T.

C SLEYMAN DEMREL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TARH ANABLM DALI

ANADOLU SELUKLU DEVR TRK HALI MNASEBETLER (1096 1192)

YKSEK LSANS TEZ

Emrullah KALEL

Tez Danman : Prof. Dr. Kemal Gde

ISPARTA 2004

T.C. SLEYMAN DEMREL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

TEZL YKSEK LSANS TEZ SAVUNMASI VE SZL SINAV TUTANAI LG: Enstit Ynetim Kurulunun ././20.. Tarih ve ../. Sayl Karar. ..Anabilim Dalnda ders dnemine ait Eitim-retim programn baar ile tamamlayan..... numaralnin hazrlad balkl TEZL YKSEK LSANS TEZ ile ilgili TEZ SAVUNMASI ve SZL SINAVI Lisansst retim Ynetmeliinin.md. si uyarnca .../../20 ..gn saat....da yaplm; sorulan sorular ve alnan cevaplar sonunda adayn tez savunmasnn KABULNE karar verilmitir. / REDDNE / DZELTME SRES VERLMESNE, OYBRLYLE / OYOKLUUYLA

SINAV JRS BAKAN YE YE

iii

ZET ANADOLU SELUKLU DEVR TRK- HALI MNASEBETLER (1096-1192) Emrullah KALEL Sleyman Demirel niversitesi, Tarih Blm Yksek Lisans Tezi, 183 sayfa, Austos 2004 Danman: Prof. Dr. Kemal GDE Hal seferleri, Mslman ve Hristiyan alemlerini derinden etkilemi, dnya tarihinin en nemli olaylarndan biridir. 1096-1291 yllar arasnda sekiz byk Hal seferi dzenlenmitir. Bu seferlerin ilk ksmen veya tamamen Trkiyeden gemi olup, batl Hristiyanlar Anadoluda gerek Trklerle yaptklar savalar yznden, gerekse alk, susuzluk ve hastalktan ok byk kayplar vermilerdir. Dier Hal seferleri ise, Akdeniz yolu ile Msr ve Suriye limanlarna ulalmak suretiyle gereklemitir. Bu tez, iki blm ve sonu ksmndan olumaktadr. Birinci blmde, Hal seferleri dncesinin douu ve Hal seferlerinin oluumu konular zerinde durulmakta, bu harekete sebep olan nedenler ayrntl ve kapsaml olarak incelenmektedir. Bununla ilgili olarak, Hal seferleri ncesinde Dou ve Bat dnyalarnda yaanan gelimeler ve Mslmanlar ile Hristiyanlar arasndaki ilikilere yer verilmektedir. kinci blmde ise, Trkiyeden geen Hal seferleri konu alnmaktadr. Bu seferler srasnda, Hallarn Anadolunun zorlu corafyasnda yaadklar skntlar ve Bizans mparatorluu ile olan ekimeler anlatlmakta, Franklar durdurmaya alan Trklerin uygulad yntemler ve yapt amansz mcadeleler detaylaryla ele alnmaktadr. Bizans ve Seluklu devletlerinin Hal seferleri iindeki oynadklar tarihi rol tespite ynelik bilgiler verilmektedir. Sonu ksmnda ise, Anadolu topraklarnn ve blgedeki Trklerin, Hallarn hedefleri arasnda olup olmadklar, Seluklularn Franklara kar yeterli mcadeleyi yapp yapmadklar, Hallarn Yakn Douda baarsz olmalarnn sebepleri ve Anadoludan geen Hal seferlerinin Trk tarihini etkileyen sonular ile ilgili baz deerlendirmelere yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Hallar, Hal Seferleri, Bizans mparatorluu, Seluklu Devleti, Anadolu.

iv

ABSTRACT ANATOLIAN SELJUK PERIOD TURKISH -CRUSADER RELATIONS (1096-1192) Emrullah KALEL Suleyman Demirel University, Department of History Master Thesis, 183 pages, September 2004 Supervising Professor: Prof. Dr. Kemal GDE The crusades are the most important events in world history that effected deeply both Muslims and Christians kingdoms. Between the years 1096 and 1291, eight main crusades have been organized. The first three of these expeditions had been passed through Turkey partly or utterly, and western Christians sufferded many casualties due to both the fights with Turks, and starvation, thirst and disease. As for the other crusades, they had been executed by the way of Mediterranean Sea, reaching to the ports of Egypt and Syria. This thesis consists of two parts and conclusion section. In the first part, the matters of birthing of the idea of the crusades, and the formation of the expeditions are dealt with, and the reasons caused this movement are examined in detail and extensively. Relating to this, the progresses in the worlds of the East and West, and the relations between Muslims and Christians are given place. As for the second part, the westerners expeditions passed through Turkey are dealt with. The troubles that the crusaders had suffered in Anatolian heavy geography and quarrels with Byzantine Empire during these expeditions are related. And the methods and bitter struggles carried out by Turks who tried to stop Franks are taken up in detail. And, for idendify the historical roles of the Byzantine and Seljuk states, the datas are given. As for the conclusion, there are some interpreatations concerning if Turks were the targets of the crusaders or not, whether Seljukians struggled with Franks as enough or not, and the reasons of the crusaders fail in Near East and the results of the crusades influenced on Turkish history.

Key Words: Crusade, Crusader, Expedition, Byzantine Empire, Seljuk State, Anatolia, Frank.

NSZ

Hal seferleri, 1096 ylnda balayan birinci sefer ile, 1291de Hallarn Doudaki son tutunma noktalarndan kartlp atlmalar arasnda sren yaklak iki yz yllk bir dnemi kapsar. Bu sre iersinde batl Hristiyanlar tarafndan Yakn Douya sekiz byk sefer dzenlenmi, bu seferlerin ilk ksmen veya tamamen Trkiye zerinden yaplmtr. Daha sonraki Hal seferlerinin tamam Akdeniz yoluyla, Suriye ve Msr limanlarna gidilmek suretiyle gereklemitir. Anadolu Seluklu Devri (1075-1318), Trk-Hal Mnasebetleri (1096-1192)ne girmeden nce, genel Hal seferleri ve sebepleri zerinde durmak yerinde olacaktr. Bu seferler, grnrde iki farkl medeniyetin doal bir atmas ve Hristiyanlarn kutsal saylan Kudse ulaarak, burada bulunan sann kabrini Mslmanlarn elinden kurtarma giriimi midir? Yoksa, Anadoluyu igal ederek boazlara kadar ilerlemi olan Trk aknlar ile Avrupa arasnda sadece zayflam, gsz Bizansn olduunun farknda olan papaln, bu tehlikeyi yerinde nlemeye ynelik bir hareketi midir? Veya Hristiyanlk diniyle ycelmi Bat dnyasnn, barbar olarak grdkleri Doudaki toplumlar samimi bir terbiye etme abas mdr? Kukusuz bu ve benzeri sorular kendi mecralarnda ayr ayr cevaplarn bulacaklardr. Bu tezde benim alma konum, 1096-1192 yllar dahilindeki Anadolu Seluklu Sultanlar I. Kl Arslan (1092-1107), Sultan ahin ah (1110-1116), I. zzeddin Mesud (1116-1155), ve II. Kl Arslan (1155-1192) Devri Trk Hal mnasebetleridir. Bu tarihler, 1101 yl Hal seferleri ile birlikte, ilk drt Hal seferini kapsamakta olup, Anadoludaki Trk Hal mcadelelerinin yaand dnemin tamamn ifade eder. Giri ksmnda konusundan daha detayl bahsedeceim almamda, daha ok Batl kaynaklardan istifade ettim. nk, Hal seferleri, sonular itibariyle, tarihin, kendisine en ok atfta bulunulan konusu, Trk ve Mslmanlarn da bu olayn dorudan muhatab olmalarna ramen, Mslman kaynaklarnda bu konu detayl bir ekilde ele alnmamtr. Hal seferleri ile ilgili Batda yazlm olan binlerce eserin yannda, bizdeki mevcut Trke eserler yok denecek kadar azdr. almam yaparken yararlandm kaynaklarn byk bir ksmn, ekseriyetini Boazii niversitesinin ktphanesinde bulduum, ngilizce baslm eserler oluturmaktadr. Bu eserlerin dayand birincil kaynaklar, bizzat seferlere itirak etmi grg tanklarnn tuttuu kaytlar, sava srasnda ve sonrasnda yazlm vakayinameler, Hallarn lkelerine gnderdikleri mektuplar ve bunlarn dnda; blgenin Bizans, Sryani, Ermeni ve Arap yerel tarihilerinin yazdklar eserlerden olumaktadr. Bu kaynaklardan biraz bahsetmek gerekirse, birinci Hal seferi iin, bizzat sefere katlanlar tarafndan kaleme alnm olmalar bakmndan nemli olan, kaynaktan sz edilebilir. Bunlardan ilki birinci Hal seferinin ruhani lideri Adhemar of Puyn yannda sefere kei olarak katlan ve sonradan papazla ykseltilen ve Raymond of Gillesin ordudaki zel papaz olan Raymond of Aguillersin eseridir. Raymond, Historia Francorum Qui Cepurunt Jerusalem adl eserini sefer daha sona ermeden Antakya nndeki Hal kampnda 1098de yazmaya balayp, 1099 ylnda bitirmitir. kinci kaynak,

vi

yazarnn kim olduu bilinmeyen ancak eserin ieriinden Hal liderlerinden Bohemondun evresinde bulunan talyan ya da Norman asll basit bir asker olduu anlalan, Gesta Francorum Et Aliorum Hierosolimitanorum isimli anonim vakayinamedir. Bu eser ve yazar ksaca Gesta olarak bilinirler. nc kaynak ise, birinci Hal seferinde papaz olarak grev yapm Fulcher of Chartersn Gesta Francorum Jerusalem Pregrinatium isimli mehur vakayinamesidir. Fulcher, II. Urbann Hal seferini ilan ettii 1095deki Clermont urasnda da bulunmu olup, dier vakanvislere gren fazla eitim grm ve en bilgili olanyd. Anlatmlar gvenli ve tutarl olduu iin Hal tarihilerinin en fazla bavurduu kaynak olmutur. Bu eserin dnda Bizans imparatoru Alexiusun kz Anna Comnenann Alexius isimli eseri, Hal liderlerinden Stephen of Bloisin kars Adeleye gnderdii mektuplar ile, Ermeni Urfal Mateos vakayinamesi, Sryani Michael vakayinamesi gibi yerel tarihilerin eserlerini balca kaynaklar olarak zikredebiliriz. slami kaynaklar olarak da, pek yetersiz ve tutarsz bilgiler ihtiva ettiklerini belirtmekle birlikte, bn. Al-Kalanisinin eseri am Tarihi (Zayl Tarih Dmak)ni, Al-Aziminin Azimi Tarihini ve bn. Al-Esirin eseri Al-Kamil Fit-Tarihi sayabiliriz. kinci Hal seferi srasnda Anadoludaki olaylar aktaran, zikredebileceimiz baz tarihilerden, Alman ordusuyla gelen Otto of Freisingen, baz gzergahlar yazmtr. Fransz tarihisi Odo of Deuil, sadece Anadoludaki olaylar hakknda ayrntl bilgileri kayt etmitir. Latin tarihisi William of Tyre, yazd eserin baz sayfalarnda Anadoludaki Hal seferleri ile ilgili bilgiler verirken, dier Latin, Arap ve Sryani tarihilerin ise, Anadoludaki olaylarla ilgili verdikleri bilgiler nispeten daha azdr. kinci Hal seferinin balca Bizans ana tarihileri ise, John Kinnamos ve Nikatas Choniatesdir. nc Hal seferine gelince, bu dnemin kabul edilen ana kayna ksaca Annsbertin Historias diye bilinen, Ansberts Historia de Expeditions Frederici mperatoritdir. Ayrca Magnus of Reichersbergin kronii, katedral yesi Teganonun Hal seferi gnl, Arnold of Lbeck tarafndan yazlan Slavlarn kronii ve Otto of St. Blaisin kronii nc Hal seferi ile ilgili zikredebileceimiz kaynaklardan bazlardr. almamda geen zel isimler arasnda bulunan ngilizce of edat bizdeki ya-y nisbe grevini grdn syleyebiliriz. Bunun haricinde almamda geen zel isimlerin yazlnda, Hal tarihini anlatan dier eserlere gre baz farkllklar bulunabilir. Bu da, byk bir ihtimalle eserler yazlrken istifade edilen yabanc kaynaklarn farkl dillere ait oluundan ileri gelmektedir. Trke eserlerdeki kullanmlar, daha ok orijinal yazllar dikkate alnarak Latince ve Franszca olarak veya Trke okunduu gibi yazlmlardr. Fakat, ben almam yaparken ounlukla ngilizce eserlerden faydalandmdan, zel isimlerin, baz istisnalar hari bu eserlerdeki hakim olan yazln esas almay tercih ettim. Zaten en doru yazln nasl olacana dair de kesin bilgiler bulunmamaktadr. Tez konumun belirlenmesinde ve almamn ynlendirilmesinde deerli tevik ve katklarn grdm tez danmanm Prof. Dr. Kemal Gde ve blm bakanmz Prof. Dr. Bayram Kodamana bana gstermi olduklar ilgiden dolay teekkr ve sayglarm sunmay bir bor bilirim. Emrullah KALEL

vii

NDEKLER Sayfa 1.zet ve Anahtar Kelimeler......iii 2.Abstract ve Key Words....iv 3.nszv 4.indekiler...vii GR...1 BRNC BLM HALI SEFERLERNN OLUUMU I.BATIDA HALI SEFERLER DNCESN ORTAYA IKARAN NEDENLER VE GELMELER....4 A.Kutsal Sava ve Yeniden Fetih (Reconquista) Hareketleri..4 B.Kutsal Kalntlar ve Kudse Yaplan Hac Yolculuklar..... 6 C. On Birinci Yzyl Bar Hareketi......10 D. Papa II.Urbann Hal Seferi ars (27 Kasm 1095) ..........12 E. Hal Seferi ve Haclk...........16 F. Hristiyanlarn Hal Seferine Katlma Nedenleri......18 II. HALI SEFERLER NCES DOUNUN DURUMU .............. 21 A.Malazgirt Sava (26 Austos 1071)......21 B. Bizansn Durumu.................28 C. slam Dnyas ve Trkler..........................31 KNC BLM ANADOLUDAN GEEN HALI SEFERLER I.BRNC HALI SEFER (1096-1101) . ..42

viii

A. Halkn Hal Seferi ..43 a. Piyer Lermit Ordusunun Anadoluya Gelii.........................................43 b. Hallarn Trklerle lk Temas ve Drakon Sava (21 Ekim 1096).47 c. Piyer Lermitin Peinden Gelen Babozuk Gruplarn Hal Seferi Giriimleri...................................50 B. Prenslerin Hal Seferi ..52 a. Dzenli Hal Ordularnn Hareketi ve stanbulda Toplanmalar ........................ 52 b. znikin Kuatlmas ve Sultan I.Kl Arslan (1092-1107)n Bakentini Kurtarma abas ............... 61 c. Sultan I. Kl Arslan (1092-1107)n Hallar Anadoluda Karlamas: Eskiehir (Dorylaeum) Sava (1 Temmuz 1097)....70 d. Hallarn Eskiehir (Dorylaeum)den Sonraki Gzergahlar ve Yolculuun Seyri..76 e. Douda lk Hal Devletinin Kuruluu: Urfa Hal Kontluu Kontluu (1098-1144)...83 f. Antakyada Trk Hal Mcadeleleri ............................85 g. Musul Emiri Grbuann Antakyada Hallarla Sava ... 98 h. Hallarn Antakyada Kalc Olmalar: Antakya Hal Devletinin Kuruluu (1098)..102 C. 1101 Yl Hal Seferleri.........104 a. 1101 Yl Hal Seferlerinin Oluumu.104 b. Hallara Kar Blgedeki Trklerin ttifak Kurmalar...................110 c. Trklerin 1101 Yl Hallarnn Birinci Ordusunu mha Etmesi ..112 d. Trklerin 1101 Yl Hallarnn kinci Ordusunu mha Etmesi.118 e. Trklerin 1101 Yl Hallarnn nc Ordusunu mha Etmesi..120 II. KNC HALI SEFER (1147-1148) ...124 A. Avrupada kinci Hal Seferinin Oluumu....................124 B. kinci Hal Seferi ncesi Anadoludaki Trklerin Durumu ve Doudaki Gelimeler...129 C. Alman Hal Ordusunun Harekat...134 D. Sultan I. zzeddin Mesud (1116-1155)un Hallardan ntikam: kinci Eskiehir (Dorylaeum) Sava (25 Ekim 1147).... 137

ix

E. Fransz Hal Ordusunun Harekat .................140 F. Sultan I. zeddin Mesud (1116-1155)un Fransz Hal Ordusuyla Mcadelesi .143 III. NC HALI SEFER (1189-1192) .152 A. nc Hal Seferi ncesi Anadoludaki Gelimeler..152 B. Kudsn Fethinin Avrupadaki Yanklar ve nc Hal Seferi in ar........................... 158 C. Alman mparatoru Frederick Barbarossann Hal Seferi..160 D. Alman Hal Ordusunun Seluklu lkesinden Geileri, ve Trkler Tarafndan Taciz Edilmesi 165 SONU.. 171 KAYNAKA...177 ZGEM 183

GR

Hal seferleri veya ngilizce karlyla da bilinen crusade kelimesi, Latince ha anlamnda olan crux kelimesinden tremitir ve ncildeki Hristiyanlar halarn tayorlar ibaresinden referans olarak alnmtr1. Bugn, bu terim Batda, daha ok manevi boyuttaki byk teebbsleri ifade eder. Mesela crusade for adult (yetikinler iin okuryazarlk seferleri) gibi. Ortaan Hal seferleri hatrlandnda ise, genellikle hor grme ve alayl ekilde aalama alglanr2. Sonraki aydnlanm dnyada, dini sava kavram ekseriyetle irkin ve iren kabul edilir. nk artk insanlarn ou birinin dini inanlarnn, o kiinin dnya gr ve bulunduu yer ile ilgili olduuna inanmaktadr. Onun yerine, imdiki savalar demokrasi ve milliyeti fikirler gibi, politik ve ideolojik sebeplerden kmakta olup, ortaa insannn yapt gibi, ok kan aktmak deerli saylmamaktadr. Hal seferleri ile ilgili, bugn Batda iki byk elikili gr vardr. Bir tanesi Hal seferlerinin ortaa insannn manevi eilimlerinin bir rnei olarak, menfaat beklemeyen popler idealizminin ani ve byk patlamasdr. Gnmzde daha ok taraftar bulan aksi gr ise udur: Ortaan insan, toprak, zenginlik ve g sahibi olmak istemeleri bakmndan modern zamanlarn insanndan farkl deildi. Manevi motivasyonlardan daha ok, maddi etkenlerden ziyadesiyle etkilenmilerdi. Bu bak asndan bakarsak, Hal seferleri olduka canl ve dini cokunluklarna ramen, temelde, Batnn ortaalar boyunca politik ve ekonomik yaylmas iinde, bir serven olarak grnmektedir. Hal seferlerinin sebepleri olduka ok ve karktr. Bu nedenler en az Hal seferlerinin kendisi kadar, tarihilerin zihnini megul eden bir konudur. Buna bal olarak tartlmakta olan dier bir konu da, Trklerin Hal seferleri ierisindeki roldr. Hal seferlerinin Trklere kar yaplmadn, Trklerin
1 2

J.Hummes, The Crusades, <http://www.cyberessays.com/history/74.htm>, (23.04.2003) Thomas F., Madden, A Concise History Of The Crusades, Oxford, 1999, s.1.

sadece Kudse giden gzergah zerinde bulunan bir engel olduunu dnenler olduu gibi, Anadoludaki Trklerin ve Seluklu Devletinin aktif olarak, Hallarla mcadele iinde olmadn iddia edenler vardr. 1101 yl Hal seferleri dnda, Hallar, Kudse giden ana gzergah zerinden sapmamlardr ve birinci Hal seferi srasnda Eskiehirde Sultan Kl Arslann ordusunu yendikleri zaman, tamamen yok etmek iin, pelerinden gitmemilerdir. Dahas, Anadoluyu batan baa getikleri halde, burada kendileri iin herhangi bir yer igal etmemi olmalar, Trklerin, Hallarn hedefleri arasnda olmad konusunda zemin oluturmaktadr. Sanki TrkHal mcadeleleri hi olmam gibi, o dnemden zamanmza aktarlan Mslman tarihilerin kaytlarnda, bu olaylardan yeteri kadar bahsedilmemesi de TrkHal ilikileri ile ilgili bu pheleri kuvvetlendirmektedir. Anadolu Seluklu Devri (1075-1318), TrkHal mnasebetlerini (10961192) incelediim bu almamda, bir yandan Hal seferlerinin oluumu ve Trklerin Anadoludaki Hallar karsnda yaptklar mcadelelerle ilgili bilgiler verirken, dier taraftan da yansmas bugne kadar gelen Dou Bat ekimelerinin en nemli noktasnda, Trklerin ve Anadolu Seluklu Devletinin yeri ve nemine k tutmaya altm. ki blmden oluan almamzn birinci blmnde Hal ruhu ve hareketinin oluumunu anlatrken, Hal seferlerinin nedenlerine vakf olabilmek iin olduka geni bir adan bakmaya altm. Bunu yaparken de, Hal seferleri ncesinde Dou ve Bat dnyalarnda yaanan gelimeleri ortaya koymaya gayret ettim. nk Hal seferleri, dnyann bu iki ksmnda yaanan gelimelerin rn olup, bir tesadf olarak gelimemitir. Hal seferlerini mmkn klmak iin her iki taraftaki gelimeler birbirini tamamlamtr. kinci blmde ise, Anadoludan geen Hal seferleri anlatlmaktadr. Bu blmde, Anadoludaki Trklerin Hallara kar yaptklar zorlu mcadelelerin yannda, Hallarn szde yardmlarna gittikleri Bizans ile olan ekimelerine ve Hallarn kendi aralarndaki kar atmalarna temas etmekle birlikte; Mslmanlarn kendi aralarndaki kavgalara da yer vermeyi uygun buldum.

Sonu ksmnda ise, Anadoluda, Hallarn neden baarsz olduklarna, Anadolunun Hallarn hedefleri arasnda olup olmadna ve Trklerin Hal savalar iindeki yerini tespite ynelik baz deerlendirmelere yer verilmitir.

BRNC BLM

HALI SEFERLERNN OLUUMU

I. BATIDA HALI SEFERLER DNCESN ORTAYA IKARAN NEDENLER VE GELMELER

A. Kutsal Sava ve Yeniden Fetih (Reconquista) Hareketleri: slamdan farkl olarak Hristiyanlkta, ortaadan daha nce iyi tanmlanm bir kutsal sava kavram yoktur. Hristiyanlarn kendi emrinde ordular veya destekileri yoktu. Ancak M.S. 312de Roma imparatoru I. Konstantin (306-337)nin Hristiyan dinine girmesinden sonra din, devlet idaresinin ve savalarn dorudan konusu oldu. Bir yzyl boyunca Hristiyanlk ve Roma imparatorluu birbirleriyle smsk kaynat. Hristiyan devleti kendilerini yaam ve lm, sava ve bar gibi daha nce kendi dinlerinin uramad sorularla kar karya gelir buldu. Buna ramen bir Hristiyan liderinin sava yapmas iin, gerekli koullar arasnda, Hristiyanlk dininden dnenleri veya sapknlar ve putperestleri yok etmek gibi bir ama yoktu3. Hristiyanln ilk ciddi rakibi yedinci yzyla kadar ortaya kmad. Ta ki, Arap Hz. Muhammed ile yeni bir din ortaya kncaya kadar... slam veya Tanrya teslim olma arzusu kusursuz tek tanrl dindir. Mslmanlar Hristiyan ve Yahudilerin Tanrsnn kendi kelamn Hz. Muhammede bildirdiine ve Tanrnn dedii her eyi Onun ezberlediine inanrlar. Peygamberliine ve vaazlarna Arabistann bir ticaret ehri Mekkede balayan Hz. Muhammed, o zamana kadar bilinen normal bir dinden daha fazlasn tebli etti. nk Hz.
3

Madden, Concise History, s.2.

Peygamber, hem politik hem de dini bir liderdi. slam bir din ve ayn zamanda devlet anlamndayd. Ticaret, adalet, diplomasi ve sava dinin temelleri zerine ina edilmilerdi. Nfuzlarn, glerini ve zenginliklerini Hristiyan yaamnn yoksulluuyla uzlatrmaya alan Hristiyan liderlerin tersine, Mslmanlar hem bu dnya ileri iin, hem de ruhani lider olan bir modele sahipti. Hz. Muhammed ilk olarak Mekke ve daha sonra dier Arap ehirlerine kar sava yapt. O, bu savalarn her birini cihat veya kutsal sava olarak isimlendirdi4. Cihatta len askerler dinin ehitleri olarak telakki edildi. Fakat henz btn savalar cihat saylmyordu. Sadece bir Tanrnn kabuln reddeden kafirlere kar sava yaplabilirdi. Mslmanlarn grne gre; Yahudiler ve Hristiyanlar gerek Tanrya ibadet ettiler. Sadece Hz. Muhammedin peygamberliini kabul etmeleri eksikti. Bu nedenle onlar yanl yola sapmlard, fakat onlar putperest deillerdi. Onlar kitap ehli insanlard ve slam tarafndan fethedilen topraklarda kendi dini hayatlarn muhafaza etmede serbest kalmal idiler5. Eer onlar faal olarak slama zarar verir veya engel olurlarsa, bununla birlikte onlar da cihatn meru hedefi haline gelirdi6. u kuvvetle sylenebilir ki, cihat fikri daha sonralar Hristiyanln kendi sava grne nclk yapm olmaldr. Tarihilerin Bizans imparatorluu olarak bildii Dou Roma imparatorluu Hristiyanlar, mparator Heraclius (610641)un ranllara kar yapt seferler srasnda kutsal sava fikri ile yeterince yz yze gelmilerdi. Bununla beraber, ksa bir sre iinde slam kuvvetleri Bizansa dayannca, bu fikir yeniden ortaya kt. Hristiyanlar birbirine zt birok mezheplere blnmlerdi. Temelde, kutsal sava gibi, byle bir merkezi doktrini organize edemezlerdi. Suriye ve Msrdaki aznlk Hristiyan mezhepleri
4

J.J.Saunders, Aspects Of Crusades, London, 1968, s.21de cihatla ilgili yle bir tanm vardr: cihatn asl amac Mslmanl dnya sathnda yaymakt. Fakat bunun iin tek yol zor kullanmak deildi. Esas olan anlatarak ve ikna ederek Mslmanl yaymak, kabul etmeyenleri de kendi dini kltrleri iersinde serbest brakmakt. 5 Richard W. Southern, Ortaa Avrupasnda slam Algs, (eviren: Ahmet Aydoan), stanbul, 2000, s.43e gre, bu gerei, yani Mslmanlarn Hristiyanlarn dinlerine ynelik bir tehdit oluturmadn, aslnda Hallar da biliyordu. kinci Hal seferine vey kardei Almanya kral Conrad ile beraber katlan Freising piskoposu Otto, 1143 ve 1146 yllar arasnda kaleme ald gnlnde, Mslmanlarn tek bir Tanrya iman ettiklerini, Mesihe yahut havarilerine saldrmadklarn, sadece Mesihin Tanr veya Tanrnn olu olduunu kabul etmedikleri iin kurtulutan uzak olduklarn belirtmektedir. 6 Madden, Concise History, s.3.

iin, Mslmanlarn gelii aslnda iyi haberdi. Yeni Arap liderleri onlara Bizans imparatorunun vermedii ibadet zgrlne izin vermiti. Civardaki slami krallklara yakn olmalarna ramen Bizansl Hristiyanlar, grnen o ki, kutsal bir sava iin dini bir izah gelitiremediler7. Hristiyan kutsal sava kavramnn olutuu ve gelitii yer Bat Avrupayd. Kuzey Afrikadaki btn Hristiyanlar spren Mslman fetihiler, spanya, Sardunya, Korsika ve Sicilyay aldlar. Mslman filolar, Hristiyanlarn Akdeniz zerindeki ticaretine son verdi. spanyada kendi idarelerini kuran Mslmanlar, Pireneleri geerek Avrupann kalbine doru ilerliyorlard. Fakat 732de nl Tours savanda Frank lider Charles Martel onlar yenerek, tekrar spanya ilerine geri srd. Bununla birlikte, Avrupal Hristiyanlara gre, spanya hala Hristiyan alemiydi ve Mslmanlarn orada olmamas gerektiine inanyorlard. Onlarn bak asna gre, bu topraklar Hz. sa tarafndan kutsanmt. Mslmanlarn burada hkm srmesi yle dursun, ikamet etmesi bile doru deildi. manszlar tarafndan zapt edilmi topraklar geri almak iin savaan bir Hristiyann aslnda Hz. sa iin savat apak deil miydi? Bylece Mslmanlarn spanyadaki varl ile ilgili, Batl din adamlar ve askerleri kutsal sava fikrine sahip oldular. Yeniden fetih (reconquista) Hal hareketlerinin dini ve ahlaki nedeni olarak allm bir zemini oldu8.

B. Kutsal Kalntlar ve Kudse Yaplan Hac Yolculuklar : On birinci yzyldan ok daha nce Bat Avrupada dindarlar sadece Kudsteki Kutsal Mezara deil, ayn zamanda yerel trbe ve tapnaklara yaplan hacla9 da ilgi duyuyorlard10. Din adamlar ve vaizler kutsal yerlerde konutuklarnda zellikle etkili oluyorlard. Dahas hacnn fazileti artyor, nceki ilenmi gnahlarn cezalarndan ve borlarnn tamamndan veya bir ksmndan kurtuluyordu. Bat Avrupada birok nl trbe vard ve bunlarn
7 8

Madden, Concise History, s.3. Madden, Concise History, s.4. 9 Hristiyanlar yalnz Kudsteki Kutsal Mezar deil, ayn zamanda kutsal saydklar dier trbe, tapnak ve kalntlar ziyaret etmeyi de bir nevi haclk olarak grmektedirler. 10 Loren Carey, The Medieval World, New York, 1938, s.496.

bazlar haclarn brakt hediyelerle zenginlemiti11. Her blgenin kutsal gnlerde halkn mezarlarnda topland yerel azizleri vard. Ayrca hac kalabalklarnn baz nl aziz ve kahramanlarn trbelerinden nce, ifa ve kefaret iin uzaklardan geldikleri daha nemli merkezler de vard. ngilterede Danimarkal korsanlar tarafndan ikence edilerek ldrlen dokuzuncu yzylda yaam bir kral, St. Edmundun mezar vard. Fransada Martin of Toursun trbesi haclarn ve iyilemeyi mit eden ktrmlerin devaml olarak akn ettikleri bir yerdi. nsanlarn bu gibi azizlerin trbelerine gvenmeleri bazen sahtekar adamlarn yapt dini hilelerin bir sonucuydu. Acenteler aslnda Fransann baz blmlerine seyahat dzenliyorlar ve bulduklar eyleri azizlerin hakiki kalntlar olarak insanlara sunmak iin, papazlarla ibirlii yapyorlard. Yaygn olarak byle elde edilen kutsal kalntlarla rahiplerin hilesinin balantl olduuna dair genel bir phe vardr. rnein 1010da Bordox yaknnda St. Angelyde yerel bir rahip, John the Baptistin kafasn bulduunu iddia etti. Bylece yeni trbenin byk poplaritesi karsnda, dier hac merkezlerinin kskan mlk sahipleri tarafndan sahtekarlkla sulandlar. Fakat sonunda ruhban aratrma komitesi kutsal kalntlarn doruluunu onaylad12. Fransz trbeleri nemli olmasna ramen, birok insan Pirenelerin kuzey blgesinden, uzaktaki Compostelaya, sekizinci yzylda bulunan havari St. Jamesin mezarna gitmekteydi. Kutsal yerlerin ziyaretinin fazlasyla revata olmas yznden, bu yolculuklarn emniyeti iin, dzenli gzergahlar ve zerlerinde rahipler tarafndan idare edilen misafirhaneler tesis edildi. Batdaki bu trbelerin en nls Romadaki St. Petern mezaryd. Kuzey lkelerindeki asilzadeler, bu nl havarinin kilisesinde ibadet etmek iin Alpler zerinden uzun ve zorlu yolculuk yapyorlard. Sk sk birok prens, Roma bayramlarnda hizmette bulunduundan, ehir uluslararas bir kongre grnmn almt13. Btn haclklar iinde en deerlisi kutsal diyara, yani Kudse ynelik yaplan haclkt. Kudse haclk yapan birinin btn gnahlarndan dolay olan borlar iptal oluyordu. mparator Konstantinin annesi, Kudse 326 ylnda
11 12

Warren O. Ault, Europe In The Middle Ages, Boston, 1937, s.331. Carey, Medieval World, s.496. 13 Carey, Medieval World, s.496-497.

yapt bir haclk srasnda Gerek Ha bulduunu syledi. Bu tarihten sonra btn ortaalar boyunca devaml bir hac seli Kudse akt. Dini canlanma dnemlerinde bu aknt tufana dnt14. Altnc yzyln sonuna doru batl haclarn bu kadar ok olmas yznden, Papa Byk Gregory onlar iin Kudste kalacaklar bir yurt ina ettirdi ve egemenlii dahilindeki hac gzergahlar boyunca onlara yardm edilmesi iin dzenlemeler yaptrd. Yedinci yzylda Mslmanlarn hakimiyetiyle birlikte, Douda seyahat etme artlar Hristiyanlar iin biraz daha zorlamt. Fakat, daha sonraki yzyllarda hac yolculuklarnda bir kesilme olmad. Gerekten de Hal seferlerinden hemen nceki yzylda, batllarn Filistine yaptklar hac yolculuklarnda dikkat ekici art olmutur. Ortaa kaytlarna gre Kudse sekizinci yzylda 6 hac yolculuu, dokuzuncu yzylda 12, onuncu yzylda 16, ve on birinci yzylda ise 117 hac yolculuu yaplmt15. On birinci yzyl hac yolculuklar o kadar byk ve o kadar iyi organize olmulard ki, adeta Hal seferlerine benzedikleri iin onlar askeri seferlerden ayrt etmek olduka gtr. 1064de yedi bin kiilik bir Alman grubu Rhinlandlardan16 yola kt. Fakat Kudse varamadan ekya gruplar ve yamaclar tarafndan birok defa taciz edildiklerinden, kendi hayatlarn kurtarmak iin silahlanmak zorunda kaldlar. Sonunda onlara kutsal ehre gelip giderlerken, Mslman birlikler tarafndan eskortluk hizmeti verilmee baland17. Akas, Mslman otoriteler hac yolculuklarna kar deillerdi. On birinci yzylda blgeye Seluklu Trklerinin hakim olmasndan sonra bile, batllarn Kudse Kutsal Mezar ziyaret etmeye, gittike artan saylarda devam etmeleri olduka nemlidir. Fakat Trklerin gelmesiyle beraber blgenin yerli Hristiyan halk ve hac kafileleri ilk balarda baz skntlar yaadlar. Bununla birlikte Kudsn yeni fatihleri Trkler, kendilerinden nce Araplarn uzun zamandan beri bildikleri eyi rendiler: Kuds, hac ziyareti iin gelen
Ault, Middle Ages, s.332. Ault, Middle Ages, s.332. Kaynaklarn vermi olduu bu bilgiler ok ilgintir. Demek oluyor ki, hac yolculuk saysnn on birinci yzylda aniden artmas ile, Kudse olan dini ziyaret duygusunun hzl bir ekilde Hal seferlerine dnmesi arasnda dorudan bir balant vardr. 16 Ren Nehrinin orta ksmndaki blge. 17 Carey, Medieval World, s.497.
15 14

Hristiyanlardan dolay kazanl bir ehirdi. Byk miktarlarda paralar kutsal mezarlarda ibadet yapmak isteyen Hristiyan tvbekarlarn cebinden ehre akmaktayd. Yakn zaman iinde Trk fetihileri, Hristiyanlarn Kuds ziyaret etmeleri iin mevcut btn sknt verici engelleri kaldrdlar. Fakat buna ramen beceriksiz idarecilerin okluu ve blgenin istikrarszl, Hristiyanlar iin Kudse yaplan hacl zor ve ounlukla azap verici bir grev haline getirdi18. Fulk of Anjou ve dk Robert of Normandy gibi kilise adamlarnn ve asillerin liderliindeki birok ufak gruplar, Kudse tehlikeli yolculuklar yapm ve memleketlerine dndklerinde yaadklar gerek skntlara hayal rn hikayeler de eklemilerdi19. Trklerin Kudste bulunan kutsal yerleri tahrip ettii ve Hristiyan haclara yaplan zalimce aalamalarn tahamml edilemez boyutlara geldiine dair kkrtc haberler Batya oalarak ulamaya devam etti20. Bu hikayeler, Bat Avrupann Mslmanlarn vahetleriyle ilgili inanlarn etkili bir biimde arttrd, Hristiyan fanatizminin alevlerini krkledi. Vahet hikayeleri Avrupadaki savalarn sadece macerac ruhlarn canlandrmam, ayn zamanda Mslmanlara kar derin bir nefreti de aa karmt. Modern aratrmaclar, Trkleri Hristiyan haclara kt davranmalar ve kutsal yerlere kar saygszlk yaptklar konularnda temize karmaktadr21. Anadolu ve Suriyedeki Hristiyan nfus, Hal seferlerinin hemen ncesindeki periyotta blgedeki atma ortam yznden sknt yaam olabilirlerdi. Fakat Batda Trkler hakknda anlatlanlarn byk bir ksm, slam kart propagandalardan baka bir ey deildi. Bununla birlikte, bu gibi psikolojik gelimeler Hal seferlerinin nedenleri iin zemin oluumunu kolaylatrd22.

18 19

Madden, Concise History, s.5. M.M.C. Calthrop, The Crusades, London, 1967, s.15. 20 Carey, Medieval World, s.497. 21 Ault, Middle Ages, s.335. 22 Carey, Medieval World, s.497.

