P R RE S' N HAYATI

Dr. Yk. Mh. Alb. Ahmet TRKER

ZET nl Trk denizcisi, co rafyac , haritac ve ara t rmac Piri Reisin do um tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ya am hakk ndaki ilk eser olan Sinoplu Safainin yazd klar na dayan larak do um tarihi genelde, 1470 olarak kabul edilmektedir. Ancak gnmzde bu tarihin, Piri Reisin e itli eserlerinin incelenmesinden, 1465 de olabilece i de erlendirilmektedir. Piri Reis, Geliboluda do up bymesine ra men, atalar n n iki ku ak nce Anadoludan (Larende-Karamandan) buraya g eden bir Trk ailesi oldu u bilinmektedir. Piri Reisin yeti mesinde en byk hizmeti olan bireylerden birisi de, amcas Kemal Reistir. Piri Reisin gerek denizcili i semesi, gerekse ara t rmac l k, haritac l k ve bilim adam ki ili inin olu umunda amcas Kemal Reisin byk etkisinin oldu u de erlendirilmektedir. Osmanl deniz tarihinde nemli yeri olan Kemal Reis; XVI. Yzy lda Akdenizde Barbarostan nceki en nl Trk denizcisi olarak tan nmaktad r. Piri Reis, 1492 y l na kadar amcas Kemal Reisin yan nda, o unlukla Bat Akdeniz ve spanya k y lar nda ak nc leventlik yapm , daha sonra Sultan II.nci Beyaz d n daveti zerine amcas Kemal Reisle birlikte Osmanl Devletinin hizmetine girmi tir. Kemal Reisin 1510da lm zerine Piri Reis Geliboluya dnerek, Bahriye adl eserinin al malar na ba lam t r. 1517de, Yavuz Sultan Selimin M s r Seferine, Osmanl mparatorlu u Donanmas n n amirallerinden biri olarak kat lm ve 1513 tarihli haritas n Yavuz Sultan Selime takdim etmi tir. Daha sonraki y llarda Piri Reis, taslak olarak haz rlad Bahriye adl kitab n , Sadrazam brahim Pa an n da tavsiye ve deste iyle temize ekerek 1526 y l nda, Kuzey Amerika haritas n ise 1528 y l nda tamamlayarak Kanuni Sultan Sleymana sunmu tur. Piri Reisin 80 y l geen mrnn en son ve ac olaylarla biten grevi, M s r Seferidir. 1552 y l nda kt ikinci seferinin son dura olan Basrada, gemilerin onar m , lojistik ihtiyalar n n kar lanmas ve levendlerin dinlenmesi amac yla, donanmas n Basrada b rak p, ganimet ykl gemilerle M s ra dnd iin M s rda hapsedilmi tir. Basra Beylerbeyi Kubad Pa a ile M s r Beylerbeyi Mehmet Pa an n, politik h rslar ve menfaat d knl nedeniyle, Piri Reisi Kanuni Sultan Sleymana ikayetleri sonucunda, hizmette kusurla sulanm ve Piri Reis 1554te idam edilmi tir. Piri Reis ya ad a da e siz bir kartograf ve navigasyon stad olmas n n yan nda, Osmanl deniz tarihinde amcas Kemal Reis ile birlikte derin izler b rakan bir amiraldir. Osmanl denizcilik tarihinde gerek anlamda haritac l k Piri Reis ile ba lam olup, haz rlad 1513 tarihli Dnya ve 1528 tarihli Kuzey Amerika haritalar ile yazd Bahriye adl kitab , tm dnyada hayranl k uyand rm t r. NOT: Bu yaz (E) Tmg. Cevat LKEKULun yay mlanmam XVI. Yzy l n Denizci Bir Bilim Adam : Hayat ve Eserleriyle Piri Reis adl kitab temel al narak haz rlanm t r.

LIFE OF PIRI REIS Eng. Capt. (Ph.D.) Ahmet TURKER, ABSTRACT The exact date when Piri Reis, a famous sailor, cartographer, geographer and researcher, was born is not known. According to the first written biography of Piri Reis by Sinoplu Safai, his birth date is generally considered as 1470. However, after the examinations of his works nowadays there is a probability that it could be 1465. Although he was born and raised in Gelibolu it is known that his ancestors are a Turkish

family, whom migrated from Anatolia (Larende-Karaman) to Gelibolu two or three generations before It is considered that the person influenced Piri Reis to be a sailor is his uncle Kemal Reis. He is also the one who helped Piri Reis to develop his scientific characteristics as a researcher and a scientist. Kemal Reis, having a great deal of importance in the Ottoman Naval History, was famous for being a raider sailor of the Mediterranean Sea and a Turkish Admiral in the XVIth century before Barbaros Hayreddin. Piri Reis was a raider sailor with his uncle in the Western Mediterranean and the coasts of Spain until 1492; then he served the Ottoman Empire after a proposal from Sultan Beyazid the Second. After the death of his uncle Kemal Reis in 1510, he came back to Gelibolu and started his studies on his book Bahriye. He joined and served as one of the admirals of the Ottoman Empire Navy in the Egypt expedition of Yavuz Sultan Selim conducted in 1517 and he presented his map dated 1513 to Yavuz Sultan Selim. In the following years, with the suggestion and support of the Grand Vizier brahim Pasha, Piri Reis completed his studies on the book which was a draft and in 1526, presented it to Kanuni Sultan Suleyman. In 1528 completing the Map of Northern America he presented it to the Sultan. The Egypt expedition was the last and the most tragic mission of Piri Reiss long life. In 1552, he was imprisoned in Egypt because he left his fleet behind in the final destination of his second expedition for repair, logistic needs and for his men to get some rest in Basra, and cruised back to Egypt with his ship full of loot. As a result of the complaints made by Kubad Pasha, the Governor of Basra to Kanuni Sultan Suleyman; Piri Reis was blamed with improper service and was sentenced to death in 1554. Piri Reis besides being a unique expert of cartography and navigation in his era with his uncle are great admirals who have made great marks in the naval history of the Ottoman Empire. Piri Reis is the pioneer of Cartography in the Ottoman Naval History and the world map of 1513, the map of Northern America of 1528 and his book Bahriye have awoken a great deal of admiration in the world. NOTE: The article is based on Vice General Cevat Ulkekuls unpublished book A 16th Century Sailor Scientist: Piri Reis with His Life and Works.

