr -rallarn yetkilerini snrlandrma mcadelesinin dayand temeli anlamak iin byle bir varsaym ileri srdk. Yetkisi snrsz olan krallarn yetkilerinin sorgulanmas, sistemin kendi iinde gelien demokrasi tarihinin balangc olarak grlmelidir. Dolaysyla demokrasi tarihinin balangc ne Atina ne de Magna Chartann ilan edildii 1215 yldr. lk insann fiili olarak da deil, beyninde bu itiraz balatt an, yani Bu krallar tanr olamaz, yetkileri snrsz olamaz diye dnd an demokrasi tarihinin balangc olarak anlatmak gerekiyor. zcesi demokrasi tarihini de, balangcn da dzeltiyoruz. Demokrasi tarihi ne Atina ile ne de 1215te ngilterede erafn ve toplumdaki dier etkili g odaklarnn kraln yetkilerini snrlamak iin imzaladklar belgeyle balatlabilir. Kraln yetkilerinin bir ksmn aristokratlar, feodal g odaklar ve burjuva kesimlere bunlarn krala kar bir tr ittifak vardr- braklmasn ve bunun bir belge olarak ilann demokrasinin bir balangc olarak grmek, demokrasi bilincini de, demokrasi tarihini de arptmak olur. Her eyden nce komnal demokratik deerlerin kleci devlet sisteminin sanda, solunda, iinde var olduunu vurgulamak gerekir. Demokratik deerleri yaatan byle bir komnal demokratik deerler olgusunun varln anlamadan, demokrasi tarihini ve
33

Radikal Demokrasi

demokrasiyi doru anlatamayz. Demokrasi tarihini Batllarn iddia ettii gibi balattmz an bile, komnal demokratik deerlerin varln ve bu temelde byle bir srecin balatldn grmemiz gerekiyor. Buradan komnal demokratik deerlerin toplumun varolma biimi olduunu anlamak durumundayz. Toplum var olduu mddete bu deerler tanr. Ama toplum iinde de en fazla kadnn -ne kadar ezilse ve susturulsa dakomnal deerleri tamada nemli tayc olduunu grmek gerekiyor. Virs tayan canl organizmalar vardr, bunlara virs taycs derler. Bu anlamda da kadn olumlu anlamda komnal demokratik deerleri tayan g olarak grmek gerekiyor. Komnal demokratik deerlerin yaratld neolitik toplumda kadn etkindir. Komnal demokratik deerler en fazla da kadnda derinlemitir. Bu nedenle kadn bu deerleri tar. Zaten insann varolu biimi olan toplum yaam srdke, toplumsal formun kendisi bile bal bana demokratik deerlerin taycs olmaktadr. Ama kadnn toplum iinde esas olarak bu deerleri tayan ya da ona bu rengi veren ve byle bir rol oynayan bir gerei vardr. Kadn ezilmi ve susturulmutur; ama komnal demokratik deerler bir zlem olarak, bir davran ve bir duru olarak kadnda varoluunu srdrmtr. Duygusal zek yaama yakndr, komnal demokratik durua yakndr, doal yaama yakndr. Kadn duygusal zeksyla bu deerlerin taycs oluyor. Ama bunun ayrca bir toplumsal tarihi de vardr. Kadn en fazla ezilen topluluk olduu iin zgrle de, demokrasiye de en fazla ihtiya duyan cins oluyor. Kadn ilk ezilen snf olsa da, toplum sadece kadn cinsinden meydana gelmiyor. Kadn egemenlik iinde egemenlik altna alnyor, ama btn toplum da byk bir bask ve zulm altndadr. Kadn da, erkek de kledir. Toplum ve insan zerindeki basklar sre iinde bir vicdan ayaklanmasn ortaya karyor. Basklar karsnda Bir insana bunlar yaplmaz diyen duygular ayaklanyor. Buradan da demokrasinin ve demokratik olmann en temel deerlerinden birinin de vicdanl olmak olduunu gryoruz. Hz. brahimden nce de krallarn zulmn ve smrsn kabul etmeyen bir zihniyet geliimi tabii ki vardr. Nitekim sabrn ve acya dayanmann sembol olarak Hz. Eypn vicdan isyanndan ve bu nedenle maaraya atlmasndan sz edilir. Hz. brahim bu birikimin sonucu ve nemli bir duradr, semboldr.
34

Mustafa Karasu

Adem ile Havva yks de st topluma ynelik itirazn mitolojik anlatm olarak karmza kyor. Adem ile Havva bir nevi cennetten, yani st toplumdan atlma ve alt topluma itilme gibi bir durumu ifade ediyorlar. Mitolojik yorumu yledir. Hz. brahim kyla nemli bir devrime yol ayor. Bu k demokrasi mcadelesi tarihinde nemli bir yer tutar. Demokrasinin ve demokratik mcadelenin o gnk en nemli ifadesi herhalde krallarn mutlak yetkisinin sorgulanmas olabilirdi. Tek tanrl dinlerin devleti sisteme ve smrye yeni meruiyet kazandrma karakteri bu gerei deitirmez. Kraln tanr olmayacann sorgulanmas, doal olarak devletin yetkilerinin snrlandrlmasdr. Bir kral bu kadar yetki kullanamaz, bir insan kral da olsa tanr olamaz biiminde Hz. brahim ahsnda bu kadar ak bir tavr koymak, demokrasi tarihi asndan nemli bir dura temsil eder. nsanlk tarihi iinde bundan daha kapsaml yetki snrlamas dnlemez. Tanrnn kral olamayacan sylemek, tarih iindeki en byk ideolojik ve politik snrlamadr. nsan olan birisinin yetkisi ve despot karakteri ne kadar fazla olursa olsun, kraln tanr olma yetkisinin snrszl yannda, yine de insan olan kraln yetkisinin ok snrl olduu aktr. Dolaysyla Hz. brahimin, kraln tanr olamayacan sylemesi demokrasi tarihi asndan anlaml bir k olarak grlmelidir. Derviler tarihi, tarikatlar tarihi, peygamberler tarihi, dinler tarihi anlalmadan, demokrasi ve zgrlk tarihi anlalamaz. Demokrasi tarihini, yani halklarn iktidarlar karsnda kendini g yapma mcadelesini sadece Atina ile balatmak ok eksik ve yanl bir yaklam olur. Aslnda insanlar doalar gerei belli dzeyde zgrlk ve demokrasiye yatkndrlar. Zaten toplum biiminde yaadklar srece insanlarn komnal demokratik deerleri belli dzeyde koruduklarn daha nce sylemitik. Hemen belirtelim ki, devleti toplumun ideolojik meruiyetinin gl biimde saland Smerlerin ilk dnemlerinde bile ehir meclisleri vardr, belirli danma mercileri bulunmaktadr. st toplumun da kendi iinde belli zamanlarda snrl bir demokrasiyi uyguladn grrz. Hz. brahimin k sadece kendisine ait bir durum deildir. Ayn klar her yerde vardr. Urfada da, baka bir yerde de vardr. Snfl, kleci devleti toplumla demokratik komnal
35

Radikal Demokrasi

deerlerin kar karya olduu, yine byk bask yaayan klelerle baskc glerin kar karya olduu her yerde brahimler vardr. Ama Hz. brahim bunlarn en sembolik ifadesidir. Bunu da byle tanmlamak nemli olmaktadr. Hz. brahimin nsan tanr olamaz sz aslnda oku yaydan karmtr. Artk tanr-krallarn tanrlk iddialar eskisi gibi ok geerli olmayacaktr. Bundan sonra da baz krallar tanrlk iddiasnda bulunsalar da, Hz. brahimin kyla artk eski snrsz ve sorgulanmaz iktidar glerini kazanmalar mmkn deildir. Hz. brahimle birlikte krallarn kendilerinin tanr olduklarn iddia ettikleri zamanki kadar g olamayacaklarn bizim mcadelemizde yaanan bir rnekle ifade edersek, durumu daha iyi anlayabiliriz. Diyarbakr Cezaevinde yarglamalar oluyordu. PKKnin Siverekte mcadele ettii aireti feodal aa Celal Bucak da Diyarbakr Cezaevinde tutukluydu. Siverekteki olaylarn durumas olunca Celal Bucak da geliyor, tank olarak mahkemede dinleniyordu. Urfa, Hilvan-Siverek durumalarna Kemal Pir de katlyordu. Celal Bucak tank olarak dinlendiinde, Apocularn kendisine kar saldrlar yaptn, bu saldrlar karsnda hem kendisini hem de devleti koruduunu sylyor. Kahramanca edalarla devleti nasl koruduunu bbrlenerek anlatyor. Bunun karsnda Kemal de sz alarak krsye gidiyor. Dorudur, biz Celal Bucaka kar mcadele verdik. Belki onu fiziki olarak ldremedik. Mehmet Celal Bucak lmemitir, ama artk Celal Bucaklar ldrlmtr. Celal Bucakn artk eski otoritesi kalmamtr. Kimse aal bu topraklarda, Krdistan topraklarnda eskisi gibi ina demez. Biz Celal Bucak ldremedik, ama aal ldrdk. Aalk bizim topraklarmzda artk eski gcn bulamaz biiminde deerlendirmeler yapyor. Tabii ki daha sonra da Krdistanda aalar var olmutur. Bugn de aalk belli dzeyde varln srdrmektedir. Ancak HilvanSiverek mcadelesiyle aalk sonun balangcn yaam, bu sre derinleerek devam etmi ve bugnlere ulalmtr. Bugn Krdistanda aaln toplum karsnda fazla bir deeri kalmamtr. Varolan etkisi ise, onu ayakta tutan eitli siyasal etkenlerdir. Benzer biimde Hz. brahimin isyan da ayn sonular ortaya karmtr. Uzun bir sre daha tanr-krallar ya da tanrnn glgesi krallar varln srdrmtr. Ancak brahimin
36

Mustafa Karasu

nsan tanr olamaz isyanyla birlikte, artk tanr-krallar eski gcnde tutmak zordur. Bu isyandan sonra tanr-krallarn yataklarnda rahat uyumalar sz konusu olamaz ve olmamtr. nder Apo, brahimi gelenek iin Bir Halk Savunmak adl kitabnda yle der: Tanr-kral kltne bakaldrma, insanlarn tanr olamayacana hkmetme byk bir sosyal devrimdir. Klelik sistemi en gl ideolojik dayanandan darbe almaktadr. Tanr-krallar insan olarak dndrtmek, Smer ve Msr mitolojik yapsnda en byk atlaa yol amak demektir. Bu da tek tanrl tevhit dini denen sosyal akmn biimlenmesidir. Israrla halkann Ademden balatlmas tesadfi deildir. Gelenein kkl ve zincirleme olduunu kantlyor. Byk peygamberler bunun tarihi duraklar oluyor. Tpk Marksizmin, liberalizmin peygamberleri gibi. Hz. brahimle birlikte tek tanrl din kltr balyor. brahim gelenek esas olarak kendi kavmi iinde devam etse ve kendi kavmini toparlamaya yardm etse de, tm toplumlar ilgilendiren tek tanrl din geleneinin balatcs oluyor. brahim gelenekle birlikte branilerin Yehova olarak tanmladklar tek bir tanrs oluyor. Tek tanr olunca, branilerin birlii daha da iyi salanm oluyor. Tek tanrl dinlerin rol yalnzca braniler iin deil, tm dier toplumlar iin de benzerdir. Hz. brahimin tek tanrl din inancnn brani kabileleri zerindeki etkisi daha fazla olsa da, bu dnce ve tek tanr etrafnda birlik olma anlay daha sonra grld gibi tm toplumlara yaylyor. Tek tanr kltrn iktidarc ve devleti zihniyet de kendi hkimiyeti ve karlar iin kullanyor. Tanr-kralla dayanan meruiyet bu defa tanrnn glgesi krallar biiminde bir meruiyet ortaya karyor. Zerdtlk de benzer ve ok arpc biimde komnal demokratik deerlerin ifadesi oluyor. Hatta yle bir yarg vardr: Zerdtlk, o gnn koullarnda, o an toplumlarnn yaad bilincin ok tesinde bir bilinle kendi felsefesini ortaya karyor. Daha dorusu, etnisitenin ve toplumun znde var olan komnal demokratik deerleri derinliine anlayp bunu bir sistem haline getirmeye alyor. Ne var ki, komnal demokratik bilinci geriletilmi toplumun alglama dzeyi Zerdtn felsefesinin ufkunu kavramaktan uzak kalyor. Bu nedenle ehirlere doru etkisi zayftr. Zerdt o gne kadar var olan iktidarc zihniyetin hkim olduu yaam felsefesini ok etkili biimde kracak
37

Radikal Demokrasi

koullar bulamamtr. Nitekim Zerdt bu nedenle ok geni toplumsal kesimlere yaylamyor. Arlkl olarak krla snrl bir din olarak kalyor. Zerdtlk slamiyet, Hristiyanlk ve Yahudilik gibi ok yaygn hale gelmiyor. Ancak Zerdtlk eitlik, adalet, ekolojik yaam ve kadna yaklam asndan ok nemli bir duraktr. O da kendi kabuunda kalmyor; douya, batya her tarafa belli dzeyde kendi felsefesini taryor. Zerdtn demokrasi tarihi asndan, insanlk tarihi asndan nemli bir felsefi hamlesi var. Ondan nce de isyanlar mevcuttu. Ama bu tam bir felsefi dzeye ulam deildi. O gne kadarki btn inanlarn hepsinde kadercilik vardr. Zerdt, felsefesiyle birlikte kadercilie darbe vuruyor. nsanlarn kaderinin urada burada belirleneceini sylemiyor. Aksine nsan kendi kaderini kendisi belirler; toplum kendi kaderini kendisi belirler diye bir felsefe ortaya kartyor. Bu da toplumu g yapan demokratik duruu aa karmada devrimsel bir zihniyet deiimidir. nk kadercilik krlmadan iktidarc ve devleti sisteme kar mcadeleyi felsefi ve dnsel olarak ortaya karmak mmkn deildir. Zerdtlk inancnda iyilik ve ktlk tanrlar vardr. yilik tanrs nasl kazanacak, ktlk tanrs nasl kaybedecek? Bunun iin Zerdt, nsanlar her gn iyilik tanrs iin bir ey yaparlarsa, her insan iyi bir ey yaparsa o zaman iyilikler oalacak, ktlkler kovulacak diyor. Bu nedenle btn insanlara her gn bir iyilik yapmalarn, bylelikle iyilikleri oaltarak ktlkleri toplumdan kovmalarn tlyor. Ktlklerin kovulmasn kendiliindencilie ya da herhangi bir gce deil insann eylemine balayan, insann her gn iyi bir ey yapmasna balayan bir felsefe ortaya karyor. Bu da o gne kadar insanda var olan kaderci zihniyet yerine, kendi geleceini ve yaamn kendi eline alan bir felsefe, bir mcadele felsefesi gelitirmi oluyor. Dolaysyla Zerdt de insanlk tarihinde nemli bir durak olarak zgrlk ve demokrasi tarihinde yerini alyor. Zerdtn deerleriyle brahim deerler birbirinden alp vererek, zihniyet ve vicdan devrimini daha da gelitiren bir birikim yaratyorlar. Tarihte dnce akmlarnn ortaya kt dnemdeki gibi kendilerini koruduklar sylenemez. Dnce tarihinde byle bir ey yoktur. Ortaya klarndan yzyl sonra, be yzyl sonra saf
38

Mustafa Karasu

Zerdtlk ve saf brahimlik kalmamtr. Toplumlar kltr alverii yaptklar iin, brahimlik biraz Zerdtlk, Zerdtlk biraz brahimilik haline gelir. Yani her dnce ve her kltr biraz dierine benzeir. Kltrlerin byle birbirini etkileme zellii vardr. Bunlarn hepsi belirli kanallardan birbirlerini besliyorlar. Burada vurgulanmas gereken esas nokta ise, daha sonra da greceimiz gibi zgrlk ve demokrasi adna ortaya kan birok dnce akmnn iktidarc ve devleti sistemin hkimiyet koullarnda sistemin mezhepleri haline getirilmesi ve bunlarn sistem kart yanlarn trplenmesidir. Bir boyutu bu iken, dier boyutu da bu dnce akmlarnn mutlaka zn koruyarak ya da daha yeni dncelerde kendilerini yaratarak yaatmalar, zgrlk ve demokrasi asndan insanlk bilincini gelitirmeleridir. Biz daha ok byk dnce akmlarn ve nehirlerini deerlendiriyoruz. Sembol olan kiilikleri ve dnceleri ortaya koyuyoruz. Ama insanlk tarihi hep byle byk kanallarda ilerlemiyor. ok kk dereler vardr; ismini andklarmzdan daha baka, onlardan daha iyi ve gzel dereler vardr. zgrlk dereleri, isyan dereleri ve baka tarikat dereleri vardr. Bunlarn hepsi birleiyor, brahim nehir oluyor, Zerdti nehir oluyor. brani kabileleri iindeki bu derecikler birleiyor, Hz. Musada daha byk bir kol haline geliyor. nsanlk tarihindeki zgrlk demokratik deerlerin belirli zamanlarda belirli kiiliklerde ve dnce akmlarnda somutlamasn yle ok kaba, ematik ele almamak gerekir. Temel dnce akmlar binlerce kk derelerin ya da dncelerin birlemesiyle ifade ettiimiz nitelikler haline geliyorlar. Hz. Musay da peygamberlik gelenei ve demokrasi tarihi asndan incelemek ve deerlendirmek gerekir. Hz. Musa da zulme kar isyan, zgrlk ve demokrasi arayn ifade eder. Hz. Musay bu durua iten, Yahudi kabilelerinin yani srailoullarnn Msrdaki durumudur. srailoullarnn Msrda durumlar iyi deildir, kledirler, Msr firavunlarnn ii kleleridir. radesi olmayan topluluklar haline getirilmitir. Ama srailoullarnn iinde brahim gelenekten gelen dnce akm Hz. Musada kendisini somutlatrarak yeni bir aamaya tayor. Firavuna kar isyan etmeliyiz, bu zulm kabul edilemez diyor. brahim dnce sonunda Hz. Musa ahsnda firavunlara kar
39

Radikal Demokrasi

bir isyana dnyor. Msrda Yahudiler bir devletin egemenlii altndadr. Dolaysyla Hz. Musa belki de tarihin ilk byk ulusal kurtuluuluunu, bir kavmin kurtuluu roln kendi zerine alyor. syan ederek ve srailoullarn rgtleyerek Msrdan kyor. Tabii brahim dnceleri daha da somutlatrarak, On Emir denilen ve Tevratn temelini oluturan ideolojisiyle hem bir toplumu ekillendiriyor, hem de isyan bir programa kavuturuyor. Eskiden brahimden balayan ideolojik duruu gelitiriyor, On Emirle de ilkelerini ve programn ortaya koymu oluyor. Hz. Musa mcadelesini yrtrken byk zorluklarla karlayor. oka deerlendirdiimiz gibi, tarihte yaad ar d bask ve saldrlar altnda Krt egemenlerinde de ibirlikilie yatknlk geliiyor. Msrdaki Yahudiler Krtlerden daha da beterdir. Yahudilerin o anki durumlaryla karlatrlnca, elli yl, yzyl nceki Krtler bile zemzem suyuyla ykanm gibidir. Yahudiler klelie ok derin altrlmlardr. Onun iin biraz zorluk yaadklar zaman Yahudiler Hz. Musaya kzyor ve isyan ediyorlar. Bizi niye buralara getirip perian ettin? Msrda mezar yeri olmad iin mi bizi llerde mahvettin? Biz Msrda daha iyiydik, karnmz doyuyordu diyorlar. Eski batl inanlar tekrar yaatmaya alyorlar. Bu durum karsnda Hz. Musa Yahudilere Siz lanetli topluluksunuz, enseniz kaln, siz bu dnyadan hibir ey anlamazsnz trnden ar szler sylyor. Hz. Musa kadar Yahudileri eletiren, Yahudileri azarlayan baka biri yoktur. nderliin Krtleri eletirmesi gibi, Hz. Musa da her gn Yahudileri eletiriyor. Baz slamc evrelerin Yahudiler iin kulland lanetli kavim sz alsnda Hz. Musaya aittir. Hz. Musa, Siz klelie almsnz, bundan baka yaam bilmezsiniz gibi kendilerini eletire eletire, yerden yere vura vura Yahudilerde zgrlk bilincini ve iradi duruu gelitiriyor. Burada nderliin eletiri ve Krtleri ayaa kaldr tarzna biraz benzedii iin, Hz. Musann bu tavr nemlidir. Baka ynleriyle deil, bu ynyle Hz. Musann ideolojik duruu ve tarz nder Aponun tarzna benziyor. Hz. Musann ve Yahudiliin bu tarihsel hamlesi z itibariyle bir halkn zgrlk ve demokrasi araydr. nk baskc krala ve devlete kar isyan edilmektedir. Ancak ideolojik olarak devleti aan deil, kendi devletini veya kralln kurmay amalayan bir karakteri
40

Mustafa Karasu

olduu iin, sava bir anlay hkim oluyor. Kenan elleri dedikleri ve vatan kabul ettikleri bugnk srail corafyasnda, Yahudiler daha o zaman Filistinlilerle bir kavga iinde olmulardr. Nitekim savaarak brani Krallklarn kuruyorlar. Otoriter devletilie yneliyorlar. Klecilik insanlk tarihi asndan uzun bir dnemi kapsyor. Giderek ehirler oluuyor. ehirler etrafnda devletler ve imparatorluklar yaratlyor. ktidarc smrc sistemde artrnn gelimesiyle dnsel retim zemini de artyor. Devlet adna devleti merulatran dnsel almalar ortaya kyor. Ama bunun karsnda devletin zulmne kar muhalif dnceler ve sesler de frsat bulduka kendine yaam alan bulmaya alyor. te yandan dnceler ve kltrler eitli yollarla birbirinden alp veriyorlar. Kltrler ve dnceler Ortadoudan Uzak Asyaya gidiyor. Ortadoudan Anadoluya, Anadoludan Atinaya ulayor. Ticaret kltr tayclnda da nemli rol oynuyor. Bu ayn zamanda demokratik ve zgrlk dncelerin de birbirini beslemesi anlamna gelmektedir. Kleci dnemde ticaretin en fazla gelitii ve ehirlemenin yaygnlat alanlarn banda Ege havzas gelmektedir. Bu havzadaki en gelimi ehirlerden biri de evredeki ehirlerle birlikte konfederasyon oluturan Atinadr. Egenin sahilleri, Akdeniz ve Karadeniz sahillerinde ehirler ve ticaret kolonileri yaygnlayor. Ticaretin artmasyla birlikte zanaatlk, ehirleme, ehir ortam geliiyor. Ticaretin ve zanaatln younlat birok ehir ortaya kyor. Deniz kylarndaki ehirler ticaret iin elverili olduundan, sahiller ayn zamanda ehirlemenin artt alanlar oluyor. skenderiyede grld gibi, Msrn sahil kentleri de bir gelime iindedir. Zaten Ortadou belirli dzeyde bu ehirlemenin ve uygarln gelitii bir corafyadr. Ama Atina deniz ticaretiyle her tarafa ulamann avantajlarn kullanarak O dnemde deniz yollar kara yollarna gre daha ucuz ve daha gvenlidir-, Akdeniz havzasndaki ehirlerin birbiriyle ilikilerinin de etkisiyle, ticaretin iyi bir kazan getirmesi sonucunda nemli bir zenginlie ulayor. Bu ekonomik aktivitenin artmas ortamnda farkl snf ve tabakalar oluuyor. Zanaatlar oluuyor, aydnlar oluuyor, bir asker snf oluuyor, aristokrasi snf oluuyor. Farkl toplumsal snflar ortaya kyor. Farkl toplumsal kesimler farkl dnce dzeyleri,
41

Radikal Demokrasi

farkl dncelerin geliimi demektir. Zaten Msrdan ve Smerden de dnce Ege kylarna ve Yunan yarmadasna akyor. te bu ortamda Atinada giderek felsefe ortaya kyor. Artk Dnyay tanr yaratt, insanlk Adem ve Havvadan geldi gibi sylemler, Tevratta ya da Smer mitolojisindeki sylemler yerine, dnyann oluumunu doayla aklayan dnceler geliiyor. Dnya nasl olutu? sorular soruluyor. Kimi ateten, kimi havadan, sudan ve topraktan, kimi su ve ateten olutu diyor. Herkes kendisine gre dnyann oluumu konusunda bir dnce retiyor. Bu mitolojik ve dinsel kalplardan uzak bir dnce biimi oluyor. Atinada, Yunan kolonilerinde, Anadolu kylarnda, bugnk Bodrum, Milet ve Efeste, yani Ege sahillerinde dnce adamlar ve felsefeciler ortaya kyor. Giderek hala bugn matematikte kullanlan teorileri gelitiren Pisagorlar, Thalesler ortaya kyor. Fizikte, geometride kullanlan birok teori, l ve forml o dneme aittir. Bilim adamlar ve felsefeciler doay sorgulamann yannda toplum yaamn da sorgulamaya balyorlar. Nasl bir devlet ynetimi, nasl bir ynetim felsefesi, nasl bir liderlik konular oka tartlyor. Atina ve Isparta yneltilmelidir, ynetimler nasl olmaldr, iyi bir ynetici nasl olmaldr sorularnn cevab bulunmaya allyor. Bazlar iyi bir ynetici ahlakl, terbiyeli, bilgili olur diyor. Bazlar iyi bir ynetici stn vasflar olur, sportmen olur diyor. Herkes kendine gre bir devlet ve ynetici profili iziyor. Atina filozoflar arasnda devlet ynetiminde tiranln m, yoksa demokrasi veya oligari mi daha iyi olduu konular da tartlyor. Dncenin ve felsefenin gelimesi yannda, nasl bir devlet ynetimi, nasl bir devlet adaml tartmalar giderek artyor. Demokrasi dnda baka ynetim biimleri de vardr. Tiranlk, oligari veya aristokratik ynetim biimleri de tartlyor. Sonuta Atinada en iyi ynetim halkn da katld ve meclislerin karar ald ynetimdir sonucuna ulalyor. Buna halkn ynetimi anlamnda demokrasi deniliyor. Atinada iki meclisli bir sistem kuruluyor. Seimli bir demokratik sistem kurulduu iin, bu sisteme cumhuriyet de deniliyor. Atina tarihe bir demokratik cumhuriyet olarak geiyor. Meclisler karar alr, yneticiler de uygular prensibi benimseniyor. ef ya da kral statsndekilerin yetkisi snrlanyor; artk tek
42

Mustafa Karasu

bana karar verici olmuyor. Bazen meclislerin ya da halkn ald kararlar uygulayan kiilik ynetimler de oluturuluyor. Hatta bugn tarttmz ve hala belli dzeyde svirede uygulanan dorudan demokrasi yntemleri de Atinada nemli dzeyde uygulanyor. rnein Atina iin bir karar alnaca, ehre bir tiyatro ina edilecei veya bir yere yol yaplaca, herhangi bir ekonomik, sosyal ve kltrel karar alnaca zaman bir alana toplanyorlar. Herkes dncesini sylyor. Sonunda da el kaldrarak ak oylama olan dorudan demokrasi ile karar alyorlar. Baz konularda dorudan demokrasi uygulanarak kararlar alnyor. Bunun yannda eitli kararlar alan meclisleri vardr. Alnacak kararlarn niteliine gre belli periyotlarda toplanan meclisler bulunuyor. Bunlar da Atina demokrasisinde nemli kararlar alan yetkilere sahiptirler. Sava ve bar konularnda bunlarn rol daha fazladr. Demokrasinin bir ynetim biimi olarak sistemli hale getirilip ilk uyguland yer Atina oluyor. Kraln, efin ya da tirann yetkilerinin snrland, btn kararlar alma hakknn elinden alnd bir dzen kuruluyor. Karar yetkisi belirli kurumlara ve yurtta stats kazanm toplumsal kesimlere devrediliyor. Yurtta statsn kazanm kiilerden oluan toplum kararlarda ve uygulamada sz ve karar sahibi oluyor. Bu nedenle Atinada belli dnemde uygulanan bu ynetim biimine demokrasi deniliyor. Dolaysyla devletin ve kraln yetkilerinin snrlanp halkn sz, karar ve uygulama gc haline geldii toplumlar demokratik olarak tanmlanyor. Atina demokrasisinin kendine gre zgnlkleri vardr. Atinada herkes yurtta deildir, herkes oy kullanamaz. Klelerin oy kullanma hakk yoktur. Kadnlarn da bu haktan yoksundur. Yabanc saylanlarn da oy hakk yoktur. Kim oy kullanabilir? Aristokratlar, askerler, bilginler, sanatlar, tccarlar oy sahibi kesimler olarak oy kullanabilir. Zanaatlar ve zgr iftilerin de oy kullanma hakk vardr. Yani belirli toplumsal kesimlerin oy kullanld bir demokrasi sz konusudur. Bu nedenle buna kleci devleti toplum demokrasisi denilmektedir. st toplum demokrasisi de denilebilir. st toplum da tek bir tabaka deildir. st toplum da katman katman olduu iin, kendi aralarnda demokrasiye ihtiya duymaktadr. st toplum da katman katman olduu iin, bu farkl katmanlarn karlarn uyuturan ve sadece
43

Radikal Demokrasi

dar bir evrenin hkimiyetini engelleyen bir sisteme st toplum demokrasisi diyoruz. Dolaysyla buna bu zelliiyle snrl demokrasi demek daha dorudur. Aslnda alt tabakalarn ounluu bu demokraside sz sahibi olmadndan, halkn ynetimi anlamna gelen demokrasinin tanmna tam uygun bir demokrasiden sz edilemez. Bu demokrasi hem meclisiler dzeyinde hem de dorudan uygulama biimiyle yaam bulmaktadr. Dorudan demokraside temsilciler araya girmez. Dolaysyla Atinay dorudan ve temsili demokrasinin karm bir sistem olarak deerlendirmek dorudur. Meclisler her zaman temsilci demektir. Temsili demokrasilerde halk temsilcisini seip meclise gnderir; o da teorik olarak meclise halkn adna katlr, tartr ve oyunu kullanr. Atina da demokrasi tarihi asndan nemli bir duraktr. Atinann demokrasi asndan yle bir retici yan da vardr. Atinann yanndaki Isparta devletii diktatrlktr. Atina demokrasiyle yneltildii iin Atina toplumu gl oluyor ve ounlukla Ispartaya kar baar kazanyor. Demokrasilerin, demokratik toplumun insanlar katmas, paylamc zihniyeti gelitirmesi ve insanlarn moral deerlerini ykseltmesinin toplumlar glendirdiine Atina ile Ispartann karlatrlmas nemli bir rnek tekil etmektedir. Sadece aristokrasi, asker ve brokrasi kesimi deil, yurtta olanlarn hepsi Atinay sahiplendii iin, Isparta karsnda Atina stnlk salyor. Bu da demokrasinin stnlk yan, demokrasinin diktatrlere ve toplumu kararlara katmayan rejimlere kar kendisini g yapan zellii oluyor. Atina demokrasisinin baka ynleriyle de irdelenmeye deer bir zgnl vardr. Atina demokrasisi komnal demokratik deerlerin belirli dzeyde geliip sistemlemesiyle var oluyor. Toplumda var olan komnal demokratik deerlerden g alyor. Yunan yarmadas kuzeyden gelen, youn komnal demokratik deerler tayan ve daha sonra Romallarn barbar dedii kavimlerin youn biimde gelip yerletii bir alandr. Sistemin en nemli aya olan be yzler meclisi komnal demokratik deerleri belirli dzeyde tayan elli airetten onar temsilcinin katlmasyla oluuyor. Bylece etnik topluluklarn iradesi de sisteme yansyor. Bununla birlikte ehirlerin gelimesi ve bunun
44

Mustafa Karasu

getirdii eitlilik de bu demokrasinin objektif ve sbjektif koullarnn hazrlanmasnda etkili oluyor. Anadolunun nemli bir kltrel merkez olmas ve Anadolunun ucundaki Troyann Yunan yarmadasna bir kpr grevi grmesi Atinay etkileyen dier bir kaynaktr. Zaten Ege kylarnda gelien ehirlemeyse Atinay dorudan etkilemitir. Anadolu ve Yunan yarmadas Paris ve Viyana kadar birbirinden uzak deildir. Bu nedenle Medlerin, Zerdtn, zelikle skenderiye ve Babilin Anadolu zerinden Atinay etkilediini sylemek gerekir. Yunan kltrnde nemli bir etkisi olan Heredot bu kadar bilgiyi nereden alyor? Medyay dolayor, skenderiyeye geliyor, oradan bilgileri topluyor ve Yunan yarmadasna aktaryor. Dolaysyla Atinadaki demokratik deerlerin ortaya k nemli oranda Ortadou kaynakldr. Ortadou'yu yok sayarak Atinay anlamak mmkn deildir. nder Apo Rnesans iin Ortadounun srgn ocuu belirlemesini yapmaktadr. Atina ise Rnesanstan daha fazla Ortadoudan etkilenmitir. Ortadounun hemen evresindendir. Atinada demokrasiden sonra tekrar yeniden tiranlk, oligari, krallk vb. ynetimler geliiyor. Otoriter krallk olan Makedonyallar Yunan yarmadas ve evresine hkim oluyorlar. Byk skenderin babas kinci Filip imparatorluk kuruyor. Olu skender nemli bir uygarlk yaratm ve belirli demokratik deerler ortaya karm bu corafyann hkimi oluyor. Zaten skender Aristo tarafndan eitilmitir. skender Douyu fethetme ideali ile hareket eder. skenderi sadece emperyalist bir kral olarak deerlendirmek doru deildir. Yani skender Ben gideceim, sadece altn ve gm getireceim diyen bir kral saylamaz. skender, Ben dounun gzellikleriyle Yunann deerlerini birletireceim diyor. Helenizm denilen dnce ya da uygarlk sadece Yunana ait uygarlk olarak tanmlanyor. skenderin syledii biimde Dou ve Bat kltrnn sentez olmasna Helenizm deniyor. Aslnda rann tesini de merak ediyor. Yani sadece Anadolu, Medya ve Perslerle ilgili deildir; btn kltrlerle ilgilidir. Dou ve Bat kltrn sentezleme hayalindedir. Bu felsefesine uygun olarak, o dnemde on bin Pers ve Med kzn kendi askerleriyle evlendiriyor. Bununla bir fiziki evlilik deil, kltrel bir evlilik yaratmak istiyor. Dounun ve Batnn kltrlerini tantrmak istiyor. O evliliin altnda yatan
45

Radikal Demokrasi

en temel etkenlerden biri budur. Gittii yerlerde Dounun kltryle, deerleriyle yakndan ilgileniyor. skender daha uzaklara da gidecektir. Ancak en bal komutanlar bile kendisine isyan ederler. Yeter skender, dnyann sonuna geldik. Daha nereye gidiyorsun? Artk gidecek yer kalmad. Evimizden ok uzaklatk, artk dnelim derler. skender byle geri dnmek zorunda kalyor. Dier toplumlar nasl yayor diye merak ediyor. Dnte yolda ldkten sonra imparatorluu paralanyor. Krdistann da iinde olduu birok krallk kuruluyor. u anda Zagrostaki birok dan ismi o dnemden kalmadr. Hakkaride bir ksm kylerin ismi o zamandan kalmadr. Helen mparatorluu iinde Dou-Bat kltr belirli dzeyde sentezlenerek Romaya tanyor. Roma aslnda Helen kltrnn devamdr. Yunanistan'dan ilk nce talyann baz liman kentlerine geiyor, ondan sonra btn talyaya yaylyor. Aslnda bu ynyle Roma Yunan felsefesinin, dncesinin, kltrnn, edebiyatnn ve ynetim anlaynn tanmasyla ortaya kyor. Onun iin Romay zgn, apayr yaratlm bir uygarlk olarak grmemek gerekir. Yunanda bir zgnlk vardr. Ama Roma imparatorluunda, Roma yaam tarznda ve devlet ynetiminde farkl bir zgnlk yoktur. Yunan felsefesinin, Yunan devlet biimi ve dnce yapsnn uyarlanmas sz konusudur. Roma ok byyor, byk imparatorluk oluyor. Romann byk imparatorluk olmas nemli bir olgudur. Kleci imparatorluktur. Roma bydke btn kltrleri iine alyor. Roma aslnda ok kltrl, ok halkl, ok toplumlu, ok mezhepli bir imparatorluktur. Birok batl inancn var olduu bir dnya oluyor. Roma tarihin en nemli kresel glerindendir. Hatta Roma mparatorluu bal bana kresel bir dnyadr. ok byk corafya zerinde snrlar yoktur. te yandan Roma ekonomik, sosyal ve kltrel geliim tarznda ilerlemeler yaratyor. lk byk yollar yapan Romadr. Daha o zaman byk bir rgtlenmeye sahip haberleme sistemi kurmutur. Arabalarn amura batmadan rahatlkla Anadolu ilerine kadar gidebilecei yollar yapyor. Dier taraftan deniz yolluyla Msra gidiyor. Akdeniz havzas Roma mparatorluu dneminde ok nemlidir. Kleci uygarln gelitii yerler zelikle ky ehirleridir. Ama dalar, ovalar ve llerin kuytular Roma imparatorluu
46

Mustafa Karasu

dneminde de komnal demokratik deerlerin varln srdrd yerler oluyor. Roma da da eitli devlet ve ynetim biimleri tartlyor. Monari, oligari, cumhuriyet, mutlakyet, merutiyet gibi devlet ynetim anlaylarnn hepsi Yunan filozoflar tarafndan tartlan, daha sonra Romaya da geen kavramlar oluyor. Roma tarihi ve siyasal yaam ayn zamanda cumhuriyetilik ve imparatorluk dncesi ve uygulamasnn en fazla tartld ve gndemi igal ettii bir tarihtir. Cumhuriyet dnemleri olsa da, Romada yle bir demokratik sistem geliiminden sz edilemez. Ama Romada Atina demokrasisi ve Yunandaki felsefenin sonucu olarak, bir de byk devlet olduundan -onu ynetmek de kolay deildir- ve bu byk corafyada ortak bir sistem yaratmak iin hukuk geliiyor; nemli bir hukuk gerei ortaya kyor. Hukuk devleti kavram, yani devleti belli hukuka gre ynetme Romada nemli dzeyde geliiyor. Aslnda Roma Devletini gl ve etkili klan, bu devletin kendini hukukla korumas ve sistemletirmesidir. Roma gereinde grld gibi, hukuk aslnda devletin en byk silah haline geliyor. Hukukun devleti sistemin temel kurumu olduu Roma gereinde btn plaklyla anlalabilir. Bu niye nemlidir? Daha sonra st toplumun hkim olduu lkelerde demokratik deerler gelitii zaman, demokrasi ve hukuk devletinin birbirinden koparlamaz olduu dncesi yerleiyor. Dolaysyla Romada hukukun belli dzeyde gelimesi ve daha sonra Avrupada gelien demokrasinin hukuk devleti ile bir arada anlmas yaklamna bir temel hazrlanm oluyor. Yine daha sonra devletli ya da st toplum demokrasisi dediimiz Bat Avrupa demokrasilerinde ve rejimlerinde grlecek yurttalk kavram daha nceleri Romada nemli ilev gren bir kavramdr. Yani Roma yurttal daha sonra Fransz Cumhuriyetinin temel deerlerinden olan yurttala ilham kayna oluyor. Yurttalk kavram ortak deerleri paylaan insanlar ifade eden bir kavram olarak ele alnyor. Roma yurttal nedir? Roma yurtta Romal olmaktan gurur duyar, Romann ortak deerlerini korur. Romann nemli grd deerler ve tutumlar vardr. Roma yurtta bunlar Romal olmann nemli kltrel paras olarak kendisinde somutlatrr ve bunu dier kuaklara tar. Roma yurtta Roma hukuku
47

Radikal Demokrasi

erevesinde zerine deni yapan kii oluyor. Hukukla yurttalk birbirini besleyen kavramlardr. Yani yurttalk, Romal olmann zelliklerinin yannda, kiinin Roma hukuku ve Roma Devletiyle ilikilerinin ne olduunu, Roma toplumuyla ilikilerinin ne olduunu, birbiriyle ilikilerinin ne olduunu ifade eden bir kavram olarak yerleiyor. Roma mparatorluu dneminde sann k zgrlk ve demokrasi tarihi asndan ok nemlidir. Roma o gnn koullarnda neredeyse dnyann te ikisini oluturmaktadr. nk o zamanlar Amerika ve Afrika ktasnn byk blm dnyaya katlmamtr. Genellikle uygarln gelitii alanlar dnyadan saylmaktadr. Btn uygarlk alanlar, Uzakdou ve Sasaniler hari, hemen hemen Romann hkimiyeti altna alnmtr. Roma bu dnyada tam bir kleci dzen kurmutur. lm sessizliinde nnde hibir gcn dayanmad askeri ve brokratik bir sistem haline gelmitir. Sasanilerin de bu dnemde belli bir arl vardr. ran devletler her zaman belli bir g oluyorlar. Kleciliin ve basknn arlat ve ekilmez hale geldii, artk insanlarn bilincinin buna katlanamaz dzeye ulat ortamda, Dounun o gne kadar birikmi adalet ve eitlik iinde ve bask olmadan yaama zleminin, yani insan vicdannn ayaklanmas olan peygamberlik ve tek tanrl din geleneinin devam olan sa, Hristiyanl ortaya karan bir sosyal nder olarak tarih sahnesine kyor. Hristiyanlk o gne kadar tarihin ortaya kard en evrensel dncedir. Roma evrensel bir kleci imparatorluk olduu iin, sann ars da evrensel oluyor. sann evrensellii Romann evrenselliinden kaynan alyor. Eer Roma bu kadar evrensel bir kleci imparatorluk olmasayd, sann Hristiyanlk dncesi de bir etnisiteye hitap etmenin tesinde, btn halklar ve ezilenleri kapsayan zellikler kazanp bu kadar evrensel karakterde olamazd. Dolaysyla sann evrensel hmanizmini belirleyen, neredeyse tm dnyay kapsayan Romann zulm dzenidir. sa inanc, rk, mezhebi ne olursa olsun, btn topluluklardaki ezilenlerin sesi oluyor. sa da her eyden nce insanln tek bir tanrs olaca vurgusunu nemle yapyor. Yahudilik de tek tanrl bir dindi, ama bu tanr Yahudilerin tanrsyd. Ama sann tanrs btn halklarn tanrsdr.
48

Mustafa Karasu

sa hakszla kar kmay, adalet ve eitlik iin isyan etmeyi nemli bir felsefe olarak ortaya atyor. sa byk bir vicdan isyandr ve kendi koullarnda bir zihniyet devrimidir. sa byk bir vicdan devrimcisi olarak baskya, zulme, her trl kleci balla ve ktle isyan etmeyi en temel ilke olarak benimsiyor. Yntemleri yumuak olsa bile sistemden kopma sylemi keskindir. Ben bar deil, kl getirmeye geldim; ana ile kzn, baba ile olun arasn amaya geldim. Babasn, anasn ve evresini benden daha ok sevenler benden deildir. Yaamn ok sevenler bu yaam kaybedecekler, yaamn verenler ise yaam bulacaktr diyerek kendi zgrlk felsefesinin her trl gerilie isyann arpc biimde dile getiriyor. Babasn, anasn bu dnceden daha ok seven bu inantan olamaz. Bu felsefeye sahip olmak iin, zgrlk a olmak iin kleci devletlere, krala ve zulme bu dzeyde isyan etmeyi ve bu zelliklere sahip insan olmay art klyor. Hmanist mesajlar fazlaca vermi olsa da, yukardaki szleri Hristiyan militannn zelliklerini iziyor. Hristiyan bireyin zelliklerini ortaya koyuyor. sann bu k insanlk tarihi asndan ok nemlidir, demokrasi tarihi asndan ok nemlidir. Hristiyanlk da devletlerin ve zalim krallarn yetkilerini mahkm eden ve snrlayan bir zihniyet hamlesi yaptrmtr. Yalnz kral deil, tm insanlar adalete, hakka, hukuka ve vicdanl olmaya arlmaktadr. Bu arlar z itibaryla insan olmaya ardr; zalim olmay brakp insan insan olarak bilmeye, ona sayg gstermeye davettir. Bu adan yetki sahiplerine, Snrsz yetkileri brakacaksnz, toplumun ve insann haklarn tanyacaksnz diyor. Topluma ve insana, Zalimler gayri merudur, onlara kar mcadele edeceksiniz diyor. Bu hamle de devletin ve kraln yetkisinin dncede ve pratikte snrlandrlmasnn toplumsallamasdr, evrensellemesidir. Hristiyanlk byk bir zihniyet devrimi olarak her trl engellemelere ramen btn Roma dnyasna yaylmtr. Bu dnce manastrlarda, llerin derinliklerinde, dalarn doruklarnda, ormanlarn kuytuluklarnda isyan besliyor; komnal demokratik deerleri besliyor, zgrl besliyor. Toplumun zgrlk ve demokrasi deerlerini buralarda kulukaya yatryor ve besleyerek gelecek kuaklara srekli tayorlar.
49

Radikal Demokrasi

Bylece bir taraftan etnisitenin yaamnda var olan komnal demokratik deerlerin tanmas, bir taraftan manastrlarn insann vicdannn ayaklanmasn kartopu misali bytmesi ve yaygnlatrmas giderek bu diktatrlklerin anlamszln ortaya karyor. mparator Konstantin bu koullarda Hristiyanl kabul ediyor ve bylelikle kendi iine alyor. Belki Hristiyanlk Romann resmi dini haline gelerek zgnln kaybediyor, ancak Roma despotizmi ve kleciliini de sarsyor ve yumuatyor. nder APO, peygamberlik geleneini deerlendirirken, karakteri hakknda unlar vurgular: zcesi sava-iktidar gcne kar iten sosyal bir gelenek olarak gelien peygamberlik hareketi, genelde insanlk tarihinde, zelde Ortadou tarihsel toplum sisteminde demokratik durua daha yakn durmaktadr. Yoksulluk boyutunu da eklediimizde, adeta tarihin ilk sosyal demokrat hareketini temsil etmi oluyorlar. Gerekte snf temelleriyle -orta snf: zanaat, tccar, zgr ifti, kabile- gnmz sosyal demokrasi hareketleriyle benzerlii kurulabilir. Bu benzerlik daha da ileri gtrebilir. Sosyal demokratlar nasl sistemi biraz yumuatsalar da yedei olmaktan kurtulamamlarsa, peygamber sosyal demokratl da er veya ge kurulu snfl toplum sistemlerine entegre olmaktan, onlarn benzer bir modelini kurmaktan kurtulamamtr. Kat ilka kleliine kar yol atklar sistem ortaa feodalizmidir. phesiz bilinli bir feodal sistem aray deildir onlarn yolu. Bar ve adaleti tm insanlk iin istemektedirler. Ama hkim sistemin byk dntrc gc, peygamberlerin tanr devletini de asl sisteminkinden pek farkl klmamaktadr. Sosyolojik anlatmdan yoksun teoloji -ilahiyat- sylemi, byk bir klliyat -eser koleksiyonu- elinde bulundurmasna ramen, insanlk tarihini de en ok etkileyen peygamberlik kurumunun toplumsal gerekliini aklamamaktadr. Dnemin dili zihniyetini ifade etmekle birlikte, gnmze tercme edilmeden can skc, zihni krelten bir ezbere anlatm olmaktan teye gidemez. Aslnda Smer ve Msr antik kleciliine kar sosyal ve bireysel zgrlk, adaleti yan esas alan kurumun doru tanm byk nem tamaktadr. Halklarn dnemin zihin yaps olan din grnm altnda byk sosyal mcadelelerini yanstmaktadr. Peygamberlik ilk byk sosyal nderlik
50

Mustafa Karasu

kurumudur. Kullandklar kavram ve dnceleri -o dnemin dnya bakna hkim olan ve genel geer zihniyet kalplarnsentezleyerek bir st aamaya sratmalar nbvveti peygamberlii- kazanma anlamna gelmektedir. Resmi kleci mitoloji ve dinden koptuklar oranda sosyal zgrlk bir rol oynamaktadrlar. phesiz her dnemde ska grld gibi, dzenle radikal kopular olduu gibi uzlamalar da mmkndr. Daha sonra Barbar denilen Cermen boylarnn Roma mparatorluuna sreklileen saldrlar gerekleiyor. Dardan komnal demokratik deerlerden g alan etnik topluluklarn dalga dalga Romay ypratmas, ieride klelerin isyan ve manastrlarn adalet ve eitlik duygularn topluma mayalamas sonucunda kleci devlet sistemi dalarak, onun yerine kleciliin yumuatlm biimi olan feodal devleti toplum sistemine geiliyor. Feodalizm de kendini kurumlatryor. Tabii ki halklar ve Hristiyanlk feodal bir sistem yaratmak iin isyan etmediler. Daha zgr bir yaam zlemiyle isyan ve saldrlarn gerekletiriyorlard. Ama yine de buna ramen feodal sistem kleciliin yumuad bir sistem olmutur. Aslnda kleci devleti sistemin yklmasyla birlikte kleciliin yumuak biimde varln uzun sre srdrmesinin de tarihsel, sosyal, kltrel ve dnsel dayanaklar zayf hale gelmitir. Daha dorusu feodal sistem aslnda daha batan ideolojik meruiyeti zayf bir karaktere sahiptir. Feodal denen bu dnemde devleti sistem basksn ve zulmn srdrse de, insanln byk blmn oluturan etnik topluluklarda komnal demokratik deerler canl biimde varln srdrmektedir. nder Aponun Ortadounun son aslan kkreyii olarak ifade ettii slamn ve Muhammedin isyan da artk insanlar asndan anlamsz ve ekilmez hale gelen zulme kardr. slam Dou Roma yani Bizans ve Sasani ahsnda sren bask ve zulme isyan ifade ediyor. Klelik hala tmden ortadan kalkmamtr. Sasani ve Bizansn i rmeleri bunlarn toplumlardaki meruiyetini ve otoritesini nemli oranda sarsmtr. Hz. Muhammed bu tarihi srete Arabistan ve evresindeki bunalmn da yaratt etkiyle bir ka yneliyor. Yahudilik ve Hristiyanlk deerleri bata olmak zere Ortadounun gemite yaratt btn deerleri alyor ve bunlar daha sistemli ideolojik ve teorik
51

Radikal Demokrasi

ereveye kavuturuyor. Hedefledii toplum dzeninin programn net, ak ve arpc bir biimde sistemli bir ifadeye kavuturuyor. Kuran bunun ahane bir belgesi oluyor. z zulme ve hakszla kar bir isyandr. Snrsz devlet ve kral yetkilerinin snrlandrlmas ve belirli kurallara balanmasdr. Dolaysyla knda zgrlk ve komnal demokratik deerler tayor. Muhammet zaman ve slamn ilk dnemlerinde danma kurumu ve gelenei ortaya kyor. Danma meclisi gibi bir uygulamadan sz edilebilir. Zaten her zaman evresinde baz kararlar alp dant bireyler vardr. Otoritesi fazlasyla olmasna ramen ileri evresiyle yrtmeye alyor. Bylece meruiyeti ve etkisi daha da gleniyor. Peygamberdir, ama yakn evresiyle ve toplumun ileri gelenleriyle srekli bir danma iinde oluyor. Halifelik dneminde bunlar kurumlatrlmaya allyor. Halifelik babadan oula gemiyor, seimle belirleniyor. Ebubekir ve merin nasl seildikleri, Osmann nasl seildii ayr bir deerlendirme konusudur; ama yine de ortada bir seim vardr. Yani halifelik baka yolla alnamyor; babadan oula geme gibi bir karakteri yoktur. Peygamberin yaknlar, ilk Mslmanlar, slamn ileri gelenleri, Hz. Muhammedin dncesini iyi bilenler ve belli din adamlar tarafndan seilmesi gerekiyor. Ebubekir, mer, Osman ve Alinin seimleri byle bir prosedrle gerekleiyor. Belki bu halife seimleri baz ynleriyle bir formalite ve tam demokratik grlmese bile, yine de bir seimin var olmas nemlidir. Baz seimlerde hala bugne kadar tartmas yaplan aibeler bulunsa da, halife seiminin atama yoluyla olmamas ve babadan ola gememesi biimsel de olsa bir deer ifade ediyor. slamiyette de danma meclisi belli dzeyde gelitiriliyor. Peygamberin ve halifelerin otoritesi belli bir mutlaklk tasa da, kararlar byk oranda tek balarna verseler de, Kuranda ortaya konulan ynetim felsefesi bu tr danma kurumlarn da ngryor. slamiyet de insan vicdan ve zihniyetinin gelinen aamada bir patlamas olarak grlmelidir. slam toplumlarda ilk balarda bilim, teknik, felsefe belli dzeyde geliiyor. Hatta slamiyette Hristiyanlktan daha fazla insan aklna ve muhakemesine yer veren bir z de vardr. Nitekim bu yaklam 12. yzyla kadar itihadn yaratc biimde gelimesine zemin oluyor. Baz slam bilginlerinin Avrupada geliecek felsefeye
52

Mustafa Karasu

katklar da bulunuyor. rnein Aristoyu Avrupallar daha ok da bni Rtten reniyorlar. nk bni Rt Aristoyu daha sistematik, daha anlalr hale getiriyor, zerinde alyor. Bir nevi Aristo klliyat oluturuyor. Bu daha sonra Avrupann deer yarglarna tanyor. Ancak mam Gazali ile birlikte itihat kaps kapanyor. Bu da siyasal, toplumsal, kltrel ve ekonomik alanda gerilemenin en nemli nedeni haline geliyor. Avrupada feodal dnem giderek insan ve toplum yaamn tkatan ve skc hale getiren bir konuma geliyor. Zaten feodal dnem miadn doldurmu kleciliin mrn uzatmas gibi bir durumu ifade ediyordu. Bu nedenle ihtiyalara cevap vermekten uzak kalmtr. Bu ve baka birok etken Avrupada Rnesans ve Reform denen gelimeyi ihtiya haline getiriyor. Sonunda yeniden dou denen doaya, bireye, topluma canl yaklamla bakan bir zihniyet ortaya kyor. zellikle talyan ticaret kentlerinde bu tr eyler geliiyor. Sanat, kltr ve edebiyat alannda yeni gelimeler yaanyor. Dier taraftan Hristiyanln kat dogmalarna kar dinde reform hareketleri ortaya kyor. Protestanlk bir ynyle toplumsal ahlakn dalmasnn nn aarak olumsuz bir rol oynarken, dier taraftan kat dogmalar krma asndan da olumlu bir rol oynamtr. Protestanln bu elikili rol hala tartlmaktadr. Bir taraftan Rnesans, dier taraftan Reform bilimsel yaklamn nn ayor. Hristiyanln dogmatik kalplarnn krlmas, Avrupada zgr dncenin geliimini ortaya karyor. Bunlar ve aklc dncenin etkin hale gelmesi giderek Avrupadaki demokratik gelimeye temel oluyor. Dnce tarihinin kaynaklarn, Avrupadaki bu yeni uyan ve bunun demokratik bilinte yaratt geliimi deerlendirirken, olguyu doru ortaya koymamak, Avrupa merkezli bak asna mahkm olmak olur. nder Apo'nun aadaki pasajlarda ortaya koyduu gibi, Rnesans tarihi bir akn ortaya kard sonutur. 15. yzylla balatlan Rnesans -yeniden dou- hareketi, aslnda babas da annesi de Doulu binlerce yllk slalenin son ocuudur. Onu sanki Avrupann Ademle Havvasndan domu gibi sanmak byk bir yanlgdr. Belki de Dounun srgn ocuudur. Rnesans ak ki 13. ve 14. yzyllarn giderek hzlanan bir devamdr. Bytld zemin Roma kopyas krallk ve piskoposluk saray deil, krsal alan manastrlaryla yeni ykselen kent niversiteleridir. Ne siyasal-askeri g, ne de
53

Radikal Demokrasi

feodal-tccar ekonomik gc bu kta belirleyicidir. Kr manastr ve kent niversitesi kendi emekleriyle geinen, halkn besledii ve umut balad, destekledii, zgrlk ve bilincin ykseltildii bamsz alma meknlardr. unu nemle vurgulayacam: Rnesansa gtren yol belirleyici olarak kral ve kilisenin saraylarndan deil, halkn komnal okullarndan gemektedir. Ne feodal snfn, ne de ortada olmayan burjuvazinin izdii bir yoldur. Uygarlk nehrinin ak asndan yerini ve zamann belirlemek gerekirse, yine Smer kaynandan yola kmak retici olacaktr. M.. 3500-2500 dneminde Uruk ve Ur siteleri etrafndaki oluum, dalga dalga Nippur, Babil ve Ninova merkezli olarak Dicle-Frat kuzeyine doru yaylr. Bu merkezler etrafndaki dnemleri M.. 2500-2000 Nippur, 2000-1300 Babil (eski ve orta dnem), M.. 1300-600 Asur, M.. 600-300 son Babil dnemidir. Mezopotamya dnda direkt Smerlerden etkilenen Anadolu Hititleri M.. 1700-1200, Medyada M.. 900-550, Persiyada M.. 550-300 dnem uygarlklar yaanmtr. Klasik Grek ve Roma uygarln ikinci byk zihniyet devrimine bal olarak deerlendirebiliriz. Bunlar mitolojik dnceden felsefi dnceye gei dneminin uygarlklardr. Dounun Batdaki en son ve byk temsilcisi Troyann drlmesinden sonra gelimeye balamtr. Hellas ve Etrskler farkl, zgn bir gelimeye ulaamamlardr. Geleneksel yaylmann gleri konumunu pek aamamlardr. M.. 1000lerde balayan Grek ve talya uygarlklar, M.. 500lerde felsefi dncenin gelimesiyle zgnl olan bir uygarla gei yapabilmilerdir. Aslnda Smer ve Msr uygarlk izlerinde uzun sre beslenmeleri, kuzeyden gelen glerle bileimleri sonucunda, corafi zelliklerinin de etkisiyle zgnlk yakalanmtr. Grek ve talya yarmadasndaki gelimeler Anadoludaki Hitit uygarlk gelimesinin devamdr. Bunda Msr ve Dou Akdenizdeki Fenikelilerin youn katksn da eklediimizde, zgn gelimenin dayanaklar daha iyi anlalr. Yaklak M.. 1000-M.S. 500 dnemini kapsayan Grek-Roma halkasnn daha da yaylmas Avrupa-Atlas kysnda durur. Farkl zaman ve corafi koullar nc byk versiyona koutluk oluturur. Uygarlk nehrimiz Bat Avrupa kylarna vurduunda en verimli bir dnemine daha eriecektir. M.S. 1500lerde
54

Mustafa Karasu

balayan nc byk uygarlk devrimidir. Rnesans dnya uygarlk zincirine baladmzda bu ynl bir ak gerekidir. Rnesans ve Reformun yaplmas insanlk tarihi asndan nemli bir duraktr. Rnesans ve Reformun zellikle manastr ve ehir niversiteleri zemininde gelimesi sz konusudur. ehrin belli demokratik ortam, manastrlardan korunan ve mayalanan komnal deerler, Hristiyanln Germenlerin zgr ruhuna gre yorumlanmas Avrupa toplumunun yeni bir dnce ile mayalanmasn beraberinde getirmitir. ranllarda ialk, Krtlerde Alevilik yorumu gibi Avrupada da Protestanlk denen yorumlar geliiyor. Ancak slamiyetin hala canl karakterde olmas itibariyle hem toplumu hem de devleti sarmas, egemenlerin ve devletlerin kontrolndeki slam anlay ve yorumu dnda toplumun demokratik ve zgr yaamna uygun yorumlarn gelimesine imkn vermiyor. Protestanlk resmi Hristiyanla kar bir hamle yapsa da, Ortadouda devletin damgasn tayan ve slam devletin ideolojik gc haline getirenlere kar toplumun karna olacak yorum ve rgtlenme dzeyi gelitirilemiyor. Varolan mezhepler de zamanla oluan kalplara kar ok kkl bir eletiri gelitiremiyor; zaman zaman ciddi eletiriler ve kar koymalar olsa da etkili olamyorlar. te yandan Hal seferlerinde Hristiyan dnyann yenilgiye uramas kendilerinde bir sorgulama gelitirirken, slam dnyasnn Hal seferlerinden zaferle kmas kendilerindeki eksiklikler ve yanllklara kar sorgulamaya girimek yerine daha doru olduklarna inanmalarna yol ayor ve bu temelde dogmatikleme geliiyor. mam Gazaliyle de bunun dnsel temeli oluunca, slam dnyasnn uygarlkta nc roln kaybetmesi kanlmaz hale geliyor. Avrupada Rnesans ve Reformun gelimesi ise yeni dnce akmlarnn ortaya kmasna yol veriyor. Bu da uygarlk nclnn Avrupaya gemesiyle sonulanyor. Rnesans dnemini Bat dnce tarihinin ortaya koyduu gibi kapitalizmin n dnce temeli olarak deerlendirmek yanltr. Rnesans esas olarak baskc olan sistemlere ve zihniyetlere kar zgr dnmeyi ve bilimi esas alan bir karaktere sahiptir. Hibir Rnesans filozofu ve dnce adam kapitalizmi ngrmemi, bireycilie de vurgu yapmamtr. Bireyin zgr dnmesi gerektii ve toplumun zgr bireyle anlaml olaca zihniyeti vardr. Ama btn bu dnceler
55

Radikal Demokrasi

toplumsal yaam demokratikletirmek ve zenginletirmek iindir. Bu nedenle kapitalizmin bireyci yaamndan ok, komnal demokratik deerlere daha yakn bir dnce akmdr. Eer kapitalist devleti sistem baarl olmusa, bu onun dayand temeli ve toplumlar kontrol etme konusundaki tecrbelerinin sonucudur. nder Apo Rnesans ve Rnesans sonras kapitalizmin hkimiyet nedenlerini aadaki gibi ortaya koyar. Rnesans tanm -genel kabul gren haliyle- z olarak doay, toplumu ve bireyi her tr dogmadan uzak tutku derecesinde kavramay, sevmeyi esas almaktadr. Doann ve bireyin kutsallna dntr. Bu bireyin de kapitalist birey olmad; doa bilgisiyle, sanat ve felsefeyle ykl, savatan kanan, doal, eit ve zgr bir toplum araynda olduu ortak bir yargdr. Rnesans topyalar kapitalist deil, komnalisttir. Ortaya kan yeni toplumsal sistemin kapitalizm olduuna dair inandrc bir aratrma yoktur. Manastrlarda komnal bir hayat geerlidir. Yeni doan kentlerde hkim olan ruh demokrasiden yanadr. Bilim adamlar, felsefe ve edebiyat yapanlar, sanatla uraanlar zorlukla geinen emeki insanlardr. Sermaye birikimiyle uraanlar snrl olup, zellikle faizcilikten tr toplumsal nefreti toplayan bir kesim olarak yargya tabidir. Sanayi devrimine kadar, feodal aristokrasi ve yeni doan bir ulus olarak halk snflar karma nitelikte bir toplumsal sistem olutururlar. Bu ksa deerlendirme bile 19. yzyla kadar kapitalist toplum sisteminden bahsedilemeyeceini gstermektedir. O halde Rnesans kapitalizmin bir n aamas, zihniyet sreci olarak alglamak vahim bir yanllktr. Dorusu, ucu her tr gelimeye ak bir kaos aral olduudur. Feodal toplum sisteminin dald, zld, fakat yeni toplumun domad, dou sanclarnn yaand bir ara dnemdir. Bu ara dnemden feodalizm yeniden g kazanarak kaca gibi, kapitalist bireyci bir sistem de doabilir; yine gl altyap koullarna sahip demokratik, eit-zgr bir topluma doru gelime de yaanabilirdi. Tamamen sistem savalarnn bilin ve politik yeteneklerine bal olarak pek ok sistemin domas teorik olarak mmkndr. Nitekim Fransz Devriminin sonlarna kadar kapitalist toplumla daha eit ve zgrlk toplum yandalar
56

Mustafa Karasu

baa ba bir mcadele iindedirler. 1640taki ngiliz Devrimi ezici bir demokratik zellik tamaktadr. Eitlie ve zgrle ilikin eitli ve olduka gl kiisel ve kolektif anlaylara rastlamak mmkndr. Burjuva devriminden ziyade halk bir devrimdir. 16. yzyldaki spanya ehir komnarlar demokrat karakterlidir. Amerikan Devriminin nitelii de aka zgrlk ve demokratiktir. 1789 Fransz Devriminde komnistler dahil birok renk vardr. zcesi Rnesans srecindeki toplumsal kaostan kta zgr-eit ve demokratik toplum eilimi en az kapitalist-bireyci eilim kadar ansldr. Kapitalizm ancak sanayi devrimiyle birlikte toplumsal savata stnlk salayacaktr. 19. yzyl, sanayi devrimiyle birlikte kapitalizmin her alanda hkimiyetini ykseltecei bir dnemdir. 19. yzyln sonu ve 20. yzyln balangcnda, sistemin dnya apnda ilk defa yaylmasn kabaca tamamladn grmekteyiz. Daha eit-zgr ve demokratik toplum mcadelesi, 1848-1871 Devrimlerinin yenilgisiyle hkim toplumsal sistem olma ansn kaybederler. Rnesans aralndan sadece kapitalist sisteme tayan deerler alnmad. Hayli zengin olan malzemesinden kolektif toplum yaplanmalar iin gerekli anlam gcn bulmak da olaslklardan biriydi. lk topyaclar Campanella, Thomas Moore, Francis Bacon, daha sonralar Fourier, Robert Owen, Proudhon ok sayda komnal toplumsal sistemleri tasarlyor, yer yer rgtlenmelerine giriiyorlard. Aydnlanma dneminde yine birok filozof oluacak yeni toplumun nitelikleri zerinde kafa patlatyorlard. Bata gelen devrimlerin hep sola ak, bitmemi bir yanlar vard. Kapitalist sistem yerlemi haliyle hibir nemli dnrn tasarm olarak olumamtr. Ciddi dnrlerin peinde kotuklar toplumsal topyalar kolektif karakterlidir. Ahlaka belirleyici bir rol tannmaktadr. Buna ramen kapitalizmin baarsnda devlet kltnn gc, eski aristokrasinin olanca arl, yeni burjuva snfn kendi zddndan daha gelikinlii gibi objektif nedenler etkili olmutur. Eski hkim toplumun izlerini younca zerinde tayan yeni toplumcularn kolayca istismar anlalrdr. Avrupada felsefe ve hukuk alannda devlet ynetiminin nasl olmas gerektii konusunda sorgulamalar balyor. Dier taraftan bu dncelerin belli dzeyde geni kitlelere mal olmasyla birlikte, toplumda daha zgr ve demokratik dnme geliiyor.
57

Radikal Demokrasi

Kilisenin ve kraln toplumu bomas ve bask altna almasna kar alttan alta kiliseye ve kiliseyle birleen kralla kar tepki byyor. nk kilise bir nevi tutuculaan ve toplum zerinde bask gc olan mutlak kralln ve devletin meruiyetini savunuyor. Halkn tepkisi krallk ve merkezi otorite ile btnlemi kilisenin otoritesine de yneliyor. Kilisenin ruhani olmas, insann inan dnyasn Hristiyanln znde varolan deerlerle doldurmas ve insana moral dzey kazandrmas gerekirken dnyevilemesi toplumda tepki uyandrmtr. Kiliselerin topraklar birok byk feodallerin topraklarndan daha genitir. Tamamen bir feodal aa ve bey haline gelmitir. Bu durumda nasl feodal sisteme kar kyller tepki duyuyorsa, feodalizmin temsilcisi krala duyulan bu tepkinin benzeri kiliseye de yneliyor. Bu zihniyet ve tutumun toplumsallamas krallarn ve devletlerin meruiyetini sarsyor. Bu da otoritelerinin sorgulanmas ve zayflanmas ile sonulanmtr. te yandan dncenin gelimesi nnde kilisenin teki dnceyi savunmas ciddi bir engeldir. Resmi dnce sadece Hristiyanlktr. Bunun ortaya koyduu kalplar dnda dnceyi savunmak sutur. zgr dnce nnde engel olan Hristiyanln dogmatik teki dncesine kar aydnlar dnce zgrln savunuyorlar. Bilime daha yakn olan felsefenin geliimi laikliin savunulmasnn da nn ayor. Laiklik kilisenin teki dncesini kracak ve dnce zgrln ortaya karacak bir mcadele arac haline geliyor. Laiklik ya da seklerizm denen dnce aydnlar ierisinde geliiyor. Laiklii savunmak ayn zamanda kiliseye ve kiliseyle ittifak iinde olan krala kar bir mcadele anlamna geliyor. zellikle aydnlar laikliin ncln ve militanln yapyorlar. Bir taraftan feodalizme, yani toprak aalarna ve beylerine kar bir isyan, dier taraftan kiliseye ve kralla kar tepkiler geliiyor. Bu duygu ve zihniyetin giderek yaygnlamas, toplum tabanndan gelien bir mcadele olan demokratik devrimleri ortaya karyor. Halkn baskya ve smrye kar zgrlk ve demokrasi zlemlerinin ifadesi olan ilk demokratik devrim Hollandada geliiyor. Toplumun kiliseye, feodallere ve krala kar ilk sistemli ayaklan Hollandada gelime gsteriyor. ngilterede kraln yetkilerini snrlama sreci 1648de Crommwelin nclnde btn toplumu iine alan demokratik devrime dnyor.
58

Mustafa Karasu

Krallarn yetkilerinin snrlanmasyla kilisenin yetkilerinin snrlanmas birbiriyle paralel geliiyor. yle ki, Avrupadaki halkn tepkisi sonucu kilise ok nemli dzeyde darbe yiyor. Hatta Fransz Devriminde btn Fransada papaz kan akyor. Devrim iinde halk sisteme kar fkesini papaz dmanl biiminde ortaya koyuyor. Bu eilim ok ar dzeye ulayor. nk kilise kralla ok zdelemitir. Demokratik halk devrimleriyle birlikte kilise artk devlete karan ve etkileyen konumdan kyor. Devletin sekler olduu, devlet yaamndaki kurallarn din kurallarndan ayrld, kilisenin ya da Hristiyanlk kurallarnn artk devletin ynetiminde etkili olmad bir dzen geliiyor. Buna da laiklik deniliyor. Bu adan laiklikle Batda giderek burjuvazinin arln koyduu demokrasi anlay arasnda bir ba bulunmaktadr. Bu iki olgu Batda i ie geliiyor. Trkiyede ise laiklik farkl biimde ele alnyor. Trkiye bu konuda Bat Avrupay rnek alyor, ama laiklikle demokrasi arasndaki ba kuramyor. Halbuki Avrupada laiklikle demokrasi i ie gelien olgulardr. Laiklik, dnce zgrl, dncede oulculuk, teki dnceyi ortadan kaldrmak olurken, Trkiyede ise Kemalizmin ya da devleti dncenin teki dnce olarak topluma, aydnlara, her yere dayatlmas yaanmaktadr. Bu da Batllarn anlad anlamda bir laiklik olmuyor. Dolaysyla Trkiyedekine laiklik denilemez. nk Trkiyedeki laiklik dnce zgrln ve oulculuunu salayan bir olgu deildir. Trkiyede farkl dncelere yaam imkn tannmyor. Sadece u dnceyi savunacaksnz denilerek, on yllarca Kemalizmin baz ilkeleri aydnlar dahil herkesin zorunlu kabul etmesi dayatmas iinde olunmutur. Devlet kendi memurlarn bir yana brakn, aydnlarn bile zorunlu savunmas gereken bir dnce dayatmas iinde olmutur. Dolaysyla bu yaklam laiklik olarak deerlendirmeyiz. Avrupallar laiklik derken, kilisenin ve teki dncenin devlete ve topluma dayatlmasndan vazgeilip, oulcu dncenin kabul edilmesinden sz etmektedirler. Burjuvazi laiklii byle anlamaktadr. Ancak devlet fikrinin kendinin kk tanrsal meruiyete dayanmaktadr. Aslnda bu meruiyet bugn farkl klflara brndrlse de z deimemitir. Bu adan devletlerin laikliinden sz etmek ok aldatc bir
59

Radikal Demokrasi

deerlendirmedir. Devletlerin ancak biimde kendilerini dinsel kurallardan uzak tuttuklar grlmektedir. Avrupada gelien demokrasi asndan ngilterenin zgn bir yeri vardr. Avrupada gerekleen Rnesans ve bunun toplumda yaratt zihniyet geliimi, toplumda ynetimlere ve devlete bakta da deiiklikler ortaya karyor. Bu erevede ngiltere toplumunda krala ve devletin snrsz yetkilerine kar bir itiraz ve devlet dnda kalan kesimlerin belli dzeyde yetki sahibi olduu bir dzen aray hzlanyor. ngiliz Devrimi gereklemeden nce bu devrimin yolunu deyen bir olay olarak erafn, aristokrasinin, ortaya kan manifaktrel retimin ve palazlanan tccar kesiminin kraln snrsz yetkilerine kar itiraz ve mcadele sonrasnda kraln yetkilerinin snrlanmasn kabul eden Magna Charta (byk belge) adl belgenin kabul edilmesi vardr. Yani kral bu kesimlerin tepkisi karsnda zorlanyor; kendi haklarndan belli dzeyde vazgetii belgeyi kabul ediyor. Bunun sonucunda giderek bu haklarn nemli oranda meclislere devredildiini gryoruz. Lordlar Meclisi ve Avam Kamaras denen iki meclis kraln yetkilerinin nemli blmn kullanyor. Lordlar kamaras daha ok krallk dnda kalan feodal otoritelerin temsillerinin ve eraf denen aristokrat kesimin temsilcilerinden, Avam Kamaras ise daha ok halkn ve yeni snf olan burjuvazinin temsilcilerinden oluuyor. lk bata Lordlar Kamarasnn nemli yetkileri olsa da, daha sonra bu yetkiler snrlanyor; arlkl olarak Avam Kamarasnn yetkili olduu bir parlamenter sistem ortaya kyor. Esas karakterleri itibariyle model sistem olarak grlen ve Avrupann demokrasinin beii dedii ngilterede mutlakiyeti sistemi snrlama ve siyasi gc baka kurumlara datma biiminde bir sre gelise de, ilk nce belirli bir halk karakteri olan bu srecin daha sonra egemen snflarn hkim olduu devleti sistem altnda gelitii ve esas olarak da egemen snflarn kontrolnde olan bir siyasi dzen kurumlamasyla sonuland bir gerektir. Tabii ngilterede gelien demokrasi anlay aslnda Atinadaki modelin farkl biimidir. Atinada alt toplumsal kesimler yurtta olmadklar iin bu demokrasi iinde yer almamlardr. ngilterede ve Avrupann dier lkelerinde ilk nce herkes oy kullanma ve seilme hakkna sahip deildir. ngilterede ve daha sonra Avrupada herkes yurtta olarak
60

Mustafa Karasu

grlse de, aslnda bu yurttalk bir nevi devlet yelii gibidir. Demokrasi tabandan balayarak bir rgtlenmeyle ortaya kmadndan, stten devleti ele geiren ve dzenleyen glerin hkimiyetinde bir kurumlama kazandndan bir st toplum demokrasisi ortaya kmtr. Devlete hkim st toplum arasndaki dengeleri dzenleyen, arlkl olarak da devletle i ie geen ekonomik glerin her zaman hkim olduu ve demokrasi denilen dzenekle toplumu hkim glerin sistemine balad bir siyasal dzen gerei olumutur. ngiliz Devrimi ve dier devrimler srecinde ilk balarda halkn etkinlii daha fazla olduundan, kraln yetkileri snrlanrken, ortaya kan meclislerin yetkileri arttrlmtr. Aslnda meclislerin yetkilerinin arttrlmas, toplumun demokratiklemesini salayacak bir sre olarak grlmelidir. Halkn gcn snrlayan kraln ve devletin dier kurumlarnn yerine, halkn arlnn hissedildii bu meclisler, sz konusu lkelerde ilk nceleri demokratik eilimlerin daha gl olmasnn yansmas olarak deerlendirilmelidir. Ne var ki, giderek st toplum egemen snflarnn devleti ele geirmesi ve arln arttrmasyla birlikte meclisin yetkilerinin giderek daraltld, yrtmenin yetkisinin yeniden arttrld bir siyasal sisteme doru gidilir. Bu aslnda Rnesans ve sonras ortaya kan gl demokratik eilimin iktidarc ve devleti egemen snflar tarafndan snrlanmas anlamna gelmektedir. Avrupada sz edilen demokrasinin byle bir serveni vardr. ok bilinen 1789 Fransz Devriminden nce Avrupa toplumunda halk devrimleriyle ortaya kan yeni dnsel ve ruhsal ekillenme koullarnda halk temsilcilerinin, palazlanan snf olan burjuvazinin, aristokratlarn bir kesiminin ve yerel otoritelerin iinde olduu ve belli periyotlarla toplanan bir meclis sistemi oluuyor. Etats Generaux ad verilen bu meclis zaman zaman toplanarak belli konularda karar alyor ve krala iletiyor. Doal olarak bu meclisin varl kraln yetkisinin snrlanmas anlamna geliyor. Kraln yetkilerinin belli dzeyde devredildii bu meclisler toplumda belli bir itibar kazanyor. nceleri kral tek yetkilidir. Her zaman her eyi o syler ve ona gre bir ynetim olur, iler buna gre dzenlenirdi. Ancak halkn tepkilerinin artmas, yeni snf olan burjuvazinin giderek ykselii ve dnce dzeyinde kraln yetkilerinin devredildii kurumlarn olmas
61

Radikal Demokrasi

gerektiinin yaygnlamas, yerel ve merkezi meclislerin ortaya kmasna yol ayor. Avrupada olduu gibi Fransada da byle bir sre geliiyor. Kraln yetkilerinin snrland merkezi otorite dndaki glerin de belli karar ve yetkileri devrald bu sre, Avrupada demokrasinin gelimesi olarak ifade ediliyor. lk nceleri meclisler Fransada olduu gibi srekli toplanma yerine, zaman zaman toplanmaktadr. Daha sonra srekli toplant halinde olan meclisler ortaya kyor. Fransz Devriminin patlamasna yol aan neden, daha nce Avrupa toplumlarndaki demokratik zihniyet geliiminin sonucu olarak belli kararlar alma yetkisine sahip hale gelen Etats Generaux Meclisini kraln keyfi olarak toplantya armamasna kar gelitirilen tepkidir. Kral 16. Louis, Etats Generaux Meclisini toplamaynca, yeni gelien snf olan burjuvazi, yerel otoriteler ve halk birlikte hareket ederek krala isyan ediyorlar. Fransada Devrimle birlikte halkn gc nedeniyle meclislerin yetkisi artyor. Gerekten de halkn eilimleri meclise yansyor. Tabii ki yeni snf burjuvazi ve devlet tecrbesi olan geleneksel aristokrat snf adm adm halkn yetkisini ve gcn snrlyor. Devrimin ilk yllarnda halkn etkisini hissettirdii meclisin giderek yetkilerinin snrland, yrtme denen gcn otoritesinin artt, dolaysyla demokratik zelliklerin de snrland, daha sonra devleti st toplumun demokrasi anlaynn kendisini hkim kld siyasal dzen kurulur. Demokratik devrimler tabii ki halk Avrupada bir g yapyor. Rnesans ncesi Avrupa ile Rnesans sonras Avrupa farkldr. Avrupada demokratik ve zgrlk deerleri ieren bir halk ruhu ortaya kyor. Artk Avrupay Rnesans ncesi olduu gibi krallarn ve imparatorlarn ynettii bir sistemle ynetmek zordur. Kral ve imparator olma istemleri ortaya ksa da, bunlarn Avrupada srekli olmas mmkn deildir. Halkn dnce ve duygularndaki gelimeler birok filozofun da bu ynl dnce retimi iine girmesiyle birlikte yrmtr. Avrupada genel ve eit oya dayal parlamenter demokratik sistem denen siyasal sistemin ilkleri giderek netleir. Yani drt ylda bir halkn -Orada da hala Atinadaki gibi ilk nceleri herkes oy kullanma hakkna sahip yurttalar olarak grlmyor. Daha sonra giderek erkek ve kadn dahil herkes oy hakkna sahip yurttalar haline geliyor. Ancak seilme yetkisi oy verme yetkisi kadar ksa srede tm
62