10

C. On Birinci Yzyl Bar Hareketi : Bat Hristiyan alemi Filistine olan ilgilerini gelitirirken ve Trklere kar kzgnlklar oluurken, bu arada Fransada popler bir bar hareketinin ykselmesi Hal seferi ruhunun gelimesine yardm etti. Bu, on birinci yzyl bar hareketi, 1095de Clermontda olduu gibi, Hal meclislerinin toplanmasn kolaylatrd ve Franszlarn Hal seferlerine zel ilgisini ekti. Hal seferlerinden yzyl kadar nce Fransann dini ve laik snf23, ibirlii yaparak toplumsal olaylarn barn karlarna gre hareket ettirilmesi iin meclisler dzenlemi ve organizasyonlar tertip etmiti24. Onuncu yzyln sonlarnda Fransann gneybatsndaki Charrouxda (Cluny Manastrnda) piskoposlar meclisi ok eskiden beri devam eden i savan ktlklerine ve bu blgedeki ekyalk olaylarna kar ibirlii iinde hareket etme karar aldlar. Sonu, Tanrnn Bar idi25. Kilisenin mal varl ile adamlarna, silahsz yolculara ve kyllere yaplan saldrlar kilise tarafndan aforoz edildii gibi ilave knamaya da maruz braklyordu. Bu, sava olmayan kesimin tarafszlnn ilan edilmesinde etkili olmu ve bir eit manevi cezalarla zorlanmtr26. eyrek yzyl iinde bu fikir btn Fransada yayld. Her yerde toplanan asiller bara itaat edeceklerine ve destekleyeceklerine sz verdiler. Bu arada dzenlemeler ierdeki kylnn hayvanlarn, zm balarn ve meyve bahelerini de koruyacak ekilde geniletildi. Sradan halk genelde bu harekete destek verme eilimindeydi. 1033de Limogesde sradan halkn da katld bir miting dzenlendi. Ellerini havaya kaldrarak bar, bar, bar diye bararak desteklerini gsterdiler. ok gemeden rahipler bir ok blgede eitli organizasyonlar
23 24

dzenleyerek,

bar

bozanlara

kar

ar

yaptrmlar

Kiliseye mensup kiiler haricindeki soylular snf. Krallar, prensler, dkler, lortlar, baronlar vs. In Demirkent, Hallar, Diyanetin slam Ansiklopedisi, 14.Cilt, stanbul 1996, s.527. 25 Dokuz ve onuncu yzyllardaki Viking, Hun ve slami istilalarn yan tesiri olarak Bat Avrupa birok bakmdan silahl kamp haline gelmiti. Silahl valyeler ve eitilmi piyadeler her yerdeydi. Krallar hemen hemen kendi vasallar zerindeki hakimiyetlerini kaybetmi, ve bu yzden krallklar zerindeki en ufak bir para bile bamszlklarn talep edebilmiti. Merkezi otorite olmadan bu ekilde savalarn oalmas beraberinde su orannn artn da getirdi. iddet insanln tand tek otorite haline gelmiti. Kyler yaklp yklyor, ocuklar ldrlyordu. Tanrnn Bar, ite bu durum karsnda toplumun ve kilisenin daha fazla zarar grmesini nlemek amacyla, kilise tarafndan balatlan rgtl almalarn rn olarak ortaya kt. Madden, Concise History, s.6. 26 Carey, Medieval World, s.498.

11

uygulanmasn kararlatrd. On birinci yzyln ortalarnda Hristiyanlar, Fransada kap kap dolaan rahipler tarafndan, i savaa son vermek iin bar bir Hal seferine arldlar27. 1027 ylnda bar hareketi, dier bir adyla Tanrnn Barnn yaylmas sava olmayan kesimin saldrlardan muaf tutulmasn beyan ediyordu. Dahas Hristiyanlar arasndaki sava, muhakkak kutsal gnlerde yasaklanacakt. lk nceleri bu yasak sadece pazar gnleri iin uyguland. Fakat daha sonra perembe akamndan pazartesi sabahna kadar olan btn hafta sonunun yannda, paskalyadan nce gelen byk perhiz gnleri gibi kutsal dnemleri de kapsad. Baz blgelerde sava iin ak mevsim (sava yasann olmad gnler) bir senedeki gnlerin yarsndan daha az bir sreye kadar azaltld. Eer mtareke sk bir ekilde uygulanabilir olsayd, bunun byk ekonomik avantajlar olacakt. Tarlalar ekme ve rnleri toplama ileri genellikle kapal sezona denk gelir ve bylece teorik olarak kyllerin retimi korunurdu28. Gerek mtareke gerekse bar hareketleri etkili olmak iin idealdi. Rakibin balca ekonomik kaynaklar malikanesi olduu iin, feodal bir sava onlar askeri sefer srasnda salam brakamazd. Ulusal krallar kraln bar denilen yasalar uygulayncaya ve dzenlemeleri yapncaya kadar i sava problemi zlmeyecekti. Fakat bar hareketi bunun iersinde o kadar nemliydi ki, toplumun yaygn gr bunun bir toplumsal dava haline geldiini gsteriyordu. Bu durum, Hal seferleri zerinde en fazla etkili olan eydi. Ruhban snfna mensup yeler, ite fesatlara kar kamuoyuna ynelmesini renmilerdi ve bu temayl, ok gemeden Mslmanlara kar yneltildi. Dahas bar ve mtareke hareketlerinin uygulamasnn olduka baarsz olmas, Hal seferlerinin nemini daha ok arttrd. Feodalitenin sava meyillerinin farknda olan papann, onlarn bu zelliini baka kanallara sevk etmek istemesi tesadf deildi. Papa ve dier dini liderler eer bu sava valyelerin, Trk ve Mslmanlara kar savaacak

27 28

Carey, Medieval World, s.498. Carey, Medieval World, s.499.

12

olurlarsa, birbirleriyle savamak iin vakit bulamayacaklarna inanyorlard29. Yani Papa II. Urban, Doudaki Hristiyan yoldalarna yardm etmek istedii kadar, Hal seferleriyle birlikte yaplacak d savalarn, i savalarn yerini alacan hesap ederek, Batdaki insann yararna kullanmak niyetindeydi. O halde Hal seferleri, bu ynyle de, mtareke ve bar hareketlerine ilave bir katk olarak amalanmt30.

D. Papa II. Urbann Hal Seferi ars (27 Kasm 1095): Urbann Hal seferi iin yardm ars yeni bir olay deildi. Daha nceki papalar, zellikle X. John (914-928), II. Sylvester (999-1003) ve VII. Gregory (1073-1085) Hristiyanlara kllarn Mslmanlara kar kullanmalar iin arda bulunmulard31. Bu yzden II. Urban, bir Hal seferi nerdiinde daha nceki papalk teamllerini takip etmi oldu. Bir yldan daha ksa bir srede, nl Clermont urasndan nce, kuzey talyada Piecenzada, belki de kamuoyunun tepkilerini lmek iin fikrini aklamay denedi. Urbana ballklar gsteren bir toplant dzenlendi ve papaln azl dman IV.Henry knand. Drt bin kadar din adam olmak zere, on binlerce kiinin toplantda hazr bulunduu sylenir. Fakat bu teebbsler balangta fazla etkili olmad. Kaydedilen tek olay, stanbuldan gelen imparatorluk ekibinin stanbulun surlarna dayanm olan Trklere kar yardm arsnn olduu ve papann birok kiiden bu arya cevap olarak yeminle sz alddr. Burada dikkat edilmesi gereken ey, Papann bu teebbsnn, Bizans imparatorunun yardm talebine cevap olduu ve hedefinin de stanbulu Mslmanlarn istila tehlikesinden kurtarmak olduudur32. Ayn yln (1095) sonlarnda, 27 Kasm Sal gn, Papa Urban, Fransada Clermontta Hal seferi arsn bir baka tarzda tekrarlad33. Baz ynleriyle
29

Carey, Medieval World, s.499; Madden, Concise History, s.6; Karen Armstrong, Holy War The Crusades And Their Impact On Todays World, New York, 2001, s.3. 30 John France, Victory In The East A Military History Of The First Crusade, Cambridge, 1994, s.7; In Demirkent, Hal Seferleri, stanbul, 1997, s.6. 31 Carey, Medieval World, s.499. 32 Carey, Medieval World, s.500; Ernest Barker, The Crusades, Oxford, 1923 33 Demirkent, Hal Seferleri, s.5; Madden, Concise History, s.7-8; Feridun Dirimtekin, Hal Seferlerinde nn ve Eskiehir Meydan Muharebeleri, stanbul, 1946, s.12.

13

Clermont meclisi sradan bir kilise meclisine benziyordu. Bu meclis ruhani politikalarla ilgili eitli konular ele ald. Bunlarn arasnda Tanrnn bar ve mtarekesini yeniden yrrle sokmak da vard34. Bu bar ve mtareke hkmleri bir sonraki yl dier Fransz meclislerinde de resmen ilan edildi35. Hal seferi ars halka ak olan son oturumda, toplantnn dokuzuncu gnnde bu kadar ok insan ieri alabilecek kadar geni bina olmadndan dolay ehrin dnda ak havada yapld. Onlarn arasnda 250 piskopos ve ba rahip ile, daha alt rtbeden birok din adam ve birok blgeden saysz insan hazr bulundu36. Zamann kaytlarna gre papann daveti olduka etkiliydi. Direkt olarak sava kesime hitap edilmiti. Onlara, Hz. sann doumuyla mehur olan, hayatyla gzelleen, ektii skntlarla kutsanan, lmyle insanlarn gnahtan kurtulduu ve mezaryla yceldii bir lkenin artk Trklerin elinde bulunduunu hatrlatt37. Fransann Hristiyan askerleri birbirleriyle olan mcadeleye ara vermeye, gnahkar insanlarn ellerinde bulunan lkeyi ve kutsal mezar zgrletirmek iin harekete gemeye arld. Piecenzadaki arsnn tersine, Papa burada, Bizans ve stanbulun durumuna az yer verdi. Fakat, haclarn Filistine yaptklar hac yolculuklar srasnda ektii skntlar ve Trklerin Hristiyanlara kar iledii szde vahetler ile kiliselere yaplan ykc saldrlar ayrntlaryla anlatlarak vurguland38. Urbann konumasnda bu konuyla ilgili szler u ekildeydi:
Onlar (Trkler) Tanrnn kiliselerinden bazlarn tamamen yktlar ve dierlerini kendi ibadetleri iin kullanlr hale dntrdler. Mihraplar pisleterek ve boyayarak tahrip ettiler. Hristiyanlar snnet ettiler ve snnet srasnda akan kan mihraplara srdler, veya vaftiz kurnalarna akttlar. Onlar (Trkler), Hristiyanlarn kann deerek ldrmeyi, barsaklarnn ularn karp kaza balamay seviyorlard. Barsaklarndan kaza baladklar kurbanlarn krbalayarak, i organlar dklnceye kadar kazn etrafnda dnmesini salyorlard. Ve bu ekilde insanlar ld. Yine onlar, bir ksm insanmz da gene kaza baladlar ve ok yamuruna tutarlarken, dier bir ksm insanmz elleriyle bodular. Veya plak klla tek vuruta kafalarn uurup
Ault, Middle Ages, s.335; Mukadder Yldz, Fulcherius Carnotensis Birinci Hal Seferi Vakayinamesi Kitap1, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 1999, s.10 35 Carey, Medieval World, s.500. 36 Carey, Medieval World, s.500; Demirkent, Hal Seferleri, s.5. 37 Carey, Medieval World, s.500. 38 Carey, Medieval World, s.500-501; Demirkent, Hal Seferleri, s.8; Madden, Concise History, s.8.
34

14

uuramayacaklarn grmeye altlar. Ya zorla rzlarna getikleri kadnlarn yaadklar oklar hakknda ne diyebilirim?39

Urban, bu hikayelerle ilerinde zaten sava Hristiyan kltr bulunan valyelerin kanlarnn kaynamasn salamak istemiti. Bu dava iin savaarak leceklerin gemi btn gnahlarnn affedileceine ve cennete girite onlara nclk tannacana dair sz verildi40. Papa ayrca dinleyicilerini materyalist elerle de motive etti41. Muhtemelen o srada Fransada ei grlmemi bir alk yznden skntda olan halkn dncesini biliyordu. Onlara nfusun ok yountopraklarn ise zar zor yetecek kadar az olduu kendi anavatanlarn terk ederek st ve baldan rmaklar akan bir lkelezzetlerin bol olduu ikinci bir cennet diye tanmlad yere gitmelerini srarla tavsiye etti42. Urbann anlatm iin gereinden ok daha fazla ekiciydi. Bu nedenle kalabalk dinleyiciler arasnda byk bir heyecan uyandrd. Kaytlara gre Papa szn bitirir bitirmez orada bulunan herkes hep bir azdan fkeyle ve yksek sesle deus vult! (Tanr istiyor!) diye bararak hareketlendi. Daha sonra bu kelimeler Hal seferlerinin sava slogan oldu43. Her bir Hal, yeminlerinin bir sembol olarak gslerinde ha iareti bulunan elbiseler giyindiler. ok gemeden hemen yzlerce insan halanmak, yani Hal seferine katlacana bir eit yemin treniyle sz vermek iin bizzat Papann nne geldiler44. Meclisin son oturumunda piskopos Ademar of Le Puy Hal seferinin resmi lideri olarak seildi. Hareket zaman bir sonraki yazn sonlarna doru, 15 Austos 1096, olarak belirlendi45. Bylece nl Clermont uras sona erdi. Bundan sonra, bu toplanty Hal seferi propagandasnn geni ve kontrol edilemez kampanyas izledi. Papann Clermontdaki kelam buradan etrafa yayld. Resmi kkrtclar ve vaizlerin yan sra Bat Avrupada kendini bu i iin grevli sayan kiiler de
Madden, Concise History, s.8-9. Ault, Middle Ages, s.336; Rait Erer, Trklere Kar Hal Seferleri, stanbul, 1993, s.27. 41 Demirkent, Hal Seferleri, s.8; France, Victory, s.10. 42 Carey, Medieval World, s.501. 43 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.12; Madden, Concise History, s.9; Ault, Middle Ages, s.336. 44 Demirkent, Hal Seferleri, s.9; Carey, Medieval World, s.501; Madden, Concise History, s.10. 45 Barker, Crusades, s.12. Bu tarih ayn zamanda Meryemin ge uu yldnmne rastlamaktayd. Demirkent, Hal Seferleri, s.6.
40 39

15

grld. Her eit ve mevkideki insanlar her eylerini brakarak bunlarn pelerinden gittiler. Fakat, sadece adamlar deil, kadnlar ve ocuklar da bunlarn arasnda idi. En etkili vaizler arasnda kukusuz Papann kendisi vard. Clermontdan sonraki dokuz ayda gney ve orta Fransay dolaarak byk hitabet sanat ve hareketleri organize eden kabiliyeti ile insanlar davasna ard. Papann kendisi Fransa doumluydu. Bylece, Hal seferleri davas, oradan balad46 ve onlarn milli meselesi olarak devam etti. Fransz hareketi ksmen onun bu dnemdeki abalar yzndendi. Franszlarn sz konusu faaliyetlerde faal roller almalar neticesinde bugne kadar Avrupallar, Yakn Douda Franklar olarak bilindiler47. Papa II.Urbann Clermontta yapt arnn iki resmi hedefi vard. Bunlardan biri, Dou Roma mparatorluunu yani Bizans Trklerin tehdidi altndan kurtarmak; ikincisi ise, kutsal topraklar, yani Filistini Mslmanlarn elinden alarak zgrletirmek idi48. Fakat Urbann bu ary yapmasnn arkasnda daha baka amalar da vard. Eer Seluklu Trklerinin tehdidindeki stanbul derse, btn Dou Avrupa slam yaylmaclna ak hale gelecekti49. Dahas Papa, kesinlikle Bizans ile yaplacak bir ibirliinin, 1054deki blnmenin50 sebep olduu Hristiyanln dankln iyiletireceine inanyor ve bu yolla Doudaki Ortodoks kiliselerini Romaya balamay umuyordu51. Urbann kafasndaki bir baka ama da, Avrupadaki Hristiyanlar ortak bir davada birletirerek i sava ortamna son vermek idi52. Ayrca gizliden gizliye

Barker, Crusades, s.13; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.12; France, Victory, s.11. Ault, Middle Ages, s.335; Amin Maalouf, Araplarn Gzyle Hal Seferleri, (eviren: M.Ali Klbay), stanbul, 1997, s.9. 48 Marcus Bull, The Diplomatic Of The First Crusade, The First Crusade Origins And, Impact, Manchester And New York, 1997, s.44; In Demirkent, Hal Seferleri Dncesinin Douu ve Hedefleri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Dergisi Prof.Dr.Hakk Dursun Yldz Hatra Says, stanbul, 1994, s.72. 49 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.11; Demirkent, Hal Seferleri Dncesinin Douu, s.72; Alfred Duggan, The Story Of The Crusades, New York, 1964, s.21. 50 Hristiyan alemi bu tarihte ikiye blnm, ve stanbuldaki Dou Kilisesi Romadan ayrlmt. Friedrich Heer, Medieval World Europe 1100-1350, New York, 1962, s.97ye baknz. 51 Demirkent, Hal Seferleri Dncesinin Douu, s.68-69; Saunders, Aspects Of Crusades, s.21; Robert P.Lockwood, The Battle Over The Crusades, <http://www.falangist.com/crusades.htm>, (8.07.2004) 52 Demirkent, Hal Seferleri, s.6; Madden, Concise History, s.6; Demirkent, Hal Seferleri Dncesinin Douu, s.74.
47

46

16

g mcadelesi iinde olduu Avrupann krallar ve soylularna kar stnlk salayarak, onlar kendi ruhani liderlii altna almak da niyetleri arasndayd53.

E. Hal Seferleri ve Haclk : Cokulu belagata ramen Hal seferleri, kelimenin tam anlamyla bir kutsal sava deildi. II. Urban, Hristiyanlk sava teorisine hayrseverlik ve haclk gibi dier prensipleri de kartrd. Clermontta VII. Gregorynin yapmak istedii, fakat uygulayamad ary yayd. Urbann yenilii, Kk Asyann geri alnmas syleminin zerine Filistinin zgrletirilmesini vurgulamak ve buna haclk fikrini balamak oldu54. Hallarn her biri bu giriime hac yemini ederek katldlar. Ha alma, Ha kabul etme veya halanma denilen, kiilerin Hal seferine katlacaklarn kabul ettii ve yeminle sz verdii tren srasnda her bir Hal, sann yatt ve yceldii yerdeki Kutsal Mezara ha edeceine dair yemin etti55. nk byle bir yolculuun zorluklar ve byk maliyeti yznden katlanlarn hac olarak gnahlardan arnmas itici bir g olacakt. Bir Halnn topraklar ve mal varl o dnnceye kadar kilisenin korumasnda kalacakt. Nihayet, onun bir hac olarak statsnn belirlenmesi iin, elbisesine basit bir ha iareti dikildi. Bu yzden Hallar kendilerini haclar veya ha tayclar olarak tanmlamlardr56. Hal seferleri belki bir haclk grevi olabilir, ama bununla birlikte tuhaf bir haclk grevi idi. Halanm binlerce kii kl, zrh ve dier sava enstrmanlarn beraberlerinde haclk yaparken tadlar. Yakn Dounun deiken koullar yznden Kudse giden haclar, keselerindeki para yznden sk sk kendilerini rahatsz eden her trl korsan, yol kesen ekya ve ayak
53

Spiel Vogel, The Crusades, <http://online.esjc.cc.al.us/scovingt/westciv/unit3-3.htm>, (17.09.2002) 54 Madden, Concise History, s.7-11e baknz. 55 Halandklar halde sefere gitmeyenlere papa, aforoz dahil baz yaptrmlar uygulad. O dnemde aforoz kuru bir laftan ibaret deil, insan cemiyetin iinde yaayamayacak duruma sokmakt. Fuat Carm, Tarihin Trke Ykledii etin Grev Hal Seferleri Katalanlarn Saldrs Trkler ve Trkopoller, stanbul, 1999, s.15. Ayrca bu yeminle ilgili ayrntl bilgi iin, Saunders, Aspects Of Crusades, s.53e baknz. 56 Madden, Concise History, s.10.

17

takmna kar kendilerini korumak iin, gerektii kadar yanlarnda silah bulunduruyorlard57. Bu durum da, yle olsa bile, Hal seferindeki haclarn ekibi, sava iin eitilmi ve sadece savunma amacyla deil, ayn zamanda fetih amacyla da hazrlanm binlerce askerden olumaktayd58. Dardan bakldnda Hal seferleri muazzam ordularn sann dmanlarna kar organize edildii ve ynetildii eklinde grlmekte idi. Fakat ordunun iinden bakldnda ise, tablo olduka farklyd. Her bir Hal kutsal mezara ulamak iin, Hal yemini etmiti. Bir askerin Hal ordusuna sadakatini, feodal zorlamalar, aile balar, arkadalk veya korku belirlerdi. Halanan byk lort kendi vasallarn komuta edebilecekti, doal olarak dierlerini komuta etmesi beklenemezdi59. Hal seferine katlan dier gl lortlar da yle. ef olarak bir komutan semek adetten ise de, bu unvan sadece onursald. Hatta Hal seferlerinin krallar bile, Hal seferleri boyunca kontrollerini devam ettirmede zorlandlar. Romada bulunan uzaktaki Papa da asla mdahale edemezdi. Bir Hal seferi ordusu, aslnda kabaca ayn yne giden ve kabaca ayn amalar olan askerler, rahipler, hizmetiler, ve dier taraftarlardan oluan iyi organize olamam bir kalabalkt. Bir kere baladktan sonra, bir rzgar veya bir denizden daha fazla kontrol edilemezdi60. Hal seferi bir haclk grevi olarak vaaz edildii iin, bir kutsal hayr ii, bir eit yardm ve kefaret olduu iin, arya uyan kiiler yalnzca kuvvetli ve salam kiiler deildi61. Kadnlar ve yal adamlar da, kurtulu iin byk bir itahla kocalar ve oullar gibi halanmay yaygara kopararak istiyorlard62. u aktr ki, II. Urban, Hal heyecannn kontrol edilerek ynlendirilebilecei dzenli askeri bir sefer planlyordu. Bu nedenle Papa, piskoposlarna ve vaizlerine orduya katlmaya elverili olmayanlarn yeminlerini kabul etmemeleri iin talimat verdi. Yemin etmi olanlarn da yeminlerini yok sayd. Urban, keilere de manastrlarndan ayrlmay ve papazlarn ruhani blgelerini terk etmelerini
57 58

Carey, Medieval World, s.497; Madden, Concise History, s.10. Madden, Concise History, s.10. 59 John France, Western Warfare In The Age Of The Crusades 1000-1300, London, 1999, s.204 60 Madden, Concise History, s.10. 61 Madden, Concise History, s.11; Demirkent, Hal Seferleri Dncesinin Douu, s.72. 62 Armstrong, Holy War, s.3.

18

yasaklad.

Kllaryla
63

savaamayacak

insanlar

ibadetlerini

evlerinde

yapmalydlar . Bununla birlikte ok sayda zavall, hasta, ok yal veya ok gen ve dier elverisiz insan papann duyurusuna ramen haland64. Grld gibi tasarlanan Hal seferi daha nceki hac yolculuklarndan olduka farklyd. Hal seferine katlanlarn Kutsal Mezar ziyaret edecek birer hac olduklar vurgulanyor, ama her nedense ibadet olarak hac yapma her yataki ve durumdaki insan iin geerli olduu halde, bu imkan sadece savaabilecek durumda olanlara verilmek isteniyordu. O halde Hal seferleri bir hac yolculuu deil, Hallar da hac deillerdi. Haclk fikri sadece Hal seferleri iin ilave bir motivasyondu.

F. Hristiyanlarn Hal Seferine Katlma Nedenleri : Bu noktada, niin bu kadar ok insann, bu kadar ok blgeden ve sosyal snftan Hal seferleri macerasna katldklarn dndmzde u sorular aklmza gelmektedir... Piyer Lermitin kyl etelerini ve daha sonraki aylarda da onlar takip eden silahl adamlar tevik eden, heyecanlandran ey neydi? Bu balca, dinin manevi ars myd? Yoksa en bata maddi motifler mi geliyordu? Akas, ortaa insan zamanmzn halkna gre, dini faktrlerden ok daha fazla etkileniyordu. Hac yolculuklar Hristiyan aleminin dikkatini canl bir biimde kutsal diyara (Filistine) ekiyordu. Birok dindar batl, dini ballklarnn en u noktas olarak kutsal mezar ziyaret etmeye istekliydi. II. Urban ve sonraki papalar manevi dller olarak bu gibi aktiviteleri tevik ediyorlard. Hayat boyunca klmas zor gnaha batm sulularn dahi, samimi bir pimanlk ve ruh haliyle yapacaklar bu tehlikeli yolculuk sonunda btn

Demirkent, Hal Seferleri Dncesinin Douu, s.73; Ronald Finucane, Soldiers Of The Faith, London, 1983, s.27. 64 Demirkent, Hal Seferleri Dncesinin Douu, s.73; Ault, Middle Ages, s.336; Barker, Crusades, s.13; Frederich Duncalf, Clermont to Constantinople, A history Of The Crusades, Vol.I, Madison, Milwaukee and London, 1969, s.254.

63

19

gnahlarndan kurtulacaklar vaad ediliyordu. Bylece, birbiri ardnca sralanan Hal ordular, ruhlarn kurtarmak isteyen kalabalk halk tarafndan geniletildi65. Bununla birlikte Hal ordularnn azizlerden olutuunu sylemek ok yanltr. ster inanl olsun, ister olmasn en dindarlarnn bile materyalist beklentileri vard. Sadece Hallar ve ailelerinin mal varlklar kilisenin korumasna alnmam, ayn zamanda mevcut vergiler ve takipteki borlar iin zorunlu bor ertelemesi de ilan edilmitir66. Zamann bir yazar u ekilde iaret eder:
Bazlar Douya merakn gidermek iin, dierleri de lkede yoksulluktan sknt iinde yayorlardyoksulluklarna son vermek iin; dierleri borlarndan, yerine getirilmesi gereken grevlerden ve iledikleri sulardan dolay hak ettikleri cezalardan katlar67.

Aka grnen o ki, o dnemde birok Fransz halk iin yoksulluun ekonomik basks tahamml edilemez safhadayd68. Hal dnemlerine ait kaytlara gre:
Franszlar bu dnemde ok ac ektiler, kt rnlerhububatn fiyat artmtpara canls tccarlar fiyatlarla istedikleri gibi oynuyorlard. ok az ekmek vard ve ok pahalyd. Fakirler onun yerine kk ve yeillik yiyorlard69.

Sadece alk deil, ayn zamanda yoksulluk, bor ve dier tahamml edilemez durumlar da bireyleri, gruplar ve hatta toplumlarn btnn Hal seferi arsna cevap vermeye zorlad. Kuds, st ve baln akt bir lke deil miydi? Niin alk eken fakir kyller II. Urban ve Piyer Lermit gibi adamlarn arsna cevap vermemeliydi? Birok Hal Filistine gitmek iin daha ok, ayn tarzda balam olmalyd70. Ortaa tarihileri yle kaydeder:
Hibir ey srlarn atlar gibi kullanan, iki tekerlekli kyl arabalarnn zerlerinde pl prt ve ocuklar olduu halde eken zavall insanlar grmek

65

Carey, Medieval World, s.504; John France, Patronage And Appeal Of The First Crusade, The First Crusade Origins And Impact, Manchester, New York, 1997, s.9. 66 Carey, Medieval World, s.504-505. 67 Carey, Medieval World, s.505. 68 Carey, Medieval World, s.505; Demirkent, Hal Seferleri, s.8; Demirkent, Hal Seferleri Dncesinin Douu, s.76 69 Carey, Medieval World, s.505. 70 Carey, Medieval World, s.505.

20

kadar dokunakl deildir. Her kalede, her kasabadaocuklar ellerini uzattlar ve burasnn Kuds olup olmadn sordular71.

Bir Alman yazar, vatandalarnn kalabalk valye srlerine, gruplar halinde gelen yaya askerlere, sradan halka, kadnlara ve ocuklara lkelerinden geerken nasl kmseyerek gldklerini anlatr72. Muhtemelen grnen o ki, asiller ve sradan halk halanrken daha iyi maddi koullar bulacaklarn ummulard. Malikanelerde serf olarak bir terfi anslar olmayan kyller, belki byk asil ailelerin gen ocuklarndan birinin yannda kendisi iin baka bir yerde zengin bir prenslik arayan, hrsl baronlarn sanca altnda yer bulmak iin isteyerek yola ktlar. Zaten feodal savalarn tevik edildii ey de bitmez tkenmez macera, sava ve Dounun gz alc blgelerinde yamalama dncesiydi. Ksacas kazanacak ok ey vard, buna karlk can skc tekdze hayattan baka, kaybedecekleri hibir eyleri yoktu73. Dikkat eken dier bir unsur da, talyan ehir devletleridir. Venedik zaten dou ticaretinde eski mttefiki Bizans imparatorluuyla beraber sz sahibi idi. Bat Akdenizi gvenlik altna alm olan Cenova ve Piza, Yakn Douda kendileri iin tutunacak bir kprba kazanmann yollarn aryordu. Onlar iin de Hal seferleri Tanrnn bir ltfuydu74. Daha birinci Hal seferi balamadan, Papann onlarn gemilerini kullanma istei ile ilgili grmesi devam ediyordu75. Hal seferine katlanlarla ilgili sylenecek bir ey de, Hal seferlerinin toplumdan dlananlar, yani Avrupada istenmeyen kiiler tarafndan donatlm olduudur:
Aristokrat ailelerin babalarnn topraklar ve nvan zerinde hak iddia edemeyen ikinci ya da nc erkek ocuklar, hrsz baronlar, ekyalar, ie yaramaz ve agzl papazlar, iskele sanlar76, deniz korsanlar, dilenciler, arlatanlar, fahieler, maceraclar, artl tahliye olmu mahkumlar, adaletten kaanlar, eski sulular ve Avrupann yzeyindeki kir tabakasn oluturan dier ayak takm77.
71 72

Carey, Medieval World, s.505. Carey, Medieval World, s.505. 73 Carey, Medieval World, s.506. 74 Jonathan Riley-Smith, The First Crusaders 1095-1131, Cambridge, 1997, s.17; W.Montgomery Watt, The Influence Of Islam On Medieval Europe, Edinburg, 1982, s.55. 75 Carey, Medieval World, s.513-514. 76 Hayatlarn sahilden topladklaryla kazanarak geinen insanlar. 77 Madden, Concise History, s.11.

21

O dnemin Fransas iin Voltaire, yle demektedir:

Bu memleket, uslu durmayan, babo, zevke sefaya dkn, ou sefahatin srkledii cinayetlere dalm ve sefihliklerinden de utandrc bir cehalete batm yeni yeni senyrlerle doluydu. Papa bunlara sularn affedip, cennet kaplarn amak iin, kefaret olarak, en ok dkn olduklar eyi yapmay, yani talana atlmay teklif ediyordu78.

Canl ve etkili propaganda ile atelenen, Douda vaat edilen lke hikayelerinin cazibesine kaplan birok kyl yolculua katld. nk ilk kez olarak yaamlarndaki feodal kstlamalardan kaabilecekler ve zgrce hareket etmenin tadn alabileceklerdi. Onlar lkelerinde tutabilecek ok az heyecanl ey vard. Daha yksek kalitede yaamak iin hi imkanlar yoktu. Zaman g etmenin cazibeli grnd bir zamand79.

II. HALI SEFERLER NCES DOUNUN DURUMU

A. Malazgirt Sava (26 Austos 1071) : 1071 baharnda Bizans mparatoru Romanus Diogenes, kendinden emin bir ekilde byk bir ordunun banda, stanbulun surlarndan hareket etti. O zamanki dnyann en yal devletinin lideri, imparatorun arkasndaki binlerce kiiden oluan birlikler olduka etkileyici bir grnme sahipti. Batl tarih yazclarnn iddialarna gre, Romanusun grevi, Trk yamaclarnn her geen gn gittike artan srekli saldrlarndan, imparatorluunu korumakt. Takip eden sava, Romanusun egemenliine son noktay koyacakt ve daha da nemlisi tarih iin bu sava, Hal hareketini abuklatran unsurlardan biri olacakt80. Sradan geliigzel bakla Romanusun idare ettii imparatorluk, canl ve gl grnyordu. Yunanistan, Bulgaristan, Anadolu ve hatta Suriyenin Akdenizdeki kylarn da iine alan geni bir blgeye hakim idi. Bununla
78 79

Carm, Tarihin Trke Ykledii etin Grev, s.17. Carey, Medieval World, s.506. 80 W.B. Bartlett, God Wills It! The Illustrated History Of The Crusades, London, 2000, s.1.

22

beraber, tarih iinde ok az bir aratrmayla dahi, imparatorluun o gnk koullar incelendiinde, bu bak asnn yanl olduu anlalacaktr. Gemi birka on yl iinde Bizans tahtndan liyakatsiz, ve beceriksiz imparatorlar gemiti. Bizzat stanbul iinde muhalif ve iktidar sabote edenler vard. Bu nedenle, hibir imparator tebaasnn sadakatine gvenmiyordu81. Romanus, her ne kadar erdemli biri olmasna ramen, birok halefi ve selefi gibi, derin bilgisine ters bir ekilde hareket edecekti. Cesur bir adam olmasna ramen, olaylarn gsterecei gibi, muhakeme gcnden yoksundu. Dier taraftan, Onun dmanlar pusuda hazr bekliyorlard. Ordudaki liderler arasnda birka kiinin Romanusa ball su gtrrd. Onlardan biri, Andronicus Dukasn oynad rol kesin ve felaketli olduunu ispat edecekti82. Bu ordudaki birok asker, paral askerlerdi. Birliklerin yars yerlilerden olumasna ramen, bunlar zayf donanml ve silahlyd. Yani, Bizansn paral askerlere gveni orantszd. Paral askerlerin sekin ksm dayanlmaz hcumlar olan Norman ar svarileri idi. Balarnda Roussel of Buileul adnda gl ve karizmatik bir lider vard. Norman paral askerlerinin birou gemite gvenilmez olduklarn ispat etmilerdi. Bunlar kendi lkesinin insanlarndan baka hi kimseye hizmet etmezlerdi. Dahas, imparatora sadakatleri de son derece kukuluydu. Romanusun onlarn gvenilmezlii ile ilgili kayglar, bakentten ayrldktan sonra gelen haberlerle artt. Yllardr Bizans mparatorluu, talyadaki elinde kalan son yerleri muhafaza etmek iin sava halindeydi. Romanus stanbuldan ayrlr ayrlmaz, imparatorluun talyada ellerinde kalan son nemli ehir Bari limannn dtn duydu. Buras, imdi gvenmek zorunda olduu paral askerlerin yakn akrabalar, Normanlar tarafndan ele geirilmiti83. Romanusun imdi karlamas gereken Mslman lider, tecrbeli sava, Alp Arslann komutas altndaki Trklerdi. Bizansllar son yllarda Msrllarla yakn iliki iine girmilerdi. Bu iki devlet arasndaki bir ittifak,
81 82

Bartlett, God Wills It!, s.1. Bartlett, God Wills It!, s.1. 83 Bartlett, God Wills It!, s.1-2.

23

Trkleri blgeden atabilirdi. Alp Arslan, Msr ve Bizans arasn ksmen de olsa ayrmak amacyla, aknlarn zellikle Anadolu ilerine yapt. Romanusun onunla karlamak iin yolda olduunu rendiinde Halepteydi84. Sultan Alp Arslan meydan okumaya cevap vermek iin, Bizansllar karlamak zere sratle hareket etti (21 Nisan 1071)85. ki ordu birbirine yaklarken Romanus iki nemli hata yapt. Bunlardan biri bile ok ciddi, fakat ikisinin ortak etkisi ldrcyd. lk olarak, mparator yeterli miktarda nc birlikleri karmay gz ard etmiti. Bunun sonucu olarak da Trklerin hareketlerinden habersiz kald. kincisi, buna ilaveten, birliklerini blerek iki farkl yere sevketti. Romanusun nclndeki birlikler Malazgirt kalesine doru ilerlerken, geri kalanlar yakndaki Ahlat kalesini kuattlar86. Romanus, Trk ordusu neredeyse zerine gelinceye kadar Alp Arslann yaklatndan haberdar deildi87. Umutsuzca Ahlattaki birliklere kendisine katlmalar iin emirler gnderdi, fakat dman tehlikeli bir ekilde yakndayd. 19 Austos 1071de Trkler saldrmak iin hazrlandlar. Alp Arslan, ikiye blnm olmasna ramen rakibinin ordusunun bykl karsnda duraksad ve bar iin pazarlk yapmaya alt. Bununla birlikte Romanus, Alp Arslann kabul edemeyecei ok ar koullar teklif etti88. Diplomatik manevralar etkisiz kaldktan sonra muharebe balad. Sava, daha balangta Bizansllar iin ok kt gitti. Ufak bir Trk keif birlii pervaszca saldrdnda, onlar durdurmak iin gnderilen Bizans kuvveti, Trklerin nl bir sava taktii olan sahte ricatlarla oluturduklar pusuya doru srklendiler. Durumu dzeltmek iin dier bir kuvvet gnderildi. Fakat onlar ulatklarnda sadece cesetlerle karlatlar89.

Bartlett, God Wills It!, s.2. Alparslan Msrn fethi iin bir Fatimi devlet adam tarafndan davet almas zerine blgede bulunuyordu. 21 Mart 1071de Frat Nehrini getikten sonra Halepi kuatm ve kan dklmeden, bar bir ekilde Mirsat oullar hkmdar Mahmud tarafndan ehrin anahtarlarn teslim almt. M.Altay Kymen, Byk Seluklu mparatorluu Tarihi Alp Arslan ve Zaman, 3. Cilt, Ankara, 1992, s.25. 85 Kymen, Alp Arslan ve Zaman, s.25. 86 Bartlett, God Wills It!, s.2; Kymen, Alp Arslan ve Zaman, s.27. 87 Bartlett, God Wills It!, s.2; Kymen, Alp Arslan ve Zaman, s.27. 88 Bartlett, God Wills It!, s.2; Kymen, Alp Arslan ve Zaman, s.28-29. 89 Bartlett, God Wills It!, s.2.

84

24

Trkler daha sonra dier geleneksel taktikleri uygulayarak ciddi bir ekilde saldrmaya baladlar. Bizans ordusu, Trklerin en nl silahlar oklarla donanml, srlerce atl tarafndan ember iine alnd. Bu atl okularn byk gruplar devaml olarak frsat kolladlar. Yapabildikleri yerde Bizans svarisi arkadan hcum etti, fakat Trklerin kamasyla ok snrl bir baar elde ettiler. Trklerin son derece hareketli olmas Bizansllarn kar ataklarndan korumasn kolaylatrd. lenin ilk saatleri itibariyle Bizansllarn gerilim ve hsran tahamml edilemez boyuttayd. Gerginlii zerlerinden atmalar iin geri ekilip toparlanmalar lazm gelirken, Romanusun aceleci doas sebebiyle tam tersi bir strateji uyguland90. Buna gre, emir ilerleme ynnde verildi. Trkler Romanusdan nce yavaa geri ekildiler ve onun birliklerinden ok az etkilendiler. Gece yarsna doru yorgunluk ve alkla karlaan Bizansllar kampa dnmek iin hazrlandlar. Durum tehlikeli olmasna ramen, felaket henz yoktu. Fakat ok gemeden o da geldi. Romanusun haberi olmadan Norman paral askerleri yardma gelmeyi reddetmilerdi. Daha da kts, Bizans ordusu iinde birok Trk paral askeri vard. Ksmen kan balar yznden, baz Avrupal yazarlarn iddialarna gre de, paralarnn denmemi olmas sebebiyle, bu Trkler kendi vatandalar Alp Arslann kuvvetlerine katlmaya karar verdiler91. Bizansllarn geri ekilii dzenli deildi. Ordular arasnda Trklerin hemen istifade ettii boluklar grnd. Romanus, dman karlamak iin tekrar geriye dnd. Bununla beraber ordunun nemli ksmna nclk eden Andronicus Dukas Ona katlmayacakt. Muhtemelen kendi kiisel hrsnn ve Romanusdan holanmamasnn etkisiyle geri ekilmeye devam etti92. Bu hareket Bizans ordusunu felaketli bir yenilgiye srkledi.