B LD R

P R RE S N HAYATI
Piri Reisin ya am ve ya am ndaki kilometre ta lar dikkate al nd drt blm halinde incelemek mmkndr. Bunlar, A. B. C. D. Do umu ve genli i Kemal Reis ile ili kisi Denizcilik, haritac l k ve ara t rma faaliyetleri Piri Reisi lme gtren olaylar nda, onun hayat n

A. Piri Reis in Do umu ve Genli i Piri Reisin do um tarihi kesin olarak bilinmemektedir ( ekil.1). Ya am hakk ndaki ilk

eser olan Sinoplu Safainin yazd klar na gre, Piri Reisin do um tarihinin 1470, do um yerinin ise o y llarda kaptan pa al k eyaleti olan Gelibolu oldu u belirtilmektedir ( ekil.2). Ancak biraz sonra da tart laca zere, Pirinin gemi komutan olarak kat ld Modon Sava nda ( ekil.3) 35 ya lar nda oldu u kabul edilirse, 1465 y l nda do mu olabilece i de erlendirilmektedir. Piri Reisin as l ad Muhiddin Piridir. Piri tecrbeli ki i, stad anlam na gelmekte olup, Muhiddin ad n ise bir Gelibolu kahraman ndan ald tahmin edilmektedir. Piri Reisin anne ve babas n n, onun denizcili e ba lad 1481 y l civar nda ld tahmin edilmektedir.

EK L 1. Piri Reis'in Portresi (1465-1554)

EK L 2. Piri Reis'in Do um Yeri Gelibolu'nun Haritas

EK L 3. Modon Sava Piri Reisin ya am hakk ndaki nemli kaynaklar olan, Bahriye adl kitab ile 1513 ve 1518 y llar nda haz rlad haritalar nda kendinden de sz etmektedir. rne in, 1513 tarihli dnya haritas n n gnmze kadar ula an ve Gney Amerikay gsteren paras n n bat kenar ndaki sat rl k yaz da; Bu haritay Kemal Reisin erkek karde inin o lu nvan yla hret yapan Hac Mehmet o lu fakir Piri, 919 y l n n Muharrem ay nda (9 Mart 1513 ile 6 Nisan 1513 tarihleri aras nda) Geliboluda yapm t r.. demektedir. Ayr ca 1528 tarihli haritas n n elde bulunan gneybat k esindeki drt sat rl k yaz da da; Bu haritay 935 y l nda (15 Eyll 1528 ile 3 Eyll 1529 tarihleri aras nda) Geliboluda, rahmetli Gazi Kemal Reisin erkek karde inin o lu olarak n yapm Hac Mehmetin o lu hakir Piri Reis yapm t r. Bu harita kesin olarak onundur. demektedir. Piri Reisin haritalar na yazd kimli ine ili kin bilgiler, benzer ekilde 1526 yaz m ndaki Bahriye adl eserinde de yer almaktad r. Piri Reis Bahriyenin ilk sayfas nda, kitab n n yaz l nedenini a klarken, kendisini yle tan tmaktad r; Rahmetli Gazi Kemal Reisin erkek karde i Hac Muhammedin o lu, bu gszler gsz hakir Piri Reis de ... ifadesiyle Piri Reisin kendi kaleminden, onun Geliboluda do du u ve Kemal Reisin erkek karde inin o lu oldu u a k ve kesin bir ekilde belirtilmektedir. Bylece Piri Reisin, hatal bir yazmaya dayanarak, baz yazarlar n belirtti i gibi Kemal Reisin k z karde inin de il, erkek karde inin o lu oldu u kan tlanmaktad r. Bu yan lg n n, Bahriye kitab n n 1521 versiyonundaki eski bir kopyac n n hatas ndan kaynakland de erlendirilmektedir. Piri Reisin gerek 1513 ve 1528 tarihli haritalar nda, gerekse Bahriye adl eserinde, kendinden bahsederken; hakiri, hakir, fakir gibi; Trkede de ersiz, zay f ve gsz anlam na gelen ifadeler kullanmas nedeniyle, Trkeye ve Osmanl edebiyat na inceli ine dikkat etmemi baz yazarlar bu s fat Piri Reis iin yanl yorumlam ve de erlendirmi lerdir. Bunlardan baz lar , Piri Reisin isminin hakiri oldu unu san rken baz lar ise buna dayanarak, onun, dev irme oldu u

