ESKĐŞEHĐR OSMANGAZĐ ÜNĐVERSĐTESĐ

MÜHENDĐSLĐK MĐMARLIK FAKÜLTESĐ

Đnşaat Mühendisliği Bölümü

Sunu Ders Notları

BETONARME I
Ahmet TOPÇU

ESKĐŞEHĐR, Temmuz 2008

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 1
Değerli öğrencilerim,

Bu sunu ders notlarında ilgili yönetmeliklere ve ders kitabı olarak önerilen “ERSOY, U., ÖZCEBE, G. (2004), Betonarme , Evrim
Yayınevi, Đstanbul” adlı kaynağa yer yer gönderme yapılmaktadır.

Betonarmeyi anlayabilmek, kalıcı bilgiler edinebilmek, ders ve sonrası başarılı olabilmek için:

•Derslere devam etmenizi, dinlemenizi,

•Ders kitabı ve önemli yönetmeliklerin güncellenmiş olanlarını temin etmenizi,
•Gönderme yapılan kaynakları ders sonrası mutlaka okumanızı, yorumlamanızı, arkadaşlarınız ve öğretim üyesi ile konuyu tartışmanızı,
•Ezberden şiddetle kaçınarak sorgulayıcı ve yorumlayıcı olmanızı,
•Çözülmüş örnekleri ders sonrası tekrar satır-satır ve yazarak tekrar çözmenizi, eksiklerinizi belirleyerek gidermenizi,
•Karşınıza çıkan her inşaatı özenle gözlemenizi,
•Mesleğinize yönelik her kaynağı, zaman içerisinde, kütüphanenize eklemenizi,
•Bilgisayar kullanımı becerinizi geliştirmenizi, uygulamada yoğun kullanılan en az bir Statik-Betonarme yazılımını zaman kaybetmeden
öğrenmenizi,
•Đnşaat sektöründeki gelişmeleri günübirlik izlemenizi, internetten sürekli yararlanmanızı,

Öneririm.

Siz nasıl öğrenmek istersiniz?

Öğrenmenin bedeli:
Önceden öğrenenler indirimli fiyattan öğrenir
Otoriteden öğrenenler özgürlük bedeliyle öğrenir
Deneyerek öğrenenler etiket fiyatından öğrenir
Hayattan öğrenenler gecikme zammıyla öğrenir
Hayattan da öğrenemeyenler boşa gitmiş hayatlarıyla öğrenirler
Arthur Miller

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 2

 Đçerik

Ders : 1514x6339 BETONARME I (3+2) 4 (Reinforced Concrete I)

Önşart: Yapı statiği I dersinden devam almış olmak (öneri)
Derslik: A217 Öğretim üyesi: Prof.Dr. Ahmet TOPÇU Oda: A213
Tel.:0 222 239 37 50/3238 e-Posta: atopcu@ogu.edu.tr , Đnternet: http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu

Đçerik (Content):
Dersin amacı betonarme elemanların davranışını ve tasarım ilkelerini kavratmaktır. Đçerik şöyledir: Çimento, su, agrega, beton, karışım, bakım, katkı maddeleri.
Beton ve donatı çeliğinin mekanik özellikleri, Beton ve çelik sınıfları. Büzülme, sünme etkisi. Betonarme davranışı, Taşıma gücü varsayımları. Yapı güvenliği.
Betonarme kısa kolonlar ve kolon tipleri, sargı donatısının önemi, Minimum koşullar (Türk Standardları). Betonarme kirişler kiriş tipleri. Basit eğilme etkisindeki
kirişlerin davranışı, taşıma gücünün belirlenmesi, boyutlandırma. Minimum koşullar. Eksenel basınç ve iki eksenli eğilmeğe çalışan kolonlar, boyutlandırma. Kesme
dayanımı ve donatısı.

The main aim of the course is to introduce the behaviour and design principles of reinforced concrete members. Content of the course is as follows: Cement, water,
aggregates, concrete mixture, admixtures. Mechanical properties of concrete and reinforcing steel. Mechanical behaviour of concrete. Assumptions for limit state
design. Safety factors for material and loads. Reinforced concrete short columns, types of columns, importance of binder, minimal conditions (National codes).
Reinforced concrete beams, types of beams, behaviour of the beam in pure bending. Capacity and design of the beam, minimal conditions. Axially and eccentrically
loaded columns, design of columns. Shear strength and reinforcement.

Dersin öğrenciye kazandıracağı beceriler: By the end of this module students will be able to:
1.Malzemeyi tanıma 1.Know material properties
2.Betonun davranışını anlama 2.Understand the behaviour of concrete.
3.Betonarme elemanların davranışını kavrama 3.Understand the behaviour of concrete members.
4.Kolon ve kirişlerin hesap ve çizim ilkeleri bilgisi 4.Learn how to design and draw the concrete members.
5.Đlgili Türk Standardları bilgisi 5.Use the related national codes.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 3

 Sınavlar, Devam, Đtiraz, Kaynaklar, Yönetmelikler, Diğer
Sınavlar ve ağırlıkları:
1. Yarıyıl içi sınavı: %25, 2. Yarıyıl içi sınavı: %25, Final: %50.
1. ve 2. Öğretimin tüm gruplarının sınavları aynı gün aynı saatte aynı sorularla yapılacak ve değerlendirme ortak olacaktır. Sınavlarda kitap ve notlar açıktır.

Devam:
En az 80% devam zorunludur. Bu şartı sağlayamayanlar yarıyıl sonu sınavına katılamazlar.

Telafi sınavları:
Yazılı olarak yapılacak telafi sınavında, hangi sınavın telafisi olduğuna bakılmaksızın, öğrenci tüm konulardan sorumlu olacaktır.

Sınav sonuçlarına itiraz:

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Önlisans Lisans Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinde belirtilen yol izlenir.

Kaynaklar (Reading List): Önerilen Ders kitabı

1. Ersoy, U., Özcebe, G. (2004). Betonarme , Evrim Yayınevi, Đstanbul. Recommended corse
2. Ersoy, U., Özcebe, G. , Tankut, T. (2003). Reinforced Concrete, ODTÜ, Ankara. book
3. Celep, Z., Kumbasar N. (2005). Betonarme Yapılar, Sema Matbaacılık, Đstanbul.
4. Doğangün, A. (2005). Betonarme Yapıların Hesap ve Tasarımı, Birsen Yayınevi, Đstanbul.
5. Aydın, M. R. (2002). Betonarme Hesap Tabloları, Osmangazi Üniversitesi yayın No: 071, Eskişehir.
6. Aydın, M. R., Akgün, Ö. R., Topçu, A. (2002). Betonarme Kolon Tabloları, Eskişehir.
7. Bakır, E., Bakır, A., R. (1986). Kolon ve Perde Donatı Tabloları, (Taşıma Gücü Yöntemi), Ankara.

Önemli Yönetmelikler (Codes):

8. TS 498 (1997). Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin Hesap Değerleri, TSE.
9. TS ISO 9194 (1997). Yapıların Projelendirilme Esasları-Taşıyıcı Olan ve Olmayan Elemanlar-Depolanmış malzemeler-Yoğunluk, TSE.
10. TS 500 (2000). Betonarme Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları, Türk Standardları Enstitüsü.
11. Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik, 2007. Bayındırlık Bakanlığı. Değişiklik: 03.05.2007.
12. Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası, Yerleşim Birimleri ve Deprem Bölgeleri, 1996. Bayındırlık Bakanlığı.

Diğer:
• Yapı Statiği I dersini almamış veya devamsız kalmış olan öğrenci bu dersi almamalıdır.
• Güncel yönetmeliklerin zamanında temin edilmesi ve hesap makinesini öğrencinin yanında bulundurması yararınadır.

Güncel ders notlarını http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu adresinden indirebilirsiniz.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 4

 Bu derste ne öğrenilecek ?

e
m
şe
Kirişli döşeme Malzeme:

dö
ol
e
em

ns
Çimento, agrega, su, karışım

ko
öş
ld

li
riş
o

Ki
ns

Beton, beton sınıfları, mekanik özellikleri, davranış

Ko

Kiriş Konsol kiriş

Çelik, çelik sınıfları, mekanik özellikleri, davranış.

Betonarme:
Kirişler, davranış, taşıma gücü, boyutlandırma, çizim
Kolonlar, davranış, boyutlandırma, çizim
şi
ri
ki
el
m
Te

Yalıtım Taşıyıcı sistemin seçimi: Betonarme II nin konusu

membranı
Bağ kirişi
Yükler: Betonarme II nin konusu
Grobeton

Zemin
Döşemeler: Betonarme II nin konusu
Temeller: Betonarme II nin konusu

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 5

 GENEL BĐLGĐLER
Betonarmenin başlangıcı 1850 yılıdır. Beton ve betonarme son 150 yılın en önemli yapı malzemesi olmuştur. Tüm dünyada yapı
malzemesi olarak öncelikle kullanılmaktadır. Bir yıl içinde kullanılan beton miktarı yaklaşık 6 milyar tondur. Dünya nüfusu da yaklaşık
6 milyar olduğuna göre kişi başına yılda 1 ton beton üretilmektedir. Türkiye’de kişi başına üretim yaklaşık bunun yarısı, 0.45 ton/yıl dır.
Betonarme neden bu denli kabul görmüştür? Özde nedenler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
•Đstenilen her şeklin verilebilmesi
•Basınç dayanımının yüksek olması
•Ana malzemesi olan çimento, çelik ve suyun yerel temin edilebilmesi
•Yerel imkanlarla üretilebilmesi
•Nitelikli elemana fazla gereksinimi olmaması
•Ölçü toleransının yüksek oluşu (1-2 santimlik kalıp hatası sorun yaratmaz)
•Üretim için fazla enerji gerektirmemesi
•Ekonomik olması
•Hemen hiç bakım gerektirmemesi
•Uzun ömürlü olması
•Yangına dayanıklı olması.
•Su, rutubet ve asitli ortama dayanıklı olması
Enerji gereksinimine açıklık getirilirse; 1 m3 çelik üretmek için yaklaşık 50 GJ enerji gerekirken aynı miktarda beton üretmek için 4 GJ
enerji gerekir.
Beton; çimento, agrega (kum-çakıl), su ve gerekirse kimyasal katkı maddelerinin bilinçli karışımından oluşan kompozit bir malzeme;
yapay bir taştır. Beton hamuru yaş iken plastik olmasına, istenilen şeklin verilmesine karşın 10 saat içinde katılaşarak zamanla sertleşir
ve yüksek basınca dayanıklı duruma gelir.
Yüksek basınç gerilmesine dayanıklı olmasına karşın çekme kuvvetine hemen hiç dayanamaz. Bu özrünü gidermek için beton içerisine,
çekme bölgelerine, çelik çubuklar konur. Oluşan bu malzemeye betonarme denir.
Çimento hamuru, çimento şerbeti, harç, beton ve betonarme gibi, uygulamada sıkça kullanılan deyimler arasındaki farkı özetlemekte
yarar vardır:

ÇĐMENTO + AZ SU
ÇĐMENTO HAMURU (kuru)

ÇĐMENTO + ÇOK SU
ÇĐMENTO ŞERBETĐ (akıcı)
ÇĐMENTO + ĐNCE KUM+SU
HARÇ
ÇĐMENTO + AGREGA (kum ve çakıl)+SU
BETON
ÇĐMENTO + AGREGA (kum ve çakıl)+SU+ÇELĐK
BETONARME

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 6

 BETON
ÇĐMENTO+AGREGA+SU
BETON
1 m3 beton yaklaşık (hacim olarak)

%10 çimento,
%70 agrega (kum, çakıl, kırmataş),
%20 su

içerir. Belli amaca yönelik olarak, örneğin kıvam ayarı için, katkı maddesi de eklenebilir. Ancak, katkı maddesi çimento ağırlığının genelde %0.5- 2 si kadardır ve
%5 ini aşmamalıdır.