Bizans mparatoru Malazgirtte son defa harp meclisini toplad. Burada iki gr tartmaya ald. 1- Meydan muharebesi yapmak. 2- Tahkim edilen ordugahta kalarak dmann hcumunu beklemek. Daha nce olduu gibi, burada da mparatorun gzne girmek isteyenler hcum taktiini savundular. Gergin olan ve bir an nce sonu almak isteyen Romanus da harp meclisinde hakim olan bu gre uydu. Kymen, Alp Arslan ve Zaman, s.32. 91 Bartlett, God Wills It!, s.2-3. 92 Bartlett, God Wills It!, s.3; France, Victory, s.153.

90

25

Romanusun birlikleri ve Andronicusun geri ekilen kuvvetleri arasnda ortaya kan gittike genileyen bir boluk Trkler tarafndan dolduruldu93. Romanusun n saf kk paralara ayrlarak direnmeye alt. Sa kanad bozuldu ve kat. Havann kararmasyla merkez de kt. Buradaki hibir insan ldrlmekten ya da ele geirilmekten kurtulamad. Romanusun altndaki at ldrld ve kendisi de ele geirilmeden nce yaralanmt94. Bu yenilgi boyutlar olan bir bozgundu. Birka muharebe sonucu belirlemiti. Bat Avrupa tarihinde Malazgirt savann nasl cereyan ettiinden daha ok, sonular anlatlmaktadr. Birka yzyl daha ayakta kalmasna ramen, Bizans imparatorluu bu savatan sonra uurumun kenarna doru kaymaya balad. nsan ve maddi kayplardan ok, bu nemliydi. Malazgirt iin en byk zayiat imparatorluun bizzat kendisinin ruhuna geldi. Bu noktadan itibaren dramatik olaylar zinciri balad. Yenilgi Kk Asya iin kyamet dneminin balangcn haber veriyordu. Bir zamanlarn bereketli lkesi ekilmemi bo bir le dnrken kyler moloz ynlar haline geliyor, yerli halk srlerini dahi alamadan Trklerden kayordu. Sleyman bn. Kutalm komutasnda ok sayda Trk, Anadolunun nemli blgelerinde ynetimi devralmak iin harekete geti95. Bununla beraber Trk birlikleri mahalli gler eklinde tekilatlanm olup, ibirliinden yoksunlard. Onlarn ou kendi topraklarna Daniment, Mengck ve aka gibi kendi liderleriyle sahip olmak arzusundaydlar. Alp Arslann lmnden sonra yerine Melik ah geti, fakat ona olan ballk olsa olsa szde bir ballkt96. Bizansllar Malazgirt yenilgisine umutsuzca etkili bir cevap vermenin yollarn aradlar. Romanus yokluunda tahtan indirildi. Daha sonra Trkler
Bartlett, God Wills It!, s.3. Bartlett, God Wills It!, s.12; France, Victory, s.6; Kymen, Alp Arslan ve Zaman, s.34. 95 Malazgirt zaferinden sonra Sultan Alparslan, affettii ve kendine balad mparator Romanusun hazin sonuyla beraber Bizans tahtnda meydana gelen deiiklik zerine Turul Bey zamanndan beri devam eden Bizans siyasetine yeniden dnd. Bu suretle, kendisi Orta Asyaya doru ekilirken, bata Kutalmn oullar Sleyman ve Mansur olmak zere, birok Seluklu ehzade ve kumandanlarn Anadolunun fethine memur etmesiyle Anadoluda Trkleme hareketi ivme kazand. Kymen, Alp Arslan ve Zaman, s.39. 96 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.37.
94 93

26

tarafndan salverilip geri yollandnda ise, onu canavarca bir lm bekliyordu97. Yerine geen mparator Michael imparatorluun kaybolan prestijini tamir etmek abasyla Anadolu ilerine bir sefer yollad. Bu kuvvetin bandaki liderlerden birisi Roussel of Baileul idi, ki onun paral askerleri Malazgirtte Romanusu terk etmilerdi. Ksa bir macera iinde, Roussel btn eski artakalan yapmack sadakatten de kurtularak alayc bir ekilde birlikleriyle beraber Trklere katld. Grev tamamen baarsz oldu98. Bizansn Anadolunun byk ksmndaki kalan kontrol hzla Bizansn elinden kayd. stanbulda birbiri pei sra gelen zorba imparatorlar tatl szlerle geldiler ve ksa bir sre sonra tekrar saltanatlarn kaybettiler. Planlarnda Trk paral askerlerini kullanmaktan daha farkl bir ey bulamadlar. Bizansllarn hala elinde tuttuu birka ehrin garnizonu da bu paral askerlere braklmt. ok az tekrar Bizans kontrolne geti. Malazgirtten sonraki on yl iinde Trkler, byk ehirlerinin birini stanbula sadece birka gn uzaklktaki znikte kurmulard99. Anadolu iinde sadece birka ehir dayand ve mparatorun szde vasallar olarak hayatta kaldlar. letiim aslnda var olmamasna ramen, Levant blgesindeki Kudsten sonra ikinci byk neme sahip olan Hristiyan ehri Antakya 1085e kadar ayakta kalabildi100. Fakat daha sonra kayboldu. Trkler byk bir azimle, Kk Asya boyunca, Ege kylarna kadar ilerlediler101. Ayn ekilde Suriye ve Filistine doru da yayldlar. Burada, o sralar Filistine hakim olan Msrl ii Fatmilerle atma iine girdiler. Onlarn slam anlay Trklerinkinden farklyd ve mezhep farkll iktidar kavgasna alet edilerek iki taraf arasnda dmanlk gdlyordu. Ak bir karlama uzun bir zaman

Bizansa dndnde gzleri kr edilen Romanus bir sre sonra ld. France, Victory, s.153. Anna Comnenaya gre ise, gerek Romanus Diogenes lmt, ve asla Bizansa geri dnmedi. Bu nedenle geri dnen ve gzleri oyulan kiiden Dzmece Diogenes diye bahseder. Anna Comnena, Alexiad Malazgirt Sonras, (eviren: Bilge Umar), stanbul, 1996, s.287-289. 98 France, Victory, s.153e baknz. 99 Bartlett, God Wills It!, s.4; okun Alptekin, Trkiye Seluklular, Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, 8. Cilt, stanbul, 1989, s.213. 100 Antakya Kutalmolu Sultan Sleyman ah tarafndan 13 Aralk 1084te fethedilmi, ve 12 Ocak 1085te de kale tamamen teslim alnmtr. Alptekin, Trkiye Seluklular, s.216. 101 Trk aknclar Romanus Diogenesin lmnden sadece iki yl sonra Ege ve Marmara sahillerine indiler ve skdara kadar uzanan btn Anadoluda yayldlar. Kymen, Alp Arslan ve Zaman, s.39.

97

27

gereklemedi. Ancak, 1078de Seluklu komutan Emir Atsz Kuds alm, Fatmilere bal isyan eden yerli halkn ounu ldrtmt102. Alexius, 1081de tahta geer gemez hemen durumu gzden geirdi. mparatorluk her taraftan hcum altndayd. Anadoludaki kaosun yan sra talyadaki Normanlar Adriyatik kylarna saldrrlarken, kuzey Slav airetleri Bizans snrlarna hcum ediyorlar ve Peenek Trklerinin imparatorluk topraklarna yaptklar aknlar karlksz kalyordu. Bizansn ihtiyalarn karlamas gereken ordu yetersizdi103. yi bir askeri taktiki ve sekin bir devlet adam olan Alexius hedeflerine ulamak iin bir dizi stratejiler kulland. O, ne zaman kuvvet kullanacan ve ne zaman kurnazlk kullanacan, ne zaman merhametli olacan, ne zaman acmasz olacan, ve ne zaman affedip ne zaman cezalandracan iyi biliyordu104. Greceimiz zere Bat ile olan ilikileri yeniden ina etmeye alt. Bazen zorluklar da yaad. Yeniden ina edecei ordusunun finansn salamak iin, bir dizi gelir getirici nlemler ald. Para cezalar ar derecede artt ve vergiler ok fazla seviyelerle yeniden dzenlendi. Ruhsatlar en fazla fiyat verene satld. Klasik ekonomik politika bu deildi, ama etkili oldu. Ordu bundan istifade ederek yeniden yaplanmaya balad. Adriyatik kylarndaki Normanlara kar nemli zaferler kazanld. Kuzeyde tehlikeli bir ekilde ayaklanan Peenek Trkleri ezici bir biimde yenildi105. Bununla beraber, daha ok ilerlemeye Anadoluda gerek vard. Diplomasi ve silahlarn birleimiyle orada bile baz ufak zaferler kazanlmt. Fakat bunlar tasarlanan geni plan dahilinde nemsiz kalyordu. u akt ki, dardan bir yardm gelmeden elde edilecek baarlar kk kalacakt. Soukkanllkla kendi durumunu deerlendiren Alexius, en iyi midin Batdan gelecek yardm olduuna inanyordu. Roussel of Boilleul gibi paral askerler gvenilmez olduklarn gemite ispatlamlard. Fakat Batllar, muhteem savalar
Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.9-10. Demirkent, Hal Seferleri Dncesinin Douu, s.70; Barker, Crusades, s.10; erif Batav, Bizans ve Hal Seferleri, Uluslararas Hal Sempozyumu, Ankara, 1999, s.60. 104 Bartlett, God Wills It!, s.5. 105 Bartlett, God Wills It!, s.5; Batav, Bizans ve Hal Seferleri, s.60.
103 102

28

olmalyd. Bizansa geici yardm admlar Malazgirtten hemen sonra Papa VII. Gregory tarafndan atld, fakat bunlar bir sonu vermedi106. Alexius dncesini yeniden canlandrmaya karar verdi. Buna gre mpartor, 1095te zamann papas II. Urban (1088-1099)a bir mektup yazd. Alexius alak gnlllkle Papaya kutsal kiliseyi kafirlere kar savunmak iin yardm gndermesini rica etti107. Bu kafirler nerdeyse stanbulun btn surlarn igal etmilerdi. Alexius daha nce kariyerinde ne hatalar yapmt, ne de durum ve insanlar nadiren deerlendirmiti. O bile yardm arsna gelecek cevabn ne kadar byk olacan, veya doal olarak bu cevabn geleceini bile nceden gremezdi. Hal harekat domutu.

B. Bizansn Durumu : Alexiusun yardm talebinin yol at gelien inanlmaz olaylar anlamak iin on birinci yzyln eiindeki dnyann durumuna bakmak gerekir. Avrupa ve Ortadou bu dnemde kabaca kendi ilerinde bloa blnmt. Dou ucunda slam dnyas vard. Batda Atlantike kadar olan yerde Bat Avrupann feodal devletleri sanki bir krizalitten108 kar gibi tarihilerin karanlk alar dedii belirsiz bir dnemden kyorlard. Bu ikisi arasnda ise, Bizans vard. Batda Roma mparatorluunun ykln takiben, Hristiyan

medeniyetini saran pelerin stanbula tanmt. stanbul, Hristiyan dnyasnn en byk ehri, Batdaki herhangi bir ehirden kat be kat daha bykt. Grkemli hazinelerle donatlm, ve muhteem kiliseleri ile dini bir atafat atmosferine brnmt. Buraya gelen yolcular, sahip olduu grkem ve zenginlii ile hayrete dryordu. Ayakta kalabilmesi her zaman garanti deildi. Dmanlarnn ok ciddi meydan okumalarna kar bazen savamak zorunda kalyordu. Btn bunlara ramen Romann yamalanmasndan sonra alt yzyldan daha fazla yaad.
106

Carey, Medieval World, s.499-500; Ault, Middle Ages, s.334; Madden, Concise History, s.6 ;ve dierleri. 107 Ault, Middle Ages, s.335; Madden, Concise History, s.7; Barker, Crusades, s.12; ve dierleri. 108 Krizalit: Kelebek olmadan nceki bakalam.

29

Gerekten de, onuncu yzyln bir ksm ve on birinci yzyln balar Bizansllarn altn a olarak dnlebilir. Byk ve sava mparator John Tzimisces, Bizans mparatorluunun ok nceleri kaybettii birok ehri geri alm, Halep ve Antakya gibi ehirler yeniden kazanlmt. mparatorluk, batda talyann bir ksmn da alacak bir ekilde Adriyatikten, douda Suriye snrlar ve Anadolunun u blgelerine kadar uzanmaktayd. Bununla beraber Bizansllar yedinci yzyln balarnda kaybetmi olduklar Kuds tam alacaklarken baka bir yerde kan olaylar yznden Tzimisces geri dnd ve Kuds Mslmanlarn elinde kald109. Yine de on birinci yzyln balarnda Anadoludaki birok kk Ermeni prenslii ilhak edilerek imparatorlua katldlar. Anadolu, gerek Bizans mparatorluunun, gerekse ilk Hal seferlerinin stratejilerinde nemli bir rol oynad. Bu nedenle, Bizans iin son derece nemliydi. lkin, buras imparatorluun dousundaki rahatsz edici airetlerle stanbul arasnda gvenli bir tampon blge salyordu. lke ayrca dier byk avantajlar da sunuyordu. Buras insan says bakmndan zengindi ve burada oturanlar Bizans ordusunda asker olarak hizmet edeceklerdi. Buna ilaveten ekilip biildiinde ok verimliydi ve lkeye tarmsal katks vard110. mparatorluk iin burasnn gerek insan kayna gerekse de tahl ambar olarak nemini kmsemek ok zordur. Ksmen Anadoludaki ihtiya yznden, paral askerlerin kullanm Bizans mparatorluunun savunma stratejisinin tamamlayc ksm oldu. Sava Bizansllar iin bir bilim olarak telakki edildi ve nasl komutan olacan gsteren ok sayda el kitab vard111. Fakat buna ramen hala savala ilgili bilinmeyen baz przler vard. Bizansn yerli kuvvetleri son derece ypranmt. Snrlar son derece geniti ve komularnn ou sk sk imparatorlukla atma iine giriyordu. Sadece yerlilerden toplanan birliklerle ordu yeterli olmuyordu. Snrlarn savunmada ciddi olarak skan imparatorluk dzenli olarak paral askerlere ynelmiti112. Daha nce grdmz zere bunda da ok az baar elde
109 110

Demirkent, Hal Seferleri, s.1; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.8; Bartlett, God Wills It!, s.6. Bartlett, God Wills It!, s.6; Madden, Concise History, s.4. 111 Bartlett, God Wills It!, s.7. 112 Duggan, The Story Of The Crusades, s.21.

30

etmiti. Bu adam ihtiyac Alexiusun birinci Hal seferini harekete geiren yardm talebinin arkasndaki etkenlerden biriydi113. Bizans tarihi boyunca iddet, devletin amalarn kolaylatrmak iin sk sk bir yol olarak kullanlmtr. ou kez, darbeler ve kar darbeler vard. Bunlar genelde tahttan indirilen imparatorun gzlerinin oyulmasyla sonulanrd114. Bununla berber, Bizans ordusunun yan sra kullandklar baka bir silah da, daha bar metotlar olan diplomasi politikalar idi. Kurnazlk ve hile, Batl savalarn bir silah olarak dnemeyecei ekilde kullanlyordu. Bizans dnyasnda hayran kalacak ok ey vard. Bizans kafas dnya ilerine ok yatknd. Kltr, imparatorluun kalbinin byk bir ksmn tekil ediyordu. Bizans, teorik olarak Roma mparatorluunun devam olarak bulunsa da grnm ve kltr eski Helenist kklere dayanyordu. Bizansllar geleneklerinin, zenginliklerinin ve dnya zerindeki konumlarnn farknda olan gururlu bir halkt. Bat Avrupada yeni kan milletlere barbarlar olarak bakyorlard. Bu srada Bat dnyas, sonular daha sonraki zamanlarda ortaya kacak canl ve hayati nemli kprdanmalar henz yayordu. Bunun tersine, yzyllardr savunma abalarndan yorulmu, snrlar ciddi biimde daralm, insan gc eksiklii ve bunun yannda yaanan ekonomik zorluklarla Bizans tkenmeye doru yaklayordu115. Bylece, uzun sreli yerlemi geleneklerine, on ve on birinci yzyllardaki nemli canlanma hamlelerine ramen, Bizans nemli bir dn iindeki bir imparatorluktu. mparatorluk taht bir dizi zorba imparatorlarn elinden geti, onlarn birou da pheli lmlerle karlatlar. Bizans idaresindeki yerel ynetim blgeleri gittike artan bir ekilde bamsz hale geldiler. Bylece mparatorun onlar merkezden kontrol etme kabiliyeti ciddi bir ekilde zayflad. mparatorluun altyapy korumak iin paral asker kiralama ihtiyac hem zayflnn ortaya kmasna, hem de bu zayfln daha da
Ralph-Johannes Lilie, The Crusaders Between Orient And Occident Success And Failure, Uluslararas Hal Sempozyumu, Ankara, 1999, s.77. 114 Romanus Diogenesin de urad akbet. 115 Bartlett, God Wills It!, s.8.
113

31

iddetlenmesine yarad116. Onuncu yzylda Tzimisces tarafndan yaplan yeniden fetih hareketleri ile zetlenen yeniden canlanma, gerekte snmekte olan bir atein aldatc titrek aleviydi. Bizans mparatorluu son derece hastayd.

C. slam Dnyas ve Trkler : 622 ylnda117, Arabistanda, Hz. Muhammedin Mekkeden Medineye g etmesiyle birlikte slam inanc bir devlet olarak tekilatlanma ve uygulanma alanna kavumu oldu. O, yeni bir din tebli etti. Yahudilik ve Hristiyanlk dinleriyle benzer yanlar olmakla beraber, kendi farkl inanlar da vard. Onun retileri hemen kabul grmedi. yle ki, ehirden kamak zorunda kald, fakat baz dinleyicileri derinden etkiledi. Bir grup taraftar Onun etrafnda topland, bunlar yeni dinin lehine savatlar. Onun etrafnda birok sylentiler geliti. Bunlardan biri, Onun ryasnda Kudsten cennete gittiidir118. Kuds zaten Yahudiler ve Hristiyanlar iin kutsal bir ehirdi, bylece Mslmanlarn gznde de kutsal hale geldi. Hz. Muhammedin ve onun halifelerinin ykselii gerekten parlakt. Hz. Peygamberin Arap Yarmadasnn byk bir blmnn ynetimini kazanmas mucizeviydi. Fakat daha sonraki gelen baarlar da olduka nemliydi. Baarlaryla su yzne kan taraftarlar etki alanlarn geniletmenin yollarna baktlar. Ortadouda nemli bir g olan ranllar Bahreynden kovuldular. Daha sonra slam diye bilinen yeni dinin taraftarlar tarafndan Filistin ilerine ufak apl aknlar balatld. Bunlar younlaarak geliti. Dou Akdeniz kysndaki Gazze ehri fethedildi. O zamanlar Filistin, Bizans imparatorluunun bir paras
Bartlett, God Wills It!, s.8. Hz. Muhammede peygamber olarak ilk vahyin gelii 610 ylnda olup, insanlar Mslmanla aktan davet etmesi peygamberliinin drdnc ylnda, yani 614 senesinde balad. Fakat slam dininin asl g ve ivme kazanmas 622 ylnda Hz. Muhammedin Mekkeden Medineye hicret etmesiyle gerekletii iin, zellikle Batllar, slamiyetin douunu 622 yl olarak grmektedirler. Bedri Frat, Hz. Muhammed,<http://www.geocities.com/bedrifirat.geo/islam.htm>, (27.06.2004) 118 Genel slam inancna gre, Hz.Muhammed, Medineye hicret etmeden sekiz ay nce Kudsteki Mescid-i Aksaya, ve oradan da gklere karld. ok farkl alemleri dolaarak, gemi peygamberlerin ruhlar ile grt. Sintehul-Mnteha denilen makama kadar vard. ayn gece ksa bir zaman iinde Mekkedeki evine geri getirildi. Bedri Frat, Hz. Muhammed, <http://www.geocities.com/bedrifirat.geo/islam.htm>, (27.06.2004).
117 116

32

idi. Taze, din, yeni ve muzaffer slam birlikleriyle Bizansllar arasnda bir karlama kanlmazd119. 20 Austos 636da Bizans ordusu Yarmuk Irma kylarnda bozguna urad. Bu yenilginin sembolik adan anlam bykt120. slam gcnn ykseliini ve mevcut g dengelerini ok byk bir ekilde tehdit ettiini gsteriyordu121. Daha sonra 638de Kudsn kendisi dt. Bir yl sonra da Msr istila edildi. Sekizinci yzyln sonlarnda Kuzey Afrika , ksa bir sre sonra da spanya slam kuvvetlerinin elindeydi. lerleme Fransa ilerine kadar srd, ve sadece Poitersde durabildi122. Bununla beraber bu sz edilen baar spanyada rahat bir ekilde yerlemi olan slam mparatorluunu daha yzyl boyunca ciddi olarak rahatsz edemedi. Hz. Muhammedin lmnden sonra yzyl iinde Mslmanlarn egemen olduu yerler, Batda Atlantik kylarndan Hindistana kadar uzand. slam kuvvetlerinin kuatma deneyimleri fazla olmamasna ramen, stanbulun kendisi bile slam glerinin saldrsna urad. Yeni dinin muhakkak ki, kkl inanlar vard. Amalarn kuvvet yoluyla yaymann felsefi bakmdan sakncalar yoktu. Kutsal sava gr, yani cihat cokulu bir ekilde Hz.Muhammedin inancnn taraftarlarn kaplamt. Bilinen dnyann byk bir ksm Peygamber iin klla kazanld. Hz. Muhammed kitap ehli insanlarn, Yahudilerin ve Hristiyanlarn sayg duyulmas gereken insanlar olduunu retmiti. Baz istisnalar hari, ne Yahudiler ne de Hristiyanlar slam kuvvetlerinin igal ettii lkelerde zulm grmediler. Onlarn giremeyecei baz yasak yerler getirilmesine ve cizye adyla bilinen bir eit zel vergi demek zorunda braklmalarna ramen, onlara kendi inanlarn ve ibadet yerlerini muhafaza etmeleri iin izin verdiler. Onlarn slam dinine girmeleri iin hibir zorlama olmad ve genellikle tarafszca davrandlar123.

Bartlett, God Wills It!, s.19. Kukusuz, Yarmuk Savann sadece sembolik anlam yoktu. ok sayda Mslman kadnlarnn da katld bu sava sonucunda Suriye Mslmanlarn eline geti. Ahmed Ibn-Jabir al-Baladhuri, The Battle Of Yarmuk (636) and After, <http://www.fordham.edu/halsall/source/yarmuk.html>, (12.06.2004). 121 Carl Stephenson, Medieval History, New York, London, 1935, s.327. 122 Madden, Concise History, s.4. 123 Bartlett, God Wills It!, s.20; Madden, Concise History, s.3.
120

119

33

Gerekten de, Suriye ve Filistinde slam mparatorluu124 iinde hala Hristiyanlar yaamaktadr. Onlarn birou Grek mparatorunun Ortodoks inanlarn paylamad. Fakat, ne Yunan ne de Romaya benzeyen kendi Hristiyanlk uygulamalar vard. Dinsel trenlerindeki ve inanlarndaki farkllklar, bazen Grekler tarafndan kafir saylmalarna yol at. Sonu olarak, Suriyeli ve Grek Hristiyanlar arasnda karlkl olarak bir antipati olumutu. Suriyelilerin yeni Mslman idarecilerinin hogrsnden faydalanarak yaad, Bizans idaresi altnda bile gremedikleri zgrlk ortam holarna gidiyordu. Onlarn birou eski Hristiyan imparatorlarna ok az sadakat duyuyor, ve muhtemelen tekrar onun idaresine girmek iin fazla istek duymuyorlard125. Bununla beraber, slamn kendi problemleri vard. Durum sonradan deerlendirildiinde, belki de slam mparatorluu ok geni bir alana yaylmt. Bu nedenle de, iinde ok sayda farkl kltrler barndryordu. lk byk slam hanedanl Emeviler, sekizinci yzylda iddetli bir i savatan sonra yerini yeni bir hanedanlk, Abbasilere brakt126. Daha nce Medineden ama nakledilmi olan Mslman dnyasnn bakentinin konumu Badata tand. Burada muhteem bir kltr geliti. Sanatlara, bilim adamlarna ve airlere snrsz imkanlar bahedildi. Bununla beraber, Badatn bilimsel ve sanatsal geliimi slamn blnm olma gereini gizleyemedi. Daha sonraki yzyl boyunca slam mparatorluu klmee balad. Uzak Batda spanyada olanlar kendi bamsz devletlerini kurdular. Daha sonra dier blgeler de bunu takip etti. Badattaki merkezi kontroln gevemesiyle, imparatorluun byk bir blmnde saysz ayaklanmalar ba gsterdi. On birinci yzyl yaklatnda da, var olan slam birliinin aslnda aldatc bir grntden ibaret olduu anlald. Bylece, Mslman dnyas iindeki bu uyumsuzluk, yaplacak olan bir Hal seferinde Hristiyan aleminin baarl olma umutlarn arttrd127.

Mslmanlarn ve slamiyetin hakim olduu lkeler. Bartlett, God Wills It!, s.20. 126 Mslmanlarn ounluunu oluturan Snniler Abbasi halifesini, ilk drt halifenin, Ebu Bekir, mer, Osman ve Alinin meru halefi olarak tanmaktayd. P.M. Hold, Hallar a: 11.Yzyldan 1517ye Yakndou, (eviren: zden Arkan), stanbul, 2001, s.9. 127 France, Victory, s.160; Arthur Goldschmidt Jr., A Concise History Of The Middle East, Colo 2002, s.93.
125

124

34

slam iindeli baz ayrlklar, kukusuz politik nedenlerdendi. Badattaki merkezi idarenin zayflnn farknda olan yerel valiler, bu durumdan kendi karlar iin yararlanmakta ge kalmadlar. Bununla beraber, slam iinde gl ve kkl doktrin farkllklar da vard. iiler ve Snniler olarak bilinen iki farkl mezhep gelimiti. iiler, ruhani otoritenin, Hz. Muhammedin damad Hz. Alinin soyundan gelen kiilerin hakk olduuna inanyorlard. Snniler ise, bu gre karyd. Onlarn dini lideri Badatta ikamet eden Halife idi. Zamanla halifenin gerek gc bal bulunduu Abbasi hanedanl ile beraber zayflayacakt. Fakat sembolik olarak konumu nemini srdrecektir. Bu iki mezhep arasndaki giderek artan farkllklar, daha fazla ar ve keskin hale geldi. slam iindeki ayrlk, bu iki inan kolunun arsndaki ihtilaflar zerine geliti. Mslman dnyas iinde iki farkl g blou olutu. Onlarn altnda bir sr bireysel ehirler ve kk devletler bamszlk peinde kotular, veya en fazla , bir gruba ya da tekine samimi olmayan yzeysel bir destek saladlar. zellikle, Levant blgesindeki Mslman topraklarnda, durum olduka iddetlendi128. slamn ii kolu Msrdaki Fatmi Hanedanlnn nclnde en kuvvetli desteini buldu. Badattaki halifenin gc azaldka Msrllarn etkisi artt129. Onuncu yzyln sonlarnda Fatmi idaresi yalnzca Msr kontrol etmiyor, ayn zamanda Filistin dahil, Gney Suriyeyi de tutuyordu. Bir noktada byk Bizans ehri Antakya saldrya urad ve bu, Bizans mparatorluunun gl olduu bir dnemdeydi. Msrllar, Batllar iin byk etki yapan ticari pazarlarla da ilgili giriimde bulundular. Onlara, Bat ile Dou arasnda ticaret iin bir kanal olarak Kzldenizin neminin giderek oalmasyla, Ortadoudan geen ticaret yollar zerindeki basknn giderek artmas da yardm etti. Fatmiler Akdenizin sunduu ticaret imkanlarndan faydalanmakta gecikmediler. zellikle, talyadaki Amalfi tccarlar ile ticaret balar geliti. 1030 yllarnda bu balar o kadar kuvvetliydi130 ki, bu nedenle talyanca kelimeler Mslman dilinde de bulunabiliyordu. Gerekten 1070 ylnda, Amalfiden gelen tccarlar Kudste bir
Bartlett, God Wills It!, s.21. Bu konuyla ilgili geni bilgi iin Saunders, Aspects Of Crusades, s.38-42ye baknz. 130 Msrdaki mallar Avrupaya talyan gemileri tarafndan tanmaktayd. Fakat buna ramen, talyanlar Dou Akdenizde o kadar rahat deillerdi. Kzl Deniz gibi baz yerlere girilmelerine izin verilmiyordu. Bu da talyan tccarlarn, sahip olduklar ayrcalklara ramen rahatsz eden bir konu olarak kald. Watt, The Influence Of Islam, s.18.
129 128

35

hastane ina ettiler. Bu hastane St. John hastanesi olup, burann muhafzlar daha sonraki hal seferlerinde hospitaller diye tannarak nemli roller oynadlar131. Bununla berber, Ortadouda blgenin politik dengelerinin altst olmasyla sonulanacak ok nemli deiimler meydana geldi. Bunlar birinci Hal seferi arsna yol aacak, blgede dramatik bir deiiklie yol at. Yeni bir Mslman devleti, bu defa Trklerin aktrlnde Ortadou politikalar ile ilgili byk bir rol oynad. Trkler Orta Asya steplerinden gelme gebe bir halkt. Onlardan birbirine bal tek bir gruba ait rk olarak bahsetmek yanl olacaktr. Birbirleriyle sk sk kavga eden birok farkl Trk kabileleri vard. Kabaca bir ifadeyle onlar, kuvvetli gc eilimleri olan132 ve kazanmak iin kendilerine sunulan frsatlardan gecikmeden hemen yararlanan bir halkt. Onuncu yzylda onlar, ranl Samanoullar hanedanl tarafndan ynetiliyorlard. Bu idare zamannda Trkler, slam dinine girdiler. Peygamberin retilerini kabul etmede ok ge kalm olmalarna ve hala baz Trk kabileleri arasnda kuvvetli putperest (amanist) temayller olmasna ramen, yine de dinlerinin, yani Snni mezhebinin en gvenilir ve en sadk koruyucular oldular133. Trkler uzun zamandan beri Anadolu ilerine dahi aknlar yapyorlard. Onuncu yzylda onlarn blgedeki aknlar o kadar sinir bozucu hale gelmiti ki, bir dnem iin Grek mparatoru II. Basilin balatt onlara kar youn silahl mcadeleler yaplmak zorunda kald. Bununla beraber onlarn en byk yaylmas on birinci yzylda meydana geldi. Samanoullar kovuldu ve kendi idarelerini zerlerine aldlar. Orta Asyada abucak byk bir imparatorluk kuruldu. Trk soyundan gelen birok paral askerin sk sk ok sayda slam ordularnda yer

Celil Layiktez, Ortaan Aydnl, stanbul ,1998, s.24-26ya baknz. Bu konuyla ilgili bilgi iin baknz Mehmet Dikici, Anadoluda Trkler Anadoluya Trk gleri, stanbul, 1998, s.37-42; ve ayrca baknz A.Zeki Velidi Togan, Umumi Trk Tarihine Giri, 1. Cilt, stanbul, 1981, s.106-107. 133 On ve on birinci yzyllarda slamn cihat konsepti snrlardaki Orta Asyal gebe Trkler tarafndan son derece keskin bir ekilde benimsendi, ve Trkler slam dininin yeni bayraktar oldular. Carole Hillenbrand, The Crusades: Islamic Perspectives, New York, 2000, s.133; Trklerin slam diniyle ilgili ilikileri konusunda ayrntl bilgi iin Osman Turan, Seluklular Ve slamiyet, stanbul, 1993, s.1-31e baknz.
132

131

36

almalarnn bir sonucu olarak, Mslman dnyas arasnda Trk etkisi yayld134. Ayrca, Trkler kendilerini Bizans ordusu iinde de paral askerler olarak gstermiti135. Trk kabilelerinin biri de, Seluklular olarak bilinmekteydi. Gittike artan bir ekilde saldrgan ve kuvvetli bir duruma geldiler. 1050de liderleri Turul Beyin nclnde ran ilerine tahrip edici aknlarla lkenin byk bir ksmn zaptettiler136.bununla beraber dramatik olaylarn dnm daha nemli eylerle glgede kald. Badattaki halife giderek gcn yitiren bir kukla haline gelmiti. Yaklaan Msrdaki ii Fatmi tehlikesi yznden umutsuzca kendine bir koruyucu aramaktayd. Bu nedenle, Halife, 1055de Turul Beyi Badata, bu rol stlenmesi iin davet etti. Trkler bu teklifi isteyerek kabul ettiler. Onlar da Snni Mslmanlard ve ruhani lider olarak Halifenin konumuna sayg duyuyorlard. Elbette, bu ayn zamanda onlara g tabann geniletmek ve slam dnyas iindeki byle nemli bir sembol tarafndan verilen meru bir nvan stlenmeleri bakmndan da byk bir frsatt137. Onlarn baskl ilerlemeleri orada durmad. Anadolu ilerinde Seluklu aknlar younlaarak artt ve lke dahilinde en uzak noktalara kadar girdiler. Onlar, kuatma savanda nispeten tecrbesiz olmalarna ve yine birok kasaba onlarn ulatklar yerin dnda olmasna ramen, aknlarnn fazlal ve baarlarnn okluu Bizansllar iin byk bir endie kayna oldu. Trkler 1057de Malatyay yamaladlar, 1059da Sivas, 1064de Aniyi ve 1060larn sonu itibariyle de hakikatte onlar istedikleri her yere aknlar yapyorlard. Hatta Romanus Diogenesin komutasndaki onlara kar 1069da sefere kan imparatorluk ordularnn arkasndan onlarn getikleri yerleri bile yakp ykyorlard138. 1070de Trk aknlarnn Ege kylarna kadar uzanmas barda taran olay oldu. Bu tehdit Bizans mparatoru tarafndan gz ard edilemezdi.
France, Victory, s.145-146; Kymen, Alp Arslan ve Zaman, s.27. Bartlett, God Wills It!, s.22. 136 Ali Sevim, Anadolu Fatihi Kutalmolu Sleymanah, Ankara, 1990, s.4. 137 Bu tarihten sonra Turul Bey ah nvann ald. Sonra, Trkler halife tarafndan Filistindeki Fatmilere ve Bizans snrlarna akn yapmalar iin tevik edildiler. Byk bir kutsal savan hamilii Turul Beye prestij kazandrmasnn yannda, asker toplamak iin bir kaynak salarken, airetlere de yama imkan verdi. France, Victory, s.146-147. 138 France, Victory, s.147.
135 134

37

Nitekim, daha nce grdmz zere, 1071de Malazgirt yenilgisi ile sonulanacak olan, yapabilecei en byk cevap iin nclk etti. Sonunda Trk aknlarn durdurmann imkansz olduu anlald. Anadoludaki baarlarnn yan sra Trkler, Suriye ve Filistin ilerine de ilerlediler. Burada kafir diye kmsedikleri Fatmilerle atma iine girdiler139. Bir kez daha onlar muzafferdi. Kuds ele geirildi, am da ele geirildi. Blge karklk iindeydi. Malazgirtten sonra Kk Asya snrlar iersinde bir grup, kan karklktan istifade ile bamszlklarn iddia ettiler. Bunlar Hristiyan Ermenilerdi. Anadolu iindeki Ermeni topraklar Bizansllar tarafndan alnm ve imparatorluk iinde asimle edilmiti. Ermeniler on birinci yzyln balarndaki Trk hcumlarndan daha fazla zarar grdler. Bu nedenle birou Anadolunun dousundaki topraklar terk ederek daha gvenli yerler bulmak zere baka lkelere g ettiler140. Onlarn birou Toros dalarnn koruyucu duvarnn arkasna yerlemiti. Bizans devletinin zayflamasnn ardndan, eitli kk Ermeni devletleri inisiyatifi ele alarak adeta bamszlklarn ilan ettiler141. Bazlar hala stanbuldaki mparatora szde balydlar. Fakat mparator iin, otoritesini kabul ettirmek artk imkanszd. Sonu olarak, bu ufak ehirlerin valileri hakikatte otonomdular. Dier Ermeni liderleri Trklerle bar yaptlar ve bu yolla ehirlerinin varln devam ettirdiler. Bununla beraber, onlar temelde Hristiyan halkyd. Dahas, Romaya ruhani nderleri olarak bakyorlard. lk Hal seferleri dneminde Bat hakknda iyi niyetli dneceklerdi. Durum byk lde Batl ordularn lehineydi142. Bu, Ermenilerin yeniden canlanmasna ramen bu aamada blgenin, Trk hakimiyetinin kenarnda olduu gerei dikkatten kamamaldr. Tarihin verdii dersler alamayacak bir biimde, Trklerin kendi kendilerinin en kt dmanlar
139

olduunu

gstermektedir.

Onlar

birok

airetten

meydana

Malazgirt Savann hemen ncesinde, Romanus Diogenes Trklere kar sefere kt srada, Alp arslan Fatmilerle atma iinde olduu blgede, henz yeni geirdii Halep ehrinde idi. Kymen, Alp Arslan ve Zaman, s.25. 140 Bartlett, God Wills It!, s.23. 141 Jean Richard, The Crusades c.1071-c.1291, Cambridge, 2001, s.13. 142 Bartlett, God Wills It!, s.23; Saunders, Aspects Of Crusades, s.56-57.

38

geliyorlard. Szde, her bir airetin ba Sultan adyla bilinen byk efendiye balydlar. Bu efendi iin, bu servenci ve frsat kabileleri kontrol altnda tutmak her zaman zor olmutur. Turul Beyden sonra birka kuvvetli lider geldi; ilkin Alp Arslan ve daha sonra Melik ah143. Bu apta adamlar sultan iken, daha sonra baz problemler kmasna ramen, Trkleri bir dzen iersinde tutmak mmkn olabiliyordu144. rnein 1084de Melik ah sultan iken, Anadoludaki Seluklularn lideri Sleyman bn. Kutalm, Suriyeyi igal etti. Sleyman, Melik ahn biraderi Tutu ile savat ve ldrld. Tam bir kaos kt145. Danimentliler veya Ege kylarnda zmirde bakentini kuran aka Beyin aireti gibi ok sayda farkl Trk oymaklar Anadoluda ikamet ediyorlard146. Gerekten de, bunlar birbirleriyle kavga etmek iin ok az bir tevik edilmee ihtiya duyuyorlard. Bizansn imdiki imparatoru Alexius Comnenus, bir Trk liderini dierine kar kkrtc rol oynayarak, blgedeki durumdan maksimum karlar elde etmek iin elinden geleni yapt147. 1092de Byk Seluklu Sultan Melik ahn lmyle yerine geen Berkyarukun izniyle, Kutalmolu Sleymann oullar Kl Arslan (1092-1107) ve kardei Davud (Kulan Arslan) bir sreden beri zorunlu ikamete mecbur tutulduklar sfahandan ayrlarak, babalarnn sahip olduu eski lkelerine gittiler. Anadoludan geerken, yolda, eskiden Sleyman aha tabi olmu byke bir kuvvet katld. Kl Arslan 1093 yll balarnda znike ulaarak ehri

Togan, Umumi Trk Tarihine Giri, s.202de bu iki sultan ile ilgili yle bahsedilir: Alp Arslan Trk ehametinin bir timsaliydi. Alicenapl dmanlarna bile esirgemezdi, parlak zafer onu asla marur etmedi. Olu Melikah ilim ve irfann neri, slamiyetin mezhep bakmndan yeknesak bir ekil almas hususlarna ehemmiyet verdi. 144 Gebe Trkmenler ancak Sultan gibi gl bir liderin idaresinde ok etkili olabiliyorlard. Dier zamanlarda ihtilaflar ve kavgalar ortaya kyor, ve Trkmenler sava alann terk ederek yok oluyorlard. Hillenbrand, The Crusades: Islamic Perspectives, s.135 145 Sevim, Anadolu Fatihi Kutalmolu Sleymanah, s.39-40a baknz. 146 Anadolunun batsnda zmir civarnda Emir aka, Efeste Emir Tanrverdi, daha gneyde Mula dolaylarnda Emir Pars, Kzlrmak ile bunlarn arasndaki mntkada merkezi znik olan Kl Arslann Seluk hkmeti, daha douda Sivas mntkasnda Daniment oullar, Erzincanda Mengckller, Erzurumda Saltukoullar, Mara, Urfa, Adana, Gksun, Elbistan mntkasnda Ermeni prensleri, Antakyada Yasiyan, Halepte Tutuun olu Rdvan, amda dier olu Dukak, Kudste Artuk olu Skmen ve lgazinin beylikleri vard. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.14 ve 37. 147 Bartlett, God Wills It!, s.24; Batav, Bizans ve Hal Seferleri, s.59-60; Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye: Siyasi Tarih, Alparslandan Osman Gaziye, stanbul, 2002, s. 97-98.