yan lg s na d m ler, hatta Kemal Reisin Sinan Pa an n klesi oldu u sav ndan yola karak, Piri Reisin de dev irme oldu unu ileri srm lerdir. Piri Reisin eserlerinde kendisi iin ifade etti i; hakir szc nn bir zel ad olmay p; Osmanl ve eski Trk edebiyat nda bir alak gnlllk ifadesi olarak yayg n ve geleneksel bir ekilde kullan lageldi i bilinmektedir. Ancak bu konuda yap lan ciddi ara t rmalar sonucunda, gerek Kemal Reisin, gerekse Piri Reisin dev irme veya kle de il, aksine onlar n Gelibolulu Trk ailelerin evlatlar oldu u sonucuna var lm t r (lkekul, 2004). Ayr ca Kemal ve Piri Reislerin bir dev irme veya kle olduklar na dair hibir somut kan t da bulunamam t r. Zaten gnmzde de, yerli ve yabanc ara t rmac lar byk o unlukla, Kemal ve Piri Reislerin Karamandan (Larendeden) gelen bir Trk ailesinin o lu oldu unu tamamen benimsemi ve kabul etmi lerdir. Hatta, Piri Reisin amcas Kemal Reisin aile kkenini vurgulamak amac yla, Yeni Trkiye Ansiklopedisinde oldu u gibi ondan, Karamanl Kemal Reis olarak sz edilmektedir. Piri Reisin do um tarihine ili kin tart malara a kl k getiren olaylardan biri de Modon Sava d r. Piri Reisin do um tarihine ili kin yorum, Sinoplu Safainin (1411 1521) Topkap Saray Mzesi Ktphanesinde bulunan Fetihname-i nebaht ve Modon adl eserinde, Piri Reisten sz eden bilgilere dayand r lmaktad r. Safainin; Osmanl mparatorlu u ile Venedik aras nda 27 Temmuz 1500 tarihinde vuku bulan Modon Sava na ili kin a a daki sat rlar ndan, Piri Reisin bu sava a bir gemi komutan olarak kat ld anla lmaktad r. Sinoplu Safai nin ad geen sat rlar ; Gel beyim ltf eyle eker nu et K ssadan sylerim, biraz gu et. Gemilerde gazaya kim gittim, Grd n gibidir ki nazmettim, Kapdan bey kad rga ektirdi, Toplar ba tan ki sektirdi. Ok gibi eri ti can att Kapdan candaral ya att Her gemi bir tarafta y r t Kapdan nk nden iri di kt , dikti birisi sanca Ba tan bin olurken ya Yard m candaral ya yetti, Bir mavna kad rgaya att . Bil bu iki mavna nitdiler, Kapdan ihata ettiler Bil bu iki aras na kim d t, kiye blnd halk dv t Grd piri reis can att , K tan candaral ya att , Korkudun sanca n kard , Cenk ile iki kafir ldrd. rdi iki sipahi pr ahenk, Piriye cena ile ola hem renk, Ol mavna kim grd nitmi ler Sanca ba a k a dikmi ler Sand kim candaral al nd , Havf d yregine al nd . Geri ol erbetten biraz iti. Senk yemi kpek gibi kat .

