Eitim Dizisi I DEVRMC KLTR ve AHLAK

Bilim Ve Aydnlanma Yaynlar

Basm Yeri : Ronahi Matbaas Basm Tarihi : Ocak 2009

NDEKLER
Devrimci Kltr Ve Ahlak
GR....................................................................................................1 -Kltr nsann Kendisinden Doaya Katt Her eydir...........................3 -Krtler Kltrlemeyi Yaratan lk Halktr.................................................9 -nsann Kendi Emei ve Eliyle Yaratt Bir Kltr Dnyas Vardr.......13 -nsann htiyalarn Giderme abas Kltrel Deiimin Temelidir......17 -Yalan Kltr Etrafnda Dnen Her ey Devlet Kltrdr....................20 -Gzel Olan Sanatsaldr.............................................................................22 -Siyaset Toplumsal Yaam Ynetme Grevini Yerine Getirir..................24

Dil ve Dnce Alan inde Kltrel Zenginliin En Rahat Bulunabilecei Alandr........................................27

-Kltr Toplumun Kimliidir....................................................................29 -Kltrel Farkllklar nsann Doayla Kurduu liki Biiminden Doar............................................................................33 -Toplumsal Kltrlerin Zenginlii Doann Zenginliinin Bir Sonucudur............................................................................................38 -Komnal Toplum Kltrnn Sistem Kazanmas Bir Kadn Duruudur.................................................................................41

Kapitalist Sistem En Kltrsz Sistemdir.........................47

-Kapitalizmde Kltr Yaratmak Deil Yaratlanlar zerinde Popler Olmak Esastr...............................................................51 -Kltre Yaklam Kltrel Bir Varlk Olan nsana Yaklamdr.............53 -Krt Kltrn Poplerletirme Kltrel Soykrm Amaldr..............56 -Bireycilik Kltrszlktr.......................................................................59

Toplumsal Yaam in Her eyden nce Ahlak Gerekir..61

-Ahlak in ncelikle nan Gerekir........................................................62 -Ahlakn lk Biimi Toplumu na Etme Ahlakdr..................................65 -Ahlak Bildiini Yapmak, Yaptna nanmaktr......................................69 -nsanlamak zgrln Kendisidir.......................................................74 -Devrimci Kltr ve Ahlak Kapitalizmi Amakla Ykmldr..............78 -Popler Kltr Halkn Kltrel Deerlerini Pazarda Satmaktr.............82

Krt lk'lerin Sahibidir........................................................85

-Krt Kltrnn Saf Deerleri Krsal Alanda Yaanr............................89 -ktidar Kltr Hayvanlatrma Kltrdr............................................93 -Bizim lmz Komnal Durutur.........................................................96 -ktidar Gdlere Hitap Eden Bir Kltrdr...........................................100 -Krt Kapitalizm Karsnda PKK le Direnie Geti............................104 -Bizim Davamz Demokratik ve zgr Birlik Davasdr.......................107 -PKK Yeni Bir Toplum Modelidir...........................................................109 -Kltrel Yozlama imizde Yaayamaz................................................112

EK: Toplum, Ahlak Ve Sanat.............................................118

Eitim Dizisi I DEVRMC KLTR ve AHLAK

DEVRMC KLTR ve AHLAK

GR Konu balklar ve genel tanmlamalar biiminde kltr ve ahlak tanmlamak, ne olup olmadklarn tartmak, gnmz toplumsal sorunlarnn anlalmas ve zmleri iin nemlidir. Konuyu daha fazla gncel sorunlar baznda deerlendirmek iin iki balk altnda ele almak yararl olabilir. Tartldnda da grlecei gibi, gnmz asndan kltr devrimciletirmenin dnda, yine ahlakl olmann da devrimci olmaktan baka aresinin olmad grlecektir. Bunun iin gnmz kltr ve ahlakna devrimcilii dayatmak gerekir. Aslnda gnmz realitesi iinde kltr ve ahlak olgularn tartp durumlarn zmlemekten ziyade, bu iki olgunun daha ok varlar m yoklar m tartmas biiminde ele alnmalarnn daha yararl olabileceini belirtmek yerinde olur. Gncel planda yaanan sorunlarla balantl olarak, 'devrimci kltr ve ahlak' boyutunun temel llerinin neler olabileceini ve pratiklemeleri iin kar zorluklarnn nasl almas gerektiini ortaya koymak insanlk iin en kutsal ilerden saylmaldr. Bizim iddiamz, toplumsalln kutsal yaama kavumas asndan, nderlik gereinde somutlaan yeni yaam yaratan zgrlk mcadelemizin bu insanlk deerlerinin gnmzdeki temsili olduudur. Bunun iin de tm eksikliklerine ve yetmezliklerine ramen, devrimci kltr ve ahlak olgular erevesinde PKK'deki kltr, ahlak ve bunlarn kadro gerekliinde gerekleme dzeyini ortaya koymak, bu blm ierisinde deerlendirmek konunun somutluk kazanmas iin anlaml olacaktr.

Bu iki kavram hakknda ok ey dile getirilebilir. Zaten konu kltr olunca, insan dili dnd mddete konuabilir. Kltr konusunda imdiye kadar yazlan tm kitaplar kltr renmek iin okunabilir. Ama tartmalar ilerledike, kltr konusunda asl meselenin insanln ok zengin bir kltre sahip olup olmad noktasnda yatt anlalacaktr. Yani bizim iin sorun neyin kltr tarif ettiinden ok, bu zenginliin neden sorun tekil ettiidir. Bunca maddi ve manevi kazanma, zenginlie ve tecrbeye ramen, kim "kltrszl" insanlara neden dayatyor? Bizce kltrleme asndan bu daha anlaml bir kltrel yaratmdr. Ahlak olgusu iin de durum kltr kavramndan daha karmaktr. Ahlak neredeyse unutulan bir deer durumundadr. Manevi bir olgu olarak ahlak sahipsiz braklmtr demek abart saylmaz. En fazla yalnz braklan deer ahlaktr. En az dile gelen kelime de yine ahlaktr. Ahlak insan maneviyatnn en byk g-lendirici enerjisi iken, gnmz iin en zayf ve zayflatan bir duruma drlmtr. Sanki gnmz insannn bnyesi ahlak kaldramazm gibi bir durum vardr. Bunun iin ahlak toplumsal yaamdan kovulmutur. Ahlakl olmak mevcut gncellik iin "ahmaklk, kerizlik" gibi sfatlarla edeer hale getirilmitir. zellikle ahlak konusunda belirtilecek ilk ey, bu olgunun tekrardan insan yaamna zgrlk ve adaleti hkim klmas ve paylam getirmesi iin devrimcilik istediidir. Ahlakl olmak isteyen insan birok eyi gze almak, maddi yaamn etrefilli yapsna kanmamak, nefsine kar mcadele etmek, ksaca derviler gibi bir yaam esas almak durumundadr. nk gnmzde ortaya kan ve kkleri be bin yl ncesine uzanan ahlakszln hkim olmas iin ahlaka giden tm yollar maynlanm, tuzaklarla doldurulmutur.

-Kltr nsann Kendisinden Doaya Katt Her eydir Kukusuz konu 'kltr ve ahlak' olunca bunu bir iki gn ierisinde tartmak, tartmalar bir iki gnlk derse sdrmak mmkn deildir. Hem kltr, hem de nder APO'nun toplumun vicdan olarak tanmlad ahlak, bizzat toplumun ve insann geliimiyle balantl kavramlar olduklar iin, bu konuda insana ait ne varsa bu balklar altnda tartlabilir. Bunun iin tartma konularmzn kapsam olduka genitir. Konunun tmn tartmaya ne gcmz yeter, ne de bunun iin planladmz zamanmz yeterlidir. Ama tartmalarmzn sonunda bir ereve ortaya karacamza inanyoruz. Arkadalar da deerlendirmeleriyle buna katk sunacaklardr. Biz yle her eyi tartmaktan ziyade, ana balklar biiminde genel bir erevede dar, ama somut konular zerinde tartmay uygun buluyoruz. Bu adan nce bir kltr ve ahlak tanmlamas yaparak, bunlarn toplumsal yaam ierisindeki yerini ve insanla ilikilerini, kltr ve ahlak denilirken ifade edilmek istenen eyin ne olduunu tartmaya aarak sade bir girile balayabiliriz. Kltr ve kltr rnlerinin toplumsal yaam ierisinde kendisini en rafine biimde davurduklar alanlar vardr. Bunlara deinmek gerekir. nsann toplumsal deiim ve dnm srelerinde kltr rnlerini, ahlaki yapnn yaad deiim srelerini anlatmaya ve tartmaya alacaz. Bunun iin dile getirilebilecek insan yaratm her ey bu dersin konusudur dedik. Dolaysyla imdiye kadar yaplan ve bundan sonra da yaplacak ders tartmalarnda dile gelen her ey z itibariyle bu dersin konusudur. nk kltr denilirken, insann her eyi bunun ierisine girer. Btn olgularn tanmlamalar kltr kapsamna girer. Bu zelliinden tr, eitimimizin kendisi de ayn zamanda kltr eitimi olmu oluyor, ahlak yaratma eitimi oluyor. Bu ders asndan bir de byle bir rahatlk ve genilik sz konusudur. Bunun iin arkadalarn dier ders tartmalarnn konular kapsamnda dile gelen hususlar da kltr ve ahlak asndan ele almalarn ya da en azndan bu erevenin oluturulmas iin aba harcamalar gerektiini belirtmek istiyoruz. Byle yaklamak yanl deildir. Dersi tartmamzn ana erevesi biraz byle olacaktr. Konumuzun tartmasna bir soruyla balayalm. Kltr nedir, nasl tanmlanabilir? Bu soruya ilikin deiik gibi grnen, ama z ifade eden birka gr dile getirilebilir. Kltr denildiinde sadece 'kltrcler' olarak

adlandrdmz insanlarn yaptklar m anlalmaldr? Yoksa bu kltr baka bir ey midir? Nedir bu kltr dediimiz ey? Kltr iin genel anlamda, "doaya ramen" insann yaratt her eydir denilebilir. Kltr yaam tarzdr, kltr kimliktir; kltr bir halkn ya da bir ulusun tarihten bu yana kendini var etme tarzdr, onun dilidir, ilikileri ve yaam tarzdr. Her halkn ve ulusun tarihten bu yana yaratt deerler ve bir de bu deerlerle kendisini ifade etmesidir. Bu konuya kafa yoranlarn her adan "Tamam, kltr tanm ite budur" dedikleri bir tanm yoktur. Aratrmaclar kltre ynelik 164 tane tanm tespit etmilerdir. Bu, elbette kltrn tanmlanamayacak bir ey olduu anlamna gelmez. Kltrn tanmlamas yaplrken, btn tanmlamalar ierisinde deimeyen bir unsur vardr. Nedir bu? Burada drt ayr tanmlama gibi duran vurgularla kltr izah edilemeye alld. Her drt ifadelendirme de insanla ilikili bir eyleri anlatmaya alyor. 'Doaya ramen' insann yaratmndan, insann yaam tarzndan, insann kimliinden, bir de insann bir halk olarak tarihte yaratt eyler biiminde birer kavramlatrma yaplmaya alld. nder APO son Savunmasnda kltr tanmlad. Kltrel bir bak asyla tarihi ve toplumu deerlendirdi. Kltrn toplumsal yaam iindeki varlnn ne olduunu izah etti. Bu tanmlamalardan konumuzu daha iyi anlamlandracak olann ksaca hatrlatalm. "Dar anlamda kltr bir toplumun zihniyetini, dnme kalplarn, dilini ifadelendirirken, geni anlamda buna maddi birikimlerinin de (ihtiyalar gideren tm ara gereler, besin retme, saklama, dntrme biimleri, ulam, savunma, tapnma, gzellik aralarnn toplam) eklenmesini ifade eder." Kltr direkt insanla ilikili bir eydir. rnein bir ta, insana ramen tanmlanabilir. Toprak insana ramen tanmlanabilir. Suyu ve aalar byle tanmlamak mmkndr. Nihayetinde yeryzndeki varlklardr bunlar. Hayvanlar da byle tanmlayabiliriz. Ama kltr denildiinde, insanla tanmlama zorunluluu ortaya kyor. nsan olgusuyla ilikilendirilemeyen herhangi bir tanmlama kltr doru tanmlayamaz. Bu kadar ta-nmlamann gelitiriliyor olmas da, kltr denilen eyin ok kapsaml bir gereklik olmasndan kaynan almaktadr. Burada da dile getirilmeye alld; kltr insann yaratt her eydir. nsanlama olgusunun ele alnd srele balayan, bunun iinde devam eden, insanln yaratt maddi ve manevi her ey kltr denilen olguyu ifade eder. Zaten nderlikten yaptmz alnt irdelendiinde, kltrden kast edilenin insann tm tarihi boyunca yaratt deerleri olduu iyi anlalr. nsanlk milyonlarca yllk bir oluum srecine dayanr. nsan on binlerce yldr toplumsal bir varlk biiminde bilinli bir ekilde yaamaktadr. nsan o kadar muazzam eyler yaratmtr ki, onlar getirip bir tanmlama ierisine hapsetmek mmkn deildir. Ama dediimiz gibi, genel tanmlamalar ierisinde en

ok kabul gren tanmlamalar da vardr. Kltr insanlar yapar, ierisinde insann emei vardr. nsann deiim ve dnm srelerinde yaratt rnlerle bunlarn zaman ve mekn iinde farkllam biimlerinin hepsi kltr iinde yer alr. O yzden biz kltr derken, nderliin tanmlamas yannda, dile getirmeye altmz drt ayr ifade iinden birini de esas alabiliriz. 'Doaya ramen' demekten ok, doa iinde veya zerinde insann yaratt her ey kltr kapsamna girer diyebiliriz. imdi burada bir ey daha ortaya kyor: Biz 'doaya ramen' veya 'doa iinde' dedik. Bu sz ne demektir? Bu, doann insanlar karsnda bir duru, insanlarn yaratmlar karsnda bir engel ya da zorlayc unsur olduu anlamna m geliyor? Buradan hareketle insan yle bir yorumda da bulunabilir: Demek ki, kltrel yaratm denilirken, bunun ilk aamas, insann canl bir varlk olarak yeryznde yaam mcadelesinde ihtiya duyduu bir takm rnleri salayp kendi varln gvenceye almasdr. Kltr yaratmann birinci aamasn yaamn srdrlmesine vesile oluturan bu rnleri salama iinin gerektirdii araylar ve bu araylar iinde ortaya kan sonularn neden olduu maddi ve manevi kazanmlarla balatmak mmkndr. Bir varlk olarak insann yeryznde yaamas iin karlamas gereken temel ihtiyalar nelerdir? nsann temel gdleri olarak alk, korunma ve cinsellik gdleri vardr. Bu gdlere cevap verilmesi uras en basit yaam davrandr. Gdlere dayal yaam en basit yaamdr. rnein hayvanlar byle yaar. Ama insan byle olamaz. Byle olmad iin de kltr yaratmas lazmdr. zellikle alk ve korunma gds ki, bunlar insann en zayf tarafn da ifade eder, bunlarn neden olduu biyolojik ihtiyalar giderilmeden insan yaayamaz. nsann kltr yaratan bir varlk olmasnn temelinde bu gdlere cevap verme uras vardr. Bir anlamda bu, kltrleme iinin start oluyor. Biyolojik olarak insan tespit edilebildii kadaryla dnya corafyas zerinde yaayan en zayf ve en gsz varlktr. Bu zayfln giderilmesi gerekir ki insan denilen varlk yaayabilsin. nsan gdlerinin gc de bu zayfln giderilmesinde devreye girmitir. Gdler retmitir, yol gstermitir. Bunun iin gdlerin gcn kmsemeyelim. nsan gdlerinin havanlarnkinden fark vardr. Bu fark anlalmad zaman ne olur? Kapitalizmin yaratt "maymunlama" gerei ortaya kar. Bir anlamda gdlerinin zellikleriyle kazanan insan kaybedebilir de. Bu anlamda insann bu gdlerinin kendi biyolojisinde yaratt ihtiyac giderebilmesi iin verecei mcadele insanlama mcadelesi oluyor ve bir varlk olarak ancak bu pratikle dnebiliyor. nsann bu mcadelesi ve bu mcadeleyle yarattklar ilk kltrleme olgusudur. Bu zellikler kltrel bir varlk olmamz iin kendi bana yetmez. Bunlarn kltr yaratmas iin ok nemli baka bir eye daha ihtiya vardr: Toplumsallama. Toplumsallama olmadan kltr olmaz. lerde bu geree daha

kapsaml deinmeye alacaz. Kltrlemeye neden olan tm dier zelliklerimizin toplumsallmzdan kaynaklandn belirtmeye alacaz. Fakat toplumsallmzn da zayflklarn bir sonucu olduunu belirtmek mmkndr. Yani insan kendini var etmeye yeltenince, dier canllardan deiik bir ortam ve ilikiye muhta olduunu da sanrm ilk defa gdleriyle hissediyor. Toplumsallanca da, bu zayf yanlarnn giderilmesi abasndan edindii eyler kendisini acayip bir mecraya srklyor. Gerekten de insanlk hikyesi doada en ilgin, ilgin olduu kadar anlalmaya muhta bir hikyedir. Bu hikyeyi kltr ve ahlak olgularnn anlam ve geliim sreleriyle anlatmak en dorusudur. Tabii insan toplumsal bir varlktr. Toplumsal varlk olmak, herhangi bir hayvan srs gibi olmak deildir. Deiim ve dnm yaayan insan, yeryzndeki herhangi bir varlk ve herhangi bir canl gibi deildir. Bu farkllktan tr insanlarn yarattklar eylere kltr denilir. Kltr insann kendisinden doaya katt her eydir. Kltr dediimiz yaratm ya da deiim ve dnm, yeryznde olmayan, ama insanlar tarafndan yeryzne mal edilen eylerdir. Tabii insan bunlar yle yoktan var etmiyor. Doa zerindeki dier canllardan yararlanarak ve mevcut dier maddelerden deitirip dntrdklerinin katksyla kltr yapyor. nsann toplumsallama pratiinde yaanan derinleme ilerledike, kendi aklnn ve zihniyetinin gcyle yeryznde baka benzeri olmayan, adeta sfrdan yaratm diyebileceimiz kadar kkl ve gzel rnler de yapar. Bunun nedeni, varlk olarak insann kendi toplumsal yapsnn ortaya kard ihtiyalardr. Toplumsallk bilinli bir insan eylemi olduu iin, insann toplumsallatka yaptklar toplumsal yapnn ihtiyalarna gre olur. Demek ki toplumsallmz gszlmz giderirken, dier yandan bizlere yeni grev ve sorumluluklar da yklyor. Toplumsallk hem ihtiyalar gideriyor, hem de yeni ihtiyalar yaratyor. Belki yle demek lazm: Toplumsallk yenilmeyecek yeillikler ve kendisinden kaan hayvanlarla dolu kocaman bir ovadr. Yenilecek bitkilerin tohumlaryla doludur. nsana "Al bunlar yetitir ve yaa" demektedir. Bu i iin gerekli bilinlenme olanaklarn da sunarak. Toplumsall bu olanaklarn kullanlma tarzna insann kendisinin karar vermesini gerektiren bir olanak olarak da formle etmek mmkndr. Toplumsallkla edilen bilinlilik, insann doada kendi kurallarnn ok nemli bir ksmn kendisinin yapmasna yol ayor. Bu, doada olmayan ya da doal olarak bulunmayan bir durumdur. Toplumsallk gelitike, ortaya kan ihtiyalarn giderilmesi ve sorunlarn zm insan yaratclnn gelimesine etkide bulunuyor. Bu durum insanln ilgin eyler yapmasna yol amtr. Bu anlamda kltrleme ile insan, doa zerindeki tm varlklar ta, topra, havay, yeralt ve yerst kaynaklarn kendi szgecinden geirerek, ihtiyalarna cevap verebilir bir mecrada ileyerek yeniden biimlendirir. rnein tatan ev yapar, aatan gemi yapar, madenleri

ileyerek bir sr yeni ey ortaya karr. Bu yaratmlar karsnda adeta insann akl durur. nsan corafyay deitirir, bahe eker, aa diker, tarla eker, hayvanlar alp evcilletirir. Hayvanlar evcilletirerek rnleriyle yaamn idame ettirir. Btn bunlar kltrlemenin ifadesidir. Yani o hayat ovasn kendisine ait bir yaam cennetine dntrr. nsann yeryz zerinde yarattklar doal olmayan eyler olduu iin, insann kendi aklnca tanmlanmas ve anlamlandrlmasn gerektiriyor. Bu anlamlandrmada emek sreci ve karlanan ihtiya nemli rol oynar. Aa dmzda bir varlk olarak vardr. Ama yeryznde aatan gemi yoktur. Yeryznde ta vardr, ama tatan ev yoktur; koyun vardr, ama yourt yoktur; yn vardr, ama elbise yoktur; ses vardr, ama mzik yoktur; gzellik vardr, ama heykel yoktur, resim yoktur. te btn bunlar insan yapar. Kltr bu yaratm srelerinin tmndeki sonulardr, bu sonulara yol aan insann eylemleridir. rnein insandan baka hibir varlk aalar deiik aamalardan geirdikten sonra keresteden ev yapmaz. Hibir canl insanlar gibi gemi yapmaz. Byle bir ey doada olumamtr. Bunun iin insann yaptna kltr diyoruz. Bir tanmlamada belirttii gibi, kltr bu anlamda insann kimlii oluyor. Kimlik de budur zaten. Yani insan nedir diye sorulursa, insan btn bunlar yaratandr demek mmkndr. Yoksa insan sadece biyolojik bir olgu olarak tanmlayamayz. nk biyolojik yapmz hayvanlardan ok farkl deildir. nsan da hcre, doku, organ, sistem denilen karmak maddeler organizasyonundan oluur. Bu biyolojik yaplar, dizilileri farkl olsa da, tm canl varlklarn ortak zelliidir. Genel biyolojik tanmlama itibariyle yaklaldnda, insan teki canllardan yle ok farkl bir varlk deildir. nsann fark ite bu rnleri yaptnda ortaya kyor. Zaten insan nedir sorusu sorulduu zaman, insan kendisini bir de bir kltrel varlk biiminde tanmlar. Yani insan kendisini yaptklar temelinde tanmlamaktadr. O zaman biz kltr derken insandan bahsediyoruz ya da insandan bahsederken de aslnda insann emeiyle yarattklarndan bahsediyoruz. Bu noktadan hareketle, bu nasl bir insandr, bu nasl bir grup veya bir toplumdur, bu nasl bir halktr denildiinde, yle ok soyut tanmlamalar gelitirmek yanl olur. Kltr ifade ederken, yaam tarz dedik; dier bir tanmlamada da tarih boyunca yarattmz eylerden bahsettik. O zaman bir insan, bir grubu, bir toplumu ya da bir halk ele alrken, bunlar kimdir sorusuna cevap, yarattklarna baklarak verilmek durumundadr. nsanlar iin yarattklar, emekleri ve pratii dnda yaplan tanmlamalar niyetsel tanmlamalardr. Tanmlama lmz yaam tarzna baklarak yaplmaldr. Yaam tarz derken de basit, dar bir ereveden bahsetmiyoruz. Bu ok kkl bir tanmlama gerektiriyor. Bu tanmlama tarihe uzanmaldr. Kendimizi u anki durumumuzla tanmlayamayz. Eer herhangi bir toplumu ya da insan gnceldeki durumuyla tanmlamaya kalkrsak ne olur? Basit bir dille, bu ar bir bencilik olur, benmerkezcilik

olur. Zaten byle olsayd, her birimiz her eyi sfrdan balatmak zorunda kalacaktk. Hi grmediimiz, bilmediimizi sandmz birok eyi yayor olmamzdan da anlald gibi, bireyi ve toplumu tarihsel olarak yaananlardan kopuk tanmlamak mmkn deildir. O zaman kltrel tanmlama da en basitten en karmana kadar her dnce kalbnn, sz ve davrann uzun bir gemiinin olduunu bilerek yaplan tanmlamadr. Baz davranlarmzn, hatta szlerimizin en az on be bin ylk gemilerinin olduunu bilmek durumundayz. nsan ksa bir sreyi de kapsasa, aslnda arlkta gemiini yayor. Biz yaratmdan bahsettik, insan yaratmaktan sz ettik. O zaman insan asndan bir tanmlama yaplrken, btn insani yaratmlar, insann yaad deiim ve dnmleri gz nnde bulundurarak bir tanmlama yapmamz gerekecektir. Yine insan tanmlanmasnn btnlkl olmas iin de tm zelliklerinin deerlendirilerek bir tanmlanmann yaplmas gerekir. Nasl ki insan tarihinden kopuk ele almak bencilce bir yaklam olursa, btnlkl ele almamak da sbjektif ve duygusal tanmlaya yol aar. Bu, kltrel bir tanmlama olmaz. Kltrleerek kendini yaratan insann baz yanlar iyi, baz yanlar kt olabilir. O zaman bu nasl bir insandr? Bir insan yalan sylemiyor, ama konumasn da bilmiyor, yleyse iyi bir insan deildir, eksik bir insandr; iyi konuabiliyor, ama pratii yoktur, yleyse eksik bir insandr; yapyor, ama yaratc deildir, yleyse iyi deildir. Yani insan asndan byle bir tanmlama olmaz. te fizii var, ama estetii yoktur; yleyse eksik bir insandr. nsandr, ama davranlar gzel ve ekici deildir, iticidir; eksik bir insandr. nk ne dedik? nsan kendini yaratr, bu biimde kendi kimliini var eder. Kimlik derken btn bu eylerden bahsediyorsak, o zaman bizim kendimizi, kendi toplumumuzu, topluluumuzu, kltrel kimliimizi var eden tm deerlerimiz temelinde tanmlamak gibi bir zorunluluumuz ortaya kar. Eer baz yanlar iyi, bazlarnda kt olarak belirteceimiz eksiklikler varsa, o zaman neden insanda byle bir durum ortaya kt sorusu akla gelir. Acaba neden insan kendisini var eden tm insani yanlarn bir denge iinde tutmuyor, gelitirmiyor? Bu kader olabilir mi? Ya da hangi insan zaaf var ve hangi zayfl halen giderilmemi ki, bu durumlar ortaya kyor? Bu sorularn cevabn ksa bir iki cmlede vermek mmkn deildir. Ancak eksikliklerine ramen insan yaatan toplumsall ise ve bu toplumsall iinde kendisini var eden kltr yaratma biimiyse, bu durumda bu her iki olgunun sorgulanmas gerekir. nk mevcut durum, yani insann hem iyi hem kt hallerinin yan yana olmas, hele hele aralarnda derin uurumlarn bulunmas toplumsalla uymaz. Toplumsallk eksikliimizi ortadan kaldrmak iin bulduumuz aredir. O zaman bu sorunlarn nedeni, toplumsallmzn veya iinde yetitirildiimiz kltrlememizin biimiyle ilgilidir. Bu sorulara imdilik bu kadar cevap yeter. Yani bu ikilemin kader olmadn bilmek gerekir.

-Krtler Kltrlemeyi Yaratan lk Halktr

Krtleri tanmlyoruz. imdi neredeyse herkesin kendine gre bir Krt tanmlamas vardr. Trk egemenine sorarsanz, Krt iin "Dal Trk'tr, kuyrukludur, hibir eyi yoktur" diyecektir. Fars'a sorarsanz, kendisinin kk kardei olduunu syleyecektir. Arap'a sorarsanz "Krt Daldr, Arap'n Mslman kardeidir" cevabn alrsnz. Bu tanmlamalar nedir? Bu tanmlamalardan unu anlyoruz: Demek ki, Trk egemenlik sistemine gre Krt denilirken, dada kalm, ilkel, hibir yaratm olmayan, kendisinden bir para olan bir halk sz konusu edilmektedir. O Krt' 'kendisinden bir para' olarak grse de, Krt ok geridir. Kald ki, zaten 'kuyruklu Krt' diyorlar, yani Krtler hakkndaki tanmlamalar budur. Dilleri ksmen deimi olsa da, Trk egemenlerinin kafasndaki Krt budur. Fars egemenine gre Krt, yarattklar fazla olmayan, her eyinin kendilerince yaratld, kendi kltrleriyle besledii bir topluluktur. Egemen Arap zihniyetinde, Krt Mslmanlatka insan olabilen bir toplumdur; onun dnda insan olmayan, yaama hakk olmayan bir topluluk tanmlamas hkim yaklam durumundadr. Egemen sistem asndan, zaten Krtler diye bir ey yoktur. nk resmiyetlerinde Krt yoktur. O zaman bu tanmlamalara baklrsa, biz kltrsz ve kimliksiziz; o zaman biz yaratmsz, deiip dnmeyen bir topluluuz. Dnya egemen siyasal sistemi asndan da genel hatlaryla durum budur. Yine Krtler ierisinde ibirliki dediimiz insanlarn bir Krt tanmlamas sz konusudur. Bunlara gre de Krtler her zaman ok iyi kendilerini g yapabilen bir kltrel yaratmn srekli kesintisiz reticileridir ve ok mcadelecidir, ama ite dmanlar kendilerine her zaman engel olmulardr. Bu kesimlerin Krt tanmlamalarnn bir yan ok abartl, bir yan da ok zavall oluyor. Yani bu tanmlamalar sbjektiftir, siyaset kltr asndan da milliyetidirler. Bunlar Krtler iinde egemen snflar olduuna inananlardr.Bunarn Krt kltrne yaklamlar, Krtlerin mevcut durumlarn kendi siyasi, ekonomik ve diplomatik karlar iin kullanmaktan ibarettir. Krtlerdeki yalan kltrnn sahibidirler.

Ama bir de PKK'nin Krt tanmlamas vardr. Bizim Krt tanmlamamz, nderliin son Savunmalar'ndan sonra tabii ki biraz daha deimi, farkllamtr; Krtleri zellikle kltrel tarihi anlamnda tanmlamalarmz nderliin yeni yaklamyla daha kkl deerlere dayandrlarak yaplmaktadr. Bu konuyu sonraki blmlerde tartacaz. Buradan u sonuca ulayoruz: Bugn bizim Krt sorununu kimlik ve kltr sorunu olarak dile getirmemizin, bir halk olarak yaama iddiasnda bulunmamzn, kendimize bir yaam alan yaratmak istememizin, en azndan dier halklarla iradeli, zgr ve kardee yaayabilecek bir dzeyi, bir ortam yakalayabilmemizin amac, aslnda kendi yarattklarmz herkese kabul ettirmek istememizdir. Yani bir halk olarak biz de iyiyiz, biz de yaratm sahibiyiz, biz de deer yaratabiliyoruz demeye getiriyoruz. Bizim de bir zgrlk ve kardelik iddiamz, tarihten gelen ve gnlk yaammzda var olan kkl kltrel deerlerimiz vardr demek istiyoruz. Bazlar "Hayr, sizin hibir eyiniz yok" diyorlar. Ancak soruna kltr penceresinden baknca, bu inkrclarn ne kadar yalanc olduklar daha iyi anlalr. Bizim byk hakllmz da buradan ileri geliyor. Kltrel tanmlama, bir toplumu en objektif tanmlama biimidir. Aslnda biz btn bunlar kantlamaya alyoruz. Biz buyuz, bir dilimiz vardr, bu dil kkl bir dildir, binlerce yldr konuuluyor, hatta tarmn ilk dilidir diyoruz. Kald ki, baz kltr aratrmaclar kltr tarm devrimiyle balatrlar. Bu tanmlama genelde byk oranda kabul ediliyor. O zaman Krtler kltrleme anlamnda ilk yaratc halktr, yani kltrlemeyi yaratan ilk halktr. nk arkeolojinin tespit ettiine gre, ilk tarmsal faaliyet, ilk yerleik yaam Mezopotamya'da, bugn Krt denilen toplumun analar ve atalar tarafndan gelitirilmitir. Bu tanmlama gereince kltrleme demek, Krt analar ve atalarnca balatlan toplumsal sre demektir. Demek ki, o zaman kltrel olarak inkrclarn bize dayattklar "Siz yoksunuz" yalannn tam tersi bir durum ortaya kyor. Biz halk olarak varz. Kltrmzn de insanlk ailesi iinde ilk ortaya kan kltr olmas gerei vardr. Krt kltr iin bu ok byk bir zgnlk ve ayrcalktr. G kaynamz bu gerei bilince karmamzdan geer. Hem Krt kltr iin, hem de genel kltrel srelerin daha iyi anlalmas iin deerlendirmemizi toplumsal yaama bal olarak ilerletmek gerekir. Kltr iin kabaca da olsa bir tanmlama ortaya kt. Ancak kltr kavramnn daha iyi anlalmas iin zelliklerini deiik alardan da ele almak gerekir. Bu konumuzun daha iyi anlalmasn salar. Kltr insanlarla birlikte srekli deien bir olgudur. Fakat kltrde her ey her zaman deimez. Kltrel deiim noktas, zerinde en ok tartma yaplan konudur. Ne, nerede, nasl deimi, hatta deimesi gerekiyor muydu gibisinden birok soru sorulur ve cevaplar aranr. Bu konuda nemli olan deiimin sebeplerini anlamaya almaktr. Kltr insann yaptklarysa, bu yaplanlar

10

neden bir daha deimemek zere yapmyoruz acaba? Kltrel deiim yapmak bir zorunluluktur. nk kltrletirdiimiz yaratmlarmzn hammaddeleri srekli bir deiim iindedirler. Kendilerinden faydalandmz rnlerin bize ramen bir deiim yasas vardr. nsan yaamn zorlayan koullar deiiyor. Gece ve gndzn, mevsimlerin bir deiim dngs vardr. klim koular deimektedir. Tm bunlar kendisine gre karlanmas gereken ihtiyalar ortaya karr. Doa srekli deiim halindedir ve buna cevap olmak gerekiyor. Her yerde ayn koullar bulunmaz. Bu koullara yant vermek gerekiyor. Bu tabii koullar insan ihtiyalar gibi doadan alp kullandmz maddelerin de bir zellii olarak karmza kyor ve bunlara are bulmak gerekiyor. rnein kullandmz aalarn beli bir mr vardr. Evcilletirdiimiz hayvanlarn mrleri snrldr. Kltrletirdiimiz rnlerin de belli bir dayanma sresi vardr. te tm bu toplumsallmz dnda ve bize ramen olan deiim diyalektii, kltrel deiimin yaplmasn zorunlu hale getiriyor. Ancak deiimin naslna, bunun hangi koullarda olmas gerektiine ve hangi temel maddeyi kullanacana insan karar veriyor. Bu da kltrel deiimin hzn ve biimini belirliyor. Bu noktadan sonrada kltrel deiim olgusuna toplumsal yap ve toplumsal yapnn kurallar karar vermeye balyor. Kltrel deiimde asl karmaa da bu noktada devreye giriyor. Kltrel deiimin yaanmasnda dier nemli ey, tm kltr deerlerinin insan olgusunda yol at maddi ve manevi boyuttur. ki temel kltr vardr: Bir maddi kltr, yani retim ve retim aralar; bir de manevi kltr, yani zihniyet kalplar, dnce ve ahlak gibi unsurlar. nder APO bu konuyu son Savunmalarnda ok arpc bir biimde deerlendirmitir. Kltrn maddi ve manevi eleri arasnda yaanan dengesizlik de kltrel deiimin bir nedenidir. Bu toplumsal bir yasadr. Toplumsalln nicel ve nitel deiimi maddi ve manevi kltr arasnda bir dengesizlie yol atnda, insanlk bunu bir ekilde gidermek ister. Bu istem kltrel deiime neden olur. rnein, nder APO, kleci toplumdan feodal devleti topluma evirilmenin nedenini, kleciliin maddi olarak bymesine ramen maneviyatnn bozulup yozlamasna cevap aray olarak deerlendirdi. Yani kleciliin bir devlet biimi olarak yz binleri retime ve savaa koturduunu, her tarafn klelemi insanlarla dolu olduunu, ama zihinsel olarak rme iinde bulunduunu belirtti. Din bu manevi rmle are bulmak iin devreye giriyor. Aslnda ahlak dayatyor. "mana gelin" diyor. Bunun iin dinlerde iman ve itikat sahibi olmak ok nemlidir. Dinlerde temel kltrel deerleridir bunlar ve insanlk iin biraz daha nefes alma imkn yaratyorlar. Bu yenilenme zihinsel planda, yani zihniyet ve dncede yenilik getirdiinden, yeni bir kltr ekilleniyor. Kltr deiimi yaanyor. Bugn de benzer bir durum vardr. Maddi olarak birok olanak ve zenginlik mevcuttur. Ama manevi kltrn zayfl, bu zenginlie ramen insanla

11

yaam dar ediyor. Kaos var diyoruz. nderlik paradigmasndan anladmz kadaryla, kaos manevi olarak yaanyor. Yani maddi yaam denilen retim sahas ve aralarnda, bunlarn insanlar tarafndan kullanlmasnda ciddi bir sorun yoktur. Bu maddi gelimilikle insanlktaki dnce ve duygu arasnda yaanan elikiler toplumsal kaosa neden olmutur. Kapitalizm blmnde de dile getirilebilir, ama ilk elden bunlarn belirtilmesi gerekir. Daha somut olarak, rnein retim ok fazladr, ama alk vardr. Her gn ka ocuun, bilmem ka insann alktan veya yeterli ve dengeli beslenememe nedeniyle ldnden bahsediliyor. Barnma ihtiyacn karlayacak teknik imknlar ok gelimitir. Ama barnaksz milyonlarca insan vardr. Demokrasi herkesin aznda inedii sakzdr. Ortadou'da Krdistan'a bakn: nkrclk vardr. te kaos budur. nder APO'nun ikibinli yllarn banda "Herkese zihniyet ve vicdan devrimi lazmdr" demesinin anlam kaynan bundan alyor. Sonrasnda da bu devrimlerin nasl ve hangi temelde olmas gerektiini gstermek iin yeni paradigmasn gelitirdi. nderliin tm savunmalar bunun iin yazld. Bunun iin nderlik Savunmalar nderliin kendisini deil, insanl, Krtleri ve bizi savunmaktadr. Kime kar? Kapitalizme kar, onun ahsnda bebin ylk egemenliki sisteme kar. Bu noktalar deiik vesilelerle deerlendireceiz. nk kltrel deiimde anlalmasnda yarar olan bir durumdur bu.

12

nsann Kendi Emei ve Eliyle Yaratt Bir Kltr Dnyas Vardr Kltr olgusu deerlendirildiinde nemli olan noktalardan biri de kltr deerlerinin ilkleri konusudur. rnein ky kimin kltrdr denildiinde, nerede ky varsa, ky onlarn kltrdr denilemez. Tarm kimin kltrdr denildiinde, nerede tarm yaplyorsa, tarm onlarn kltrdr denilemez. Tarm ilk nerede kmsa onlarn kltrdr. Ancak temel insani yaratmlarki, bunlar varlk gerekemizdir, toplumsallmzn zne ekil veren yaratmlardr. Bu yaratmlar evrenselleirler. Evrenselleirken de gittikleri her yerde oradan mutlak suretle bir eyler de bnyelerine katlr. Bnyeye katlan deerlerden tr de, bir yaratm gittii yerde zn korumak kaydyla kendisine yeni biimler verilebilir. Bylece de gittii her yerde ait olduu insanlarn kltrel deeri olup kar. Kltrel deiim olgusunda "ilkler" olmann zelliini unutmadan, bu deiimin toplumsal tarih iinde nasl gelitiini anlamak da nemlidir. Toplumsal deiim bir anlamda kltrel deiimdir. Bunun tersi de dorudur. Kltr insan rn bir eydir, yani insani bir yaratmdr. Biz insann ihtiyalarndan bahsettik. nsann toplumsal yaratmlar evrenselleebilir de, byle bir karakterleri vardr. nsann toplumsal merkezli temel ihtiyalar her yerde birbirine ok benzer. Dolaysyla bu temel ihtiyalar gideren yaratmlar neyse evrenselleebilir. Onlarn kimlii yoktur, kimlii insandr. Bir deeri bir halk, bir corafya yaratabilir, ona kimlik kazandrabilir, bu deer ona mal edilebilir; ancak nihayetinde ortaya kartlan yaratmlarn hepsi insani eylerdir, yani insan yaratmlardr. Byle bir deerlendirme temelinde kltr denilen olguyu deerlendirirsek ki, kltre insann yaratt her ey dedik, byle bir tanmlamay kabul ediyorsak, o zaman ok somut olarak insann tarihsel sre ierisinde yaad gelimeyi ele alarak deerlendirmek demek, bir anlamda kltr deiimi ya da kltrel geliim deerlendirmesi yapmak demektir. nsan nasl yaam ve hangi tarihsel srelerden gemise, kltrel deerler de o tarihsel sreler ierisinde yeni ihtiyalar temelinde ortaya kmlar; o ihtiyalar nasl giderilmise, onlar izleyerek bir deiim ve dnm yaamlardr. nsann kltrel deiimini bu biimde izlemek anlaml ve doru olandr.

13

Kltrel yaratmlar dnyas insann doa iinde yaratt ikinci bir doa olarak kabul edilir. Kltr iin byle bir tanmlama da kabul edilmektedir. nk biz unu iyi biliyoruz: nsann yeryznde yaratt eyler, yeryznde birebir olmayan eylerdir. Her ne kadar hammaddesi doada varsa da, bunlarn bir ksm da ok ilgin deiim srelerinden geerek biim alyor ve maddi bir olguya dnyor. Dolaysyla bu yaratm tarz kendisiyle birlikte zellikle gnmzde yakalad seviyeyle doaya ikinci bir doa eklemitir. Bu anlamda insan kltrel yaratmlar sayesinde kendi varln doada ikinci bir doa haline getirmitir. Kurduyla, kuuyla, aacyla, havasyla, karyla, frtnasyla bir doann kendisi vardr; bir de insann kendi emei ve eliyle yaratt bir kltr dnyas vardr. rnein bu okulun ierisine bakalm: Burada bir sr ey gryoruz. Bu okulun kendisi doaya eklenmi bir eydir. Eklendii iin de, buna ikinci doann rn denir. nk bu temeldeki yaratmlar o kadar oalmtr ki hatta egemen sistemler bunu ok abartl tarzda yapyorlar, bu insan yaratm olgular neredeyse ana doay yutacak dzeye gelmitir. Bizim kltr dnyas derken bahsettiimiz ikinci doada bylesi bir durum da sz konusudur. Dolaysyla kltr, doa zerindeki ikinci doa, ama insan eliyle yaratlm ikinci doa olarak kabul edilir. Kltr asndan bu da bir tanmlamadr, deerlendirmedir. Kltr denilirken, bizim uygun grebileceimiz tanmlamalar bunlardr. imdilik kltrn de retken bir gereklikten kaynaklandn, tpk doa ana gibi rnler verdiini belirtmekle yetineceiz. Kltr olgusunda sz konusu insan olduu iin, konuyu daha somut ele almamz salayacak temel baz noktalara deinmemiz daha doru olur. Kltrn srekli deitiini ve bu deiimin ok tartldn yukarda belirttik. nsanla ilikili olduu iin, kltrn srekli deimesi gerekiyor dedik. nk insan srekli deiiyor. Kltrde srekli bir deiim yaannca, bu deiimin toplum zerindeki etkilerini, toplumla olan ilikilerini nasl ele almamz gerekir gibi bir soruyla karlarz. Toplum kendisini deitirince, bunu nasl kendi kimliiyle ifade edebilir sorusu ortaya kar. Ya da burada kimlik nasl bir deiim ve dnme uruyor sorusu ortaya km olur. Bir kere insann deiebilmesi iin, toplumsal yapda uygun koullarn vcut bulmas gerekir. Yani insan durup dururken belli bir deiimi yaamaz. Toplumsal diyalektik var. nsan yapar bunu. nderliin Bir Halk Savunmak kitabnda ilk cmle "Toplumsal gereklikten kamak zannedildiinden daha zordur" biiminde formle edilmitir. Gnmzde kabul edilen temel tanmlama, insann toplumsal bir varlk olduudur. Kimi aratrmaclar toplumu insann bir kltr olarak tanmlyorlar. Kimileri de kltr toplumsallamann bir rn olarak ele alyorlar. Ama biz toplumsallama olmadan insann kltrleemeyeceini biliyoruz. nk insanlarda deiimi yaratacak, rn ortaya kartacak, doaya ramen var oluu sala-

14

yacak ey, insann toplumsal bir varlk olarak kendisini var edebilmesidir. Dolaysyla kltrleme asndan ilk art insann toplumsallamasdr. nk toplumsallama salanmadan insanlamann salanamayacan nder APO ok net bir ekilde ortaya koyuyor. Fakat toplumsallamann kendisi de bizzat insan yaratm olduu iin, ona da bir insan kltr denilebilir. Ancak kltr derken kastedilen bundan deiik bir ey olduu iin, bu tanm ok kaba ve genel kalyor. Konumuzu tam olarak izah etmeye yetmiyor. Dolaysyla biz, "Kltr ve kimlik rnlerinin hepsi toplumsal gereklik ierisinde yaratlr" ilkesini benimsiyoruz. Kimlik kazanma, yaam yaratma, deiip dnme ve doa karsnda kendini var etmenin ilk koulu toplumsal olmay baarmaktr. Bu, kltrlemeye balama asndan ilk admdr. nsan toplumsuz, toplum insansz olmaz. Bu realite ile toplumsal deiim ve kltrel deiimi yan yana izlemek gerekecektir. Toplumsalln, analitik akl dediimiz ve iinde insann zihnini ve duygularn kullanarak, ynlendirerek, ama belirleyerek, plan ve proje izerek, tasarmda bulunarak kendisini gelitiremedii bir sreci vardr. Bu dnemde toplumsal yaamn birok ilk'i yaratlyor. Bilindii gibi, insanln her aamasnda ilkler ok nemlidir. Bu ilklerin karakterinde en arpc yan, olmas gerekenlerin olmasdr. Bir anlamda insanln balang srelerinde, ilkler olmas gerekenler olduu iin ortaya kyorlar. Yani geliigzel, birilerinin can sklm da yapm deiller veya bugn olduu gibi kapitalist irketlerin daha ok para kazanmak iin kafa patlatarak zoraki yarattklarna hi benzemiyorlar. Karakterleri kesinlikle byle deildir. Bu anlamda ilk kltrel yaratmlar toplumsal varln yaam iin, onun zne uygun olarak ortaya kyorlar. Bunun iin hem ilk insan yaratmlar, hem de bunlar etrafnda bunlarla birlikte oluan toplumsal biim herhangi bir toplum biimi deildir. Yani kesinlikle geliigzel gereklememitir. Bir tetiklemeden, ilk emirden bahsedilecekse, bu da kesinlikle doa yasalarna uyumdur, toplumsal zn devreye girmi olmasdr. Toplumdoa, toplum-birey ilikisinin doruya yakn kurulmu olmasdr. Bu dnemde insann doa ve kltr deerleri ile arasnda mthi bir uyum sz konusudur. Kltr tanmlamas yaparken, 'doaya ramen' biiminde bir ifade kullanmtk. Bu anlamda insanlarn kendi yaratmlarn gelitirmesi asndan yapmalar gereken ilk ey, 'doaya ramen'i amalardr. nsann doann fiziki koullar olan souunu, karn, kn ve saldrgan hayvanlarn atlatmas, kendini korumas, doa rn olan besinleri bulup tanmas, bu noktada ortaya kacak sorunlar amas gerekir. Bunun iin ilk toplumsallama, ilk yaam tarz ve bu tarz ierisinde insanlarn kendi yaamlarn idame ettirmek iin ortaya karttklar rnler ok nemli olur. Onlar insanlarn ilkleridir. Bu noktada nder APO da "lkler ok arpcdr" diye vurgu yapyor. Bir de o dnemde, ilkler olmas gerekenlerdir, dedik. Belki felsefe ve gnmz bilimsellii asndan bu

15

ok fazla kabul grmez; ama dnemin ilkleri, bir bakma olmas gerekenler, adeta birer zorunluluk gibidir. Baka bir yol zerinden de gelime olabilir, yaratmlar geliebilirdi. O zaman da biz bugn byle bir insandan bahsedemezdik. O zaman farkl bir insanlk ortaya km olacakt. O zaman gelimeler deiik bir rotada geliirdi. Bu durumda farkl bir duruun seyrini izlememiz gerekecekti. Ama zerinde yaadmz bir gerek vardr. Bunu inkr edecek deiliz. Bize den, bu kantlanm olan anlamaktr, deerini bilmektir; bugn de bu yaamn mirasna dayanarak birok noktada kendimizi savunduumuzu bilmektir. nsan balangta ok zayf bir varlk olduu halde yaayabilmi ve bugne kadar gelebilmise, demek ki kurduu ilk sistem insanlar var etmeye en msait sistem olmutur. lk insanlarn var oluu deerlendirilirken, belki de gelinen dzeyin gelimiliinin insanda yaratt gvenden de olacak, onlar "basit, ilkel, hatta geri" gibi nitelendirmek adetten saylr. Varsayalm ki bu nitelendirmeler dorudur. Maddi olanaklar itibariyle de, zihinsel olarak da bugnle kyaslandnda tabii ki bir basitlik vardr. O zaman gnmz insanlar olarak u soruyu kendimize sorup yantlamalyz: Gnmz olanaklarna ramen hayatta kalmak bu kadar zorsa, ilk insanlk o basitliine ve bir o kadar da d koullarn zorluklarna ramen, yaam hangi temelde baard? Bu baarnn srr nedir acaba? Hangi kltr veya toplumsal biim tm bu zayflklar giderdi ki, kesintisiz bir insanlk yaam var olmay baard? nder APO bunu komnal toplum olarak tanmlad. Bu yaam kendi ierisinde paylamcdr, zgrlk-dr. Bu yaam kendi ierisinde doayla uyum iinde ve doann dier canllaryla uyumlu gelien bir ya-amdr. nsanlar uzun bir sre gebe halinde yayorlar. Bu yaamda ihtiyalar en doal haliyle karlanyor, gideriliyor. lk kltrleme insanlar asndan byle geliiyor. nsanln kltr deerleri, aratrmalarn ortaya karttna gre, bu kk zerinde olumaya balar. Kltrleme ya da insann kendini var etme gerekliinden bahsederken, herhangi bir kltrleme ve toplumsallamadan bahsetmiyoruz. nsanlar var etmeye sevk eden ve bir anlamda olmas gereken komnal toplumdan, onun komnal kltrnden ve kimliinden bahsetmi oluyoruz. Kltrel var olu ve yaam tarznn doann zorluklarna ramen ilk dnemlerdeki gereklemesi tm kltrel tarihimizin temelini demitir. Temel orada atlyor, ondan sonrasnda da toplumsallk bildiimiz tarihsel sreler ierisinde deiim ve dnm yaayarak gnmze kadar geliyor. te tm zorluklara ramen insanlamann baarsndaki sr bu yaam kltrnde gizlidir. Bize insanlama bunsuz mmkn olmazd gibi geliyor. Zaten bu kantlanm bir durumdur. Bu ie niyetlerimizi kartrarak, keke gerekleen biimiyle deil de bilmem nasl olsayd diyecek olanamz ve lksmz olamaz. Toplumsal tarih ve kltr buna izin vermiyor.