143

39

Ebulgaziden teslim alarak sultan nvanyla tahtta oturdu148. Kl Arslan, aka Beyin blgede toprak elde etme hrsn, Onu znikte bir ziyafet lenine davet ederek ve daha sonra ldrterek zd149. aka Beyin onun kaynpederi olmas gerei Kl Arslann zihnini fazla megul etmedi150. Melik ahn Kasm 1092de lmyle sorunlar artt. Onun sert ve kat kontrol olmad iin, blgedeki Trklerin krlgan yapdaki birlii tamamen zld. Melik ahn biraderi Tutu, Melik ahn olunu yeni sultan olarak tanmad. Bu nedenle, iddetli bir i sava patlak verdi151. Yaplan savata Tutu ldrldyse de, Trklerin Suriyede elinde bulundurduklar yerler Melik ahn oullar Rdvan ve Dukak arsndaki ldrc rekabetin tehdidi altna girdi. Birbirleriyle kavga etmekle megul olan bu gler, blgede baka tehdit edici kuvvetlerin gelitiinin farkna varamadlar. Musul ehrindeki Grbua gibi Trk liderleri, Trklerin birbirlerine ballnn daha da zlmesine neden olacak kendi devletlerini kuruyorlard152. Fatmiler bu ihtilafl durumdan faydalanmaya bakarak, Filistin ve Suriyedeki daha nce kaybettikleri yerleri geri almaya altlar153. Gerekten de, Hallarn blgeye ulamasndan nce ortaya kan kaostan istifade ederek 1098de Kuds Trklerden geri aldlar154. Tripoli ve Beyrut dahil, blgedeki ok sayda yar bamsz ehir devletleri igal edilmekten kamak iin, Trkler veya Fatmilerle mzakereler yaparak bir eit zerkliklerini korudular ve birinci Hal seferi baladnda bunlarn birou da hala bamszd. Onlar bir beye veya

Ali Sevim, Anadolunun Fethi: Seluklular Dnemi, Ankara, 1993, s.129; Ahmet Efe, Tevarihi Ali Seluk, Konya, 1998, s.29; In Demirkent, Trkiye Seluklu Hkmdar Sultan I.Kl Arslan, Ankara, 1996, s.15; ayrca I.Kl Arslann tahtta geii ile ilgili farkl bilgiler iin Ahmet Mnecimba, Seluklular Tarihi (Anadolu Seluklular), zmir, 2001, s.8-9a baknz. 149 Efe, Tevarihi Ali Seluk, s.31; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.98; Sevim, Anadolunun Fethi, s.129. Ve ayrca geni bilgi iin Demirkent, Sultan I.Kl Arslan, s.17-19a baknz. 150 Bartlett, God Wills It!, s.24. 151 Stephenson, Medieval History, s.327. 152 Erdoan Meril, Hal seferleri Srasnda Byk Seluklu Devletinin Durumu, Uluslararas Hal Sempozyumu, Ankara, 1999, s.83. 153 Melik ahn lmnden sonra Seluklu Sultanlnn paralanmas Msrllara Suriye ve Filistindeki kaybettikleri eski hakimiyetlerine yeniden kavuma frsat sundu. Fatmi Bedr alJamalinin olu al.Afdal Hal seferini doru alglayamadndan, Hallar altn tepside sunulan bir frsat olarak grd. France, Victory, s.166. 154 Meron Benvenisti, The Crusades In The Holy Land, Jerusalem, 1970, s.3.

148

40

bakasna szde mttefik olmalarna ramen, durumlar daha da belirsiz hale geldi. Zorunluluktan gelen bu balar bask altnda abucak dalacakt155. Akdeniz snrlarna kadar olan bu blgenin paralanml gz ard edilemezdi. Bir noktadan bakldnda, ayn hkmdarn elinde iki ehir olmad grlyordu. Kanlmaz ekilde kan kaosun yan etkileri de vard. Karklk ve dzenin bozulmas, hac yolculuklarn daha nce olduundan daha da fazla tehlikeli bir giriim haline getirmiti. Hac yolculuklarnn hala douya yapldn ve hala var noktasnn Kuds olduunu biliyoruz. Anadolu karklk iindeydi. Bu nedenle, bu blgeyi karayolu ile geme onuncu yzyl hac yolculuklarnn canlanmasnda ba etken olmutu. Suriye ve Filistin sahil blgeleri de artk daha iyi deildi156. Bununla beraber en nemli yan etki, blgede birbirleriyle savamakla megul Mslmanlarn Batdan gelen saldr tehlikesinin farkna varamamalaryd. slam iinde devaml bir atma vard. Snni Trkler gerek kendi aralarnda, gerekse Msrl Fatmilerle mcadele ediyorlard. Eer glerini birletirselerdi Bat Avrupadan gelecek saldrlar geri pskrtme gcnden daha fazlas olan Trkler, kendi i meselelerine o kadar dalmlard ki, ok ge oluncaya kadar bu ynden gelebilecek bir tehlikenin farknda olmadlar157. Birinci Hal seferi balayncaya kadar koullar daha iyi olmad. Avrupada kendine gvenen, iddial bir papaln clk ettii kuvvetli dini duygular yaylmaktayd. Kutsal kalntlara ve hac olaylarna olan rabet, Kuds etrafndaki kutsal havay gelitirerek Hristiyanlarn kalbinde esiz bir yer oluturdu. Bat Avrupann militarizmi, atma ve yamann, blgedeki sava lortlar tarafndan iyi karlanaca anlamndayd. slam, Dou Akdenizde, bu kadar geni apl bir istilaya kar kendini savunmak iin, hi olmad kadar zayft. Yardm ars Hristiyan aleminin en yal imparatorluu olan Bizans

155 156

Bartlett, God Wills It!, s.24; France, Victory, s.166. Carey, Medieval World, s.497; Madden, Concise History, s.4-5. 157 France, Victory, s.166.

41

tarafndan yaplmt. htiya olan tek ey Hal seferi iin artk son bir arnn yaplmasyd. Bu arnn gelmesi de fazla gecikmedi158.

158

Bartlett, God Wills It!, s.25.

42

KNC BLM

ANADOLUDAN GEEN HALI SEFERLER

I. BRNC HALI SEFER (1096-1101) :

Clermont uras Hal seferinin vaaz edilmesinin ne balangc ne de sonu idi. Piecenzada yaklak bir yl nce Papa, mparator Alexiusun yardm talebini desteklemiti. Clermontta Filistinin yeniden geri alnmas iin dikkatli hazrlanm bir program, eitli insani motifler ieren bir propaganda maiyetinde balatld. uradan sonra Fransann her yerinde ilave bir kampanya ba gsterdi. Aka propagandann yeni biimleri geliti. Urban, Clermontta meydana gelen heyecan yurt dna da yaymak iin bizzat kendisi kampanyalar yapt. talyaya dnmeden nce Limoges, Angers, Tours, ve Nimesi ziyaret etti. Grnte yeni ina edilen katedrallerin kutsanmas amacylayd. Fakat gittii her yerde Hal seferi ile ilgili insanlara davet vard. Bu arada bir tarihiye gre, piskoposlarn her biri kendi piskoposluk blgelerine giderek belagatl konumalarla Kudse yaplacak seferi mjdelediler. Ayrca haberler papalk mektuplaryla etrafa datld. Bylece muazzam bir kalabalk olutu159. Papa II. Urban, 15 Austos 1096y Hal ordularnn hareket tarihi olarak belirlemiti160. Telal ve pahal hazrlklar sadece valyelerin malikanelerinde deil, ayn zamanda lkelerine doru gelecek olan binlerce asker iin vatandalarn yiyecek toplamak zorunda olduu, Bizans mparatorluunun ehirlerinde de devam etmekteydi. Birinci Hal seferi, Roma imparatorluu

Carey, The Medieval World, s.501-502; Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi, (eviren: Fikret Iltan), 1.Cilt, Ankara, 1998, s.86-87. 160 Demirkent, Hal Seferleri, s.9.

159

43

gnlerinden beri, Bat Avrupada balayan en byk ve en iddial bir askeri operasyon olarak ekilleniyordu161.

A. Halkn Hal Seferi a. Piyer Lermit Ordusunun Anadoluya Gelii : II. Urbann Clermont konumas babo dolaan vaizler iin de balca konu olmutu. Bunlar arasnda Piyer Lermit, hararetli konumalaryla kendini dierlerinden ayrmaktayd. Piyer Lermit, Hal seferinin balamasnda byk bir rol olduu kabul edilmemesine ramen, insanlar eyleme geiren, kendini bu greve atam bir kiiydi. Urban ve yardmclar davetlerini yaparken daha ok sava asillere ynelmilerdi. Piyerin fanatik konumalar ise, daha ok sradan halk zerinde younlamt162. Piyer Lermit, ksa boylu, o devirde olduka yal ve byk bir belagat sahibiydi. Kendisi abadan bir elbise giyiyor, plak ayakla dolayor ve bir eekle seyahat ediyordu. Onu grenlere gre, Piyer gneten esmerlemi ve zayft. Sadece balk yiyordu. Ekmek veya et yemiyor, biraz da arap iiyordu. Baz ifadelere gre O, daha nceleri de Kudse hac iin gitmiti, ama bu kesin deildi163. Avrupada Hal seferi iin kilise ve soylular tarafndan olduka pahal ve itinal hazrlklar yaplrken, biroklar iin, bu hazrlklar abartl bulunmaktayd. nk 1095de iyimserlik hakim olup, ve yenilgi ihtimalinin ok az olduu dnlyordu. stelik o zamanki Avrupa dnya grne gre, eer bir ey doruysa, mmkn olabilirdi. Tanr istedii iin, yani hakl nedenlerle savalacana gre, kilisenin ve soylularn bu kadar geni hazrlklar sadece gereksiz deil, ayn zamanda inanszln da bir gstergesi deil miydi? sann

161 162

Madden, Concise History, s.17. Carey, Medieval World, s.502; Demirkent, Hal Seferleri, s.12. 163 Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s.89; Harold Lamb, The Crusades, New York, 1962, s.55-56.

44

askerlerine, kutsal topraklara ilerlendiinde imansz Trkleri yok etmek iin, Tanrnn yardm fazlasyla yeterdi164. te bu gr, babo dolaan vaizlerin en nls, Piyer Lermit tarafndan ortaya konmutu. Eeinin zerinde olduu halde, ehir ehir dolaan bu pejmrde klkl mbarek adam, ateli ve heyecanl vaizleriyle dinleyicileri adeta hipnotize etti. Piyer nereye gittiyse dinleyicileri onu izledi165. eytanlar dua okuyarak defedildi, hastalar iyileti ve gnahkarlarn tvbesi kabul olundu. Piyerin, beraberinde, iinde Tanrnn btn Hristiyanlar Trklere kar harekete gemeye davet eden, bylece onlardan alnabileceine dair, cennetten inen bir mektubu tadna yaygn olarak inanld. Piyerin vaizleri binlerce insan Hal seferine katlmaya sevk etti. Birok kudretli lort onu dinledikten sonra veya sadece onu dinleyerek halandlar. Vaizin mesaj mektubundaki gibi zengin ve fakir, yal ve gen, kadn ve erkek gibi btn insanlar iindi. Onun dinsel konumalar yalnz sann topraklarna gitmeyi ngrmyor, ayn zamanda bu davet, bizzat Piyerin peinden gidilmesi gerektiine iaret ediyordu166. Sonu olarak, bu karizmatik adam, maiyetinde kalabalk bir insan topluluu tad. ounluu Fransz idi, fakat her sosyal tabakadan olan vard167. Piyer Lermitin vaazlar neticesinde kendi bana bir Hal seferi ortaya kmtr. Bu adamn peinden giden valyeler ve lortlar olduysa bile, ordu- eer ordu denirse belirsiz bir zaman iin hareket etmek zere, ok az hazrlk yapm insanlarn ounluundan oluuyordu. Baka bir deyile, Onun arkasndan gelenlerin byk bir ksm, eitli seviyelerde fakir ve bir ou sadece tarm aletleri gibi en kaba silahlarla donanmlard. Birou kadn ve ocuktu. Hal seferi basit dindarln ve Piyerin dinleyicilerini byleyen kiiliinin neden olduu dini bir heyecan frtnasyla, Avrupa boyunca ilerledi. Durdurulmas yle dursun, yavalatlamad bile. Clermontta kararlatrlan Hal seferinin resmi
Madden, Concise History, s.17. Madden, Concise History, s.17-18; Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s.95; Demirkent, Hal Seferleri, s.11-12. 166 Madden, Concise History, s.18. 167 ounluunu kyller tekil etmekle beraber, aralarnda ehirliler, valye ailelerin kk erkek oullar, bir zamanlar ekyalk etmi kimseler ve gerek caniler de vard. bunlar birbirine balayan yegane unsur dini taassuplaryd. Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s.95; Demirkent, Hal Seferleri, s.12.
165 164

45

hareket tarihi olan 15 Austostan ok daha nce Piyer ve beraberindeki yn, sann dmanlarn karlamak zere uzun srecek yolculuklar iin Bat Avrupay terk etmilerdi168. Fanatik ve cahil halk yn onu nereye gitse bir yerden br yere takip ediyordu. Celermont toplantsndan ay gememiti ki, Onun taraftarlar 15 bin kiiyi buldu. Yaz gelmeden nce yanl ynlendirilmi bu ateli kitleden birka grup Kudse gitmek zere karadan yola kmt. Papann planlarndan, liderin kim olduundan ve kararlatrlan hareket vaktinden habersiz binlerce fakir halk, dolayl olarak Tanrnn korumasna ve Piyerin rehberliine gvenerek, nefret ettikleri Trklerin elinden Kutsal Mezar kurtarmak niyetiyle Douya aktlar169. Mart 1096da Clermont urasndan drt ay sonra, Piyer Lermit ve fanatik taraftarlar Loire Nehri blgesindeydiler170. Nisan ortasnda Rhinelanda vardlar. Klnde bir hafta boyunca Hal seferi davasna yeniden balayarak Almanlara dini propaganda yapt. Bu arada bir grup Fransz Hallar sabrszlanarak, gecikmeden rahatsz oldular ve Gautier Sans Avoir (Meteliksiz Gauitier) adndaki bir valyenin liderliinde yollarna devam ettiler. Tuna Nehri (Danube)nden aa hzla yol aldlar, Macar topraklarn dosta getiler. Bulgaristanda yerel halkla baz problemler yaadlar, fakat Temmuz 1096 itibariyle byk bir kalabalk stanbula vard. mparator tarafndan daha ok, pheli bir ekilde karlanmalarna ramen, Piyer Lermitin gelmesini beklemek zere stanbulda kaldlar171. Bu arada Piyer, Fransz ve Almanlardan oluan alacal bulacal bir kalabalkla ayn gzergah takip etti. Macaristan ve Bulgaristan arasndaki snra varncaya kadar her ey iyi gidiyorken Piyer, yerli halkn Gautierin adamlarndan bazlarn ldrdn ve kendi gurubu iin pusuya yattklarn duydu. Hcuma uramay beklemeden Hallar, yakndaki ehre saldrdlar ve sonra yk arabalar dolusu ganimetler ile birlikte, Macarlarn intikam ordusundan kamak iin hzla Bulgaristan snrna gittiler. Gautierin adamlar gibi, onlar da Bulgarlar ile
Madden, Concise History, s.19; Barker, Crusades, s.15. H.A. Nomiku, Hal Seferleri, (eviren: Kriton Dinmen), stanbul, 1997, s.27. 170 Barker, Crusades, s.15; Carey, Medieval World, s.502. 171 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.39-40; Demirkent, Hal Seferleri, s.12-13; Medieval World, s.503.
169 168

46

problem yaadlar, ve ortaya kan dmanlkta birok kii ldrld. Daha sonra Bizans mparatorluunun grevlileri onlar kibarca karladlar, kayplarn tazmin ettiler ve stanbula kadar eskortluk ettiler172. mparator I. Alexius, Hallar bu kadar erken beklemiyordu. Dolaysyla, devleti de bu kadar byk bir orduyu besleyecek kadar gereken pazarlar henz hazrlamamt. Hal seferinin bu ilk dalgasndaki Hallarn bir ksm, bir ekilde yiyecek bulma abasna girdiler. Yiyecek arama iin akn yapma, hrszlk, kargaa ve iddet bu durumun sonular oldu. Eer mparator erzak salamak iin hzl hareket etmeseydi ve Piyer ile Gautier, grltc ayak takm taraftarlarn kontrol altnda tutmak iin ellerinden geleni yapmasayd, durum daha da kt olabilirdi173. Hallara ehrin surlarnn dnda, Hali kysna yakn bir yerde kamp kurmalar izni verildi. mparator Alexius, Hallara iyi davrand. Piyer saraya davet edildi. Kendisine para ve hediyeler sunuldu. Fakat mparator, yapt grmelerin sonunda Piyerin kumandanlk vasflarna sahip biri olmadn anlad. Surlarn dnda ylm apulcu kalabalk da, Trklere kar savaacak yetenekte bir ordu deildi. Bu nedenle mparator, arkadan kontlarn ve dklerin idaresinde gelmekte olan dzenli ordular gelinceye kadar beklemeleri iin Piyer ve Gautieri ikna etti174. Fakat onlarn taraftarlar ikna olmak niyetinde deillerdi. Birok tehlike atlatarak uzun bir yolculuk yapmlar ve imdi Trk topraklarnn gr mesafesindeydiler. Dkntler175 onlara yetiinceye kadar neden beklemeliydiler? Tanr gecikmeyi ve korkakl cezalandrmayacak myd? Bir an nce zafer isteyen bu kalabalk, sadece dualarla ve arklarla Avrupadan ayrlrken kendilerini alaya alan kiilerle (prenslerin ve lortlarn dzenli hal ordular) bu baary paylamak iin bir neden grmyordu. Kukusuz bu aceleci durumda yiyecek temin etme zorluunun nemi de vard. Hallar stanbulun dnda bir yerde kamp kurmulard. Burada yiyecek satlan pazarlar vard, fakat fakirler satn alamyordu. Maddi durumu iyi olanlar ise, hibir sebep olmadan

172 173

Medieval World, s.503. Madden, Concise History, s.18. 174 Madden, Concise History, s.19; Demirkent, Hal Seferleri, s.15. 175 Avrupada hala hazrlanmakta olan prenslerin ve lortlarn dzenli Hal ordular.

47

burada aylarca kalmann kendilerini fakirletireceini dnyorlard176. Gautier ve Piyerin Hallara sabretmeleri iin ricalar bounayd. Yiyecek fiyatlarnn ok yksek olduu kansna vardklarnda, kalabalk ayak takm, dtaki mahalleleri yamalamaya balad. Sonunda Alexius, onlardan kurtulmak iin Hallarn Boazdan kar sahile geirilmesine karar verdi177. 6 Austostan itibaren Bizans gemileri bunlar kar sahile tamaya balad sonunda halkn Hal seferinin kalabal Trk snrlar zerindeydi178. Anadolu sahilinde de apulculuk devam etti. Her taraf yama edildi. Kiliseler yakld. Buna karn hi kimsenin Anadolu ilerinde ilerlemek iin bir plan yoktu. Savan uygun seyri zerine tartmalar kt. Bunlarn bir ksm iddet ieriyordu. Bireysel sempatizanlar, kalabal iki ayr Hal seferi olarak blmeye balad. Bunlardan biri Almanlar ve biraz talyanlar, dieri ise, Franszlard179. lerlemekten ok kafalarnda yamaclk olan Hallara mparator Alexius, dzenli ordular gelinceye kadar kalmalar iin zmit krfezinin gney sahilinde Yalova yaknlarnda Civetot180 diye bilinen bir yer tahsis etti181.

b. Hallarn Trklerle lk Temas ve Drakon Sava (21 Ekim 1096) : Civetota yerletirilen Hallar, kendilerine Bizans donanmas tarafndan dzenli olarak bol bol erzak getirilmesine ramen, isizliin de bir tesiri olarak tekrar taknlklar yapmaya baladlar. lk evvela civar kyler yamaland. Biraz sonra da yama sahas geniledi. Trk snrlar iindeki Rum kylerine kadar

Hallar Bizansllarn kendilerinin kalmasn istemelerinin arkasnda yatan asl sebebin bu olduuna inanyorlard. Madden, Concise History, s.19. 177 Madden, Concise History, s.19; Carey, Medieval World, s.503; Georgy Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, (eviren: Fikret Iltan), Ankara, 1981, s.335. 178 Duggan, The Story Of The Crusades, s.26. 179 Madden, Concise History, s.19; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.43; Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s.100. 180 Bu yer kesin olarak tespit edilememesine ramen baz tarihiler tarafndan Gemlik olarak kabul edilmektedir. 181 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.44; Demirkent, Hal Seferleri, s.16.

176

48

uzand. Mukabele grmeyince cesareti artan bu apulcular, daha ilere doru akn etmeye baladlar182. Eyll 1096 balarnda birka bin kiilik bir Fransz grubu, Seluklu bakenti znik yaknlarndaki birka ky yamalayarak, onlar fark eden Trk garnizonunun gnderdii az saydaki birlii de geri pskrttkten sonra, talan ettikleri mallar ve hayvanlar Civetota getirdiler. Bunlar ahaliye ve imparatorluk donanmas erlerine satarak ok para kazandlar. Bu hareket zmit krfezinin gney sahiline yerlemi olan Hallar arasnda byk bir yank yapt. Franszlarn bol miktarda ganimetle dnd bu akn, Almanlar tarafndan gpta ile karland ve onlar da kendi aknlarn yapmak iin cesaretlendiler. Bu defa ilerinde papaz ve piskoposlarn da bulunduu 6.000 kiilik Alman-talyan gurubu daha byk bir akn yapmak zere yola koyuldular. Drt gnlk bir yryten sonra znikin drt mil tesinde, ahalisi tarafndan boaltlm Kserigordon kalesini zaptettiler. Burada hububat, et ve arap buldular183. Bu durumdan haberdar olan Kl Arslan, lhan komutasnda 15.000 kiilik bir kuvveti gnderdi184. Seluklu ordusu 29 Eyll 1096da Kserigordon nlerine geldi185. Bu kale, bir tepe zerinde bulunduundan zapt zordu, ama bir zaaf vard; kalenin iinde su yoktu, ihtiya duyulan su kalenin dnda bir kuyu ve vadideki bir kaynaktan salanyordu. Rainald komutasndaki Hallar, Trkleri karlamak zere bu su kaynaklar civarnda pusu kurdular, ama baarl olamaynca kaleye ekildiler. lhan, kaleyi kuatt ve kaledekilerin dardaki su kaynaklarndan istifade etmelerine mani oldu. Susuzluk ksa bir zaman sonra kendini hissettirdi. Papazlar bo yere insanlara cesaret vermeye almaktayd. Sekiz gn sren bir kuatmadan sonra, sonunda Hallarn bir ksm, reisleri

Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.44-45; In Demirkent, Hal Seferleri ve Trkler, Genel Trk Tarihi, 4.Cilt, Ankara, 2002, s.199. 183 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.45; Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s.101. 184 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.45; Comnena, Alexiad Malazgirt Sonras, s.307. Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.99a gre, Anna Comnena kaynak alnrsa Seluklu kuvvetlerinin banda lhan, bn. Al-Kalanisinin verdii bilgiler esas alnrsa da, Sultann kardei Davut vard. Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s.101de bu konuyla ilgili isim zikredilmez. Ancak Sultann ykseke bir kumandann byk bir orduyla Hallarn zerine gnderdiini yazar. 185 Kserigordon kalesinin yeri tam olarak belli olmamakla birlikte, yaplan aratrmalar sonucu burann znik - Lefke (Osmaneli) yolunun kuzeyinde ve znikin 13.5 km dousunda bulunan Karadin olduu saptamas yaplmtr. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.45.

182

49

Rainald ile birlikte, Mslmanl kabul etmelerinin karlnda teslim olarak canlarn kurtardlar. Dinlerini deitirmek istemeyen dierleri ise, kltan geirildi186. Bu arada, bu haber Hallarn karargah Civetotda, Trk casuslar tarafndan Kserigordon kalesinin Almanlar tarafndan ele geirildii eklinde duyurulmutu. Hatta Almanlarn zniki bile zaptettikleri ve ele geirilen zengin ganimetin Rainaldn kuvvetleri tarafndan paylalmakta olduu sylentisi karlmt. Yamadan kendilerine pay almak isteyen Franszlar hemen yola koyulmaya karar verdiler187. Ancak, ok gemeden gerek anlald188. Yeni gelen haberlere gre Trklerin Civetota doru geldikleri renilince Hallar arasnda panik meydana geldi. Artk hibir otoritesi kalmam olan Piyer Lermit, mparatorla mzakerelerde bulunmak bahanesiyle stanbula gitmiti. Hallarn bir ksm Onun dnn beklemek taraftaryd. Kendisine liderlik teklif edilen Hal eflerinin ou bu teklifi reddettiler. Fakat sonunda Civetot yaknlarna kadar gelen Trklerin Hallarn kampna yaptklar tacizlerin oalmas zerine, Hallar arasnda savatan yana olanlar ar bast. Hal eflerinden Geoffroi Burelin liderliinde 21 Ekim gn, znik istikametine doru 25.000 kiilik bir kuvvetle harekete getiler. Yalnz hastalar, ocuklar ve kadnlar kampta brakld. Bu arada Hallar yakndan takip eden Trkler, gerekli nlemleri almlard. Hallar, valyeler nde, yayalar arkada olmak zere Civetottan Drakon vadisi (krkgeit deresi) boyunca 5 km. kadar ilerlemilerdi ki, yolun ormanlarla kapl olduu bir yerde Trkler Hallar pusuya drd. Hallar daha ne olduunu anlamadan, birdenbire aalarn arasndan zerlerine oklar yamaya balad. Daha sonra da Hallara kuatc bir taarruz yaptlar. valyeler kar koymaya altlarsa da baarl olamadlar. Piyadeler ise, hemen Hal kampna doru kamaa balad189.

Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.45-46; Demirkent, Hal Seferleri, s.16; Madden, Concise History, s.2; ve dierleri. 187 Yama ve zenginlik laflarn duyan hallarn ganimetten pay kapamamak endiesiyle kampta meydana getirdikleri panik ve hareketlilik ile ilgili ayrntl anlatm iin Bilge Umar, Trkiye Halklarnn Ortaa Tarihi Trkiye Trkleri Ulusunun Olumas, stanbul, 1998, s.95e baknz. 188 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.46; Madden, Concise History, s.19-20. 189 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.46; Demirkent, Hal Seferleri, s.18; Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s.101.

186

50

O srada Hallarn kampnda gnlk yaam henz yeni balamaktayd. Yal bir papaz sabah ayini yapmakta, birka kadn yemek hazrlamaktayd. Kaanlar pelerinde Trkler olduu halde kampa ulatklarnda ortala dehet havas hakim oldu. Hallarn bir ksm yakndaki koruya kaarak, bir ksm da, deniz tarafnda bulunan eski bir kaleye snarak ancak canlarn kurtarabildiler. Fakat ilerinde Hal eflerinin ve valyelerinin de olduu byk bir ksm ldrld. len Hallarn saysnn 20.000 olduu sylendi. Kadnlarn en genleri Sultann adamlar tarafndan emirlere datlmak veya kle pazarlarnda satlmak zere alkonuldu190. Hallarn bana gelen bu olaydan haberdar olan mparator Alexius, bu felaketin sorumluluunun kendisine ykleneceinden ekinerek, hemen Konstantin Euphorbenos komutasnda yardm kuvveti hazrlatt. Ertesi gn Bizans sava gemilerini gren Trkler, eski bir kalede hala direnmekte olan az saydaki Hallar kuatmaktan vazgeerek geri ekildiler. Hayatta kalabilen Hallar da, Bizans gemileri tarafndan tekrar stanbula geri gtrlerek Bizans surlar dnda yeni gelecek Hal ordularn beklemek zere yerletirildiler191. Piyer Lermitin tesadfen hayatta kalabildii, fakat adamlarnn ok kk bir blm hari, tamamnn yaamlarn yitirdii halkn Hal seferi bylece son bulmu oldu192.

c. Piyer Lermitin Peinden Gelen Babozuk Gruplarn Hal Seferi Giriimleri : Piyerin ve beraberindekilerin Hal seferi baarya ulamam tek hareket deildi. Piyer Lermit Almanya zerinden yoluna devam ederken, onun arkasndan says hzla oalan daha kk Hal ordular, bu nl kutsal adama yetimek
Demirkent, Hal Seferleri, s.18; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.46. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.47. 192 Piyer Lermit bu srada mparator Alexius ile mzakereler yapmak zere stanbulda bulunuyordu. Yandalarnn katledildiini rendiinde yapaca pek bir ey kalmamt. Ancak dzenli Hal ordular gelinceye kadar imparatorun yannda geirdii gnler ok houna gitmi olmalyd. Madden, Concise History, s.20.
191 190

51

zere toplandlar. Fakat hemen yola kmadlar. Onun yerine blgedeki Yahudilerin zenginliinin cazibesi ile asl amalarndan saptlar. Alman krallnn ve yerel lortlarn korumasndaki Yahudiler, Ren Nehri boyunca byyen ehirlerdeki zengin yaamlaryla para canls Hallar iin olduka cazip bir hedef oldular. Anti Yahudi Hal liderlerinin en nls Kont Emicho of Leiningen idi. Daha nce belirlenmi gzergah yerine, O ve taraftarlar Speyer, Wormi, Mainz, Trier, ve Kln gibi ehirlerdeki Yahudileri ldrerek ve mallarn yamalayarak, Ren Nehrinden aa doru ilerlediler. Baz yerel piskoposlar Yahudileri korumak iin ellerinden geleni yaptlar. Fakat birou ayn onlar gibi ldrldler. Mainzda Emichonun adamlar, Yahudilerin snd piskoposun sarayn basarak byk bir katliam yaptlar193. Hal vakanvislerinden Albert of Aix, yaanan deheti yle anlatyor:
Onlar kadnlar ldrdler, ve dahas yallara ve cinsleri ne olursa olsun krpecik ocuklara kllarn sapladlar. Yahudiler, Hristiyan dmanlarn kendilerine ve ocuklarna saldrdn ve ya ayrm yapmadan ldrdklerini grnce, ayn ekilde kendileri bir dierine saldrd; erkek karde, ocuklar, karlar ve kz kardeler, ve bylece birbirlerinin ellerinde can verdiler. Sylemesi korkun ama, anneler kk ocuklarnn boazlarn kendi elleriyle kestiler, ve dierlerini de bakladlar. Snnetsizlerin silahyla ldrlmektense kendi elleriyle lmeyi tercih ettiler194.

Tarihiler, Hallarn Yahudilere kar yaptklar bu saldrlar aklamaya almlardr. zerinde durduklar birok sebebi ana grupta toplamak mmkndr. Birincisi, bu bir yoksulluk meselesiydi. Piyer Lermitin taraftarlar gibi, onlar da Douya sefer yapacak denekten yoksundular. Buradaki Yahudilerin ou servetlerini tefecilik yaparak oaltmlard. Niin onlarn kara paras byle bir kutsal neden iin kullanlmasn idi ki? kincisi, Yahudilerin dinini deitirmeyi veya onlar tahrip etmeyi, yaplacak iin ilk basama olarak farz ediyorlard. Hristiyanlar, burada evlerinin hemen yaknnda ikamet eden sann dmanlar dururken, niin binlerce mil tedeki dmanlar kovmak iin yol gitmeli idi ki? ncs, sann dmanlar olarak telakki edilen Yahudiler, say mahkum etmede tarihi rol oynadklar iin Hal gazabnn yasal hedefleriydi. phesiz ki, armha gerilen sa imaj, Hal vaizleri tarafndan

193 194

Madden, Concise History, s.20; Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s.106-109. Madden, Concise History, s.20.

52

sadece Mslmanlara kar deil, ayn zamanda ncildeki kaytlara gre, armha germeden sorumlu tutulan Yahudilere kar da kullanld195. Hallardan birisinin bir Yahudi hahamna yle dedii gibi:
Siz bizim ok sayg duyduumuz kiiyi aata sallandrarak ldren kiilerin torunlarsnz; ve O, kendi kendine yle demiti:Elbet benim ocuklarmn gelecei ve benim kanmn cn alaca bir gn de gelecek196

Kadere bakn ki, bu anti Yahudi Hal seferlerinin hibiri Douya gitmeyi baaramad. Bunlarn byk bir ksm ehirlerdeki direni glendikten sonra yok oldu. Kont Emicho ve ordusu savan srdrd Macaristana doru yoluna devam etti. Orada ordusu ezilerek yok edilince Emicho birka arkada ile beraber Almanyaya geri dnmek zorunda kald197.

B. Prenslerin Hal Seferi

a. Dzenli Hal Ordularnn Hareketi ve stanbulda Toplanmalar : Papa II. Urbann Clermonttaki arsna her snf ve tabakadan geni kitleler cevap verdilerse de, Onun asl hedefi bu deildi. nk O, daha ok askerlerin yani valye ve lortlarn katlmn istiyordu. O sralar Batnn krallar baka eylerle meguld. Fakat ok nemli lortlar sefere katlmalar iin ikna edilmilerdi. Raymond of Toulose, Robert of Normandy, Robert of Flanders, Stephen of Blois, Hugh of Vermondois, Godfrey of Boillon ve Bohemond Bunlar birer prens idi. Yani, bu en st konumdaki adamlar hakikatte yar hkmdarlard. Daha sonra, bunlarn arkasndan ok sayda kendilerine bal vasallar ile, eit rtbedeki dier kodamanlar geldi198.

Yahudilerin Hallarn saldrlarna neden maruz kaldklar ile ilgili geni bilgi iin, Madden, Concise History, s.20-21 ve Christoph T. Maier, Crusade Propaganda And Attacks Against Jews In The Late Twelfth And Thirteenth Centruies, Uluslararas Hal Sempozyumu, Ankara, 1999, s.213-214e baknz. 196 Madden, Concise History, s.21. 197 Demirkent, Hal Seferleri, s.20; Madden, Concise History, s.21; Lamb, The Crusades, s.55-56. 198 France, Victory, s.6.

195

53

valyeler ve asiller iin, ilk eylem para toplamak oldu. Bir valye kendi snfna uygun tehizat almadan ortaya kmaya utanyordu. Savataki Bat valyeliinin gc, ar svarilerin hcumuna ve korkun saldrlarna balyd. Bu nedenle, bir valyenin sava alannda buna hakim olmas iin, birok pahal eye ihtiyac vard. Silahlar, zrh, atlar, hizmetiler ve hizmetkarlarnn donanm iin hemen para bulunmas gerekiyordu. Dahas bu kadar byk saydaki taraftarlarn ve onlarn hayvanlarnn on be bin millik bir yolculuktaki kumanyalar ve donanm iin, bu tutar gittike artyor, inanlmaz boyutlara geliyordu. valyeler iin bu maliyet, her yl topraktan elde ettii yllk gelirinin ya da drt kat kadard199. Toprak, ou durumda bir valyenin sahip olduu her eydi. Avrupann soylular tarmsal ekonominin yeleriydiler. Fakat, en byklerinde dahi ok az arazi kald. Para bulmak iin bir Hal, topran satmak, rehin vermek ya da onun zerinden borlanmak zorundayd. ok az finansr ve tccar bu kadar byk bir paray nakit olarak verebilirdi. Bu yzden kutsal lkeye yolculuk yapmak, budaydan atoya kadar her bir maln fiyatn olduka indirmiti200. Sonunda Papa, her kim feodal topraklarn alm ya da satmnda byk karlar elde ediyorsa onlar aforoz etmekle tehdit etti201. Birinci Hal seferinin ana gvdesi, papann istedii tarih olan, Austos ortasnda hareket etmee balad. Bir Hal tarihisi bu olay yle tasvir eder:
lerleyen ayaklar, yazn son tozlarn kaldryordu. Sonbahar bekleyen gne, hzla gnlerin zerine batyordu. Krlar yorgunluktan solmutu, scak ve kuraklktan sapsar olmutu. Her geen gn srekli olarak ynla insan gidiyordu. ok az mesafeyi, ve hatta yolun ynn biliyordu. Dzenli bir ekilde, enerji ve mit dolu salnarak yryorlard. En son, prensler ve ordular hareket ettiler202.