Bu sat rlar, Piri Reisin ba ms z gemi komutan oldu undan sz eden ilk kaynakt r. An lan y llarda 3035 ya ndan nce gemi komutan olunamayaca gere inden hareketle, Piri Reisin ilk kez gemi komutan olarak kat ld 1500 y l ndaki Modon Sava nda 30 35 ya lar nda ve do um tarihinin ise 14651470 y llar aras nda olabilece ini belirten ara t rmac lar, 1470 y l n daha ok benimsemektedirler. Ancak, Piri Reisin Modon Sava nda 30 ya nda oldu u kabul edilirse, denizcili e ba lad 1481 y l nda 11 ya nda olmas gerekmektedir. Bu durumda, 11 ya ndaki bir ocu un a r ve g deniz ko ullar nda denizcili e ba lamas mmkn olmad ndan, Piri Reisin do um tarihinin 1465 y l olabilece i, bylece 16 ya nda denizlere a lm olarak, 27 Temmuz 1500 tarihli Modon Deniz Sava nda da 35 ya lar nda olabilece i de erlendirilmektedir (lkekul). Ayr ca, beden yap s hakk nda yaz lanlar, Piri Reisin, denizcili in gere i olan gl ve fiziki ynden iriyar , levent gibi iri bir vcut yap s na sahip olmad n , aksine bilgi ve zihin gc kuvvetli, narin ve ince yap l oldu unu belirtmektedir. Nitekim Seyyid Muradi, Piri Reisi; Muhiddin Reis sz bilir, mera kaptan n usul ve kaidelerinden haberdar, protokol iyi tan r, zarif bir adamd r. ifadesiyle tan mlamaktad r. Piri Reisin 1481 y l nda 11 ya nda olamayaca n gsteren di er bir kan t ise, Piri Reisin amcas Kemal Reisin gemisindeki denizcilik ya am na seyir yaz c l grevi ile ba lam olmas d r. Byle bir grevi yerine getirebilmesi iin, onun bu grevin bilinmesini zorunlu k ld denizcilik ve co rafya gibi bilgileri daha nceden renmi olmas gerekir. Ayr ca Piri Reisin Dnya Haritalar n haz rlarken Portekiz ve Arap haritalar ndan yararland , bunun iin de talyanca, Arapa, Rumca, spanyolca veya Portekizce dillerinden en az birini bilmesi gerekti i kabul grmektedir. Tm bu bilgiler nda, Piri Reisin 1465 y l nda Geliboluda dnyaya geldi i, 1481 y l nda 16 ya nda iken amcas Kemal Reisin yan nda denizcili e ba lad , 1500 y l ndaki Modon Sava na gemi komutan olarak kat ld nda ise yakla k 35 ya nda olmas n n daha makul bir gr oldu u benimsenmektedir. B. Piri Reis Kemal Reis li kisi Piri Reisin amcas Kemal Reisin as l ad Ahmed Kemaleddin olup, babas Karamanl Alidir. Tm dnyada Kemal Reis olarak tan nan bu byk Trk denizcisinin hayat da, ye eni Piri Reisin hayat gibi hakk nda yeterli bilgi ve belgelere ula lamamas nedeniyle yeterince bilinmemektedir. Sinoplu Safai taraf ndan yaz lm , Kemal Reisin hayat ve deniz sava lar n anlatan 10.000 beyitlik, mesnevi biimindeki Gazavat- Bahriye adl yazmas bulunamad ndan, yaln z Kemal Reisin de il, Piri Reisin hayat da tam olarak ayd nlat lamam t r. Piri Reis, 1481 y l ndan sonraki ya am n n 1500 y l na kadar olan blmn amcas Kemal Reisin gemisinde grevli bir denizci olarak, 1500 y l ndan, amcas n n lm tarihi olan 1511 y l na kadar olan dnemini ise onun emrindeki bir gemide komutanl k yaparak geirmi tir. Bu nedenle, onun denizcili i semesi ve bir denizci olarak yeti mesinde ve niteliklerinin geli mesinde byk etkisi olan Kemal Reis, Piri Reisin ya am nda nemli bir yeri vard r. Ansiklopedik bilgilere gre, Kemal Reisin 1450 1451 y llar nda do mu olabilece i ve 60 ya lar nda iken yakla k 1510 sonu veya 1511 ba lar nda ld san lmaktad r. Kemal Reisin, Vezir-i Azam Mahmut Pa an n emrinde azap eri olarak E riboz Sava na kat ld , adan n fethinden sonra buraya yerle ti i ve Azaplar Reisli ine getirildi i bilinmektedir ( dris Bostan, TDV slam Ansiklopedisi). Bu bilgiden hareketle, Kemal Reisin E riboz Sava ndaki hizmet ve kahramanl klar n n sonucu Azaplar A as rtbesine ykseltildi i, bu greve getirilebilmesi iin kkl bir denizcilik ve sava l k gemi ine sahip olmas ve bu nedenle de 1470lerde, en az ndan 30 ya lar nda olmas gerekti i sonucu kmaktad r. Buradan hareketle de, Kemal Reisin do um tarihinin yakla k 1440

oldu u hesaplanmaktad r.

EK L 4. E riboz Sava

Kemal Reis Azap Reisi olduktan bir sre sonra, yakla k 1473 y l civar nda kendi gemisi ile denizlere a l p ak nc leventlik yapmaya ba lam t r. Ba lang ta Ege Denizi ve Orta Akdenizde, daha sonra Bat Akdenizde Venedik gemilerine, Kuzey Akdeniz lkelerinin k y lar ve bu blgedeki adalara ak nlar dzenlemi tir. Kemal Reis, 1481 1495 y llar aras nda ve muhtemelen Piri Reisin de i tirakiyle, spanya, Kuzey Afrikaya (Cerbe, Becaye, Bune) srekli ak nlar yapm , Fransa k y lar ile Balear Adalar n vurarak, Malta Adas na bask nlar dzenlemi tir. Kemal Reis, 1481 y l nda ye eni Piri Reisle birlikte Akdenize a ld nda, art k Akdenizin en tan nm reisleri aras nda an lmaya ba lam t r. Kemal Reis, Piri Reisle birlikte Akdenizde levent gezerek, y llar getike kahramanl klar , cesareti ve denizcili i ile byk ba ar lara eri ecek ve Barbaros Hayrettin Pa adan nceki deniz leventlerinin en nls olacakt r. Amcas Kemal Reise byk sayg ve hayranl k duyan Piri Reis, Bahriye adl eserinde ondan s ka sz edip, onu verek, daha nceki ara t rmac lar n n plana kard klar cesaret ve kahramanl klar na ilaveten, Kemal Reisin deniz ve denizcilik konusundaki bilgisi ve uzmanl n vurgulamaktad r. Piri Reisin amcas nda var olan ve kendisinin de hayranl k duyarak rnek ald yn; onun deniz bilgisi, seyircili i ve ara t rmac yndr. Piri Reisin bu renme ve ara t rma merak muhtemelen amcas n n etkisinde olu up geli mi tir. Kemal Reisin ayn zamanda bir deniz ara t rmac s ve denizcilik konusundaki uzmanl ndan tarihi Mustafa Cenabide (?-30 Ekim 1590), Tarih-i Cenabi veya El-bahr adl eserinde bahsederek onu, Ka if Vach Al Bahr Deniz Ka ifi diye tan mlamaktad r. Kemal ve Piri Reislerin Bat Akdenizde ak nc leventlik yapt klar y llarda, Akdeniz; ba ta Venedik ve Cenevizin kuvvetli donanmalar olmak zere teki Kuzey ve Bat Akdeniz devletlerinin kontrol alt nda bulunmaktayd . Bu nedenle, Kemal Reisin ikmal, bak m, donan m, bar nma ve s nma glkleri ile dolu, slerinden ok uzak ve kontrollerinin olmad bylesine geni bir deniz alan nda, ba ar l bir ekilde ak nc leventlik yapabilmeleri, s radan her denizcinin ba aramayaca bir i ti. Kemal ve Piri Reislerin 1490 y llar nda Bat Akdenize geti i, Sardunya, Mayorka Adalar na ak nlar dzenledi i,