Mustafa Karasu

toplumsal kesimleri kapsamyor- sanda giderek kendi temsilcilerini semesi ve bu temsilcilerden oluan yasama yetkisine sahip parlamentolar kuruluyor. Bu parlamento iinde de lkeyi yneten hkmetler kyor. Parlamento yasama, hkmet de yrtme grevini stleniyor. Btn erkeklerin, giderek kadn-erkek tm toplumun eit oya sahip hale gelmesi biimsel olarak nemli bir gelimedir. Zengin ya da fakir kim olursa olsun her bireyin oyunun eit deerde olmasnn biimsel de olsa bir demokratik deeri vardr. Drt ylda bir temsilciler vastasyla halkn lke ynetimine katlmn salayan bu sisteme parlamenter demokratik sistem deniyor. Yani herkes oy kullanmakta ve herkesin oyu eit deerde olmaktadr. Hukuki ve teorik olarak bireylerin eit arlkta g olduunu varsaymak bile nemli bir olgudur. Siyasi kararlar alan ve ynetim gc olanlarn seimini salayan sistemde eit oya sahip olmak, eer alt doldurulur ve devleti sisteme dayal yaplanma gerei deitirilirse, nemli sonulara yol aacak bir gereklik haline getirilebilir. Tabii ki pratikte yine zenginlerin arlnn ortaya kt bir sistem sz konusudur. Zenginin de fakir gibi tek bir oyu olsa bile, eitli yollarla hem seilenleri tespit etme, hem de devlet zerindeki etkisini ve arln koyma imknlar bulunmaktadr. nk halkn sisteme katlm rgtl bir toplum olmas sonucunda gereklemiyor. Dolaysyla biimsel olarak siyasal eitlikten sz edilse de, yaam iinde fakirle zenginin toplum zerindeki ve kararlardaki arl ve etkisi eit olmuyor. Drt ylda bir sanda oy atma biiminde oluan byle bir temsili sistemde halkn demokratik bir siyasi g olma imknlar ok snrldr. Pratik zaten bunun byle olduunu ortaya koymaktadr. Daha nce de belirttiimiz gibi, demokrasi tanmnn bir yn de teorik olarak devleti temsil eden kurumlarn yetkilerinin snrlanmas ya da devleti temsil edenlerin yetkilerinin snrlanmas ve topluma devredilmesidir. Yetkilerin ve karar merciinin merkezden topluma yaylmasna, merkezden evreye yaylmasna demokrasinin geliimi diyoruz. nk toplumun kendi kendini ynettii, kararlarn kendisi ald ve uygulad toplumlar demokratik toplumlardr. Dolaysyla halkn bu iradesini snrlayan devletin ve egemen snflarn yetkilerinin snrlanmasna demokratik gelime denilmektedir. Genel olarak demokrasinin tanm byle yaplr.
63

Radikal Demokrasi

Avrupada ilk nce yetkilerin merkezden evreye dald meclisler oluuyor. Daha sonra merkezi otoritenin karar merciinin giderek bu meclislere doru kayd bir sre iliyor. Bu da Avrupada demokratik z olan kurumlarn gelimesini beraberinde getiriyor. Avrupadaki demokrasi devleti tmden dlamak yerine sadece yetkilerin datlmas ve st toplum snflar arasnda bir denge kurulmas ve meclis gibi baz kurumlarla toplumu sisteme eklemleyince, bu dzenin istikrarl srmesini salayacak hukuk devleti anlay da ne kyor. Avrupadaki bu demokratikleme modeli ayn zamanda tm ilerin bir hukuk erevesinde yrtlmesi zorunluluuyla beraber ele alnyor. Bu temelde demokrasi ile hukuk devletinin birbirinden kopmaz balar iinde bulunmas gerektiine vurgu yaplyor. Formel olarak krallar ve yneticilerin bal olduu kurallar netleiyor. Bir taraftan meclisler krallarn yetkisini snrlarken, dier taraftan hukuk her kurumun ve bireylerin hakknn snrlarn iziyor. Artk devlet hukuk sistemiyle kendini gvenceye alyor; toplumla kurduu dengeyi de bu hukuk sistemiyle koruyor. Yneticilerin yetkilerinin snrland, ancak halkn tabandan rgtlenip kendini rgtleyecek bir kurumlamasn ifade etmedii iin, halkn kendi kendini ynetimi olan gerek bir demokrasi kurulmuyor. Ancak halklarn mcadelesi sonucu, keyfi devlet ynetimi yerine kurallar olan ve halkn tepkilerini de belirli dzeyde dengeleyen bir sistem kuruluyor. Bu srete hukuk devleti olarak ifade edilen anlayn yerlemesinin de sistemin kendisi asndan bir deer ifade ettiini sylemek gerekir. Toplum her zaman kendi yaamn ahlakla dzenlemitir. Devleti sistemle birlikte bir hukuk ortaya kmtr. Bu hukuk esas olarak devleti korumaya ynelik olmutur. Ancak Avrupada grld gibi, hukuk halkn mcadelesi karsnda st toplumla alt toplum arasndaki dengeyi ve ilikiyi belirli dzeyde kuran normlar manzumesi haline getirilmitir. Tabii her dnemde yazl veya yazsz bir hukuktan sz edilebilir. nceleri krallarn yetkisi hibir biimde snrl deildir. Zaten tanr-krallardr. zellikle tek tanrl dinlerle birlikte yneticilerin ve tm toplumun uymak zorunda olduu kurallar manzumesi ortaya kyor. Bu nedenle devlet ve toplum ynetimindeki hukuku Avrupada gelien Rnesans, Reform ve
64

Mustafa Karasu

demokrasiyle balatmak yanl olur. Romada ve Atinada da hukuk belli dzeyde gelimiti. Ancak bunlardan nce de krallar ve toplumu balayan baz deerler olduunu sylemek gerekir. Tek tanrl dinlerin bu konuda bir ereve izdii de aktr. Ancak Avrupada bu anlay giderek sistemli hale gelmitir. zellikle devleti demokrasiyle hukuk devleti arasndaki bu ban vurgulanmas byle bir sistematiin gelimesine zemin olmutur. Hukuk devleti ve belirli demokratik kurumlarn ve anlayn geliimiyle birlikte, btn bireyler formel olarak kanun karsnda eit hale gelmektedir. Sadece sanda oy verirken oylar eit deildir; ayn zamanda bir mahkemeye ktnda kanun karsnda yoksul da, zengin de eittir. Bilindii gibi gemite krallar, ahlar, prensler ast astk, kestii kestik biiminde toplumlar ve lkeleri ynetmektedir. Rnesans yaam, devrimler iinde belli bir demokratik ve zgrlk kltr kazanm Avrupa toplumunun eski dnemlerin keyfi ynetimleriyle ynetilemeyecei aktr. Bu adan yeni devleti kapitalist sistemin toplum zerinde egemenliini srdrebilmesi iin hukuksal adan meruiyet sorununu zmesi gerekmektedir. Hukuk devleti denen olgu bu ihtiyaca cevap veren bir kurum olarak ele alnmtr. Demokratik parlamenter rejim ve hukuk devletiyle birlikte yarg, yasama ve yrtmenin birbirinden ayrlmas gndeme geliyor. Montesquieunn Kanunlarn Ruhu kitabnda ortaya koyduu kuvvetler ayrm, demokratik bir devlet olmann olmazsa olmazlar olarak kabul ediliyor. zellikle yargnn yasama ve yrtmeden ayrlmas demokrasi asndan ok nemli grlyor. Bylelikle yasama ve yrtmeyi elinde bulunduranlarn yarg zerindeki etkilerini ortadan kaldrma amalanyor. Kral, babakan ve cumhurbakan biimsel olarak da olsa yargya mdahale edemez hale getiriliyor. Byk glerin, zenginin, askerin, generalin ya da bir devlet bakannn yargya mdahale etmedii bir yarglama srecinin ortaya kmas, ngrlen parlamenter demokratik sistem asndan nemli grlyor. Tabii ki bunlar teorik olarak byledir. Ancak pratikte dolayl ya da dolaysz g odaklarnn yargya mdahale ettii bilinmektedir. Yzlerce yl gemesine ramen bu gerek hala kendini gstermektedir.
65

Radikal Demokrasi

Dier taraftan yasama ve yrtmeyi de ayryorlar. Birini yasa yapan ve kararlar alan bir g olarak tanmlyorlar. Yasama erki meclise ait oluyor. Uygulama gc olan hkmet ve devlet bakanna yrtme deniliyor. Bunlar yasalarn ald kararlar uygulamakla sorumlu klnyor. Yasama ve yrtmeyi ayrmay da bir denge olarak gryorlar. Burada bir hususu belirtmekte fayda vardr. Kimileri bunun ok demokratik bir model olduunu dnyor. Bu bir yanlg ve yanl yargy ifade ediyor. Toplumlar tarih iinde yasama ve yrtme yetkisini ve yargy hibir gce devretmeden btnlkl uyguluyorlar. Esas olarak da btn faaliyetler toplumun iradesini yanstan meclise ait oluyor. Nitekim halk devrimlerinin etkili olduu srelerde meclislerin yetkisinin arlkta olmas bunun kantdr. Halkn gc azaldka yasamann yetkileri daraltlyor, yrtmenin yetkileri artrlyor; daha nce topluma ait yarglama sistemi de meclisin yani toplumun elinden kyor, kendini g yapan egemen snflarn kontrolne geiyor. Her ne kadar bamsz yargdan sz edilse de, toplumlarn ve toplumlarn demokratik iradesi olan meclislerin iradesi dna kan yarg kurumlar egemenlerin denetimine girmektedir. Aslnda toplumcu demokratik sistemler asndan kuvvetler ayrm doru olmayan bir sistemken, egemen snflarn hkim olduu bir siyasal dzende kuvvetlerin ayr olmas sistemin kendisi asndan bir tedbir olduu gibi, egemen snflarla toplum arasndaki dengeyi korumada ve egemen snflarn keyfi uygulamalarn snrlamada bir tedbir olarak olumlu grlebilir. Ancak bundan yola karak gerek demokrasinin ve zgrln yaand sistemler asndan byle bir kuvvet ayrmn ngrmek bir gelimeyi deil, bir gerilemeyi ifade etmektedir. Nitekim toplumun yrtme ve yarg yetkisinin adm adm egemen gler tarafndan elinden alnmas, toplumdan ve meclisten koparlmas bu gerein kantdr. Halkn demokratik sisteminde meclislerin iradesi esastr. Yarglamalar bile nemli oranda halkn denetimi ve kontrolndedir. Halkn demokratik gcnn varl, ayn zamanda kendisine ait bir yarg sistemini yaratmasndadr. Bylece kendi sisteminin llerini bu yarglamalarla belirlemektedir. Daha yakn tarihte Amerikann en demokratik dnemlerinde yargnn daha fazla halkn denetiminde olduunu
66

Mustafa Karasu

gryoruz. Bugnk halk jrileri sistemi yarglamann tmyle halka ait olduu bir gelenein devamdr. Ancak Amerikadaki bu jri sisteminde halkn yarglama zerindeki etkisi ve denetimi eskisine nazaran ok snrldr. Buradan da anlalmaktadr ki, yrtmenin meclisin denetimi dna kmas halkn gcn zayflatmken, yargnn halkn demokratik kurumlamasnn dna kmas da halkn gcn zayflatmtr. Halkn da ahlaki ller temelinde her zaman bir yarg sistemi olmutur. Yakn zamana kadar kylerde hibir sorunun mahkemelere gtrlmemesi bunun ak kantdr. Hatta toplumsal ahlakn hkim olduu ve sorunlarn yal bilgeler tarafndan zld kr toplumlarnda, ortaya kan bir sorunu mahkemelere gtrmek en ayp eylerden olarak grlmtr. Kydeki bir sorunu mahkemeye gtrp zmek isteyenler, bu toplum tarafndan dlanmlardr. zcesi mevcut devleti demokrasi sisteminde parlamento genel ve eit oyla seilmektedir ve teorik olarak tamamen halka kar sorumludur. Yasama ile yrtme ayrlarak yrtmenin de yasamaya kar sorumlu hale getirilmesi yrtmeyi denetlemenin en nemli arac olarak grlmtr. Bylece devleti gler kendi sistemlerini toplum iinde merulatrmlardr. Yrtme ile yasamann ok fazla ayrlmasnn ve yrtmenin yetkilerinin giderek artmasnn sakncalar daha sonra eitli biimlerde ortaya kyor. Bir mcadele rgt asndan yrtmenin ayrlmas ve belirli dzeyde inisiyatif almas mcadele rgt olmann doal sonucudur. Ancak yasama ve yrtmenin ok ayrlmas ve yrtmenin yetkilerinin fazla olmas, halk ynetimleri ve halkn iradesi asndan zafiyetler ortaya karmaktadr. Halkn temsilcilerinin oluturduu sylenen meclis Avrupada grld gibi ou zaman yrtme karsnda etkisiz kalyor; yrtme bildiini okuyor. Bu konuda en somut rnek olarak unlar belirtebiliriz: nder Apo Rusyaya gitti. Parlamentonun yzde doksan sekizi nder Apo iin Rusyada kalsn dedi. Ama hkmet kar evrelerini dikkate ald ve kar evreleriyle ilikili olduu iin, kar evrelerinin sesine kulak vererek, Halk Meclisinin yani Dumann yzde doksan sekiz ounlukla ald karar hie sayd ve nderliimizi snrd etti. Ayn ekilde Yunan Parlamentosunun nderliin siyasi ilticasna olumlu yaklat, ama hkmetin bunun nne
67

Radikal Demokrasi

getii, devlet karlar ve dostluk adna tarihin en byk ihanetlerinden birini yapt bilinmektedir. Bu somut tutumlarda grld gibi, yrtmeler demokratik ve zgrlk lleri temelinde deil, daha ok kar evrelerinin ve bu evrelerin pragmatik politikalarnn etkisiyle halkn karlarna ters kararlar almakta ve uygulamaktadr. Yukarda ksaca izah ettiimiz gibi, yasama ve yrtmenin ne kadar ayr olmas gerektii, bunun faydalar ve zararlarnn ne olduu teorik bir tartma konusudur. Ancak demokratik halk sistemleriyle egemen snflarn hkim olduu sistemlerde bunlara yklenen rollerin farkl olaca aktr. Demokratik halk sisteminde meclislerin yetkileri esastr. Yrtme daha ok koordinasyon roln oynar. Ancak scak mcadele iinde olan zgrlk Hareketimizin yrtmesinin pratik politikada belli bir inisiyatife kavumas anlalr bir durumdur. nk anlk kararlar almas gereken bir mcadele rgtyz. Nitekim nder Apo Yrtme Konseyini kendi sistemi iinde nemli grd ve daha sonra Yrtme ile Kongra Gel Bakanlk Divannn yetkilerinin netletirmedii grlnce Yrtme ayrlsn dedi ve bunu nemli grd. nk daha sonra grme notlarnda belirttii gibi, Yrtme Konseyinin gnde krk karar vermesi gereken bir pozisyonda olduunu hatrlatt. Yrtmenin ayrlmasn, gnlk pratik asndan annda karar veren ve yrten, gerekirse bu esneklii gsteren bir durumda olmas iin zellikle vurgulad. Hatta 2004 ylndaki KKK 2. Genel Kurulundan sonra Yrtme Konseyi Bakanlyla Kongra Gel Bakanlnn ayrlmas gecikince, nderlik bunu ciddi biimde eletirdi. Mcadelenin u anda esas sorumluluunu Yrtme Konseyinin stlenmesini istedi. Dolaysyla mcadele rgtlerinin yrtmelerinin belli dzeyde inisiyatifli olmas doaldr. Ama nderlik genel halk rgtlenmesi asndan halk kongrelerini ya da Trkiyede Koma Gel rgtlenmesinden sz ederken taban rgt olan Koma Gelleri ve bunlara dayanan meclisleri nemli grd. Yrtmeyi ise demokratik toplum koordinasyonlar olarak ifade etti. unu zellikle vurgulamalyz ki, Avrupadaki devrimlerde esas olarak ezilen ve yoksul kitlelerin belirleyici rol vardr. Halkn mcadelesiyle bu zgrlk ve demokratik sre ortaya kyor. Avrupada belirli demokratik ve zgrlk deerler
68

Mustafa Karasu

varsa, bunlar Rnesans ve Rnesansn ortaya kard halk ruhunun yaratt deerlerdir. Yoksa burjuvazinin ve prenslerin tepkisiyle krallar yetkilerini devredecek durumda deildir. Ancak halk rahatszlklarn yksek sesle dile getirip isyanlara ynelince, krallarn yetkilerinin snrlanmas ya da tahtlardan indirilmesi gerekleiyor. Avrupada demokrasi denen olgu lkelerde ortaya konulan bu ereve iinde geliiyor. Devrimlerin ilk dneminde halkn gc etkili olduundan, halkn sesini yanstan meclislerin arl fazladr. Ancak daha sonra burjuvazi arln arttrarak yrtmenin gcnn arttrldn ve halkn demokratik iradesi karsnda st topluma dayal bu demokratik sistemin hukuk ve birok kurumla kendini gvenceye aldn gryoruz. Ancak Avrupada halklar genel ve eit oya dayal parlamenter sistemi mcadeleleriyle giderek daha da demokratik hale getirmeye almlardr. Genel ve eit oya dayal parlamenter demokratik sistem ilk balarda daha ok burjuvalarn kendi aralarndaki uyumunu ve dengeyi yaratan bir sistemdir. Atinada kle sahipleri ve toplumun st tabakalarnn kendi aralarndaki demokrasi gibi bir uygulama burada da grlyor. Ancak bata emekiler olmak zere tm toplumsal kesimlerin mcadelesiyle birlikte demokratik haklarn geniletildii bir sre yaanyor. zellikle 19. yzylla birlikte iiler, kyller ve dier toplumsal kesimlerin mcadelesi geliince, daha fazla ekonomik ve demokratik hak isteme artnca, yasalarda ve toplumun kltrnde daha halk olan bir demokratik zihniyet geliiyor. Halkn gerek anlamda bir demokrasi ve zgrlk isteme eilimi giderek daha kapsaml boyutlara ulanca, iktidarc ve devleti snflarn direniiyle karlayor. Hatta halkn bu mcadelesi karsnda burjuvazi 19. yzyln sonundan balayarak demokrasiyi snrlayan, demokrasinin geliimini engelleyen ve demokratik halklar iin mcadele veren halk bastran bir politikaya yneliyor. Onun iin zellikle 19. yzyldan itibaren Daha nce de arlkl olarak byledir- esas olarak demokrasinin gelimesini isteyen emeki halktr, ezilen ve smrlen topluluklardr. st toplum ise Demokrasi bu kadardr, bundan fazlas olamaz diyerek, snrl bir demokrasiyi tm topluma zorla kabul ettirmek istiyor. Tabii buna kar demokrasiyi geniletme mcadelesi de durmuyor.
69

Radikal Demokrasi

Demokrasi mcadelesi ok eitli talepler etrafnda geliiyor. Kadnlarn zgrlk ve eitlik mcadelesi, eit ie eit cret mcadelesi ve sendikal rgtlenmeler demokrasi mcadelesine dinamizm ve yeni boyutlar katan bir etkide bulunuyor. Siyasal ve sosyal rgtlenme alanlarnn geniletilmesi, iilerin sekiz saatlik i gn, ekonomik ve demokratik hak talepleri demokrasi mcadelesi asndan ok nemli bir zemin oluyor. Seme ve seilme haklar konusunda var olan snrlamalarn kaldrlmas mcadelesi de demokrasinin gelimesi asndan nemlidir. Ancak bu mcadele karsnda egemen glerin demokratik talepleri bastrd dnem balyor. zellikle 19. yzyln sonu ve 20. yzyl boydan boya halklarn demokrasi zlemleriyle st toplum rgt olan antidemokratik otoriter devletler arasndaki mcadeleyle gemitir. 19. yzyln ortalarnda demokratik devrimler bastrlarak kapitalist devleti sistem kendisini hkim klar. Kapitalizmin kendini hkim klmas, baskc ve smrc dzenini sistemletirmesi karsnda, Marks ve Engels sisteme kar muhalif bir ideolojik ve teorik deerler btn ortaya karrlar. Bu temelde iilerin rgtlendirilmesiyle kapitalist sisteme kar mcadele ederler. Bu mcadelelerini emekilerin uluslararas dayanmasyla pekitirip glendirmek isterler. Daha sonra Avrupada Marks ve Engelsin teorik ngrleri dorultusunda bu mcadeleye nclk edecek sosyal demokrat partiler kuruluyor. Sosyal demokrat partilerin rol demokrasiyi ve zgrl gelitirmek, nihai olarak da sosyalist toplumu kurmaktr. Eskiden komnist partilerin ounluunun ad 1912ye kadar sosyal demokrattr. Bunlar emeki tabana, esas olarak da iilere dayanan ezilenlerin partileri oluyorlar. Bu partiler daha sonra kyllere de seslenen bir rgtlenme ve anlay iine giriyorlar. Amalar bir taraftan iilerin cretlerini ykseltmek, ekonomik ve demokratik haklar geniletmek, dier taraftan toplumda demokrasi ve zgrlklerin ilerletilmesi temelinde sosyalizme ulamaktr. Amalarn byle ortaya koyuyorlar. Bu ynl nemli mcadeleler veriyorlar. Emekilerin ve sosyalistlerin mcadelesiyle 1871de Paris Komn kuruluyor. Paris Komn demokratik temelde rgtlenen emekilerin ynetim modeli olarak tarihteki yerini alyor. Birok komnn konfederal temelde bir araya gelmesiyle
70

Mustafa Karasu

Paris Komn oluuyor. Ancak rgtlenmesini demokratik temelde derinletiremedii ve Paris dna taramad iin egemen snflarn saldrsyla yklyor. 1905 ylnda Rusyada da arlk rejimine kar demokratik taleplerle bir isyan geliiyor. Rusyada demokratik zgrlk dnceler eitli rgtler tarafndan toplumda yaygnlatrlyor. Bunun sonucunda 1917de daha kapsaml bir halk hareketiyle eski sistemi ykan bir demokratik halk devrimi gerekleiyor.1917 ubatnda gerekleen halk devrimine burjuva demokratik devrim diyorlar. Bunlar Leninin ve Bolevik Partisinin belirttii gibi burjuva demokratik devrimler deildir. Buna burjuva demokratik devrim denilmesi, sosyalizmden nce mutlaka kapitalizmin hkim olmas gibi kaba determinist bir yanl yarg ve yanlgnn sonucudur. Bunlar kesinlikle halk devrimleridir. Burjuva demokratik devrimler demek, halk devrimini altn tepside burjuvaziye sunmak gibi bir eydir. Her ne kadar sonralar emekilerin nclnde burjuva demokratik devrimler denilse de, bu da aslnda yanll dzelten deil, arttran bir durumdur. Bu nedenle halkn yapt devrimlere burjuva demokratik devrim denilmesi dzeltilmesi gereken bir konudur. Baz feodal kurumlarn yklmasnn sz konusu olmas ya da feodal otoritelerin sarslmasyla daha sonra burjuvalarn hkim olup kapitalizmi gelitirmeleri de byle tanmlanmasn gerektirmez. Gerici feodal yaplarn yklmas sonrasnda ne hukuki ne ekonomik olarak kapitalizmin gelmesi diye bir kural yoktur. Ne Rnesanslar, ne Avrupadaki halk devrimleri, ne de Rusyadaki demokratik devrim denilen sreler kapitalizmi ngrmtr. Bu tr devrimlerde ok eitli snflar vardr. Emekilerin ve ezilen topluluklarn kendilerini demokratik temelde rgtleyip g haline gelmedikleri durumlarda, burjuvazinin kendini rgtleyip smr dzenini sistemletirmesi anlalr bir durumdur. Belki 1917 ubat Devriminin ilk dnemlerinde anayasal demokratlar denen burjuva kesimlerin de belli bir rol vardr. Ama asl olarak bu devrimin zneleri ve dinamii iilerdir, kyllerdir. Rusya iinde varln srdren komnal demokratik deerler ve bu deerlere uygun dnce retimini gerekletiren aydnlanm kesimlerdir. Komnal demokratik deerlerin bu devrimdeki etkisi o dnemdeki tartmalarda da somuttur.
71

Radikal Demokrasi

Leninle Narodnikler arasnda nemli bir tartma vardr. imdi daha iyi grlyor ki, Narodnikler baz gerekleri daha iyi grmlerdir. Lenin o zaman kyl toplumundan, krsal toplumdan sosyalizm kurulmaz diyerek, krsal alandaki komnal demokratik deerleri kmseyen bir yaklam gstermitir. Narodnikler krsal kesimdeki komnal demokratik deerleri rnek gstererek bu yaklama itiraz ederler. Bilindii gibi Narodnikler 1917 Devriminde etkin ve ok nemli rol oynarlar. Narodniklerin baz dar, kaba ve sekter yaklamlar kyl gerilii olarak grlp kyl sosyalizmi olarak tanmlanr. Hatta Bolevikler kyllerin baz ynleriyle kk burjuva zellikler tadn syleyerek, Narodnikleri kk burjuvalkla da eletirmilerdir. Kk burjuvalk deerlendirmeleri yersiz de olsa, dier politik konularda baz eletirileri hakl grlebilir. Ancak sosyalizm asndan krsal kesimdeki komnal demokratik deerlerin inkr edilmesi, aslnda sosyalizme Batdan kaynakl burjuva ufkuyla yaklamn sonucudur. Aslnda Marks ve Engelsten balayarak devam eden en temel yanlg, neolitik toplumun bir dnem yaanm ilkel komnal dzen olduunu, ama sonradan geliimlere ayak uyduramadndan yerini devleti sisteme brakp tarihten silindiini dnmesidir. Neolitik toplumu iyi zmleyememeleri ve neolitik toplumdan devlete geii iyi anlayamamalar nedeniyle Marks ve Engels ideolojik, teorik ve politik yanlg iine dmlerdir. ktidarc-devleti sistem zorunlu bir aama olarak grlnce, kendileri de buna zorunlu bir aama olarak ynelmiler; sonuta demokrasinin ldrld, onun yerine iktidarc, devleti, brokratik ve otokratik bir sosyalizm anlaynn ortaya kt grlmtr. Devleti zihniyete ve yaplanmaya sosyalizm klfnn geirilmesi, neolitik toplumla bu toplum zerinde kendini var eden devletin zmlemesinin doru yaplamamasnn sonucudur. Aslnda Ailenin, zel mlkiyetin ve Devletin Kkeni kitabnda Engels birok gerei grmesine ramen, doal toplumu daha sonra son bulan ilkel bir model olarak deerlendirilmesi daha sonraki yanlglarna temel olmutur. Bu eksiklik Leninin devlet ve devrim anlaynda daha kapsaml sapmalara gtrmtr. Devletin bir dnem gerekli grlmesi ve bu srete proletarya diktatrlnn uygulanmas anlay bu sapmann somut
72

Mustafa Karasu

gstergesidir. Sovyetler Birliinin demokratik ve zgrlk anlay ve uygulamadan koparak brokratik devleti sisteme dnmesinde bu yanlglarn rol belirleyicidir. Sovyetler byle bir yola girerken, dier halklar yine de sosyalizmi zgrlk ve demokrasi getirecek sistem olarak grp, bu bayrak altnda her tarafta zgrlk ve demokrasi mcadelesi verirler. Sosyalizm byle bir anlay toplumlara uzun sre daha vermeye devam etmitir. nder Apo mralda yapt ilk savunmasnda reel sosyalist sistemin ykln deerlendirirken, bu sistemin Ekim Devriminin yaratt zgrlk ve demokrasi rzgar tarafndan ykld tespitini yapmtr. 20. yzylda kapitalizmin tamamen emperyalist karakter kazanmasyla birlikte i ve d sorunlarn iddetle bastrarak zme eilimi gelimitir. Emperyalist-kapitalist gler arasndaki rekabet, azami kr yasas ve smry artrmak iin basklara ynelinmesi demokrasileri daha da snrlandrm veya ldrmtr. Hitler, Mussolini, Franco ve Salazar kendi lkelerinde faist diktatrlkler kurmulardr. Japonya da kinci Dnya Sava ncesinde diktatrlkle ynetilmektedir. Kapitalist sistemin gelimesi ve ulus-devlete dayal kapitalist glerin birbirleriyle rekabet etmesi asndan daha fazla birikim ve daha fazla smr iin basky bir ara olarak kullanmlardr. Bu nedenle 20. yzylda bunu salamak iin baskya bavurmak olaan hale gelmitir. Bylece snrl demokrasilerin bile boulduu bir dnya ortaya kmtr. Baskc ve faist sistemlerin amalar iinde emekileri ve sosyalistleri bastrmann yannda reel sosyalizmi ykmak da vardr. Faizm toplumlarn geldii a deerlendiremeyen tekelci burjuvazinin egemenlik eiliminin en baskc hali olarak tanmlanmtr. Bu ynyle tm toplumu karsna alarak kendisiyle birlikte byk ykmlar getirmitir. Onun iin Lenin Burjuvazi iin en gvenceli sistem burjuva demokratik cumhuriyettir der. Kendi iindeki atmalar ve halklarn mcadelesi sonucunda kapitalizmin sistem iinde ortaya kan bunalmlarn faturasn Birinci ve kinci Dnya Savalarnda en ar biimde insanla yaatt bilinmektedir. Kapitalizmin en oven, baskc ve en saldrgan kesimi olarak tanmlanan faizme kar kinci Dnya Sava dneminde antifaist demokratik cepheler kurulmutur. kinci Dnya Savanda faizm yenilgiye uratlmtr. Faizm
73

Radikal Demokrasi

yenilmi, demokrasi cephesi kazanm denilmitir. Aslnda kinci Dnya Savanda kaybeden yalnzca faizm deil, tm st toplumun iktidarc-devleti rejimleri olmutur. kinci Dnya Savandan sonra da otoriter ve baskc rejimler var olmaya devam etmi olsa da, bunlar hem ideolojik hem de siyasal meruiyet olarak bu savatan yenilgiyle kmlardr. Aslnda devleti sistemler ve demokratik olmayan tm rejimler kinci Dnya Savayla birlikte toplumlarn gznde meruiyetlerini kaybetmitir. O gne kadarki mevcut siyasal sistemlerin ad ne olursa olsun insanla ok ar bedel deten kinci Dnya Savan durduramam olmalar, gelecek asndan nemli gelimeleri ve deimeleri yaratan balang olmutur. kinci Dnya Sava sadece baskc rejimlerin yenilgisisiyle sonulanp meruiyetlerini ortadan kaldrmam, en az bunun kadar genel ve eit oya dayal parlamenter demokratik sistem denilen siyasal dzeni de sorgulatmtr. nk faist rejimler parlamenter demokratik sistemle ynetildii sylenen lkelerde ortaya kt gibi, kendisine demokratik diyen lkeler de politikalar ve uygulamalaryla bu tr rejimlerin gelimesine zemin olmulardr. Mevcut sistemlerin savalar ve katliamlar nleyemeyecei aa kmtr. Bu sorgulama insanlk asndan yeni bir demokrasi anlay ve dnemi balamtr. kinci Dnya Savan bir dnm noktas olarak ele almamzn nedeni, parlamenter demokrasinin sorgulanmas ve daha yaygn ve derinlemi demokratik anlayn gelierek yeni demokrasi projeleri ortaya karan bir sre balatmasdr. Hitlerin iktidara geldii Almanyada da genel ve eit oya dayal parlamenter rejim vard. Hitler darbe ile deil, seimle iktidara geldi. Darbe yapma giriimleri de vard. Ama esas olarak seimle iktidara geldi. talya ve spanyada da benzer gelimeler oldu. Yani drt ylda bir temsilcilerin seildii parlamenter ya da temsili demokrasi denen sistem, demokratik olmayan rejimlerin gelmesine engel olamad. Aksine bu faist diktatrlkler o parlamenter sistemi kullanarak iktidara geldiler. Bu sonu demokratik rejimlerin kt olduunu deil, ancak mevcut uygulanlarnn ok yetersiz olduunu kantlar. Demek ki sadece drt ylda bir sanda gidip oy vermek demokrasiyi getirmiyor. Bu durum halkn demokratik iradesini ortaya karmyor ya da halkn demokratik iradesini pratikletirmiyor. Birinci ve kinci
74

Mustafa Karasu

Dnya Savanda grld gibi, insanla yaatlan en byk ktlkleri nleyemiyor. Bu nedenle kinci Dnya Savandan sonra oulcu demokrasi ve katlmc demokrasi denen yeni bir demokrasi anlay ortaya kt. zellikle kinci Dnya Savandan sonra sadece drt ylda bir sanda gidip oy vermenin yetersizlii grlmtr. Bunun sonucunda halkn demokratik iradesini ya da dncelerini drt ylda bir ortaya koyduu bu temsili demokrasinin yannda iktidarlar, ynetimler ve partiler zerinde srekli bask kuracak ve onlar olumsuzluklardan alkoyacak yol, yntem ve kurumlarn gelitirilmesi ihtiyac ortaya kmtr. Bu kurumlar ve yntemlerle toplumun sisteme srekli katlmasyla birlikte, ynetenlerin olumsuzluklarn engelleyip toplumun daha fazla dikkate alnaca bir demokratik sistem yaratlaca dnlmtr. Bu nedenle drt ylda bir genel ve eit oyla oluan meclislerin yannda, eitli toplumsal kesimlerin farkl ihtiyalar temelinde kendi iradelerini yanstacak rgtlenmeler ve bunlarn eylem ve etkinlikleriyle karar alclar srekli etkileyecei dnlm, parlamentoyu ve yrtmeyi her gn demokratik bask altna alaca ngrlen ve temsili demokrasinin zayflklarn giderecei dnlen katlmc demokrasi anlay ortaya atlmtr. Nitekim bata sava kartlar, kadn haklar ve evreci rgtler, genlik rgtlenmeleri, sosyal ve kltrel rgtlenmelere gidilerek, siyasete ve siyasi kurumlara yeni bir mdahale biimi ortaya kmtr. Bugn sivil toplum rgtleri denen bu kurululara o zaman bask gruplar denilirdi. Bylece drt ylda bir sandk bana gidildii ve eilimin ortaya konulduu sistemin zayflklar giderilmeye allmtr. Yani siyasetin znesi ve toplumun kendi siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel taleplerini yanstan g artk sadece partiler olmuyordu. Bir ynyle her gn siyasete katlan, her gn eitli toplumsal kesimlerin istemlerini ortaya koyduu, yaygn rgtlenmelerin ngrld katlmc ve oulcu demokrasi kinci Dnya Sava sonrasnda zellikle Avrupa ve Amerikada yeni bir model olarak grlmeye baland. nder Apo bunu devlet, partiler ve geleneksel toplum rgtlenmeleri dnda nc alan olarak tanmlad. Bunun da tam demokrasi ve halkn iradesini yanstmas asndan byk eksiklikleri olduu kesindir. Bu model esasnda
75

Radikal Demokrasi

parlamenter sistemin zayflklarn kapatan dzeyde kalmaktadr. Bu sistemde hala esas olan, yine de daha nceki parlamenter sistemin kurumlar ve onun karar gcdr. Sistemin esasn belirleyen ve yn veren yine bu kurumlardr. Tabii ki demokrasi tarihi asndan bir gelimeyi ifade etmektedir. nk sivil toplumlar her gn aklamalaryla, yryleriyle siyasete mdahale ediyor, parlamentonun ve yrtmenin alaca kararlar ve uygulamalar etkiliyor. nceden oy kullanlr, sonra drt yl daha beklenirdi. imdi artk drt yl beklemeden, halk sivil toplum rgtleri ve bask gruplaryla siyaseti etkileyerek tehlikeli gelimelerin nn almaya alyor. Kendi karlarn ve taleplerini gnlk olarak yanstma imkn buluyor. iler, sendikalar, kyller ve tm toplum gruplar gnlk olarak Benim hakkm udur diyerek siyaseti kendi karlar dorultusunda ynlendirmeye alyorlar. Sivil toplum rgtleri bylece ilevsel hale geldi ve giderek gelime yaygnlamaya balad. Sivil toplum rgtleri ilk nce kinci Dnya Savann yaratt byk insan kayplar ve evre tahribat nedeniyle bar gruplar, evrecilik ve kadn hareketleri olarak geliti. Tabii ki daha nce ii sendikalar ve kooperatifler gibi birok sivil toplum rgt de vard. Ancak parlamenter sistemin eksikliklerini ve yaratt olumsuzluklar giderecek gerek anlamda demokratik katlmc bir anlay esas olarak kinci Dnya Sava sonras ortaya kt. Sz konusu sivil toplum rgtleri bir daha sava olmamas ve barn dnyada hkim olmas iin aktif biimde siyasal yaama katlmaya baladlar. Atom bombas gibi evreyi de yok eden kitle imha silahlarnn kullanmn en byk insanlk suu gren bir bilinci toplumlarda yaymaya altlar. Dier taraftan da kadn rgtlerinin geliimi ve aktivitesinde art oldu. Kadnlar savata ana ve e olarak ok ac ekiyorlar. te yandan mevcut siyaset ve toplum erkek egemenlikli bir niteliktedir. Kadnn hakk ve hukukundan sz edilse de, toplumsal cinsiyetilik altnda bunlar fazla anlam tamamaktadr. Her trl kurum erkek egemenlikli genlerle olumu durumdadr. Dolaysyla erkek egemenlikli sistem ve siyasete kar kadn hareketleri mcadeleyi daha da ykseltmeye balyorlar. Savaa yol aan zihniyetin eril zihniyet olduu kinci Dnya Savayla daha da anlald. Bu nedenle kadnlar hem toplumun
76

Mustafa Karasu

demokratiklemesi, hem de bar asndan erkek egemenlikli sisteme baml olmaktan kmak istiyorlar. nk erkee ve erkek egemenlikli sisteme baml olmann, erkek zihniyetinin yaratt ar sorunlarn altnda ezilmeyi ve sefaleti getirdii tarihsel sre iinde iyice kantlanmtr. kinci Dnya Sava sonras kapitalist sistemin sadece kurumlar deil, ulus-devlet anlay, farkl uluslar ve kltrlere yaklam, kadna yaklam, ulus devlet ve iktidarnn yaratt sonular felsefi, ideolojik ve teorik olarak da sorgulanmaya baland. Kapitalizmin modernist anlaynn an ihtiyalarna cevap vermediini ve nemli sorunlar yarattn syleyen deerlendirmeler, zmlemeler ve eletiriler gelimeye balad. Sistemin bu noktalarda dzeltilmesini ve daha demokratik ve zgrlk hale getirilmesini isteyen ve postmodernizm denilen dnce akm da kapitalist sistemin tkandnn kant olarak grlmelidir. Sisteme eletiri getiren bu dnce akm ve onun dnrleri, sistemin olumsuzluklar konusunda sistem kart glere de nemli dnce materyalleri sunmulardr. Bu dnce biimi sistemi birok konuda eletirse de, sistemin ufkunu aan bir dnce ve yeni bir toplumsal yaplanma gerei ortaya karamadndan, sistem ii yumuamay salayan bir karakterden teye gitmeyen bir gereklii ifade etmektedir. kinci Dnya Savandan sonra da dnya bar ve demokratik gelime asndan rahat bir sre yaamad. Kapitalist sistemin de, reel sosyalist sistemin de insanlk iin bir hayr getirmeyecei bu srete daha iyi anlald. Ksa sre iinde kapitalist sistem ve reel sosyalist sistem arasndaki souk sava halklarda ve toplumlarda bu iki sistem dnda araylar gelitirdi. O gne kadar halklarn zgrlk ve demokrasi zlemini oyalayan reel sosyalist sistemin etkisi giderek azalmaya, bu da toplumlarda yeni demokratik zgrlk araylarn ortaya kmasna yol at. Katlmc ve oulcu demokrasi erevesinde ortaya kan rgtlenmelerin de bu ynde her iki sistemi sorgulamalar geliti. 1968li yllara gelindiinde ortaya kan bu aray ve bilinlenmeye hem Batnn demokrasi anlay, hem de reel sosyalizmin uygulamalar cevap verecek durumdan ok uzakt. Kapitalist sisteme kar byk direniler ve protestolar geliirken, Sovyetler Birliinin sosyalist olmad, aksine brokratik baskc bir rejim olduu dncesi bata genlik hareketleri olmak zere
77

Radikal Demokrasi

demokratik ve sosyalist evrelerde fazlasyla tartld. Sovyetler Birlii iin kapitalist sistemi amayan revizyonist lke tanmlamas yapld. Hatta emperyalist olduunu syleyen gruplar da ortaya kt. Sovyetler Birlii ahsnda sosyalist sistemden beklenen demokrasi ve zgrlk zlemleri byk darbe yemitir. Sosyalizmin Sovyetlerdeki uygulannn demokrasi ve zgrlk getirmedii, onun da baskc ve smrc rejimlerin bir benzeri haline geldii grlerek kendisine kar tutumlar geliti. 1968 Hareketi, reel sosyalizmin zgrlk ve demokrasi zlemlerini boa karmas karsnda, halkn ve insanln demokrasi ve zgrlk zlemlerini sahiplenen bir hareket olarak tarih sahnesine kmtr. Kapitalist sistem zaten baskc ve smrc karakteriyle halklar karsnda tehir ve tecridi nemli oranda yaamtr. Genlik halkn btn umutlarn ve zlemlerini boa karan reel sosyalist sistem ile kapitalist sisteme kar demokrasiyi ve zgrl savunan bir isyan olmutur. 1968den sonra sivil toplum rgtlerinin daha da yaygnlatn ve farkllatn grmek mmkndr. 1968i demokrasi tarihi asndan yeni bir hamle olarak grmek gerekir. 1968 mevcut demokrasinin ve bu iddiadaki sistemlerin iflas ettiinin sadece Sovyetler Birliinde deil, Bat Avrupada da ilan edilmesidir. 1968 eylemlilikleri Fransadan balayarak tm Avrupa ve ABDye yaylmtr. nc Dnya denen birok lkede de genlik hareketleri ve devrimci eylemlilikler giderek artmtr. Sistem kart hareketler katlmc ve oulcu demokrasi anlayna ve farkllklarn demokratik bir kltr haline gelmesine nemli katkda bulunmulardr. Sovyetlerin dalmasndan sonra bu gelime daha da nemli boyutlara ulat. Sovyetler pratiinde grld gibi, demokratik olmayan rejimler zlyor. Ancak Sovyetlerin zlyle birlikte ABD ve Avrupada demokratik olduunu syleyen rejimlerin de fazlasyla demokrasi zrl olduu daha aka grlmeye baland. 1968 Devrimi Avrupa demokrasisi asndan da nemli bir sorgulamay beraberinde getirdi. Bu devrimin ne kadar yeterli ne kadar yetersiz olduunu sorgulamak ayr bir konudur. Ancak 1968le birlikte gerek demokrasilerin nasl olmas gerektii konusunda ideolojik ve felsefi tartmalar artt gibi, pratiin nasl gelitirilmesi gerektii konusunda da yeni anlaylarn ortaya kmasna zemin sundu. Bu tartmalar sonucunda sivil
78

Mustafa Karasu

toplum rgtlerinin yannda dorudan demokrasinin tartld, halkn sadece sivil toplum rgtleriyle siyasete katlmas biiminde deil de halkn tabandan yaygn rgtlenecei ve siyasete demokratik damgasn vuraca bir demokratik sistemin gerekli olduu dncesi gelimeye balad. Tabandan rgtlenerek kurumlaan dorudan demokrasi gereklemeden sivil toplum rgtleriyle gerek demokrasiyi getirmenin mmkn olmad kapitalist lkelerde aka grlmekteydi. Sivil toplumun parlamenter sistem denilen st toplum demokrasisini yumuatmak ve biraz daha kabul edilir hale getirmekten baka bir etkisinin olmad anlalmtr. Buna paralel olarak, en nemlisi de merkezi sistemlerin halkn demokratik katlmn engelledii ve mevcut demokratik anlaylarn demokratik ihtiyalara cevap vermedii dncesiyle merkezci devlet ve siyaset anlay ve ynetiminin yerine, yerel ynetimler ve yerel siyaset anlay geliti. Birok yetkinin, ynetme yetkisinin yerel ynetimlere devredildii bir demokratik anlay ortaya kt. Bu da demokrasinin gelimesi asndan nemli sonular yaratacak bir gelime olarak demokrasi tarihi iindeki yerini ald. Demokrasi Avrupadaki gelime tarihinde grld gibi daha ok toplumun kendini tabandan rgtlemesi olarak deil de, esas olarak kraln ve devletin yetkilerinin snrlandrlmas olarak anlalmtr. Bu tanmn da demokrasi ve demokrasi tarihi asndan bir anlam vardr. Ancak yetersizlii bizzat Avrupa pratiinde ortaya kmtr. Bunun sonucunda sadece hukuki ve sosyal eitlikle siyasal haklarn demokrasinin geliimi asndan yeterli olmad, bir de siyasal olarak yetkilerin, sosyal, ekonomik ve kltrel faaliyetlerin yerel dzeylere datlmas, somut olarak da belediyelere nemli yetkilerin braklmas demokratik geliimde nemli bir adm olarak birok alanda uygulanma imkn bulmaya balamtr. Yerel ynetimler dorudan demokrasiye daha yakn oluyor. Halkn katlm yalnzca sivil rgtler tarafndan, sivil toplum rgtleri tarafndan deil, btn halkn kendi sokandaki, mahallesindeki ve ait olduu ehirdeki sorunlara dorudan katld bir demokrasi anlay ortaya kyor. te Porto Allegre deneyimi bu zihniyet temelinde geliiyor. Devlete bal yurttalk bilinci demokrasi asndan yetersiz grlyor. Bireyin sorunlara yabanclamad, kent sorunlaryla ilgilendii kentlik bilinci
79

Radikal Demokrasi

kavram gelitiriliyor. Bylece kentlilik bilinciyle edilgen olmaktan kp ehrin sorunlarna aktif katlan zgr yurtta tanm yaplyor. Bunun sonucunda iradesini aktif ve bilinli olarak ortaya koyan birey geliiyor. Bu durum hem bireyin hem de toplumun demokratik bilincinin gelimesinde nemli rol oynuyor. nderliin ortaya koyduu konfederalizmde yerel ynetim anlay daha da gelitirilmitir. nder Aponun ortaya koyduu demokratik konfederalizm demokratiklemeyi daha da derinletirecei gibi, yerel ynetimleri sadece belediyecilikten karp, btn toplumu demokratik ynetim tarz ve zihniyetine kavuturmas asndan nemli bir ileve kavuturulacaktr. Porto Allegre deneyiminden te bir zgr ve demokratik belediyecilie ulalacak; sadece belediyeye yaplan hizmetlerin toplumun ihtiyalar temelinde olmasn salayan katlmc belediyeciliin tesin bir demokratik yaplanma gerekletirilecektir. Sadece hizmetin doru olmasyla yetinilmeyecek, toplumun en yaygn demokratik rgtlenmesi ve demokratik bilince kavumas konusunda da sorumluluk duyan bir belediyecilik anlay yerleecektir. Ev ev, sokak sokak rgtlenmemi insan braklmayacaktr. Bu rgtlenme temelinde sadece belediyecilik snrlarndaki ilere deil, toplumun tm dier faaliyetlerine katlacak ve bu faaliyetlerin znesi olacak rgtlenmi bir demokratik toplum gerei ortaya kacaktr. Yerel ynetimler bir ehrin demokratiklemesinde ve demokratik ynetiminde nemli bir rol oynama kapasitesine sahiptirler. Ancak doru bir demokratik zihniyete kavumadklar taktirde yerellik ya da yerel ovenizm denen dar yaklamlar da ortaya kabilmektedir. Nitekim bu yerel ynetimler ou zaman kendi alanlaryla snrl kald gibi, krsal alandan kopuk bir ynetim anlayyla darlamakta ve oynamas gereken roln ok gerisine dmektedir. Byk veya kk birbirine yakn belediyeler, kasabalar ve kylerin demokratik konfederalizm biiminde rgtlenmesi salanrsa, hem yerel ynetim anlay ve demokratik zihniyet daha da geliir, hem de yerel ynetimlerin ve demokratik glerin birbirine destek verdii bir sistem ortaya kar. Zaten demokratik konfederalizm btn toplumun yerelden balayarak demokratik biimde rgtlendii ve konfederal biimde glerini birletirdii bir sistemdir. Bu sistemde hem
80

Mustafa Karasu

yerel zgnlkler korunuyor, hem de yerellerin gleri birletirilmi oluyor. rnein sadece Diyarbakr lekli demokratik yerel ynetim anlay toplumun demokratik ynetimi asndan yetersiz kalr. Eer merkezi mevcut ynetimlere alternatif bir ynetim anlay ve demokratik zihniyet gelitirilecekse, halk kendini yereldeki demokratik rgtlenme ve pratiklerle snrl tutamaz. Yerel zgnlkleri ve iradesi ortadan kalkmadan, Diyarbakrn Bingl ya da Urfayla ilikilerini sklatracak ve demokratik ynetimlerle belli konularda sorumluluk ve g birlemesini salayacak bir yerel ynetim anlay, demokratik konfederal sistemde demokrasinin derinlemesi asndan gelitirilmesi gereken bir anlay ve uygulama olmaldr. Tabii ki demokratik konfederalizm sadece yerel ynetimlerle kurumlaacak bir sistem deildir. Ancak yerel ynetimler doru bir demokratik anlay iinde olur ve kendilerini darlatrmazlarsa, tm lkede genel anlamda kurumlaacak demokratik konfederal sisteme nemli katkda bulunabilirler. Demokratik konfederal sistemin demokratiklemesinin derinlemesinde byk rol oynarlar. Konfederal demokratik sistemin kapsaml biimde tartlmas ve zgn uygulanmasnn gereklemesi iin kyler ve sokaklardan balayarak youn bir abann gsterilmesi gerekmektedir. Demokratik konfederalizm dorudan demokrasiye giditir. Bir temsili parlamenter demokrasi, bir de dorudan demokrasi vardr. Yerel ynetimler dorudan demokrasiye biraz daha yakndr. Sivil toplum rgtlerine, yani nc alana dayanan oulcu ve katlmc demokrasi anlay ya da bunu ifade eden kurumlar tek bana bir demokratik sistem oluturmamaktadr. Bunlar ya parlamenter sistemin parasdrlar, onu tamamlarlar ya da dorudan demokrasinin tamamlaycs olan demokratik kurumlardr. Tarihsel olarak parlamenter demokratik sistemin yetersiz kald anlalnca devreye giren ve bu sistemin eksikliklerini tamamlayan bir demokrasi anlaydr. Hala egemen sistemin hkim olduu temsili parlamenter sistemlerde, esas olarak egemen snflara ve onlarn sistemine hizmet etmektedir. Ancak temsili demokrasinin olumsuzluklarn giderme ve toplumun sesinin biraz daha siyasete yansmas asndan tabii ki olumlu bir gelime olarak grlmelidir. Bu ynyle temsili parlamenter demokrasiyle dorudan demokrasi arasnda bir gei
81

Radikal Demokrasi

aamas olarak grmek gerekir. Esas olarak da dorudan demokraside rollerini oynayacaklardr. Dorudan demokratik sistemde nc alan dediimiz sivil toplum rgtleri dorudan demokrasiyi derinletirecek, zenginletirecek ve yaygnlatracak bir rol stleneceklerdir. Bunlar parlamenter sistemle dorudan demokrasi arasndaki bir gei aamas olarak grmek gerekiyor. Halkn kendini ynettii ve gerek demokrasinin olduu demokrasiyse dorudan demokrasidir. Buna tam demokrasi ya da demokratik komnal toplumun yaamsallat demokrasi diyebiliriz. Dolaysyla bizim esas hedef almamz gereken, gerek demokrasinin yerletii dorudan demokrasi olmaldr. Temsili demokrasi de, nc alan dediimiz sivil toplum rgtlerinin var olduu katlmc ve oulcu demokrasi de demokrasinin tam uyguland bir sistem deildir. Tam demokrasinin gereklemesi iin dorudan demokrasinin kurumlamas gerekir. Tabii ki dorudan demokrasiyle sivil toplum rgtleri i ie gelierek demokrasiyi yaygnlatrp derinletireceklerdir. Bugn bir demokratikleme sreci yayoruz. Demokrasinin ilkeleri zaten giderek derinleiyor. Eskiden sadece oy kullanma demokratik katlmd. imdi yle deildir. Demokratik katlm farkl kltrlerin kabul edilmesi, farkl toplumsal kesimlerin kabul edilmesidir. Farkllklarn sisteme katlmas yetmez; farkl kimliklerin farkllnn kabul edildii ve bundan kaynaklanan haklarnn kullanld sistemler gerek demokrasinin yerlemesinin en temel zellii olarak grlmelidir. Farkl kimlikleri tanyan ve kendilerine sayg duyan bir zihniyet devrimi yaanmadan, demokratiklemeyi tam salamak mmkn deildir. Buna demokrasinin salkl gelimesi iin bireylerin ve toplumlarn birbirine empati gstermesi denilmektedir. nk gemite baz demokratik admlar vard, ama farkl kltrel deerlere fazla sayg yoktu. Bu da demokratiklemeyi sakat brakmaktayd. Bugn demokratiklemede evre de nemli bir deerdir. nk doa zerindeki egemenlik anlay egemenlikli zihniyetleri besledii gibi, egemenliki zihniyetin de toplumun doayla ban kesmesi ve yabanclamas sonucu demokratikleme gelimemektedir. Bu adan toplumsal ekolojik zihniyet demokrasinin olmazsa olmaz haline gelmitir. En nemlisi de demokrasinin derinlemesi ve kapsamllamas asndan kadn zgrl ve kadnn katlm
82

Mustafa Karasu

belirleyici hale gelmitir. Artk kadn zgrl demokrasinin olmazsa olmaz durumundadr. Gerek demokrasinin yaanmasnda kadnn rol her geen gn artmaktadr. Kadn zgrl ve demokratiklemedeki ncl demokrasinin hem yenilmezlii hem de en derin halidir. Demokratik komnal deerlerin geriletilmesiyle kadnn geriletilmesi ayn srece tekabl eder. Komnal demokratik deerlerin ne karlmas ve ona dayanmann yannda, kadn ne karma ve kadn zgrlnn gereklemesiyle tam demokrasinin gereklemesi arasnda dorudan ba vardr. Kadn zgrlnn gelimesi ve toplumda baat rol oynar hale gelmesi hiyerarik ve devleti toplumu tmden silip tam demokrasiyi ortaya karmak asndan gerekli ve zorunlu bir sretir. Bir daha vurgulamalyz ki, demokrasi tarihi iinde neolitik toplumdan bugne tanan komnal demokratik deerler ok nemli rol oynuyor, oynayacaktr. Bu dikkate alnmadan, sadece iiye veya tepki gruplarna dayanan bir demokrasi kurulamaz. Bu adan komnal demokratik deerler esas alndnda ve bunlarn demokratiklemedeki tarihsel rol iyi kavrandnda gerek demokrasi kurulabilecektir. Toplumsalln datlmasyla demokratik deerler zayfladysa, o zaman toplumsalln yaratlmasyla birlikte demokratikleme yaanacaktr. Bu adan sadece bir snfa dayanan demokrasi anlaylar yanltr. Esas alnmas gereken, toplumsallktan kar olan ve tarihsel olarak toplumsall datan devlete kar olan devlet d kalm tm topluluklar demokratik sistemin kurucu aktrleri olarak deerlendirmek gerekir. Toplumsal paralanmlk yaratan her snfsal ya da bencil eilim, ayn zamanda demokrasi kart eilim olarak grlmelidir. Toplumsallk esas olarak inann varolma biimidir. Dolaysyla sadece ii ya da kyl deil, toplumsallktan kar olan, daha dorusu insan olarak yaamak isteyen herkes bu sistemin iine ekilebilir. Dar snf yaklamlarndan kldnda, devletten kar olmayan herkesin toplumsall da, demokratiklemeyi de benimseyeceini ve kurumsallamasnda yer alacan grmek gerekir. Demokrasinin tanmn, erevesini ve srecini byle deerlendirmek gerekir. Demokrasinin bu temel karakterlerine deindikten sonra, tam demokrasiye ulamamzda esas alacamz dorudan demokrasinin bugn nasl kurumlaacan da ana hatlaryla
83

Radikal Demokrasi

ortaya koyarak demokrasinin ksa tarihini tamamlamamz gerekmektedir. Tanmnda da grld gibi, demokrasi halkn kendi kendini ynetmesidir. Neolitik toplumda ortaya kan ve dorudan demokrasinin ilk biimi olan komnal demokratik yaam temelinde tanmlarsak, dorudan demokrasiyi halkn ve toplumun demokratik kurumlamas ve yaam biimi olarak da deerlendirebiliriz. Dorudan demokrasiyi artk bugn sadece araya temsilci koymadan oy vermek ve kararlara katlmak olarak anlamak yetersiz kalr. Bu yntemleri ve kurumlamalar dorudan demokrasiyi glendiren olgular olarak deerlendirebiliriz. Ancak bu kurumlama ve demokratik katlm dorudan demokrasiyi ortaya karmaz ve bir yaam biimi haline getirmez. zellikle egemen snflarn toplumlar nasl bask altnda tuttuu, halk g olmaktan kararak demokratik olmayan sistemler kurduu dikkate alnrsa, gerek demokrasinin ancak halkn tm toplumsal kesimlerinin tabandan rgtlenerek kendilerini demokratik irade ve g yapmalaryla mmkn olduu grlr. Dorudan demokrasi konusunda birok deneyim yaanm, bu konuda birok tartma da yaplmtr. Ancak yaanan deneyimlerden kan sonu, dorudan demokrasinin en iyi biimde kurulaca sistem demokratik konfederalizmin esas alnd demokratik kurumlama olduudur. Derin ve radikal demokrasiyi de ifade eden demokratik konfederalizmin anlalmas iin nder Apo tespih rneini vermi; tespihlerin ilk nce ipe dizilmesi, sonra bana imame taklmas olarak deerlendirmitir. Demokratik konfederalizm demokratik kurumlamada byle bir model olduu gibi, ayn zamanda ierii de belirleyen bir karaktere sahiptir. Demokratik konfederalizm esas olarak da toplumun tabandan demokratik temelde rgtlenerek konfederal temelde bir araya gelmesini ifade eder. Demokratik konfederalizm drt temel lekte kendini rgtlemeye kavuturur. Birincisi, yerel yani mekn leinde; ikincisi, sosyal kesimler leinde; ncs, kltrel lekte rgtlenmeler; drdncs ise, her yerde ihtiyaca gre rgtlenecek sivil toplum rgtlenmeleridir. Tabii tm dier rgtlenmeler de esas olarak sivil toplum rgtlenmeleridir. Biz burada sivil toplum rgtlenmesinden sz ederken bir ihtiya
84

Mustafa Karasu

temelinde rgtlenen ve nder Apo'nun nc alan dedii rgtsel birimlerden sz etmekteyiz. Bu drt zeminde demokratik temelde rgtlenmeyi ve bunlarn kendi zgnlklerini ve iradelerini koruyarak konfederal temelde bir araya gelmelerini demokratik konfederalizm olarak tanmlyoruz. Birincisi, ky ve mahallelerde (Tabii bugn mahalle kavram farkllamtr. Metropollerde yle mahalleler vardr ki, bir ehirden byktrler. Biz daha ok kk mahalleleri kastediyoruz) komn rgtlenmelerinin gerekletirilmesidir. Bunlar ayn zamanda o birimlerin ekonomik, sosyal ve kltrel faaliyetlerini rgtler ve retirler. Tabii zsavunma da bu komnlerin doal rgtlenme grevleridir. Her ky ve mahalle hem demokratik iradesini ortaya karmak, hem de ekonomik, sosyal ve kltrel potansiyellerini aa karp ihtiyalarn karlamak iin bu komnleri oluturur. Bu komnler kendi leklerinde kooperatifler de kurarlar. Mahalle ve ky komnleri meclis roln grd gibi, kendi iinden pratik ilerle ilgili grevlendirmeler de yapar. Bunlar kendi i ileyilerinde tam demokratiktirler. Demokratik ilkelere uyan ve komn toplumsall iine giren her birey ve kesim bu komnlerde yer alr. Her kasabadaki mahalle ve ky komnleri kendi zgnlklerini ve iradelerini koruyarak, konfederal temelde dier komnlerle birlikte demokratik konfederal bir kurumlama gerekletirirler. Bylece kasaba konfederalizmleri ortaya kar. Bu konfederalizmi oluturan birimlerin temsilcilerinden oluan bir meclis ortaya kar. Bu meclis ky ve mahalleyi aan konularda kararlar alr ve bu kararlar meclis iinden kan bir koordinasyonla pratikletirir. Bu konfederalizm de kendi leinde ihtiya duyulan ekonomik, sosyal ve kltrel rgtlenmelerini kurumlatrr. Her kasaba konfederalizmi kendi zgnln ve iradesini koruyarak, dier kasaba konfederalizmleri ile bir araya gelip il konfederalizmlerini oluturur. Kasaba demokratik konfederalizm temsilcilerinden oluan bir il meclisi kurulur. Buradaki kararlara uyacak bir koordinasyon da meclisin iinden kar. Bu meclis ve koordinasyon kasabay aan, ortak yaplmas gereken ilerde iradeyi temsil eden ve sorumluluk stlenen kurumlardr. Bu il
85

Radikal Demokrasi

genel konfederasyonlarna sivil toplum rgtleri de katlr, temsilcilerini meclise gnderir. Bu il genel (il merkezi ve kasabalar iine alan) konfederasyonlar da ayn yntemle bir araya gelerek blgesel demokratik konfederal sistemlerini kurarlar. rnein Botan blgesi, Serhat blgesi, Amed blgesi, Dersim blgesi gibi. Hatta kasaba konfederalizmleri ve il merkezi (Sadece Van ve Diyarbakr merkezini kastediyoruz) konfederalizmleri il genelinde bir konfederalizm oluturmadan, kendi aralarnda konfederal temelde bir araya gelerek blgesel demokratik konfederalizmi de oluturabilirler. Blgesel demokratik konfederalizm bu iki biimde de oluabilir. Hangisi hem demokratikleme hem ilevsel olma asndan olumlu olacaksa o tercih edilebilir. Blgesel konfederalizmlerde sivil toplum rgtleri de yer alr ve onlarn da temsilcileri blgesel meclislerde yerini alr. Blgesel demokratik konfederalizmler de kendi aralarnda konfederal temelde bir araya gelerek Krdistan Konfederalizmini olutururlar. Bu konfederalizmler oluturulurken demokratik iliki esas alnr. Yerel konfederalizmlerin zgnlkleri ve iradeleri korunur. Konfederalizm halkn g olmasn salayan bu konfederalizmlerdeki esas mantk merkeziyetilii nlemektir. nk merkeziyetilik iktidarc ve devleti eilimleri ortaya karan ve demokrasiyi ldren bir karaktere sahiptir. Blgesel konfederalizmin temsilcilerinden meydana gelen bir genel halk kongresi oluur. Bunun iinde de btn Krdistan Demokratik Konfederalizmini koordine eden bir genel koordinasyon (genel bir ynetim) karlr. Bu meclis ve koordinasyon dier meclislerin ve konfederasyonlarn iradesini krmayan, esas olarak da yereli aan genel konularda karar ve yrtme gc olan bir alma iinde olur. Meclislere, kooperatiflere, komnlere ve akademilere seilen bireyler ve koordinasyonlar iyi almadklar taktirde derhal grevden alnrlar. Demokratik konfederal sistemde halkn temsilcilerini derhal geri ekme hakk vardr. Parlamenter sistemlerde olduu gibi, biz drt yllna ya da iki yllna seildik diyerek sonuna kadar orada kalamazlar. Sivil toplum rgtleri Krdistan genel konfederalizmi iinde yer alr ve meclislerde temsilini bulur.
86

Mustafa Karasu

Yerel ve mekn leinde byle bir demokratik konfederal sistem oluturulur. Ancak toplumun demokratiklemesi iin sadece yerelde komn, meclis, kooperatifler ve akademiler biiminde rgtlenmek yetmez. Bunlara dayal olarak yerelden balayp genelde demokratik bir konfederal sistem kurmak nemlidir. Sistemin temelini ve omurgasn bu rgtlenmeleri oluturur. Ancak tam demokratikleme ve toplumun tm gcnn aa kmas asndan sosyal ve kltrel rgtlenmeler nemlidir. htiyaca gre rgtlenmi sivil toplum rgtleri de demokratik konfederal sistemi zenginletiren ve derinletiren bir karakter tarlar. Demokratik konfederalizmde ikinci rgtlenme sosyal rgtlenmelerdir. Kadn, genlik, emekiler, salk ve eitim kurumlar yerellerde kendilerini demokratik biimde rgtlerler. Bu rgtlenmeleriyle kasaba, il ve blgelerde kurulan demokratik konfederal rgtlenmeler biiminde kendi zgn demokratik konfederal sistemlerini kurarlar. Bunlara kadn, genlik, emeki konfederalizmleri diyebiliriz. Bu demokratik sosyal rgtlenmeler ayrca kylerde ve mahallelerde, komnlerde, kasaba, ehir, blge ve genel konfederal rgtlenmeler iinde de zgnlkleriyle yer alarak genel almalara katlrlar. Tabii bunlar komnden balayarak genel demokratik konfederalizme kadar sistemin genel almalarna katlrlar; genel faaliyet iinde yer alrlar. Ancak zgn sorunlar asndan kendilerini rgtlemeleri genel demokratik konfederalizmi zayflatan deil, aksine derinletiren ve glendiren rol oynar. Demokratik konfederalizmin nc rgtlenme zemini ise kltrel rgtlenmelerdir. Gemite ounluk kltr iinde eriyerek yok olmaya yz tutan etnik ve dinsel topluluklarn kendilerini rgtlemeleri demokratiklemenin olmazsa olmaz koulu olarak grlmelidir. Alevilerin, zidilerin, Sryanilerin, iilerin, Araplarn, Trkmenlerin, Terekemelerin kendi demokratik rgtlenmelerini yaratmalar, bu temelde yerel ve genel konfederal sistem iinde kendi zgnlklerini koruyarak yer almalar ve kendi taleplerini buralarda yanstmalar demokratiklemenin zenginlemesi ve tam gereklemesi asndan arttr. Drdnc temel rgtlenmeler ise sivil toplum rgtlenmeleridir. Bunlar ihtiyaca gre eitli biimde
87

Radikal Demokrasi

kurulurlar. Gnmzde sadece genel demokratik rgtlenmeler ve zgn sosyal almalarla toplumun ihtiyalarna cevap verilemez. Ekonomik, sosyal ve kltrel faaliyetlerin kapsamllamasyla birlikte ihtiyalar ve sorunlar da farkllam bulunmaktadr. Dolaysyla zgn ve ihtiyaca gre rgtlenmi sivil toplum rgtleri ortaya kmadan, demokrasiyi kapsamllatrmak ve toplumun iradesinin tmyle yansd bir sistem kurmak mmkn deildir. te yandan bu tr sivil toplum rgtlenmeleri konularnda daha hkim, uzman ve duyarl olduklarndan, bu ilgi alanlarnn daha iyi rgtlendirilmesi ve sonu alnabilmesi asndan ok nemli roller oynarlar. Sivil toplum rgtleri olmadan siyasal, sosyal ve kltrel yaamn ayrntlar ve gzellikleri tmyle aa karlamaz. Dolaysyla sivil toplum rgtleri tm bu toplumsal alanlardaki faaliyetin ve yaamn kalitelilemesi asndan nemli roller oynayacaklardr. Sivil toplum rgtleri kendi bana bir demokratik sistem oluturmazlar. Dorudan demokrasi olarak adlandrdmz demokratik konfederalizmde sivil toplum rgtleri bu sistemin yetersizliklerini ve eksikliklerini tamamlayan ok nemli grevler yerine getirirler. Sivil toplum rgtleri olmadan da gerek demokratikleme salanamaz. Grld gibi sivil toplum rgtleri tamamlayc kurumlardr. Temsili parlamenter demokratik sistemlerin zayflklar ve eksiklikleri bugn sivil toplum rgtleri tarafndan giderilmektedir. Bu adan temsili sistemler iin de sivil toplum rgtleri nemlidir. Sivil toplum rgtleri hangi demokratik sistemin parasysa ona hizmet ederler, onun tamamlaycs olurlar. Bu adan bugn Trkiye'de ve Krdistan'da birok sivil toplum rgt vardr. Eer bunlar dorudan demokrasinin paras ve tamamlaycs haline getirilmezse, hkim sistemlerin yedei haline gelirler. Nitekim dorudan demokrasinin paras ve tamamlaycs olmayan sivil toplum rgtleri sistemin zihniyeti, rgt anlay, siyaseti ve yaamna hizmet etmektedirler. Demokratik konfederal sistemin bu temelde rgtlenmesi sadece sistemin ileyiinin demokratiklemesi anlamna gelmemektedir. Ayn zamanda kkl bir zihniyet deiimi ortaya karmaktadr. nderliimizin son savunmalarnda iledii ahlaki ve politik toplum da ancak byle bir rgtlenme modeliyle salanabilir.
88

Mustafa Karasu

Siyaset esas olarak toplumun ilerini yapmaktr. Toplumsall ve demokratik ilikileri korumak ve gelitirmektir. Bu adan siyaset kutsal bir itir. Ne var ki siyaset bugn dnyada en fazla itibar kaybeden bir kurumlama ve faaliyet haline gelmitir. Bunun nedeniyse devleti ve iktidarc sistemden kaynaklanan merkezi rgtlenme modelidir. Her ne kadar Batda sivil toplum rgtleri var olsa da, siyaset kurumunu esas olarak temsil eden kurumlar drt ylda bir seilen parlamentolar ve onlarn iinden kan hkmetler olduu iin, toplum bu merkezi ve toplumla srekli bir iliki iinde olmayan karakteri nedeniyle bu siyasal sisteme ve kurumlamalara yabanclam, bunlardan uzak durmutur. Bu aslnda esas olarak toplumun kendini ilgilendiren ilere de yabanclamas anlamna gelmektedir. Bunun da toplumun bilincinden psikolojisine kadar biro eyi olumsuz etkiledii aktr. Bu gereklik bugn birok siyasal ve sosyal sorunun da temel kaynadr. te yandan bugn ekonomik ve sosyal gelimeler, byyen ehirler merkezi siyasal kurumlar daha da anlamsz hale getirmitir. Ekonomik, sosyal ve kltrel sorunlar merkezden ynetilemeyecek kadar karmak hale gelmilerdir. Sistem bu gereini yerel ynetimlerin yetkilerini arttrarak gidermeye alsa da, sistemin esas merkezi ve devleti olduundan, sosyal, ekonomik ve kltrel sorunlarn zmn ve adil blmn salamak mmkn olmamaktadr. Demokratik konfederal rgtlenme sadece halk demokratik g ve irade yapmayacak, ayn zamanda tm bu siyasal, sosyal, toplumsal ve kltrel sorunlar giderecek bir demokratik kurumlamadr. rnein ehirlerde ayn apartmanda oturanlar bile birbirine yabanclamtr. yle ki, hem kendini en fazla ilgilendiren konulara hem de en yaknndaki insanlara yabanclaan bir toplumsal gerek ortaya kmtr. Kylerden ve mahallelerden balayarak kurumlaan demokratik rgtlenmeler bu insanlarn birbirine yabanclamasn ortadan kaldracaktr. Yrttkleri faaliyet tmn ilgilendirdiinden, ortak kaderleri birok konuda birleecektir. Bu da birbirlerine kar sevgi ve saygnn artt, birbirlerine ihtiya duyduu bir toplumsallk gerei ortaya karacaktr. Ky ve mahallesinin ekonomik ve sosyal yaamn
89

Radikal Demokrasi

ihtiyalaryla ilgilenen ve bu konuda retime geen birey ve topluluklarn kendine gveni artacak; bu da onlarn psikolojisinden almalarda verimlilie kadar yaamn etkileyecektir. Bir taraftan toplumsallk ve bu toplumsallk iinde evresine kar sorumluluk geliirken, dier yandan ekonomik, sosyal, kltrel ve tm alma alanlarnda bilinci gelierek politikleen bir toplum ve birey gerei ortaya kacaktr. Yerellerde ekonomik, sosyal ve kltrel almalarda kendini katma ve dncesini ortaya koymann getirdii bilinlenme, giderek blgesel konfederalizmi alanlarda olduu gibi tm lke faaliyetleri konusunda da siyasal bilince ulaarak politiklemi bir toplum gereklii geliecektir. Artk siyasete ve kendi sorunlarna yabanclaan deil, tm sorunlara ilgisi artan birey ve toplumsal yaam ortaya kacak; bu da sadece yaam komnal demokratik hale getirmeyecek, toplumsal dinamizmi ok yksek dzeye kararak ekonomik, sosyal ve kltrel yaamn gcn ve kalitesini arttracaktr. Merkezi siyaset ve rgtlenme modelleri her zaman belirli g odaklarnn hkimiyetiyle sonulanr. Tabana dayal demokratik konfederal rgtlenmeler ise hibir egemen g ya da siyasi, askeri, ekonomik g odaklar tarafndan ele geirilemez. Tabana dayal demokratik konfederal sistemde toplum zerinde egemenlerin hkimiyet kurmas sz konusu olamaz. Bu adan dorudan demokrasinin halkn g olmas ve irade olmas asndan mutlaka pratiklemesi gerekmektedir. nsanln ekonomik ve sosyal sorunlar da ancak byle zme kavuabilir. nsanln toplumsal ve demokratik yaam neolitik toplumla balamtr. nsan ancak bu zne dnerek gerekten insanlaabilir. Demokrasi tarihini, demokrasinin bir yaam biimi ve dorudan demokrasi olduu bu toplumsal yaam gncelletirmek ve adalatrmak, bugn ancak dorudan demokrasinin en demokratik ve en zengin biimi olan demokratik konfederalizmi kurmakla mmkndr. Demokratik konfederalizm btn kurumlaryla bir sistem haline geldiinde, insanlarn binlerce yllk zlemi de gereklemi olacaktr. Krdistan'da kurulacak demokratik konfederalizm btn blge halklarnca model alnarak Ortadou Demokratik Konfederalizmine ulalabilir. Btn halklar kendi demokratik konfederalizmlerini kurarak ve dier halklarn demokratik
90

Mustafa Karasu

konfederalist sistemleriyle demokratik konfederal temelde birleip Dnya Demokratik Konfederalizmini olutururlar. Bylece bugne kadar zgrlk ve demokrasi sava veren tm insanlarn zlemi de gereklemi olur.