16

Bunlar neden bu biimde vurguladk? nk kltrdeki deiim diyalektii toplumsal deiimin paralelinde oluyor. Neden bu byledir? nk kltr derken insann kendi yaratmlarndan bahsediyoruz. Kltr rnlerinin deimesi, insan deiiminin somutluk kazanmasdr. nsann kendi yaratmlar da insann kendi ihtiyalarna verdii cevaplar temelinde geliiyor. nsanlar durup dururken yaratmazlar veya toplum keyfi yle istedii iin yaratmaz. Doada byle bir ey olmad gibi, toplumsal gereklik ierisinde de yoktur. htiyalarn dayatcl olmazsa hibir ey yaratamazsnz. Yaratsanz bile kimseye kabul ettiremezsiniz, toplumsallaamazsnz. Toplumsallamadka da elbette kltrel bir varla dnmez, alcs kmaz, kabulleneni olmaz. Kltr ayn zamanda kalcl da ifade eder. Baz kltrel deerler bir sre iin gerekli olan rnler olduklarndan geicidirler. Bazlar sadece dar bir grup iindir, dar bir toplumsal rgtllk iindir. Ama asl kltr gerei derken, kalc ve karakterinde toplumsal yan gl olgulardan bahsediyoruz. Yani doa ile insan ilikisinde insana yaama olana salayan ve toplumun kendi ierisindeki zorluklarna ramen insan toplumunun bir yesi yapan deerler btnnden bahsediyoruz.

nsann htiyalarn Giderme abas Kltrel Deiimin Temelidir Kltr rnlerini insanla balantl olarak iki ana balk biiminde ele alabiliriz. Kltrel deiim ierisinde arlkta kalc olan deerler vardr. Baz toplumsal yaratmlar da dnemsel ihtiyalar karlamak iin ortaya kmlardr dedik. Yaratlmasna sebep olan ihtiyalar giderildikten sonra da ortadan kalkm ya da biim deitirmi kltr rnleri sz konusudur. Kalc olanlar toplumsal gerekliin zyle ok sk balant iinde olmay ifade ederler. Bunlar toplumu var eden, onu bir arada tutan ve devamlln salayan eylerdir. Baka bir deyile kalc olgulardr. rnein paylam, toplu yaama alanlar olarak kyler ve kasabalar, konuma yani dil, dnce vb. olgular kalc eylerdir, insanla birlikte vardrlar. Bir de toplumun temel zellii olan srekli deiim ve dnme paralel olarak deien eyler vardr. Bir yerleim biimi olarak ky ve ehir belki deimez, bir arada yaam olgusu deimez; ama ky byyp klebilir, evlerin mimarisi deiebilir, evleri yaparken insanlarn kulland malzemeler deiebilir. Bu deiim kendisiyle farkl bir biim yaratabilir. Bu deiim o yapy dayankl ya da zayf klabilir. Bunlar da kltrel yaratmlardr. Kltrel deiim iinde ele alnabilirler. Bu olgular da insanlar etkiler. rnein bir yerde tatan ev yaparsanz, bu eylem kendisiyle birlikte farkl bir yaam alan, retim alan ve farkl ilikiler gelitirir. Aatan ev yaparsanz, bu ok farkl eyler gerektirebilir. Aatan ev

17

yapmak iin testere nemli bir aratr. Tatan ev yaparken de balyoz nem kazanr. O zaman aatan ev yaparken, testere yapm bir kltr olarak ortaya kar. Tatan ev yaptnzda da balyoz yapma kltr geliir. Btn bunlar zincirleme bir ekilde insanlarn duygularn, dncelerini, emeklerini, emek srelerini ve toplumun kendi ierisindeki ilikilerinin hepsini etkiliyor. rnein ormann hi olmad bir yerde testere pek bilinmez. O zaman bu ara kimsenin iine yaramaz. Tan olmad bir yerde de belki balyoz bilinmez. Bu aralarn ortaya kmas iin yaamda kendilerine ihtiya duyulmas gerekir. Burada u ortaya kyor, bunlar Marksist teoride ok zmlenmitir: htiyalar kltrel rnlerin ortaya kmas iin belirleyici olmaktadr. Engels'in deyiiyle, ihtiya kefin anasdr. Corafyaya, ihtiyalara, toplumsal deiim ve dnme gre bir de byle deien kltrel rnler ve yaratmlar vardr. Deienler ierisinde bir ksm yok olabiliyor, yani ortadan kalkabiliyor. Bu deerler ierisinde srekli bir deiimi yaayanlar olabiliyor. rnein retim aralar srekli deien kltr deerlerimizdir. Kltr iinde retim tarz ve aralar srekli deien yaratmlardr. Toplayclk ve avclkla ilk retim iine balayan insanln, gnmzde fabrikalarda ne tr rnler ortaya kardn biliyoruz. nsanlk tarmda eliyle toprak kazmaya balamken, bugn traktrlerle artk byk tarlalar tarma aabiliyor. Bu anlamda kendi ierisinde srekli bir deiimi yaayabiliyor. Kltr rnlerinde deiim iin toplumsal ihtiyalarn dayatc olmas ve insanlarn bunun farkna varmas gerekiyor. Bu deiimin nasl tanmlanaca ve hangi tarzda deerlendirilecei sorunlaryla karlam oluyoruz. Bu, kltrn ideolojik alanyla ilgili bir durumdur. htiya olarak ortaya kan durum toplumun herhangi bir tabakas ve snf iin neyi ifade eder sorunu, her dnemde en ciddi kltrel olgu olur. Bu deiim nasl tanmlanacaktr? Bu deiim nasl ve nereden ele alnacaktr? Burada kltrn nasl deiecei olgusu n plana kar. Toplumsal yaam ve ilikilerde deiimin kendisi doal bir sretir. Bu srekli oluyor, ama bunun kltrlemesi konusu ve nasl deitirilecei ok nemlidir. Kltr olgusunda deiim ilkesinden bahsettik. nsann ihtiyalar temelinde doan boluklar, gereksinimleri gidermesi abas kltrel deiimin temelini oluturur. Ama bunlar nasl deitirecei konusunda yine insann yaratt kltr rnleri, kimliini ifade eden maddi ve manevi deerler nemli oranda belirleyici rol oynar. Yani kltrel deiim ihtiyacn da yine kltrel yaratmlarn karakteri tayin eder. imdiye kadar insanlk temelde iki deerler sistemi yaratmtr. Bunlardan birincisi, insanlamay var eden, insann bir varlk olarak dnyamz zerinde yaamasn salayan komnal deerler sistemidir, baka bir deyile komnal kltr deerleridir. Biz bu sistemi ve deerler dnyasn gnmzde komnal

18

demokratik duru olarak tanmlyoruz. Dier bir yaratm biimi ise, devleti ve iktidarc egemenlikli toplum dediimiz ekillenitir. Dolaysyla bu iki biim veya sistem, yaratlan kltr rnlerinde ve deerlerinde karakterleriyle kendilerini ifadeye kavutururlar. yle bir gereklik vardr: ster komnal toplum dneminde, ister devleti toplum dneminde yaratlm olsunlar, btn deiim ve dnmler nihayetinde insanlarn ihtiyalar iindir. Bu anlamda zellikle insanlarn somutlatrd kltr rnleri toplumsal bir ihtiyacn sonulardr. Ama toplumsal sistem ierisinde bunlarn nasl tanmland, ne biimde deerlendirmeye tabi tutulduklar, insanlarn hizmetine ne biimde koturulduklar en nemli hususlar olmaktadr. nk bu ilke toplumsal tarz dediimiz gereklii ortaya karr. Devleti toplum kltryle komnal toplum kltr arasnda farkllklar vardr. in znde her ikisi birbirine kkten karttr. Burada yle bir gereklik ortaya kar: Biz kltr derken, ok genel olarak iki kltrden bahsediyoruz. Bir insann gnmzde komnal demokratik duruuna yol aan deerler sistemi, bir de toplumun devleti ekilde saptrlmasndan sonra biraz da zorla yaratt eyler olarak deerlendirebiliriz. Bu, tpk doada her eyin dalite biiminde var olmas gibidir. Byle bir tanmlama yapmak, en genel anlamda kltr sadeletirme olarak belirtilebilir. Dolaysyla kltrel yaratm dnyasn bir ynyle bu biimde somutlatrmaya alabiliriz. Toplumsal yaammz devam ettirirken, ok zengin pratikler ve retimler gerekletiririz. Ancak bu pratik ve retim zenginliinin insanla iliki biimi ve insan pratii sonucunda ortaya kan kltr rnleriyle insan arasnda kurulan mekanizma kendi iinde temelde iki karakterde iler. Bu da iki kltrn varln ifade eder. Kltr temelde komnal demokratik toplum kltr ve devleti toplum kltr tarznda ayrtrrken, aslnda bahsedilen, maddi ve manevi kltrn insanla arasnda kurulan iliki biimidir. Her kltr deeri toplumsal yaama destek versin diye yaplr. Kimsenin mal olmaz. Toplumsal bir organizasyon vardr; bu organizasyonun ilemesi iin gerekli olan deerlere maddi ve manevi kltr deerleri ihtiya duyulur. Ancak bu ihtiyac karlayan deerlerle insan arasnda kurulan ba kltrn karakterini belirler. rnein saban veya traktr tarm iin icat edilmi kltrel aralardr. Toplumun alk sorununun giderilmesine katk yaparlar. Buraya kadar sorun yoktur. Ama bu aralarn nerede nasl kullanldklar sorusunun cevab, bu kullanmann komnal kltr m yoksa devleti kltr m ifade ettiini ortaya karr. Bir neolitik kynde saban tarlada kullanlyorsa, kullanma biimine ve onu kullanan insanlarla bu saban ilikisine bakarak, ortaya kan rn tm kyn ise, saban komnal demokratik kltr temelinde kullanlyor deriz. Tersine aann tarlasn veya kapitalist birinin iftliini sryorsa, o zaman bu ara devleti ve egemenliki kltr iin kullanlyor deriz.

19

Yalan Kltr Etrafnda Dnen Her ey Devlet Kltrdr Burada u nemli gerek ortaya kyor: Bir ara veya herhangi bir deer iin bu devletilerin ya da komnlerindir denilemez. Nasl kullanyorsak o nemlidir. Hepimizin bildii gibi, saban komnal toplumun hkim olduu dnemin aracdr. Ama bu ara daha sonra kle ve feodal efendilerin tarlasn srd. Kapitalist iftlikleri srd. Bu, toplumsal ilikilerde ne demektir? zel mlkiyet demektir. Demek ki kltr deerlerinin kendisi deil, kullanlma biimi ok nemlidir. O zaman unu da sylemek gerekir: Nasl ki neolitiin saban zel mlkiyetle efendilerin oluyorsa, efendilerin elindeki zel mlkiyet kltr de deiebilir. nk kltr rnleri yapldnda, onlarn yapsna zel mlkiyet as yaplmyor. Tm rnlerin bnyesinde toplumsal yaama cevap olma tohumu vardr. ledike rn veriyor, insan hayatn yaanr klyor. Buna ramen kltrn neden zel mlkiyet ad altnda bnyesi deitiriliyor denilecektir. Bunun cevab, "byk toplum yalan"dr. Egemenler byk yalanlarla bunu yapyorlar. "Byk toplum yalan", bildiimiz kadaryla bir nder APO tarafndan yaplm bir kavramlatrmadr. Komnal demokratik kltrn ve yaamn saptrlp egemenlik altna alnmasnn yol ve yntemleri iin kullanlmtr. Bu yalanlarla kltr olmayan, ama kltrm gibi birtakm etkili eyler yaratmlardr. yle ki, bu yaratmlarn hepsi gereksiz ve toplumsal yaamn bnyesini bozan fazlalklardr, insanlk kltr deildir. Devleti toplumun toplumu tketirken kar koyular ortaya kmasn diye ve ktnda da etkisizletirilmeleri iin yaratlmtr. Bu ok nemli bir konudur. nsan yaamndaki yalanlar mitolojik, dini, felsefi ve bilimsel olanlar karrsak, geride komnal toplumsalln kendisi kalr. Yalan kltr nasl iliyor? Bunun iin gnmz rneklendirmek gerekir. nk "yalann gzeli" gnmzde syleniyor, yaanyor. Sistem ok biimsel ve makyajl olduu ve imaja nem verdii iin, yalanlar da makyajldr, boyaldr. unu demek istiyoruz: Teknoloji ve bir retim yeri olarak yaratlanlar bir snfn, bu arada kapitalistlerin olamaz. Zaten insan kltr rnlerini banda egemenler yaratmak iin yapsayd ya da bu egemenlik oluumu kltrel deiimin karakterinde olsa ve deiimin doal bir sonucu eklinde ortaya ksayd, bu gelime ilk toplumsal dnemde de olurdu. Ama binlerce yl yaanm komnal toplum gerein hi de byle olmadn gsteriyor. Her gelime tm insan-

20

lna aittir. Yalanlar ite bu temel ilkeyi bozmak iin devreye giriyor. "Bilim ve teknoloji kapitalistlerindir, onlar yapmtr" demek yalan kltrdr. nsanlar buna inandrmak iin yaplanlar yalan kltrdr. retilen bu yalanlarn topluma ulatrlmas iin gelitirilmi yol ve yntemlerin iinde yalanlar vardr. Daha somut olarak belirtirsek, meru savunma dnda gelitirilen iddet, bask ve devlet adndaki kurumlarn ilevsellik tarz, iktidar, ar tketim, bencil duygu ve dnceler, kadnn karlatrlmas, tm toplumun karlatrlmas vb. eyler "byk toplum yalan" ile yaratlm insanlk d kltrdr. Bu kltr gereksizdir, fazlalktr. Bu yalan kltr etrafnda dnen her ey devlet kltrdr. Bu arkn dnmesinde kar olanlar da devletilerdir. Bu bak asyla kltrel deerlerin maddi ve manevi olanlarna bakldnda, iki ayr kltr dnyasnn olduu grlecektir. inde bulunduumuz srete en byk kltr, bu iki ayr kltr dnyasn birbirinden ayr grecek bir dnce kltrne kavumaktr. Kltr ayrtrmasna ve sadeletirmesine bir de yaam var eden pratik alanlarn zgnlnde gidebiliriz. Bu alanlara ksaca bakalm. Kltr ok geni bir alan olduu iin, her deiim kltrn bir boyutunu temsil eder. rnein kltr yaratma asndan ekonomi kendi bana bir alandr. Bu alan daha ok insanlarn beslenme ve retim gerekliiyle ilikili bir durumdur. nsanlarn ekonomik faaliyette bulunurken, bu alan zglnde giderdii ihtiyalar ve bu ihtiyalar gidermesi iin yaratt aralar bu alann kltrn ifade ederler. En geni ve nemli sahalardan biri budur. En hzl deiime urayan da bu sahadr. retim aralarnn toplumsal yaamda oynadklar rol ok zmlenmitir. nsan zihniyetinin birebir yansyarak pratikletii bir alandr. Toplumsal biim daha ok ekonomik kltrn biimiyle ekilleniyor denebilir. rnein devleti toplum en fazla ekonomik alan ele geirip, bu sahada ortaya kan rnler zerinde egemenliini kurarak toplumu denetimine almaya alr. nk ekonomik alan kltrlemesi, toplumsallamann ve dolaysyla kltrlemenin temelini deyen beslenme ihtiyacn karlar. Toplumsal temel olmas da bundan dolaydr. rnein dier tm kltrel yaratm sahalar kendini bu alanda kantlayarak ne kadar iyi olduklarn ispatlamaya alrlar. Ekonomik kltrn bymesi, toplumsal yaamn nemli oranda rahat yaanmasna yol aar. Sistemlerin toplumu yrt tarz ve kltrel karakterine gre, bu sahann kullanlmas kltrel deiimde her zaman nemli bir gereke olmutur. Marksist teori ve mcadele biimi buna rnektir. Kapitalizmin bu kltr toplumsal deiime kar ne lde engel haline getirdii ve biyo-iktidar dzeyinde kulland iyi bilinmektedir. Son yllarda Krt halkna kar arkasna ABD'y alm Fettullahlarca yrtlen mikro ve makro krediler, kmr ve makarna datm buna rnek olarak verilebilir. Ksacas kltr deitirmek isteyenler de, deimesini istemeyenler de bu nemli kltr yaratma sahasna ve bunun olanaklarna ynelmilerdir.

21

Gzel Olan Sanatsaldr Yine sanat, kltr rnlerinin kendisini en rafine haliyle davurduu bir alan olmas itibariyle biraz daha farkl deerlendirilebilir. Sanatla insan kendi duygu ve dncelerini biimlendirir. Bilindii gibi kltrn komnal deer ifade edebilmesi iin toplumsal yaamn zgr ve eitliki karakterini esas alarak yaplan her deeri doru, yararl ve gzel olmas temel kstastr. Tm bu zellikler insan yaratmlarnn iinde yan yana olur. Btnlkl tarzda kltrel rnlerin deerliliini ortaya karr. Buna bilimsellik, etik ve estetik deerlerin bir deeri ifadeye kavuturmas diyoruz. En fazla kltr olmay baarm rnler bu temel zellii en gl barndranlardr. Tabii doru, yararl ve gzel kavramlar daha ok felsefi konulardr. Burada neye ve kime gre sorusu nem kazanyor. Hangi lleri esas alarak bir deere doru, yararl ve gzel diyoruz? Yukarda da belirttik: Toplumsalln komnal zn esas alarak bunu yapyoruz. Bu dnsel yaklamdan hareketle, toplumu bitiren ve insan ldren aralar dndaki hemen hemen tm aralarn yaplmas gayesi dorudur. Bunlar yaamn gelimesine ve kolaylatrlmasna vesile olduklar iin yararldrlar. Bir deer eer bu iki ilkeyi bozucu rol oynamyorsa, yararll kullanldka artyorsa gzeldir. Gzel olan sanatsaldr. Bilindii gibi sanat veya sanatsallk sadece mzik, resim tiyatro gibi retim alanlar geerli deildir. Bu temeldeki sanata en rafine sanatsallk diyebiliriz. Sanatsallk insanln znde vardr. nk her insann en gzeli bulma, ortaya karma ve yaama istei ve amac vardr. Bunun iin her insann eyleminde bir sanatsal yan bulunmaktadr. Kltr deerlerinde sanatsalln ya da felsefede dile getirildii gibi estetik yann zgnl, bunu ifade eden yaratmnn bir benzerinin olmamasdr. Yani sanatsallk tmyle insana zg bir zelliktir. Kltr deerlerini doadaki dier tm deiimlerden ayran en temel zellik sanatsallk dediimiz yandr. nsan yaamak iin doada birok eylemde bulunur. Kendine ait bir hareket ve deiim ekli vardr. Ancak bu insan uralarnn hemen hepsinde doadan ve dier canllardan bir etkilenme ve uyarlama da vardr. rnein beslenme bir

22

canllk kanunudur. Hayvanlar da beslenir. Savunma yine byledir. Barnma yine bir doa olay gibi her canlnn bir faaliyettir. Kukusuz insan bunlar yaparken ok deiik sreler pratikler rnler temelinde bunu yapyor. Ama sanatsallk dediimiz olay, bir doa kanunu gibi her canlnn faaliyeti deildir. rnein sesin beste olmas, renklerin bir tabloda resim halini almas, kimi davran ve mimiklerin tiyatro olmas vb. kendiliinden olmayan, insanlarca yaplan bir eylemdir. Bunun iin sanatsal bir dil vardr. Zaten ilk insanlar kendi farklarn ifade ederlerken, bugn sanat dediimiz davurumlar kullanmlar, dans etmiler, ilgin seslerle sevinlerini dile getirmilerdir. Sanat konuma dilinden nce insanlar arasnda anlama kltr olarak kullanlmtr denilebilir. Sanatla insan bir yaamn sevinlerini, hznlerini, aclarn dile getirir. Sanat duygu ve dnceleri hem biimlendirir, hem de insann yaadklarn da yansttr. Sanatn bir zellii de yaama dair olan her eyi kendi konusu olarak grmesi ve deerlendirmesidir. Bunun iin birok yerde kltr ile sanat neredeyse ayn anlama gelecek biimde kullanlr. Sanata nem vermek, gzellie nem vermektir, insana nem vermektir. nsan en gzeline layktr. Bizde de kltr ve sanat yan yana kullanlr. Bu, sanata yklediimiz anlamla ilikilidir. Kltr deerlerinin kimliklemesinde bu anlamda sanata ok rol dyor. nsann kendinden doaya kattklarnn, insani olanlarn hepsinde sanatsallk vardr. Kimin, hangi toplumun doaya ne kattn renmek iin de sanat gereklidir. rnein birok ey asimile edilip tannmayacak kadar bakalarna mal edilebilir. Bu sadece sanat deerlerinde mmkn deildir ya da olduka zordur. Sanat konusunu ele alrken belirtilmesi gereken bir ey de, yukardaki tanmlamaya uymayan, ama sanat gibi duran rnlerdir. Bunun nedeni yine komnal toplum ve devleti toplum kltrleri arasndaki z farkdr. Devleti toplum da kendi farkn en fazla sanat rnleriyle ortaya koymaya alr. Onlar da devleti var eden hangi yaratmlarsa, onlar sanatsallk olarak insanla sunarlar. Belki farkl bir tartma konusudur, ama devletin kendini hkim klmaya alt kleci dnemde bu ii sanatla egemen kldn sylemek abart saylmaz. rnein mitolojideki edebi dil, zigguratlarn mimarisi, heykel olarak putlar buna rnek verilebilir. Bu gler kendi zulm ve ikencelerini de sanatsallkla insanlara gzel diye sunmulardr. Tpk bugn bireyci tiplerin sanatn vazgeilmez karakterleri olarak topluma idol diye sunulmasnda grld gibi. Sanat rnlerinde kullanlan duygu, dnce, dil, ekiller, nesneler ve renkler gibi sanat rnn ortaya kmas iin gerekli aralar da kltrel olarak toplumlarn kimlikleriyle iliki iindedirler. Her corafyann ve toplumun sanatsalln en uyumlu veren aralar vardr. rnein mzikte seslerle enstrmanlar arasndaki uyum geliigzel olmaz. Mey ve ney Bat seslerine, ritimlerine fazla uymaz. Saksafon da Doulularn sesleriyle ritmik yapsna fazla uyumlu olmuyor. Yani her kltrn kendi sanat biimi ve rnleri vardr.

23

Siyaset Toplumsal Yaam Ynetme Grevini Yerine Getirir Siyaset dediimiz kltrel alan insanlarn kendi toplumsal sistemleri iinde karlatklar sorunlar giderme, retim alanlar ve toplumsal tabakalar arasnda koordine mekanizmasn oluturma, buna yntem gelitirme alan olarak deerlendirilebilir. Siyasi kltr anlalmaya en muhta alan olmaktadr. Tm kltr alanlarn hep birlikte insanln motoru olarak ele alrsak, siyaset bu motorun ofrdr. Siyaset alanna kltrel yaratmlar dnyasnn ofrl benzetmesini yaparken, bunu ok fazla kiiselletirdiimiz, ok fazla iradeletirdiimiz, dier alanlarn inisiyatiflerini siyasete yklediimiz anlam kmasn. Bu benzetmeyi rolnn daha iyi anlalmas iin yaptk. Siyaset toplumsal yaam rgtler, biimlendirir, iblmlerini dzenler. Yani kltrmzden daha iyi faydalanmak iin yaptmz i oluyor. Toplumsal yaam ynetme grevini yerine getirir. Bir hizmet alandr. Siyaset, insann toplumsal yaam iinde kltrel rnlerini yaratrken, bu yaratm srecinin planl, amal ve hedefli olmasnn yannda, ksa, orta ve uzun vadede en az emekle en ok rn, en az rnle en mutlu yaam, emek sresi ve zorluklarna gre toplumsal paylam ve adaleti salama faaliyeti olarak deerlendirilebilir. Siyasi kltrn toplumsal yaamda grevlerini yerine getirerek katksnn gerekletirilmesi konusunda insanlarda bir duyarszlk vardr. Aslnda her insan siyasi bir kltre sahiptir. Plan, ama ve hedeflerden bahsettik. Her insanda bunlar mevcuttur. Siyaset alannda konuulacak o kadar ok ey var ki, tartmamz buna bomadan ksa baz hususlar dile getirerek yetinelim. Birincisi, siyaset kltrlerin birbirinden en net olarak ayrt alandr. Bir insann toplumsal iblmlerine, kltrel rnlerin paylam ve kullanlmasna yaklam, onun dnya grn hemen ele verir. Komnal olup olmad net olarak ortaya kar. kincisi, devleti toplumun en fazla hkim olduu toplumsal alan siyasettir. Devlet iktidarlarndan ok ekmi toplumsal kesimlerin hafzalarnda, siyaset eittir iktidar veya devlet gibi bir yanlsama vardr. Toplum yeterince bilincinde olmasa da, devlet ve iktidar ad altnda yalan sylendiini hissediyor. Bir yere kadar bunun farkndadr. Siyaseti de bu yalan mekanizmasyla tand iin

24

kendi ii olarak grmyor. Bu da toplumsal kesimlerin siyasete uzak kalmalarna yol ayor. Aslnda tand devlet ve iktidar siyasetidir. Komnal demokratik toplumun da bir siyaseti vardr. rnein PKK siyaseti byledir. PKK zgrlk, demokrasi ve adalet iin siyaset yapyor. Bu erdemlere inanan insanlar bir araya getiriyor. Onlarn dili ve yrei olmaya alyor. Siyasette yaplmas gereken ilk ey, siyaseti iktidar glerinin elinden almak, en azndan alternatif siyaseti gelitirmek olmaldr. Bu anlamda toplumun en fazla da siyasilemesine ihtiya vardr. Siyasetsizlik veya siyasetten uzak durmak demek, "imdi beyefendiler ve hanmefendiler de var; ben u kadar altm, unu yarattm. Bunu ne yapalm, nereye brakalm" deyip emeini egemenlere teslim etmek demektir. ncs, siyasetin emein korunup gelitirmemesi ve topluma yaydrlmasyla direkt bir ilikisi vardr. Bunlar belirtirken, iimizde baz arkadalarn "Yneticilik benim karakterim deil, ben ynetim olmak istemiyorum" demeleri aklma geldi. Bu arkadalarn tutumlarnn bizi sadece hareket olarak deil, bir halk olarak da nereye gtrdklerine bakalm. Drdncs, bu konuda komnal demokratik siyasetin, toplumsal siyasetin merkezi koordinasyonu grev ve sorumluluunun yerine getirilmesi gibi bir zelliinin var olduunun bilinmesidir. Yani tm toplumun ortak eilimlerinin szcs olarak, uzlaan veya uzlamaz elikilerin koordine edilerek, toplumsal yaamn dengede yrmesini salama grevinin olduunu bilmektir. Siyaset kltr iinde komnler, meclisler, partiler, dernekler, sendikalar gibi kurumlar, rgtleme alanlar vardr. Din nemli bir siyasi alandr. Siyasi almalarda kullanlan birok deyim ve kavramn din kkenli olduu biliniyor. Siyasetin alma yntemi esasta dinlerin alma tarzndan kmtr. Dini kiiliklerin ve partilerin etkili olmasnn bir nedeni de bu alma biimlerine hkim olmalardr.

25

26

Dil ve Dnce Alan inde Kltrel Zenginliin En Rahat Bulunabilecei Alandr Yine kltrn kendisini iinde en geni biimde ifade edebildii dil ve dnce ayr bir alandr. Bir insann dncesinde ve dilinde yaamn dier alanlarna ait kltrel deerler bulunabilir. Bunun iin kltr ele alp deerlendirmeye tabi tuttuumuzda, insanlarn btn kltrel zenginliini ierisinde en rahat bulabileceimiz alan dnce ve dil alandr diyebiliriz. nsan btn yaratmlarn dnerek yapyor, yapt btn rnler dncesinde bir yansmaya kavuuyor. Belki bir topluluk veya herhangi bir grup kendi zihniyetinde tm yaratmlar tanmlamaya kavuturmuyor olabilir; ama o grup ya da o topluluk, dilinde ve dncesinde kendi tarihsel gemiinde yaratt btn rnlerin izlerini tar. Tmn olmasa da, bunlarn ok nemli bir ksmn dilinde ve dncesinde izleyebiliriz. Dolaysyla bir toplumun kltrel rnlerini ele alacak olursak, onun dnce daarcn ve dilini zmlemeye tabi tutarken, bu toplumun hangi tarihsel srelerden getiini, neler yarattn ve nasl bir deiim yaadn ok rahatlkla izleyebiliriz. Bu anlamda da kltrel rnleri yaratm ve deiim asndan anlalr klmak ve sadelik iinde dar da olsa deerlendirmek, daha ok bu iki alan zerinden mmkndr. Kltr tanmlamas yapmak ve konumuzu anlalr klmak iin dile getirebileceimiz nemli bir nokta da bu oluyor. Kltr-dnce, kltr-dil ilikisi toplumlarn kimliklerinin farkllklar asndan da nemlidir. Her halkn ismi ile dilinin ayn olmas da bundan kaynaklanyor. Lisan insan ilikisinin nemini vurguluyor. Krteye dmanlk bundan dolaydr. Trkiye Devleti neden Q, W, X harflerine dmandr diye hi merak ediliyor mu? Sanrm dillerde kimi sesler ve bu sesleri simgeleyen harfler sadece bir halka ait oluyor. Bunu hibir yerde okumadm, ama bana mantkl geldii iin paylamak istiyorum. Ne kadar bilimsel ve tarihsel olur, bilmiyorum. Krte dilinde de bu harf tam Krt sesleridir. Dikkat edilirse, bir kii asimile olmu olsa bile, Trke konuup K ve V harflerini kullandnda, Krt-

27

edeki Q, W ve X seslerini karr. Eer Krtler bu sesi unuturlarsa veya grtlak yaplar bunlar karacak zelliini kaybederse, Krte o zaman tmyle ortadan kalkar. Sanrm devlet bunun iin Krteye, ama zellikle bu sese dmandr. Kltr asndan dier nemli bir nokta da, ska vurguladmz gibi, kltrel rn ve toplum ilikisidir. Bireylerin kltr olmaz. Birey kendi bana kltr yaratamaz. nk insan toplumsal bir varlktr. Birey toplum iinde ekillenir. Toplum kolektivizmi, ortakl ifade eder. Bir insann toplum ierisinde bir ey ifade edebilmesi iin, nce o topluma katlmas gerekir. Bir insann topluma katlmas demek, o toplumdan etkilenmesi demektir. Yani dier insanlardan etkilenmesi demektir, dier insanlardan g almas demektir, kendi gcn dier insanlarla paylamas demektir. Kltr olgusunu ele alrken, toplumsal gereklik asndan bir de byle deerlendirme yapmak mmkndr. Dolaysyla bir toplumun kltrnn btn zenginliklerini bir insann yaamnda ya da zihniyet kalplar ierisinde deerlendirmek zor bir mesele oluyor. rnein Krtlerin kltrel gemilerini, tarihsel srelerinin tmn salt bir insann duruundan yola karak tanmlayamayz, zmleyemeyiz. Bir insann duruu bir noktaya kadar o toplumun yaad kltrel dzeyi ve gemiini ele verebilir. O toplumun yaad nemli sreleri o insann duruunda, konumasnda, zihniyetinde, retim biiminde deerlendirebiliriz. Ama bu ok dar bir zmleme olur. Krt bireyleri olarak iinde yaadmz sre toplumumuzun iinden getii sreten kopuk deildir. Ancak bundan ne kadar etkilendiimiz ve buna ne kadar katldmz, bireyler olarak yaam kltrmz belirler. nk renmek yaadmz srete oluur. Toplumsal yaam retir. Tarihin tm toplumda mevcuttur. Birey bunun ne kadarn renebilir? Buras biraz eliiktir tabii. Her insan kendi bana bir ey yaamaz. Toplum bir ey yaar, insan bunun ierisinde etkilenir, onun bir yansmas olarak bireyin duruunda davurur. Onun iin de kltr tanmlamas toplumsal gereklik temelinde yaplr ve kltr toplumsal etkinliin sonucunda oluur, birey bunun iinde ekillenir denilir. Artk birey kendi yeteneine gre bu srece katlr, bu srete olumlu ya da olumsuz bir ekilde rol oynar. Kltr asndan nemli bir nokta da ite budur. Kltr asndan dier nemli bir ey toplumsal yaamn insanln bellei, hafzas olmas durumudur. Toplum sadece insanlarn bir araya gelmesi deildir. Toplum ayn zamanda insan yaratmlarnn iinde kalclat bir yaam alandr. Bu, insan asndan bellek oluturmadr. Yani gemi yaratmlarn hafzaya dnmesi de toplumsal yapnn bir sonucudur. Dolaysyla tarihsel bir aamay deerlendirdiimizde, bu gereklikten tr bugn yaadmzn salt bugnle ilikili bir ey olmadn bilmemiz gerekir. Bunun iin de bulunduumuz anda yaadklarmzn nemli bir ksm gemite yaanan birikimlerin ya

28

dorudan ya da dolayl sonulardr; bu birikimlerin deiim ve dnme uram biimleridir. Zaten bugn deitirdiimiz, deitirmek istediimiz eyler, bizim gemi tecrbelerden edindiklerimizin kazandrdklar ile oluyor. Bugnn maddi ve manevi kltr de bunda oluarak geliiyor. Bu adan da kltr konusunda en somut, en belirleyici ve etkileyici olan yaanm olanlardr. Yani kltr asndan gemi nemlidir. nk gelecek henz yaanm, olumu deildir. Gelecek henz kendisini ortaya koymu deildir. Gelecek henz kendisini yaratm, somutlatrm deildir. Bu anlamda da hem kimlik itibariyle, hem rnler bakmndan, hem de dnce ve dil asndan kltrde belirleyici olan gemitir, gemiin etkileridir diyoruz.

Kltr Toplumun Kimliidir Gnmzde de eer bir deiiklik gerekiyorsa, bir deiim ihtiyac fark ediliyorsa, burada en nemli husus insann gemiine nasl baktdr. Bu hususta insann kltrel gemiini nasl ele ald ok nemlidir. nk mutlak, sfrdan veya durup dururken bir yaratm mmkn deildir. htiya dediimiz eyler bile gemiin eliki ve atmalarnn gnceldeki yansmasdr. Bu adan kltrel kimlik deiiminde en etkileyici, en belirleyici olan ey gemi, gelenek, tecrbe ve birikim dediimiz olgulardr. Bu olgular insan yaamnda belirleyici rol oynuyor. Bu gereklik insanda kendi gemiini inkr m ediyor, yoksa tmyle kabul m ediyor, kendi gemiine bilimsel bir yaklam sergileyerek olumsuzluklar amak istiyor mu, istemiyor mu realitesini ortaya karr. Bir insan tutucu mu yoksa gelimeye ak m, yeni yarataca eyler ait olduu toplumun karakterine ve zne uygun mu, yoksa deil mi? Tm bu sorunlarn yukarda belirttiimiz gereklikle dorudan ba vardr. Bu kltrel deiim ve yeniden yaratm asndan son derece nemlidir. Bu konuda bilimsel olmayan gemie inkrclk biimindeki yaklamlara ramen, gemi gnmzde kendini dayatyor, yaatyor. Kimi dnemlerde toplumsal deiim ve dnm kendisini ok acil, iddetli bir ekilde dayatt halde, yeni ihtiyalarn glkle karlanmasnn ve yeni rnlerle buna hzla cevap oluturamamann nedeni, gemi kltrn direni gstermesidir. Dolaysyla en iyi ve doru biimde yeni ihtiyalar karlama temelinde gelecei kurmak, deiim ve dnm yaratmak, kendi gemiini doru bir sorgulamaya tabi tutmak temelinde geliir. Eer bu olmaz ve inkr edilirse, yaratlacak eyler ok fazla kkl olmazlar, fazla kalc olamazlar, sorunlar zemezler. Bu konuda ok tutucu bir yaklam gelitirilirse ihtiyalar karlanmaz. rnein gn-

29

mz Ortadou toplumsal gerekliine baktmzda, toplumsal deiimin kendisini ok iddetli bir ekilde dayattn grrz. Ama Ortadou toplumlar kendi gemilerini doru bir tahlile tabi tutmadklarndan ya da kendi gemi kltrlerini sadece slamiyet ile snrlandrdklarndan ve bu noktada ok tutucu olduklarndan, bu iddetli deiim istemine ramen, deiim olduka zor gerekleiyor. Avrupa toplumlarnda da deiime gemii inkr temelinde yaklald iin srekli bir deiim yaanm, ama bu deiim toplumu ok monotonlatrm, ok kkszletirmi, ruhsuz bir topluluk hale getirmitir. Yani kltrel retimler yapar ya da kltrel deerleri yaratrken insana doru yaklalmas, salam bir toplumsal yaam iin kanlmaz olmaktadr. Bu anlamda bir toplum kendi gemiini nasl ele alyor, nasl deerlendiriyor ve onun eitimini nasl veriyorsa, bu durum hem bugn hem de gelecekte yarataca kltrel rnleri ve kltrel kimliini de direkt etkiliyor. Bu anlamda kltrel deiim asndan deiimin okunmas, deiimin yorumlanmas, deiimin sorgulanmas, giderek deiimin yaratlmas ok nemli bir kltrel yaratm olarak ortaya kmaktadr. Bu da elbette kendi bana bir kltrdr. nsanlarn kendi gemilerini ele al tarzlarnn kendisi de onlarn kltrn ifade ediyor. Bu noktalarda da daha ok etkileyici olan ey zihniyet yaps oluyor. nsanlar nasl dnyorlar, mantklar nasl alyor, sorgulama biimleri nasldr, kabul ve ret lleri nelerdir, bir eyi niye kabul ediyorlar, niye reddediyorlar biiminde tanmlayabileceimiz dn yntemi, yani insanlarn zihniyet dzeyleri, kendi kltr rnleri ve kltrel deiimleri zerinde etkide bulunuyor. Kltrel yeniden yaratm asndan belirtebileceimiz nemli bir husus da budur. Dikkat edilirse, btn bunlar insann toplumsal gereklik ierisinde yaad zellikleridir. Bu zellikler bir ekilde kiilikte somutluk kazanyor, yani kiide kendisini davuruyor. Bylelikle insann kimlii haline gelmi oluyor. Olumlu ya da olumsuz, insanlar bunlar bir ekilde yaam pratiklerinde somutlatryorlar. Onun zerinden kendilerini tanmlyorlar. nsanlarn kendi emekleriyle ortaya kardklar temelinde tanmlama yapmalarn salayan en nemli kltrel deer manevi kltr ve giderek maddi bir olguya dnecek olan ideolojidir. Bu aslnda eylemleri adlandrma, l koyma ve insann kendisiyle rn arasnda ba kurma iidir. nk dncenin felsefi ve ideolojik boyut kazanmas insanlarda programn ve tasarnn gelimesine yol ayor. Bu dzeyde dnce kabiliyeti kazanmak ngry de beraberinde getiriyor. Bu aamadan sonra artk insanlar ok vasat, duraan ya da ok yava, salt duyumsadklar ve grdkleri ihtiyalarna cevap verme temelinde gelimiyorlar. Dncenin sistem kazanmasyla toplumsal ihtiyalar kendisini iddetli bir ekilde hissettirmeden bile, insanlar olas ya da olabilecek ihtiyalarn tanmlyor ve bunlara cevap vermek iin ura iine giriyorlar.

30

Toplumsal deiimde bu aama, insann akl yapsndaki deiim ve dnmn kklemesiyle geliiyor. Toplumsal yaam organize etmede ideoloji bu evrede devreye girer. Bu daha ok toplumsal gereklik asndan devleti topluma tekabl eden bir sretir. Daha dorusu, akln yaad gelimenin toplumu daha gelikin bir zgrlk sistemine gtrebilecei, bunun imknlarn yakalad bir aamada akl devletletiriliyor. Burada da kltr iin ikinci bir olgu devreye giriyor. Kltr yaratmada ilk aama, doann zorluklarna ramen yaama abas ve yaama isteminin pratik sonularnn ortaya kardklaryd. Kltr yaratmada ikinci bir aama da bilinli toplumsallk gelitikten sonra, toplumsal ilikilerin kendisiyle birlikte insan dncesinde, yaam tarznda ve ilikilerinde yaratt yeni ihtiyalara verilen cevaplarn yol at gelimedir. nsan toplumsallap toplumsal ilikiler ierisine girdikten sonra, toplumsal yapnn zelliklerinden kaynaklanan ihtiyalarla karlar. Toplumsal yaam devam ettirmek ve elikilerini zmek, bu aamayla birlikte doaya cevap vermek kadar gerekli hale gelmi oluyor. nk toplum insann aynen doa gibi iinde ve zerinde kendini yaatt alandr. nsann doa karsndaki duruu zellikle tarihin ilk srelerinde daha ok hayvanidir. Beslenme ve korunma, arlkta hayvanlar taklit etme biiminde giderilmitir denilebilir veya hayvanla insan arasnda belirgin bir farkllk henz olumu deildir. Kukusuz bu sreteki duruun iinde de insana has eyler vardr. Hayvanlarda olmayan insan toplumuna has zellikler olumutur. Ancak bu pek arpc ve belirgin deildir. Fakat insanlar "Biz toplum biiminde yaamaya mecburuz" duygusunu fark ettiklerinde ve bunda yol aldklarnda, insan bir varlk haline geliyor ve gerek kltr dediimiz olgu da bylece ortaya kyor. te tam olarak kltr derken, toplumsal bir varlk olarak insann doa zerinde yaratt maddi ve manevi her eydir ilkesi bylece ortaya kyor. Zaten kalclaan deerler de bu biimde ortaya kyor. nk kalclamak iin toplumsalla ihtiya vardr. Neden? nk toplum bellek yaratarak kalclamay salyor. Toplumsallkla kltrel deerler insanlarn duygu ve dncelerine nakoluyor. Buna maddi deerlerin maneviyata, manevi deerlerin de maddi birer olguya dnmesi de diyebiliriz. Yani dnce-pratik-dnce diyalektii toplumsallkla birlikte yaamdaki yerini salam kuruyor. Toplumun kalclamay ve devamll salamas insanl yaratmasndan ileri geliyor. rnein u an bir topluluuz, Krt topluluuyuz. Bizim Krt toplumu ierisinde aldmz zihniyet, Krtlerin binlerce yldr yaadklar zihniyetin bir devamdr. Onun iin on binlerce yl nce yaanm olan eyler bir ekilde bizim bir arada olmamzdan kaynakl olarak bizde de yaanyor. Toplumsal kalclama kendisini bu biimde devam ettiriyor. Yani insan bir toplum ierisinde douyor, o toplum ierisinde bilin kazanyor, o toplum ierisinde

31

tecrbe ediniyor. O toplumun yaam tarzna gre bir kimlik kazanyor. Bylelikle gemi ve gelecek arasnda bir kpr kurarak bir devamllk salyor. Bu temelde kltrle kimlik kazanma ya da kltrn bir yaam tarzna dnmesi de gereklemi oluyor. Toplumsal bir varlk olarak insann hayat iindeki ilikilerinde yaad elikilerini gidermesi ve bir insan olarak kendisini bir topluluk ierisinde ifade etmesi iin gerekli her yntem de kltrlemede nemlidir. Burada da farkl bir durum ortaya kyor. nsann yaamnda gdlere cevap vermesinin hayvansal tarzda olduu bir dnem vardr. Bu srecin de insanlamann devam iin nemli etkileri olmutur. Ama birebir insan yaratm olarak kltr, toplumsallamann kklemesiyle birlikte devam eden srecin sonucu olarak ortaya kyor. Bu anlamda da biz kltr toplumun da yansmas ya da kimlii olarak ifade ediyoruz; toplumsallamayla birlikte insanln yaratt eyler olarak ele alyoruz. Byle bir tanmlama daha ok kltr ifade ediyor. Bu son vurgular nderlik tanmlamalarnn bizde yaratt younlamalara daha yakn durduu iin, kltr tanmlarken daha fazla bizim kendi tanmmzdr diyebiliriz. Toplumsallama gerekletikten sonra, toplumsal yaamn kalcl iinde kltr rnlerini, kimliini ve yaratmlarn zaten ok rahatlkla ele alabiliyoruz. nsanlar hangi srete neyi yaratmlar, nasl yaratmlar, dnceleri neymi? Hangi dili kullanmlar, hangi sanat gelitirmiler, nerede gelitirmiler? Hangi srete hangi tarz retim ve dnce, hangi yaam biimi daha ok n plandaym? Bunlar zaten genel hatlaryla bilinen eylerdir ve dier derslerin de konusudur. Genel olarak biz toplumu komnal demokratik toplum ve devleti toplum olarak bir ayrtrmaya tabi tutuyoruz. Devleti toplumu da kendi ierisinde kleci dnem, feodal dnem, kapitalist dnem biiminde bir ayrmaya tabi tutuyoruz. Bunlar hakknda da yine zmlemeler yaplmtr. nder APO, demokratik, ekolojik ve cinsiyet zgrlk toplum paradigmas ile bunlar daha net bir ekilde ifadeye kavuturmutur. Bunlar bilinen eylerdir. Bizim burada kltr asndan belirteceimiz ey, kltrn insanla olan direkt ilikisinden tr, kltrn kimlikle ilikisi, kltrn toplumsal varlkla ilikisi, toplumsal varla dnm insan rnlerinin toplumsal sistemler deiince buna bal yaadklar konusudur. nsann komnal toplum dneminde bir eyler yaratmas, komnal demokratik yaamn devam iin bir eyler yaratmas demektir. Devleti toplum dneminde de bir eyler yaratlyorsa, bu yaratmlarn nemli bir ksm bu yaamn devam ettirilmesine dnk bir yaratm ifade eder. nk her kltrel deer yaratld dnemin ruhunu kendi iinde tar. Bir rnn ruhu, yani ilevsellii deiik olsa da, kullanm biimi iinde bulunduu dnemin karakterinden uzak olamaz. Yani her rn belli bir ama iin iletilir.