ÇĐMENTO - TS EN 197-1/2004
Çimentonun görevi; su ile reaksiyona girerek, agrega tanelerinin çevresini kaplamak, taneler arasındaki boşlukları doldurmak ve bunları birbirine bağlayarak
kaynaştırmaktır.

Kullanım amacı farklı çimentolar üretilmektedir. Avrupa Birliği (AB) uyum çalışmaları çerçevesinde Türk Standardlarında hızlı bir yenilenme yaşanmaktadır.
Hazır beton ve çimento üretimi ile ilgili Standard değişiklikleri buna örnek olarak verilebilir.

Yeni çimento standardı “TS EN 197-1 Genel Çimentolar Bileşim, Özellikler ve Uygunluk Kriterleri” 2004 sonunda yürürlüğe girmiştir. Yürürlükten kalkan
birçok çimento standardının yerini TS EN 197-1 almıştır.

TS EN 197-1/2004 standardında çimentolar beş ana tip ile adlandırılmaktadır:

CEM I Portland çimento
CEM II Portland-kompoze çimento
CEM III Yüksek Fırın cüruflu çimento
CEM IV Puzolanik çimento
CEM V Kompoze çimento

Çimentonun ana hammaddesi klinkerdir. CEM I %95-%100 klinkerden üretilir ve portland çimentosu adını alır. Değerleri (CEM II, CEM III, CEM IV ve CEM V)
klinkere, yüksek fırın cürufu, puzolan (tras), uçucu kül, silis dumanı gibi katkılar eklenerek üretilirler. Bu nedenle CEM I dışındaki çimentoların, katkı maddesi ve
miktarına bağlı olarak, çok sayıda farklı tipleri vardır. TS EN 197-1/2004 de 27 farklı çimento tanımlanmıştır. Bunlar aşağıdaki çizelgede özetlenmiştir.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 7

 TS EN 197-1/ 2004 de tanımlı Genel Çimentolar
Ana tipler Çimento tipi ve işareti Đçeriği (kütlece % olarak)
CEM I Portland Çimento CEM I 95-100 klinker
Portland-Cüruflu CEM II/ A -S 80-94 Klinker + 6-20 Yüksek Fırın cürufu
Çimento CEM II/ B -S 65-79 Klinker + 21-35 Yüksek Fırın cürufu
Portland-Silis Dumanlı
CEM II/ A -D 90-94 Klinker+; 6-10 silis dumanı
Çimento
CEM II/ A -P 80-94 Klinker + 6-20 doğal puzolan
Portland-Puzolanlı CEM II/ B-P 65-79 Klinker + 21-35 doğal puzolan
Çimento klinkerine katılan minerallerin
Çimento CEM II/ A -Q 80-94 Klinker + 6-20 doğal kalsine puzolan
simgeleri:
CEM II/ B -Q 65-79 Klinker + 21-35 doğal kalsine puzolan
CEM II/ A -V 80-94 Klinker + 6-20 silisli uçucu kül Bazı çimentolar klinkere Yüksek Fırın
Portland-Uçucu Küllü CEM II/ B -V 65-79 Klinker + 21-35 silisli uçucu kül cürufu, puzolan, kalker gibi maddeler
CEM II
Çimento CEM II/ A - W 80-94 Klinker + 6-20 kalkersi uçucu kül katılarak üretilirler. Katkı maddeleri harfler
CEM II/ B - W 65-79 Klinker + 21-35 kalkersi uçucu kül ile simgelenmiştir. Bu simgeler çimento
Portland-pişmiş şistli CEM II/ A -T 80-94 Klinker + 6-20 pişmiş şist tanımlanmasında kullanılır.
çimento CEM II/ B -T 65-79 Klinker + 21-35 pişmiş şist
CEM II/ A -L 80-94 Klinker + 6-20 kalker A, B, C : Katkılı
Portland-Kalkerli CEM II/ B -L 65-79 Klinker + 21-35 kalker A : Katkısı az
Çimento CEM II/ A -LL 80-94 Klinker + 6-20 kalker B: Katkısı orta
C : Katkısı çok fazla
CEM II/ B -LL 65-79 Klinker + 21-35 kalker
S : Yüksek fırın cürufu
Portland-Kompoze CEM II/ A -M 80-94 Klinker + 6-20 cüruf, silis dumanı, puzolan, uçucu kül, şist, kalker
D : Silis dumanı
Çimento CEM II/ B -M 65-79 Klinker + 21-35 cüruf, silis dumanı, puzolan, uçucu kül, şist, kalker
P : Doğal puzolan (tras)
CEM III/ A 35-64 Klinker + 36-65 Yüksek Fırın cürufu
Yüksek Fırın Cüruflu Q : Doğal kalsine edilmiş puzolan
CEM III CEM III/ B 20-34 Klinker + 66-80 Yüksek Fırın cürufu
Çimento V : Silisli uçucu kül
CEM III/ C 5-19 Klinker + 81-95 Yüksek Fırın cürufu
W :Kalkersi uçucu kül
CEM IV/ A 65-89 Klinker+11-35 silis dumanı, puzolan, uçucu kül
CEM IV Puzolanik Çimento T : Pişmiş şist
CEM IV/ B 45-64 Klinker+36-55 silis dumanı, puzolan, uçucu kül L : Kalker
CEM V/ A 40-64 Klinker+18-30 Yüksek Fırın cürufu+18-30 puzolan, uçucu kül LL: Kalker
CEM V Kompoze Çimento
CEM V/ B 20-28 Klinker+31-50 Yüksek Fırın cürufu+31-50 puzolan, uçucu kül M: Birden çok farklı katkılı (kompoze)

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 8

Dayanım sınıfları ve priz (katılaşma) süreleri:
Çimentolar, 28 günlük basınç dayanımı en az 32,5 N/mm2, 42,5 N/mm2 ve 52,5 N/mm2 olan üç farklı dayanım sınıfında üretilirler. Ancak, üretim şekli ve
içerdiği katkı maddeleri nedeniyle aynı dayanıma sahip çimentoların 2. ve 7. gün sonundaki dayanımları farklı olur. Dayanım kazanımı hızlı olan
çimentolara erken dayanımı yüksek çimentolar denir ve R harfi ile belirtilir. Erken dayanımı normal olan çimentolar N harfi ile belirtilir.

Dayanım Dayanım (N/mm2) Yaklaşık Priz Bu tablodan şunları algılamalıyız:

sonu •Priz (katılaşma) başlamadan önce (45-75 dakika içinde) beton yerine konup
sınıfı 2 7 28 Priz başlama
(saat) sıkıştırılmalıdır. Priz başladıktan sonra beton kurcalanmamalıdır. Beton dökümü
günlük günlük günlük süresi (dakika) zamana karşı yarıştır!
32,5N - ≥ 16,0 •Prizin sona ermesi (6-10 saat sonra) betonun katılaştığı anlamındadır. Ancak henüz
≥ 32,5 ≥ 75 10
32,5 R ≥ 10,0 - sertleşmemiştir. Sıcak havalarda derhal kür (sulama) yapılmaya başlanmalıdır.
42,5N ≥ 10,0 - •52.5 R çimentonun 2 günde eriştiği dayanımı, 32.5 N çimento 28 gün sonra
≥ 42,5 ≥ 60 10 kazanabilmektedir. Hızlı kalıp alınmak isteniyorsa R tipi çimento kullanılmalıdır.
42,5 R ≥ 20,0 -
•Priz süresinin kısa olması açığa çıkan ısının da kısa sürede olacağı anlamındadır.
52,5N ≥ 20,0 -
≥ 52,5 ≥ 45 6 Betonun daha kalıpta iken çatlama riski vardır.
52,5 R ≥ 30,0 -

Standart işaretleme:
Çimento torbalarının üzerine yazılan standart işaretleme çimento tipini ve dayanım sınıfını içerir. Aşağıda bazı örnekler verilmiştir.

Dayanımı 52.5 N/mm2 ve erken %5-19 klinker+%81-95 Yüksek

Fırın cürufu (S) karışımlı,
CEM I 52.5 R dayanımı yüksek (R) olan
Portland çimentosu dayanımı 32.5 N/mm2 ve erken CEM III /C (S) 32.5 N
dayanımı normal (N) olan
Yüksek Fırın cüruflu çimento
Portland Dayanım
çimentosu sınıfı Yüksek Fırın Dayanım
Cüruflu çimento sınıfı

%80-94 klinker+ %6-20 kalker (LL) %65-89 klinker+%11-35 Silis dumanı

karışımlı, dayanımı 42.5 N/mm2 ve (D), doğal puzolan (P), silisli uçucu kül
CEM II /A-LL 42.5 R erken dayanımı yüksek (R) olan (V) karışımlı, dayanımı 32.5 N/mm2 CEM IV /A (D-P-V) 32.5 N
Portland kalkerli çimento ve erken dayanımı normal (N) olan
Puzolanik çimento
Portland Dayanım
kalkerli çimento sınıfı Puzolanik çimento Dayanım
sınıfı

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 9

%95-100 klinkerli, katkısız, dayanımı 42.5
N/mm2 ve erken dayanımı yüksek (R) olan %65-79 klinker+ %21-35 kalker (L)
Portland çimento karışımlı, dayanımı 32.5 N/mm2 ve
erken dayanımı normal (N) olan
Portland-Kalkerli çimento

%65-79 klinker+ %21-35 puzolan (P) ve kalker

(LL) karışımlı, dayanımı 32.5 N/mm2 ve erken
dayanımı yüksek (R) olan
Portland-Kompoze çimento

%65-79 klinker+ %21-35 puzolan (P) ve kalker

(L) karışımlı, dayanımı 32.5 N/mm2 ve erken
dayanımı normal (N) olan
Portland-Kompoze çimento

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 10

Özel amaçlı çimentolar:

Adı Sembolü TS Numarası Kullanıldığı yerler

Beyaz Portland Çimentosu
Harç Çimentosu
Sülfatlara Dayanıklı Çimento
Suni taş, sıva, mozaik ve renk olarak mimari dekorasyonun gerektirdiği
BPÇ 32.5
TS 21/ 1994 beton işlerinde veya renk verici katkı maddeleri ile elde edilen renkli
BPÇ 42.5
beton yapımında kullanılabilir.
MC 12.5 X TS22 ENV 413-1/1998 Sıva ve duvar harcı olarak kullanılır. Donatılı betonlarda kullanılmaz!
Aşırı sulfat etkisindeki betonlarda (deniz yapıları, atık su yapıları, nehir
SDÇ 32.5 TS 10157 / 1992
kıyısındaki yapı temelleri, yer altı betonarme borular, vs.)