91

Radikal Demokrasi

TOPLUMUN DEMOKRATK RGTLENMES KONFEDERALZMLE DERNLER

nsanlama ile toplumsallama birbirinin varlk nedeni ve sonucudur. Toplumsallama eitli rgtlenme biimleriyle kendisini ifade eder. lk toplumsal rgtlenme biimi klandr. Klanlar bydke kabile denilen toplumsal form geliir. Tarm ve ky devrimini ifade eden ve neolitik dnem denilen toplumsal dzende hala kadnn etkisi belirleyicidir. Krt Halk nderinin gl ve kurnaz adam dedii askeri ef, din adam olan aman ve bilge, giderek ana-kadn dzeninde etkili olmaya balarlar. Ancak devletin var olmad, hiyerarinin egemenlik ve smr aracna dnmedii zamanlara kadar toplumun varolu biimi komnal ve demokratiktir. Daha sonra bu lnn etkinliinin kurumsal hale gelmesiyle birlikte devlet olumaya balar. Aa Mezopotamyadaki zigguratlar tarihe devletin dl yata olarak geerler. Komnal demokratik toplumsal yaamda skntlar ve ktlk dnemleri yaansa da, esas olarak ekonomik yeterlilik vardr. Birey ve toplum ekonomik ve sosyal yaamn toplumsall koruyup gelitirerek srdrr. lk balarda klan ve kabilelerde yaam ie dnktr. Bamsz niteler olarak yaanmaktadr. Gvenlik, ekonomik ve sosyal etkenlerle klanlar ve kabilelerin zamanla birlik ve dayanma iine girdikleri grlr. Kabileler giderek birleip airet toplumunu olutururlar. Airetler de benzer ihtiyalarla bir araya gelirler. Bu ilikilerde her kabile ya da airet kendi kimliini ve iradesini korur. Ortak kar ve ortaklaa yaplan ilerde ortak bir irade ortaya kar. Bu ortak irade bugnk derinlikte olmasa da, demokratik ierikte ve birinin dieri zerinde egemen olmad biimde gerekleir ve uygulamaya geer. Bu iliki biimi konfederasyon kavramyla ifade edilir. Eskiden yaanan olgulara bugnk zihniyetle yaklamak yanltr. nsanln ilk dnemlerinde bugnk gibi egemenlik anlay yoktu. Toplumlar devlet kendisini kurumlatrana kadar bamsz ve zgr yaam dnda baka bir yaam biimi bilmiyorlard. Hatta devletler toplumun arlkl olarak yaad krsal dnya iinde deniz ortasndaki adacklar gibiydi. Bu nedenle kurulan birlikler zgr ve eit nitelik tayacaktr. Bunlar demokratik ierii olan ve doal olarak konfederasyon niteliinde oluan birlikler biimindedir.
92

Zamanla hiyerari iinde yer alan rahip, askeri ef ve idari grevler alm bilge kiiler art-rne el koyan bir g haline gelirler. retim aralarnn geliimi ve gl adamn art-deere el koymasyla birlikte verimlilii yksek olan alanlarda smrye ve art-rne el koymaya dayal ekonomik faaliyetin rgtlendirilmesi ve arttrlmas, belirli alanlarda nfusun artmasna yol amtr. Smrnn ve egemenliin olmad krsal yaamdan smr ve iktidarn olutuu ehirlere gei yaplr. lk ehirler Aa Mezopotamyada ortaya kar. Smerlerin devlet olarak ortaya kt dnemde ehirler ilk nceleri bir konfederasyon ilikisi iindedir. Belirli ehirlerin gcn arttrmas ve dier ehirleri de kontrol altna almasyla birlikte, Aa Mezopotamya iktidarn merkeziletii ve smrnn younlat bir gelime seyri izler. ehir devletlerini aan bir devletlemeye ulalr. Smr ve basksn arttrma ve corafi olarak yaylma biimiyle kendisini byten devlete kar evredeki etnik topluluklarn direnii konfederal birlikler temelinde olur. evredeki etnisite hem kendi ilerindeki devletleme eilimine hem de dardan gelen egemen glere kar konfederal birliklerle kar koyar. Etnisite kendi iinde konfederal ilikiyi o dnemin ada bir biim olarak yaarken, etrafndaki dier halklarla da bu tr ilikiler iine girerek saldrgan devletlere kar direnir. Hititler Msrllara kar byle ayakta kalmtr. Krtlerin atalar olan Medler kendi ilerinde konfederal ilikiyi salayarak, etraflarndaki saldrgan glere kar karlar. lk devletler dnyamzn snrl bir alannda hkim olmulardr. Bunun dnda kalan alanlarda etnisite ve halklarn konfederal biim bata olmak zere eitli iliki ve ittifaklar iinde yaadklar gereini grrz. Bunlar devletler karsnda bu tr birliklerle kendilerini ayakta tutmaya almlardr. Snfl toplum uygarlna kar halklarn direnii ou zaman bu biimde srmtr. Halklarn devletlemeye ve devlet glerinin basksna kar alternatif oluum olarak gerekletirdikleri konfederalizmi tarihin her dneminde ve tm alanlarda grmek mmkndr. Buna karlk devletlerin bu organizasyonlar datp kendi merkezi iktidarlarnn denetimine sokmak istedikleri grlr. Dolaysyla konfederal birlik temelindeki bu mcadeleler bir ynyle zgrlk ve demokrasi mcadelesinin nemli bir aya olmutur.
93

Mustafa Karasu

Radikal Demokrasi

Konfederasyon, eit iliki kurmann ve bu temelde birlik oluturmann biimi olduundan, z itibaryla demokratik niteliklere sahiptir. Konfederal birimden sz ederken, bunun anlamnn baka birimlerle gevek ve zgr bir iliki kurmak olduunu anlamak gerekir. Dolaysyla bu iliki iine giren birimlerde de belirli dzeyde demokratik deerler bulunur. Konfederasyonun demokrasi ile ban ve uygulama biimlerini ortaya koymadan kavram daha anlalr klmak gerekir. Siyasal bilimde konfederasyon denilince, daha ok devletler aras kurulan gevek birlikleri anlalr. Esas olarak iki tip devletten sz edilir. Bunlardan birincisi niter devletler, dieri de birleik devletler ya da devlet topluluklardr. niter devletler daha ok tek bir egemenlik biimine dayanr. Yasama, yrtme ve yarg organlar tektir. Gnmzn niter devletlerinde bu devletlerin kendilerini tanmlad ulusal kimlik ne kar. Bu devletlerin bazlarnda zerk blgeler bulunsa da, bunlar sz konusu devletin niterliini deitirmez. nk bunlar egemenliin tekliini bozmamaktadr. nk bunlarn zerklikleri devletin temel yasama organ olan meclisler tarafndan yasalarla belirlenir ve bu meclisler tarafndan deiiklie uratlr. Bunlara ademimerkeziyeti niter devlet denir. niter devlet temel siyasal kararlarn merkezden alnd, egemenliin paralanmad bir devlet sistemidir. Uygulamada yerellere baz inisiyatifler verilmesi o devletin niter karakterini deitirmez. Devlet topluluklar ise, federasyon ve konfederasyonlar olarak uygulama alan bulurlar. Federal sistemde bireyler kendilerini ift kimlikli olarak tanmlar. Egemenlik niter devlet gibi tek deildir. Federe nitelerin de yasama, yrtme ve yarg organlar vardr. Federal organlarla federe organlar yetki paylamna gitmilerdir. Bu yetki paylam anayasa ile yaplmtr. Temel deiiklikler ne tek bana federal organlar ne de federe organlar tarafndan yaplabilir. Deiikliklerin anayasa tarafndan belirlenmi erevede ortaklaa yaplmas gerekir. Ancak bunun federal organlarn yetkisinin arlkl ve esas olduu bir sistem gerei olduu da aktr. Konfederasyonlarda ise niter devletler gibi ye lkelerin kimlii ve organlar esastr. Bireyler ve kurumlar sorunlarnn
94

tmn kendi devletleri iinde zerler. Konfederasyon federal devlet gibi kimlii olan bir oluum deildir. rnein bugnk Avrupa Birlii konfederasyon niteliinde olduundan bir devlet olarak grlemez. Ancak Almanya federasyon da olsa devlettir. Tabii ki Avrupa Birlii giderek konfederasyondan federasyon biimine doru evirilmektedir. Konfederasyonda ye devletleri zorlayan bir yaptrm gc yoktur. nk ye devletler bamsz devlet niteliini korurlar. ve d politika bakmdan iradelerini devretme sz konusu deildir. Sadece konsenssle kararlatrlm konularda konfederasyonun yetkileri vardr. Bunlar snrl yetkilerdir. Federasyonla konfederasyon arasndaki temel farklar yle sralayabiliriz: Konfederasyon uluslararas anlamayla kurulurken, federal devletler anayasa ile kurulur. Konfederasyona ye devletler istedikleri zaman birlikten ayrlabilirler. Federal devletlerde federe devletiklerin ayrlma hakk yoktur ya da bu hak ok zorlatrlmtr. Konfederasyonun d ilikilerde yetkileri snrldr. Federasyon ya da st devlet olan federal devlet her trl d ilikisinde serbesttir ve bu konuda esas iradedir. Konfederasyon kavram gnmzde ok kullanlan biimiyle egemen devletlerden oluan ve federal devletten daha gevek ilikilere dayanan devlet birliklerini anlatr. te yandan askeri ve ekonomik temelde kurulan ve konfederasyon olarak tanmlanacak rgtler de vardr. Dnya Ticaret rgt, NATO, Avrupa Birlii bunlara rnektir. Federasyonlar oluturan federe devletler veya eyaletler ile federal organlar arasnda yasal olarak eitlik vardr. Konfederasyonlarda ise ye devletler daha stndr. Esas yetkiler ve tasarruflar ortak organa deil, ye devletlere aittir. Gnmzde Belika gevek bir federasyondur. Konfederalizme doru kayan bir nitelii vardr. Avrupa Birlii ise mevcut haliyle konfederasyondur. Ancak giderek federasyon niteliine kavuma eilimi iindedir. Bazen konfederal siyasal iliki iindeki devletler federasyona, federasyon olan devletler ise konfederalizme eilim gsterirler. ABD konfederalizmden federalizme geen bir sre izlemitir. svire de tarih iinde benzer bir sre izlemitir. Kantonlar ABD'nin eyaletlerinden daha fazla bamsz olduundan, svireyi de konfederalizm ile federasyon aras bir siyasal biim olarak grebiliriz. Ne federasyonlar ne de konfederasyonlar tek biimlidir. Bir daha vurgulayalm: Federal devletler anayasayla ekillenmitir. Konfederasyon ise bamsz niteler arasndaki bir anlamayla
95

Mustafa Karasu

Radikal Demokrasi

olumutur. Belirttiimiz temel ayrm noktalar etrafnda farkl biimler alabilmektedir. Devletler arasnda kurulan konfederal iliki dnda baka konfederal rgtlenme modelleri de tarih iinde grlmtr. Tarihte konfederal biimlerin ilk rnekleri Ortadoudadr. Daha sonra Atina zgn bir biim olarak ortaya kar. Komnal demokratik deerlerin taycs etnisite ve halklarn kendilerini koruma biimi olan konfederal birlikler en fazla da Ortadouda grlrken, komnal demokratik deerleri tayan topluluklar Atinada konfederalizmle beslenerek, konfederalizmi oluturan birimler arasnda ve her birimin kendi iinde demokrasinin belirli dzeyde yaatld bir model ortaya kar. Atina Perslere ve Ispartaya kar mcadelesinde konfederasyonu oluturan birimlerin gl katlmyla baarl olabilmitir. Konfederasyon biiminde bir araya gelite var olan demokratik karakter iteki tiranc eilime olduu gibi, dtaki despotizme ve yaylmac glere kar da baar getirebilmitir. Bilindii gibi Atina demokrasisi sadece yurtta olarak ifade edilen toplumsal kesimlere aittir. st toplum demokrasisidir. Kleler ve en alttaki dier tabakalarn meclislere ve kararlara katlma hakk yoktur. Buna ramen dorudan demokrasinin rnekleri grlmektedir. Atina modeli temsili sistem ile dorudan demokrasi karmas olarak da grlebilir. Konfederasyonu oluturan nitelerin nfusu snrldr. Bu nedenle halkn bilinli katlm ve iradesini ortaya koyma imkn bulunmaktadr. O dnemde demokrasi tartmas yapan filozoflar, belirli bir nfusun stne kan ehirlerde yurttan iradesinin etkili olmayacan, yabanclama olacan ve yozlama yaanacan belirtmilerdir. O zamanlarda zaten en byk ehirlerin nfusu bile yz binlere ulamamtr. Bu filozoflarn dncesine gre, bugnk ehirler ve devletlerde gerek demokrasi uygulanamaz. Onlara gre on bin ya da yirmi binden byk ehirler toplum iradesini etkili klamayacandan, gerek demokrasinin yerleecei niteler olamaz. Sadece Atina konfederasyonu deil, Yunan yarmadas ve Ege sahasnda baka konfederasyonlar da vardr. Bunlar kabile ve airetlerin oluturduu konfederasyonlardr. Bunlarn ounda esas karar sahibi olarak bir halk meclisi olurdu. Ayrca asker ve brokratlarla bilge kiilerden oluan meclisler de grlrd. Isparta demokrasiyle idare edilen Atina konfederasyonunu kendi tiranlk rejimi iin tehlikeli grm ve ykmaya almtr.
96

Daha sonralar Avrupada birok konfederasyon grlr. Feodal dnem Avrupasnda Ortadou ve Asyadaki gibi merkezi iktidarlardan ok, arlkl olarak federasyon veya konfederasyon biiminde siyasi oluumlar grlr. Ortadou ve Asyada genel olarak daha merkezi feodal devletler grlse de, buralarda da yerel glere baz inisiyatifler tanyan federatif diyebileceimiz siyasal sistemler vardr. Hatta btn imparatorluklar ancak evre halklara belirli bir otonomi tandklar oranda var olmakta ve genilemektedir. Ortadounun kadim devletleri olan Persler, Sasaniler, Safaviler ve ran Seluklular da bir federasyon niteliindeydi. Belki bugnk federasyon gibi ilkeleri ve kurallar net belirlenmemiti. Ama hem kleci devleti hem de feodal devleti toplum sresince bu tr ilikilere rastlamaktayz. Tarihin ilk siyaset bilimi kitab olarak bilinen Nizam l Mlkn Siyasetnamesinde, sultana yaplan tavsiyeler iinde memurlar ve askerlerin farkl halklardan olmas devletin gvenlii, birlii ve gc iin gerekli grlmektedir. Yine tarihiler Persleri klasik an en demokratik devletleri iinde grrler. Sadece dier etnik topluluklarla ilikileri asndan deil, farkl inanlara hogr asndan da Persler rnek gsterilir. Feodal retim biimi klasik kapitalist dnemdeki gibi merkezilemeye ihtiya duymayan bir sosyoekonomik sistemdir. Kat bir ulus-devlet anlay hala yoktur. Meta ve sermaye ihrac gibi bir sorunu olmadndan, kylere ve kasabalara kadar hkim olma kaygs tamamaktadr. Dolaysyla feodal devletler arlkl olarak federal ya da evrenin otonom yaam iinde bulunduu devletlerdir. Hatta birok yerde beyliklerin ilikileri konfedere ilikiye denk dmektedir. Hemen vurgulamak gerekir ki, kapitalist sisteme kadar airet topluluklar ve halklar belirli dzeyde bamszlklarn korumakta, egemenlik altna girmeyi kabul etmemektedirler. Halklar ve etnik topluluklar komnal demokratik deerleri tayan bir yaam srdrrken, tahakkmc devlete kar da direnirler. Bu direni onlar ilerinde eit, demokratik ve zgr ilikiye zorlar. Feodal dnemde devletler etnik topluluklar egemenlik altna almak istediklerinde, bu topluluklar kendi aralarnda konfederasyon birlikleri oluturup merkezi otorite altna girmemek iin direnirler. Bunu Douda da, Batda da ska
97

Mustafa Karasu

Radikal Demokrasi

grmekteyiz. talya, svire, Almanya, spanya ve baka lkeler kapitalizmin tam hkimiyet kurmad dnemlerde konfederasyonlara ok fazla ahit olmulardr. Kuzey talya Konfederasyonu, Almanyada Ren Konfederasyonu, svirede Gri Birlik denen kanton etrafnda ekillenen federasyon ve spanyann Kastilyadaki komnarlar ve bu dnemde oluan siyasi ilikiler de konfederasyona denk gelir. Almanya ve talyann en ge merkezi ulus-devlet haline gelmelerinde eskiden yaanlan bu konfederasyonlarn da etkisi vardr. 1789 ncesi Fransas ve Parisinde de halk tabakalar ve tccarlarn iinde bulunduu kent genel meclisi bir konfederasyon meclisi gibidir. Krsal kesimdeki kyller de bu meclisle konfederal olarak tanmlanabilecek bir iliki iindedirler. Bu ilikiler konfederal modelin pratikteki uygulan biimleridir. Krsal kesim ou zaman devlet hkimiyetine kar direnmi ve belirli dzeyde bamszln koruyarak yaamak istemitir. Kapitalizmin iktidar ve ordu gcn daha da yetkinletirip zerk tm niteleri ezerek, bastrarak iradelerini krmalarna kadar ehirlerde ve krsal kesimde konfederal eilim hala gldr. Burada u soru akla gelebilir: Feodal dnemde ve kapitalizmin tam hkim olmad koullarda merkezilemeye kar direni gsterenler demokratik ve zgrlk bir eilim tamakta mdrlar? Konfederasyon tarz yaplanma veya devletler karsnda bamszln nemli dzeyde koruma tabii ki demokratik ve zgrlk nitelik tar. Zaten konfederasyon oluumlar bir ynyle de nitelerin eitliini ve iradesini dikkate aldndan demokratik karakter tar. Baz gerici direniler sz konusu olsa da, bu direniler ve ilikide esas olarak eitlie dayal bir biim oluturmak zgrlk demokratik nitelik tar. Da kar mcadele vermek, merkezi devlet haline gelmemi halklarn ve etnisitenin kendi iinde daha zgrlk ve demokratik olmasn da gerektirir. Eskiden sylendii gibi ehirlerin ve etnisitenin merkezi devlet otoritesine kar bamszlklarn korumas gerici deildir. Bu direnilerin bilimsel ve ekonomik gelimeyi engelledii varsaym da doru deildir. Bunlar ulus-devletler ve milliyetilikle halklar zerinde egemenlik ve smr dzeni kurmak isteyenlerin doru olmayan tezleridir. Ticaretin ve manifaktrel retimin ilk gelitii yerler, birok lkede merkezi hkmete mesafeli duran ve bamszlklarn nemli oranda
98

koruyan kentlerdir. Konfederasyon oluturan birimlerin gmrk vergilerini azaltma yoluna gitmeleri, merkezi devletlerin bu alanlara hkim olmasndan ncedir. Milliyetilik bayra ile kurulan ulusal devletler gmrk duvarlarn yksek tutarak, aslnda btnlkl bir ekonomik yapya ve ilikiye sahip corafyalar birbirinden koparmlardr. Feodalizme kar kyllerin isyan uzun sreden beri vardr. Rnesans, Reform ve daha sonra gelien devrimler yle denildii gibi burjuva devrimleri deildir; halklarn zgrlk ve demokrasi zlemi ve mcadelesinin despot, baskc ve smrc feodal dzene kar yeni bir zgrlk hamlesi ve ayaklanmalardr. sa ve Hristiyanlar smr ve baskya kar koymak gibi bir rolle ortaya ktlar. Ancak Hristiyanlk yz yl sonra kleci Romann ideolojisi haline getirildi. Feodalizme kar gelien ayaklanmalarda da durum ayndr. Dolaysyla zgrln ve kimliini korumak isteyen ehirler ve konfederasyon oluturan birimlerin merkezi devletlemeye kar direnileri, feodal beylerin merkezi devletle atmalarna benzer bir biimde deerlendirilemez. Aksine bu eilim insanln yaamnda srekli var olmu komnal demokratik deerlerin baskc, smrc ve egemenliki glere kar kma eilimidir. Bu eilim yalnz feodal dnemde ve kapitalizme kar direnite deil, tarih boyunca devleti sisteme kar gelien mcadelelerde kendini daha zgrlk duru olarak ortaya koymaya almtr. Belki sistemleri aamamtr, ama onlarda iselleerek ve onlar deitirerek bu deerleri tama roln oynamtr. te yandan feodal merkezi krallklara kar yerel prensler ve beylerin tm direnileri de yanl grlemez. Hatta bu direniler merkezi devletleri zayflattklar ve yerellerin kimliklerini koruduklar iin, doal olarak bir demokratik duru ve iliki biimi ortaya karrlar. 19. yzylda smr ve baskya kar ayaklanp ezilenlerin zgrlk yaamn pratikletirmek isteyen Paris Komn de konfederal bir yaplanma iindeydi. Komnler bir araya gelerek Paris Komnn oluturmutu. Bu temelde tamamen halk ve zgrlk bir ileyi ortaya kmt. Devletin merkezilemesi gerektii dncesinin gelimesi, kapitalizmin milliyeti ideoloji ile ortaya kt ulus-devlet zaman ile olmutur. Devletin merkezi olmas ve her hcreye nfuz etmesi insanlarn beynine ve yreine bir dini inan gibi yerletirilmitir. Milliyetilik kapitalizm ve ulus-devlet ann
99

Mustafa Karasu

Radikal Demokrasi

dinidir. Dolaysyla ulus-devletin almasn ya da konfederasyon olumasn bu dinle zehirlenmi insanlarn havsalas almamaktadr. Ancak kapitalizm imdi ulus-devletin almasn ve klmesini ortadan kalkmasn deil- ngryor. nk kar ulus-devletlerin almasndadr. Bunu ideolojik bir yaklam ve zgrlk eilimle deil, kar gerei yapyor. Ulus-devleti eletirmesi ve zgrlk vurgular yapmas, smrsn geniletip derinletirerek arttrmay hedefleyen bu karn gizlemek iindir. zgrlkler, smr ve baskya kar kanlar tabii ki emperyalist-kapitalist sistemin ulus-devleti amak istemesine alayacak deildir. Kald ki kapitalizmin bu eilimi yeni saylamaz. Tekelci kapitalizmin ve finans kapitalin baat hale geldii emperyalizm aamasyla birlikte bu eilim artarak ykselmitir. 20. yzyln banda enternasyonalist dnceyi savunarak ulusal deerleri ypratmakla sulannca, Lenin buna verdii karlkta, Bizleri sulamanza gerek yok, sizler ve tekelci kapitalizm uluslararas hale gelerek bunu bizzat yapmaktasnz cevabn vermitir. Dolaysyla dn olduu gibi bugn de devrimciler olaya farkl ynden bakarlar; onlar baz solcularn yapt gibi ulusal devleti korumay ulusal kurtuluuluk gibi grmezler. Bugn dogmatik solcularn milliyetilikle bulumas, ulus-devletin gerici rol oynamasn grememeleri nedeniyledir; ancak bir ulus-devletleri olursa var olacaklarn sanmalardr. Ulus-devleti varlk nedenleri olarak grmeleri, onlarn milliyeti zehirden ve kapitalizmin illzyonundan ne kadar etkilendiklerini gsterir. Ulus-devletin almas, mcadele iin yeni teorik yaklam, ara ve yntemlerin gerekli olduunu bize gsterir. Hatta sosyalistlerin etnernasyonalist dncelerinin daha fazla pratikleme imkn bulmasnn n almtr. Hatta bu hedefe artk enternasyonalizm demek bile yetersiz kalr. Ulus-st (surnational) bir mcadele dnemi balamtr. Artk uluslararas dayanmadan te, demokratik devrimci glerin yerel iradelerini koruyarak birlikteliklerini konfederal temelde daha da sklatran bir yaklam gerektiren bir mcadele dnemine girilmitir. Tabii ki nc Enternasyonal gibi merkezi olan, ama mcadele gc ortaya karmayan birliklerin tekrarlanmasnn bir faydas yoktur. Konfederalizm tarih iinde grlen iki biimiyle bugn kendisini dayatm bulunmaktadr. Bunlardan birincisi, toplumdaki farkl kesimlerin kendilerini rgtleyerek daha sonra
100

bir araya gelmelerini ifade eden konfederal rgtlenmeler; ikincisi ise, bamsz devlet ve devletiklerin bir araya gelerek oluturduklar devletleraras konfederasyondur. Bu eilimler giderek artmaktadr. Bu gelimeyi demokratik ve zgrlk mcadelenin sonucu ve gerei olarak grmek gerekir. te yandan bilimsel teknik devrimle ekonomik ve sosyal gelimeler de bu eilimi arttrmaktadr. Bazlarnn zihinleri bulandrarak bu gelimeleri esas olarak kapitalizmin postmodern aamasnn gerei biiminde yutturmaya almalarn deifre etmek gerekir. Kapitalizmin yeni aamas bu eilime objektif olarak zemin sunduu mddete deerlendirilebilecek konudur. Dolaysyla kapitalist sistemin objektif olarak bu eilimle tarihsel buluma noktalar olsa da, bu gelime esas olarak halklarn zgrlk mcadelelerinin ve demokratik eiliminin sonucudur. te yandan halklar ve topluluklarn sisteme kar mcadele ederek ona alternatif bir dnya sistemi ortaya karmalar da ancak byle bir eilimi gncelletirerek gerekletirilebilir. Konfederasyonun birinci biiminin devletler ve halklarn gevek iliki iinde siyasal oluuma gitmeleri olduunu grdk. kinci biimi ise, halklarn kendi ilerinde uygulamaya soktuklar demokratik konfederal ilikilerdir. Anlalmas iin Avrupadan iki rnek verelim. Bugnk Avrupa Birlii devletleraras konfederalizme, Paris Komn ve Atina ise halklarn kendi iindeki demokratik zgrlk yaplanmaya tekabl eden konfederalizme rnektir. Birinci konfederalizm ulus-devletlerin almasyla daha fazla gncel hale gelmi durumdadr. Emperyalizm zorlamasa bile, bilimsel teknik devrim halklar asndan da -belki paradoks olarak grebilir, ama yle deildir- emperyalist-kapitalist sistem karsnda daha fazla gl konuma gelmek iin byle organizasyonlar gerekli hale getirmi bulunmaktadr. nk ulus-devleti aan birlikler ekonomik, sosyal ve kltrel geliime daha fazla imkn verir niteliktedir. Zaten tarih iinde kapitalist dneme kadar siyasi snrlar bu kadar kat hale getiren, ekonomik, sosyal ve kltrel ilikilerin hareketliliini bu kadar snrlayan baka dnem yoktur. Tabii ki kapitalist dnemin aralar bu snrlar aan ve andran niteliktedir. Bu nedenle eskisinden daha fazla iliki ve hareketlilikten sz edilebilir. Ancak zihniyet olarak kapitalizm ncesi toplumlar ve devletlerin snrlarnn daha fazla geirgen nitelikte olduunu sylemek dorudur. Tabii tccarlar her zaman kendi pazarlarn oluturmak

Mustafa Karasu

101

Radikal Demokrasi

ve bakalarn kendi alanlarna sokmamak istemitlerdir. Bunun yannda krl uzak alanlara ticaret yapmak da tccarlarn genel eilimidir. Bu konuda tccarlar devletler ve g odaklarnn himayesi altnda olmulardr. Ancak zihniyet olarak hibir dnemde ulus devlet kadar kat brokratik ulusal duvarlarla karlalmamtr. Nasl ki Sovyetler Birliinde da kapal ve yksek duvarlarla evrili sistem tarihin ak ve gerekleri karsnda arz bir durum olduysa, benzer biimde tm ulusal devletler de tarih iinde arz bir konumdadr. Belirli bir etnisiteye dayanan devletler bile tarih iinde bu kadar dar grllk ve geirgenlii az olan bir konumda olmamlardr. Bugn Avrupa Birlii bata olmak zere birok oluumda gzlendii gibi ulus-devletlerden vazgeme yaanyor. Avrupa Birlii, Avrupa burjuvazisinin ABD karsnda ayakta kalmasnn da alternatifidir. Yakn zamanda Uzakdou ve Latin Amerikada da benzer eilimlerin artacan sylemek gerekir. Bilimselteknik devrim de, ihtiyalar da bunu gerektiriyor. Buna yalnzca burjuvazi deil, halklar da ihtiya duyuyor. Bylece halklarn ekonomik, sosyal ve kltrel geliimi nndeki suni duvarlar da yklm olacaktr. Kreselleen irketler ve kapitalizmin, yine rant sermayenin halklar iin yaratt ykmlar ve olumsuzluklar nedeniyle ulusal devletlerin almasna kar kmak yanltr. Bu tutum ngilterede artist hareketin kapitalizmin getirdii aclarn suunu makinelerde grp saldrmas gibi bir ey olur ki, bunun da halklar ve ezilenler iin bir yarar getirmeyecei aktr. Mcadelenin teorik ve pratik aralarn gelitirmeyenler ve mcadele gc gsteremeyenler byle davranabilirler. Ancak olumsuzluklar amak isteyen devrimciler ve demokratlar gereklerden kamazlar, onlarla etkili mcadele eder bir pozisyon tutturmaya alrlar. Bak as gereki, tarihi ve bugn okur biimde olursa, gelecei halklarn karna etkilemek ve ynlendirmek mmkn olur. Bu erevede ulus-devletlerin almasn ve konfederal eilimlerin gelimesini olumlu grmek gerekir. Bylelikle tarihin en zehirli ve insanla ac veren ideolojisi olan milliyeti ideoloji zayflar. Milliyetilik demokrasinin en temel elerinden biri olan tekini anlamaya, onunla eit ve yan yana bulunmaya kar en kt bir saldr olmutur. nsanln varoluuyla birlikte oluturduu ve bugne kadar belirli dzeyde tad komnal demokratik deerler, merkezi ulus-devlet ve onun ideolojik silah olan milliyetiliin ar saldrlar altnda kalmtr.
102

Ulus-devletlerin anarak baka uluslarn devlet organizmalaryla konfederal srece girmeleri yalnz da kar deil, ierde de demokratik, eitliki ve zgrlk eilimlere ivme kazandracak bir etkide bulunur. zellikle milliyetiliin komu halklar birbirine drmesi sona ererek, yeni bir zihniyetin gelimesi hzlanr. Bu tr oluumlar demokratik uluslamay glendirecek eitli toplumsal kesimlerin kendi aralarnda demokratik konfederal sistem kurarak devletlere alternatif yaam devlet + demokrasi diyebileceimiz bir sistem oluumuna yol aabilirler. Toplumsal kesimlerin oluturduu demokratik konfederalizmlerin var olduu devletler, doal olarak eski ulus-devlet karakterini kaybederler ve bu nitelikteki baka devletlerle konfederal ilikiler kurma eilimi geliir. Bizim zerinde daha fazla durmak istediimiz, devletlerin gevek siyasal ilikisi olan konfederalizmden ok, halklar ve etnisitelerin komnal demokratik deerler temelinde gemite kendi ilerinde pratikletirdikleri konfederalizmin bugn gncel hale getirilmesinin nasl olacadr. Robert Owen, Campanella, Kropotkin, Proudhon gibi topik sosyalistler ve devlet kart olan her trl anaristler, devlete kar halklarn seenei olan konfederasyonlar ngrmlerdi. Onlar Avrupa iin blgesel federasyonlarn birlii olarak ifade edilen Avrupa Konfederasyonunu savunmulard ve bunu da demokratik ve daha zgrlk bir toplum yaratmak iin en uygun model olarak dnyorlard. Demokrasi ile merkezileme tarih iinde hep birbirine zt olgular olmutur. Demokrasi mcadelesi bir ynyle merkezi iktidarn snrlandrlp evrenin ve halkn irade ve karar gcn arttrmaktr. Byle olmas, komnal demokratik deerlerin geriletilmesi ve bu temelde hiyerarik sistemin iktidar merkeziletirip tekeline almas srecine de uygundur. Bylece devletin demokrasiye hkim olma sreci tersinden gelitirilmektedir. Merkezileme ve devleti toplum komnal demokratik deerleri gerileterek kendini var etmise, demokratikleme de merkezileme ve devleti gerileterek kendini var edecektir. Dolaysyla demokrasi mcadelesi ne Atina demokrasisi ile balam, ne de iddia edildii ve iirildii gibi Magna Charta belgesiyle yeni bir balang yapmtr. Tm merkezilemi devleti glere kar halkn gcn arttran her trl mcadele birer demokrasi mcadelesidir. Dolaysyla krallarn tanr olmayacan syleyen Hz. brahim demokrasi
103

Mustafa Karasu

Radikal Demokrasi

tarihinin nemli bir kilometre tadr. nk krallarn tanr olmadn syleyerek bir anda en nemli g kaynan ortadan kaldran bir eylem yapmtr. Demokrasi krallarn ve devletlerin gcnn snrlandrlmasysa, o zaman bu eylemin byk bir demokratik devrimci eylem olduu aktr. Tarih iinde gelien bu ynl irili ufakl mcadeleler z itibariyle demokrasi mcadelesidir. Merkezileme ve karar gcnn bir yerde toplanmas, her zaman toplumlarn ve bireyin iradesini kran bir nitelik tar. Dolaysyla bir yerde demokratikleme ve demokratik ilikiler ortaya karlacaksa, karar gcnn datlmas, her eyden nce de halk tabanna verilmesi ve yaylm olmas gerekir. Bu da yetmez; halkn ve bireyin iradi ve bilinli katlmna ve rgtl g olmasna elverecek bir sistem oluturulmas da byk nem tar. Snfl toplum gc merkeziletirerek devleti toplumu ortaya karmay ve bylece smrsn gerekletirmeyi gerekli klar. Bu glerin demokrasiyi anlama, yorumlama ve uygulama biimleri de bu ufkun snrlarnda seyreder. Avrupa'da gelien ya da kavramlatrlan demokrasi, daha ok st toplum ve evresindeki snf ve tabakalarn teki ve oligarik olan devlet gereinin yumuatlmas ve kendilerinin de karn savunabilecekleri bir dzeye getirilmesidir. Bu nedenle demokratiklemeyi halkn rgtlenmesi ve g olmas erevesinde deil de, devletin yetkisinin snrlanmas ya da keyfi basklarn ve uygulamalarn snrlandrarak sistemin hukuk erevesinde ilemesi olarak grmektedirler. Pratikte kantlanmtr ki, st toplumun gelitirdii temsili demokrasi halkn kendini gl yanstt ve karlarn koruyabildii bir model deildir. Burjuvazi ve eitli g odaklar, ellerindeki imknlar kullanarak bu temsilcileri etkilemekte ya da onlar kendi karlarnn emberi iinde kalmalarn salamaktadr. En kts de, temsili sistem byk savalar ve ykmlar nleyememitir. Hatta temsilcilerden oluan parlamento bu ykmlarn arac olmutur. Dolaysyla kinci Dnya Savandan sonra halkn katlmnn srekli olaca bir sistem ihtiyac dodu. Sivil toplum rgtlerinin kinci Dnya Sava sonrasnda yaygnlamas bu ihtiyacn sonucudur. Bylelikle drt ylda bir sanda gitmekle snrl katlm bu biimde srekli hale getirilmeye allmtr. Ancak sivil toplum rgtlerinin varl da mevcut parlamenter sistemde bireyin ve
104

halkn iradesini gelitirmesi ve ortaya koymas asndan yetersiz kalmaktadr. Krt Halk nderi, Bir Halk Savunmak adl kitabnda, Devlet oka ilendii gibi ok eski ve st toplumun temel rgtdr. Demokratik tarzda olumaz. Geleneksel ve atamalarla yrtlr. st toplum kendi iinde demokrasi uygulayabilir. Buna st snflarn demokrasisi de denilebilir. Bu devlet iin bir rt vazifesi grr. ou Bat cumhuriyet modelinde olan bu demokrasiler devleti esas alr. nce devlet, sonra demokrasi gelir; devlet olmadan demokrasiyi dnemezler. Halk demokrasilerinde ise, iktidar-devlet hedef edinilmez. Devlet olmay hedefleyen demokrasi kendi eliyle varlna son vermi olur belirlemesiyle temsili demokrasinin niteliini de ortaya koymaktadr. Temsili demokrasi demokratik kltrn gelitii bugnk ortamda bile stte kalmakta, halkn karlarndan uzak durmaktadr. Sivil toplumlarn gelikin olmas da bu nitelii fazla deitirememektedir. Aslnda Batdaki sivil toplum rgtleri alternatif bir demokratik model olmaktan ok, temsili demokrasinin eksikliklerini ve yetersizliklerini snrl dzeyde gideren bir zellie sahiptir. Gerek demokrasiyi yaratmaktan uzaktr. Yerel ynetimler ve zgr belediyecilik, stte kalan ve merkeziyeti devlet modeline benzeyen temsili demokratik modele kar demokrasiyi tabandan gelitirecek nemli alanlardr. Temsili demokrasinin st toplum karakterini yereldeki rgtlenme gcyle dengeleyip demokrasinin gelimesine hizmet ederler. Yerel ynetimler gnmzde demokrasinin gelimesinde nemli roller oynamaktadr. Ancak bunlarn da ok yerel kalarak ufku dar bir konumu yaadklar ska grlen bir durumdur. Merkeziyetilik demokrasi iin bir tehlikeyken, bu darlama eilimi nedeniyle yerelcilikte baka bir tehlike olarak karmza kmaktadr. Dolaysyla yerel ynetimlere de st toplum demokrasisinin eksikliini ve yetersizliini giderecek bir unsur olarak bakmak fazla abartl olur. Bu gerekler demokrasiyi yaygnlatracak ve derinletirecek bir modele ihtiya duyulduunu gstermektedir. Bu da alttan rgtlenen ve devlet modeline dayanan bir merkezileme iermeyen demokratik konfederalizmdir. Bu model bir devletik oluturarak devletle konfederal bir iliki istemek ya da kurmak
105

Mustafa Karasu

Radikal Demokrasi

deildir; devletlerin deil, toplumsal kesimlerin demokratik rgtlenme modelidir. Toplum kltrel, etnik ve dinsel unsurlar, emekiler ve baka kesimlerden olumaktadr. Toplumu oluturan her kesim demokratik temelde yerellerde rgtlenir. Bu rgtlerin her biri kendi demokratik iradesini koruyarak, yereldeki ekonomik, sosyal ve kltrel yaam rgtleyip gelitirmek iin demokratik konfederal temelde bir araya gelir. Bu ortak iradeyi bir meclis ve koordinasyonla somutlatrp pratikletirir. Bunlar yerel konfederal rgtlenmeler olarak tanmlanr. Bu yerel konfederal rgtlenmeler de dier yerel konfederal rgtlenmelerle demokratik konfederal temelde bir araya gelirler. Bu bir araya gelii meclis ve bu meclisin yrtmesiyle pratikletirirler. te bu rgtlenmeye, toplumu oluturan tm kesimlerin demokratik temelde rgtlenip konfederal temelde bir araya gelmesine demokratik konfederalizm denilmektedir. Tm toplumun demokratik temelde rgtlenmesi ve bu rgtlerin konfederal temelde sistemlemesi, esas olarak da toplumun demokratik iradesinin en gl biimde ortaya karlmas anlamna gelmektedir. Tabandan bireyin katlmnn bilinli, etkin ve iradeli olmas asndan, bireylerin sorunlara hkim olacaklar llerde birimlerin zynetimlerinin rgtlenmesi de demokratik konfederalizm iin nemlidir. Byk niteler bireylerin sorunlara hkim olamad lekte olduundan, iradeli ve bilinli bir katlma olanak vermemektedir. Dolaysyla zgveni olan, salkl, zgr ve demokratik birey ortaya kmamaktadr. Bilinli katlmn olanakl hale geldii daha kk lekli nitelerde, bireyin zgveni ve ruhsal durumu toplumun demokratiklemesinde ve salkl geliiminde daha etkili hale gelir. Duyarl ve sorunlar karsnda kendinden bir eyler katan bireyler ortaya kar. Byle bir lekte demokratik iradesi ve katlm artan bireyin bilinlenmesi de gelierek, daha geni lekteki (lke apnda veya daha evrensel konularda) sorunlar zerinde de olumlu katklar olacak tutum ve katlm gsterebilir. nk yereldeki bu bilin onun genel bilinlenmesinde nemli bir temel olur. Yerelden rgtlenmeler demokratik kltr okulu haline gelerek, blgesel ve tm lke dzeyinde demokratiklemeye g katar. Bunun da evrensel demokrasiye g kataca aktr.
106

Yereldeki bu demokratik rgtlenme ve katlmn dar ufuklu kalmamas asndan konfederalizm de nemli bir alm yaptrr. Sadece yerelde demokratik temelde rgtlenme demokratik kltrn gelimesi asndan yeterli olmaz. Belirttiimiz temelde daha geni konfederal birliklere ulaldnda, demokratik kltr gelitii gibi, yerellerin birbirini tamamlayarak daha gl ve etkili olmalar salanr. rnein birka yerel birim kendi zgnlklerini ve bamsz kimliklerini nemli oranda koruyarak bir araya gelip bir konfederasyon oluturur. Bylece konfederalizm hem merkeziyeti, toplumu boan ve bireyin iradeli katlmn engelleyen sistemi aarak demokrasiyi tabana yayar, hem de yerel dar grll ortadan kaldran bir ilev grr. Toplumsal rgtlenmenin konfederal biimi ve buna dayanan siyasal rgtlenmeler toplumlarn demokratiklemesinde ve demokratik reflekslerin gelimesinde daha etkili rol oynarlar. Bu sistemin her gn yeniden ve yeniden demokratik kltr derinletiren ve yaygnlatran bir zellii vardr. Demokraside fazla iddial olan Avrupada bile kitlelerin siyasete ilgisi azalmtr. Siyasete kar bir yabanclama yaanmaktadr. Hatta kitlenin ve toplumun kendisini ilgilendiren kararlara katlm anlamna da gelen siyaset ktlenir bir konuma dmtr. Avrupada durum byleyse, dier lkelerde siyasetin fonksiyonunun daha da kt olduunu belirtmek gerekir. Demokratik konfederal rgtlenme siyasetin bu dzeyde ktlenmesini ortadan kaldrp halkn siyasete ilgisini artracak bir olgudur. Demokratik konfederalizm toplumun ve bireyin dorudan muhatap olduu konular daha yakndan takip edilecei bir rgtlenme biimi olduundan, toplumun ounluunu rgtleme potansiyeline sahiptir. Ayn zamanda bu modelde bireyler kararlara katlma ve bu kararlar takip etme durumunda olduundan, rgtlenme ve siyasetin canland bir ortam da ortaya karr. Demokrasi ve demokratik kltr katlm ve rgtlenme ile gerekleir ve yaygnlar. Dolaysyla konfederal rgtlenme biimi katlm ve rgtlenmeyi temsili demokrasiden daha kapsaml saladndan, gerek anlamda demokratik toplum yaratma olana verir. Mevcut temsili demokrasilerde hem sistem hem de onun rgtlenmeleri merkezden aaya doru bir rgtlenme iindedir. Piramidin en stnde halk deil, siyaset brokratlar ya da profesyonel politikaclar yer almaktadr. Bunlar da halktan

Mustafa Karasu

107

Radikal Demokrasi

kopukturlar. Halktan ok devlete ve onun temel dayana olan kesimlere duyarl davranrlar. Konfederal rgtlenmede piramit tersine evrilmitir. rgtlenmenin ve karar gcnn en etkili ve gl kesimi tabandr. Yine bugnk gibi ynetimlerin hem karar ald hem de uygulad bir sistem yerine, konfederal rgtlenmede tabann ve onun oluturduu yerel meclislerin daha gl konumda olduklar, ynetim yerine geen koordinasyonlarn sadece koordine etme ve uygulama ile sorumlu olduklar grlr. Yerellerin bir araya gelerek oluturduklar blgesel konfederal sistemlerde de meclisler esas karar gcdr. Bu meclisler yerellerin kendi inisiyatifiyle yapaca ilere karmaz. Belki ortak iradeyle kararlar alabilir, ama uygulama yine yerellere ait olur. Grld gibi konfederal rgtlenme demokratik iradenin aadan gcn hissettirdii bir demokratik rgtlenme modelidir. Konfederal rgtlenmede yer alan her birimin bamszl nemli dzeyde vardr. Kendi rgtlenme alanlarndan kendileri sorumludurlar. Konfederasyonlar ilevlerine gre rgtlenmelerden oluaca gibi, corafi birimlerin esas alnd bir lekte de oluabilirler. Her corafi (yerel) birim kendi iinde ilevleri farkl olan (kltrel, sosyal, ekonomik, siyasal) rgtlenmelerin konfederal rgtlenmesini salar. Etnik ve kltrel kesimler, kadn, genlik ve her trl sosyal gler konfederasyon esasna gre kendilerini rgtlerler. Bunlar da bir araya gelip corafi (yerel ve blgesel) konfederasyonlar oluturma yoluna giderler. Bunlar da ayn anlayla bir araya gelip lke genelinde bir demokratik konfederal sistem olutururlar. Kuzey Krdistan yerel konfederal birimlerin iinde yer ald drt demokratik konfederal rgtlenme sahas biiminde ele alnabilir. Yerel meclislerin yannda, blgesel konfederal meclisler de oluur. Bunlar daha ok yereller arasnda koordinasyon, iliki ve denetim ilevini grrler. Biz bunu bir rnek olarak verdik. Say fazlalatrlabilir. nder APOnun belirttii gibi, Krdistan'da olduu gibi Trkiye'nin birok yerinde de blgesel demokratik konfederal bir sistem kurulabilir. Yerel leklerin ve bunun st rgtlenmesi ve koordinasyonu olan demokratik konfederasyonlarn nasl ekillenecei tartmalarla ortaya karlr. Kadn, genlik ve dier kesimler kendilerini rgtleyerek, bu konfederasyonlarn en etkin gc olabilirler. Bunlar demokrasiyi
108

toplumda etkin klacak, derinletirecek, dinamizm ve ruh kazandracak nemli gtrler. Toplumu demokratikletirmede rol oynayacak, yine bu demokrasiyi zenginletirip derinletirecek tm kesimlerin rgtlenip demokratik konfederalizm iinde yer almalar da nemlidir. Bu konunun anlalmas asndan nder Aponun demokratik konfederalizmle ilgili baz deerlendirmelerini buraya almakta yarar vardr. Btn bunlar (Ortaya konulan demokratik rgtlenme ve sonular kastediliyor) sorunlarn zm iin bir yol gsterir. Benim sosyalizm anlaym udur: Reel sosyalizm dahil, devlete dayanan bir sosyalizm anlayn doru bulmuyorum. Benim demokratik konfederalist anlaym budur. Demokrasiyi gelitirmeden sosyalizm olmaz. Sovyet hegemonyacl ile tutmad. Sovyetler Smer rahip devleti gibiydi. in de yledir. O yzden ABD karsnda tutunamyorlar. Ortadounun mevcut durumu ne stten ABDyi, ne de alttan halk kabul eder. Ynetimler bu arada skmlard. Ya kendilerini dntrrler, ya da ABDnin basks karsnda ezilirler. Yeni bir milliyeti dalga nasl gemii kaybettirdiyse, bugn de kaybettirir. Burada demokratik konfederalizm ila gibidir. ABD milliyetilii kkrtp bir yzyln kaybna yol aabilir. Milliyetilik bir yzyl kaybettirdi. Bu yzyln da kaybolmamas iin demokratik konfederalizmi tabandan rgtlemek gerekir. Bu, ana izgidir. Demokratla dayanan sosyalizm olmaldr. Bunun z daha nce program iin atm alt maddedir. AB demokratikleiyor, Trkiye demokratikleiyor, Krt Hareketi demokratikleiyor. Yanl anlalmasn, Trkiye konfederalizm olsun demiyorum, niter yapsn koruyarak demokratik bir cumhuriyet olsun diyorum. Talabani-Barzani Devleti yerine Krdistan Demokratik Konfederalizmi diyorum. Bu konfederalizm Trkiye Cumhuriyeti ile dost olmaldr. Demokratik Konfederalizm Krt milliyetisi deildir. Milliyeti devletilikten uzak durulmas, demokratik ulusulua nem verilmesi ve AB srecinin bir sentez olarak alglanmas gerekir. Bu temelde halkn seferber olmasn istiyorum. Ortadou ve hatta btn dnya halklar iin geerli zm demokratik konfederalizmdir. Demokratik konfederalizm devlet olmayan, demokratik ulus rgtlenmesidir. Demokratik konfederasyon aznlk rgtlenmesidir; kltr rgtlenmesi, dini rgtlenme, hatta cins rgtlenmesi ve buna benzer

Mustafa Karasu

109

Radikal Demokrasi

rgtlenmelerdir. Buna demokratik ulus ve kltr rgtlenmesi diyorum. Her kyde demokratik bir komn kar. Her kltrel rgtlenmenin ve dierlerinin tmnn birletirilmesi konfederasyondur. izgi olarak yanstlmaldr. Buna devlet olmayan demokratik konfederasyon diyorum. Bunun tarihi rnekleri de vardr. Daha nce Atina demokrasisi vard. Smerlerde de benzer bir rgtlenme mevcuttu. Savunmamda bunlar amtm. Avrupa konfederalizmi douyor. Ortadou konfederalizmi de olabilir. Krtler iin de Ortadouda Krt Konfederalizmi uygundur. srail ve Filistin kendi aralarnda demokratik konfederalizmi oluturabilirler. Yirmi iki Arap devleti, kendi aralarnda demokrasiyi gzeten demokratik konfederalizm olabilirler. Trkler kendi aralarnda Trk demokratik konfederalizmi kurabilirler. Btn Trkleri tek devlet bayra altnda toplayamazsnz. nk hepsi milli devletlerdir. Ancak kendi aralarnda demokratik konfederalizm olabilir. Demokratik konfederalizm Krtler iin de uygundur. Krtler snrlara dokunmadan, kendi aralarnda Krt demokratik konfederalizmini kurabilirler. Btn Krdistan paralar, snrlara dokunmadan, snrlar engel yapmadan, snrlar bir kpr olarak grp demokratik konfederalizmi gelitirebilirler. Krtler kendi aralarnda siyasi ve kltrel ilikiyi salarlar. Snrlar ykmak deil, kpr yapmak gerekir. Bunun kimseye zarar yoktur. Bu yaplmazsa kan ortalk deryasna dner. Krtler kanl bir sreten ancak byle kurtulabilirler. Kansz Krt demokrasisi byle geliir. Aksi halde Filistin-srail benzeri kanl bir sre yaanr. Bu zm tarz Krt milli devleti etrafndaki boazlamay nler. Bunun iin ulus-devletlerin demokrasiye ak olmalar tek arttr. Krtlerin demokratik bir ulus olmalarna karmayacak, onunla uzlaacak. Bu muazzam kazandrr. Trkiye, ran, Suriye ve hatta Krt devletii de buna engel olmamaldr. Krdistan zgrlk Hareketi PKK nclnde zgrlk ve demokrasi mcadelesinde kararl bir halk ortaya kard. Ne var ki, bu halkn yeterince rgtlenemedii ve demokratik kltrn derinletirilemedii de dier bir gerektir. Bunun rgtlenme tarz ve modeliyle ilikisi vardr. Halk sorunlara yabanclatrmayarak bizzat politikann znesi haline getiren bir rgtlenme gerekletirilemedi. Politika belirleyerek halktan destek isteyen ve uygulamay da kendisi yapan bir model halkn politikaya ilgisini ykseltemez. Bu model halkn tm potansiyelini aa
110

karamaz. Ama, program ve izledii politika doru olsa bile, rgt modeli halk katan ve rgtlenmeyi esas alarak tabana dayandran nitelikte olmazsa, rgtlenme geliemeyecei gibi doal olarak demokratik kltr ve demokrasi de geliemez. Demokratik konfederalizm ayn zamanda demokratik uluslamadr. Ulusu pazar etrafnda rgtlenen bir birlik ve toplumsal form olarak grmek yanlgdr. Bu tanmlama, burjuvazinin kendini ve ulus-devleti merulatrmasna hizmet etmitir. Ne yazk ki sosyalistler de bu tezi esas almlardr. Halbuki etnisite tarihin en zgr ve canl birimleridir. Eer uluslama etnisitenin, halklarn ve bireylerin birbirleriyle sk iliki ve ortak karlar etrafnda rgtlenmesiyse, toplumun konfederal biimde geniliine ve derinliine tmyle rgtlenmesi o toplumu gerek anlamda demokratik ulus haline getirir. Uluslama bu biimiyle daha kapsaml ve youn hale gelmi olur. Demokrasiyi, eitlii, adaleti ve imknlarn paylaan demokratik ulus haline gelinir. Demokratik konfederal rgtlenme hem yerel sorunlar (ekonomik, sosyal, kltrel) iin rgtlenmeyi derinletirir; hem de ulusal sorunlar milliyeti olmayan temelde zme mcadelesi iine girer. Demokratik rgtlenme ve kltrn gelitiren bir toplum dilinin, kltrnn ve kimliinin yasaklanmasnn ve rgtl irade haline gelmesinin nne engel konulmasn kabul etmez. Demokratik rgtlenme ve kltr temelinde uluslam toplumlarn mcadele gc ve azmi daha da yksektir. Bunun iin daha nceleri uluslar asndan ilk nce demokratik devrimden sz ederlerdi. Bu demokratik devrim demokratik kltr ve demokrasiyi gelitiren yaygn bir rgtlenmeyle daha da derinletirilirse, bu gerek anlamda demokratik ulus olunur. Savunma ve mcadele mekanizmas da ok glenmi olur. Konfederal rgtlenme ulusal kimlii soyut olmaktan karr, daha da somut ve herkese mal eder hale getirir. nk demokratik konfederalizm bireylerin ve yaanan yerin kendini ulusal kimlik iinde grmesine katkda bulunur. Kendi yaam ve kltrnn ulusal kimliin kopmaz paras olduunun bilincine varr ve bu deerlere daha bilinli sahip kar. Ulusal birlie ise hibir biimde olmayacak dzeyde g katar. Ky, ehri ve blgesiyle ve bundan yola karak tm ulusla organik ba iinde olur. Kltr ve duygu ban en somut hale getirir. Tarihte birlii datlm, kendisi olmaktan uzaklatrlm ve birbirine yabanclam Krtler iin en iyi ila demokratik uluslamadr.

Mustafa Karasu

111

Radikal Demokrasi

Demokrasi ve demokratik rgtlenme her bakmdan toplumun younlam halidir. Demokratik rgtlenmesi ve demokrasisi gelimemise, o toplum dank ve younluu olmayan niteliktedir. Demokratik konfederalizm bu niteliiyle inkrclk ve smrgecilii boa karacak bir halk gc ve rgtlenmesi anlamna gelmektedir. Bu, yaamn her alann kapsayan ve cevap veren bir rgtlenme olduu iin inkrc smrgeci egemenlik ve basky ilemez hale getirir. Devlet kurumlarn gerektirmeyen ya da demokratik rgtlenme ile gerekletirilecek ileri kendi rgtlenme ve kurumlaryla yerine getirir. Bylece Krt sorununu ve halkn irade olmasn kendi cephesinden zen bir dzey ortaya kar. nkrc politikalar anlamsz hale getirerek demokratik zme zorlar. Demokratik konfederalizmin Krdistan ve Krt halk asndan byle bir rol de vardr. Tabii ki bunun ilemesi asndan inkrcln, inkrcl ayakta tutan zor sisteminin ve onun zel sava yntemlerinin ortadan kalkmas gerekir. nkrclk bugn olduu gibi anlamsz hale gelmesine ramen eski yntemlerde srarl olunursa, demokratik ulusun en doal hakk olan meru savunma yapmas da gndeme girer. Demokratik konfederalizm bu durumda kendi meru savunmasn rgtler. Dier meru savunma glerini de destekler. Demokratik konfederalizm Krdistandaki bir devletikle Trk Devletinin konfederal bir birlik oluturmas deildir. Demokratik konfederalizm Krt sorununun zmnde n ac bir yoldur denilirken, kast edilen bu deildir. Krt halknn ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal rgtlenmesinde engel oluturulmasn, bu temelde iddete, bastrmaya ve inkra dayanmayan bir zm bulunsun denilmektedir. Byle bir zm iin Krt halknn rgtlenmesi ve iradesi nemlidir. Ancak zmn sancsz ve acsz olmas asndan Trk Devletinin inkra, iddete ve imhaya deil, demokratik yaklama ve demokrasiye duyarl hale gelmesi de nemlidir. Krt inkrclndan vazgemeden, bu sistemin oluturulmas nnde ciddi engeller olacaktr. nkrclk srd mddete Trkiye baskc karakterini brakmayacaktr. Dolaysyla bu sistemin oturmasnn da bir mcadele sorunu olduu aktr. Demokratik konfederalizm milliyetilik ya da d glere dayanarak deil, halkn rgtlenmesi ve gc ile zm dayatan bir potansiyele sahiptir. Milliyetilik halk esas almadndan, d glere dayanmaya ynelir. Konfederal biimde rgtlenmi bir
112

Krdistan toplumu, milliyetilii silah olarak kullanmadan sorunu zme gcne ular. nk konfederal rgtlenme sorunun zm iin byk bir g ortaya karr. Dolaysyla d gcn desteine ihtiya duymaz. Uluslararas demokratik kamuoyu ve onun moral destei nemlidir. Ama rgtl bir halk kendi gcne dayanarak sorunu zebilir. Dnya koullar ve mevcut siyasi konjonktr de byle bir zme uygundur. Bu zm devlet olmadan, ona gerek kalmadan, Krt halknn siyasi, ekonomik, sosyal ve kltrel olarak kendisini irade yapmas ve bu alanlarda zgrln yaamasdr. Milliyetilik her zaman halkn demokrasi bilinci ve demokratik rgtlenme eksiklii zerinde kendini rgtler. Milliyetilik bir halk rgtlenmesine dayanarak deil, halkn duygularn arptp egemen snflarn toplum zerindeki egemenliine hizmet eden bir siyasi sistem oluturur. Egemen snflar halkn rgtlenmesi zayf olduu zaman bu temelde kendi rgtlenmelerini etkin klar ve toplum zerinde hkim olurlar. Halkn tek g kayna kendi rgtlenmesidir. Bunu da en iyi biimde demokratik federal rgtlenme temelinde yapabilir. Kendisini demokratik federalizm temelinde rgtleyen bir halk, iktidar zihniyetine dayanan milliyetilie, iktidar ve devlete ihtiya duymadan, Krt sorununun demokratik zmn hedefler. Demokratik konfederal rgtlenme temelinde derinletirdii demokratik kltr ve rgtlenmesiyle komu halklarla kardee yaamasn bilir ve bu yaam bu halklara da retir. zcesi demokratik konfederal bir rgtlenme ile demokratik Krdistan yaratmak, Krt sorununu milliyetilik ve devlet zlemleri duymadan zme gtrme gc ve mcadelesi demektir. Her paradaki Krt halknn Krdistann dier paralar ile konfederal bir iliki iine girmesi temelinde Krt sorunu daha kkl zme kavuur. Bylece snrlar deitirmeden Krt halknn doal hakk olan sosyal, kltrel ve ekonomik iliki kurma sorunu karlanm olur. Dolaysyla Krtler blge lkelerinin birbirleriyle ilikisini glendiren kpr haline gelirler. En nemlisi de demokratik birikimiyle tm Ortadounun demokratiklemesinde etkin rol oynarlar. Ortadouda demokratik konfederalizmin temeli haline de gelirler. amzn genel eilimi ulus-devletlerin almasyken, Krtler byle bir konfederal ilikiyle Ortadouda atma deil

Mustafa Karasu

113

Radikal Demokrasi

bar kprs roln oynayarak 21. yzyla damgalarn vurabilirler. Zaten 20. yzylda Ortadouda hangi halk demokraside nc ve etkin olursa, 21. yzyl Ortadouda onun ykseliine tanklk edecektir. Tarih gnmzde demokratik halk gc oluturanlara Yr ve roln oyna diyecektir. Krtler kendi aralarnda bir konfederal iliki iinde olurlarsa, bu model Krtlerin siyasal ufkunu ve sorunlara zm bulma yaratcln arttrr. Bu niteliiyle blge lkelerinin sorunlarnn zmne de her bakmdan katk sunar. Konfederal bir iliki blge lkelerinin de zararna olmaz. Tabii u andaki milliyeti ve inkrc tutumlar bu tr ilikiden byk korku duymaktadr. Ne var ki, bu iliki hem Krtlerin hem de blge lkelerinin ortak karnadr. Blgedeki tm halklarn karna olan tek zm de budur. Krtler iin de en doru ve gelitirici olan da byle bir konfederalizmi iler hale getirmek olacaktr. u anda Kongra Gel Krtler aras byle bir konfederasyonun altyapsn ve zihniyetini hazrlamaktadr. Tm paralar zgr ve demokratik bir ortamda byle bir ilikiyi salamak iin glerini birletiriyor ve tm paralar iin moral, g ve mcadele enerjisi ortaya karyorlar. Dnyada snrlar birok etkenin birleik etkibi sonucunda alyor. lkeler de dnyadaki gelimelere ayak uydurmak ve g olmak iin komu halklarla birok konuda iliki gelitiriyor. Siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel alanda konfederasyonlar oluuyor. Bu gelimeler zorunluluktan ok ihtiya ve daha iyi ekonomik, sosyal ve kltrel yaama ulamak iin gerekletiriliyor. Byle ilikilere ve demokratik konfederasyona en fazla da Ortadounun ihtiyac vardr. Blgede bin yllardr bir arada yaayan, ama birbirine dman haline getirilen halklar gerei vardr. Bu durum halklardan kaynaklanan bir sonu deildir. Daha fazla da Bat kaynakl kapitalist modernitenin ortaya kard milliyetilik ve ulus-devlet yaplanmas bu duruma yol amtr. Ekonomik, sosyal ve kltrel gerilikler de bu nedenledir. Dolaysyla Ortadoudaki btn hastalklar iin ila demokratik konfederasyondur. Ortadou tarihsel olarak birbirini btnleyen bir corafyadr. Kat snrlar onun gcn, yreini, beynini ve duygularn paralamaktadr; gemiini ve g kaynaklarn paralamaktadr. nsanlk ve uygarlk yaratan corafyay ok kat snrlara blmek
114

harakiri yapmaktr. Bunun hibir halka yarar olmaz. Blge zaten tarih boyunca doal bir federasyondur. Ortadou corafyasnn ikiye blnd tarihler olmutur. Ancak e, bee, ona blnd grlmemektedir. Ortadouda her eyden nce milliyetilii zayflatacak ve kracak bir adm gereklidir. Bu da lkeler arasnda gerekleecek bir demokratik konfederalizmdir. Byle bir siyasi organizasyon gerekleirse, milliyetilik yerine dayanma geliecek ve Ortadounun tarihi deiecektir. Eer konfederalizm gerekleirse, bu ksa srede Avrupa Birliini de aacak bir organizasyona dnr. Birinci ve kinci Dnya savan yaayan lkeler aralarnda birlik kurabiliyorlarsa, bir balang yapldnda bu corafyada byle bir ey daha kolay geliir. Ortadouda bunlar olmaz, demokratikleme gelimez dncesi d glerin, Batnn empoze ettii ve bizim de dncesizce kabul ettiimiz bir varsaymdr. Ya da gerici, otoriter ve kabuk hale gelmi iktidarlara bakarak byle bir deerlendirme yapmak doru deildir. Yakn bir gelecekte tabanda ve tavanda Neden birlik kurmuyoruz? eilimi tm lkelerde geliecektir. D glerden bunu engellemeye alanlar olsa da, yaamn rettikleri aklyla dnenleri bu noktaya getirecektir. Ortadouda byk corafya btnln salayanlar ve aa ayak uyduranlar her zaman byk g olmulardr. Eer emperyalist ve smrgeci emeller beslemeden bir birlik ortaya karsa, bu birlik dnyada yeni bir ekonomik, siyasi ve kltrel g olacaktr. Ortadouda gerekletirilecek byle bir organizasyon yerelde halkn g olaca ve katlm gsterecei diyalektik birlii yakalayabilirse, baka bir deyile tm Ortadouda halk g yapan demokratik federalizm yaygnlatrlrsa, ok arpc bir uygarlk hamlesi ortaya kacaktr. Ortadouda komnal demokratik deerler gldr. Bu deerler zgrlk ve eitlik iin nemli bir zemindir. Dikkat edilirse, bilinen eski tm toplumcu hareketler bu corafyada kmtr. Tek tanrl dinler zaten toplumcudur. klar zgrlkdr, eitlik ve adalet istemektedirler. Eer bu toplumculukla zgr birey dengeli hale gelirse, Ortadou demokrasinin komnal ve eitliki deerler zerine oturduu gl ve ekici bir corafya ortaya kar. Avrupadaki karc,
115

Mustafa Karasu

Radikal Demokrasi

bencil ve nalnc keseri gibi daha ok st toplumun karna yontan bir demokrasiye gerek anlamda alternatif ve sentez olan halkn demokrasisi ortaya karlr. Ortadouda karclk Avrupa kadar gl deildir. yle ok fazla rekabet edecek bir konumlar da yoktur. Dolaysyla bir konfederasyon kurmay engelleyecek etkenler dnld ya da sylenildii gibi fazla deildir. Trkiyenin Avrupa Birliine girmesi byle bir konfederasyonun Trkiyesiz olmasn gerektirmez. Siyaset bir zm yolu bulur. Hatta Avrupa Birliine alnmak istense bile, Trkiye ile byle bir konfederasyon ilikisi iin zel bir forml bulunmas Avrupann da iine gelir. Byle bir projenin ABDnin Byk Ortadou Projesi karsndaki durumu sorulabilir. ABDnin kendine bal yle bir projeyi gerekletirmesi zordur. ABDye bal byle bir corafya yaratmaya almak bouna bir abadr. Tabii ki ABD ibirlikilii yapan lkeler her zaman olur. Ancak bir btn olarak ABD'nin ngrd gibi btn Ortadou'yu iine alan bir proje yaratmak zorlama bir hedeftir. Eer ABD ile kavgal olmayacak, demokratik ve zgrlk bir Ortadou kastediliyorsa, bu zaten Ortadou halklarnn da isteidir. Yakn bir zamanda byle bir Ortadou da gerekleecektir. ABD mdahalesi ve baka etkenler de byle bir sreci hzlandrma rol oynayabilir. Zaten ABD mdahalesi demokratik glerin ve halklarn mevcut sistemlere kar daha fazla sorgulayc yaklamalarn beraberinde getirmitir. Halklar demokratiklemeye ve zgrle ihtiyac derinden duymaktadr. Ancak bunun yannda ABDye tepki de gelimektedir. Dolaysyla doal olarak ABDnin istedii bir Ortadou projesinin deil, halklarn daha abuk benimseyecei demokratik Ortadou konfederasyonunun gerekleme ans yksektir. Demokrasi Trkiye dahil tm Ortadou halklarnn kapsna dayanmtr. Bata Krt halk olmak zere halklarn mcadelesi demokrasinin gelimesi iin gerekli zemini nemli oranda yaratmtr. Artk mevcut iktidarlar yalnz d glerle atma iinde deil, bundan daha fazla da kendi halk tarafndan kabul edilmeyen bir durumdadrlar. Dolaysyla artk demokrasiden kanlamaz. Eer dogmatizm ve kabuk balayan iktidarlar alrsa, bu corafyada demokrasinin gelimesinin kaynaklar fazlasyla vardr.
116

lkelerin demokratik bir konfederasyon rgtlenmesine gitmesi hepsinin karnadr. Bu organizasyon tabii ki ancak Krtlerin zgr olduu bir ortamda uygulanabilir. zgr Krdistan snrlarn deimesini gerektirmiyor; federasyonu bile gerektirmiyor. Yukarda izah ettiimiz biimde inkrc ve imhac yaklam terk edilir ve Krtler kendilerini tamamen rgtleme zgrl kazanrlarsa, Demokratik Trkiye ve zgr Krdistan gerekleir. Bu zgrleme bal olarak Krdistann dier paralarnda da zgrleme somut koullara uygun bir biimde gerekleir. Bu sorunu zen lkeler kendi aralarnda demokratik konfederal bir siyasi birlik kurabilirler. Ortadou ve Krdistan corafyas farkl etnik ve dinsel topluluklar nedeniyle de toplumlarn konfederal rgtlenmesi, demokratiklemeyi derinletirme ve yaymann en doru ve ksa yoludur. Btn sol ve demokratik gler byle bir projeyi gelecei kazanma projesi olarak ortaya koymal ve pratikletirmelidir.

Mustafa Karasu

117

Radikal Demokrasi

HALKLARIN ZAMANI RADKAL DEMOKRASYLE GELECEKTR Gnmzde zerinde en fazla tartlan ve farkl yorumlanan kavramlarn banda demokrasi gelmektedir. Demokrasi kavram itibariyle halkn ynetimi anlamna gelmektedir. Dolaysyla halkn ynetimde olup olmad, halkn kendi kendini ynetip ynetmedii dikkate alnmadan, demokrasi hakknda yaplan tm deerlendirmelerin yanl olaca aktr. Dnceler hala karlar, farkl snflar, farkl sosyal ve kltrel yaplar zerinde ekillendiinden, demokrasi de her gcn ya da her kiinin durumuna gre farkl biimde ele alnmaktadr. Bu nedenle ok kapsaml irdelenmeden, halkn kendi kendini ynetmesi ve halkn g olmas anlamna gelen demokrasi konusunda doru deerlendirmelere ulamak mmkn deildir. Demokrasi yakn zamana kadar en fazla da Atinadaki pratikleme biiminden yola klarak deerlendirilmekteydi. Demokrasinin k Atina olarak grlyordu. Avrupada gerekleen Rnesans ve Reform ortamnda dnsel dzeyin geliimiyle birlikte, demokratik ynetimin ve demokrasi anlaynn yeniden gndeme gelmesi sz konusu olmutur. Avrupada bu kavramn yeniden toplumsal ve siyasal yaamn en fazla tartlan konularndan biri haline gelmesiyle birlikte, her gcn kendine gre yorumlamas da ortaya kmtr. Farkl deerlendirmelerin olmasn doal ve anlayla karlamak gerekir. kar farkllklar sz konusu olduu mddete, yorum ve anlama farkllklar da var olmaya devam edecektir. Demokrasi neden farkl anlalyor ve farkl deerlendiriliyor diye yaknmaya gerek yoktur. Bunan yaknmak yerine, halkn g olmas ve kendini ynetmesi anlamna gelen demokrasinin bu ieriine uygun biimde ifade edilmesi iin teorik deerlendirmelerin gelitirilmesi ve bunlarn pratie geirilmesi gerekmektedir. Yakn zamana kadar demokrasi kavram ve demokrasiyle kastedilenin tersine, halkn g olmas biiminde deil, en fazla da kapitalizmin var olduu ortamda g olan egemen snflar tarafndan dillendirilmesi, bu kavramn aydnlatlmasn daha da gerekli hale getirmitir. Her eyden nce de halklarn demokrasi anlayn, halklar zerinde smr, bask ve egemenlik kuran toplumsal kesimler ve
118

Mustafa Karasu

siyasal glerin demokrasi anlaylarn ve pratiklerini ayrtrmak, aradaki benzerliklerin yannda en fazla da farkllklarn ortaya koymak nem kazanmaktadr. Daha dorusu, halk kesimleriyle halkn zerinde smr ve bask kuran kesimlerin demokrasi kavraylarn netletirmek ve farkllklarn ortaya koymak, demokratik zihniyet asndan yaplmas gereken en temel grev olmaktadr. Bu grev baarlmadan, bu kavram zerindeki mulaklatrma ve hatta kavramn ieriinin tersine, egemen sosyal tabakalarn hizmetine koturulmas, dn olduu gibi bugn ve yarn da var olmaya devam edecektir. Demokrasi anlaynn ok farkl olduunu gsteren en temel kant, demokrasi kavramnn nne yerletirilen sfatlardr. Halk demokrasisinden, liberal demokrasiden sz edilir, burjuva demokrasisi kavram kullanlr. Temsili demokrasi, dorudan demokrasi tanmlar yaplr. Radikal demokrasi, derin demokrasi ve daha birok kavramlatrma yaplmtr. Bunlar oaltmak mmkndr. Bizim amzdan nemli olan ise dorudan demokrasi, derin demokrasi, radikal demokrasi ya da halk demokrasisi denilen kavramlara izahat getirmektir. Egemen snflarn demokrasi anlayyla halkn demokrasi anlay arasndaki farkllklar, temel zellikleri belirtmek asndan, bu kavramlatrmalarn ne anlama geldiini izah etmekte yarar vardr. Biz bu deerlendirmelerimizde esas olarak radikal ve derin demokrasilerin ne anlama geldiklerini, hangi temel zellikleri ihtiva ettiklerini, neden derin ve radikal kavramlarnn kullanldn ortaya koyacaz. nk bu tr kavramlar eitli kesimler tarafndan bilinli olarak ve keyfi biimde arptlmakta ya da yanl anlamaya yol aacak izahatlarla ifade edilmeye ve topluma sunulmaya allmaktadr. Radikal ve derin demokrasi esas olarak da tam demokrasi kavramn, dorudan demokrasi ve halka ait olan demokrasileri tanmlamak iin kullanlmaktadr. Bir ynyle de kapitalist sistem iinde ifade edilen liberal demokrasi anlayna kar, liberal demokrasiyi reddetmek ve bunun halka ait olmadn gstermek asndan bu tr kavramlatrmalara gidilmektedir. Halkn gerekten g olduu, kendi kendini ynettii demokrasiye bazen halk demokrasisi, tam demokrasi denildii gibi radikal demokrasi de denilmektedir. Yine radikal demokrasiyi tamamlayan bir kavram olarak derin demokrasi de kullanlmaktadr.
119

Radikal Demokrasi

KKK nderlii, halk demokrasisiyle egemen sistemin demokrasi anlaynn farkl olduunu ortaya koymak iin derin demokrasi ve radikal demokrasiden sz etmitir. Hatta farkl iki demokrasi anlayn daha somut anlatmak asndan da "Bushun da bir demokrasi anlay var, benim de bir demokrasi anlaym var, bunlar birbiriyle rtmez" diyerek radikal ve derin demokrasiden ne anladn bu kyaslamayla ortaya koymak istemitir. Elbette radikal ve derin demokrasinin bir tarihsel geliimi ve tarihsel arka plan vardr. Bunun yannda egemen snflarn demokrasi anlaylarnn dayand kaynaklarla radikal ve derin demokrasiyi amalayanlarn dayand kaynaklar arasnda da farkllklar vardr. En temel fark da tam anlamyla halk g yapan demokrasiyle egemen snflarn uygulad demokrasinin amalar arasndaki farkllktr. Her eyden nce unu ifade etmek doru olacaktr: Radikal ve derin demokrasiyi hedefleyenler ve tanmlayanlar iin demokrasi, toplum asndan olmazsa olmaz bir yaam biimidir. Bir ynyle de bir amatr. Egemen topluluklarn, smr ve baskc kesimlerin var olduu ya da bu kesimlerin hkim olduu bir yerdeki demokrasi, esas olarak da bir ara olarak pratiklemektedir. Tabii ki halk demokrasisinde de demokrasi hem bir ara hem de bir amatr. Toplum ancak demokratik ilikiler ve ortamda gerek anlamda zgrlne kavuabilir. Bu anlamda bir aratr. Ama zgrlkle demokrasinin birbirinden kopmaz ba ierisinde olmas nedeniyle de bir amatr. nsanln ve toplumun var olma biimi olarak da amatr. Daha dorusu, demokratik yaam toplumun ve insann var olma kouludur. Egemen snflar da Atina'da ve Bat Avrupa'da grld gibi belirli dzeyde demokratik deerleri ieren bir demokrasi anlayn pratikletirmek istemilerdir. Egemenlerin baz demokratik ilke ve deerleri benimsemelerinin altnda yatan temel iki gerek vardr: Birincisi, egemen ve smrc snflar tarihin hibir dneminde tek bir toplumsal tabaka olarak var olmamlardr. Egemen ve smrc kesimlerin hem maddi imknlar hem de iktidarda yer almalar g farkllklarna gre olmutur. Bazlar byk, bazlar kk, bazlar orta derecede maddi imkn sahibi olurken, iktidardaki g dzeyleri de buna paralel somutlamtr. Egemen smrc evreler ve sz konusu devlet ierisindeki kimi g odaklar, en byk olann tmden
120

Mustafa Karasu

topluma hkim olmasn diktatrlk veya tiranlk olarak deerlendirip karlarna uygun bulmamlardr. Bu nedenle baz demokratik deerlerin siyasal yaamda yerlemesi temelinde kendilerinin de sistem iinde belli dzeyde yer almalarn arzulamlardr. Bylelikle dier smrc ve egemen zihniyetli glerle egemenlii paylamay salamay dnmlerdir. Diktatrlkler ya da iktidarn ve imknlarn merkeziletii siyasal rejimler smrc snflarn bir kesiminin de bask altnda kalmasna ve dolaysyla imknlardan yararlanmamasna neden olduundan, bu toplumsal kesimler tarih ierisinde srekli siyasal sistemlerin yumuamas, daha dorusu cumhuriyetin ve belirli demokratik deerlerin siyasal sistem iine yerletirilmesi iin mcadele vermilerdir. Zaten tarih ierisinde sistemlerin yumuamasn isteyen bir orta snf her zaman var olmutur. Orta snflar her ne kadar egemen snflarn bir paras ve ou zaman onlarn yedei olmularsa da, tarih iinde her zaman farkl dncelerin ve sistemi yumuatmaya ynelik eilimlerin ortaya kmasnda da nemli rol oynamlardr. Bu eilim kleci dnemde de, feodal dnemde de, kapitalist dnemde de var olmutur. Kapitalist sistemde bu eilimin daha da gelitiini gryoruz. te yandan kapitalizm bir ynyle kendi geliimi asndan eitli kesimlerin kendilerini ifade edebilecekleri bir siyasal ve ekonomik sistemi kendi karlarna uygun grmtr. Aslnda kapitalizmin doas iktidarn merkezilemesini ve otoriter rejimleri kaldrmaz. Ancak halklarn mcadelesi karsnda iktidarlar tehlikeye dtnde, kapitalistler tarihteki btn smrc ve baskc snflarda olduu gibi iddete bavurarak kendi egemenliklerini srdrme eilimi iinde olmulardr. Smrc ve baskc sistemlerinin tehlikede olmad dnemlerde, orta snf ve dier ekonomik ve sosyal kesimleri sistemi glendiren aktrler olarak deerlendirmiler ve sistemde baz yumuamalar yapmlardr. Kapitalist sistem iinde demokrasi anlaynn belli dzeyde gelimesine yol aan etkenler vardr. Merkezi feodal krallklar karsnda yeni ykselen snf olan kapitalistlerin ya da merkezi iktidardan zarar gren -rnein yerel prensler ve beyler gibidier toplumsal kesimlerin merkezi iktidarn yetkilerini snrlandrmaya almalar srecinde snrl bir demokratik eilim ortaya kmtr. Dier yandan kapitalistler kendi
121

Radikal Demokrasi

sistemlerini daha salkl srdrmek iin belli demokratik yntemlerin varln kabul etmilerdir. Bylelikle sistemde kar olan glerin birliinin salanmasn, sistem ii glerin kendi aralarndaki saladklar barla birlikte ekonomik ve sosyal yaamn serpilip gelimesini hedeflemilerdir. Kapitalizmin hkim sistem haline gelmesi srecinde burjuvazinin kendisini g yapmak iin kulland bir demokrasi sylemi olmutur. Farkl burjuva kesimlerin kendi aralarnda bir denge kurmalar asndan, kndaki snrl demokratik eilim de dikkate alndnda, burjuvazinin de bir demokrasi anlay ortaya kmtr. Burjuvazinin belli dzeyde demokratik deerleri kabul etmesini ya da siyasal sistemini yumuatmasn gerektiren en temel etken, halk glerinin tarih iindeki mcadeleleri sonucunda halklarn kazandklar zgrlk bilinci ve demokratik ortamda yaama eilimidir. Bir yandan komnal demokratik deerleri tayan etnisitenin varln srdrmesi, dier yandan devleti ve iktidarc glere kar verdii mcadele ortamnda, halklarn koruduu ve gelitirdii bir zgrlk bilinci ve demokratik yaama arzusu ortaya kmtr. Halklar bu demokratik istenci ve deerleri gl bir biimde bugnlere tarken, dier yandan tarih iinde bask ve zulm yumuatarak, halklarn bask ve zulm ortamndan kurtulup nefes almalarn salayacak bir zgrlk bilinci ve belli dzeyde bir demokratik yaam arzusunun ortaya kmasna dinlerin de katkda bulunduunu belirtmek gerekir. Btn bunlarn Avrupa'da Rnesans ve Reform dnemindeki dnce younlamas ortamnda yeniden retilmesiyle birlikte, halklarn zgrlk ve demokrasi konusundaki bilinleri ve arzular daha da artmtr. Kapitalist sistem bir yandan smrc egemenliki farkl toplumsal kesimleri bir arada tutmak ve sistemi glendirmek asndan demokratik deerlere yer verirken, dier yandan halklarn bu zlemleri ve talepleri karsnda egemenliini srdrmek, bu egemenliinin meruiyetini halklara kabul ettirmek ve onlar kendi egemenlii altnda tutabilmek iin halklarn ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal alanda nefes alacaklar bir yumuamaya ihtiya duymutur. Bu gereklik de egemen snflar baz demokratik deerleri benimsemeye zorlamtr. nk halklar artk eski otoriter ve baskc yntemlerle ynetmek
122