Tunusa seferler yapt klar bilinmektedir. Ayr ca, Endls sular nda bir spanyol Filosunu vurdu u, Malaha ehrini bast , Cerbe Adas n kendine s yaparak talya, Fransa sahillerine, Orta ve Bat Akdeniz Adalar nda hkm srd , Fransa sahillerini ve Balear Adalar n vurduktan sonra Malta Adas n bas p, ada beyinin o lunu esir ald klar belirtilmektedir (Parmaks zo lu Cenabi). Ancak bu ak n ve seferlerde Kemal Reis ve arkada lar , Kuzey Afrikan n Mslman beylik ve devletlerinden yard m grm , zaman zaman buralar s olarak kullanm lard r.

EK L 5. XV. - XVI. Yzy llarda Akdeniz Haritas

Kemal ve Piri Reislerin 1481 1499 y llar aras nda gerekle tirdikleri nemli grevlerden biri de, M s r limanlar na gidip gelen Mslman ve Trk hac lar n , H ristiyan korsanlar ile Rodos valyelerinin hcum ve tacizlerinden korumak, Gney spanyadan kovulan Mslman ve Yahudilere yard m yaparak, onlar engizisyonun siyasi tehdit ve eziyetinden kurtarmak olmu tur. O y llar n g ko ullar alt nda gerekle tirilen bu yard m ve g olaylar nda sa lanan insani destek, ak nc Trk leventleri ve Trklerin ho grl, insanc l duygu ve davran lar n gstermektedir. stelik bu yard m ve destek, II. Beyaz d n hkmdarl n n zor gnlerine ve o gnlerin g siyasi ko ullar na rastlamas nedeniyle, daha da anlaml d r. Bu yard m ve destek, mevcut siyasi durum nedeniyle Osmanl Devletince do rudan de il, Kemal ve Piri Reisler gibi Akdenizdeki ak nc leventler vas tas yla yap lm t r. Piri, 1495 y l nda amcas Kemal Reis ile birlikte devlet hizmetine girmi tir. Piri Reis, devlet hizmetinin ilk y llar n amcas Kemal Reisle birlikte ve onun gemisinde 1495ten 1499a kadar srdrm tr. Kemal Reis devlet hizmetine ba lar ba lamaz, Gelibolu ve stanbul tersanelerinde gemi haz rlama ve adam yeti tirme al malar na ba lam , bu sre ierisinde Akdenize de a larak Mekke, Medine vak flar n n stanbuldan skenderiyeye gtrlmesi ve hac yolunun gvenli inin sa lanmas grevini ifa etmi lerdir. Ayr ca M s ra giden konvoylara nclk etmi , Adalar Denizi ve Do u Akdenizde devriye gezerek Trk ticaret gemilerini H ristiyan korsanlardan ve Rodos valyelerinden korumu tur. O y llarda bir Trk leventi iin byk cesaret, kahramanl k, taktik ve strateji gerektiren Kuzey ve Kuzeybat Akdeniz k y lar n vurmalar ; bu blgelerdeki hakimiyeti ileride Osmanl mparatorlu unun lehine evirecek ve Osmanl mparatorlu unun 1500lerde Adalar (Ege) Denizini kontrol alt na almas yla birlikte, Trk denizcileri Akdenize rahata kmaya ba layacaklard r. Piri Reis kendi gemisiyle Mora Yar madas ndaki; nebaht , Modon ve Koron gibi seferlerde ve Midilli Sava nda grev alm , stratejik nemi byk kalelerin ele geirilmesinde rol oynam t r.

Alanyada Trk gemilerine sald ran, Rodos valyelerine bir sefer dzenlenmesi grevinin Kemal Reise verilmesi zerine, Kemal Reis emrindeki gemilerle birlikte 1511 y l n n ba lar nda yakaland f rt nada gemisinin batmas sonucu leventleriyle birlikte ehit olmu tur.

EK L 6. F rt nada Bir Gemi

C. Piri Reis in Denizcilik, Haritac l k ve Ara t rma Faaliyetleri Piri Reis, komutan ve amcas Kemal Reisin lmnden son derece etkilenmi ve onun kayb ndan sonra, memleketi Geliboluya dnm tr. Piri Reise ocuklu undan itibaren 30 y l sreyle, retmenlik ve komutanl k yapm olan Kemal Reisin lm, Piri Reisi yaln z ve korumas z b rakm , Piri Reis daha sonra Geliboluya ekilerek bir sre denizden uzak kalm t r. Geliboluda, bilimsel al malara a rl k vermi ve daha nce Akdeniz ve Egeyi dola rken toplam oldu u bilgileri, kullanarak nl dnya haritas n izmeye ba lam ve 1513 y l nda da tamamlam t r ( ekil.7).