Çimento seçimi:
1) Projede öngörülen dayanım (örnek: C30 ve üstü betonlarda dayanımı 42.5 N/mm2 veya 52.5 N/mm2 olan çimento)
2) Yapının çevre etkileri (örnek: deniz suyu , atık su ve kimyasalların etkisindeki yapılarda, CEM III/B yüksek fırın cüruflu veya sulfata dayanıklı çimento)
3) Kalıp alma süresi (örnek: erken kalıp alınmak isteniyorsa CEM I 52.5 R erken dayanımı yüksek çimento)
4) Yapı elemanlarının boyutları (örnek: baraj, tünel gibi kalın, tabakalı kütle betonlarında CEM II/B-P puzolanlı çimento),
5) Yapının yeri (kullanılacak çimento, nakliye masraflarını düşürmek için, şantiyeye en yakın fabrikadan temin edilebilmeli)
6) Hava sıcaklığı (Çok sıcak havada N tipi Soğuk havada R tipi)

dikkate alınarak çimento tipi seçilmelidir. T500/2000 ve Dep. Yön. 2007 kullanılacak çimento tipinin proje üzerine yazılmasını zorunlu kılar. Ancak,
uygulamada bu koşulu yerine getiren projelere çok ender rastlanır. Yazılı olması durumunda bu tipin kullanılması zorunludur.

Çimento-depolanması, korunması: 50 kg lık torbalar tahta ızgaralar üstünde istiflenerek veya Silolarda depolanır.
•Ortam rutubetsiz, rüzgârsız, kuru ve sudan korunmuş olmalıdır.
•Değişik tür çimentolar ayrı ayrı depolanarak levha asılmalıdır.
•Üst üste 10 torbadan fazla konmamalıdır.
•Üretimden sonra 3-4 ay içinde kullanılmalıdır.
•Topaklaşmış çimento kullanılmamalıdır.

Hangi fabrikada hangi tip çimento üretiliyor (örnekleme):

OYAK ÇĐMENTO (BOLU): CEM I 42.5 R, SDÇ 32.5, CEM II/B-M 32.5 R, CEM IV/B 32.5 R, CEM II/B-P 32.5R, CEM III/A 32.5 R
BURSA ÇĐMENTO: CEM I 42.5 N, CEM II/B-M (P-V) 32.5 R, CEM IV/B (P-V) 32.5 R
ÇĐMSA ÇĐMENTO (ESKĐŞEHĐR): CEM I 42.5 R, CEM II/B (P-L) 32.5N, MC 12.5 X, SDÇ 32.5
SET ÇĐMENTO (AFYON, ANKARA, BALIKESĐR): CEM I 42.5 R, CEM II/A-M 42.5 R, CEM II/B-M 32.5 R, CEM II/A-LL 42.5 R, BPÇ 32.5, CEM V/A 32.5 N, SDÇ 32.5
EGEÇĐM (ĐZMĐR) : CEM I 42.5R, CEM II/A-M(P-W) 42.5R, CEM II/B-M(P-W) 32.5R, CEM IV/B-((P-W) 32.5N

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 11

Đptal edilen çimentoların TS EN 197-1/ 2004 de karşılıkları:
TS EN 197-1 yeni çimento yönetmeliği birçok çimento yönetmeliğini iptal etmiştir. Geçiş döneminde, iptal edilen çimentolar ve bunların TS EN 197-1 deki
karşılıklarının bilinmesinde yarar vardır.

Đptal edilen çimentoların TS EN 197-1/ 2004 de benzerleri1:

Đptal edilen çimentonun TS EN 197-1 deki benzerleri
Adı işareti Standardı Adı işareti
Portland çimentosu PÇ TS 19 Portland çimentosu CEM I
Erken dayanımı yüksek
EYÇ TS 3646 Portland çimentosu CEM I 52.5 R
çimento
Portland Cüruflu Çimento CEM II /B-S
Cüruflu çimento CÇ TS 20 CEM III/A
Yüksek Fırın Cüruflu çimento
CEM II/B
Traslı Çimento TÇ TS 26 Portland Puzolanlı Çimento CEM II/B-P
CEM II /A -V
Uçucu Küllü Çimento UKÇ TS 640 Portland Uçucu Küllü Çimento
CEM II / B-V
CEM III / B
Süper Sülfat Çimentosu SSÇ TS 809 Yüksek Fırın Cüruflu Çimento
CEM III / C
Katkılı Çimento KÇ TS 10156 Portland Puzolanlı Çimento CEM II / A-P
PCÇ/A CEM II / A - S
Portland Cüruflu Çimento TS 12139 Portland Cüruflu Çimento
PCÇ/B CEM II / B - S
PLÇ/A CEM II / A - L
Portland KalkerliÇimento TS 12140 Portland KalkerliÇimento
PLÇ/B CEM II / B - L
Portland Silika Füme
PSFÇ TS 12141 Portland Silis Dumanlı Çimento CEM II / A - D
Çimento
KZÇ / A CEM V / A
Kompoze Çimento TS 12142 Kompoze Çimento
KZÇ / B CEM V / B
PÇK / A CEM II / A - M
Portland Kompoze Çimento TS 12143 Portland Kompoze Çimento
PÇK / B CEM II / B - M
PZÇ / A CEM IV / A - M
Puzolanik Çimento TS 12144 Puzolanik Çimento
PZÇ / B CEM IV / B - M
1
YEĞĐNOBALI, A., ERTÜN, T., Çimentolarda Yeni Standardlar ve Mineral Katkılar, TÇMB, 2004

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 12

 SU - TS EN 1008/2003
Suyun görevi kimyasal reaksiyonu başlatarak sürdürmek ve betona işlenebilir bir akıcılık (kıvam) sağlamaktır.
Đçilebilen her su beton yapımında kullanılabilir.

•Tuzlu olmamalı
•Asit bulunmamalı Deniz suyu kullanılamaz!
•Yağ bulunmamalı
•Kirli, bulanık olmamalı

KĐMYASAL KATKILAR - TS EN 934-2/2004 ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 12

Betonun bazı özelliklerini iyileştirmek veya bazı özellikler kazandırmak için kullanılırlar. Çimento miktarının
belli bir yüzdesi kadar, genelde karışım suyuna katılırlar.

Katkı maddeleri aşağıdaki amaçla kullanılırlar:

•Priz (katılaşma) süresini kısaltmak veya uzatmak

•Su/çimento oranını azaltmak, dayanımı artırmak (akışkanlaştırıcı, süper akışkanlaştırıcı)
•Kendiliğinden yerleşen beton yapmak (hiper akışkanlaştırıcı)
•Betonun donmasını önlemek (antifriz)
•Genleşebilen beton yapmak (büzülme çatlaklarını önlemek, onarım işlerinde) Renkli beton
•Donma-çözülme dayanıklılığını artırmak (hava sürükleyici katkılar)
•Su ve buhar sızdırmayan beton yapmak (su deposu, bodrum perdeleri, hamam, havuz, arıtma tesisi, baraj)
•Beton içindeki donatının (çelik) paslanmasını önlemek
•Betona renk vermek (dekoratif amaçlı)

•Katkı maddesi mutlaka üreticinin reçetesine göre kullanılmalıdır. Gereğinden fazlası zararlı, gereğinden azı faydasız olabilir.
•Katkı maddelerinin çoğu dayanımı % 10 kadar düşürür.
•Katkı maddesi çimento kütlesinin genelde % 0.5-2 si kadardır ve % 5 ini aşmamalıdır.
•Reçetesine göre kullanılsa bile, katkının miktarı ve etkisi ön deneylerle belirlenmelidir. Piyasada işe yaramaz, faydadan çok zarar veren, katkı maddesi
pazarlandığını bilmekte yarar vardır. Dünyada yaygın kullanılan markalara önerilir.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 13

 AGREGA-TS 706 EN 12620/2003 ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 5

Kum + çakıl
AGREGA

Kum + kırmataş
AGREGA

Elekten geçen % (kütle)

Kum + çakıl+kırmataş
AGREGA
Đnce KUM: 0-4 mm
Kalın KUM: 4-8 mm
ÇAKIL: 8-70 mm
KIRMATAŞ (MICIR):
5-13 mm
13-24 mm
24-30 mm
Bir Örnek:
Betonda kullanılacak en büyük tane çapı dökümün yapılacağı yapının boyutlarına bağlıdır. Normal yapılarda kirş ve
Deriner barajının (Çoruh nehri üzerinde) gövde
kolonların küçük kenarı 25 cm, döşeme kalınlığı 10 cm, net beton örtüsü 3 cm, donatı net aralığı 3 cm civarındadır.
betonunda kullanılan agrega karışım oranları
Gereğinden iri agrega sorunlar yaratır: Donatılar arasından geçmez, tek bir çakıl döşemeden veya beton örtüsünden
aşağıdaki gibidir:
kalın olur, beton sıkıştırılamaz, boşluklar kalır. Bu nedenle en büyük tane çapının sınırlandırılması gerekir.
En büyük tane çapı normal yapılarda 32 mm, köprülerde 70 mm, yol ve hava alanı saha kaplamalarında 90 mm, 0-3 mm (%23,5)
barajlarda 250 mm dir. Normal yapılarda en büyük tane çapının daha da küçük tutulması, 25 mm yi aşmaması 3-12 mm (%17,0)
önerilir. 12-30 mm (%18,0)
30-63 mm (%22,0)
Kullanılan agreganın max tane çapı: kiriş/kolon küçük kenarının 1/5 inden, iki donatı arasındaki uzaklığın ¾ 63-126 mm (%19,5)
ünden, döşeme kalınlığının 1/3 ünden ve net beton örtüsünden küçük olmalıdır (TS 500/2000, Sayfa 10).
Bu agregaların toplam agrega ağırlığı içindeki
yüzdeleri yanlarında parantez içinde verilmiştir.

Yoğunluğuna göre agrega sınıfları:

Proje mühendisi kararlaştırmalı, proje üzerine yazmalıdır!

Hafif agrega: Yoğunluğu 2000 kg/m3 den az Taşıyıcı olamayan dolgu betonlarında
Normal agrega: Yoğunluğu 2000-3000 kg/m3
Ağır agrega: Yoğunluğu 3000 kg/m3 den çok
Normal yapılarda
olan agregadır.