Mustafa Karasu

zorlamtr. Bu erevede bir burjuva demokrasisi veya egemen snflarn demokrasi anlay ortaya kmtr. Bat Avrupada demokrasinin ortaya kmas ve gelimesinden sz ederken, bu gereklii dikkate almak gerekmektedir. Ancak halklar, zgrlk ve demokrasiden yana olan toplumsal kesimler, burjuvazinin kendi karlarn, egemenlik ve smrsn devam ettirmek iin ngrd bu demokrasi yaklamn yeterli grmemilerdir. Yzyllar boyu zgrlk ve demokrasi mcadelesi vererek demokratik deerler ve llerin gelimesini, kklemesini ve bu temelde zgrlklerin yaand bir siyasal ve toplumsal yaam ortaya karmay amalamlardr. Bu mcadele birikimi sonucunda 19. ve 20. yzylda baskc rejimlere kar demokrasi mcadelesini daha da ykseltilmitir. Demokrasi ve zgrlk mcadelesinin gelimesi ve halklarn daha zgr ve demokratik yaama istei karsnda, kendi egemenliinin meruiyetini srdrmek isteyen burjuvazi, ngrd demokrasi konusunda yeni baz admlar atarak halklarn tepkilerini yumuatmaya ve kendi sisteminin snrlar iinde tutmaya ynelmitir. Doal olarak halkn mcadelesi ile genileyen bu demokrasi alann burjuva demokrasisi olarak tanmlayamayz. nk demokratiklemede baz gelimelerin olmas, egemen snflarn demokratik zihniyetinde ortaya kan gelimelerin sonucu deildir. Bunlar halklarn mcadeleleri sonucunda rzas hilafna da olsa, kabul ettirilen deerler ve gelimelerdir. Bu nedenle 20. yzyldaki birok kazanma Avrupa'da olduu gibi burjuva demokrasisi demek buradaki demokratik deerlerin tmnn burjuvazinin zihniyetinden veya onun siyasi dncelerinden, ekonomik ve toplumsal alanla ilgili anlayndan ileri geldiini anlatmak olur ki, bu da halklar asnda en byk yanllk anlamna gelir. Bu demokratik gelimelerin bir mcadele sonucunda ortaya ktn bilerek buna burjuva demokrasisi dememek, bunu halkn kazanmlaryla geniletilmi demokrasi olarak tanmlamak daha doru olur. nk tam anlamyla burjuva demokrasisi denilirse, bu durum halklarn mcadelesiyle ortaya kan gelimeleri bizzat burjuvaziye mal etmek anlamna gelir. Tabii ki var olan demokrasi hala halkn kendi kendini ynettii gerek demokrasi deildir; hatta gerek demokrasiden hala nemli lde uzaktr.
123

Radikal Demokrasi

Ortaya kan her eyi toptanc ve dz bir yaklamla burjuva demokrasisi olarak tanmlayarak halklarn mcadeleleriyle yaratt bu deerleri burjuvaziye mal etmek ne kadar yanlsa, Avrupa'da gelien demokratik gelimeyi, ortaya karan baz iyilemeleri ve yumuamalar da tmyle gerek demokrasi veya halk demokrasisi olarak tanmlamak da yanltr. Halklarn mcadelesi sonucunda ortaya km da olsa, ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal anlamda baz yumuamalar salanm da olsa, buradaki demokrasiler hala demokrasi tanmnn gerek ieriine uygun olarak halkn baat g olduu demokrasiler deildir. Hala bu lkelerde egemen smrc ve devleti zihniyete sahip olan snflar siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel yaama hkimdir. Dolaysyla halkn siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel yaam alanlarnda baat olmad bir sisteme gerek demokrasi demek, demokrasi tanmndan uzaklamak, demokrasiyi arptmak ve hatta halklar yanltmaktan baka anlam ifade etmez. Ama bu demokrasilerde halkn mcadelesiyle elde edilmi demokratik alanlar bulunduunu, mcadeleyle ortaya kan bu demokratik gelimelerin de zgrlk alann bu lkelerde genilettiini belirtmek gerekir. Ne tmden inkrc davranmak, ne de buradaki demokrasileri halk demokrasileri gibi deerlendirip halklarn devleti, smrc ve egemenliki zihniyet altnda kalmalarn merulatran ve buna yardmc olan bir duruma dmek dorudur. Kapitalist dnyada genel ve eit oya dayal temsili demokrasilerin halklara refah ve bar getirmedii Birinci ve kinci Dnya Savanda yaanan byk trajedilerle ortaya kmtr. Egemenler tarafndan maniple edilen siyasal ortamda halkn drt ylda bir sandk bana gitmesi ve belirli temsilcileri seerek meclise gndermesi halklara ne zgrlk, ne demokrasi, ne de refah getirebilmitir. Gerek demokrasinin olduu yerde demokratik deerleri gasp etmek veya rafa kaldrmak mmkn deildir. 20. yzylda grld gibi, Bat Avrupa'da egemen snflar ya da egemen snf iindeki belirli kesimler toplum tabanda rgtlenip gl demokratik bir irade haline gelmedikleri iin, istedikleri zaman tm demokratik yasalar resmi ya da fiili olarak rafa kaldrp toplum zerinde tarihin hibir dneminde grlmemi bir bask, smr ve zulm uygulamlardr. Zaten bu ynyle kinci Dnya Sava genel ve eit oya dayal temsili
124

Mustafa Karasu

demokrasinin iflas ile sonulanmtr. Yalnz halklar deil, sistem iindeki birok dnr ve siyaseti de bunu byle deerlendirmitir. kinci Dnya Savandan sonra demokrasi tartmalarnn artmas, demokratik sistem konusunda hem egemen snflarda hem de toplumun alt kesimlerinde araylarn balamas bunun sonucudur. Ortaya kmtr ki, temsili demokrasi koullarnda halkn ekonomik, sosyal ve kltrel anlamda nefes almasn salayacak yumuamalar ve bunu salayan demokratik yasalar ve uygulamalar, demokrasinin yerlemesi ve gelimesi asndan yetmemektedir. Btn bu yasalar ve yaplanmalar snrl olsa da var olan demokratik deerleri de gvenceye alamamaktadr. kinci Dnya Savandan sonra sivil toplum rgtlerinin yaygnlamas, bask gruplarna dayanan demokrasi anlaynn gelimesi, bar hareketinin, evreci gruplarn ve feminist hareketin gelimesi kapitalist dnyada iflas eden sz konusu demokrasi ve siyaset anlaynn sonucudur. kinci Dnya Savayla birlikte sadece halk gleri asndan demokratik zihniyette ve arayta gelimeler artmam, bunun yan sra sistem iinde de pozitivizme dayanan modernizmin ortaya kard kavramlarla oluturulan siyasal yaam anlayna ve bunun ortaya kard demokratik anlaya itirazlar gelimitir. Sistem iinde sistemin tkankln ama ve kendini yeniden retmesini salama temelinde demokrasi ve zgrlk kavramlarn yeniden tanmlayan postmodernizm akm gelime gstermitir. Postmodernizmin sistem ii bir itiraz ve k aray olduunu belirtmek gerekmektedir. zellikle kinci Dnya Savandan sonra halklar cephesinden de demokrasi ve zgrlk alannda araylar artmtr. Sovyetler Birlii'nde somutlaan reel sosyalizmin halklarn zgrlk ve demokrasi zlemine cevap vermemesi de buna eklenince, bu aray daha gl hale gelmitir. Bu aray postmodernist dnce akmlar ve bunlarn pratikletirilmesi abalarna paralel gelimitir. Bir ynyle halklar cephesindeki itirazlarla sistem iindeki itirazlar ve olgular baznda benzer sylemler ortaya karmtr. Kapitalizm ve onun siyasal ynetim biimi olan temsili demokrasinin iflas modernist dnce akmlarnn sonucu olduundan, sistem ii itirazlar da modernist paradigmaya ynelmitir. Yine modernist ve pozitivist anlay snrlarnda kendi dnce sistemini oluturan
125

Radikal Demokrasi

Marksizme dayanan reel sosyalizmi amak asndan da Marksizm ahsnda modernizme ve pozitivizme halklar cephesinden de itirazlar gelimi, demokrasi, zgrlk ve sol kavramlar yeniden tanmlanmaya allmtr. Bu nedenle halklarn itirazyla sistem ii itirazlar ayrtrmak ve sistemin paras ve mezhebi haline gelmeyecek bir demokrasi tanm ve yaplanmas ortaya karmak daha da nemli hale gelmi bulunmaktadr. Radikal ve derin demokrasi kavramlarnn neolitik toplumdan bu yana gelen bir tarihsel arka plan olduu gibi, kinci Dnya Sava sonras ortaya kan hareketler ve dnsel gelimeyle de ba vardr. Radikal demokrasi her eyden nce egemen snflarn kendi aralarndaki ilikilerde belirli demokratik deerleri kullanarak sistemi glendirmeyi ve ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal alanda halka nefes alma imknlar tanyarak meruiyetini salamay amalayan, snrlar belli olan devleti ve iktidarc zihniyeti devam ettirmeye ynelik demokrasi anlayna ve onun postmodern versiyonuna kar halkn kendini ynettii ve g olduu demokrasiyi tanmlamaktadr. Dolaysyla ekonomik, sosyal ve siyasal anlamda halkn nefes almasn salayan bir siyasal sistem deil, halkn devlet dnda tamamen kendi kendisini ynettii, baskc ve smrc tm objektif yaplanmann ve bunu devam ettiren aktrlerin ortadan kalkt bir ekonomik, sosyal, siyasal ve kltrel yaam araydr. Halkn g olduu, kendini ynetmede ve g olmada baat hale geldii, halkn g olmasn ve ynetmesini salayan aralar, yntemler ve uygulamalarn gelitirildii demokrasiye radikal demokrasi diyebiliriz. Devlet varln srdrse de, devlet sisteminin yannda halkn dorudan demokrasiye dayanan kendi demokratik sistemini kurmasna radikal demokrasi diyoruz. Derin demokrasiyi de bu radikal demokrasi anlaynn hem kapsamlatrlmasn hem de derinletirilmesini salayacak yntemler ve zihniyetin bu radikal demokrasi anlay ve uygulamasnn iine yerletirilmesi olarak anlyoruz. Liberal demokrasi ya da egemenlerin her trl demokrasi anlay, halka snrl dzeyde imknlar tanyan ve nefes aldran bir anlay ve yaplanma olarak grlmelidir. Radikal demokrasi ise, temsili demokrasi ya da bunun biraz daha gelitirilmi biimi olan sivil toplum rgtleriyle sistem zerinde belirli dzeyde
126

Mustafa Karasu

bask yaratan bir demokrasi kavrayndan daha farkl olarak, tamamen halk g yapan, tabandan balayarak demokrasinin oturduu dorudan demokrasiyi tanmlamaktadr. Radikal demokrasi kavraynn en temel zellii, bugne kadar Bat Avrupada, ABDde ve baka yerde dillendirilen demokrasi anlayndan ok kkl bir kopuu ifade eden dorudan demokrasi yaklamdr. Aslnda bu demokrasi anlay 19. yzylda da hem anaristler hem de sosyalistler tarafndan eitli biimlerde ifade edilmitir. Anaristler bu dncelerini sistemli hale getirip bir toplumsal projeye dntremedikleri iin, dnce yaamnda bir yer edinirlerken, pratikte fazla etkili olamamlardr. Sosyalistler ise tabana dayal dorudan demokrasiyi ifade eden komnal demokratik kurumlamalarda srar etmilerdir. Komnlerden, tabandan balayarak oluturulan meclislerden sz etmiler, buna dayal demokrasi anlaynn gelimesi gerektiini ortaya koymulardr. Ancak devleti zihniyeti aamadklarndan, devleti kullanlacak ara olarak grdklerinden ve en nemlisi de taban rgtlenmelerini demokratik merkeziyeti anlayla merkeziyeti ynetimlere ve yaplara balayarak, daha batan tabana dayal demokratik geliimi devleti, brokratik ve otokratik bir yaplanmaya eklemlemilerdir. zellikle 19. yzylda ortaya kan bilimsel sosyalizm sistemin zihniyet ufkunu aamadndan, demokrasi ve zgrlkleri snrlayan devleti ve iktidarc yaplanmalar iinde ngrd zgrlk ve demokrasinin tersine, demokratik ve zgr yaamn boulduu bir sistem haline dnm; hatta devleti ve iktidarc zihniyetin srmesine yardmc olarak sistemin sol mezhebi durumuna dmtr. Radikal demokrasi ite tm bu tecrbeleri, dnce ve entelektel birikimi iine katarak, sistemden tmden kopmak iin gelitirilen bir demokrasi anlaydr. Daha dorusu, neolitik toplumda halkn, toplumun varolu biimi, varolma koulu olan komnal demokratik deerlere ve bu yaama ada koullarda yeniden dn ifade eden bir anlayn ortaya konulmas olarak grlmelidir. Radikal demokrasi ierik ve z olarak yeni olan bir ey deildir. Kendisini demokrasinin arptlmas olan liberal veya snf demokrasisinden ayrmak iin byle bir kavramlatrmaya gidilmitir. te yandan ekonomik, sosyal ve kltrel gelimeler
127

Radikal Demokrasi

ve insanln emeiyle yaratlan deerler yeni boyutlar kazandndan, kendisini bu gelimelerle zde ve biimde yenileyip gelitirerek, tekrar insann ve toplumun varolu biimi olan komnal demokratik deerlerin yaamsallamasn amalayan bir yaam biimini hedeflemektedir. Radikal demokrasi olarak tanmladmz bu yaam biiminin en temel zellii, en bata da dorudan demokrasiye dayanmas olacaktr. Radikal demokrasiyle dorudan demokrasi ancak yan yana olduklarnda anlam kazanabilirler. Dorudan demokrasi halk asndan ekonomik, sosyal ve kltrel anlamda yumuamay veya belli imknlar elde etmeyi hedeflemez. Dorudan demokrasi imknlar dahilinde halkn kltrel, ekonomik ve sosyal yaam alanlarnda tmden etkin olduu ya da bu yaam alanlarnn tmyle halkn iradesi temelinde yeniden retildii bir demokratik yaam biimi olmaktadr. Bu yaam biiminde yneten-ynetilen ilikisi yoktur. Halkn bu ynyle kendi yaamn her anlamda rgtlemesi sz konusudur. Kendi yaamn rgtlemesi ve yrtmesi anlamnda bir ynetmeden sz edilmektedir. Bir snfn, bir toplumun, bir gcn baka bir snf, toplumu ve gc kontrol etmesi ve altrmas anlamnda bir ynetim gereinden sz edilmemektedir. Radikal demokrasi esas olarak devleti reddeden bir demokrasidir. nk ne kadar ok devlet, o kadar az demokrasi; ne kadar ok demokrasi, o kadar az devlet demektir. Bu erevede radikal demokrasi, devlet dnda halkn kendisini rgtleyebildii ve g yapt bir demokratik yaamdr. Bu nedenle kkl bir zihniyet dnmn ve demokrasi anlayn ifade etmektedir. imdiye kadarki demokratik zihniyette en fazla devleti reforme etme, bu temelde dnm veya reforme edilmi devlet zemininde halkn ekonomik, sosyal ve siyasal alanda belirli dzeyde nefes almas ngrlmekteydi. Devletin elinde tuttuu imknlarn bir ksmnn halka verilmesini ifade ediyordu. Byle olunca demokrasi zihniyeti ve bunun siyasal anlay, esas olarak genel ve eit oya dayal temsili demokrasi ortamnda, parlamenter sistem koullarnda parlamentoya girmek, hkmet ve iktidar olmakt. En iyimser halde ele geirilmi devlet ve iktidar koullarnda halkn ekonomik, sosyal ve kltrel yaamna belirli dzeyde destek verecek bir demokrasi zihniyeti temel alnyordu. Radikal demokrasi bu zihniyetten tamamen kopmay
128

Mustafa Karasu

hedeflemekte; devlete dayanarak halkn zgrleemeyeceini ve demokratik yaamn kurulamayacan, ancak halkn kendi ekonomik, sosyal ve kltrel yaamn kurarak g olmasn ngrmektedir. Bylelikle halkn kendini ynetebileceini syleyen, gerek demokrasinin ancak byle oluturabileceini belirten, dolaysyla devletten beklentili demokrasi anlaynn demokrasi olmadn ortaya koyan bir demokratik anlay iermektedir. Radikallii buradan kaynaklanmaktadr. Halk demokrasisiyle dier demokrasi anlay ve uygulamalar arasndaki fark radikal bir biimde netletirmek ve mulakl ortadan kaldrmak iin byle bir kavramlatrmaya gidilmektedir. Yoksa radikal demokrasi ne vurup krma demokrasisidir, ne de reel sosyalizmde olduu gibi belli g odaklarnn halk adna devleti ele geirmesidir. Radikal demokrasi toplumsal kesimler zerinde egemenlik kurma, kendini bylelikle hkim klma ve g yapmay dnen bir demokrasi anlay deildir. Bazlar byle arptmak istemektedir. Bunlar demokrasi anlaynn dn olduu gibi bugn de mulak kalmas iin abalayan, o mulaklk ortamnda egemen snflarn demokrasi anlayn topluma kabul ettirmek isteyen bilinli art niyetli kesimler olarak deerlendirmeliyiz. Radikal demokrasi toplumun tabandan rgtlenmesine dayanr. Bu sadece seimden seime oy istemek ya da herhangi bir partiyi glendirmek iin yaplan bir demokratik rgtlenme ve taban rgtlenmesi deildir. nk kapitalist sistemde eitli zamanlarda eitli toplumlarda taban rgtlenmeleri olmutur. Taban rgtlenmeleri halkn birebir g olmas ve kendi kendini ynetmesi anlamna gelmemektedir. eitli sistemler de, siyasal partiler de kendi meruiyetlerini glendirmek, toplumda ekonomik, sosyal ve kltrel yaamda kendilerini etkili klmak iin taban, toplumu rgtlemiler ve g olmulardr. Radikal demokraside sadece tabann bu erevede rgtlenmesi esas alnmamakta; komnden balayarak meclise dayanp toplumun her alanda kendi yaamn kendisinin dzenledii bir sistem hedeflenmektedir. Burada toplumun varolu biimi olan komnal demokratik yaam ve bunun deerleri yeniden yaamsallatrlmaktadr. Radikal demokrasi dediimiz dorudan demokraside Komnal olan demokratik, demokratik olan komnal olmak zorundadr anlayyla hareket eden demokratik
129

Radikal Demokrasi

yaplanma gelitirilecektir. nk neolitik toplumda ve tarih iinde etnik topluluklarn yaamlarnda somutlaan komnallikle demokratikliin i ie getii yaam gerei ada biimde yeniden retilecektir. Demokratik olmayan zaten komnal olamaz. Demokratik olunacaktr ki, birbirini anlayan, birbiriyle dayanma iinde olan, birbirini tamamlayan bir toplum ortaya ksn. Tamamlaycl esas alan, bireylerin hem irade kazand hem de birbirlerini glendirdii bir demokratik zihniyet ve toplumsal yaam ancak byle kurulabilir. Komnal yaam bireyleri ve toplumu demokratik olmaya zorlar. Gerek komnal yaam demokratik olmadan kurulamaz. Bu nedenle komnallik aslnda demokratik yaamn, demokratik kltrn gvencesi olmaktadr. Demokrasi komnallii koullandrrken, komnallik de demokratik olmay koullandrr. Tabana dayal demokrasinin radikallii buradan ileri gelmektedir. Burada bir hususa deinmekte yarar vardr. Sovyetlerde, yine eitli halk hareketlerinde komnler kurulmu; hatta ilk balarda toplumun ekonomik, sosyal ve kltrel yaam bu komnlerde retilmitir. Ancak ilk balarda komnlere ve Sovyetlere (meclislere) dayal bir demokratik yaam ortaya ksa da, daha sonra bu komn yaamlar toplumun demokratiklemesine yetmemi, demokratiklemeye gtrmemitir. Sovyetlerde olduu gibi komnler ve meclislerin (sovyetlerin) olduu sistem antidemokratik siyasal bir yaama dnmtr. nk komnler ve meclisler arasndaki ilikiler demokratik olmamtr. Demokratik merkeziyetilie dayand iin, komnler veya meclisler demokratik merkeziyetilik ilkesi ve rgtlenme ileyii ortamnda merkeze balanmlar ve bylelikle daha batan bu komnler ve meclisler demokratik iradelerini kaybetmilerdir. Bu adan da Sovyet gereinde grld gibi taban rgtlenmesi ve komn rgtlenmeleri dorudan demokrasi anlamna gelmemektedir. te burada demokratik konfederalizm ilkesi nem kazanmaktadr. Demokratik konfederalizm ilkesini de en fazla nemli klan, taban rgtlenmelerinin tekrardan devleti, iktidarc ve hiyerarik yaplanma yerine, komn ve meclislerin kurulu felsefesine uygun biimde demokrasiye yol amasdr. Demokratik merkeziyetilik Sovyetlerde grld gibi komnler ve meclisleri demokratik bir sistem haline getiremezken, demokratik konfederal ileyi ve rgtlenme
130

Mustafa Karasu

modeli demokrasiyi gvenceye alan ya da demokrasiyi radikalletiren en nemli etken olmaktadr. Dolaysyla demokratik konfederalizm sadece bir yntem olarak ele alnamaz. Demokratik konfederalizm modeli ierie ilikin bir rgtlenme biimidir. Demokratik konfederalizm taban rgtlenmelerinin demokratik niteliini zayflatmay bir yana brakalm, aksine demokratik nitelii derinletiren bir zellie sahiptir. Bu ynyle demokratik konfederalizm hem demokrasinin radikallemesini salayan, hem de derinlemesine yol aan bir rgtlenme ve bir ynetim anlay olarak ok nemli bir kavramlatrma ve pratikletirme biimidir. Koma Komaln Kurdistan nderliinin demokratik konfederal rgtlenmeye nem vermesi, bunun modeller ierisinde en iyisi olduunu belirtmesi, demokratik konfederalizmin z de etkileyen bu niteliiyle ilgilidir. Demokratik konfederalizmde koordineler, bir ynyle komnler ve meclislerin bir btn olarak taban rgtlenmesinin demokratik zn korumakla sorumlu organlar oluyor. Klasik ynetime hkim olma yaklam demokratik konfederalizmde yoktur. Demokratik konfederalizmdeki koordinasyonlar esas olarak demokratiklemenin znn korunmasnn gvencesi olan, kurumlarn birbirlerine demokratik anlay ve yaklamlar iinde birliini salayan, dolaysyla demokratik zihniyet temelinde birbirlerini glendiren kurumlamalar olmaktadr. Dier demokrasi anlaylarnda ynetimler her zaman toplum zerinde egemenlik kurma ve ayrcalklar elde etme aracyken, radikal demokrasinin ngrd demokrasi anlayndaki ynetimler veya koordineler bir ayrcalk veya bir g elde etme organlar deildir. Koordinasyonlar ya da ynetimler taban rgtlendirmeleri olan komnler ve meclislerin birbiriyle ilikilerini glendirerek birbirlerini desteklemelerini salamamakta; demokratik rgtlenmenin ve dolaysyla toplumun sosyal, ekonomik ve kltrel yaamnn glenmesinin tanm olan demokrasinin toplumda meruiyetini gelitiren, derinletiren ve kalclatran gvence roln oynamaktadrlar. Radikal demokrasi kavram demokrasi anlayn mulaklktan karmak, egemenlerin devleti zihniyetle smr ve bask arac olarak kulland demokrasiyi gerek halk demokrasisinden ayrmak, devletin ve smrc sistemin
131

Radikal Demokrasi

kendisini merulatrma promosyonu olarak kulland aralar ve yntemlerin halkn gerek demokrasisini ifade etmediini ortaya koymak iin kullanlmaktadr. Bu erevede radikal demokrasinin en temel zelliklerinden biri de devlete dayal siyaseti topluma dayal siyaset haline getirmesidir. Yani devleti ve iktidar ele geirerek g olmay deil de, toplumu rgtleyerek ve topluma dayanarak g olmay esas alr. Bu nedenle siyasetin temel hedefi devlet ve iktidar ele geirmek deil, toplum ilerinin toplum tarafndan ynetilmesini salamaktr. Siyaset dier demokrasilerde devlet ilerini yrtmek olarak ele alnrken, radikal demokraside siyaset toplum ilerini ynetmek olarak anlalmaldr. Dolaysyla radikal demokraside siyaset kavram da radikal bir biimde deimektedir. Eskiden siyaset iktidar ele geirme ve imknlar ngrlen program temelinde kullanma ve deerlendirme sanatyken, radikal demokraside siyaset ekonomik ve sosyal potansiyellerin azami dzeyde ortaya karlp, halkn ve toplumun hizmetine en verimli bir biimde sunularak, halkn g olmasn ve etkili klnmasn en iyi bir biimde salayacak rgtlenme ve koordine etme sanat olacaktr. Siyasetle uraanlar veya siyaset yapmak isteyenler yzlerini iktidar ele geirmeye deil, toplumu rgtlemeye ve toplumu g yapmaya evireceklerdir. Bunu da demokratik siyaset olarak tanmlyoruz. Siyaset radikal demokraside yalan dolan, kandrma ve itibar dm bir alma alan deil, tam aksine kutsal bir sorumluluk ve grevin yerine getirilmesi haline gelecektir. En fazla kutsalla layk grlenler bu ynl siyasete ynelenler olacaktr. Siyaset iiyle uramak kendi kar ve bencillii iin deil toplum iin i yapmak, toplum iin gcn ve enerjisini harcamak olarak grlecek, bylece siyaset yeniden itibarl yerine oturtulacaktr. Radikal demokrasi anlaynn dier bir yn de, bir hak edinilecekse ya devleti ele geirerek ya da sava vererek deil, esas olarak toplumun demokratik rgtlenmesini gerekletirerek salamasdr. Radikal demokrasi toplumun enerjisini katlamal biimde aa kararak, ngrlen hedefleri hibir toplumda olmad kadar rahatlkla gerekletirmeye ynelecektir. Eer herhangi bir zorba g haklarn gasp ediyor ya da toplumun haklarn kullanmasnn nne geiyorsa, toplum her alanda kendi demokratik rgtlenmesini yaparak kendi zgr ve demokratik yaamn ortaya karacak; bu zgr ve demokratik yaama
132

Mustafa Karasu

dayanan toplumsal gle sz konusu devlet ya da herhangi bir siyasal gc geriletip demokratik haklarn ve zgrln kullanmay kendilerine kabul ettirecektir. Bir hakk elde etmenin en etkili yolu devleti ele geirmek deil, toplumu g yaparak devleti bu taleplere saygl ve duyarl hale getirmektir. rnein Krdistan'da demokratik siyaset gelitirilerek tm toplum rgtlenir, zgrlk ve demokrasi enerjisi tmden aa karlrsa, Krt toplumu tmden ayaa kalkarak zengin yntemlerle mcadelesini yrtrse, bunun karsnda Trkiyeyi bir yana brakalm, tm dnya Krt halknn haklar karsnda saygl olmak zorunda kalr. Radikal demokrasi anlayyla ortaya karlan bu enerjiyle toplumun her trl hakk elde edilir ve bunlar en gelimi ve en gzel biimiyle yaanr. Bazlarnn yanlgl dndkleri gibi, en fazla hak ve hukuk devletle savamak mcadele demiyoruz- ve devlet olmakla elde edilemez. Hibir devletle elde edilmeyecek demokratik bir yaam, hak, hukuk, zgrlk, ekonomik ve sosyal imkn radikal demokrasi zihniyetiyle rgtlenmi demokratik toplumun gcyle gerekletirilebilir. Bu adan da demokrasi ve zgrlk devlet olmakla elde edilebilir yaklam byk bir yanlgdr. Aksine haklar devletle deil, demokratik toplumda toplumun demokratik g yaplmasyla elde edilir. Zaten birok toplumda, hatta Krt toplumunda sren en temel yanlglardan biri de ancak devletle hak edilebilir anlaynn var olmasdr. Halbuki toplumlarn bir devleti ele geirmeye harcayaca g toplumun demokratik rgtlenme temelinde g olmasna harcansa, elde edilen hak, hukuk ve demokratikleen bir kltr ve kimlik geliimi bir devletin baaramayacandan on kat, yz kat daha fazla olur. zcesi radikal demokrasi devletin ordusunu, polisini, u veya bu brokratik aygtn ele geirerek halkn g yaplamayacan, bunlar ele geirerek g olma yaklamlarnn sonuta halk zayflatmayla sonulandn, dolaysyla bunlara kar olarak ve bunlardan uzak durarak, bu kurumlar zayflatlp gszletirilerek halkn g yaplp demokrasinin kurulacan vurgulamaya dayanmaktadr. Koma Komaln Kurdistan (imdi KCK) nderlii, tarihteki birok halk hareketinin, son olarak da reel sosyalist ve devlet eksenli ulusal kurtuluu zihniyetlerin sistemin mezhebi haline geldiklerini, sistemin ufku dna kmadklarn ak kantlaryla
133

Radikal Demokrasi

birlikte ortaya koymutur. Bu adan radikal demokrasi bir ynyle de sistemin mezhebi olmamay, sistemin yrngesine girmemeyi, tamamen sistemin siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel yaam ufku dna kma anlayn ifade etmektedir. Radikal demokrasi anlay sistemle uzlamay deil, sistemle ekonomik, sosyal, siyasal ve kltrel balarn koparmay ifade etmektedir. Sistemi yaamay, sitemin mezhebi olmaya gtrecek ve sistemden etkilenen bir siyasal, sosyal ve ekonomik yaam deil, aksine devlet dnda kendi yaamn rgtleyen devlet + demokrasi biimindeki bir sistem zihniyetini esas almaktadr. Belki siyasal gereklik anlamnda devleti bugnden yarna ykma, devletten tmden kopma gereklemese de, ekonomik, sosyal ve kltrel olarak var olan devletin yannda kendi sistemini oluturarak yaamay ifade etmektedir. KCK nderlii sistemin mezhebi olmayacak bir demokrasi anlayn ortaya koymutur. Bushun da, benim de bir demokrasi anlaym var ve bunlar farkldr derken, kendisinin demokrasi anlaynn Batnn demokrasi anlay iine sdrlamayacan vurgulamaktadr. nderliimiz sosyal demokrasiyi sistemin mezhebi olarak grd gibi, reel sosyalizmi ve ulusal kurtuluuluu da sistemin mezhebi haline gelmeleri nedeniyle toplumlara zgrlk ve demokrasi getirmeyen akmlar olarak deerlendirmitir. Sosyal demokrasi Batda halka ekonomik sosyal ve kltrel olarak nefes aldran, demokratik zihniyeti en fazla gelitiren, demokratik zihniyete en fazla yakn partiler ve siyasal gruplar olarak bilinmektedir. Bizim radikal demokrasi anlaymz bu demokrasi anlayn da halkn demokrasisi olmad iin kabul etmemektedir. nderliimiz sosyal demokrasiyi devleti zihniyeti, smrgeci ve baskc egemenliki yaam en fazla kamufle eden ve merulatran bir mezhep olarak deerlendirmektedir. Bu siyasal anlay devletin ayplarn rten asma yapraklar olarak deerlendirmek dorudur. Tabii ki nderliimiz bu deerlendirmeyi yaparken, Avrupa halklarnn ve dnya insanlnn verdii mcadeleler sonucunda kabul etmek zorunda kaldklar demokratik haklar ve demokratik kltr reddeden bir yaklam iinde de deildir. Aksine yeri geldiinde bu ynl demokratik deerlerin de var olduunu vurgulamaktadr.
134

Mustafa Karasu

Radikal demokrasi anlaynn dier bir temel zellii ise demokrasiyi snf yaklamlarndan arndrmasdr. Tabii ki baskc ve smrc snflar gerek anlamyla demokrat olamazlar. Onlarn varl halk zerinde egemenlik kurmaya dayaldr. Bu nedenle devletidirler. Devleti, iktidar ve merkezi bir gc ele geirerek toplum zerindeki bask ve smrlerini srdrmek isterler. Ancak demokrasiyi ok karmaklaan sosyal, ekonomik ve kltrel yaam ortamnda sadece bir snfn, bir toplumsal kesimin karna olan bir yaam biimi olarak grmek yanltr. Toplum halinde yaamak isteyen her insan, her toplumsal kesim iin demokrasi gereklidir. Demokrasi toplumun varolu biimidir. Komnal demokratik deerler toplumla birlikte var olmutur. Dolaysyla toplumsal yaam arzulayan, toplumsal yaamla bireysel zgrln birlikte yaanabileceini dnen btn kesimler radikal demokratik yaamn bileeni, paras ve znesidirler. Toplumu paralayp snflara blerek smr ve iktidar elde edenler demokrasi kart olduklar gibi, toplumun paralanmas ve snflara blnmesinde kar olmayanlar ise demokratik glerdir. Dolaysyla kapitalistler ve kapitalizm demokrasi kartldr. nk her eyden nce de toplumu ykmakta ve rtmektedir. Aslnda kapitalizm toplumu ykarak kendisini de yok olua doru srklemektedir. Bu ynyle kapitalizm kendisini yaatan deerleri tketerek yaayan bir ekonomik ve sosyal sistem olarak deerlendirilmelidir. Bu adan kapitalizmden, dolaysyla toplumun paralanmlndan kar olmayan kapitalist sistem kart tm kesimler komnal demokratik yaam iinde kendilerini ifade edebilirler. Radikal demokraside dar snf yaklam yoktur; ama smr ve baskya da yer yoktur. Dar snf yaklamndan uzaktr, ama yntemi demokratiktir. Doal olarak toplumsalln yeniden kurulmasndan yana olan tm toplumsal kesimlere dayanr. Demokratik yntem ve ilkeler erevesinde tm toplumsal kesimler, radikal demokrasi olarak ifade ettiimiz komnal demokrasinin hkim olduu sistem iinde kendilerini ifade edebilirler. Tabii ki bizim demokrasimiz snf demokrasisi, snflarn uzlat bir cephe ya da ittifak programnn hayata geirilmesi deildir; bir halk zgrlk sistemidir. Bu halk zgrlk sistemi komnal demokratik yaamdan yana olan farkl toplumsal kesimleri tamamen demokratik ileyite olan bir
135

Radikal Demokrasi

yaklamla yaplandracak ve sistem iinde birlikte yaamalarn salatacaktr. Grld gibi radikal demokrasi farkl snf ve tabakalarn uzlamasndan meydana gelen bir cephe rgtlenmesi veya bir cephe programnn pratiklemesi deildir. Aksine smr ve basknn, hiyerarik ve devleti zihniyetin olmad komnal bir yaam hedeflemektedir. Yntemi tamamen demokratiktir. Dolaysyla radikal demokrasimiz toplumun varolma biimi olan komnal demokratik deerlerle kendisini ifade edebilen ve kendini bulan tm kesimleri kapsamaktadr. Dier demokrasi anlaylarndan kkl farkll olan ve tamamen halka dayanmay anlatan radikal demokrasi kavramn daha kapsaml ileyip irdelemek mmkndr. Ama belirli kaba hatlaryla bu erevede ifade etmek kanmzca yeterlidir. Radikal demokrasinin doal bir gerei olarak ifade edilen derin demokrasi ise, radikal demokrasinin kapsamn ortaya koyan bir kavramlatrmadr. Bu konuda drt temel etkeni sayabiliriz. Birincisi, radikal demokrasinin temeli olan dorudan demokrasiyi anlamlandran konfederal rgtlenmenin yerletirilmesi ve gelitirilmesidir. Bunu yukarda ksmen izah etmitik. Demokratik konfederal rgtlenme demokrasinin radikallemesini tanmlad gibi, bizzat modelin kendisi demokrasiyi derinletiren zellikler tamaktadr. Konfederal rgtlenme bireyler ve gruplarn birbirini btnleme, birbirinin eksikliklerini tamamlayarak karlkl birbirini g yapmas, birbirini anlayarak bu destei ve yardmlamay en verimli biimde gerekletirmesi, yine tm bileenlerin birbirinin rgtlenmesine, iradesine ve ald kararlara saygl olmas, bu erevede demokratik bilinci yaamn her alanna yerletiren yntem ve ara olduundan, demokrasinin derinlemesini salamaktadr. Demokratik konfederalizm bu erevede demokratik kltr derinletiren, demokratik kltrn yaygnlamasna ve bunun ok kkl bir zihniyet biiminde toplum iinde yerlemesine yol aan bir rgtlenme modeli olmaktadr. Tabandan demokratik temelde rgtlenen tm sosyal kesimleri konfederal bir modelle demokratik konfederal bir sistem haline getirmeden, halk demokrasisini egemenlerin demokrasi anlayndan ayran radikal demokrasinin kurulmas ve tamamen halka ait demokratik amalarn derinlemesi
136

Mustafa Karasu

gerekletirilemez. nk demokratik konfederal sistem bireyin demokratik zgr iradesini gelitirerek bizzat toplumda demokratik irade ve zgrlk duruu patlamasna yol aacak niteliklere sahiptir. Bunun iin demokratik konfederalizmi sadece bir rgtlenme modeli olarak anlamak yanl olur diyoruz. erikle ilgidir. Demokratik konfederalizm demokratik sistemi sadece halka dayandrmyor; ayn zamanda halka dayal demokratik sistem ierisinde demokratik zihniyetin bireyler ve toplumsal kesimlerde her gn, her dakika derinlemesine hizmet eden bir rol oynuyor. Bu ynyle derin demokrasi kavramlatrlmasn irdelerken, radikal demokrasi kavram zerinde fazlasyla durmak gerekmektedir. Demokrasiyi radikalletiren en nemli etken ise kadn zgrlnn gelimesi ve yaygnlamasdr. Kadn zgrlk izgisi kadn zerindeki erkek egemenlikli zihniyetin ortadan kalkmasn amalayan, kadnn toplumda etkin hale gelmesini ve zne olmasn salayan, bylelikle demokratik zihniyetin yalnz kadnda deil tm toplumda gelimesine yol aan cinsiyet zgrlk bir zihniyet ve yaplanmann var olmasdr. zerinde egemenlik kurulan ve smrlen ilk toplumsal tabaka ve cins olmas itibariyle, kadn, zerinde kleliin ve egemenliin derinletii bir sosyal alandr. Kadnn mevcut durumu her gn yeniden ve yeniden egemenliki zihniyet retmekte, dolaysyla demokrasi kartlnn en fazla retildii alan olmaktadr. Kadn zgrlnn bilincine varmadan ve kadnn toplumdaki roln arttrmadan demokrasinin geliemeyeceini bilmek, bu temelde kadn zgrlk sorununun en temel demokrasi sorunu olduunu grmek radikal demokrasinin en ayrt edici temel zellii olduu gibi, demokrasinin derinlemesinin de en fazla gerekletii alandr. Kadn zgrlk sorunu toplumun derinliklerinde ve en cra kvrmlarndaki egemenlik alanlarn ortadan kaldran ve kaldracak olan olgu olduundan, demokrasi kart her trl eilimin bu derinliklerden sklp atlarak demokrasinin derinlemesine hizmet edecek nitelie sahiptir. nderliimizin belirttii gibi, genel demokrasi kadn zgrl ve kadn iin demokrasi anlamna gelmemektedir. Kadn iin gereklemeyen zgrlk ve demokrasi ise yzeysel ya da kadn hareketinin hakl olarak kulland ifadeyle yarm demokrasi ve zgrlktr. Demokrasinin derinlemesinin
137

Radikal Demokrasi

olmazsa olmaz koulu kadn zgrlk izgisinin gelierek kadnn demokratik iradesinin toplumsal yaamn her alanna yedirilmesidir. nk toplumsal cinsiyetilik genel demokratik yaklamlarla demokrasinin derinlemesini engellemektedir. Bu nedenle toplumsal cinsiyetiliin zgrletirilmesi ya da toplum yaamndan karlmas demokrasinin derinlemesinin vazgeilmez kouludur. KCK nderlii, Kadn zgrlk izgisi en radikal alma alanmzdr diye deerlendiriyordu. nk erkek egemenlikli sistem toplumun tm hcrelerine ve ruhuna sinmi bir egemenlik biimini ifade etmektedir. Yaamn esas belirleyen esi erkek egemenlikli kltrdr. Bu kltr zp geriletmeden toplumu demokratikletirmek, zgrlk ve demokrasiyi kalclatrmak mmkn deildir. Bu kltr zgrlk ve demokrasi alanndaki kazanmlar anbean tehdit eder nitelie sahiptir. Egemenliin ifresini zmek, toplumu zgrletirmek ve demokratik bir yaam kurmak, esas olarak da kadn demokratik yaamn temel znesi yapmak ve zgrle kavuturmakla mmkndr. Kadn zgrln anlamak, demokrasinin derinliini kavramaya ve pratikletirmeye gtrecek en temel etkendir. te yandan kadn en fazla kleletirilen cins olduundan, zgrle ve demokrasiye de en fazla ihtiyac olan, dolaysyla bu deerleri en fazla sahiplenecek bir karaktere sahiptir. Kadn zgrl ve kadnn toplumsal yaama katlm, demokrasi ve zgrlk mevzilerinin derin kazlmas, her trl saldrya kar korunmas ve temel gvenceye kavuturulmasdr. Kadn zgrl ve demokratik yaama katlm tm zgrlk ve demokrasi alanlarnn katalizr olacak bir nitelie sahip olduundan, kadn demokratik yaamn esas esi haline getirmek, tm alanlarn demokratiklemesini salamak ve demokrasiyi gerek anlamda kavramak ve kazanmakla edeerdir. Bu nedenle kadnn demokratik yaamdaki yerinin dzeyi demokrasinin derinliinin dzeyini belirleyen etken olarak grlmelidir. Kadnn yer ald bir demokrasiyi geriletmek kolay deildir. nk kadn kleliinin derin bilincine varldnda, kadn hibir basky kabul etmeyecek ve demokrasi mcadelesinin gerek fedai gc haline gelecektir. Demokrasi devleti, iktidar ve hiyerariyi toplum yaamndan skp atmaksa, kadn kleletiren temel etkenler bunlar olduundan, kadnn
138

Mustafa Karasu

etkili olduu demokraside bunlarn zerresine yer verilmeyecektir. zcesi kadn sorunu sadece kadn ilgilendiren bir sorun olmad ve sz konusu sistemin niteliini belirleyen bir olgu olduu iin, kadnn demokratik toplumda yer alma dzeyine paralel olarak, demokrasinin derinlii ve kapsam da belirlenecektir. Dier nemli bir etken ise, genliin toplumda etkin hale getirilmesidir. Genliin toplumda etkin bir g haline gelmesi, genlik ruhu ve duygularnn demokrasimizin en temel duygular ve zihniyetlerinden birisi haline getirilmesi, demokrasinin ok etkili biimde derinlemesini salatacaktr. Bir yandan demokrasinin derinlemesini ok kkl bir biimde salarken, dier yandan sahiplenme bilinciyle demokrasiyi gvenceye alma ve demokrasiye ok byk bir enerji katma anlamnda da demokrasinin derinletirilmesinde genliin ok nemli rol olacaktr. Genlik her ne kadar sistemin iinde byse ve onun kltrn alm olsa da, iktidarc ve devleti sistem iinde hala yer almam olduu, kendini ifade etmeyi ve kimliini bulmay en temel sorunu olarak grd iin otoriter, baskc ve bireyin kendisini ifade etmesini engelleyen antidemokratik sistemlere kar doal bir refleks iindedir. Kirletilmemi ruhu ve duygularyla kirletilmemi yaamn ad olan demokrasiye en yatkn toplumsal tabaka durumundadr. karlarla zedelenmemi bir yaam genliin ruhuna en uygun bir yaamdr. te yandan var olan sistemler genliin arayna ket vurarak kendi sisteminin bir dilisi yapmay arzuladndan, genlik demokratik bir ortamda kendini ifade etme ve yaamn znesi olma isteiyle doludur. Bu duygu erkenden yaamn demokratiklemesini arzulayan bir enerjiyi ortaya karmaktadr. Dolaysyla genliin bu isteinin demokratik yaamda ifadesini bulmas demokrasinin aileden balayarak varln hissettirmesine ve toplumda demokrasinin derinlemesini salayacak bir gelimeye yol aacaktr. Bu nedenle demokrasinin derinlemesiyle genliin demokratik yaama katlm arasnda dorudan ba vardr. Genlik de kadn gibi yaamn rengini belirleyen sosyal bir tabaka olarak demokrasiye rengini veren derinliin temel znesidir. Bir dier etken de demokrasinin derinlemesinde farkl kltrlere sayg, farkl kltrleri kabul etmek ve bu kltrlerle birlikte yaamay renmektir. Tabana dayal demokrasi sadece
139

Radikal Demokrasi

toplumu g yapmaz; ayn zamanda tabandaki tm toplumsal kesimlerin etnik, dinsel ve kltrel farkllklarn kabul ederek demokrasiyi zenginletirip radikalletirir ve derinletirir. Kltrel zenginliin demokratik yaamda arln hissettirmesi demokrasinin ieriinin kapsamllamasn ve derinlemesini beraberinde getirir. Dinsel banazlk ve milliyetiliin demokrasi nndeki en temel etken olduu dikkate alnrsa, kltrel zenginliklerin bir arada yaamas ve buna dayal bir yaamn olmas demokratik kltrn derinlemesinin en somut gstergesidir. Derin demokrasi demokratik kltrle kopmaz ba iinde geliecekse, demokratik kltrn olumasna yol aan farkl kltrlerin etkin hale getirilmesi demokrasinin derinlemesi ile sonulanr. Bu bakmdan derin demokrasi kavram iinde kltrlere zgrlk de bulunmaktadr. Kltrler etnisitenin, komnal demokratik yaam ortamnda ortaya kan insanln en byk zenginlikleridir. Kltrler komnal demokratik yaam ortamnda olutuundan, her kltr demokrasinin ve demokratik kltrn zengin bir biimini barnda tar. Her kltrde istisnasz tarihsel temeli olan demokratik deerler vardr. Bu nedenle kltrler zgrlk ve demokrasiye zenginlik katt gibi, farkl demokratik deerler nedeniyle demokrasiyi derinletiren zelliklere de sahiptir. Dolaysyla demokrasisini derinletirmek isteyenler, farkl kltrlerin zgrln engelsiz kabul eden ve bu kltrlere destek verenlerdir. Demokrasiyi derinletiren en temel etken ise ekolojik bilintir. nsanln varolu biimi olan komnal demokratik yaam her eyden nce de doayla srdrlebilir bir ilikiyi kurmaktr. Doayla srdrlebilir bir iliki olmadan, ne insanlktan ne toplumdan sz edilebilir. Bu nedenle nderliimiz ekolojik bilinci insanlk asndan ilk ve en temel bilin olarak deerlendirmitir. Bu bilincin ortadan kalkmas, insann insan zerindeki egemenlii sonucunda gereklemitir. nsan zerindeki egemenlikle demokrasi birbirine zt olgularsa, insann zihnine yerleen doaya hkmetme bilinci esas olarak da insanla hkmetme bilincinin derinliinin trevi olmaktadr. Dolaysyla ekolojik bilin gelitike, insann genlerine yerleen egemenlik kltr ortadan kaldrlabilir. Demokrasi insann beyni ve yreinin derinliklerindeki egemenliki ruhu temizlemekse,
140

Mustafa Karasu

bunun en etkili ve sonu alc yolu insanda varolan doaya hkmetme kltrnn ortadan kaldrlmasdr. Ekolojik bilin gelimeden demokratik kltr ve zihniyet derinleemez. kinci Dnya Savanda grld gibi, insan ve doay ykma gtren felaketlerden kanlamaz. kinci Dnya Sava sonras ekolojik bilincin gelimesi demokrasi ile ekolojik bilin arasndaki kopmaz bala ilgilidir. Doay sevmek ve doaya tutkun olmak, her eyden nce dnen ve en mtekmil doa olan insana tutkun olmak ve insan sevmektir. Demokrasi de insan sevgisinin en fazla gelitii bir yaam biimidir. Doay ve dnen doa olan insan sevmeden demokrasi kurulamaz. Bu nedenle ekolojik bilin sadece yeili korumak ve insan iin yaanlr bir evre oluturmak deildir. Ekolojik bilin insann yeniden kendi zne dnmesi ve komnal demokratik deerleriyle bulumas anlamna gelmektedir. Doay anlamak empatinin kk hcresidir. Demokrasi bir ynyle bireylerin ve toplumlarn birbirini tamamlamas ve anlamas ise, doay anlamadan birey ve toplumu anlamak, dolaysyla demokrasiden sz etmek mmkn deildir. nsann insan zerindeki hkimiyetini kaldrmak, eer doa zerinde hkimiyet kalkmsa mmkndr. Ayn biimde insan zerindeki hkimiyet kalkmadan da, doa zerindeki hkimiyet anlayn tmden kaldrmak mmkn deildir. Dolaysyla en derin ve kapsaml demokratik yaam doa zerindeki hkimiyetin kalkt yaamdr. Grld gibi radikal demokrasi ile derin demokrasi birbirini tamamlayan bir zellie sahiptir. Kapitalist modernitenin rettii demokrasi tarihi ve demokrasi anlaylarndan kkl bir kopuu salamadan gerek bir demokrasi yerletirilemez. Radikal demokrasiden sz ederken, bu kkl kopulardan ve mezhep olmamalardan sz ediyoruz. Radikal demokrasi ise ancak demokrasiyi derinletirecek etkenleri yaamn iine yerletirdike pratikleebilir ve gvenceye kavuabilir. Bu nedenle radikal demokratik yaama ulamak iin demokrasiyi derinletirmek, demokrasiyi derinletirmek iin de demokrasinin tanmna uygun biimde halk g yapacak radikal demokratik zihniyete ulamak gerekir. Radikal demokrasi ile derin demokrasi arasndaki
141

Radikal Demokrasi

diyalektii doru kurduumuzda, halklarn diyebileceimiz demokrasi ana ulalacaktr.

zaman 26.09.2006

142

Mustafa Karasu

DEMOKRATK KONFEDERALZM KURMAK DEVLET VE ST SINIFA DAYANAN DEMOKRAS ZHNYETN AMAKLA GEREKLETRLEBLR Konfederalizm nceleri daha ok da devletler aras bir iliki olarak ele alndndan ve toplumsal rgtlenmelerin demokratik temelde bir araya gelme biimi olarak Krdistan ve Ortadouda nceden tartlan bir konu olmad iin, bugn nasl uygulanaca konusunda soru iaretleri bulunmaktadr. Bu erevede demokratik konfederalizmin Krdistandaki uygulama biimi olacak KKK (imdi Koma Ciwakn KurdistanKCK diyoruz) sistemi nasl pratikleecektir sorusu sorulmaktadr. eitli yazlar ve makalelerle basnda ifade edilmesine ramen, Bu konu belirsizdir sylemi ok fazla dillendirilmektedir. Bunun bir nedeni teorik olarak yeterince izah edilmi olmamasyken, dier nedeni pratikleme konusunda hala nemli admlar atlmamas olarak aklanabilir. Ancak esas olarak da hem milliyeti Krt evreleri hem de Trkiye solu tarafndan Hayalcidir, gerekleme koullar yoktur denilerek nderliimizin bu projesi hakknda kafa karkl yaratlmak istendiinden, bilinli bir biimde belirsiz olmad syleminde bulunulmaktadr. Bu gler nderliimize ve hareketimize kar her zaman nyargl olduklar iin bu tutumu ortaya koymaktadrlar. Onlara gre nderliimiz ve hareketimiz ciddi ideolojik ve teorik deerlendirmeler yapamaz. Bu tutumda ideolojik ve politik olarak hareketimize kar olmann ruh hali vardr. Milliyeti eilimler ise, devleti paradigma dna kamadklar iin bilinli olarak bu projeye kar tutum taknmaktadrlar. Dier bir neden de demokratik konfederalizm ve onun Krdistanda uygulan biiminin alternatif bir demokratikleme olmasdr. Bu sadece Krdistan ve Trkiye asnda deil, dnyadaki mevcut sistem asndan da alternatif bir demokratikleme projesidir. Gnmzde demokrasi denilince en fazla da Avrupadaki uygulamalar akla gelmektedir. Zaten demokratik konfederalizm burjuvazinin, egemen glerin anladklar ve uyguladklar demokrasi anlayna ve uygulamalarna alternatif bir modeldir. Demokrasi halkn kendi kendini ynetme biimi olarak
143

Radikal Demokrasi

tanmlanr. Demokrasi halkn iradesinin aa kp zne haline geldii bir siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel yaamsa, burjuvazinin hkim olduu lkelerde gerek anlamda bir demokrasiden sz edilemez. Hatta bunlar fazlasyla eksik demokrasi modelleri olarak ifade etmek gerekir. Demokratik konfederalizm ise, burjuvazinin ya da egemen snflarn etkisinin olmad, tamamen halka ait ve halkn z irade sahibi olduu bir siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel yaam kurmay hedeflemektedir. Kargadan baka ku tanmayanlar gibi Avrupadakinden baka demokrasi bilmeyenlerin bu modele kar kaca aktr. Bazlar bilmeden buna kar karken, bazlar da kapitalist sisteminin paras olduklarndan, snf eilimleri nedeniyle gerek demokrasinin yerleecei byle bir modele kar kmaktadrlar. Gnmz dnyasnda egemen snflar Demokrasi ve zgrlkler bizim tanmladklarmz gibidir propagandasn her trl arala beyinlere yedirerek toplumlar ve bireyleri bu dorultuda artlandrmaktadr. Bu nedenle demokrasi ve zgrlk deyince Batda retilen kavramlar ve uygulamalar akla gelmektedir. Bu kavramlarla bir dnce hegemonyas yaratlmaktadr ve yaratlmtr. Bu gerekler dikkate alndnda, halklarn demokrasi ve zgrlk tanmna kar itiraz geleceinin ve bunlarn olmayacann sylenmesi kadar doal bir ey olamaz. Tarihin sonunun geldiini iddia ederek en son ekonomik ve sosyal sistemin kendilerininki olduunu syleyenlerin halklarn demokrasi anlayn ve uygulamasn kabul etmeleri dnlemez. Demokratik konfederalizm tartmalar yaplrken ya da KKK sistemine kar negatif deerlendirmeleri dinlerken bu gerekleri akldan karmamak gerekir. nsanlk tarihi boyunca halklarn zgrlk ve demokrasi mcadeleleri hep gz ard edilmi, sadece egemen snflarn kurduu dzenler tarih kitaplarna gemitir. Sosyal bilimler arlkl olarak hkim sistemleri ilemitir. Halbuki egemenlerin dzeni ve erkek egemenlikli tm sistemlerin yannda halklarn komnal demokratik yaamlar ve zgrlk araylar srekli varln srdrerek bugnlere gelmitir. Ne var ki halklarn komnal demokratik yaamlar, zgrl anlama ve uygulama biimleri ne tarih ne de sosyal bilim kitaplarnda hak ettii yeri bulmutur. Egemen snflar ve onlar iin sosyal bilim
144

Mustafa Karasu

yapanlarn tutumlarnn, onlarn zihniyetiyle dnyaya bakanlarn bugn bizim ortaya atmz modele kar da ayn tavr gsterdiklerini gryoruz. Halkmz iin bu model belli ynleriyle yenidir. Bu nedenle teorik ve dnsel olarak kavramada belli bir eksiklik olacaktr. Bu eksikler pratik iinde grlerek giderilecek; pratik, teorik ve dnsel alglama, dolaysyla uygulama gelikin hale getirilecektir. KKK sistemi ncelikle pratie geirilerek ne olduu ortaya konulacaktr. Bunun iin de ky, sokak ya da mahalle komnlerinin kurulmas, bu komnlerin yannda mahalle, kasaba ve ehir meclislerinin oluturulmas bu sistemin temeli olmaktadr. Komnler bu sistemin hcreleridir. Komnler ve kooperatifler ayn zamanda sistemin ekonomik ve sosyal temelini de oluturmaktadr. Meclisler ise bu organik yapnn yasal organlardr. Bunlar oluturmadan KKK sisteminden sz edilemez. nk KKK sistemi bir st meclisle kotarlacak bir proje deildir. lk nce komnler ve meclisler kurulacak, bunlar kendi aralarnda konfederal bir ilikiye geecekler ve bylelikle yerellerden balayarak bu sistem kurulmu olacaktr. Yerel konfederal rgtlemeler ve meclisler blgesel meclisler ve konfederalizmi oluturacak, bunlar da daha sonra tm Krdistan genelinde bir konfederal rgtlemeye gideceklerdir. Yerellerin ve blgelerin meclisi olduu gibi, genel konfederal rgtlemenin de meclisi oluturulacaktr. Tm bu rgtlemeler tabandan balayarak demokratik temelde ve seimle gerekleecektir. Komn bir kyn ya da mahallenin kendi sosyal ekonomik kltrel yaamnn rgtlenmesidir. Bu rgtlenme biimi sistemin zn de ifade etmektedir. Kooperatifler ise komnlerin ekonomik ve sosyal temelini daha da glendiren kurumlamalardr. Komnde ifadesini bulan bu z ve biim, iinde yaanlan devletin ekonomik ve kltrel sisteminin yannda kendi demokratik yaamn kurma anlamna gelmektedir. Bu yaam biimi demokrasi rgtlenmesidir. Demokrasi halkn kendi ynetimi ve yaam biimi ise, komnler, kooperatifler, meclisler ve bu temelde oluan konfederal birlikler de devletin iinde erimeyen temel demokratik toplumsal rgtlenmelerdir. Bunlarn demokratik konfederal temelde kurumlamasysa devlet + demokrasi sisteminin pratiklemesidir. Dolaysyla bir devlet
145

Radikal Demokrasi

kurma ya da siyasal bilimcilerin iki nite arasndaki ilikilerin ifade edilii olarak tanmladklar devletiklerin yan yana gelerek oluturduu konfederal siyasal bir model deildir. Ortaya koyduumuz demokratik konfederalizm tamamen toplumun demokratik kurumlama modelidir. Dier bilinen konfederal kavram ise, esas olarak devletler arasndaki bir gevek siyasal ilikiyi ifade etmektedir. KKK sistemi sosyal, ekonomik ve kltrel yaplanmay ve tm dier faaliyetleri iermektedir. Bu rgtlenmeler ve yrttkleri faaliyetler demokratik siyaset anlayyla pratiklemektedir. Demokratik konfederalizmin siyaset anlay esas olarak komnal demokratik yaama dayal komn, meclis ve konfederal birimlere dayanarak toplumun g olmasn hedefler. Dolaysyla her eyden nce demokratik konfederalizmi ya da Krdistanda bunun uygulan biim olan KKK sistemini tartrken, devletiliklerin oluturduu konfederalizmi anlamamak, bu alg dnda olguyu ele almak gerekir. Devletlerin oluturduu konfederalizm algsn aklmzdan kararak, ondan ok ayr bir model olduunu bilmek nemlidir. Klasik siyaset bilimindeki konfederal kavram ve onun ieriiyle nderliimiz ve hareketimizin ortaya koyduu demokratik konfederalizm ve onu uygulama biimleri birbirine kartrlmamaldr. Biz bir halkn, sosyal gruplarn, dinsel ve etnik topluluklarn demokratik rgtlenmesinden sz ediyoruz. Bu rgtlemenin amac da snrl demokrasiler an ap, demokrasinin tmden gerekletii bir demokrasiler ana ulamaktr. Buna st toplum demokrasisine ya da liberal demokrasiye kar radikal demokrasi a da diyebiliriz. Radikalizmden anlalmas gereken ey, halkn snrl sosyal, ekonomik ve kltrel imknlara kavutuu ve burjuvalarn hkim olduu bir sistem deil, ekonomik, sosyal ve kltrel yaama tamamen halkn kendisinin hkim olduu bir yaamn hedeflenmesidir. Avrupa demokrasisinde halkn arllnn olmad, aksine egemenler ve byk tekellerin dzeninin hkim olduu, bunun yan sra sosyal, ekonomik, siyasal ve kltrel alanda halka biraz nefes aldrld ve halkn nefes borularnn ald bir sistem gerei sz konusudur. Demokratik konfederalizm bu snrl demokrasi an ap halklarn alternatif derin ve radikal demokrasi an balatacaktr.
146

Mustafa Karasu

imdiye kadar piramidin tepesi her eyi ynetti. Demokratik konfederalizmde ise piramidin st deil, taban esas olarak ekonomik ve sosyal gc elinde bulunduracak, daha dorusu ekonomik ve sosyal yaam tabandan balayarak rgtlendirildii iin siyasal, sosyal, ekonomik, kltrel ve tm dier alanlar demokratik nitelie kavuacaktr. Bilenen deyimle sz ve karar sahibi taban olacaktr. Dolaysyla yaam da bu tabann ihtiyalarna gre ekillendirilecektir. nderliimiz konfederalizmi tarif ederken tespih rneini verdi. Nasl tespih taneleri nce ipe dzlr ve bu ilem tamamlandktan sonra stne imame taklrsa, demokratik konfederalizmde de komnler ve meclisler tabandan balanarak rgtlenecek, stte ise bir konfederal meclis ve onun iinden kan bir koordinasyon oluacaktr. Tabii ki kurulu sistem ve burjuvazinin benimsetmek istedii demokrasi ve zgrlk anlaylar bu yeni modeli hayalci sayacak ve uygulanabilir grmeyecektir. Alkanlklarn ve bilinen ezberin bozulmas kolay deildir. Zaman zaman ezber bozmadan bahsediliyor. Sadece dnemsel veya yz yllk ezberleri deil, binlerce ylk ezberleri bozacandan, demokratik konfederalizmin ezberleri bozduklarn syleyenler tarafndan bile kabul edilmesi kolay olmayacaktr. Egemenler halklarn kendi kendini yneteceine ve kendi sistemlerini kuracana hibir zaman inanmamlardr ki bugn de inansnlar. Egemen snf zihniyetini amayanlar ve bu zihniyetin etkisinde olanlar da tabii ki bu sistemi uygulanabilir grmeyeceklerdir. nderliimiz savunmalarnda bin yllarn paradigmas olan erkek egemenlikli hiyerarik ve devleti paradigmann almas gerektiini ifade etmektedir. Bu erevede yeni bir zihniyet devrimi yapmadan, onun yaplanma gerei de ortaya karlamaz. nk egemen snf zihniyeti ve paradigmas almad taktirde, zgrlk ve demokrasi mcadeleleri tarihte olduu gibi eninde sonunda egemen sistemlerin mezhebi olmaktan kurtulamazlar. Demokratik konfederal sistemle amalanan ey, zgrlk ve demokrasi mcadelelerinin bir daha egemen siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel sistemlerin mezhebi olmasnn nne geilmek istenmesidir. Demokratik konfederal sistemin mantn ve esas hedefini bu erevede ele almak gerekir.
147

Radikal Demokrasi

Dier yandan bu sistem toplumlarn doal yaam biimi olan komnal demokratik yaam hedeflemektedir. Komn, kooperatif ve buna dayanan meclisler, komnal yaamn ortaya kmasnn aralar olarak grlmektedir. Komnal demokratik yaamda egemenlik de, smr de yoktur. Egemenlik ve smr genleri komnal demokratik yaama terstir. Dolaysyla smrc dnya egemenlii smry ortadan kaldran byle bir sisteme kar kuku yaratacaktr. Byle bir sistemin kendisine alternatif olmasnn nne gemek isteyecektir. Bunun iin her eyden nce ideolojik ve teorik olarak mulaklatrp pratikte uygulanmayacan kabul ettirmeye alacaktr. Bu adan bu sistemi hem teorik olarak kabul ettirmek, hem de pratikletirmek byk bir mcadeleyle olacaktr. Bugnk itirazlar ve olmaz teorileri byle bir mcadelenin zorunluluunu ve gerekliini ortaya koyan gereklerdir. Halklar ve halkmz bu modeli kendisini z irade yapan, kendi sorunlarn kendisi zebilen, ekonomik, sosyal ve kltrel gcn ve enerjisini ortaya karan bir demokratik yaplanma olarak grmelidir. Halkmz kendisini komn, kooperatif ve meclislerde rgtleyerek gcn birletirip potansiyellerini aa kard taktirde ekonomik, sosyal ve kltrel gelimesinin hzla artacan grecektir. Halk bugnk sistemde kendi potansiyellerini aa karamamaktadr. Halk egemen smrc sistemin nesnesi durumunda yaamaktadr. Eer halk kendini ekonomik, sosyal ve kltrel btn alanlarda rgtlerse, nesne olmaktan kp zne olacaktr. Bylelikle demokratik yaamn rgtleyecei gibi, her alandaki zgrlklerin kazanlmas asndan var olan enerjisini ve mcadele gcn ortaya kararak seferber edebilecektir. Kendi demokratik rgtlemesini yaratmak ve mcadele gcn aa karmak, zgrl kazanma imknlarnn da artmas ve yaknlamas anlamna gelecektir. Krt halk kendisini yerellerden balayarak tm Krdistanda rgtlediinde inkrc ve imhac smrgeci rejim karsnda kendi demokratik yaamn ve zgrlk alanlarn da kendisi belirlemi ve yaratm olacaktr. Bu gereklik halkn zgrlk mcadelesini gelitirecei gibi, inkrc ve imhac smrgeci sistemini snrlayacak, bu da Trkiyenin demokratiklemesine yol ap Krdistanda kurulan KKK sisteminin kabul edilmesiyle sonulanacaktr.
148

Mustafa Karasu

KKK sistemi de demokratik Krt yaamn salayacak, bunun sonucunda demokratik bir ulus olarak kimlik, dil ve kltr zgrln elde ederek kendi iradesini kendi eline alacaktr. Krt halk imdiye kadar demokrasi ve zgrlk mcadelesini kmsenmeyecek dzeyde verdi. Ancak kendi demokratik yaamn her alanda yaratt rgtlenmelerle gerekletirip gcn ortaya karamad iin, mcadelesi ve yapt fedakrlklar kadar demokrasinin gelitirilmesi ve zgrln elde edilmesi sz konusu olmad. Demokratik konfederalizm ise yaygn rgtlenmeye dayandndan, bugne kadar verdii mcadelenin ve yapt fedakrln karln imdiye kadarkinden katbekat fazla salatacak bir gc, enerjiyi ve siyasal arl ortaya karacaktr. Siyasetiler ve aydnlarn da demokratik konfederalizme ciddi bir yaklam gstermeleri ve demokratik konfederalizmi doru anlamalar gerekiyor. Aydnlar ve siyasetiler KKK sistemine demokratiklemenin kapsamllamas ve zgrln derinlemesi erevesinde bakmaldr. Sz konusu glerin gnmz dnyasndaki demokratikleme projeleri ve siyaset modelinin toplumlarn sorunlarna cevap vermediini, en nemlisi de siyasetin topluma yabanclatn grmeleri gerekmektedir. Demokratik konfederalizm ayn zamanda halkn ve toplumun siyasete yabanclamasn ortadan kaldracak bir modeldir. Bugn siyasetin itibar dzeyi zayftr. Siyaset kar evrelerinin, belirli elit kesimlerin ve profesyonel evrelerin yapt i olarak grlp, yalan dolan, ikiyzllk ve kandrmaca olarak dnlmektedir. Siyasetiye gven azdr. Siyasal almalara ilgi snrldr. Bunun gnmzdeki siyasal parti ve rgtlenme modelleriyle bann olduu iyi grlmelidir. Dnyann en demokratik olduu sylenen lkelerinde bile halkn siyasete ilgisinin azl dikkate alndnda, bunun nedenlerini aratrmak gerekiyor. Nedeni de aktr: Halkn katlmna dayal bir siyaset tarz izlenmemektedir. Halk hem yerelde hem de genelde siyaset ddr. Yerelde kendi sorunlarndan balayarak siyasete katlmadndan, sosyal, ekonomik ve kltrel yaamn rgtleyerek siyaseti renemediinden, siyasetin insan yaam asndan deerini fark edemediinden, doal olarak stte bazlarnn yapt ya da yapmas gereken bir ey olarak grp siyasetten ve siyasal mcadeleden uzak durmaktadr. Dolaysyla
149

Radikal Demokrasi

demokratik konfederalizm halkn siyasete yabanclamasn engelleyecek ve bir nesne deil de zne olmasn salayacak bir demokratik siyaset tarz ortaya karacaktr. Bu siyaset tarz da demokratik siyaset temelinde halkn, halklarn ekonomik, sosyal ve kltrel yaamnn huzur ve refah iinde gelimesini salatacak bir demokratik rgtlenme modelinin tamamlayc bir parasdr. Tabii ki yaam duraan deildir. Demokratik konfederalizmin nasl uygulanaca siyasal, sosyal ve kltrel yaamn canl dinamii iinde ortaya kacaktr. Ancak halkn kendisini bulaca, kendisine zgvenini kazanp z irade haline gelecei ve bylelikle siyaseti belli profesyonellerden kurtaraca bir model olmas itibariyle siyasetilerin ve aydnlarn bu modelle yakndan ilgilenme sorumluluklar vardr. Demokratik konfederalizm Batdaki snrl demokrasiler ve halkn zne olmad modellerden ayr olduundan ve demokrasinin kapsamllat ve derinletii bir gerei ifade ettiinden dolay, toplum iinde bu modeli benimsetmeleri en bata da aydnlarn grevidir. Eer aydnlar ve siyasetiler bunu anlar, buna inanr ve topluma yanstabilirlerse, sylenenlerin aksine hayal olmas bir yana, bunun en gereki ve en uygulanabilir bir model olduu ksa srede her kesim tarafndan anlalacak; halkn ekonomik, sosyal ve kltrel ihtiyalarn en iyi karlayabilecek bir model olduu grlecektir. Bunun iin de her eyden nce demokrasi iddiasnda olan lkelerin mevcut modellerinin yetersizliini grmek ve ngrdmz modelin zorunluluuna inanmak gerekmektedir. Bu da halka bal olmaktan, halk sevmekten, esas olarak da halkn ihtiyalarna cevap veren bir demokrasi zihniyetine sahip olmaktan geer. Eer demokrasi halkn g olduu ve g kaynaklarnn esas olarak halka dayand bir sistemin ad ise, bugn dnyada demokratik olduunu iddia edenlerin modellerinin byle bir gerei olmadn grmek ve buna alternatif bir demokrasi araynda olmak demokrat olmann birinci derecedeki sorumluluudur. Demokratik konfederalizmi gerek demokrasinin, dolaysyla zgrlklerin tam yaand bir toplumsal yaamn ifadesi olarak anlamak, benimsemek ve bunu bir demokratik siyaseti ve aydn sorumluuyla topluma tarmak gerekiyor. Halkn karn savunan aydnlarn veya siyasetilerin sorumluluu byledir. Eer
150

Mustafa Karasu

demokratik konfederal sisteme uzak durulursa, bu yaklam egemen sistemlerin Demokrasi ve zgrlk benim dediim gibidir, bunun dnda baka bir demokrasi ve zgrlk kavram ve uygulama modelleri yoktur biimindeki ideolojik hkimiyetine ya da sistemin ezberine mahkm olmak ve bunu idame ettirmek olur. Krt Halk nderinin ortaya koyduu demokratik konfederalizm Trkiye toplumu, siyaseti ve devlet yetkilileri tarafndan ya doru anlalmamakta ya da bilinli arptlmaktadr. Krt zgrlk Hareketinin hedefledii toplumsal kesimlerin demokratik kurumsallamas olan demokratik konfederalizm bir devlet gibi ele alnmakta, bylelikle doru bir yaklam ve deerlendirmeye tabii tutulmamaktadr. Demokratik konfederalizm bir devlet olmak deildir. Aksine devletten uzak duran, devletin demokrasiyle elitiini syleyen ve bu temelde devlet d toplumun demokratik rgtlenmesi olarak ngrlen bir sistemdir. Bu sistem demokrasiyi kabul eden, dnce ve rgtlenme zgrl nndeki engelleri kaldran, tm lkelerde uygulanabilecek halkn demokratik yaplanma modelidir. Bir toplumsal kurumlama modeli olan demokratik konfederalizm Trkiyenin Karadenizinde de, Egesinde de, Trakyasnda da uygulanabilir bir modeldir. Yine niter devlet olarak grlen Fransann tm blgelerinde uygulanabilir. Bilinli olarak demokrasi ve zgrl arzulayan, bu ynl istemi olan tm halklar, topluluklar, sosyal kesimler, dinsel ve etnik topluluklar bulunduklar her yerde bu modeli uygulayabilirler. Bunun uygulanmasnn tek koulu, iinde yaanlan devletlerin ynetimlerinin demokrasiye duyarl hale gelerek, halkn rgtlenme ve kendi ilerini yapma iradesine sayg gstermeleridir. Eer lke demokratikse, bu rgtlenme mevcut yasalarna kart bir pozisyonda deildir ve bu yasalar erevesinde de kurumlatrlabilir. Ancak gerek demokratik bir sistem olduundan ve demokratiklemenin gelimesi her yerde ayn zamanda devleti snrlama anlamna da geldiinden, bu demokratik sistemin gelitirilmesi srecinde bir gerilim ve eliki yaanacak; devlet tmden snp genel gvenlik ve orta yarar derekesine dene kadar srekli olacaktr. Zaten bu gerilim gerek bir demokratik sistemin kurulmas iin gerekli ve doru
151

Radikal Demokrasi

bir gerilimdir. Zaten bir lkede byle bir gerilim yoksa, o lkede demokratik gelimeden de sz edilemez. Dolaysyla bu gerilim doru iletildii ve ynetildii taktirde demokrasiyi derinletiren ve kapsamllatran bir rol oynayacaktr. Sz konusu lkeler demokratik olduklarn iddia ediyorlarsa, bu gerilimi demokratik sistemin doal sonucu olarak grmek durumundadr. KKK sistemi ya da demokratik konfederalizm bir devlet kurmak deildir. Demokrasi devletin merkezi iktidar alannn snrlanmas, demokrasi gelitike devletin yetkilerinin kslmas ve klmesi anlamn tayorsa, doal olarak demokratik konfederalizmin gerekletii yerde devletin etkinlik alan da azalacaktr. Merkezi, her eyi yneten, ynlendiren ve mdahale eden devlet yaklam alacaktr. Devlet ya klerek snecek ya da etkinlii azalacaktr. Bu da ister istemez niter devletlerin bile niteliini deitirecek ve dnme uratacaktr. Bu, demokrasinin gelimesinin de gerei ve doal sonucudur. Demokratik konfederalizmde zaten devletin yetkileri ve etkinlii snrlanacaktr. Giderek devletin gereksizliini ortaya karan siyasal, sosyal, kltrel ve ekonomik bir sistemin kurulmas gerekleecektir. Demokratik konfederalizm felsefesi bugn itibariyle devlet+demokrasi olarak devletin yannda kendini rgtlemeyi ifade ederken, demokrasi alannn genilemesine paralel olarak hkimiyetini arttrarak devletin snmesinde de nemli bir role sahip olacaktr. yle ki, ortak yarar ve genel gvenlik haline gelerek eski karakterini kaybedecektir. Krt Halk nderi Krtler iin btn paralar aras demokratik konfederal rgtlenmeden sz etti. Bu da nemli bir alma ve hedef durumundadr. Snrlarn katlnn almas ve sorun yaplmamas, Krtlerin ekonomik, sosyal ve kltrel dzeyde ilikilerin gelimesi birok konuda ilikilenme ihtiyacn karlayacandan, olas bir devletleme isteini de ortadan kaldracaktr. Paralar aras demokratik konfederalizm mevcut snrlar engel grmediinden, gerekleebilecek bir olgudur. Bunun nkoulu da sz konusu devletlerin demokrasiye duyarl hale gelerek byle bir ilikilenmeye olumsuz yaklamamalardr. Dier bir tartma konusu da Ortadou lkelerinin kendi demokratik yaplanmalarn ve demokrasilerini gelitirerek, mevcut snrlar daha geirgen hale getirip aralarnda siyasal, sosyal ve kltrel ilikileri gelitirerek, Demokratik Ortadou
152

Mustafa Karasu

Konfederalizmi biiminde bir siyasal sisteme ulamalardr. Bu da tartlmas ve pratiklemesi gereken nemli bir konudur. Bizim amzdan demokratik konfederalizm model olarak yerel, blgesel ve dnya genelinde tm sorunlara zm getirebilecek bir demokratikleme projesidir. Snrl demokrasi andan derinlemi, kapsamllam ve halkn etkin olmas anlamna gelen radikallemi demokrasi ana gemek nemli olmaktadr. erevesini ortaya koyduumuz hususlar demokratik konfederalizmin irdelenmesi ve esas alnmas gereken ynleridir.