EK L 7. Piri Reis'in 1513 Tarihli Dnya Haritas

Piri Reis, izimi yakla k iki y l sren nl dnya haritas n n tamamlanmas n mteakip, yeniden denizlere a lm ve bu kez Bahriye adl eseri iin Bat Akdenize ili kin bilgiler toplamaya ba lam t r. Bu arada, 1516 1517 y llar nda Kaptan- Derya Cafer Pa an n emrinde gemi komutan olarak M s r Seferine kat lm , bir filo ile Kahireye gemi , orada Nil Nehrinin haritalar n izmi tir ( ekil.8).

EK L 8. Piri Reis'in Nil Nehri Haritas

Piri Reis, Akdeniz seferleri esnas nda Barbaros Hayrettin Pa a ile de gr m ve Barbarosun be enisini kazanm , daha sonra ise Yavuz Sultan Selimin huzuruna kar lm t r. Bilime ve haritac l a nem veren Yavuz Sultan Selimin M s rda Hint ve in haritalar yapt rd bilinmektedir. Piri Reis 1513 tarihli nl Dnya Haritas n 1517 y l nda M s rda Yavuz Sultan Selime sununcaya kadar, Cafer A a komutas nda filo komutanl yapm t r. Piri Reis, bir taraftan da al malar n srdrd Bahriye adl kitab n n msveddesini haz rlam t r.

EK L 9. Piri Reis'in Bahriye Adl Kitab Piri Reis, Bahriye adl kitab ndan sonraki al malar n byk co rafi ke ifler zerine yo unla t rarak, yeni ke fedilen yerleri gsteren haritalar n izimi ve bu yerlere ait

sosyal ve ekonomik ya am anlatan co rafya kitab n n haz rl klar na ba lam t r. Bu arada Piri Reis 1521 y l nda Geliboluda yazd msvedde Bahriye adl kitab n henz temize ekememi tir. Zira, o devirde Osmanl mparatorlu unda kitaplar elle yaz larak o alt lmakta ve bir koruyucusu olmadan tan t lmamaktad r. Sadrazam brahim Pa an n 1524 y l nda M s ra giderken, bilgili ve tecrbeli bir denizci olan Piri Reisi k lavuz olarak alm ve yolda eserini grp be enmi tir. Sadrazam Piriye, Bahriyeyi temize ekerek padi aha sunulmak zere kendisine getirmesini istemi tir. Piri Reis 1526 y l nda, Bahriye adl eserini temize ektikten sonra brahim Pa a taraf ndan Kanuni Sultan Sleyman n huzuruna kar lm ve Bahriye adl kitab n padi aha sunmu tur. Kitab- Bahriyenin 1526 yaz m na ili kin resmi ekil.9da verilmi tir. Daha sonra 1528de ise, Kuzey Amerika Haritas n tamamlayarak Kanuni Sultan Sleymana sunmu ve Kanuni taraf ndan be enilerek saray ktphanesine konulmu tur ( ekil.10).

EK L 10. Piri Reis'in 1528 Tarihli Dnya Haritas

Piri Reis iin beklenmedik bir tesadf olan Sadrazam brahim Pa a ile tan mas , 1528 y l ndan sonra onun iin bir ans zl k ve onu hak etmedi i bir trajik sona gtren yolun da ba lang c olmu tur. nk, Sadrazam Damat brahim Pa a, Kanuni ile olan dostluk ve akrabal n kullanarak, adeta devlet iinde devlet idaresi ve hkmdar dzeyindeki ola anst yetkileriyle, saraydaki rakiplerinin nefretini kazanm ve sonunda bu durum taht na gz dikildi i hissine kap lan Kanuniyi de k zd rd ndan, Hrrem Sultan n da k k rtmas yla, 1536 y l nda sadrazam n n lmne karar vermi tir. lmnn ard ndan, ok sevilen sadrazam n yak n evresinin ve devlet ierisindeki yanda lar n n gazab ndan ekinen Kanuni, sarayda ona yak n olan asker, sivil ynetici herkesi etkisiz duruma

getirmi tir. Bu arada Piri Reis gibi, Sadrazam brahime yak n bilim ve sanat adamlar da kontrol ve takip alt na al narak ilk f rsatta bir bahaneyle etkisiz hale getirilmi lerdir. Zira, Kanuni btn stn niteliklerine kar n, iktidar sz konusu oldu unda, kendi z evlad ehzade Mustafay dahi gzlerinin nnde ac madan bo durtacak kadar zalim olabilen, asl nda duygusal bir padi aht r. rne in Kanuni, o lu ehzade Mustafaya yazd mektubunda ; Bignah m (gnahs z m) deme bari, tevbe k l can m o ul diye hitabetmektedir. Piri Reis Bahriye adl kitab n n ba lang c nda, korumas alt na girdi i Sadrazam brahim Pa aya olan sayg ve hayranl n belirtirken, asl nda padi ah n vlmesi sat rlar n n ve do al olarak bu sat rlar aras ndaki Peygambere yap lan vgler d nda, ba ka ki ilere vg yap ld na pek rastlanmamaktad r. Kitab- Bahriyenin giri inde yle der ( ekil.11); ... imdi bu de ersiz kuluna, sadrazaml k divan ve vezirlik makam n n sahibi, devletin gne i ve nur sahibi, tanr i lerini kolayla t rs n, brahim Pa adan sayg gsterilmesi ka n lmaz bir sesleni geldi ve sz edilen karalamalar beyaza (temize) ekerek, bir kitap haz rlamam buyruldu...