Agrega: Nükleer santral zırhlarında, radyoaktif •Deniz kumu/çakılı kullanılamaz! (Zorunlu hallerde çok iyi
•Temiz olmalı terapi merkezlerinde, radyoaktif madde yıkamak ve atıkları ayıklamak kaydıyla kullanılabilir)
•Kil, silt (toprak, bitki) içermemeli depolarında •Normal yapılarda max tane çapı 32 mm olmalıdır. Hazır
•Tuz, yağ, kimyasal madde içermemeli betonda genellikle 16-25 mm tane çapı kullanılmaktadır.
•Dayanımı, hedeflenen betonun dayanımından yüksek olmalı
•Đyi GRANÜLOMETRĐ (agrega karışım oranı) sağlamalı

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 14

 Karışım-tanımlar ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 6

KARIŞIM: Öngörülen kıvam ve dayanımlı bir beton elde edebilmek için kum, çakıl, çimento ve su miktarının ayarlanmasıdır. Betonun belli bir özelliğini,
örneğin kıvamını, değiştirmek için kimyasal katkı da katılabilir.
DOZAJ: Yerine yerleştirilip sıkıştırılmış 1 m3 betondaki çimentonun kilogram olarak miktarıdır. Yaygın olarak 300 dozlu beton kullanılır. Temellerde ve
kütle betonlarında 250-300 dozlu, kiriş, kolon ve döşemelerde 300-350 dozlu, köprülerde 350-450 dozlu, deniz yapılarında 400-500 dozlu beton kullanılır.
Betonarme taşıyıcı elemanlarda dozaj 250 kg dan az olamaz. Gereğinden yüksek dozaj büzülmeyi (rötre) artırır, hızlandırır, dayanım düşer ve betonda
çatlaklar oluşur.

SU/ÇĐMENTO ORANI: 1 m3 betondaki, kilogram cinsinden su miktarının çimento miktarına oranıdır: SÇO=Su/Çimento. Beton dayanımını doğrudan
etkileyen en önemli faktördür.
Teorik olarak, kimyasal reaksiyon için gerekli su/çimento oranı 0.25 dir, ancak beton kıvamı çok kurudur, işlenmesi zordur. Betona işlenebilirlik
kazandırmak amacıyla uygulamada su/çimento oranı çok daha yüksek , 0.40-0.55 arasında, tutulur. SÇO düşük ise dayanım yüksek, SÇO yüksek ise
dayanım düşük olur. Gereğinden fazla konulan her 20 litre (bir teneke) su dayanımı yaklaşık %15 düşürür.

KIVAM: Yaş betonun kuru yada akıcı mı olduğunu belirtir, işlenebilirliğin bir ölçüsüdür. TS EN 206-1/2004 de beş farklı kıvam sınıfı tanımlanmıştır. S1
sınıfı kuru, S5 sınıfı akıcı beton anlamındadır. Yüksek dayanım sertleşmiş betonda aranan en önemli özellik olmakla birlikte, yaş betonun kıvamı
(işlenebilirliği) de bir o kadar önemlidir. Bu iki özellik birbirini ters düşer. Yüksek dayanım için düşük su/çimento oranı, yani az su, gerekirken işlenebilir
bir beton için çok su gerekir. Farklı kıvam ölçme yöntemleri olmasına rağmen en çok kullanılanı ve en basit olanı çökme deneyi (SLUMP test) dir.

PRĐZ: Yaş betonun katılaşma sürecidir. 45-75 dakika sonra başlar, 6-10 saat sürer.

KATILAŞMIŞ BETON: Prizi tamamlanmış, üzerinde gezilebilen beton.

SERTLEŞME: Katılaşmış beton henüz yeterince dayanıma sahip değildir. Dayanım kazanma sürecine sertleşme denir. Bir yıl kadar sürer.

SERTLEŞMĐŞ BETON: Yük taşıyabilecek kadar dayanım kazanmış beton.

BASINÇ DAYANIMI: Sertleşmiş numunenin eksenel basınç altında ulaşabildiği en büyük gerilmedir.
STANDART BASINÇ DAYANIMI: Suda saklanmış (laboratuvar şartlarında), 28 günlük standart numunenin eksenel basınç altında ulaşabildiği en
büyük gerilmedir. Standart numune silindir (çap: 15 cm, yükseklik: 30 cm) ise silindir basınç dayanımı, küp(15cmx15 cmx15 cm) ise küp basınç
dayanımı denir. Dayanım deneyi için ilgili Standardlar: TS EN 12390 serisi.
ÇEKME DAYANIMI: Betonun çatlatan çekme gerilmesidir.
KIRILMA: Beton liflerinin basınç altında ezilmesidir. Beton ezildiği an kırıldı varsayılır.
KIRILMA BĐRĐM KISALMASI: Beton ezildiği anda ölçülen en büyük birim kısalmadır.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 15

 Kıvam ve Kıvam testi-çökme (SLUMP) deneyi-TS EN 12350-2/2002 ERSOY/ ÖZCEBE, Sayfa 7

Betonun kıvamı; çökme deneyi, Vebe deneyi, sıkıştırılma derecesi
veya yayılma tablası deneyi ile belirlenir. Şantiyede, kullanım
kolaylığı açısından, çoğunlukla çökme deneyi kullanılır. Deneyde
altı ve üstü açık bir koni kullanılır. Yaş betonun çökme deneyi,
beton üretildikten (hazır beton teslim edildikten) sonraki ilk 15
dakika içinde yapılır.
Deneyin yapılışı :
•Koninin iç yüzeyi temizlenir ve nemlendirilir.
• Yaş beton üç kerede koniye doldurulur.
• Her tabaka yuvarlak uçlu, 60 cm uzunluğunda ve 16 mm
çaplı düz yüzeyli çubukla 25 kez şişlenir.
• Koni 5-10 saniye içinde sarsılmadan çıkartılır, çökme ölçülür.
• Deney 150 saniye içinde tamamlanmalıdır.

100

200 mm

KIVAM SINIFLARI (TS EN 206-1/2004) Yaş beton yaklaşık çökme miktarları:

Sınıf Çökme (mm)
S1 10-40 kuru •Donatılı temel betonu: 30-80 mm
S2 50-90 •Kat kiriş, kolon, perde, döşemeleri: 50-100 mm
•Donatısız betonlar, kanal kaplamaları: 20-70 mm
S3 100-150 •Yol kaplamaları, köprü ayakları: 30-50 mm
S4 160-210 •Tünel taban kaplamaları: 20-50 mm
S5 220 den büyük akıcı •Tünel yan ve kemer betonları: 50-100 mm
•Kütle betonları: 20-50 mm

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 16

 Basit Karışım Hesabı ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 8

Her inşaatta hazır beton kullanılmalıdır. Küçük işlerde, veya hazır beton temin edilemiyorsa, karışım şantiyede hazırlanabilir. Đlgili
yönetmelik: TS 802/T2-2002
BASĐT BĐR DENEME KARIŞIMI HESABI: Karışım hesabı için birçok farklı yöntem olmasına karşın, şantiyede hızlı deneme
karışımları hazırlamak için, Şekil 1, Çizelge 1 ve 2 kullanılarak basit fakat yaklaşık bir yol izlenebilir.
Đzlenecek yol:

1. Hazırlanacak karışımdan beklenen beton dayanımına karar ver. Örneğin: projede Şekil 1: su/çimento oranı-beton dayanımı ilişkisi
öngörülen beton sınıfına bak. 50

2. Betonun kullanım amacına göre (kolon-kiriş, döşeme, temel betonu) çökme miktarına 40
(beton KIVAMINA) karar ver.

3. Kullanılacak agreganın en büyük tane çapına karar ver. Örneğin: projeyi incele, 30

donatı aralıklarına, kolon, kiriş ve döşemelerin en küçük boyutlarına bak.

20
4. Kullanılacak kum ince mi? (0-4 mm) yoksa kalın mı? (4-8 mm) olacak karar ver.
10
5. Şekil 1 den ortalama su/çimento oranını seç.

6. Çizelge 1 den gerekli su miktarını belirle. 0

0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Su/ Çimento oranı
7. Su/çimento oranını kullanarak çimento miktarını hesapla.

8. Çizelge 2 den çakıl ve/veya kırmataş miktarını belirle. Aynı çizelgeden 1 m3 yaş •Düşük SÇO
Yüksek dayanımlı beton !
betonun kütlesini belirle. •Yüksek SÇO
Düşük dayanımlı beton !

9. SU+ÇĐMENTO+ÇAKIL+KUM=1 m3 yaş betonun kütlesidir. Bu bağıntıda su,

çimento, çakıl miktarlarını yerine koy; kum miktarını hesapla.

10. Hazırlanan karışım için çökme deneyi yap, kıvam sınıfını kontrol et. En az üç
silindir numune hazırla, laboratuar şartlarında sakla. 7. ve 28. günlerde basınç deneyi
yap, dayanımı belirle. Đstenilen kıvam ve dayanımın sağlanmaması durumunda yeni bir
veya birkaç karışım dene.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 17

 Basit Karışım Hesabı ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 9

Çizelge 1: Su gereksinimi

1 m3 beton için gerekli suyun kütlesi (kg)

Çökme (mm)
En büyük agrega çapı (mm)
10 15 20 25 40 50 70

20-50 205 200 185 180 160 155 145

75-100 225 215 200 195 175 170 160

150-175 240 230 210 205 185 180 170

Çizelge 2:Çakıl gereksinimi

Agreganın 1 m3 beton için gerekli çakıl veya kırmataş miktarı (m3 veya kg) 1 m3 yaş
en büyük betonun
Đnce kum kullanılırsa (0-4 mm) Kalın kum kullanılırsa (4-8 mm)
tane çapı kütlesi
mm m3 kg m3 kg
kg /m3
10 0.48 770 0.45 720 2285
15 0.58 930 0.54 860 2315
20 0.65 1040 0.61 980 2355
25 0.70 1120 0.66 1060 2375
40 0.75 1200 0.71 1140 2420
50 0.77 1230 0.73 1170 2445
70 0.80 1280 0.76 1220 2465

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 18

 Basit Karışım Hesabı-Örnek ERSOY/ ÖZCEBE, Sayfa 11

BĐLĐNENLER: Đyi karışımlı (granülometrili), en büyük tane çapı 25 mm, kalın kumlu agrega ile dayanımı 20 N/mm2 ve çökmesi 80
mm olan beton yapılmak istenmektedir.