Plana gre eitli ordular stanbula giden yolu izleyerek, buradan Douya ilerlemek zere Bizans kuvvetleri ile birleeceklerdi. Byk lortlar arasnda Boulogne kontlar ailesinin bir yesi Godfrey of Bouillon vard. Godfrey
199 200

Micheal Foss, People Of The First Crusade, London, 1997, s.67-68. Erer, Trklere Kar Hal Seferleri, s.29. 201 Foss, People Of The First Crusade, s.68 202 Foss, People Of The First Crusade, s.67

54

ikinci erkek evlatt ve byk kaynaklar vard. IV. Henry, Onu 1087de aa Lorraine dk yapmt. O, bunu dier mlkleriyle birletirmek ve geniletmek iin ok alt. Hallara katldktan sonra onun abalar mlklerini birletirmekten tasfiye etmeye dnd. Kendisinin, erkek kardei Baudouinnin ve olduka byk maiyetindeki valyelerin, Douya gitmek iin tama masraflarn karlamak iin birok mal varln elden kard. ok nemli finansal fedakarlklar yapmasna ramen, Godfrey aka Hal seferinden sonra geriye dnmenin hesabn yapt. O, ne aa Lorraine zerindeki iddiasndan, ne de dier haklarnn z ve dndkten sonra gcn yeniden ihya edecei zenginliklerinden vazgemiti. Godfrey, Macaristan zerinden stanbula yolculuk yapt. Macaristan kral Colman, Hallarn topraklarndan geerken yaptklar tahribattan artk bkmt, fakat Godfrey, ordusunun dzgn bir ekilde gemesine teminat olarak kardei Baudouini rehin olarak brakt. Birlikleri dzenli bir ekilde stanbula doru yolculuunu yapt. 23 Aralk 1096da stanbula vard203. Godfrey bu byk ehre gelen ilk Hal lideri deildi. Fransa kralnn biraderi Hugh of Vermondois, Avrupadan ayn anda hareket etmesine ramen, daha kestirme gzergah takip ettikleri ve ordusu daha ufak birliklerden olutuu iin, erkenden gelmiti204. mparator Alexius iin Hal seferi gerekten istedii ve almay umduu bir yardm deildi205. O, sadece Anadoludaki kaybettii yerleri geri alacak kadar takviye gleri iin yardm istemiti206. Ona gelen ise, yzlerce, binlerce birlikti. Ondan bamszd ve Kuds kendileri iin fethetmek niyetindeydiler. Bu nedenle bir ara yollar zerindeki Anadoluyu Bizans mparatorluu iin belki geri alabilirlerdi. Bir bakma Alexius, papazn ruhunu armak iin sihir yapan ve bir anda etrafnda eytan kmesinin topland bycye benzetilebilir207. Gerekten de, Batl barbarlar tamamen gvenilir kimseler deillerdi. stelik, saylar da ok kalabalkt. Birinci Hal seferine katlan ordular, hepsi tek tek bir lkenin kaderini etkileyecek kadar bykt. O dnem tarihileri saylarla ilgili birbirleriyle uyumaz rakamlar vermekle beraber,
Madden, Concise History, s.21-22. Madden, Concise History, s.22; Demirkent, Hal Seferleri, s.21. 205 Alexiusun Papadan istedii yardm, Anadoluda Trklerle ba edebilecek kadar yeterli miktarda paral asker tedarik edilmesiydi. Heer, Medieval World Europe, s.96. 206 Kamuran Grn, Trkler ve Trk Devletleri Tarihi, stanbul, 1984, s.381. 207 Barker, Crusades, s.10.
204 203

55

hepsinin ortak gr Hal seferine katlan insan kalabalnn o ana kadar grdkleri en byk kalabalk olduudur208. Tarihilerin Hallarn says ile ilgili verdii birbirinden ok farkl rakamlar deerlendirirken u durum gz nnde bulundurulmaldr: Bir valye, be veya alt asker ve valyenin kendisinin de dahil olduu bir sava birimi demek anlamndayd. Bu ordular valyenin dnda mimarlar, kuatma makinelerinde alan mhendisten sradan askerlere kadar her seviyeden teknikerlerle hizmeti ve yardmclarn da bulunduu geni bir personel ktlesini kapsamakta olup, bunlarn hepsi profesyonel askerdi. Sonra yaya olan, ksa mzrak, sopa ve hanerlerle silahlanm olan sradan askerler de vard. Bunlar savamyor, kuatma srasnda ve kampta binlerce i ve grevi yapyorlard209. Tecrbeli bir asker olmasna ramen Alexius, aka Hal ordularnn byklnden korkmutu. mparatorun kz Anna Comnenaya gre, btn imparatorluk ordular bir araya gelse Hal ordularnn sadece bir tanesi ile bile karlatrlamazd. Hallar istedikleri zaman stanbulu ve btn imparatorluu alabilecek gteler idi. Bu deerlendirme olduka abartl olmakla beraber, Bizans iin, bir Mslman dmann yerini bir Hristiyan dmann almas ihtimal d deildi. te bu noktada Alexiusun vnebilecei kurnaz, diplomatik manevralar devreye girdi210. Hugh stanbula vardnda, adamlar ehrin dnda kamp kurarlarken, kendisi ehirdeki artc zenginlikteki imparatorluk sarayna davet edildi. Orada mparator, eski imparatorluun inanlmaz zenginliiyle konuunu en iyi ekilde arlayarak megul etti. Hugh bundan etkilenmiti, fakat armad. Dier Hal liderleri gibi, bu sefer iersinde mparatorun oynayaca rol merak ediyordu. Alexius Hugha zengin hediyeler verdi. Daha sonra da, imparatorluk kuvvetlerinin Hallara katlmasn ve kafirlere kar, ordulara bizzat nclk etmek istediini aka ifade etti. Hal ordularn Boazdan karya geirmeden nce, yine de,
Anna Comnena yalnzca Godfreyin ordusunu 12 bin valye ve 70 bin piyade olarak tahmin eder. Fulcher Hallarn toplam saysnn 600 bin, Ekkehard 300 bin, ve Raymond of Aguilers ise 100 bin olarak bu sayy verir. Zo Oldenburg, The Crusades, New York, 1966, s.86. 209 Oldenburg, The Crusades, s.86. 210 Oldenburg, The Crusades, s.87.
208

56

Alexius onlardan iyi niyetlerini gstermelerini isteyerek, doruluundan emin olmak istedi. Nazike Hughdan, Hallarn fethedecekleri yerlerden daha nce imparatorlua ait topraklarn acilen mparatora geri verilmesi gerektiini ve bunun iin kendisinin yemin etmesini211 istedi212. Ayrca Hal seferi Alexiusun kendi arazisinde kald srece, kendisine itaat edileceine dair de yemin edilmesini art kotu. Hallar kesinlikle eski Roma mparatorluunun ok uzaklara yaylm olan snrlarnn tesine gitmeyi planlamadklar iin, bu yemin btn fethedilen yerleri Alexiusa vermek demek olacakt. Hugh dier kodamanlarn nasl hareket edeceinden emin olmad, ayn zamanda kendisini de tehlikeye atmak istemedii iin kaamak davranarak mparatoru oyalad. Bu arada mparator Onu, ehirde grkemli lks iinde alkoymakla birlikte, birliklerine dnmesine izin vermedi. Byk bask altndaki Hugh, nihayet yumuayarak mparatorun istedii yemini etti213. Ksa bir sre sonra Godfrey stanbulun d mahallelerine vard. Kendisine imparatorluk sarayndan benzer bir davet geldi. Godfrey, Hughdan mparatorun niyetlerini renmiti. Bu nedenle yeminin ayrntlaryla fazla ilgilenmedi. Daveti reddetti, fakat imparator o kadar kolay vazgeecek deildi. Alexius, hallara sadakat yemini edilinceye kadar ve fethedilecek topraklarn Roma mparatorluundan alnmayacana dair sz verilmedike Godfreyin ordularn Boazdan karya geirmeyeceine dair haber gnderdi. Godfrey buna mesafeli durunca, mparator, onun ordusunun erzak tedarikini kesti. Misilleme olarak Hallar, Alexiusun yiyecek pazarlarn tekrar amasn zorlamak iin d mahalleleri yamaladlar. ay boyunca Hal ordusu, hep karya geirilmeyi talep ederek inatla bekledi. Artk ok kzm olan Godfrey, sonunda birliklerine stanbula saldrmalarn emretti. Ocak 1097de Hallar, Blacharnae imparatorluk saraynn yanndaki muazzam Theodosian kara surlarna hcum ettiler. Bununla beraber, Godfreyin birlikleri Bat dnyasnn en byk ve en iyi savunmal
Ortaa dnyasnda Avrupada, Hristiyanlk dininin byk bir yeri vard. Yemin etme olay da, bu kltr iersinde, ortaa kurumlar arasndayd. Edilen yeminler balaycyd, ve yeminden dnmek iin Hristiyanlk dinince kabul edilen bir mazeret olumadka, yeminin uygulanmas iin maddi ve manevi yaptrmlar da vard. Johan Huizinga, Ortaan Gnbatm, (eviren: M.Ali Klbay), Ankara, 1997, s.123. 212 Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, s.336; Madden, Concise History, s.22. 213 Madden, Concise History, s.22; Demirkent, Hal Seferleri, s.21.
211

57

ehrini ciddi olarak tehdit etmek iin ok zayftlar. Misilleme olarak mparator, Latin birliklerine saldrmak zere imparatorluk askerlerine saldr emri verdi. Bu kuvvetler kabaca surlardan uzaklatrldktan sonra Godfrey sonunda artlar kabul etmeye karar verdi. 20 Ocakta Alexiusa yemin etti. Daha sonra da, O ve adamlar hemen Boazdan kar kyya tand214. 24 yandaki Bohemond of Taranto, Godfreyden sonra hareket etti. Bohemond Norman lider Robert Guiscardn oluydu. lmeden nce 1085te, Guiscard Adriyatikin dousunda kalan topraklarn Bohemonda, batda Gney talyada olanlar da kk olu Rogera brakmt. 1082de Robert ve Bohemond Durazzoyu igal etmiler ve Yunanistan igal etmek zere ilerleyie gemilerdi. Fakat Bizans ve Venedik kuvvetleri birleerek, Robert Guiscard vebadan lmeden nce, Normanlarn kazandklar birok eyi ellerinden almlard. Dolaysyla Bohemonda pratikte hibir ey kalmamt215. Bundan sonra Bohemond Gney talyadaki lortluun bir ksm kendisininmi gibi idare etti. Fakat etkili olmad. Dier Hal liderlerine nazaran Bohemond kiisel karlar iin daha hrslyd. Bir kere O, gnn birinde Selanik ve belki stanbulu bile yneteceine inanmt. mitleri azalm olsa dahi, O hala Douya g ve zenginlik olarak bakyordu216. Bizansllar iin Bohemond en byk tehdit olarak grnyordu217. nk Bohemond bir Halyd ve Alexius Durazzodan stanbula kadar olan onun yolculuunu kolaylatrmaya mecburdu. Fakat Bohemondun yolculuk yapt yol, on yldan birka fazla sene nce uruna savat yerlerdi. Bizansn bakentine giden eski Roma yolu Egnatia gzergah zerindeki nefret dolu vatandalar yardm edemezlerdi. Bu nedenle sadece phe ve korkuyla baktlar. Bununla birlikte Bohemondun daha byk hedefleri vard. Adamlarnn iyi davranta olduundan emin olmak iin dikkatlice onlar kontrol etti. Kendi Hal ordusunun Bizans mparatorluu iin bir tehdit oluturmadna dair Bizans
Bu konu ile ilgili ayrntl bilgi iin, Madden, Concise History, s.23-24 ve Demirkent, Hal Seferleri, s.22-23e baknz. 215 Riley-Smith, The First Crusaders, s.18. 216 Madden, Concise History, s.24. 217 Ernle Bradford, The Sword And The Sicimitar: The Saga Of The Crusaders, London, 1974, s.42.
214

58

imparatorunu ikna etmek istedi. Bohemond stanbula Godfreyin kuvvetlerinin Boazdan gemesinin zerinden fazla bir sre gemeden Nisan 1097 balarnda vard. Norman lideri imparatorun kendisini sarayda misafir etme davetini memnuniyetle kabul etti. Alexius, Hugh ve Godfreyin daha nce kabul etmi olduklar yeminin aynsn ondan da isterken, onu dikkatlice dinledi. mparatorun perspektifinden bakldnda, Ha liderlerinin stanbula var zamanlar bundan daha iyi olamazd. Teker teker onlar tecrit ederek mzakere edebiliyordu. Her bir lider yemini ettii iin bir sonraki lider iin bunu reddetmek daha zordu. Bohemond her durumda yemin etmeyi geri evirmeyecekti. Grnen o ki, Norman prensi Alexiusun kendisini Asyada imparatorluk birliklerinin bana getireceini zannetmiti. Kaamak bir tutum taknmak yerine, Bohemond yemini etti. Daha sonra onun birlikleri de Anadoluda toplanm olan dier Hallara katlmak zere Boazdan karya geirildi218. Kukusuz Hallara katlan en gl kodaman Toulose kontu Raymond idi. Bu elli be yandaki sava, hayatnn ounu Gney Fransadaki hemen hemen blgenin tamamn tekil eden on ten fazla kontluk zerinde hakimiyetini yaymakla geirmiti. Onun zenginlii, topraklar ve ordular Fransa kral dahil, Avrupadaki birok kraldan daha fazlayd. Raymond hayatn Tanrnn hizmetindeyken sonlandrmaya karar vermiti. O, btn bu mal varlklarnn hepsini oluna vererek elinden kard ve karsyla birlikte Douya gitmek iin hazrlk yapt. Raymond Hal olmay kabul eden ilk asiller arasndayd. Aslnda byk bir olaslkla O, Clermont meclisinden nce II.Urbandan Hal seferinin bilgisini almt. Muhtemelen, Raymondun bakomutan olarak hizmet etmesi veya en azndan, kutsal giriimde en nemli lider olmas, Urbann isteiydi219. Papann himayesini ifade etmek iin, Urban Le Puy piskoposu Adhemar Hal seferine Papann elisi olarak atayarak, ona Raymondun ordusuna elik etmesi talimatn verdi220. Raymondun ordusu dier her hangi bir lordun toplayamad kadar byk bir orduydu. Raymond Ekim 1096da hareket etti. Fakat Durazzoya gelmeden Vendedik ve Dalmaya arasndaki yolculuk ok zor oldu. Yolculuun

218 219

Madden, Concise History, s.24-25. Bradford, The Sword And The Sicimitar, s.45. 220 Hold, Hallar a, s.19.

59

geri kalan ksmnda kendisine, asl grevi, yerel halk onun ordusundan korumak olan, bir Bizans eskortu verildi. Eskortlar ve Hallar arasnda birden fazla atma kt, baz yama olaylar grnd. Sonunda Raymondn ordusu da 21 Nisan 1097de stanbula vard221. O ana dek Raymond, dier Hal ordularnn ilerleyii hakknda ok ey duymutu ve mparatora ettikleri yeminin farkndayd. Muhtemelen Bohemondun Hal seferinin kontroln eline alma giriimini de duydu. Fakat Raymond dier liderler gibi deildi. Daha olgun ve glyd. Toulouse kontu bu kurnaz imparator tarafndan kolayca idare edilemeyecekti. Kendisinin yemin etmesi istendiinde, Raymond Tanrya hizmet iin geldiini ifade ederek, baka birini efendi olarak kabul edemeyecei mealinde bir cevap verdi. Boazn karsndaki dier Hal baronlar yola bir an nce devam edebilmek iin Raymonda bask yapyorlard. Fakat O, reddetti. Raymond aka kendisini Latin kuvvetlerinin lideri olarak gryordu. Bohemondu bakomutan olarak kabul etmeye zorlanmak istemedi. Bunun yerine Raymond unu nerdi; mparator bizzat kendisi Hallara katlrsa ve Hal seferini komuta ederse, ona istedii yemini memnuniyetle edebileceini bildirdi. Alexius bunun kendisini hibir eyden daha mutlu edemeyeceini, fakat o an iin stanbulu terk etmesinin mmkn olmadn belirtti. Sonunda bir uzlama saland. Raymond mparatorun kiiliine ve mlkiyetine sayg duyacana dair, Gney Fransada adet olmad biimde souk bir ekilde yemin etti. Bunun zerine Raymond kuvvetleriyle beraber stanbul Boazndan karya tand222. mparator Alexius ve stanbul halk tm Hal ordularnn Anadoluya gemesiyle rahat bir nefes aldlar. Bizans halk Temmuz 1096dan Mays 1097ye kadar dokuz ay boyunca ehrin surlarnn dnda yerleen Hallarn evrede yapt yama ve taknlklar yznden pek ok skntlara katlanmak zorunda kalmt. Halk kendilerine szde yardma gelen bu apulcu, agzl, vahi Batllardan hi holanmamt. Alexiusa gelince, O da Batllar hi sevmiyor veya gvenmiyordu. Kaba davranlarndan, kokusundan, irkin tavrlarndan,
Madden, Concise History, s.25. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.62; Madden, Concise History, s.25-26; Carey, Medieval World, s.507.
222 221

60

iddet ve zorbalklarndan, hepsinden te, savataki cesaret ve glerinden rahatszd. Onun hal prenslerinden korkmas iin sebepleri vard. Onlarn ok heyecanl ve hrsl adamlar olduunu biliyordu. Batllarn kazanmay umduklar, daha ok Grek mparatorluunun zararna olabilirdi. Hepsi Hristiyan olmasna ramen, Alexiusun dini de tam onlarnki gibi deildi. Yaptklar uzun ve zorlu yolculuk Hallar bitkin, kzgn, alngan, Bizansllara ve onlarn paral askerlerine kar pheli yapmt. Sradan valyeler ve yaya askerler harika yerlerin karsnda kamp kurdular, fakat stanbul iindeki hareketleri engellendi ve kontrol altna alndlar. Bu durum, onlar, grebildikleri fakat dokunamadklar ey iin kzgn ve bkkn yapt223. Birinci Hal seferinin vakanvisi Fulcher stanbul ile ilgi yle yazmt:
Oh, ne kadar harika ve gzel ehir! Ne kadar ok harika ve byk manastr var! Her kede ve her caddede ne kadar ho eyler var! Burada bulunan eyalarn, altnn, gmn, kymetli elbiselerin ve kutsal kalntlarn bolluu anlatmakla bitmez. Her mevsim ilek ticari gemiler buraya adamlarn ihtiya duyabilecei her eyi getiriyor. Nerdeyse yirmi bin hadm aas devaml hizmet ediyor224.

Fulcher daha sonra yle devam eder:

Saray ok geniti, dzensiz bir biimde byyen birok grkemli binalar, avlu ve kkler ile birbirine bal olduu halde, denizden gelen tatl bir esintinin olduu bir tepe kenarnda toplanmt. emelerin, akan sularn ve gnele birlikte scakln ykselmesine kar glge oluturan yapraklarn sesleri vard. Bu kompleksin kuzey ksmnda Magnaura denilen byk bir salon vard. mparator d dnyadan gelen elileri burada kabul ederdi. Buraya gelen bir yabanc eli mermer olan birinci kata ilerlerken elleri iki hadmn omuzlarnda dinlenmekte, altn bir aacn dallarnda kaliteli kular kendi cinslerine gre ark sylemeye balamakta idiler. ehir byk olmasna ramen olduka dzenli ve planl idi. Ana caddeler geniti. Bununla beraber, mantar gibi treyen derme atma evler de mevcut olup, buralar kozmopolit gebe toplumlarn oturduu yerdi. Araplar, Sryaniler, Yahudiler, Krtler, Ermeniler, Slavlar, Bulgarlar, Ruslar, Kazaklar, Peenekler, Kuzey Afrikadan gelen zenci denizciler, sar sal skandinavyallar ve daha ismi bilinmeyen birok kavimler ehrin ticaret merkezine gelmilerdi225.

Fulcher gibi bir din adam sadece hayran olduu iin durumdan memnun olabilirdi. Ama, batl basit askerlerin merak, ancak ryalarnda grebildikleri gz kamatran byk zenginlik karsnda onlar daha agzl ve vahi hale

223 224

Foss, People Of The First Crusade, s.81-82. Foss, People Of The First Crusade, s.82; Harold S. Fink, A History Of The Expedition To Jarusalem 1095-1127, Knoxville, 1969, s. 79. 225 Foss, People Of The First Crusade, s.88-90.

61

getirebilirdi. te bu yzden Alexius, Hallar gvenli bir ekilde ve mmkn olduunca abuk Boazdan karya geirmek istedi. Bu nedenle, zoraki bir nezaketle ve bir sr hediyelerle mnasebetsiz misafirlerini Seluklu Trklerinin lkesine gnderdi226.

b. znikin Kuatlmas ve Sultan I. Kl Arslan (1092-1107)n Bakentini Kurtarma abas: Nihayet uzun sren yolculuklarnn sonunda stanbula gelebilen Hal birlikleri Boazn gney kylarnda toplandlar. Artk imdi, bilmedikleri topraklarn iine doru yapacaklar yolculukla kar karyaydlar. Trklerin Anadoluyu fethetmeye balamalarndan sonra stanbuldan daha teye yaplan yolculuklar tehlikeli bir hale gelmiti. Bir zamanlar yol sistemi harikayd ve birliklerin getii gzergahtaki yerler bol miktarda su ve erzak salayabiliyordu. Bununla beraber Bizans idaresinin hkm srd blgedeki imparatorluk dzeninin yok olmasndan bu yana, yirmi yldan fazla bir zaman gemiti. Malazgirt yenilgisinden sonra bir sr kk krallklar ortaya km, altyap bozulmutu. Bu ufak krallklar devaml olarak kendi aralarnda kavga halindeydiler. Bu ekilde, Hallarn zerlerinden geecekleri yerler, tek bir idarenin olmad dalm bir blgeydi. Bu durum, o topraklar zerinde birok tehlikenin bulunmasna neden olduu gibi, Hallar iin, Trklerin olduka blnm halde bulunmas da bir frsatt227. Her ey planland ekilde gittii iin, Hal ordusunun neesi ve keyfi de yerindeydi. Alexius ve Batl liderler arasndaki srtme, o an iin ak bir sorun oluturmamt. Dier taraftan, ordunun manevi lideri olarak Adhemar, bu sefer iin bir merkez tekil ediyordu. Hatta askeri liderler bile, ok sayda olmalarna ramen o an iin beraber alyorlard ve mecliste ibirlii iinde davranarak ordunun hareketini koordine ediyorlard228.

226 227

Foss, People Of The First Crusade, s.82. Bartlett, God Wills It!, s.51. 228 Bartlett, God Wills It!, s.51; France, Victory, s.162.

62

Hal liderlerinin ncelikli ii, Filistine gitmek iin belirlenecek gzergah tespit etmekti. Blgedeki devaml deien politik durum sebebiyle, eldeki mevcut haritalar ie yaramazd. Bununla beraber Hal seferinin ilk askeri hedefi hakknda phe yoktu. znik ehri Anadolunun merkezine giden anayolun hemen gerisinde durmaktayd. Buras en nemli Trk liderlerinden, Anadolu Seluklu Sultan I. Kl Arslan (1092-1107)n bakentiydi. Salam kalabilmi baka hi bir yol olmad iin, buras Hallarn ana ulam gzergahyd. Bu nedenle znik ele geirilmek zorundayd229. Birinci Hal seferiyle devaml tekerrr eden konu, yolculuun zamanlamas tesadfi idi. Kl Arslan yoktu, Douda uzakta bir yere sefer yapyordu. Blgedeki Trk airetlerinin, bitmek tkenmek bilmeyen i savalarnn birinin iinde yer alyordu. 1096 Ekim sonlarnda Kl Arslan, ailesini ve hazinesini znikte brakarak Malatyaya mdahale etmek zere yola kmt230. Malatya, Anadoludan Mezopotamya ve rana giden yollar zerindeki nemli bir ulam merkeziydi. Bundan dolay, hakimiyetini Anadolunun dousuna doru yaymak isteyen Kl Arslan iin, bu ehrin alnmas olduka nemliydi. nceleri Bizans valisi olarak bulunan, daha sonrada blgenin hakim Trk beylerini tanmak suretiyle varln srdren, Ermeni Gabrielin elinden, bu ehri, Kl Arslandan baka, Danimentli Beyi Gmtekin de almak istiyordu. te bu nedenle, yaklamakta olan Hal tehlikesi ile ilgili bilgileri ald halde, Kl Arslan, kendisi iin nemli grd bu ehri, Anadoludaki rakibine kaptrmamak iin bakentini riske etmekten ekinmedi231. Kukusuz bunun baka sebepleri de vard. Birincisi, Hal hareketinin niteliini tam olarak anlayabilmi deildi. Ona gre, hatta Mslman dnyasnn en bilge kiilerine gre, Hallar Alexiusun tuttuu paral askerlerdi. Daha nce olduu gibi, ok rahat yok edilebilirlerdi. kincisi, Piyer Lermitin nclndeki kyllerin yapm olduu Hal seferinin bozguna uratlmasndan sonra, Kl Arslan batl birliklere fazla nem vermedi. Dahas, geride brakt adamlarnn, topraklarn savunacana ve
Bartlett, God Wills It!, s.51. Bartlett, God Wills It!, s.51; France, Victory, s.159-160; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.100, ve dierleri. 231 1097deki Suriyedeki blnmeler ve Badattaki rekabet yznden Sultan Berkyaruk (10941105)un Doudaki olaylarla megul olduu bir anda Kl Arslan iin Malatyaya mdahale etmek iin mkemmel bir frsat kmt. France, Victory, s.160.
230 229

63

dman uzak tutacak mkemmel kapasitede olduklarna inanc tamd. Daha nceki Piyer
232

Lermitin

kyl

ordusunun

byklnn

abartldna

inanyordu

. Dier taraftan, Kl Arslan, znikin salam surlarla evrili

olduunu, buray alma giriiminin uzun ve zahmetli bir sre gerektirebileceini biliyordu233. Hal ordusu, hala stanbulda olan Bohemondun yokluunda Nisan 1097 sonunda Godfrey of Boillonun nclnde hareket etti. Bir nceki yldan kalma Civetot sava alnndaki kyl birliklerinin ryen kalntlarn234 getiler. Hallar yol zerinde yaylarak ve devaml ekilde ordunun nnde yeterli sayda ncler bulundurarak, ihtiyatl bir ekilde ilerlediler. Hatta daha sonraki seferlere rehberlik yapmas iin yollar beyaz halarla iaretlediler. 6 Mays 1097de Hal ordusunun unsurlar, Anadolu Seluklu Sultan Kl Arslann bakenti znik ehri nlerinde grndler235. znik, batda znik Gl ile snrl bereketli bir havza iinde uzanmakta ve gney kapsndan itibaren yeryz birden 800 m yksekliindeki Avdan dalarna doru dik bir ekilde ykselmekteydi. Kuzey kaps (stanbul kaps) ile Hallarn gemi olduu Naldken blgesi arasndaki arazinin ykseltisi daha hafif olup, ancak km sonra gzle grlebilir olmaktayd. Dousundaki (Lefke kaps) geni ve hafif meyilli vadi, bir havzaya doru kmakta ve sonra hafife Sakarya vadisine, Ankara ve Anadolu platosuna giden askeri yollarn bulunduu yere doru inmekteydi236. Hal vakanvisleri Raymond of Aguillers ve Albert of Achen, liderlerin dikkatle tetkik ettii znikin tahkiminden olduka etkilenmilerdi. Burann istihkam drdnc yzyldan kalma Romallara aitti. Fakat Bizans mparatorluu zamannda baz deiiklikler yaplarak ve tamir edilerek muhafaza edilmiti237. Snr noktalarnda drt ana kaps bulunan byk bir duvar ehri evrelemiti. Bu duvar muhtemelen yaklak 10 metre
Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.100; Demirkent, Sultan I.Kl Arslan, s.23; Maalouf, Araplarn Gzyle, s.27; Oldenburg, The Crusades, s.88. 233 Bartlett, God Wills It!, s.51-52. 234 Piyer Lermit ile gelen ve Drakon Savanda Trkler tarafndan ldrlen Hallarn cesetleri. Bartlett, God Wills It!, s.52. 235 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.66; France, Victory, s.143. 236 France, Victory, s.143. 237 France, Victory, s.143.
232

64

yksekliinde ve zerinde belli aralklarla 17 metreye kadar ykselebilen kare veya daire eklinde 114 tane kule vard. Duvarn evresi ise, 4970 metreydi. D evresinde de bir ift hendek vard238. Bu tahkimler ehri daha da yenilmesi zor yapyordu. nk, garnizon ehrin evresinin sadece yarsn savunmaya ihtiya duyuyordu. Kuzey kapsndan gney kapsna kadar ehrin bat duvarnn temellerini yalayan znik Gl zerinden ehre giri klarn devam etmesi yznden buran ancak gemiler olmadan abluka alnmasn imkansz klyordu239. ehri savunan Trk garnizonu da olduka kuvvetliydi. Kl Arslan buray bir ileri karakol durumundan gerek bir bakente dntrm ve znik iin kuvvetli bir garnizon oluturmutu. Bunlarn sradan atl gebeler olduu pek dnlmemelidir. Muhtemelen daha ok uzmanlam birlikler Bizansllarn devaml saldrsna maruz kalan bu nemli ehri savunmak zere zel olarak askere alnmlard240. Bu balamda, znikin Anadolunun tek direnen ehri olmas da nemlidir. Konya savunulmamtr; Erelide ise Trkler, sadece klasik taktikleriyle Hallar taciz etmilerdir. Anadolunun ehirlerinin savunulmas Trkler iin hi de kolay olmayacakt, nk bu ehirler hala Hristiyan nfusa sahipti ve Trklerin says Hallar karsnda olduka azd241. Hallar 6 Mays 1097de znike ulatlar. Fakat bunlar, hal ordularnn sadece bir ksmyd. Godfrey ve Robert of Flandern ordular, ehrin kuzey surlarnn nnde kamp kurdular. Bohemondun yokluunda Normanlara nclk eden Tancred ise, ehrin dousunda pozisyon ald. Gney kaps ise, stanbula ge gelen ve hala yolda olan Roymond of Toulousun birlikleri iin ak brakld242. Kuatmann ksm ksm olmas Hal kuvvetlerinde tam bir birliin olmadn gstermekteydi. Hallar, nemli liderlerin etrafnda toplanm, byk ordular oluturan muazzam bir kalabalkt, fakat bu kalabaln btnn kapsayan bir komuta sistemi yoktu243.

France, Victory, s.143; Demirkent, Sultan I.Kl Arslan, s.25. znik kalesinin tahkimi ile ilgili ayrntl bilgi iin, Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.69-72ye baknz. 240 France, Victory, s.159. 241 France, Victory, s.159. 242 Hal liderlerinin sava dzeni ile ilgili daha fazla bilgi iin, Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.72-74e baknz. 243 France, Victory, s.160.
239

238

65

Bu arada ehrin iinde nemli sayda olmalarna ramen Trkler, karlaacaklar gsterili ordunun bykln grdkleri zaman hakl olarak endielendiler. Yardm istemek zere mesajclar yoland. O srada Malatyay kuatma altnda tutan Kl Arslana bu mesajlarn, Hal tehlikesiyle ilgili, daha somut bilgiler iererek gelmesiyle, iin ciddiyetini anlayan Kl Arslan, hemen ordusunun bir ksmn nden znike gnderdii gibi, kendisi de kuatmay kaldrarak bakentine dnmek zere sratle yola koyuldu244. Gebe hayata alk olan Seluklu ordusu iin hzla hareket etmek belki sradan bir orduya gre daha kolayd, fakat 1000 kilometreden az olmayan bu yolculuk olduka yorucu olmalyd245. Bu arada, znike her hangi bir Trk yardm birlii gelmeden nce Raymond kuatmay tamamlamak zere ulat. Hallar arasnda ba gsteren erzak ktl ktye alametti, fakat stanbuldan gelen Bohemond, beraberinde Alexiusun verdii ok miktarda erzak ve levazmat da getirdi. Kuatma srasnda kullanlan kuatma makinelerini de muhtemelen Alexiusun gnderdii bu gerelerle ina ettiler. Kuatma imdi ciddi bir boyuta girmeye balad246. Kl Arslann nden yollad Trk takviye gleri olay yerine Raymond of Toulousdan hemen sonra geldiler. Fakat hemen geri pskrtldler. Kendilerinden sonra gelecek daha byk birlikleri beklemek zere, gvenli bir mesafeye kadar ekildiler. Bu arada bir yknt devralmak istemeyen Alexius, Hallarn haberi olmadan kendi gndemini oluturuyordu. ehirde oturanlarn ou bir kuaktan daha ksa bir dnem nce Bizans mparatorluunun bir paras idiler. ehrin byk lde yamalanmas ihtimali hakl olarak Alexiusu endielendiriyordu. Bu nedenle, mparatorun temsilcisi Manuel Butimites, ehri savunan Trk garnizonuyla gizlice grmeler yapmak zere yetkili klnd247. Bu st kapal grmeler, Kl Arslann byk bir orduyla yardma gelmekte olduu haberlerinin Hristiyan kampna ulamasyla aniden son buldu. Grnen o ki, daha nce Hallar umursamayan Kl Arslan, tehlikenin bu denli
244 245

Maalouf, Araplarn Gzyle, s.30; Demirkent, Sultan I.Kl Arslan, s.26. France, Victory, s.160. 246 France, Victory, s.164. 247 Bartlett, God Wills It!, s.52.

66

byk olduunu grdnde, zellikle kars, ocuklar ve zenginliinin byk bir blm ehrin iinde olduundan dolay baya endielendiini syleyebiliriz. 16 Maysta yannda Karaca, Buldac ve dier Trk beyleri olduu halde, olay yerine varr varmaz hemen saldrd. Hcumun iddetlendii yer Raymondn birliklerinin olduu yerde odaklanyordu. Ne Bohemond ne de Godfrey, arkalarndan ehrin iinden gelebilecek Trk birliklerinin saldrlarna maruz kalmamak iin, Raymonda yardm gndermeye cesaret edemediler. Bununla beraber Robert of Flanders kendi birliklerini savaa sokarak dengeyi Hallarn lehine bozdu. Ard arkas kesilmeyen Trk ataklar ve srler halindeki oku kmesinden gelen ok yamurlar Hal sava hatt zerinde sonucu belirleyecek bir etki yapmad248. Muharebeler ormanlk tepeler ve ehir duvar arasndaki dar bir alanda gerekleti. Bu da, Trklere byk lde manevra kabiliyetine dayanan klasik sava taktiklerini uygulamalarna imkan vermedi249. Netice de yakn muharebe kanlmaz oldu. Hal tarihilerinin anlatmna gre sava ok vahi, kanl ve her iki taraf iin de ar kayplarn olduu bir savat. Hafif donanml Trkler karsnda Hal valyeleri, iri atlarnn zerlerinde, vcutlarnn tamamn saran zrhlaryla ve ellerinde uzun mzraklar olduu halde adeta bugnk panzerler gibiydiler250. Buna karn Trklerin daha ok evik olmalar ve cesurca savamalar sonucu etkilemedi. Sonucu etkileyen tek ey, Trklerin rakipleri karsndaki yetersiz says oldu. Gerekten de Hallar o kadar kalabalklard ki, Hal vakanvisi Fulcher bu kalabal yle anlatr:
Etraf kimsenin girmeye veya kmaya cesaret edemeyecei yerle evrili bir blgede mevzilendik. lk kez bu yerde adamlarmz topland. Ve bu kadar ok saydaki Hristiyanlar kim sayabilir diki? Bu kadar ok saydaki cesur valyeleri 251 daha nce grdm ve bundan sonra da grebileceimi hi sanmyorum .

Gnn sonunda Kl Arslan, daha nce savat Bizansn paral askerlerine benzemeyen, bu yeni dmanlarnn sava gc ve muazzam bykl karsnda daha fazla bir ey yapamayacan anlayarak ordusuyla

248 249

Bartlett, God Wills It!, s.52. France, Victory, s.161. 250 Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.102-103; Layiktez, Ortaan Aydnl, s.31. 251 Foss, People Of The First Crusade, s.83.

67

birlikte yorgun ve demoralize olmu bir halde zniki kendi kaderine terk ederek geri ekildi252. Kl Arslann uzaklamasndan sonra kale hemen teslim olmad. Fakat kuatma farkl bir boyuta girdi. Dardan yardm gelmeyeceini anlayan Hallar, tm gleriyle kuatmaya ivme kazandrmak iin altlar. eitli sava makineleri ina ettiler. Hareketli tahta kuleler, ko balar253 ve ta atan mancnklarla kaleyi tahrip etmeye altlar254. Btn gn boyunca Hallar ehrin surlarnda gedikler ayor ve bu gedikler geceleyin Trkler tarafndan onarlyordu255. Btn bunlar olurken her iki taraf arasnda birbirlerinin moralini bozmak iin ayr bir sava daha vard. Hallar Kl Arslann ordusundan sava meydannda kalan ehitlerin kafalarn kesip mancnklarla surlarn zerinden kalenin iine atarlarken256, vakanvis Fulcher buna karlk Trklerin yaptklaryla ilgili yle bir rnek vermektedir:
Muhakkak ki, Trklerin bir ekilde adamlarmzdan birini surlarn hemen yannda ldrp, daha sonra bir ip vastasyla demir bir kanca sallandrp cesedi kavrayarak talan etmek zere yukar ektiklerini grnce, siz de acyarak mteessir olacak ve hkrarak alayacaktnz. Adamlarmzdan hibirisi byle bir cesedi onlardan alamad veya cesaret edemedi. Cesetleri soyduktan sonra Trkler onlar aaya atacakt257.

Hallarn beklentisi, surlar ok salam olduu iin, kalenin iindeki Trkleri a brakmak ve teslim olmalarn zorlamakt. Fakat bu gereklemiyordu. nk kuatma tam anlamyla salanabilmi deildi. ehrin Bat surlarn yalayan znik Glne alan ufak kaplar vastasyla gl zerinden gemilerle gelen erzak ve levazmat ak devam ediyordu. Hallarn tam bir kuatma yapabilmeleri iin gl tarafn da abluka altna almalar gerekiyordu258. Bunun iin de Hallar, Alexiusdan yardm istediler. Muhtemelen bu i, Hal ordusunun kendisine gvenini vurgulamas bakmndan Alexiusun ok houna gitti. Onun gnderdii kk ve hafif gemiler Civetottan alnarak, yine onun gnderdii kzler
Bartlett, God Wills It!, s.52; Bradford, The Sword And The Sicimitar, s.53. Ko ba: Ortaada kaplar krmak zere kale kuatmalarnda kullanlan byk, kaln ve salam ktk. 254 France, Victory, s.162; Oldenburg, The Crusades, s.88. 255 Demirkent, Hal Seferleri, s.32; France, Victory, s.162. 256 Demirkent, Hal Seferleri, s.32; Bartlett, God Wills It!, s.53. 257 Fink, A History Of The Expedition, s.82. 258 Bartlett, God Wills It!, s.53; Demirkent, Hal Seferleri, s.32.
253 252

68

vastasyla iplerle karadan ekilerek ehrin batsn koruyan gle indirildi259. Ertesi sabah gn aarrken botlar dzenli sralar halinde ehrin nlerinde glde yzyorlard260. Kaledeki Trkler bu botlar grdklerinde ok ardlar. Fakat, onlarn mparatora ait olduklarnn farkna vardklarnda kuatmann kalkmas iin artk daha fazla bir umut kalmadn anladlar. Kl Arslan giderken kendilerine, karlarna uygun hareket edebileceklerine dair mesaj yollamt261. Bu nedenle, sonu olarak, iyi koullar elde etmek midiyle, Alexius ile yaptklar daha nce yarda kesilen gizli mzakereleri devam ettirdiler. Kukusuz, Trklerin bu mzakereleri Hallar yerine Alexius ile yapmalarnn sebepleri vard. Bir kere Hallar hi tanmadklar bir dmand ve bir nceki yl Civetotda katledilen hallarn intikamn almak isteyebilirlerdi. Dahas Alexius, Trklerin gznde Hristiyan aleminin lideriydi ve ok iyi bildikleri komularyd. te bu nedenle Trkler, grmeler iin Alexiusu kendilerine doal muhatap olarak aldlar262. Bu gizli mzakerelerden habersiz Hallar, 19 Haziran sabah ehre son bir hcum yapmay planladlar. Herhangi birisi bu hcumun arifesinde Hristiyan kampndaki hakim olan duygular tasavvur edebilir. phesiz heyecan, korku, gerilim ve merakl bekleyiin bir karmyd. Bununla birlikte, hcum gn bu duygular yerini baka duygulara brakt. Hallar henz gzlerindeki uykuyu silip atamamken, ehrin surlarnn tepesinde Alexiusun gururla dalgalanan bayraklarnn manzarasyla karlatlar263. Bu anlama Hallar arkadan vurmutu. Mevcut artlarda Hallar, o ana kadar urunda canla bala savatklar, elde edilecek zafer karlnda kendilerine verilecek ehri yamalama ve buradaki ganimetlerden mahrum kalm oldular. Dier bir perspektiften bakldnda bu olay, Alexiusun hallara gven eksikliini kantlarken, Hallar tarafndan da mparator iki yzl ve entrikac grnd264. Alexius onlarn bozuk duygularn yattrmak iin alt. Hal liderlerine altn, gm ve pahal
259 260

Fink, A History Of The Expedition, s.82. Bartlett, God Wills It!, s.53. 261 Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.100; Demirkent, Sultan I.Kl Arslan, s.27-28. 262 Oldenburg, The Crusades, s.88. 263 Bilge Umar, Trkiye Halklarnn Ortaa Tarihi,s.96. 264 Bartlett, God Wills It!, s.53.