EK L 11. Kitab- Bahri'nin Sadrazam brahim Pa a'dan Sz eden Giri K sm Bu durum ise padi ah n da dikkatini ekebilecek; Pirinin, Sadrazam brahime olan yak nl n a k olarak ifade eden sat rlar na rnektir. Pirinin, Bahriye adl eserinde Tuna Nehrinin kayna hakk nda verdi i bilgilere dayan larak, Kanuninin 1521 y l nda kt Belgrad Seferinde, Tuna Nehri yoluyla yap lan destek harekat na Piri Reisin de kat ld tahmin edilmektedir. Piri Reisin amcas ile birlikte ve amcas n n lmnden sonra Tunus ve Trablusgarba birok kez gitmesine ra men, Atlas Okyanusuna k p kmad bilinmemektedir. Ancak, Kemal ve Piri Reislerin Kristof Kolombun Haritas n ele geirmesi olay , Pirinin Atlas Okyanusu do u k y lar na km olabilece inin bir i aretidir. D. Piri Reisi lme gtren olaylar Piri Reisin ya am n n 1481 y l nda denizlere a lmas yla ba layan denizcilik sreci, Kuzey Amerika Haritas n izip bitirdi i 1528 y l na kadar uzanan 47 y ll k uzun ve onun en iyi ayd nlat labilen k sm olmas na kar n, 1528den 1547 y l na kadar uzanan 19 y ll k dnemi ise, karanl kta kalan ve daha ok yorumlarla ayd nlat labilen blmdr. Bu y llar onun yaln z ya am ynnden de il, al malar ynnden de belirsizliklerle doludur. 1526 y l ndan sonra Piri Reisden sz edilmedi i gibi, bu konuda tarih yazarlar da suskundur. Pirinin ya am , 1526 y l na kadar olan dnemiyle incelenmi , ard ndan ikinci

haritas n izdi i 1528 y l ndan, birdenbire Hint Kaptanl geilmi tir.

na atand

1547 y l na

Piri, Hint Kaptanl na atanmas yla birlikte kendini, Hint Okyanusu, Basra Krfezi, Hrmz ve Yemen k y lar nda Portekizlilerle vuku bulan at malar n ierisinde bulmu tur ( ekil.12). Ege ve Akdenizde ak nc leventlik yapt genli inden uzun y llar sonra tahminen 80 85 ya lar ndayken, Piri Reise verilen bu zor ve tehlikeli grev anlaml olup, onu lme gtren olaylar da beraberinde getirmi tir.

EK L 12. K z ldeniz, Umman Denizi ve Basra Krfezi Piri Reis Hint Kaptanl na atand ktan hemen sonra, bu blgede en byk tehditi olu turan Portekizlilere kar , Osmanl Svey Donanmas n sava a haz rlamaya ba lam t r. Portekizliler, Vasko De Gaman n mit Burnunu ke finden bir sre sonra, ticari kayg larla, K z ldeniz, Basra Krfezi ve Hint Okyanusunu kontrol etmenin nemini anlad ndan, bu blgelerde egemenlik kurma u ra ndayd . Bu nedenle 1502 y l nda Vasko De Gama, K z ldeniz ve Basra Krfezini Mslman denizcilere kapam olup 1545li y llarda Osmanl mparatorlu unun Hint Okyanusunda sahip oldu u yegane ss Adendi. Portekizlilerin de yard m yla, Araplar taraf ndan ele geirilen Adenin geri al nmas maksad yla Piri Reis; Adene bir sefer dzenlenmesi konusunda emir alm ve 29 Ekim 1547 tarihinde Svey ten hareket ederek, 18 kas m 1548de Adene gelmi tir. iddetli bir at man n ard ndan aden ele geirilmi , bylece K z ldeniz gvenlik alt na al narak, Portekizlilere byk bir darbe vurulmu , Yemen k y lar Portekizlilere kapat lm t r. Bu ba ar n n zerine Piri Reis, Kanuni taraf ndan dllendirilmi tir. 1550 ve 1551 y llar nda, Portekizlilerin Basra Krfezindeki faaliyetleri art nca, Piri Reis Hrmz Seferiyle grevlendirilmi tir. 30 gemilik filosuyla 23 Nisan 1552de Svey ten yola kan Amiral Piri Reis, nce Umman Denizine girerek 1506 y l ndan beri Portekizlilerin elinde bulunan Maskat Kalesini alm ve takiben, Hrmz Adas ve Kalesini ele geirmek iin ileri harekete gemi tir. Piri, Hrmze giderken, kar la t 70 paral k Portekiz Donanmas ile sava a tutu mu onlar pskrtmesine ra men, kendi gemileri de hasar grm tr. Hrmz d kalesini almas na ra men stratejik konumdaki i kaleyi ele geirememi tir. Piri Reis, yelkenlilerden mte ekkil Portekiz Donanmas yard ma yeti meden ve ayr ca filonun bak m, onar m ve askerin dinlenmesi maksad yla Basra Krfezine geri dnm tr. Piri Reis gemilerini Basrada b rakarak, ganimet ykl kad rgas yla M s ra yola km ve bunlardan biri yolda batm t r. Basra Valisi Kubat Pa a, Pirinin donanmas n n onar m ve bak m na yard mc olmad gibi, krekilerin disiplinsizli ini gereke gstererek onu Basray terke zorlam t r. Ayr ca Piri Reis, Kubat

Pa a taraf ndan sadrazama ikayet edilmi ve Piri, M s ra var r varmaz tutuklanm , Kanuninin buyru u hkmnce 1554 y l nda boynu vurularak ldrlm tr.