32

Kltr iin belirtebileceimiz nemli bir husus da, insann doayla olan ilikisinde, kendisiyle doa arasna ara koymasdr. nsan biyolojik yaps ve fiziki gc itibariyle direkt doayla kar karya geldiinde ciddi zaaflar yaayan bir durutadr. nsan bu zaaflarn ara yaratarak amtr. Dolaysyla insann btn yaratmlar ayn zamanda insann kendisiyle doa arasna koyduu aralardan olumutur dersek yanlm olmayz. Btn insan retimleri ya da rnleri ayn zamanda insann kendisiyle doa arasna koyduu aralardan faydalanarak gelitirdikleridir de. Hangi rn ve yaratm ele alrsak alalm, her rn veya yaratm insan asndan mutlaka bir ara da gerektiriyor. rnein dnce bu anlamda insann doay okumasn salayan bir aratr; dil insanlarn kendi aralarndaki ilikilerini gelitirebilmesi iin bavurduu bir aratr. Yine insan, ok teknik bir retim olarak tanmlayabileceimiz ekonomik faaliyeti iin bir sr ara gelitirmitir. Kendisini korumak iin gelitirdii ve desteine bavurduu bir yn ara vardr. Barnak anlamnda insann kendisini yaatabilmek iin gelitirdii korunak biimleri vardr. Bu anlamda kltr rnleri ierisinde insanlarn gelitirdii, deitirip dntrd aralarn da nemli bir yeri sz konusudur. Kltr rnleri ierisinde en ok deiim ve dnme uratlan, insanlarn ihtiyalarn gidermek iin gelitirdii bu aralardr. zellikle teknik aralar dediimiz aralarda srekli bir deiim ve dnm yaanmaktadr. Her aracn deiim ve dnm insanda yeni bir dnce ve pratie yol ayor. Bu da kendisiyle yeni bir tanmlamay getiriyor. Her tanmlama kendisiyle birlikte yeni bir anlama gcn yaratyor. Her anlam gc de kendisiyle birlikte hem toplumsal yaam ierisinde, hem de yaratt rnlerde yeniliklerin ortaya kmasna neden oluyor.

Kltrel Farkllklar nsann Doayla Kurduu liki Biiminden Doar Ana balklar biiminde kltr derken neyi kastetmeye altmz, kltrden neyin anlalmas gerektii konusunda dile getirebileceimiz noktalar bunlardr. Somut olarak kltrlemede bu noktalar ok nemlidir. imdi bunlar genel tanmlamalarmz oluyor. Btn toplumlar iin herkesin bir ekilde yapt eylerdir bunlar. Bu ok genel bir erevedir, fakat biz biraz daha zgnlemi noktalara eilelim. Bunu yapmamz iin kltrel farkllklardan bahsetmemiz gerekiyor. nsanlar biyolojik olarak birbirine benzerler. Yani insanlar arasnda herhangi bir fark yoktur. Temel gdlerin karlanmas noktasnda btn insanlarn

33

bavurduu yntemler aa be yukar birbirine benzerken, farkllklar grlmeyecek kadar azdr. Btn insanlar dnr ve konuurlar. Btn insanlar yaamlarn bir ekilde idame ettirmek iin toplumsallamlar ve bu biimde kendilerini var etmilerdir. Fakat bu benzerlie ramen, biz gnmzden hareketle yaam iinde bir sr farklln gereklemi olduunu biliyoruz. rnein bir sr dnce sistemi, dil, kltr ve kimlik vardr. Bir i ok eitli biimlerde ve tarzda yaplyor. Bunlar nasl geliiyor? Genel bir insanlktan bahsediyorsak, insanlar arasnda da bu kadar kkl bir benzerlikten bahsediyorsak, bu farkllk ya da deiiklik nasl ortaya kyor? Bu, kltr asndan zgn bir durumdur. Kltrel farklln neden kaynaklandn da anlamak gerekir. nsanlar neden kltrel bir farkllk yaratma gerei duymulardr? Madem hepimiz dnyoruz, dnce de akln bir rndr diyoruz, her insann duygu ve dnceleri var diyoruz. O zaman neden tm insanlar birbirine benzer dnmyorlar? Btn insanlar asndan sylyoruz: Neden tek bir dnce yok, neden tek bir biimde ky kurma yok, neden tek bir biimde ziraat yapma yoktur? Neden btn insanlar ayn dilde konumuyorlar, yani neden bu kadar farkllk olumak zorunda kalmtr? Bu biraz zgn bir konudur. Bilindii gibi, burada yle bir durum sz konusudur: Bir kltr nerede, hangi koullarda, hangi temeller zerinde ekillenmise, onun zerinden bir geliimi yaar. Burada bizim dikkat ekeceimiz ya da gz nnde bulundurmamz gereken nokta, insann corafyayla olan ilikisidir. nsan elde ettii rnlerin tmn doadan deviriyor. O zaman insanlarn zerinde yaadklar corafya parasnda kendileriyle doa arasnda kurduklar ilikiler ok nemli oluyor. Corafyann insana sunduu imknlar ve o corafyann biimi, ok somut bir ekilde dnce ve dil zerinde etkide bulunuyor. Bu da insanlarn farkllamasnda kkl bir rol oynuyor. Bunu biraz daha somutlatrrsak, Krdistan'daki ky yaam, evlerin biimi ve ev saysnn okluu veya azl, kydeki tarm biimi, rn zenginlii, rnlerin ortaya karlmas iin bavurulan yntemler ve bu yntemlerin pratiklemesi iin Krt kynn ilk srelerden beri kulland aralar Hindistan'daki ky kltrnden ya da Nil vadisindeki bir kynkinden farkldr. nk kltr konusunda doayla iliki ve eliki dedik, insanlarn ihtiyalarndan bahsettik. htiyalarn giderilmesi iin, nce doann insana sunduklar var, insann bunlar tanmas gerekir. Ya da ihtiyalarn doann zelliklerine dayanarak giderilmesi gerekir. Doada bir canl olarak lmeden yaamak isteyecekse, bunun iin insann doann dayatt zorluklara are bulmas ilk admdr dedik. Corafi farkllk, her alanda iklimsel koullara bal olan insanlara imkn sunuyor ya da zorluk kartyor. rnein Hindistan'da bir kyn amurdan yaplmas fazla mantkl olmaz. Yani Hindistan'da ev yaplrken, ky ina edilirken amurdan kerpile yaplmaz. nk Hindistan'n iklimi tropikal bir iklim-

34

dir ve srekli yamurlu bir hava vardr. O zaman bu yamur karsnda kendisini korumaya alacaksa, bir insann nce yamurdan etkilenmeyecek bir madde bulmas gerekir. Mezopotamya corafyas scak, ayn zamanda souk bir corafyadr. O zaman buradaki insanlarn kendilerini soua ve scaa kar koruyabilecei bir rn, doada bu rnn yaplmasna imkn sunan maddeyi tanmalar gerekecektir. Her iki insan da ayn ihtiyaca cevap veriyor. Ama doann dayatt sorun farkldr: Bir yerde yamur, bir yerde de scak ve souk vardr. Onun iin Mezopotamya'da insanlarn bulduu yntem amurdan ev yapmak olmutur. Bunun iin kerpi icat edilmitir. Hindistan'dakiler de kamtan ve yapraktan ev yapmlardr. Hindistan'n corafi koullarnda yerleik yaamn gelimesi iin insanlarn kesinlikle aalardan, yapraklardan ve kamlardan ev yapmalar gerekecektir. nk amurdan barnak yamura dayanmaz. Bu, doa ile insan arasnda kurulmu harika bir iliki biimidir. lk insanlk dnemlerini dndmzde, bunun basit bir yaratm olmadn anlarz. Bugn nanoteknoloji dedikleri ey gnmz insan iin neyse, doann dilinden anlayarak yaamay baarmak da aslnda ayn eydir; hatta toplumsal yaamn ilk dnemleri asndan ikincisi bundan daha byk bir yaratmdr. Nanoteknolojiyi st ste birikmi tecrbelere dayanarak yapyorlar. O dnemlerde yaplan her ey ilktir. Bunun iin insann toplumsal karakteri ve dncenin geliim seyri dnldnde, Mezopotamya topraklarnda yaplm kerpiten bir kulbe bugnn gkdelenlerinden kltrel olarak daha anlamldr, daha deerlidir. Kltrel farkllklarn olumas, insann doayla kurduu iliki biiminden doar. Yani farkl toplumlar, bu toplumlarn farkl kltrel deerlere sahip olmas birilerinin can istedii iin deil, doa ana emrettii iin yle olumutur. te tam da bu noktada egemenlerin toplumsal farkllklara yaklamlarn, bu farkllklar ele al biimlerini hatrlayalm. rnein dinler "Tanr byle istedi" diyorlar, kapitalistler "Ulusu ve ulus deerlerini biz gelitirdik" diyorlar. Ne kadar byk bir yalan, deil mi? Biraz nce verdiimiz rneimizi biraz daha irdeleyelim. amurdan ev yapmak iin bir sr aama gerekiyor. Aatan, yapraktan ya da kamtan ev yapabilmek iin de farkl bir sre ve aamalar gerekiyor. amurdan kerpi, kerpiten ev yapmanz iin farkl aralara ihtiyacnz vardr. Kamtan, yapraktan, aatan ev yapmanz iin farkl aralara ihtiyacnz vardr. Bu basit bir rnek gibi gelebilir, ama bunu yaamn her alanna yayalm. Bu sadece barnak asndan dile getirdiimiz basit bir rneklendirmedir. nsanlarn bunlar yaparken, kendi aralarnda kurduklar ilikileri, bu emek srecinde gereksinim duyduklar aralar yaparken bavuraca farkl yntemler gibi. Btn bunlar kkletike, insan dncesinin diyalektiine bal ok deiik anlamlar ortaya km oluyor. Pratik insanlar dndrr. Dnce pratie neden olur.

35

Bir de byle zincirleme bir diyalektik vardr. nsann geliimi asndan bir kere bu diyalektik ilemeye baladktan sonra bunun n alnamaz. Bu derinletike corafyayla olan iliki, kkl balanma, corafyayla insan arasndaki bu diyalektik birliktelik her corafyann kendi koullar iinde farkl bir kltrel yaplanmann ortaya kmasna neden olur. Duyguda bunun yansmas yurtseverliktir. Yurtseverlik, toplumlarn yaadklar topraklarda doann kendilerine sunduklar imknlara minnet borlardr ve olduka insani olan bir kltrdr. Mezopotamya ve Hindistan corafyalar karlatrmas temelinde verdiimiz rnekle devam edelim. Hindistan iin testere ya da benzer kesici bir alet ok nemli bir aratr. Krtler ya da Mezopotamya haklar iin de krek ok nemli bir araca dnm oluyor. Krek bir Mezopotamya kyls iin vazgeilmez bir aratr. Testere de Hindistan'daki bir kyl iin vazgeilmez bir yaam aracdr. Bunu biraz daha derinletirelim. Bir Mezopotamya kyls iin testereyi krmak ok fazla nemli deildir. nk bu alete ok fazla ihtiyac yoktur. Ama bir krei krarsanz, bu durum ok farkl bir duyguya neden olur. nk burada ev onunla yaplyor. Bir de koruma gds temelinde olaya bakalm. Hindistan'da ylanlar ve maymunlar oktur; Mezopotamya topraklarnda ise kurt ve ay gibi vahi hayvanlar daha oktur. Her hayvann insan karsnda bir refleksi vardr. Her hayvan insanla karlanca bir pozisyona girer. Her hayvann saldrganlnn yol at bir atma biimi vardr. Mezopotamya topraklarnda yaayan bir insan iin kobra ylan ok fazla bir ey ifade etmez. nk kobray bilmiyordur. Ama kurt ve ay iin ayn ey geerli deildir. Bunlara kar kendisini korumasn renir. Bunlardan korkar. Bir Mezopotamya kylsnn kobray grdnde korku duygusu baka olur, kurt ve ay karsnda baka olur. Btn bunlar yaamn her alanna uyguladmz zaman ne olur? Kltrel yaamn eitlilii, zenginlii ortaya kar. Bu da dile yansr, trkler ve masallara yansr, halk danslarna yansr, ataszlerine yansr. Kltrel farkllk toplumsal yaam gelitike, ihtiyalar karlandka, bu ihtiyalarn karlanmas amacyla insanlar ara yaptka kkleiyor. Mezopotamya kyls ilk etapta testereyi bilmez, bu yzden ona isim koyma gerei de duymaz. Hindistan kyls de belki krei bilmez, kree isim koyma ihtiyac duymaz. O zaman Mezopotamya dillerinde krein bir ismi olur. Hindistan dillerinde ise testerenin bir ismi olur. Bu diyalektik dilde kendisini yanstr. Hindistan'daki bir insan, bir topluluk kobra ylanyla ilikisini anlatrken bir davran, bir dans, bir figr ortaya karr. Mezopotamya kyls de kurda ve ayya kar benzer bir pratik sergiler. Onun masallarnda kobra geer, bunun masallarnda kurtla ay geer. Bunun trklerinde kurtla ay geer, onun trklerinde kobra ylan geer. Yani bunlar ok iyi bildiimiz rnekler olduu iin veriyoruz.

36

Bizim burada anlatmaya altmz ey yaam, toplum, ihtiya, deiim, dnm, ksaca zenginliimizde corafyann etkisidir. nsanlarn kkleri zerinden nasl bir yaam yarattklar iyi anlalmaldr. Toplumlar arasnda kkl ayrmalarn nasl olduu konusudur nemli olan. Bu diyalektikten tr toplumlar giderek birbirinden farkllayor, ama zde ayn eyi yapyorlar. Birileri yamurdan kendisini koruyor. Birileri souktan ve scaktan kendisini koruyor. Yaplan, znde yaamak iin kendini korumaya almaktr, biyolojik lm engellemektir. Fakat bunun iin kullanlan yntemlerin ok deiik olduunu grdk. Ama bu yntemleri de kendisinden yaratmyor, doa ile ilikisinden bunlar kartyor. Bu zenginliin toplumsal yaam iindeki i blmlerine dile dnceye ve davranlara yansmasyla ve bu yansmalarn anlama kavuturulmasyla her toplumun kendi kimliini oluturmas gerekleiyor. Doa ile ilikilerin gc toplumsal zenginliin de kaynadr. Doadan kopmak bu zenginliin ldrlmesi demektir. Bu konuda hemen unu sylemek gerekir: Gnmzde yaanan sorunlarn bir nedeni de doa ile toplumsal yaratm arasnda yaanan kopukluktur. Demek ki kltrel yaratm derken, yle geliigzel eylerden bahsetmiyoruz. "Benim gnlm byle istiyor, ben bunu yapacam, bu da kltrdr" denilemez. nsan yaratmlarnn znde byle bir ey yoktur. Byle olsayd, insan o zaman insan olmazd. Byle olsayd, zaten insan yaamay baaramazd. htiya neyse, doa hangi dayatmada bulunuyorsa, doay hangi alanda ve nasl amak gerekiyorsa, toplumun ihtiyac neyse ve bu ihtiyalarn giderilmesi iin ne gerekiyorsa onlara cevap olmak kltrlemektir; kltrel yaratma katlmaktr. Bu, temel bir toplumsal kanundur ve her zaman da byle olacaktr. Kltrel farklln olumasnda toplum-doa ilikisi belirleyicidir. Bu kltrel zenginliin olumasnda dier nemli faktr ise, toplumsal yapnn maddi ve manevi alanlarda kapsamnn bymesidir. Toplumsal yapnn iinde oluan dnceler, gelenek ve grenekler de kltrel zenginliin olumasnda nemli rol oynarlar. Ancak kltrel zenginliin temeli toplum-doa ilikisi ile start almtr. Verdiimiz rneklerimizle devam edersek, belki gnmzde insanlar asndan temel sorun kobra ylanna, kurda, ayya kar kendini korumak ya da krek yapmak deildir. Ama bugnn daha deiik toplum sorunlar vardr. Nasl ki bir dnemler bu hayvanlara kar kendini korumak ve basit bir kulbe yapmak en temel sorun olduysa, bugn de ismi, ap ve nitelii deimi sorunlarmz bulunmaktadr. Gemite kurt insan yerdi, ylan zehri ldrrd. imdi bunlar yoktur veya ok azalmtr diye sorun yok mu diyeceiz? Tabii ki hayr. Kobra ylanndan daha zehirli ve kurttan daha vahi vakalar vardr. rnein Irak'ta olup bitenleri dnyadaki tm kurtlar ve kobra ylanlarn toplayp saldrtsanz yapamazlar. Krt halkna uygulanan asimilasyonun uygulayclarnn yol at paralanmay ki, bunlar kendilerini kurt soyundan biliyorlar hibir kurt

37

srs yapamaz. unu demek istiyoruz: Zaman ve mekn deimi olsa da, her meknn ve zamann ylan ve kurdu vardr. nemli olan bunlar tanmak, kendini bunlara kar koruyacak yntemler kltr rnleri gelitirmektir. Gnmzn temel sorunu zgrlk, eitlik ve adalet sorunudur. nk insan bilinci toplumsal gelimilik dzeyi, tecrbesi, aralar, yani teknolojik gelime durumu, toplumsal yaamn esenlii iin doann yaratt zorluklar bir noktaya kadar sorun olmaktan kartmtr. Bu szler yanl anlalmasn; znde toplumla doa arasnda bildik anlamda sorunlar yoktur. Karlkl bamllk biiminde bir ilikilenmenin olduunu belirtmek daha dorudur. Doa toplumsal yaam iin mutlak anlamda gerekli olan mekndr, insan doann dnen akldr. Eldeki aralar, bilim ve teknolojiyle insan bir ekilde yaamaya alyor. Hatta yle bir noktaya gelinmitir ki, neredeyse insanlar lm bile durdurabilecek aamaya varmlardr. Ama toplum sadece maddi kltre dayal olarak yaayabilecek bir varlk olamad iin, gnmzde de farkl toplumsal sorunlar olumu durumdadr. Toplumsal Kltrlerin Zenginlii Doann Zenginliinin Bir Sonucudur Dikkat edilirse, bu zellikle devleti toplumla birlikte daha ok kendisini hissettiriyor. Ara yapmak ve doay amak sorun olmaktan ktktan sonra, bu defa insanlar kendi toplumsal ileyilerini nasl kurmallar sorunuyla karlamlardr. Bu da kltrn bir baka boyutudur. Nasl ki doa-insan ilikisi yaamak iin ihtiya duyulan aralar ve yntemleri ortaya karm ve bu da insann doada farkllamasna neden olmusa, ayn zamanda toplumun kendi ierisinde yaratt maddi ve manevi sorunlar amak da insanlar farkllatrmtr. Bu noktada daha ok zihniyet kalplaryla ilikili yaam duruu ortaya kmaktadr. rnein komnal toplum gerekliinden bahsediyoruz. Komnal toplum bydke, rn ve deerler ortaya karttka, zihniyet deiimi ve dnm yaandka, insann bir taraf olarak erkek insann yaama katlm ilerledike, komnal toplumun farkllatn izlemekteyiz. Toplumun devletletirilmeye doru gtrldn gryoruz. Bu gidiat her toplumsal sre asndan deiik ekillerde yaanmtr. Komnal toplumun kurulu merkezinin, yine bu toplumun ilk ald yerin Mezopotamya olmas, bu deiimde bize olduka zengin deerlendirme imkn sunmaktadr. Komnal toplumu kendi karna uygun grmeyen zihniyet bugn kapitalistlemi devlete dnecek kadar devletleme yoluna girerek, yeni ama 'yalanlardan rlm bir kltr' yaratmtr. Fakat her corafya parasnda bu gidiat farkl bir ekilde kendisini oluturmutur. rnein Aa Mezopotamya'da komnal toplum tmyle kleci biimde devletletirilmi, ama Yukar Mezopo-

38

tamya'da komnal toplum airetler konfederasyonu biiminde bir yan komnal, eitliki ve iktidar ilikilerine kapal, bir yan kleci egemen bir kltrle devam etmitir. Bu gidiat Hindistan'da ve Msr'da da ortaya kmtr. Bu anlamda toplumsal sorunlar alrken de farkl kltrel yaratmlarla cevap veriliyor. Klecilik tek tanrl dinler eklinde almak istenmitir. Bunun da merkezi Mezopotamya topraklardr. lk etapta Yahudilik bir kabile dini olarak ortaya km, klecilii biraz reforme etmek istemitir; sonrasnda Hristiyanlk ortaya km, ancak Ortadou'da tutunamamtr. En sonunda slamiyet geliyor. slamiyet bunu amak istiyor. Avrupa'daki komnal toplum kabileleri, klecilie gemi toplumlar yaadklar sorunlar Hristiyanlk'la amaya almlardr. Ortadou toplumlar da son bir hamle olarak bu klecilii slamiyet'le amaya almlardr. Her corafyada yaayan toplumlar kendi sorunlarn giderebilecek 'en mantkl' yolun bekleyicisidirler. rnein Hristiyanlk ok esnek bir dindir. Mcadele yntemlerinde ok keskin olamam, deiimi gerekletirmek iin daha ok sabretmitir. Hristiyanln devrimci bir yntemi esas almamas, Ortadou'da geliememesinin bir nedenidir. Ortadou toplumlar kltrel yaplarndan dolay keskinlie, radikalizme ve daha devrimci bir mdahaleye gerek duyuyorlar. Bunlar ok kat toplumlardr. rnein Mani dini slamiyet ncesi hem Hristiyanln hem de Mslmanln sonradan esas ald kimi deerleri kendi ierisinde barndrabilecek kadar zengin bir felsefe ve bir yaam diniydi. Ama onun da yntemleri Ortadou toplumlarnn sorunlarn aabilecek bir ierie sahip olamad iin yenildi ve ok deiik, fakat basit deerler biiminde kald. Buna karlk slamiyet byle yapmad. Bir anlamda Hristiyanlktan ve Manicilikten ald tecrbeleri iyi yorumlad. Mademki Ortadou toplumlar bu kadar dogmatiktir, bu kadar tutucudur, bu kadar ar merkeziyetidir, o zaman bunun deiim yntemlerini iyi tespit etmek gerekir demi gibidir. rnein Hindistan ve Gney Asya'nn deiik yerlerinde deiik dinler vardr. Sz gelimi Budistler vardr. Bu toplumlarn doayla ok kkl ilikileri ve kendi ilerinde de kast sistemine sahip olmalar kltrlerinin temel zelliidir. Bu yaam kltrel deiime uratmak iin bavurduklar reformlar olmutur. Maddi yaam biimlerinde yaanan skntlar, bu skntlarn insan dncesinde yaratm olduu zihniyet kalplarn yeni bir maddi yaam ve zihniyetle amay baarmlardr. Bunlarda mcadele srelerinde ahlak ok ndedir. Hristiyanln Ortadoulu olmasna ramen burada fazla gelimemesi, yine Maniciliin burada doduu halde gelime gsterememesi, Ortadou'da devrim yapamamas ve Ortadou kleciliini aamamas, belirttiimiz Ortadou kltrn aabilecek argmanlar iyi seememesinden kaynakldr. Toplumlarn yaamlarnn kendi iinde yaratt sorunlar amak iin gereki yntemlerin gelimesi salanmadan, hakl da olunsa baar ans az olur.

39

Her toplumsal mcadele nihayetinde toplumsal yaamda bir etki brakr. Bu da kendisiyle birlikte bir farklla yol aar. Tam baarya ulam olmasalar da, tarihteki hibir mcadele yaama bir ey katmadan da edemez. Onun iin yaam iinde birok din ve mezhep, farkl deer yarglar yaayabilmektedir. Demek ki toplumsal olarak yaayan, dnen ve konuan varlklar olmamza ramen, bu kadar ok deiik dil, din ve kltr yaratmlar ortaya kyorsa, bunun bir nedeni de zengin sosyal mcadelelerle olan ilikisidir. Kltrel zenginliin kkeninde insann doayla olan ilikileri vardr. Bu bir ekoloji dersinin konusudur. Yukarda r-nekler zerinden biraz deinmeye altk. Fakat dier zenginlik kayna olarak sosyal karakterli mcadelelerin etkisini de grmezden gelemeyiz. Demek ki toplumsal kltr insan iin ayrt edici bir kimlik olarak tanmlarken sadece kendimizden bahsetmiyoruz; bir de zerinde yaadmz corafyada bizden nce mcadele edenlerden bahsediyoruz. O zaman zenginlik, eitlilik ve renklilik doadaki zengin eitliliin bir sonucu olarak insanlara bu ekilde yansyor. Burada toplumsal yaamn ok bilinmeyen, bilinse de kymeti fazla anlalmayan bir zellii ortaya kyor: Toplum ekolojik bir olgudur. nsan doann bir parasdr. Toplumsal kltrlerin zenginlii doann zenginliinin bir sonucudur. nsan bu zenginlie sadece cevap vermitir. Bu zenginliin ortaya kmasnda birincil olan doadr. Bu konuyla balantl dier bir husus da halklarn veya topluluklarn kltrel kimliini doal bir zenginlik olarak deil de dmanca gren egemenlerin insanlk d bir kltre sahip olmalardr. nsana en byk saygszlk ve ahlakszlk bu yaklam gstermektir. Bu yaklam sahipleri hem ok antibilimsel, hem de vahi olmaktadrlar. Bu yaklam insann doal geliim seyrini anlamamak, anlasa da iine gelmedii iin doann temel kanunlarna kar gelmektir. Yani insanlara, toplumlara "Sizin diliniz, dnce biiminiz, yaamnz var eden tm kltr deerleriniz byle deil de yledir" demek insanlk ddr. Bu bir dayatmadr, bask ve kltrel katliamdr. Kltrel eitlilii ve zenginlii kabul etmek insani bir eydir. Zaten insan olunduu iin bu zenginlikler vardr. Dolaysyla kltr deerlerine dmanlk topluma, halka ve tek tek insanlara dmanlktr. Kltrel farklar inkr etmek, insann kendisini inkr etmektir. Bu sularn arlkta ilendii merkez ise Avrupa'dr. 15. yzyldan sonra smrgeci igallerle, son birka yzyldr da modernist yaamn byk basksyla yaplan'ya modernsiniz ya ilkel' dayatmas tam olarak bir kltr katliamcldr. Zaten Bush'un "Ya terrden yana, ya bizden yana olacaksnz" diyerek siyaseten de bunu ifade ettiini iyi biliyoruz. Corafyalar arasnda, rnein Ortadou'yla Asya arasnda, Asya ile Avrupa arasnda gzle grlecek kadar bir kltr farkll vardr. Maddi yaamdan manevi deerlere kadar aralarnda ciddi bir farkllk sz konusudur. Ama ayn ey

40

bu corafyalarn kendi iinde de vardr. Bir Ortadou gerekliini ele aldmzda bunu ok rahatlkla grebiliyoruz. nk burada doa ve toplumsal tarih o kadar zengindir ki, bu corafya zerinde yaayan insanlar bu zenginlie paralel bir kltr ortaya karmlardr. Bir Krdistan corafyas ile Araplarn yaad corafya arasnda farkllklar olduu gibi, biraz daha dousunda bugn ran denilen corafyann da kendine has zellikleri ve farkl yanlar vardr. Yani yeryz rts itibariyle farkldr, rnleri itibariyle farkldr, iklimi itibariyle farkldr. Dolaysyla bu farkllk birebir insanlarn kimliine de yansyacaktr. Arap corafyas l trnden bir corafyadr. Orada yaayabilmek iin l corafyasna ait zelliklere cevap vermek gerekir. Sz gelimi Arabistan lnde buday ekemezsiniz. Bu durum Krdistan corafyas iin byle deildir. Yine denize kys olan alanlarda lman iklim vardr. Buralarda da denizle iliki iinde bir yaam geliir. Toplumun ekolojiklemesi ya da toplumun bir ekolojik varlk olduu gerei buradan ortaya kyor. nsanlar olarak rn yaratrken, kesinlikle doay gz nnde bulundurmak zorundayz. rnein biz okulun damna bu aalar kurmasaydk, sadece bu zerindeki kamlarla yapsaydk, herhalde bu k burada yaayamazdk. Eer bu biimde okul yapmann kendisi bir kltrse, bunu Krdistan corafyas istedii iin biz yaptk. Yoksa gnlmz istedii iin yapmadk. Yaamn her alannda byle rneklendirebileceimiz, yaamn her alannda yaam var eden kltr deerleri sz konusudur. Buna kltrler arasndaki farklln temel nedeni dedik. Dolaysyla her corafyaya has yaratmlardan bahsetmek yerindedir. rnlerin biimlenmesinde ve yaratm tarznda corafyann insanlar zerinde ok ciddi etkileri sz konusudur. Kltr tartmamamzda, doayla olan ilikiler gibi nemli bir konuda kadnn toplumsal yaam iindeki yeridir. zellikle toplumsal yaamn ilk srelerinde kadn emei ve bunun kltrlemesi belirleyicidir. Kltr tarihten bugne tadmzda kadnn rol bellidir. zellikle Krt toplumunda bu daha da belirleyicidir. nsan bunu bir ok zellikte grebiliyor; kadnn rengi, duruu, topraa ball, emei ve daha birok eyi var. rnein bu halk oyunlarna da yansm. Bir halk oyunu vard: ki erkek kavga ediyor, sonra kadn araya girip kefiyesini yere atp bar salyordu. Kltrlerin yaratlmasnda, gelitirilmesinde erkek ve kadn cinslerinin ayr ayr etkileri vardr. Komnal Toplum Kltrnn Sistem Kazanmas Bir Kadn Duruudur Biz uygarln anas Ortadou'dur diyoruz. Buradan dalan kltr neden Ortadou dnda geri yorumlanyor? Ortadou ile Bat arasndaki kltr farkllklar nelerdir? Tarihsel dnemlerin kendi iindeki ilikileri gibi hususlar da

41

kendi iinde derinlikli deerlendirilmesi gereken konular oluyor. Anlatm iinde ok ksa vurgular yapld. Kendi bana derin konular olduu iin yle detayl giremedik. rnein corafyalar aras farkllktan, Ortadou ile Bat toplumlar arasndaki farkllklardan bahsetmek gerekir. Yine toplum ierisinde kadn olgusunun kltrel yaratm ierisindeki etkisinden detaylca bahsetmek nemlidir. Biz ancak genel bir tanmlama yaptk ve insandan bahsettik. Bizim paradigmamza gre, toplumsal yaam komnal temelde balatan nc g kadn ve kadn yaratmlardr. Bizim kadro eitimlerimizde tartmalarmzda "Kadn kltr yaratmtr" dememizin, buna sk sk vurgu yapmamz ok gerekli deildir. nk komnal demokratik yaam derken biz kadnn yaratmlarndan, tanra kltrnden bahsediyoruz. Bu bizde bilinen, biraz da anlalm bir husustur. Fakat byle bir deerlendirmede deinmek yerinde olur. Ancak bu konuya gemeden yanl anlalmamas asndan kimi noktalara bir kez daha dikkat ekmek gerekir. Tanmlama yaplrken, 'doaya ramen' diye bir deyim kullanmtk. Onun zerinden tanmlama gelitirdik. Daha sonraki blmde de doal evrenin kltr zerindeki etkilerini dile getirdik. nemli olduu iin doaya ramenlik kavram yerine doaya bamllk, doayla etkileim iinde demek daha doru olur. nderliin demokratik, ekolojik ve cinsiyet zgrlk toplum paradigmasnda ekoloji tanmlanrken, bu ramenlik alyor. Bunun iin doaya ramen'den kast yanl anlalmamaldr. Biz bundan egemen sistemlerin "Doaya hkmet, insanln kantla; doaya hkmet ki var olasn, zenginleesin" mantn kastetmiyoruz. Doaya ramenden kast insanlarn yaamn idame ettirmeleri iin gereken eylerin birebir doann insana sunmamas, insanlarn belli bir bilin, emek ve pratik sergiledikten sonra bu ihtiyalarn karlamas dorusunu ifade ediyoruz. Yine doann fiziki koullarnn insan zerindeki etkisi karsnda, en azndan o fiziki koullar karsnda, ona ramen yaamay salayabilmesi abas olarak anlayabiliriz. Burada da zaten zellikle kltrel eitliliin, zenginliin insanlar ierisinde nasl derinletiini anlatrken, doann hangi derecede birebir insann yaratmlar zerinde etkide bulunduunu anlattk. u tespit edilmitir: nsanlarn doay hi deitirip dntrmeden, doann fiziki koullar karsnda bir mcadele iine girmeden yaamalarnn mmkn deildir. Ama gnmzde yapld gibi insanlarn doay ar zorlayan ve tahakkm altna alan yaklamlaryla da doada yaanamaz. Eer insanlamay bir kltrel kimlik olarak ifade ediyorsak, bu da insanlarn ilikisi, elikisi ve doayla olan uralarn ifade ediyorsa, burada mutlaka bir dengenin olmas gerektii net bir ekilde ortaya kyor. zellikle kapitalist srete ortaya kt gibi, insan yle istedii biimde doaya yaklaamaz. Zaten ekolojik olmak biraz da budur. Bunu da doa dayatyor. nsanlar doa zerinde yaayan bir canl ise, yaam bunun zerinden idame ettiriliyorsa, yaam var eden btn yaratm-

42

lar, btn ihtiyalar bu doa zerinden karlanyorsa, o zaman doaya geliigzel yaklamn olamayaca aktr. Bu gerek her zamandan daha ok da gnmzde kantlanm bir dorudur. Doann dili yoktur, yani biz insanlar gibi konumuyor. Ama insanlara sunduu imknlar zerinden bunu bize hissettiriyor, bize fark ettiriyor. Ekolojik sorunlar son elli yldr giderek artan bir biimde kendini ok ciddi bir ekilde insanlara dayatmtr. Gnmzde toplumsal sorunlarn ekonomik ve siyasi boyutlar deerlendirilirken, bunlar ierisinde en fazla gndemleen ekolojik sorunlar olmaktadr. Belki bizim corafyamzda, toplumumuzda ok ciddi ekilde doay tahrip etme yoktur. Fakat Bat toplumlarnda bu ok ciddi bir sorundur. zahn tekrardan yapmamz gereken bir konuda zorunluluk ifadesidir. Kltrel deiimde zorunluluk ile ifade ettiimiz eyi u ekilde anlayalm: Eer insanlama bugne kadar gelebilmise, bunda ilk dnemin ok doal ekilde gelien yaratmlarnn etkisini grmeden bir deerlendirme yapmak yanl olur. Yaanm, olumu olan bir durum vardr. Bu geliim diyalektiini deerlendirirken, gerekleen bir realite sz konusu olduu iin byle deerlendirdik. Yani zorunluluk derken, ille de her ey bugn yapld gibi olmaldr anlamnda kullanmyoruz. Bugn bir insanlk vardr. Yani milyonlarca yl gebelik biiminde yar hayvanlar gibi srp giden, on binlerce yldr da bilinli bir toplumsallk biiminde devam eden bir yaam sz konusudur. Eer byle bir gereklik varsa, insanlar kimi zorunluluklara cevap verdikleri iin byle bir gerekleme yaanmtr, gelimitir. zellikle doal toplum aamasn belirtirken vurgu yaptk; bu dnem insanl yle tasar kuracak, planlama yapacak, farkl yol ve yntemler deneyecek kabiliyete henz sahip deildir dedik. Doallk da zaten buradan kyor. Bir varlktr, yaamak istiyor, doayla iliki ve eliki ierisindedir; yaamak iin olmas gerekenler ne ise onlar yapyor. Zorunluluk biraz bu noktada ortaya kyor ve ok doaldr. Sadece yaamak iin; ne etrafn tahrip ediyor, ne kendisini tahrip ediyor, ne dier canllara ok ciddi tahribatlar veriyor. Bir canldr, yaamak istiyor. Tpk bir aa gibi, bir orman gibi kendi zgnl iinde var olmak istiyor. Deiik yntemlerle bu gerekleebilir miydi? Bu farkl bir tartmadr. Ama bugn zerinde konutuumuz, tecrbelerinden ve yarattklarndan yararlandmz bir insanlk varsa, doal toplum ve komnal toplumun neolitik sreteki gelimesi bir anlamda olmas gereken eyler olduu kansn insanda uyandryor. Fakat insanda biraz dnce gelitikten sonra, bir ihtiyac gidermenin yol ve yntemlerinde zenginlik ortaya kyor. Bu aamadan sonra uygulad yntemler zorunlu deildir. Artk orada insann bilinci, ihtiyalar, corafyas, toplumsal deerleri, ihtiyacn kendisini dayatma iddeti, velhasl bir btn olarak o anki kltrel var-ln ifade eden her ey belirleyicidir. Birok yol, birok yntem vardr; bunlarn iinden insanlar birini seiyorlar. Neye gre sei-

43

yorlar? Dediimiz gibi onlar o aamada var eden kltrel deerlerine gre bir seime gidiyorlar. Burada bir zorunluluk yoktur. rnein komnal toplum gelimitir; yeryznde varln somutlatrm, kantlam insan artk vardr. Bu insan doann fizik kurallar karsnda bir duru sahibidir. Zorluklar doadan nasl gelirse gelsin, bunlarn karsnda bir duru salam, dier canllarla belli bir uyum gelitirmitir. Onlara kar kendisini koruyabiliyor, ihtiyac kadar onlardan yararlanabiliyor. Bu daha fazla nasl derinletirilir? Bu gelime dzeyi kendisiyle birlikte ne tr yeni ilikiler yaratr? Artk o biraz insann eline geiyor. rnein koyun evcilletirilmitir. Sadece stnden mi, yoksa kesip etinden de mi yararlanacak? Bu, insana kalm bir eydir. Burada tercihler nemli oluyor tabii. Sonra da sadece stnden yararlanmann getirecei bilinle onu kesmek, onu paralayp kpeklere vermek ya da onu kendi ortamndan kovmak, insann bilincine ve kltrel deerlerine bal geliebilecek bir eydir. zellikle erkein bir insan olarak toplumsal yaama katlmyla birlikte, bu durum kltrlemede toplum ierisinde deiiklie yol ayor. Bu, devleti toplum olarak geliiyor. Bu kendisiyle birlikte yeni eylere yol ayor; znde insanlarn kendisini, toplumunu, kltrel deerlerini nasl ele aldyla balantl olarak giderek derinleiyor. Tarla ekiyorsun, rn elde ediyorsun. Bir insan olarak bir ky yaamn idame ettirmek iin mi tarlay ekiyorsun; yoksa bu tarlay rahiplere, ziggurata peke ekmek iin mi ekiyorsun? Herkes gitsin, o tarlada alp rn getirsin, sonra kyn deposunda saklasn, ihtiyac kadarn alsn biiminde bir retim ve tketim mi gelitiriliyor; yoksa herkes tarla eksin, buday toplandktan sonra rn ziggurata teslim edip rahibin denetiminde yaplan bir retim ve tketime tabi olsun biiminde mi oluyor? Burada bir zorunluluk yoktur. Seim insanlarn kendi elindedir. Her iki yntemden biri ya da daha deiik bir yntem gelitirilebilir. Ama tarla ekmek biraz zorunlu gibi geliyor. Nasl ekilecei ve rnn nasl datlaca konularnda belirlenmi yntemler zorunlu deildir. Kltrel gelimede zorunlu gibi anlalan husustan kastetmeye altmz biraz byledir. Kadn-erkek farkll da bu noktada devreye giriyor. Belirttiimiz gibi ilkel komnal toplum yaam ve kltrnn sistem kazanmas bir kadn duruudur. Bunun nedenleri vardr. Kadnn biyolojik yaps, bir ana olarak dourganl gibi zellikleri, yine retimde bulunurken kazand zihniyet ve duygu dnyasnn somut rnlere dnmesi komnal bir yaam ortaya karyor. Bu farkl bir yaam, farkl bir kltrdr, ana-kadn kltrdr. Erkek dardan topluma fiziki gcyle katlan, toplum iinde ana tarafndan eitilen bir yedir. Bununla balantl olarak harcad emek, bir baba olarak kendini fark etmeye balamasnn yaratt duygu ve dncesinin rne dnmesi, bunun da giderek sistem halini almas, kukusuz farkl bir toplumsal gereklik yaratmtr. Bunu devleti toplumun z, devleti toplumun temel kimlii olarak deerlendiri-

44

yoruz. ok somut bir ifadeyle analk, komnallii ifade eden toplumsal duruun semboldr. Ya da anann duygu ve dncesi insanlar iinde bir sisteme dntnde, bir rne ve paylama dntnde komnal demokratik duruu ortaya karmtr. Ama babalk ya da erkek olgusu, erkein duygu ve dncesi sisteme ve retime dntnde, toplumun kendi i ilikisini ele alma biimi devleti topluma yol amtr. Ortadou toplumlar asndan hem corafyann, hem de toplumsal ekilleniin burada yaratt gelimeler, ilk toplumsal yap olan komnalizmin de, bunun almasndan sonra oluan devleti toplumun da ilk burada ortaya ktn tarih tespit etmitir. Toplumsallk kendi iinde deiik biimler ya da formlar alarak gelimitir. Bilindii gibi komnal toplumda temel yaam formu kalandr. Komnallik derken ifade ettiimiz kltr, ilk olarak klan biiminde rgtleiyor. Daha sonra klan toplumsalln nicelik ve nitelik kazanmasyla birlikte kabileye dnyor. Kabile dil, tarm ve inan noktasnda daha ok gelimitir. Kabile birliklerinin toplumun kendi iinde hiyerariyi yaratmasyla birlikte airet oluuyor. Airet rgtlenme olarak kkl iblmlerine kavumu toplumsal biimdir. Klan ve kabileler tamamyla, airet ise kendi iinde komnaldir. Toplumun bu form ilerlemesi sonunda etnik yap deimiz ve bugn ulus olarak tanmlanan toplumsal formun hemen hemen tm altyapsn yaratmtr. Bunun iin toplumlarn etnik yaps devleti sistemler ortaya kmadan olumutur diyebiliriz. Devleti toplumlar etnik yaplarn ortaya kardklar kltrel zenginlii daha da zenginletirmektense, toplumlar egemenlikleri altnda tutmak iin kullanyorlar. rnein etnik yapnn airet konfederalizmi dne-minde, airetlerin "Benim dinim ve dilim seninkinden daha iyidir, sen bizimkine tabi ol" tarzndaki dayatmalar ok nadirdir. nk airet yaps kendi iinde devletlemeye rahat izin verecek zellikler tamamaktadr. Devlet, airet yapsnn bozulmasn gerektirir. Airet ilikisi soy, kan ve akraba ilikisidir. Airette dayanma, birbirini koruma duygusu gldr. D saldrlar karsnda kahramanlk kltr de yaratlr. Bildiimiz tm kahramanlk destanlarnn rnekleri neredeyse tmyle airet kkenlidir. Bu konuda kahramanlk destanlarnn ve sanatsal ifadeye kavumu tm deerlerin giderek olumaya balayan devletilie kar direnilerde ortaya ktn bilmeliyiz. zellikle sanatla uraanlarn, halk sanatlarnn biim kazanmas, halk oyunlar, halk mzii gibi ayrmalar yaratmasnn devlet toplumuna kar direnilerden doduunu bilmeleri sanat anlay iin nemli olmaktadr. Bu konuda da Krt kltr ve sanat zengin rnekler sunmaktadr. Devleti toplumun, kleciliin ve dinin Ortadou'da ekillenmesi, kendisiyle birlikte kukusuz dier alan-larda da farkl toplumsal yaplara yol amtr. Airet konfederalizmi de dahil, kavim ve millet biimindeki toplumsal formlar

45

da Ortadou kkenlidir. Kavim ve millet esas alarak daha ok tek tanrl dinlerin zihniyet biimini oluturmutur. Kavim, millet iinde airetin kan ve soy ba zlr, yerine ayn dine inanma duygu ve dncesi geer. Artk airetlerin kendi kltr iinde yarattklar ok nemsenmez. Her etnik yapnn kltr tabi olduklar dinin kltryle ne kadar uyumluluk gsterirse o kadar esas alnr. rnein slamiyet Arap kkenlidir. slamiyet her ne kadar Arap toplumu iindeki kleci kltr dlayarak iktidar olmusa da, merkezine Arap kltr yerletirilmitir. Dil, aile ii iliki, evlilik biimi, klk kyafet, yine slam gelenei denilen yzlerce davran kalb buna rnek verilebilir. Zerdtlk tek tanrl dinlere kaynak olmu doa, tarm ve ziraat dini ve kltrdr; Krt kkenli olduu iin adeta silinip yok edilir. Bu mcadelede ideolojilerin gcn bir kez daha hatrlamalyz.