153

Radikal Demokrasi

DEMOKRATK KONFEDERALZM ALTERNATF BR DEMOKRAS VE DEMOKRATKLEME PROJESDR KKK sistemiyle yaratlmak istenen toplumsal rgtlenme nasl olacak? KKK sistemi nderliin Bir Halk Savunmak adl eserinde ortaya koyduu yeni paradigma ve ideolojik alm erevesinde halkn kapsaml ve derinletirilmi demokratik rgtlendirmesini ifade etmektedir. Krt halk PKK nclnde yrtt mcadeleyle Krdistanda tamamlanmam da olsa bir demokratik devrim gerekletirmitir. Dn toplumda hkim olan gler aalar, beyler, airet reisleri ve tarikat eyhleriydi. Bunlar toplumu kontrol altnda tutuyorlard. Bu nedenle Krt halk bu balardan kopuk zgr bir duru ve irade ortaya koyamyordu. Krt toplumundaki temel rgtlenmeler artk smrgeci egemenliin dayanaklar haline gelmi feodaller, airet ve tarikat rgtlenmeleriydi. Krt halk d basklar altnda dar airet ve aile sosyal yapsn amayan bir yaama mahkm edilmiti. Airet yaplar sre iinde devleti sistemin taklidi ataerkil yaplanmalar haline gelmiti. Bu durum Krt halknn sosyal ve kltrel yaamnn gelimesini engelledii gibi, zgcn ve z iradesini ortaya karamad iin, dtan gelen egemenliki glerle smrgeci glere kar bir mcadeleyi yrtme gcn de kendinde bulamyordu. Krdistan zerindeki siyaset d glerle Krt aalar arasnda oluan dengeye gre belirleniyordu. Bu ilikilerin de daha ok ibirliki dzeyde olduu bilinmektedir. Smrgeci gler de Krt aalarn kontrol etme temelinde Krdistan zerinde egemenliklerini rahatlkla yrtyorlard. Bu nedenle hareketimiz ilk kndan itibaren Krdistanda smrgecilie kar mcadeleyle i ie bir demokratik devrim yaanmadan halkn g olamayaca, bu nedenle Krt halknn ve Krdistann zgrlemesinin gereklemeyecei tespitinde bulunmutu. Dolaysyla batan itibaren feodal glerin etkisinden kurtarmak iin halk rgtl hale getirme mcadelesine yneldi.
154

Mustafa Karasu

Dier yandan smrgeci gler Krdistan zerindeki egemenliklerini bu tr ibirlikiler zerinden yrttnden, smrgecilie kar baarnn koulu da halk zerindeki bu egemenlikleri etkisizletirerek, bu temelde halkn zgcn ve iradesini ortaya kararak mcadeleyi gelitirmekti. Bunun sonucunda 1970li yllarn ortalarndan balayarak bir yandan smrgecilie, dier yandan Krt aalarna, beylerine ve tarikat eyhlerine kar Krt halkn irade ve g yapma mcadelesi yrtld. 1980lere gelindiinde, Krt halk, Krt kyls tarihte ilk defa egemen snflardan bamsz bir zgrlk gc olan PKKyi sahiplendii gibi, kendisi de tarihte ilk defa gcn ve iradesini ortaya koyan bir mcadele iine girdi. Bunun sonucunda 1990l yllarn banda serhildanlar geliti. Bu serhildanlar ayn zamanda Krdistanda egemen snflarn deil de halkn g olduu bir tarihin balangc oldu. Halk aalarn, beylerin, tarikat eyhlerinin denetiminden knca, ayandaki prangalardan kurtulmu gibi zgrlk ve demokrasi mcadelesine gl bir katlm gsterdi. 1990larda gelien ve tm ehirlere, kasabalara ve kylere kadar yaylan halk hareketi, z itibariyle bir demokratik devrim niteliinde gerekleti. Herhangi bir Krt aasnn, beyinin ve tarikat eyhinin nclnde deil, halk zgrlk eilimini temsil eden PKK etkisinde, doal halk nderlerinin youn katlm ve nclk etmesiyle bu serhildanlar yaand. Krt halk kendine gelmenin byk heyecanyla tarihini kendi eliyle yazmaya balad. Halkta tm d glerin beklemedii bir irade patlamas yaand. Bunun gl bir meru savunma sava vermenin de temeli olduunu grdk. Bir yandan gerilla, dier yandan serhildanlar temelinde zgrlk ve demokrasi mcadelesi Krdistan tarihinde grlmemi biimde ykseli gsterdi. Yalnz Kuzey Krdistan deil, bata Gneybat Krdistan olmak zere Gney Krdistan da derinden etkiledi. Douda da halkn duygularnda ve dncelerinde byk dnmler ortaya kard. Belki siyasal ve askeri etkinliimiz her parada ayn olmad; ama btn Krt halkn duyguda, dncede ve duruta etkiledii kesindir. Sadece Krdistanda yaayan halk deil, dnyann her tarafna savrulmu halkmz da derinden etkiledi. Bunun sonucunda her tarafta halk tabanna dayanan rgtlenmeler grld. Trkiyede grld gibi, kendine
155

Radikal Demokrasi

meruiyet alanlar yaratarak, legal alanda HEP, DEP, HADEP, DEHAP ve DTP gibi partileri ortaya kard. Bunlar serhildanlarn ykselmesiyle Krdistanda gerekleen demokratik devrim temelinde ortaya kan partilerdi. Gemite olduu gibi CHP ve APnin Krdistan'daki rgtlenmelerinde Krt aalar ve beylerinin etkinliinde bir siyasal yaam yerine, orta snfn da belirli dzeyde katld bir siyasallama sreci ortaya kt. Bugn bata Kuzey Krdistan olmak zere, tm paralarda inkrc smrgeci glerin btn bastrmalarna ramen halk zgrlk mcadelesini srdryorsa, bunun gerekleen demokratik devrimle ba vardr. Egemenler Krt aalarn, beylerini, airet reislerini ve tarikat eyhlerini kontrol altna alp iradesini krsa da, ortaya kan halk gerekliini, Krdistan ve Krt halkn suskunlua bomak artk mmkn deildir. Hatta bu hareket dalsa bile, Krdistan halknn zgrlk ve demokrasi mcadelesini durdurmak mmkn olmayacaktr. Gemite isyanlar oluyordu; isyanlara nclk eden daha ok st tabakayd. Bunlar yenilip teslim alnd zaman, ortaya kan ulusal hareketler ve isyanlar da bakla kesilir gibi dururdu. imdi Krt halk byle bir isyan tarihini ve kara kaderini yerle bir etmitir. Artk kesintiye uramayacak bir ulusal demokratik mcadele sreci yaanmaktadr. PKK nclnde gerekletirilen Krt halk devriminin en byk kazanmlarndan biri budur. Ortaya kan bu halk gcn gemite cephe rgtlenmesiyle karladk. Krt halknn eitli snf ve tabakalarn bu cephe etrafnda toplamaya altk. nderliimiz daha o zaman esas olarak halka dayandrlan Koma Gel rgtlenmelerini bir hedef olarak ulusal demokratik mcadelenin nne koymutu. Ancak o gnn koullarnda hem tecrbesizlikten, hem de halkn rgtlenme bilincinin yeni yeni ortaya kmasndan dolay ne cephe rgtlenmesi istediimiz dzeyde gerekleti, ne de halka dayanan Koma Geller ortaya karlabildi. Bu durumda halkn mcadeleye atlma dzeyiyle rgtlenme dzeyi arasnda bir paralellik ortaya kmad. Halk rgtlenmeleri zayf kald. Aktr ki, iddetli sava koullarnda illegal rgtlenmeyle toplumun ancak snrl bir kesimi rgtlenebilirdi. Kald ki, byk sempatizan kitlesi bulunmasna ramen, cephe almalar bu oranda bir rgtlenme dzeyine ulaamad.
156

Mustafa Karasu

Bu dnemde Krt halknn kendine at meruiyet alan olan legal partiler, Krt halknn en geni evreleri iin bir rgtlenme emsiyesi oldu. Cephe rgtlenmesiyle ilikilenmeyen halkn eitli kesimleri bu legal partiler altnda topland. Bu partiler AP ve CHP gibi geleneksel partilerden ok fazla etkilendikleri gibi, rgtlenme modellerinin arlkl olarak sten alta doru olmas nedeniyle halkn g ve iradesini aa karmada zayf kaldlar. Halkn bir siyasal emsiye grerek altnda topland bu partiler dneminde, halkn kendini gl bir biimde rgtleyip siyasetin znesi ve siyasete aktif mdahale eden bir g haline gelmesi yaanmad. Bu siyaset tarz nedeniyle bu tr partilerin ynetimleri ve rgt kademeleri arlkl olarak orta snfn damgasn tad. Bu nedenle rgtlenme dzeyi de, mcadelenin gelitirilmesi de var olan potansiyelin gerisinde kald. Halkn zne olduu, iradesini ortaya koyduu ve siyasete mdahale edebildii rgtlenmeler ancak tabandan balayan rgtlenmeler olabilirdi. Tabandan yukarya doru gerekleecek demokratik rgtlenmeler ancak halk siyasetin znesi yapabilirdi. Bunu belirtirken, sz konusu partilerin hibir abas olmadn ya da emek vermediini sylemek istemiyoruz. Her ne kadar Koma Geller desek de, hem rgtlenme anlaymzdaki klasik etkiler hem de oluan legal partilerin rgtlenme biimi nedeniyle halkn g olduu ve demokratik iradesini ortaya koyduu, dolaysyla demokrasisini derinletirdii ve kapsamllatrd rgtlenmeler ortaya kmad. Bu adan 1990larn banda Krt halk ayaa kalkm ve direnilerini gerekletirmitir diyebiliriz. Ancak bu ayaa kalkn ve dirili devrimini tmden kendine ait olan, kendisinin etkin olduu rgtlenmelere dntrd sylenemez. Bu nedenle halkn mcadele potansiyelinin tm ulusal demokratik mcadeleye seferber edilememitir. Halkn rgtlenme dzeyi arlkl olarak merkezi yaplanmay esas alan legal partilerin insafna braklmtr. Bunlarn da orta snf kimlii fazla olan kadrolar ve ynetimler tarafndan ynetildii dnlnce, halka gitme ve taban rgtleme zayf kalmtr. Yrtlen gerilla mcadelesine paralel olarak halk hareketinin srekliletirilememesinin nedeni, 92de yrrle sokulan serhildanlar bastrma konseptinin yannda, bu rgtlenme modelinin halkn gcn aa karacak nitelikte
157

Radikal Demokrasi

olmamasdr. Nitekim 93 ve 94teki bastrma konseptiyle birlikte, rgtsz olan halk gleri nemli dzeyde geriye ekilmitir. Serhildanlarn kesintiye uramas sonucunda halkn destei daha ok yardm etme, mcadeleye sava dzeyde katlma ve legal siyasal platformda da pasif bir desteki pozisyonunda kalmtr. Serhildanlar belirli gnlerde ve ok snrl bir dzeye dmtr. Bu dnemde mcadelenin daha ok gerilla cephesinde srdn gryoruz. Tabii ki Avrupada ve Krdistan'n dier paralarnda gelime durmam, her yl nceki yldan daha gelikin bir toplumsal taban ve rgtlenme dzeyi ortaya kmtr. KKK sisteminin kurulmasn bir ynyle bu gereklikle, dier ynyle nderliimizin tarihsel toplum ve insanln bugnk durumu konusunda yapt zmlemeleriyle ulat yeni paradigmayla balantl bir sistem olarak grmek gerekiyor. nderliimiz yeni paradigmasn ifade ederken, hiyerarik ve iktidarc devlet ve rgt modellerini ve siyasal anlayn bir tarafa brakan ve esas olarak halkn tabandan rgtlenmeleri olan komn ve meclislere dayal demokratik konfederalizmi ngrm, halkn ancak byle modellerle g olabileceini vurgulamtr. Tarihte halk hareketlerinin neredeyse tmmn bana geldii gibi sistemin yedei veya mezhebi olmaktan ancak bylesi rgtlenmelerle kurtulunacan ortaya koymutur. KKK projesi, yani halkn demokratik konfederal temelde sistem haline gelmesi ancak bu erevede ele alndnda bir anlam kazanr. KKK sistemi gemite ulusal kurtulu hareketlerinin ortaya koyduu rgtlenme modeli olan cephe rgtlenmesine benzer bir rgtlenme deildir. Dolaysyla KKK sistemini bir cephe rgtlenmesi olarak grmek yanltr. KKK sistemi reel sosyalizmden ya da ulusal kurutulu savalarna nclk yapan reel sosyalist partilerden farkl olarak, dar snf yaklamndan uzak, rgtlenmesiyle ileyiinin demokratik olduu bir sistem gereidir. Dar snf yaklamndan kurtulmay ngren, sosyal ve ekonomik projesini sadece belirli snflara dayandrmayan, zgrlk ve demokrasiden yana olan ve toplumsalln paralanmasndan zarar gren dier snf ve tabakalar da iine alabilecek bir siyaset felsefesi ve tarzna sahiptir. Siyasi, sosyal, kltrel ve ekonomik programn da bu erevede ortaya koymutur. Demokratik konfederal sistem, demokrasi ve
158

Mustafa Karasu

zgrlkten yana olan btn kesimleri demokratik ileyile kendi iine alabilecek bir demokratik halk rgtlenmesi gereidir. Ancak vurguladmz gibi KKK sistemi bir cephe rgtlenmesi deildir. Cephe rgtlenmeleri esas itibariyle sistemin mezhebi olmaya yatkn bir rgt modeli ve siyaset felsefesine sahiptir. nk bu rgtlenmeler hem iktidar amalyd, hem de toplumsall salayacak demokratikleme anlaynda zayflklar tamaktayd. zcesi, toplumsal paralanml ortadan kaldrmay hedefleyen ve toplumda demokratiklemeyi yaygnlatran ve derinletiren karakteri zayf olduu gibi, kar etrafndan toplanan bileenler gereini ifade ediyordu. Binlerce yllk halk zgrlk tarihinde olduu gibi, yrtlen mcadeleler ve harcanan abalarn sonuta sistemlerin mezhebi haline gelmesi gerei vardr. Yeni paradigma dorultusunda ngrlen demokratik konfederal rgtlenme olan KKK ise sistemin mezhebi olmayacak, halkn esas olarak irade ve g sahibi olduu zgr ve demokratik bir yaam hedeflemektedir. Bu sosyal ve ekonomik projeyi demokratik sosyalizmin ngrd komnal demokratik yaam olarak anlamak gerekir. Dolaysyla KKK sistemi halk zgrlk eiliminin ya da demokratik sosyalizmin yaam bulmasdr. Tabii hala snflar vardr, hala snflar gerei sz konusudur. Farkl snflarn farkl zlemleri ve eilimleri olmaktadr. Ancak KKK sistemi sadece bir snfn rgtlenmesine dayanan bir sistem deildir. Egemen snflarn ortadan kaldrd toplumsallamay demokratik komnal temelde yeniden salamay hedefleyen bir sistemdir. Devletten kar olmayan, z itibariyle devlet tarafnda yer almayan tm toplumsal kesimleri iine alacak bir sistemdir. Demokratik bir sistem olduu iin, esas olarak Krt ulusunun byk ounluunu tekil eden halkn daha fazla etkili olduu, halkn zgrlk ve demokrasi ihtiyalarn daha iyi karlayan bir sistem olduu da dier bir gerektir. Zaten KKK sisteminin demokrasi anlaynn egemen sistemlerin demokrasi anlayndan fark ise buradaki siyaset felsefesi ve rgtlenme modelinden ileri gelmektedir. Bilindii gibi halklarn verdii bin yllk zgrlk ve demokrasi mcadelesinin sonucu olarak, Avrupada veya eitli lkelerde halkn nefes ald belli demokratik yaam alanlar
159

Radikal Demokrasi

ortaya kmtr. Siyasal, sosyal ve ekonomik alanlarda halkn da belli dzeyde kendini ifade etmesini salayacak nefes alma mekanizmalar ortaya kmtr. Ancak Avrupada var olan demokrasi anlay ve sistemi, bugn hala egemen snflarn hkim olduu, egemen snflar iinde de en fazla tekelci kapitalist evrelerin, onlarn siyasetiyle sosyal ve ekonomik projesinin yaam bulduu bir sistemdir. Eer demokrasiyi halkn ynetimi olarak, halkn iradesinin ar bast bir sistem olarak tanmlyorsak, Avrupadaki rejimleri ve sistemleri tam anlamyla demokratik sistem olarak grmek doru deildir. nk halk orada hala baat g deildir. Demokrasi ise halkn baat g olmasna dayanan bir sistemdir. Bu nedenle Avrupadaki pratikleme eksik, zrl, yetersiz ve snrl demokrasi olarak tanmlanabilir. KKK sistemiyle bu snrl demokrasi anlay alarak, halkn esas g olduu bir demokratik toplum ve demokratik rejimin ortaya karlmas amalanmtr. Arlkl olarak halka dayand, snrl, yetersiz ya da belirli dzeyde alm olan bir rejim deil de, tam anlamyla demokrasi diyebileceimiz kkl bir siyasal irade deiimini hedef ald iin bunu radikal demokrasi olarak tanmlyoruz. KKK Szlemesinde esas olarak konfederal sistemin nasl gerekleecei ortaya konulmutur. Henz balang aamasnda olduu, ok geni ve derin bir tecrbe de ortada bulunmad iin, bu rgtlenmenin belirli eksiklikleri ve yetersizlikleri olabilir. Eksiklikler ve yetersizlikler rgtlenmenin canl dinamii iinde daha iyi anlalacak, zamanla bu rgtlenme sosyal, siyasal ve ekonomik yaama daha uygun bir biimde geliip bir tekml yaayacaktr. Ancak bu rgtlenmenin esas ky ve mahalle komnlerine dayanan, kasaba ve ehir meclisleriyle iradesini daha da younlatran, bu temele dayanan halk kongreleriyle genel politikasn ortaya karan ve demokratik toplum koordinasyonlaryla tespit edilen politika, rgtlenme ve eylemleri koordine eden bir sistem kurmay hedeflemesidir. Yava yava komn ve meclislerin rgtlenme srecine girilmitir. Bunlarn nasl rgtlenecei ve nasl yaamsallaaca konusu, hem teorik olarak hem de pratik iinde nasl olaca izlenerek bu rgtlenme modeli gelitirilmektedir.
160

Mustafa Karasu

te yandan dar snf yaklamn amak iin bir yandan komnler demokratik temelde rgtlenirken, meclislerde demokratik rgtlenme ve ileyi esas alnacak; dier yandan ekonomik ve sosyal yaamn ok boyutlu hale gelmesi nedeniyle toplumun tm kesimleri kendilerini ayr rgtlenmeye tabi tutacaklardr. Bir yandan zgn rgtlenmelerini gerekletirecekler, dier yandan komnlerde ve meclislerde bu zgn rgtlenmelerini yanstarak yer alacaklardr. Demokratik konfederalizm rgtlenmesi taban rgtlenmesi olduu gibi, merkezin deil yerel rgtlenmelerin iradesinin esas alnd bir sistem olacaktr. Merkezi siyaset modeli halk siyasete yabanclatrmtr. Bat Avrupada ortaya kan drt ylda bir genel ve eit oya dayanan seimle ortaya kan parlamenter sistem 1950li yllarda iflas etmitir. Bu sistemlerin altnda Birinci ve kinci Dnya Savalar nlenememitir. nk bu sistem halkn siyasete her gn her sorunda damgasn vurduu bir sistem deildi. Temsilciler seilip parlamentoya gnderiliyor, parlamento da lke siyasetini belirliyordu. Sistem merkezi bir yaplanmaya dayand iin, halk seimlerde oy verse de, siyaseti etkileyen ve siyasetin znesi olan bir konumda olmuyordu. Bu tr siyaset yapma tarznn hkim olduu parlamenter sistemlerde, seim sonularnn nemli dzeyde egemen snflarca belirlendii bir sistem sz konusuydu. rgtl ve belirli imknlara sahip topluluklarn merkezi rgtlenmeleri ele geirme avantaj her zaman vardr. Tabana dayal bir rgtlenme modelini herhangi bir gcn ele geirmesi sz konusu olamaz. Ama hiyerarik merkezi modeller tam da toplumun aznln tekil eden, ama imknlar olan gler tarafndan ele geirilebilecek karaktere sahiptir. Halk siyasetin znesi ve srekli mdahale eden gc olmadndan, egemen snflarn politikasndaki kar atmalar siyasal, sosyal ve ekonomik yaam belirlemektedir. Bu kar atmalar insanla kanl dnya savalarn yaatmt. Bunun sonucu olarak toplumun siyasete gnlk mdahale edebilecei sistem araylar artt. Avrupada sivil toplum rgtlerinin 1950lerden sonra artmas, drt ylda bir yaplan seime dayanan parlamenter sistemin iflasyla ilgilidir. Toplumun eitli kesimleri iradelerini drt ylda bir seilen parlamentolara teslim etmemek iin sivil toplum kurulular (Daha nceleri bunlara bask gruplar
161

Radikal Demokrasi

deniliyordu) iinde rgtlendiler. Hem kendi ihtiyalarn karlamak, hem de gnlk olarak siyasete mdahale etmek ve siyasetin znesi olmak asndan bu rgtlenmeleri gelitirdiler. Sivil toplum rgtleri toplumunun tmnn sesini ifade eden rgtlenmeler deildir. Buna ramen toplumun eitli kesimlerinin siyasal, sosyal ve ekonomik yaama gnlk mdahale etmelerini ortaya karmas asndan nemli bir gelimedir. Bu kurulular parlamenter sistemin zayflklarn yetersiz de olsa belli dzeyde dengeleyen bir role sahiptir. Ancak sivil topluma dayanan sistemlerin de gerekten halkn iradesini ortaya koyan demokratik bir sistem ortaya karma gc zayftr. Halkn youn olarak katld, dolaysyla zne olduu, derinlemi ve kapsamllam dorudan bir demokrasi bu sivil toplum rgtleriyle de ortaya karlamaz. Tabii ki demokratik kltrn gelimesinde ve eitli toplumsal kesimlerin karlarn siyasete yanstmada sivil toplum rgtlerinin belirli katklar olmutur. Ne var ki, bunlarn gerek anlamda demokrasiyi gerekletirecek kapasiteleri yoktur. Nitekim sivil toplum rgtlerinin yaygn olduu Avrupada bile siyasete ilgi fazlasyla azalm, insanlar siyasete yabanclamtr. Bu tr rgtlenmelerle egemenlerin siyaset zerindeki arl ortadan kaldrlamamaktadr. Demokratik konfederalizm rgtlenmesi alternatif bir demokrasi ve demokratikleme projesidir. Sivil toplum rgtlerinin de bu proje iinde belirli dzeyde yeri olacaktr. Ancak esas olarak komn sistemine dayanan, kasaba ve ehir meclislerinin etkili olduu, siyasetin nemli dzeyde yerellerde retildii, hazrland ve genele yanstld bir demokratik model gerekleecektir. rnein Trkiyede ya da baka bir lkede halk drt ylda bir seim sandna gitmektedir. Halk genel ekonomik, sosyal ve kltrel sorunlara ve genel politikalara yabanc olduu iin, siyasal iradesini ortaya koyamad gibi siyasal kltr edinmediinden, tercihlerini de maniplasyon ortamnda yapmaktadr. Demokratik konfederalizm tm bu yetersizlikleri ve eksiklikleri atran, halkn iradesini ve tercihlerini doru ortaya karmasn salayan bir nitelie sahiptir. Yerel rgtlenmeler, blgesel konfederal sistem halkn siyasete yabancln ortadan kaldran bir siyasal yaam ortaya karacaktr. Siyasetin yerelden balamas ve tabana dayanmas,
162

Mustafa Karasu

ister istemez halk siyasetin iine ekecektir. rnein halk Diyarbakr, Van, Batman, Hakkari ve Geverin sorunlarn bildiinden, bu sorunlarn tartlp konuulduu platformlara aktif olarak katlacaktr. nk sorunlar sca scana yaamaktadr. Hangi sorunlar olursa olsun, hakknda ortaya koyabilecei bir dncesi olacak ve younlaarak sorunlara zm projesini sunacaktr. Bylelikle siyasete yabanclk ortadan kalkt gibi, bu yerel rgtlenmeler iinde siyaseti renecektir. Demokratik siyaset tarzn edinerek, btn siyasal srelere zgr yurtta kimliiyle katlm olacaktr. Bu srelerde edindii siyasal tecrbe ve rgtl davranma zelliiyle lke genelindeki siyasete katlmda da etkin bir zne haline gelecektir. Bunun siyasal yaama dinamizm getirecei aktr. nk kendisine zgveni gelien ve siyasal sre iinde olgunluk kazanan zgr yurttan ruhsal durumu da deiecek; moralli zgr birey olarak toplumdaki siyasal, ekonomik, sosyal ve kltrel yaama etkin tarzda katlarak, tm bu alanlarda byk gelimelerin ortaya karlmasnn zemini olacaktr. Bu da siyasette radikal bir dnm salama yolunu aacak, demokrasi asndan da radikal bir gelime ortaya karacaktr. Bylelikle hem zgrlk hem de demokrasi bilinci geliecektir. rgtlenen ve siyasetle gnlk iliki iinde olan bireyler ve topluluklarn her trl bask ve smry reddettii, zgrl ve demokrasiyi elde etmek iin her trl mcadele iine daha fazla girdii grlecektir. te yandan bu durum toplumsal ve kltrel yaama da yeni boyutlar kazandracaktr. Drt ylda bir genel seim yoluyla merkezi siyasete katlan bireylerin, toplumun dier sorunlarna ilgi gstermesi ve dier toplumsal kesimlerle ilgilenmesi bir yana, komusuna ve evresine bile ilgisi azalmaktadr. Siyasetin yerelden balayarak gelimesi bireylerin ortak sorunlar olan komusu ve evresiyle ilikilenmesine yol aacak, bylelikle yalnz siyasete deil komusu ve evresine yabanclamasn da atracak, birey evresiyle dinamik sosyal bir iliki kurarak kendisini yeniden retmenin koullarn gelitirecektir. Birey ve toplumun aktiflemesi temelinde sosyal ve kltrel ilikilerin gelimesiyle birlikte, canl ve dinamik bir yaam gerei ortaya kacaktr. Dolaysyla demokratik konfederal sistem sadece halk siyasete mdahale edecek hale getirmeyecek; bununla birlikte
163

Radikal Demokrasi

bireylerin zihniyet dnmn ve moral geliimini salayarak, insanlarn kendilerine zgven duyduu, kendisiyle bark, evresiyle bark, siyasetle bark, sosyal kltrel yaamla bark bir yaam biimini gelitirecei grlecektir. Bu adan demokratik konfederal sistem halkn zgrln ve demokrasini gelitirecek, tarihte yaratlan btn gzel deerlerle birlikte bir yaam biimini ortaya kararak Batda st tabaka arlkl gelien demokratik sistemlerden ok farkl bir demokrasi ve zgrlkler an balatacaktr. Radikal demokrasi ve derin demokrasi kavramlar bu erevede anlalmal ve anlam bulmaldr. Demokrasi kltr ve zgrlk bilinci toplumu sadece kendi sorunlarn zmede yaratc klmakla kalmayacak, lkenin genel sorunlarnda da etkili olmasn ve uygulanabilir projeler ortaya koymasn salayarak, genel siyasetin geliimine de yn veren aktr haline getirecektir. lke genelindeki siyasal yaam iinde demokratik siyasal bilin ve kltr artacandan dnya siyasetine yabancl da ortadan kalkacak, bylelikle dnya genelinde zgrlk ve demokrasi mcadelesinde daha aktif biimde yer alacaktr. Kresel demokrasi mcadelesinin baarya ulamas ancak halklarn byle bir demokratik irade, zgven ve yetenek kazanmasyla gerekleebilecektir. Bu adan KKK sistemi yalnz Krdistan asndan deil, insanlk tarihi asndan da yeni bir a balatacak bir sistem gereidir. Ezilenler, smrlenler ve halklarn binlerce yllk mcadelelerine ramen sonuta tekrar sistemlerin mezhebi veya yedei haline gelmeleri byle bir demokratik rgtlenme ve siyaset tarzyla alacak, bylelikle bu kara kadere son verilecektir. Bu rgtlenme, ister sosyal olsun ister cins olsun, isterse etnik ve dinsel olsun, tm kimliklerin de kendilerini bulmasn beraberinde getirecektir. Dolaysyla bu kimlikler de btn enerjilerini ve potansiyellerini zgr ve demokratik yaam modelini gelitirmek iin kullanacaklardr. Kadn ve genlik kimlii de, Alevi ve Snni kimlikleri de, yine iiler, kyller ve esnaflar gibi sosyal kimlikler de byle bir demokratik rgtlenme modelinde kendi ihtiyalarn ve karlarn genelin iinde en iyi biimde dengeleme imknna kavuacaklardr. Konfederal rgtlenmede nc g olarak halka den grevler nelerdir?
164

Mustafa Karasu

Konfederal rgtlenmede halka den grevlerden ok, halkn bu sistemin gerek koordinasyonu olacan belirtmek gerekir. Bu, halkn kendi demokratik rgtlenme sistemidir. Dolaysyla gerek sahibi ve rgtlenme gc de halk olacaktr. Krdistan halk 1990larda dirili devrimini yapt. Ancak tabana dayal bir rgtlenme modeli ortaya kmad iin siyasetin znesi olamad. Daha ok eylemlere katlan durumda kald. HEP, DEP, HADEP ve DEHAP pratiklerinde halkn etkisiz kalmas sonucunda, siyasal bir rmenin ortaya kmas gereiyle karlatk. Demokratik konfederal rgtlenmeyle halk bu stten, merkezden rgtlenen siyasal tarz ve dolaysyla rmeyi ortadan kaldracak, halka dayal bir siyaset gerei ortaya kacaktr. Demokratik Toplum Partisinin nne konulan siyaset felsefesi ve tarz bu erevede olmutur. Demokratik Toplum Hareketinin hala ngrlen bu siyaset felsefesini ve tarzn tmyle yerletiremediini gryoruz. Nitekim hala ilerin stten kotarld bir siyaset felsefesi ve tarz belli dzeyde etkisini gstermektedir. Bunun nedeni de hala halkn siyasete katlma ve zne olma durumunda yaanan yetersizliklerdir. Bunu amann yolu, ksa srede halkn kendisini komnler, kooperatifler, siyaset akademileri ve meclisler dzeyinde rgtleyerek, klasik siyaset felsefesi ve tarzna son vermesidir. Tabana dayal bir siyaset tarz hkim klnamad iin halkn zgrlk ve demokrasi potansiyeli aa karlamad. Eer otuz yllk mcadeleye ramen istediimiz tm hedeflere yeterince ulaamadysak, bunun nedeni rgtlenme modellerinin ve siyaset yapma tarznn halk etkili biimde katma zelliine sahip olmamasyd. zgrl ve demokrasiyi kazanmak ve derinletirmek istiyorsak, halk bu rgtlenme modeline sahip karak rgtl bir toplum haline gelmesini bilmelidir. Cinsiyet zgrlk, demokratik ve ekolojik toplum paradigmasnn siyaset felsefesi ve tarznn yerlemesi iin, halkn doal nderleri ve PKK kadrolarnn halkla i ie olmalar, halkla birlikte halkn siyasetin znesi olmasn salayacak biimde btn siyasal sreler ve rgtlenme srelerine aktif olarak katlm salamay gerekletirmeleri gerekiyor. Halk artk u yetkilidir, u sorumludur demeden, siyasetin gcnn esasta tabandan balatlacan grerek, piramidin tabann siyaset ve rgtlemede
165

Radikal Demokrasi

arlk tekil etmesini salayacak dzeyde siyasete ve rgtlenmeye ilgi gstermelidir. Bugn ynetimlerden ok fazlasyla ikyet edilmektedir. unu aka belirtmek gerekir: Siyaset tarz ve felsefesi deitirilmedii taktirde, en iyi ve en yetenekli insanlar bile bu ynetimlere koysanz, rgtlenme modelinin zellikleri bu en iyilerin bile yetkici, iktidarc, mevkici ve karc bir siyaset kltr edinmelerine yol aacaktr. Yaanan yetersizlikler, eksiklikler ve rmelerin nedeni bireylerin iyi veya kt olmas deil, yetkinin stte toplanmasna yol aan rgtlenme modeli ve siyaset yapma tarznn getirdii olumsuz sonulardr. Bunun bilincinde olarak, halkmz ancak kendisini doru biimde rgtledii taktirde demokrasinin gerekleebileceini grmeli, zgrln de ancak halkn kendisini rgtleyip g yapmasyla yaknlaacan bilmelidir. Artk eski siyaset alkanlklar braklacaktr. Zihniyet devrimi derken, esas olarak da siyaset yapma tarz ve felsefesinde bir devrimden sz ediyoruz. Bunun eski modelleri iyiletirmek ve dzeltmekle gerekleemeyecei aktr. Dolaysyla bir iyiletirmeden deil, kkl bir deiiklikten sz ediyoruz. Halkmzn da bugne kadarki siyasete katlm tarznda kkl bir deiiklii yaamas gerekmektedir. Bu tabii hem eitim ve bilinle olacak, hem de pratik olarak siyaseti rgtlemenin tabandan balatlmasyla salanacaktr. Pratiin kendisi en fazla da byle bir siyaset felsefesi ve tarz konusunda bilin ortaya karacaktr. Halk ilk nce kendi kyndeki ve mahalledeki sorunlarndan ve bunlarn rgtl zmnden balayarak bu sisteme giri yapmaldr. Halkn yerelde de zebilecei nemli sorunlar vardr. Eer ie bunlardan balanrsa, Krt halknn zgrl, demokrasisi, ekonomik ve sosyal yaamnn iyiletirilmesi konusunda yaplmas gereken genel deiiklikleri etkileme gc de artacaktr. Tabii Krt halknn sadece yereldeki baz sorunlar zerek zgrlk ve demokrasi sorununu amas mmkn deildir. Hala Krt halk zerinde inkrclk vardr, imha siyaseti vardr, ileyen bir asimilasyon sreci vardr. Bunlarn zm esas olarak tm Krdistan halknn ve tm toplumsal kesimlerin mcadelesini birletirerek inkrc smrgeci rejimi geriletmesi ve Krt halk zerindeki baskc ortamn ortadan kaldrmasyla mmkndr.
166

Mustafa Karasu

zgrlk ve demokrasiyi elde etme asndan, demokratik konfederal rgtlenme nemli bir enerji ve g ortaya karacaktr. Bylelikle genel sorunlar zm yoluna girecektir. Yoksa sadece yereldeki almalarla bu ok kkl ve tm Krt halkn ilgilendiren sorunlar zmek mmkn deildir. Ama demokratik konfederal rgtllnn gelimesi, genel demokratik siyasete ve zgrlk mcadelesine de ivme kazandracaktr. Bu adan yerel demokratik konfederal rgtlenmelerle genel demokratik konfederal rgtlenme arasnda birbirini glendiren bir diyalektik ba olduu gibi, Trkiyedeki inkrc smrgeci rejime kar mcadelenin etkili olup olmamasnn byle bir demokratik konfederal rgtlenmenin gl bir biimde rgtlendirilip rgtlendirilememesiyle ban da iyi grmek gerekir. Kendisini rgtl g ve zne yapmann demokrasi ve zgrlk mcadelesinin baarsyla olan ba ok iyi grlmelidir. Bugne kadar byk emek harcanp aba sarf edildii halde istenen sonular alnamadysa, bunun eski siyaset tarz, rgtlenme modeli ve halkn siyasetin oluum srecine zayf katlmyla ban ok iyi grmek gerekir. Halk bu rgtlenmenin hem znesi hem de tabandr. Gemite siyasetin zneleri ile taban arasnda kopukluk vard. Demokratik konfederalizm imdi bu kopukluu ortadan kaldrp siyasetin g kayna olan halk ayn zamanda zne haline getirerek, siyasetin halkn kar, zgrlk ve demokrasi iin yaplmasnn yolunu sonuna kadar aacaktr. Halk Ben siyasetten anlamam, sorumlular anlar, sttekiler anlar dememelidir. Aksine merkezi rgtlenme modellerinde st yetkileri elinde tutanlar halkn yerel sorunlarn ve nasl daha iyi rgtlendirileceini bilmezler. Halkn nasl daha etkili bir mcadele yrtebileceini bilemezler. Dolaysyla halk iindeki sorunlarn zmne, sorunlarla i ie olan halk kadar yaratc zm gelitiremezler. Demokratik konfederalizm sorunlarla i ie yaayan halk rgtledii ve zne yapt iin, sorunlarn zmnde de daha uygulanabilir politikalar ve projelerin yaam bulmasna imkn verecektir. Gemite yneticiler zaman zaman halkn nne belirli programlar koyar ve hedef gsterir, halk da bu planlama ve hedefin gereklemesi iin katlm gsterirdi. Bu katlmn da
167

Radikal Demokrasi

cokulu ve moralli olmad bilinmektedir. imdi bu klasik siyaset anlaynn sonucu olarak gerekleen bu katlm biiminin terk edilmesi gerekir. nk bu katlm tarz mcadeleyi de kesintiye uratyordu. Halk siyasetle i ie deildi, rgtlenmeyle i ie deildi. Sadece ar yapld zaman belirli eylemlere ve toplantlara katlyordu. Bu da halkn siyasallamasn gelitirmedii gibi, ancak belirli zamanlarda mcadelenin ortaya kmasna yol ayordu. Bir ynyle bir yanp bir snen bir mcadele izgisi pratikleiyordu. zgrlk ve demokrasi taleplerini gerekletirmede sreklileen bir mcadele sz konusu olmuyordu. nkrc smrgeci gler de mcadelenin bu kesintili durumundan cesaret alarak, klasik inkrc ve imhac siyasetlerini yrtme imknn buluyordu. Eer halkmz demokratik konfederal rgtlenmeye sahip kar ve gl bir katlm gsterirse, gerekletirecei rgtllnden ald g ve gnlk siyasallama iinde ald bilinle her trl bask, smr ve zulme annda cevap verecek, hibir basky karlksz brakmayacaktr. Bu da inkrc smrgeci glerin gerici direnilerinin krlmasna yol aacaktr. Demokratik konfederal rgtlenmesini gerekletirmesi halinde, halkmz dn be aba harcayp bir sonu aldysa, bugn bir aba harcayp be deerinde sonu alacaktr. Bu rgtlenme modelinin byle sonu alc bir nitelii ve gc vardr. Byle bir rgtlenme modeli ve siyaset tarz gerekletiinde, artk dardan unlar ne diyor, bunlar ne diyor denmeyecek, dardan kadro beklenmeyecek, halk kendi doal nderlerini ortaya kararak olaylara ve olgulara annda cevap vermesini bilecektir. Halk unu bilmelidir ki, st tabakann, orta snflarn farkl karlar sz konusudur. Bu kesimler yurtsever olabilir, Krt halknn ve Krdistann zgrln isteyebilir, demokrasinin gelimesinden de belirli dzeyde kar olabilir. Ancak snf zelliklerinden kaynaklanan farkl karlar olduu iin, zaman zaman Krt halknn zgrl ve demokrasisi asndan bu karlarn getirdii ilkesizlikler ve zayf durular ortaya kar. Bu kesimler kar ilikisi iinde olduu farkl kesimlerden etkilenerek, Krt halknn gerek zgrl ve demokrasisi konusunda zaafa debilirler. Bu etkilenme zaman zaman Trkiye Devleti ya da dier smrgeci gler tarafndan olabilir; zaman zaman da Krt halkn blgesel siyasal karlar iin kullanmak
168

Mustafa Karasu

isteyen AB, ABD ya da baka devletler tarafndan olabilir. Bu etkilenmeler Krt halknn zgrlk ve demokrasi mcadelesinde ilkeli ve kararl olmasnda zayflklar ve geriye ekmeler ortaya karr. Yurtseverliklerine, demokrasi istemelerine ve niyetlerinin ok kt olmamasna ramen, karlar gerei byle yetersizliklere debilirler. Nitekim bunu mcadele tarihimizde sk sk grmekteyiz. Bu kesimler bir taraftan zgrlk ve demokrasi mcadelesine yakn dururlar, dier taraftan sosyal konumlar nedeniyle ikircikli, kararsz, bazen keskin, bazen saa yatran tutumlar gsterirler. Bu durum da mcadelemizin gl, kararl ve istikrarl geliiminde olumsuzluklar ortaya karmaktadr. Bu toplumsal kesimler tabii ki zgrlk ve demokrasi mcadelesi iinde yer almaldrlar. Bunlar mcadelenin dnda tutmamalyz. Ama bu gerekliklerini de bilerek, esas g ve siyaset znesi olarak halkn kendisini grmesi nemlidir. Eer halk siyasetin znesi olur ve kendini rgtleyip g yaparsa, bu kesimlerin daha doru ve istikrarl bir izgi izlemeleri de salanabilir. Bu kesimler pragmatisttir. Eer zgrlk ve demokrasi gleri glenirse biraz daha tutarl olurlar. Krt sorunu ve Krt halkyla ilgilenen eitli evrelerin ya da Krt halk zerinde egemenlik kuran lkelerin pozisyonu biraz glenirse, bunlar da biraz halk biraz da bu evreleri dikkate alrlar. Bylece orta yolcu bir tutum gsterirler. Bu kesimlerin de doru mcadeleye katlmas asndan halkn konfederal demokratik rgtlenmeye sahip kmas, siyasetin iine etkin katlarak yanl eilimleri dzeltici ve doru yola sokucu bir rol oynamas gerekmektedir. Yaknma ve ikyetle sorunlar zemeyiz. Yaknma ve ikyetlerle yanllklar dzeltemeyiz. Halkmzda yaknmac ve ikayeti yaklamlar son zamanlarda ok artmtr. u bilinmelidir ki, halkmz kendisini tabandan balayarak rgtler ve siyasetin znesi haline getirirse, bu tr ikyet ve yaknma konularnn da ksa srede zleceini grecektir. KCK sisteminde iktidar, yetki ve devlete bak nasl olacaktr?

169

Radikal Demokrasi

KCK sistemi ya da derinletirilmi radikal demokrasinin kurumlamas olan demokratik konfederalizm projesi, PKKnin cinsiyet zgrlk, demokratik ve ekolojik toplum paradigmas ve demokratik sosyalizm ideolojisinin gerei olarak gndeme gelmitir. nderliin Bir Halk Savunmak adl eserinde ortaya koyduu tm dnceler, PKKnin ideolojisini ve bu ideolojiyi ekillendiren paradigmasn ifade etmektedir. KCK sistemi herhangi bir ideolojik kaynaktan ortaya kmamtr. nderliin paradigmasn ve ideolojisini yeniledii, yeniden inasn salatt PKKnin doru pratiklemesi asndan bu sistem rgtlenmesine gidilmitir. Yani PKK, KCKnin rgt bileenlerinden herhangi biri deildir. Onun paradigmasn ve ideolojisini belirleyen ve bu temelde yrmesini salayan ideolojik nc gc ve gvencesidir. PKKsiz, PKKnin etkili ve rgtl olmad bir durumda KCK projesinin gereklemesi de sz konusu olamaz. Zaman zaman PKK, KCKnin neresindedir? biiminde sorular sorulmaktadr. Bu doru bir soru deildir. KCK projesi esas olarak PKKnin ortaya koyduu ideoloji ve paradigma temelinde ne kadar gerekleiyor ya da gereklemiyor biiminde bir soru sormak daha dorudur. nk KCK, PKKnin ideolojik kimliinin pratikteki ifadesidir. PKKsiz bir KCK dnlemez. PKKnin ideolojik etkinlii ve kadro duruunun doru temelde arln koymad durumda KCK projesi de gerekleemez. KCK herhangi bir cephe rgt deildir; demokratik sosyalizm ideolojisinin hedefledii toplum projesinin gereklemesidir. Bu ideolojinin rgtl gc de bugn nder APOnun ideolojik izgisi ve nderliinde yryen PKKdir. nder APO hem PKKnin hem de KCKnin nderliidir. Dolaysyla KCK sisteminin ktidar, yetki ve devlet anlay nasl olacak? sorusuna cevap PKKnin ideolojik kimliinde yatmaktadr. PKKnin ideolojik kimlii cinsiyet zgrlk, demokratik ve ekolojik toplum paradigmas temelinde ekillenmi demokratik sosyalizmdir. nderliin ortaya koyduu yeni paradigma ve ideolojik kimlikte iktidarc, yetkici ve smrc zihniyet temelinde ortaya km devleti bak asnn terk edilmesi vardr. Devlet demek iktidar, yetki ve smr demektir. PKKnin demokratik sosyalizm anlay da iktidarc, yetkici, hiyerarik ve devleti zihniyeti reddettii iin onun yerine halkn
170

Mustafa Karasu

iradesini esas alan, yetkinin deil de i ve rol koordinasyonunun bulunduu bir sistem yaratlacaktr. Demokratik konfederalizm, devlet d toplumun devletsiz ynetimidir. Dolaysyla bu sistemle devleti anlay birbirini kabul etmeyen zelliklere ve genlere sahiptir. PKK hiyerarik, iktidarc, yetkici ve devleti anlay zmleyerek, bu tr anlaylarn toplumun zihniyetinden sklp atlmasn hedefleyen bir partidir. Dolaysyla iktidar ve yetki zihniyetinden uzak komnal demokratik yaam kendi alma pratiinde ve duruunda balatarak demokratik konfederalizm sistemi iine yediren bir role sahiptir. PKK'nin ngrd sistemde meclisleri ve meclisler iinde kan demokratik toplum koordinasyonlarn demokratik otorite olarak tanmlamak en doru tanmlamadr. nderliimizin eski paradigmann etkilerini yaayan PKKnin zeletirisini vermesi, cinsiyet zgrlk, demokratik ve ekolojik toplum paradigmasn ve bu zihniyetteki ideolojiyi ortaya karmak iindi. nderliin verdii zeletiriler ayn zamanda PKKnin zeletirisidir; ortaya koyduu parti anlay ve demokratik halk sistemi de PKKnin parti anlay ve demokratik halk modelidir. Dolaysyla KCK sisteminde iktidar, yetki ve devlete bakn nasl olduunu anlamak iin, neolitik toplumda retilen komnal demokratik yaam ve onun deerleri iinde iktidara, devlete ve yetkiye nasl bakldn grmemiz gerekiyor. Bizim grevimiz komnal demokratik yaam biiminin, kltrnn ve bu konulardaki baknn 21. yzyl gereinde nasl somutlatrlacann ortaya konulmas ve pratikletirmesidir. Tabii ki 21. yzyl birok bakmdan kompleks zelliklere sahiptir. Dolaysyla iktidara, yetkiye ve devlete bakn daha ayrntl zmlenip ortaya konulmasna, bu konudaki tutumlarn ne olacann herkes tarafndan anlalacak dzeyde gsterilmesine ihtiya vardr. Biz halkn g ve zne olduu bir sistemden sz ediyoruz. Halk tarih iinde hibir zaman yetkiyle almamtr. Halkn sorunu yetki ve iktidar olmamtr. Bir otorite olmutur, ama bu demokratik karakter tamtr. Yetki ve iktidar smrc glerin ilgilendii bir alandr. nk aznlk olan, toplumun kk bir kesimi oluturan smrc gler, ancak ellerinde iktidar ve yetki olursa toplumda etkili olabilirler. Smrc snflarn yetki ve iktidar olmadan bir yerde kendilerini etkili
171

Radikal Demokrasi

klmalar mmkn deildir. Halk ise kendini etkili klmann yolunu yetki ve iktidarda aramamtr. Aksine tabana dayal demokratik temelde rgtlendii takdirde halk g olabilir. Bir halk ocuunun, halktan baz kesimlerin, iyi niyetli de olsa, eline yetki ve iktidar verseniz halk g yapamaz. Hatta yetki ve gle zde olan egemen smrc snflarn siyaset yapma ve ynetim tarzn uygulamaya ynelir. Bakuninin dedii gibi, En iyi niyetli birisinin bana bile iktidar tacn taksanz, en ksa srede bir despot haline gelir. Halkn kendisini g ve zne yapacak bir rgtll varsa ve bu rgtl gcn harekete geirebiliyorsa, kendisini sosyal, siyasal ve kltrel yaamda etkili klabilir. nk tek tek her halk bireyinin g olmas sz konusu olamaz. Ya da halkn kk bir aznl rgtlenerek kendisini g yapamaz. Gemite bu tr yanlglar vard. Reel sosyalizm pratiinde grld gibi bu tr yanlglara kaplma yaand. Halkn ncleri kendisini rgtler ve devleti ele geirirse, halkn iktidar olaca dnld. Bu nedenle tabandan ve halkn rgtlenmelerinden kopuldu. Bylelikle reel sosyalist lkelerde halk g ve zne olamad iin, kendini nc gren gler giderek halktan koparak egemen sistemin paras haline geldiler. ktidarc ve yetkici siyaset tarzlar ve rgtlenmeleri, onlarn egemen snflarn iktidarc ve yetkici tutumlarnn bir benzerini ortaya karmalarna yol at. Baka trl olmas da dnlemezdi. PKK bu bilinle kadrolarn iktidarc, yetkici ve memurcu zihniyetten kurtararak, tamamen halkn rgtlenmesine ve emee dayanan bir yaam tarzn ve modelini kendisinden balatarak tm topluma yedirme sorumluluunu stlenmitir. ktidar ve yetkinin panzehirinin tabandan balayan demokratik rgtlenmeler olduundan hareketle yeni sistemini rgtlemeye ynelmitir. Yetkici, mevkici, iktidarc ve devleti tm anlaylar ve zihniyetlerin smrc anlaylar ve zihniyetler olduu, smrc zihniyetin de demokratik sosyalizmi gerekletirecek bir zihniyet olamayaca aktr. Eer demokratik sosyalizm gerekletirilecekse, her eyden nce de iktidarc ve yetkici merkezi devlet sisteminin tm zihniyet yaps, kodlar ve genlerinin siyasal yaamdan, sosyal yaamdan ve kltrel deerlerden sklp atlmas gerekir. Bu zihniyet devrimi gerekletirilmeden, ortaya konulan KCK sisteminin zgrlk
172

Mustafa Karasu

ve demokratik temelde yaamsallamas dnlemez. KCKnin taban rgtlenmesini esas alan sistemin hedefi iktidar anlaylarn ortadan kaldrmaktr. KCK sistemi merkezi, yetkici ve iktidarc deil, halkn tabandan rgtlenmesini esas alma, halk g ve irade yapararak iktidarc anlaylar ve yetkici zihniyetlerin ortadan kaldrlmasn pratikletirmedir. te yandan yine kadn zgrlk izgisine verilen deer, kadn zgrlk izgisinin KCK sisteminin ruhu haline getirilmek istenmesi de iktidar zihniyetinin ortadan kaldrlmasyla ilgilidir. nk iktidarc zihniyet kadnn toplum dna itilip erkein hkim olmasyla ortaya km bir olgudur. Bu bakmdan iktidarn ortaya kndaki gerekleri bilmek ve bu zemini ortadan kaldrmak ok nemlidir. Grev ve sorumluluk almak, iktidar olmak ve yetki ele geirmek anlamna gelmez. Halk, zgrlk ve demokratik grev ve sorumluluk anlay, yetki ve iktidar ele geirip imknlarn zerinde yaamak deildir. Aksine KCK sisteminde grev ve sorumluluk almak, daha fazla aba gstermek, daha fazla emek vermek ve karlnda hibir ey beklememek demektir. Bu sistemde grev ve sorumluluk sadece ideolojik bir amac gerekletirmek, benimsenen moral deerlerin ve kltrn toplumda yerlemesine almak iin alnr. nderliimizin PKK eletirisinde esas olarak da yetkici, mevkici ve memurvari alma tarz vardr. Daha sonra gayri ihtiyari sylediini belirttii PKKden istifa etmeyi dnmesi de rgt iinde yaanan yetkici, mevkici ve memurvari zihniyetin yaratt olumsuz sonular nedeniyledir. nderlik gerei ve PKK Hareketi her ne kadar reel sosyalizmden etkilenmi olsa da, yetkici ve mevkici alma tarzn, bylesi bir grev ve sorumluluk anlayn daha batan reddetmitir. Bir devlet hedefinden, bir devletin kurulmasndan sz edilse de, yetkiye ve mevkiye bak devleti zihniyetten kaynaklanan baktan uzak olmutur. Nitekim PKK grup aamasnda da, partinin kurulu sreci ve sonrasnda da yetkici ve mevkici anlaylar kabul etmemitir. Hatta kadrolarda grlen bu tr eilimleri srekli mahkm etmitir. nderliin PKK kadrolarna rnek gsterdii Kemal Pir yoldamz hibir zaman yetkiye ve mevkiye yanamad; ama yetki ve mevki sahibi olanlardan daha fazla grev anlay ve sorumluluk duygusuyla hareket ederek mcadeleye hizmet etti, nne gelen her grevi
173

Radikal Demokrasi

stlenmeye alt. Kendisine yetki verilmi olup olmadna bakmadan, kendi sorumluluuna den btn grevleri zamannda ve en yetkin biimde yerine getirmeye alt. Partiyi ve deerlerini en yksek duyarllkla sahiplendi ve savundu. Partinin llerine ve halkn deerlerine kar yaplan yanllklar karsnda kyamet kopard. nderlik her zaman Parti llerine ve halkn deerlerine yanl yaklam olduunda kyameti koparacaksnz demitir. nderlik, Kemal Pirlemek derken, en fazla da bu kadro duruunu, bu ideolojik duruu PKK rgtlenmesine yedirmek iin sylemitir. Tabii ki Kemal Pir fedaice yayordu, byk bir emekiydi. Ancak onun esas yn ve kimlii yetkiye, mevkiye ve bu tr benzer eylere itibar etmemesiyle ilgilidir. Halkn kendi kendini ynetmesi, sosyal, siyasal ve kltrel grevler karsnda i ve rol koordinasyonunu eline almas bir iktidar ele geirme deildir. ktidarn alternatifi, halkn kendi rgtlenmesine dayanan i ve rol koordinasyonu biiminde tanmlanan demokratik otoritedir. Zaten tabana dayal halk rgtlenmesi gerekletiinde, yetki ve iktidar ortadan kalkacaktr. nk bu tr rgtlenmelerde grev ve sorumluluk verilen kiiler grevlerini ve sorumluluklarn yerine getirmediklerinde ya da iktidarc, yetkici ve mevkici bir zihniyete yneldiklerinde, halk tarafndan derhal grevlerinden alnacaktr. Klasik rgtlenme ve siyaset tarznda birok karar merkez ya da il yneticileri ald iin, halk demokratik irade olamyordu. KCK sisteminde ise esas karar ve uygulama gc taban ve yereller olacandan, iktidarc, yetkici ve mevkici zihniyetlerin kendini rgtleme imknlar ortadan kalkacaktr. te yandan genel ya da il ve ilelerdeki demokratik toplum koordinasyonlarnn karar alma yetkileri snrl olacaktr. Esas karar daha geni platformlarda alnacak, demokratik toplum koordinasyonlarysa demokratik konfederal sistemin demokratik sreler iinde ald kararlar pratikletiren organlar olacaktr. KCK sisteminde iktidardan ve yetkiden uzak durulacak, ancak grev ve sorumluluktan kalmayacaktr; hatta grev ve sorumluluklara daha fazla istekle sarlma yaanacaktr. Son zamanlarda kadrolarmz iinde Ben yetki ve mevki istemiyorum. Yetkiden ve mevkiden uzak kalmak istiyorum sylemleri grlmektedir. Yetki istemiyorum ad altnda grev
174

Mustafa Karasu

ve sorumluluktan kama biiminde arpk bir anlay ortaya kmtr. Bu tr yaklamlar yetki ve iktidardan uzak durmak deil, aksine yetkicilii, mevkicilii ve iktidarcl ortadan kaldracak bir mcadeleden ve rgtlenmeden kendisini uzak tutmaktr; yetkinin ve gcn hkim olduu sistemlere teslim olmaktr. Bunu aslnda iktidarc, mevkici ve yetkici zihniyetin baka bir yz olarak deerlendirmek gerekir. Bylece iktidarc, yetkici ve mevkici olmann avantajlarnn bulunmad bir grev ve sorumluluk anlayna sahip klmamaktadr. ktidarc, yetkici, mevkici ve devleti zihniyette olmamak; iktidarc, yetkici ve devleti zihniyetin ortadan kaldrlmas mcadelesinde Kemal Pir gibi sorumluluk almak ve grev yrtmektir. nder APO, Bir Halk Savunmak adl eserinde, Halkn onur davasna katlmak, erefli, gnll, iddial insan ister. Bu yetenekleri yoksa batan katlmasnlar. Mevkileri tutmasnlar. Mevkiciliin demokrasi dmanl olduunu unutmasnlar. Makamsz da durmasnlar. nk o da oktan iddiaszlktr diyerek grev ve sorumluluk anlayn ortaya koymutur. Krt Halk nderi, Bir Halk Savunmak kitabnda bu iddiaszla ve pratikte sorumluluk almamaya deinerek unlar sylemektedir: Zihniyetin politik irade ile ilikisi eylemsellikle ilgilidir. Kavramak, ahlakilik ancak eylemsellikle btnletiinde deer tar, zm gcne kavuur. Politikasz ahlakilik ve bilimsellik aldatmacalarla doludur. Kesinlikle egemen tahakkmc gler adna teslim olma, kendini satmadr. ktidar-bilmenin, resmi ahlakn bir paras haline gelmedir. Bilim adam ve birok bilgesel tutumun etkisiz, hatta amalarna ters, toplumun aleyhinde rol oynamalar bu balanty ihmal etmelerinden ileri gelmektedir. amzda daha da yaygnlaan sadece ahlakla, bilimle veya politikayla ilgilenmek, tm felaketlerin kapsn ak tutan tehlikeli bir yaklamdr. Belki de en ok gerekli olan, gnmzde bu kopukluu giderecek bir tutumu etkin klmaktr ki, bunun da en ak ifadesi yetkin bir parti zihniyetine ulamaktr. Bir daha vurgulayalm ki, demokrasi veya demokratik konfederalizm devlet d demokratik toplum rgtlenmesidir. Devlet komnal demokratik deerlerle uyumaz. Eer bir yerde komnal demokratik deerler oturtulursa, orada iktidarc ve devleti zihniyet varln srdremez. Zaten demokrasinin bizce ok yetersiz olan klasik tanm bile, devletin ve merkezin
175

Radikal Demokrasi

yetkilerinin azaltlp sndrlerek, halkn karar ve g sahibi edilmesidir. Yetki ve iktidar halka kar kullanlan olgulardr; bazlar zerinde egemenlik ve otorite kurmann olgulardr. Dolaysyla halk rgtlenmesi eer smry, basky ve egemenlii ortadan kaldracaksa, her eyden nce de iktidar ve yetki olgusunu toplumun hem zihniyetinden hem de pratiinden skp atacaktr. Ne kadar devlet, ne kadar yetki, ne kadar iktidar, o kadar az demokrasi ve halkn gszldr. Devletsizlik, yetkisizlik ve iktidarszlk ise halkn g olmasdr. Halkn g olmasyla bu kavramlar arasnda byle bir denklem vardr. Devlete bak da Krt Halk nderinin Bir Halk Savunmak adl manifestosunda aka ortaya konulmutur. Devletleri bugnden yarna hemen ortadan kaldrmann koullar yoktur. Tabii ki tarihsel olarak, sosyal, kltrel ve ekonomik olarak devlet artk giderek gereksiz hale gelmitir. Devletlerin gereksizlii her gn kendini ortaya koymaktadr. Ancak bunun ksa vadede gerekleecek bir sonu olacan sylemek de doru olmaz. Bu adan grlmtr ki, devlet ykma ve devleti ortadan kaldrma yaklam devletleri ortadan kaldrmyor. Devletlerin yerine farkl devletler ortaya koyuyor. Bu adan esas olarak devlet d rgtlenmeleri, daha dorusu halkn demokratik rgtlenmelerini glendirmek, bu tr rgtlenmelere arlk vermek, devletin yannda halkn kendi rgtlenmesini ve mekanizmalarn oluturmak siyaset felsefesi ve tarz olmaldr. Devletsiz bir zihniyet ve yaklam iinde olduumuzu sylerken, bu sylem devletleri hemen ortadan kaldracamz, devlet gereini hemen yok sayacamz anlamna gelmiyor. Bununla devlet karsnda halk rgtlenmelerinin konumunun ne olaca ifade edilmek isteniyor. ster Krt devleti olsun, isterse Krtler zerinde egemenlik kuran devletler olsun, bunlar karsnda cinsiyet zgrlk, demokratik ve ekolojik toplum paradigmasna dayal mcadele ile bu devletlerin yannda halkn kendi rgtlenmesini ve kendi rgtl gcn ortaya karma bu ynl teorik tezlerin esas hedefidir. Devlete bu yaklam gereince, sz konusu inkrc smrgeci devletlerden kopma gibi bir durum ortaya ktnda bile, bu paradigmay ve demokratik sosyalizm ideolojisini esas alanlarn kendilerini devlet d rgtlenmelere adamalar ve buna arlk vermeleri, devleti sndren ve devletsizlie gidii salayan bir
176

Mustafa Karasu

politika iinde olmalar gerekmektedir. Gneyde olduu gibi bir Krt devleti oluumu ortaya ktnda ise, bu devletin stne oturmak veya bu devleti ele geirmek deil, bu devleti kltecek, deitirecek, dntrecek, sndrecek ve sadece ortak yarar ve genel gvenlikle snrlayacak bir rgtlenmeye gidilmesi ve mcadelenin verilmesi, esas enerjinin buna harcanmas grev ve sorumluluu tanacaktr. te o zaman imdiye kadar devletin meruiyet arac ve sponsoru olarak ileri srlen genel gvenlik ve ortak yarar rgtlenmeleri bir anlam kazanacaktr. Mevcut devletlerden kopma gibi bir durum ortaya ktnda yaplacak olan ey, i ve rol koordinasyonuna dayal bir sistemin gelimesini salamak, halk g haline getirerek mevcut durumu bir devletsizlik durumuna evirmektir. Bylece siyaseti de, meru savunmay da, dier btn alanlar ve tm grev ve sorumluluklar yerine getirme roln de demokratik konfederalizme dayanan rgtlenmelere, i ve rol koordinasyonlarna vermek olacaktr. Devletsiz yaanmaz gibi bir zihniyet, egemen snflarn toplumlara yedirdii ve kendini merulatrmak iin kabul ettirdii bir zihniyettir. Bu zihniyetin toplumlarn ve bireylerin yreinde, beyninde ve kltrel alkanlklarnda bulunmas devletsiz olunmayaca gibi bir anlay ortaya karmtr. Bu tamamen bir yanlgdr. Smer rahip devletinden bugne btn devletlerin, yetkici ve iktidarc glerin toplumu hipnotize eder gibi byle bir zihniyeti verdiini grmemiz gerekir. Dolaysyla halk gleri rgtlenip demokratik konfederal sistemi kurduunda grlecektir ki, devletsiz de yaanacaktr, devletsiz de meru savunma olacaktr, devletsiz de siyasal, sosyal ekonomik ve kltrel grevler yerine getirilebilecektir. KCK sisteminde yrtme ve yarg nasl uygulanacak? Demokratik konfederal sistemde karar alma, yasa, ynetmelik ve tzk karma yetkisi tek bir organa ait deildir. Avrupada ve eitli yerlerde var olan klasik parlamentolar gibi bir yasama gcnden sz edilemez. KCK sisteminde yasama gc dalmtr, datlmtr. Birok karar alma sorumluluu yerel konfederal birimlere, Koma Gellere, meclislere verilmitir. KCKnin yasama organ ilevinden sz edildiinde, bir kere bu
177

Radikal Demokrasi

gerei grmek gerekiyor. Bu gerei grmeden klasik parlamentolardaki gibi bir yasama anlayn dnmek yanl olur. Bugn ylda bir toplanan Kongra Gel Genel Kurulu vardr. Halk Kongresi ylda bir toplanarak genel ilkeleri ortaya koyan, yereller ve blgelerdeki meclislerin esas alaca dorultuyu gsteren almalar yapmaktadr. Belki bu sistem hala tam oturmamtr. Ancak oturduka yerellerin gcnn daha fazla yanstld, karar alma mekanizmasnn tabandan yukarya doru gelitii sreler yaanacaktr. KCK sisteminde cinsiyet zgrlk, demokratik ve ekolojik paradigmann gerei olarak, esas g daha fazla yasamann elinde olacaktr. Ancak gnmzde ok scak ve sert mcadele yaandndan, ister istemez gnlk ani kararlar verme ihtiyac ortaya kacaktr. Bu da yrtmelerin ya da i ve rol koordinasyonlarnn grev ve sorumluluklarn yerine getirmelerini nemli klmaktadr. Bunu dile getirirken, i ve rol koordinasyonlarnn ya da Kongra Gel Yrtme Konseyinin yaama geirecei nemli ve genel kararlarda tabann, komnlerin, yerel meclislerin, KCK sisteminin dier komiteleri ve bileenlerinin karara katlmlarn gzetmelerini gerektirmektedir. Biz burada sadece objektif siyasal durumun ortaya kard ihtiyalardan sz etmekteyiz. Ancak koullarn el verdii yerlerde taban rgtlenmelerinin inisiyatifini, sz ve karar gcn esas almak, sistemimizin demokratik siyaset anlaynn gerei olarak grlmelidir. Bugn demokratik olduunu syleyen devletlerin ounda yrtmenin arl ok fazladr. Bu aslnda iktidarc, yetkici, mevkici ve devleti sistemin gl biimde devam ettirilmesidir. Bunu birok uygulamada gryoruz. rnein Avrupa Parlamentosu ya da herhangi bir meclis Krt sorununda daha ilkeli ve daha tutarl bir tutum taknrken, yrtmeler ise ilkesiz, ekonomik ve siyasal karlarla daha fazla ynlendirilmi kararlar almaktadrlar. Bilindii gibi nderliimiz Rusyaya gittiinde Rusyada kalmasnn kabul edilmesi dorultusunda alnan karar, belki de Rus Parlamentosunun nadiren bu dzeyde ounluk ittifakyla ald bir karar olmutu. Ne var ki, yzde yze yakn bir oyla alnan karar yrtme tarafndan uygulanmam, uygulanmad gibi nderliimizin esaretiyle sonulanan komploda yer alnmtr. Bu adan yrtmelerin yetkisinin kstlanmas demokratiklemenin de bir gereidir. zellikle
178

Mustafa Karasu

tabana dayal halk rgtlenmelerinin gerekletirilecei alanlarda komnlerin, kasaba, ehir ya da blge meclislerinin sorumluluunun daha fazla olmas gerekir. KCK sistemi oturduunda ve demokratik alma imknlarn bulduunda, byle bir yaklamla yasama ile yrtme ilikisini ele almas, paradigmann ve demokratik sosyalist ideolojisinin gereidir. Yasama, yrtme ve yargnn rolleri ne olacak derken, tmyle Avrupadaki rneklerine bakarak bir deerlendirme yapmak ya da yasama, yrtme ve yarg anlaylarn oradaki uygulamalarn etkisi altnda deerlendirmek yanl olur. nk KCK sistemi tamamen o sisteme alternatif bir nitelie sahiptir. Oralarda yrtmeler i ve rol koordinasyonu biiminde ele alnmamaktadr. Aslnda yrtmeler devletin kendisi olmaktadr. Yasama grevi gren kurumlar ise, demokratik konfederal rgtlenme sonucu ortaya kmad, altnda ve altyapsnda demokratik konfederal rgtlenmeler, halk rgtlenmeleri gl olmad iin tamamen egemen snflarn denetiminde iletilmekte, yrtmenin ve dolaysyla devletin arlnn etkisini salama ve yaymann aralar olmaktadr. Oralarda meclisler ve yasama esas deildir, esas olan yrtmedir; hatta derin devlet denen g odaklar bilindiinden daha fazla etkilidir. Bu nedenle hala hkmetler siyaset sahnesinin en nnde duran en ilevsel kurumlardr. Bunun olmasn gerektirecek ihtiyalar da sz konusu lkelerde bulunmamaktadr. KCK sisteminin ngrd komnal demokratik yaamda halkn etkinlii ve gcnn paralanmasndan sz edilemez. Halkn iradesini yanstan kurumlar bir kuvvetler ayrl biiminde ele alnamaz. Yasama, yrtme ve yarg halkn demokratik iradesinin inisiyatifinde ve kontrolnde olmas gereken kurumlamalardr. KCK sisteminde kuvvetler ayrmndan sz etmek yerine, halkn iradesinin kontrolndeki iblmnden sz etmek daha dorudur. Bizim kk hcre olarak esas aldmz komnal demokratik toplumda kuvvetler ayrl olmad gibi, komnal demokratik anlayn gncellemesi ve adalatrlmas anlamna elen sistemimizde de yasama, yrtme ve yargya denk gelecek kurumlarn ayrlndan deil, bir btnln iblmnden sz etmek gerekir. Devletlemenin ortaya kmad ya da devletin arlnn tm toplum yaamnda hissedilmedii zamanlarda ve yerlerde
179

Radikal Demokrasi

halkn demokratik iradesini ifade eden meclisler ya da benzer oluumlar yrtmeyi kontrol altnda tuttuklar gibi, yargy da kendi demokratik iradelerini temsil eden kurumlara yaptrmlardr. Ne var ki, devlet denilen kurumlamayla birlikte ilk nce yrtme tmden halktan kopmu, daha sonra da yarg halkn elinden alnmtr. Belki de halk bunlar dengelemek iin her zaman kendisini belirli dzeyde yasama organlarnda etkili klmak istemitir. Kuvvetler ayrl prensibinin babas saylan Montesquieu, Kanunlarn Ruhu adl kitabnda devletin halkn elindeki yrtme ve yargy nasl ele geirdiini ve yasamay nasl snrladn anlatr. Bu kurumlar halkn elinde bir btn olup halkn demokratik iradesinin kontrolndeyken, adm adm halkn bu alanlardan nasl geriletildiinin hikyesini ortaya koyar. Yakn tarihte bile Amerikann ngiltereden bamszln kazanmasyla birlikte, ilk nceleri olduka demokratik ve zgrlk bir sistem ortaya kar. Yarg nemli oranda halkn elinde olur. Bu ayn zamanda halkn demokratik iradesinin gcn ifade eder. lk balarda yrtme denen ynetimlerin de yeni Amerikann hukukunda yetkisi fazla deildir. Ne var ki, egemen gler kendilerini devlet olarak kurumlatrp gcn arttrdka halkn yarg zerindeki etkisini snrlarlar. yrtme zaten tamamen bir devlet organ haline gelir. Yasama da kendini devlet olarak rgtleyen iktidar glerinin gcn arttrd organ haline dnr. Devletle halk arasnda bu kurumlarda etkili olma mcadelesi her zaman srer. Halkn zgrlk ve demokrasi mcadelesi bir ynyle de egemen glerin bu kurumlar zerindeki etkisini snrlama mcadelesidir. Smrc ve devleti sistemde bu gleri eline geiren hkim snflar, bu kurumlar mutlak biimde ellerinde tutarak diktatrlklerini kurarlar. Bu kurumlar halkn elinde olduunda toplum ne kadar demokratik hale gelirse, egemenlerin elinde topland zaman da o kadar diktatrlk artar. Avrupa'da Rnesansla birlikte daha zgr dnmeyi ortaya karan yeni bir paradigma oluur. Bu paradigma toplumu mayalayarak, Avrupa'daki halklar mevcut baskc rejimlere kar zgrlk ve demokrasi taleplerini ortaya koyan demokratik devrim srelerine yol aar. Rnesans ve Reformda halklarn zgr ve demokratik dncesi gelitii gibi, devlet tecrbesi olan aristokratlar ve yeni snf kendini daha fazla rgtleyip sistem
180

Mustafa Karasu

haline getirme imknna kavuur. lk balarda halklarn mcadelesi ve istemleri ar bastndan, mutlak krallarn etkisinin snrlanmas ya da ortadan kaldrlmasyla birlikte meclislerin gc artar. yle ki, meclisler yalnz yasama yetkisini deil, yrtme ve yarg yetkisini de kullanan temel organ haline gelir. Aslnda bunu ortaya karan, halkn demokratik iradesidir. Halk gcn koruduu mddete meclisler ar basm, yrtme ve yarg denilen kurumlar yasamann denetiminde olmutur. Belki halkn demokratik mcadelesi ve duruu yargnn her zaman mutlak krallardan bamsz olmasn istemitir. Komnal demokratik toplumdan kalan toplumsal ahlak da aslnda yargnn krallardan ve yrtmeden bamsz kalmasn dayatmtr. Ancak Avrupada giderek ortaya kan kuvvetler ayrl prensibi ve bunun bugnk yorumu ve uygulan, esas olarak Avrupa'da yeni iktidar gc olan burjuvazinin toplumda g kazanmasyla ortaya kmtr. Egemen snflar yrtmenin meclisten ayrarak esas g olmas dorultusunda bir eilim ve aba iine girerler. Yrtmenin yasamadan ayrlmas ve giderek esas g haline gelmesi egemen snflarn toplumu geriletmesiyle ortaya kmtr. Yarg konusunda da benzer eilim grlmtr. Ancak yargnn bamsz kalmas konusunda halkn da, burjuva toplumu iinde farkl kesimlerin de istei olduu sylenebilir. Yargnn tmden yrtmenin etkisinde olmasnn gemi yzyllarda yaratt sonular bilindiinden, yrtmenin kontrolnde olmamas toplumun genel bir elilimidir. Halkn kendi etkisini olmad bir yrtme gereinde yargnn ayr olmasn istemesi anlalrdr. Grld gibi demokratik toplum gereinde bu kurumlar birbirinden ayrmak ve halkn otoritesi dna karmak demokratik toplumu tehlikelerle kar karya getirdii gibi, smrc ve baskc glerin hkim olduu sistemlerde de yargnn ve yamann yrtmenin kontrolnde olmas halkn istemedii bir durumdur. Dolaysyla halkn iradesinin demokratik otorite haline geldii toplumlarda halkn gcn ayrmak, demokrasiye ve zgrle hizmet etmeyen bir durumdur. KCK sisteminde halkn demokratik otoritesinin paralanmas doru deildir. Bunu derken kukusuz iblmlerinin olmayacandan sz etmiyoruz.
181

Radikal Demokrasi

unu da belirtmeliyiz ki, smrc ve baskc glerin, iktidarn ve devletin etkin olduu toplumlarda kuvvetler ayrlnn bir anlam vardr. Zaten tarih iinde iktidarn tm bu kurumlar ele geirmesinin olumsuz sonular ve kabul edilemez zellikleri kuvvetler ayrl denilen sistemin gerekli ve meru hale gelmesinin arka plandr. Bu nedenle kapitalist devleti sistemdeki kuvvetler ayrln anlaml buluyor ve o sistemdeki olumsuzluklar dengeleyen bir ilke olarak gryoruz. Bunu derken, o sistemlerde gerekten kuvvet ayrlnn var olduunu da sylemiyoruz. Pratikte grld gibi, parlamentolarn birok yetkisi yrtme tarafndan kullanlmaktadr. Yarg zaten anayasa ve hukuk sistemi nedeniyle smrc egemen snflar koruduu gibi, yrtmenin yarg zerinde ciddi bir hkimiyetinin olduu da kukusuzdur. Bu adan gerek anlamda bir yarg bamszlndan sz edilemez. Ancak sistemin meruiyetini srdrmek asndan mevcut hukuk ve yarg sisteminin de belirli dzeyde kendini eit davranmak zorunda hissettiini de belirtmeliyiz. nk sz konusu lkelerde egemen glerin tmyle kendi istediklerini yapacaklar bir toplum yoktur. Halklarn yz yllardr verdii mcadeleyle bu alanda da elde ettii kazanmlar vardr. Zaten belirli dzeyde demokratik deerlerden sz ediyorsak, esas olarak da bunlar kastediyoruz. KCK sisteminde yargy da doru ele almak gerekir. Komnal demokratik toplumda toplumun gnlk yaamn ynlendiren ahlaktr. Din ise toplumun ilk bilin hali ya da kurallar btndr. Bugn bir hukuk sistemi kurmaya alsak da, bizim sistemimizin hedefi toplumda hukukun yerine ahlak geirmektir. Bu adan komnal demokratik toplumda yaamn nasl srdne ve ahlakn yaama nasl yn verdiine bakmak gerekir. Ancak bu tarzda giderek ahlakn hkim olduu bir hukuk sistemi kurabiliriz. nk hiyerarik, devleti ve iktidarc toplumda yarg topluma tamamen yabanclamtr. Hatta yasama ve yrtmeden daha fazla yargyla toplum arasnda bir yabanclama ve soukluk vardr. Komnal demokratik deerlerin yaand toplumlarda ise yarg teknik bir olgu olmaktan ok, toplumun rettii kltr ve ahlak temelinde ileyen ve yarglamann esasn buna dayandran bir uygulama sz konusudur. lk Kongra Gel Genel Kurulunda ve daha sonrasnda bu konuda ciddi yanlglar ortaya kt. Bizdeki hukuk ve yarglama
182

Mustafa Karasu

neredeyse burjuvazinin hkim olduu sistemlerdeki hukuk ve yarglamaya benzetilmeye alld. Bu da rgt ilikilerini zayflatt gibi, rgt iinde bireylerin birbirine kar sorumluluunu teknik bir konu haline getirerek, yoldalk ilikilerine ve rgt ii komnal demokratik kltrel deerlere zarar verdi. Hukuk adna kk bir sorun bile disiplin kurullarna ya da Adalet Divanna gitmeye balad. Bu bizim yaklammz olamaz. Komnal demokratik deerlerin yaand toplumlarda devletin mahkemesine, yargcna, savcsna ve polisine gitmek, ikyeti buralara yapmak, zmleri bu tr yerlerde aramak en fazla ayplanan konular olmutur. Bir kyde veya kasabada biri sorun yaadnda mahkemeye gittiinde toplumdan dlanrd. O kiiye iyi gzle baklmaz, o kiiyle toplumda bir yabanclama ve soukluk ortaya kard. Toplum kendi sorunlarnn zellikle bilge ve tecrbeli insanlar tarafndan zlmesini tercih ederdi. Sorunlarn bu tr kiiler tarafndan zlmesine deer verilirdi. Eletiriyle, iknayla, zeletiriyle yerlemi ahlak ve kltrel deerler temelinde toplum kendi iindeki sorunlar zerdi. Bu adan ahlak, oturmu kltr ve gelenekler yerine hukuku esas almak bir ilerleme olarak grlmemelidir. rgt ve toplum iinde byle bir zm tarzn ve yaklamn en fazla da nderliimiz uygulad. nderliimiz rgt iindeki sorunlarn zmnn kltrel ve ideolojik dzeyde olmasn esas ald. Mcadele iinde olumu PKK ahlak sorunlarn zmnn esas dayana oldu. Bu da rgt ii ilikileri ve yoldal glendirdi. Halk iindeki ilikileri glendirdi. Eskiden halk iindeki sorunlar nemli oranda mahkemeye, savcya giderdi; hem de halkmz zerinde egemenlik kurmu olan smrgecilerin mahkemesine gidilirdi. Hareketimiz ilk etkili olduu yllardan itibaren sorunlar mahkeme yoluyla deil, halk iindeki doal nderlerle, adalet dncesini en iyi biimde pratikletirecek insanlarla zmeye yneldi. Bu doru bir yntemdi. Bizim yarg sistemimizde de uygulanmas gereken yntem esas olarak budur. Ne var ki, son yllarda halk iindeki sorunlar bu yaklamla zme anlay bir tarafa brakld. Bu ok nemli grev giderek nemsiz hale getirildi. Tabii ki ekonomik, sosyal ve kltrel yaamn karmaklamas belli uzmanlklar gerektiriyor. Ancak
183

Radikal Demokrasi

gnmzde uzmanlk gerektiren bu konularda toplumun kendi iinde zm bulacak mekanizmalar ortaya karmasnn imknlar artmtr. dari ve teknik ileyite kan sorunlar iin gerekli organlar idari mahkemeler olabilir. Ancak sorunlar esas olarak ok souk bir su ve ceza ilikisi iinde deerlendirmek yanltr. Zaten bu tr pozitif ve formel hukuka kar yzlerce yldr itiraz vardr ve bu itiraz geen yz ylda daha da artmtr. Sorunlar sadece su ve ceza ekseninde zmenin doru olmad, esas olarak suun nedenlerini ortadan kaldran ve nedenleriyle sonular arasndaki ba iyi ortaya koyan bir hukukun oluturulmas gerei ortaya kmtr. Aslnda sosyalistler yz yldr klasik burjuva hukukuna kar itirazlarn ykseltmilerdir. Bu konuda farkl bir hukuk, su ve ceza anlay teorik ve ideolojik olarak ortaya konulmutur. Ne var ki, devleti ve iktidarc zihniyet sonucunda hukukun esas alnmas, bu yaklamn reel sosyalizm pratiinde olumsuz uygulamalarn beraberinde getirmitir. Ancak yine de klasik burjuva hukukuna kar bizim alternatif bir hukuk oluturmamz ve zm yollar bulmamz gerekir. Eer sistemin mezhebi olmaktan kacamz iddia ediyorsak, mevcut sistemden ok farkl bir sosyal ve siyasal yaam kurma iddiasnda olduumuzu vurguluyorsak, hukuk konusunda da kendimize has ve halk zgrlk eilimine denk bir hukuk sistemini ortaya karma ihtiyac olduunu grmek durumundayz. Yakn dnemde sistemin hukuk anlayn esas alan bir yaklam ortaya knca, hukukun bir halk zgrlk eilimi deil, esas olarak bir devlet kurma zihniyeti olduu daha iyi grlmtr. rgt iinde giderek her ey disiplin kurullarna ve Adalet Divanna havale edilmeye allnca, ister orduda ister dier almalarda olsun, olumsuz sonular ortaya kmaya balamtr. Artk komutan kiileri ikna etmek, kiilerin yanllardan uzak durmasn salamak iin eitim vermek, tartmak ve konuma yerine, bir sorun ktnda disiplin kuruluna havale eder hale gelmitir. Kukusuz bu, nderliimizin reddettii bir yaklamdr. Hatta byle komutanlar komutan bile saymamaktadr. Bu aslnda komuta grevini, halk zgrlk eiliminin meru savunmasnda olmas gereken ahlak ve kltr bir tarafa brakp, formel hukukla sorunlar zmeye ynelmektir. Bu da ister meru savunma gc olsun, ister baka kurumlarmz
184