69

elbiseler gibi ok byk hediyeler verdi. Alt tabakadaki insanlara ve yaya askerlere de erzak ve kumanya yardmnda bulunarak, onlara tartarons diye adlandrdklar bakr madeni paralar datt265. Tabi, yine de bu yardmlarn bir karl vard. Henz o ana kadar ballk yemini etmemi olan lortlardan bunu yapmas isteniyordu. Bunlarn arasnda gze arpanlardan biri, balangtan beri direnmeyi srdren Tancred idi. Devam eden basklar onu dn vermeye ve yemin etmeye zorlad266. Fakat gelien olaylar, onun bu yemini tutmak iin pek niyetli olmadn gsterecektir267. Bununla birlikte, Greklerin davranlar yznden Hallar arasnda birtakm tatminsizlikler olmasna ramen, ehrin dmesinden sonra gzle grlr bir sevin yaand. Fakat Bizans ile Hallar arasndaki ilikiler haddinden fazla zarar grmemiken, Alexius ile olan iliki phesiz ehrin alnma tarznn sonucunda gerildi. Alexiusun ehirden ele geirdii baz nemli esirlere gsterdii davran biimi karsnda da, Hallarn bir miktar ok yaadklar grld. Kl Arslann kars ve ocuklar stanbula getirilerek burada kraliyet atafatyla arlandlar. Daha sonra da serbest kalarak fidye alnmadan Kl Arslana dndler. Hal seferine katlan vakanvislerden biri bu davran yle tanmlyor:
bir dzenbaz olduu kadar ayn zamanda bir aptal olan mparator, onlara korkmadan gitmelerini syledi; onlar stanbula gvenli koullarda getirmiti ve onlara ok iyi ve dikkatli davrand ki, bylece onlar Franklar yaralamak ve Hal seferini engellemek iin hazr hale getirmi oldu268.

phesiz Alexiusun davran politik bakmdan makuld. Fakat bunlar birok Hal tarafndan iyi anlalamad ve onu kendi karlarna zarar vermeye alan biri olarak grdler.

265 266

Fink, A History Of The Expedition, s.56; Yldz, Fulcherius Carnotensis, s.39. August C. Krey, The First Crusade, Minneapolis, 1921, s.110. 267 Bartlett, God Wills It!, s.54; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.82. 268 Bartlett, God Wills It!, s.54.

70

c. Sultan I. Kl Arslan (1092-1107)n Hallar Anadoluda Karlamas ; (Eskiehir) Dorylaeum Sava (1 Temmuz 1097) : znikin 19 Haziranda dmesinden sonra Hal liderleri hzl davrandlar. 26 Haziranda aralarnda Gney talya Normanlarnn da bulunduu ilk ksm znikten hareket etti. En son kalan Provenallarn (kuzey Franszlar) 28 Hazirandaki hareketine kadar deiik gruplar, birbiri pei sra zniki terk ettiler. Daha sonra, ordu Anna Comnenann Osmaneli (Lefke) diye tanmlad znikin 25 km. dousundaki bir kpr nnde topland. Burada Hal liderleri daha ileri gzergah ile ilgili mzakereler yaptlar. Onlar, Antakyaya gitmeyi kararlatrmlard269. Bu nedenle mecburen ynlerini Anadolu yaylasnn kaps olan Eskiehir (Doylaeum)deki eski Bizans kalesine evirdiler270. Bu arada yava yava erzak sknts grlmeye balamt ve kukusuz stanbul ile Hallar arasndaki mesafe arttka bu skntnn artmas da kanlmaz olacakt. Ordu Osmanelinden ayrlarak iki gnlk bir yryten sonra iki guruba ayrld. ndeki kuvvetler Bohemond, Tancred, Robert of Normandy ve Stephen of Bloisin liderliindeydiler ve say bakmndan bykl ikinci grubun yarsndan biraz fazlayd. Byk olan ikinci gruba ise, Robert of Flanders, Hugh of Vermandois, Godfrey of Boillion ve Roymond of Touluse komuta ediyorlard. Niin iki gruba ayrldklarna gelince, bu gerekten tam olarak bilinmemektedir. Fakat vakanvislerin bu konuda baz grleri vardr. Bir tarihi, bunun aceleyle yola kan Bohemondun hatas olduunu sylerken, baka bir tarihi karanlkta bir karklk meydana geldiini ve daha baka bir tarihi de bu olayn liderlerin bilinli olarak ortaklaa alm olduklar bir karar neticesinde olduunu ileri srer. Bugnk tarihiler ise, kapsaml ve tam yetkili bir komutann olmayn bu durumun gerek nedeni olarak ihtimal dahilinde tutarlarken, Hallarn geecekleri yol zerindeki yerlerde erzak sknts yaanmamas iin ordunun ikiye blndne daha byk bir ihtimal verirler. Eer byle ise, Hallar asndan lojistik bakmdan iyi, fakat askeri bakmdan tehlikeli bir davrant. Hallar bilmedikleri bir lkenin iindeydiler. nili kl tepelerin bol olduu bu

Haziran 1097 sonuna doru, Hal liderlerinden Stephen of Bloisin kars Adeleye gnderdii mektupta bu hedef aka belirtiliyordu. Foss, People Of The First Crusade, s.110. 270 France, Victory, s.169.

269

71

corafya, Trklerin ok iyi bilinen taktiklerini, yani pusu kurmalarn kolaylatrmak iin ok iyi frsatlar sunuyordu. Bu durum, Hal liderlerinin byk lde sahip olmadklar kadar ihtiyat gerektiriyordu. Grnen o ki, iki ordu arasndaki iletiim de olduka zayft. Sorunsuz bir yolculuktan sonra 30 Haziranda Trklerin yakn civarda olduuna dair bilgilerin gelmesiyle Bohemondun nclndeki ndeki Hal ordusu, ertesi gn Trk birlikleriyle savan gerekleecei Eskiehir (Dorylaeum)de kamp kurdu271. Savan, iki vadinin birletii geni bir alanda yapldna dair vakanvisler hemfikirdirler. Yalnz Hal ordularnn topland Osmaneli ile Eskiehir arasndaki 90 km.lik mesafeyi, o gnk ulam artlar da gz nnde bulundurularak gnde nasl kat ettikleri fazla anlalabilir deildir. Bu nedenle Hal tarihisi John France, vakanvislerin sava alan ile ilgili tariflerini de gz nnde bulundurarak, bu yerin Bozyk ya da Dorylaeuma gelmeden yol zerinde baka bir mevki olabileceini de hesaba katar272. Hal ordularnn tam olarak hangi yolu takip ederek Eskiehir (Dorylaeum)e gelmi olabileceklerine gelince, bu konu da kesin bir ekilde saptanm deildir. Ancak birka alternatif gzergah mevcuttur. znikin alnmasndan sonra Stepenn kars Adeleye yazm olduu mektupta liderlerin Antakyaya yrmeye karar verdikleri ve bu yolculukta sahil yolunu kullanmamay kesinlikle dndkleri aka grlmektedir. Ayrca znikten douya doru Luliopolis (imdiki ayrbano ky yaknnda bir yer) ve Ankara yolu ile Anadolunun ilerine ve oradan Klek Boazndan Tarsusa giden Hac Yolunu da kabul etmediler. Onun yerine 800 metre yksekliindeki platonun giriine aka hakim olan ve etrafnda 1200 metre yksekliindeki dalar bulunan geni bir vadi yoluyla Bizansn Eskiehir (Dorylaeum)deki askeri karakoluna doru gitmek zere Anadolu yaylasna ynelmeyi kakarlatrdlar. nk, Anna Comnenann Osmaneli (Lefke) kprsnden bahsettii anlatmnda ordunun znikten douya yukar doru meyilli bir havzay takip ederek Sakarya vadisinin iine ve daha sonra Sakaryann gney kolu Karasu nehrinden yukarya
271

272

Bartlett, God Wills It!, s.54. France, Victory, s.172.

72

Eskiehire kadar uzanan geni bir vadiye alan, Bozykn hemen kuzeyine gittikleri farz edilir. Fakat, Hal ordusunun bu rotay takip ettiine inanmak gtr. nk Karasu vadisinin en alak yerleri bile ok sarp ve kayalk olduundan geilmesi zordur. Dahas bu vadinin Bilecikteki daralmasndan nce, yol olaanst bir geide girer ve bu tehlikeli sarp geidin ileri, pusu kurmak iin olduka msait yerlerdir. St yoluyla Eskiehire giden Bizans yolu Bilecikte ikiye ayrlr; fakat bu yol da ok tehlikelidir ve Eskiehire gidene kadar ak alan yoktur. ok daha muhtemel olan, Hallarn znikin gneyinden gitmi olmalardr. Bu yolculuun ilk aamasnn 835 metre zirvesi olan Avdan Da zerinden olmas biraz zor olmutur. Fakat ondan sonra Yeniehir yaknlarndan Gksu Irman geebilmilerdir. Buradan bir Roma yolu, Bozyk zerindeki geni vadiden ykselen Ahl Dan gemektedir. Bu yer, dar Karasu geidinin hemen gneyi ile, Bozykn be kilometre kuzeyinde, kabaca Bursadan gelen imdiki E-90 yolu ile, Bilecikten gelen yolun karlat yerdir. Bu yol kolay olmamakla beraber, uzun deildi ve yksek platoya daha fazla ak yollar salamaktayd. Bu yolun Eskiehir (Dorylaeum) savann meydana geldii ovadaki yollarn kesitii kavakta olmas olduka muhtemeldir273. Vakanvislerin anlatmna gre Hallar, bu meydana batdaki vadi boyunca yaklarlarken hemen sa taraflarnda gneye doru uzanan vadiden gelen Trkler tarafndan tuzaa drlmlerdir274. Dorylaeumdaki mmkndr:
znikten hareket ettikten sonra Trk topraklarnda iki gnlk bir yryn sonunda, Trklerin bizim geeceimizi dndkleri yol zerinde ve savamay gze aldklar noktada pusu kurduklar haberini aldk. Bunu duyduktan sonra cesaretimizi kaybetmedik. Fakat akamleyin nc erlerimiz bizden ok uzak mesafede Trkleri grdler. Ve hemen bizi uyardlar. Bylece o gece drt bir tarafmzdaki nbetilerin korumasndaki adrlarmzda uyuduk. Ertesi sabah, Temmuzun ilk gn erkenden silahlarmz kuanarak sava dzeninde yrye devam ettik. Gnn ikinci saatinde Trk birliklerinin nclerine rastladk. Bunun

savan

nasl

baladn

genelde

dier

Hal

vakanvislerinin de doruluunu teyit ettii Fulcherin u anlatmndan renmek

273 274

France, Victory, s.173-174. France, Victory, s.174.

73

zerine hemen bir bataklk kenarna adrlarmz kurduk, ve daha iyi savaabilmek iin heybelerimizi braktk275.

Fulcher, bahsettii batakln dmana kar doal koruma saladn ve dmann bataklk boyunca bozulduunu syleyerek, Hallarn bu bataklk sayesinde topyekn bir katliamdan kurtulduunu belirtmektedir276. Her ne kadar Fulcherin anlatmnda Trklerin saldrsna kar hazrlkl olduklar aka belirtilse de, grnen o ki, bu sava Hallar iin ok etkisi yapmt. Sabahn ilk saatlerinde Hal kampn kuatan civar tepelerden gelen binlerce Trk savann sava lklarna bakldnda znikte geri pskrtlen Kl Arslann ezilmi bir dman grnts yoktu277. imdi ise, Hal ordusunu yok etmek iin giriimde bulunuyordu. Fakat bu defa yalnz deildi. Yannda Emir Karaca, Emir Atsz, ve Danimentli beyi Gmtekin gibi Anadolunun nemli Trk liderleri de vard278. Bununla beraber, daha nce birok kriz yaam Bohemondun tecrbeli bir asker olmas Hallar iin bir anst. Duruma hakim olan Bohemond, bir yandan arkadan gelmekte olan asl byk Hal ordusuna mesajclar yollarken, dier taraftan da valyelere hemen attan inmelerini ve sava dzeni oluturmalarn emretti. valyeler ayakta bulunduklar yerde savaacaklard. Ufak bir grup buna kar kt. ok gemeden kaos olutu. Aceleyle geriye, bozulmu olan saflara koanlar, frsat Trkler tarafndan imha edildiler. Malazgirtten alnan dersler Trklere kar organize olmam hcumlarn baarszla mahkum olduunu gstermiti279. Gestann anonim yazar, Trklerin nasl iddetli, kzgn ve ani bir ekilde Bohemond ve arkadalarna saldrdn yle tasvir eder:
Bu Trkler aniden hep beraber ulumaya ve yksek sesle kendi dillerinde benim anlamadm baz garip kelimeler syleyerek baryorlard (muhtemelen, Allahu Ekber).

275 276

Fink, A History Of The Expedition, s.83-84. France, Victory, s.179-180. 277 Bradford, The Sword And The Sicimitar, s.55. 278 Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.101; Sevim, Anadolunun Fethi, s.131; Demirkent, Hal Seferleri, s.34. 279 Bartlett, God Wills It!, s.55.

74

Biz kendimizi hazrlarken Trkler bir yandan her taraftan karg ve mzrak atarken, dier yandan da artc menzili bulunan oklar frlatyorlard. Bu ar hcum altnda btn hepimiz tek bir adam gibi olduk. O gn kamptaki kadnlar bize ok yardm ettiler. Scakta savaan adamlara su tadlar ve bask altndaki askerlerimize cesaret vererek rahatlattlar280.

Savan balad andan itibaren her geen saat Trklerin lehine iliyordu. Trk oklar kalabalk Hal savalarnn zerine yayor, bir svari dalgas dierini takip ederek Hal sava dzenini bozuyordu281. Bulunduklar yerde skp kalan Hallarn kaacak hibir yeri yoktu. Etraflarndaki salam savunma emberi yavaa, fakat amanszca, git gide daha ok daralyordu282. Sava imdi Hallar iin son derece korkun bir hal almt283. Hallarn bizzat bu anlarn yaam olan nl vakanvisti Fulcher, savan en iddetli anlarn yle anlatyor:
Bu arada Trkler kurtlar gibi uluyorlar ve kzgnca zerimize bir ok bulutu frlatyorlard. Bununla sersemledik. lmle karlatmzdan ve biroumuz yaral olduundan ok gemeden katk. Bu, o kadar gze batmad, nk hepimiz iin byle bir sava bilinmeyendi. Ve imdi batakln br tarafndan youn bir dman kmesi adrlarmza kadar vahice zorladlar. Trkler adrlarmzn bir ksmna girdiler, ve kiisel eyalarmz, pl prt ne buldularsa kaptlar ve insanlarmzn bir ksmn ldrdler Daha ne syleyeyim? Hepimiz aldaki koyunlar gibi karmakark bir araya toplanmtk. Etrafmz saran dman yznden korkuyor ve titriyorduk, bu yzden herhangi bir yne bakamyorduk. Bunun, gnahlarmz yznden olduuna aka inanyorduk. Lks yaam bazlarmz kirletmi, bazlarmz da para hrs ve ahlaksz alkanlklar bozmutu. Gkyznde byk bir grlt ykseldi. Bu, sadece adamlarmz, ve kadnlarmz, ve ocuklarmzdan deil, ayn zamanda zerimize ullanan putperestlerden (Trkler) de geliyordu. O anda kurtulmak iin en ufak bir midimiz yoktu. Daha sonra adaletin terazisindeki sanklar olarak gnahlarmz itiraf ettik ve ezile bzle Tanrdan af diledik.Tanrya mahcup bir ekilde, dmanlarmz yok etmesi ve bizi affederek dllendirmesi iin yalvardk. Alayarak ark syledik, ark syleyerek aladk. Daha sonra lmden korkan birok insan papazlara yaklaarak gnahlarn karttlar284.

Fakat, Hallar iin umutsuzluun en derin noktasnda kurtulu grnd. Gn ortasna doru zerlerinde ha iareti bulunan sava kk guruplar grnd. Bu guruplarn says giderek oalyordu. Anlald zere geriden
Bartlett, God Wills It!, s.55; Foss, People Of The First Crusade, s.84. Trklerin bu savata da uyguladklar klasik sava taktikleri ve oku svarileri ile ilgili bilgi iin, Hillenbrand, The Crusades: Islamic Perspectives, s.512-514e baknz. 282 Bir Hal tarihisi Trklerin bu sava stilini Amerikadaki Kzlderili yerlilerin sava stillerine benzetmektedir. Bradford, The Sword And The Sicimitar, s.55. 283 Bartlett, God Wills It!, s.56. 284 Fink, A History Of The Expedition, s.85-86.
281 280

75

gelen daha byk Hal ordusuna yardm mesajlar zamannda ulam, ve beklenen yardm gecikmeden gelmiti. Bunun Trkler zerine etkisi ok byk oldu. Grnen o ki, Trkler tuzaa drdkleri ordunun Hal birliklerinin tamamn temsil ettiklerini sanmlard. Gelen birlikler Godfrey, Hugh, ve Raymondun adamlarydlar ve sava dzenine gemek iin vakit bulamadlar. Guruplar halinde gelen Hallar kendilerini apar topar savan iinde buldular. Kl Arslan bu yeni gelen birliklerin dier Hal savalaryla birlemelerini nlemeye altysa da baaramad. Kar atak frsat imdi Hallarnd. Trk birlikleri arasndaki korku ve endie Piskopos Adhemarn birliklerinin arkadan saldrmasyla kr bir panie dnt. Bunun zerine Hal ordularnn muazzam kalabal karsnda daha fazla bir ey yapmann mmkn olmadn anlayan Kl Aslan, adrlarn dahi skemeden ilerindeki sefer srasnda yanna ald hazinesini ve her eyi brakarak, adamlaryla birlikte sava meydann terk etti285. znik kuatmasndan sonra ilk kez iki dman bir meydan savanda kar karya gelmilerdi. lk kez daha kapsaml bir ekilde birbirlerini burada yakndan tandlar. Her iki tarafn, gerek kullandklar sava malzemesi gerekse sava yntemleri bakmndan aralarnda kkl farkllklar vard. Bu bakmdan her iki taraf da armt ve yabanc olduklar taktikler karsnda afallamlard. Gestann anonim yazar, Frank savalar dehete dren Trklerin sava stilini yle anlatmaktadr :
Bir sr hafif svari sralar hainde hzla ne doru atak yapp, sadaklarndaki oklar boalttktan sonra, dier oku svarilerin yeni dalgalarna yol vermek zere geri ekiliyorlard. Ok ve mzraklar yamur gibi dyor ve Trkler vahice lklar atyordu. Svarilerin eytanca hzlaryla srekli olarak hcum ederek cirit atmalar ve sonra uzaklap tekrar gelmeleri dayanlmaz ve bizim iin dehet vericiydi286.

Trkler iin de yeni dmanlar Hallar, alk olmadklar bilinmeyen bir dmand. Kocaman atlaryla ve zrhlaryla her bir Hal valyesi sanki bir eit hareket eden kaleydi. Franklarn zrhlar 12 ve 13nc yzyllardaki kadar byk olmasa da demir ve deriden yaplm gerek bir koruyucu kabuk gibiydi. Oklar bu kabuktan gemiyor ve kl kesmiyordu. Sanki bugnn tanklar ve zrhl aralar
285

Bartlett, God Wills It!, s.56; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.102; Demirkent, Hal Seferleri, s.35. 286 Oldenburg, The Crusades, s.91.

76

gibiydiler287. Bu demir adamlar ar silahlaryla beraber Trklere cehennemden km bir canavar gibi grnm olmalydlar288. Trklerin yenilgisiyle sonulanan sava sonunda elde ettikleri ganimete sevinen Hallar iin, znikin alnmasndan sonra iki haftadan daha az bir sre gemesine ramen, bu ikinci baar papann verdii vaazlardan bile daha etkili oldu. Hallar bunu, Tanrnn kendilerinden yana olduunun gstergesi olarak yorumladlar. Tanrnn kendilerinin lideri ve koruyucusu olduuna gvenerek sevinle kendilerini bekleyen kurulmu pusulara ve zorluklara doru yola devam ettiler289.

d.

Hallarn

Eskiehir

(Dorylaeum)den

Sonraki

Gzergahlar

ve

Yolculuun Seyri : Eskiehir (Dorylaeum), eski Roma mparatorluunun yol istasyonu olup, Anadoluya giden gzergah zerindeki kilit bir noktayd. Buradan Antakyaya giden gzergah seenekleri vard. Eskiehirden itibaren, Ankarann iinden geip, Sivas ve Van Glne giden byk bir askeri yol vard. Ankarada yolcular gneye hac yoluna, Kemerhisar (Tyana-Nidenin gney bats)a dnebiliyorlar, oradan da Klek Boazndan geerek Antakyaya gidiyorlard. Bu yol Douda ikiye ayrlyor, biri Kayseriye, dieri ise Maraa ve oradan da Antakyaya gidiyordu. Bununla beraber, Eskiehir (Dorylaum)den gneye doru giden gzergah seenei de vard. En kestirme yolu Ballhisar (Pessinus) zerinden, Aksaray (Archelais), Kemerhisar (Tyana) ve Klek Boaz idi. Fakat bu yol ordunun, Anadolunun kurak gbeinden gemesini ngrecek ve su bulma problemleri ile, maksimum dereceye ulam scakln neden olduu sorunlar da beraberinde getirecekti. Dier bir uygun yol da, gneyde, Seyitgazi (Nacolia) zerinden Afyonun hemen kuzeyindeki Konyaya giden yola balanan gzergah olurken, bir dieri de daha uzak batdaki, Ktahya zerinden Afyona giden
Oldenburg, The Crusades, s.91; France, Victory, s.184; Sevim, Anadolunun Fethi, s.131; Demirkent, Hal Seferleri, s.35. 288 Oldenburg, The Crusades, s.91. 289 Oldenburg, The Crusades, s.92.
287

77

gzergaht. Bu yolculuun ilk ksmlar ile ilgili kaynaklar olduka belirsiz olmasna ramen, Hallarn Seyitgazi gzergahn izlediine dair baz saptamalar vardr. Buras yazn en yksek scaklnn hissedildii ve ok derin uurumlarla hemen hemen hi su bulunmayan kurak vadilerle ekillenmi, ok grkemli, biraz korkutucu grnml ve byk bir ordunun, iinden gemesi iin olduka sert ve zorlu bir corafyas olan bir yerdi. Hal ordusu muhtemelen buradan Afyon yolunu izlediler ve oradan, nispeten daha az engebeli ve gemesi kolay olan Sultan Dalarnn bat eteklerinden, Sultan Dalarnn gneyine geerek Yalvaa gittiler. Muhtemelen Tancred ve Baudouinin birlikleri Hal ordusunu Afyon yaknlarnda brakarak, Konyaya daha dolaysz ve daha kestirme gzergahtan ilerlediler. Sultan Dalarnn kuzeyinden Akehir yolunda tekrar ikiye ayrlarak Tancredin birlii Hadrinopolis (Akehirin gney dousu) zerindeki yoldan giderken, dieri de Laodicea (Akehirin dousundaki Halc Ky)dan gemilerdir290. Bu arada 5 Austosta Yalvatan hareket eden ana Hal ordusu, nispeten daha dz olan gzergah zerinde ilerleyerek 15 Austosta Konyaya varmlard. Burada bir mddet dinlenip, depolarn su ile doldurduktan sonra kendilerine katlan Tancred ve Baudouinin birlikleriyle beraber iki gn kadar kalacaklar Ereliye gelmilerdir. Erelide nlerinde iki ayr gzergah seenei vard. bunlardan birisi eski hac yolu, yani Klek Boaz, Tarsus, Adana ve skenderun yoluyla Antakyaya giden gzergah olurken, dieri de Kayseriye, ve oradan Anti-Toros Dalarn geerek aa inen Gksun (Coxon) ve Mara yoluydu. Bu iki gzergah arasndaki farkllklar olduka dikkat ekiciydi. Ereliden Antakyaya Klek Boazndan giden birinci yol daha kestirme olup, toplam 350 kmlik bir yolculuktu. Fakat Kayseri zerinden giden yol ise, 650 kmden daha fazlayd. Bu nedenle sadece Tancred ve Baudouinin birlikleri birinci gzergahtan giderlerken, ana Hal ordusu bu gzergah zerindeki zorluklar ve tehlikeleri hesaba katarak, daha uzun olmasna ramen ikinci seenei tercih ettiler291.

290 291

France, Victory, s.185-187. France, Victory, s.188-189.

78

Hallarn Anadolunun ilerindeki bu yolculuklarnn seyrine gelince, kukusuz Eskiehirdeki baardan sonra bile, hi kimse nlerindeki yryn kolay geeceini dnmyordu. Bir kere, Kl Arslan ve adamlar Eskiehir (Dorylaeum) savanda yenilmi olsalar bile, hala Anadoludaki varlklarn srdryorlard. Gerekten de bu srada, Kl Arslan hi de bo durmuyor, belki de tarihin ilk gerilla ynteminin uygulaycs olarak, bir yandan geri ekilmesini sistemli bir ekilde srdrrken, dier yandan da Hallara mmkn olduu kadar ok zarar vermeye alt. Toprak alazlama politikas ile beraber su sarnlar sistematik olarak ykld ve yiyecekler alnd veya tahrip edildi292. Devaml homurdanan birok Hal askeri gibi Gestann bu durum hakkndaki ikayeti u szlerinde aka grlr :
Biz bu srada bu iren Trklerin arkasndan giderken, onlar bizden her gn kayorlard. Ne zaman kalelere veya kasabalara geldiklerinde buralarn ahalisini yanl bilgilendirerek aldatyorlard ve yle diyorlard: Btn Hristiyanlar yendik ve imdi bir tanesi bile bize kar kmaya cesaret edemez. Bu yzden bizi ieri aln. Sonra bizim iimize yarayabilecek her eyi yaktlar, yktlar ve tahrip ettiler, kaarlarken geride byk bir ykm braktlar. Bu yzden biz onlar, arkalarnda bize braktklar terkedilmi, susuz ve iinde oturulamaz harap bir lkede takip ettik. Bu yzden alk ve susuzluktan son derece ac ektik ve ellerimize batan dikenli bitkilerden baka yiyecek hibir ey bulamadk. Bu gibi yiyeceklerle perian halde hayatta kalabildik293.

Hallar zaferlerine ve kanl bir savan yaralarn sarmalarna ramen, byk bir sefalet ve yoksullukla ka karyaydlar. Yeniden ilerlemelerine baladklarnda doal bir tuz lnden saknmak iin gneye doru yneldiler294. Eskiehirden sonraki be haftada ilk kez bylesine fiziksel cefa ve eziyetle kar karya geldiler. Scak ve yorgunluk, susuzluk, gnlk tayinin az olmas, hijyenin zayf olmas ve yryn gerginlii her geen gn ok sayda Halnn hastalanarak lmesine sebep oldu. Balarken bunun zorlu bir yolculuk olaca zor telaffuz ediliyordu ve Hallar bilinmeyen durumlarla baa kamayacak kadar kt durumdaydlar. Daha sonra hastalk, alk ve bulac hastalk Hal ordusunu tehlikeli boyutlara varacak kadar tketti. Hal din adamlarndan birisi Kasm 1097de Avrupadaki bal bulunduu bapiskoposluuna o ana kadar olan
Bartlett, God Wills It!, s.56; Oldenburg, The Crusades, s.92; Foss, People Of The First Crusade, s.114; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.103. 293 Foss, People Of The First Crusade, s.114. 294 Demirkent, Hal Seferleri, s.36.
292

79

ilerlemelerin raporunu gnderdiinde, vaizlerden maiyetindeki lm valyeler iin dua etmelerini istedi. Yanndakilerden yedi tanesi Dorylaeum veya znikteki savata ldrlrken, alt tanesi hastalk ya da din adamnn dedii gibi barta lmt. Neredeyse savata ve hastalktan lenlerin oran birbiriyle eitti. Firarlar da kayplarn baka sebebiydi. Fakir insanlarn destei kararszd. Eer efendileri tarafndan memnun edilip gzetiliyorlarsa devam ediyorlard. Alk, hastalk, ilerleyemeyi ve baarszlkla karlatklarnda hemen yolun kenarna kyorlar veya yz geri edip geri dnyorlard. Daha sonralar birka nl valye, kk ve byk baz lortlar da Hal seferini yarda brakp terk edeceklerdi295. Hastalk ve yiyecek ktl ok gemeden hayvanlar iin de anlarn alnmasna neden oldu. Yk hayvanlar debeleniyor ve aniden kyorlard. Yetersiz beslenen atlar sineklerin ve kenelerin saldrs ve alk olmadklar scak gne altnda glerini kaybedip lyorlard296.
Atlarmzn ounu kaybettik. Bu yzden valyelerimizden birou yaya askerler gibi yollarna devam ettiler, ya da atlarnn olmayndan kzleri at gibi kullandlar. Ve ok miktardaki yklerimiz bizi domuzlar, koyunlar, ve kpekleri yk hayvan olarak kullanmaya zorlad297.

eklinde szlanan Gestann yazarnn sylediklerini hallarn nemli vakanvisti Fulcher de dorulamaktadr:
daha sonra belki gleceksiniz veya belki acyarak gzya dkeceksiniz; nk insanlarmzn ou yk hayvan olmayndan, sahip olduklar yk hayvanlarnn da lmesi yznden ellerinde ne varsa, elbise, yiyecek, ksaca bir hac iin gerekli btn eyalarn kolara, keilere, domuzlara ve kpeklere yklediler. Bu ufak hayvanlarn srtlarnn kzardn grdk. Ve bazen silahl valyeler bir at yerine kz kulland298.

Atlarn kayb zaman getike Hallar iin ciddi sonular meydana getirdi. Kasm 1097 itibariyle btn Hal ordusunda 1000 kadar at kayb vard. Bu sorun o kadar bymt ki, sonunda Raymond of Toulouse kendi parasyla, valyelerinin kaybolan atlarnn yerlerine yenilerini almak iin bir fon oluturmutu. Hallarn kendileri o kadar perian halde olmalarna ramen, atlara

295 296

Foss, People Of The First Crusade, s.116. Foss, People Of The First Crusade, s.116. 297 Foss, People Of The First Crusade, s.116. 298 Fink, A History Of The Expedition, s.88; Madden, Concise History, s.27.

80

ekstra gnlk yiyecek veriliyordu. Alk eken birok insan, atnn zayf dmesinden korktuu halde, kann imek iin atnn damarn aabiliyordu. Bir valye iin babo bir hayvan yakalamak dman geri pskrtmekten daha nemliydi299. Gerek u ki, Hallar ar valyelerinin ezici gc olmadan kendi gcnden ok ey kaybediyor ve yaya askerler zrhl valyelerinin korumasndan yoksun kald iin, evik Trk okularnn kolay hedefi oluyorlard. Daha da nemlisi, svari birliinin bir yesi, yaya olarak savamak zorunda kalyor, veya bir kzn zerinde kzgnlkla savayordu. Bu da, onun iin utan verici oluyordu. Bakalarnn gznde onun feodal rtbesi indirilmi, kendi gznde de, kendine olan saygsnn eksikliini duyuyordu. Byle bir duruma katlanmak neredeyse erkekliini kaybetmek kadar aalayc bir durumdu300. Orta Anadolunun kurak topraklarnda bir hafta sren bir yolculuktan sonra Hallar, Konyaya vardklarnda inanlmaz bir ekilde rahatladlar. Bu kent meyve baheleriyle evrili olup, akarsularla beslenmekteydi. O kadar skntdan sonra lezzetli yiyecekler ve her eit erzakla dolu olan bu yer, Hallar iin bir vaha gibi grnm olmalyd. Hasta olan ve lecei dnlen Raymond bile burada gzle grlr bir ifa buldu301. Konyada bir sre dinlenen Hallar, buradaki yerli Hristiyan halkn tavsiyeleriyle, depolarn suyla doldurarak, Anadolu ilerindeki yrylerine yeniden baladlar. Trk aknclarnn pek bol olduu lkenin derinliklerine doru ilerlediler. Konyadan ayrldktan sonra Ereliye giderken bir rmak kenarnda kamp kurdular. Burada Trklerin kendileri iin pusu kurduklarn rendiler302. Nitekim ertesi gn Kl Arslan ve beraberindeki Danimentli Gmtekin ve Emir Hasan nclndeki Trklerin saldrsyla karlatlar303. Fakat haberdar olduklar iin, Hallar burada pusuya dmekten kurtularak saldry savuturdular. Bu safhadan sonra Hal liderleri arasnda, takip edilmesi gereken
299 300

Foss, People Of The First Crusade, s.116-117. Foss, People Of The First Crusade, s.117. 301 Demirkent, Hal Seferleri, s.36; Foss, People Of The First Crusade, s.117. 302 Foss, People Of The First Crusade, s.117. 303 Demirkent, Hal Seferleri, s.37.

81

gzergahla ilgili gerek fikir ayrlklar ortaya kt. Ordunun byk bir blm kuzeye Kayseriye doru hareket etti. Fakat ordunun iki nemli adam Bohemondun enerjik yeeni Tancred, ve Godfrey of Boillionun biraderi kont Baudouin kendi yollarna gitmeye karar vererek rktc Toros dalarna doru yneldiler304. Biroklar iin, ounlukla yle olmasa bile, liderlerin dini inanlar onlarn Hal gayretlerinin kuvvetli bir motivasyonuydu. Bununla beraber halanmaya karar vermelerinde ikinci derecede kalan, fakat hala nemli olan sebepler de vard. Baudouin ve Tancredin imdiki kararlar da buna uygundu. Kiiseldi ve dini motivasyonla alakas yoktu. Her iki adam da Hal seferinin at itibarlarn ykseltme frsatlarnn farkndayd. lk olarak Tancred, yannda 300 kiilik ufak bir kuvvet olduu halde, dalara doru Eyll 1097de hareket etti. Baudouin hemen onun ardndan 2500 kiilik daha byk bir kuvvetle onu takip etti. Ordularda sava olmayan ok az kii vard ve bu onlarn akn gcn ykseltiyordu. Tancred, beraberindeki az saydaki adamlarla en kestirme yoldan giderek, Tarsus ehri nlerine geldi. Burann nfusunun ounu Ermeni ve Rumlar oluturuyordu. ehir Trk garnizonu tarafndan tutulmusa da, yerli halkn byk bir blm Hallara kar sempati duyuyorlard305. Kendilerini korumak iin Trk garnizonunun ehri terk etmesiyle halk istekli bir ekilde kaplar hallara at. Tancred hemen ehrin surlarna kendi bayran ektirdi. Fakat o srada Baudouin birlikleriyle beraber Tarsusa gelerek ehrin kendisine ait olmas gerektiini talep etti. kan anlamazlk ve mnakaa sonucunda Baudouinin daha byk ve daha gl ekibi karsnda Tancred ask bir suratla ve kzgn bir ekilde ehri terk etmek zorunda kald. Bu durum nde gelen iki Hal arasndaki ilikilerde byk bir bozulmaya neden oldu306. Durum daha sonra ktye gitti. Sonradan gelen bir grup, henz yeni ayrlm olan Tancrede Tarsusta katlmak zere geldiler. ehre girmek istediler, fakat Baudouin, onlara izin vermedi. O gece surlarn dnda kamp yaparlarken,
304 305

Bartlett, God Wills It!, s.58. Bartlett, God Wills It!, s.58. 306 Bartlett, God Wills It!, s.58.

82

bu babo grup saldrya urad ve bir kii bile sa kalmadan hepsi katledildi307. Hallarn, ekicidir. O srada Tancred, Misis (Mamistra) kasabasna doru hareket etmiti. Trk garnizonu Tarsustaki rnei takip ederek kasabay terk ettiler ve buras herhangi bir sava olmadan alnd. Dier taraftan Baudouin de Tarsusta fazla kalmad. O srada ufak bir filoyla ehirdeki limana gelmi olan vatanda Guynemer of Boulognea Tarsus garnizonunu brakarak yoluna devam etmi, Tancredin bulunduu Misis kasabasna gelmiti. Tancred ile Baudouin arasndaki ahsi ekimeler, Tarsustakine benzer bir ekilde burada da devam etti. Fakat ok gemeden karsnn lm ve ocuklarnn hasta olduu haberlerini alan Baudouinin Antakyaya gitmekte olan ana Hal ordusuna katlmak zere ayrlmasyla bu atmalar son buldu. Tancred de kendi yoluna devam etti. skenderun ehrine giderek buray ald ve garnizonunu tuttu308. Bu olaylar devam ederken, daha kuzeyde ana Hal ordusu neredeyse byk bir meydan okumayla karlayordu. Anadolunun ilerindeki kuraklk ve scaktan sonra imdi de Anti-Toros Dalar zerindeki zorlu geitlerle kar karyaydlar. Yolculuklarnn ikinci ksmnda baz gruplarn meydan okumasna ramen ellerine geirdikleri kasabalarda kurtarclar olarak karlandlar. Trk ataklar artk nispeten daha kolay pskrtlyordu309. Yolculuun bu aamasnda Hallar, Ermenilerin ellerindeki topraklardan geerken yardm grdler310. Ermenilerin gemite Bizans ile kt ilikileri vard. Ermeniler, yzyllardr bamsz stat kazanmay hayal etmilerdi. Fakat Anadoludaki son idari blgelerini koruma niyetindeki Bizansllar, Ermeni topraklarn ilhak etmiti. Ermenilerin elindeki son kalan eyaletler de 1064de Bizans mparatorluuna katlnca, Ermeniler buna ok kzdlar. Onlar ayn zamanda, Ortodoks inanlarn paylamadklar iin, Bizansllar tarafndan kafirler
307 308

gerektiinde

kendi

karlar

iin

birbirleriyle

bile

nasl

savaabildiklerini ve gerek niyetlerini gstermesi bakmndan bu olay dikkat

Bartlett, God Wills It!, s.58. Bartlett, God Wills It!, s.58-59. 309 Bartlett, God Wills It!, s.59. 310 George Mouradian, The Crusades, <http://armenianheritage.com//history.htm>, (14.11.2003)

83

gibi muamele gryorlard. Malazgirt savan takiben Anadolu blmlere ayrlnca, Bizansn Ermeni topraklarndaki hakimiyeti de kayboldu. Ermeniler Trklerin varlndan da rahatszd. Fakat btn zorluklarna ramen, baz kk Ermeni ehirleri, Bizans mparatorluunun ekilmesiyle kalan boluktan yararlanarak tekrar bamszlk iddialarnda bulundular. Yakn gemite kendileri iin Batdan yardm arayan Ermeniler, ok az bir cevap almalarna ramen hala Hallar hakknda iyi niyetliydiler. Bu durum, Hallar blgeden geerken nemli lde onlarn ilerini kolaylatran bir unsur oldu311. Bununla beraber, Hallar zorluklarn, en kt durumun artk geride kaldn dnm olsalar bile, dalardaki geit onlarn uykudan uyanmas iin fazlasyla yeterli oldu. Eylln son gnlerinde ince bir sra halinde Anti-Toros Dalarnda kvrla kvrla ilerleyen Hallar iin yolculuk en acmasz yzn aa vurdu. Sel gibi yaan yamurlar zaten yllarca ihmal edildii iin zarar grm olan anayollar andrarak ok kk bir hale getirdi. Atlar ayak basmak iin lgnca salam bir yer bulmaya alrken, beraberlerinde ok miktarda yk olduu halde, dar ve derin vadiler iinde lmlerine doru utular. Bir zamanlar grkemli zrh ve silahlaryla gurur duyan valyelerin o kadar ok arlklar vard ki, onlar zavall piyadelere vermeye alyorlard. Alc bulamayanlar silahlarn attlar ve yollarna devam ettiler. Bylece derslerini alarak slah olmu ve tkenmi Hallar, sonunda Maraa doru uzanan vadiden aa indiler. Buradan Levant blgesinin en eski ve en kutsal ehirlerinden birisi olan Antakyay evreleyen ovalara indiler312. te buras Hallarn karlaaca ateten gerek bir gmlekti.

e. Douda lk Hal Devletnin Kuruluu ; Urfa Hal Kontluu (1098-1144): Karsnn lm, ocuklarnn da hasta olduu haberlerini alan Baudouin, ana Hal ordusuna katldnda ocuklar lmek zereydi. Onlarn lmn mteakip, Baudouin, ana Hal ordusuyla fazla kalmayarak, bir miktar asker ile
311 312

Bartlett, God Wills It!, s.59; France, Victory, s.185; Demirkent, Hal Seferleri, s.37. Bartlett, God Wills It!, s.59.