46

Kapitalist Sistem En Kltrsz Sistemdir Devleti kltr iinde en etkili olan kltr arabesk kltrdr. Komnal dnemin canl, heyecanl yaam daha ok iirsel bir dil ve kltrle somutlayor. Devleti toplum insann iradesini krdktan sonra, yaamda umut ve coku ortadan kalkyor. Bundan sonra insana hkmeden aresizlik, zm baka yerden bekleme, bakalarna tabi olma, emeine yabanclama, kaderine raz olma, mcadele etmeden umut ve hayallerinin bir gn gerekleebileceine inanma gibi bir ruhsallk hkim olmaya balar. Arabesk kltr klecilikle ortaya kar. Tek tanrl din sistemlerinin hayat damarlarnda akmaya baladka temel biim olur. Yani bugn anlald gibi arabesk demek, trklerde Arap mzii tarzn kullanmak demek deildir. Arabesk, devletin topluma enjekte ettii ruh ve dncedir. Arabesk konuma, arabesk yaam da vardr. rnein kendine inanszlk ve gvensizlik de arabesk olmaktr. Dinin alt topluma yayd kltr arlkta arabesk kltrdr. Yenilgili ruh hali, yalvarp yakarma, balanma isteme, af dileme gibi tutum ve davranlarla bunlar ifade edebilecek her eyi arabesk kltr iinde deerlendirmek mmkndr. Devleti toplum kltrnn en iyi izlendii yer ehirdir. Kle devletleri ehir devletleridir. Devlet ehir yaam ve ilikileri iinde kendisini daha gl sistemletirir. ehir yaam ile krsal yaam arasnda grlen farklar sadece ehirlerin byklnden dolay ortaya kmamtr. Klecilii yaamayan ehirler de olmutur. ehir insann soy, kan, akraba, dayanma ve koruma ilikilerinin bozulup yerine ekonomik ve hukuki kurallarn getii alandr. likiler ehirde ahlaki deil siyasidir. Siyasi karlar ve sistem ne ise, insanlar arasndaki ilikiler de yle kurulmaktadr. Devlet snflama zerinde kurulmutur. Dolaysyla ehirde akraba ve airet ilikisi yerine snf ilikileri geliir. Mahalleler, okullar, sinema, tiyatro, spor alanlar, elence merkezleri, alveri merkezleri

47

ehrin temel kimliidir. Bu kurumlar snflara gre olumutur. rnein st snfn meknlar kle, kul ve iilerin meknlarndan ayrdr. Her devleti toplum iktidarn yrtmek iin benzer kurumlar yaratmtr. Bu kurumlarn biimine uygun olarak insana da ekil vermilerdir. rnein kapal giysiler, trban, cami, kilise, dini ilahiler dinin kimlii olurken, yar plaklk, gkdelenler, anlamsz, basit szl ve hareketli sanat da kapitalizmin kimliidir. Kapitalizme kadar dnya biraz Ortadou'dur; biraz Gney Asya ve Afrika'nn dousudur. Avrupa ktasnda Yunanistan'da, talya'da birikmi insan topluluklar vardr. Dier alanlarda da gebe biiminde yaayan topluluklar sz konusudur. Avrupa arlkta kapitalizmin rndr. Tabii ncesinde Yunan ve Roma uygarl vardr. Kta kltr, toplumu olarak Avrupa son srelerde geliiyor. Bu, Milattan nce 800'lerde balayan bir sretir. Ortadou toplumsal tarihi asndan bu dn kadar yakn bir dnemdir. Ortadou Milattan nce 12.000'li yllarda toplumsal yaam balatmtr. Toplumsallama, kltr yaratma, duygu ve dncede derinlik kazanma, sistem oluturma, dil gelitirme, din yaratma Avrupa'da yoktur. Bugnk hkimiyetten tr Avrupa bu kadar n plandadr. Ama kltr olgusunun btn rnlerini birlikte ele alarak tarttmzda, Avrupa'nn yeri kapitalizmdir. nk Yunanistan da, Roma da Dounun bir yansmasdr. Bilindii gibi Hristiyanlk da bir Dou kltr, Dou kimliidir. nderliin tanmlamasyla, Ortadou'ya gre daha dnk ocuktur Avrupa. Tabii kapitalist gelimeyle birlikte Avrupa'y farkl deerlendirmek yerindedir.Kltrde kkl farkllklar olumutur. Ancak Dou kltr karsnda Batnn durumu, 60-70 yandaki bir insann hayat tecrbesiyle dnk ocuun hayat tecrbesi arasndaki fark kadar derindir. Avrupa toplumu Dou karsnda zayf bir toplumdur, zayf bir durutur. Btn bu son 300-400 yllk gelimelere ramen, Ortadou'nun bir trl Avrupa'nn istedii noktaya gelmemesinin nedeni kltrnn gcdr. Gnmzde bile bu kadar ciddi elikiler ve atmalarn yaand 'ok geri' dedikleri Ortadou'da Amerikan emperyalizmine kar bir direni varsa, bu direni Dou kltrnn gcnden trdr. rnein ayn direnii biz Asya'da ve Latin Amerika'da gremiyoruz. Ama Batllarn gerici dedikleri Ortadou kendisine ilerici diyenleri kolay kabul etmiyor. nk insanln binlerce yllk birikimi buradadr. Dolaysyla gericilik, ilericilik, kltrllk gibi tanmlamalar kendi paradigmamza gre yapmamz gerekiyor. Bunun iin oras kltrldr, buras kltrszdr diye bir tanmlama doru deildir. Zaten yle bir tanmlamay biz kabul etmiyoruz. Kltr insann kendisini, btn yaratmn ifade ediyorsa, insanlar da milyonlarca yllk bir yaam sreci sonucunda gnmze kadar gelmilerse, toplumsal yaam ierisinde ok nemli aamalar kabul ediyorsak, komnal dnem, klecilik, feodalizm ve dinler, bunlarn hepsi burada gereklemitir. Buna karlk kapitalist biim Avrupa'da vcut bulmutur. Onun iin bir kltrszlkten bahsedilecekse, en byk kltrszlk Avrupa'dakidir. nk

48

komnal toplum da, klecilik de, feodalizm de buradan bir yansma olarak orada gerekleiyor. Bu da tespitli bir eydir. Dolaysyla kltrleme, kltrllk derken neyi kastediyoruz? Bir sre zerinden kltrllk ve kltrszlk tanmlamas yaplamaz. Kapitalistlemek ya da onun tanmlamasna gre modernlemek kltrlemek ise, o zaman onlara u sorular soracaz: Modernlemenin altyapsn hazrlayan zemin nereden geldi? Modernlemenin kendisine kabul ettii din nereden geldi? Modern toplumun inand peygamber nereden kmtr? Modern toplumun kabul ettii felsefenin merkezi neresidir? Modernlemenin en ok kulland bilimsel dncenin kaynaklar nerede ortaya kt? Bu sorular daha ok derinletirilebilir. Nereden geldi btn bunlar? Tm bu deerlerin kklerinin Ortadou'da olduu tartmaszdr. Biz kltrlemeyi salt feodalizm zerinden de tartamayz. Putperestlik varm, insanlar eskiden amura tapyorlarm, Allah yokmu, onlar geri, kfir, putperest insanlard, vahiydiler, en iyisi biziz! O zaman o insana yle bir soru sorulur: Tanr kavramna nereden ulatn? Dinin kken ald inan olgusu nerede ve nasl ortaya kt? badet yeri derken kullandn kilise, sinagog, cami neyin uyarlamasdr? Sen insanlarn hangi duygu ve dnceleri temelinde bu dini gelitirdin? Peygamberlik kltr nasl dodu? Kendini ifade ederken kullandn dili, kelimeleri ve benzetmeleri nereden getirdin? Su ve ceza olarak kabul ettiin efsaneleri nereden getirdin? Cehennem mitolojisi nereden geldi, cennet nereden kmtr? Bu sorular kendilerine yneltelim, bakalm ne cevap verecekler. Hibir eyin yoktan var edilemeyeceini biliyoruz. Ne kapitalizm ne de ondan nceki sistemler yoktan yaratmlardr. Kleci dneme sorulsa, onlar da "Eskiden insanlar babotular, kadnn denetimindeydiler, ok ilkelce yayorlard ve doa karsnda zayftlar. Talara ve aalara tapyorlard. Biz onlar getirip ehirletirdik, ehir ortamn yarattk, ngrleri yoktu, biz ngr yarattk, zavallydlar, biz onlar gelitirdik" denilecektir. O zaman kle sahibine de sormak lazm: Sen tarla srmeyi nereden rendin? Topra kazmay, kanal amay, buday ekmeyi kimden rendin? Hayvan evcilletirmeyi, kerpiten ve tatan ev yapmay, duvar rmeyi kimden rendin? nderlik Savunmasnda benmerkezcilikten bahsediyor. Her sistem kendisini merkez yapmak ister; bu zelliinden tr her egemen sistem her eyi kendisinden balatr. Bu, devletiliin akl hastaldr. Bugn yaadklarmz btn tarihimizin bir sonucudur. Bu konuda nderliin "Biz tarihin balangcnda gizliyiz, tarih gnmzde gizlidir" belirlemesi temel yaklammz anlatr. Bireyde toplumu, bir toplumda da tarihi biliyoruz. Bizim toplumlarn tarihine yaklammz, kltrlle ve toplumsal gelimilik dzeyine yaklammz ite budur. Ama her aamann kltre katt iyi ya da kt eyler vardr. Toplumsallama salandktan sonra, zincirin halkalar gibi toplumda srekli bir deiim

49

ve dnm yaanmtr. Deiim ve dnm klecilik, feodalizm ve kapitalizm olsa da olmasa da yaanacakt. Bu, toplumsal gelime asndan bir zorunluluktur. Btn insani deerlerin ne kadar komnal, eitliki, adaletli, doayla uyumlu ve zgrlk olup olmad kltrllk iin temel ayratr. Bu bizim terazimizdir. Buna gre btn toplumsal gelimeleri ele alyor ve deerlendiriyoruz. Devlet denilirken kastedilen toplumsal yaratm sreci, insan olma gereklii karsnda bir sapmay ifade ediyor. Bunun nedenleri ve sonular dier derslerde tartlaca iin oraya fazla girmeye gerek yoktur. Bizim her tanmlama asndan esas alacamz ey, paradigmal olarak nderliin kendi Savunmalarnda ortaya koyduklardr. Bir insan kapitalisttir, moderndir, onun iin de iyidir mi diyeceiz? Bir insan Avrupaldr, onun iin ok gelikindir; bir insan da Ortadouludur, bu yzden ok geridir denilebilir mi? Hayr, byle bir tanmlamay yanl buluyoruz. Ortadoulu bir insan olarak Usame Bin Ladin terristtir, insan ldryor. George Bush da daha ktsn yapmyor mu? Neden Bush iyi de, Ladin terrist? Bizim felsefi ve ideolojik yaklammza gre kapitalist feodalden ktdr, feodal kleciden ktdr. Yani egemenler arasnda bir zmleme yapacaksak, rahip bugnk devlet adamlarndan daha iyidir; kle sahibi efendi, patrondan daha iyidir. nk devleti toplum ilerledike kkleiyor, derinleiyor, sapma giderek derinleiyor. nsan insan eden kltrden o kadar uzaklama yaanyor. Klecilikte toplumsal z daha gldr. Feodalizmde bu biraz daha azalyor, kapitalizmde ise bir btn olarak ortadan kalkyor. nsanlk, kltr, toplumsallk ve insani deerler asndan en kt sistem kapitalizmdir. Bunun iin en byk kltrszler kapitalistlerdir, kapitalist sistemin kendisidir. Bu konunun daha iyi anlalmas iin kapitalist dnemde bu sistemin deer yaratmadan ziyade yaratlan insanlk deerlerine yaklamn ele alarak daha somut vurgular yapabiliriz. Kapitalist sistem tketim zerinden var olduu iin kltr nasl tkettiine bakmak bu sistemi daha iyi tanmamza olanak tanr. Kimi noktalar tekrar gibi gelse de, kapitalist sistemi izah etmek iin gereklidir. Kapitalist sistemin dayand zihniyetin dier toplumsal sistemlerden farkl olmas, onun anlalmas iin yaplacak deerlendirmelerin de kendi iinde daha deiik bir dile ihtiya hissettirir. Sistemin iddias bilimsellie dayanddr. Onun bilimsellikten kast ettii, kendisini g yapan bilimin kullanlma tarzdr. Bilimsellik insanln ilk dnemlerinden beri var olan bir kltrdr. Toplumsal yaamn kuruluundan beri adm adm gelien bilimsellik ve bilimsel dnce hibir sisteme ait olamaz. Onun iin toplumsal bir yasa gibi, ileriye vela geriyi doru, her zaman deiim olur. Fakat toplumsal kltr deerlerinin kullanlmas her sistemin karakterine gre deiik olur. Kapitalizmin de yapt, bilimsel dnceyi ve buna bal olarak yaratlan teknolojiyi kendi iktidar iin kullanma baarsdr, bununla yaam kontrol etmesidir.

50

Kapitalizmde Kltr Yaratmak Deil Yaratlanlar zerinde Popler Olmak Esastr Kltr insanln tarih iinde emekleri sonucunda rettikleri deerler olduundan, tm tarih boyunca hangi dnemin insanlk asndan daha ok kltrlemeyi ifade ettiini anlamak mmkndr. Gnmzden gemi tarihe kltrel deerler baz alnarak baklp bir deerlendirme yaplrsa, ok ilgin sonularla karlalaca kesindir. Hangi dnem insanlnn "nsan kltrel bir varlktr" belirlemesine gre yaad daha net ortaya kar. nsanlk denilen varln yeryznde kalclaarak yaama olanaklarn yakalamas insan olmasnn gereidir. nsan bunu kltr denilen yaratmlaryla yapar. Kltr dediimiz maddi ve manevi retimlerinin tm insan insan yapan deerleridir. Gereklemi insanlk, esasta kltrle dile gelen gelimelerin iindedir. Kltr deerlerini yaratma zellii olmasayd insan olmazd. Olsayd da dier canllardan, rnein kurt koyun srsnden fark olmazd. Kltr, toplum ve insan ilikisinden hareketle, kltr yapan sadece insandr diyoruz. Doada insandan baka kltr yapan canl bulunmaz. Bunun iin insan ve dier canllar bitkiler, hayvanlar- arasnda bilinen farklar olumutur. Kltrleme kapasitesinin dzeyi, insann kendini dier canllardan ayrtrarak aralarnda mesafenin almas ile sonulanmtr. Ne kadar toplum o kadar kltr, yine ne kadar kltr o kadar insanlama gibi karlkl bir iliki de bylece ortaya km olmaktadr. nsanln imdiye kadar tand temel iki toplumsal biim vardr. Bunlardan birincisi toplumsalln ilk ekillendii doal sreci ve bunun sistem kazanm olduu neolitik dnemidir. kincisi ise, kantland gibi binbir hile ve kurnazlkla kurulan devleti toplum biimidir. lk dnem kltrlemesi, toplumsal yaam var eden temel yaam sahalarnn hemen hepsinde kalclaarak gnmze gelen ok sayda ilk yaratmlar yaratarak insanln var olmasn salad. Toplumsalln ikinci aamasnda hkim klnan iktidar olduu iin, ilk aamann yaratlan deerlerinin stne konmay ve iktidar kltrnn gerektirdii yaratmlar yaratmay ifade eder. Bu aama bir btn insan toplumunu ve bireyini gelitirmek iin deil, egemen olan kesimlerin bu egemen hallerinin devam iin kltr gelitirmitir. Gnmzde tartlan yabanclama olgusunun dayand bu yaklam ilerledike, kltr deerleri insan toplumunun gelimesine deil, kendinden uzaklamasna yol at. rettii halde karnn doyuramayan insan, giderek ektii budaya yabanclat. Kzarm ekmei doyasya yiyemeyen insan, budayn yeil ve sar renklerinin kendisi iin bir anlam ifade etmedii duygu ve dncesine kaplmaya balamtr. Bu ise, temelde insann ken-

51

disine ve toplumuna kar yabanclamaya balamasdr; kendi emeine yabanclamasdr. Bu yabanclama her geen gn daha da hz kazanarak devam edegelmitir. Kukusuz kltrel retim olgusunu ve toplumsalln binlerce yllk deiim ve dnmn birka cmle ile ifade etmek mmkn deildir. Bu konuda yaananlarn anlalmas iin, belki de imdiye kadar yazlm tm kitaplara bakmak gerekecektir. Ancak insann kltrleme dzeyini gz nnde bulundurarak, ok zengin ve derin olan bu konuda bir iki genel belirlemeyle olmasa da, birka sayfalk bir yaz iinde her gzn grebilecei bir resim izilebilir. Bir kitap da yol gsterebilir. Toplumun devletletirilerek ynetilmeye balanmas sreci zde ayn, biimsel olarak renk deiikliine urayarak bugne kadar gelip dayanmtr. Devleti ve iktidarc toplum biimi sz konusu olduunda, hem gncel olmas, hem de yaratt kltrel tahribatlardan dolay hakknda en fazla sz sylenmesi gereken sistemin kapitalizm olduundan kuku duyulmamaldr. Bu yaklam, tanm gerei en kapsayc kltrel bir yaklamdr. Kltr denilen deerler dnyasnn retim biimi ve bu retimlerin insanlkla ilikisi gz nnde bulundurulduunda, kapitalizm konusunda sylenecek ok ey olduu grlecektir. Kapitalizm biiminde devam eden iktidar olgusunun kltr toplumbirey balamnda izah edilmesi gnmzn en temel insani grevdir. Kapitalizm konusunda doru deerlendirmeler gelitirmek iin yaplmas gereken ilk i, bu sistemin kendisini meru klmak iin ortaya koyduu maddi ve manevi kltrel izahlardan uzak durmak olmaldr. Kurt yrtc bir hayvansa, onu yrtc bir hayvan olmasna neden olan zellikleriyle tekrar tekrar tarif etmenin bir anlam olmaz. nemli olan bu hayvann yrtc olmasna yol aan biyolojik organizasyonu anlamak ve bundan kaynaklanan zelliklerini izah ederek kendisine kar tedbirler almakr. Yani kurda habire "Sen yrtc bir hayvansn" demek yerine, ondan korunmak ve kurtulmak daha dorudur. Kapitalizm konusunda da ska yaplan, tm ktlklerine ramen, onu modernliin insan dncesinde yaratt ideolojik hkimiyetle 'ilericilik' olarak anlatmak olmutur. Hayatn dorularna kar kurulmu en byk kapitalist tuzak, toplumu bir btn olarak ele almamaktr. nsan olgusunu yaratt tm kltr deerleri ile bir btnlk iinde ele alrsak, gerek daha bilimsel ve daha sade olarak anlalr. Kapitalizmin en byk gc, ama ayn zamanda en byk zaaf, olaylar ve olgular paral ele almasdr. Konumuz gerei belirtirsek, tm irkinliklerine ramen, zorlanarak olsa da kapitalizmin devam ediyor olmasnn nedeni, insanlk kltrn para para edip pazara srmesidir. Bunu bilimcilik adna yapmas kendisine 'yeni putlar' ina etmesine neden olmutur. Tarihte defalarca grld gibi, en byk kltrel deiimler putlarn krlmasyla yaanmaya ba-

52

lanmtr. Kapitalist putlar krmak iin yaplacak ilk i, her olay ve olguyu zaman ve mekn balamnda btnlkl ele almaktr. Eer insan akln ve duygularn kapitalist kltr ve yaama olan yaklamlarndan kurtarmak istiyorsa, bunu bilim yntemini deitirmekle yapmak durumundadr. Bu konuda kltr olgusunu birka noktada ele alp, kapitalist iktidar dneminin hkim hale getirdii popler kltrn ne olduu sorusuna cevap vermek kadar, neden popler kltr sorunsallna bakarak bu iktidar eklinin ne olduunu anlatmak olduka yararl sonular verecektir. nk kltrel bak asyla, tarihi ve toplumu deerlendirme yntemiyle kapitalist kltr incelemek ok arpc sonularn ortaya kmasna yol aacaktr.

Kltre Yaklam Kltrel Bir Varlk Olan nsana Yaklamdr Bir kere kltr olgusunda temel olan, kltrn insan toplumu tarafndan retiliyor olmasdr demitik. Artk sar sultann kulaklarn bile incitecek kadar yksek sesle duyduu, kr gzlerin dahi grd gibi, kapitalizm deer retmeye deil, tketmeye dayal bir iktidar organizasyonudur. nk kapitalist sistem toplumsall ortadan kaldrarak sistemlemeyi salar. Kapitalizm bir toplumsal biim deildir. Toplumsallk datlnca ortaya kan tahribatlar, boluklar ve sorunlarn sistem kazanmas kapitalizmdir. Bu da yaratma deil, datma ilkesidir. Demek ki, kapitalizm kltrel deerlerin ortaya kmas ilkesinin birinci maddesine kar olan bir sistemdir. Kapitalizmde bir deer kltrlemek iin deil, tketilmek iin yaplr. Tketim kapitalizmin z kimliidir. Kapitalizmin gc tketimle doru orantldr. Ne kadar tketim olursa, o kadar kapitalizm yaanr. Son aylarda yaanan ekonomik krizin bir kez daha gsterdii gerek de budur. Kapitalist sistemin felsefesine gre, toplum tketiciler topluluudur. En deerli toplumlar da en ok tketen toplumlardr. En iyi kiiler tketici olan ve tketicilii tevik eden kiiliklerdir. Zenginliin gnmzdeki llerinden biri de ne kadar tkettiiyle ortaya konulmaktadr. Fakat toplumsal yaamda zenginlik demek retmek demektir. Bunun iin kapitalist sistemde toplumdan ve topluluklardan deil, kitle denilen bir kavramdan sz edilir. Kitle demek, sade bir tarifle tketici olmu toplum demektir. Hem maddi hem de manevi deerlerin tketilmesinin miktar kapitalist sistemi zengin yaptndan, tke-timin anlk ve ok olmas gerekir. Bir nesneyi t-

53

ketmek gerekmiyorsa bile, onu tketilmesi gereken bir duruma getirmek kapitalist kltrn bir gereidir. Tketim olsun ki sistem ilesin ve sahipleri zengin olsun. Bu temel yaklam, kltr rnlerinin dier temel bir ilkesi olan kalcln ldrlmesidir. nk retilen deerler kalc olursa, tketimi yava ve ge olur. Bu da az para kazanmak demektir. Kapitalizm srekli ve daha ok para biriktirmek olduu iin kalcla dman olmak zorundadr. Kapitalist kltrde alm satm esas olduu iin, insan ile maddi ve manevi kltr deerleri arasnda bu ilkeyi harekete geirecek bir mantn da kurulmas gerekecektir. Alm satm iin felsefi olarak olmas gereken ey deersizliktir. nk bir eyin satlp elden karlmas iin, nce onun insan hafzasnda deersizletirilmesi gerekir. Deerli olan bir ey satlmaz. Yine bir eyin satlmas iin, ihtiya olmad halde, onun kullanlmasnn zorunlu bir ihtiya olduu fikrinin insann kafasna yerletirilmesi gerekmektedir. Kapitalizmin alm satm mantnda deerin ls paradr. En deerli ey para olduu iin, parann herkeste birikmesine izin verilmez. Herkeste parann birikmemesi iin bulunan yntem ise, satlan nesnenin asl sahiplerinin kapitalistler olmasdr. Bylece sistem sahipleri hem en deersiz olan yani satlan nesnelerin, hem de en 'deerli' olan eyin yani parann sahibidirler. Para en deerli olduu ey iin onun konumland mekn deimez. Parann mekn kapitalistlerin cebi, kasalar ve bankalardr. Kltr ile insan toplumu arasndaki kopmaz ba, kapitalist mantkta kendisini var klmak iin esas ald insana yaklamn da ele vermektedir. Kltre yaklam, kltrel bir varlk olan insan ve toplumuna da yaklamdr. Kltrel deerler toplumsal kimliimizin emeinin bir sonucudurlar. Kltr deerleri ayrm yaplmadan sata karlyorsa, bu i iin bir toplumda kendi deerlerine kar "Bunlar satlabilir" mantnn gelitirilmesi kanlmaz olur. Bu mantn toplumda hkim olmas iin de toplumun toplum olmaktan karlmas gerekir. nk toplum retmek, yeni deerler kazanmak iin olumutur. Toplumsallk ihtiyacndan fazlasn tketen deil, reten bir zellikte iler. Toplumsal retimin fazlal tketimi deil, zenginlii artrr. Kapitalizm toplumsall da datt iin, ok rahat bir ekilde her deeri alm satm konusu yapabilmektedir. Kapitalist dnemde onca teknik imkna ve alma kolaylna ramen yoksulluun giderilmemesi ve isizliin yaanmas bundan kaynaklanmaktadr. Alm satm konusunda kapitalist pazarlamaclk, kltr poplerletirerek satar. Bu konuda popler kltrn ne menem bir ey olduundan ok, kltrn neden byle ele alndn anlamak daha aklayc olacaktr. Zaten popler kltrn ne olduu sorusunun cevab, kapitalist pazarlamacln kltr satmasnn iinde gerekleir. Hemen belirtmek gerekir ki, hangi konuda olursa olsun kapitalizm deerlendirildiinde, eer iin iinde alm satm kelimeleri gemiyorsa, bu deerlendirmelerin yeterli olmadn vurgulamak gerekir.

54

Bir maln piyasada daha ok zenginlik getirecek bir sonu ortaya karmasnn deiik hile ve kurnazlklar vardr. Bu yalan ve kurnazlklar en iyi kapitalistler bilirler. Onlar bu iin ustasdr. Bu konuda kr getirecek bir yol da pazarn genilii ve bykldr. Pazarlamada en geni alc kitlesi yiyeceklerindir. Bunun nedeni, yemenin temel biyolojik bir ihtiya olan beslenme sorununu gidermesidir. Yiyecekler kadar geni bir pazar olan dier bir saha ise, beslenmeye benzer bir ihtiyac karlayan kltr deerleri, zellikle bu deerlerin manevi olanlardr. Tabii maddi deerler de olduka yaygn bir ekilde satlmaktadr. Kltrn alm satm konusu yaplarak para kazandran bir alan olmasnn da kendine gre yol ve yntemleri vardr. Bir kere kltr deerlerinin hepsi tm insanln deerleri olduklar iin, z gerei satlacak dereceye drlmeleriyle alcs tm insanlk olur. Bir devlet bunu yaparsa, alclar egemenlii altndaki tm toplumsal kesimler olur. Kltrn zellikle manevi alannn deerleri olanlar ve daha ok da sanat dallaryla yaratlanlar, biyolojik aln giderilmesi gibi insann manevi olarak beslenmesini salar. Kltrel deerlerin pazarda herkese satlk olarak sunulduu halde alcs bulmasnn bir nedeni de budur. Sanat rnleri dnsel ve duygusal olarak temel insan ihtiyalarn giderirler. Kltr deerlerinin bu iki temel zellii, kapitalist para kazanma mant ile buluturulma ve poplerleme dnda, kltre sunum olana brakmaz. Kltrn poplerletirilmesinin kltrel rnlerden daha ok para kazanmak amacyla pazar geniletmekle birebir ilikisi vardr. Kltrn poplerletirilmesinin salanmas iin uygulanan yntemler kesinlikle sylendii gibi tm toplumu kltr ve sanat ile buluturmak deildir. Para kazanma amac olmayan hibir uygulama kapitalist dnemde gereklemez, gereklemesine izin verilmez. nk deerlerin el deitirmesinde para kazanmak ama olmaktan karsa kapital birikmez. Kapitalizm biter. Kltrn en geni kesimlere ulamas iin halk kltrlerinin ilenmesi gerekir. Bunun iin cinsi ve snf ne olursa olsun, her kesimden alcsnn olduu tek alan kltr deerlerinin satld pazar alandr. Kltr ayn zamanda toplumun kimlik deerlerini oluturan yaratmlar olduu iin, kltr pazarndaki tketici, alcs olduu maln kendisini ifade etmesini isteyecektir. Pazarda birok mal tanmadan almak mmkndr. Ancak kltr rnlerinin, zellikle sanat kolundaki rnlerin kesinlikle bir ekilde alcsyla bir tank-lnn olmas gerekir. Bu bir Mslman'n domuz eti ihtiva eden rnleri tercih etmemesi gibi bir eydir. Dolaysyla alm gcne baklmadan herkese sunulacak rnler hazrlamak, daha ok satmak anlamna geldiinden, kltrn pazar geniliine yol aar. Kltrel deerler pazar en ok kazandran pazardr. nk ilenen maln hammaddesinin sahibi kendi parasyla bu mallar alacak konuma getirilmitir. Bir eyi bele verip daha sonra para kar-

55

lnda satn almak, sadece kltr deerlerinin popler kltr ad altnda satla karlmasyla kapitalizmde ortaya kmtr. Kapitalist sistem bu rahat kazanma frsatn kazan kaps olarak grdnden kltr poplerletirilmitir. Bunun iin "Herkes kltr-sanat rnlerine ulasn" politikas byk bir oyundur, ikiyzllktr. Kapitalist elindeki mallarn satn artrma iini en fazla reklamlarla yapar. Satla karlm kltr rnlerinin sat miktar ise poplerlik temelinde olur. En ok satan en popler rn ve kii olduu gibi, en ok satmak iin de poplerlie ihtiya duyulmaktadr. Poplerlik sattrr. Ancak satmak iin de popler olana ihtiya vardr. Bu, kendi iinde ok ilgin bir durum ortaya karmtr. Kltr rnlerinin satlmas iin yaplan reklamlarn kendisi de maln pazarda satlma biiminin deiik bir halidir. Dolaysyla kltr-sanat reklamcl dier mallarn reklamcl gibi deildir. Yani hem reklam hem de mal satmann i ie olduu bir durum yaanmaktadr.

Krt Kltrn Poplerletirme Kltrel Soykrm Amaldr Kltr rnlerinin satlk duruma drlmesi en fazla rafine kltr rnleri olan sanat alann ayaa d-rmtr. Sanat, satmak iin yaplan bir zanaat olmutur. Gnmzde sanat rnlerinden bahsetmek zordur. Toplumsal yaam iinde en gzel insan rnlerinin topland bu saha, artk en irkin olanlarna ynelmeye balamtr. Tarihte ilk defa irkin gzele galebe almtr. Sanat rnn kalclnda gzel olma esastr. Bir sanat eserinin arkasnda brakt etki gzel demektir. Ancak pazara mal yetitirme mant iindeki poplerlik sanat bitirmitir. Popler kltr iinde sanat kolu en etkili kullanlan alandr. Bundan dolay bir sanat eseriyle iklet ayn reyonda yan yana durmaktadr. Ama satmak olduundan, nitelik deil gsteri ne kmaktadr. Gze ve kulaa hitap etmek sat artrmada en etkili bir yntem olduu iin, biim en nemli konu olmu, ierik ve kalclk ok nemsiz duruma getirilmitir. Kltr poplerletirmek, sadece kltr-sanat rnlerini zlerine ters biimde kullanmak deildir. Bu durum kendisiyle birlikte hibir tepki vermeden her trl derde dayanacak bir birey ve toplumsal yapya yol amaktadr. Popler olma sevdas herkesi sarnca, popler olmak iin belirlenmi kalplara uygun davranmak gerekecektir. Bu kalplara uymak da bir yere kadar popler olmaktr. Sa kesme biiminden tercih edilen yemek ve iecek markalarna, beenilen sanat ve sanatlara kadar popler olma sevdasndaki bireyin poplerler tercihi, poplerlikten kazananlarca hazrlanm bir listesi vardr. Popler

56

kltrde neyin popler olduu ok iyi ve amal hazrlanm poplerlere sylettirilir. Neyin popler olduuna birey veya toplum karar veremez. nk bunlar satlan maln sahibi deildir. Bu karar popler olandan ekonomik ve siyasi olarak kazananlar karar verirler. Popler kltr toplumsal alanda kolay ynetilir bir durum yaratr. nk poplerin temel sloganlarnn banda "Bana, sana ne?" gelir. Bu durum da popler kltrn siyasi sonucudur. Kltr ve sanat deerlerin popler kltr ad altnda satla karlmas, bu alann karakteristik zelliinden dolay, toplumsal yaamn her tarafn etkisi altna almaktadr. Her eyin en popleri kltrn poplerletirilmesiyle ilikilidir. En popler olmak temelinde i yapmak, bir kimlik yaratmak, kapitalist dille 'marka olmak' geer ake olur. Bunun kltr ve kimlik ilikisinden kaynakland bilinmelidir. Her an kltr bir kimlik yaratr. Kapitalizmde de bu kimlik poplerliktir. Bu kimlik, popler kadn ve popler adam ile balar, popler iklet markasyla devam eder. Ancak unutulmamas gereken ey, poplerlikten kast edilenin en ok satan veya satmaya vesile olan olduudur ya da en ok satmaya katlan olduu gereidir. Kltr rnlerinin satmak amal hazrlanp piyasaya sunulmas kltrn poplerletirilmesi demektir. Kltrn poplerletirilmesi demek, toplumsal yaama ve bin yllarn ortaya kard kutsal deerlere yaplan en byk saldr demektir. Bu saldrnn start kapitalist sistemce verilmitir. Bu saldrya uramayan toplum ve deerleri kalmamtr. Son yllarda bu saldrnn Krt kltr deerlerine de yneldiine tank olmaktayz. Krt kltrnn poplerletirilmesinin deiik nedenleri vardr. Trkiye merkezli planl saldrlarn amac Krt kltrn asimile etmektir. Direni kltrne saldrlar, asimilasyonu baarya gtrmek kadar, Krt halknn son otuz be ylk kltrel deiiminin ynn saptrarak, Krt halkn zgrlk mcadelesinden koparmay hedeflemektedir. Krt halk uyan demokratik ulusallamay gelitirdii iin, kimi Krt kimlikli sanatlar ve dier baz kesimler bu gelimenin yaratt talebi popler tarzda kullanmak istemektedir. Tev-and kurumlarndaki kimi sanatlarn da popler olan yaklamlar vardr. Bu kapsamdaki sanatlar, kimliklerinin bir gerei olarak zgrlk deerlerini sanatsal olarak deerlendirmek isterken, bir btn olarak sanat rnlerine ve yaamlarna bakldnda, eletirilmesi gereken tutum ve davranlarnn olduu grlr. Krt kltrn ieriinden boaltp piyasaya srmenin en sistematik yapld yer, hi tartmaya mahal brakmayacak biimde Gney Krdistan'da yaplmaktadr. Bu da Gney Krdistan'da yaayan Krtleri Krdistan'n dier paralarndan kopartarak, BOP (Byk Ortadou Projesi) kapsamnda yrtlen siyasal projeye katma amaldr. Bu kltr politikas ile Gney Krdistan'da farkl bir yerel siyasetin gelimesine zemin olacak bir Krtlk amalanmaktadr.

57

Krt kltrnn uzun yllar yaad bask ve asimilasyon, bir halk olarak Krtlerin geliimini geriletti. 20. yzylda Krdistan'n drde blnmesiyle temel ulusal deerlerimizin ortak bir slup kazanmas da engellendi. Bu durum Krtler arasnda ruhsal uzaklamaya neden oldu. Krdistan paralar iinde yaanan kltrel zenginliin birbirini glendirerek daha zengin bir kltre dnmemesi iin, egemen devletlerin gelitirdikleri youn yabanclatrc politikalar, Krtlerin kendi deerlerini sahiplenme bilincini olumsuz etkilemitir. Krdistan halk kltrne popler saldr daha ok bu durumdan g almaktadr. Kltre sahiplik etmemenin en derin olduu yerin srekli yenilgi ve ihanetin yaand alan olan Gney Krdistan olmas, popler kltrn en ok bu alanda yaygnlamasna olanak sunuyor. Bu 'yoldan kma'nn ne kadar etkili yrtldn Gney merkezli yayn yapan televizyonlar izleyerek anlamak mmkndr. zellikle mzik bu yoldan kmaya nclk ediyor. Bunu frsat bilen Kuzey Krdistanl baz sanatlarla Kuzey Krdistanl aibeli kimi kiilerin buraya dadandn belirtmek gerekir. nkrc bir saldr altnda olduundan, Krt kltrne ynelik popler kltr saldrlarn arkasnda bata Trkiye Devleti olmak zere egemen devletlerin olduunu kestirmek zor deildir. Bunun iin Krt kltrne pazarda satma tarzndaki yaklam sadece para kazanma yaklam deildir; smrgeci asimilasyon ve yok etme amaldr. Bunun karsnda durmak bata siyasetiler, aydn ve sanatlar olmak zere her Krt insannn temel grevidir. Kltr insann yaamdr, dedik. nsan nasl yaam, nasl yayor, nasl yaamaldr? Btn bunlarla mukayese edildiinde, en byk kltrszln gnmzde yaand ortaya km olur. Hibir dnemde gnmzde yaand kadar ciddi toplumsal sorunlar yaanmamtr. Hibir dnemde bu kadar insan ldrlmemi, hibir tarihsel dnemde insanlar alk tehdidiyle bu kadar kar karya kalmamtr. Hibir dnemde bu kadar adaletsizlikler yaanmamtr. Hi kimse feodal dnemde insanlarn sistemin adaletsizliinden, alktan ldne tank deildir; zellikle soykrm temelinde ve alktan lmn yaandna tank deildir. Belki baz istisnalar yaanmtr. Ama gnmzde her gn binlerce insan kapitalizmin kar politikalarndan dolay alktan lyor. siz kalyor. Hibir dnemde insanlar bu kadar teknik ara gelitirememilerdir. in ilgin taraf da budur zaten. Bugn dnyay cennete evirecek imknlar vardr. Hem dnyay cennete evirecek her imkna sahip olacaksn, hem de klecilerden ok daha fazla ktlk yapacaksn! Hastalklarn aresini bulacaksn, ama binlerce insan hastalktan lecek! Alk sorununu giderecek imknlara sahip olacaksn, ama her gn insanlar alktan lecek. Toplumsal sorunlar diyalogla zmleyecek bilgi kapasitesi, iletiim olana ve diyalog ortam olacak, ama sorunlar zmek adna binlerce insan katledeceksin! Herkesin kendisini bir

58

ekilde ifade edebilecei imknlara sahip olmuken, insanlarn dilini yasaklayacaksn, kltrn yok edeceksin! Btn bu elikiler neyle izah edilecek? Ne feodalizmde ne de klecilikte byle bir eye rastlanabilir. nderlik Savunmasnda, "Atom bombasn insanlk nasl izah edecek?" diye soruyor. Sistem Birinci Dnya Savan, kinci Dnya Savan neyle izah edecek? Blgesel katliamlar neyle izah edecek? nsan, atom bombasn birbirinin kafasnda patlatmak iin mi bilim ve teknii gelitiriyor? Uaklar bir yeri bombalamak iin mi yapmaldr insan? Kimya, biyokimya ve fizii insanlar birbirlerini ldrsnler diye mi, yoksa sorunlar azaltmak iin mi gelitirmelidir?

Bireycilik Kltrszlktr Tabii bu noktada iin ierisine ahlak giriyor. Bu kendi bana bir konudur. Ahlakszlk iin gerekli insan duruu bireyciliktir. Nasl ki tanr inanc iin mmin gerekliyse ahlaksz bir yaamn yaamdan saylmas iin bencillik bireycilik kanlmaz olmaktadr. Bireycilik, kltrszlktr. Bir insan sadece kendisini dnrse kltrszdr; istedii kadar ok ey bilsin, yine de yledir. Zaten gnmzde kavramlar ok saptrld iin, biri ok ey biliyorsa kltrldr deniliyor. Onun iin biz dedik ya, biri ok ey biliyor, ama pratii yoktur, eksiktir. ok alyor, ama ifade edemiyor, eksiktir. Yapyor, ama paylamyor, eksiktir. Hayr, insanda bu yle olmaz. zellikle PKK kltrn ve ahlakn deerlendirdiimizde, btnlkl bir insan tanmlamasnn toplum iin neden esas alndn, bunun neden gerektiini biraz daha tartacaz. Komple bir varlktr insan. Btn yaratmlar temelinde deerlendirilirse insan tanmlanr. rnein biz Krt'z, ama dilimizi bilmiyoruz; yle Krt olmaz. Krtse dilini bilecektir. Kltr en ok dilin iinde vardr. Krtsn, ama kltrel deerlerini bilmiyorsun, onlardan kayorsun. Byle Krt olmaz. O zaman sen Krt deilsin, Krtln tartmalktr. nk kimlik kazandran eyler vardr. Onlar kesinlikle olmak zorundadr. Doann bir zellii de tekdzelii kabul etmemesidir. Dmanlar "Krt yoktur" derken, zorumuza gitse de, bunun bizden kaynaklanan baz gerekeleri vardr. Krtlkten kaacaksn, yurtsever olmayacaksn, lkeni boaltacaksn, mcadeleye katlmayacaksn, mcadeleye g vermeyeceksin, dilini, tarihini ve sanatn bilmeyeceksin, manevi deerlerini tanmayacaksn! Dmana "Krt yoktur" dedirten bir durumun da bunlar olduunu tm Krtler bilmek durumun-

59

dadr. Krt'm, ama Krte bilmiyorum! Peki, bu ne biim i? Nihayetinde fiziki yapmzn Farslarla, Araplarla, Trklerle ok ciddi bir fark yoktur. Ben kendimi ancak benliimi ifade eden eylerle ifade edebilirim. Onlar olmadktan sonra ben yokum demektir. Buna da ok fazla gcenmemek gerekir; tanmlamalar, kavramlar bu adan ok nemlidir. Bu adan Krtlerin kltrl m, yoksa kltrsz m olduklar artk kendilerine kalm bir eydir. Tarihimiz halk kltr asndan zengindir. Ama bizler bugnn temsilcileri olarak kltrsz olabiliriz. Yani bize kimlik ve kiilik kazandran tarihimizi ve kltr deerlerimizi bilmiyor, bu deerlerin zelliklerine gre yaamyor olabiliriz. rnein bu konuda Avrupa ve metropollerdeki insanlarmz deerlendirmek gerekir. Byle bir sorun gncellik asndan deerlendirilebilir. Bu durum Krdistan gereinde zoraki asimilasyondur.

60

Toplumsal Yaam in Her eyden nce Ahlak Gerekir Neden kltrle ahlak olgusunu i ie ele alyoruz? Neden byle bir ihtiya duyduk? Bu konu da bizim iin nemlidir. nderlik, ahlak konusunda Savunmalarnda tanmlamalarda bulunuyor. Biz de bu tanmlamalar esas alacaz. Kltr derken aslnda toplumun kendisinden bahsettik, insann kimliinden bahsettik. nsann doa zerinde kendi yaratmlarndan hareketle kendisini kantladndan, ikinci bir doa yarattndan, bunu da her aamada ve her srete derinletiren bir varlk olduundan bahsettik. Onun iin insan nedir sorusu sorulurken, insann kltrel bir varlk olduunu syleyerek de bu soruya cevap verilebilir, dedik. nsanlar neden bir aradalar? Bu soruya "nsan ancak toplumsallaarak var olabilir" cevabn veriyoruz. nderlik buna Bir Halk Savunmak kitabndaki zmlemelerinde kkl deerlendirmelerle aklk getirdi. Fakat bir arada oluun sadece fiziki bir arada var olu olmadn biliyoruz. nsanlarn bir toplum olarak bir arada olularn salayacak ekilde, kendi iinde zayf debilecek grup ve yelerini yok etmeden, kendilerinden bir para olduu bilinci ve hissinden hareketle onlar da kendi ilerinde bir ekilde yaama katmalar, bunun iin duygular ve dncelerinde gerekli donanm salamalar gerekiyor. Bu da insanlarn birbirlerine yaklamlarnn manevi olarak dier canllardan daha farkl olmasn gerektirmitir.

61

nsann kendisi iin dnd eyleri dier insanlar iin de dnmesi, dier insanlarn da yaama arzusunu dnebileceinin bilincine varmas gerekecektir. "Her insan grubunun zgr olma, bir toprakta kendi dili ve kltr ile yaama gibi daha birok toplumsal deerle yaama hakk vardr" bilincinin insanda ekil bulmas gerekir. Herhangi bir ihtiyacn giderirken bunu tek bana gideremeyecei, kendisi gibi dier insanlarn da byle yaayabilecei duygusu ve dncesine sahip olmas gerekecektir. Byle olmal ki, toplum dediimiz olgu bir ktleden farkl bir ey olabilsin; bir yn olmaktan farkl bir ey olabilsin. Gl tarafn gelitirirken, ayn zamanda zayf debilecek taraflarn bir ekilde tamamlayabilsin. Ahlak olgusu daha ok bu noktalarda devreye giriyor. nderlik, ahlak toplumun vicdan olarak tanmlyor. Bir anlamda toplumu bir arada tutan rg ve o rgy glendirecek deerler btnsellii ahlak olarak tanmlyor.

Ahlak in ncelikle nan Gerekir Biz bunu biraz daha somut anlalmas iin yle de ifade edebiliriz: Nasl ki insann organlar arasnda i ve ileyi itibariyle farkllklar varsa, her organn i yapabilmesi iin de oksijene, besine ve kana ihtiyac varsa ve bunlar da damarlar temelinde birbirlerine aktarlyorsa, ahlak da toplum ierisinde byle bir rol oynuyor. Her organn i yapabilmesi iin, dier organdan ihtiya duyduu eyleri almas gerekiyor. Toplum ierisinde ahlak byle bir btnsellik salyor. Bir anlamda ahlak toplumun imentosu ya da harc oluyor. Nasl ki bir duvar yapldnda ta zerine ta, kerpi zerine kerpi konulduunda salamlamas iin harca, yaptrc bir eye ihtiya varsa, insanlarn da bir fiziki btnsellikten kp duygusal, dnsel, yaratc bir olguya dnmesini salayacak o har, o yaptrc ey ahlaktr. Ahlak olmazsa, insanlar vahi olur. Herkes kendi bana ne bilirse, ne yaparsa, ne alrsa onu esas alr. Byle olursa zaten toplum olmaz. Sr olur, kurt kanunu hkim olur. Ya da gnmzde kapitalist sistemde ok net ortaya kt gibi kim glyse onun dieri zerinde egemenlik kurmasna yol aar. Yaratc toplumsal yapnn eitlik, zgrlk ve adalet gibi erdemler temelinde bir yaam gerekletirmek iin gereksinim duyaca temel ey insandaki ahlaki boyuttur. Ahlak byle bir vasf ve byle bir ileve sahiptir. Ahlakn toplum ya da insan yaam ierisindeki nemi, toplumsal kuruluun ilk aamalarnda temel bir duygusal balanm olarak ortaya kmasnda yatyor.

62

Ahlakilik asndan bilgiden, bilinten, tasardan te gerekli olan temel art inan olgusudur. Bu anlamda ahlaki olabilmek iin insanlarn nce bir eylere inanmas gerekir. Bilgi erdem yaratabilir, kltr erdem yaratabilir, ok zengin deerler ve rnler ortaya karabilir. Ama bilgi, kltr, zengin rn, deerler ortaya karmak, yaratmak insann ahlakl olduu anlamna gelmez. ok ey bilebilirsin, ama ahlakl olmayabilirsin. Maddi olarak ok zengin olabilirsin, ama ahlakl olmayabilirsin. Birok toplumsal sorunu giderebilecek aralar ve rnlere sahip olabilirsin, ama ahlakl olmayabilirsin. Dolaysyla biz ahlak kltr iinde deerlendirirken merkezine, temeline toplumsal inanc koyuyoruz. Yani ahlak iin nce inan gerekiyor. Tabii burada unu vurgulamalyz: nan derken bugn anladmz biimde bir din inancndan, bir tanr inancndan bahsetmiyoruz. Bahsedilen inan olgusunun ne olduunu nder APO'nun Bir Halk Savunmak eserinde vurgulad u alnty yapalm: "Klan bilincinin sembol totemdir. Totem belki de ilk soyut kavramlatrma dzenidir. Totem dini olarak da deerlendirilen bu dzen ilk kutsall, tabu sistemini de oluturmaktadr. Klan totemin simgesel deerinde kendini kutsamaktadr. lk ahlak kavramna da bu yoldan ulamaktadr. ok iyi bilincindedir ki, klan topluluu olmazsa yaam srdrlemez. O halde toplumsal varlklar kutsaldr ve en yce deer olarak sembolletirilip tapnlmaldr. Din inancnn gc de bu kaynaktan gelmektedir. Din ilk toplumsal bilin formu oluyor. Ahlakla btnlkldr. Bilinten giderek kat bir inanca dnyor. Artk toplum bilinci din formunun gelitirilmesi biiminde olacaktr. Din bu zelliiyle toplumun ilk temel hafzas, kkl gelenei ve ahlakn kaynadr. Klan toplumu pratiiyle ne kadar bilin gelitirse bunu hep toteme, dolaysyla kendi yeteneine balam oluyor. Simgesel olarak totem gereinde ise, insan topluluunun giderek baarl olmas srekli kutsamay da beraberinde getiriyor. Kutsama kutsaln, kutsallk ise toplumun gc oluyor." nderlik belirlemesinde ortaya kt gibi, bahsedilen inan insann ilk toplumsal gcnn farkna varmasdr. Din bu dncenin kat kurallara balanmasdr. Yani ilk inan ile vurguladmz ey, insann kendisine, bir bitkiye, bir hayvana, yan bandaki bir insana inanmas, ona gven getirmesi gibi olgulardr. Bu varlklar da toplumsal yaama olan katklarndan hareketle seiliyorlar. Zaten inan temelinde ilk ekillenmenin bu temelde gelitii tespitlidir. Kltr olarak yaratt deerler insann kimliini ifade ediyorsa, btn bunlar bir har gibi bir arada tutan olgu insann ahlaki rgsdr. Yani ahlakilik olmazsa, insan kendisine ve yaptklarna inanmazsa, orada toplumsal yaam gelimez. nk yaptna gvenmez ve ballk gstermezse, insan yaamnn bir anlam olmaz. Yaptna kar inanszlk, gvensizlik ve deer vermeme olursa, yaptna balanma olmazsa, toplumsal deerler kalclamaz. Bu durumda birikim salanmaz. Gnbirlik bir yaam ortaya kar. Ama biz toplumdan, kltrle-

63

meden bahsederken, kalclktan ve deimeyen deerlerden bahsettik. te ahlak bu anlamda insanlarda kalclamay ve toplumsal olgunun bir arada tutulmasn salayan en temel insan zelliidir; insanlk deeridir. nder APO, "lk dnce, ilk bilme, bilinlenme formu inantr" dedi. nsan akl ilk olarak inan biiminde dnyor. Bu da insan davranlar, topluma katlmlar ve dier insanlara yaklamlarnn ilk srecinin tmyle ahlaki olmasna yol ayor. nk evresinde olup bitenleri inanla alglyor. Bilmiyor, inanyor. Dola-ysyla bugn zihniyet olarak ele aldmz btn dnce kalplar, btn dnsel sreler kkenini insanlarn ahlaki yapsndan alyor. Yani o ilk inan formu zerinden geliiyor. Nedeni de udur: Dediimiz gibi, inan ve ahlak olmazsa toplum bir arada olmaz. nk bu deerler toplumun harcdr, vicdandr. Gnmzde de kt insanlarn vicdansz, kt davranlar sergileyen insanlarn ahlaksz biiminde tanmlanmasnn nedeni budur. Nasl ki insana kltrel bir varlktr demek bir tanmlama biimiyse, ayn zamanda insana ahlaki bir varlktr demek de bir tanmlamadr. nk ahlak olgusu da direkt insanla balantldr; toplumsal yaamn gelimesiyle birlikte balayan, srele deien ve derinleen bir manevi olgudur. Bu konuda nder APO'dan bir alntyla tanmmz daha net olarak ifade edelim. "Ahlak bir toplumun imentosu gibidir. Ahlak olmayan hibir toplum yoktur. Ahlak insan toplumunun ilk rgtlenme ilkesidir. Esas ilevi, analitik zek ile duygusal zeknn toplumun iyilii iin nasl dzenlenecei, nasl ilke ve tutumlar haline getirilecei ile ilgilidir. Tm topluma eit dzeyde ama farkllklarn roln, hakkn da gzeterek davranr. Balangta toplumun kolektif vicdann temsil eder. "Toplum ancak zgr bir yarglama olarak ahlakla dzenlenebilir. Ahlak insann seim kabiliyetiyle ilgi olduundan tr zgrlkle yakndan balantldr. Ahlak, zgrl gerektirir. Bir toplum esas olarak ahlak ile zgrln belli eder. Dolaysyla zgrl olmayann ahlak da olmaz. Bir toplumu kertmenin en etkili yolu, ahlakyla balantsn kopartmaktr. Dinin etkisinin zayflatlmas ahlak kadar kntye yol amaz. Onun boluunu bir nevi din haline gelmi eitli ideolojiler ve politik felsefeler, ekonomik yaantlar doldurabilir. Ahlakn brakt boluu ise, ancak mahkmiyet ve zgrlk yoksunluu doldurabilir. Ahlakn teorisi olarak etik veya ahlakiyat, temel felsefi problem olarak varl, giderek daha yakc hale gelmi ahlak incelemek ve yeniden esas rolne kavuturmakla grevlidir. levini doru ortaya koymak kadar, temel yaam ilkesi haline gelene kadar nemini yitirmeyen bir sorun olarak toplumdaki yerini koruyacaktr." Ahlak olgusunda zellikle unu vurgulamak gerekiyor: Ahlakn insan yaam ierisindeki yerini anlayabilmek iin kesinlikle gnmzdeki modernist paradigma denilen kapitalist dnce kalplarnn ok dnda dnmek gereki-

64

yor. Din dncesiyle, kleci yaam deerleriyle bir noktaya kadar ahlak tanmlanabilir. Ama modernist paradigmayla ahlak kesinlikle tanmlanamaz. Toplum ve ahlak ya da yaam ve ahlak, toplumun vicdan olarak ahlak, inan olarak ahlak olgularnn gnmzn dnceleriyle izah kesinlikle mmkn deildir. nk gnmzn temel sorunlarndan bir tanesi de ahlakiliin olmamasdr. Bunu belirtirken, hemen unu de eklemek gerekiyor: zellikle gnmzde ahlakilii savunmak, ahlaki olmak, topluma tekrardan bir ahlak dayatmasnda bulunmak devrimcilik gerektirir. O yzden de gnmzde devrimcileebilmek, toplumsal kaosu aabilmek, gnmzdeki imknlar insanlarn hizmetinde kullanabilmek iin ncelikle gerekli olan ilk ey ahlak sahibi olmaktr. Onun iin unu ok rahatlkla belirtebiliriz: Gnmzde her ey vardr, sorunlar giderebilmek iin her imkn vardr. Gnmzn eliki ve atmalarn barl bir yntemle zebilmek iinde imknlar mevcuttur. Ama olmayan temel ey ahlaktr. Bunun tek sorumlusu kapitalist sistem ya da modernist paradigmadr. Belki Sosyal Silimler dersinde izah edilmitir. zellikle modernist paradigmayla birlikte duygu ve dncenin birbirinden kopartlmas, dnceyle maddi retimin birbirinden kopartlmas, birey ve toplumun birbirinden kopartlmas, kadn ile erkek arasnda yaanan elikinin derinletirilmesi bizim inan, toplumsal har, yaptrc dediimiz olguyu toplum ierisinden kovmutur. Gnmzde toplumsal dnme ve davranmann 'ahmaklk ve kerizlikle' edeer tutulmas bouna deildir. Bugn biri toplumcu olsa, dier btn insanlar kendisi gibi dnse, empatik, mtevaz ve paylamc olsa, gnmz toplumu iinde nasl deerlendirilir? Bu insan hakknda 'saf, ahmak' deerlendirmesine gidilir. nsanln bunu hangi dzeyde ktlk olarak deerlendirdiini bilemeyiz, ama bu durum zellikle sosyal bilimin en ok zerinde durmas gereken olgudur. nk sorunlarn temelinde kesinlikle toplumun ahlaki rgsnn datlmas yatar. Kltr adna yaratlan eylerin insani olmasn, yaratlan eylerin insanlarn hizmetinde olmasn salayan, buna biim verip ynlendiren temel husus kesinlikle ahlaki deerdir.