Mustafa Karasu

olsun, rgt birliini ve gcn zayflatan, bireyde ve rgtteki zgrlk ve demokratik kltr gerileten bir rol oynamaktadr. Neredeyse devlet brokrat ve ordu subaylar durumuna dme yaanmtr. Bu bir iki yllk pratik iinde bu gerei grdmz iin, giderek bu tr hukuk anlayn ve uygulamasn aarak, komnal demokratik yaamn olduu toplumlarda var olan kendimize uygun ahlak esas alarak, sorunlar zme yntemine denk gelecek bir hukuk yaklam ve uygulamasn gelitirmeye yneldik. Bu da esas olarak da nderliimizin ve hareketimizin gemi tarihte uyguladklar yntemleri ve zm tarzn esas almak anlamna gelmektedir. Gemite belirli olumsuz uygulamalar ve eksiklikler olmutu. Bu tr yetersizlikler ve yanllklar ortadan kaldrarak, bunlara yol amayan bir yaklamla hem rgt iinde kendi sistemimizi gelitireceiz, hem de toplumda gelimesini salamaya alacaz. Krt Halk nderinin hukukla ilgili yapt baz deerlendirmeler KCK sisteminin hukuk anlaynn nasl olmas gerektiini de ortaya koymaktadr. Hukuk uygar toplumun nemli icatlarndan biridir. Kesinlikle toplumsal blnme, snflama ve devletlemeyle birlikte gndeme girer. Temeli ahlaktr. Tpk dini kutsallklarn devletletirilmesi nasl devlet dinine yol amsa, ahlakn devletletirilmesi de hukuka yol amtr. Hukuk ahlak kurallarnn yeni devletli toplumun dzenleni esaslarn ve ynetici snfn karlarn, mal mlkn ve gvenliini ifade eder ki, bu da yeni toplumun anayasas demektir. Kentlilik, ticaret, ilahiyat ve bilimin kurumlamas, politik ve askeri yapnn gelimesi, ahlak yerine hukukun ne kmas, erkein toplumsal cinsiyetilii yeni uygar toplumun hkim gstergeleridir. Hukukla yeni sistemin ilikisine birka cihetten ve ksaca deinmekte yarar var. Hukuk genelde ticaret, pazar, kent ilikileri gelitike kendini dayatan bir kurumdur. Hukukun devreye girdii toplumlar, ahlakn and, zorun rolnn artt ve kaosa yol at, eitlik probleminin younca hissedildii toplumlardr. En byk ahlaki ve eitlie dair sorunlar kentlerde gelien snflama ve pazar etrafnda olutuu iin, hukuk devlet dzenlemesinde kanlmaz olur. Hukuk olmadan devlet ynetimi
185

Radikal Demokrasi

imknsz olmasa da, son derece zorlar. Tanm olarak hukuk, devletin siyasi g eyleminin kalc, kurall ve kurumlu bir biim alm hali olarak deerlendirilebilir. Bir nevi donmu, sakin, istikrar kazanm devlettir. Devletle en ok ba olan bir kurumdur. Ticaret-devlet balants douundan kapitalistlemeye kadar hep ilerleyerek, karmaklaarak srp gelmitir. Babil toplumundan Romaya kadar hukuk diyebileceimiz kanun metinleri dzenlenmitir. Arlkl olarak mal ve can kaytlarn dzenlemektedir. Hukuk hem siyasetin sorunlarn hafifletmeye, bazen de tersine oaltmaya hizmet eder. Grevi sanldnn aksine her vatandana eit yaklamndan ziyade, fiili eitsizlikleri merulatrp kabul edilebilir seviyede kesinletirme ve dokunulmaz klmadr. zcesi, hukuku siyasal erk tekelinin kalc dzenlenmesi olarak tanmlamak geree daha yakn bir yorumdur. Ahlakla ilikisi daha ok nem tar. Ahlak bir toplumun imentosu gibidir. Ahlak olmayan hibir toplum yoktur. Ahlak insan toplumunun ilk rgtlenme ilkesidir. Esas ilevi, analitik zek ile duygusal zeknn toplumun iyilii iin nasl dzenlenecei, nasl ilke ve tutumlar haline getirilecei ile ilgilidir. Tm topluma eit dzeyde ama farkllklarn roln, hakkn da gzeterek davranr. Balangta toplumun kolektif vicdann temsil eder. Hiyerari ve siyasi erkin devlet olarak kurumlamas, ahlaki topluma ilk darbeyi indirir. Snf blnmesi ahlaki blnmenin de temelini hazrlar. Ahlaki problem byle balar. Siyasi elit bu problemi hukukla zmeye alrken, rahipler dinselletirerek yant bulmaya alrlar. Hem hukuk hem din bu adan ahlak kaynak olarak alr. Nasl ki siyasetin, siyasi gcn kalc kurall ve kurumlu meknizmalar hukuku tekil ediyorsa, din inaclar da ayn ilevi ahlak kaynakl kalc kurall ve kurumlu baka bir inayla, yani dinle ahlaki krizi zmek isterler. Aralarndaki fark hukukun yaptrm gcnn olmas, dinin ise bu nitelii olmayp vicdan ve tanr korkusunu esas almasdr. Hukuk ve laiklik znde toplumsal denetimin kapitalist iktidara gei aralardr. ktidarn hukuklam biimlerinin tmne devlet demek mmkndr.
186

Mustafa Karasu

Bu pasajlardan da anlald gibi, kapitalist dnyada hukuk aslnda kendi sistemini korumaya yneliktir. Bu ynyle smr ve iktidar kurumlatrd gibi tutucudur. Toplumun deien ihtiyalarna cevap veren ve toplum yaamyla canl bir ilikide olan zellii yoktur. Bu ynyle toplumun ve bireyin hem dnsel, hem ruhsal, hem de ekonomik ve sosyal yaam ve geliimi nnde bir engel konumundadr. Belki insanlk tarihinde uygar toplumlarda halklarn verdii mcadelenin etkisiyle ortaya kan baz kazanmlar korumada bir deer ifade etmektedir; ama toplumun gelimesi ve ilerlemesi asndan muhafazakr bir konumda bulunmaktadr. Dolaysyla biz hukuk olarak ifade ettiimiz kurallar esas olarak da toplum kltr ve ahlakna yedirerek insanln kazanmlarn daha kkl biimde kalclatracak, halkn yaamnn canl dinamii iinde muhafazakr olmaktan karp halkn ihtiyalarna cevap veren, halkn zgrlk ve demokrasi mcadelesini ya da rgtlenmesini gelitirecek bir konuma getirmeliyiz. Halk sz ve karar sahibi yapmak ve bu temelde ortaya kan kltr ve ahlak hukukun temeline oturtmak bizim hukuk anlaymzn z olmaldr. Bugn randa ve Trkiyede grld gibi, sistemin en gerici merkezleri hukuk kurumlardr. Yrtmesinden de, yasamasndan da daha fazla muhafazakr ve gerici bir tutuma sahiptirler. ok biimsel olduklarndan dolay halkn duyarllklarna ve ihtiyalarna cevap veren bir zellie sahip deildirler. Dolaysyla ok fazla sz edildii gibi Avrupadaki, uradaki buradaki hukuk devleti anlaynn halkn zgrl ve demokrasisinin nn aan, sosyal ve kltrel ihtiyalarnn karlanmasna g veren bir zellii yoktur. Sadece gemi tarihlerde kazanlan baz haklarn korunmas ve kullanlmas anlamnda olumlu role sahiptirler. Bizim hukukumuz esas olarak da halkn rgtlendirilip g yaplmas, rgtlln ve gcn sosyal, kltrel ve ekonomik her alanda ortaya koymas ve bu temelde sorunlar yerinde ve objektif koullarndan koparmadan zmesi zerine kurulmaldr. Bizim amzdan yasama ve yrtmenin dengelenmesi halkn rgtlenmesi temelinde olmaldr. Kapitalist burjuva sistemlerinde halkn rgtlenmesi ve g olmas sz konusu olmad iin, yasama ve yrtmenin uygulamalarn denetlemek, yasama ve yrtmenin kontrolsz i yapmasn engellemek iin
187

Radikal Demokrasi

hukuk devleti ve yarg bamszl denen kurumlamayla bu durum dengelenmek istenmitir. KCK sisteminde ise her bakmdan asl g halka dayandrldndan, yasama ve yrtme uygulamalarnn denetimi de arlkl olarak halka kaydrlacaktr. Zaten yasama denen olgu tamamen halkn rgtl ve g olduu kurum haline gelecektir. Halkn rgtlenmesi gelitirilerek, yrtmenin ya da baz kurumlarn olumsuz uygulamalarnda halkn arlk koymasn salayacak bir kurumlama ve kltr yaratlacaktr. Baz mahkemelere ihtiya duyulabilir. zellikle uzmanlk gerektiren alanlarda yaplabilir. Ama bizim hukuk felsefemiz ve uygulamamzn esasnn belirttiimiz erevede olmas, demokratik konfederalizmin kurulu felsefesine en uygun yol olacaktr. KCK sisteminde kadnn yeri ve rol nedir? nderliimiz, halkn demokratik rgtlenme sisteminde en fazla rol kadna ve genlie verdi. Bunun nderliimizin ve PKKnin zgrlk ve demokratik izgisiyle yakndan ba vardr. Kadn mcadele ettiimiz erkek egemen, iktidarc ve devleti sistemden en fazla zarar gren, bu sistem karsnda zgrlk ve demokrasiye en fazla ihtiya duyan sosyal kesimidir. Kadn zgrlnn gereklemesi egemenlikli sistemin tm ifrelerinin zlmesi, iktidarc, yetkici ve devleti zihniyetin tmden ortadan kaldrlmas anlamna gelmektedir. Kadn etkin klnmadan, kadn zgrl gerekletirilmeden, iktidarc, hiyerarik ve devleti smrc sistemi tmyle ortadan kaldrmak veya kaldrldn varsaymak mmkn deildir. Kadn kadar zgrlk bir yaam ve demokratik bir sistemi isteyen baka bir toplumsal kesim bulunamaz. Dolaysyla kadn cinsi iinde zgrlk ve demokrasi potansiyeli ve enerjisi fazlasyla vardr. Eer bu enerji ve potansiyel ortaya karlrsa, egemen sistemlerin ayakta durmas sz konusu olamaz. Kadn zgrlk izgisi ve demokrasi anlay topluma yerletirildiinde, bu toplumun deer yarglar hibir basky, smry ve egemenliki anlay kabul etmez. Bu adan da kadn zgrlk izgisinin gelitirilmesi ve kadnn KCK sisteminde etkin olmas, zgrlk ve demokrasi ilkelerinin kararl bir savunuculuunun
188

Mustafa Karasu

ortaya kmas anlamna gelmektedir. eitli kesimler zaman zaman ilkesiz, oportnist davranabilirler. Kadn zgrlk ve demokrasi bilincine ulatnda erkek egemen sistem karsnda en kararl durua sahip olaca gibi, mcadele azmi ve cokusu en fazla olacak toplumsal kesimdir. Kendisinde bunu somutlatraca gibi, her trl gericilii zecek zellie sahip olduundan, toplumun dier kesimlerdeki zgrlk ve demokrasi potansiyelini aa karmada katalizr roln oynayacaktr. 21. yzyl zgrlk ve demokrasi yzyl olacak diyorsak, bunun nedeni kadn cinsinin kendi gereinin farkna varmas, zgrln ve demokrasinin kendisi iin hava ve su kadar vazgeilmez olduunu grmesi, bu ynyle tarihte ilk defa ok gl biimde sahneye kmasyla ilgilidir. Eer kadn dnyada ve Krdistanda olduu gibi zgrlk ve demokrasi ihtiyacn bu derece hissetmeseydi, bunun bilinci ve rgtll konusunda nemli gelimeler yaratmasayd, 21. yzyl iin zgrlk ve demokrasi yzyl olacak belirlemesini yapamazdk. te yandan gnmzde dnyada da, Krdistanda da kadnn genelleme sorunlar nnde engeller vardr. Krdistanda kadnn uyannda nemli gelimeler ortaya kmtr. Kadnn zgrlk izgisi ve mcadele azmi nemli oranda gelimitir. Ancak hala kadnn erkek kadar gezme zgrl ve serbestisi ortaya kmamtr. Cinsiyetilik hala baz toplumsal faaliyetlerden kadn uzak tutmaktadr. Belki kadnn bir kesimi genelleme ve her trl faaliyete katlma imkn bulmaktadr. zellikle zgrlk hareketinin geliimiyle birlikte kadnn gerilladan kltrel faaliyetlere kadar geni bir alanda yaama katlma gerei vardr. Ancak hala gelenekler de, var olan sistem de kadn eitli biimlerde evin evresinde, kasabada, ehirde tutmaktadr. Bu adan yerelin inisiyatifinin artmasna dayal demokratik konfederalizm rgtlenmesi esas alnp gelitirildiinde, kadn bugnk merkezi rgtlenme modelinde olmad kadar siyaset sahnesine kacak, sosyal ve kltrel yaama katlacaktr. Bu da kadnn gemi rgt modellerinden daha fazla etkinliinin artmasn getirecektir. Bu yolla yerel demokratik konfederaller iinde siyasal ve sosyal eitimini gerekletiren kadn giderek tm lke genelindeki siyasete arln daha fazla koyacaktr. Bu adan da demokratik konfederalizm rgtlenmesi kadn iin yeni imknlar sunaca
189

Radikal Demokrasi

gibi, zgrlk demokratik bir sistem olan konfederalizm ancak kadnlarn aktif katlmyla kendisini gerek ideolojik izgisine ve yaam projesine oturtma imknn bulacaktr. Hareketimiz her yerde kadnn siyasete etkin katlmas iin pozitif ayrmclk yapmaktadr. Buna ramen genellikle st kurumlarda bunu zaman zaman gerekletirmek zor olmaktadr. htiyaca cevap verecek ve sz konusu almaya katlacak kadn bulmada zorluk ekilmektedir. Tabana dayal demokratik konfederal rgtlenmede kadna uygulanan pozitif ayrmclk tabandan balayarak uygulanma frsat yakalayacak, bu da giderek aktif siyaset yapan ve dier almalara katlan kadnlarn saysn artracaktr. Bylelikle demokratik konfederalizmde kadna verdiimiz nclk rol sadece teorik olarak deil. pratik olarak da gerekleme imkn bulacaktr. Krt kadn serhildanlarda ve gerekleen demokratik devrimde ok nemli bir rol oynamtr. Krdistanda bugn demokrasinin ve zgrlk bilincinin gelimesinde kadn hareketinin rol ok nemlidir. Eer hareketimiz tm saldrlara ramen yenilmedi ve ayakta durduysa, bunun srlarndan biri de hareketimizin kadn siyasal mcadelenin nemli bir paras haline getirmesi, kadnn yreinde ve beyninde zgrlk ve demokrasi ateini yakmasdr. Kadn sadece kendi zgrl ve demokratik yaam iin mcadele etme gibi bir rol oynamaktan teye, toplumun dier kesimlerinin de zgrlk ve demokrasi mcadelesine srekli katlmasnda itici ve srkleyici bir rol oynamtr. Eer Krt kadn bu dzeye getirilmeseydi, zgrlk mcadelesinin basklar karsnda bu dzeyde dayanakl olmas sz konusu olamazd. Hareketimizin dayanakln arttran en temel g kayna kadnn zgrlk mcadelesinde yer almasdr. Dier boyutlarn bir yana brakalm, sadece bu mcadelenin iinde yer almas bile bu sonucu dourmutur. Kald ki kadnn savata ve dier btn almalarda ok nemli fedakrlklar gsterdii iin, kendisiyle birlikte Krt toplumunun ve erkein deimesinde, zgrlk ve demokrasiye balanmasnda tarihsel roln fazlasyla oynamtr. Demokratik konfederal sistemi derinlemi radikal demokrasi olarak deerlendirdik. Derinlemi radikal demokrasiyi gerekletirmede birincil grev kadn hareketinin olacaktr. Kadn zgrln ve demokrasinin derinlemesinin gcdr. zgrlk
190

Mustafa Karasu

ve demokrasinin derinliklerine ancak kadn zgrlk izgisi, kadnn duruu ve mcadelesiyle inilebilir. Kadnn katlmad bir mcadelede zgrlk ve demokratiklemenin yzeyinde kalnr. nderliimiz Kadn zgrlk almas alan en radikal devrimci alma alanmdr biiminde bir deerlendirme yapt. PKK izgisinin radikalliinin esas olarak da burada gerekletiini ifade etti. Bu ifade demokrasi ve zgrln derinlemesinin en temel aktrnn kadn olduu anlamna gelmektedir. nderlik zgrle ve demokrasiye kkl bakn kadn izgisiyle tamamlad ve pratikletirdi. Dolaysyla kadn alan reformist yaklam ya da iyiletirmelerle sorunlarn zlecei bir alan deildir. Ancak demokrasinin ve zgrln derinlemesiyle kadn sorunu zlebilir. nk ilk bask altna alnan, ilk smrlen, ilk ezilen cins kadndr. Belki dier alanlarda iyilemeler yaplabilir; ama kadn alannda gerek zgrlk ve demokrasiyi gerekletirmek o gne kadarki zihniyeti ve sistemi radikal dzeyde amakla mmkndr. Bizim hareketimiz de sistemin mezhebi olmama, yani erkek egemenlikli sistemin trevi olmama gibi bir iddiayla ortaya kt iin, sistemin mezhebi olmamasnn esas gvencesi kadn zgrlk hareketinin gelitirilmesi olacaktr. imdiye kadar btn zgrlk hareketleri ve demokrasi mcadeleleri eninde sonunda sistemin mezhebi olmularsa, bunun en temel nedenlerinden biri de kadn zgrl ve bu alanda demokratikleme mcadelesinin yetersiz kalmasdr. Eer kadn bu sz konusu zgrlk ve demokrasi mcadelelerinde, ulusal kurtulu mcadeleleri ve reel sosyalizmde etkin zgrlk ve demokratik duruuyla yer alsayd, bu mcadelelerin kaderi kesinlikle sistemlerin mezhebi haline gelmek olmazd. Dolaysyla kadn zgrl konusunda ve demokratik yaama katlmnda sadece reformlarlar, yumuatmalar ve liberal baz yaklamlarla yetinmek demokratik konfederalizmin daha batan derinlemi radikal demokrasi kimliine ters hareket etmek olur. Tm bu gerekler kadn zgrlk izgisinin ve kadn hareketinin demokratik konfederalizmin yerlemesi ve pratiklemesinde, nderliimizin ortaya koyduu komnal demokratik deerler temelinde yaamsallamasnda belirleyici neme sahiptir. Kadn hareketi hem kendi zgn rgtlenmesini gelitirip derinletirecek, hem de radikal ve derin demokrasinin
191

Radikal Demokrasi

konfederalizmin ruhu olmas asndan btn almalarn aktif gc olacaktr. Dier alma sahalarnn ve sosyal kesimlerin rgtlenmelerinin demokratik konfederalizmin ruhuna uygun gelimesi asndan da kadnn sorumluluu nemlidir. Dolaysyla sadece kendi zgn almasyla yetinemez. Tabii ki zgn rgtlln salamadan da bu roln oynayamaz. Yine sadece zgn rgtlenmelerle de yetinemez. Btn almalarn, komnlerin, meclislerin ve konfederal rgtlenmelerin iinde etkin bir biimde yerini alarak sistemi btnyle deitirme ve sisteme rengini verme roln oynamas gerekir. KCK sisteminde genlik nc roln nasl oynayacaktr? Koma Komaln Kurdistan sisteminin cinsiyet zgrlk, demokratik ve ekolojik toplum paradigmas temelinde demokratik sosyalizme giden bir izgide pratiklemesi asndan genliin rol de ok nemlidir. Genlik sosyal yaps itibariyle sistemle btnlememi, sistemin iktidarc, hiyerarik ve devleti genlerini ok fazla kendisine yedirmemi bir zellie sahiptir. Genlik doas gerei nne topya ve hedefler koyan bir sosyal kesimdir. Demokratik konfederalizm gibi bir rgtlenmeyi, sistemin mezhebi olmaktan kma iddiasnda olan bu projeyi en fazla benimseyecek kesimlerin banda genlik gelmektedir. Genlik gelecei kazanmak isteyen zellikleriyle kkl deiimlere ak, tutucu zellii fazla bulunmayan ve bu nedenle tm sistemlerden kopmay ifade eden derinlemi radikal demokratik ve zgrlk bir sisteme yzn evirebilecek ve bu konuda btn enerjisini ortaya koyabilecek bir gtr. Genlik snfl devleti sistem tarafndan fazla kirletilmemi olduundan. komnal demokratik bir yaam asndan ideal bir konuma sahiptir. Sistem kirlilii genliin yreine ve beynin derinliklerine yedirecek zaman ya da bu tr ilikiler ekme frsatn bulamamtr. Bu nedenle aray iinde olan kirlenmemi duygularyla komnal demokratik yaamn doasna uygun bir dnce ve duygu dnyas vardr. Bu nitelikler dikkate alndnda, genlii rgtlemek kadnn demokratik konfederalizmde yer almasnda oynayaca rol gibi bu sistemin ruhuna, felsefesine ve izgisine uygun pratiklemesinde gvence
192

Mustafa Karasu

olabilecek bir rol oynayacaktr. Genlik her zaman yeni ideolojilere, yeni yaam felsefelerine ilgi duymutur. Eski sistemler, eski rejimler genlie her zaman itici gelmitir. Cinsiyet zgrlk, demokratik ve ekolojik toplum paradigmas da sistemin dna kma iddiasnda olan ve sistemin mezhebi olmamay hedefleyen bir projeyi koullandrdndan, dolaysyla genliin yenilik araylarna cevap verdiinden, genlik bu projenin pratiklemesinde hem youn katlm hem de enerjisiyle ok byk bir g verecektir. Krt halknn yzde yetmiinin gen olduu, Krt halknn bir genlik halk olduu dnldnde, bu projenin gereklemesinde tabii ki genlie byk grev ve sorumluluklar decektir. Genliin katlmad bir mcadele aslnda Krt halknn katlmad bir mcadele olur. PKKnin ortaya knn da tamamen bir genlik hareketi olduu ve Krdistan'daki kkl deiikleri, dnmleri ve yenilikleri genlik ruhuyla yapt dnlrse, byle kkl radikal bir deiime ynelimin yine genlik tarafndan sahiplenildiinde baarya ulaaca rahatlkla anlalr. Nitekim demokratik konfederalizm projesine genlik byk bir heyecanla yaklamtr. nderliin genlik zmlemeleri ve perspektifi genliin gelecee umutla bakmas konusunda byk bir heyecan vermitir. Yeter ki nne yeni hedefler konulsun, genliin iradesini ortaya koyaca ve kendisine zgven duyaca bir sistem iine ekilsin, genlik kendisinden beklenenden daha fazlasn vermeye hazrdr. Hiyerarik ve devleti merkezi siyaset tarz rgtlenmeler, esas olarak da orta ve yal kesimin etkili olduu rgtlenmeler olmutur. Bu tr rgt modellerinde genlik kendisine ok fazla yer bulamamtr. Demokratik konfederalizm hem yerelde rgtlendii hem de btn toplumsal kesimlerin rgtlenmelerine rol bitii iin, demokratik konfederalizm projesi genliin aktif katlmnn nn amtr. Bu adan genlik rgtlerine nem vermek demokratik konfederalizmi gelitirmede, halkn zgrlk ve demokrasinin gvencesi olan meru savunma kuvvetleri bata olmak zere mcadelenin tm alanlarnda byk rol oynamasn beraberinde getirecektir. Genliin kynde, mahallesinde ve kasabasnda bu tr rgtlenmelere katlmasnn imkn fazlasyla vardr. Krdistan genliinin byk blm isiz olduu ve mevcut sistem iinde
193

Radikal Demokrasi

geleceine dair bir umut grmedii iin bu projeye katlma istemini fazlasyla gsterecektir. Nitekim gsteriyor da. Nasl ki birinci Apoculuk dneminde ortaya konulan yeni ideolojik ve teorik gelimeye ve mcadele felsefesine byk ilgi duyup bunun pratiklemesi ve maddi g haline gelmesinde roln oynadysa, ikinci Apocu ideolojik dnemde de genlik roln oynad taktirde birinci Apoculuk dneminde yaratlan baarlara imzasn atacaktr. 1970lerde olduu gibi, bu defa yeni paradigma temelinde gerekleecek demokratik sosyalizm mcadelesinde de genlik benzer rol oynayacaktr. Zaten genliin katlmad byle bir mcadele ve rgtlenmenin baar ans da olamaz. Demokratik konfederalizm sistemi btn toplumsal kesimlere kendini ifade etme imkn tanmaktadr. Btn tarih boyunca genliin kendisini ifade etmesinin nne engeller konulmutur. Demokratik konfederalizm ise, ister etnik olsun, ister dinsel olsun, ister sosyal kesimler, isterse genlik ve kadn olsun, tm toplumsal kesimlerin kendilerini zgnlkleri temelinde ifade etmelerine olanak tand ve bu konuda da genlie bilinli bir biimde bir nclk rol verdii iin, genliin bu projeye katlmnn ok gl olacan imdiden belirtebiliriz. Demokratik konfederalizm rgtlenmesi enerjik bir abay gerektirir. Mahalleye, sokaa, eve, her yere girip kmay gerektirir. Bunun da byk bir enerji, heyecan ve coku dolu genlik ruhuyla gereklemesi sz konusu olabilir. Demokratik konfederalizm ancak btn bireylere ve btn toplumsal kesimlere ulatnda anlam bulacandan, demokratik konfederalizmin baarya ulamasnda ve tm kitlelere gitmesinde genliin bu ynnn deerlendirilmesi projenin pratiklemesi asndan olmazsa olmaz kabilindedir. nder APO, genliinde cva gibi olduunu srekli vurgulamtr. nderlik bu zelliinin yan sra, kavgal olduklar ailelerin ocuklaryla nasl iliki kurduunu da anlatr. Bu da genliin toplumsal gelenekleri ve kendisine dayatlanlar kabul etmediini, her kesimle ilikilenmek gibi bir z olduunu, bu adan da komnal demokratik yaama yatkn bir kiilik tadn gstermektedir. Dier sosyal tabakalar bencillikler ve karlar gibi eilimlerle kirlenmilerdir. kar dnmeyen toplumsal kesimlerin komnal demokratik yaam oluturacak konfederal sisteme daha iyi uyum gsterecei dnldnde, genliin bu
194

Mustafa Karasu

sistemin yaam bulmasndaki rol daha da iyi anlalr. Eer kadn ve genliin katlm gl biimde salanrsa, demokratik konfederalizm baz kesimlerin iddia ettii gibi topya olmaktan kar, gerekleebilir bir proje olur. Zaten genlik ve genliin devrimci ruhu bakalarnn inanmadna inanmaktr. Genlik her zaman bakalarnn inanmadna inanan bir kesim olarak tarihteki roln oynamtr. Genlie delikanl denilmesi bile onun ayrks niteliini, bakalarnn yapamadna inanacak zelliini ifade etmektedir. Genlik kendi zgn demokratik konfederal rgtlenmelerini kurmann yan sra, btn dier konfederal rgtlenmeler iinde, komnlerde ve meclislerde de aktif olarak yerini alacaktr. Genlik hibir kesimin yapamad kadar kendi rgtlenmesinde komnal demokratik yaam ve deerleri oturtabilir. Bylelikle sadece almasyla deil, ilikileri ve yaam tarzyla demokratik konfederalizmin komnal demokratik kltrn oluturmada ok nemli bir ilev grebilir. zcesi, demokratik konfederalizm kadnn zgrlk ruhu, genliin dinamizmi ve her trl yenilie ak duruuyla derinlemi radikal demokratik sistem olacaktr. Kadn ve genlik sadece Krdistanda deil, zgrlk ve demokratik ruhlar ve demokratik konfederalizmdeki yerleriyle bu sistemi btn Ortadou halklarna yayarak, dnyada zgrlk demokratik sistemin, halk zgrlk eiliminin her tarafta pratiklemesi asndan demokratik konfederalizmin motoru ve srkleyici gc olacaklardr. Krdistan da demokratik konfederal rgtlenmenin objektif koullar nelerdir? KCK sisteminin hedefledii demokrasinin temel alaca komnal demokratik yaamn retildii ilk corafya Krdistandr. Neolitik toplumu en kkl biimde Krdistan corafyas yaamtr. Bu durum KCK sisteminin kk hcre olan Krdistan corafyasnda pratikleme imknlar hibir lkede olamayacak kadar fazladr. Yakn zamana kadar, hatta bugn bile Krdistan komnal demokratik deerlerin belirli lde varln srdrd bir corafya zelliini tamaktadr. Bu adan Krdistan toplumunu, Ortadou corafyasn ve Krdistan demokratikleme asndan koullarn zayf olduu yerler olarak
195

Radikal Demokrasi

deil, gerek anlamda halka dayanacak bir demokrasinin koullarnn hibir corafyada olmad kadar daha fazla olduunu belirtmek gerekir. Krdistan hem neolitik deerlerin ya da komnal demokratik yaamn yaratld, hem de 1990larda gerekleen serhildanlarla ortaya km bir demokratik halk gereinin bulunduu bir corafyadr. Eer Krt halknn gerekletirdii demokratik devrimle tarih iinde olumu ve bugne kadar tanm komnal demokratik deerler gl bir rgtlenmeyle buluturulabilirse, Krdistan demokrasinin en gzel yanlaryla yaand bir lke olacaktr. eitli kesimlerin Batnn gzyle bakarak, Ortadouda ve Krdistanda demokratiklemenin koullarnn zayf olduunu sylemeleri ok yanltr. Son iki yz ylda Ortadou halklarna ve Krt halkna dayatlan kendi tarihine gvensiz ve kendi tarihini nemsemeyen bir zihniyetin verilmesiyle bu tr anlaylar ortaya kmtr. Eer demokratik devrim Krdistan'da olduu gibi Ortadou'da yaratlabilirse, neolitik toplum ve uygarln beii bu topraklar ve toplumlar demokrasinin de beii olacaktr. Halklar Batya deil de, gerek demokrasinin yerletii Krdistan'a ve Ortadou'ya bakacaklardr. Krt halknn bu duruu, zgrlk ve demokrasi bilinci ve gelien demokratik kltr gerein byle olaca konusunda tm verileri sunmaktadr. nderliimiz Bir Halk Savunmak adl eserinde unlar dile getirmektedir: Etnisitenin var olu tarzn, eer yenilmemise yar demokrasi olarak tanmlayabiliriz. Buna bir de ilkel sfatn eklemek gerekir. Etnisite ilkel demokrasidir. te komnal deerlere ballk, darda tahakkmc devlete direni halk gruplarn demokratik, zgr ve eit ilikiler iinde bulunmaya zorlar. likilerin bu karakteri olmadan direniin anlam olmaz. Ortadou'da demokratikleme tanmlanrken byk bir yanllk yaplmaktadr; sanki etnisite demokrasiyi engelmi gibi. Bat uygarlndaki bireye dayal demokrasi tek bana tanm belirleyemez. Demokrasiyi yalnzca bireye dayandrmak, devlete dayandrmak kadar nemli yanllklar ierir. Toplumda topluluk ve zgr birey oulcu demokrasinin gereidir. Birbirine benzeyen birey ve topluluk anlay demokrasiler iin ne gereklidir, ne de gvencedir. Farklln korunarak yeni
196

Mustafa Karasu

bileimlere eriilmesi demokrasilerin ayrcaldr, temel zelliidir. Etnik topluluklar demokrasinin bir ayrcal olarak deerlendirmek onun gerek uygulanmasyla olur. Devlet ynetimi eer kendi kriterleri temelinde oy avcln demokratik yar olarak bellerse, ortaya kacak sistem demagojidir. Etnik zenginlii demokrasinin ans, olana olarak grmek nem tar. zgr bireyden daha ok demokrasiye hizmet edebilir. Binlerce yllk bir direni kltrn iselletirmi halk durularn ada demokratik llerle btnletirmek gnlk politikaclarn iidir. Yanl olan Ortadou toplumun demokrasi potansiyelini engel gibi grmektir. Krdistan corafyas etnisitenin gl biimde ortaya kt tarihsel temeli en kkl corafyadr. te yandan Ortadounun ok farkl etnik ve dinsel kltrleri tamasnn Krdistan'a yansmas da vardr. Krdistan yakn tarihe kadar Hristiyanlarn, zidilerin ve Alevilerin ok youn olarak yaad bir corafyadr. Bu kltrler birbirlerinden ok ey alp vermilerdir. Bylelikle insanln zgrlk, demokrasi ve adaletle ilgili deerleri Krt toplumunda, Krt kltrnde nemli yer edinmitir. Dier yandan Krdistan corafyas ve Ortadou etnik ve dinsel topluluklarn en fazla yaand bir yerdir. Tarih iinde airetler, etnisite doal bir federasyon ya da konfederalizm biiminde yaad gibi, byk imparatorluklarn ortaya kt bu corafyada halklar zaman zaman federasyon, zaman zaman da konfderal bir iliki iinde olmulardr. Tm bunlar Ortadou'da ve Krdistan'da demokratik konfederalizmin tarihsel zemininin gl olduunu gsterir. Zaten Krdistan'da airetler tarihsel bir konfederal iliki iinde yaamlardr. Belki bugn bozulmular, devleti ve iktidarc sisteminin kltryle birok zelliini kaybetmiler, zellikle yakn tarihte ibirliki yanlarnn siyasal ve toplumsal geliimin nndeki engelleyici konumu nedeniyle negatif rol oynamlardr. Ancak Krdistanda bu airet yaps bile demokratikleme asndan deerlendirebilecek zelliklere sahiptir. Feodal dnemde ve daha ncesinde toplumda airetler aras konfederal ilikiler olduu iin farkllklar tanma, dier airetler ve topluluklarla yan yana yaama kltr belli dzeyde
197

Radikal Demokrasi

vardr. Eer doru deerlendirilir, rgtlendirilir ve gerici yanlar etkisizletirilirse, airet yaplanmalar -tamamlanmam olsa dademokratik devrimi yapm Krdistan gerei iine oturtulabilir. Demokratik devrimin yaplmad dnemlerde halkn zgrlk ve demokrasi gcnn aa kmasnda engel pozisyonda olan bu yaplar ve yine smrgeci glerle ibirlii yapma zellikleri nedeniyle zgrlk ve demokrasi mcadelesinin gelimesinde engelleyici rol oynuyorlar; hatta smrgeciliin kendisini Krdistan'da hkim klmasnda zemin oluyorlard. Ancak Krdistan'da gerekleen demokratik devrim ve mcadelemizin onlarn ibirliki karakterini nemli oranda andrmas ve ibirlikiliin zeminini zayflatmas nedeniyle demokratik rgtlenmeler iine ekilebilirler. Tabii ki koruculuk gibi gericilemi kurumlar vardr. Demokratik konfederalizm sisteminde bu sorunun mutlaka zlmesi, ortadan kaldrlmas ve bu zarar verici niteliklerin tasfiye edilmesi gerekmektedir. Yine bugn ounluu g etmi olsa da, zidilerin ksmen varln ve kltrn korumalar, Sryani toplumunun varl, Aleviliin Krt toplumunun nemli bir kesiminde bir inan olarak yaamas, Arap, Trk ve dier etnisitede olan kesimlerin bulunmas, Krdistan'da etnik ve dinsel konfederal rgtlenmelerin de zengin bir biimde ortaya kacan gstermektedir. Bu topluluklarn konfederal sistem iinde rgtlenmeleri demokratik kltrn hem gelimesine hem de zenginlemesine nemli bir katk sunacaktr. Krt kadnn demokratik konfederal sistemin oturtulmasnda ok nemli rol oynayacan zaten vurgulamtk. te yandan Krt insannn youn basklar altnda yrtt bir demokratikleme mcadelesi var. En zor koullarda bile halk kendi rgtlenmesini belirli bir dzeyde korudu. On be yldr ayakta olan bir halk gerei sz konusu. Bu mcadele iinde Krt insan nemli dzeyde rgtlenmeye yatknlk kazand. Genlik ve kadn rgtlenmeleri her yerde olutu. Kltr faaliyetleri kendisini nemli dzeyde rgtledi. Emekiler ve memurlar kendilerini belirli bir rgtlle kavuturdular. On be yl sren mcadele PKK iinde ve meru savunma glerinde rgtlenen profesyonel kadrolar dnda, mcadelemizin birok alannda doal nderler ortaya kard. Toplumun tm kesimleri kendilerini rgtlemeye yneldiler. rgtlenmeye yatknlk ve
198

Mustafa Karasu

yaratlan rgtlenmeler, ok yaygn bir rgtlenmeyi gerekletirmesi gereken KCK sistemi asndan nemli bir temel tekil etmektedir. Yalnz Kuzey Krdistan deil, Gneybat, Dou ve Gney Krdistanda da farkl etnik ve dinsel topluluklarn zengince bulunduu bir bileime sahiptir. Mcadelemizin milliyeti eilimleri nemli oranda geriletmesi, milliyeti bir siyaset tarzn oldika zayflatmas ve halklarn kardeliine dayal bir politik yaklam gstermesi de demokratik konfederalizm iin ok nemli bir anstr. zcesi Krdistan corafyasnda demokratik konfederalizmi rgtlenmenin koullar ok fazla olgunlamtr. Tabii ki devlet snrlar iindeki hkmetlerin de demokratik duyarllk tamalar ve Krt halknn konfederal rgtlenmelerine saygl olmalar gerekir. Bizim bu devletleri tanmamz onlarn KCK sistemini tanmalar temelinde olacaktr. Demokratik konfederalizm bir devletik kurma anlamna gelir mi, demokratik cumhuriyetle badar m? Demokratik konfederalizm bir devlet kurmay amalayan rgtlenme deildir. Byle anlalmasnn nedeni, farkl devletlerin bir szlemeyle konfederal birlik kurmalar ile halkn kapsaml demokratik rgtlenmesi olan demokratik konfederalizmin birbirine kartrlmasdr. Siyaset bilimi zerklik, federasyon ve konfederal birimleri bir devlet iindeki nitelerin merkezi devletle ilikisine ya da bal bulunan devletten uzaklama derecesine gre tanmladndan, bu tr deerlendirmeler yaplmaktadr. Krt Halk nderinin ifade ettii demokratik konfederalizm ise Krdistandaki etnik, dinsel ve sosyal rgtlenmelerle cins ve evre rgtlerinin kendilerini demokratik temelde rgtleyerek konfederal bir birlik yaratmalarn ifade etmektedir. Krdistan'da konfederalizm rgtlenmesi gerekleecei gibi, Karadeniz, Trakya, Ege, ukurova ve dier blgelerde de belirtilen toplumsal kesimler konfederal rgtlenmeye gidebilirler. Bu sz konusu blgelerin ayr devletlemesi anlamna gelmez. Ancak devletin yapt birok iin halkn kendini rgtleyerek yapmas temelinde devletin etkinlik alanlarnn azalmas sz konusu olur. Zaten dnyadaki genel eilim de bu ynldr. Koma Civakn
199

Radikal Demokrasi

Kurdistan, Trkiye demokratikleirse, Trkiyenin yasalarn reddetmeyen bir rgtlenme modeli olarak Trkiye iindeki yerini alr. Tabii burada Trkiye'nin KCK yaplanmasn ve demokratik hukukunu kabul etmesi gerekir. niter olduu sylenen Fransada da halklar isterlerse byle bir rgtlenmeyi gerekletirilebilirler. Byle bir rgtlenmemenin gereklemesi iin genel demokratiklemenin varl yeterlidir. Demokratik cumhuriyetle demokratik konfederalizm kar karya konulacak kategoriler deildir. Demokratik cumhuriyet, cumhuriyet rejimine sahip olan lkenin ayn zamanda demokratik olduunu ifade eder. Bir lke cumhuriyet ve ayn zamanda demokratik ise, o lke iinden zerklik mi, federasyon mu, eyalet sistemi mi bulunduuna baklmadan, o lkeye demokratik cumhuriyet denilir. Almanya demokratik bir cumhuriyettir, ama eyalet sistemi bu cumhuriyetin demokratikleme modelidir. ABD demokratik cumhuriyettir ve eyalet sistemi vardr. Fransa ise genel bir demokratik ilkeler manzumesiyle ynetilmektedir. Tm bunlarn ortak zellii ise demokratik cumhuriyet olmalardr. Bu nedenle KCK sistemi demokratikleen Trkiye'nin demokratik cumhuriyetiyle elimez. Kald ki, KCK bir devletle federasyon ilikisinde olduu gibi merkezi devletle bir ilikiyi ifade etmemektedir. Tabii ki demokratik konfederalizm Krdistan ya da Trkiye'nin dier blgelerinde gerekletiinde, devletin bugnk merkezi yaplanmasnda ciddi anmalar ortaya kacaktr. Bu da demokrasinin gereidir. Zaten demokrasi devletin ve merkezin yetkilerinin azalmas, evrenin ya da halkn yetkilerinin de artmas anlamna gelmektedir. Demokratik konfederalizmde gerekleecek olan ise, halkn iradesini ve gcn, yani devlet + demokrasi formlnde demokrasiyi tanmlayan bir demokratik rgtlenme modeli olarak daha byk bir etkinlie sahip olmasdr.

200

Mustafa Karasu

DEMOKRATK CUMHURYET ve DEMOKRATK KONFEDERALZM Demokratik konfederalizm ile demokratik cumhuriyet arasnda nasl bir ba var? Hangisi daha fazla uygulanabilir niteliktedir? Demokratik cumhuriyet ile demokratik konfederalizm birbirini dlayan deil, aksine birbirini btnleyen bir nitelie sahiptir. Cumhuriyet kavram olarak devlet biimini ifade eder. Dolaysyla demokratik cumhuriyet daha ok devletin niteliini tanmlar. Devletin demokrasiye duyarl haline ya da imdiye kadar kullanlan biimiyle devletin demokratik olmasna demokratik cumhuriyet denilir. Cumhuriyetin demokratiklemesi demokratik cumhuriyet olarak tanmlanmaktadr. Trkiye Cumhuriyeti 1920lerde kuruldu. Kapitalizmin gelitii 20. yzyln banda egemen snflar ve devletler iin ulus-devleti kurmak ve korumak ncelikli bir tercihti. Demokratikleme bugnk gibi ncelikler iinde bulunan bir konu deildi. Bu durum Trkiye iin de geerlidir. zellikle Osmanl mparatorluunun dalma srecinde kurulan Trkiye asndan da belirli bir toprak paras zerinde bir devlet kurmak esas amat. Bu nedenle kurulan cumhuriyet baka nedenlerle birlikte demokratik ierii olmayan bir karaktere sahip oldu. On yllardr bu cumhuriyetin demokratiklemesi iin birok toplumsal kesim mcadele verdi. Trkiye'de ok partili seimlerin balad 1946lardan beri bir demokratikleme sreci yaand sylenir. 1960l yllardan sonra emekiler ve genlik demokratikleme talebiyle onlarca yl mcadele etti. Daha sonra Krt halk bu demokratikleme talebini her toplumsal kesimden daha fazla dillendirdi. Bunun iin youn mcadele verdi. 20. yzyln sonu ve 21. yzyln banda demokrasi isteinin tm dnyada artmas da Trkiyede demokratikleme eilimlerini dtan etkileyen bir faktr oldu. Trkiyede byle bir demokratikleme birikimi ve ortam mevcuttur. 1999 ylnda Krt zgrlk Hareketi en fazla demokrasiyi isteyen g olarak Trkiyenin tm sorunlarna cevap oluturacak
201

Radikal Demokrasi

demokratik cumhuriyet talebini daha ak dinlendirdi. Bylece Krt sorununun snrlara dokunmadan demokratikleme ile zleceini ileri srd. Bu sylem olumlu bir yank buldu. Ne var ki inkrc ve imhac sistem Demokratikleme gereinden Krtler yararlanr diye demokratik cumhuriyetin gereklemesi nnde engel oldu. Gerekleme imkn ve frsat olan byle bir gelime ortaya kmad. Cumhuriyet Trk Devletinin meruiyet kaynann ne olduunu ifade ediyor. Buna klasik olarak egemenliin kaynann ne olduuna verilen cevap da denilebilir. Yani egemenliin kayna bir hanedan, airet ya da herhangi bir toplumsal form deildir. Baka bir deyile doutan veya nceden devletin sahibinin belli olmad sistemlere cumhuriyet denilir. Egemenliin kayna biimsel olarak tamamen halk ya da ulustur. Bunun iin de devlet yetkililerinin bir biimde seimle gelmi olmalar, orada cumhuriyetin varlna kant olarak gsterilir. Cumhuriyetler kavram olarak halkn ynetimi anlamna gelse de, her cumhuriyet demokratik olmayabilir. Nitekim demokratik olmayan birok cumhuriyet biimi vardr. Demokratiklik ise, bu cumhuriyetin nasl yneltildiini ve rgtlendiini aklar. Cumhuriyetler demokrasi ile ynetiliyorsa, bunlara demokratik cumhuriyet denir. Fransa ve Almanya birer cumhuriyettir, ama bunlar ayn zamanda belli dzeyde demokratik olan lkelerdir. Dolaysyla bu lkeler demokratik cumhuriyet olarak anlr. Pakistan, ran ve Msr da cumhuriyettir, ama demokratik deildir. sve, Norve ve spanya gibi lkelerde baz mevkiler doutan kazanldndan cumhuriyet olarak grlmezler. Ama ynetim biimi olarak belirli demokratik deerleri pratikletirdiklerinden, kendi llerinde demokratiktirler. Trkiye bir cumhuriyettir, ama tam demokratik deildir. Irak 1958 ylndan itibaren cumhuriyetti, bugn de cumhuriyettir. imdi demokratikleme srecinde olduu syleniyor. Eer demokratikleirse, Iraka da demokratik cumhuriyet denilebilir. Demokratik cumhuriyetlerin tek biimi yoktur; demokratiklemede tek model yoktur. Her lke kendi koullarna gre demokratikleiyor. Kimi cumhuriyetler demokratiklemelerini niter yapda gerekletirirken, kimileri de kendilerini yerinden ynetimlere belirli dzeyde imkn veren
202

Mustafa Karasu

federal cumhuriyet biiminde ifade ediyorlar. Kendi iinde zerk blgelerin olduu demokratik cumhuriyetler de vardr. Bizim ifade ettiimiz demokratik cumhuriyet nerisinde federasyon talebi yoktur. Federasyon ve blgesel zerkliklerin olduu cumhuriyetler de demokratik cumhuriyet olarak tanmlanr. Krt zgrlk Hareketinin ise, Krt sorununun demokratik zm temelinde bir demokratik cumhuriyet yaratma ars vardr. Krt kimliinin tannmas, Krt dilinin eitim dili olmas, Trk kltrne hangi haklar tannyorsa ayn haklarnKrt kltrne de tannmas, Krt kimliiyle demokratik siyaset yaplmas, yerel ynetimlerin glendirilmesi ve serbest rgtlenme zgrl salanrsa, Trkiye demokratik cumhuriyet haline gelmi olur. Demokratik cumhuriyet tercihimiz ve talebimizle demokratik konfederalizm sistemi arasnda bir aykrlk yoktur. Bu iki olgu birbirini dlamaz. Yine demokratik cumhuriyet esas alnyor. Trkiye snrlar hibir biimde sorun yaplmyor. Demokratik konfederalizm ise, demokratik bir cumhuriyet iinde toplumsal kesimlerin kendilerini tabandan rgtleyerek konfederal temelde bir demokratik sistem haline getirmesidir. Eer sz konusu lke demokratik cumhuriyetse, byle bir demokratik kurumlama demokratik cumhuriyetle bir atma iinde olmaz. Tabii ki demokratik konfederalizm demokrasinin derinletii ve yaygnlat bir yaplanma olduundan, tam ve gerek demokrasi haline gelmeyen demokratik cumhuriyetle belirli bir gerilimi yaayabilir. Bu durum btn demokratik cumhuriyetlerde demokrasinin genilemesini isteyen demokratik glerle yaanan bir gerilimi ifade etmektedir. Demokratikleme halkn ynetime katlmas ve kendi yaam biimine karar vermesiyse, demokratik konfederalizm de demokrasinin derinletirilmesi ve gelitirilmesi olmaktadr. Demokrasinin derinletirilmesi ve gelitirilmesinin de demokratik cumhuriyetle elien hibir yan olamaz. Burada Trkiye iinde iki devletin bir araya gelerek konfederal bir sistem kurmas sz konusu deildir. Trkiye'de bazlar demokratik konfederalizm hedefimizi sanki bir devlet kuruyormuuz ve bu devleti Trkiye ile bir konfederal devletler topluluu haline getirecekmiiz gibi bilinli bir arptmada bulunuyorlar. Devlete ve devleti zihniyete kar olan
203

Radikal Demokrasi

hareketimizin byle bir yaklam olamaz ve yoktur. Biz Bir devletimiz olsun, bu devlet Trkiye ile konfederal iliki iine girsin demiyoruz. Krt Halk nderlii, Krt halknn eitli sosyal kesimlerinin kendilerini rgtleyip aralarnda konfederal bir iliki kurmalarn istemektedir. Bylece toplumsal kesimlerin demokratik iradelerini en iyi biimde ortaya karmalar ve temsil edilmeleri amalanmaktadr. rnein kadn, genlik, emekiler, dinsel ve etnik aznlklar yerelden balamak zere kendilerini demokratik temelde rgtleyeceklerdir. Bunlar kendi aralarnda konfederal bir sistem kuracaklardr. Bylece tm toplumsal kesimlerin demokratik iradelerini en iyi biimde ortaya koyduklar bir konfederal sistem ortaya kacaktr. Krt halk kendisini byle bir demokratik rgtlenmeye ve iradeye kavuturarak, yerellerden balayp ekonomik, sosyal ve kltrel ihtiyalarna cevap olmaya alacaktr. Bylece devletin ilgilendii sahalar ve konularn azalmasn salayacaktr. Devleti reddetmeyen, ama devletin klmesini dnen siyaset felsefesinin pratiklemesi bu temelde gerekleecektir. Bu demokratik rgtlenme Krt halknn sosyal, ekonomik ve kltrel enerjisini en yksek dzeyde ortaya karmann da modeli olarak grlmelidir. Bu tarz rgtlenme yalnz Krt halk iin deil, tm Trkiye halk iin istenmektedir. Yalnz Diyarbakr, Van ve Dersim deil, Trabzon, Antalya, Konya, Edirne ve Zonguldakn da byle bir demokratik rgtlenme iinde olmas arzulanmaktadr. Byle bir rgtlenme Trkiye'nin ve Krdistan'n hemen her yerinde ayn zamanda gereklemeyebilir. Bu rgtlenmede veri alnan Krtler, Trkler ya da herhangi bir snf deildir. Byle bir sistemi hedefleyen siyasi gler nerede glyse orada byle bir rgtlenmeyi gerekletirebilirler. Tabii ki Krt zgrlk Hareketi demokrasiyi ve Krt toplumunun demokratik iradeye kavuturulmasn en temel acil ihtiya grdnden, yine Krtlerin zgrlk ve demokrasi sorununu byle bir modelle daha iyi karlayacan dndnden, Krdistan'da balayarak halkn z iradesi ve gcnn etkin klnaca bir sistemi hedeflemektedir. Devleti reddetme ve snrlar deitirme, demokratik konfederalizmin gndemi iinde olan konular deildir. Aksine mevcut devleti reddedip ykarak ayr bir devletlemeye gitme ve snrlar tartma konusu yapma kesinlikle demokratik
204

Mustafa Karasu

konfederalizmin siyaset felsefesine ve demokratik anlayna terstir. Tabii ki demokratik konfederalizm devleti zihniyete ve politikalara kar mcadele eden ve devletin toplum zerindeki etkisini snrlayp halkn demokratik g olmasn salayan bir sistemdir. Demokratik konfederalizmi ayr bir devlet kurma gibi lanse edenler, sorunu bilinli olarak arptmak isteyenlerdir. Bunlar Krt sorununu hibir biimde zmek istemeyen inkrclar ya da halkn demokratik gcn esas almayan st tabaka demokrasicileridir. Bazlar Apo federasyona bile raz olmuyor, konfederasyon istiyor diyerek ovenizmi kkrtmak istiyorlar. Buna vereceimiz cevap, Krt Halk nderi Trkiyede bir federasyon gibi iktidar alanlar belirleyen bir zm deil, Krt sorununun dil, kimlik, kltr ve kendi kimliiyle rgtlenme ve siyaset yapma zgrl temelinde zmlenmesini hedefliyor biiminde olacaktr. Aslnda devletin nemli kademeleri ve siyasal karar alclar nasl bir zm istediimizi iyi biliyorlar. Dolaysyla bu arptma bilinlidir. Krt milliyetilii nder Apo ve Kongra Geli devlet istemedii iin suluyor; inkrclk ise demokratik konfederalizmi devlet isteme ve Trkiyeyi blme olarak ele alp inkrclna eitli evrelerden destek bulmaya alyor. Her iki tarafn eletirileri de doru deildir. Krt zgrlk Hareketi ne Krt halknn zgrlk ve demokrasisinden vazgeiyor, ne de Bir devletimiz olsun diyor. Demokratik cumhuriyet daha uygulanabilir, demokratik konfederalizm uygulanamaz denilemez. Byle yaklamak ikisini kar karya koymaktr. Demokratik cumhuriyet toplumun temel demokratik haklarn kabul edecek biimde devletin demokrasiye duyarl hale gelmesi demektir. Demokratik konfederalizm ise devleti deil de, toplumun demokratik kurumlamasn ilgilendiren bir konudur. Tabii ki demokratik konfederalizmin pratikletii cumhuriyet, daha fazla demokratiklemi bir cumhuriyet haline gelir. Demokratik konfederal rgtlenme sosyal, ekonomik ve kltrel alanda birok faaliyetin bizzat Krt halknn kendisi tarafndan yaplmasna imkn verir. Bu yaplanma ile Krt halknn bu alanlardaki potansiyelleri aa karlr ve yaamsallatrlr. Krt halknn bu demokratikleme dzeyi ve
205

Radikal Demokrasi

bunun ortaya kard enerji, Krt sorununun zmn yaknlatrmas asndan byk rol oynar. Demokratik konfederalizm, devletli yaamdan devletsiz hale geiin projesi olarak da sunuluyor. Ancak isim, snrlar ve bayran olmas bu neriyi tartmal hale getirmiyor mu? Bunlar ulus-devletin simgesi olan eyler deil midir? Hedeflenen ama ile sunulan proje biimi tezat oluturuyor mu? Koma Komaln Kurdistan ismi ve bayrak nasl anlam tayor? Bu sorular Krt inkrclnn olup olmad koullara gre farkl ele alnabilir. nkrc zihniyetin kalkt koullarda Krt halknn yaygn ve kapsaml demokratik rgtlenmesi hibir sorun yaratmayaca gibi, Trk halkyla daha sk bir ilikiye yol aacandan, demokratik birlikten rahatsz olmayan evreler tarafndan olumlu karlanr ve tevik edilir. Krt halknn demokratik konfederal rgtlenmesine Marmara blgesindeki halkn demokratik rgtlenmesine verilen tepkiden farkl tepki verilmez. Demokratik konfederal rgtlenme, snrlar deimeden Trkiyeyi demokratik temelde Krt sorununa zm bulma konusunda hem tevik hem de ikna eder. Krt halknn konfederal rgtlenmesi olan Koma Komaln Kurdistan Bir devletim olsun zihniyetini ortadan kaldran ve Trkiyenin demokratiklemesine g vermek isteyen bir anlayn rndr; atmalar ve blnmelerin nnn byle alnabileceini ortaya koyma projesidir. Bu projedeki temel kayglardan biri de Trkiyeyi demokratiklemede adm atmaya tevik etmektir. Koma Komaln Kurdistan sistemindeki Krdistan ismi bir siyasi snr belirleme deildir; Krt halknn yaad corafyada kendi demokratik rgtlenmesini yaratmasna verilen addr. Artk evrensel olarak toplumsal kesimler ve bireylerin demokratik rgtlenme iine girmeleri hibir biimde su olarak kabul grmemektedir. Dolaysyla Trkiye demokratik olduunu iddia ediyorsa, bylesi bir rgtlenmeyi herhangi biimde bir su kategorisi iine sokamaz. Yine Krt zgrlk Hareketi snrlar bir siyasi sorun yapmyor ve gndemine almyorsa, Krt halknn
206

Mustafa Karasu

yaad topraklar Krdistan olarak ifade etmek de hi kimseyi rahatsz etmemelidir. Koma Komaln Kurdistann snr sorunu yarattn sylemek yanltr. Yaadklar corafyada devlet diye bir kavram dnmeden, Krtlerin kendilerini Trkiyenin siyasi snrlar iinde demokratik biimde rgtlemeleri snr sorununu ortaya karmaz. Aksine snr konusunda ok hassas olanlar rahatlatr. Krt halknn Krt sorununu snrlar deimeden zme ynndeki bu tr giriimleri Trk halk ile demokratik birlik iinde yaamak istediinin kantdr. Demokratik Konfederalizm bayra bir devlet bayra deildir. Demokrasi ve zgrl simgeleyen bir bayraktr. Bu yzden ulus-devletlerin kulland bayrak gibi ele alnamaz. Amalad yaam projesinin ieriini veren bir sembol olarak deerlendirmek daha dorudur. Bu bayrak devletsizlik bayradr; devletin zgrlk ve demokrasiyi snrlama niteliine kar demokrasi ve zgrlk bayradr; devletsizlie vurgu yapmann bayradr. Bayraklar yalnzca devletler kullanr ya da bayrak kullanmak devlet istemektir yargs yanltr. Krt Halk nderi, teorik zmlemelerinde devlet ve iktidar istemenin zgrlk savalarnn hedefi olmamas gerektiini vurgulamaktadr. Bu nedenle devlet ykma ve yeni bir devlet kurmakla zgrln kazanlamayacan btn tarihi didik didik ederek ortaya koymutur. Teorik tezlerinin esasn devlet + demokrasiye dayandrmaktadr. Bu tez devleti ykarak deil, devletin yannda halkn kendi demokratik sistemini kurarak zgrlklerin gelieceini izah eder. Demokratik konfederalizm, devlet + demokrasi formlnn demokrasi tarafdr. Demokratik konfederalizmin bir bayrakla ilan edilmesi bu proje konusundaki iddiann dzeyini gstermektedir. Demokratik konfederalizm devleti zihniyete kar alternatif bir projedir. Dolaysyla konfederalizm kavram ve bayraktan bir devlet niyeti karmak zorlama bir deerlendirmedir. Demokratik konfederalizmin ilan ve bunun bir bayrakla ifade edilmesi, hareketimizin Trkiye snrlar iinde Krt sorununa demokratik zm bulma yaklamna kar kuku yaratmaz, yaratmamaldr. Kukusuz inkrc evreler bu tr eyleri kullanabilirler. Demokratik Konfederalizm devletten istenen bir
207

Radikal Demokrasi

talep deildir. Devletten beklenen, halkn bu demokratik rgtlenmesine engel olmamasdr. Bu demokratik rgtlenme tabii ki Krt sorununun zmn isteyecek ve dayatacaktr. Demokratik konfederal rgtlenmenin zecei en temel problemlerden biri zm bekleyen bu sorun olacaktr. Krt sorununu zmek isteyen bir irade ortaya kt taktirde grecektir ki, Krt Demokratik Hareketi en makul bir zm istemektedir. Bu nedenle yaplan speklasyonlar yersizdir. nkrc sistem Krt iradesi olan Krt Halk nderi ve hareketini etkisizletirmek ve tasfiye etmek istedii iin, demokratik konfederalizmi kendine gre yorumluyor. Ancak devletin Krt sorunu ile ilgilenen evreleri, bayran ve konfederasyon kavramnn snr ve devletle ilgili dile olarak getirilmediini ok iyi bilmektedir. Ancak demokratik konfederal sistem ve onun demokrasi ve zgrl temsil eden bayra tabii ki inkrcl reddeden Krt halknn zgr ve demokratik sistemi olduu iin iddetle kar kmaktadrlar. Dolaysyla Krt sorununu inkr etmeyenlerin bu tr eyleri yanl anlama ve kar kma gibi bir sorunlar olamaz. Demokratik konfederalizmin gerekleme ansnn olmad, devlet snrlarn aan bir nitelii olduundan atma yaratabilecei ve hukuksal zemininin bulunmad ifade ediliyor. Hukuksal zemini nedir? Krt Halk nderinin hukuka bal olunaca sz nasl yaam bulabilir? Bir daha vurgulamalyz ki, demokratik konfederalizm esas olarak devletten beklenen ve istenen bir sistem deildir. Krt Demokratik Hareketinin bu projeyi gerekletirme performansna bal olarak ne kadar pratikleecei gndeme gelecektir. Bu rgtlenme esas olarak hukuksal bir sorun yaamaz. Ancak bu proje inkrcla kar bir mcadele iinde olacandan, mevcut sistemle bir ekime ve atma gndeme gelebilir. Fakat bu, devletin niter olmasyla ve onun hukukuyla atmaya girecek bir pratikleme deildir. atma inkrclkla olan bir atma olarak grlmelidir. Profesr Baskn Orann Hukuksal temeli yoktur. Anayasa bilinmiyor biimindeki itirazlar doru deildir. Bu proje
208

Mustafa Karasu

demokratik olmayan zihniyetle atr; ancak demokratik nitelii olan bir niter anayasayla bile atmadan pratikleebilir. Trkiye eer Fransa ya da talya gibi demokratik deerleri ve rgtlenme zgrln belirli dzeyde benimsemi bir lke olsa, demokratik konfederal sistemin gerekletirilmesi nnde bir engel ortaya kmaz. Her demokratik hareketin istedii gibi, Krt Demokratik Hareketi de devletin siyasi sisteminde demokratikleme ve deiiklikler istemektedir. Bu ayr bir konudur. Ancak demokratik konfederalizm bu deiikliklerden bamsz olarak, bugnk yasalarn pozitif yorumlanmas durumunda bile ksmi bir pratikleme yaayabilir. Herhalde Ege ya da Karadeniz blgesinde byle bir rgtlenmeye fazla engel olacak bir yasal neden yoktur. Krdistanda uygulanma dzeyi ise inkrc zihniyet nedeniyle engellerle karlaabilir. Mevcut inkrc zihniyet, demokratik konfederalizmin Koma Komaln Kurdistan biiminde tanmlanmasna dayanarak byle bir gelimeyi engelleyebilir. Burada pratiklemeyi engelleyen Krdistan kavram deil, Krt inkr eden zihniyettir. Demokratik konfederalizmin bekledii, kendisi niter devlete bir kar koyu iine girmezken, niter devletin de Krt inkrclndan vazgeerek, halkn kendi demokratik rgtlenmesine engel olmamasdr. nk niter yaplar bir kimliin ya da bir halkn inkr edilip edilmemesiyle ilgili bir konu deildir. Devlet sisteminin ve organlarnn birliini ifade eder. rnein Trkiye inkrclktan vazgeerek Krteyi bir eitim dili olarak kullanabilir, Krt kltr de Trk kltr gibi her yerde kendisini zgrce ifade edebilir, gelitirebilir. Krte eitim dili oldu ve Krt kltr ayr bir kltr olarak kendini ifade etmeye balad diye Trkiye'nin niter yaps deimi olmaz. nkrclk ayr bir eydir, devletin niter yapda rgtlenmesi ayr bir eydir. Avrupa hukuku ile demokratik konfederalizm hibir biimde atmaz. u anda Avrupa Birlii yasalaryla atan, Trkiyenin yrrlkteki yasalar ve zihniyetidir. Avrupa hukuku ve Kopenhag Kriterlerinin tam uyguland bir Trkiyede, bir topluluun kendini demokratik konfederal temelde rgtlemesi hibir sorun ortaya karmaz. Sadece her lkede olduu gibi demokrasi yetersizliiyle demokrasinin gelitirilmesini isteyenler
209

Radikal Demokrasi

arasndaki gerilimin belki biraz daha fazlas yaanabilir. Zaten bir lkede devletle demokrasi gleri arasnda hibir gerilim yoksa, orada demokratik gelime dinamiinden sz edilemez. Krt halk ayr bir devlet kurmuyor. Ben bu devletimi kuracam ve Trkiye devleti de bunu tansn demiyor. Bu nedenle ciddi bir anayasal sorun yaanmaz. Tabii ki anayasada demokratiklemenin nn aacak deiiklikler olmaldr. Krt ve Krdistan kavramlarnn kullanlmas yasak olmaktan karlmaldr. Herhangi bir kurum, dernek Krt ve Krdistan kavramlarn kullanabilmelidir. Demokraside byle yasaklar olamaz. Zaten bu yasalara kar kmadan demokratlk olmaz. Tabii ki ngrdmz demokratik kurumlama en bata da inkrcla kar mcadele yrtecek bir kurumlama olacaktr. Krt Halk nderi milliyetilie kardr. Krt zgrlk Hareketi milliyeti yaklam ve zmleri doru bulmuyor. Ancak bir halkn adn ve yaad corafyay dillendirmek milliyetilik olarak deerlendirilemez. Bir halkn kimliini, dilini ve kltrn istemek ve sahiplenmek milliyetilik deildir. Krt Halk nderi ve zgrlk Hareketi inkrcl reddediyor; Krtlerin dil, kltr, kimlik ve zgrln istiyor; Krt halkn rgtlyor denilerek milliyetilikle sulanamaz. Demokratik konfederalizm milliyeti ve devleti zmlere kar alternatif olan ve snrlar deimeden halklarn kardeliini ve demokratik birliini esas alan bir zmdr. Devletin niter olmasn da bir sorun olarak grmemektedir. Devletin resmi dilinin Trke olmasna da itiraz yoktur. Tabii ki Krte de eitim dili olacaktr, Krtler bir devlet dairesine gittiinde dillerini konuacaktr. te yandan bir lkede demokrasi gelitike ve toplum demokratik konfederalizm gibi bir modelle kendini rgtleyip ekonomik, sosyal ve kltrel faaliyet yapma gcne ulatnda, devletin niter yaps eski karakterinde kalmayacaktr. Bu, demokratiklemenin gelimesinin doal sonucudur. Konfederalizm mulak bulunuyor. Krtlerin asli unsur olmalar ve kendi ulusal kltrel haklarn talep etmeleri ile konfederalizm projesi birbirinden ayr eyler midir? Bu iki olgu birbiriyle nasl bir ba iindedir?
210

Mustafa Karasu

Konfederalizm mulak deildir. Bunu devletlerin, federe devletlerin konfederal birlik kurmasyla kartranlar vardr. Bunlarn kafas mulaktr. nk tarihte toplumsal kesimlerin ve halklarn konfederal ilikisinin nemli yer tekil ettiini bilmemektedirler. Burada mulaklktan ok, konfederalizmi sadece devletlerin birlii sananlarn cehaleti sz konusudur. Tarih iinde devlet olmayan, devletsiz konfederal ilikilerin konfederal devletlerden daha fazla olduu bilinmiyor. Nedeni de kapitalizmle birlikte ortaya kan ulus-devlet ve milliyetilik eksenli dnme biimidir. Daha nce demokratik cumhuriyet temelinde Krt sorununu zme armzla bugnk demokratik konfederal bir rgtlenmeye ynelmemiz arasnda Krt sorununu zme konusunda niteliksel bir fark yoktur. Krt sorunu yine demokratikleme iinde zlecek bir sorun olarak grlmeye devam edilmektedir. Demokratik konfederalizmde devletin el atmad ya da zmedii baz sorunlar bu rgtlenmeye braklyor. rnein devletin ilgi gstermedii, hatta engelledii ortamda Krt tarihini ve kltrn aratrmay bu rgtlenme yapabilir. Devletin kendi yaklamyla yapp da toplumun benimsemedii eitli almalar da yine bu sistem iinde yaplabilir. Ayn ekilde devletin yapmad ekonomik yatrmlar Krtlerin ekonomik gc aa karlarak yaplabilir. Tabii ki devletin demokratikleme ve bar erevesinde yapaca eyler de vardr ve yapmas gerekmektedir. Krtler kendilerini demokratik konfederalizm olan Koma Komaln Krdistanda asli unsur olarak grmeye devam edeceklerdir. Krtler kendileri iin bir federasyon veya ayr bir corafi ynetim istemiyorlar. Trkiye Devleti iinde byle bir ilikiyi ngrmyorlar. Kendi demokratik konfederal rgtlenmelerini ve halkn birok alanda kendisini ynetir hale gelmesini demokratik birlik izgisi ile elikili olarak grmyorlar. Biz demokratik konfederalizm ile Trkiye btnl iinde Krt sorununun zmn birbirini tamamlayan nitelikte deerlendiriyoruz. Demokratik konfederalizm projesi kimi noktalarda muhatap devletlerin de kabuln gerektiriyor. Krtlerin yaad lkelerdeki devlet ynetimlerinden byle bir
211

Radikal Demokrasi

yaklam sz konusu olabilir mi? Bu olmayacaksa, Krt zgrlk Hareketi nasl bir yaklam iinde olacak? Demokratik konfederalizm halkn rgtlenmesidir. Yaamn her alannn devlet d rgtlenmesidir. Toplumda ve yaamn her alannda demokrasinin gelitirilmesidir. Dnyada varolan devletin klmesi ve toplumun devlet d rgtlenerek kendi yaamn dzenlemesi eilimine denk dmektedir. Trkiyenin yasalarn Avrupa Birlii hukukuna uyarlama sreci de byle bir rgtlenmeye imknlar sunmaktadr. Eer Trkiye demokratik kriterleri kabul edecekse, demokratik konfederalizmin nne engel koyamaz. Eer ilgili devletler Krtlerin ayrlk deil birleme eilimi iinde olmasn istiyorlarsa, Krt halknn kendini rgtlemesine ve ifade etmesine engel koymamaldr. Byle bir rgtleme Krt halknn demokratik hakkdr. Devletler de demokratik ortamda bar ve istikrar istiyorlarsa, Krt halknn bu tr rgtlenmesini eski zihniyette olduu gibi sorun yapmamaldr. Burada beklentiden ok, devletten demokratik duyarllk isteniyor. Krt halknn kendini her alanda rgtlemesi Trkiyeyi blmez, aksine Trkiye ile bir arada yaama eilimini glendirir. Krt halknn rgtlenmesine engel olmak blc yaklam olur, ayrlk eilimini glendirir. Trkiye artk Krtleri gerektiinde tokat vurulup yerine oturtulacak bir halk olarak grmemelidir. Krtlere Trkiyenin asli bir halk olarak yaklalrsa, Trkiye asndan da yeni bir tarih balar. zcesi Trkiyeden beklenen, Krtlere kukucu yaklamn braklmas ve Krtlerin de bir halk olarak zgnln ve farklln kabul etmesidir. Tabii Krtlerin demokratik ulusal haklarnn szde deil, uygulamada da resmi olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Devlet engellese de, Krt zgrlk Hareketi meru demokratik rgtlenme hakkn sonuna kadar kullanacaktr. Devlet engelleme karyor diyerek bu hedefinden kesinlikle vazgemeyecektir. Engellemede srar, atma ve ekimeyi arttrr. Demokratik konfederal rgtlenme zgrlk ve demokrasiyi esas aldndan, milliyeti talepleri geri plana iter. Eer inkrclk kalkarsa, bu rgtlenme bugn var olan hassasiyetleri ortadan kaldracak en esasl yol olacaktr. Demokratik konfederalizm
212

Mustafa Karasu

demokratik birlik ve bar yanls olacak, bugne kadar srdrd birliki yaklamdan vazgemeyecektir. Ancak inkrc anlaya kar da meru savunma dahil, her trl rgtlenme ve mcadelesini srdrecektir. Demokratik konfederalizm bir anlamyla uluslarn kaderini tayin hakknn yeniden ve farkl yorumlanmas anlamna gelebilir mi? Buna gre demokratik konfederalizmde uluslarn kaderlerini tayin hakk nasl ele alnyor? Uluslarn kendi kaderlerini tayin hakknn devlet kurma hakk olduu biimindeki dnce zaten sosyalist anlay deildi. Burjuvazinin ulus-devlet kurma anlaynn trevi ve sonucu olarak her ulusa bir devlet anlay ortaya kmt. Her ulusa bir devlet anlay sosyolojik ve siyasi bir zorunluluk deildir. Ne var ki, burjuvazi kendi geliimini devlet snrlar iinde grdnden, milliyeti ideolojiyle ulus-devlet teorisini kutsallatrm ve feti haline getirmitir. Tarihte ulus-devlet anlay kadar halklar birbirine kar hale getiren, kltrler aras ilikileri bu kadar snrlayan bir anlay ve dnem yoktur. Snrlarn bu dzeyde kat hale geldii bir dnem insanlk tarihinde hi olmad. Bu dnem aslnda tarihsel olarak geici, arzi bir durumdur. Uluslarn kendi kaderini tayin hakknn devlet kurma olarak ele alnmas da burjuvazinin siyasal ve sosyal bilimi kendi karna gre deerlendirmesinin sonucudur. Siyasal ve sosyal bilimde burjuvazinin hkimiyeti uluslarn kaderini tayn hakk konusunda da etkili olmutur. Bu nedenle devrimciler ve ulusal kurtuluularn tm bu teze kendi kavramlarn katarak burjuvazinin bu anlayn savunmulardr. Krt Halk nderi 1999 ylndaki mral Savunmalar ve daha sonraki grme notlarnda her ulusa bir devlet anlayn doru bulmadn ortaya koymu, zgrlk ve demokrasinin devlet kurmayla zde grlmesini eletirmitir. Bir halk kendi kimliini, kltrn ve dilini zgrce gelitiriyorsa, demokratik bir yaam iinde sosyal, ekonomik ve kltrel almalarn yapabiliyorsa, orada devlet olmasa da kendi kaderini ele alma vardr. nemli olan, toplumun her alanda demokratik otoritesini ortaya karmasdr. Devlet kurmakla bir
213

Radikal Demokrasi

toplum kendi kaderini eline alamaz. Devlet tm toplumla zde deildir. Devlet toplumun st tabakas ya da kaymak tabakasnn kendi karlarn korumaya almas veya kapitalizm anda burjuvazinin ulus-devlet snrlar iinde ekonomik tekeli ele geirmesidir. Bu ekonomik tekelle en yksek kr elde ettii dnemin siyasal formu ulus-devlet olarak ifade edilmitir. Demokratik konfederalizm devletsiz ve zgrlk demokratik bir yaam ngrdnden, tamamyla kendi kaderini eline alma, yani kendi iradesiyle yaamn dzenleme olarak grlmelidir. Bu anlamda kendi kaderini tayin hakknn en iyi biimde uyguland bir sistem olarak deerlendirilmelidir. Demokrasi her trl zgrlklerin gelitii vaha ve erevedir. Dolaysyla her trl zgrln gvencesi ve irade olmann yolu demokratiklemede grlmedir. Uluslarn kaderini tayin hakkndan maksat halklarn iradeleri ve zgr yaam ise, bunun esas olarak devletten deil demokrasinden geecei aktr. Dolaysyla Krt halknn demokratik konfederal rgtlenmesi ve Trkiyede demokratiklemeyi amalamas gerek anlamda kaderini tayin etme ve iradeye sahip olmann en salam gvencesi ve kalc yoludur. Krtler asndan Bir devletim olsun anlay yerine, iinde yaadklar lkede demokrasi temelinde btn zgrlklerini yaama imkn bulmak, paralar arasnda ise snrlar engel grmeden ekonomik, sosyal ve kltrel iliki iinde olmak, uluslarn kendi kaderini tayin hakknn bugnk en doru yorumudur. Giderek snrlarn daha gevek ve geirgen bir hele gelmesi, Krtler aras byle bir ilikiye imkn verecektir. Tm paralarn birlemesi ve bir devlet olmas gereki olmad gibi, ngrdmz sistem Krt halknn demokratik ulusal birliini de en verimli ve en uygulanr biimde hayata gemesinin yolunu aacaktr. Sanlann aksine, devlet olmadan snrlarn geirgenliiyle ortaya kacak paralar aras iliki, Krtlerin her konuda gelimesi asndan daha fazla imkn sunacaktr. Krtler bugn Trkiye, ran, Suriye ve Irakn bata metropolleri olmak zere her alana yaylmtr. Bu nedenle snrlar belli bir ulus-devlet yerine, mevcut lkelerde demokratik zme ulamalar ve devletler aras snrlarn geirgen hale getirilmesi, izlenmesi gereken doru politika olmaldr.
214

Mustafa Karasu

Sz konusu devletler de Krtlerin birbirileriyle ilikilerine engel karmayan bir yaklam gsterirlerse, Krtlerde var olan Bizim de bir devletimiz olsun anlay deierek, demokratik birlik zm tm Krtlerin tercih ettii -yani kendi kaderini tayin etmenin bu biimi- zm olacaktr. Krt zgrlk Hareketinin bugn de yarn da tercihi bu olacaktr. Demokratik Konfederalizm projesi pratikletike milliyeti eilim giderek gerileyecek, halk ve zgrlk demokratik zm izgisi hkim olacaktr. Bu da Krtlerin her alanda en yksek dzeyde geliimine imkn vererek 20. yzyl Ortadou'da Krtlerin yzyl haline getirecektir.