84

birlikte Frat Irmana doru gitti. O yrede, gerek kuvvet kullanarak, gerekse kurnazlk yoluyla birok kale zaptetti313. Bu arada Baudouin ve yanndakiler Samsat (Samasota) yaknlarnda bu kalelerden birine snarak, Emir Balduk nclndeki Trklerin saldrsndan kurtuldular. Kalenin nne gelen Trkler, darda ayrda otlayan hayvanlar yamalamakla yetindiler314. Baudouin, daha sonra, Frat Nehrini geerek Fratn hemen dousundaki Urfaya doru gitti. Buras kendisine Bizans mparatoru tarafndan tmar olarak verilmi olan bir Ermeni prensine ait, halk da Ermeni olan bir ehirdi. ehir 1087de Seluklu Sultan Melik ah zamannda Emir Bozan tarafndan fethedilmise de, Melik ah ve daha sonra da kardei Tutuun lmnden sonra Trkler buray ellerinde tutamamlard315. Bununla beraber, Ermeniler kendi ehirlerini, ehrin etrafn sarm olan Trklere kar korumakta zorlanyorlard. ehrin hkmdar Thoros, bu yzden Baudouini ehrin savunmasn stlenmesi iin davet etti. Bu srada Thoros, halk tarafndan sevilen bir idareci deildi ve onun Bizans mparatoru ile olan balar gelitirme giriimleri, halk ile arasnn daha da soumasna neden olmutu. Thoros, Baudouinin kendi rejimini pekitireceine, prestij ve kredisini arttracana inanyordu. Nitekim, burada yaayan insanlar da, Hallar kurtarc olarak grdklerinden onlar ok iyi karladlar. Baudouin ile seyahat eden vakanvis Fulcher, yerel halkn sevin ve cokunluunu yle anlatr:
Biz Ermeni kylerinden geerken, onlarn, ellerinde ha ve bayraklar olduu halde bize doru komalar, ve ayaklarmz ve elbiselerimizi pmeleri ve Tanrya kr dualar etmeleri olduka artcyd. nk onlar, bizim 316 kendilerini Trklere kar savunacamz duymulard .

Baudouin, Urfaya 6 ubat 1098de geldi. Ancak Onun da talepleri vard. O, sadece Thoros kendini olu ve mirass olarak evlat edinmeyi kabul ederse, Thorosu destekleyecekti. Ayrca, kralla ayn yetkilere sahip olarak hareket

Bartlett, God Wills It!, s.59; Demirkent, Hal Seferleri, s.37. Fink, A History Of The Expedition, s.90-91; In Demirkent, Urfa Hal Kontluu Tarihi (10981118), stanbul, 1974, s.28-30. 315 Demirkent, Hal Seferleri, s.37; Ramazan een, Hal Seferleri Srasnda Gneydou Anadolu Blgesinin Siyasi ve Sosyal Durumu, Hallarla Yaplan Mcadeleye Katks, Uluslararas Hal Sempozyumu, Ankara, 1999, s.35-36. 316 Foss, People Of The First Crusade, s119.
314

313

85

edecekti. Thoros bu istekleri kabul etti ve garip bir trenle de bu evlat edinme olay gerekleti317. Baudouin ve 60-80 kiiden oluan kk ekibi hemen ynetimi devrald. ok gemeden bulduu yeni gc kullanan Baudouin, hemen yakndaki Samsat kasabasna aknlar yapmaa balad. Bunda tam bir baar elde edemese de, bu kasabadan gelebilecek Trk aknlarn ciddi anlamda snrlad. Urfa halk daha nce, sk sk bu kasabadan gelen Trk aknlarna maruz kaldklarndan, bylece, bu, onun poplaritesinin pekimesini salad318. Hibir ey baar kadar sadakat dourmazd. Baudouinin tek bana Urfann kontroln eline almas iin, suikastn planlanmas artk sadece an meselesiydi. Hallarn Urfaya geliinden sonra bir ay bile gememiti ki, 7 Mart 1098de ehirde kan byk bir ayaklanma sonunda Thoros ldrld ve Baudouin, saraya hkmdar olarak oturdu. Bu olay bir sr gibi geliti. Baudouinin alaydaki rahibi vakanvis Fulcher, Thorosun lmyle ilgili efendisini sulamazken319, ehrin tarihisi, esrarengiz bir ekilde Baudouinin bizzat kendisinin, bu ayaklanmay tevik ederek desteklediini ve bundan kar saladn sylemektedir320. Fakat hakikat ne olursa olsun, ehrin tm birimlerinin ynetiminin Hallar tarafndan devralnmasyla 10 Mart 1098de blgedeki ilk Hal Devleti kurulmu oldu321.

f. Antakyada Trk Hal Mcadeleleri : Hal seferinin bu evresinde neler olduunu tam olarak anlamak iin, Levant322 blgesinin o zamanki politik durumu gz nnde tutulmaldr. Buradaki koullarn kark olduunu sylemek yetmeyecektir. Hallar o ana kadar yaptklar yolculuk esnasnda var olan kaos ortamndan yararlanmlard. Anadolunun dousundaki ve gneyindeki devletlerde durum en kark halindeydi. ok sayda Arap airet lideri Irakta bir devlet nvan kazanmlard.

Bu evlat edinme treni ile ilgili ayrntl anlatm iin, Maalouf, Araplarn Gzyle, s.53e baknz. 318 Bartlett, God Wills It!, s.65. 319 Fulchere gre, Urfa halk lkeyi Baldwine teslim etmek iin haince hareket etmiler, ve bu yzden de Baldwin ve adamlar bu olaya ok zlmlerdi. Yldz, Fulcherius Carnotensis, s.53. 320 Foss, People Of The First Crusade, s119. 321 Demirkent, Hal Seferleri ve Trkler, s.203; Hold, Hallar a, s.21 322 Batllarn, Dou Akdeniz, Msr, Suriye ve Filistine verdikleri isim.

317

86

Bu durum, orada byk karkla sebep olmutu. Dolaysyla, bu ynden Hallara koordineli bir cevap gelmeyecekti. Douda Frat ve hatta onun tesine kadar olan yerde bulunan kk Ermeni ehir devletleri, blgedeki karkln baka bir boyutunu oluturuyordu323. Antakyann hemen yanndaki lkelerde, nl Mslman liderleri Halep emiri Rdvan ve am emiri Dukak, karde olmalarna ramen, ayn zamanda birbirlerine rakiptiler. Melik ahn lm blgede byk bir boluk brakmt324. Akrabalklarna ramen Rdvan ve Dukak, Melik ahn lmnden sonraki iddetli i savalarda birbirlerine kar devaml olarak fesat kardlar325. Musuldaki emir Grbua, blgedeki atmalarn sebep olduu belirsizliklerden yararlanmaya alarak Rdvann topraklarna tecavz etti. Antakya valisi Yasiyann Rdvan ile aras daha yeni almt ve bu durum ehrin kuatlmasn etkileyecekti326. Fiili olarak Mslman devletler arasnda bir dayanma yoktu. Her ehir kendi hkmdarna sahipti; efendilerine szde balydlar. Dahas blgedeki Trkler, Msrdaki Fatmiler ile uzun sren ve iddetli bir atmann iindeydiler. Kuvvetli bir birletirici liderin yokluunda, Mslman Levant blgesi tamamen blnmt. Grnte Hallarn ilerlemelerine kar durma kapasiteleri olduu halde, Mslmanlar kendi i ekimeleri ile megul olduklar iin Hristiyan ordusunun ortaya kard tehlikeye cevap verebilecek durumda deillerdi327. Antakya ehrinin kendisi Hristiyan geleneinin bol olduu bir yerdi. Hristiyan kelimesi ilk kez bu ehirde kullanlmt. Ortodoks kilisesinin en nemli patriklerinin bulunduu merkezlerden biriydi. Bununla beraber, muhtemelen bu gibi dini armlar, Hallar ilk kez ehri grdklerinde kaybolmu gibiydi. Etraf, hatta dalk olan kesimi bile, kilometrelerce (12 km) ylan gibi uzanan surlarla evrilmiti. Bu haliyle korkun bir meydan okumay
323 324

Bartlett, God Wills It!, s.60. Meril, Byk Seluklu Devletinin Durumu, s.83-84. 325 Ali Sevim, Suriye Ve Filistin Seluklular Tarihi, Ankara, 1983, s.166-168. 326 Bartlett, God Wills It!, s.60. 327 Bartlett, God Wills It!, s.60.

87

temsil ediyordu. Eski olmalarna ramen, surlar zaman iinde tamir edilerek iyi durumu korunmutu. Bunlar ok yksekti ve dzenli olarak birok kuleyle (toplam 400 tane) kesiiyordu. Bu kuleler ehri savunanlara, hcum eden herhangi bir birlie kar tahrip edici bir apraz ate yapmalar frsatn salyordu. Dahas ehrin iinde bulunan etraf evrili arazinin alan ok bykt ve ierdeki bostanlardan yeterli miktarda yiyecek temin edilebiliyordu. erdekiler iin bol miktarda su kaynaklar vard. ehrin surlarnn ok geni olmas da, Hallarn sk bir kuatma yapmasn imkansz klyordu328. Hal ordusu iin en iyi frsat hemen hcum etmek olacakt. Antakyada daha nce belirtildii gibi, Yasiyann Rdvan ile aralar akt ve onun desteine gvenemezdi. Bu yzden onlar baka bir mttefik bulmaya zaman bulamadan baarl bir atakla ehrin alnmas daha muhtemeldi. Fakat Hal liderleri arasnda sadece Raymond hzl bir hcumu destekliyordu. Birlikler bitkin haldeydi, fakat gecikme, Trklere taze takviye glerinin gelmesine neden olabilirdi. Hal vakanvisi Raymond of Aguilerin bu durum ile ilgili verdii bilgiler yledir:
Antakyann yaknna geldiimizde birok prensimiz kuatmay pek istemiyorlard. K yaklamaktayd, ve adamlarmz dank haldeydi ve birok hcumla cesaretleri krlmt. Ayrca Fransadan yola kt sylenen takviye kuvvetlerinin beklenmesi gerektiini de sylyorlard. Fakat kont Raymondn da aralarnda bulunduu baz prensler, biz buraya Tanrnn izniyle geldik ve ayn ekilde Onun merhametiyle bize kar gelebilen btn Trklere kar koyduk. Bu ekilde kaderimizi Tanrnn ellerine brakmalyz. Biz korkak krallar olmamalyz. Tanrnn bizi birok tehlikelerden kurtardn hatrlaynz.diyorlard. Sonra Antakya karsnda, dmann gz nnde kampmz kurduk. O kadar yakndk ki, attklar oklar adrlarmzn ilerine kadar ulaabiliyordu329.

Antakyaya hemen hcum etme konusunda yaanan tereddttn altnda Temmuz ayndan beri aldklar uzun, scak, tozlu ve bktrc bir yolun sonundaki dinlenme ihtiyalarnn yannda, kukusuz birtakm bencil sebepler de vard. Baudouin kendisi iin bir prenslik kurma peindeydi. Ayn ekilde Bohemondun da buna benzer niyetleri vard. Bununla birlikte, bu amacnn da tesinde, Antakya

328

Bartlett, God Wills It!, s.60-61; Demirkent, Hal Seferleri, s.39; Maalouf, Araplarn Gzyle, s.40. 329 Foss, People Of The First Crusade, s.121-122.

88

fatihi olarak tannmak onun iin ok nemliydi. Eer Raymondun tavsiyelerine uyulsayd, bu gereklemeyecekti ve ehir onun komutas altndaki ordunun denetimine girecekti. Bu nedenle, Bohemond Hallarn beklemesi ynnde tavr ald. Aka Bohemondun yararna olmasna ramen, Hal seferinin btn iin erteleme karar ciddi bir hatayd. Raymond, Bohemondun bu tavrnn arkasnda yatan sebepleri ok iyi anlamt. Bu yzden, iki lider arasndaki ilikiler kopma noktasna kadar gerildi330. Bu arada Bohemond ehrin iinde yaayanlarla dostane ilikiler kurmak iin giriimlerde bulundu. Yerli nfus arasnda ok sayda Hristiyan sempatizan vard. Darya, kuatmac orduya szan srekli bilgi ak, Hallar Antakyann hainlik ve ihanetle alnabilecei konusunda umutlandrd. Bu, Yasiyann 1085 ylnda ehri alrken bizzat kendisinin bavurduu bir yoldu. Dier taraftan Hal kampnda da, Franklarn hcum etmeye isteksiz olduklarn ehri savunanlara syleyen casuslar vard331. Hallar Antakyay 21 Ekim 1097de kuatmaya balad. ehir gevek kuatld, nk Hal ordusunun bykl ehri tamamen abluka altna almak iin yetersizdi. Ayrca ehrin kuzeyindeki dalk blgede de devriye gezemezlerdi. ehrin kuzeyde ve gneydeki kaplarnn haricinde, Batda Asi Irmann karsnda da tane kaps vard. Burada ayrda kamp kuran Hallar, zellikle bu rmak zerindeki kprleri kontrol ediyorlard. Buradan 14 mil uzaklktaki sahile giden anayol geiyordu. Antakya, deniz ve da arasndaki dar bir ovada kurulmu, stratejik bir yerdi. Batdan Filistine giden tek gzergah buradan geiyordu. Bu nedenle, her iki taraf da, savan kaderinin bu noktann geilip geilmemesine bal olduunu ok iyi biliyordu332. Balangta Hal ordusunun bol miktarda erzak ve kumanyas vard, fakat grnen o ki, bu sadece onlarn umursamazlklarna ve kendilerini beenmiliklerine neden olmutu. Fakat sonunda, onlarn k geirmek zere biriktirdikleri erzakn yetersiz olduu kendini gsterecekti. Baz ufak tefek
330 331

Bartlett, God Wills It!, s.62. Bartlett, God Wills It!, s.62. 332 Foss, People Of The First Crusade, s.122.

89

baarlar

kendilerine

daha

ok

gvenmelerini

salad.

Kasm

aynda

Bohemondun nclndeki birlikler tarafndan Antakya ile Halep arasndaki balant noktasn oluturan Harim(Haren) kalesi yaknndaki Trk garnizonu tek bir kii bile kalmadan hepsi ldrld333. Samanda liman yaknlarna gelen bir Cenova filosu Hallar iin takviye birlikleri ve erzak getirdi. Bunlar bir miktar telafi etmesine ramen erzak ktl kendini yeniden hissettirdi. Kuatmaclar kendi kt hallerinin farkna vardklarndan yiyecek iin git gide daha uzaa bakmak zorunda kaldlar334. Yerel kyller kampa yiyecek getirdiler, fakat ok uzun mesafeyi yol almalar gerekiyordu ve fiyat ok yksekti. Yiyecek arama partilerinin tkenmesi ve mevcut kumanyann da bitmesiyle Hallar alk snrna geldiler335. Alk ve hastalktan lme askerler arasnda yayld. ok yorucu yolculuk srasnda atlarn kaybetmemi olan birok valye imdi onlar etleri iin kesmek zorunda kaldlar. Bu karar onlarn son bavurduu areydi. nk at, onlarn sadece sosyal statlerinin bir sembol deil, ayn zamanda sava srasndaki ana unsuruydu. Fulcher of Charters Hal kampnda yaanan ackl olaylar yle anlatmaktadr:
Bu zamanda ok a olanlar tarlalarda yetien filizlenmi fasulye tohumlarn, olgunlamam birok eit bitkileri tuzlayarak ve deve dikenlerini de yakacak odun yokluundan iyi piirmeden yediler. Yine, atlar, eekleri, develeri, kpekleri ve bulduklar fareleri yediler. Daha zavall olanlar, hayvanlarn derilerini ve gbrelerin iinde bulduklar tahl tanelerini bile yediler336.

Bu dalk blgelerde k daima iddetli ve sertti. Oysa Hallar kendi lkelerindekinden daha lml bir iklim bekliyorlard, fakat bu konuda da kendilerini son derece hayal krklna uram buldular. Buz gibi yaan yamur seli kamplarn byk batakla evirdi. adrlar eskidi ve yrtld, ve devam eden yamurlar yznden rd. Barnaklar da koruma da tamamen yetersizdi. Haftalardr, orduya elik eden sradan askerler ve fakirler boyunlarna kadar su iinde yaadlar, elbiselerini hi kurutamadlar. Elbiseler onlarn zerinde rd.

333 334

Bartlett, God Wills It!, s.62; Demirkent, Hal Seferleri, s.38. Bartlett, God Wills It!, s.62. 335 Oldenburg, The Crusades, s.102. 336 Madden, Concise History, s.28-29.

90

Yetersiz beslendikleri gibi, bu k aylarndaki lm oran da dehet vericiydi. Her gn bir dzine ceset topraa veriliyordu337. Bu arada Trklerin Antakya valisi Yasiyan ilk panik durumdan kurtularak, bir yandan ehir savunmasn organize ederken, dier yandan da bal bulunduu beylerden, Musul atabeyi ve valisi Grbua ile, am valisi Dukaktan yardm istedi. Hallarn ansna Yasiyan ksa bir sre nce doal olarak bal olmas gereken beyi, Halep emiri Rdvana balanmay reddetmi, onun yerine Rdvann kardei ve rakibi Dukakn yannda yer almt338. Sonu olarak kuatlm ehre ok yakn olan Halep emiri, (Musul 400, am 250 mil uzaktayken, Halep 60 milden daha az bir mesafedeydi), vasalna yardm etmek iin hi bir ey yapmamtr. Yasiyan iki olundan birini Musula dierini ama gnderdi. Onlar her iki Trk emirinden de yardm sz aldlar339. Bunlarn dnda, Yasiyan yapt hazrlklarn bir paras olarak, ehirdeki Hristiyan olan gereksiz kiileri kovdu. Arap tarihisi bn. Al-Athir, Yasiyann bu davrann yle anlatmaktadr:
Antakya hkmdar Yasiyan, Farnklarn yaklatn duyduunda kendi ehrindeki Hristiyanlarn nasl reaksiyon gstereceini bilmiyordu. Bu yzden Mslmanlar surlarn dnda hendek kazmalar iin gnderdi. Ertesi gn sadece Hristiyanlar bu grevi devam ettirmek zere yollad. Fakat gn sonunda onlar ieri almay reddederek, onlara:Antakya sizindir, fakat Franklarla aramzda ne olacan grene kadar buray bana brakmak zorundasnz. dedi. Onlar da, fakat kim bizim karlarmz ve ocuklarmz koruyacak? diye bardlar. Ben onlara sizin iin bakarm cevabn aldlar. Bylece onlar kendi kaderlerine raz oldular, ve aylar sren kuatma boyunca Hal kampnda kaldlar340.

Bu davran, kurnaz bir hareketti. Surlar savunmak iin zoraki gvenilir olan insanlarn nfusunu, dolaysyla da beslenecek insanlarn saysn azaltmt. Ayn zamanda onlarn yanl davranta bulunmamas iin de, ierde rehine brakmalarn salamt. Bylece bu blnm Hristiyanlarn, ehrin iine ve dna geli gidileri allmtan daha fazlayd. yle ki, Antakyada bulunmas

Oldenburg, The Crusades, s.102-103. Sevim, Suriye Ve Filistin Seluklular Tarihi, s.183. 339 Oldenburg, The Crusades, s.103. 340 Foss, People Of The First Crusade, s.122-123. Yasiyan sznn eri olduunu gsterdi ve Antakyadaki Hristiyan ailelerin dokuz ay boyunca srecek kuatma esnasnda kllarna bile zarar gelmedi. Edward Peters, The First Crusade, Philadelphia, 1998, s.230.
338

337

91

zor ve ok pahal olan ya, tuz ve dier ihtiya maddeleri ehre kaak yoldan o kadar ok sokuldu ki, fiyatlar tekrar ucuzlad341. Gestann yazar bu yerli Hristiyanlarla ilgili unlar yazmtr :
Ermeniler ve Sryaniler her gn bize geliyorlard. Bize katlmak istiyorlard, fakat kadnlar ehirdeydi. Bu adamlar bizim aleyhimize casusluk yapyorlar ve kuatmayla ilgili her eyi rapor ediyorlard. Bylece Trkler bizim hakkmzda her eyi reniyorlar ve aama aama adamlarmza hcum ediyorlard. Bu tarafta, ve denizden dalara kadar olan her yerde pusuya yatabiliyorlard342.

Dahas, Musul ve amdan yardm sz alan Yasiyan, onlar beklerken bo durmuyor, sk sk kale dna kartt birliklerle hallar taciz ediyor ve onlara zayiat veriyordu. Bunun zerine Hal liderleri stratejilerini yeniden dnmeye baladlar. Trkleri eskisinden daha etkisiz hale getirmek niyetiyle malregard tepesi diye ardklar tepenin en yksek noktasna bir kale ina ettiler. Bu kale ehrin kuzey kapsn ve Halepten gelen anayolu gryordu. Daha sonra buna benzer bir kale de, ehrin gney ksmnn bitiminde bir manastrn kalntlar zerine yapld. Buras, onun adamlar tarafndan glendirildii iin Tancredin kalesi olarak bilindi343. Kuatmadan iki ay sonra Hal liderleri, kendilerini ar derecede endielendiren konuda bir deiiklik grmediler. Ylbann gelmesiyle yiyecekler olduka azald ve pahaland. Hallarn beslenme yetersizlii yznden lmleri devam ediyordu. Samanda yaknndaki liman tutmalarna ve buradan Kbrstaki srgn Kuds patriinin gnderdii kumanyalar alabilmelerine ramen, bu, yeterince gze arpar bir deiiklik meydana getirmemiti. Umutsuzluk iindeyken, dini lider Adhemar orduyu manevi ynden glendirmek iin gnlk bir oru tutmay emrederek, adamlarn dua etmelerini ve sadaka vermelerini istedi. Kamp iersinde bir geit treni dzenlenerek, rahiplere de kendilerini kalabala ve ibadet edenlere adamas talimat verilip, papazlardan ilahiler okunmas istendi344.Bu arada Bohemond ve Robert of Flanders yanlarna aldklar byk bir valye birliiyle, lke iinde daha uzak blgelere yiyecek
341 342

Foss, People Of The First Crusade, s.123. Foss, People Of The First Crusade, s.123. 343 Foss, People Of The First Crusade, s.124. 344 Bartlett, God Wills It!, s.63; Foss, People Of The First Crusade, s.127.

92

bulmak iin ktlar. Deniz ynnde Asi Irma boyunca zengin yerleri ve sahil kasabalarn yamalayarak ilerlediler. Fakat bir mddet sonra Antakyann yardmna gitmekte olan am emiri Dukakn nclndeki Trk kuvvetleri ile karlatlar. Yaplan savata Hallar her ne kadar, zaten yardma gelmekte isteksiz olan Dukak ve birliklerini geri pskrtebildilerse de, ciddi kayplar vererek ve yama ettikleri her eyi brakmak zorunda kalarak elleri bo Antakyaya dndler345. O srada, Hallarn yaad tek kriz bu deildi. Yasiyan, Bohemond ve adamlarnn kamptan ayrldn biliyordu ve geride kalanlar Hal birliklerinin zayf ksmn oluturuyordu. Bu frsattan yararlanarak gecenin karanlnda 29 Aralkta, Hal kampna iddetli bir hcum yapt. Hazrlksz yakalanan Hallar, Raymondun soukkanl abalarna ramen byk zayiatlar verdiler346. Bohemondun beyhude yiyecek bulma giriiminin tam ortasnda gerekleen bu kanl atma ile ilgili, vakanvis Raymond canl ve arpc bilgiler verir:
Trkler bir dizi halinde aa yoldaki kprde adamlarmza hzl bir hcum balattlar. Bu arada valyelerimiz sahibini zerinden atm, babo bir atn peinden gitmilerdi. nsanlarmz bunu grnce valyelerimizin katn zannettiler, ve onlar da arkalarn dmana dnerek kamaa baladlar. Sonra valyeler tekrar arpmaya katlmak zere geri dnnce kamakta olan yaya askerlerin kalabalk srsne yakalandlar. Kollar ve bacaklar, ve atlarn yeleleri ve kuyruklar birbirine kart. Adamlar oturduklar eyerlerden frlad. Ve valyeler kendilerinin ve yaya askerlerin gvenlii iin geri dndler. Trkler gecikmeden ve acmadan kaanlarn pelerinden gittiler ve yaayanlar ldrdler, llerin de cesetlerini yamaladlar. Ayn zamanda bu utan verici kalarnda adamlarmz saldrya uradklar yerdeki rmakta da bouldular. Bu karlamada dman, ok sayda valyemizi ve piyadelerimizi ldrd. Piskoposun sancak taycs da ldrld ve sanca zapt edildi347.

Bu zamann savanda, sancan kaybolmas, savalarn rekabet gcn ve cesaretini kt bir ekilde yanstan korkun bir olayd. Bu nedenle Noel olmasna ve Dukakn Trkler iin yardma gelen ordusuna kar kazanlan baarya ramen Hallar mahzunlard. Dahas Bohemondun yiyecek bulma

345 346

Oldenburg, The Crusades, s.103; Foss, People Of The First Crusade, s.124. Bartlett, God Wills It!, s.62. 347 Foss, People Of The First Crusade, s.124-125.

93

giriimlerinden de bir sonu kmaynca, ordunun morali kntye uram, en alt dzeye inmiti348. Durum Bohemond iin frsatlar sunuyordu. mparatorluun bu seferdeki temsilcisi Taticius, Hal ordusunu terk etti ve Alexiusun yanna gitmek zere yola kt. Bu, Hallarn gznde imparatorun prestijinin biraz daha azalmasyla sonuland. Bizansn rol ile ilgili Franklar arasnda gittike artan bir rahatszlk zaten yaylyordu ve bunda Taticiusun bir eit firar etme diye yorumlanabilen hareketi etkili olamazd. Bohemond propagandaclarn hemen Taticiusun aleyhine almalar yapmas iin grevlendirdi. Alexiusa kar Hal liderlerinin ettikleri yeminin manevi gc nemli lde zayflad349. Gelien olaylardan yararlanmann yollarna bakan Bohemond, kendi konumunu glendirmek iin eve geri dneceini dndne dair sylentiler yayd. Bylece desteini ekmekle dier Hallar korkutmay umdu350. Anna Comnena Taticiusun kan Grek ihaneti olarak deil, Bohemondun bir entrikas olarak atfeder. Bohemond biliyordu ki, eer Antakya derse, bu ehrin, mparatorun temsilcilerine teslim edilmesi gerekiyordu. Zaman geldiinde, Antakyay talep edecek mparatorun temsilcisi kalmayacakt351. ay sren bir gerilimden ve kn perianlndan sonra, Antakya yardm iin mitlenmeye balad. Halep emiri Rdvan birlikleriyle beraber, ubat ortalarna doru dalar aarak yaklamaktayd. Gestann yazar Hal kampnda yaanan endieyi yle anlatmaktadr:
Bir tarafta bizi Trkler tehdit ediyordu. Dier taraftan, alk bizi krp geiriyordu. Bize yardm edecek veya yardm getirecek hi kimse yoktu. Sradan askerler ve ok fakir olanlar Kbrsa veya Anadolu ilerindeki dalara katlar. Trklerden korktuumuz iin deniz kysna gitmeye cesaret edemezdik ve bizi herhangi bir yere balayan baka da bir yol yoktu352.

348 349

Foss, People Of The First Crusade, s.125. Oldenburg, The Crusades, s.103-104. 350 Bartlett, God Wills It!, s.63. 351 Foss, People Of The First Crusade, s.128. 352 Foss, People Of The First Crusade, s.128.

94

Fakat Hallarn bu endieleri bounayd. Kardei Dukak gibi, yardma gitmekte tereddtl olan Rdvan, yolda Bohemond tarafndan pusuya drlnce ordusunu fazla riske atmadan geri dnd353. Kuatmadan buuk ay gemesine ramen, Antakya teslim olacak gibi deildi. Garnizon hala ok gl surlar komuta ediyordu ve istedikleri zaman dar karak Hallar taciz edebiliyorlard. Hal liderleri bu hcumlar kontrol altnda tutmak iin Asi Irma kprsn ve Kpr Kapsn tutan baka bir kale ina etmek ihtiyacn duydular. na edecek olan ii ve mhendisler ile malzemeler sahilde, Samandan Sveydiye limannda bekliyordu. Bunlar Kasm ayndan beri eitli zamanlarda Cenova ve ngiliz gemileri tarafndan teslim edilmilerdi. Fakat Hallar Samandan bu limanna giden 14 millik mesafede yolculuk yapmaktan ok korkuyorlard. Fakat Bohemond, limandan yaplacak bir sevkyat iin, valyelerden oluan bir eskort oluturulmasn teklif etti. Bylece buradan getirilen malzemelerle kalenin inaat tamamland. Hallar hareket kabiliyeti bakmndan Trklere gre avantajl duruma geti354. Baharn gelmesiyle birlikte, k boyunca skntlar yaam Hallarn ruh hallerinde de olumlu deimeler oldu. Buna karn kaplarn daha sk tutulmas, Trklerin darya yaptklar hcumlar da kesmiti. na edilen Hal kalesiyle Trkler etkili olarak abluka altna alnmt. Hallar rahatlatan dier bir unsur da, havalarn snmasyla ayrlarn atlar iin yeterli hale gelmesi ve erzak fiyatlarnn dmesi oldu. Yava yava kronik para noksanl diye bilinen durum ortadan kalkarak, insanlarn rahata kavumas memleketlerine gnderdikleri mektuplara da yansd. Fakirlik birok kimsenin hastalanmasna, yaralanmasna ve bkmasna sebep olduu gibi, birok kimsenin de Hal seferini terk etmesine sebep olmutu355. Dier taraftan baz nfuzlu kimseler, bunu nasl yaptklar pek ak olmasa da kendi parasal durumlarn byk lde arttrmlard. Martn sonunda Stepen of Bloisin kars Adeleye yazd sevinli bir mektup yleydi:

Bu konuda ayrntl bilgi iin, Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.125-126 ve Bartlett, God Wills It!, s.63e baknz. 354 Foss, People Of The First Crusade, s.129-131. 355 Foss, People Of The First Crusade, s.131; Demirkent, Hal Seferleri, s.40.

353

95

Bu mektup sana gelirken ben salkl ve zarar grmemi biriyim. Ve Tanrnn izniyle ok byk varlklym. unu bil ki akm, imdi benim iki kat ok altnm, gmm ve akm, senin yanndan ayrldm zamankinin iki kat kadar zenginliim var356.

Kuatma en kt koullarda aylarca uzadka uzad. Bu srada baka bir yerde Hallar endielendiren gelimeler oluyordu. 1098de Msr Fatmileri Filistindeki Trk Trklere kar Kuds alarak ve blgeyi kuatarak ataa snmak zere yola kt. Musul atabeyi Grbua gemilerdi. Birok Trk Filistini terk ederek am, Halep ve Musuldaki byk beylerine Mezopotamyadan gelenlerle birlikte bu birliklerle birleerek Antakyay kurtarmak zere harekete geti. Grbuann geli haberi Hallar tarafndan duyulunca panik oluturdu. Hastalk ve alk yznden azalm olan Hallar, gelen Trk kuvvetleri ve Antakya surlar arasnda ciddi bir ezilme tehlikesiyle kar karyaydlar. Erken gelen k aylar boyunca birok kimse eitli kutsal adamlarn hayalini grerek teselli buldular. O ana dek, kuatmann bandan itibaren bu kadar skntya dmemilerdi. Firar etmeler salgn boyuta gelmiti. nsanlar yiyecek bulma bahanesiyle kamp terk ediyorlar ve bir daha gelmiyorlard. Hala cennetten gelen mektubu tadna inanlan Piyer Lermit bile eve kamak iin kamptan gizlice svmt. Fakat yakaland ve geri dnd. Gznden yalar akarak inancn kaybettiinden dolay Hallardan defalarca kendisini affetmeleri iin zr diledi. Onlar da affetti357. Dier birok firar edenler daha baarlyd. Karsn zlediini aka ifade eden Stepen of Blois, Anadolu ilerindeki gzergah takip ederek kat. Yol zerinde Antakyadaki Hallara yardm iin ordusuyla beraber gelen mparator Alexius ile karlat. Stepen ve peindeki firariler korkak ve alaka grnmek istemiyorlard. Bu yzden imparatora durumun son derece kt olduunu ve Antakyaya gitmenin kesin lm anlamna gelecei eklinde ifadelerde bulundular. Arkadalarn yar yolda brakma kararlarna mazeret bularak, Stepen ve beraberindekiler Alexiusu yola devam etmenin lgnca ve gereksiz olduuna inandrdlar. mparator bunun zerine stanbula geri dnd. Hallar Alexiusun

356 357

Foss, People Of The First Crusade, s.132. Madden, Concise History, s.29; Demirkent, Hal Seferleri, s.40.

96

kararn rendikleri zaman, onu korkak olarak ilan ederek alay ettiler. Bylece, birou ona ettikleri yeminin artk geersiz olduunu aka ilan etti358. Fakat bu srada Antakyadaki durum Stepenn iddia ettii gibi deildi. Her zamanki gibi, Hallarn en umutsuz olduu zamanlarda ans yine onlarn lehine dnmt. Bohemondun, adamlar vastasyla oktan beri haberlemekte olduu ehirde nemli bir noktada grev yapan bir hainden, byk bir mkafat karlnda ihanet ederek Hallar gizlice ieri alabileceine dair mesaj geldi. Bu hain ehrin d surlarndaki iki kz karde diye bilinen ana kulelerden birinin komutanyd, ismi Firuz idi. Firuz Ermeni soyundan Hristiyan dnmesiydi ve asln hi unutmamt. Bu nedenle, Hristiyanlara kar sempati duyuyordu359. Yerel sylentiler onun karsnn bir Trk subayyla dp kalktn ima etmektedir. Yine Firuz, illegal olarak hububat istiflerken yakaland ve ceza ald iin stlerinden nefret ediyordu360. Bohemond bu iyi haberleri arkadalaryla paylamamaya zen gsterdi, fakat ehre girmenin bir yolunu bildiini ima etti. Daha sonra, arkadalarna, ehri kim kurnazlkla veya zorla ele geirirse, dierlerinin rzasyla ehre sahip olabilmesi ynnde bir neri sundu. Ne olup bittiini anlamaya alan dier liderler nce bunu reddettiler. Fakat Grbuann yaklamakta olduu haberleri ile, istedii her ey iin Norman liderine sz verdiler361. Bohemond Firuz ile temas kurdu. 2-3 Haziran gecesi Firuz, aa sarktt merdivenlerle kan Hallara kuleyi teslim etti. Hemen ordunun dier ksmna kaplar ald. Daha sonra, Hallar ehre adeta dkldler. akna dnen garnizon davranacak vakit bulamad. Yerli halk Hallarn tarafna geti. Trkler ise, katliamdan kamak iin snmak zere i kaleye doru katlar. Birou snaa ulaamadan katledildi. Hallar btn gece boyunca bulabildikleri kadar insan ldrdler. Bunlarn arasnda Firuzun erkek kardeinin de bulunduu,

358 359

Madden, Concise History, s.29; Demirkent, Hal Seferleri, s.43. Oldenburg, The Crusades, s.105. 360 Firuz ile ilgili geni bilgi iin, France, Victory, s.257ye baknz. 361 Oldenburg, The Crusades, s.105; Bartlett, God Wills It!, s.65.

97

ehrin Trkler dndaki sahipleri de vard362. Evler yanp kl oldu, paha biilmez hazineler yok edildi ve binlerce insan ldrld363. Gestann anonim yazar bu katliamn boyutunu u arpc szlerle verir:
Bu olay Perembe gn Hazirann nde oldu. Her taraf, ehrin btn caddeleri cesetle doldu. O kadar ki, kimse pis kokudan orada durmaya tahamml edemiyordu. Veya kimse patikalarda ve dier yollarda llerin vcutlarna basmadan yryemiyordu364.

Bu arada, Yasiyan Hallarn bayraklarnn surlarda dalgalandn grnce apar topar atna atlayarak ve sadece yannda birka kii olduu halde, surlara pek uzak olmayan Tancredin kalesinin bulunduu ynde lke ilerine doru kat. Fakat atlar ok yorgun olduu iin dinlenmek zere durdular ve bir ky evinde saklandlar. Burada Ermeni ve Sryani kyller tarafndan yakalanarak ldrldler. Ertesi gn de kesik kafalar Bohemonda takdim edildi365. Fakat hala Hallar Antakyay alm deillerdi. Garnizonun ou ehre hakim olan i kaleye ekilmi ve Yasiyann olu emsettin komutasnda direniyorlard. Hallar iin buray almak imkanszd. Ayn ekilde garnizonun Grbua ile iletiimini nlemek de mmkn deildi. ehrin iinde casuslar vard ve uzun bir kuatma tasvip edilemezdi. Tek seenekleri, yardma gelen birliklerle savamakt. Hallarn i kaleyi abluka altna almak iin vakitleri olmadndan ikaledeki garnizonun ehre saldrlarn nlemek iin hzla kabaca bir duvar ykseltildi. Grbuann ordusu geldiinde i kalede bulunan garnizon bir hcum yapt. Fakat hemen geri pskrtld. Grbua Hallarn alktan lmelerini beklemeye ve dar ktklarnda da kesin bir hcumla yok etmeye karar verdi366.