Ahlakn lk Biimi Toplumu na Etme Ahlakdr Tabii srele dier tm insani deerler gibi ahlak da saptrlyor, deiime uratlyor. Nasl ki komnal demokratik yaam sre iinde devleti toplum biiminde saptrlp dntrlyor ve bu da toplumsal sorunlara neden oluyorsa, ayn ekilde ahlak da saptrlyor. "Ahlaktaki 'iyi'-'kt' ayrm uygar toplumdaki temel sosyal blnmeyle balantldr. kar gruplar arasndaki mesafeyi

65

bir ynyle aklar. Genelde ise, iyi ve kt toplum ayrmn ifade eder. z toplumculuktur. Topluma ballk iyi ahlak ifade ederken, toplumdan uzaklk, onun deerleriyle elime ktl ifade eder. Toplumsal kurulu balangtan itibaren ahlaki karakterlidir. Yani dzenleni kurallarna gnll ve kutsallk temelinde balanr. Toplumun 'ilk anayasas' ahlak kurallardr. Toplumun znde ahlak vardr. Ahlaki temelini yitiren toplum dalmaktan kurtulamaz. Toplumsal kurallar ise znde toplumun kimliine, tanrsal varlna, diline, dier yelerine sanki tek bir canmasna ballk ve gerektiinde onlar iin lm gze almaktr. Zaten toplumun dna atlmak lmle etir. "Hiyerari ve siyasi erkin devlet olarak kurumlamas, ahlaki topluma ilk darbeyi indirir. Snf blnmesi ahlaki blnmenin de temelini hazrlar. Ahlaki problem byle balar. Siyasi elit bu problemi hukukla zmeye alrken, rahipler dinselletirerek yant bulmaya alrlar. Hem hukuk hem din bu adan ahlak kaynak olarak alr. Nasl ki siyasetin, siyasi gcn kalc kurall ve kurumlu mekanizmalar hukuku tekil ediyorsa, din inaclar da ayn ilevi ahlak kaynakl kalc kurall ve kurumlu baka bir inayla, yani dinle ahlaki krizi zmek isterler. Aralarndaki fark hukukun yaptrm gcnn olmas, dinin ise bu nitelii olmayp vicdan ve tanr korkusunu esas almasdr." (nder APO) Egemen devleti sitemlerin kendi mekanizmalarnn ilevselliine gre ahlak ele almalar tm ktlklerin kaynadr. Her devleti toplum biimi ayr bir tarzla kendi ahlak anlayn hakim hale getiriyor. Sistemlerin egemenlii ayn zamanda ahlaki egemenlikleri anlamna gelir. Bu sapmayla birlikte insan kendi evresine, rnlerine ve emeine yabanclatrlarak, bu deerlere el konulup kleci toplumda ziggurata, rahibe ve tanrlara balanyor. lk kural olarak "Ne kadar ok ahlakiysen, o kadar ok insan olursun" ilkesi, bir yaam kanunu olarak, devleti toplumda egemenlere hizmet biiminde devlete balanyor. lk dnemlerde zellikle komnal toplum asndan deerlendirildiinde, insanlar arasnda ahlakilik noktasnda bir yar vardr denilebilir. Bu dnemde kii ne kadar ok alr, komnal ve paylamc olursa, toplum ierisinde en iyi insann o olduu dncesi temel dncedir. nk toplumun ahlak bunun zerine oturmutur. Bu, insanlarn topluma mthi bir ekilde balanmasn getiriyor. Toplumsalln ilk srelerinde ahlakn bu denli esas olmas, insanlarn birbirlerine sk skya balanarak yaayabileceklerine olan inancn fark ediliyor olmasndandr. Bylece insan olmann temel bir zellii de ok doal olarak yaamda yer edinmi oluyor. nsan byle rendii iin, bu ilke yaamn temel bir ilkesi oluyor. Zihniyete byle oturmu bu gereklik devleti topluma geile birlikte saptrlyor. Bu temel mantalite yle deitiriliyor: "Rahibe, ziggurata, amurdan yaplm o putlara ne kadar ok hizmet edersen, rahiplerin mitolojik sylencelerine ne kadar ok inanrsan o kadar iyi bir insansn" kural insanlara kabul ettiriliyor.

66

Ahlak, insann toplumun bir yesi olarak yaamasn salayan duygu ve vicdandr. Ahlakn ilk biimi toplumu ina etme ahlakdr. kinci aamada ahlakilik toplumu devlete balayarak egemenlere hizmet etmesi iin ele alnyor. Egemeni bytmenin arac haline getiriliyor. Klecilikte en iyi kle olmada balangta bir yar vardr. Feodalizmde de en iyi kul olmak vg konusudur. Kapitalizmde ii olmada bir yar vardr. Klecilikte kii rahibe, ziggurata ne kadar iyi hizmet ederse, kleci toplumda o kadar iyi bir insandr. Kleci devletin, kleci yaamn ngrd emek ve iliki tarzn ne kadar ok derinletirirse, onun iin ne kadar ok mcadele ederse, toplumun o kadar gl bir yesiymi mant egemen klnr. Tek tanrl dinlerde de, insan tek tanrl dinlerin emirlerine gre ne kadar kuralc bir yaam yaar, gelitirir, yayar ve insanlara kabul ettirirse, o kadar iyi bir mmin olmu olur. Dinlerin kurallar vardr. Nasl konuaca, nasl oturup kalkaca, nasl giyinecei gibi yaamda insann dncesini yanstan davran lleri belirlenmitir. rnein son dnemlerde Trkiye'de yaplan trban tartmas, dini kltrn kapitalist kltrle bir mcadelesidir. Mslman kadn ban rtmek durumundadr. Trban slam kltrnn bir gerei olarak sunulur. Kapitalist modern yaamda da kadn zellikle dekolte kyafetler giymesi ynnde eitilmitir. Ayn biim erkek kyafetlerinde de izlenebilir. Gncel bir durum olduu iin bu rnekleri verdik. Bu, yaamn her alannda grlen bir kltr atmasdr. Gnmzde zgrlk ve demokrasi deerlerinin insanln vazgeilmezleri olmasndan dolay bu atma bu jargonla ifade ediliyor. znde bu atma dini kltrle modernist kapitalist kltrn atmasdr; iki devleti sistemin kar ve iktidar atmasdr. Kapitalizmde de ii patronu iin ne kadar ok alrsa, ne kadar iyi hizmet eder ve ne kadar ok emek sarf ederse, o kadar iyi bir ii olur. Bu devleti yaklamn klecilikteki karl, zigguratn zevk ve sefasndan pay almaktr. Dinlerdeki cennetin kapitalizmdeki karl ise iyi bir paradr, dolgun crettir. Unutmayalm ki, bu sapmann insanlara kabul ettirilmesi kolay olmamtr. Kendi kar iin toplumsal z saptrlarak, insanlk kandrlarak bu salanmtr. nsann yapt her ite komnal bir z vardr. nk her i aslnda bakalar iin yaplr. Hibir emekte tek bir bireye hizmet etme zellii yoktur. Her emek dier insanlar iindir, dier insanlara hizmet iindir. Bu, var oluun temel z ve temel ilkesidir. nsan kendisi iin bir ey yapmaz. "Ben kendim iin bir ey yapyorum" diye bir durum yoktur. "Ben kendim iin yapyorum" dendii noktada bile, birey znde toplum iinde kendini kabullendirmek iin emek veriyor. Bu bir kuraldr. Kimse bunun dna kamaz. Bu yle bir ilkedir ki, insan kt bir ey yaptnda bile, o ktl bakalarna zarar vermek iin yapyor. Bu alma ahlak, i ahlakdr; insan emeinin ierisinde gizlidir. Elbiseyi

67

kendin iin alyorsun, ama znde plakln yznden toplumda yadrganmamak iin giyiyorsun. Kendini hastalktan korumalsn ki alabilesin; alp karnn doyurasn, aileni doyurasn, dier insanlar tarafndan dlanmayasn. Oluumun znde bu vardr. Egemen sistemler bu ahlak saptrm, bu z kendine balamtr. Oysa insann yapt her ite, sarf ettii emeinin znde var olan, toplumsal bir varlk olduumuz iin komnalliktir. nsan toplumsal bir varlk ise, yapt her eyin toplumsal bir karakter tamas gereklidir. nk toplum yapt i temelinde var olan bir varlktr. Bu, i ve emek ahlakdr. Ama adamlar almlar, bunu da kendi sistemlerine balamlardr. Onun iin egemen sisteme gre ahlak kendilerine hizmet etmedir. Ne kadar sorgusuz sualsiz kendilerine hizmet edersen, yaptklarn topluma deil de egemenlere kazan salarsa, o kadar iyi ve ahlaki bir insan oluyorsun. Ama bu sapma derinletike yle bir ey geliiyor: nsan alt halde karnn bile doyuramyor, yaayamyor. rnein kle hibir kaygya kaplmadan hizmet ettii halde, bir insan olarak yaayabilecek bir durumu yakalayamyor, bylesi bir duruu ortaya karamyor. Kuldur, Allah'a sonuna kadar hizmet ettii halde, dini bir kavram kullanrsak, doadaki nimetlerden bir insan gibi faydalanamyor. idir, saatlerce alyor, ama mevcut koullar ierisinde kabul edilebilir bir yaam bir trl tutturamyor. Neden? nk ahlakta bir bozulma vardr. alyor, ama birileri iin alyor. alyor, ama yaratt rnden birileri faydalanyor. Faydalanan, egemen snf ve egemen sistemdir. Her eye ramen insan toplum iin alyor, ama bu toplum egemen toplumdur. Btn toplum iinde bu egemenler ok az bir kesimi oluturur; bir avu kadar olan egemenlerdir. Ahlaki rg bozulduka, bu bozulma derinletike, insanlar teknii gelitirdikleri ve imknlar ortaya karttklar halde, alma kabiliyeti ok dmtr. Bugn alkanlk deil, tembellik geer ake olmutur. Bele yaamak akll olmann, iini bilmenin ls olmutur. Yine imknlardan tr btn insanlarn bir ekilde almaya sevk edilmeleri olanak dahilindeyken, isizlik toplumda temel sorundur. ve emek insanlamay salayan kltrel deerlerdir. almak, emek sarf etmek insan olmann bir gereidir. sizlik, toplumsalln yitirmek, insan olma yolundan ayrlmak, yolunu kaybetmek ve bu yol yrynde arkada kalmaktr. Tekniin yaratm olduu imknlarla az bir srede ok zengin rnler ortaya kartmak mmknken, bir trl toplumsal sorunlar zlemiyor. Alk ve barnma sorunu ortadan kaldrlamyor. Salk sorunlar zlemiyor. Kukusuz toplumun btn sorunlar ortadan kaldrabilir gibi bir iddiamz yoktur. Ama mevcut dzeyde yaanan sorunlarn da kapitalist ahlakszlkla ba vardr. Her deerin parayla alnp satld, bunun hkim kltr olduu bir sistem iinde baka bir sonucun ortaya kacan beklemek saflktr. nk deerin deer ls paradr. rnein hastasn, iyilemek ve yaamak insan oldu-

68

un iin hakkndr, ama paran varsa bu hakk kullanabilirsin. En ok deer atfedilen, en ok satlandr. En gzel olan, en ok satlandr. Deerde l satmaktr. Satmak ve sattan para elde etmek, kapitalist kltrn mayasdr. Tm retim alanlarnda yaanan sorunlarn nedeni bu satma kltrdr. Ancak insan bu dzeyde sorun yaayacak kadar da aresiz deildir. Biz bunu sylyoruz.

Ahlak Bildiini Yapmak, Yaptna nanmaktr Bugnn dnyasnda adamn biri bir haftalk uzay gezisi iin yirmi milyon Dolar harcar; buna karlk Afrika'daki ocuklar alktan lr, Krdistan'daki ocuklar plkten ekmek toplar. Birileri her hafta st banyosu yapar, birileri mr boyunca st grmez. Birileri kendi evinin iindeki oda saysn bilmez, birileri ban altna sokabilecei naylon adr bile bulamaz. Birileri zevk iin yer yutar, birileri ekmek bulamaz. Maazalar ve marketler doludur, ama kullanlmaz. rn yaratlr, bozulur, plere atlr ya da fiyatn arttrmak iin gtrlp denize dklr. Ama milyonlarca insan da yaam boyunca o besinleri grmeyi ve yemeyi bir yana brakn, ismini bile bilmez. Bugnn kltr bilim ve bilimsellikten en ok sz eden kltrdr. Yine demokrasi, insan haklar, zgrlkler gibi erdemleri oka dillendirmektedir. Fakat yaanan ynca kltrszlk olduunu herkes bilmektedir. Bizim paradigmamz ve insan tanmlamamza gre, bu sorunlarn bir izah vardr. Bu da bizim kltrmzdr. Yani tm bunlar nasl oluyor? Birilerinin tuvaleti altndandr; te yandan birileri de yemekte kullanaca kak, atal bulamaz. Bu rneklendirmeler yle kk ve basit bir rnekler deildir. Bunlar derin toplumsal sorunlarn sonulardr ve gnmzde btn bu sorunlar toplumsal kaos biiminde yaanmaktadr. Ahlak bozulduu iin bu byledir. Bir haftalk uzay gezisi iin yirmi milyon Dolar harcayan bir insan, Afrika'daki a ocuklarn neler yaadn hissetmez. nk ahlak bitmitir. Birileri her hafta st banyosu yaparken, birileri hayatnda hi st iemezse, bunun nedeni ahlakszlktr. Birileri zgrlk ve irade adna abuk sabuk eyler yaparken, te yanda bir halkn dili inkr edilip yok ediliyorsa, burada bir ahlakszlk vardr. in en vahim yan da tm bunlarn normalmi gibi grlmesidir. Egemen ahlaksz olduu iin halinden memnundur. Ezilen de kle olduunu bilmediinden bunu kabullenmitir. En byk ahlakszlk bunlardr. Toplumsal sorunlarn grlmesi ve yaanan sorunlarn giderilmesi asndan ahlakl olmann ne kadar nemli olduunu bu rnekler ok arpc bir ekilde nmze koyuyor. Btn bu elikiler ve sorunlara ramen hala bir duyar-

69

szlk varsa, kimse bunlar gl bir ekilde hissedemiyorsa ya da tm bunlar kkl bir deiim ve dnme yol amyorsa, o zaman gnmz insannn temel sorunu ahlak sorunudur demektir. Ahlak olsa byle olmaz. nk ahlaka toplumun vicdandr dedik. Bu tr sorunlar byk bir vicdanszln yaandnn da kantdr. O zaman gnmzde yeni bir kiilikle bu sorunlarn zlmesi iin temel alnmas gereken ey ahlaki olmaktr. Bu temel bir sorun olduu iin de ahlakl olmak demek devrimci olmak demektir, fedai olmak demektir. Gnmzde bencilliin, bireyciliin, maddiyatln egemen olduu, her eyin alnp satld bir ortamda toplumcu olmak, yani btn insanlar dnmek, btn insanlarn sorunlarn kendi sorunlar gibi hissetmek fedailiktir. Bunun iin biz ahlaktan bahsederken, tmyle devrimcilikten bahsediyoruz. Devrimcilikten de kastettiimiz kkl, hzl, radikal bir deiim ve dnm insann kendisindeki vicdanszla kar yapmasdr. nderlik bouna zihniyet ve vicdan devrimi gereklidir demedi. Bu, gnmzde bata sosyal bilimler olmak zere sanat alannda da ller konularak gelitirilmesi gereken zgr insandr. Bu adan ahlakilie ar, ahlaki bir duru sergilemek insana nemli bir zgnlk kazandrr. Ahlakla ilikili nemli bir durumu insan yle vurgulayabilir: Ahlaki olmak aslnda z ile biim arasnda uyum yaratmay gerektirir. Sz ve pratik birlikteliini esas almay gerektirir. Fakat tarihin hibir dneminde sz ile eylem arasnda bu kadar derin bir uurum olumamtr. Sanki her sz insan yalanc ve karc yapmak iin art arda dizilmitir. Gzel szler irkin, irkin szler gzel olan ifade eder hale gelmitir. Bu arpk durumu zellikle sanat rnlerinde ok rahat izlemek mmkndr. Gelimi olarak grlen Avrupa ve Amerika toplumundaki insana mikrofonu uzatn, her insan komnal deerlerden bahsedecektir. Bu, insann zdr ve ok normaldir. Ama bu toplumlarda kendi egemenlerine yaklamlarnda gereklikleri byle midir? Byle deildir. Ahlak insann inandklarn pratikletirmesini de gerektirir. Bu anlamda da teori ve pratik arasndaki uyumluluk dzeyi insann ahlakiliini ortaya kartr. Sistemimiz iin deerlendirdiimizde de, paradigmamza ne kadar inandmz, ideolojik duruumuzun gerektirdii pratii ne kadar sergilediimiz bizim devrimciler olarak ahlak dzeyimizi ortaya kartr. Ahlakn bir de pratie gemek iin insanlara bir dayatmas sz konusudur. nk tmyle vicdandr, duygudur ve insanidir. Bir ey gryor ve kabul etmiyorsanz, mutlaka onun giderilmesi iin bir ura ierisine girmeniz gerekiyor. Vicdan ve ahlak insann hakszlklara kar harekete gemesini salayan bir i enerjidir. Bu anlamda ahlak insanlarn pratiklemesini, glenmesini, iradelemesini, aray ierisine girmesini salayan bir insan zellii de olmu oluyor. Sadece okumakla, bilmekle, zmlemekle yetinmek, yine ok ey bildii halde pratiklememek de yeterince ahlaki olmamakla ilikilidir. nk insan

70

bildiklerini pratikletirerek toplumsal yaamn mayas olan bilincini inanca dntrebiliyorsa bir eyler yapabilir. Ahlak bildiini yapmak, yaptna inanmaktr. Pozitif bilimcilerin ya da modernist paradigmann syledii gibi "nan ktdr, dogmatizmdir, tutucudur" sylemi safsatadr. Bu, kapitalist ahlakszla bilimsel klf rmek iin uydurulmutur. Bunlarn sylediklerinin tersinin doru olduunu gnmz yaam kantlamaktadr. nk insan inanan bir varlktr. Bir yerde okumutum. nsanda bir gen bulmular, "nsanlarn bir eylere inanmasn salayan bir gen var, insan mutlaka inanr" diyorlar. nsan inanmaldr. nan olmasza olmaz; insan bir doruya, bir deere, bir gzellie inanacak ki yaama balanabilsin. Bu olmazsa teknik, robot, karnca insan ortaya kar; nitekim kmtr da. Gnmzn sosyal bilimleri, pozitif bilimleri duygu ve dnceleri birbirinden ayrdklar, bireyi toplumdan ve dnceyi maddi retimden koparttklar iin insan tanmlar yanl oluturulmutur. Bu konuda da "Bilim byle diyor, dorudur" yanln grmek nemlidir. Bilim z itibariyle insann kendisiyle doa arasna koyduu aratr. Ama devleti toplumda egemenlik arac yaplmtr. "Bilim iktidardr" denir. Bunu en ok da kapitalizm yapmaktadr. Bilim sistem retiyor. Kazanmlarndan da sistemin sahipleri faydalanyor. Eskiden din kitaplarnn ayetleri vard. imdi de egemenlerin kar iin konuan ahlakszlatrlm bilimin szm ona dorular vardr. Ahlakilikte ki inanma ve inandn yapma ilkesinin gcn anlamak iin toplumsal tarihin bize sunduu ok arpc rnekler vardr. Bu konudaki ilk arpc rnek mitolojiden anlald kadaryla Smer Rahipleridir. Smer rahiplerin kurduklar sistemlerinde esasta ahlaki ilkeyle alt grlmektedir. Bu ilke rahiplerin topluma sunduklarna kendilerinin inanmas ve sylediklerini yaamsdr. Kleciliin ilk srete gnll gelimesinin temel nedeni bu ilkenin arpc yaanmasdr. Kleci sistemin binlerce yl yaamasnn srr da bu ilkede gizlidir. Rahiplerin her sylediklerinin kanun gibi yaamda pratiklemesi ahlakilikleriyle dorudan balantldr. Bu ilkenin kendilerini tanrlatrmasyla sonulandna tarih tanktr. Bu ahlaki gelenein gcn peygamberlerin yaam ve mcadelelerinde de gryoruz. Peygamberlerin asl yaptklar topluma yeni ahlaki kurallar dayatmak olmutur. Teori-pratik uyumu peygamber kiiliklerinin vazgeilmez zelliidir. Bugn bile iyi yani ahlakl olan insanlara "peygamber gibi insan" denildiini biliyoruz. nderlik son savunmasnda hem peygamberleri, hem de dinleri daha ok ahlaki kurallaryla ele almaktadr. Toplumsal glerinin nedenlerini ahlakilikleriyle izah etmektedir. Dinde szn yani kelamn ok nemli olduunu, kelamn tanrsal olduunu belirtmesi, kendi iinde pratikleme zorunluluunu getirmektedir. Din adna konuulan konularn insan yaamnda ciddi bir arlklarnn olmas kelamn gcnden kaynaklanmaktadr. Dinde sz yaanmak ve pratikletirilmek iin sylenir. Yalann gnah olduunu sylemek, yine

71

mnafklk gibi kavramlar dindeki ahlakiliin gcn gstermektedir. te bu g peygamber yaamyla toplumlarda kabul grmtr. Bu gelenein dervilerde de temel bir zellik olduunu biliyoruz. "Bir lokma bir hrka" felsefesinin kendisi ahlak ykldr. Dervilik kltr mminin ahlakla yaama kltrdr. Dervilik adanmlktr. Adanmak iin inan gereklidir. nanl yaamn da ahlaki yaam olduunu biliyoruz. Ahlak ykl yaam kltr bu topraklarn kltrdr. Bu kltrn tm saptrmalara ramen gncellikte ne kadar etkili olduunu biliyoruz. Bu kltrn toplumsalln temel harc olmasndandr ki, ahlakl olan insanlar ellerinde bilim ve para gc olanlardan daha fazla etkilidirler. Toplumda etkili olan insanlar szlerine inanlan insanlardr, yaamlar rnek alnan insanlardr. Konu ahlaki duru sahibi insanlar ve ekoller olunca, Zerdt kiiliini anmadan gemek doru olmaz. "yi dn, doru konu, gzel yap" ilkesi ahlakl yaamn formldr. Yine Sokrates ve Buda gibi kiilikler, toplumsal tarih iinde yerleri her geen gn daha da deer kazanan insanlar olarak, ahlaki yaamlar kadar ahlakn yaam iindeki nemlerini insanlara kavratma abas verenler konu iin verilecek bildik rneklerdir. Ahlak iin yaplan 'yazl olmayan toplum kanunlar' deerlendirmesi doru, ancak ok dar bir tanmlamadr. Ahlak inan ve vicdan olduu iin insan maneviyat yayor. Ahlakilikte birileri ille de unu yap demez. Yaptran, ahlakn kendisidir. Dolaysyla ahlak toplumsal yaama insanlarn doal, zgrlk ve kendi iradesiyle katlmnn da nn aar. Ahlak insan byk sorumluluk sahibi yapmtr. Sorumlu olan insan toplumsal grevlerinin bilincinde olan insandr. Sorumluluk bilinci insanda doruyu yamay gelitirmeyi yanla kar da mcadele etmeyi salar. Sorumluluk kendisiyle beraber paylamcl getirir. dev bilinci demek de olan sorumluluk ahlak ykl emekilik ve yaratclktr. Sorumluluk iktidar ve devleti zihniyettin panzehiridir. Ne zaman ki insanlar toplumsal devlerinin gerektirdii ykmllklerin gerektirdiklerinin tmn yerine getirmek iin duyarllklarn yitirdiler bazlar bu boluu amalar ve karlar ynnde kullanmaya baladlar. Sorumluluk duygusunun azalmas toplumsal grevler karsnda tembellik keyfiyetin yaanmasnn balangcdr denebilir. rnein sorumluluk sahibi olan insan zellikle gnmzde bir saniye dahi yerinde durmaz. Sorumlu olanlar, sorumluluk duygusu gl olanlar ahlakldrlar. Sorumsuzluk anlakszlktr. Ahlakl insan sorumluluunu sevin iinde yerine getirir. Ahlakn yaptrm gc toplumun ahlaki rgsdr. Ahlakta tutuculuk ve gericilik, devleti toplumun ortaya kard olgulardr. Yoksa toplumun vicdan olarak ifade ettiimiz ahlaki rg, zaten toplumun canl dinamik organizmas ierisinde srekli kendisini var eden ruhtur. Ahlak hzl bir deiimi yaamaz. Maddi retime nazaran daha ge bir deiim ve dnm yaar. Bunun iin ahlaki rg toplumsal deiim ve dnm sre-

72

lerinde yer yer toplumsal geliimi engelleyebilecek kadar tutuculaabilir. nk ahlak toplumu bir arada tutan ok salam bir hartr. Bir yanllk felaketlere davetiye kartabilir. Tpk gnmzde yaand gibi. Tabii burada bizim devleti toplum ahlakn ve insann, anakadn olgusunun temelini oluturduu komnal ahlaki rgden ayrtrmamz gerekir. Devleti ahlak insanlar kleletiren, iradesizletiren ahlaktr; insanlarn egemenlerin hizmetine koturulmasn salayan ahlaki rgdr. Komnal toplum ahlak ise, toplumu gerekten komnal dinamikleri zerinden gelitiren bir gtr. Bu konuda u toplumsal gelime durumunu da gz nnde bulundurmak nemlidir: Ahlakilik olgusunda devleti-iktidarc sistemi ele alrken, kapitalizmi ayr dnmek gerekir. Kapitalist modern yaam anlayndan hareketle dier iki devleti toplumu ahlak noktasnda deerlendirirsek yanllara debiliriz. zellikle kleci ve tek tanrl din sistemlerinin kurucularna ve buna katlanlara byk hakszlklar yapm oluruz. Dolaysyla sermaye sahibi kapitalist ile rahibi, peygamberleri ve dervileri ahlak konusunda yan yana getirmemek adaletli olmak iin nemlidir. Bununla bir vg iinde olalm demiyoruz. Ancak aralarndaki byk fark da grmek ahlakilik gereidir. Sonu olarak tekrar belirtmek gerekirse, insan ancak toplumsallaarak var olabilir. nsan toplumsallatka yaratr, deitirir, dntrr. Ama toplumun, bu deiim ve dnmn insanlar her eye ramen bir arada tutmasn salayan lleri koyan da insanda vicdana yol aan ahlaki yandr. Ahlakn da toplum ierisinde byle bir gc sz konusudur. zellikle dncenin gelikin olmad srelerde, insanlarn duygularyla bir arada yaamasn salayan temel dnce formunun inan temelli olmas, ahlakn da inan zerinden bir a gibi toplumu sarmas ve derinlik kazanmas, toplumsalln ilk srelerinde her eye ramen toplumu bir arada tutan temel bir har olmasna neden olmutur. Bu anlamda toplumu kltrden, kltr ahlaktan koparmak mmkn deildir. Ahlaki rg bir aamadan sonra toplumun zelliklerine gre onun kltrel yaps ierisinde ekilleniyor, kltrn etkiliyor, kltr ierisinde bir deiimi yaayarak gnmze kadar geliyor. Ahlak manevi kltrn en nemli deeridir. Toplumdan topluma deien muhtevas olsa da, ahlak her insandaki vicdandr. Ahlak bozulursa, vicdan kalmazsa, toplum temel dengesini kaybeder ve rotasndan kar. nsan toplumu toplumsal zelliklerinin dna kar. ok ciddi sorunlara yol aabilecek yaratmlara bavurabilir. Biz bunu devleti toplum olarak tanmlyoruz. Devleti topluma ilikin baz tanmlamalar yapmaya altk. Ahlakn st snflara nasl balandn ve st snflara hizmet etme temelinde gelitirildiini anlatmaya altk. Toplumsal gelimeyi salamak ve toplumu dengede tutabilmek komnal zn srekliliine, komnallik de ahlak denilen temel deer yarglarna ihtiya duyar. Bu anlamda ahlak toplumu dengede tutan, toplumun insani bir oluum olarak

73

geliimini salayan mayadr. nk ahlak olmazsa, insann dndaki insanlarn aclar ve sevinlerinin duyumsanmas ve paylalmas mmkn olmaz. Toplum kanunlar deil, orman kanunlar hkim olmaya balar. Vicdanl, ahlakl olunmad zaman toplum ierisindeki sorunlar insanca zme deil, birilerinin karlarna gre zme geliir. Bylesi durumlarda da dnce kimin elindeyse, kim hkimse, bir nevi vicdann ls onun ls olmu oluyor. Hele bir de toplum devletlemi bir kesim insann hkimiyetine girmise, ller tamamyla onlarn ellerine gemi olur. Onlar da istedikleri gibi toplumu ynlendirebilirler. Bu vicdan asndan nemli bir noktadr.

nsanlamak zgrln Kendisidir Vicdann sorumluluk duygusuyla da bir ilikisi vardr. Sorumluluk duygusu, bireyin toplumun yesi olmas fikrine inanmasyla balar. Sadece bir birey iin deil, bir grubun kendisini topluma ait grmesi ile sorumluluk duygusu ve dncesi arasnda kopmaz bir ba vardr. nsan sorumluluk altna alan, bunu hatrlatan, bu anlamda insann deiim ve dnme ynelmesine neden olan etmenlerden bir tanesi de vicdandr, ahlaktr. Vicdan ve ahlak kalmam bir insan, herhangi bir hakszlk karsnda sorumluluk duymaz. Sadece kendisine dokunulduunda tepki verebilir. Vicdan ile zgrlk arasnda da gl bir balant vardr. nsann zgrlemesi sorumluluk altna girmesiyle balar. Yani insan bilecek, bir eylerin sorumluluunu hissedecek, bir eyleri dzeltmesi gerektiinin farkna varacak ki grevlerini yerine getirebilsin. Sorumluluk sahibi insan araydr. Btn insan araylar ierisinde zgrlk aray, vicdan ve ahlakla en yakn ilikili olandr. zgrlk kendi ierisinde bir araytr. zgrlk, yaam yaanr duruma getirmektir, kendi iradesini bilmektir, kendi sorumluluunu bilmektir, toplum ierisinde ekillenen bir ye olduunun bilincine varmaktr. nsanlamak zgrln kendisidir. nsanlamann kendisiyle anlatmaya altmz ey yaratmak, deitirmek, paylamak, sorumluluk duymak ve dier insanlarn aclarn ve mutluluklarn hissetmektir. Btn bunlar aslnda birbirlerini tamamlayan hususlardr. Fakat devleti toplumda, zellikle onun kapitalist aamasnda her alanda insani deerler paraland iin, bu tr eylerin sanki hi birbirleriyle ilikileri yokmu gibi ele alnr. Toplumu toplum yapan btn maddi ve manevi retimi btnlk ierisinde ele alnmaldr. zellikle erdem denilen insan zelliklerinin birbirleriyle olan ilikilerini bilerek btnlk ierisinde ele almamz gerekiyor.

74

Gnmzde byle bir sorunun olmad dnlyor. Yaamda hkim olan da bu dnce olduu iin yaam ok paraldr. rnein muazzam gelimelere yol aabilen insanlar vardr. Hayranlk uyandrabilecek kadar yetenekli insanlar vardr. Ama yaamna ve yaamn dier alanlarnda yaanan sorunlar karsndaki duruuna bakyorsunuz, ilgilenme dzeyine bakyorsunuz, kendisinden nefret etmekten baka areniz kalmyor. Baz insanlar da vardr, yaratclk ve yetenek anlamnda ok ktrm durumundadrlar, ama paylam noktasnda hayranlk uyandrabilecek kadar insani zelliklerin btnselliini sergileyebiliyorlar. nsan btn bunlar en st noktada birletiren bir varlk olmaldr. Fakat insanda yaratlan paralanma kkldr. Gnmz insanlnn sorunlar belirtilmeye allrken, bunun nedenlerinden bir tanesinin de bu parallk olduu bilinmelidir. Bu ruhi paralanmadan tr insanlarn herhangi bir soruna kar tepkisini kestirebilmek zordur. Duygu ve dnce paralanmas ve yaanan boluk, insanda mekaniklemeye yol amtr. Gnmz insannn bir sorunu da deersizlik psikolojisidir, yalnzlk hissidir. Tarihin hibir dneminde insanlarn birbirlerine kar bu kadar vurdumduymaz olduklar grlmemitir. Gnmzde z glendirecek maneviyat olmad iin insanlar biime ynelmilerdir. Zaten sistem de kendisini imaj yaratan sistem olarak deerlendiriyor. Bunun iin reklamclk bu kadar i gryor. Biimi iyi olsun, tesi laf gzaftr, gerisinin kymeti yoktur. Sanki heykelden bahsediliyor. Yunanistan' gren arkadalar bilirler. Atina'da uzaktan bakldnda, canl bir insana ok benzeyen harika yaplm heykeller vardr. zn bitirilip biimin ar ne karlmas insana bu heykelleri anmsatyor. Bazlar da "nemli olan zdr, biime bakma" diyorlar. Bu anlay da heykellemi insann tersi durumudur. Tm bu durumlarn ahlakla birebir ilikisi vardr. nsan iin bu her iki anlay da salam ve doru deildir. nemli olan z ve biim arasnda bir uyumu salayabilmektir. zn kendisini rahat bir ekilde biime kavuturmasdr. Gnmzde yaanan bu sorunlar bir ekilde zlmez ve almaz ise, insann kendisini bitirebilecei, hatta sadece kendisini de deil zerinde yaad doay da bitirebilecei sonucuna varlmtr. Ahlak bir de bu bakmdan bizim amzdan nemlidir. nsana btnlkl bir yaklam gelitirebilmek, yaanan sorunlara eilebilmek iin de ahlak sahibi olmak gereklidir. Ahlak insana insani olan seme imkn verir. Seme noktasnda da kapitalist dayatmalarn ok ciddi bir sorun olduunu bilmek ahlaki olmaktr. Toplumsal sorunlar tespit etmek, zm yollarn ortaya koymaya almak ve daha ok da insanlar sorunlar karsnda duyarl olmaya yneltmek insani bir grevdir. Gnmzde hkim olan bireycilik insann bu grevlerini yapmasn engelliyor. Bundan dolay toplumdan kan somut ifadesi sorunlardan kamak biiminde grlyor. Toplumsal grevinden ka olarak bu durum, u

75

sorunu zelimden ok, yle bir yaklama neden oluyor ki, sorunlar grmezden gelerek sorunlarn zmszln dayatyor. Bu, devleti mantn znde vardr. Devleti mantk toplumu ynetme mantdr. Toplumu ynetebilmek iin de alttaki toplumun ya da ynetilen toplumun "Benden adam kmaz, g getiremem" mantn esas almas salanmaya allmtr. Ezilenler bylece kendilerinin ynetilmesi gereine inandrlyorlar. Egemen sistem "Sorun vardr, sen sorunu zemezsin. Sorun varsa ve bakas zmyorsa sana ne?" mantn hkim klarak kendini vazgeilmez klmaktadr. "Sorunun olduu yerden uzakla" tmcesi gnmzde bir slogan gibi tekrarlanmaktadr. Sorunlar bakalar yayor denilerek, doal sorunlar karsnda bile insanlar duyarsz klnmtr. Buna benzer daha birok toplumsal hastalktan bahsetmek mmkndr. Tm bu hastalkl durumlar kesinlikle insann toplumsal gereinin paralanmas ve vicdanlarnn yara almasyla direkt balantldr. Her sorun toplumsal bir ihtiyacn karlanmamasndan doar. nsann duyarszl, bu ihtiyalarn giderilmesinde rol stlenmemesine neden olur. Bu da kltrel bir varlk olan insann en temel zellii olan yaratcln kaybetmesine yol aar. Bunu bilmemek, bilip de gereklerini yerine getirmemek ahlaki boluun yaanmasndan kaynaklanmaktadr. Devleti toplum toplumun dinamik, canl geliim srecini ele geirme, ona hkmetme biiminde gelimitir. Bu durum insan beyninin btn organlara hkmetmesine benziyor: Burada beyin eli, parmaklar, bacaklar kesiyor. Hkim yrtltr bu. rnein beyin az dnmek istiyor; bunun iin de alk gdsn kesip atyor. Ya da beyin bir ey dnyor, onu yapmak istiyor; ayaklara, ellere talimat veriyor, git yap diyor. Devleti toplumda egemenlerle ynetilenler arasndaki iliki biraz da buna benziyor. st snf oturmu, kendi kar iin ne gerekiyorsa, insanlara onun doru olduunu dayatp durmaktadr. Bu anlamda da toplumsal sapma derken ok basit bir olgudan bahsetmiyoruz. nderliin tm zmlemeleri ve zellikle Savunmalar bu konu zerinedir. Btn toplum yelerinin yaananlar grmesi ve grp kar koymasnn ilk adm vicdan sahibi olmaktan geer. Tam da bu noktada kltr devrimciletirmeye ve devrimci ahlaka sahip olmaya ihtiya vardr. Bunun iin gnmzde ahlaki olmak devrimcilik gerektiriyor. nk herkesin her eyi alp satt, maddiyatln ve bireyciliin temel insan deeri haline getirildii bir srete baka yol bulmak da gtr. Dnyamzda yedi milyar insan yayor, hepsi neredeyse ayn mantalite zerinden dnyor. Bir grup insan kacak, bunlarn dnda dnecek! Tespit edildii kadaryla insan ileri iinde en zor olan budur. En zor i, toplumda hkim hale getirilmi dnce kalplarn, yaam kalplarn amaktr; insanlar yeni zihniyete, yeni bir vicdana, yeni bir toplumsal sisteme altrmaktr. Dnyann en zor ii kesinlikle budur. nk bu ite insanla urama vardr, insan adeta yeni ba-

76

tan yaratma vardr. nsan eitmek ve bozulmu btn komnal kltr deerlerine dzeltici mdahalede bulunmak devrimciliktir. Devrimci kltr ve ahlak dediimiz olgu ite bu noktada devreye girer. nsan bireyi zerinde kurulacak en byk bask toplumsal baskdr. nsanlar en kolay toplumsal bask altnda ezilir, yenilirler. nsanlar bireysel olarak birbirine bir ey dayattklar zaman buna kar koyabilirler. Ama toplum iinde sorgulama srecini baaryla geirmi, gelenek haline gelmi ve kklemi deerleri yeniden sorgulama ihtiyac ortaya ktnda bile sorgulamaya balamak 'deliliktir.' nderlik hep ilk k dneminden rnekler veriyor ya, "Bize Yandm Allah etesi, Deliler Topluluu diyorlard" diyor. Bu durum Krt toplumsal gerei asndan anlalmaya deer bir konudur. Bir de Krdistan'da bir dirili devrimi oldu. Bu konu daha rahat deerlendirilebilir. PKK'nn k ncesinde Krtler neredeyse bitmiti. Konutuu adam, nderlie, "Biz uzun kulaklyz, biz kuru kte dnmz" diyordu. nsan hi kendisine 'uzun kulakl' der mi? Bu szler znde doal bilgelik szleridir. Bir kyl kuru tahtaya dntn hissediyorsa, bu yle sradan bir toplumsal durum olarak deerlendirilemez. Toplum ierisindeki en saf, en temiz, devlet toplumundan en uzak, onun kltr ierisinde en az ekillenmi bir kii bile bunu sylemise, ehir kltrne bulam toplumsal kesimin hali acaba nasldr? te devrimcilik bu realiteye meydan okumaktr. Devrimci kltr ve ahlak bu realiteden yeni bir kltr, yeni bir ahlak yaratmaktr. Bunun iin PKK devrimcilii, kuru tahtay yeertmeyi baarma devrimciliidir. Bu pratikte kantland. "Ben kuru tahtaym" diyen insandan gerilla ordusu kuruldu, siyaseti ordusu kuruldu. Bu halk fedaileti. Ama dikkat edelim; balangta bu ka 'deliliktir' denilmiti. Onun iin dedik ki, toplumsal ahlak ve vicdan bugnn akl yapsyla anlalmaz. Delilik toplumsal diyalektiin temel esaslarna gre snf ve cinsiyeti sistemin hkim zihniyet ve yaam kalplarna kkl bir devrimci kltr ve ahlak dayatmaktr. Bunu devrimciliin ne demek olduunun anlalmas iin belirttik. Yoksa kim akll kim deli, bellidir. Gnmzn kangren olmu toplumsal sorunlarnn zm iin biraz da delidolu olmak gerekir. nder APO'nun vurgulad gibi, ipini kopartacaksn. Sistemle aramzdaki tm ipleri koparmadan devrimin ileri yrmez. Kendini deitirmek ve yan bandaki insanlar deitirip dntrmek insanlk asndan en nemli bir itir. Bir dnceye, nderlie inanyor ve bundan aldmz gle pratikleiyorsak, o zaman en nemli grevimiz bakalarn da buna inandrmay baarmaktr. Baarnn yolu da ahlaki olmaktan geer. Kltr olgusunda kltr yapma diye bir ey vardr. Kltrel deerler nasl yaplr? Bu yapma iinde devrimcilik nasl olur? Bu noktada da tekrar toplumsal gereklie dnyoruz. Yani toplum nasl deitirilir? Toplumsal deiim nasl gerekleir? Bu noktada da toplumun kendine has, srekli deiken ve ok

77

zengin yasalar vardr. Topluma yle geliigzel eyler dayatlamaz. Belki baz eyleri topluma dayatabilir ve kabul ettirebilirsiniz, dayattnz bu eyleri bir sre yaatabilirsiniz de. Ama toplumsal bnye bunlar uzun sre kaldrmaz. Bunlar arpk kltrleme ile sonulanr. Sonra toplumsal bnye adeta bunlar kusar ve darya atar, ya da bu dayatmalar kendisine uyarlamaya ve yeni bir biim vermeye alr. Bu aamada daha ok insanlarn toplum ierisindeki durular, ideolojileri ve felsefeleri temelinde bir kltr yapma ya da kltr yaratma sz konusu olur. Toplum kendi ierisinde biraz tutucu bir varlk olduu iin, deiip dnmesi gerektii halde deiim karsnda bir zorlanmay, bir sknty yaayabilir. Bu noktada da toplumun kendi i dinamikleri o zorlama karsnda yeni klar arama ihtiyac duyar. Toplum ierisinde toplumun yeleri giderek bu sorunlar ama abas ierisine girerler. Bu da insani bir zelliktir ve adm adm toplumun kendi i ileyi yasalarna denk debilecek yntemler temelinde topluma mal edilmeye allr. Doruluu ve yanlll tartlabilir, zaman ve mekn tartlabilir. Byle srelerde herkes bir eyler syleyebilir. Ortaya kan yeni eylerin doruluu ve yanll ancak toplum iindeki etkisiyle llebilir. Bu tr sonular kimlik temelinde somut tartlr. Bu deiim ve dnm dayatmalar giderek toplum iinde bir kabullenmeye yol atklarnda genelleir ve toplumsallarlar. Bylelikle insan bizzat kendi ierisinde istemlerine ve ihtiyalarna gre byle bir mekanizma ile kendisini deitirip dntrebilir. nder APO son savunmalarnda dncenin de maddi bir olgu olduunu belirtti. te dnce gc maddi bir gereklik olarak en fazla deiim ve dnm yaratabilecei bu tr aamalarda ortaya kyor. Dolaysyla dnen bir varlk olarak insan, dncesiyle vard sonular temelinde bizzat kendi eliyle btn toplumun farknda olmad eyleri de yaratabilir, bunlar toplumuna da mal edebilir. Bu nokta devrimci kltr ve ahlak olarak tanmlayabileceimiz ya da deerlendirebileceimiz bir husustur.

Devrimci Kltr ve Ahlak Kapitalizmi Amakla Ykmldr Bu biimde tartmamzn ikinci blmne de gemi oluyoruz. Daha gncel daha fazla gerekliimizi, amacmz ifade eden, z olarak bizim kadro ve militan duruumuzu ve PKK gerekliini ifade eden somut tartmalar temelinde tartmaya alacaz. Gncel gereklii ve kendi durumumuzu tartrken de genel tanmlamalarmza bal kalacaz. Bylece bu tanmlamalar daha somutlam olacaktr.