ĐSTENEN: Deneme karışım miktarları (çimento, su, kum, çakıl)

ÇÖZÜM:
Çözüm için şekil 1, Çizelge 1 ve 2 kullanılacaktır.
1. Dayanım=20 N/mm2
2. Çökme=80 mm
3. En büyük tane çapı=25 mm
4. Kalın kum kullanılacak
5. Şekil 1 den, 20 N/mm2 için SÇO nını bul: SÇO=0.6 (ortalama).
6. Çizelge 1 den, 80 mm çökme ve en büyük tane çapı 25 mm için gereken SU miktarını bul: SU=195 kg.
7. SÇO=SU/ÇĐMENTO
0.6=195/ÇĐMENTO
ÇĐMENTO=195/0.6=325 kg.
8. Çizelge 2 den, kalın kum ve en büyük tane çapı 25 mm için ÇAKIL=1060 kg ve yaş betonun kütlesi=2375 kg.
9. SU+ÇĐMENTO+ÇAKIL+KUM=1 m3 YAŞ BETON
195+325+1060+KUM=2375
KUM=795 kg.
1 m3 betonda:
SU=195 kg, ÇĐMENTO=325 kg, ÇAKIL=1060 kg, KUM=795 kg olmalı.

10. Bu reçeteye göre beton hazırlanır kıvam testi yapılır. Beklenen kıvam (yaklaşık 80 mm çökme) sağlanıyorsa silindir numuneler (en az
üç adet) hazırlanır, laboratuvar şartlarında saklanır. Yedi gün sonra en az bir numunenin basınç dayanımı belirlenir. Bu dayanım yaklaşık
olarak öngörülen dayanımın (20 N/mm2 ) yaklaşık %70 i kadar olmalıdır. Belirlenen 7 günlük dayanım yeterli ise 28. gün sonunda diğer
numunelerin basınç dayanımları belirlenir.
Bu işlemlerin herhangi bir aşamasında kıvam veya dayanım yeterli görülmüyorsa nedeni araştırılır, yeni reçete hazırlanarak istenen
kıvam ve dayanım elde edilinceye kadar yeni karışımlar hazırlanır.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 19

 HAZIR BETON - TS EN206-1/2004
Hazır Beton Sipariş Formu
Hazır beton 1903 yılında Almanya’da kullanılmaya başlanmış, 1914
yılında ilk transmikserin Amerika’da geliştirilmesi ile tüm dünyada
hızla yaygınlaşmıştır. Türkiye’de 1985 li yıllarda benimsenmeğe
başlamıştır. Günümüzde, Türkiye’nin hemen her köşesinde, hazır beton
kullanılmaktadır.
Đstenen dayanımı ve kıvamı sağlayan karışımı hazırlamak zaman alıcı,
zor ve riskli bir iştir. Farklı zaman ve farklı kişilerce şantiyede
hazırlanan beton yapının tümünde aynı kalitede olamamaktadır.
Bu ve daha başka birçok nedenle, hazır betonun
ulaştırılabileceği tüm inşaatlarda mutlaka hazır beton
kullanılmalıdır.
Hazır beton siparişi öncesi hazırlık yapılmalıdır:
Beton dökümü zamana karşı yarıştır, iş sırası ve süresi önceden çok iyi
planlanmalıdır.
Sipariş edilecek beton hangi elemanlarda kullanılacak (temel betonu, kat
kiriş/kolon/döşeme betonu gibi)? Dayanımı ne olacak (projeden
alınacak)? Kıvam sınıfı ne olacak? En büyük tane boyutu ne olacak
(donatı sıklığı ve yapı elemanının boyutu ile ilgili!)? Miktarı (m3) nedir?
Döküm günü ve sonrası ortam şartları (hava tahmini!) nasıl olacak?
Katkı maddesi gerekli mi? Katkının amacı, cinsi ve miktarı nedir?
Ne zaman teslim alınacak, kim teslim alacak? Betonun teslim saatinde
kalıp hazır olabilecek mi? Döküm öncesi kıvam testi sağlanmazsa ne
yapılacak? Kaç numune alınacak, nerede saklanacak, ne zaman dayanım
testi yapılacak? Beton nereden başlayıp hangi sırayla ve nereye kadar
dökülecek (iş derzi gerekir mi) ? Nasıl yerleştirilip sıkıştırılacak? Bakım
(kür) nasıl yapılacak? Elektrik kesilirse ne olacak?
Betonu yerleştirip sıkıştırmakla görevli işçiler kuru
kıvamlı betonu sevmezler. Kolay işlemek veya pompalama
işini kolaylaştırmak için, döküm sırasında hazır betona
gizlice gereksiz ek su verme eğiliminde olurlar. Bu
durumda beklenen dayanım sağlanamaz. Betonu teslim
alan kişinin bu çok tehlikeli durumu önlemesi gerekir.
Betonun teslimi ve teslim anındaki kıvamı ile ilgili olarak bakınız:
TS EN 206-1, sayfa 26-28, madde 7.5.
Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu
Sipariş Tarihi: 02/07 /2005
Siparişi veren firma adı ve adresi:.........................................................
...............................................................................................................
………………………………………………………………………...
Tel.:...................... Cep Tel.: ........................... Fax: ...........................
Beton döküm yeri ve adresi: .................................................................
…………………………………………………………………………
...............................................................................................................
Pafta No:............... Ada No: ............................ Parsel No: .................
Teslim alacak yetkili:.............................................................................
Tel.:...................... Cep Tel.: ........................... Fax: ...........................
Hazır beton Teknik bilgileri:
Kullanım yeri: Kat tabliye  Temel  Perde  Saha  Diğer:...........
Beton sınıfı: Gro  C16  C18  C20  C25  C30  C35 
C40  C45  C50  Diğer:.............................................................
Miktarı:...48...... m3 Çimento tipi: CEM I 32.5 N (PÇ 32.5)
Dozaj:..300.....Max tane boyutu: ..22....... mm Kıvamı: ..S3.........
Kimyasal Katkı: Evet  Hayır 
Katkı amacı ve miktarı:........................................................................
..............................................................................................................
Şantiyede çalışır vibratör var mı? Evet Hayır
Vibratör türü: Dalgıç Yüzey Dış
Vibratör adedi: ....2..... ....2..... ..4......
Çalışır jeneratör var mı? Evet  Hayır  Adedi:..2.......
Döküm kotu: .......12….m.
Döküm gün ve saatı:..09/07 / 2005, 17:00..............................
Üretim gün ve saatı:...09/07 / 2005, 16:40..............................
Döküm yerine varış gün ve saatı:..09/07/2005, 17:05..............
Boşaltmanın başladığı saat: .17:10...................................................
Boşaltmanı tamamlandığı saat: 17:20..............................................
Çökme deneyi yapıldı mı? Evet Hayır  Çökme: 16...........mm
Numune alındı mı? Evet Hayır  Silindir Küp  Adet: 3.........
Ad ve imza (Teslim eden/alan)
................................................................................................................
………………………………………………………………………….
20
 Betonun taşınması, dökülmesi, sıkıştırılması ve bakımı (TS 1247/1984, TS 1248/1989, TS 3440/1982) ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 9

Transmikser, beton pompası, konveyör, vinç veya, küçük işlerde, el arabası ile taşınır. Taşıma ve döküm
sırasında ayrışma (segregasyon) olmamalıdır. Kullanılan çimento cinsine ve ortam şartlarına göre katılaşma
45-60 dakika içinde başlar ve 6-10 saat içinde tamamlanır. Bu nedenle, karışım hazırlandıktan (hazır beton
teslim edildikten) sonra 20-30 dakika içinde yerleştirilip sıkıştırılmalıdır. Bu süre, priz geciktirici katkı
maddeleri yardımıyla 2 saate kadar uzatılabilir. Yaş karışımlı hazır betonlar 2 saatlik, kuru karışımlı hazır
betonlar (özel transmikserler ile) 3 saatlik uzaklıklara taşınabilir. Yaş karışımlı beton taşınırken transmikser
Transmikser
1-4 devir/dakika ile dönmeli ve taşıma süresince en fazla 300 devir yapmalıdır.
Döküm öncesi betonun kıvamı çökme deneyi (slump test) ile kontrol edilir. T500-2000 de belirtilen sayıda
silindir (nadiren küp) numuneler alınarak laboratuar şartlarında saklanır. 7. ve 28. gün numuneler kırılarak
öngörülen dayanımı sağlayıp sağlamadığı belirlenir.

Beton döküm sırası şöyledir: Önce kolonlar, sonra kirişler ve döşeme. Döküm öncesi kalıp, iskele ve
donatının projeye uygunluğu kontrol edilmeli, özellikle balkonlar, merdiven sahanlıkları ve boşluklu
Beton pompası
döşemeler, kiriş-kolon birleşim noktaları gözlenmelidir. Yeterli yedek dikme ve yeterli beton örtüsü bırakılıp
bırakılmadığına, donatının döküm sırasında yer değiştirmeyecek şekilde sıkıca bağlanıp bağlanmadığına
dikkat edilmeli, kalıp temizlenmeli, suya iyice doyurulmalıdır. Göllenme olmamalı, kalıp suyu emdikten
sonra fakat kurumadan önce beton dökülmelidir. Beton dökümü kalıba darbe uygulamamalı, döküm
yüksekliği 50 cm den az olmalıdır. Kendiliğinden yerleşen beton dışındaki tüm betonlar vibratör ile
sıkıştırılmalıdır. Küçük hacimli betonlar şişlenerek ve tokmaklanarak da sıkıştırılabilir. Ancak, şişleme ve
Dalgıç vibratör tokmaklama yönteminin vibratörün yerini alamayacağı bilinmelidir.

Vibratörler ve kullanımı:
Vibratör, titreşim hareketi yapan makinedir. Elektrik veya basınçlı hava ile çalışan tipleri vardır. Dalgıç
vibratör (iç vibratör), titreşim yapan ucu betona daldırılarak kullanılır. Yüzey vibratörü (kompaktör), betonun
yüzeyine titreşim uygular. Dış vibratör (kalıp vibratörü) kalıp sistemine takılır ve kalıbı titreştirerek betonun
sıkışmasını sağlar.
Kalın betonlar (kirişler, 20 cm den kalın döşemeler) yüksek frekanslı (9000-12000 vibrasyon/dakika) dalgıç
vibratör ile sıkıştırılır. Beton kalınlığı 40 cm yi aşmamalıdır. Daha kalın betonlar tabakalar halinde dökülüp
sıkıştırılır. Vibratör beton harcının dibine kadar hızlı ve dik olarak sokulur. Beton suyu yüzeyde toplanmaya
başladığı an yavaşça çıkartılır. Tabakalı sıkıştırma durumunda vibratör alt tabakaya 5-10 cm kadar daldırılır,
tabakaların kaynaşması sağlanır. Vibratör hiçbir zaman betonu yaymak amacıyla kullanılmamalıdır.
Dalgıç vibratör uygulaması

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 21

Vibratör rasgele noktalara daldırılmamalıdır. Sıkıştırma çapı gözlemsel denemelerle belirlenmeli ve bu çap dikkate alınarak elden geldiğince
düzenli aralıklarla daldırılmalıdır. Her vibratörün sıkıştırma çapı farklı olabildiği gibi, aynı vibratör, kalıbın genişliğine bağlı olarak, farklı
çapta sıkıştırma yapar. Sıkıştırılan bölgeler arasında ve kalıp köşelerinde sıkıştırılmamış bölge kalmaması için, gerekirse sıkıştırma çapından
daha küçük aralıklarla daldırma yapılmalıdır. Dalgıç vibratör hiçbir zaman doğrudan donatıya ve kalıba dokunmamalıdır. Aksi halde titreşen
donatı çevresi çimento şerbeti ile kaplanır, aderans kaybına neden olur ve donatı yer değiştirir.

o o o

Kalıp genişliği = b

Kalıp genişliği
o o o

o o o
Dar bir kirişin sıkıştırma şeması

Sıkıştırma çapı
Bir döşemenin veya geniş bir kirişin sıkıştırma şeması

Yüzeysel betonlar (kalınlığı 20 cm den az olan döşemeler, yol kaplamaları) düşük frekanslı (1500-3000
vibrasyon/dakika) yüzey vibratörü ile sıkıştırılır.