215

Radikal Demokrasi

ZGRLEME VE GLENME DEMOKRATK ULUSLAMAYLA KAZANILIR Ulus ve milliyetilik kavramlar zellikle 20. yzylda siyasetilerin ve sosyal bilimcilerin zerinde en fazla durduu kavramlar oldu. te yandan tarihte hibir kavramlarn bu kadar istismar edildiine tank olunmamtr. Gnmzde bu milliyetilik kavramyla zdelemi devlet olgusu da ok ynl tartlmaktadr. nsanln birok sorununun zmnn bu kavramlar anlamak ve irdelemekten getiini sylersek abartm olmayz. Krt halk nderi mralda yaad younlama srecinde bu kavramlar ciddi biimde sorgulamaya ve bilimsel deerlendirmeler yapmaya ynelmitir. Bata devlet olgusu olmak zere bu kavramlarn insanlk iin ne anlama geldiini hibir sosyal bilimcinin ortaya koyamad kadar arpc bir biimde ele almtr. Devlet, ulus-devlet ve milliyetiliin insanln sorunlarn krdm hale getiren olgular olduunu vurgulamtr. Bu kavramlar bilimsel olarak deerlendirip toplumlara zarar verdiini ortaya koyarak amadan, bu krdmn zlemeyeceini gzler nne sermitir. zellikle Ortadou'nun yaad ar sorunlarn zmnn de bu olgularn doru ele alnp zmleyici alternatifler ortaya konulmasyla mmkn olduunu gstermitir. Bu kavramlarn tarihsel sre iinde yaad diyalektik, ierdii anlam ve sonular itibariyle irdelemi, insanln bu olgular etrafnda yaad aclarn demokratik ulusu esas alan bir zihniyetle alacan ifade etmitir. Demokratik ulus kavramn devlet, ulus, ulus-devlet ve milliyetilik kavramlarnn sosyal, siyasal, ekonomik ve kltrel anlamlar, tanmlar, ilevleri ve yaratt sonular ele alma temelinde tanmlamaya ve gnmzde nasl somutlaacan ortaya koymaya alacaz. nsan toplum yaamna klan formuyla balamtr. Toplum yaamyla birlikte gcn fark etmi, bu nedenle de toplumsal yaam ve onun sembol olan totemi kutsamtr. nsan iin ilk kutsallk toplumsal yaam olmutur. Bu nedenle insanlk kutsallk kavramna hakl olarak her zaman byk bir deer bimitir. Kutsalln insan iin nemini bilenler de kendi karlarna
216

Mustafa Karasu

hizmet edecek olgulara byle bir anlam ykleyerek kutsall kullanmlardr. Kutsallk yklenen olgularn tmnn toplumsal ve insanlar ortak duygulara ynelten nitelikte olduklar kesindir. Klan formuyla balayan toplumsalln gcnn insan yaamnda ortaya kard kalite ykselmesi nedeniyle insanln yaam kalitesini ykseltmek asndan yeni toplumsallk araylarna yneldiini ya da ekonomik ve sosyal yaam dinamiklerinin insanlar yeni toplumsal form etrafnda bir araya getirdiini tarih iinde gzlemlemekteyiz. Klandan sonra kabile, airet, etnisite, halk ve milliyet biiminde toplumsallk tanmlamalar yaplr. En fazla kullanlan kavramlarn banda ise halk gelmitir. Halk ayn dili konuan ve ortak kltre sahip olan kabile, airet ya da etnik topluluklar iin kullanlmtr. Halk denildiinde esas olarak da devlet ve iktidar dndaki topluluklar anlalmtr. Bu tanmlama halkla devletin tarih iinde ayr olgular olarak kaldn ve btnlemediklerini ifade etmesi asndan nemlidir. Devleti ve halk ayr topluluklar olarak tanmlamak asndan halk anlam ykl bir ierik kazanmtr. Krt halk, Trk halk, Arap halk, Fars halk denilirken egemenler bu tanmlamalarn dnda kalmaktadr. Millet kavram halkn ierdii anlam tad biiminde kullanld gibi, bu kavramn devleti oluturan toplumsal kesimler ve egemenleri iine alma biiminde kullanldn da grmekteyiz. Sosyal bilimcilerin halk ile ulus arasndaki toplumsal formu ya da ulus ncesi ayn dili ve kltr konuan topluluklar bu kavramlatrma ile tanmladklarn gryoruz. Ulus ncesi devlet iinde yer alanlarn halk kavramn kullanrken kendilerini iinde grmemeleri, ama millet kavramn kullanrken kendilerini de iinde grmeleri, halk kavram ile millet kavramnn ayn eyler olmadn ya da ayn eyler olarak anlalmadn gstermektedir. Feodal dnemde imparatorluklarn imparatorluk snrlar iinde yer alan farkl dil ve kltrlerdeki halklar iin millet kavramn kullandklarn eitli belgelerde grmek mmkndr. rnein ilk siyaset bilimi kitab olarak bilinen Siyasetnamede Nizamlmlk, sultanlara verdii nasihatlerde ordunun ve devletin kadrolarnn farkl milletlerden olumas gerektiini syler.

217

Radikal Demokrasi

Millet kavram, halk ile ulus kavram arasnda bir anlam yklenerek kullanlmasndan da anlalaca gibi, kapitalizm ncesi dnemdeki toplumsal formu tanmlamaktadr. Avrupa'da Rnesans ve Reform hareketlerinin ve bunlarn ortaya kard halk devrimlerinin Avrupa toplumlarnda, ortak duygularn mayaland yeni bir toplumsal ruh ortaya kmtr. Dnsel ve sosyal alanda yaanan gelimeler teknik gelimelerle tamamlannca, retim ve ticarette de art olmutur. Tm bu gelimelerle birlikte halk ya da milliyet yerine, daha ok ulus kavramnn ne ktn grmekteyiz. Uluslama kavram ortak dil, kltr ve vatana sahip topluluklarn sosyal, kltrel ve ekonomik ilikilerinin sklaarak daha st bir toplumsallamaya evrilmesi olarak ifade edilmitir. Byle bir anlam ykl olduunu belirtmek iin de feodal itlerin kalkmasyla geni bir pazar etrafnda uluslamann gerekletii vurgulanmtr. Feodal dnemde imparatorluk ve merkezi krallklarn var olduu yerlerde bile feodal beyler ve prenslerin kendi etkinlik alanlarnda belirli bir zerklikleri olmu, bylelikle dier alanlarla ilikilerinde her zaman bir snrlama bulunmutur. Ancak u da bir gerekliktir ki, tarihin hibir dneminde feodal beyler ve prenslerin hkimiyet alanlarn bir yana brakalm, devlet snrlar bile ticareti engelleyememitir. Hatta ister kleci ister feodal dnemde olsun, istikrarl ve gl devletler ticaret yolarnda gvenlii salayan devletler olarak grlmtr. Bu nedenle feodal ulusal itlerin ya da devlet snrlarnn ticareti nledii tezinin gereklik yanlar olsa da, bu nemli oranda bir arptmadr. lkeler aras ticaret serbestliinin en fazla kstland dnem kapitalizmin ilk dnemlerinde yksek gmrk duvarlarnn var olduu merkantilist dnemdir. Devlet snrlar iindeki ticaretin nnde engel olmasa da, ulus-devlet snrlar ticaret nnde nemli bir engel haine gelmitir. Brakalm merkantilist dnemi, yakn zamana kadar ulus-devlet snrlar iindeki burjuvazi bu yaklam nemli oranda srdrmtr. Krt Halk nderi ulus kavramyla ilgili grlerini yle dile getirmektedir: Toplumlarn ilkel komnal, devlet-toplum ve demokratik toplum olarak kendi iindeki blnmesi snflama ve ynetim sorunlaryla balantldr. Ulus gereklii temelinde blnmeler
218

Mustafa Karasu

ise daha ok dil, kltr, hukuk ve siyasal gelimelerle belirlenir. Tek bir ulus tipinden deil, ok farkl ulus biimlerinden bahsetmek daha anlamldr. Ayn temelde deil, ok farkl temellerde ina edilmi uluslardan bahsetmek mmkndr. Ulus kategorisini anlamlandrrken, genel bir toplumsal olguyu srekli gz nnde bulundurmak retici olacaktr. Bata klanlar olmak zere, tm topluluklarn bir kendilik sorunlar vardr. Ben nasl bir toplum veya topluluum? Bu bir nevi kimlik sorgulamasdr. Nasl ki her insann bir ad ve kimlii varsa, her topluluk iin de ad ve kimlik gereinden bahsetmek zorunluluktur. Ortada gze batarcasna farkl niteliklerden oluan birok toplumsal olgu varsa, bunlarn ad ve kimlik ifadeleri de doaldr. Aksi halde bir ailedeki fertlerin birbirlerinin adn ve kimliini belirtmeden iliki kurmalar anlamna gelir ki, klan toplumunda bile bunun mmkn olmas dnlemez. Biri en basitinden baka birine gel derken bile bunun adsz mmkn olmamas gibi. Kald ki, toplumlarn kendilerine zg binlerce farkllk arz eden zelliklerini adlandrmadan, sfat takmadan anlamlandrmak, iletiim kurmak, bilim yapmak, toplumsal eyleme gemek, gelimekten bahsetmek abestir. Bu durumda dilsiz bir toplum akla gelir ki, hayvanlarda bile bu mmkn olmaz. Onlarn bile iaret dilleri vardr. ok dillilik, kltrllk, siyasetlilik, hukukluluk mmkndr. Fakat tm bu ilikiler anda ad ve kimlik yine arttr. ki dilli, kltrl, siyasetli, hukuklu ulus olabilir, fakat bu ad ve kimlik gereini ortadan kaldrmaz. ok kimliklilik ve farkllklarn bir arada yaamasnn yntemlerinin doru seimini gerektirir. Zaten toplumlar baka trl olumaz ve ynetilmez. Dolaysyla bir klann kendi aidiyetini toteminde dile getirmesi bu gerein ne kadar eskiye dayandn kantlamaktadr. Totem en basitiyle klann kendi kimlii demektir. Halen baz klan ve kabilelerde bu ilikiyi gzlemek mmkndr. Smer toplumu kendini tapnak kimliinde ifade etmekle adlandrma ve inan arasndaki ba yanstmaktadr. Tapnak bir imgesel ilikiler adr. Toplumun kendini anlamlandrmas daha analitik bir dzey kazanmtr. Tapnaktaki toplam ilikilere bakmak, yani kimlie bakmak, o toplumu nemli lde tanmak anlamna geliyor. Gnmzdeki gibi ok soyut, simgesel bir ad
219

Radikal Demokrasi

ve soyad da ok daha kapsamldr ve toplumun varln byk oranda yanstmaktadr. Kent tapna, kent tanr ve tanras, toplumun hangi kavramlara, gce sahip olduuna dair ipular da veriyor. Halen kutsal meknlara deer verilmesi tadklar kimliksel deerlerden trdr. Bylelikle kendilerini bulmu oluyorlar. z bilin dediimiz olay budur. Kimlik bilinlilik olaydr. Kendi z varl hakknda en etkin bilin kavram olaydr. Tek tanrl dinlerde toplumun kimlii, dinin ve tanrnn kendisidir. Dinden ayr toplum, toplumdan ayr din imgesi tasavvur edilemez. Bu ilikinin sonucu olarak din ve tanrs, toplumun kendi z varl hakkndaki bilinlenme olay olarak da tanmlanabilir. slam toplumlarn tanmak, byk lde zmsedikleri dinsel bilin kapsamndadr. Dier aidiyetler de vardr. rnein cinsel kimlik, siyasal kimlik, kabilesel kimlik, snfsal kimlik, entelektel kimlik gibi. Ama tm bunlar genel kimlik olarak din kimliinin damgasn tar. Atina ve Roma kendi bana kimliktir. Antikadan bahsediyorum. Atina ve Roma vatandal en sekin kimliktir. Herkese kolay verilmez. Kentin ne kadar kiilik sahibi ve onurlu olduunu gsterir. Grek ve talik kimlii henz ok siliktir. Ortaada kavimsellik gelimektedir. Dinler bu konuda nemli ilev grmektedir. rnein slam ayn zamanda Arapllk bilinci ve yceliidir. Musevilik Yahudilikle zdetir. Hristiyanlk erken dnemde Hristiyanlaan Ermeni, Sryani ve Grekler iin ok nemli bir kavimsel kimlii de ifade ediyor. Karlkl birbirlerini besliyorlar. Tek tanrl dinlerin en nemli bir ilevi de kabile ve airet kimliini amadr. Ulus bilinci, kimlii kadar olmasa da, kavimsel bilin byk oranda Ortaada Ortadouda tek tanrl dinlerin etkili olduklar sosyolojik bir oluumdur. Dinler iin kavimsellikle balantlandrldnda, proto (n) milliyetilik demek mmkndr. Trklerde din ok nemli bir kimlik aracdr. slam olmasayd, Ortadouda Trk ve Arap kavimlii byk ihtimalle daha snk olurdu. rnein Musevi Hazar Trklyle Hristiyan Araplarn durumunda bu gerei gzlemek mmkndr. Her halk, kavim iin din ilikisi farkl roller oynamtr. Avrupa Ortaanda Hristiyanlk yaylmas byk oranda kavimsel gelimeyle i ie olmutur. Daha nceki kabile
220

Mustafa Karasu

topluluklarnda ortak kavim bilinci tpk Arap ve Trk kabilelerinde gzlemlendii gibi ok zayft. Hristiyanlk modernite ncesi kavimsel bilincin objektif bir etkeni rolnde olmutur. Yani gittii toplulua Siz Fransz veya Almansnz dememitir. Ama tm Alman ve Fransz kabilelerine ayn din bilincini vermesi, ortak kimlik anlamnda kavimsel gelime iin dev bir adm olmutur. kinci adm krallklar biimindeki siyasi gelimedir. Kabilelerde ortak dinlerinden ayr olarak ortak bir krallklarnn olumas da ulus olmaya doru son byk adm olmutur. Fransa iin bu durum tipiktir. Pazarn gelimesiyle artan sosyal ilikisellikle artk ulusun douundan bahsedebiliriz. Avrupada balang uluslarnn douu bu modele gre olmutur. u halde ulus; kabile bilinci + din bilinci + ortak siyasi otorite + pazar etrafnda gelien sosyal bir olgu veya ilikiler toplamdr. Buna ulus toplumu demek daha anlaml klabilir. Uluslamak devletlemekle ayn ey deildir. rnein Fransz Krall yklsa da, Fransz ulusu olarak kalmak devam eder. Ulusu dil ve kltr birimleri olarak genel bir tarife balamak retici olabilir. Ama yalnz dil ve kltr ulusu belirler demek ok dar ve eksik bir yaklamdr. Ulusu, ulus olmay salayan ok kaynak vardr. Siyaset, hukuk, devrim, sanatlar, zellikle edebiyat, mzik, ekonomik pazar hepsi uluslamada rol oynar. Uluslarn ekonomik ve siyasi sistemlerle direkt ilikisi yoktur. Karlkl etkileyici olabilirler. Ulus son derece mphem bir konudur. Hakknda ok duyarl ve dengeli olmak byk nem tar. Gnmz toplumlar byk lde uluslam toplumlardr. Uluslamam marjinal gruplar olsa da, ezici ounluk ulus toplumudur. Ulusu olmayan birey yok gibidir. Uluslu olmak doal bir toplum hali olarak dnlmelidir. Uygarlklar tarihi boyunca ulus ancak kriz konusu olarak kapitalist sistemde byk nem kazanmtr. Daha dorusu, ulus adna girilen korkun speklasyonlar byk felaketleri hazrlamtr. Ulusu oluturan etkenlere ar vurgu felaketlerin balangc olmutur. rneklersek, ulus-siyaset ba milliyeti ideolojinin oluumunda ba etkendir. Ulusal siyasetin son dura faizm iktidar olacaktr. Ekonominin, dinin, edebiyatn krkledii ulusuluk ayn kapya kar. Kapitalist tekel, krizleri zme adna, en kolay yol olarak ulusu oluturan etkenlerin hepsini; siyaset,
221

Radikal Demokrasi

ekonomi, din, hukuk, sanat, spor, diplomasi, yurtseverlik olarak ne varsa tmn ar uluslatrarak sistematik bir btnle kavuturmu; bylelikle iktidarlamam tek bir toplum esi brakmayarak en gls olacan (her ulus asndan) hesaplamtr. Bunun sonular korkun olmutur. Avrupay kan deryasna evirerek ve dnya apnda savalara yol aarak, tarihte misli grlmemi sonulara yol amtr. Bu eylem uluslama deildir; uluslamann dinselletirilmesidir. Bu da milliyetilik dinidir. Sosyolojik anlamyla milliyetilik dindir. Dinler bile kavmiyetiliin tehlikesini bildiklerinden, olduka tutarl ve enternasyonalist (mmeti) tutum taknmlardr. Uygarlk tarihi bu konuda en kirli dnemini kapitalizmde yaamtr. Uluslar iin en verimli model demokratik ulustur. Demokratik toplumun ulus konusunda en zmleyici, gelitirici toplum tipi olduunu nemle anlamak gerekir. Uluslar en iyi demokratik toplum sisteminde oluup geliebilirler. Kavga, sava arac deil, kltrel zenginlik iinde dayanmal, hatta uluslarn ulusu olma (st ulus) gibi tarihi bir evreyi de mmkn klabilirler. Uluslarn kendi bana kavga etkeni deil, dayanma ve kltrel zenginlik iinde bar, kardelik etkeni olabilmeleri demokratik sistemle mmkndr Ulusu inkr etmemek, kendini oluturan faktrleri ar ulusallatrmamak, ulusu faktrlerine indirgememek, zellikle siyasallatrp ar milliyeti iktidar oluumlarna ara yapmamak, buna karlk demokratik ulus bilin ve uygulanmasn gelitirmek ulus sorunlarndan kurtulmann zmleyici yoludur. Yine nder APO bir savunmasnda kapitalist moderniteyle ulus-devlet arasndaki ba yle deerlendirmektedir: Ulus-devlet kavram en karanlkta braklmak kadar, en ok arptlan kavramlarn da banda gelmektedir. Gerek ilevini, ana roln belirlemekten srarla kanlmaktadr. Daha ok propagandatif amal kullanld sylenebilir. zellikle faizm ve milliyetilikle ontolojik bann grnmez klnmasna zen gsterilir. Tpk faizm ve milliyetiliin resmi moderniteyle ilineksel bann gz ard ettirilmesi gibi. Sadece burjuva liberallere zg bir tutum deildir bu. Sosyalistler de ulus-devlet konusunda ya savunmac grnrler, ya da ok nemsizmi gibi
222

Mustafa Karasu

sradan cmle kelimelerine indirgeyerek geitirirler. Hlbuki amz kavramann ve deitirmenin kilit kavramlarndandr. Antony Giddensi eksik de bulsam, nemini ortaya koymas asndan aydnlatc buldum bu konuda. imdiye kadar sergilemeye altm konular bir anlamda ulus-devlet tanm ve ilevi iin bir n hazrlk olarak da deerlendirilebilir. Kapitalizmin dou etkenlerini, modernite, iktidar, ulus ve devlet kavramlarn taslak dzeyinde dahi olsa tanmlamadan, ulus-devletin roln belirlemek fazla zmleyici olamayacaktr. Yahudi meselesini ana balklar biiminde taslak halinde sunmaya almam da konuyla yakndan balantldr. Gnmz toplumsal sorunlarn zmlemek iin ulus-devlet zmlenmesi nasl kilit bir kavramsa, ulus-devlet meselesini zmlemek iin de Yahudi meselesini uygarlklar balamnda tarihsel-toplumsal olarak en azndan tanmlama dzeyinde ele almak hayli retici ve rnekleyici deer sunmaktadr. Yahudi meselesini ve ulus-devleti zmlemeden Yahudi soykrmn anlamlandrmak ok eksik ve hatal, dolaysyla ok yanltr. Bugnk Ortadou trajedisi ortaya konulan zmlemeleri fazlasyla dorulamaktadr. Ulus-devlet kapitalist tekelciliin gerekletii formdur. Daha 16. yzylda Hollanda ve ngilterede, spanya ve Fransa imparatorluk emellerini krmak iin gerekli olan devlet formu bir nevi pro ulus-devletti. Hollanda Prenslii ve ngiltere Krall ulus-devlete doru evrilerek stnlk salamaya alacaklard. 1649 Westphalia Konsenssyle devletler arasnda ulusal faktr ne knca, ulus-devlet dorultusundaki gelimeler hzland. Devletlerin ekonomi-politika olarak merkantilizmi esas almalar, ulusal pazar etkenini ne karmalar dier glendirici, hzlandrc bir faktr oldu. Ulusal dil, sanat, tarih almalar artk devletin inhisarnda giderek daha ok yer ald. Uluslar arasndaki eitli anlamazlklar ve savalar artk milliyetilik ve ulus-devlet tipi iktidar olmadan yrtlemez oldu. Napolyon savalar bunda nc rol oynad. Fransay ulus-devlet yapmadan sava yrtlemezdi. Sreci yakndan gzlemleyen Alman ideologlar, Alman milliyetilii ve ulus-devletilii iin gerekli tm ipularn Napolyon ahsnda kefetmilerdi. Hzla gelitirilen Alman milliyetilii, bir an nce Almanyann birletirilmesinde ve modernitenin arad devleti ortaya
223

Radikal Demokrasi

karmada kaldra roln oynayacakt. Daha sonra Hitleri douracak sre 19. yzyln balarnda ilk admlarn atacakt. Aslnda konu daha derinliklidir. Kapitalist modernitenin (uygarln) temelleriyle ilgilidir. Merkezinde ekonomik tekelin zafer arayn barndran bu hareket sadece ulusal gelimeyi arptmayacakt; btn ulusu ulus yapan etkenleri milliyetletirmek zorundayd. Dinin ulusallatrlmas olmadan, ekonomik tekelin pazar hkimiyeti zordu. Kltr ve sanatn ulusallatrlmas benzer tekelci konumla balantldr. Savalarn ulusallatrlmas son ve en nemli faktr oluturacakt. Tm bu etkenlerin ulusallatrlmas ulusal ruhu douracak, o da milliyetilikle sonulanacakt. deologlarn ulus ve devlet almalar gerekli fikri temelleri oktan hazrlamt. ok ak ki, bu etkenlerin hepsi ulusal pazar ve bu pazar zerinde byk kavga yrten ve kendini lmne dayatan tekelci kapitalizmdi. Ulus kavramnn zellikle burjuvazi tarafnda kullanlmas ve benzer dil ve kltre sahip topluluklarn bir pazar etrafnda toplanmas olarak ifade edilmesi, burjuvazinin karlar ile rtmekteydi. Burjuva ulus kavram veya yorumu en fazla kapitalizm kart olduunu syleyen sosyalistler ve nderleri tarafndan da benimsenmitir. Onlar da ulusu dil, kltr ve toprak birlii olan ve bir pazar etrafnda ruhi ekillenme birlii bulunan topluluklar olarak tanmlamlardr. Dolaysyla burjuva ulus anlayn kabul etme temelinde her ulusa bir devlet anlayn merulatrmlardr. Nitekim uluslarn kendi kaderlerini tayin hakknn devlet kurma anlay biiminde ele alnmas bu tanmlamann doal sonucu olarak kabul grmtr. Ortak corafyada yaayan, ayn dili konuan ve ayn kltre sahip topluluklarn ekonomik, sosyal ve kltrel ilikilerini sklatrarak potansiyellerini olabildiince aa karmalar yanl deildir. Toplumsalln insanlk asndan mucizevi gelimeler yaratt ve bu nedenle kutsand dikkate alnrsa, toplumsalln yaygnlamas ve derinlik kazanmasnn insanlk asndan yeni ufuklar getirecei aka grlecektir. Ancak ulus, uluslama ve ulusal devlet olgular burjuvazinin smr ve kr hrs iin kullanldndan toplumsallamay m gelitirdii, yoksa toplumsalla ve insanla en byk zararlar m verdii ortaya kan sonulardan aka grlmektedir. Ulus-devlet ve
224

Mustafa Karasu

milliyetiliin ac ve olumsuz sonulara yol atn bugn burjuvazinin kendisi de dahil herkes grmektedir. Tarih milliyeti ve devleti ulus anlaynn insanla en fazla zarar veren olgular olduunu, bunun da kapitalizmin kr ve sermaye biriktirme hrsndan kaynakland yazacaktr. Kald ki, imdiden bunlar fazlasyla yazlp izilmektedir. Burjuvazi Avrupada eitlik, zgrlk ve kardelik talepleriyle gelien ve feodalizmi ykan halk devrimlerini kendi karlar iin deerlendirmede ulus kavramn, milliyeti ideolojiyi ve ulus-devlet hedefini ok iyi kulland. Ayn dili ve kltr konuanlar bir devlet olmaldr; dier uluslara kar kendini korumaldr diyerek kendi karlarn tm ulusun karym gibi gstermeye balad. Ulus-devlet erevesinin burjuvazinin gelimesi iin iyi bir smr zemini olduu kesindir. Burjuvazi milliyeti-devleti uluslama sonucunda snrlar izilmi topraklar zerinde smrme ve ticaret yapma tekelini kendi eline almtr. Ulus-devlet baka ulus-devletlere kar korunmaldr derken burjuvazinin karlarnn kastedildii aktr. Feodal beylikleri ortadan kaldrp merkezi devlete ynelirken de, usul-devlet duvarlarn yksek tutarken de ama ayndr: Sermaye birikimi artrmak. Burjuvazi bir taraftan Feodal beylerin itleri olmasn derken, dier taraftan kendisi daha yksek itler rmektedir. eride mal ve sermayenin serbest ve gvenli dolam, dardan geleceklere kar ise engel koymak, ulus-devleti ekonomik yaklamn ortaya kartt bir sonutur. Ulus-devletlerde halkn sosyal, ekonomik ve kltrel potansiyellerinin aa karlmas ya da halkn rgtlenerek her alanda g olmas kaygs tanmaz. Tek kayg burjuvazinin siyasi, ekonomik ve sosyal bir g olmasdr. Tm bunlar ulusun ortak karlarym gibi gsteren milliyetilik ideolojisi de burjuvazinin kendi toplumu zerinde egemenlik kurmasn merulatran bir ideolojidir. Burjuvazi milliyetilikle kapitalist an yeni dinini ortaya karmtr. Artk din uruna savalar yerine, milliyeti ideolojinin etrafnda kanl savalar yrtlmektedir. Tarihin en kanl savalarnn kapitalist modernitenin zihniyet olarak hkim olmasyla birlikte Hristiyan dinine sahip toplumlar arasnda yapld grlrse, milliyetiliin yeni bir din haline getirildii rahatlkla sylenebilir. Bu dinle devlet kutsanmtr. Ulusal-devlet btn
225

Radikal Demokrasi

deerlerin stne karlmtr. Herkes bu ulus-devletin glenmesi iin almak ve hizmet etmekle ykml klnmtr. Kapitalist devlet altnda kleci devlet kulluundan daha fazla kaytlar ve artlarla kle klnm bir ulus-devlet yurttala getirilmitir. Bu yurttalar topluluu devlete kulluk dzeyinde hizmet ederken, ulus-devlet de Ben sana hizmet ediyorum, o zaman gereklerini yerine getireceksin dayatmasyla yurttalarnn nne zorunlu olarak yapmas gereken birok grev koymutur. Bu grevleri yerine getirmeyenler vatan haini ilan edilmitir. Tarihin hibir dneminde vatan hainlii kavram ulusdevlet dnemindeki kadar kullanlmamtr. Burjuvazinin milliyeti ideolojiyle kutsad ulus-devlet, halkn ya da ulusun g olduu devlet deildir. Aksine devletin merkezilemesiyle halk zerindeki otorite daha yaygn ve derin hale gelmitir. Devletin toplum zerindeki hkimiyetinin en fazla derinletii ve sistematik hale geldii dnem ulus-devlet dnemidir. Artk ulusa ait olduu sylenen bireyin her eyine karlmaktadr. Ekonomik, sosyal ve kltrel aralarn kapsaml kullanlarak bio-iktidarn gelitirildii dnem ite byle balamtr. yle ki, ulus-devlet uygulamalar ve milliyetilik ideolojisiyle klelik isel dzeyde olduka kurumlamtr. Ulus-devlet burjuvazinin smr ve bask tekelinin olduu, snrlarla izilmi, duvarlarla rlm, kr ve sermaye birikiminin saland byk bir fabrikadr. Kleci ve feodal devlet dnemlerinde tccarlarn ya da zel mlkiyet sahiplerinin kr isteklerini karlayan byle bir imkn hibir zaman bulunamamtr. Hibir devlet bu kadar tccarlarn ve zel mlkiyet sahiplerinin koruyucusu olmamtr. Dolaysyla ulusdevlet ve ulus kavramnn kutsallatrlmas, znde smrc dzene hizmetin kutsallatrlmasdr. yle ki, toplumda yaplan en kutsal i smr ve sermaye birikimi salamak olarak grlmtr. Ulusdevleti korumak en kutsal grevdir denilirken, burjuvazinin smrmek iin izdii snrlar ve smr tekelini korumak kutsal hale getirilmitir. Tarihte hibir zaman btn halkn ve ulusun devleti diye bir ey olmamtr. Hatta ilk ve ortaada halk ve devlet ayrmas kesindir. Bu nedenle halk derken devlet dndaki toplum anlalmtr. Btn ulusun devleti anlay burjuvazinin smr ve basksn merulatrmak
226

Mustafa Karasu

iin uydurulmutur. Bu, Smer rahiplerinin toplumu devlete itaat ettirme gerekesinin daha gelitirilmi biimidir. lkada gk dzeninde nasl bir hiyerari varsa ve btn gksel alem ona uyuyorsa, yerde de herkesin buna uymas zorunluluu dayatlmtr. Ama Bu devlet senindir, bu devlet halkndr denilmemitir. Devlet tanrnn ya da kraln devletidir, kullar da ona hizmet edecektir zihniyeti vardr. Ulusdevlette ise, toplum artk yle kolay kandrlamad iin, devlete uyma meruiyetini daha etkili hale getirmek zere milliyetilik ideolojisiyle Devlet tm ulusundur, herkes bu devleti korumaldr biiminde bir aldatma salanmtr. Demokratik halk devrimleri feodalizmin almasnda belirleyici rol oynamtr. Bu devrimler feodal dzeni ykarken, kapitalist toplumu ya da burjuvazinin ortaya koyduu ulus-devleti hedeflememitir. Demokratik devrimlerin nn aan Rnesans, feodal toplumdaki dogmatik zihniyeti, doay ve insan deersiz ve cansz ele alan yaam felsefesini amak istemitir. Bu sre tabii ki yalnz maddi alanda deil, manevi alanda da yeni almlar ortaya karmtr. Toplumun ekonomik, sosyal ve kltrel ilikileri bu srecin doal sonucu olarak daha da derinleip yaygnlaacaktr. Bunun yaratt toplumsallama demokratik uluslamaya yol aacak zellikleri barnda tamaktadr. Rnesans ve Reform demokratik uluslama yolunda nemli admlardr. Demokratik ulus haline gelme anlamnda gelimeler de yaanmtr. Toplumda varolan komnal demokratik deerler canlanma iine girmitir. Aydnlanma srecinde ortaya kan topik sosyalist dncelerin ngrd toplumsal proje bir ynyle de demokratik uluslar haline gelme projesidir. Rnesans ve Reformun hedefledii toplum projesi demokratik ve zgrlk olmasna ramen, burjuvazi elindeki imknlar devleti ele geirmek ve smrsn gerekletirmek iin itlerle rlm gvenli bir alan yaratmak zere seferber etmitir. Ulus kavramn kendine gre ele alm, ulus olmak iin ulus-devlet kurmann zorunluluunu vaaz ederek toplumu peinden srklemeye ynelmitir. Ulusun karlar derken kastedilen, burjuvazinin toplum zerindeki hkimiyeti ve ulusu kendi hizmetine koturmas olmutur. Zorunlu askerlik, her eyin vergi konusu yaplmas ve daha birok ykmllk, tamamen
227

Radikal Demokrasi

burjuvaziyi g yapan ve sistemi gvenceye alan uygulamalar ve kurallardr. Kapitalizmin hkimiyeti ile birlikte demokratik uluslama sekteye uram; milliyeti-devleti uluslama temelinde ulusun deil, burjuvazinin g olduu bir sistem gerei ortaya kmtr. Her zaman olduu gibi devlet halkn ya da ulusun deil bir aznln devleti olmu ve halk ulusal karlar adna bu aznln hizmetine koturulmutur. Milliyetilik bu gerei gizlemenin ideolojisidir. Yoksa bir halkn dilini ve kltrn gelitirmek, kimliini ve vatann sahiplenmek milliyetilik deildir. Bunlar yurtseverlik ve halklktr. Bu deerler en fazla da yurdu ve halk istismar eden egemen snflara kar savunulur. Burjuvazi milliyetilik ideolojisiyle halkn kendi deerleri ve kltryle vatannda zgrce yaama zlemini arptp kendi karlar dorultusunda kullanmtr. Halklar tm tarih boyunca yaadklar topraklar ve zgrlklerini savunma abas iinde olmulardr. Toplumsal varolu bu direnii ve savunmay gerektirir. Milliyetilik halk ve vatan savunmas yerine, ierde halka basky ve da kar ise saldrganlk zihniyetini bir hastalk gibi toplumun iinde yayar. Burjuvazi halkn siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel alanda rgtlenmesine, rgtl ve dolaysyla demokratik ulus haline gelmesine frsat vermez. Ulus adna btn rgtlenme ve faaliyetleri o yapar. En demokratik organ olmas gereken meclisler yle bir siyasi ve rgtsel zemin zerinden ekillendirilir ki, arlkl olarak egemen snflar ve onlarn karlarn yanstr. Meclisler halk adna deil, burjuvazi adna yetki kullanan ve yasa karan kurumlardan te bir ilev grmezler. Nitekim Avrupa'da grld gibi, temsili sisteme dayanan parlamentolarn baskc rejimlere kar koyup halkn szcs olmalarn bir yana brakalm, faizme alet olmak suretiyle halklar birbirine krdran sava kararlarnn alcs ve uygulaycs olmulardr. Ulus-devletin ve bu erevede oluan kurumlarn kinci Dnya Sava sonrasna kadar demokrasinin gelitirilmesinde engel konumunda olduklar birok ynyle ortaya konulabilir. Milliyeti-devleti uluslama ve ulus-devletlerin insanlk asndan bir hastalkl durum olduu gerei gnmzde daha iyi anlalmaktadr. lk ve ortaalarda devlet yneticileri iin siyasi
228

Mustafa Karasu

hkimiyetlerini kabul ettirme yeterli grlrd. Devlet ya da imparatorluk snrlar iinde bulunan dier etnik topluluklar zerinde bilinli ve sistemli bir asimilasyon ve bask politikas uygulamazlard. Nizamlmlkn Vasiyetnamesinde olduu gibi, iktidarlarn bekasn milliyetilikten uzak yaklamlarda grrlerdi. ktidar savalarnn etnik topluluklar arasnda deil de, daha fazla bir hanedann kendi iinde yrtlmesi sz konusu olurdu. ktidarlar yalnzca bir etnik toplulua dayanarak bir devlet kurma gibi bir anlayla hareket etmezlerdi. Hatta tek bir etnik topluluk zerinde kurulmu devletlerin says tarihte az grlr. Belki ulus-devlet anda bile bir devlet iinde tek bir ulus bulunmaz, ancak bir ulus adna devlet zerinde hkimiyet kurulur. Sz konusu ulus korunur ve yceltilir. Eski alarda ise, devletler ya kurucusu hanedann adyla ya da zerinde kurulduklar ehir veya corafya adyla anlr. ktidarlarn otoritesi salandktan sonra, devletlerin toplum yaamnn her anyla ilgilenmesi diye bir uygulama sz konusu olmaz. Bu ynyle kapitalizm ya da ulus-devlet ncesi devletlerin toplumlara daha uzak durduklarn ve i ie olmadklarn syleyebiliriz. Devlet ileri ile halk ileri birbirinden ayrdr. Devletler kendileri iin de getirisi olacak genel yarar salayan yatrmlar dnda halkla ilgili ilerle ilgilenmezler. Bu ilgisizliin yararlar da, zararlar da irdelenebilir. Bireylerin ya da kk topluluklarn yapamad ilerin daha geni bir rgtlenme ya da devlet gibi bir organizasyon tarafndan yaplmasnn gerekli olduu dnlerek olumlu baklabilir. Adna devlet denilmeyecek bu tr rgtlenmelere her zaman ihtiya olacaktr. Ancak bu nitelikli iler dnda halkn ve toplumun kendini rgtleyerek ilerini yapmas ve devlet olgusunun bu toplumsal ilerden uzak durmas demokratik bir yaam iin daha gerekli bir ileyitir. ktidarlar ya da devletler her zaman bir meruiyet sorunu yaamlardr. ktidarlarnn uzun mrl olmasn egemenliin meruiyetinin salam olmasnda grmlerdir. Tanr ve din adna devlet iktidarn yrtme en bilinen meruiyet kaynaklardr. Bir hanedandan gelmi olmann da iktidar sahibi olmann meruiyeti olduunun ska grld dier bir gerekliktir. Ancak bu hanedanlar da esas olarak Allah ve din adna bu iktidar yrttklerini iddia etmilerdir. ktidar sahibi olmann
229

Radikal Demokrasi

meruiyetlerini byle aklamlardr. Bylece zorla elde ettikleri ve srdrdkleri iktidarlarna meruiyet klf bulmulardr. nk hibir iktidarn zor kullanarak uzun sre ayakta kalamayacan, zorun en byne ve en glsne sahip olanlar da bilirler. Askeri ve siyasi olarak en gl aralara sahip olanlarn bile iktidarlarn srdrmek iin mutlaka bir meruiyete sahip olmalar gerekir. Dolaysyla iktidarlarn en temel sorunu meruiyet sorunudur. Burjuvazi ulus-devleti kutsar ve milliyetilik bayran dalgalandrrken, esas olarak da kendi egemenliine ve iktidarna bir meruiyet arama abas iinde olmutur. Devlet ve iktidar sorununun cevaplandrmas gereken en temel konu olan meruiyet sorununa, burjuvazi Egemenlik millete aittir diyerek cevap bulmutur. Ulusun tmnn devleti ya da iktidar sadece bir sylem olduu iin, burjuvazi Egemenlik millete aittir derken, kendi iktidarna bulduu meruiyeti dilendirmektedir. Zaten ulus derken, burjuvazi her zaman kendisini bu ulusun szcs ve ulus adna hareket edeni olarak sunmutur. Milliyetiliin ounlukla bu snf tarafndan bayraklatrlmas, ulus iin konulan hedeflerin ve ihtiyalarn hep bu snf tarafndan belirlenmesi bu gereklii tm plaklyla gzler nne sermektedir. Egemenlik kaytsz artsz milletindir; bu yetkiyi de meclis ya da hkmet kullanr denilerek, burjuvazinin ulusun btn potansiyellerini kendi karna kullanmas yetkisini almaktan sz edilebilir. Nitekim tm parlamento ve hkmetler byle bir rol stlenmilerdir. Ulusun mutlaka bir devletinin olmas, ancak devlet olursa ulusal topluluklarn geliim salayaca tezi ya da paradigmas, bugne kadar uluslara kabul ettirilen bir paradigma olmutur. Ancak kinci Dnya Savandan sonra uluslarla ilgili bu paradigma sorgulanmaya balanmtr. Ulus-devlet konusunda Krt Halk nderinin Bir Halk Savunmak adl eserinden alnan aadaki pasajlar bu konuda zl bir fikir vermektedir: Toplumlarn ulusal olgular biiminde ekillenmesinin dorudan kapitalizmin bir rn olmadn kavramak gerekir. Bu konuda da sanki kapitalizm ulus yaratr gibi bir ideaclk ciddi bir yanltr. Bu yanllkta Marksizmin pay da vardr. Toplumlarda klan, kabile, airet, milliyet ve millet eklindeki sre kendine
230

Mustafa Karasu

zg bir diyalektie sahiptir. Snfl toplumun rn olarak domazlar. Kapitalizm olmadan da ulus olabilir. Ulus ekillenmesinde dil, kltr, tarih ve siyasal g daha belirleyici rol oynar. Uluslar eit-zgr ve demokratik toplumsal yaplarda daha salkl geliebilirler. Bat Avrupada uluslarn 12. yzyldan itibaren ekillendiklerini grmekteyiz. Sistemlerden hangisinin (demokratik komnalciliin mi, yoksa kapitalizmin mi) uluslar iinde hkim olaca ancak 18. yzyln sonunda burjuvazinin zaferi ile belirlenir. Kapitalizmin ulus iindeki zaferi, ayn zamanda milliyetilii dinin yerine egemen ideoloji haline getirilmesiyle birlikte yrr. Hem ite pazar gelitirmek, hem da doru almak -gl milliyetiliin bu zellii- ulus-devlete gtrr. Ulus-devlet dinsel ideolojik rtnn laiklikle almasyla geliir. znde tm ulusun devleti diye bir kavram kknden yanltr. Toplumun ulusallndan, ulusal btnlnden bahsetmek belli bir gereklii yanstr. Ama devletin ulusall daha ok ideolojik bir yargdr; toplumsal realite deildir. nk tm toplumsal kesimler devletin sahibi olamazlar. Devlet her zaman ulusal bir aznln elinde ve hizmetindedir. Devletin yapt, ulusal olguyu -tpk din olgusunda olduu gibi- ideolojik bir olguya dntrmek, meru temel salamaktr. Tm 19. ve 20. yzyl milliyetilikleri toplumsal meruiyet ideasyla balantldr. te snf elikilerini gizlemede, da doru saldrganl tevik etmede milliyetilik byk rol oynar. Milliyetiliin kapitalist devletin ideolojik silah olarak anlamak, yayld dnemleri doru kavramak asndan nemlidir. Milliyetilik ayn zamanda devletteki merkeziyetilii glendirir. Daha demokratik federal yaplara kar devlet milliyetilii, merkezi-niter yaplara kayar. Buradan faist ve totaliter devlet anlayna geilir. Toplumsal hastaln histeriye dnmesi, kapitalizmin intihardr. Birinci ve kinci Dnya Savalar bu anlamda milliyetilik dozajnn ar kullanlmasndan doan sistemin intihar eylemleri olarak da dnlebilir. Kendisi uygarlk krizi olan kapitalizmin en genel ve derinlikli krize, kaosa girme srecidir. Ulusal devlet ve kreselcilik srecine baktmzda durum daha somuttur. Ulusal olguyu arlatrp devleti tmyle ele geirdikten sonra, nce g kazanm olan birey, adeta
231

Radikal Demokrasi

karncalama dnemine girer. Rnesansla bym insanlkhmanizm ve birey tersine bir srece konu olur. Adeta saldr hedefi haline gelirler. Bu gereklik bile tek bana kapitalizmle Rnesans deerleri arasndaki aykrl gstermeye yeterlidir. Kapitalist byrken birey klr. Hmanizm ii bo bir kavrama veya kreselcilik ad altnda byk irketlerin azgn fetih savalar karsnda utanlacak bir kavrama dntrld. Ulusal devlet dndaki tm dier kurumlar eritilmesi, smrgeletirilmesi gereken olgular haline gelir. Hibir deer ulus-devletten daha yce olamaz ilkesi bu hale getirilmekle, hibir a devletinin ulaamad bir kutsallk zrhna brnr. Her ey milli devlet iin! Aslnda milli devlet kisvesi veya kurnazl altnda her ey kapitalist iindir. Devlet, zelikle ulusal devlet, o kadar kestirmeden kr, ar kr getirme sihrine sahiptir ki, ulus-devlet ideolojik olarak milliyetilik, hibir mitolojik, felsefi ve dini kavray ve inancn eriemeyecei boyutlarda bir inan ve iman akm haline getirilir. Tm ilgili gzleri ve yrekleri adeta kr eder. Milli gerekliin abartlm figrleri dnda hibir deer anlaml gelmez. Kutsallk yalnz milli deerlerin abartlm unsurlarnda gizlidir. Buna karlk yurtta olarak birey adeta ortaa tarikatlarna ye yaplr gibi devlet tarikatna balanmaya allr. Yurttalk gerei ok iyi zmlenmesi gereken bir kavramdr. Aslnda ilk ve orta alardaki birey-devlet ba olan kle-serf ilikisinin yerine ikame edilmitir. Bir nevi burjuvaziye -devlete- klelik ilikisine dnm ifade eder. Devlet yurttal, klenin modern biiminin dzene hazrlatlmasdr. Bu, burjuva snf iin ie yarar hale getirilmi bireydir. Asker, vergi bata olmak zere birok ykmlle konu olur. Devlete ve egemen snfa ihtiyac olan gc doururlar. ocuk yapma burjuvazi iin masrafsz bir i haline dntrlmtr. Lafta her ne kadar ekonomik, sosyal, siyasal, kltrel haklardan bahsedilse de, znde bu haklar kullanan ezici biimde egemen snftr. Bu gerekler nda ulus-devletin ya da kapitalizmin ulusu ne kadar glendirdiine baklabilir. Glenip byyen birey ve toplum deildir. Byyen tamamen istismarc, smrc snflardr. Birey ve toplum glenmedii gibi, toplumlarn sosyal ve kltrel zenginlemesi deil, aksine tek bir ulusun yceltilmesi ile dier kltrlerden beslenmemesi kltrel zenginlii azaltt
232

Mustafa Karasu

gibi, renkleri matlatran bir durum yaratr. Postmodern anlayla her ne kadar ulus-devlet ve milliyetiliin farkl uluslar ve kltrleri dlayc ve ezici yaklamlar ve kapitalist modernite eletirilse de, kapitalizmin doas gerei esas ileyen yn farkl kltrlerin zenginliinin ortaya karlmas deildir. Postmodernizmle kapitalist deerlerin tek deer halinde gelitirilip topluma yutturulmas ya da her tr kltrn ok fazla paralanarak kimliksiz hale getirilmesi sz konusudur. Belki klasik kapitalizm ve ulus-devlet anlayna gre tek renklilik dayatmas yoktur. Bu yan olumlu grlebilir. Ancak toplumun gl ve yaygn rgtlenmesi temelinde bir demokratikleme yaanmad iin, yine ortaya kan ey demokratik uluslama dorultusunda toplumun glenmesi deil, zayflamas gerei yaanmaktadr. Dn ulus-devletin baskc ve otoriter uygulamalar ulusu glendirmezken, gnmzde de toplumu ve rgtll paralayan bireyci ve bencil etkenlerin fazlal benzer bir rol oynamaktadr. Bu nedenle gnmzde toplumlarn her bakmdan glenmesinin yolu demokratik bir toplum, dolaysyla demokratik bir ulus olmaktan gemektedir. Bunun iin de nasl demokratik ulus olunur sorusuna cevap vermeliyiz. Bylece milliyeti-devleti uluslama karsnda alternatif uluslamamz da ortaya koymu oluruz. zelliklede ulus-devlet anlaynn Ortadou halklarna fazlasyla zarar verdii, bu zarardan en fazla acnn da Krtlerin payna dt dikkate alnrsa, demokratik ulus zihniyetinin Ortadouda oturtulmas ve Krt halknn da byle bir uluslamaya nclk etmesi, Ortadou halklarnn kara kaderini deitirmede de bir dnm noktas olabilecektir. Batdaki milliyetilik ideolojisiyle i ie gelien ulus-devlet anlaynn Ortadouya gelmesi yzyllardr, hatta bin ylardr yan yana bar iinde yaayan topluluklar birbirine dman hale getirmitir. En azndan din kardelii temelinde birbirlerine husumetleri zayf noktada tutulan halklar, milliyetiliin Ortadou corafyasna girmesiyle birbirlerine kanl bakl dmanlar haline gelmiledir. Trk, Arap, Fars ve Krt milliyetilikleri, esas olarak Batdan esinlenen Ortadou tarihini ve halklar gereini dikkate almadan, takliti biimde bir hastalk olarak toplumlara dayatlmtr. Bylelikle insanln ve toplumsalln beii olan bir corafyaya bu corafyann
233

Radikal Demokrasi

toplumsal ve kltrel doasn tahrif eden bir mzmin hastalk yerlemitir. D gler milliyetilikleri kkrtp halklar birbirine dman etmiler, bylece bl-parala-ynet politikasn kolayca uygulamlardr. Bundan da en fazla devlet gelenei olmayan, siyasal iktidar olarak bir g ifade etmeyen Krtler zarar grmtr. D gler, esas olarak birinci derecede kullanacaklar ve dayanacaklar gler olarak grdkleri Trkleri, Farslar ve Araplar dikkate alrken, Krtleri de ikinci derecede ve gerektii zaman kullanlan bir topluluk olarak deerlendirmilerdir. Blgedeki tm milliyetiliklerin gelimesinin arkasnda bir Batl lke vardr. rnein Trk milliyetiliinin arkasnda Rusyay zayf drmek isteyen gler yer almtr. Daha nce ne karlan Panislamizmin bile arkasnda Almanya vardr. Ortadou corafyas halklar ve etnik topluluklar mozaiidir. Bu nedenle milliyetilik en fazla bu corafyaya zarar vermitir. Nasl ki halklar mozaii olan Balkanlar milliyetiliin etkisiyle halklarn birbirini boazlad bir corafya haline geldiyse, benzer biimde Ortadou da bu ynl byk aclar ekmitir. Balkanlama denen kavram Ortadou gereinde daha derin ve kkl bir sorun haline gelmitir. Milliyeti-devleti uluslama yerine, toplumlarn yaygn rgtlenme temelinde demokratiklemesine dayal demokratik uluslama bu nedenle nemlidir. Milliyeti-devleti uluslamada bir ulusun dierinin aleyhine glenmesi esas kural iken, demokratik uluslamada ise glenme kayna toplumun derinliine ve geniliine yaygn rgtlenmesi olarak grlr. te yandan uluslar i ie, yan yana yaadklar topluluklarla husumetlerini bir yana brakalm, birbirlerinden g aldklarndan, demokratik uluslama daha da g kazanr. Milliyeti-devleti uluslamada glenme ls devlet ve egemen snflar iken, demokratik uluslamada glenme ls halkn g kazanarak devletin ve egemen snflarn gcnn snrlanmas tarznda ele alnr. Ulus-devletler de ekonomik karlar gerei dilin ve kltrn belirli dzeyde gelimesini isterler. Okuma yazmas olmayan ya da dnyay tanmayan bir insan kapitalist sistemin ihtiyacna cevap veremez. Yine olaylar ve olgular dinle aklamayan bilimsel bir yaklam da bu sosyal ve ekonomik sistemin bir gereidir. Kapitalizmin bu ynl yapt ilere baklarak, Ulus
234

Mustafa Karasu

olmak iin devlet gerekir kanaatine varlamaz. Kald ki, ulus tanmn oluturan tm unsurlarn nceleri geliip bugnlere tand bilinmektedir. Feodalizmin zlnden sonra demokratik uluslamann gelimesi, dolaysyla ulusun ve bireyin dengeli bir geliimi sz konusuyken, kapitalizmin ulus-devlet anlaynn derinlemesiyle birlikte bu gelimenin nnn alnd gz nne getirilip iki uluslama arasndaki fark ortaya konulursa, milliyeti devletlemenin uluslar asndan ne anlama geldii daha iyi anlalr. Kyaslama gemie gre ortaya kan baz biimsel gelimelere baklarak deil, demokratik uluslamann nn alarak yaratt geriliklere ve halka dettii bedellere gre yaplrsa doru deerlendirme imkn bulunur. Demokratik uluslama uluslamann nndeki tm barajlarn yklarak toplumun her bakmdan ilerlemesinin nnn sonuna kadar almasdr. Nitekim snrl demokratikleme imknna kavuan uluslarn byk gelimeler ortaya kard bilinmektedir. Demokratiklemeyle ulusun gelimesi arasnda doru orantl bir ba olduu artk gnmzde hibir tereddtte yer vermeyecek dzeyde kantlanmtr. rnein Avrupada dnce ve rgtlenme zgrlnn -kapitalist sistemin btn olumsuzluklarna ramen- snrl dzeyde ortaya kard demokratik uluslamann yaratt pozitif enerji ve sonularn ekonomik, sosyal ve kltrel ilerlemeden bilmekteyiz. Yine en demokratik uluslarn ve gelime gsteren toplumlarn milliyeti ve devleti uluslamay belirli dzeyde am lkeler olduunu da grmekteyiz. Gnmzde halkn yetersiz de olsa g kazanmas ve demokratik kltrn belirli dzeyde varl sonucunda, Avrupa toplumlar demokratik uluslama srecine girmi topluluklar olarak deerlendirilebilir. Bu toplumlarda glenmelerini milliyeti-devleti uluslamada deil, demokratik uluslamada gren bir bilin geliimi sz konusudur. Kapitalizmin karlar ve ulus-devlet zihniyetinin tmden alamamas bu gelimeyi zehirlese ve gereken potansiyeli aa karmada engel olsa da, toplumsal dzeyde demokratik uluslamaya ynelen bir eilim vardr. Demokratik uluslamay ksaca rgtl ulus olarak ifade edebiliriz. Krt Halk nderi, bir toplumun derinliine ve geniliine yaygn ve sk rgtlenmesinin en doru biimini demokratik konfederal rgtlenme olarak ortaya koydu.
235

Radikal Demokrasi

Demokratik uluslamann en iyi biiminin bugnk veriler ve demokratik bilin erevesinde tabana dayal tm toplumsal, etnik, dinsel ve kadn cinsine dayanan konfederal rgtlenme olduunu rnekleri ve yanstaca sonularla birlikte gstermeye alt. Konfederal rgtlenme devlet zihniyetinden kaynaklanan, yntem ve tarz olarak taban rgtlerini ilevsiz brakp bountuya getiren merkezi rgtlenmelerin olumsuzluklarna son verip, rgtlenme ve demokrasinin ortaya karaca tm enerjilerin toplumun hizmetine sunulmasnn modelidir. Bu sosyal, ekonomik ve kltrel tm potansiyelleri harekete geirecek bir model olduu gibi, hibir merkezileme modelinin yaratamayaca kadar bu enerjileri birletirip kaynatrarak, eklektik olmayan organik bir toplumsal dinamizm patlamas yaratacak nitelie sahiptir. Byle bir rgtlenmeyle Krt demokratik uluslamas da ok gl ve etkili hale gelme imknna sahiptir. Ne var ki, iin hep teknik ve ematik yn ile uraldndan, kimin kiminle nasl bir ilikide olaca gibi tartmalar iinde konfederal rgtlenmenin yarataca gl demokratik uluslama gerei grlememektedir. Dolaysyla bu uluslamann ne kadar ar olursa osun tm sorunlar zme gcnden yararlanlamamaktadr. Bunun zerinde yeterince younlalamamakta ya da dnp dolalp hep sistem ii zmlere takl kalnmas durumu yaanmaktadr. Demokratik konfederalizm devlet d toplumun btn fertlerinin rgtlendirilmesini hedeflemektedir. Ky ve mahalle komnleri bu rgtlln en alt ve en ilevsel birimleridir. Zaten bu ilevsel ve canl zelikleri, konfederal sisteme toplumun tm enerjisini ortaya karma imknn vermektedir. Komn tm bireylerin katlmyla oluan, kendi zemininde zebilecei tm sorunlar stlenen ve topluma canllk nitelii kazandran temel rgtlenme nitesidir. Siyasal, sosyal, kltrel ve ekonomik bilincin aldatma ve aldanmadan uzak salkl olutuu topraktr. Komnler dorudan ve tam demokrasinin iledii niteler olarak demokratik kltrn olumasnn anasdr. Komnal olann demokratik, demokratik olann komnal olduu, dolaysyla komnal ve demokratik kltrn birbirinden kopmaz biiminde varolduu komnler; demokratik sosyalizmin yaratld ve
236

Mustafa Karasu

yaatld gnlk yaam yerleri olarak, insann kendi doasna dnd ve doayla srdrebilir ve glendirici bir uyum yakalad kk hcredir. Demokratik ulusun kimliini kazanaca ve komnal demokratik yaamn yaratld kk hcreler zerinde ykselen kasaba, ehir ya da semt meclisleri daha byk i ve grevlerin demokratik temelde zlmesini salarlar. Bylece sz, karar ve yrtmenin birbirinden koparlmadan iledii halk demokrasilerinin kurulduu bir sistemin altyaps oluur. Komnler zaten karar ve yrtmenin birbirinden kopmad birimlerdir. Meclisler ise esas karar verici g olarak pratik ileri yrten koordinasyonlar yakndan denetlerler. Devlet sistemlerinde ya da daha nceki ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal rgtlenmelerde esas g piramidin stndekidir. Alttaki sadece piramidin stnden alnan kararlara uyan konumdadr ya da uygulanmasnn edilgin bir dilisi rolndedir. Demokratik konfederal rgtlenmede sz, karar ve g sahibi tabandr ya da Krt Halk nderinin anlalmas iin verdii gzel rnekte olduu gibi tespihin ilk nce taneleri dizilir, sonra imamesi taklr. Yani sten alta doru deil, alttan ste doru ilevselliin olduu bir toplumsal yaam biimi ortaya konulmaktadr. Devleti ulus zihniyetinde tabann sz ve karar sahibi olmasn bir yana brakalm, tm toplum milliyetiliin kr ettii gzlerle devlete ve egemenlere hizmet ettirilir. Birey ve toplum gszdr, dolaysyla ortaya kan uluslama da gsz ve hastalkldr. Toplumun rgtlenmesini gelitirip iradeli klmayan her sistem bireyi de toplumda gsz brakr. nsanlk toplumsal yaama balar balamaz, toplumsal yaamn sembol olan totemi kutsam; gcn ve yeteneklerinin muazzam aa karln rgtsellik anlamna gelen toplumsallamada grmtr. Bu toplumsallamada esas olarak birey kendi gcnn farkna varm bulunmakta, totemde kendi gcnn toplumsallkla aa kn grmektedir. Demokratik konfederalizm ya da bu temelde geliip glenen demokratik uluslama, gnmz topluluklarnda ilk toplumsalln insanlkta yaratt muazzam ilerlemeye benzer bir rol oynayacaktr. Binlerce yllk toplumsal yaam ekonomik, sosyal ve kltrel alanda byk birikimleri ortaya karmtr. nsan da bu birikimin en gl, ilevsel ve harekete geirici
237

Radikal Demokrasi

esidir. Ekonomik, sosyal ve kltrel birikim ancak bu insann rgtllyle bir anlam bulabilir. Bugnk mevcut sistemler insann enerjisini ve gcn aa karamyor. lk toplumsallama, Rnesans ve Reform ayla birlikte insann muazzam gc nasl aa kt ise, bugn de benzer bir hamleye ihtiya vardr. te bu hamleyi yaptracak, bireyin ve toplumun enerjisini aa karacak olan sistem demokratik konfederalizmdir. Bylece Rnesansla balayan demokratik uluslama sreci demokratik konfederalizmle anlaml dzeye karlabilir. Komn rgtlenmeleri, sz ve kararn taban meclislerinde olduu demokratik konfederal rgtlenme ayla tm bireyleri rgtlenmelerin etkin eleri haline getirir. Bylelikle milliyetidevleti uluslamann bireyle sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel faaliyetler arasnda yaratt yabanclamay atrmak mmkn hale gelebilir. Sz ve kararn tabanda olmasyla birlikte birey sosyal, kltrel ve ekonomik faaliyetlere zne olarak katlr. Bu durum onun siyasete yabancln ortadan kaldrr. Birey hangi siyasetler ve tercihlerin kimlerin karna olduunu daha abuk kavrar. Bylece bireyler aldatma ve demagojilerin nesnesi olmaktan kar. Sadece siyasal, sosyal ve ekonomik faaliyetlere olan yabancln gidermez; bylece komusuna ve evresine kar yabancl da alr. Komunun komuyu tanmad bir sistemden, komusuyla birlikte komn ve meclislerde yer ald iin yabanclama alp kaynamann gl rnekleri ortaya kar. Uluslama toplum iindeki ilikilerin yaygnlap derinleerek nitelikli hale gelmesi ise, gerek uluslama da rgtl, yani demokratik ulusallamayla gerekleir; her eyden nce ulus bireyinin ilikilerinin dzeyinde ortaya kar. Rnesans ve Reformun Avrupa toplumunun uluslamasnda gelime salad tartmaszdr. Cansz doa ve miskin toplum anlayn ap doa ve toplumun cvl cvl bir gereklik olarak ele alnmas, etnik topluluklarn, halklarn ve bireylerin gcnn aa karlmas temelinde daha st bir toplumsallamaya evrilmesi demokratik uluslama srecini ortaya karmtr. Demokratik konfederalizmin birey ve toplumda yarataca etki Rnesans ve Reform gcnde olacaktr. Hatta daha etkili bir toplumsal gce ulaan bir ulusal dzey aa kacaktr. Krt ve
238

Mustafa Karasu

Ortadou toplumlarnda Rnesans ve Reformun yaanmas bir ynyle de byle bir rgtlenme modeliyle gerekleecektir. Demokratik konfederalizm siyasi, sosyal, ekonomik ve kltrel faaliyetlere katlan bireyin kendine gvenmesini salad iin, moral dzeyi yksek bir uluslama ortaya karacaktr. Kendine gvenen ve moral dzeyi yksek birey ve toplumlarn yaratclnn artaca da tartmaszdr. Dolaysyla halkn rgtlenmesi ve g haline gelmesi demek olan demokrasi de bylece morali yksek bir uluslamayla gl gerekleme imknna kavumu olacaktr. Bugn ekonomik faaliyet denildiinde, burjuvazi ve orta snfa ait bir i olarak anlalmaktadr. Halk ise sadece hizmet eden ve alan olarak grlmektedir. Hlbuki ekonomik faaliyet emek ve rgtlenme ile yaratlan bir gereklemedir. Halkn yalnz emek dzeyinde deil, birletiinde retime geecek birikim olarak da byk bir gc vardr. Esas ekonomik g kaynaklar her bakmdan halkn kendisindedir. Bu potansiyel g harekete geirildiinde, halkn birok ekonomik sorunu yerinde zlr. Tabandan rgtlenme ile bu birikimler harekete geirildiinde, demokratik uluslamann gelikinlik dzeyi ekonomik alanda da gelimilik ortaya kacaktr. Ekonomik iler bylelikle yalnz smrc ya da kk iletme sahiplerinin ii olmaktan karlm olacaktr. Krt Halk nderi Halkn ekonomik gc aa karlarak sistemin halk alkla terbiye etmesinin nne geilmelidir derken, demokratik uluslamann bu ynl zm gcne dikkat ekmektedir. Milliyeti-devleti uluslama sosyal dinamizmi yaratmaz; aksine toplum zerinde bask ve kat merkeziyeti bir denetim salamak istediinden sosyal ilikiler, faaliyetler ve dayanma geriler. Zaten sosyalleme ile rgtlenme arasnda dorudan bir ba vardr. Sosyal dinamizm rgtlenme ve bireyin evresindeki olaylar ve olgularla ilgilenmesi dzeyinde geliir. Devletin ve egemen snflarn Her eyi sizin iin bizler yapyoruz dedii sistemde sosyal hareketlilik, dolaysyla sosyal ilikilerin dzeyi de geri kalr. Olay ve olgulara ilgi duyan bireylerden oluan toplumlarda dinamizm olur. Ortak duygular, ortak paydalar kendilerini ilgilendiren sorunlara ilgi duyduklar oranda ortaya kar. Dolaysyla uluslamada nemli e olarak grlen ortak duygu ve kader birlii ve bunun bilinci, demokratik
239

Radikal Demokrasi

konfederalizmin salad demokratik uluslama ile gerekleir ve yksek dzeye kar. Eer siyaset imknlar dzeyinde olabileni gerekletirme sanat ve tercihiyse, demokratik uluslamada halk mevcut imknlar iinde kendisi iin en iyi tercih yapma imknn ve frsatn bulacaktr. Milliyeti-devleti uluslamada btn tercihler egemen snflar ve onlarla kar birlii yapanlarn ihtiyalarna gre yaplr. Aslnda bu da siyaset deil, toplum zerinde baskyla egemenlik salamadr. Demokratik uluslama rgtl toplum anlamna geldiinden, halk yerel sorunlardan balayarak genel sorunlara kadar kendi kar iin tercihte bulunmaya karar verir. Komnleri ve meclisleri araclyla kendisi iin politika yapar; devleti de halkn karlar dorultusunda tercih yapamaya zorlar. Eer tm kyler ve mahallelerde rgtl hale gelinmise, bu rgtllk genleri, kadnlar, emekileri, tm etnik ve dinsel topluluklar kapsamsa, o zaman halk topluluklarnn karlarnn dengelendii demokratik bir siyasi yaamn pratiklemesi salanm demektir. Dolaysyla tabandan rgtlenerek sosyal, kltrel ve ekonomik faaliyetlere katlp siyaseti anlama gc kazanan topluluklar gerek anlamda uluslam ve gcn katlam olarak ortaya karan topluluklardr. Gnmzde birey ve toplum siyasete yabancdr, ilgisizdir. Siyaset denilince hakl olarak yalan dolan anlalmaktadr. nk halkn toplumsal tm sorunlarla ilgilenmesini salatacak bir sistem sz konusu deildir. nsanlarn bir btn olarak lkenin tm sorunlarna birden vakf olmas zordur. Dolaysyla ulusal tm sorunlara bir katks olmamaktadr. Ulusal aptaki tm sorunlar iin katk sunmasn bir yana brakalm, kendisini gnlk ilgilendiren yerel sorunlar karsnda bile syleyecei ve katk sunaca bir eyi bulunmamaktadr. Demokratik ulus haline gelme ve buna ulamann en iyi modeli olan demokratik konfederal rgtlenme iine girme, bireyler iin siyasi, sosyal ve ekonomik yaam renme okulu olmaktadr. Yerel sorunlarda dnce retme ve katlm gsterme kapasitesi olduundan, bu zeminden balayarak demokratik siyasal yaama katlma ve bunun kltrne sahip olma, bu temelde ulusal aptaki sorunlarda sz ve karar sahibi olacak birikime ulama imkn elde edecektir. Dolaysyla demokratik uluslama hibir milliyeti-devleti
240

Mustafa Karasu

uluslamann yapamayaca biimde toplum iin doru siyaseti daha dorusu doru tercihleri- pratikletirme imknn ortaya karacaktr. te ulusal dzeyde de tm toplumsal kesimlerin ihtiyacna cevap verme anlamnda glenme budur. Ulusu sevmek, bireye deer vermek de budur. Demokratik ulus yurttal milliyeti-devleti uluslamada grld gibi devlete klece bal, silik ve kiiliksiz deildir. Demokratik ulus yurtta zgr bireydir. Siyasal, sosyal ve kltrel yaamn aktif esidir. Birey olarak glenmesini demokratik ulus toplumsallnda bulur. O kapitalist sistemin karncalatrd ve sadece maniple ettii birey deildir. Toplumsal faaliyetlere aktif ve gnll katlandr. Yerelde ve genelde yaamn yeniden retilmesinde rol olan canl bireydir. Bireyci, bencil bir bireysellik iinde deildir. Topluma kar en yksek dzeyde sorumluluk duyan demokratik ulusun zgr yurttadr. Demokratik kltre sahip olduundan hakszla tahamml etmeyen, zgrl iin derhal rgtlenen ve harekete geen etkin bir kiiliktir. Demokratik ulusun demokratik kltrne sahip bireyi olarak zgrlkleri iin mcadelenin her biimine hazrdr. Demokrasi ve zgrlk bilinci yksek olduundan yaamndan vazgeer, ama demokratik ve zgr yaam felsefesi ve duruundan vazgemez. Dolaysyla demokratik kltre ve rgtlenme bilincine sahip yurtta olarak ulusun gl ve direnli olmasnn gvencesidir. Demokratik uluslama gcn baka halklarn zayflamasndan deil, kendi rgtllnden ve insann enerjisini ortaya karmaktan alr. Demokratik ulus beraber yaad etnik ve dinsel topluluklar bir zenginlik kayna olarak grr. Krdistanda yaayan Sryanileri, Araplar, Trkleri ve dier tm etnik ve dinsel topluluklar ve mezhepleri zenginlik olarak grr. Onlarn da kendilerini rgtleyerek demokratik konfederalizm iinde yer almalarn, dil, kltr ve kimliklerini gelitirmelerini demokratik ulusu glendiren bir e olarak grr. Dolaysyla uluslamay sadece bir etnik topluluun rgtlenmesi olarak gren anlay ve bu biimde bir arada yaama yaklamn da reddeder. Farkl etnik topluluklarn demokratik uluslamasn da kendi uluslamas iin bir tehdit olarak grmez. Demokratik uluslama, uluslamay bir devlet snr izmek olarak ele almaz. Hatta devlet zihniyetini uluslarn
241

Radikal Demokrasi

gsz braklmas olarak grr. Bir devleti tercih etme yerine, baka demokratik uluslarla birlikte yaayp glerini birletirmeyi tercih eder. Demokratik ulus tek dil, tek kltr, tek mezhep gibi farkllklar ortadan kaldran yaklamlar reddeder. Aksine kendi farklln korumak nasl demokratik kltrn ve yaamn olmazsa olmaz gerei ise, kendi dndaki farkllklar da ayn erevede ele alr. Bir etnik topluluu ve mezhebi bir dierinden stn tutmaz. Asli unsur-tali unsur ayrm yapmaz. Tm topluluklar nfusuna ve gcne bakmadan toplumun asli yesi olarak kabul eder. Demokratik uluslama demokrasi ve zgrln derinletii ve derinletirdii toplumsal kesimin kadn olduunun bilinciyle hareket eder. Kadn zgrlk dzeyini ve toplumdaki rgtll ve katlmn toplumun zgrlk ve demokratik dzeyi olarak grr. Demokratik uluslamann gerek anlamda ancak kadn rengi arln koyduu zaman gerekleeceine inanr. nk kadnn zgrl ve yaama katlmyla erkek egemen toplumun toplumu yarmlk hale getirmesini aar. Toplum btnlkl, salkl ve birbirini glendiren erkekler ve kadnlardan olumu niteliiyle gcn katlamal arttrr. Demokratik ulusla kadnn zgrl ve katlm arasndaki doru orantl ba daha kapsaml irdelenmesi gereken bir konudur. Biz burada sadece demokratik ulusun glendirici ve zenginletirici esas unsurunun kadn olduunu vurgulamakla yetiniyoruz. Kadn gibi genlik de yaygn rgtll ve tm rgtlere kazandrd dinamizm ile demokratik ulusun temel ve nc g kaynadr. Demokratik ulus, genlii rgtl gcyle tm yaama etkin katan toplumdur. rgtl genliin demokratik ulus iindeki ilevi de ok boyutlu deerlendirilebilecek bir konudur. Krt demokratik uluslamas 1990l yllardan bugne kadar nemli bir gelime salamtr. Yaanan demokratik devrim, devletten, aadan ve beyden koparak, rgtllyle kaderini kendi eline alan bir ulus ortaya karmtr. Hala rgtll yetersiz olsa da, rgtlenmeye yatkn, demokratik kltrl bir toplum haline gelmede yaad gelime Krt demokratik uluslamasnn geldii dzeyi ifade etmektedir. Devlet olmadan da gl ulus olmann mmkn olduu Krdistan gerekliinde kantlanmtr. Eer demokratik konfederalizmin gerei olarak
242

Mustafa Karasu

her yerde ve her toplumsal kesim bugn belirli dzeyde var olan rgtlln daha da yaygnlatrp derinletirirse, tm Ortadouyu demokratikletirmede rol alacak bir demokratik ulus ortaya karacaktr. Kald ki, daha bugnden Amed merkezli Krt demokratik uluslamas yaanmaktadr. Bu nedenle Krt Halk nderi Amed Krt demokratik uluslamasnn merkezidir deerlendirmesini yapmtr. Bugn Amed merkezli Krt demokratik uluslamas dier paralardaki uluslamadan daha kapsaml uluslama dzeyini imdiden yakalamtr. Hatta dier paralardaki demokratik uluslamann gelimesinde nc, rnek ve harekete geirici rol oynamaktadr. Btn paralarda Krt demokratik uluslamasnn yaratlmas, milliyeti-devleti uluslama yaklamn bir kenara iterek, dier uluslarla birlikte yaama gereini pratikletirecektir. Bu konuda oynayaca nc rolle halklarn birbirini boazlamasn deil, birbirini glendirecek zgr birlii bu corafyann temel yaam gerei haline getirecektir. Her parada Krt demokratik uluslamas ran, Trkiye, Irak ve Suriye genel uluslamas nnde engel deildir. Krt, Arap, Trk ve Fars demokratik uluslamalar, bu uluslamalarn kader birlii, ortak duygu ve ortak yaam kurma dorultusundaki bir Trkiyelilik, ranllk, Irakllk ve Suriyelilik bilincine ulamann nnde engel deildir. Aksine zgr birlikle byle bir aidiyet bilinci, zoraki yaratlmak istenenden bin kat daha fazla ortaya karlr. Yeter ki zgn demokratik uluslamalarn rnein her parada Krtlerin- dier lkelerdeki Krdistan paralaryla demokratik konfederal nitelikteki ilikilerine engel olunmasn. Krt demokratik uluslamas hem Trkiye iinde Trkiyelilik aidiyetini ifade eden bir st kimlik iinde yer alr, hem de dier lkelerdeki Krt demokratik uluslamalaryla ekonomik, sosyal ve kltrel iliki iinde olur. Zaten demokratik uluslamalar gelitiinde, bu tr ilikileri engellemek bir yana, gelitirilmesi tevik edilecektir. nk bu tr ilikiler dier demokratik uluslar zayflatan deil, glendiren etken olacaktr. Trkiyede Trk demokratik uluslamas ile Krt demokratik uluslamas Trkiyelilik kimliiyle birlikte Trkiyeyi, Krdistan gereini reddetmeden, ortak vatan yapabilirler. Demokratik Krt ulusunda byle bir irade vardr. Bu iradenin tamamlanp pratiklemesi iin demokratik Trk uluslamas da benzer bir
243

Radikal Demokrasi

irade gsterebilmelidir. Krt ve Trk halknn demokrasi ve zgrlk mcadelesiyle byle bir iradenin ortaya kacana inanyoruz. Doru yol da budur. Bunun dnda baka bir yol aramann ne Trk halkna ne de Krt halkna bir yarar olur. Krdistan'n dier paralar iin de benzer bir yaklam geerlidir. Krt halk milliyeti-devleti uluslama yerine demokratik uluslamay tercih etmitir. Bu tercih dier uluslar tarafndan da tercih edilirse, Ortadou halklarnn kaderi deiecektir. Krt Halk nderi, ezilen ulusal topluluklar ve farkl kimliklerle ilgili yapt deerlendirmede bugnk durumu ve kendi yaklamn Etnisite ve Demokratik-Ulus Hareketleri bal altnda yle ortaya koymaktadr: Ulus-devletin bastrp tam eritemedii kltrel hareketlerin banda etnik olgularn mikro milliyetilii gelmektedir. Ulusdevlet milliyetiliinden farkldr. Demokratik muhtevas ar basmaktadr. Yeni bir devlet arayndan ziyade, kendi kltrleri etrafnda demokratik bir siyasi oluum haline gelebilmek en nemli amalardr. Blgesel veya yerel zerklikten farkldr. Mekn snrlarna bal olmayan, ayn kltrel varl paylaanlarn snr tesinde de olsa birlik ve dayanmalarn ifade eder. Hkim etnisiteye kar varolularn korumak da nemli amalarndandr. Farkl ezilen etnisitelerin, dier deyile bask altndaki halklarn bir adm tesi hareketine Demokratik Ulus Hareketi demek, sosyolojik adan olduka doru ve anlamldr. Tek ezilen etnisite halinde ayakta kalmak, varoluunu srdrmek olduka zordur. Benzer kltrlerin dil ve leheleri, corafi ve siyasi snr paylaanlarn hareketi birka nedenden tr Demokratik Ulus Hareketi olarak nitelendirilmek durumundadr. Birincisi, ayr bir devlet hedefinden ziyade, demokratik bir siyasi oluum ve ynetim arayndadrlar. Ayn devletin ats altnda demokratik bir siyasi oluum tarihin de en ok tand siyasi varlk biimidir. Tarih neredeyse ezici olarak farkl kltrel varlklarn siyasal oluumlaryla doludur. Her devlet veya imparatorluun snrlarnda istenildii kadar siyasi oluum halinde yaamak normal ynetim biimidir. Anormal olan, bu siyasi oluumlar yok saymak veya bastrmaktr. Asimilasyon ise, pek bavurulan bir yntem deildi. Roma, Bizans, Osmanl, Pers-Sasani, ArapAbbasi mparatorluklar yzlerce farkl siyasi idari birimleri
244

Mustafa Karasu

varlk gerekesi saymlard. Yeter ki imparator veya sultann meruiyetini tansnlar. Dil, din, folklor ve z ynetimlerini koruyarak yaamak asld. Ulus-devlet canavar (Leviathan) bu dzeni yok etti. Faizme de bu temelde gidildi. Sonu birok kltrel ve fiziksel soykrm oldu. Ezilen etnisite veya halklarn ulus olma haklarn sadece ulus-devlet olarak yorumlamak hem liberalizmin, hem reel sosyalizmin byk arptmas ve faciasyd. Faist milliyetilikle totalitaryanizmin sonucuydu. Normal uluslamay snrlara mahkm etmeden, kltrel temelli ve demokratik ynetim esaslar zerinde ina etmek en doru, insani ve toplumsal doaya uygun olan yoldu. Tarihin gerekleri de daha ok bu yolu aklyordu. Azami kr peindeki tekelci sermayenin hzl sermaye biriktirme hrs bu yolun kapatlmasnda en nemli etken oldu. Normal olmayan yol olan ulus-devlet, uluslamann normal yolu haline gelirken, normal olan demokratik uluslama yolu ise normal olmayan, hatta yok saylan yol halinde algland. Byk arptma buydu. Ulus-devletin ok ynl zmszl ortaya knca (dnya ve blge savalar, ulusal boazlama, sermayenin ulusal duvarlara arpmas), normal yol olan demokratik uluslamalar younca yaanmaya balad. Tm Avrupann kinci Dnya Sava sonrasnda yaad, aslnda ulus-devletilikten demokratik-ulusulua dnmdr. ABD zaten her zaman demokratik uluslarn ulusu olarak kalmay baard. Tekelciliin birok ulus-devleti arptmasna ramen, SSCBde ulusdevletilik ve demokratik ulusuluk i ie yaand. Hindistanda da demokratik ulusal eilimler gldr. Afrika ve Latin Amerikada demokratik ulusal eilimler her zaman ar basmtr. Kat ulus-devletilik ok az sayda, Ortadou bata olmak zere baz meknlarla snrl kald. Bunlar da hzla zl srecindedir. kincisi, iktidarc ve devleti uluslama esas alnmaynca, geriye ya ortaadan kalma baz kurumlarla (aalk, eyhlik, tarikat, airet reislii) ounlukla aile menfaatlerine dayal ibirliki taeron ynetimler esas alnp modernletirilerek devam edecek, ya da demokratik ynetimler gelitirilecekti. Birinci yol, tarihin de ok tand klasik ibirlikiliin modernlemi haliydi. kinci yol ise, demokratik modernitenin esas hedefi olan yoldu.
245

Radikal Demokrasi

Ulus-devlet ve ibirlikilerine kar direniin ynetimi ancak demokratik olabilir. Bu da demokratik uluslamaya gtren en salkl zgrlk ve eiti yoldu. ncs, kltrlerin, dil ve lehelerin oul karakteri de demokratik uluslamaya zorluyordu. Ulus-devlet gibi hkim etnisitenin dil, lehe ve kltrel tahakkmn esas almas zne aykryd. Tek seenek ok dilli-kltrl-siyasi oluumlu ulus olabilmekti. Bunun da demokratik-ulus anlamna geldii akt. Hatta birka demokratik-ulustan tek bir demokratik ulus haline gelebilmenin yolu da akt. spanyada, Hindistanda, beenmediimiz Gney Afrika Cumhuriyetinde, hatta Endonezya ve birok Afrika lkesinde yaanan buna benzer gelimelerdir. ABD ve AB bile bir nevi demokratik uluslarn ulusu olarak tanmlanabilir. Rusya Federasyonu benzer dier nemli bir rnektir. Drdncs, ekonomik, sosyal, siyasal, zihinsel, dil, din ve kltrel farkllklar daha ok korunmak istendiklerinden, bunun yolunun demokratik ulustan getii hemen anlalr. Her farkllk ayrla dntrlrse, bu hepsinin kayb olur. Hlbuki hepsi iin ideal olan farkllk iinde birlik halinin en uygun biimi demokratik-ulus olabilmedir. Yalnz bana bu zm potansiyeli bile demokratik-ulus hareketinin muazzam zm gcn ve ulus-devlete alternatif yapsalln aklamaya yeter. Ulus-devlet zmszlnn bir yandan kresel sermaye hareketleri tarafndan stten, dier yandan kentsel, yerel ve blgesel zerklik hareketleriyle demokratik ulus ve dinsel hareketler tarafndan alttan sktrlmasyla yaanan kaos, yeni sistemler dourmaya adaydr. Bunun birok iaret ve kantlar ortaya km bulunmaktadr. Liberalizm bir yandan klasik ulus-devletilii ap yeniden ina etmeye alrken, te yandan bu eylemini demokrasinin gelitirilmesi maskesi altnda yrtmeye nem ve zen gstermektedir. Kat ulus-devletiler ise, eskinin muhafazakrlarn aratmayan bir tutuculuk ve gericilik iinde debelenip durmaktadrlar. Bir nevi gnmzn gerek muhafazakrlar pozisyonunu taknm durumdadrlar. Dinciler ise, geleneksel mmet aray iindedir. Modernizmi din kisvesi altnda yaamsallatrmalar ve din temelli bir ulus-devletilii
246

Mustafa Karasu

ina etmeleri gl olaslktr. ran bu konuda retici bir rnektir. Demokratik uluslama seenei gnmzn ok karmak ideolojik ve yapsal sorunlar konusunda sunduu yksek zm potansiyeliyle gelecek vaat etmektedir. zellikle ABnin ald yol etkileyicidir. Demokratik modernitenin hem ideolojik hem de yapsallk bakmndan demokratik ulus seeneini temel boyutlarndan biri olarak ele almas ok nemlidir. Uygarla hem katk hem kurtulu ans tanmaktadr. Demokratik modernitenin demokratik ulus zerinden salayaca yeniden ina almalar, toplumsal ve evresel temel sorunlarn zm konusunda en umutlu projeler durumundadr.