78

Bir devrimci kltr ve ahlak olgusundan bahsetmemiz iin, ncelikle neye kar devrimcilik olgusu n plana kar. Bir devrimci kltr yaratmaktan bahsediyorsak, hangi kltre kar devrimcilik sorunu ile kar karya geliriz. Ahlak olgusundan da bahsederken, yine benzer bir soruyla karlarz. Dolaysyla devrimci kltr ve ahlak olgusunu tartrken ya da bu olgular tanmlarken, ncelikle neye kar olduumuzu bilmemiz gerekir. Kltr ve ahlakta neler devrimciletiriyor ya da neleri amaya alyoruz? Bunlar bizim amzdan nemlidir. nk kltr derken, bunun ok geni bir alan olduu ortaya kt. Ahlak derken toplumun vicdanndan bahsediyoruz. Kukusuz her eye ramen insanda bir vicdan vardr. Dolaysyla hangi vicdan amaya altmz, hangi ahlaki deerleri kabul etmediimizi net bir biimde ortaya koyup tanmlamamz gerekir. imdi biz nderlik paradigmasndan unu anladk: Komnal toplumdan sonra yaanan toplumsal sre, kltrn son be bin yldr devlet zihniyetiyle yapmaktadr. nsanlarn mantklar byle alyor. Zihinleri tm ihtiyalar bu temelde amaya dnk bir etkinlik ierisine girmeye balyor. Bunun nedenlerinin bir blm Felsefi dille bir ksm deoloji ve Politika konular ad altnda, baz hususlar da Sosyal Bilimler bal altnda tartla bilir. Biz burada iin kltr ve ahlak konusuyla direkt alakal olan ksmlarn tartabiliriz. nderlik paradigmasnda tm sorunlar, temeline insan konularak deerlendirilir. Dolaysyla bizde artk sorunu salt snf boyutuyla ele almak yerine, insanlamay salayan toplumsal duru hangisi ise onu esas alarak ele almak temel bir ilkedir. nsanlk hangi aamadan sonra ciddi toplumsal sorunlarla kar karya kalmaya balamtr, bu sorunlar neden zmsz kalmaktadr? Bu sorunlar neden bir trl alamyor? Benzer sorular ynelterek cevaplar aramaya alyoruz. Bu anlamda btn toplumsal, kltrel deiim ve dnm aamalarn iki temelde ele alyoruz: Birincisi, insan var eden komnal toplum dnemi; ikincisi de sorunlarn kayna olan devleti ve iktidarc toplum. deolojik ilkelerimiz asndan sorun, snflarn durum tespiti deil, sorunun toplumun devlet ve iktidar ekseninde saptrlmasndan doan ve bunun sonucu olarak ortaya kan snfsal durutan kaynaklandn bilmektir. Dolaysyla kltr ve yaratm sorunu derken de, ahlak ve vicdan sorunu derken de byle bir ayrmaya giderek sorunlar tespit etmeye alyoruz. Bizim amzdan devrimci kltr ve ahlak, devleti kltr ve ahlak aarken bunun yerine koymamz gereken demokratik komnal kltr ve toplumdan kaynan alan ahlaktr. Dolaysyla devrimci kltr ve ahlak, devleti toplumun neden olduu iktidar, hkimiyet, klelik zihniyet kalplarn ve bencillikten g alan vicdanszln ahlak yoksunluunu ama mcadelesidir. Devleti toplum be bin yllk tarihsel bir sretir. Devleti toplum da kendi ierisinde deiik aamalardan geerek gnmze kadar gelmitir. Onun

79

da dili, rengi ve biimi deimitir. Gnmzde yaanan sorunlar gidermek iin kleci toplumdaki ilikileri topluma gstermemiz, yine feodal toplumun mantn amaya dnk bir abaya girmemiz kukusuz anlamldr. Ancak bu yaklam tek bana sorunlar zmeye yetmez. Sorunlarn zm mant asndan gnmz realitesi nemli olduundan, devrimci kltr ve ahlak mcadelesi de gnmzde yaanan gereklii amak zorundadr. Toplumsal karakterli yeni bir yaratm, retim ve yaam yaratabilmenin nndeki engelin devleti sistem olduu nderlik Savunmalarnda ok arpc biimde ortaya konulmutur. Devleti sistemin bugnk temsili ise kapitalizmdir. Dolaysyla devrimci kltr ve ahlak somut bir biimde kapitalizmi ve onun modern yaam tarzn amakla ykmldr. Devrimcilik iddiasnda bulunan kltr ve ahlak dorudan kapitalizmi hedeflerse ancak bir anlam ifade eder. Bu kltr ve ahlak kapitalizmin alternatifini yaratabilirse kazanacaktr. Bu byle olmazsa, oka tanr, tanra, komnalite, demokrasi tartmas yapmak, zgrlk ve adalet istemek gzel szler sylemenin tesine gemez. Neden? nk kltr yaratlr, kltr insann rndr. Gnmzde bu nasl somutlaacaktr? Devrimcilik sapmann son temsilcisi olan sistemi aarsa, onu yenilgiye uratr ve alternatifini yaratrsa kltrleebilecektir. Yani biz gnmzde klecilii aarak yeni bir kltr ve ahlak yaratamayz. nk gnmzdeki kleciliin ad kapitalizmdir, klecilik kapitalist sistemin kendisidir. Durum byleyse, o zaman bizim kapitalist kltr, varsa kapitalist ahlak tartmamz, alternatif olacak deerler sistemini nasl yaratacamz bilince karmamz gerekecektir. Bu kleciliin retimine, sanatna, davranna alternatiflerimiz olmaldr. Bunlar yaratmalyz. Onun diline alternatif bir dil, onun beeni llerine alternatif beeni lleri yaratmak son derece nemli bir mcadeledir. Onun ehirlemesine alternatif ehirlemeler, paylamna alternatif paylamlar gelitirmek gerekiyor. Yani her konuda, oturup kalktan tutalm da rgtlle, sanatsal, siyasal ve askeri alma kapsamna girebilecek en st insan eylemlerine kadar alternatiflerimiz olmak zorundadr. Bunun sonucunda yaratlacak kltr devrimci olur. Byle olmazsa yapacamz tartmalar entelektel dzeyi amaz. Bir filozof tartmas olur, bir aydnlar kulb tartmas gibi olur. Devrimci sorunlara byle yaklaamaz. Devrimcilik sorunlar grmek, eyleme gemek, deiim ve dnm salayarak kltrletirmeyi baarmaktr. Kapitalizmin temsil ettii btn yaratmlar hedeflemek devrimci kltr ve ahlak ifade eder. Gnmzde sorunlarn kaynana dnm olan kapitalist sistemin kltr olarak insanlara verdii, btn insanlara bir ekilde yanstt, insanlar retime sevk ettii ve ynlendirdii yntemler neyse, onlar bilince kartmamz gerekir ki alternatif toplumu yaratabilelim. Kapitalizm iin belirtilecek ilk eylerden bir tanesi, kltr ve ahlakn toplumsalln bir ifadesi

80

olmas, kapitalizmde de toplumsallk denilen olgunun kabul edilmiyor olmas tespitidir. nderlik bunu Bir Halk Savunmak adl eserinde ok gl zmlyor. Klecilikte ve feodalizmde toplum bir ekilde iletiliyor ve kullanlyor. Bu yaklam deerleri bir ekilde egemenlerin hizmetine sunuyor. Kapitalizmde temel mantk toplumu paralama temelinde gelitii iin, devrimci kltr ve ahlakmz kesinlikle toplumsallmz esas almaldr. Biz toplumdan kopmann mmkn olmadna inanyoruz. Toplumdan koparak ya da toplumuna kar sorumluluk duymadan yaanabileceine inandrlm insanlarn bireyci bir yaam ierisinde olduklarn bilerek mcadele etmek ilke olarak benimsenmelidir. Gnmzde sistemsel olarak Avrupa ve Amerika'nn belli yerleri zigguratlar konumundadr. Btn zenginlikleri oralara gtrmlerdir. Buralardan tm insanla klelik reterek sistemlerini idare etmeye alyorlar. Kendi ilerine herkesi almadklar gibi, darda kalanlar da kendilerine uymazlarsa ezmek istiyorlar. Sitemin merkezleri ile evre, onlarn deyimiyle ikinci ve nc dnya ile aralarnda ortaya kan elikilerin derinlemesi ciddi sorunlara yol atndan, insanln her eyine mdahale etmeye balamlardr. Ne demektir bu? Bu, btn insanlarn kafasna o sistemi kabul edebilecekleri, mevcut dengesizlie ramen hibir tepkiyle karlamayacaklar bir ortam yaratmaktr. Bu aama insann tm kltrel deerlerine mdahale etme aamasdr. Onun iin kreselleme aamas, kapitalizmi btn toplumlara alama aamasdr. Bu kltre en yabanc, sistemle elikileri en derin olan yer, sistem asndan en tehlikeli yerdir. Bunun iindir ki, 21. yzyl igalciliine, yani kresel hegemonya savalarna Ortadou'dan baladlar. Kltrel igalcilik de Ortadou'dan balatld. Sistem kendisini 20. yzylda biimlendirdiinde de Ortadou'dan ie balamt. Bu corafyada sorunlar yumana yol aan yine kapitalizmin kendisidir. Kapitalist sistem dincilii geri olarak gryor. Buna karlk Ortadou'da eriat devletlerini kuruyor. Kapitalizm ulusall gelitirmekle vnr, ancak Ortadou'da airet devletlerini kurdurdu ve bu devletleri korumaya ald. Ulusal snrlarn korunmas adna milyonlarca insan katletti; buna karlk Krtleri drt, Araplar yirmi paraya bld. Dil ve kltrlerin ulusal yann milliyetilik biiminde gelitirdi; fakat Krtlerin dilini ve kltrn halen de kabul etmemektedir. Yine birok halkn dilini ve kltrn ortadan kaldrd. Yani kim hkim ve gl ise, tm bu olgular onlar iin doru oldular. Demokrasi dediler; Trkiye, ran, Msr gibi lkelerde askeri darbeler yaptrdlar. Bu, kapitalist kltrn toplumlara dayatlmasdr. Ayn eyi gnmzde de gryoruz. Onun iin gnmzdeki kapitalist krizi aabilmek, onu karlayacak dinamiklerin devreye sokulmasyla mmkn olacaktr. Sadece savala ya da iyi bir diplomasi ile buna kar savalmaz. Toplumsal gelime dzeyi bunu amtr. Gnmzde mevcut krizin almasnda devrimci kltr ve ahlakn rol daha fazla n plana kyor. Dolaysyla bizim yaamn her alannda, yani kltr derken kas-

81

tettiimiz yaratmlar nerede ortaya kyorsa orada bir zihniyet ve vicdan devrimini nce kendimizde gerekletirmemiz gerekiyor ki, bu saldrlar karsnda bir duru ortaya kabilelim. nk kapitalizm olgusunu karsna almayan ve ona alternatif yaratmayan bir kltr ve ahlak olgusunun hibir anlam olamaz.

Popler Kltr Halkn Kltrel Deerlerini Pazarda Satmaktr Kapitalist kltr insann insan olmaktan karlmas kltrdr dersek abartm olmayz. Bu sistemde insan, oburca yiyen ve tketen bir canl derecesine indirgenmitir. Bunun iin tketim kltr kapitalizmde gl bir ekilde ortaya kmtr. Kim ok tketirse en byk en gl insan o oluyormu gibi hkim bir kan vardr. Her hafta yeni bir giysi, birka ayda bir ara deiimi, moda ve reklamlarla her gn yenilik ad altnda makyajlanp insanla sunulan mallar vs. bu tketim kltrnn bir sonucu olarak normalletirilmitir. Bu tketimin derinlemesi iin de boynuna bilimsel yafta aslmtr. nsanlarn szm ona psikolojik ve sosyal boyutlar zmlenerek, insanln neye ne kadar ihtiyac olduu sylenip durulur. Deiik boyutlaryla da deerlendirilebilecek bu saldr, artk dnyada yaam alanlarn daraltarak ekolojik sorunlara neden olmutur. Ekolojik sorunun temelinde ahlakszln yol at lgn bir tketim kltrnn yattn unutmayalm. Tketim kltr sadece maddi deerleri deil, manevi deerleri de pazarla karmtr. Liberalizmle herkesi szde zgr klm, modernizmle yeni bir yaam yaratmtr; postmodernizmle de bu yaam iinde olumu kimi sorunlar bireycilii derinletirerek aacan ve bylece iyi bir dnya kuracan sanmaktadr. nsan toplumsal yaamdan kopartmak ve kendi bana brakarak daha rahat ynetilir duruma getirmek, sorunlar karsnda tepkilerini bireycilikle snrlamak, imdilerde en fazla zerinde durulan konudur. "Kim ne yaparsa yapsn serbesttir" denilerek, zgrlk illzyonu yaratlmaktadr. Her eyin kaos halinde olduu bir dnemde esas olarak insanlar ortak duygu ve dncelerde birleip bu kaosu aamasnlar diye "Herkes bir eyi istedii gibi anlama zgrlne sahiptir" denilmektedir. Bu postmodern rezalet, rgtl devlet gc karsnda insann rgtsz kalmas iin ne gerekiyorsa onu yapmaktadr. Balangta her eye saldran, tketimin snrlarn belirleyen, can nasl isterse her eye yle davranma hakkna sahip olan sadece sistem sahipleri olarak egemen snftr. Postmodern yaklam bu hakk herkese vererek herkesin irade sahibi,

82

karar alma hakkna sahip ve zgr olduunu yaymaktadr. Oysa bu yaklamda ama herkesi her alanda kapitalistletirmektir. Herkesin zenginlik ve maddi olanaklar itibariyle kapitalistlemesi mmkn olmad iin de herkesin tketici olmasn kamlayarak sisteme koturmaktadr. Bunu bir de popler kltrde izlemek mmkndr. Popler kltr halklarn kltrel deerlerini kapitalist piyasaya amak, halkn deerlerini basitletirerek tketim nesneleri halinde gnbirlik satn salamaktr. Haklarn maddi olarak kapitalist sisteme gre yoksul, manevi olarak zengin olmas, daha fazla manevi deerlerinin pazarlanmasna yol amtr. Halklarn inanc, sanat deerleri, kimliklerini oluturan tm gelenek ve grenekleri en ok sata sunulan eler olmaktadr. Kapitalizm bu saldrlarn kltr deerlerinin ieriini boaltp anlamszlatrarak yapmaktadr. Bu yntem insann kendi kendisiyle dalga gemesine neden olmaktadr. Tmyle maddi bir yaklam olan bu tarz, bir eyin toplum iin manevi olarak ne kadar deerli olduu ile deil, ne kadar satld ve ne kadar para getirdii ile llmektedir. Bir deerin insan yaam iin doruluu, yararll ve gzellii ne kadar satld kstasyla ele alnmaktadr. Bu kapitalist saldr insann ruhsal olarak kurumasna yol am, insann ruhsal dnyasn rek bir lkeye evirmi, insann her eye maddi ve teknik tarzda bakmasyla sonulanmtr. "Teneke yrekli ve at gzlkl" insan tipi haline gelme byle gelimitir. Kapitalist sistemin yol at buhran hayatn her alannda izlemek mmkndr. Bu buhran bilimde, sanatta, siyasette ele alnabilir; insanlarn kendi aralarnda kurduklar sosyal ilikilerde ele alnp deerlendirilebilir. Kadnn yaama katlma konusu kendi bana derin ve ok kapsaml bir konudur. Kadn devleti toplumla kleletirildii iin, bir insan olarak kimliksiz braklmtr. Kadnn devleti sistemle drlmesi kendisini gsz braktndan, egemenler nezdinde en kolay denetime alnan bir kesim olmasna yol amtr. Kapitalizmde kadn denetime alnan en krl pazar nesnesidir. Kadnn bugn reklamlarn temel figr olmas, sistemin kadna ve onun ahsnda insana bak ile dorudan alakaldr. Kadn meta satn salayan arac metaya dntrlmtr. Kadna bundan daha kt bir yaklam olamaz. Biz sisteme alternatif bir gcz. Dolaysyla bugnn sistemsel gerei karsnda PKK ve Krtler olarak kendimizi deerlendirmemiz de gerekir. Bunlarn tartlmas nemlidir. Tartma konusu sonuta devrimci kltr ve ahlak olduu iin, kendi sorumluluumuzu ele almak devrimciliimizin bir gereidir. Sistem toplumu ve doay bitirecek noktaya geldii iin, buna kar mcadele edenlerin de ok byk bir nefret ve fke iinde olmas ve mcadele llerini yksek tutmas zafer iin olmas gereken bir durutur. Kadrolar olarak kendimizi deerlendirdiimizde, parti ve nderlik izgisini kendimiz iin l almak durumundayz. nderlik ve PKK kltrlemesi ve ahlak karsnda bizim

83

durumumuz nedir? Ne kadar ahlaklyz? Ne kadar kltrlyz? Krdistan ve blgemizin kltrlemesi asndan PKK neyi ifade ediyor? Nasl ki devleti sistemi demokratik komnal sistemle karlatryorsak, kendi duruumuzu da parti gereklii karsnda deerlendirmeye tabi tutmamz gerekecektir. PKK'yi deerlendirmek iin, PKK'nin ortaya kmasndan nceki Krdistan'n durumunu iyi bilmemiz gerekir. Krtler kltrel olarak nasl bir halktr? Biz kltr bir yaam biimi, bir kimlik olarak tanmladk. imdi bu genel tanmlama erevesinde Krtlere nasl bir yer verilebilir? Kukusuz bunun biraz deerlendirilmesi ve zellikle kapitalist srele birlikte Krtlerin ierisine drld durumla karlatrlmas gerekiyor. Bizim tarih ve Krt gereklii konusunda grlerimiz nderliin gelitirmi olduu paradigma ile birlikte daha da netlemi durumdadr. Arkadalar hatrlarlar: ilk Manifestomuzda Krt tarihi Med Konfederasyonu ile balatlrd. te M.. 1000'li yllarda Kafkasya zerinden Kuzey Avrupa'dan Ortadou'ya g etmi, Med konfederasyonu ile devletlemi, sonraki srelerde Krdistan'a yerlemi bir halk olarak ifadelendirilirdi. zellikle Krdistan'daki uyanla birlikte, Krt tarihi ve toplumsal gereklii zerine yaplan aratrmalarla Krtlerin yerleik bir halk m olduklar, yoksa baka bir yerden mi buralara g ettikleri tartmas balatlmt. 90'lara doru gelindiinde kabul gren gr, Krtlerin Ortadou'nun yerleik halk olduu ynndeydi. Bunun zerine aratrma yaplmt. Bizim kendi tarihimizi bilmeyiimizin nedeni, halklarn tarihleri zerine bilimsel aratrmalarn yaplmam olmasyd.

84

Krt lk'lerin Sahibidir Bir toplumun tarihi aratrlrken, o toplumun dili, folklorik eleri, sanat aratrlr. Arkeolojik rnler gncel yaam gereklii ile mukayese edilir, byle bir aratrma ile tarih gn na karlmaya allr. Bilimselliin gelitii sre, Krdistan'da toplumsal bitiriliin Krtlere dayatld bir sre oluyor. Dardan Krdistan zerine aratrma yapanlar, kapitalizmin Ortadou'yu blp paralamasyla birlikte Krtlere biilen misyona hizmet eden bak derinletirdiler. Krtlere bak neredeyse tmyle siyasi karlara gre ayarlanmtr. Bu halen de byledir. Krk milyonu aan nfusuna, Ortadou'nun ortasnda yer almasna, devletletirilmi halklarn biroundan dil ve kltr bakmndan daha zengin olmasna ramen, Krtler 20. yzylda herhangi bir uluslararas szlemede yer almamtr. Hatta birok folklorik aratrmada Krtler ele alnmaya deer bir halk ve kltr olarak grlmemitir. Yaplan aratrmalarn bazlar utangaadr; bazlar Krtlerin nemsiz, gereksiz bir halk olduunu, bazlar da Krtlerin nasl Krt olmadn ispata dnktr. nemli tarih ve kltr aratrmalarnn sonular da gizli kalmtr. Bask altnda yaayan bir halkn hele hele aratrma ve inceleme yapabilecek kurumlarndan uzak olmas, ulusal gerekliini anlamaya alan insanlarnn olmamas, olanlarn da tehlikelerle kar karya olmas hazin sonulara yol amtr. Bu yaklamlardan tr daha sonra byyen kuaklarn Krtlkten haberdar olmalar tabii ki beklenemez.

85

Bu durum toplumsal gerekliimiz asndan bir karmaaya neden oldu. Dolaysyla kltrel deerlerimiz nemli oranda asimile edildi. Kltrel deerlerin talan konusunda Krt mzii hep rnek gsterilir. rnein u anda Trkiye'de Trk halk mzii ve Trk sanat mzii dedikleri mziin yzde yetmisekseni Krt halk mziidir. Krt makamlar, melodileri, stranlar Trkeletirilmitir. Baz deerlerimiz 'kardelik' ad altnda Farslara yama edilir, bazlar 'slam kardelii' ad altnda Araplara yama edilir. rnein bir Selahattin Eyyubi vardr; PKK'nin kna kadar Farslar bu Fars'tr, Araplar bu Arap'tr, Trkler de bu Trk'tr diyorlard. Krt dili, kltr ve tarihi zerinde bask olacak, baz eyler bilinli bir ekilde asimile edilecek, baz deerleri dier toplumlara mal edilecek, siyaseten nefes alamaz hale getirilecek ve bu giderek derinletirilecekti. Devletler nezdinde de yle bir aamaya getirilecekti ki, kendileri asndan en tehlikeli eyin Krt olgusu olduu bilinci yaratlacakt. Byle bir halk ierisinde toplumu, tarihi, folklorik eleri aratrmak tabii ki mmkn olmayacakt. Yaamay bir yana brakn, aratrma yapmak bile mmkn deildi. Bu tarihsel bilin mulkl, kltrel olarak asimilasyonu yaratt. Sistemin karlar gerei Krtler Ortadou'da olmamalyd. Sistem "Ancak Fars, Arap ve Trk egemenlerinin emperyalizme balanmas iin kullanlabildii l Krt varlna onay verilir" ynnde bir karar almt. nderlik buna 'Krt kapan' dedi. Hangi tarihten, hangi kltrden geldiimiz noktasnda ok fazla bilincimiz yoktu. Biz bunu Savunmalarla derinlikli biimde anladk. nderlik Savunmalar, zellikle AHM Savunmas tam bir tarih ve toplum zmlemesidir. Biz bu Savunmadan Krtlerin nasl bir halk olduunu, neyi ifade ettiini daha iyi anladk. Bu bizde baz sorunlar zd. Biz tarihimizi anlatrken, halkmz hep bask altnda kalm, katliama uram, devletleme aamasnda gl devletler kuramam halk olarak deerlendirdik. Buna ramen bir halk varln srdryorsa, bunun baz temel nedenlerinin olmas gerekiyordu. Yani tm bu bask, katliam ve paralanmalara ramen, nasl oluyor da Krtler uluslatrlmalar iin dayatmalarda bulunulan birok halktan daha fazla ulusal birlik oluturabilecek argmanlara sahip olmulardr? Bu sorunun cevabn bulduk. nderliin Savunmalaryla birlikte Krtlerin Ortadou'da komnal yaam kuran topluluklarnn ardllar olduunu rendik. Tarih ve toplum gereklii ierisinde nemli bir ilke olarak, bir sistem nerede ncesi olmayan bir ilki yaratmsa, o toplumun kimlii onunla ifade edilir. O yaratmlar var olduu srece, onu yaratan halk bir ekilde varln devam ettirecektir. Toplumsal ve tarihsel gereklik ierisinde byle bir ilke vardr. Artk biz biliyoruz ki, Krtlerin tm bu katliam, bask, paralanma ve asimile edilme abalarna ramen bir halk olarak varlklarnn devam etmesinin temel nedeni, toplumsal yaamn ilk sistematik biimini balatan srecin ncs olmalarndan kaynaklanmaktadr. Bu, Krtler asndan nemli bir zgnlktr. O zaman

86

Krt derken, yerleik yaamn ilk sistematik biimi olan komnal biimin kendisinden bahsetmi oluyoruz. Yani o zaman Krt muhtemelen ilk konuandr, ilk tarla srendir, ilk ky kurandr, ilk inanc yaratandr. Krt derken bunlardan bahsediyoruz. Bu tarihsel ve toplumsal gereklik kendisine yabanclamay, Krtlkten ka yaayan, asimile olan, yine Krt'n toplumsal gerekliini grmezden gelen btn deerlendirmelerin boa karlmas anlamna gelmektedir. Dikkat edin: zellikle 1980'ler sonras baslm aratrma ve inceleme kitaplarnn birou bir ekilde gelip Krdistan'a dayanyor. Tabii bu olmas gerekendir. Bizim bylesi bir toplumsal gerekliimiz vardr. Krt kiilii ve Krt kltr iyi incelenirse, yapsnda komnal toplum deerlerinin ok arpc bir ekilde yaandn grebiliriz. Duygularmz, davranlarmz, dilimizi, yaam ierisindeki ilikilerimizi aratrmaya koyulursak, iinde Krt diyebileceimiz nvelerin komnal toplum aamasnn zellikleri olduunu grrz. Kukusuz gc orannda Krtler kleci ve feodal srete yenilmemek iin bu dnemde kendilerini uyarlamaya da almlardr. slamiyet'in bir ideoloji olarak Krtlerde yaratt zihniyet arpklklar olmusa da, Krtler yine de kendi gleri orannda kltrlerini bir ekilde korumaya almlardr. zidilik, Alevilik, yine tm gericilii yannda kimi aile ii yaam kalplar buna rnek olarak verilebilir. Tm bunlar Krtlerin d saldrlara vermi olduklar bir cevaptr. Kendi kltr ve toplumsal gerekliimizi renebilmemiz iin komnal toplum bilincimizi gelitirmeliyiz. Nasl ki devlet toplumunu renmek iin feodal sistemi feodallerde, kapitalist sistemi kapitalistlerde zmlyorsak, Krt toplumsal gereklii asndan da kadn gerei kltrmzn anlalmas iin nemli olanaklar sunmaktadr. Onun iin bizim toplumsal gerekliimiz ierisinde Krt nedir sorusuna cevap bulmak, balangta kadn anlamakla ie koyulmamz gerektirir. nk komnal toplumu oluturan, onu balatan kadndr. Kadn duruundaki Krtlk, Krt toplumunun z kltrel duruunu ifade eder. Kltrmz asndan dier nemli bir zellik, Krdistan corafyasnn zgnldr. lk yerleik toplum Krdistan corafyasn merkez alarak gelimitir. Bu dnem kltr yar yarya corafya ile iliki iinde ekillendii iin, kltrmzde Krdistan corafyasnn deiime etkisi byktr. Bunun iin Krtler biraz da Krdistan ile zdetirler. Bir de 'baka alanlardan buraya gelme' eklindeki yaklamlarn yanll da ortaya knca, on be bin yldr bu topraklar zerinde yaadmz, on be bin yldr bu topraklarn havasn soluduumuz, suyunu itiimiz, tarlasn srdmz, trksn sylediimiz gerei ortaya kar. Yeryznde ok az kltr bu kadar uzun bir sre ayn topraklar zerinde aralksz yaama ansna sahip olmutur. Bu ok kkl bir kltr olmay beraberinde getirir. Krtler Krdistan zerinde dar alanlar arasnda g-

87

ler yaamtr; bunun da nedeni Krtlerin tarm ve hayvanclk ile uram olmalardr. Krdistan corafyasnn kimi zgnlkleri vardr. Toplumsalln ilk dnemlerinde doa ile toplumsal kurulu arasndaki ilikide doa yaam belirleyecek derecede etkilidir. Doa zerindeki deiimlerin toplumu birebir etkiledii bu dnemde, her corafyada toplumsal yaam kalclamaz. Uygun mevsimsel koullar, uygun ya, scaklk ve soukluun yaam olanakl klan derecede olmas, zengin bitkiler ve dostluk kurulacak hayvanlarn okluu, doal barnaklarn olmas, tatl sularn olmas vb. gibi corafi koullar, denebilir ki yeryznde harikaya yakn bir ekilde Krdistan'da vardlar. Artk bunu nasl yorumlarsak yorumlayalm, byle bir gzel vatan bu topraklarn kimliini oluturur. Zaten Tevrat'ta cennet Krdistan olarak ak bir ekilde tarif edilmitir. Yerleik yaamn ilkin bu corafyada balamasnn nedeni bu zgn corafi durumdur. Krtler topraa, yaadklar corafyaya ballk noktasnda bir zgnl yayorlar. Dolaysyla Krtlerin topraklarn sevmemeleri ve yurtlarn rahatlkla terk etmeleri kendi zlerine terstir. Dal bir halk olarak da tannyoruz. Krt birazda dala zdetir. Krtlerde corafyasna anayurtlarna yabanclama daha ok da kapitalizmin basks sonucu olumutur. 1950'lere kadar bile baz airetler ve aileler srgne gnderildikleri halde kaarak Krdistan'a dnmlerdir. Bu konuda yaanm yzlerce rnek vardr. nsanlarn corafyay en fazla ilettii ekonomik biimin tarm olmas, tarmn ilk Krdistan'da ortaya kmas, Krt karakterinin corafyadan ok gl biimde etkilenmesine neden olmutur. Yaam davranlarmzn birou, kiilik zelliklerimiz, hatta ses dzenimiz zerinde Krdistan corafyasnn ciddi bir etkisi sz konusudur. rnein Krt mziinin canl, heyecanl ve ritmik yaps, zengin ierii Krdistan corafyasnn bereketi ve deien mev-simlerinin bir sonucudur. Toplumsal yaammzn dinamik ve zengin kltrnn etkisidir. Atlarmz bu corafyada aclar yaayan halkmzn duygu ykl szleridir. Aslnda bask ve zor olmasa, herkes doduu yerde yaama imkn bulabilir. Krdistan corafyas byle bir zellie de sahiptir. Krdistan corafyasnn yksek da zirveleri dnda her yerinde drt mevsimde de yaama olana vardr. Da zirvelerini de gerilla yaama amtr. Bu kendisiyle beraber kltrel zenginlie yol amtr. Dolaysyla Krdistan'n her blgesi neredeyse bir lke kadar zengindir. Aratrma yapmadm, bunun iin dier halklara hakszlk da yapm olabilirim; ama dnyaya baktmzda, Krtler kadar kltrel zenginlii olan baka bir halk gremeyiz. Dili, sanat, lehesi, govendleri, giysileri, yemekleri, destan ve masallarnda, zcesi btn alanlarda bunu grebiliriz. rnein drt temel lehemiz vardr, ama bunlarn her biri bir dil kadar zengindir. Trke dili Krteye zorla baskn hale getirilmek istenmesine ramen Krteyi

88

tmyle asimile edememekte, Trklere yetmemektedir. Bunu kendileri de belirtiyorlar. Trkler 'gne dil teorisi' ile Trkenin tm dillerin anas olduunu iddia etmelerine, yine karm olduklar kanunlarla dillerini koruma altna almalarna ramen, Trkenin retimsizliini giderememektedirler. Krtenin yasaklar ve asimilasyonlara ramen tad zenginlik, Krt toplumunun yaam ve davranlarnn zenginliini ifade eder.

Krt Kltrnn Saf Deerleri Krsal Alanda Yaanr Krdistan toplumsal gereklii ierisinde kimi deerlerimiz bask altnda gelimitir. Devleti toplum srecinde devletlerin sava ve talan kltr gibi uygulamalar, Krtlerin iine kapanmas kltrne sebebiyet vermitir. Krtler kendilerini bu basklar karsnda daha byk yaratmlarla deil; daha ok ie kapanarak ve dalarn doruklarna ekilerek korumaya almlardr. Sreklileen bask, katliam ve talan, birok halk gibi Krtlere de zgr yaratm imkn brakmamtr. Devleti toplum ile balayan sre, Krtlerin srekli gelien deil de donup kalan, daha ok Krt'n ilk halinde kalmasna neden olan bir sreci ifade etmektedir. Kukusuz dnem dnem klar olmutur, bunu inkr etmiyoruz, ama genel hatlaryla aklp kalma belirleyicidir. Kltrel deerlerimiz ierisinde, komnal toplum dneminden kalan Krt kltrel deerlerinin en rafine olanlar vardr. rnein ky yaamlarnda bunu rahatlkla gryoruz. Bir de egemen toplumun dardan Krtlere dayatarak Krtlerinmi gibi Krtlere kabul ettirdii yabanc kltr vardr. Krt kltr ierisinde zorla egemenlik amal sokulmu ve Krtlere ait olmayan kltr deerlerine mesafeli durmamzn temel nedeni, kltrlerdeki evrensel boyutun doal tabi olma sreleri yerine zorla gelitirilmek istenmi olmasdr. Kim gelmise bunu zorla dayatmtr. Dolaysyla bizim kltrmz ierisinde mevcut btn d etkenlerin nemli bir ksm dayatmalarla Krtlere verilenlerdir. Bu da Krtleri biimsizletirmi, tannmaz hale getirmitir. nk dardan gelen uyarlanmam, buna zaman bile tannmam, zorla Krtlere giydirilmitir. Bu konuda slam halifesi mer Bin Hattab'n Krdistan seferi ve uygulamalar ok arpcdr. Bu yzden toplumsal gerekliimizle yaammz arasnda byk bir eliki vardr. rnein kltrmz kadn tanralatran bir kltrdr, kadn tarafndan yaratlan bir kltrdr, yine kadnn manevi deerleri etrafnda bytlmtr. Buna ramen neredeyse dnyann en ok kadn katliamnn olduu bir gereklie dnmtr. Byle bir eliki vardr. Yine Krt topraa

89

baldr, karakterini bu topraktan almtr. Buna ramen en fazla vatanna ihanet edenler bu topraklardan kyor. Bu yozlamann nedeni d baskdr, asimilasyondur. Bu dman uygulamasnda kar olan Krt ibirlikilerinin ihanetidir. Kadn katleden kltr devlet kltrdr, kle kltrdr, insansz bir insan tipi ortaya karan kapitalist kltrdr. D egemenlik sreklileince, Krdistan toplumunda bu her dnemin egemenlerine ayak uyduracak bir ibirliki Krt egemen snfn ortaya karmtr. Krt kltrnn komnal znn gl olmasnn yannda, Krdistan corafyasnn sk sk igallere uramas, Krdistan'da devletlemenin gelimesine izin vermemitir. Devlet iin merkezi yaplar gerekir. Merkez ehirler, ordular, ekonomi ve ticaret merkezleri, dini merkezler gerekir. Bu tr yaplar geliigzel yerlerde kurulmazlar. Bu tr oluumlarn rgtlendii yerler arlkta ovalk alanlardr, bunlarn dier kltr merkezlerine yakn olmas bir zorunluluk gibidir. Krdistan'da bylesi merkezler her zaman igalci glerin urak yerleri olmu, igalleri altnda bulunmutur. Bunun iin Krdistan kltr ova ve da, ehir ve krsal arasnda ciddi farklar tamaktadr. Krt kltrnn saf ve sade olan deerleri krsal alanda yaanr. ehirler Krtlerin asimile edilip kendilerine yabanclatrld meknlardr. Krt orijinli ehre pek rastlanmaz. D saldrlar karsnda topluma kendi dnemlerinde esas olan yntemlerle nclk edebilecek yerli egemen bir snfn olmamas, Krt toplumunun airetler biiminde dalarda kendilerini savunmaya almasna yol amtr. Bunun iin Krt daldr, karakteri serttir. Kltr de direni iinde ekillendiinden zgn yanlar belirgindir. D egemenlik ve yerel ibirlikiliin dayatmalar halk kltrmzde kendi zne ters ihaneti bir kltr yaratt gibi, bunun karsnda ezilen veya devletlere bulamam halk kesimleri nezdinde de direni kltrn yaratmtr. Bu direnii gelenek Krt kltrnn dier nemli bir zelliidir. Devleti ideolojilerin egemenlik abasn youn verdikleri dnemden sonra, Krtlerin benimdir dedii kltr, direnii ifade eden kltrdr. Bu direnite Krdistan dalarnn nemli bir pay olduunu hemen belirtmek gerekir. Krt toplumsal yaps devleti toplumun basklar karsnda kendini koruma amal sk sk yeni yaratmlar ortaya koyamam, kendi toplumsal bnyesini zamannda yenileyememi, fakat her eyi gze alarak olduu gibi kalmay seerek direnmitir. Bu direniin ok uzun srelere yaylmasndan tr, Krt insannn karakterine ilenmitir. Krtlerdeki yiitlik, cmertlik, airetiliin kklemesi, birbirini koruma vb. zellikler kaynan bu direniten almaktadr. Bir de devleti toplum karsnda yenilenler vardr. nderlik bunu Enkidu'dan balatyor. Bilindii gibi ilk yazl destan olan Glgame Destannda kadn ve ehrin ekici yaamna aldanarak teslim olan dal airet yesi Enkidu, tarihin not edilmi ilk ihanetisidir. hanet kltr de maalesef toplumsal gerekli-

90

imiz ierisinde eskilere dayanmaktadr. haneti Krt toplumuna musallat eden Krt egemenleri soy inkrcsdr. Dikkat edilirse, bu kural bugn de deimemitir. Cumhuriyet dnemiyle birlikte Kuzey Krdistan'da yaananlar tmyle buna rnektir. En son AKP iinde zel sava yrten tm bakanlarn Krt kkenli olmalar, yle birka yl iinde olup biten gelimelerle izah edilemez. Vatann ve halkn satma Krtler ierisinde ok normal grnmektedir. PKK mcadelesi bunu tehir etiyse de, halk olarak bu kara lekeyi henz tmyle ortadan kaldrmam durumdayz. rnein bugn bile Krt dilini asimile ederek Trkeyi dayatan Trkiye'nin Milli Eitim Bakan Enkidu soylu hain bir Krt'tr. Bu, dnyann baka yerlerinde grlebilen bir ey deildir. Bu adam Krdistan illerinden oy alarak meclise giriyor. Bu zellikle Krtler ierisinde toplumu ikiye blmtr. Genelde toplumsal yap bir komnal toplum zerinden, bir de devleti toplum gelenei zerinden ekillenmitir. Krt kltr ve kiilii iin bu diyalektik baka bir biimde ilemektedir. Krtlerde bir direni kltr ile yaayanlar, bir de ihanet ve ibirlikilikle yaayanlar vardr. Tarih aratrlrsa grlecektir ki, Krtlerdeki egemenlerin hemen hepsi ibirliki ve ihanetidir. rnein Trkiye'de bunlar vardr, AKP Hkmetindeki Krtler kesinlikle egemenleri temsil etmektedir. Bu durum neyi gsteriyor? Direni gibi ok kutsal ve kahramanlk yaratan bir duru ile ihanet gibi bir irkinlik lkemizde yan yana yaanyor. Halk kesimleri de bask, korku, alk ve isizlikle bu ihanete ortak edilmek istenmektedir. Krtlerde bundan kaynaklanan u durumu grmemiz gerekir: Normalde tm egemen kesimler stnlk kurduklar kesimleri kendi denetimlerine almak isterler. Krtlerde Krt yoksullar Krt egemenleri aracl ile d egemenlie balanr. Bu konuda Gney'de yaanan airet merkezli gelime, yine Kuzey'de AKP iinde grevlendirilmi kesimler bugnn yaanan rnekleri olarak verilebilir. Dolaysyla kltrmzde bylesi bir atallamadan bahsedilebilir. Krt kltr olarak isimlendirdiimiz kltr deerleri airetten kopmu halk kesimi olan Kurmanc kltrdr. Bu kltr yoksul Krtlerin kltrdr. Kendi iinde komnal dnemin deerlerini en gl barndran bu kesimlerin yaam kltr, zn bugnle buluturup deer yaratacak zellie sahiptir. Direni zellii Kurmanclama iinde bugne geldi. PKK de bu kltre tmyle bitmek zereyken sahip kt, daha dorusu anlarn devrald. Krdistan'da ibirlikilik hkim olmaya balamken, devreye PKK direnii ad altnda yeni bir Krt direniilii girdi. Tabii ibirlikilii kendimizden saymyoruz. Ama bu, toplumumuzda bir hastalktr. Bunu skp atmalyz. Bu hastalk ve bunlarn neden olduu bnye zayfl bak alarmzda eksiklikler yaamamza neden olmaktadr. Bak asnda eksiklik yaand iin, farkl olay ve olgular birbirinin iinden karlamyor. Bu noktada halen de zayflklarmz vardr.

91

Bizim iin insanln komnal kltr bir tarafta, devlet dediimiz sapmann kltr bir taraftadr. Kltrel deerlere, olay ve olgulara, insann gzelliklerine ve irkinliklerine byle bakarsak, kukusuz halklarn yarattklar hibir kltrn kt ve irkin olmad grlecektir. Halk kltrleri insan eitlik, zgrlk ve adalet ilkeleri ile gelitirmek iindir, insan var etmek iindir. Krt kltr dier kltrlerden en nemli farkn bir de bu noktada ortaya koymaktadr. Krt kltr halk kltrleri iinde btn dayatmalara ramen devletlememi bir kltrdr. Karmzda kendi ierisinde devleti kuracak kltr yaratamam bir deerler sistemi vardr. Bu da Krt kltrdr. Bu, Krt kltrn idealize etme deildir. dealize etmek milliyeti bir yaklamdr. Milliyetilik devlet ideolojisidir. Krt kltrnn idealize edilmeye ihtiyac yoktur. Bunun iin Krt kltr iyi bir kltrdr diyoruz. Bu, tm insanlk iin bir taraftr. Toplumsal yapnn bugnk retim, dnce, zihniyet, teknik-teknolojik geliim dzeyi harikalar yaratacak imknlara ulamtr. Bunun karsnda Krt biraz da ktrm durumdadr. Eli aya balanm, gz kapatlm, kula tkanm, diline kilit vurulmu bir Krt vardr. Ama bu durum bile devletlemekten daha iyidir, devlete teslim olmaktan da iyidir. Yani Krt kltr kle olmaktansa, dilinin kesilmesini kabul etmitir. Bunun iin Krt kltr iyidir. Bu kltrel gelenek olmasayd, PKK kendi iinden Mazlum'lar, Hayri'leri, Agit'leri, Zilan'lar ve Nuda'lar belki de karamazd. Krt kltr iin belirtmemiz gereken bir zellik de airet zelliklerinin halen etkili olmas yandr. Airetilik hem Krtlerde hem de Ortadou kltr iinde kapitalist milliyetilik hastalna ramen varln srdrmektedir. Airetiliin kkl olmasnn nedeni, binlerce yldr sren kleletirme saldrlardr. Kle olmak istemeyenlerin, klelemeye kar direnenlerin setikleri yol airet ve airet konfederasyonu biiminde yaamak olmutur. Dalar ve llerin derinlii corafi olarak, airet de toplumsal form olarak direniin simgeleri olmulardr. Airet yapsnda dier toplumsal formlar gibi kendine has bir kltr vardr. Airet reisi airetin iinde doal bir otoritedir. Airet kendi iinde ataerkil olsa da, demokratik yanlar da tar. Feodal ve kapitalist basklar airet yaplarn ok bozduu iin, gnmzde airetlerin komnal ve demokratik yanlar olduka etkisizlemitir. Krt airetlerinin toplumsal yaps iinde Krt kltr deerleri halen de kendisini yaatabilmektedir. zellikle gebe airetlerde kadnn toplumsal yaam iindeki yeri, Krte dilini kullanmalar, kyafetleri, destanlar, hayvanclkla geinmeleri buna rnek verilebilir. Krt airet yaps sosyal tabakalama asndan da iinde kimi zgnlkleri barndrmaktadr. Airet reisi, aa ve slamiyet'le beraber eyhlik hkim kurumlar olmutur. Ovada yaayan ve tarmla geinen airetlerde toprak aas ile eyhin gizli iktidar kavgas varken, dalk alanlardaki airetlerde airet reisi daha cmert, adalet duygusu gl, sorunlarn zm mercii gibi bir ilevi yerine

92

getiren bir konumu yaar. Tarm ile uraanlarn sosyal yaps zld halde, hayvanclkla geinenlerin airet dayanmalar gldr. Airet topluluu iinde birbirini destekleme nemli bir kanun ve airet kltrdr. Airet yaps ulusal demokratik mcadeleyle birlikte hem gerillaya destek olmu, hem de devletin koruculama politikalarna zemin olarak olumsuz rol oynamtr. zellikle iinde aal, airet reislii ve tarikat eyhliini birlikte barndan kesimler daha ok olumsuz rol oynamlardr. Airet yapsnn en nemli kltrel katks her airetin dil, lehe, masal, destan, mzik, govend, yemek gibi deerlerimizi sade halleriyle koruyup ksmen de gelitirmesidir. Bu yapnn dier bir nemli kltrel yan da, corafya ile ilikisinden dolay lke sevgisi ve ana topraklarn gereine ballk konusunda yurtseverletirecek duygu ve dnceleri yaamalardr. Krtlerdeki lehelerin okluunda ve her blgenin zengin bir folklorik zellik gstermesinde Krt airetiliinin deer yaratan bir gemii vardr.

ktidar Kltr Hayvanlatrma Kltrdr Krt kltr devletleerek smrgecilik yapacana ve binlerce kadn pazarda satacana, dalarn doruklarnda devlet kltrne gre ilkel kalmtr. Bunun iin Krt kltr iyidir. Bunu iyi anlayabilmek, iyi hissedebilmek iin devlet sistemini ve gnmzde kapitalizmin temsil ettii modernizmi kt grmeyi gerektirir. Reel sosyalist tanmlama ya da kaba Marksist materyalist tanmlamada sylendii gibi deil, tersi dorudur. Yani kapitalizm feodalizmden, feodalizm klecilikten iyi deildir. Aslnda bunun tam tersi dorudur. Klecilik feodalizmden, feodalizm kapitalizmden iyidir demek bile mmkndr. Bizim paradigmamza gre durum byledir. Byle deerlendireceiz. Onun iin Dounun kadn recm etmesi, Avrupal sermayedarlarnn kk kz ocuklarn seks malzemesi olarak kullanmasndan daha fazla iinde toplumsal kanun barndrr. Recmde bir mantalite vardr. Onun iin beik kertmesi gelenei, Avrupa sisteminin yaratt sorunlardan tr her gn alktan len binlerce ocuktan daha insanidir. Bu tr durumlar iyi anlamak iin belirtiyoruz. Yoksa recmi kabul etme anlamnda bunu sylemiyoruz. Tamam, Ortadou'da kadn recm ediliyor. Ama her gn uzak Asya'da yzlerce kz ocuunun Avrupal sermayedarlarn seks ticareti iin kullanldn, bu irkinlik iin gtrlp getirildiini bilmeyen yoktur. Bu da bir kltrdr, aalk ve iren bir kltrdr.

93

Onun iin iyilik, ktlk, gelimilik, gerilik tanmlamasn yaparken, iktidar ve devletin dnda, zellikle kapitalizmin dnda bir tanmlama getirmek gerekiyor. rnein kle pazarnda satlan kadn bir btndr. Ama kapitalizmde kadn para para satlmaktadr. Bu sistemde kadnn kulana bir para veriyorlar, dudana bir para veriyorlar, yanana bir para veriyorlar, kalasna bir para veriyorlar. Bundan dolay televizyondaki boyal kadnlar kle pazarnda satlan kadnlardan daha kledirler. Pazarda satlan kadn en azndan satldn biliyordu. imdiki sistemin kadn ise kendisini satyor. Fark buradadr. Kltr derken, iyilik ve ktlk derken bunu sylyoruz. te buna direndii iin Krt kltr iyidir, insanidir. Btn kltrlerden de daha iyidir. Geri kalmak bu anlamda daha iyidir. nder APO, Atina Savunmas'nda, Yunanllar iin "Sizin skender'iniz btn insanlar karnca gibi ezdi. Siz yalan ve ikiyzllkle, komploculukla siyaset yaparak vnyorsunuz. Ama ben ilkel dediiniz Krt kyls olmaktan gurur duyuyorum" dedi. Yani "Benim anlayma gre yle olmaktansa, byle olmak daha insanidir" anlamna gelen vurgular yapt. Onun iin birlikte yaadmz halklar vardr. Bizim iin iyi olan Trkmen'dir. Biz Trk kltr derken Trkmen kltrnden bahsediyoruz. Sermayedarlar veya devlet brokratlarnn yaadklar kltrden bahsetmiyoruz. Biz onu Trk olarak da kabul etmiyoruz, Trk kltr olarak da kabul etmiyoruz. O bir egemen kltrdr, sadece dili Trkedir. Araplara gitse Arapa konuacaktr, ama ayn adamdr. Yani baka yere gitse de yaamnda bir ey deimez. rnein Recep Tayyip Erdoan' Arabistan'a gtrseniz, Arabistan'da babakan olsa Arapa konuacak, ama ayn yaayacak, ayn yiyecek, ayn iecektir. Buna karlk bir Trkmen'i gtrseniz, Arap llerinde yaayamaz. Kyn, adrn, koyununu, keisini arar; trksn, sazn arar. nsan kltrn, kltr de insann ayns olarak deerlendirdiimiz iin egemenleri halklardan uzak tutmak gerekiyor. Egemen kltr korkutma kltrdr, bastrma kltrdr, yok etme kltrdr. Egemen sistem btn insanlar doyurma, btn insanlar yaatma, tm insanlara insani bir yaam sunma, sorunlarn zme kapasitesine sahip deildir. Bu kltrde bir avu aznln yaam rahatl esastr. Her ey buna gre kurulur. O zaman bu nasl bir sistemdir? Tabi ki ldrme sistemidir. Malthus yasalar vardr. Bu yasalar, denge kurulsun diye insanlarn toplu lmleri normaldir diyor. Doann bunu yaptn sylyor, aslnda yapan sistem oluyor. Ama kurnaz olduu iin bunu doaya yklyor. Kapitalist devleti sistemde savala, alkla, hastalkla ldrmeler son derece yaygndr. Bunlarn hepsi birer yntemdir. Gerekten insanlar ok aresiz olduklar iin alktan lmyorlar. Gerekten insanlar ok aresiz olduklar iin hastalklardan bu kadar krlmyorlar. Gerekten de insanlar ok aresiz olduklar iin birbirlerini savalarda ldrmyorlar. Bu, devlet kltrnn sistemletirdii bir uygulamadr. Jenosit yntemi-

94

ni bulup uygulayan ve insanln szck hazinesine ekleyen kapitalist sistemdir. imdi ranllar vinle insanlar asyorlar. Aman ne vahi! Amerika'da ise dakikada bir insan zehirli ineyle, bilmem elektrikli sandalyede ldryorlar. Aralarnda ne fark var? George Bush yapnca modern olduu iin iyi, Ahmedinejad sokakta yapnca ok geri mi oluyor diyelim? Yani biri ran egemenlik kltr veya slam'a dayandrlan bir kltrdr, dieri ise kapitalist egemenliin Amerikanca olandr. Ama ran halk kendi iinde halk olarak, insanlar yle asyor mu? Asmyor, asmaz. Hatta baz tutucu Snni kyler vardr. Niye o kylerin ierisinde recm yoktur? Niye tarikat eyhlerinin olduu yerlerde recm vardr? Burada halk kltr, egemen kltrden ayryor. Egemenlerin kltr tabi ki irkin bir kltrdr. Krtlerde de olsa, Trklerde de olsa yine ktdr. Toplumlara musallat edilmi bu kt kltr birileri bir yerde hazrlyor; topluma ideolojik, askeri ve siyasi bask ile empoze ediyor. Egemenler bu ite olduka ustalamlardr. ktidar kltr hayvanlatrma kltrdr. Zaten egemenler "nsanlar hayvanlatrlrsa yrtlp ynetilebilir" mantna sahipler. Dolaysyla hayvanlatrmak iin gerekli olan yntemler ne ise tmn uyguluyorlar. Onun iin Krt kltrnde yle bir zellik vardr: Egemen kltrn insanlar zerindeki dayatmalarna benzer hibir dayatmay kendi iinden kartmamtr. Biz bununla vnyoruz. Dier halklara gre de zgnlmz ya da iyiliimiz budur. Hemen hemen btn halklar devleti kltre teslim oldu, biz teslim olmadk. Tabii ki bununla vneceiz. Bu kltrmz idealize etme deil ki. Hi irkin deil miyiz? irkinletirilmi yanlarmz da vardr tabii. Ama teslim olmamz. Bu da bir yiitliktir. Seyit Rza Trk devlet yetkililerine demi ya, "Ben sizin oyunlarn zemedim, bu buna dert olsun; ama siz de bana diz ktremediniz, bu da size dert olsun." Krtlerin byle bir zellii de vardr. Ama bu kltr niye sistemleemedi denilecektir. Hangi halk kendi kltrn z deerleri zerinden sistemletirebildi ki? Devlet toplumu yaratldktan sonra, halklarn banda kl sallad. Ayn sistem imdi de insanln banda nkleer silah tehdidini sallyor. Bu o kadar basit bir ey deildir. Btn toplumsal iktidar dayatmalarn ve devlet kltrn amadan, insanlktan bahsedemeyiz. Krtler iin de bahsedemeyiz, bakalar iin de bahsedemeyiz. Dolaysyla yeniyi yaratma sorunu her adan ciddi bir sorundur. zgr bir halk yoktur. Hibir yerde insanca yaam yoktur. Bunun aksini iddia etmek yalnzca kendini kandrmaktr. Kendini kandrmann en by ise, gnmz insanlnn iinde yaad insanlk d duruma rza gstermesidir. Kukusuz doru, gzel ve zgr olan duygular da yaanyor. Bazen niyetlerde, bazen trklerde, bazen hayaller ve anlarda yaanyor. Bazen dostluklar ve akraba ilikilerinin iinde yaanyor. Ama sistemlemi olmaktan uzaktr. Komnalizmi kuramyor, nk zerinde devlet gibi bir zulm makinesi vardr. Bu, mevcut durumu en iyi izah eden bir deerlendirmedir. Bunun iin gn-

95

mzde zgrlk diye bir eyden bahsedilemez. Btn halklar asndan bu byledir. Ama en az kirletilmi, bunun karsnda en fazla direnen Krt kltrdr demek mmkndr. Bata Krtler olmak zere, btn Ortadou toplumlar deiik yntemlerle zgrlk kart olan egemen kltre kar bir direni iindeler. Ama bu direni ncsz kald iin, bugn kendisini tanmlamada ve zmlemede zayf kalmaktadr. Ortadou'da yol ve yntem tutturulamad iin atee su dkleceine benzin dklyor. Tarz biraz byle geliiyor. Dolaysyla bu bir krdme dnmtr. Bunun kltrel olarak iyi anlalmas gerekiyor. Bir Halk Savunmak eitiminde, zellikle Savunmann birinci ve ikinci blmleri tartldnda bu biraz daha iyi grlecektir.