Yüzey vibratörü
(kompaktör)

Kolon/perde gibi yoğun donatılı, yüksekliği fazla, dar ve düşey kalıplı elemanlarda dalgıç vibratör kullanmak çoğu zaman
imkansızdır. Bu durumda kalıbın dışına takılan ve kalıbı titreştiren, yüksek frekanslı (9000-12000 vibrasyon/dakika) dış
vibratör kullanılır. Vibratör kalıbın yüzeyine değil, özel olarak tasarlanmış, rijit yatay veya düşey kuşaklarına bağlanır.
Genelde, kolon veya perdenin yüksekliğine ve yüzeyinin genişliğine bağlı olarak birden çok vibratör bağlanır. Alt uçtan
yaklaşık 50 cm kadar yukarıya bağlanan vibratörler, bu bölgeye gelen betonu sıkıştırdıktan sonra 100-120 cm yukarı
kaydırılarak bu bölgenin betonu doldurulur, sıkıştırılır. Kaydırma, beton doldurma ve sıkıştırma işlemine tüm kolon/perde
tamamlanıncaya dek devam edilir. Vibratörü kaydırma işi zaman alıcıdır. Bu nedenle birden çok vibratörü döküm öncesi
Dış vibratör bağlamak ve sırasıyla çalıştırmak daha uygundur.
(kalıp vibratörü)

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 22

 Rijit kuşak

Dış vibratör
Dış vibratör

Kolon kalıbına takılmış Perde kalıbına takılmış dış vibratörler

dış vibratörler

Rijit kuşaklar Dış vibratör

Tünel kalıbına takılmış

dış vibratörler
Kolon kalıbına takılmış dış vibratörler

Vibratör kullanımı zorunludur. Yeterince sıkıştırılmayan betonlarda büyük boşluklar oluşur ( bilhassa kolon kiriş birleşim bölgelerinde), dayanım
beklenenin %20~30 altında kalır. Ayrıca, büzülme ve betonun çökmesi nedeniyle, dökümü izleyen ilk 1-5 saat içinde (katılaşma tamamlanmadan önce) 10
cm derinliğe ve 1-2 m uzunluğa varan çatlaklar oluşur. Bu tür garip çatlaklar genelde enine ve boyuna donatı boyunca uzanırlar. Donatı ve beton yeterince
kaynaşamaz aderans düşer.
Gereğinden çok vibrasyon da zararlıdır (AYRIŞMA tehlikesi), ancak yetersiz sıkıştırmadan daha iyidir.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 23

Vibratör kullanımının yararları (özet):
Betonda (genellikle kolon-kiriş birleşim noktalarında) boşlukların kalma olasılığı azalır.
Betonun basınç dayanımı yüksek olur.
Donatı ile beton daha iyi kenetlenir (yüksek aderans).
Betonun geçirgenliği (su, buhar) düşer.
Beton dış etkilere karşı (donma-çözülme) daha dayanıklı ve uzun ömürlü olur.

Đş derzleri:
Beton döküm işi ara vermeden tamamlanmalıdır. Ancak, büyük hacimli betonlar ara vermeden tamamlanamayabilir. Beton dökümüne yapının hangi ucundan
başlanacağı, hangi yöne doğru devam edileceği ve gerekirse zorunlu ekin (iş derzi) nerede bırakılacağı döküm öncesi belirlenmiş olmalıdır.

Zorunlu ek yerleri (iş derzleri) momentlerin küçük olduğu yerlerde yaklaşık 45° eğimli ve pürüzlü bırakılır. Yeni beton dökülmeden önce bu yüzeyler temizlenir,
basınçlı su ile yıkanır, suya doyurulur ve kurumadan önce yeni beton dökülür. Kolonlar bir defada betonlanmalı, ek yapılmamalıdır.

Betonun Bakımı:
Katılaşma için ideal ortam sıcaklığı 20-25 0C civarındadır. Đstenen dayanımın elde edilebilmesi için betonun özenli bakıma gereksinimi vardır. Bakım yapılmayan
beton sıcaktan yanar, soğuktan donar, dayanım düşer.

TS EN 206-1/204 e göre, yaş beton sıcaklığı +5 °C den az olmamalıdır. +5 dereceden soğuk, +32 dereceden sıcak havalarda dökümden kaçınılmalıdır. Zorunlu
hallerde özel tedbirler alınmalıdır (örterek, ısıtarak , katkı maddesi kullanarak, geceleri döküm yaparak). Taze beton rüzgârdan, sert yağmurdan, sarsıntıdan
korunmalıdır.

Beton ilk 7 gün içinde 28 günlük dayanımının %70 ini kazanır. Hava sıcaklığının 15 0C ve üstünde olduğu günlerde betonun,
bilhassa ilk 7 gün ( tercihen 14 gün) süresince sulanması, sürekli nemli tutulması (kür) gerekir. Dökümden yaklaşık 12 saat sonra
kür başlamalıdır. Keçe, çuval, hasır, talaş veya kum ile örtülerek sabah, öğle ve akşamları sulama yapılmalıdır. Betonu nemli
tutacak örtü kullanılmadan sulama yapılması yeterli yarar sağlamaz!

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 24

 Kürün önemi ERSOY/ ÖZCEBE, Sayfa 10

3.grup
Sürekli suda saklanmış
40

35

30

25 2.grup
3 ay sonra tekrar suya konmuş
20

15
1.grup
10 Sürekli açıkta bırakılmış

0
0 50 100 150 200 250 300
gün

Betonun mümkün olan en yüksek dayanımı kazanabilmesi için zamana ve bu zaman içinde çok özenli bakıma, küre, gereksinim vardır.
Deneylerle belirlenmiş yukarıdaki eğriler kürün önemini vurgulamaktadır. Aynı karışım, özen ve şartlarda hazırlanmış beton numuneler
uç guruba ayrılmışlardır. Her gurup ilk 7 gün laboratuar şartlarında saklandıktan sonra birinci ve ikinci grup açık hava şartlarına
bırakılmış, ikinci grup üçüncü aydan sonra tekrar laboratuar şarlarında saklanmış, üçüncü grup ise sürekli laboratuar şartlarında
tutulmuştur. Belli zaman aralıklarla her gruptan numuneler alınarak basınç dayanımları belirlenmiş ve dayanım-gün eğrileri çizilmiştir.

Eğrilerin incelenmesinden aşağıdaki çok önemli sonuçlar çıkartılabilir:

a) Sürekli kür yapılan beton (3.grup) en yüksek dayanımı (burada yaklaşık 38 N/mm2) kazanırken kür yapılmayan (1.grup) betonun
dayanımı çok düşük (burada yaklaşık 18 N/mm2) kalmıştır.
b) 3 ay boyunca kür yapılmayan fakat daha sonra sürekli kür yapılan 2. grup beton hiç kür yapılmayan 1.grup betondan daha yüksek bir
dayanıma ulaşmış (burada yaklaşık 31 N/mm2), ancak dayanım sürekli kür yapılan 3.grup betondan daha düşük kalmıştır.

SONUÇ: Kür yapılmayan beton hiçbir zaman beklenen dayanımı kazanamaz !

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 25

 Kalıp-iskele (TS500/2000, TS 647/1979, TS 8538/1990, TS 8539/1990)

•Yaş betonun tüm ağırlığını taşıyabilmeli.

•Yatay harekete karşı yeterli diyagonal (çapraz) elemanlar ile rijitleştirilmeli. Kalıp
•Dikmelerin altına, yükü yaymak üzere, düzgün yüzeyli takozlar konulmalı.
•Yedek dikmelerin yerleri kalıp yapılmadan önce belirlenmeli, diğer dikmeler ve kalıp
sökülürken yedek dikmeler sarsılmayacak şekilde düzenlenmeli.
•Vibratör etkilerine dayanabilmeli.
•Betonun şerbetini kaçırmamalı.
dikme
•Kendiliğinden yerleşen beton dökülecekse kalıp tümüyle sızdırmaz yapılmalı.
•Kolonların ve yüksek kirişlerin altında, konsolların çıkışında temizleme kapakları bırakılmalı.
•Döküm öncesi tahta, yonga, kağıt ve toprak artıkları temizlenmeli.
•Döküm öncesi kalıp mutlaka ıslatılarak suya doyurulmalı. Çapraz
•Kullanılması durumunda, kalıp yağı donatıyı asla kirletmemeli (aderans kaybı).
Kötü kalıp-iskele örnekleri: Yeterli dikme yok! Yeterli çapraz
•Döküm öncesi ve döküm sırasında tüm kalıp-iskele sistemi; öncelikle konsollar, sahanlıklar, eleman yok! Yedek dikme yok!
boşluklu döşemeler ve kolon-kiriş birleşim noktaları, özenle kontrol edilmeli. Donatıların
döküm sırasında yerlerini değiştirmeyecek şekilde sıkıca bağlanıp bağlanmadığına bakılmalı.
•Kalıp sökme sırasına ve süresine özen gösterilmeli.

Uygulamada en çok yapılan hatalardan biri, çapraz elemanların yetersiz hatta hiç
olmamasıdır. Beton dökümü veya vibrasyonla sıkıştırma sırasında oluşan sarsıntı sonucunda
kalıp kısmen veya tamamen göçmekte ve çalışanların ölümü ile sonuçlanmaktadır.
Uygulamada en çok yapılan hatalardan bir diğeri, bir üst katta kullanmak amacıyla, kalıbın
erken sökülmesidir. Kalıp erken sökülmek istenirse CEM I 52.5R çimentosu veya priz
hızlandırıcı katkı maddesi kullanılmalıdır.

Uygulamada en çok yapılan hatalardan bir diğeri de, yedek dikme bırakılmamasıdır. Yedek
dikmelerin yerleri, sayısı önemli olduğu gibi tüm kalıp sisteminden bağımsız olması, diğer tüm
kalıp kısımları sökülürken kesinlikle sarsılmamaları ve en son sökülmeleri gerektiği de
uygulamada önemsenmez. Hatta bazen tüm kalıp söküldükten sonra yedek dikmeler tekrar
yerlerine çakılmaktadır.