Sonular Ya am na ili kin yeterli bilgi ve belge bulunamayan Piri Reis, tahminen 1465 1554 y llar aras nda ya am , a n n nl bir denizcisi, haritac s ve co rafyac s d r. En byk tutkusu denizcilik ve haritac l k olan Piri Reisin ya am incelendi inde; onun ayn zamanda iyi bir gzlemci ve ara t rmac ki ili i ile a n n iyi bir bilim adam oldu u anla l r. Piri Reis, ona retmenlik, komutanl k yapan amcas Kemal Reisin yan nda gemi komutan olarak Ege Denizi ve Akdenizde uzun sre ak nc deniz leventli i yapm t r. Kemal Reisin lmnden sonra da gemi komutan ve filo komutan olarak akdeniz ve Ege Denizinde levent gezmi olan Piri Reis, ara t rmalar yapm gezip grd koy, krfez ve adalar hakk nda bilgiler derlemi tir. Daha sonra derledi i bu bilgileri, e itli haritalar ve bu arada Kristof Kolombun bir haritas n da kullanarak, 1513 tarihli nl Dnya Haritas n haz rlam t r. Bu haritay 1517 y l nda M s rda, Yavuz Sultan Selime sunmu ve padi ah n takdirini kazanm t r. Piri Reis, amcas n n lmnden sonra tekrar dnd memleketi Geliboluda daha nceki sefer ve ara t rmalar nda toplad bilgi ve belgeleri kullanarak Sadrazam brahim Pa an n tavsiye ve deste iyle 1526 y l nda nl Bahriye adl eserini, 1528 de ise Kuzey Amerika Haritas n tamamlayarak Kanuni Sultan Sleymana sunmu tur. Piri Reis genellikle, 1513 tarihli Dnya Haritas ve s ras yla Bahriye adl eseri ve 1528 tarihli Kuzey Amerika Haritas ile tan nmas na ra men, Hint Kaptanl sresince 80in zerinde oldu u tahmin edilen ya na ra men, Basra, Umman ve Hrmzde ba ar l hizmetler vermi tir. zellikle, K z ldeniz ve Hint Okyanusunda hakimiyet kuran Portekizlilerin stnl n k rmak iin filosuyla Adene bir sefer dzenleyerek, Adeni tekrar Osmanl topraklar na katm t r. Pirinin bu zaferi onun, denizcilik hayat ndaki en byk ba ar s d r. Sonuta Piri Reis; zaman n n haritac l k, navigasyon stad , bilimsel ve ara t rmac ynnn yan nda denizcilik yn ile de ba ar lar kazanm bir Trk Amiralidir. lmnn 450. y ldnmnde kran ve minnetle and m z Trk denizcilik tarihinin nl Amirali Piri Reis, zaman n Osmanl Devletinin ierisinde sregelen iktidar mcadelelerinin kurban olmu tur. Donanma Komutanl n n koordinesinde Glck Blgesinde icra edilen liseleraras kompozisyon yar mas n kazanan lise rencisi Gzde SES GZELin kompozisyonunda da ifade etti i gibi ; ... imdi u runa sava lan o denizlerin derinliklerinde, yosunlar n ssledi i, grmesini bilen gzlerde bir ki inin imzas var. te o imza sana ait Piri Reis, sana ! Ayn yar man n ncs Gizem Merve KABO LU ise Piri Reisle ilgili gerekleri iki cmlede zetlemi ; ...byledir bu dnya ne yaz k ki, ya arken yan ba m zdaki dehalar n fark nda bile olmaz ve onlara gereken nemi vermezken, onlar n de erini ancak kaybettikten sonra anlayabiliyoruz...ama sen hi zlme, rahat uyu, ya arken bilinmeyen de erini ve tan yamad m z seni, torunlar n olarak sevgi ve sayg yla an yoruz. Duygular n z payla yoruz ocuklar, ruhun ad olsun Piri Reis !

YARARLANILAN KAYNAKLAR 1. CERABREGU, M. Scientific Benefits From Piri Reiss Kitab- Bahriye And Its Position In The Histrory of Cartography. Kongreye Sunulan Bildiriler, III.Cilt. XI. Trk Tarih Kongresi S.1105-1125, 5-9 Eyll 1990. 2. NAN, Afet. Piri Reisin Hayat ve Eserleri, Piri Reisin Amerika Haritas (15131528),1954. 3. RDESEL, Mehmet. Gelibolulu Piri Reisin Hayat Ve Eserleri. stanbul, 1975. 4. LKEKUL, Cevat, (E) Tmgeneral. XVI. Yzy l n Denizci Bir Bilim Adam (Hayat ve Eserleriyle Piri Reis) (bask da) 2004. 5. ENGR, A.M. Celal. Piri Reis Haritas na Yeniden Bir Bak Cumhuriyet Bilim Teknik Say : 486, 13 Temmuz 1996. : Masal ve Gerek,

6. SOUCEK, Svat. Piri Reis And Turkish Map Making After Colombus. , 1995.