Bizim lmz Komnal Durutur Her eyi kendimizde, toplumumuzda, btn dnyada ele alrken, komnal kltr ve devleti toplum kltr olarak birbirinden ayrtracaz. Her deerlendirmemiz iin ament artk budur. Bizim temel amacmz da komnal kltr sisteme kavuturmaktr. Demokratik komnal kltr demokratik konfederalizm biiminde sistem haline getirip her alanda yaanr klmaktr. Bunun da gelimesi iin devlet kltrne alternatif yaratmak gerekir. Tabii be bin yllk bir kirlenme vardr. Bu kirlenmeyi kolayca amak mmkn deildir. Burada bir arkada otuz yllk mcadele veriliyor derken, sanki ne deiti demeye getirdi. Biz bir okul yapmaktan deil, bir yaam yaratmaktan bahsediyoruz. Hayat kuruyoruz, yeni bir zihniyet ve vicdan gelitiriyoruz. Yeni bir dil gelitiriyoruz. E-konomi, sanat, siyaset, ksaca her alanda yeni bir kurulutan bahsediyoruz. nceki deerlendirmelerimizde ne dedik? Dnyann tespit edilmi en zor ii insan yaratma iidir. Demek ki u andaki tartmamz, dnyann en zor iini baarma tartmasdr. Krtler kle olmaktansa, dillerinin kesilmesini kabul etmilerdir. Bu zgnlkten tr gerekten otuz yllk mcadele mthi bir yaratm ortaya kartt. Dnyann neresinde her gn on binlerce insan ayaktadr? Demokrasi bu deil midir? Dnyann hangi lkesinde ya da hangi toplumunda binlerce kadn dalarda savayor? Hem de zgrlk temelinde, karln herhangi bir maddi kara dntrmeden? Dnyann neresinde bunlar var? Bu iyi deil mi? nsani olmak bu demek deil midir? Bizim dmzda byle bir durum

96

yoktur. Tabii bununla vnmek hakkmzdr. PKK'nin ksa bir srede bu kadar geni bir etkide bulunmas, kle olmaktansa dilinin kesilmesini kabul eden Krt kltrn gncelletirmesinden dolaydr. Devleti sistemin bastrp biimsizletirdii, irkinletirdii, iyiyi ve gzeli sadece duygularnda yaayan, biraz da hisseden bir halk gerekliinden gzle grlen harika deerler yaratt. PKK nce kendi kadrolarnda iyi, doru ve gzel olann pratiklemesini salad. Krt halk bunu grdkten sonra PKK etrafnda topland. PKK'de kendisini grd ve bunda yanlmad. Krt PKK idi, aa kt ve her gn geliiyor. Bakn, bu z itibariyle insanln kendisidir. Krt olduu kadar evrenseldir de. nk insandan bahsediyoruz, Krt'm, deilmi, bu ok nemli deildir. Ama siyasi bir hareketsiniz, siyasi alanda bir mcadele veriyorsunuz, bir halkn gcne dayanmak zorundasnz. Bir yerden balamak gerekiyor. Krt toplumu, Krt kltr insanln zgrlne en byk destei vermeye elverilidir ve buna imkn veriyor. ok fazla kirlenmemitir. Biz Krt merkezli zgr insanlk davasn yrtyoruz. Yani btn hedeflerimiz kapsamnda deerlendirildiinde, Krtler olarak insanla hizmet iin alyoruz. Ama bunun ilk adm kendimizde bir eyler gerekletirmektir. Btn halklarn kltrlerinde gzel eyler, insani yanlar vardr. Bunun en temel ve kkl nmunelerini gncelde de Krdistan'da yaratp gelitirmek istiyoruz. Devlet iktidar ya da kltrnn Krdistan'da kendisini hkim klarken att en kkl adm din dnemidir. Gnmzde bir Krt irkinlemesinden, kirlenmesinden, kltrszlnden ve geriliinden sz edeceksek, bunun ilk admlarnn slamiyet kimliiyle Arap igalleri dneminde atldn bileceiz. Bu konular deerlendirirken milliyetilie dmeyelim ya da idealize etmeyelim. Biz komnal demokratik toplumun kltrnden, yaam deerlerinden bahsediyoruz. Bunu kendimizde gerekletirmeye alyoruz. Byle bir yaam iddiamz vardr. nderliin paradigmasyla birlikte iyi ve kt nedir, ne gelikindir, ne geridir, btn bunlar tanmlanyor. Bir toplum, bir kii ne kadar toplumcu ise o kadar gelikindir. l budur. Ne kadar kitap okumu, ne kadar sanatla har neirdir, evi ne kadar donanmldr, ne kadar gzel giyinmitir? Bunlar bizim iin asla l olamazlar. Bizim lmz komnal durutur. Dier eyler teknik hususlardr. nsan gelitikten sonra doal olarak biim alacaklardr. nsan yeniden tanmlamak gerekiyor. nsan nedir, kimdir ve nasl yaamaldr? Yllardan beridir kendi ortammzda tarttmz ve cevabn bulmaya altmz bir sorudur bu. Aslnda nasl yaamal sorusuna cevap aryoruz. nderlik paradigmasyla bu da netlemitir. O tanmlama bizim iin temel ldr. yinin de, ktnn de, gzelin de, irkinin de, ahlakn da, ahlakszln da, gelikinlik ve geriliin de lleri bu temelde ortaya konulduuna gre, biz her eyi bu terazinin kefesinde leceiz. Onun iin dn bir rnek verdik. Bizim iin George Bush mu, yoksa Hakkri'deki bir oban m iyi diye sorulursa, tabii

97

ki bizim iin iyi olan Hakkri'deki obandr diyeceiz. nsanl tanmlamamz asndan bu byledir. nsan deil miyiz? Her eyi insanln yaam iin yapmyor muyuz? Her eyi, yeryzndeki gelimeleri yaanlr bir hayata dntrmek iin aba iinde deil miyiz? Eitlikten, demokrasiden, zgrlkten bahsetmiyor muyuz? nsan bu deil midir? Kstas budur bizim amzdan. Neden bu hususlara ska bavuruyoruz? nk bunlarn tm kltrdr. Yaam bu deerler zerinden yaratmaya koyulmuuz. Egemen sistemler kendilerini toplumlar zerinde yaatmak iin toplumlarn znde olan dinamikleri alp kullanmlardr. Onun iin dn derste slamiyet rneini verdik. slamiyet'te sz edilen cmertlik zaten komnal toplumun znde vardr. Komnallik zaten toplumun kendisidir. Gsze yardm etmek zaten toplumun zelliinde vardr. Fakat ideolojik bir dille bunu alp dine ba-lamlar, Tanr emri olarak topluma sunmulardr. Esasta isim deitirilmitir. slamiyet'te bir eyin gnah ya da sevap olduunu tanr inancna vurarak yaparlar. Bir insann Mslman olup olmadnn lleri slam'n ve imann artlarna gre deerlendirilir. Bir insann mmin olup olmad ibadetine bakarak deerlendirilir. Bu bir toplum yaratma projesidir. Gnmzde moda, reklamclk ve yeni eyler ad altnda srekli bir boyama ii yaplmaktadr. Dinin kapitalizmden iyi taraf, toplumun znde olan eyleri kendi ideolojik diliyle yaatmaya ksmen imkn tanmasdr. Yalan sylememe, ktlk yapmama, kimseyi ezmeme ve benzeri deerler toplumun zdr. Toplum budur zaten. Komnalizm de bu deerlerin iktidarsz ve devletsiz olarak sistemlemesidir. Her olgu kendi iinde iki zellii tar. Bu iki zellik birbirlerinin varlk gerekeleridir. Her iki zellik yan yana uzlama veya atma iinde olabilirler. Her iki zelliin kendini daha fazla etkili hale getirmek iin mcadeleleri kesintisizdir. Bu mcadele yeni bir sentezle sonulanr. Bu sentez yeni bir yaam yaratr. Toplumsal yapda bu, komnal toplum ve devleti toplum kltr ve kiilik zellikleri olarak maddilemitir. Bu yapsal zellikten tr bir eye tanm getirirken, aslnda onun neden baka bir ey olmadn syl-yoruz. Biz sca tanmlarken, bir bakma onun souk olmadn tanmlam oluyoruz. Varsayalm ki, souk diye bir ey yoktur. O zaman insanlarn kafasnda scak nasl ekillenir, nasl oluur, sca nasl tanmlayacaz, nasl ifade edeceiz? Bir olgu kendisiyle kyaslanacak dier bir olgu olduu iin tanmlanabiliyor. Alk ve tokluu, hareket ve hareketsizlii yine byle tanmlyoruz. nsana ait olan deerler de aynen byle tanmlanr. nsan primatlardan evrimle olumu bir varlktr. Onun iin biz kendimizi insan olarak tanmlarken, neden hayvan olmadmz kantlamaya alyoruz. Niye koyun srs, kurt srs deiliz? Niye ceylan, tavuk deiliz? Bunlar anlatmaya alyoruz. Bunlar nasl tanmlyoruz? Koyun olmadmz, kurt ve tavuk

98

olmadmz nasl tanmlayacaz? Yaratmlarmzla, biz byle yaratldmz iin koyun deiliz. Bunu sylyor ve birbirimizi bu konuda ikna etmeye alyoruz. Bu aama tamamlanm ve insan var olmay baarmtr. nsan koyundan, kurttan, tavuktan nasl farkllamtr? Onlar da canldr, onlarn da bir poplsyonu vardr, srs vardr, onlar da ryorlar, onlar da kendilerini korumaya alyorlar. Biz insanlar olarak onlarn hepsinden farkl bir duru ortaya karmz. O farkl dediimiz ey kltrdr. Kltr derken bizi kurttan, koyundan ayran maddi ve manevi yaratmlarmzdan sz ediyoruz. imdi bizim temel bak amzda u vardr: Hayvan olan bir varlk, nasl oldu da hayvandan farkllat, nasl ayr bir tr olarak doa zerinde varln kantlad? Herkesin kabul ettii gereklik, bunun toplumla yaratlddr. Toplumsallat iin insan hayvanlardan ayryor. Toplumsallama derken de bir araya gelmekten sz etmiyoruz. Toplumsallama demek konuma demektir. Toplumsallama demek, ekmek iin gidip tarlada buday ekip onu bytmek, devirmek, getirip un yapmak, hamura evirmek, tandrda piirmek demektir. Toplum demek, elbise yapp giymek demektir. Toplum demek, trk sylemek demektir. Soyut bir kavramdr, ama toplumun ii de byle dolduruluyor. Peki, insan insan yapan onun toplumu ise, toplum kendi ierisinde hangi ilikileri kurarak bunlar yapyor? Yani nasl konumaya, elbise yapmaya, buday ekmeye, trk sylemeye balyor? Hangi iliki tarz insanlar buna srklyor? Biz bugn buna komnal demokratik yaam diyoruz. Demek ki insan konuandr, retendir, trk syleyendir; insan elbise dikendir, su kanal yapandr, alar doyurandr; insan gszlere g verendir. nsan srekli bu ve buna benzer eyleri ortaya karan varlktr. nsan bunlar yaparken de salt bir birey iin ya da kendisi iin deil, bir grup iin yapandr. Bu tr ileri yaparken, o iler bir yerde birleiyor, yaam deerlerine dnyor. Birbirini byle tamamlama vardr. Bu, komnal yaamdr. Bu toplum iinde insanlar birbirinin kltrn yok etmiyorlar. Hayvanlarda olmayan zelliktir bu. Buna mecburdur insan; nk doymak, yaamak, gzellii yaratmak, mutlu olmak iin insanlamtr. Ama bugn mutluluk yoktur. Gzellii yaratmak iin insanlamtr, ama bugn gzellik yoktur. Al ortadan kaldrmak iin insanlamtr; oysa bugn alk vardr. Doal olmayan lmlerin nne geebilmek iin insanlamtr; bugn doal olmayan binlerce lm vardr. Ve bunu da kendi eliyle yapyor. Niye? Bunu kim yaratyor? nsan yaratyor. Peki, bu nasl bir insanlktr? Demek ki bu, iki insan var ya da iki insanlk, iki kltr var demektir. Toplumsal yapda birbirinin kart olan ikilli yap durumu da komnal toplum zellikleri ile devleti toplum zellikleridir.

99

ktidar Gdlere Hitap Eden Bir Kltrdr Devletilik, insanda tmyle bitirilmemi gdsel-hayvani zelliklere hitap eden bir sistem ortaya karmtr. ktidar aslnda insann gdlerine hitap eden bir kltrdr. Ama insanda akl, duygu ve srekli bir yaratclk olduu iin, insandaki gdsel-hayvani yan hayvanlarda olduundan daha kt ekilde ortaya kabiliyor. Bu da insann bir zelliidir. Akln, duygunun ve vicdann saptrlmasnn toplumda ne kadar tehlikeli sonulara yol at devleti toplumda ilenen sularda ortaya kmtr. imdi bu da bir kltr yaratmtr kukusuz. nsanlar, hayvanlar gibi ldrmez. Hayvanlar gibi ldrmedii iin de insana ait bir ldrme kltr gelitirilmitir. Bu kltr avclkla ortaya kar. Doayla birebir iliki iinde olan insan, bu ilikide de kendisine gre bir kltr yaratr. Tahribatlar da, ktlkleri de kendisine gredir. Kendisine gre olduu iin bunlar da insann bir kltrdr. Ama hangi insann kltr? ktidarla, devlet tarznda insanlar yneten egemenlerin kltrdr. Bunlar insanlama dediimiz kltrden ayrtrmadan iin iinden kamayz. Zihniyet devrimi derken, tm bunlar birbirinden ayr ele alabilen dnce gcne ulamay dile getiriyoruz. Vicdan devrimi derken, bu ktlkleri sevmemeyi ve bunlar nefret etmeyi dile getirmeye alyoruz. nsanlara unu sylyoruz: Birbirini katletmek, insanlar ala mahkm ederek terbiye etmek, ldrmek ktyse, her eyin alnp satlmas ve kadnn kleletirilmesi ktyse, adaletsizlik ve eitsizlik ktyse, bunu devlet sistemi yaratmtr. Bunlar insan toplumunca yaratlamaz. Kendi kar iin binlerce insan katletmek iyi midir? Buna iyi diyenler var, buna inananlar var. Bunun iin varn younu ortaya koyanlar var. Devlet ve iktidar gerei ite budur. yi diyenler dier tarafa geer. Ama be bin yldr bu zihniyet insanlar zerinde yle bir egemenlik kurmutur ki, bunu kabul etmeyen insanlara her ktl reva gren yntemler uygulamaktan geri durmamtr. Devlet denilen olgu kendi egemenlii altndaki milyonlarca insann tmn silahlandrp birbirine saldrtmyor; ama bu toplum iinde bakalarn ldrmeye yetecek kadar bir toplumsal rgtll yaratyor. rnein bizim Trklerle ilikimiz ortadadr. Gerekten Trk halk Krtle-

100

rin kendi diliyle konumasna kar mdr? Kesinlikle kar deildir. Ama devlet bu toplum iinde bazlarna bunu empoze etmitir. te o faist eteleri sokaklara dkyorlar, "devletin ve milletin blnmez btnl" diye slogan attryorlar. nsan, kltr iinde renerek kendini yaratyor. Bu insan iin hem negatif hem de pozitif olan bir ikilemdir. Egemenler bu zellii insann bir zayfl olarak kullanyorlar. renme zelliini insan kle kul yapmak iin ele alyorlar. Egemenlerin kltr ve zihniyeti kendisini byle insana alyor. rnein yedi milyar insan iinde bir milyar insan, insanln dnda yayor diyelim. Ama bunlar egemen olduu iin, bu bir milyar insann syledikleri, istedikleri btn insanlara bir ekilde hkmediyor. Btn insanlar bunu kabul etmiyor. Kabul etmedii iin milyonlarca askerden mteekkil ordular vardr. O kadar hapishane var, ikenceler var, polis ve istihbarat rgtlenmesi vardr. Komnal demokratik toplumda asker, polis ve istihbarat ebekelerine ihtiya yoktur. nk yaam hepsinin yaamdr. Devleti sistemde ban kaldrdn m seni vururlar. Tesadf mdr her ilede bir hapishanenin olmas? Dnyann her yerinde bu byledir. Peki, her ilede niye fabrika yoktur? nsan bu kadar vahi bir yaratk mdr? Her yerde istihbarat, polis, asker vardr. Peki, niye her yerde retmen, doktor, mhendis yoktur? Devlet, yani egemen sistem ite budur. nsanlar kendi devlet sistemi altnda tutmak iin tabii ki belirttiimiz bu kurumlar devreye sokuyor. nsan adna devleti toplum sistemleri bunu yapmtr. Klecilik bir adm atmtr, feodalizm ikinci adm atmtr, kapitalizm de bunun nc ve son admn att. Bu admlarn pe pee yaratt kltr ve ahlak, insann kendine yabanclamasna gelip dayand. Marks, bunu zel mlkiyet ile izah etmeye alt. nderlik bunu yaamn btn boyutlaryla deerlendiriyor. nsana ait kltr 'dalarn doruklarnda, ormann kuytularnda, llerin derinliklerinde' yaayarak bugne kadar gelmeyi baarmtr. Bizim amacmz bu kltr yenilemek, bytmektir. Biz Krdistan'da bunu yapmaya alyoruz. Toplumsal olarak da bizim bir zgnlmz vardr. Bahsettiimiz btn gzel yaratmlarn ilki burada yaratlmtr. Daha sonra halklar bunlar tandka zenginletirmitir. Tm bu snfl devleti toplumsal sistemlerin her biri kendi egemenlik biimlerine gre Krt kltr zerinde tahribatlar yaratt. Bu tahribatlar iinde en tehlikeli sonular, tartma gtrmez bir biimde kapitalist aamada ortaya kanlardr. Bilindii gibi Krdistan'n drde blnmesi kapitalist sistemin Ortadou'da hkimiyetini kurmasyla balad. Bu srete Trkiye Cumhuriyeti Devleti eliyle Ortadou'da bir siyaset yrtlmeye baland. Bu siyasetin en tahripkr sonucu, inkr ve imha siyaseti olarak tanmladmz yaamn tm alanlarn kapsayan lanetli smrgeciliidir. Dil yasa ve inkr bu dnemde balar. Bu smrgecilik altnda Krt olmak sulu olmakla e anlama getirildi. Krt klt-

101

rnn asimile edilip bundan Trk yaratlmas, stratejik bir uygulama biiminde devreye sokuldu. Bizzat M. Kemal'in Krt kltrnn aratrlp tannmas iin grevlendirdii onlarca uzmann olduu bilinmektedir. Bundan sonra ok sistematik yrtlen asimilasyon politikalaryla yle bir Krt yaratlr ki, kendisine Krt demek iin bin ahit gerekir. Bu ar asimilasyonun sonularn halen de gryoruz. rnein Kuzey Krdistan'da Krtlerin kmsenmeyecek bir kesimi Krte'yi bilmez. Hatta sanat ve siyaseti olarak kendilerini tanmlayan birok insanmz dahi doru dzgn Krte bilmemektedir. Kim buna normal bir durum diyebilir? Bu normal durum olamaz. Ama bakn, yle bir psikolojik durum var ki iimizde, bu basit bir eymi gibi grlmektedir. "Krtsn, Krte bilsen ne bilmesen ne" der gibi bir ruh hali vardr. unu syleyelim: Her insan ille de ait olduu halkn dilini bilmek mecburiyetindedir ya da Trke yasak olsun demiyoruz. Bizdeki durum dman politikalarnn yaratt bir eydir. Bu yle kendiliinden gelimi bir durum deildir, inkr ve imha siyasetinin eseridir. Bunu asla unutmayalm. Krt kltr kapitalist milliyetilik altnda ezdirilip yok edilen, bakalarnn ulusal deerlerine g veren bir temelde ele alnd. Krt kltrel deerlerini kk grme, gereksiz ve ie yaramaz gibi grme hkim klnmak istendi. Bunda da belli bir mesafe alnd. Bunun nedeni ise, asimilasyonda nemli bir aamada bitirilmek istenen kltrn sahiplerine kendi deerlerinin ie yaramaz olduunu kabullendirmektir. Bakn, Lazlar ne hale getirildiler? Fkralk halktrlar, deil mi? Bu sutur, hakarettir ve olduka trajiktir. Bunun sorumlusu ve sulusu, Trk egemenlii adna hareket eden nesebi gayri sahih soylar belli olmayan kimselerdir. Kapitalizmde bir eyin alnp satlma durumunda olmas nemlidir. nk kapitalizmde bir ey kullanlmyor ve satlmyorsa deersizdir. Deersiz olan ise p sepetine atlr. Krt kltrne yaplmak istenen ite budur. Kullanlan deerlerimiz Trklere, Araplara ve Farslara peke ekildi. Uluslararas sistem buna onay verdi. Krt ihanetileri de bunda grev aldlar. Bu iin yrtcleri de bata Trk Devleti olmak zere dier smrgeci egemen devletlerdir. u anda demokrasi naralar atanlarn hemen hepsi Halepe'de binlerce Krt katledildiinde yine vardlar, ama seyirci konumundaydlar. Egemenler toplumlarnda karlar iin gerekli dzeni ve disiplini gelitirdiler; Krt toplumunu ise dattlar. Kapitalist deerler gelitike, buna kar direni gstermede her geen gn takatten dme yaand. Bunun iin kapitalizm gelitike, feodal deer yarglaryla yaam esas almaya devam ettik. yle ki, 1970'lere gelindiinde, kapitalist mantk ve modernist paradigma asndan "Krtler hibir eydir" noktasna gelindi. Teknolojik retim iinde ii olmak bile Krt'e ok grlmtr. Fabrikada alabilmek iin bilim ve tekniin gelitirdii retim aralarn tanmak gerekiyordu.

102

Kapitalist modernist manta gre egemen olabilmek milliyetilii gerektirir; zel bir iftliin evresine it eker gibi lkenin etrafna snr izmeyi gerektirir. Pazarn gelitirilmesi gerekir, kapitalist bireyci kltr gelitirmek gerekir. Krt toplumsal yapsnn kendi iindeki dinamikleri bu tr uygulamalara kapaldr. Buna bir de d smrgeciliin ve i ihanetilerin politikalar eklenince, kapitalist sistem iinde yaamak anlamnda iki yol kald: Ya asimile olup bakalamak ya da bakalarnn kimliksiz hizmetisi olmak. Bu uygulamalarn hkim olduu srete Krt'm diyenin yeri hapis oldu, lm oldu. Burada da siyasi bir ilke devreye giriyor. Egemenler, Krt olan bir insana unu yaptlar: Krt gzn kartp yerine Trk gzn taktlar. Krt dilini kesip yerine Trk dilini taktlar. Ayn ey dier paralarda da uyguland. Bylece Krt direnii modern kapitalist smrgecilik altnda tmyle savunmasz kald. Feodalizme ve klecilie kar Krt kltrnde direnebilecek dinamikler ok gldr. Bunun nedeni hem feodalizmin hem de kleciliin z itibariyle ilkel komnal yaam zerinden kendilerini ifade ediyor olmasndandr. Ama kapitalizmde mantk, retim arac, dil ve biim deiiyor. Kapitalizm zihniyette yaanan bilimsel devrime dayanyor. Bu devrimi kullanyor. Rnesans'la balayan bu sre, tpk neolitik dnem gibi bir devrimdir. Onun iin kapitalizm karsnda Krtlerin eli kolu balyd, Krtler silahszd; ya asimile olup yok olacaklard ya da kendilerini lme yatracaklard. 1940'lara kadar da direni anlamnda lkemizde baz denemeler vardr. Ama belirttiimiz nedenlerden dolay bunlar da daha byk ldrmelerin gerekesi yapld. Bylece Krt toplumu para para asimile edildi ve 1970'lere varldnda Krtler asndan ne vardr ne yoktur, ne yayor ne yaamyor, ne Krttr ne Krt deildir gibi bir kimlik biimi hkim hale getirildi. PKK ncesi Krdistan nedir, ne deildir deerlendirmesini nderlik ok yapmtr. Bundan tr bugn Krtler asndan dile getirdiimiz olumsuzluklarn nemli bir ksm kapitalizmde Krtlerin iine drlm olduu durumla ilgilidir. Krtle yabanclamann mesafesi on metreyse, bunun dokuz metresi kapitalizmde yrnen tersten yolun at mesafedir. Kapitalist dnemde ulus-devletlerin yaptklar karsnda feodalizmin ve kleciliin yaptklarn ok grmemek gerekir. 1920'lere kadar da Fars, Arap ve Trk kltrne kar bir Krt kltr direnii vardr. Bizler asndan asl zehirleme kapitalist srete yaanmtr. slamiyet srecinde Krtler Krte medrese kurabildiler, slam' biraz Krteletirmeye altlar. Ama kapitalizmde Krte dilinde eitim halen de yasaktr. Feodaller Krt govendlerini bozamadlar, ama kapitalizm bozdu. slamiyet Krt kyafetleri ve motiflerini bozamad, ama kapitalist uygulamalar bozdu. Kapitalizmde Krtler evlerinde bile kendi dillerini konuamaz hale getirildiler. Bu bir sistem olarak kapitalizmin znden kaynaklanan bir durumdur. Kapitalizmde kltrleri tek tipletirme hkim anlaytr. rnein Avrupa'da kl-

103

trler arasnda ne kadar fark kalabilmitir? Nerdeyse her ey birbirine benziyor. Krtlerin kapitalist yaam karsndaki zayflklarndan kaynakl yaadklarna bir de Krdistan'a biilen stat eklenince, tam olarak bir ulusal ve toplumsal trajedi ortaya kt. Neden anamz baba-mz Krte biliyor da biz bilmiyoruz? Hi bunu kendimize sorduk mu?

Krt Kapitalizm Karsnda PKK le Direnie Geti PKK olarak sisteme alternatif bir mcadele yrtyoruz. Fakat bu geree ramen sistem an anna iimizi etkilemek istiyor. Kapitalizm yle basite alnacak bir sistem deildir. Bu sistem be bin yln tecrbesini kendinde tayor. Kapitalistler neye nasl hkmetmeleri gerektiini ok iyi biliyorlar. Gnmzde postmodern, popler veya kitle kltrnden sz ediyorlar. Btn bunlar insanln yaratm olduu her trl deerin egemenlerin hizmetinde kullanlmasnn ad oluyor. Kapitalizm her eyi sata sunar. Fakat Krtleri yle bir duruma getirmi ki, satsa da para etmiyorlar. Onun iin kapitalist manta gre Krtlk ya da Krt deerleri pe atlmas gereken eylerdir. Kapitalist mantn kendisi budur. Sistemin arklarnn dnmesi bunu gerektirir. zgrlk mcadelesinin tm alanlarnda tarttmz izgi dlk, zne yabanclama, kendini gereini unutma gibi anlaylar, kapitalizmin "Siz deersizsiniz, sizden bir ey kmaz" mantnn yaratt etkilerden kaynaklanyor. Bu tr insanlar hareketten uzaklanca adam olduklarn sanyorlar. Oysa bunun dmann "Krt adam olmaz" anlaynn bir sonucu olduunu bilseler durum belki daha deiik olacaktr. Dman ve iimizde de bazlarn, Krt toplumu kendi tarihinde neler yaratm, dilinde ne var, yaamnda hangi insani deer yarglarn barndryor konusu ilgilendirmiyor. Satnca para ediyor mu, etmiyor mu? Byle yaklayorlar. ok aalk, bencil ve maddi bir yaklamdr bu. Trkiye'de bir figr olarak Krtl tayan, ama Krtlkten karlm eyler en deerli eylerdir. rnein mzik yaplyor, makam Krtedir, o mzii seslendiren grtlak Krt grtladr. Ama szleri Trkedir. imdilerde en deerli ey budur. Yaammzdaki tm folklorik eler st cilalanm bir ekilde topluma sunuluyor. Trk Devleti PKK mcadelesinin kazanmlar ve yaratt gelime dzeyinden dolay eskiden olduu gibi kaba bir asimilasyonu yrtemeyecei iin imdi bu yntemleri uyguluyor. rnein sar, krmz, yeil renk-

104

ler Krtlerin ulusal renkleridir. Ama onlar yle sylemiyorlar, "Bunlar PKK renkleridir" diyorlar. Gerilla kyafetleri Botan'da, Hakkri'de ulusal ve yerel kyafetlerdir. Ama dman "Bunlar PKK kyafetleridir" diyor. Krteye bile PKK'nin dili diyerek terrize etmek istiyorlar. inde bulunduumuz srete yaplan temel dmanlk biimi, Krt halkn nder APO'dan ve PKK'den kopartmaktr. Bunun kltrel olarak anlam, Krtleri dirili kltrnden kopartmaktr. Bu ynl ok youn bir dayatma vardr. Buna yapanlar da az deildir. Dikkat edin, zellikle son birka yldr, Trkiye Devletinin syledii tek bir ey vardr: 'PKK Krtlerin temsilcisi deildir, ncs deildir" diyor. Bu da "PKK'nin yaratt, gelitirdii ve kendi iinde de yaad kltr Krt kltr deil, PKK'nin konutuu dil Krte dili deil, PKK'nin elbiseleri Krt elbiseleri deil, PKK Krt deil" demektir. unu syleyebiliriz artk: Gnmzde PKK mcadelesi otuz yllk direniiyle birlikte Krtleri zyle buluturmutur. Biz Krtlere Da Halk dedik, bugn dalarda gerilla vardr. Biz Krt kltrne direnii kltr dedik. PKK direnii bunu ortaya karmtr. Biz Krtlerde ihanet adeta kabul edilebilir bir kltre dnm dedik. PKK bunun rezil bir durum olduunu halka gsterdi. Biz Krtlerin kahramanlndan bahsettik. PKK kahramanlarn partisi olduunu defalarca kantlamtr. Biz Krtlerin dilinin kopartldn syledik. Bugn PKK Krtlere bir dil kazandrmtr. Biz Krtlerin gznn kartldndan sz ettik. PKK bugn Krtlere gerei gren bir gz vermitir. Biz kadnn bitirildiini syledik. PKK kadn ayaa kaldrmtr. Btn bunlar kendi kltrmz deerlendirirken, kendi kltrmzn znde olan eyler olarak deerlendirdik. imdi toplum kendi znde olan bu eyleri PKK'de grnce anlyor ki PKK odur. 'PKK HALKTIR, HALK BURADA' slogan bouna atlmyor. Niye herhangi bir slogan kabul edilmiyor da bu slogan kabul ediliyor? nk Krt halk PKK direniinde kendi mcadelesinin verildiini biliyor. Bu halk ve kltr nasl var olmutu? Direnile var olmutu. imdi direnen kimdir? PKK'dir. Bu halk nerede yayordu, nerede kendi yaamn koruma altna alyordu, gvenlii neresiydi? Dalaryd. imdi dalarda gerilla vardr. Bu halkn kltrnn znde kim var? Kadn var. PKK ideolojisinin znde de yine kadn vardr. Arkadalar o kadar gerilikten bahsettiler. Ama bir de Zilan gereklii vardr. Halkmz ve kltrmz iinde recme kar bir direni vardr. Bugn Krt kzlarnn bir ismi de Zilan'dr. Aradmz, biraz da bulduumuz ve gelitirip sistemini kurmak istediimiz Krt budur ite. Bunu yaratan nder APO olduu iin de halk ne diyor? 'BJ SEROK APO' diyor. Toplumumuz da kendisini buna uyarlyor. Bu hep byle devam edecektir. Biz unu ok rahatlkla syleyebiliriz: Kapitalizm en son egemenlikli sistem olarak, btn irkinlikleriyle toplum zerinde dayatmada bulunuyor. Halk olarak bizim en byk zayflmz, Rnesans

105

ile balayan ve Avrupa'da kapitalistletirilen sistemin yaratmlar karsnda gerekten de her tarafndan krlp dklen bir halk durumuna drlm olmamzd. PKK bu dayatmalar karsnda Krtler iin, kendilerini nasl korumaldrlar, nasl kurtulmaldrlar mcadelesi oldu. nderliin son zmleme dzeyi bu sisteme alternatif olacak kadar bu sistemle mcadele edeceimizi de gstermitir. Dolaysyla bunun karsnda byk bir direni gcn ortaya karmtr. Krtler feodalizme kar belli dzeyde direndiler. Yenilseler de direnileri oldu. Klecilie kar zaten direndiler. Birok kleci devleti yktlar. Oysa kapitalizm karsnda direnisizdiler. Krtler yeniliyorlard. PKK'nin anlam burada ortaya kyor. Kapitalizm Krtler ierisinde direni dinamiklerini ortadan kaldryordu. PKK bu direni dinamiklerini yaratt. Artk unu ok rahatlkla syleyebiliriz: Nasl kleci imparatorluklar yenen bir Krt direnii varsa, nasl feodalizm karsnda kendisini ayakta tutabilen bir Krt direnii varsa, PKK ile kapitalizmin vahilii karsnda direnen bir Krtlk de var olmutur ve olacaktr. Ama bunun ap, demok-ratlnn ls, ne kadar bizim istediimiz gibi olaca, ne kadar bizim topyalarmzda ngrdmz gibi olaca, bu grlerimizi dier toplumlara ne kadar yayabileceimiz militanlarn pratiklerine, yani bizlere baldr. Belirtildi, bizde olmayan ey kapitalist sistem karsnda direniti. Onu da PKK yaratmtr. Onun iin dnyann egemen sistemi, egemenler PKK'yi 'en tehlikeli terrist rgt' olarak gryorlar. nk bu sisteme gre Krtlerin olmamas gerekiyordu. Kendilerince direni dinamiklerini de ortadan kaldrmlard. O direni dinamiklerini PKK tekrardan fitilleyince, bunlarn tm oyunlar bozuldu. "PKK dnyann en tehlikeli terrist rgtdr" sz bunun anlalr dille sylenmesidir. Dolaysyla nderlik de tm insanlk iin en tehlikeli olan egemen sistem sahiplerince 'en tehlikeli terrist' olacaktr. Komplo bu dmanca gerein sava oldu. Trk Devletinin PKK'ye, nderlie, bize dmanln iyi anlamak gerekir. Uluslararas sistemin de bize dmanln iyi anlamamz gerekir. nderlik Savunmalarnda bunu yle dile getirdi: "Her eyin alnp satld, bireyciletii, herkesin zenginliini birinden bir eyler almak olarak ifade ettii bir srete, bu blgede krkelli milyonluk bir halk yaama tabi klyorsun, talepli bir halk haline getiriyorsun; bunun kendisi bile bu sistem iin dmanlk gerekesidir; ben bunu anlamyor deilim" dedi. Biz Trkiye Devletine diyoruz ki, karnda 15-20 milyonluk bir halk var, bu halkn haklarn tan! Ancak bu sistem hak gasp ettike, hak yedike var oluyor. Biz bu gasp sisteme 15-20 milyonluk ortak yaratyoruz. Sadece bu nokta bile dmanln ne kadar kkl, ne kadar derinlikli olabileceini gsteriyor. Bunlar ok nemli noktalardr. Aslnda yaamda konuan dil, bu sade gereklerin politize edilmesi dilidir. Taktiklere dnen, dmanln bu boyutudur.

106

Bizim Davamz Demokratik ve zgr Birlik Davasdr Krt halk zgrlk mcadelesiyle Ortadou dengelerinde g olunca baz eyler deiti. Siyasi dengelerde dikkate alnmaya baland. Krtlk ykselen deer haline geldi. Krt filmleri, Krte mzik yaplmaya baland. Uluslararas toplantlarda artk Krtlerden bahsediyorlar. Sistemin mantna gre Krt imdi bir eydir, artk 'para ediyor'. Yani satarsa bir eyler kazanabilir! 1970'lerde kimse Krt dostluundan bahsedemezdi. 1988'de katliam yaadk. O zaman katliam vard, ama Krt dostluu yoktu. Biz imdi Krtl sadece dostlarmzn deil, dmanca da olsa dmann diline de yerletirmi durumdayz. Dn Erdoan ko-nuurken, 'Krt vatandalarm' diyordu. Bu da gsteriyor ki, PKK Krtleri yok olmaktan karp dmann itiraf etmesini salayacak kadar g yapmtr. Bir noktaya kadar bu da bir zaferdir. Trk Devleti hala varlmz kabul etmi etmemi, bu bizi fazla ilgilendirmez. Ya kardee yaarz, ya da bu olmazsa savala birlikte kendi sistemimizi rmeye devam edeceiz. Bu biraz daha zor olacak, aclar ok olacak; ama bir gn gelecek, kendi kltr ve yaam renkleriyle zgr lkesinde yaayan bir Krtlk ortaya kacaktr. Bu mcadele ierisinde gerekleecek Krtlk btn halklar kendi z deerleriyle buluturacaktr. Ortadou Rnesans' da zaten budur. PKK direniiyle ortaya kan ve siyasi boyutunu srekli dile getirdiimiz ite "Devlet Krt kimliini kabul etsin, varlmz kanunlarna geirsin" syleminin siyaseten bir anlam vardr. Kltrel olarak Trk Devletinin bizi kabul edip etmemesi bugn itibariyle artk pek bir ey ifade etmiyor. Eer on binler her gn ayaktaysa, milyonlar bu kltrle kendilerini tanmlyorlarsa, bu mcadele giderek kkleip derinletirecektir. Sistem bu gerei gryor, bunu engellemeye alyor. Tamam, siz Krtsnz diyor. Ama biz Krt sorununa kltrel kimlik sorunudur diyoruz. Onlar getirip ekonomiye ve feodal deerlere ya da sadece dile balyorlar. Demokratik bir yaamn sadece dil zerinden kurulamad, her alanda ngrdmz demokratik yaam kurmak istediimiz, bir kiilik ortaya kartmaya altmz bilinmektedir. Bu konuyu daha iyi anlatmak iin bir iki rnek vermek gerekecektir. Bizim slubumuzda yurtsever denildiinde, insann kafasnda bir insan kimlii ekilleniyor. 'Heval' denilince benzer bir ey oluuyor. Biz byle bir insan yaratmak istiyoruz. Krtler iin Krte konumak nemlidir. Ama btn amalarmz ge-

107

tirip buna balayamayz. Zaten 'hevallik' ve yurtseverlik zellii olmayan bir insann Krte konuup konumamas bizim amzdan o kadar nemli deildir. Zenginlii ve yoksulluu da fark etmez. nce 'heval' olsun. nk biz yeni bir insan yaratmak istiyoruz. imdi sistem bunu engellemek istiyor. Dikkat edin: Trk Devletinin en ok zerinde durduu eylerden biri de PKK'nin Trkiyelilemesini engellemektir. Biz milliyeti deiliz, bize milliyeti diyorlar; blc deiliz, bize blc diyorlar. Devletin niter yapsna kar deiliz, bize devleti paralyor diyorlar. Krt halkn nasl seviyorsak, Trk halkn da yle seviyoruz. Partimizi kuran ilk arkadalarmzn iinde Trk kkenli olanlar da vardr. Buna ramen bizi Trk halknn dman ilan ediyorlar. Egemen sistem bizim yeni bir kltr ve kimlik yaratmak istediimizi gayet iyi biliyor. Bunu engellemek iin ellerinden gelen her eyi yapyorlar. Fars da, Arap da bunu yapyor. Devlet PKK'nin anti propagandasn blclk temasna oturtmu, ilk gnden bugne bunu yapyor. Fakat ne Krt halk ne de PKK kimseyi blmez. Bizim davamz demokratik ve zgr birlik davasdr. nder APO, "Bana imkn tannsa, ay ierisinde bar salarm" dedi. Gerekten de Krt kltrnn halklara yansy tarz mthitir. Dier okulda bir arkada rnek verdi: Bir Arap'la tarttn, Arap'n "Krtler ok iyi insanlardr, dostturlar. Siz neden bizden ayrlyorsunuz? Biz birlikte yaayalm" dediini aktard. Bunu syleten Krt kltrdr. te onun iin kardelikten bahsediyoruz. Biz blc olarak bir ey yapamayz, halklar birbirinden kopartarak bir sonu alamayz. Biz halklar birbirine dman ederek, milliyetiletirerek mcadele edemeyiz. Toplumsal dinamiklerimiz buna kapaldr. Bir de insani olarak bu zaten yanl bir eydir. PKK, Krt kltr ierisinde bunun gncelletirilmi ifadesidir. nderlik gereimiz bu kltrn en yce deeri ve temsilcisidir. Neolitii anlatyoruz ya, onun gncel versiyonu PKK'dir. Byle olduu iinde Krt halk ve blge haklar PKK etrafnda toplanyor. Biz kimseye ekmek vermiyoruz, kimse iin fabrika kurmuyoruz, kimseye para vermiyoruz. Hep halktan alyoruz. Fakat yine de halkn byk bir ball vardr. Dmzdakilerin anlamakta glk ektii nokta budur. PKK halkn kendisidir, yaamak isteyen zgr Krt kiiliidir. Bunlar birbirini tamamladnda, bir toplumun hareketlenmesi devreye giriyor. Ekonomik aralarmz zayf olduu iin, bu ii ideolojimizden aldmz gle, arlkta askerlik ve siyasetle yapyoruz. mknlarmz lsnde ekonomimizi gelitirmeye alyoruz. Sanatmz gelitirmeye alyoruz. Yaamn dier alanlarn ifade eden rgtllklerimizi gelitirmeye alyoruz. Bu, Krdistan'da Krt kltrn yaratmada, gelitirmede ve sisteme kavuturmada ikinci bir hamledir. Zaten nderlik bunu yeni bir partileme olarak tanmlad. PKK mcadelesi birinci aamasnda ktrmlemi, bitirilmenin eiine getirilmi Krt' tekrar ayaa kaldrd. kinci aama ayaa kalkm Krt' y-

108

rtme aamasdr. Yani grmeye, duymaya ve konumaya balayan Krt toplumuna "PKK'nin yolunda yr" demektir. Ya da bu insana "PKK'de neyi duyuyor, neyi gryorsan onu pratikletir" diyoruz. Krtler olarak bu aamadayz. PKK'nin kltrel yaratm bu noktada ortaya kyor. Bir kiilik yaratlmtr. nderlik hibir zaman PKK'yi salt bir parti, bir gerilla ordusu, savaan bir rgt olarak tanmlamad. nderlik PKK'yi yeni yaamn yaratld karargh olarak tanmlad. PKK Krt ulusal birliini demokratik temelde kurma gcdr. PKK'de her paradan ve yurtdndan arkadalarmzn bulunmas bunun ifadesidir. PKK Krtleri bitirmek isteyen sisteme kar 21. yzyl zelliklerine gre direnii gelitirme, zgrce yaam kurma hareketidir. Artk sorun bunun rgtnn, yani kadrosunun nclk etmedeki gcne baldr. Bu da PKK'nin nasl bir kltr olduunu bilmekle geliir. PKK nasl bir kltrdr? PKK bir kltr hareketi olarak nasl bir partidir? PKK hangi zellikleriyle Krt toplumsal gerekliini dnyann en dinamik halk haline getirdi? Kapitalizmin kresel saldrlarna, btn zorluklar ve imknszlklara ramen, nasl direnii bir halk gereklii ortaya kt? Bu hangi kltr deerleriyle gelitirildi? Btn bunlarn sadece dile getirilmesi biiminde deil, bir yaam felsefesi olarak ele alnarak pratikletirilmesi tm kadro ve yurtseverlerin grevidir.