Kalıbın, gerekli tedbirler alınmaksızın, erken sökülmesi veya yedek dikmelere gereken özenin
gösterilmemesi durumunda, henüz yeterli dayanıma ulaşmamış betonda, açıklaması güç garip
çatlaklar oluşur veya tüm sistem göçer. Yeterli çapraz eleman olmaması nedeniyle kalıp göçmesi

Yaş betonun tüm ağırlığını iskelenin taşıdığı unutulmamalıdır!

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 26

 Kalıp sökme sırası ve süresi1
Küçük açıklıklı Kiriş ve büyük açıklıklı
Kullanılan Çimentonun Kiriş yan kalıpları, kolon ve
döşemelerin2 dikme ve döşemelerin dikme ve Yedek dikmeler
dayanım sınıfı perde kalıpları
kalıpları kalıpları

32.5N, 32.5R 3 gün 8 gün 21 gün 35 gün

42.5N, 42.5R, 52.5N 3 gün 8 gün 21 gün 35 gün

52.5R 2 gün 4 gün 8 gün 16 gün

1.Bu tablo bir öneri olarak algılanmalıdır. Hava şartlarına, katkı maddesi kullanılıp kullanılmadığına bağlı olarak bu süreler uzayabilir veya kısalabilir.
Klinker oranı %80 nin altında olan çimentolar normal yapıların taşıyıcı elemanlarında kullanılmamalıdır ! kullanılması durumunda yukarıda verilen süreler iki katına çıkarılmalıdır.
2.Küçük döşeme: kısa kenarı 3.0 m yi geçmeyen döşeme

•Kalıp alma süreleri, sıcaklığın +5 oC den düşük olduğu gün kadar uzatılmalıdır.
•Yedek dikmeler yaklaşık 3 m de bir olmalı, büyük açıklıklarda ve ağır yüklerde 2-2.5 m de bir olmalıdır.
•Yedek dikme yerleri kalıp yapılmadan önce belirlenmelidir.
•Yedek dikmeler her katta üst üste gelmelidir.
•Döküm sırasında ve izleyen 7 gün içinde kalıp sarsılmamalıdır.
•Kalıp sökülürken, yedek dikmeler sarsılmamalıdır.
•Kalıp almaya başlamadan önce, şantiyede aynı şartlarda saklanmış numunelerin dayanımları belirlenerek kazanılan dayanımın yeterli olup
olmadığı kontrol edilmelidir.

Betonun dayanımını etkileyen faktörler (özet)

dayanımı fc (N/mm2)
Betonun 28 günlük

dayanım N/mm2
•Su/Çimento oranı.
Đşlenebilirlik

•Çimentonun cinsi, dozajı, dayanımı.

Dayanım
•Agreganın dayanımı, granülometresi, temizliği.
•Suyun temizliği.
•Katkı maddeleri.
•Sıkıştırma şekli ve kalitesi.
•Çevre şartları (sıcaklık, nem, rüzgar). Su arttıkça Dayanım ilk 7 günde 28 günlük Kür yapılan betonunun
Su arttıkça dayanım düşer
•Bakım şekli, süresi ve kalitesi. işlenebilirlik dayanımının %70 ine varır. dayanımı zamanla artar. Kür
artar yapılmazsa dayanım çok
düşük kalır.
Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 27
 Betonun Sınıflandırılması- TS 500/2000, TS EN 206-1/2004
Dayanımına göre sınıflandırma:
------------------------------------------------------------------------------------- Donatılı, normal betonlar. Taşıyıcı elemanlarda
C16, C18, C20, C25, C30, C35, C40, C45, C50 betonarme betonları kullanılırlar. TS 500 de tanımlıdırlar.
-------------------------------------------------------------------------------------
C55, C60, C70, C80, C90, C100 betonarme betonları Donatılı , yüksek dayanımlı betonlar (YDB). Taşıyıcı
elemanlarda kullanılırlar. TS EN 2006-1/2004 de tanımlı
------------------------------------------------------------------------------------- olmalarına rağmen TS500 /2000 de tanımlı değildirler.
Kıvamına göre sınıflandırma:
Sınıf Kıvam Çökme (mm)
S1 Kuru 10-40 silindir basınç dayanımı
S2 Plastik 50-90 Kendiliğinden Yerleşen Beton (KYB) için
bu kıvam tanımları geçersizdir (Çap: 150 mm, yükseklik: 300 mm)
S3 Akıcı 100-150
S4 Çok akıcı 160-210 C20
S5 cıvık 220 den büyük
Concrete=Beton

En büyük tane boyutuna göre sınıflandırma:

Sınıf En büyük tane boyutu (mm)

D1 12
D2 22
D3 32
D4 64

Birim hacim kütlesine göre:

Sınıf Birim hacim kütlesi (kg/m3) Kullanım yeri
Hafif beton 800-2000 dolgu, tesviye, v.d.
Normal ağırlıklı beton 2000-2600 Normal yapılarda taşıyıcı sistem; kiriş, kolon, döşeme,…, betonu olarak kullanılır)
Ağır beton 2600 den fazla (çök özel amaçlı yapılarda; askeri sığınak, radyo terapi merkezi, nüklear santral ve atık zırhı))

Diğer betonlar: Dayanımın çok önemli olmadığı dolgu ,

Tesviye ve dolgu betonu (150-200 dozlu, donatısız). saha betonlarında, ve kaplamalarda
Grobeton (150, 200, 250 dozlu, donatısız, temel altı ve saha kaplama işlerinde). kullanılırlar. Kiriş, kolon, perde , döşeme
Mozaik betonu ( ince mozaik agregalı, 400-500 dozlu, teras ve diğer ıslak hacim kaplama işlerinde). gibi taşıyıcı elemanlarda kullanılmazlar.
Şap ( kumsuz veya ince kum agregalı, 400-500 dozlu, teras ve diğer ıslak hacim kaplama işlerinde).
C14 betonu (TS500/1984 de tanımlı idi, 2000 yılına kadar kullanıldı).

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 28

 TS EN 206-1/2004 de göre beton sınıfları
TS EN 206-1/2004 Beton- Bölüm 1: Özellik, Performans, Đmalat ve Uygunluk yönetmeliğinde tanımlı beton sınıfları
TS 500 /2000 de tanımlı olmayan betonlar TS 500 /2000 de tanımlı olan betonlar
C8/10, C12/15,
C 16/20, C20/25, C25/30, C30/37, C35/45, C40/50, C45/55, C50/60,
Yüksek dayanımlı betonlar (YDB). TS 500 /2000 de
C55/67, C60/75, C70/85, C80/95, C90/105, C100/115 tanımlı değildirler

olarak verilmektedir.

TS EN 206-1/2004 beton yönetmeliğidir. Bu yönetmelikte tanımlanan betonlar herhangi bir amaç için kullanılabilen
betonlardır, betonarme betonu değildirler. Sadece TS500/2000 de tanımlı betonlar betonarme betonudur, herhangi
bir özel izne gerek kalmaksızın betonarme yapılarda kullanılabilirler.

C8/10 ve C12/15 betonu, TS 500/2000 de tanımlı olmadığından, taşıyıcı elemanlarda kullanılamaz. silindir basınç dayanımı
(Çap: 150 mm, yükseklik: 300 mm)
TS 500/2000 de tanımlı olan C18 betonu TS EN 206-1/2004 de yoktur.

C 16/20, C20/25, C25/30, C30/37, C35/45, C40/50, C45/55, C50/60 betonları TS500/2000 de tanımlı olduklarından
C20/25
betonarme betonudurlar ve taşıyıcı elemanlarda kullanılabilirler. Aynı dayanımlı betonun simgesi farklı olmasına
küp basınç dayanımı
rağmen aynı betonu tanımlarlar. Örneğin TS 500/2000 deki C20 ile TS EN 206-1/2004 deki C20/25 aynı betondur.
(15 . 15 . 15 boyutlu)
C55/67, …, C100/115 betonlarına yüksek dayanımlı betonlar (YDB) denilmektedir. TS 500/2000 de tanımlı Concrete=Beton
olmamalarına rağmen, özel izin, çok özenli üretim, bakım ve kontrol şartıyla, her tür amaçla kullanılabilir. YDB son
derece gevrektirler. Uygulama zorlukları nedeniyle ve henüz yeterince araştırılmadığından, T500/2000 kapsamı dışında
kalmıştır.

Beton sınıfı seçimi:

Mevcut bir proje uygulanacaksa: Proje üzerinde yazılı olan beton sınıfının kullanılması zorundadır. Başka seçenek yoktur.
Yeni bir proje hazırlanacaksa: Beton sınıfına proje mühendisi karar verir. Kararını şu şekilde verebilir:
•1-2 katli basit yapılarda C20, 3-5 katlı yapılarda C25-C30, 6-15 katlı yapılarda C30-35, daha yüksek yapılarda (örneğin: gökdelen) C35-C50 ve üstü
•Ağır yükleri olan sanayi yapılarında ve iş merkezlerinde C35-C50 ve üstü
• Prefabrik yapılarda C35-C50.
•Önemli yapılarda (hastane, okul,…) C35-C50.
•Dayanıklılığın önemli olduğu yerlerde: C30 ve üstü
•Hazır beton temin edilemiyorsa, beton şantiyede hazırlanmak zorundaysa: C16-C18, γmc=2

Kararlaştırılan beton sınıfının üretilebilirliği, denetlenebilirliği ve maliyeti de düşünülmelidir. Basit bir yapıda gereksiz yere çok yüksek dayanımlı
beton seçilmesi maliyeti artırır.

Hiçbir yapıda C25 altında beton kullanmamanız önerilir.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 29

 EK BĐLGĐ
Yüksek Performanslı Beton (YPB):

Türk yönetmeliklerinde henüz tanımı olmayan bir beton türüdür. Đlk kez 1927 yılında Đngiltere’de bir tünel inşaatında kullanılmıştır. Normal betonun 7 günde
kazanabildiği dayanımı 24 saat içinde kazanır. Dayanım 20-40 N/mm2 ye ulaşabilir. Hızlı sertleşme yanında, normal betona nazaran, daha birçok üstün özellikleri
vardır. Zaman baskısı olan, çok hızlı yürümesi gereken işlerde kullanılır. Tünel kaplamaları, göçük onarımı, hasarlı yapı takviyesi ve çok hızlı kalıp sökme gereksinimi
olan inşaatlar örnek olarak verilebilir.

Selbstverdichtender Beton (SVB)

Self Compacting Concrete (SCC)

Kendiliğinden Yerleşen Beton (KYB):

Türk yönetmeliklerinde henüz tanımı olmayan bir beton türüdür. 1986 yılında teorik temelleri Japonya’ da Prof H. OKAMURA
tarafından ortaya konmuş, 1990 lı yıllarda uygulamada kullanılmaya başlamıştır.