247

Radikal Demokrasi

DEMOKRATK ZERKLK nder APO sk sk Trkiyede Krt sorununun demokratik zerklik erevesinde zleceini sylemekte, bunun Trkiye koullarnda en uygun zm olduunu vurgulamaktadr. Demokratik cumhuriyet iinde Krt sorununun zmnden sz ederken kastettii, cumhuriyetin demokratiklemesi temelinde gerekleecek bir demokratik zerkliktir. Ulusal sorunlarn zm eskiden daha ok bamsz devlet ya da federasyon olarak anlald iin, demokratik cumhuriyet ya da demokratik zerklik anlamazlktan gelindi. Bu yazmzda demokratik zerkliin ne anlama geldiini izah etmeye alacaz. Ulus-devlet kavram esas olarak da kapitalizm ann balamasyla birlikte burjuvazinin savunduu bir devlet biimi oldu. Ayn etnik topluluun ya da uluslama srecine giren halklarn yaad lke snrlarnn ulus-devlet izgileriyle kuatlarak smrme tekelini ele geirme burjuvalarn temel amac olmutur. Kapitalizmin gelimesi iin elverili bir ereve olarak grlen ulus-devletler, arlkl olarak tek bir ulusu esas alarak kurulmutur. Bu devletlerin snrlar iinde arlkl bir ulus var olsa da, birounda farkl halklar da yaadndan, zaman iinde bu halklarla sz konusu devletler arasnda sorunlar yaanmaya balamtr. Devlet iinde arl bulunan ulusun ayrcalkl olmas ya da kendilerini bask altnda grmeleri bu uluslar, halklar ve etnik topluluklar hkim ulus adna hareket ettiini syleyen ulus-devletlere kar bir mcadele iine girmelerini beraberinde getirmitir. 20. yzyln bir ynnn de ezilen uluslarn ulusal devletlere kar mcadele yzyl olmas gerei byle ortaya kmtr. Ulus-devlet zihniyeti her ulusa bir devlet yaklamnn rn olduundan, ezilen uluslar da benzer bir zihniyetle ulus-devlet olmak istemilerdir. yle ki, bu zihniyet Birlemi Milletler tarafndan da benimsenmitir. Sosyalistler de esasnda burjuva yaklam olan bu dnce ve pratiklerden etkilenerek, uluslarn kendi kaderlerini ele almalarn arlkl olarak bir devlet olma biiminde yorumlayp burjuva ulus-devlet anlayna meruiyet kazandrmlardr. Ezilen uluslarn 20. yzylda devlet amal mcadele etmelerinde bu sol dncenin arlkl etkisi vardr.
248

Mustafa Karasu

Devlet dnda dier bir zm biimi olarak da federasyon gndeme getirilmitir. Federasyonlar sz konusu ulus-devletin anayasas erevesinde ulus-devlet snrlar iindeki bir halka ya da ulusa verilen zerklik biimlerinden biridir. Federasyon kimi lkelerde daha geni, kimi lkelerde daha dar bir zerklie sahiptir. Genel olarak federe devlet denen nitelerin anayasada belirlenmi erevede federal devlet denilen merkez niteye bal olmasn ifade eder. Federe birimin ayr meclisi, hkmeti ve kurumlar bulunur. Ancak bu meclis ve hkmetlerin hangi konular ele alaca veya alamayaca anayasada belirtilmitir. Bu anayasann demokratik olup olmamas art deildir. Federasyon yalnz demokrasiye duyarl devletlerde deil, demokratik olmayan lkelerde de uygulanabilir. Federasyonlara yakn bir sistem de eyalet sistemidir. Eyalet sistemi olan lkeler federal devletlere yakn zelliklere sahiptir. Zaten birok federal devletin yerel birimleri veya niteleri eyalet olarak tanmlanmaktadr. Almanya federal bir devlettir, ama alt birimleri eyalet olarak anlmaktadr. ABD Birleik Devletler olarak ifade edilir, hkmetine de Federal Hkmet denir. Alt birimleri ise eyalet olarak adlandrlr. Bu sistemlerde eyaletlerin grev ve sorumluluk alanlar da anayasalarla belirlenmitir. Bu eyalet sistemlerinin anayasada belirlenmi yetki ve grev snrlar da ayn deildir. Eyalet sisteminin uygulanmas sz konusu lkenin demokratik olup olmamasyla ilgili bir konu deildir. rnein Pakistan ve randa da eyalet sistemi vardr. Ancak demokrasiye duyarl olan devletlerde eyaletlerin daha fazla sz ve karar sahibi olmas demokratiklemenin doas gereidir. Federasyon ve eyalet sistemleri dnda blgesel zerklik denen statler vardr. Bunlarn da snrlar merkezi devlet anayasas tarafndan izilmitir. Bu yerel birimlerin kulland yetkiler, federe devletlerin kullandklarna gre daha azdr. Bu nedenle federal devletlerdeki yerel nitelere devletik adlandrmas da yaplmaktadr. Ulus-devletler iinde corafi snrlar belirlenmi blgesel zerklik veya yerel otonomi gibi uygulamalar da sz konusudur. Federasyon, eyalet ya da blgesel zerklik bu devletlerin demokrasiye duyarl olduklar anlamna gelmez. Bu devletlerde de yerel birim u yetkileri kullanr, u ileri yapar denilerek sorumluluk ereveleri izilir. Bu sorumluluklar demokratik kurallar iinde yapmas gibi bir koul
249

Radikal Demokrasi

aranmaz. Sz konusu ulus-devlet demokrasiye duyarl ise, blgesel birimlerde de demokratikleme geliir. te yandan blgesel zerklii oluturan niteler eer mcadele verirlerse, merkezi devletin yetkilerini daha fazla snrlayabilirler. Bu tr mcadele ve snrlamalar, federal devletler iin de sz konusu olabilir. Bu tr mcadeleler sadece yerel birimlerin yetkilerini arttrma hedefine ynelmi olaca gibi, demokrasi asndan gelime ortaya karan nitelikte de olabilir. Yerellerin yetki ve inisiyatif alannn var olmasnn demokrasinin varl anlamna gelmediine en iyi rnek, feodal devletlerdeki yerel otonomilerdir. Zaman zaman feodal beylikler merkezi feodal devletin yetkilerini snrlarlard. Bunun demokratik bir gelime olmad aktr. Bu daha ok yerel iktidarlarn merkezi iktidar snrlamas olarak grlmelidir. Doudaki merkezi feodal devletlerden farkl olarak, Avrupa'da yerel prensler merkezi ynetimden zerk bir yaam stats edinmilerdir. Ancak Avrupa'da demokrasinin gelimesinde belirleyici etkenlerden birisi olmasa da, merkezi feodal krallklarn bu beylikler zerindeki otoritesinin belirlenmi snrlarnn olmas nedeniyle, bu yerel otoritelerin demokrasinin gelimesinde snrl dzeyde etkilerinin olduu da sylenebilir. Ulusal sorunlarn zm 20. yzylda esas olarak bamsz devlet, federasyon veya blgesel zerklik biimleri temelinde gereklemitir. Siyasal literatrde kullanlan konfederasyon biimindeki devlet birlikleri bamsz kabul edilen devletlerin szleme ile bir araya gelmesini ifade ettiinden, ayrca deerlendirmeye gerek yoktur. ki ya da (daha fazla da olabilir) bamsz devlet baz konularda glerini biletirmek ya da baz ileri birlikte yapmak iin bir szlemeyle bir konfederasyon devlet birlii kurabilirler. Eer ulusal sorunlarda byle konfederasyon tanml zmler gndeme gelmise, bunu devlet olma kategorisi iinde deerlendirmek gerekir. Ulusal sorunlarn zmnde tartlan ve baz lkelerde uygulanan bir model de kltrel zerkliktir. 19. ve 20. yzylda bu tr zm modelleri grld gibi, bugn de kltrel zerklik bir model olarak birok yerde uygulanmaktadr. Kimi ulusal topluluklar iin kltrel zerklik bir zm biimi olarak gndeme gelmitir. Bu zerklik biiminde esas alnan, sz konusu
250

Mustafa Karasu

ulus veya topluluun kltrel haklarn kullanmasdr. Bu nedenle corafi tanm ifade eden federe, eyalet veya blgesel kavramlar kullanlmaz. Baz yerlerde blgesel kltrel zerklik tanm yaplsa da, burada arlkl olarak ne kan yine de kltrel zerklik yandr. Kltrel zerklikte de esas olan, federe ya da blgesel zerklikte olduu gibi bir toplumun devletle ilikilenme dzeyinin tanmlanmasdr. Kltrel zerklik bir toplumun kimlik, dil ve kltrnn tannmasn ve bu haklarn sz konusu toplum tarafndan kullanmasn ifade eder. Bu zerklik biiminde sz konusu toplumun veya ulusun okullar ve kltr kurumlar olur. Bunlarn ynetimi ve altrmas merkezi devletin yasalarna uyulmak kouluyla bu topluma verilir. Bu zerklikte herhangi bir siyasi yetki dzeyi yoktur. Kltrel zerklik dnda bu topluma devletle ilikilerini dzenleyen farkl inisiyatif, zerklik alanlar tannmamtr. Eer sz konusu topluluk bir corafya zerinde homojen bir biimde yayorsa, bunun iin blgesel kltrel zerklik tanmnn yapld da olmutur. Ancak blgesel kavramnn kullanlmas sz konusu topluma kltrel haklar dnda bir sorumluluk alan vermemi, kltrel alan dndaki tm yetki sz konusu merkezi hkmete ait olmutur. Bugn Bulgaristanda yaayan Trkler kltrel zerklie sahiptirler. Bulgaristanda demokratikleme gelitike, bu zerliin alan da genilemektedir. Kltrel zerklik tartmalarnn en fazla bilineni Rusyada Yahudiler iin nerilendir. Yahudiler tm Rusyaya dalm olduundan, bulunduklar her yerde kendi kltrlerini gelitirmelerine imkn tannmasna ve byle bir statye kavumalarna kltrel zerklik denilmitir. Bu dnceye taraf olanlar da, milliyeti bir eilimi tadklar iddiasyla kar buna kanlar da olmutur. Dier zm biimlerinde olduu gibi, kltrel zerklik iin de sz konusu devletlerin demokrasiye duyarl olup olmamas koul deildir. Ancak ulus-devlet gereinin dier uluslar ve kltrleri eritme eilimi dikkate alndnda, farkl toplumlarn kimliinin tannarak dil ve kltrnn geliimine imkn verilmesi, sz konusu lke demokratik olmasa da, demokrasinin geliimi asndan bir engelin ortadan kalkmas olarak grlebilir.
251

Radikal Demokrasi

Bugn kltrel zerklik yaygn bir uygulama alanna kavumutur. Birok devlet iinde aznlk diye tanmlanan halk gruplar ve topluluklar bulunmaktadr. Bu devletlerde demokratikleme gelitike, bu topluluklarn kimlik, dil ve kltr sorunlarnn demokrasi iinde zme kavuturulmas, hatta kltrlerinin canlanmas iin bu topluluklarn birok bakmdan desteklenip dil, kltr ve kimliklerini gelitirmelerinin tevik edilmesi gerekli grlmektedir. Demokratik her gelime, gemite inkr edilen ve bastrlan farkl kimliklerin kendisine gelmesi, kltrel olarak alp serpilerek insanlk asndan birer zenginlik halini almas sreci olarak grlmelidir. Demokratik geliim en fazla da ezilen uluslar, halklar, topluluklar ve kltrler asndan zgr yaamn nnn almas ve zgrlk anlamna gelmektedir. nderliimizin ifade ettii demokratik zerklik ise, belirttiimiz tm biimlerden ayr bir zm yaklamn ifade etmektedir. Szn ettiimiz modellerin her birinden biimsel olarak baz benzer yanlarn alnm olduu dnlse de, demokratik zerklik tm bu modellerden farkl bir zm yoludur. Kltrel zerklii artran baz yanlar grlse de, ondan da farkldr. Demokratik zerklik demokrasinin varln nkoul olarak kabul eden bir zerklik biimidir. nderliimiz Trkiyede Krt sorunu demokratik zerklikte zlr derken demokratik konfederalizmden vazgemi deildir. Demokratik zerklikle demokratik konfederalizm birbirlerinin alternatifi deildir. Demokratik zerklik sz konusu devletle ilikiyi ve hukuku tanmlarken, demokratik komnalizm devlet d toplumun demokratik rgtlenme ve yaam biimini tanmlamaktadr. Bu nedenle demokratik zerklik ve demokratik komnalizm farkl kategorilerin tanm olmaktadr. Yani ikisi de elma cinsinden deildir. Elmalarla armutlar kartrmama deyii bylesi farkl kategoriler iin kullanlmtr. Ancak demokratik zerklik demokratik konfederalizmin rgtlendirilmesinin nndeki engelleri kaldrma anlamna gelirken, demokratik konfederalizm rgtlenmesi de demokratik zerklie gl zemin yaratan ve gereklemesi mcadelesine g veren bir demokratik kurumlama olarak grlmelidir. Demokratik konfederalizmdeki duru ya da halkn demokratik kurumlamas ve yaam biimi tm devletler iinde
252

Mustafa Karasu

gerekletirilebilecek bir olgudur. Demokratik konfederalizm ya da demokratik komnalizmde devlet ve devleti sisteme genel bir kar duru gsterilmektedir ya da kendini devlet dnda tanmlama ve ifade etme vardr. Dolaysyla demokratik konfederalizm ya da demokratik komnalizm devletle iliki hukukunu ifade etmemektedir. Federasyon, blgesel zerklik, kltrel zerklik ya da demokratik zerklik ise, bir toplumun ya da bir halkn sz konusu devletle kurduu ilikiyi tanmlar. Demokratik komnalizm ise devletle bir iliki tanm deildir. Sadece devlet demokrasiye duyarl olarak kendisine tahamml ettii ve kendisini tand mddete, o da sz konusu devleti, devlet + demokratik konfederalizm ilikisi iinde tanr. Demokratik konfederalizm tamamen halkn demokratik kurumlama modelidir. Bir federasyonun byle bir zorunluluu yoktur. Federasyon iin nemli olan ey, devletten kopard zerkliktir. Byle bir hukuka kavutuktan sonra kendisi de ou zaman sz konusu devletin yereldeki izdm olur. nder Apo, Gney Krdistanda byk olaslkla l federasyon zm olacak dedi. Mevcut durumda zaten yasal ve fiili olarak l federasyona dayal bir federalizm gerei orta kmtr. Byle olmas bizim Gney Krdistan ve Irakn dier alanlar iin demokratik konfederalizm almas yapmamz ortadan kaldrmaz. ster Krt devletilii olsun ister baka devlet olsun, bizim Krdistan halkn demokratik komnalizm dorultusunda rgtlle kavuturmamz demokratik zgrlk izgimizin gereidir. Dolaysyla bir Krdistan Federasyonu, burada kurulacak Krdistan Konfederalizminin alternatifi deildir ya da onun yerine gemez. Federasyon Irak devleti ile olan ilikiyi tanmlarken, demokratik konfederalizm ise Krt halknn zgrlkleri ve adaleti en fazla gelitirecei demokratik kurumlamasn ifade etmektedir. Federasyon aslnda bir proto-devlettir. Bu nedenle demokratik zgrlk demokratik konfederalizm karsndaki konumu bir devlet konumudur. Bu ynyle bakldnda, demokratik konfederalizm -devletin yerine geme anlamnda deil- devlete alternatif olduu gibi, federasyona da alternatiftir. Yani federasyonda olduu gibi bir devletle ilikilenme biimi deil, onun dnda kendini rgtleme ve devletin alann daraltma modelidir. Bu nedenle Krt zgrlk Hareketi Gney
253

Radikal Demokrasi

Krdistanda demokratik komnalizmi kurumlatrma mcadelesini her koulda srdrmeye devam edecektir. Trkiye Devleti karsnda Kuzey Krdistan halknn konumunu ifade eden demokratik zerklik birok ynyle irdelenebilir. Byle bir statnn ya da konumun ortaya kmas iin Trkiyenin demokratiklemesi gerekir. nk Trkiyede demokratikleme gelimeden demokratik zerklik zm ortaya kmaz. Demokratik zerkliin dier temel bir zellii, Trk Devletinin Krt halknn ulusal kimliini tandn anayasa erevesinde kabul etmesidir. Ulusal kimliin kabul edilmesiyle birlikte Krtenin eitim dili haline gelmesi ve kltrel geliimi iin tm engellerin kaldrlmas gerekmektedir. Dier diller ve kltrler hangi olanaktan yararlanyorlarsa, Krt dili ve kltrnn de ayn olanaklardan yararlanmas Krt kimliini tanm olmann ve demokrasinin gereidir. Buraya kadar tannanlarn bir ksm kltrel zerklie denk dmektedir. Aslnda bu bir halkn olmazsa olmaz haklarn kullanmasdr. Bunlar bireyin yaam haklarn tanma gibi bir halkn, bir ulusun, bir kltrn yaam hakknn tannmas olmaktadr. Gnmzde bir insann yaam hakkn tanmak yetmez. Onun dnce ve rgtlenme zgrln tanmak da demokrasinin olmazsa olmaz kouludur. Dolaysyla Krt halk kendi kimliiyle zgrce siyaset yapma hakkna kavumaldr. Krtlerin bu erevede kendi meclislerini kurmas ve bir ynetim ortaya kararak devleti dorudan ilgilendirmeyen halk sorunlarn zme imknna kavumas ya da meclislerin bu ynl almasna engel olunmamas da bu zerkliin dier bir boyutudur. Yerel ynetimlerin glendirilmesi gnmzde genel bir demokratik eilim olduu gibi, farkl kimliklerden halklar ve topluluklarn kendi meclislerini oluturmas ve halkn ilerinin bir ynetim tarafndan yrtlmesi de var olan bir ulusal sorunun zlmesi asndan ok nemlidir. Devletlerin giderek kld ve birok yetkinin yereller ve demokratik kurumlara brakld bir ada halklarn byle bir meclise ihtiyac olduu gibi, yerel sorunlar nedeniyle devletle atmal biimde kar karya gelmemesi asndan da bu meclisler gereklidir. Demokratik zerklik ierik olarak bunlar tamaktadr. Bu zm modeli snrlar belli ve kendini devletin yerine geiren ya
254

Mustafa Karasu

da proto-devlet olan federasyon deildir. Demokratik zerklik, z itibariyle demokrasi koullarnda bir halkn temel demokratik haklarnn yaam bulmasn ve kendi iradesini bir meclisle ifadelendirmesini tanmlamaktadr. Gnmzde halklar ve tm toplumlar iradelerini meclisleriyle ifade ediyorlar. Bir yerel meclisin varl devletle atmay deil, gerilimi azaltan ya da elikilere dayanan gerilimin demokratik mcadele kurallar ierisinde kalmasn salayacak bir faktr olarak ilev grr. Kald ki, yerel ynetimlerin glendirilmesi ve yerel meclislerin oluumu artk demokrasinin geliimine tekabl eden kurumlar olarak grlmelidir. Demokratik zerklik, Trk Devletinin Krtlerin tmyle (siyasi gr ve sosyal stats ne olursa olsun) yeni bir birlik szlemesi yapmasdr. Zora ve asimilasyona dayanan birlik yerine, demokratik bir siyasi birliin kurulmasdr. Bu bir ynyle yalnz PKK ya da Koma Komaln Kurdistan sistemiyle deil, tm Krtlerle yaplan bir anayasal szleme olmaktadr. Tabii bu zm nerisi PKK ve Koma Komaln Kurdistann siyasi projesinin kabuldr. Esas olarak PKKnin balatt ve otuz be yl kesintisiz yrtt mcadelenin sonucu olmaktadr. Demokratik zerklik bir genel meclisi ve Trkiye Cumhuriyeti hkmetini yok saymamaktadr. Ancak inkrclktan vazgeildii iin, bu meclis ve hkmet Krtlerin Krdistan'da demokratik rgtlenmesini ve kurumlarn kabul eder hale gelmitir. Krtlerin temel demokratik haklarnn kabul ve yerelde baz ileri zerine almas, genel meclisi ve hkmeti zorlayan deil, aksine onu tamamlayan ve Krt halkyla yaknlamasn salayan bir rol oynayacaktr. Byle bir Trkiye, Krtlerin kendi kimlikleriyle parti kurma dahil, her trl demokratik rgtlenmesini demokrasinin gerei olarak kabul eden bir demokratik duyarlla kavumu ve birok konuda reforma uram bir devlet haline gelmitir. Demokratik zerklik yalnz Krt halknn demokratik haklarn kabul etmeyip, ayn zamanda kendini de demokratik reforma uratan bir devlet gerekliinde pratikleen bir zm modelidir. Demokratik zerkliin u kyden, u kasabadan geen bir snr yoktur. Ancak Krt halknn kimliini, temel demokratik haklarn ve -meclis oluturma dahil- demokratik kurumlamasn kabul ettiinden, doal olarak zerk Demokratik Krdistan
255

Radikal Demokrasi

gereklii ortaya km olacaktr. Bu zerklik devlet yetkilerini paylamay deil, farkl bir ulusun kendi zgnln her alanda ifade etmesini iermektedir. Demokratik haklarn ve zgrlklerini demokrasi iinde yaayacandan, bu demokratik zerklik ayn zamanda zgr Krdistan gerei olmaktadr. Demokrasi zgrlklerin en fazla yaanaca vahaysa, Krdistann demokratik zerklii de zgr Krdistan gereklii olarak anlalmaldr. Dikkat edilirse, demokratik zerklikte vurgu Krdistann ve Trkiye'nin demokratiklemelerine yaplmaktadr. yle federasyon olsun, yle otonomi olsun demekten ok, yle bir demokrasi olsun konusu demokratik zerklik zmnn esasdr. Demokrasi halkn kendini ynetmesi olarak tannr. Hala tamamen byle bir karaktere sahip demokratik bir lke gerei yoktur. Bu adan ele alndnda, Avrupada sve, Norve, Finlandiya ve svire rnekleri bile kusurlu demokrasilerdir. Arlkl olarak egemen snflarn hkimiyeti olduu iin, ne kadar demokratik olduklar bile tartlrdr. Ancak ekonomik, siyasal ve kltrel alanda halka nefes aldrma ve devletin merkezi gcn snrlandrma anlamnda nispi bir demokratiklemeden sz edilebilir. Trkiyenin ok kat bir merkezi devlet ve kat bir Krt inkrcs olduu dikkatte alnrsa, Krt kimliini kabul eden, anadilde eitimi pratikletiren, Krt kltrnn geliimi nndeki engelleri kaldran ve Krt halknn kendi kimliiyle parti kurmas dahil rgtlenme zgrln kabul eden bir Trkiye, nemli bir demokratikleme hamlesi yapm olacaktr. Trkiye'nin demokratiklemesi temelinde gerekleecek demokratik zerkliin Krt halk asndan bir zgrlk hamlesi olduu aktr. Demokratik bir ortam elde edildii taktirde, Krt halknn bir federasyon ve devlet koullarndan ok daha fazla demokratik ve zgr yaama kavuaca aktr. Demokratikleen bir Trkiye ve Krdistan koullarnda, devlet kendisine ister niter desin ister demesin, merkezi devletin yetkilerinin snrlanaca, yalnz Krt halknn deil, Trkiye halknn da devletin o gne kadar elinde tuttuu birok yetkiyi demokratik bir irade olarak devralaca aktr. Ekonomik, sosyal ve kltrel alanda demokratik rgtlenmeler nemli roller stlenecektir. Zaten bunlar demokratiklemenin dorudan
256

Mustafa Karasu

sonulardr. Demokratikleen Trkiyede Krt halknn demokratik zerklii niter devletin nemli oranda almas anlamna gelmektedir. Kendini niter gren herhangi bir devlet de demokratikletiinde, eski niter karakterinde nemli anmalar ortaya kar. Bir daha vurgulamalyz: Demokratik zerklikle demokratik konfederalizm birbirinin alternatifi deildir. Demokratik zerklik Krt sorununun Trkiye snrlar iinde demokratik siyasi zm seeneidir. Kuzey Krdistan iin uygulanabilir, gereki ve Krt halknn demokrasi ve zgrlk ihtiyacna cevap verecek niteliktedir. Demokratik zerklik Trkiyenin dier alanlarna dalm Krtler asndan da dil ve kltr zgrlnn gereklemesinin ve asimilasyonun durdurularak ulusal kimliin demokratik koullarda ifade edilmesinin en iyi yoludur. Demokratik zerkliin demokratik uluslama gereinin en iyi ve en derin biimde gerekleecei siyasal bir zemin ortaya karaca da dier bir gerekliktir. Demokratik konfederalizm ise Krdistan halknn kapsaml demokratik kurumlamas temelinde siyasal, sosyal, kltrel ve ekonomik alanda kapsaml bir demokratik ve zgr geliimi yaamasdr. Demokratik zerklik demokratik komnalizmin de en iyi kurumlatrlabilecei bir zemindir. Bu zemin iyi deerlendirildiinde, Krtler sz konusu devlet snrlar iinde devlet +demokrasi formlnn Krdistanda pratiklemesiyle devlet d zgr yaam istedii gibi kurumlatrp yaayacaktr. svirenin kantonlar demokratik zerkliin blgesel uygulandr. ngilterede skoya ve Galler, spanyada Bask ve Katalan zerk blgeleri de demokratik zerkliin farkl bir biimi olarak grlebilir. Ancak tek farklar, oralardaki zerk ynetimlerde iktidar paylama eiliminin varldr. Krdistan'da ngrdmz demokratik zerklik ise, iktidar alma ve iktidar paylamadan te, halkn demokratik iradesinin ve temel haklarnn tannd bir siyasal iliki biimini ifade etmektedir. Fransada Korsika adasnn da benzer bir demokratik zerklie doru ilerlemi olduu sylenebilir. Ulusal sorunun zmnn devlet ya da federasyon olarak alglanmasnn, tarih sahnesine yeni kp gelime eilimi gsteren burjuvazinin smr tekelini o gnk koullarda en iyi gerekletirebilecei ereve olan ulusal devlet anlaynn trevi
257

Radikal Demokrasi

olduu aktr. te yandan demokrasinin olmad ya da ulusal devletlerde hkim ulus adna hareket ettiini syleyen kesimlerin ovenist ve baskc olmalar da uluslar bu tr eilimler iine girmeye zorlamtr. Demokratikleme eiliminin artt ve ulusal sorunlarn demokratikleme temelinde zme kavuturulmasnn imkn dahiline girdii gnmzde, eer devlet ve iktidar olmak amal savalarla zm aranmayacaksa, demokratik zerklik de nemli bir zm alternatifidir. Byle bir imkna kavuulduunda, burjuvalar gibi ulus stnde smrc bir iktidar ve devlet olma arzusu bulunmuyorsa, uluslar demokratik kurumlamalarn salayarak her trl zgrln demokratik halk gcyle yaayabilirler. zellikle nderliimizin belirttii gibi serkeftin halk haline gelen Krtler, demokratik zerklik koullarnda demokratik komnalizmi kurumlatrp hasret kaldklar zgrlkleri en iyi biimde yaayabilirler. Devlet ve federasyondan baka ulusal sorunlar zlmez demek, ulus-devleti smrc burjuva anlayn davurumudur. Demokratik zerklik bir ulusun dil, kimlik ve rgtlenme zgrlnden vazgemek deil, aksine kimlii, dili ve kltryle demokratik koullarda ekonomik, sosyal ve kltrel gelimeyi en derin ve yksek dzeyde yaamay salayan zgrlk demokratik bir zm modelidir.

258

Mustafa Karasu

DEMOKRATK ZERKLK FARKLILIKLARIN DEMOKRAS NDE ZERKLDR Krt Halk nderi Abdullah calan daha nceleri defalarca Krt sorununun zm iin demokratik zerklik nermitir. Bunu yakn zamanda Demokratik Toplum Partisi kendi programna ald. Demokratik zerklik temelinde Krt sorununun zm iin alacan ilan etti. Bu zm nerisi Trk devlet yetkilileri ve eitli parti szcleri tarafndan arptld ve Trkiye toplumuna ulamamas iin engellendi. Krt Halk nderi Krt sorunu ve PKK ile ilgili tartmalarn younlat dnemde yeniden Krt sorununun zm iin demokratik zerklii nerdi. Demokratik zerklik temelinde Demokratik zerk Krdistann doru ve kalc bir zm yaratacan vurgulad. Demokratik zerklik ve zerk Demokratik Krdistan kavramlarn nasl tanmlyorsunuz? nderliimiz Krt sorununun zm konusunda neriler getirirken, bunu sadece Krt halknn zgrl ve demokrasisi asnda deil, Trkiye halknn da zgrl ve demokrasisi asndan ele almaktadr. Ortadounun temel sorunlarnn en nemlisinin Krt sorunu olduu, Ortadoudaki birok soruna kaynaklk ettii ve bunun sonucunda Ortadoudaki birok yetersizliin ve geriliin yaand, dolaysyla ortaya kmas gereken gelimelerin nnn alnd ok iyi bilinmektedir. Krt sorununun zmszl yalnz Krt halkn deil, Ortadou halklarn da olumsuz etkilemektedir. nderliimiz Ortadouda ulusal sorunlarn bu kadar kmaz haline gelmesinin en temel nedenin Batdan kaynaklanan milliyetilik ve bu temelde oluturulan ulus-devletler olduunu sylemektedir. Ortadouda yaanan Arap-srail sorununun, yine Krtlerle Trkiye, ran, Irak ve Suriye arasnda yaanan atmalarn esas olarak ulus-devlet zihniyetinden kaynaklandn vurgulamaktadr. Eer Araplarda, Yahudilerde, Farslarda, Trklerde ve Krtlerde ulus-devleti anlay olmasayd, zgrlk ve demokrasi araylar ve izlenen politikalar ulus-devleti zihniyetle kirlenmeseydi, bugn Ortadouda sorunlarn zm ok kolaylard. Ortadounun dier
259

Radikal Demokrasi

halklarnn ve Krtlerin konumu bugnk durumda olmazd. Krt Halk nderi hem bu tarihsel gerei grerek, hem de otuz be yldr aralksz srdrd mcadeleden kard tecrbelerden rendikleriyle ulus-devlet anlaynn ve milliyetiliin sorunlara zm olmayacan ok iyi anlam ve bunu tm savunmalar ve deerlendirmelerinde ortaya koymutur. Bunu ideolojik-teorik zmlemeler ve siyasal deerlendirmelerinde kapsaml bir ekilde gstermitir. nderliimiz Krt halkna ve nderlik ettii mcadeleye kar duyduu byk sorumlulukla yaad tecrbeleri iyi zmleyerek, eletiri ve zeletirisini yaparak ve reel sosyalizmin yaad sorunlarla dnyadaki siyasal gelimeleri bir btn olarak deerlendirerek, PKKnin ideolojik ve teorik baknda nemli yeniliklere gitmitir. Bu yeniliin temeline de iktidarc ve devleti zihniyetten kopmay koymutur. nderliimiz sadece Krdistan ve Ortadou asndan deil, tm dnya ve insanlk asndan ktlklerin esas kaynann iktidarc ve devleti zihniyet ve bunun kapitalizmle birlikte ulus-devleti bir nitelik almas olduunu belirtmitir. Bunun sonucunda PKK asndan program deiikliini nermitir. nder Apo ulusdevlet anlayndan vazgeilmesini, her ulusa bir devlet anlaynn doru olmadn, ulusun egemen glerinin iddia ettii gibi ulusal sorunun zmnn sadece ulus-devletle mmkn olaca grnn yanl olduunu, ulusal sorunun ulusdevlet oluturulmadan da zlebileceini sylemektedir. Ulusdevleti zihniyetin sadece ezilen halklar ve uluslara deil, ayn zamanda ulus-devleti zihniyetin hkim olduu lkelere ve halklara da bir yarar getirmedii tarih iinde yaanan trajik savalarla kantlamtr. Bilindii gibi reel sosyalist teoride, zellikle Lenin ve Stalin tarafndan uluslarn kendi kaderini tayin hakknn her ulusa bir devlet olarak ortaya konulmas PKKyi de etkilemiti. Aslnda her ulusa bir devlet tezi sosyalistlerin tezi deildir. Bu daha ok kapitalizmin ortaya kard ulusal burjuvalarn her ulusa bir devlet anlaynn sosyalistler tarafndan da benimsenmesidir. Bilindii gibi 20. yzyln banda Cemiyet-i Akvam tarafndan da benimsenen ABD Bakan Wilsonun 14 noktas vard. Bu 14 nokta iinde uluslarn kendi kaderini tayin hakk da temel bir ilke olarak benimsenmiti. Kapitalistler kendileri asndan bir ulus260

Mustafa Karasu

devlet ngrdkleri ve ulus-devleti anlayla devlet yaratp bu temelde gelime saladklar iin, dier uluslarn da devlet kurabilecei tezini kendi karlar nedeniyle uygun grmlerdir. Uluslarn kendi kaderini tayin ilkesini devlet kurmak olarak yorumlayan zihniyet, egemen snflarn kendi toplumlar zerindeki hkimiyetini ifade eden milliyetiliktir. Ulus-devleti anlay da esas olarak baka uluslar karsnda kendini stn grp gl klmak ister. Nitekim 20. yzyl boydan boya ulusdevleti zihniyetten kaynaklanan kavgalara sahne olmutur. Birinci ve kinci Dnya Sava bunun arpc rneidir. Ulusdevleti oven milliyeti zihniyetten dolay birok halk ve ulus zerinde egemenlik kurulmu, bunun sonucunda ayn zihniyetten beslenen ezilen uluslar ve halklar da kendi ulus-devletlerini kurmak iin emperyalist ve smrgeci glere kar sava iinde olmulardr. Ulusal kurtulu hareketleri olarak deerlendirilen bu savalar ortaya karan esas zihniyet de birok ynyle ulusdevleti zihniyettir. Ulus-devletiliin milliyeti z kleci ve feodal dnemdeki emperyalist ve smrgeci glerden ok farkl olarak halklarn kendine ait birok deerini ezmeyi ve yok etmeyi hedeflediinden, bu durum ister istemez atmalar daha da derinletirmitir. Ulus-devletilik hkim olduu alanda sadece smrmeyi deil, kendi ulusal deerlerini de dayattndan, birok halk asndan ykmlar ortaya karmtr. nderliimiz ideolojik olarak ulus-devlet anlayn reddettii gibi, Krt sorununa ulus-devleti zihniyetle zm aramann Ortadouda atmalar derinletirip ok kanl savalar beraberinde getirecei gereinden hareketle zmn daha da zorlaacan ok iyi grmtr. Bu nedenle sosyalist anlayn da gerei olarak, Krt sorununun halklarn kardelii temelinde ve mevcut devlet snrlar iinde daha kolay zlebileceini vurgulamtr. PKKnin eskiden de halklarn kardelii temelinde mevcut snrlar iinde zm arama gibi bir yaklam vard. Ancak sosyalistlerce uluslarn kendi kaderini tayin hakknn her ulusun bir devlet kurma hakk olarak yorumlanmas, PKKnin halklarn kardelii temelinde mevcut snrlar iinde zm araynda zayflklar ortaya karmtr. Trkiye snrlar iinde zm samimi olarak istese de, ulus-devlet zihniyeti tmden almad iin, daha zmleyici neriler sunmada yetersiz kalnm ya da daha gl aba gsterme yaklam iine
261

Radikal Demokrasi

girilmemitir. Trk Devletinin Krt olgusu ve sorununa kat inkrc yaklam ve tamamen bastrma zihniyetiyle hareket etmesi nedeniyle halklarn kardelii temelinde sorunun demokratik zm konusunda gl bir inisiyatif konulamamtr. Ulus-devleti zihniyetten tmden kurtulmu olunsayd, makul ve kabul edilir zm nerileri ile sorunun zmnde inisiyatif alnabilir, bunu Trkiye toplumuna ve demokratik kamuoyuna kabul ettirerek zm konusunda gl zeminler ortaya karlabilirdi. Bu temelde sorunun zm iin frsatlar yaratlabilirdi. Aslnda birok defa makul ve kabul edilebilir neriler yaplm ve arlarda bulunulmutu. Ama bizim belirttiimiz kendi yetersizliklerimizin yannda, esas olarak da inkrc smrgeci zihniyetin ok kat yaklamas zm konusunda ilerlemeler salanmasn nlemitir. nderliimiz 2000 ylndan sonra ulus-devleti zihniyetten tmden arnm bir yaklamla Krt sorununun zm iin neriler sunmutur. Krt halknn kimliinin kabul, halkmzn demokratik iradesinin tannmas, dil, kimlik ve siyaset zgrl temelinde bu sorunun snrlara dokunmadan zlebileceini defalarca aklamtr. PKK bu konuda devleti bir yaklamdan uzak bir ekilde 7. Kongreden balamak zere defalarca bar ve demokratik zm projeleri sunmutur. Bu demokratik zm projelerinin tm, Trkiye snrlarn deitirmeden, Krt halknn en temel demokratik haklarnn Trkiyenin de demokratikletirilmesi temelinde kabul edilmesini isteyen ieriktedir. Hareketimiz ondan fazla demokratik zm projesi ortaya koymutur. Bunlarn hibirinde federasyon ve devleti artran hibir istek olmad gibi, Trkiye iinde uradan uraya snrlar izilsin, bu haklar u snrlar ierisinde verilsin yaklam da yoktur. Tm bu projelerin esas ve ierii, Krt Halk nderinin 2004ten sonra demokratik zerklik olarak tanmlad zm kapsamaktayd. Bu erevede Krt Halk nderinin ve PKKnin 2000 ylndan sonraki btn zm nerilerinin demokratik zerklik erevesinde sorunun zmn hedefleyen neriler olduu grlebilir. Bu ereveden bakldnda, Krt Halk nderinin nerdii demokratik zerklik nedir sorusuna rahat ve ok basit bir biimde cevap verebiliriz. Demokratik zerklik, Krt halknn temel ulusal demokratik haklarnn Trkiyenin demokratiklemesi
262

Mustafa Karasu

erevesinde gereklemesidir. Daha dorusu, demokratik zerklik gerek anlamda demokratikleen bir lkede herhangi bir farkl ulusal, etnik ve dinsel topluluun haklarn mutlaka elde etmesi olarak tanmlanabilir. Krt sorunu sz konusu olduunda, bu haklar Trkiyenin demokratikletirilmesi erevesinde Krt kimliinin anayasal kabul, anadilde eitim, Krt kltrne zgrlk ve dier kltrlere verilen destein Krt kltrne de verilmesi; dnce, rgtlenme ve serbest siyaset yapma zgrlnn Krt kimlii ile kullanlabilmesi ve bunlara bal olarak Krt halknn yaygn demokratik rgtlenmesiyle kendi iradesini aa karmas temelinde, yerelde kendi sorunlarn tartaca, baz sorunlarn kendisinin zecei ve baz sorunlar konusunda da taleplerini merkezi hkmete iletecei blgesel meclislerin kabul edilmesidir. Demokratik zerklik byle tanmlanabilir. Demokratik zerklik, demokrasi iinde ulusal ve dinsel kimlikler ve farkllklarn zerkliidir; kendi zgnlklerini korumalar ve zgrlklerini elde etmeleridir. Bu zgrlk ve zerklik sadece Krtler asndan gerekli deildir. Bunlar Trkiye sz konusu olduunda, Trkler de dahil, btn etnik ve dinsel topluluklarn demokrasi iinde kullanmas gereken haklardr. Demokrasinin olmazsa olmaz biimde topluluklara ve bireylere tandklar haklarn kullanlmasdr. Demokratik zerklikte uradan uraya snr geer diye bir belirleme yoktur ya da demokratik zerklik zm byle bir maddeyi ve hedefi iermez. Demokratik zerklik Trkiyenin mevcut il sistemi iinde de olabilir, eyalet sistemi iinde de olabilir, daha farkl blgesel bir sistem iinde de olabilir. Dolaysyla demokratik zerkliin olabilmesi iin il, eyalet, blge veya federasyon yaplanmas ya da bu ynl idari ynetimlerin varl veya yokluu bir koul deildir. Bunlar herhangi bir lkede mevcut siyasi sistemin benimsedii idari yaplar olabilir. Demokratik zerklik ise, idari yaplar ne olursa olsun, farkl etnik topluluklarn demokratikleme iinde kimliklerinin tannmas ve bu temelde anadilde eitim, kltrel zgrlk, dnce ve rgtlenme zgrl temelinde kendi kimliiyle siyaset yapma ortamnn olutuu bir hukuki ve siyasal iliki olarak tanmlanabilir. Yerel meclisler ise, artk gnmzde demokrasilerin gereidir. Eer sorun demokratik temelde zme
263

Radikal Demokrasi

kavuuyor ve bu haklar tannyorsa, o zaman sz konusu toplumun kendini rgtleyerek meclislerini oluturmas, baz sorunlarn zmesi ya da burada tartarak taleplerini belirleyip merkeze iletmesi demokratik zerkliin gereinin pratiklemesi anlamna gelmektedir. Belki meclisler ayr bir g oda, devlet veya merkezi meclisler karsnda alternatif bir meclis olarak grlebilir. Ancak byle anlamak doru deildir. Bu yerel meclisler alternatif meclis olmad gibi, merkezi meclislerin ilerini kolaylatran bir konuma sahiptirler. Her sorunun merkeze gitmesini engelleyen bu meclislerdir. Sz konusu meclislerin birok sorunun yerelde zmn salayarak, aslnda yerelle merkez arasnda kk sorunlardan, u veya bu sorundan dolay gerginlikler yaanmasn engelleyen, dolaysyla demokratik ilikilerin, ileyiin ve demokratik btnln daha da salkl srmesine yardmc olan kurumlar olarak deerlendirilmesi gerekir. Bu kurumlar hem demokrasi gereince doal bir hak olarak grlmeli, hem de uyum ve demokratik birliin pekimesine hizmet eden kurumlar olarak ele alnmaldr. Bu meclisler, blnme ve paralanmay bir yana brakn, aksine blnme ve paralanma yaratacak przleri ve sorunlar nceden yerinde zerek, birliin ve btnln zorlanmasna ve sekteye uramasna engel olurlar ve btnlemeyi daha da glendirirler. Tabii ki bu meclisler Krtleri bir demokratik siyasi irade yapacaktr. Bu ynyle gemi dnemdeki inkrc sistemle ilikilerden farkl olarak Krtlerin de bir irade olduu bir siyasal ve toplumsal gereklik ortaya kacaktr. Ama Trkiye sz konusu olduunda, bu meclisler Ankaradaki meclisi reddeden bir meclis ya da demokratik kurumlama olarak grlemez. Trkiyede Krt inkrcl ok fazla olduu iin ya da blnme paranoyas tarihsel nedenlerle devletin zirvesinden toplumun en alt birimlerine kadar sirayet ettii iin, zerklik kavramna hemen olumsuz tepki gsterilmitir. Bilindii gibi Osmanl Devletinin blnmesi her ulusun bir devlet haline gelme istei ve sonucu gerekletiinden, ne kadar makul olursa olsun, derhal bu gemi hatrlanarak, Krtlerin her talebi paranoyak bir ruh haline yol amakta; Bu talepler bir devlete kadar gider ve blnme yaanr biiminde bir kuku ve rkeklik ortaya karmaktadr. Bunlar kesinlikle atlmas gereken nyarglardr.
264

Mustafa Karasu

Artk 19 ve 20. yzylda yaamyoruz. Kald ki, PKKnin bugn ngrd zerklik kavram bu tr korkular ve kayglar gerektirmeyecek niteliktedir. Krt sorununu devleti anlayla ele alan evreler de vardr. Ancak Krt Halk nderi ve DTPnin ortaya koyduu demokratik zerklik projesi herhangi bir snr deiimini ifade etmemektedir. Buradaki zerklik bir nevi farklln kendini ortaya koymas ya da farklln tm boyutlaryla kabul edilmesidir. Eer bir yerde farkllklar kabul edilecekse, bu durumda doal olarak onun zgnl ve zerklii de olacak; dili, kimlii, kltr ve demokratik kurumlamas iinde yer alnan btnden farkl bir biimde kendisini ifade edecektir. Tek renk olmayacak, baka bir rengin iinde erinmeyecektir. Bu erevede bu erimemeyi ve farklln kabuln o kimliin zerklii olarak tanmlamak gerekir. Krt Halk nderinin ortaya koyduu demokratik zerklik budur. Yani demokrasi iinde farkllklarn kabul, dolaysyla demokrasi iinde Krtlerin kimliinin kabul, anadilde eitiminin, kltrel ve serbest siyaset yapma zgrlnn pratiklemesi demokratik zerklik olmaktadr. Krt Halk nderi aslnda inkrcln ortadan kalkp Trkiye'nin demokratikletii ortamda, Krt halknn temel demokratik haklarnn zihniyet olarak kabul edildii ve pratikletii sisteme demokratik zerklik demektedir. Demokratik zerklii kim tanyor ya da nasl ortaya kyor? Bu soruya Trkiyenin demokrasiye duyarl olmas bu zerklii beraberinde getirir cevabn vermek gerekir. Trkiye mevcut snrlar iinde Krtlerin de demokratik bir takm haklara sahip olmasn kabul ettii iin demokrat olmann ve demokrasiyi yerletirmenin gerei olarak farkllklarn zerklii yaanmakta, bu da Trkiye ile Krtler arasnda adna demokratik zerklik denilen bir ilikiyi ortaya karmaktadr. Yoksa zerklik kavram var diye hemen snr ekilecei ve Trkiyenin blnecei biimindeki deerlendirmeler yanltr, nyargdr, arptmadr. Krt halknn belirli bir corafyada yaamas ve doal olarak demokratik zerklii bu corafyada yaayacak olmas bylesi deerlendirmeler ortaya karmaktadr. Nitekim Demokratik Toplum Partisinin demokratik zerklii programna almasndan sonra bu arptmalar bilinli bir ekilde yaplmtr.
265

Radikal Demokrasi

DTPnin programna demokratik zerklii koymasna kar tepki gsterilmesi, en fazla da bu programda nerilen eyalet biimindeki idari sistem nedeniyle olmutur. Bu idari sistem bir snr ekerek Trkiyeyi blme olarak yorumlanmtr. Daha dorusu, zm niyeti olmayanlar zorlama bir yorumla gerei arptmlardr. DTPnin nerdii eyalet sistemi, merkezi yetkilerin bir ksmnn dnyann birok yerinde olduu gibi yerellere tannarak sistemin daha demokratik ve daha etkili ilemesine yneliktir. Bu idari yapnn nerilmesi Krt olup olmamakla ilgili deildir. Bir zamanlar Kenan Evren ve baka bilinen nemli siyasetiler de byle bir idari sistem nermilerdi. nceleri de mecliste bu ynl tartmalar olmu, baka platformlarda da bu tr tartmalar yaplmtr. Bu tartmalardan ama, dari sistem nasl en verimli olabilir? sorusuna cevap bulmaktr. DTPnin nerdii eyalet sistemi de bu tartmalarda olduu gibi herhangi bir ulus-devleti zihniyetten kaynaklanmam ya da ulus-devlet gibi ben de bir snr izeyim anlayyla gndeme getirilmemitir. nerilen bu eyalet sistemi il sisteminin daha da geniletilmi bir biimidir. Demokratik zerklik iin illa Demokratik Toplum Partisinin istedii eyalet sistemi gerekli deildir. Demokratik Toplum Partisinin demokratik zerklik iin nerdii dier talepler yerine gelirse, eyalet sisteminin varl veya yokluu o kadar da nemli deildir. Yeter ki anayasal ve yasal deiikler sonucunda Krt kimlii resmi olarak kabul edilsin, anadilde eitimin pratiklemesi gereklesin, Krtler kltrlerini serbeste gelitirebilsinler, bu kimlikle dnce ve rgtlenme zgrl temelinde her trl rgtlenmeyi yapabilsinler ve yerel meclislerini kurabilsinler. Eyalet sistemi ayr bir tartma konusudur. Eyalet sistemi demokratik zerkliin iinde veya dnda olan bir ey deildir. Bu tr neriler CHP, MHP veya baka bir partinin Trkiyenin sorunlarnn yerelden daha iyi zlebilecei ve lkenin daha iyi ynetilebilecei dncesinden kaynakl olarak getirdikleri neriler de olabilirdi. Bunu byle deerlendirmek gerekiyor. Nitekim nderliimiz demokratik zerklii nerirken kesinlikle bir snrdan bahsetmiyor. niter yapy deitirmeye ynelik bir zm talebi olmadn belirtiyor. Yani Trkiyedeki btn kurumlarn izdmleri veya alt birimleri Krdistan'da da rgtlenebilir, bu sorun deildir diyor. Demokratik zerklik ile
266

Mustafa Karasu

niter yap anlamna gelen bu tr bir kurumlamalar birbiriyle elimez. Krt Halk nderi, demokratik zerklik olduunda niter yap ortadan kalkar ya da niter yap olursa demokratik zerklik olmaz gibi bir yaklamn doru olmadn vurguluyor. in gerei de budur. niter yap iinde demokratik zerklik kurulabilir. Demokratik zerklik kurulduunda da niter yap ortadan kalkmaz. Bunu btn siyasetilerin, devlet adamlarnn, demokratlarnn, Krt sorunu ile ilgili btn evrelerin bilmesi gerekir. Ancak bir lke demokratikletiinde 19. ve 20. yzyldaki birok ulus-devlette olan niter sistemin doal olarak z ve biim olarak deiecei de aktr. Demokratiklemek zaten kat devlet anlaynn ve toplumu dikkate almayan ynetim gereinin deimesi ve yumuamas anlamna gelmektedir. Sonu olarak bir lkede herhangi bir halk kimlii kabul ediliyor ve bu halk anadilde eitimini yapabiliyorsa, dier kltrler gibi bu kltr de her trl imkndan yararlanabiliyorsa ve nnde hibir engel yoksa, dnce ve rgtlenme zgrl temelinde her trl rgtlenmesi nnde bir engel kalmamsa ve bu halk kendi iradesini tabandan rgtlenerek yerel iradesini merkeze yanstmak iin meclisler kurabiliyorsa, orada demokratik zerklik vardr demektir. Gerek bu kadar yaln, anlalabilir ve aktr. Ege blgesindeki Trk halk da byle yerel meclisler kurabilir. Belirli sorunlarn burada zebilir. Bylelikle merkezin ykn hafifletebilir. Krt gereinde farkl olan ise, Krtlerin imdiye kadar inkr edilen temel ulusal demokratik haklarnn kabul edilmesidir. Sadece Krtler deil, erkezler de kendi kimliklerini ve kltrlerini rahatlkla gelitirebilirler, kendi meclislerini kurabilirler. Ama herhangi bir snr izeyim, u toprak paras benim, uras senin demezler, dememelidirler. Dolaysyla demokratik zerklik demokrasinin gerei tamamyla farkl kimliklerin kabul edilmesiyle doal olarak onlarn dil, kimlik, kltr ve rgtlenme zgrlklerinin tannmasdr. Eer bir lke demokratik olacaksa, bunlar da tanmak zorundadr. Yoksa demokratik lke olacam, ama bu halklar tanmyorum denilirse, bu durumda o lkenin demokratik olduundan zaten sz edilemez. Demokratik zerklik Trkiye snrlar iinde herkes iin geerlidir ya da topluluklar ve bireyler kim olursa olsun demokrasi iinde kendi kolektif ve bireysel haklarn
267

Radikal Demokrasi

kullanabilirler. Bireysel haklar tannabilir, ama kolektif haklar kabul edilemez demek yanltr. Krt sorunu bu anlayla zlemez. Bu anlayta olmak, aslnda Krt sorununu zmek istemiyorum demektir. Krtler bir topluluktur, bir birey deildir. Trkler de bir topluluktur, bir birey deildir. Bu nedenle Trklerin kolektif olarak sahip olduklar dili, kimlii ve kltr vardr, bir topluluk olarak ortak deerleri vardr, ortak gelitirdii kurumlar ve deer yarglar vardr, ortak belirli haklar ve ortak sembolleri vardr. Dolaysyla sorunu sadece bireysel haklar temelinde ele almak yanltr. Bireysel haklar o bireyin toplumdan gelen haklarnn da kullanlmasn zorunlu klar. Kolektif haklarndan koparlm bireysel haklar, insan tr iin fazla anlam ifade etmez. Bireysel haklarn yannda ayn zamanda o bireyin ayn dil, kimlik ve kltr paylaan toplumuyla birlikte eitimini ve kltrel faaliyetlerini yapmas, demokratik kurumlarn ve meclisini oluturmas demokrasinin doal sonucu olarak grlmelidir. Trke nasl bir eitim dili oluyorsa, Krte de eitim dili olur. Trke nasl belirli yerlerde ve resmi kurumlarda ilikiler srdrlrken kullanlyorsa, Krte de kullanlmaldr. Bunlar kesinlikle Trkiyenin blnmesi olarak grmemek gerekir. Hatta bunlar gerekletii zaman Trklerle Krtlerin birlii, Krtlerle Trkiyedeki btn halklarn birlii pekiir. Bylece Krtlerin Bizim de yle bir snrmz olsun demelerinin anlam kalmaz. Kald ki objektif durum da byle demelerini gerektirmiyor. Hatta bir snr izme Krtlerin de iine gelmez. nk Krt nfusunun yars Trkiyede yayor. Ancak Krtlerin yaad corafyann da Krdistan olarak kabul edilmesi gerekir. Krdistanda yaayan Trkler ve Araplar da vardr. Bu topluluklar ayrmamak gerekiyor. Devlet yetkilileri ve inkrc smrgeci siyasetiler sk sk ortak evliliklerden sz ediyorlar. Bunlar dorudur. Bizce de bu ilikileri ayrmamak ve byle ayrmlar ortaya karmamak gerekiyor. Bu ayrm ortaya karmamak demek, farkllklarn reddi, bu farkllklarn kendilerini ifade etmesi ve kendi farklln gelecek asnda korumas iin rgtlenmesinden feragat etmek olarak anlalmamaldr. Aksine demokratik zerklii farkllklar koruyarak bu ilikileri glendiren bir etken olarak grmeliyiz. Apo Krt ulus-devlet istemiyor ve milliyeti zihniyette deildir. Farkllklarn bir stnlk ya da ayrlma gerekesi olarak
268

Mustafa Karasu

grmemektedir. zcesi, farkllklarn kardelik iinde zenginlik haline getirmek demokratik zerklik olmaktadr. Bundan hem Krtler hem de Trkler kazanacaktr. nder Apo, Demokratik zerklikle demokratik zerk Krdistan ortaya km olacaktr demektedir. Demokratik zerklik ayn zamanda Demokratik zerk Krdistandr tanmlamas yapmtr. Buna aklk getirir misiniz? Krdistan Krtlerin zerinde yaad vatanlardr. Trkler Anadoluya gelmeden nce de, Krtler Ortadouda bugnk Krdistan denilen topraklarda yayorlard. Daha Seluklular randan Anadoluya ynelmeden nce ran Seluklu ah Sultan Sancar zamannda Krtlerin yaad bu toprak parasna Krdistan denilmitir. ran Seluklu Devleti iinde Krdistan bir eyalet ya da satraplk olarak ynetilmitir. Bu adan Krtlerin yaad yere Krdistan demek kadar doal bir ey olamaz. Bir halkn yaad topraklarn varln ve ismini reddetmek ne kadar yanlsa, zerk ya da zgr Krdistan ulus-devlet anlay gerei ancak devlet olunur ve Krtlerin yaad toprak paras olan Krdistan etrafnda itler kurulursa gerekleir yaklam da yanl ve yanlgldr. Uluslarn ve vatann zgrlnn ulusdevletle gerekleecei anlay, halklarn ve ulusun yeni egemeni olmak isteyen burjuvazinin anlaydr. Kapitalizmin ortaya kard burjuvalarn ulus-devleti anlaynn sonucu her ulusa ya da lkeye bir devlet anlay zellikle 19. ve 20. yzylda bir dogma olarak kabul grmtr. Modernist paradigma ulus-devlet anlayn Allahn bir emri gibi ezilenlerin bile kafasnn iine yerletirmitir. Bugn bu anlayn yanll yalnz pratik olarak deil, ideolojik ve teorik olarak da ortaya konulmutur. Krt Halk nderinin ortaya koyduu ve DTPnin de benimsedii demokratik zerklik gerekleirse, Krtler demokrasi iinde zgrlklerini yaayacaktr. Tabii ki bu iliki ve yaam ortamnda zgrlk ve demokrasi bugnden yarna tam gereklemi olmayacaktr. Ancak ulus-devleti zihniyet ve bunun kurumlarndan daha fazla demokratik yan ar basan demokratik zerklik gereinde, tam zgrle ve demokrasiye ulama asndan imknlar artacaktr. Demokrasi ve zgrlklerin bugnden yarna tam yaanmamas durumu yalnz Krtler
269

Radikal Demokrasi

asndan deil, Trkler, Almanlar, sveliler asndan da geerlidir. Ama demokratik zerklik pratikletiinde, Krt halk gerei belirli dzeyde zgrleen ve demokratik yaama kavuan Krt halk gerei olacaktr. Halk belirli dzeyde zgrletiinde ve demokratik bir yaam iine girdiinde, yaad topraklar da o dzeyde zgr ve zerk olacaktr. Krt halknn farkllnn demokratik zerklii, ayn biimde vatannn farkllnn demokratik zerklii biiminde somutlaacaktr. Burada yine bir snr izme zorunluluu yoktur. Bir topluluun zgr yaamas ve zgrln elde etmesiyle yaad vatannda zgrlemesi ortaya kacaktr. Vatan ancak yaad topluluklarla anlam kazanan bir olgudur. Topluluk zgrletiinde, zgr yaadnda, kanlmaz olarak onun vatann da zerk ve zgr olarak deerlendirmek gerekir. Bu adan nasl demokratik zerklik Trk ulusunun blnmesi deilse, zerk ve Demokratik Krdistan da Trkiyenin siyasi snrlarnn deitirilmesi ve ayr bir snr izmek olmayacaktr. Bugn Avrupada birok farkl kimlikleri kabul eden lkelerde, farkl topluluklarn yaad corafya o topluluklarn ismiyle anlr. Bugn spanyada Basklarn yaad corafya Bask Blgesi olarak anlr. ngilterede lke tanmlamas olan skoya ve rlandadan sz edilir. Gal halknn yaad yerlere Galler denilir. Bu durum Avrupadaki birok topluluk iin de geerlidir. Kanadada Franszca konuulan corafyaya Quebec Blgesi denilir. Bu adlandrmalarn ve buralarn zerkliinin kabul edilmesinin blnmeyle alakas yoktur. Demokratik olmann gerei bu isimler telaffuz edilmek zorundadr. Nasl ki hayvan ve bitki isimlerini deitirmek, ehir isimlerini deitirmek doru deilse, bu topraklarn isimlerini deitirmek de doru deildir. Bu topraklar eskiden beri Krdistan olarak bilinmektedir. Osmanllar dneminde de Krt topraklar Krdistan olarak resmi kaytlara gemitir. Btn dnya lkelerinin atlaslarnda bu lke hep Krdistan olarak gemektedir. Araplar buraya Krdistan demektedir. ran da Krtlerin yaad corafyaya Krdistan demektedir. ran da Krdistan demekten hibir rahatszlk duymamaktadr. Bu adan Demokratik zerk Krdistan demokratik zerkliin somutlam halidir. Demokratik zerklik gerekletii zaman, ister Demokratik zerk Krdistan diyelim ister demeyelim, Demokratik zerk
270

Mustafa Karasu

Krdistan ortaya km olur. Bu ynyle demokratik zerklik yaand takdirde, byle bir Trkiye demokratiklemenin gerei olarak Krdistan ismini reddetmeden, bu corafyann siyasi ve sosyal konumunu Demokratik zerk Krdistan olarak kabul edebilmelidir. Bu durum demokratik zerklii kabul etmenin bir gerei olmaldr. Eer demokratik zerklik kabul edilir ve demokratik zgr yaam ortaya kar, ama Krtlerin yaad corafyann ad Krdistan olarak ifade edilmezse, bu durum demokratik zerkliin gerek anlamda kabul edilmedii, bir halkn kimliinin kabul edildii sylendii halde onun yaad topraklarn varlnn kabul edilmedii anlamna gelir ki, bu da zihniyette deimeyen baz sorunlarn var olduunu gsterir. Eer randa Krdistandan sz ediliyorsa, Irakta bir Krdistan varsa, Krtlerin en fazla yaad corafyaya Krdistan dememenin bir mant ve anlam olamaz. Bu yaklam sorunu hala belirli dzeyde devam ettirmek anlamna gelir ki, bunun da Trkiyeye faydas olmaz. Dolaysyla bir halkn kendini var ettii ve hi kimsenin inkr edemeyecei isimlere taklmamak gerekir. Bundan bir blnme kaygs ortaya karlmamaldr. Demokratik zerk Krdistan, ulus-devleti ve milliyeti zihniyetlerin bir lkenin zgrl ve bamszlnn sadece devlet kurmakla mmkn olaca anlayn da rtmektedir. Bir lkenin zgrlemesi iin illa da devlet sahibi olmas gerekmez. lkenin zgrl o halkn zgr ve demokratik yaamyla dorudan balantldr. Eer toplum zgr ve demokratik yayorsa, her koul altnda o lke de zgrdr. Kald ki, biz insanlk olarak tm devlet snrlarnn ortadan kalkt, lkelerin ve halklarn zgr olduu bir dnya arzuluyoruz. Gnmzde Avrupa'da snrlar giderek ortadan kalkyor. Ama bu snrlarn ortadan kalkmas, o lkelerin ve halklarn zgrlnn, binlerce yl iinde vatan haline getirdikleri topraklarn veya demokratik yaamlarnn ortadan kalkt anlamna gelmiyor. Aksine devlet snrlarn gereksiz klma, bunun zihniyetinin derinlemesi ve tm toplumlarca kabul edilmesiyle birlikte, zgrlk ve demokrasi fikri daha fazla gelimektedir. Ya da bugn Avrupa'da snrlar ortadan kalkyorsa, bunun bir nedeni de zgrlk ve demokrasi fikrinin gelimesidir. Bu gereklik de gsteriyor ki, demokratik zerklik ya da Demokratik zerk Krdistan aslnda zgrlk ve demokrasi fikrinin ve halklarn kardelii anlaynn
271

Radikal Demokrasi

derinlemesinin somut ifadesi olarak grlmektedir. Bu erevede snrlarn olmad, ama farkl ulusal topluluklarn demokratik temelde bir arada yaad sistemlerde halklar ve vatan olarak grlen topraklar hibir devlette olmayacak kadar zgr yaar; ekonomik, sosyal ve kltrel gelime gstererek mutluluun zirvelerine doru ilerler. Demokratik zerk Krdistan da iki halkn kardee yaad bir ortamda gerekleeceine gre, burada demokrasi ve zgrlk fikrinin gelitiini kabul etmemiz gerekir. Demokrasi ve zgrlk fikri en fazla da dier topluluklarla bir arada yaama renildii ve gerekletirildii zaman derinleir ve pratikleir. Dolaysyla herhangi bir devlet sisteminden daha fazla refah ve huzur getirir. Nitekim ulus-devleti zihniyet sahipleri halklara ac getirmilerdir. Bu zihniyet ekonomik ve sosyal yaamn kn getirmitir. Ama kat milliyeti ve kat devleti anlayn almas, halklar ve devletler arasnda ilikilerin gelimesiyle birlikte snrlar kaldrma, federasyonlar ve konfederasyonlar haline gelme durumlar yaand. Devlet ve snr kavramlarn nemsememe, insanlk asndan sadece ekonomik ve sosyal alanda deil, zgrlkler ve demokrasi alannda da nemli gelimeler aa karmaktadr. Bu adan Demokratik zerk Krdistan ulus-devleti anlaytan daha doru ve gereki olduu kadar, ayn lde zgrlk ve demokratik bir sistem olmaktadr. Dolaysyla demokratik zerklik Ortadou ve Trkiye gereinde halklar asndan kabul edilebilir ve en verimli zm modeli olmaktadr. Demokratik zerklikle Demokratik Konfederalizm arasndaki ba nedir? Bunlar birbirilerinin alternatifleri mi, yoksa birbirilerinin tamamlayanlar mdr? Bu kavramlarn birbirleriyle ilikilerini nasl ortaya koyarsnz? Demokratik zerkliin demokrasiye duyarl hale gelmi bir lkede farkl etnik ve ulusal topluluklarn temel demokratik haklarn demokrasi iinde elde etmeleri olduunu vurguladk. Demokratik konfederalizm ise daha farkl bir konudur. Bir toplumun tabandan balayarak kendini en geni bir biimde demokratik tarzda rgtlemesidir. eitli sosyal kesimlerin ve yerel birimlerin rgtlenerek konfederal temelde bir araya
272

Mustafa Karasu

gelmelerini ifade eden demokratik sistemdir. zcesi, tabandan balayarak oluturulan demokratik kurumlamaya dayal bir sistemdir. Mahalle ve ky komnlerinden mahalle meclislerine ve il meclislerine kadar rgtlenmelerini her alanda gelitirmek ve bunlarn genel iradesini temsil eden bir halk kongresini kurumlatrmak, demokratik konfederalizmi oluturmaktr. Demokratik konfederalizm demokrasiye duyarl her toplumda halklarn zgrlk ve demokrasi anlayndaki derinlemeyle balantl olarak kendilerini demokratik kurumlamada derinletirmesidir. Bu bir toplumu rgtleme sistemidir. Toplumun farkl kesimlerinin sz ve karar gc olarak kendini irade haline getirdii demokratik rgtlenmelere kavumasna ve bu rgtlenmelerin de konfederal iliki erevesinde bir araya gelerek bir sistem kurmasna demokratik konfederalizm denilmektedir. Gnmzn kapitalist devleti, stten dayatmac siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel sistemlerine kar toplumlarn tabandan gelitirilen ve demokratik iradesinin baat olduu, sosyal, siyasal ve ekonomik adan alternatif bir yaam modelidir. Demokratik konfederalizm -herhangi bir devlet ya da federasyon iinde, niter ya da niter olmayan kurumlamalar iinde- topluluklarn zgrlk ve demokrasi istekleri ve bu ynl mcadeleleriyle balantl olarak, alternatif olarak gelien bir demokratik kurumlama modelidir. Devletin tanyp tanmamasyla gerekleen bir olgu deildir. Toplumlarn anlaylar ve mcadeleleriyle kendilerinin oluturduu sistemdir. Kapitalist devleti sistemin iinde ve yannda bu sistemi kurarak alternatif sistemini gelitirip hkim klmaya alrlar. Daha ok da demokratik sosyalist anlayta olanlarn, demokratik komnal bir toplum yaamn arzulayan ideolojik duruun ve teorik yaklamn ngrd bir toplum sistemidir. Demokratik konfederalizm ksaca byle tanmlanabilir. zgrln, eitliin, demokrasinin ve adaletin en derin ve rafine biimde saland toplumsal sistem olarak tanmlamak da yerindedir. Buna insanln smr ve basky tanmad neolitik toplumun ada gncellemesi de denilebilir. Somut olarak da tm sosyal kesimlerin kendi iradeleriyle ortaya kardklar demokratik rgtlenmelerin konfederal bir biimde sistem haline getirilmesinin modeli olarak tanmlanabilir. Topluluklarn bu
273

Radikal Demokrasi

temelde kendi zgrlklerini en kapsaml biimde yaamalarn ifade eder. Demokratik zerklik ise, herhangi bir devleti yap ierisinde, farkl topluluklarn yaadklar bir devlet veya bir lke iinde, bu farkl topluluklarn sz konusu devlet veya sistemle hukukunu ifade eder. rnein irdelediimiz Krt sorunu iinde Trk Devleti ile Krtler arasndaki hukuku ifade eder. Krtlerin haklarnn demokrasiye duyarl hale gelmi Trkiye erevesinde kabul edilmesi ve bu haklarn yaam bulmas nndeki engellerin kaldrlmasn ifade eder. Bu toplumun kendi demokratik rgtlenmesinden ya da yarataca rgtleme modelinden ayr olarak, sz konusu sistemle ilikisini veya o sistem iinde temel demokratik haklarn kullanmasnn nndeki engellerin kaldrlmasn ifade eder. Bu ynyle demokratik konfederalizm toplumun kendi z rgtlemesini, demokratik zerkliin ise bu topluluun devletle veya herhangi bir sistemle demokratik iliki hukukunu ifade eder. Bu bakmdan ikisini birbirine kartrmamak gerekir. Demokratik zerklik, eittir, demokratik konfederalizm deildir. Demokratik zerklik ulusal ve etnik topluluklarn temel demokratik haklarnn tanmasdr. Bu haklar tanndktan ya da nlerindeki engeller kaldrldktan sonra, sz konusu halk bu haklar kullanmann yan sra, kendi ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal anlaylarna gre ya demokratik konfederalizmi kurmaya ynelebilir ya da mevcut lkedeki sistemin paras olmay kabul eder. rnein Trkiye'de olduu gibi temsili demokrasi sistemini benimser; baka modellerle kendi demokratik kurumlamalarn gerekletirmeye alabilir. Demokratik konfederalizm ise bir ynyle ideolojik ve teorik bakla ilgili bir tercihtir. Demokratik zerkliin kazanld bir toplulukta farkl snf ve tabakalar olabilir. Bunlar kendi ideolojik ve teorik yaklamlarna gre farkl toplumsal modelleri tercih edebilirler. Demokratik sosyalist ve komnal anlayta olanlar, daha zgrlk ve daha demokratik bir sistem kurmak isteyenler, gerek demokrasi ve zgrlk iin en ideal model olan demokratik konfederalizme ynelir. Bazlar ise topluma, halka dayanan demokratik sistem yerine, hala devleti sistemin etkilerini yaadklarndan, egemen snflarn etkisiyle tabana dayal bir rgtlenme deil de, st toplum rgtlemesine dayanan
274

Mustafa Karasu

bir ekonomik, sosyal ve siyasal sistem iinde yaamlarn yeterli grrler. Bunlar farkl tercihler olarak demokratik zerklik iinde bulunan toplumun nne kar. Demek ki, demokratik zerklik sz konusu btn halka aittir. Sadece sosyalistlerin, burjuva liberallerin, anaristlerin veya farkl ideolojilerden olanlarn iinde yaadklar bir model deildir. Demokratik zerklik btn bunlar kapsayan topluluun sz konusu devletle yaad iliki hukukunu tanmlar. rnein Krdistanda demokratik zerklik DTPyi de, baka partileri de, farkl sosyal kesimleri de iine alr. Trkiye demokrasiye duyarl hale gelir ve Krtler iin demokratik zerk yaamann imkn ortaya karsa, bu sadece DPT ile kurulan bir hukuk deil, btn Krtlerle ve farkl siyasal anlaylar iine alan toplumla gelitirilen bir hukuk olur. Demokratik konfederalizm ise, daha ok toplumun ve tabann daha fazla eilim gsterdii bir sistemdir. zgrlk ve demokrasiyi en kapsaml yaamak isteyenlerin iradeleri ve abalaryla gelitirdii alternatif bir toplum modelidir. Tabii demokratik konfederalizm reel sosyalizmdeki dar snf yaklamn esas almaz. Yine yntemleri merkeziyeti deildir. Demokratik ileyi temelinde demokratik konfederal bir rgtlenmeyi esas alr. Toplum demokratik konfederal sistemi kurmaya ynelirken, devleti ve farkl toplumsal modeli tercih edenler bulunmaya devam edecektir. Demokratik zerk Krdistan iinde demokratik konfederalizme muhalif olan kesimler de kar. Ancak demokratik sosyalist anlaytaki demokratik konfederalizm sistemlemeye ynelirken, dar snf yaklamlar iinde olmad iin, btn toplumsal kesimlerin kendisini ifade edebilecei bir sistem haline gelir. Tabii ki sosyal ve ekonomik yaamda komnaliteyi esas ald iin, bu sistem kapitalist yaam ve anlay snrlayan bir sistemdir. Bunu da zorla deil, kendi sistemini toplum iinde yaygnlatrarak yapar. Dier toplumsal kesimleri de sistemlemeye ynelen halkn demokratik ileyii iine ekmeye, yaatmaya ve giderek bunu her kesime benimseten bir modele dntrmeye alr. nk demokratik komnal sistemde dayatmalar yoktur. Aksine kendi demokratik sistemini kurarak, toplumun imknlarn bu ekilde rgtleyerek dier sistem anlaylarn ve kurumlamalarn daraltan ve
275

Radikal Demokrasi

bylece kendi sistemini hkim kllan bir demokratik irade ve yaklamla hareket eder. Demokratik zerklik ile arasndaki ba nasl olacaktr? Demokratik Cumhuriyet

ncelikle vurgulamalyz ki, demokratik zerklikle demokratik cumhuriyet elimez. Hatta demokratik cumhuriyetin gerekletii yerde, doal olarak demokratik zerkliklerler de var olur. Ya da demokratik zerkliin gerekletii lkeler ayn zamanda demokratik cumhuriyet karakterine sahiptir. Demokratik zerklik niter siyasal yap ile de elimez. Ancak demokratik zerkliin yaanmas ve Trkiye'de yerlemesiyle birlikte 1923lerde kurulan cumhuriyet demokratikleerek demokratik cumhuriyet adn alr. nderliimiz Buna nc cumhuriyet diyebilirler dedi. nk ikinci cumhuriyet tanmlamas yanl anlald ve cumhuriyet kartl olarak algland. Bu nedenle cumhuriyet kart deil de, cumhuriyetin demokratiklemesi olarak anlalmas asndan, nderliimiz nc cumhuriyet de, demokratik cumhuriyet de denilebilir dedi. Demokratik zerklik, devlet sisteminin ya da devletin idari yapsnn u veya bu biimde olmasyla ilgili deildir. Kald ki, cumhuriyetin demokratiklemesi Krtler ve dier topluluklar asndan demokratik zerkliin yaanmas demektir. Dolaysyla elimesi bir yana, karlkl demokratik diyalektik iinde birbirlerini koullandran ve btnleyen bir karaktere sahiptirler. Zaten daha nce yeri geldike demokratik cumhuriyet ile demokratik konfederalizmin elimediini sylemitik. Ancak u da bir gerektir: niterlik artk 19. ve 20. yzyl niterlii olarak anlalmamaldr. Bir lkede demokratikleme gelitike, kanlmaz olarak otoriter merkezi yaplarn zayflad ve halkn daha fazla hak sahibi olduu bir sisteme doru ilerlenir. Zaten demokrasi halkn g kazand bir sistemdir; gcn giderek halka yayld bir sistemdir. Dolaysyla demokratikleme klasik tarzda anlalan niter yaplarn anmasn beraberinde getirir. Bugnk niter Fransa 19. ve 20. yzyldaki niter Fransa deildir. nk demokratikleme gelitike niter merkezi yapnn yapt birok i yerellere devredilmitir. Toplumun g olmas niter yapy da andrmtr. Artk merkezi niter yap
276

Mustafa Karasu

eskisi gibi rahat karar veren ve uygulayan durumdan kmtr. Bu adan toplumda demokrasi gelitike, niter yaplar ve sistemler eski karakterlerini kaybederler. Bu durum niter yapy ortadan kaldrmaya ynelen eylemlerle deil, demokrasinin gelimesi ile gerekleir ve niter sistem yeni bir biim kazanr. Bu nedenle demokratik konfederalizmin gelitii bir yerde, toplumun tabandan rgtlendii, komnler ve meclislerin kurulduu ve buna dayanan halk kongrelerinin olutuu bir lkede, niter yap eski biimi ile kalmaz. Tabii ki bu tr meclisler ve halk kongreleri de ancak demokrasilere duyarl lkelerde geliebilir. Demokrasiye duyarl olmayan lkelerin zaten bu tr rgtlemelere, halkn kendi kendini rgtleme ve kendi yaamna yn verme abalarna engel olur. Biz bunlar mevcut durumda demokrasiye duyarl hale gelmi devletler iin sylyoruz. Demokrasiye duyarl hale gelmi devlet gereinde demokratik cumhuriyetle demokratik konfederalizm rahatlkla yan yana yrr. Bunlar da birbirine engel deildir. Ancak demokrasinin bu ekilde kapsamllat bir yerde veya zeminde doal olarak niter devlet de eski biimlerde kalmaz.

******

277

Radikal Demokrasi

Demokrasi toplumlarn ve bireylerin kendini en iyi ifade ettii ve gelitirdii bir yaam biimidir. Toplumlar ve insanlar tarih boyu srekli daha iyi ve daha gzel bir yaam aray iinde olmulardr. Neolitik toplumda yaadklar doal demokratik yaam ve doal zgrlk ortamn yklerinde, kltrlerinde, sylemlerinde ve yaamn kendisinde gzel deerler olarak yaatp bugne kadar getirmilerdir. Nitekim insanlarn btn zlemleri ve umutlar gzel bir yaama dairdir. Bu gzel yaamn da en iyisi demokrasidir. nk demokrasi hem toplum iin en iyi yaam, hem de her trl zgrl gelitiren bir ortam ve gelime erevesidir. nderlik demokrasi iin zgrln vahas deerlendirmesini yapm, zgrlkler en iyi demokrasi vahasnda geliir demitir. nsanlk hep demokratik zgrlk bir yaam zlemitir. Aslnda btn destanlarn da, iirlerin de, yklerin de, mziklerin de, hepsinin z esasnda demokratik ve zgrlk bir yaamdr. Bin yl nceki iirler de, destanlar da yledir. Ap aratrldnda sonunda byle bir gereklik ortaya kar.

278