PKK Yeni Bir Toplum Modelidir imdiye kadar yrttmz tartma, biraz toplumla ilgili olan bir tartmayd. Biraz kendimizi tartalm. nk imdiye kadar tarttklarmzn merkezinde yer alyoruz. Bunu ne kadar biliyoruz, ne kadar pratikletiriyoruz, ne kadar yayoruz, sorumluluunu ne kadar hissediyoruz? Yine dersimizle balantl olarak, bu mcadele gerekeleri bizde hangi dzeyde bir vicdan sorgulamas yaratyor? Hareketin iindeyiz. Bilinli veya bilinsiz bir eyler yapmaya, katlmaya alyoruz. Krdistan halk PKK'nin ideolojik-pratik nclyle ayaa kalkm olup kltrlemeyi yaamaktadr. Halkmz kendisini PKK gerekliiyle kurumlatracan, bundan sonra da PKK ile zgrletireceini ispatlamtr. Reel sosyalizmin koca bir sistem olmasna ramen ykld, kapitalist sistemin btn imknlarna ramen toplumsal sorunlar zemedii, kendisinin sorun yaratan bir sisteme dnt, birok devletin bu kresel saldrlar karsnda kendisini koruyamayacak bir dzeye geldii halde, Krdistan-

109

da tersinden bir gidiatn olduu gzler nndedir. nk halkmzn zgrletirici dinamiklerini harekete geiren bir parti ncl ve kltrel duru vardr. Bizim bunu anlayp yaamsallatrmamz gerekiyor. PKK yeni bir toplum modelidir. Bitirilmek istenen bir yaamn z zerinden tekrardan yaratld bir ortamdr. lme yatrlm bir halkn tekrardan canlandrlmas mcadelesidir. Bunlar bir parti olmann da tesinde tanmlamalar ve deerlendirmelerdir. Bunun neden byle olmas gerektii toplumsal gerekliimizle balantl bir durumdur. Biz yaamn birok alannda kendisini reten bir halk gerekliinden uzak drlmtk. Dikkat edilirse, Krt halknn glendii alanlarda, parti o sahay halk nclne ayor. PKK deerler yaratyor, buna nclk ediyor ve halkna veriyor. Krt sorunu sadece siyasal bir sorun deildir. Krdistan sorunu sadece bir parti kurulur, biraz askeri biraz siyasi mcadele verilirse zlecek bir sorun deildir. Bunun iin de PKK iin sadece bir tarafndan tutarak gtrecek bir hareket olmamtr. Bu gerek daha ilk dnemlerde nderlike grlmtr. 3. Kongre'de yakalanan zmleme dzeyiyle bu yaklam daha net grlr. Krdistan'da herhangi bir parti, kadro ve militan gerekliiyle bu iin olamayaca, partinin ve kadronun Krdistan Devriminin koullarna gre olmas gerektii gsterilmiti. Bu dorultuya girildikten sonra mcadelenin gelitiini, kurumlatn, toplumu daha ok etkilediini grdk. Bu ilke zce udur: Teori ile pratik arasndaki mthi birlik, yani ahlak! PKK byle bir nc partidir. Buna ramen rgt ierisinde hala yaadmz sorunlar var. Anlatmaya altmz ekici zellikler nderlik ve ehitler gereidir, direnen halk gereimizdir. Ama dersimizde deiik biimlerde dile geldii gibi, bizler tmyle bu gerekliin ierisinde bir zne miyiz, bunu gelitiren ve buna g veren koumda myz? Biroumuzda sanki yolunu aranlarn gerei yansyor. nder APO, katlmlarmz "Halkn kurtarmak isteyenlersiniz, ama kurtarlmalk durumdasnz. Siz kurtuluu deil, kurtarlmas gerekenlersiniz" biiminde tanmlad. PKK ycelii karsnda bizim "cce kiiliklerimizden" hareketle zmlemeler gelitirdi. Hareket ierisinde dnem dnem nderlii ok ciddi zorlamalarla yz yze getiren anlaylar ortaya kt. Bu anlay sahipleri gerilla savan tkattlar. Koullarn ok uygun olduu srelerde, bir nefes kadar yakn olan kazanma frsatlarn karlmasna neden oldular. Tm bu PKK dlklar yaanm gemi olarak kabul edemeyiz. nk PKK insan deitirerek mcadele veriyor. Kadrosunu da bu temelde gelitiriyor. Bu kadro Krt toplumunun tm zelliklerini tayan insanlardan oluuyor. Birinin on yl nce yaadn herhangi birimiz bugn yaayabiliriz. Dolaysyla PKK mcadele tarihini iyi bilmemiz gerekir. nk bu tarih, hepimiz iinde olmasak da, iinde olmaktan kaamayacamz bir tarihtir. nk Krt toplumunun anbean iinde yapld tarihtir.

110

Her birimizde PKK kartln ifade eden anlaylarn eitli zeminleri, etkileri vardr. Bu zayflklar olduu iin de ortammzda son yllarda PKK'nin olmayan bir dil ve duru, bir kltr geliti. Bunu ok rahatlkla belirtebiliriz. Biraz daha yaam, slup, katlm, pratik gibi noktalar kendi iimizde tartabiliriz. Ksacas nderlik gerei karsnda yaadmz bir zorlanma vardr. Nihayetinde biz bilimsel ve diyalektik bir hareketiz. Zaten PKK ierisinde hemen yle nderlik gereklii ile yaayalm, pratikleelim de denilmiyor. Fakat nderlik gereine kar bir direni yaanyor. Bu, kadroda olmamas gereken bir durutur. zellikle 2000 sonrasnda gelien durum kesinlikle PKK gerei ile uyumaz. Kadrolamak, ehitlerimizin kahramanlnda ortaya kan rotada nderlikle doru temelde bulumann mcadelesidir. Bizde zayf olan biraz budur. Zaten toplumda anmay, ahlakszl, kltrszl yaayarak geliyoruz. Bir de partiye geldiimizde bunlar nderlik ve kadro gereine kar bir dayatmaya dntryoruz. Byle olunca da her azdan bir ses kyor. in bir de bylesi bir bu boyutu vardr. kincisi ise, biz kadrolar ya da kadrolamaya alanlar kltr ve ahlak noktasnda halk gibi olmamamz gerektiini bilmiyoruz. Baskc ve smrc sistemin toplum zerinde dayatmalar vardr. Toplum ciddi zorlanmalar altnda baz anmalar yaayabilir. rnein arkadalarn verdii rnekler oldu. Toplumda bencillik, maddiyatlk, sorumsuzluk, ruhsuzluk gibi olumsuzluklar vardr. Bunlarn toplumsal yapnn geri kltr ve ahlak iinde anlalr izahatlar yaplabilir. Ama kadrolar asndan her eye bir izah getirip sorunlara gerekeler bulup normalletirmek olamaz. Zaten kadro her eyiyle toplumda olduu gibi kendi durumunu izah edemeyecei iin kadrodur. Kadrolar olarak yaratlan deerlerin korunmasndan, gelitirilip kkletirilmesinden, bu deerlere yeni deerler katmaktan sorumluyuz. Bu noktada d ve i saldrlar karsnda pasif kalma, direnie yan izme, "Dierleri mcadele versinler, zaten rgtn banda onlar duruyor" gibi tutumlar ierisine giremeyiz. Bir ncs de, kresellemeden bahsettik. zellikle 2000'den sonra gelien komplonun nderlik ahsnda Krt halkna uygulamak istedii bir soykrm politikas vardr. Bu soykrm politikasnn merkezinde PKK'nin otuz yl boyunca yaratm olduu deerler bulunmaktadr. Yani gnmzde "Krt bitirilecekse, ncelikle PKK'nin yaratm olduu yaratmlarn ortadan kaldrlmas gerekiyor" denilmektedir. rnein "Biz Krt dman deiliz, PKK dmanyz" diyorlar. APO'suz PKK, PKK'siz Krt yaratmak, gnmz saldrlarnn temel taktiidir. Bu saldrlar ortadayken, PKK'yi ne kadar iselletiriyoruz, hareketi derinletirip zenginletirme noktasnda ne kadar srar ediyoruz? Nasl oluyor da bizim ortammzdaki kimi davranlar toplumun da gerisinde olabiliyor? rnein Gneybat ve Avrupa'daki faaliyetlerimiz deerlendirilirken, halkn eskisi gibi kadrolara gvenmedii, kapsn kendilerine amad, kadronun

111

halkn gerisinde kald biiminde eletiriler yaplmaktadr. Bunlar PKK'den uzaklamann hazin sonulardr. nderlik kendi tarzn "ine ile kuyu kazmaya" benzetmiti. imdi bu kadar imkn olmasna ramen, kadroda yaanan zorlanmalar eskiye oranla ok daha fazladr.

Kltrel Yozlama imizde Yaayamaz Yaadmz sorunlar PKK'nin devrimci llerini kstas alarak deerlendirmeliyiz. Kadronun kabulret lleri bizde netlemi hususlar olduklar iin, kendi duru ve katlmlarmz daha somut ele alabiliriz. nderlik, PKK kadro lleri iin Kemal Pir ve Beritan yoldalar rnek verdi. Kemal Pir, PKK'lilik iin "ruhsal birlik" tanmlamas yapmt. Beritan arkada gericiliin her biimine ve ihanete kar direniin semboldr. Ama bizim durularmz niyetimizin de tesinde birok konuda bunun tersini ifade ediyor. rnein Kemal Pir arkadan olduu her yerde heyecan, coku, cesaret ve bo durmamann esas olduu srekli vurgulanr. Yine Kemal arkadan bir zellii de partide hi resmi grev almam olmasna ramen, en st dzeyde grev alm bir kadro gibi pratikte nclk yapmasdr. Eski arkadalarn bylesine gl olmalar, onlarn esas ald kltr ve ahlaktan ileri gelir. Bu, PKK devrimcililiinin ilkesidir. Eski arkadalarn gittikleri her yerde karsndakini etkilememeleri dnlemezdi. Davranlar ve sluplarndan tutalm oturup kalklarna kadar kiiliklerinde bir farkllk olduu iin, toplum bunda deiik bir kltr olduunu fark edip balanyordu. Halkta inan geliiyordu. Bizim durumumuz PKK'nin bu temel ilkeleriyle mukayese edildiinde, birok parti kartln ierdii rahatlkla grlecektir. Bizde PKK'de deer yaratmadan ok, PKK'den hrszlama gelimitir. Dersimizle balantl olarak buna ahlakszlk dememiz zorumuza gitmemelidir. Yan bamzda rgtn en temel deerleri ayaklar altna alnyor, bunun karsnda sesimiz bile kmyor. Toplum nezdinde PKK ilkeleri gerillay kutsallatrmtr. Ama bu yaklamlarmz gerillay zorlad halde biz hi rahatszlk duymuyoruz. Tm bu toplumsal geriliklerimize ramen, yine de kendimizi mkemmel gryoruz. nk sistemin zelliklerini PKK'nin kltrnden daha iyi gryoruz. Fakat dilimiz baka sylyor, kendi kendimizi kandryoruz. PKK sznn eri bir olanlarn hareketidir. Buna karlk bizim bugn sylediimiz yarn syleyeceimize uymuyor.

112

Kemal Pir arkada yeni arkadalar eitiyor, uyku zamannda da gidip kapnn aznda uyuyor. En gzel yeri arkadalarna veriyor. Hayri arkada lm orucunda "Mezar tama halkma borlu yazn" demitir. PKK'nin ahlak budur. Biz bir adm attmzda, karlnda partiden hak talep ediyoruz. imdi kurumlarmzda alan kadro ve yurtseverlerimizin hemen hepsi maaldr. PKK'nin kltr ve ahlakyla aramzda byle bir uurum vardr. Yine hareketimizi dier rgtlerden farkl klan baka bir zellii de, daha ilk kndan gnmze kadar kendi iinde yaatt iliki tarzdr. Biz buna yoldalk ilikisi diyoruz. rnein PKK, kadn-erkek ilikisinde dnyann hibir yerinde olmayan bir zgnl pratikletirmektedir. Bu ilikinin temelinde ok derin bir ideolojik izgi yatmaktadr. Toplumsal ahlak en fazla gelitireceimiz nokta budur. Bunun iin parti yaam llerinde yaanan anmalarn merkezine bunu koymalyz. Arkadalarn dikkatini ekmi mi, bilmiyorum; uluslararas komplonun iimizdeki uzantlar olan Ferhat-Botan ihanetilii, ie kadn-erkek ilikilerini bozarak balad. imizde cins mcadelesinin son yllarda zayf olmasnn bununla balantsn bilelim. Son bir iki yllk mcadele gerilla alanlarnda kadn zgrlk mcadelesinde belli bir dzey ortaya kard. Cins mcadelesini biraz gelitirdi. Fakat gerilla alanlarnn dndaki alma sahalarnda durumumuz fazla iyi deildir. Birok kadromuzun bu noktada dtn belirtmek gerekir. Son yllarda iimizde gelien bir anlay da "Olumsuzluk varsa bana ne, sana ne? Sen mi dnyay kurtaracaksn?" diyen anlaytr. "Yine zevkler ve renkler tartlmaz, bana karamazsnz" denilmektedir. Bu felsefe Amerikan yaam felsefesidir. PKK'de her ey tartlr. Eer sen bu hareketin militan isen, o zaman her eyin tartlr. PKK'de dman kltr kendisi iin zgrlk isteyemez. Toplumu bitiren kltrel yozlama iimizde yaayamaz. Dman zelliklerine kar savamayan, dman kltrne tepkisi olmayan, ondan nefret etmeyen dmann nesine kar fke duyarak mcadele edecektir? imdi birok kadromuzda mcadele deil, kendini yaatma vardr. Kendini partiye pazarlayanlar da vardr. PKK'lilerin bir zellii de z ile biim arasnda yaadklar uyumdur. Ama iimizde bu konuda bir terslik gelimitir. deolojik zayflk insann biime ynelmesine yol ayor. "Benim zm baka, biimim baka" demek, felsefi olarak yalan sylemektir. Ksacas birok eksikliimizin olduunu ve partiyi zorladn belirtebilirim. Bunlar amak iin doru yol ve yntemi kullanmamz gerekir. Cuma arkada, "Bir militan bir pirin tanesinde ehit kan grmyorsa o militan deildir" diyordu. Bunun olabilmesi iin de vicdan devriminin olmas gerekiyor. Her bireyin bu devrimin, bu ortamn hangi bedellerle yaratldn ve nasl olutuunu iyi grebilmesi gerekiyor. Bunlar yaplmad taktirde ahlakl ve kltrl bir insan olunmaz, Apocu olunmaz. Devrimci kltr ve ahlak zerine her arkada saatlerce gr dile getirebilir. Ama bu konuda nemli olan pratiktir.

113

zellikle ahlak tmyle pratik bir olgudur. Yani ahlak, konumadan nce yaamaktr. Ahlak konumaz, yaar. PKK'de kltr ve ahlak, olaanst koullarda tereddtsz mcadele etme kararlln gstermedir. PKK'de gcn kaynaklarndan biri de yoldalk ilikisidir. Yoldalk ilikisi, birbirine gven ilikisidir. "Zorlukta nce ben, rahatlkta nce yoldam" demek, PKK yoldann bir gereidir. Fakat 2000'den sonra yaanan durumlar bencillii ve kendini esas almay gelitirdii iin yoldalk ilikilerimizin zedelendiini, her birimizin az ya da ok bunu yaadn bilmeliyiz. Bu anmay gidermek iin kendimizi ele alarak bir dzeltmeyi yaamamz kadroluumuzun olmazsa olmaz kouludur. Kltr ve ahlak dersinin kapsamna gre ok ksa bir zaman diliminde bu nemli konular tartmaya altk. Dier derslerde de bu derse bal konular tartlacaktr. Fakat derste tartmaya altmz hususlarn nemli bir blm gnlk yaamda hepimizin karsnda sorumlu olduumuz olgulardr. Belirttiimiz gibi kltr ve ahlak, yaam pratiinin kendisidir. Dolaysyla ders bitmiyor. nsanz, zaaflarmz olabilir. Askeri ve siyasi mcadele iindeyiz. ehit de debiliriz. Ama nemli olan yaadmz zaman diliminde drst, zverili, devrimci kltr ve ahlakla byk bir aba verme rotasnda yrmektir. Gemiin yoldaln aramak iyidir. Fakat o yoldal yaamak, onun kanunlar ile pratie ynelmek de ertelenemez grevimizdir. Krdistan'da topluma dayatlm bask, katliam ve asimilasyon sonucunda ortaya kan realite, kantland gibi ancak nderlik tarz ve PKK mcadele gereklii ile ortadan kalkar. nder APO, "Varsa baka bir yntem, syleyin, onu yapalm" dedi. Kukusuz bunu ylesine durduk yere sylemedi. "Varsa bir yol ve yntem, daha iyisini biliyorsanz, baar getireceine inanyorsanz tartalm, onu pratikletirelim" demitir. Bir kere bizim bu konuda ikna olmamz gerekir. nan ve ahlak ilikisini dile getirdik. Ahlaki olmak, PKK kadrosu olmamzn bir kimlik zelliidir. oka belirtildii gibi, bu i bir aya sistemde bir aya devrimde olmakla olmaz. Hareketimizin tarihsel k yapmasna yol aan byk ehit arkadalarmz vardr. Bu yoldalarmzn szlerinden sloganlatrdmz szleri vardr. Hayri kendisini ala yatrp para para lme gtryor; vasiyetinde "Mezarma borlu yazn" diyor. Zilan kendini bomba ile parampara ediyor; "Keke canmdan baka verecek eyim olsayd" diyor. te vicdan ve ahlak bu gerekleri hissetmek, yaamak, bunlar esas almaktr. Vicdan ve ahlak olmayan, bu insan abidesi kiilikleri ylesine deerlendirip geer. PKK'li bunlarn bir yaama bak asnn sonunda sylenmi szler olduunu, bunlarn o insanlar var eden kltrleri olduunu, bu gerekliin bir nderlik gereklii olduunu anlar. Buna lmne bal kalr. Bu vicdan ve ahlak, bu kiilik 2005'te Viyan oldu ve k sat. Birka ay nce Erdal Andok oldu, dmann beyninde patlad. Bu rnekler Krdistan da-

114

larnda her gn yaanyor. Bu, PKK'deki nderlik gereinin kendini z ile ifade etmesi, yaamda pratikletirmesidir. Demek ki iimizde kapitalist sistemden kaynakl olumsuzluklar yaayan ve dayatanlar olsa da, PKK'nin tarzn esas alarak byle byk yol gstericiler de vardr ve hep olacaklardr. Unutmayalm ki, gerek olan da bu byk insanlarmzdr. te PKK'nin bir de byle bir yan bulunmaktadr. mha ve inkr tmyle krlamad iin, bu gereklik iddete kar yaam sava veriyor. Demokratik bir ortamda bu felsefeye sahip insanlar cenneti yaratacaklardr, amacmz da budur. imdi bu noktada ne kadar ikna olmuuz, ncelikle bunu bilmemiz gerekir. Bizim imdilik temel sorunumuz budur. nderlik gerei karsnda kendisini geree kapatan kr gzler halen vardr. "O eskidendi, eskiden imkn olmad iin yleydi, bu yzden imdi byle olmaz" demek kr olmaktr. Peki, nasl oluyor da yirmi bin yl ncesinin neolitiini tartyorsun da, be ay ncesinin Erdal Andok'unu u anda tartamyorsun? Nasl oluyor bu? Bir iki yl ncesinin Viyan'n nasl tartamyorsun? Bu olmaz. Burada bir yalan, bir ikiyzllk gizlidir. Bu u demektir: Bir ay nce, iki yl nce yaananlar gerek olduu iin gerek kabul edilmiyor. Neolitikten bahsederken de aslnda bir hayalden bahsediyor. Onu yaamyor, nk onun bir hayal olduunu dnyor. Ama Viyan ve Zilan bir gerektir, somuttur. Arkadalar 12 Eyll'den, kapitalizmden bahsettiler. imdi toplumda yle bir realite vardr: nsanlarn zihniyetinde, kltrnde hkim olan tarz bireyciliktir. Bu, Avrupa ve Amerika merkezlidir, maalesef bir ekilde btn insanlara hkmetmitir. Bu bireycilik temelinde herkes her eyi kendi szgecinden geiriyor, byle yaptktan sonra anlam veriyor. imdi PKK bir gerektir, bunun karsnda bir eyleri tekrar tekrar kendi szgecinden geirmenin bir anlam yoktur. Byle olunca biraz PKK'nin durumu ortaya kyor. Ama PKK byle deildir. imdi komnal yaamdan bahsediyoruz. Komnalizm, Hayri arkadan slogannda dile gelen eydir. Hayri her eyini veriyor, yine de yetmedi diyor. Hayri arkadan ana tanrann z olu olduunu grmeyeceksin, sonra da tanradan bahsedeceksin! Bunlar bizim kendi zmze ne kadar yabanclatmz ortaya koyan rneklerdir. Bir ey geri zelliklerimize uyuyorsa, onu PKK'nin yerine koyuyoruz. PKK zgrlk, komnal bir harekettir. ou zaman sylediklerimizle yaptklarmz arasnda eliki kyor. Dilimiz bir ey sylyor, yaammzda baka bir ey ortaya kyor. Hem kendimizle bu biimde eliiyoruz, hem karmzdaki yoldamzla bu temelde bir elimeyi yayoruz, hem de militan adaylar olduumuz iin militan gereklikle bir elimeyi yayoruz. Toplumsal yasada bunun ad ahlakszlktr. Siyasal sistemde de bunun ad devletiliktir. Devleti sistemde toplum bir sr olarak grld iin, topluma bir ey sylenir, bir ekilde kandrlr, kendisi de baka trl yaar. te

115

kltr tartmas yaptk, yozlatran kltrden bahsettik. Halka "Bu kltr seni yozlatryor" de, ama kendin de gn boyu Trk dizilerini izle! te iktidar byle yaratlyor. in ilgin taraf, en ok da demokrasi ve eitlikten sz ettiimiz, yani iktidar d olduumuzu dndmz dnemlerde bunlar ortaya kyor. ktidarclk ad altnda ynetimi kabul etmediimiz, bireysel irade ad altnda sorumluluklardan katmz, itiraz ettiimiz srelerde bunlar ortaya kmtr. Oysa biz kltrde bireyin hibir eyinin olmadn belirtmitik. Bireyin iradesi, toplum ierisindeki etkinlii kadardr. nder APO en son bir birey tanmlamas getirdi: "Benim nazarmda birey tek bir insan deildir, birey grupla kendisini ifade edebilir" dedi. Teorik olarak da tek bir insan yoktur. Bizim irademiz PKK'dir. O zaman burada nasl bir durum ortaya kyor? PKK ile ittifak yaptmz iin, PKK'den yediimiz iin, PKK'nin glenmesini kendi gcmz olarak grmyoruz. Oysa PKK biziz. Bu geree ramen, karmza uygun geldii iin bireyci davranyoruz. Bu bireycilik yaammzda kendini dayatyor. Eskiden bir eyleme gidildiinde yaralanan bir arkada kurtarmak iin on arkada cann veriyordu. Buna karlk imdi biri daha iyi yaamak iin on yoldana yalan sylyor. Bizim hayata ve insana farkl bir bak amz vardr. Biri zorlanarak bir ey, bir deer getirirken, sen de har vurup harman savunuyorsan, o insana kfretmi oluyorsun. Biri kutup souunu andran bir havada ve dman karakollarnn arasnda gidip baz deerler elde edecek, sen de zerine kurulup bilmem ne yapacaksn! Bu o insana kfrdr. Bu, yaama bak asyla ile ilgili bir eydir, komnal olup olmamayla ilikilidir. te 2000'lerden sonra baktk ki, bir zlme ortaya kt, yzlerce insan iimizden kopup gitti. En kutsal deerlerimiz neredeyse ayaklar altna alnacakt. Bu iimizde bize ait olmayan eylere yol at. Kendimden hareketle bunu sylyorum. Ben de PKK'ye katlrken u anda yaadm ve amak istediim kimi duygular yaamak iin gelmedim. Gsz bir kiilik olduum iin ortamda, grevde, sorumlulukta bir sr kayg yayorum. Ama militan gereklikte bu yoktur. Elinde kullanaca tek can olan bir insan koskoca 12 Eyll faizmine kar direnmi; ama ben hala kalkp gszlmden dolay kayglarmdan bahsediyorum. PKK'de bu olmaz. Hemen gelir gelmez mkemmel olalm demiyoruz; zaten nderlik de byle demiyor. Bizde trajik olan, insanlarn zoruna giden, bunlarn rgt ierisinde rgtn dilini kullanarak kendilerni rgtlemeleri, yani kendilerini PKK'nin yerine koymalardr. Bu noktada PKK'nin diyalektiini iyi anlamamz gerekiyor ki anlam verebilelim. Ama eer sapma gerein yerine geerse, o zaman i farkl olur. En somut rnek udur: Tm bunlara kar iimizde niye eletiri yaplamyor? Dier okulda bir arkada eletirmilerdi, gn boyu derse gelmedi. PKK'lilik bu mudur? PKK'nin temel ilkesi udur: Birbirimiz iin canmz ver-

116

iriz, geriliklere kar mcadelede de gerekirse birbirimizin gzn oyarz. PKK militan hayallerinde bile arkadana ak olmay gerektirir. Bizim btn insanln zgrl Krtlerin kurtuluu iin zgrlk yolunda nderlikle yeniden daha gl inanla bulumaktan baka yolumuz yoktur. Eksiklikleri gidermek iin de mcadele gerekiyor, mcadele iin de militan gerekiyor. Ama bu belirttiimiz ar aksak militanlkla mcadele olmaz. Bu yola girilmise, kendimizi gl bir donanma kavuturmamz gerekiyor ki yry devam etsin, kendisini yaratsn. PKK bitirilmi ya da bitirilmek istenen insanl arayan bir harekettir. nderlik bunu byle tanmlyor. Dolaysyla byle bir hareketin kendisi en gzel sanattr. Sanat baka yerde aramaya gerek yoktur. nderliin kendi tanmlamas var: PKK bitmemi bir roman, bir iir ve gzel bir trkdr diyor. O zaman sen bakalarnn trksn ne diye dinleyeceksin? Sen zaten trknn iindesin. Sanat, hayat yaratmak deil midir? imdi hayat PKK saflarnda yaratlyor. undan bundan etkilenme deniliyor. Ama toplumun modeli sensin, toplum sana bakarak senden biim alyor. Senin bakalarna yknmenin ne anlam var? Bu, senin zayflndr. Bu zayflk sende olduu mddete sistem gelip seni bulacaktr. Ama PKK insanda tm yenilgi kaplarn kapatma hareketidir. PKK bir kltr ve kimlik yaratma hareketidir. PKK byk vicdan ve zgr ahlak partisidir. PKK bu ilkelerle insann kendisini anbean nderlik ve ehitler gerei karsnda sorgulama ve yenileme, halkna olan borcunu demenin addr.

117

117

EK: TOPLUM, AHLAK VE SANAT nsan olgusunun kendisi toplumsal varln bir rndr. Toplumsal gereklik insanlamann hem nedeni hem de sonucudur. Toplumsallama dzeyiyle insanlama dzeyi birbiriyle doru orantl iki gerekleme durumudur. Toplum olmadan insann dier canl varlklardan farkl bir anlam zenginliini ve btnln kazanacan dnmek kadar, insan olmadan da toplum gibi bir varln oluabileceini dnmek mmkn deildir. Toplum denilen varlk, insandaki yaratcln aa kmasn salayan en byk icattr. Bu anlamda insan yaamnn gelime kapsn aan btn icatlarnn anas toplumsallk denilen icaddr. lk insan atalarnn daha yeni yeni doadaki dier oluumlardan kendilerini farkl klacak bir yola girmelerine imkn tanyan ey toplumsallk dediimiz zellikleridir. lk insanlarn hayatta kalmak iin byk yaam mcadelesindeki imtihanlarn baaryla gemelerine olanak tanyan da onlarn bilinli veya bilinsiz olarak kendilerinde tadklar toplumsal karakterleri olmutur. Bu realite sadece ilk insanlar iin geerli bir durum deildir kukusuz. Bugn de bir insanlktan bahsediyorsak, bir yeni insan aray iindeysek, bunun toplumsallktan kaynakl insanda olumu maddi ve manevi sisteminden kaynan ald kesindir. Toplumsallk insan bireyini besleyen bir ana gibidir. nsann iinde terbiye edildii, olgunlat, kimlik kazand mekn da toplumudur. Toplum, insan bireyine ramen, ama onun varlna dayal olarak vardr. Tm olgularda olduu gibi toplumun da kendi z yasalar vardr. Yine her olguda olduu gibi, toplumun da doru bir ileyile olmas gereken dorultuda gelimesi iin toplum iinde yaayan insanlarn o yasalar bilmesi, o yasalar

118

yaamsal klmas ve gelitirmesi bir zorunluluktur. nk toplumsal yasalar insan yaamnn yasalardr. Kukusuz toplumsal gereklikten ve onun insan insan eden gc ve yasalarndan bahsederken, toplumun devleti karakterinden dem vurmadmz batan belirtmek istiyoruz. nk toplumun devleti biimi bizim toplum olarak vurgulamaya altmz varln yoldan km tarzdr. zellikle nder APO'nun Bir Halk Savunmak adl eserinden sonra, toplum derken, kendi iinde kadn merkezli, ahlaki ilkeye dayanan, komnal, demokratik ve toplum-birey dengesinin en yararl bir noktada kurulduu var olma biimini anlyor, bu temel kurulu ve bir aradalk ilkelerine dayal insanlk gereine vurgu yapyor ve onu esas alyoruz. Toplumsal yasalarn temelini oluturan yasa, toplumun ahlaki bir rgden oluuyor olmas gereidir. Toplum znde ahlaki bir birliktir. Ahlak, insann bir arada olmasna neden olan ihtiyalarn insanda yaratt edimlerin davurumudur. Ahlak ayn zamanda bir insann gnll birliktelikten doan yaam gereinde kendi grev ve sorumluluklarn insani bir grev olarak bilmesi ve yerine getirmesidir. Birlik olmay bilmek, paylamc olmak, eitliki ve adaletli olmak, bu ve benzeri deer yarglarnn pratik yaayan olarak etkinliklerde bulunmak ahlakiliktir. Her ne kadar insanda toplumsal olma gerei bir z olarak varsa da, renme kltrnden dolay insan kendisine ait olan birok zelliini toplumsal yaam iinde deiik yntemlerle sonradan bakalarndan renerek yaar. Bu, ahlak iin de byledir. Ahlakilik bir toplumsal kltr olaydr. nsann toplumsal gereklik iinde kazand zihniyet kalplar ve llerinin rengi her konuda olduu gibi ahlakiliini de belirler. Neyin doru, neyin yanl olduu, yine yarar ve zarar, gzel ve irkin gibi birok yaam ls, insann sonradan kazand zihniyet rgsyle direkt balantl durumlardr. nsan toplumsuz, toplum da ahlaksz olamaz. Bu temel ilkeden hareketle rahatlkla belirtilebilir ki, var olan bir olgunun, yine sonradan renilerek maddileen bir gerein doruluk derecesi onun toplumsal dzeyiyle doru orantldr. Eer toplumu 'varlk koulumuz' olarak kabul edeceksek, tm deer yarglarmz ve etkinliklerimizin rnlerini toplumsal gerein kendi z terazisine vurabilir ve buradan kan sonulardan hareketle ne kadar insani yani olmas gereken olduunu rahatlkla lebiliriz. Bu, zellikle gnmzn postmodern dnyasnda yaanan anlam ve kavram kargaasnda bavuracamz temel bir yntem olmak durumundadr. Toplumsal gerein herhangi bir aamasndaki zihniyet durumunu ve insanlarn toplumsal gereklikle yaad uyumu ya da uyumsuzluunu onun deiik retim alanlarndaki rnlerinden renebiliriz. nsann en plak bir biimde kendi gereini davurduu sahalar olmasndan dolay felsefe, bilim ve sanat olgularn insan, toplum ve ahlak btnselliinin karakterini anlalr klmak iin ele alabiliriz. nk bu her olgu toplumsal zihniyeti belirler. Felse-

119

fe, bilim ve sanat, toplumdan renme ve toplumu yeniden yaratmada hibir etkinlik sahasnda olmad kadar bir ierie ve zgnle sahiptirtir. nsann maddi ve manevi kapasitesinin toplam iinde bu her alann payna deni karmaya kalkarsak, insana geriye ok az eyin kalacan belirtmeye gerek yoktur. Bu alanlarn dier bir zgnl de kendi dnemlerindeki zihinselliin zirvesini temsil eden kii ya da gruplarca yaplmasdr. Toplumsallk iinde toplumsal yeniden retime katlmaya yol aan renme olgusunda temel rol oynamalar da buradan ileri gelmektedir. Felsefe insanda sorgulamaya yol ap yeni bir dnsel mecrada akmaya yol aarken, bilim daha ok toplumun maddi retiminin geliimine katk yapan bir zellik gsterir. Felsefe genel dnsel retimi ifade ederken, bilim daha somut ve gncel olanla ilgilenen bir konumda olur. Sanat ise dnlp pratikleenlerin anlalr klnmasna, onlarn yaama daha rahat ve kabul edilir bir tarzda ekilmesine katk yapar. Sanat ok sert olan bir yaratm yumuatarak toplumsal yaama ekecei gibi, gereklemesi imkansz gibi grnen bir ihtiyacn dnlp yaratlmasn da salar. Bu noktalardan hareketle herhangi bir dnemin insanlarnn nasl dndkleri, bu dncelerini nasl pratikletirdikleri ve bu pratiklerini toplumsal yaamn diline hangi biimlerde yansttklar temelinde o dnemin toplumsal karakterini ya da ahlaki rgsn anlamak mmkn olabilmektedir. Toplum ve onun ahlaki btnselliini en ok tanma ve anlama zemini veren kukusuz sanattr. nk sanat veya sanat rnnn tmyle toplumsal bir zle gelimesi zorunluluu vardr. Sanat, bilim ve felsefeden daha ok insann toplumdan renerek kazanp retime dntrd rnlere dayanmak durumundadr. nsann kltrel yaratmlarnn yaama ekilmesini ve daha da somutlamas iin yeni biimler altnda topluma yeniden kazandrlp farkl rnlerin domasna vesile olmasn en fazla salayan da yine sanattr. Sanat hibir alanda olmad kadar insan yaratmlarna kimlik kazandrma zelliine sahiptir. Bu zelliklerinden trdr ki, zihniyet rgsnn kurulmasnda ve buna bal olarak ahlakiliin temel llerinin oluturulmasnda sanat ok nemli bir ileve sahip olmaktadr. Sanatn bu yann toplumsal geliimin her dneminde ve o dnemin kendi karakterinde grmek mmkndr. rnein bilinli toplumsalln balang dnemlerinde yaamn btnn oluturan eylemlerin yanstl tarzndaki sanatsall deerlendirdiimizde bu zellikleri ok ak ve sade olarak grebilmekteyiz. Toplumsal kuruluun gereklemesine nclk eden kadnn figrlerinin yaplmas, rnlerin paylam anlarnn zevk veren duygularn ifade eden trenlerdeki riteller yine yararl olan bitki ve hayvan resimlerinin izilmesi yaamn sanat diliyle izah olmaktadr. Burada nemli olan ey, sanat dilinde anlalr klnmak istenen olgularn tmnn toplumsal yaamn gelimesine temel tekil eden olgular olmas gereidir. Toplum neye dayanarak geliiyorsa, o ey daha gzelletirilmi bir tarz-

120

da insanlarn zihniyetine sanatn estetik gcyle yerletirilmeye allmaktadr. nsanlarn kendi geleceklerini daha salkl oluturmak iin ihtiya duyduklar ne varsa sevilip saylmalarna yol amakta ve bunlar sanatla daha ok sevdirilmektedir. Sanatsal etkinliin bu biimde yaam mmkn klan eylemlerinin insana yanstl, insanolunun kendi rnlerine iten balanmasn getirerek ahlaki olmay salamaktadr. Bu ekilde toplumsalln balang dnemlerinde toplumsal yaamn kurulu dili arlkta sanatsal olmutur. Ya da sanat dnem yaamnn vazgeilmez dili olmutur denilebilir. Toplum ekillerinin var olmasn salayan deer yarglarnn sanatn zgn dili ve tarzyla sunumu, gcnden hibir ey kaybetmeden gnmze kadar bir yeniden yaratm ekli olarak gelmitir. Toplumun kleci biimindeki mitolojilerin edebi karakteri, bu toplum sahiplerinin g simgesi olan tapnaklarn mimarisi, egemen erkei vg ile tanmlayarak topluma kabul ettiren destanlar, iirler, arklar ve tiyatro oyunlarnn bu toplum biiminin yeniden yaratlmas ilkesi temelinde insanla kabul ettirmedeki roln kimse inkr edemez. Ksacas toplumun kleci bir karakter kazanmas iin gerekli olacak hangi 'deer' varsa onun vlmesi, estetize edilmesi ve insanlara ekici gelecek biime kavuturulmasnda temel ilev sanatn olmutur. Daha nce de vurguland gibi, sanatn katlanlamaz kadar sert olan bir toplumsal elikiyi yumuatarak insana sunmas zellii en ok da bu dnemde sistem kazanmtr. Kukusuz bu toplum biiminde sanatn yumuatarak anlalr kld elikiler, yaamn doal seyri iinde olup bitenlerin sanatsal sunumu deildir. Burada yaplan ey toplumun devleti karakterinin gayri ahlaki yanlarn ve byk bask mekanizmalarn insanlara kabul ettirme, bir biimde yanlsama yaratarak insanlar kandrp sisteme gnll hizmet eder duruma getirerek kleci ahlak gelitirmedir. Toplumsallktaki sapmaya paralel olarak insanlarn yoldan kmasna bu dnemde en byk hizmeti sanat yapmtr demek yerinde bir deerlendirmedir. Toplumun devleti dnemindeki sapmas gibi sanatn bu tarzda ilevsellemesi de hi tartmasz bir sapmadr. Ayn sapmann feodal dnemde de feodal toplumun toplumsal geliim diyalektiine paralel olarak srdn ve bu ilkenin en ok da kapitalizmde neredeyse yaam belirler bir dzeye ulatn gndelik yaamdan rahatlkla karabiliyoruz. Kapitalizmin bir sistem olarak sermayesini artrrken, yani kr zerinden kendini g yaparken yaptnn esasta toplumun zn oluturan ahlaki rgy paralad ve komnaliteyi darmadan ettii bilinmektedir. Yine toplumun komnal znn dayand gereklik olan kadna kapitalizmin varlk gerekesi olarak saldrmas da bilinen dier bir gerekliidir. Hal byle iken, kapitalizmin kendini topluma kabul ettirmesinde nemli bir saha olarak sanatn ilevi ya da sanatn toplumsal deer yarglarn ele al tarz nasl olmaktadr? Bir kere kapitalizmin sistem olarak toplum kart olduu bi-

121

linmek durumundadr. Kapitalizm iin en nemli gereklik bu noktada ortaya kmaktadr. Sanatn toplumsal deerlerden beslenmesi zorunluluu gz nne getirildiinde, sanatsal yozlamann neden en ok bu dnemde gerekletii de anlalm olmaktadr. Sanat ve sanat rnnde biim, estetik, imgelerle anlatm, sanatsal zihniyetin zirvede seyretmesinden kaynaklanan eletirel olma gerei, ruhsal ve dnsel zenginlik yaratma gibi zgnlklerin tm kapitalizmde daha ok para kazanmak iin yeniden ve yeniden egemen kesimlerin hizmetine sunulmak zere kullanlr. Sanatn gcyle insana ve topluma l kazandrma temelinde yeni deerlerin kazanlmasna yol amak, bugn sistemin lehinde mthi bir incelie kavumutur. Bugn toplumun uyuturularak rahat ynetilir bir duruma getirilmesinde en nemli ilevi sanatn grdn ve sanatn tam bir toplum kartl rol oynadn rahatlkla syleyebilecek bir durum sz konusudur. Dolaysyla en byk toplum kartlnn, baka bir deyimle ahlakszln sanat sermayedarlarnca, sanatlar eliyle ve sanat rnleri yoluyla yapldn rahatlkla sylemek mmkndr. Gnmzde insann toplumsal bir varlk olduu ve toplumun komnal ze dayal olutuu bu ilkesini hissederek, bir arada olmay ifade eden dnce ve duygularn btnselliini anlatan eyin ahlak olduunu yanstan ve bunun etrafnda yaamn kendini yeniden retimini salk veren ne bir sanat insanna ne de sanat rnne neredeyse rastlanmamaktadr. zendirilen ey bireycilik ve zel mlkiyet etrafnda olup biten kavgalar ve bu kavgalar yapan tiplerdir. Sanat insan, toplumda en duyarl olan, olay ve olgulara en hassas yaklaan, kii olarak herkesin kolay gremediini grebilen, buradan da yaanan sosyal sorunlara zmler retecek zihniyetin olumasna katk yapacak bir duru iinde olmak zorundadr. Toplumun yaamn belirleyen pratikler, eylemler neler olmusa, sanatn bunlar kendi zgn yntemleriyle sunumu olmas gereken yntemdir. nsann beeni llerini, tercihlerini ykseltme temelinde srekli deiimi ve ilerlemeyi en ok da sanat ngrr ya da byle ngrmek durumdadr. Toplumsal yaamn anlaml klnmas iin sanat tm dnemlerde olmas gereken toplumsal yeniden retimi yapmakla ykmldr. znde sanat byle bir faaliyettir. Sanatsallk birilerinin dier insanlardan ok yetenekli olmasndan ya da birilerinin bunu ok severek yapmasndan kaynaklan bir olgu deildir. Tpk toplumsal iblmlerinde olduu gibi, baz insanlarn da sanata duyarl olmas veya sanat ii iin olmas gereken ilevsellii gstermesi normaldir. Sanat iin kimi zellikler herkeste bulunmayabilir. rnein kulaa ho gelen bir ses gibi. Sanat ii iin gerekli olan dier birok eyin sonradan kazanlacak eitimle gelitirilebileceini biliyoruz. Ancak bugn sistemin yaam alanlarn parsellemesinden tr, sanatla uraanlar da kendilerine has bir 'sanat dnyas' yaratmlardr. Sanat adeta birile-

122

rinin iiymi gibi bir hava estirilmektedir. Sanatlarn ok nemli bir kesimi sanattan kazandklaryla neredeyse dnyann zenginlerinden olmulardr. Sanatn para kazandran yannn ok fazla nemsenmesi, sanat camias iinde kendine has bireycilikler ve kaprislerin olumasna yol amtr. Tpk sistem iindeki dier alanlarn zgn ileyie kavumas ve kendilerine ait hukuk belirlemeleri gibi sanat da etrafna bir ember izmitir. Sanayi irketlerinin kendi aralarndaki rekabeti gibi, sanatlar arasndada rekabetin olmas bile kendi bana birok hususu anlatmaya yeter. Bu ember ne kadar hzl sistemin byk emberi ynnde dnerse, o kadar ok para gelmektedir. Sistem iin gerekli olan insan bireyci ve iktidarc tiptir. En kutsal ey zel mlkiyettir. zel mlkiyet toplumdan almaktr. Sanat da gnmzde toplumun kltrel deerlerini pazarlamaktadr. nsanlar bilimsiz, hatta felsefesiz de olabilirler, ama sanatsz olamazlar. Bu sanatlarn yeteneklerinden ve dier insanlarn yeteneksizliinden kaynakl gelien bir gereklik deildir. Toplumsal yaamda ileyen soyutun somuta dnm yasas gerei, sanat soyutlamalar yaparak toplumsal hafza yaratt iin, insan yaamnda olmazsa olmaz gibidir. Bugn arlkta sanatlarn ve zellikle sanat etrafnda olumu sermaye irketlerinin daha da zenginlemek iin sanat kullanmalar, yukarda vurguladmz sistemin ahlakszln kullanarak zenginlemeyi sanat zerinden yapma tarzlarndan kaynaklanmaktadr. nk ahlakilik toplumsal olmak, toplumsal dnmek ve yaratmaktr. Toplumdan maddi ve manevi olarak zel mlkiyet ilkesine gre yararlanmak almaktr. almak hrszlktr. Bu hrszlk eylemi, ahlakisizlik, devleti toplumda ahlaki bir ilke olarak gelitirilmekte ve tm insanlk buna ekilmek istenmektedir. Her devleti toplumsal sistem bunu kendi varlk koulu olarak hep uygulam ve o dnem sanat da bu temel yntemleri kendi alannda pratikletirmitir. Bugn de olan bu yntemin kapitalistesidir. Kapitalizm ekonomik bir sistem olarak toplum kart bir yaplanmaysa, bu sistemi topluma beendiren, onu insanlara sevdiren, bu beeni ve sevgiyi gelitiren sanatn oluturaca beeni llerinin toplum kart olmadn sylemek saflk olur. Bu arkn dnmesi iin tm yetenekler, imgeler ve estetik kurallarn ilemek en byk sanatlk olarak ortamda drt dnmektedir. Tm birincilikler, dller bu arkn ilemesinde yetenek gsterenlere verilmektedir. Bunu en iyi yapanlar 'idol' olarak topluma sunulmaktadr. Bu 'idollerin' konumalar, yemeleri, imeleri, giyimleri, ksaca tm davran halleri moda olarak insan topluluklarnn gndelik yaamlarn etki altna alarak pazar iine ekmekte ve sisteme monte etmektedir. Sanatn hem para getiren hem de mallarn satlmasna hizmet eder durumu bu sapmadan ileri gelmektedir. Sanat artk kendisiyle birlikte birok deer yargsnn satlmasna da hizmet etmektedir.

123

Sanatn toplumsal ahlakla iine girdii byk kartln en iyi gzlemleyebileceimiz noktalarn banda kadn-sanat hususu gelmektedir. Pazar ve tketim amal yaplan sanatta, sermaye getiren her eyin bir imge olarak kullanlmas anlalr bir durumdur. Erkek egemen sistemde sermaye sahibi olarak alm gc olan erkek olduu iin, pazarlanacak eylerin erkein dnce, duygu ve gdsne hitap etmesi esastr. Devleti toplumda pazar sahibi ve alcnn erkek, pazarlanann kadn olmas bu ilkeden kaynan almaktadr. zellikle kadnn bugn sanatta tam bir pazarlanan ve rn pazarlayan imge olarak kullanlmas da buradan ileri gelmektedir. Bu ilke burada anlatld kadar basit bir pazar ileyi mekanizmas iinde gereklememektedir. Kadn bu temelde kullanm tarznn binlerce yllk arka plan vardr. Toplumun etrafnda kendini tanma kavuturduu g kadndr. Toplumun z yasalar kadnn doasndan yansyan deerlerin kurumlamasdr. En gl toplumlar kadnn etkinliini en fazla yanstt komnal demokratik karakterli toplumlardr. Toplumsal gereklikten sapmann zirvesi olan kapitalizmde kadn kartl bu tarihsel yasadan kkenini almaktadr. lk sanat rnleri olarak deerlendirebileceimiz heykellerin kadn ilemesi ve ritellerin kadn kutsamasndan sonra, kadn oynatlan bir figre dntren bugnn sanat ilgin bir durum tekil etmektedir. Kadnn bir insan ve bir cins olarak toplumsal etkinlikten drlmesinin ilk sonular, kadnn erkein mlk olarak cinsellii ile erkein ve sistemin hizmetine sokulmasdr. Bu realite her dnem daha da gelitirilerek gnmze kadar gelmitir. Gnmz sanatnda da kadnn tam bir cinsel figran olarak kullanlmas bu yasann bir sonucudur. Bu sapmada sanat, toplum ve tarihsel arka plan diyalektiinin nasl ilediini bir kez daha grebilmekteyiz. Sanatsal yaratmda bizzat kendisi bir sanat olan toplumsal yaam ve ihtiyalar diyalektii ile bu ihtiyalarn belirlendii merkezler kadar, ihtiyalarn anlam-olgu ilikileri bakmndan da incelenmesi, belirttiimiz btn dier noktalarn bir bakma ksmi de olsa temel mantn verecektir. Bir kere kesinlikle sanatsal eylem belirli anlam kmelerinin toplumu tanmlay biimi olmak kadar, belirli anlam kmelerinin tanmladklar toplumdan kaynaklanmak gibi bir gereinin olduu da unutulmamaldr. Hal byleyken, bu ikili birbirini besleme durumunu inkr etmek anlamna gelen, kimi kendilerince 'ideolojik olmayan' dn biimlerinin paralad bilin biimleriyle sanatsal etkinlik ve yaratm ilikisini koparan anlam dizgelerinin varl da endie vericidir. Postmodernizmin kendi somutunda btn dnyaya hkim klmaya alt bu anlay "Anlamn anlam yoktur, anlamn anlam sonsuz imadr" biiminde formle edilebilmektedir. Bu yceltilmesi gereken ile reddedilmesi gerekenin bir saptrmayla biribirine kartrld bir arpk bilinlendirmedir. deolojik-felsefi boyutlar bir tarafa, sanatsal etkinlik asndan son derece kapsaml irdelenmesi gereken yan da budur. Kukusuz herhangi bir sanatsal etkinliin kim tara-

124

fndan, kimin iin yapld sorusu o etkinliin kken ve amalarn ele verecektir. Postmodernizm zellinde bu btn saptrma abalarna ramen cevab bulunmu bir sorudur. Hibir etkinlik yoktur ki, bir dnsellikten, toplumsallktan ve onun dnsel rgs olarak ideolojiden kaynaklanmasn, ondan beslenmesin ve ona dnmesin. Avrupa ortaanda kilisenin elinden kurtarlan, bunu Reform ve Rnessans'la baaran sanatsallk postmodernizm zelinde yeniden adeta kiliseye, engizisyona gnderilir gibidir. Sanatsal duruun cezalandrlmas artk toplumcu, demokratik nitelikleri lsnde arz-talep dengesinden dlanmas tarznda olabilmektedir. Bu bile tek bana postmodernizmin sanki bir din grntsne brndnn ak kantdr. Ak ki sanat bir varlama biimi olarak kendinden bir ey deildir. Yine sanatsal duru ve yaratm bir sre olarak insanlk tarihi ve onun demokratik talepleriyle birlikteliini inkr edemez. Bizim anlan kimi yaklamlarn gdasn ald Avrupa modernitesinin 'doyuma ulam' zel bilin biimlerinin tekelinde ekillenen tartmalarla entelektel dzeyde tartma ve kart argmanlar bakmndan olmakla birlikte zihinsel birlikteliimiz olamaz. Toplumsal kuruculukta sanatn roln dnrken, onun kaynakland ve dayanmak zorunda olduu ahlaki duruu da tarihinden almas gerektii, yanstaca gereklerin de buradan k bulabilecei gerei tartmaszdr. Sanat toplumdan gelmitir, onu ilerletir, ona dner.

125

126

127

128