Karışımı özeldir, vibratör gerektirmez, hiçbir boşluk kalmaksızın kendiliğinden yerleşip kalıbın şeklini alır. Düşük su/çimento
oranına rağmen, son derece akıcıdır.

KYB ile dökülmüş beton
(Arkitera.com.tr)
Sıkıştırma gerektirmediği halde hemen hiç boşluk içermeyen, kalıpta homojen yayılan, ayrışmayan KYB çok dayanıklı ve
sızdırmaz olabilmektedir. Çok akıcı olması nedeniyle sızdırmaz kalıp gerektirir. Dar kalıplı, sık donatılı yapılarda, çok düzgün dış
yüzey istenen brüt beton yapılarda ve onarım işlerinde kullanım alanı bulmaktadır. Tüm dünyada giderek yaygınlaşmaktadır.
Türkiye’de bazı firmalar C25/30-C50/60 KYB üretebildiklerini duyurmaktadırlar. Fiyatı normal betonun 2-3 katıdır, henüz
yaygınlaşmamıştır. 1985 li yıllarda hazır beton da “pahalıdır” gerekçesi ile tepki görüyordu. Vibratör kullanımının zorlukları, işçilik
maliyeti, zaman, düğüm noktalarında boşluk kalması gibi nedenler dikkate alındığında KYB gün gelecek her yerde kullanım
bulacaktır.

Yarı Şeffaf cam (Işık geçiren) Beton, LiTraCon (Light Transmitting Concrete):

2001 yılında Macar mimar Áron Losonczi tarafından üretildi. %96 beton ve %4 cam lifi içerir. Kalınlık 20 m dahi olsa beton
panel arkasındaki cisim gölge olarak görülmektedir. Sanatsal işlerde uygulama bulması beklenmektedir. Henüz Çok
pahalıdır.

Video (http://www.beton.org/Beton_ist_durchsicht.59.98.html den alınmıştır)

Teknik bilgi için: http://www.litracon.hu/building-blocks.php

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 30

 Betonun basınç gerilmesi-şekil değiştirme (σc-εc) eğrisi ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 17

gerilme

fc : max gerilme (dayanım)

fcu :kırılma (ezilme) gerilmesi
εco :max gerilmeye karşılık gelen birim kısalma
εcu :kırılma anındaki birim kısalma
Ec=tan α: (betonun elastisite modülü)

Standart bir beton numunenin (Çap: 150 mm, yükseklik: 300 mm) basınç deneyi sonucunda elde edilen gerilme-birim kısalma eğrisi yukarıda
verilmiştir. Betonun ulaşabildiği en büyük fc gerilmesine kadar gerilme arttıkça birim kısalma da artmaktadır. Sonra gerilme düşmeğe fakat
birim kısalma hızla artmaya devam etmektedir. Birim kısalma εcu ya ulaşınca beton ezilmektedir (kırılma). Kırılma anındaki gerilme fcu en
büyük fc gerilmesinden küçüktür. fc ye betonun dayanımı, εcu ya betonun kırılma birim kısalması denir. εcu büyükse beton sünek (çok
deformasyon), küçükse gevrek (az deformasyon) anlamındadır.

εco ≈ 0.002∼0.0025, εcu ≈ 0.0025∼0.007 arasında değişir ve εco < εcu dur. Genelde εco ≈ 0.002, εcu ≈ 0.003 alınır.

Beton fc ile gösterilen en büyük gerilmeye ulaştığında kırılmaz, εcu ile gösterilen belli bir deformasyona ulaşınca kırılır. Demek ki beton
gerilmenin büyük olması nedeniyle değil, deformasyonun büyük olması nedeniyle kırılır.

Betonun en büyük fc gerilmesi altında kırılmaması şöyle açıklanır:

fc max gerilmesine ulaşıldığında bazı lifler εco kısalmasına uğrar. Ancak, bu sırada daha az zorlanan lifler devreye girerek gerilme almaya
başlarlar. Max gerilmeye ulaşmış liflerde gerilme düşer fakat kısalma devam eder, yapabileceği en büyük εcu birim kısalmasına ulaşınca ezilir.
Bu davranışa betonda uyum veya gerilme uyumu adı verilir. Az zorlanan lifler çok zorlanan ve gücü tükenmek üzere olan liflerin yardımına
koşar şeklinde yorumlanabilir.

Grafikten görüldüğü gibi, σc-εc eğrisi doğrusal değildir. Bu da betonun lineer elastik bir malzeme olmadığı, HOOKE kanununu geçersiz
olduğu anlamına gelir.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 31

 BETON-Mekanik Özellikler ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 13-30

Tanımlar:
fc :beton basınç dayanımı
fck :beton karakteristik basınç dayanımı
fctk :beton karakteristik çekme dayanımı
Ec :beton elastisite modülü
Gc :beton kayma modülü Karakteristik dayanım ?
µc :poisson oranı
αc :sıcaklık birim şekil değiştirme (genleşme) katsayısı
fckj :j günlük betonun karakteristik basınç dayanımı
Ecj :j günlük betonun elastisite modülü
Gcj :j günlük betonun kayma modülü

TS500/2000 e göre:

Ecj = 3250 fckj + 14000 N/mm 2 µ c = 0 .2 sabit

α c = 10 − 5 1/ 0 C sabit
f = 0.35 fck N/mm 2 E cj
ctk G cj = = 0 . 417 E cj ≈ 0 . 40 E cj
2 (1 + 0 . 2 )
E cj
G cj =
2 (1 + µ c )

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 32

 Karakteristik dayanım
Projede öngörülen betonun basınç dayanımına karakteristik basınç dayanımı denir. Ancak, üretilen betonun gerçek basınç dayanımının öngörülenden daha düşük
olma olasılığı (riski) vardır. Bu olasılık TS500/2000 e göre en fazla %10 olmalıdır. TS EN 206-1/2004 e göre ise bu olasılık daha düşük olmalıdır!

T500/2000 için daha basit bir anlatım yolu seçelim: Diyelim ki dayanımı 20 N/mm2 olan beton yapmak için karışım hazırladık ve 100 adet numune aldık. 28. gün sonunda
yapılan basınç deneyinde en az 90 numunenin dayanımı en az 20 N/mm2 olmalıdır. Dayanımı 20 N/mm2 nin altında olan numune sayısı en fazla 10 olmalıdır.

Üretilmiş betonda nitelik denetimi ve kabul koşulları:

Betonun uygun olup olmadığı TS-EN 206-1 Madde 8.2’e göre yapılır. Projede öngörülen betonun karakteristik dayanımı fck, üretilen betondan alınan numunelerin basınç
deneyi sonucunda bulunan ortalama dayanımı fcm , en düşük dayanım fcmin ve standard sapma σ olsun. Bu durumda fcm ≥ fck+u σ olmalıdır (Öngörülen olasılığa (riske) bağlı
olan u değeri için ERSOY/ÖZCEBE S.151 e bakınız). TS EN 206-1/2004’e göre betonun uygun olması için aşağıdaki kriterleri sağlaması gerekir.

Toplam silindir numune sayısı 35 den az ise:

fcm ≥ fck+4 N/mm2 Başlangıç imalatı
fcmin ≥ fck- 4 N/mm2
Toplam silindir numune sayısı 35 ve daha fazla Geniş
ise: bilgi için: TS EN 206-1/2004, Sayfa 29, madde 8.2’e bakınız!
fcm ≥ fck+1.48σ N/mm2
fcmin ≥ fck- 4 N/mm2 Sürekli imalat
TS500/2000 de
Değişen madde
Madde 3.4 Betonda nitelik denetimi ve kabul koşulları
Betonda nitelik denetimi ve kabul koşulları TS-EN 206-1 Madde 8.2’e uygun olmalıdır. (TS 500/2000 Sayfa 13)

Bu nedenle, Betonda nitelik denetimi ve kabul koşulları sadece TS EN 206-1’e göre yapılmalıdır !

Üretilecek ve hazır betonun temin edilemediği inşaatlarda:

Üretilecek betonun fck değeri önceden bilinir (projeden). Ancak, standard sapma σ üretim öncesi bilinmez. Bu durumda, üretilecek betonun ortalama dayanımı

C16-C20 betonları için fcm ≥ fck+5 N/mm2 (olasılık % 10)

C25-C35 betonları için fcm ≥ fck+8 N/mm2 (olasılık % 5)
C40-C50 betonları için fcm ≥ fck+10 N/mm2 (olasılık % 2.5)

olacak şekilde karışım hazırlanması yoluna gidilebilir (ERSOY/ÖZCEBE S.164).

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 33
 TS 500/2000, S. 11
TS 500/2000 de tanımlı betonların mekanik özellikleri (28 günlük standart değerler) Benzeri: ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 50

BETON SINIFLARI VE MEKANĐK ÖZELLĐKLERĐ (28 GÜNLÜK BETON)

fck
αc
2
Beton N/mm fctk Ec Gc ≈ 0.4Ec
2 2 2 µc
Sınıfı N/mm N/mm N/mm 1/C°°
Silindir Küp (15x15x15)

C16 16 20 1.4 27000 10800 0.20 10-5 Kullanımı giderek azalan

C18 18 22 1.5 27789 11116 0.20 10-5 betonlar
C20 20 25 1.6 28534 11414 0.20 10-5
Uygulamada yaygın
C25 25 30 1.8 30250 12100 0.20 10-5
kullanılan betonlar
C30 30 37 1.9 31800 12720 0.20 10-5
C35 35 45 2.1 33227 13291 0.20 10-5
Nadiren kullanılan betonlar
C40 40 50 2.2 34555 13822 0.20 10-5
C45 45 55 2.3 35802 14321 0.20 10-5 Hemen hiç kullanılmayan
C50 50 60 2.5 36981 14792 0.20 10-5 betonlar
Ec = 3250 fck + 14000 Bağıntısından hesaplanmıştır. TS 500/200 de bu değerler yuvarlatılmıştır. Her iki
değer de kullanılabilir.

C 20 28 günlük karakteristik silindir basınç

dayanımı 20 N/mm2 olan beton anlamındadır

Concrete=beton

•Betonun basınç dayanımı yüksektir.

•Betonun çekme dayanımı çok düşüktür, çoğu kez sıfır kabul edilir.
•C20-C35 betonları uygulamada yaygın olarak kullanılırlar.
•C40-C50 betonları özel şartlarda üretilirler ve nadiren (örneğin: yüksek yapı, gökdelen, köprü inşaatında) kullanılırlar.
•Deprem Bölgelerinde C20 den daha düşük kalitede beton kullanılmaz.
•C20 den daha düşük dayanımlı betonların taşıyıcı elemanlarda (kiriş, kolon, döşeme) artık kullanılmaması gerekir.
•Büyük şehirlerde C25, C30 ve C35 betonlarının kullanımı giderek artmaktadır.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 34