Erer, Trklere Kar Hal Seferleri, s.49. Oldenburg, The Crusades, s.105; Bartlett, God Wills It!, s.66-67; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.132. 364 Foss, People Of The First Crusade, s.135. 365 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.133; Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s.180; Bradford, The Sword And The Sicimitar, s.65. 366 Oldenburg, The Crusades, s.136; Bartlett, God Wills It!, s.67.
363

362

98

g. Musul Emiri Grbuann Antakyada Hallarla Sava : Antakyann alnmasndan sadece bir gn sonra Grbuann ordusu ehrin kaplarndayd. Grbua ile birlikte am Emiri Dukak ve lgazinin olu Emir Sleyman ile ok sayda blgenin dier emirleri de vard367. Eer bu birlikler iki gn nce gelmi olsalard Hallar arkadan sarlacaklard. nde kuatlm ehrin garnizonu, arkada Musul valisinin kuvvetleri arasnda yakalanarak skacaklard. Bu nedenle Hallar gerekten ansllard368. Bu anslarn biraz da, Urfada yeni kurulmu Hal devletinin lideri Baudouine borluydular. Antakyaya giderken Grbua buray da almak zorunluluunu hissetmiti. Grbua, birlikleriyle beraber hafta boyunca Urfann surlar nnde gayretle alt. Baudouinin bir meydan savanda Grbuaya kar duramayacak kadar zayf bir ordusu vard. Ancak, bu ordu, ehri savunacak kadar yeterliydi. Sonunda, Grbua kuatmay kaldrarak Antakyaya doru yoluna devam etti. te bu gecikme, Hallarn ve Ermeni kyllerce ldrlerek kafas kesilen zavall Yasiyann kaderini belirledi369. Grbua Antakyaya gelir gelmez hi gecikmeden ehri kuatmt. Bir gn nceki kuatmac Hallar artk imdi kuatlanlard. ehirde ok az su vard ve ehrin iindeki kumanyalar da hzla azalyordu. Bu yzden alk, Hallar iin ciddi bir problem olarak kalmaya devam etti370. Grbuann kuvvetleri korkuntu. Her gn Trkler dzenli olarak hcumlar yapyorlard. Korku, alk ve umutsuzluk ehri harap etmiti. Firar etmeler tekrar had safhaya kt. Baz firariler kamay baarrlarken, bazlar Trkler tarafndan yakaland ve surlardaki arkadalarnn gz nnde acmaszca sakatland veya ldrld371. Byle olaanst skntlar yaanrken, her zaman Hal seferinin bir paras olan hayal grmeler sklaarak artyordu. Hayal grenlerden biri de Peter Bartholomew adnda hrpani klkl fakir bir kyl idi. Bu kii ryasnda Aziz
Grbuann ordusundaki balca emirler Melik Dukak, Atabeg Tutekin, Cenahddevle Hseyin, Sinnar hakimi Arslanta, Smeysat hakimi lgazinin olu Sleyman ve dierleri idi. Meril, Byk Seluklu Devletinin Durumu, s.86. 368 Oldenburg, The Crusades, s.106. 369 Meril, Byk Seluklu Devletinin Durumu, s.86. 370 Peters, The First Crusade, s.235. 371 Oldenburg, The Crusades, s.106.
367

99

Andrewin, kendisine Hz. sann armha gerildii srada sa brne saplanan kutsal mzran nerede olduunu sylediini iddia etti372. Raymond hikayeye inanmt. Fakat papann elisi Adhemar of Le Puy aka kukuluydu. Fakat bu hayalin haberi hzla yayld ve ilkini dorulayan baka hayaller de ilgi uyandrd. 14 Haziran gecesi, bir meteor son sratle gkyznden gelerek Trklerin kampna indi. Cennetin klar aka grnmt. Ertesi sabah Peter Bartholomew dini bir merasimle Raymond ve rahiplerden oluan kafileye nclk ederek St.Peter katedraline gittiler. Bartholomewin burada grd hayal ise, iilerin nereyi kazacan iaret etti ve kaz ilemi balad. Fakat saatler gemesine ramen kutsal emanetten bir belirti grlmedi. Raymond kendi prestijini bu aramaya vermiti ve bir ey elde edilememesine aka kzmt. Sonunda kazclar tam vazgeeceklerken Peter Bartholomew bizzat kendisi ukurun iine atlayarak plak elleri ile eelemee balad. Birka dakika sonra zafer sevinci ile bard. Daha sonra elinde eski bir metal paras tutulu olduu halde ukurdan dar kt. Raymond sonunda sevindi ve bulduklar mzrak ucu, hemen bir mzrak srna balanarak ehrin etrafnda gezdirildi. Adhemar ve dierleri Peter Bartholomewun mzrak ban daha nceden oraya sakladndan phe ettiler, fakat hibir ey Hallar arasnda yaylan bu heyecan yok edemezdi. Ordular arasnda moral had safhaya kt. Kutsal mzrakla bizzat Hz. sann kendilerine beklenen zaferin iaretini vermi olduuna inandlar373. Bununla birlikte, psikolojik etkilerinin dnda Peter Bartholomewun yardm Hallar iin hibir gelime salamad. yle ki, muhtemel bir teslimin artlarn grmek zere Grbuaya delegasyon heyeti gnderildi. Bu heyete be ay nceki kama giriiminden sonra gzden den, Piyer Lermit bakanlk ediyordu. Hal liderlerinin teklifleri ne olursa olsun Grbua iin kabul edilebilir deildi ve kuatmaya devam edildi. Erzak ktl yznden Antakya iindeki Hallar, eer bulunduklar yerde kalmaya devam ederlerse, alktan leceklerdi. Dar kp savamaktan baka bir yol grnmyordu374.

Bu konuda geni bilgi iin, Krey, The First Crusade, s.174e baknz. Madden, Concise History, s.30-31; Bartlett, God Wills It!, s.67; Demirkent, Hal Seferleri, s.45. Jonathan Riley-Smith, The First Crusade And The Idea Of Crusading, London, 1993, s.95. 374 Bartlett, God Wills It!, s.67-68.
373

372

100

Dier

taraftan

Grbuann

durumu

da

kuatmann

uzamasyla

bozulmaktayd. Halep emiri Rdvan sz verdii halde hala kuatmaya katlmam, am emiri Dukak ise kuatmaya katld halde, Fatmilerin, lkesine saldrmalarndan korktuu iin bir an nce ama geri dnmek istiyordu375. Ayrca ordu iindeki emirler arasnda ahsi ekimeler ile, Arap ve Trk unsurlar arasnda da uyumsuzluk vard376. Kukusuz, Trklerin bu durumundan haberdar olan ve baka areleri kalmayan Hal ordusu, 28 Haziran Pazartesi gn ehrin ana kprs zerinden darya doru ilerledi. Dmanlar savalardaki vahetleriyle nlyd ve kendileri yorgun ve a olduklarndan onlara kar avantajlar mitsizdi. Buna ramen Hallarn alt ayr birlik halinde dar kmalar istekli ve son bir meydan okuma davranyd. Balarnda Hugh of Vermandois, Robert of Flanders, Godfrey, Robert of Normandy, Adhemar ve Tancred ile beraber Bohemond vard. Raymond ciddi derecede hasta olduu iin i kale iindeki garnizonun kontrol altnda tutulmasn temin etmek zere ieride kald377. Grbua Hal birliklerinin ellerinde bayraklar dalgaland halde ehirden ktklarn grd. Baz emirler hala onlar ehirdeyken hemen hcum etmeyi teklif ettiler. Fakat Trk komutan dman tek darbede yok etmeyi istiyordu. Belki, firar etmelerin ve alktan lmlerin, olduundan daha ok Hallara zarar vermi olabileceini dnm olabilir. Belki de, Bat Avrupadan bu kadar ok byk bir ordunun o kadar uzak yoldan gelmi olduu hususundaki bilgilerin abartl olduunu hesaba katm da olabilir. Aceleci olmayan kararnn sebebi ne olursa olsun, olduka zayfladklar halde hala etkileyici bir grnme sahip olan Hallarn toplanan birliklerinin bykln grdnde aka armt. Hemen mtareke iin eli gnderdi, fakat Hallar bu konuyu dikkate almadlar. Sava, Trklerin gzde taktiklerini uygulamaya koymalar ile balad. Onlarn atllar Franklar kendi konumlarndan kararak tuzaa drmek iin geri ekildiler. Hallarn ilerlemesiyle Mslmanlar, Franklarn arkasna szlerek
375

Nitekim Dukak ve Atabeki Tutekin i ekimeler yznden, Hallar karsnda arpmalara bile katlmadan Grbuay sava alannda terk ederek ama geri dneceklerdir. Ali Sevim, Suriye Seluklular- Hal likileri, Uluslararas Hal Sempozyumu, Ankara, 1999, s.92. 376 Demirkent, Hal Seferleri, s.45. 377 Bartlett, God Wills It!, s.67-68.

101

onlara arkadan saldrdlar. Ok yamurlar da aralksz olarak devam ediyordu. Fakat savan gidiat Hallarn lehine geliti. Bazlarna gre, beyaz atlar zerine binmi melek ve azizlerden oluan bir ordu Hallarn yannda savaarak Trklerin kamasn salamt378. Geekte ise, savan Hallarn lehine dnd bu an, Levant Mslmanlarnn zayflnn ortaya kt and. Bu, nemsiz, ufak tefek i rekabetin ortaya kmasyd. Birlik ve beraberlikten yoksunlard. Birok Mslman lider dini ya da politik beraberlikten ok, kendi itibarlarn ykseltmek gayesi ile gdlenmilerdi. Bylece, Antakyadaki savan en scak annda, bu i ayrlklarn gerek yz kendini gsterdi379. Grbuann birok emiri ondan korkuyordu. Bazlar, eer Grbua Hallar yenerse, onun gcnn artk mutlak yenilmez olacana inanyorlard. ok kanl ve zor bir savan kanlmaz olduunu gren ve gelecekteki kendi konumlarndan korkan birok emir, Grbuay kendi kaderine terk ederek birlikleriyle beraber katlar. Birka umutsuz hareketten sonra Grbua, Hallarn daha fazla ilerlemelerini engellemek iin kuru ayr aniden atee verdi. Bu, bouna, beyhude bir giriimdi. Sonunda, Artuklu beyi Skmen gibi, son kalan Mslman liderleri de, kamaktan baka bir yol grmeyerek sava alann terk ettiler. Yenilginin boyutunu gren Grbua, kendisi iin de baka bir seenek kalmadn anlaynca geri ekildi. Hallar kudurmu bir ekilde pelerinden gitti ve ok sayda Trk ldrd. Grbua Musula geri dndnde beraberindeki ordusu acnacak bir haldeydi. Bu arada, daha fazla bir mitleri kalmayan, i kaleye snm olan ehirdeki Trk garnizonu ise, buray Hallara teslim ederek kendi yollarna gittiler.380

378 379

Bartlett, God Wills It!, s.68; Demirkent, Hal Seferleri, s46. Bartlett, God Wills It!, s.68; Demirkent, Hal Seferleri, s46. 380 Bartlett, God Wills It!, s.69.

102

h. Hallarn Antakyada Kalc Olmalar; Antakya Hal Devletinin Kuruluu (1098) : Antakya zaferi Hallar stanbulu terk ettikten sonra en iyi konumlarna getirdi. Onlar imdi byk bir liman ehrini ve Antakya ile Urfa arasnda skan stratejik bir blgeyi kontrol ediyorlard. Bununla birlikte, zengin kazanlar i ekimelerin sebebi oluyordu. Raymond bandan beri Bohemondun Antakyaya sahip olmasna kar kyordu. Fakat imdi byle davranmak daha da zordu. Norman lideri Bohemond tek bana ehri zaptetmi ve zgrlk hurucuna nclk etmiti. Hallarn ounluunun grne gre, Alexius ve Bizans, Hallara yardm iin gelirlerken, yar yoldan geri dndklerinden dolay, Antakya zerindeki haklarn da kaybetmiti. Bu nedenle Alexiusun Antakyay alma ve Kudse kadar nclk etme teklifi suya dt. Ondan sonra, tabi olarak, Bohemond ehre sahip olmay hak etti. Raymond buna kar kt. Liderler yemini mparatorun yannda etmelerine ramen, Raymond ayn zamanda bu yeminle, Tanrya kar Kudse gitmeye ve Onun olunun topraklarn azat etmeye sz verdiklerini vurgulad. Geici kazanlar iin hibir Hal, bu kutsal yeminden vazgeilmesine msaade etmemeliydi. Raymond, bu yzden, Bohemond ve birliklerinin Hallarla birlikte, gneye, Kudse doru nclk etmesinde srar etti. Bohemond aka byle yapmay istemedi. Bu yzden Hal seferi durdu381. Seferin durmas iin mnasebetsiz bir zaman deildi. Yaz mevsimi balamt ve hibir asker kavurucu l scaklarnn bulunduu gneye, Suriye ilerine ilerlemek istemiyordu. Bu yzden 1 Kasma kadar Antakyada kalnmasna karar verildi. Yaz boyunca ehri veba salgn istila etti. Papann elisi Adhemar of Le Puy bu salgnda ld382. Bu nemli bir kaypt. Adhemar lortlar meclisinde saduyu ve aklselimin sesiydi. Rekabet dalma tehlikesini kardnda her zaman liderleri uzlatran ve sakinletiren Papann elisi olmutu. Raymondun yannda Adhemarda ehrin Bohemonda veya herhangi bir Halya verilmesine karyd. imdi ise Roymond, bu grte direnmek iin

381 382

Madden, Concise History, s.32. Demirkent, Hallar, s.530.

103

yalnz kalmt. Bununla beraber Raymond, Bohemond olmadan ayrlmayacakt ve Antakya Norman liderine verilmemeliydi383. 1 Kasm gnnn gelip atmasna ramen, Hallarda Antakyay terk etmek iin bir hazrlk yoktu. Alt tabakadaki Hallar liderlerine son derece kzgnd ve adeta deli olmulard. Bu yzden, aralarndaki ekimeleri bir tarafa brakarak, gneye ilerlemek iin hazrlk yaplmasn talep ettiler. 5 Kasm gn liderler St.Peter Katedralinde bir araya geldiler. Faydasz ksr tartmalar devam ederken, ordunun szcs uzun admlarla ieri girdi ve eer lortlar bir karara varamazsa, adamlarn Antakya surlarn ykacan bildirdi. Sonunda Raymond eitli uzlamalardan birini kabul etti. Bohemond ordusuyla birlikte hareket edecek ve Kuds alnana dek Hal seferinin hizmetinde olacak, daha sonra da Antakyaya sahip olabilecekti. Bohemond memnuniyetle kabul etti. Haber darda bekleyen erler arasnda cokuyla karland384 Ayrlk iin her ey hazr deildi. Kasm ve Aralk aylarnda hazrlklar yaplarak civardaki baz yerleim yerleri zapt edildi. Askerler devaml olarak ayrl vakitlerinin geleceinden emin olmak istiyorlard. Bu arada Bohemond, daha nce ne kararlatrlm olursa olsun, aka Antakyay terk etmek niyetinde deildi. Sonunda ordu, Raymonda Kudse davam etmek iin bakomutanlk nvann vererek, liderlik teklif etti. Bu ekilde, bu ssl ve etkileyici nvan ile Raymond raz edilerek Hal seferi kald yerden devam etti385. Bylece, yaklak iki yz yllk Hallar dnemi iindeki Birinci Hal Seferinin sonunda, TrkHal mcadelesi bu ekilde biterken, Antakyada da Hallarn ikinci devleti kurulmu oldu (1098).

383 384

Madden, Concise History, s.33. Madden, Concise History, s.33. 385 Madden, Concise History, s.33.

104

C. 1101 Yl Hal Seferleri :

a. 1101 Yl Hal Seferlerinin Oluumu: Kudsn 15 Temmuz 1099da alnmasyla Hallar temel hedeflerine ulamlard. Bununla beraber Hallarn durumu emniyetten uzakt. Suriye ve Filistini kontrol eden ok nemli limanlar daha yeni alnmt ve i blgelerdeki yeni kazanlan yerlerin de takviye edilmesi gerekiyordu. Eldeki grevler iin yeterince insan gc yoktu. Batllarn bazlar Levantta kalmalar iin seilmilerdi. Fakat onlarn ou evini zlyordu ve kolonistten ziyade haclard. Haclk yeminlerini yerine getirir getirmez ve ulamlar salanr salanmaz, Batya evlerine dndler. Birka ay iinde Kudste yeni kurulan Hal devletinin lideri Godfreyin ordusu o kadar kld ki, ancak birka yz valye ile bin ya da iki bin piyade kalmt. 1100 ylnda Baudouin kral olduunda, Fulcher of Charters, eer Mslmanlar bir saldrya cesaret ederlerse, Kuds savunacak yeterli sayda Hristiyan olmadna inanyordu386. Bu hzl eve dnlerden ok daha nceleri Hal liderleri takviye birliklerine ihtiya duyulacan hissetmilerdi. Dman topraklarnda ilerlerken lkelerine gnderdikleri mektuplarda bir yandan elde ettikleri baarlar anlatrken, her iki kelimede bir yalvararak kendilerine devlet yardm ve takviye birlikleri gnderilmesi iin ricada bulunuyorlard. Bu istekler gerek Batya gnderilen mektuplarla, gerekse Kudsn alnmasndan sonra hac olarak evlerine dnen haclarn azndan da szl olarak devam etti. Prenslerden ok daha nce, yeni bir scak heyecan alevinin gereksinimini hisseden II. Urban, Clermontun dnda bir yerde, kutsal diyarn fethinin devam iin insanlar tevik etmeye balamt. 1096daki ordularn ayrlndan sonra da insanlarn, Kudse gitmeleri iin gerek mektupla ve gerekse szle arsna devam etmiti. Ancak onlarn gemilerinin sayesinde Kudsn alnaca ve elde tutulaca, talyan liman ehirlerinin desteini salad gibi, ilave ordularn olumas iin de uramt.
James Lea Cate, The Crusade Of 1101, A History Of The Crusades, Vol.I, Madison, Milwaukee, London, 1969, s.343-344.
386

105

Urban, Hal seferlerini tantt Barideki (Ekim 1098) ve Romadaki (Nisan 1099) bu son toplantlarda, muhtemelen, yeni takviye birliklerinin oluturulmas ve yeni bir Hal seferinin balatlmas iin ar yapmay dnm olabilir387. Bu arada Kudsn alnmas (15 Temmuz 1099) Avrupadaki insanlar arasnda Hal seferi iin, coku ve heyecann ykselmesine sebep olmutu. zellikle de Fransada sevinle karland. nk kutsal ehri fethedenlerin byk bir ksm Fransz idi388. Fakat, artk Kuds Avrupadaki her Hristiyan iin, mterek bir mlkiyet olmutu. Bu nedenle Avrupann her yerinden valyeler, askerler, rahipler, piskoposlar bu kutsal hareketin zaferini paylamak zere giriimde bulunarak, bykl kkl gruplar halinde kutsal diyara doru gitmeye devam ettiler. Bu takviye kuvvetleri arasnda, askerlik grevi borlarn Kutsal Mezarda demek isteyen Hal askerleri olduu kadar, ayn zamanda sava birimleri de olan, ticaret filolar eklindeki takviye kuvvetleri de vard. Bu gruplar, byk lde Pisa ve Cenovadan ve daha sonralar da Venedikten gelen ticaret filolar araclyla tandlar. Fakat yeni kurulan Hal devletleri iin, daha byk, daha dzenli ve daha kalc birliklere ihtiya vard. Ancak, bu arada, Papa II. Urban, Kudsn alndn bile renemeden lmt. Bu nedenle, yeni bir Hal seferi iin, gelecek olan papann tavr nemliydi389. Urbann yerine 14 Austos 1099da II. Paschal diye bilinen Rainerius of Blera geti. Gen bir rahip olan Rainerius, VII. Gregoryden olumlu olarak olduka etkilenmiti. Urban da ok seviyordu. Onun elisi olarak spanyada hizmet etmiti ve Urbann Raineriusu kendisinin halefi olarak nerdii biliniyordu. Byk bir gemii olan Paschaln Urbann Hal politikasn devam ettirecei ve baars kantlam teknikleri kullanaca kanlmazd390. Paschal papa olarak seildikten sonra, Hallarn yardm arlarna cevaben ilk i olarak 28 Nisan 1100de Hallara yeni bir temsilci, Kardinal Piskopos Mauriciyi gven belgesiyle yollad. Daha sonra da, Hristiyan birliklerinin Douda kalmaya devam ederek grevlerini tamamlamalarn istedi.
387 388

Cate, The Crusade Of 1101, s.344. Oldenburg, The Crusades, s.173. 389 Madden, Concise History, s.42. 390 Cate, The Crusade Of 1101, s.345; Demirkent, Hal Seferleri, s.61.

106

Birka ay nce, geri dnen Hallardan kutsal diyardaki gvenilmez, tehlikeli durumla ilgili bilgi edinmiti. Bu yzden, Gaul piskoposluuna hitaben yazd bir mektupta yeni bir Hal seferi iin vaazlar vermeleri dorultusunda direktif vermiti. II. Urban zamannda gnll yazlan, fakat Hal yemini ettikleri halde yeminini yerine getirmeyen herkes yeni bir Hal seferi iin askere alnmalyd. Aforoz tehdidine ramen yemin ettii halde Filistine gitmeyenlerin says olduka yksekti. Bu sayya, lkelerinden hi ayrlmayan, yava hareket eden tembeller, talya veya baka bir yerden kaarak arkadalarn yar yolda brakan cesaretsiz Hallar ve Antakya kuatmas srasnda surlardan aa ip sarktarak kaanlar da dahildi. Kukusuz, Antakya kuatmasndan kaanlarn banda Stepen of Blois vard. O, birok kk drc uygulamalara maruz kald. Ayn zamanda byk fatih Williamn kz olan, kars Adelann yapm olduu azarlamalardan ok ekti ve nihayet tekrar bir Hal seferine kmak iin zorland. Ondan daha az nl kaaklar da arkadalar ve komular tarafndan daha iyi bir muamele grmediler. Karar vermekte ok yava hareket eden ve evden hi ayrlmayan Hallar, Kudsn alnd haberleriyle, Hal seferleri yeniden insanlarn gndemine gelince, kmseme ve hor grmelerin hedefi haline geldiler391. Doudan gelen mektuplarn giderek artmas zerine, zellikle bu kaknlarn savaa geri dnmeleri iin srar edildi. Paschal bir yandan bunlara disiplin ve moral alarken, dier yandan da ok sayda yeni gnll cezb etmeyi umuyordu392. Geriye dnp bakldnda onun ii Urbann 1095 ylnda yaptndan daha az zor deildi. Paschal, o srada kendi i sorunlaryla megul olan Bat Avrupa krallarndan ok az yardm grebildi. Birinci Hal seferi krallarn yardm olmadan baarya ulamt. imdi gerekli olan da, agzl, hrsl krallarn deil, Levantdaki tecrbeli liderlerin emrinde hizmet edecek gnll askerler ve kolonistlerin ilgisini ekmekti. Bundan dolay, Paschal, bu takviye glerinin ilgisini cezb etmek iin, Urbann seferinin baarsna dikkat ekti. Zamann
Madden, Concise History, s.42; Oldenburg, The Crusades, s.174; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.159. 392 Cate, The Crusade Of 1101, s.345.
391

107

kaynaklar da, Kudsn ele geirildii haberlerinin ok geni bir sathta yayldn gstermekte ve bu haberler sayesinde birok taraftarn, isimleri Avrupada efsane olmu kahramanlarn peinden gitmek zere hareket ettikleri grnmektedir393. 1101 yl Hal seferine en ok katlmn olduu Lombardy (Kuzey talya), papaln reform hareketlerine muhalif bir yer olduundan, birinci Hal seferine ok az katkda bulunmutu. Fakat hareketin baarya ulamasyla dnceleri deiti. lmnden ksa bir sre nce II. Urban, Milan bapiskoposu olarak atanan Anselm of Buise Hal seferine liderlik yapmas iin mektup yazmt. Bu ar 1099 sonlarnda Filistinden gelen mektuplarn Cenovallar tarafndan Lombardide yaylmasyla desteklendi. Anselm daveti kabul etti. Masraflar karlamak iin zorla vergi toplad. Bapiskopos her snftan adam toplad. En azndan iki piskopos, William of Pavia ve Guidio of Tortona ile birok rahip katld. Ayrca kadnlar, ocuklar ve vakanvislerin de ok sayda bulunmas Lombard ordusunu disiplinden yoksun ve sava alannda dayanksz klyordu. Laik liderler yksek rtbeliden daha ok, hatr saylr kimselerdi. Kont Albert Brandrate, kardei Guidio ve yeeni Otto Altaspata ile beraberdi394. Her ne kadar kilisenin kampanyaya ne lde katkda bulunduu ve ne kadar kamuoyu oluturduu bilinmese de, Fransada II. Paschal elinden gelen abay gstermi, ve elde edebilecei en iyi baary elde etmitir. 1101 yl baharnda veya yaznda Lion bapiskoposu Hugh of Die, Ansede drt bapiskopos ve dokuz piskoposu toplantya ararak Paschaln Hal seferiyle ilgili kararnamesini yaynlad. Hugh, gerek VII. Gregory, gerekse II. Urban zamannda Fransada papa temsilcisi olarak hizmet etmiti. Fakat Paschal, bu ofiste daha ziyade talyanlar kullanmak istiyordu. Bu nedenle Hugh, Papann temsilcisi olarak Hallara katld395. Ansedeki toplantdan hemen sonra Paschaln yeni temsilcileri John of St.Anastasia ve Benedict of St.Eudoxio Fransaya gittiler. Eylln sonuna doru
393 394

Madden, Concise History, s.42; Oldenburg, The Crusades, s.173. Cate, The Crusade Of 1101, s.346-347. 395 Cate, The Crusade Of 1101, s.347.

108

orada toplant yaptlar. Daha sonra, Limogesi geip, Poiterse gelerek burada da baka bir toplant dzenlediler. Poitersde ve dier ehirlerde Hal seferi iin vaazlar verildi, insanlar Tanrnn savana derhal katlmalar iin heyecana getirildi. Clermontda, bu arya hemen cevap geldi. Asiller, din adamlar, basit, sradan halk hemen sann ha iaretini taktlar396. Poitersde sefere katlan en kuvvetli laik adam, Aquitaine dk IX. William oldu. 1095de, Hal seferine katlan komusu Raymond of Toulousun topraklarn ele geirmek iin Urbann arsna direnerek Fransada kalmt. Bu gamsz, neeli gen adam, daha nce saz airliiyle nlenmiti. William kendisinin ve komularnn kaynaklarndan oluan byk bir ordu kard. Liderler arasnda Kont Geoffrey of Vendome, Thouars vizikontu Herbert ve onun kardei ile birka piskoposun da olduu birok din adam vard. Baz Hallar yanlarna karlarn da aldlar. IX. William, karsn malikanesini ynetmek iin brakrken, yanna bir sr gen kz ald397. Yerel veya gezici vaizler Papann 1096da yapm olduu vaaz yayyorlard. Birok yerde cokunluk artmt. Daha nceki sefere katlan Hallarn anlattklar hikayeler her yerde konuuluyordu398. 1096da birok gnllnn katld Kuzey Fransada, daha nceki seferden kaan birok kaak, dini guruplarn tehdidi ve Papann fkesinin de etkisiyle yeniden gnll yazldlar. Bu grubun en tannm Stepen of Blois ve Hugh of Vermandois idi. Antakyadan kaan dier bir kii Guy Trousseau of Mouthery, iki erkek akrabas tarafndan temsil edildi. Bunlar, Kont II. Guy ve Vizikont Miles of Bray idi. Orduda tane de piskopos vard399. Dou Fransada da ayn okunlukta bir katlm olmutu. Nevers, Auxerre ve Tonnere kontu II. William katlmt. Onun kendi topraklarndan toplad ordu, sayca Aquitaineden gelenler kadar ok olmad iin, ayr bir ordu gibi hareket edemedi. Dier taraftan komusu Burgundyden gelenler Stepen of
396 397

Cate, The Crusade Of 1101, s.347-348. Cate, The Crusade Of 1101, s.348. 398 Cate, The Crusade Of 1101, s.348. 399 Cate, The Crusade Of 1101, s.348.

109

Bloisin birliklerine katldlar. En nemli iki lider, Burgundy dk Odo ile, Macon ve Burgundy kontu Stephen idi400. Almanyada da, talyada olduu gibi Papann prestijinin arttnn gstergesi olarak, Hal propagandasna hatr saylr bir tepki vard. Vakanvis Ekkehard of Aurann dediine gre, Papa ve mparator arasndaki ekime Almanlar birinci Hal seferine katlmaktan alkoymutu. imdi ise, Almanya, i savaa ramen katlmaktan memnundu. Her naslsa Alman mparatoru IV. Henry Almanyadan asker toplanmasna karmad ve onun baz taraftarlar da Hallara katld. Bunlar arasnda ufak bir guruba liderlik yapan Conrad, Henrynin memuru olarak biliniyordu. Almanyadan ikinci ve daha byk bir ordu da vard. Genelde bunlar Bavyera tarafndand. Liderler arasnda Bavyera dk IV. Welf olup, bu yal dk, zamannda IV. Henry iin savam ve imdi gnahlarndan kurtulmak iin Hallara katlmt401. Welfin ordusu 60 bin kiilik byklyle zamann ordularna gre olduka byk saylrd. Bu yzden asl mesele dier lkelerden kacak kuvvetlerin byklyd. Albert of Aix, Conradn 2000, William of Neversn da 15 bin askeri olduunu syler. Ekkehart, ordularn toplam saysnn neredeyse 1096 ylndaki kadar byk olduunu dnr. Kaynaklarn hemfikir olduu nokta, 1101 ylnda da her grupta sava snfndan olmayan birok insann bulunduudur. Tecrbeli Hallarn tavsiyelerine ve papalk fermanna ramen, savalara her eitten birok kadn ve ocuklar elik etmitir. Ruhban snf da askeri amalar iin hizmet etmi olabilir, fakat onlarn says da fazlayd402. zetlersek, 1101 yl Hal seferleri iin, byklklerini ve birlikte hareket etme durumlarn da dikkate alarak, birbirinden ayr byk Hal ordusundan sz etmemiz mmkndr. Bunlardan birincisi Milan bapiskoposu Anselm of Buis, Biandrate kontu Albert ve Parma kontu Guibertin liderliindeki Lombardlar ile, eski saygnln yeniden kazanma derdinde olan Stepen of Bloisin liderliindeki Franszlar ve Alman mparatorluunda imparatorluk
400 401

Cate, The Crusade Of 1101, s.348. Oldenburg, The Crusades, s.175. 402 Cate, The Crusade Of 1101, s.350-351; Oldenburg, The Crusades, s.175.

110

muhafz olarak bulunan, Conradn nclndeki Almanlardan oluuyordu. kinci ordu, Nevers kontu II. Williamn komutasnda, tamamen profesyonel askerlerden oluan 15 bin kiilik bir Fransz ordusuydu. nc orduya gelince, bunlar da Aquitaine dk IX. Williamn liderliini yapt Franszlar ile, Bavyera dk IV. Welf ve Avusturya dk Leopoldun annesi Margravine dann nclndeki Almanlardan olumaktayd403. Genellikle Hallar parasal bakmdan yeterince tedarikliydi. En azndan bulduklar normal pazarlarda istedikleri gibi erzak satn alabiliyorlard ve Anadoluda yenildiklerinde bile hala zengin hazineleri vard. Finans durumu ksmen, bireysel olarak Hallar tarafndan salanrken, bazen de varlkl liderlerin yardmyla yaplyordu404. Pashcaln Hal seferi iin genel bir plannn olduunu gsteren kayt yoktur. Birka ordunun hareketlerini koordine etmek iin biraz aba gstermiti. 1096da olduu gibi, ordular komuta edecek tek bir laik adam yoktu; hatta Adhemar of Le Puy tarafndan salanan birlik de yoktu. Paschaln Asya elisi Hugh of Lyonsun hibir byk grupla seyahat etmeden Kudse ulat bilinmektedir. Fakat baz liderler birinci Hal seferi srasnda oluan plana gre, Papann direktifiyle veya daha nceki toplantlardan kan genel dnce zerine hareket etmilerdir. Onlar, dierlerinin niyetleri hakknda bilgi sahibiydiler. Douya giden gzergah zerinde baz buluma noktalar kararlatrmlard. Hepsi, Anadolu ilerinde yolculua balamadan nce stanbulda toplanmay umuyorlard405.

b. Hallara Kar Blgedeki Trklerin ttifak Kurmalar : Birinci Hal seferi srasnda Hallar hakknda yetersiz ve yanl bilgilere sahip olan Kl Arslan, bunun en nemli sonucu olarak bakenti zniki kaybetmi oldu. Eskiehir (Dorylaeum) yenilgisinden sonra Trkler, ky
403 404

Demirkent, Hal Seferleri, s.62. Cate, The Crusade Of 1101, s.351. 405 Cate, The Crusade Of 1101, s.352.

111

blgelerindeki hakimiyetlerini kaybederek, Anadolu ilerindeki yaylalara doru ekilmek zorunda kalmlard. Ege ve Akdeniz ky blgeleri ile, Karadenizde, Trabzona kadar olan ky blgeleri Hal seferini takiben ya Bizansllarn eline tekrar gemi, veya baka bir ekilde Hristiyanlarn lehine Trklerin elinden kmt406. Fakat dier blgelerde, Hal seferi Anadoludaki Trk varln yok edememiti. lkenin byk bir blmnde hala yar gebe olarak yaayan ve hareket halinde savamaya alkn Trkler, onlar gider gitmez kolaylkla eski yerlerine dnmlerdi. Dahas, Hal seferinden sonra, Trklerin ekildikleri Anadolu yaylas, onlarn Orta Asya ve randaki alk olduklar koullara uygun bir yer olduundan, Trklerin burada beklenenden daha abuk toparlanmalarna neden olduu gibi, Hristiyan nfusun hala ounlukta olduu Anadoludaki hakimiyetlerinin pekimesine imkan verdi407. znikin kaybndan sonra Konya bakent yapld ve devleti glendirmek iin atlacak admlar eskisinden daha salam hale getirildi408. Dier taraftan birinci Hal seferi srasnda hi zarar grmemi olan Danimentliler de Sivas, Tokat ve Amasya blgesindeki hakimiyetlerini daha da glendirmilerdi409. Balangta kendileri iin bir tehlike olarak grmemekle beraber, Daniment Gazi, 1101 yl Hal seferine kar Kl Arslann ittifak teklifini kabul etti. Kl Arslann ittifak araylar Daniment Gazi ile snrl kalmad. Sultan ayrca, Dou Anadolu ve Kuzey Suriyedeki Trk beylerine de mektuplar yazarak yardma gelmelerini istedi. Hallarn saldrsna maruz kalmam blgelerin emirleri, belki bu olayn ciddiyetini kavrayamamlard. Ama drt yldan beri hallarn tehdidini yakndan izlemi olan Halep emiri Rdvan, Harran emiri Karaca ve Artuklu beyi Belek derhal yardma kotular410.
Sevim, Anadolunun Fethi, s.132; Oldenburg, The Crusades, s.114. Bizansllar derhal Anadolunun sahil blgelerini igal ettiler. zmirde akann devleti ortadan kaldrld. Bat Anadolu ve Karadeniz sahilleri Rumlarn eline geti. ukurova blgesinde ehirlerde ve krlarda yaayan Trkler ekilirken, dalarda yaayan Ermeniler yava yava dzle inmeye baladlar. Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.103-104. 407 Claude Cahen, Osmanldan nce Anadoluda Trkler, (eviren Yldz Moran), stanbul, 1979, s.99. 408 Demirkent, Hal Seferleri, s.64; Sevim, Anadolunun Fethi, s.132; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.105. 409 Cahen, Osmanldan nce, s.99. 410 Demirkent, Hal Seferleri, s.64. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.164e gre, Hallara kar Trk beylerini Kl Arslan yardma armad. Hallarn taarruz istikameti Danimentlilerin arazisi olduundan, blgedeki Trk emirlerini ve Kl Arslan yardma aran Danimend Gazi idi.
406

112

Bylece 1101 yl Hal seferine kar Anadoludaki Trk gleri arasnda bir birliin salanmas, birinci Hal seferinin Anadoludaki baarsnn dayanan ortadan kaldrrken, 1101 yl Hallarna da byk bir felaket hazrlamaktayd411.

c. Trklerin 1101 Yl Hallarnn Birinci Ordusunu mha Etmesi : 13 Eyll 1100de toplanarak Milandan ayrlan Lombardlar Hal seferi iin harekete geen ilk grup oldu412. Lombardlar kuzeydouya doru ilerleyerek Carinthiay getiler, daha sonra bar bir ekilde, muhtemelen Savadan Belgrata giden Godfreyin eski yoluna ktlar. Bulgaristana girdikten sonra da Alexiusa mesaj gndererek Bizans topraklar iinde geecekleri gzergah zerinde zel pazarlar kurulmasn istediler. Bu talep mparator tarafndan kabul edildi. Ak pazarlar olarak u kasabalar belirtildi: Kean (Roussa), Panidos (Tekirdan 5 mil gney-bats), Plovdiv (Phillipopolis), Edirne (Adrianople), Tekirda (Rodosto), Silivri (Slymbria) ve Natura denilen bir yer. Hallar Bulgaristanda kladlar. Bu arada Alxius ile anlamalarna ramen, yama olaylarna baladlar. Srlar ve kmes hayvanlarn parasn demeden yakalayp, byk perhiz zamannda ve oru gnlerinde yiyerek sularn pekitirdiler. Daha sonra mezarlk sular ilemeye baladlar. Yunan trbelerini tahrip ettiler. mparator Alexius bu sular rendiinde, Lombardlardan hemen dorudan stanbula gelmelerini istedi. Hal liderleri de bu istee itaat ettiler413. Hal ordusu stanbula 1101 yl ubat sonu, Mart banda ulat ve mparatorun emriyle ehrin dnda kamp kurdu. Orada Almanya ve Fransadan gelecek olan Hal birliklerini beklemek zere iki ay kaldlar. Lombardlar burada da yama hareketlerine balaynca Alexius, 1096-97de yapt gibi, hemen onlar Boazdan karya geirmek istedi. talyanlar buna kar knca ise, erzak temin ettikleri zel pazarlar kaldrd. Bunun zerine onlar da, gnlk bir ktlktan sonra imparatorluk sarayna saldrdlar. Bu srada, mparatorun bir akrabasyla
411 412

France, Western Warfare, s.211. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.160; Demirkent, Hal Seferleri, s.62. 413 Cate, The Crusade Of 1101, s.352-353.

113

evcil bir aslann ldrdler. Olaylarn bu ekildeki gidiat zerine, Hal liderleri ve piskoposlar Alexiusun yanna giderek yeminlerle zr dileyip, gazabn dindirmeye altlar. Sonunda Toulouse kontu Raymondun da katklaryla bir uzlamaya varld414. Kont Raymond Kudsn alnmasndan sonra, Austos 1099da Filistinden ayrlmt. Kuds kralln Godfreye kaptrdktan sonra zgn bir ekilde lkesine dnmeden nce 1100 yl yaznda stanbula uram, ve burada bir mddet kalarak mparatorla arasndaki dostluunu gelitirmiti. Gerekten de Raymond mparatorla hep iyi ilikiler iinde olmutu. Aralarndaki gemiten gelen ba, onlarn her ikisinin de ilerini bozan Bohemonddan holanmamalaryd415. Bylece karlkl bar szlerinin arasnda Alexius, Hallara erzak satn alma haklarn geri verdi. 21 Nisandan birka gn sonra da Hal ordusu Boaz geti ve zmit (Nicomedia)de kamp kurdu. Orada, Conradn liderliini yapt Alman grubuyla birletiler. Conrad, hibir ciddi problem olmadan, Yunan topraklarna girmi ve Alexius tarafndan iyi karlandktan sonra Anadolu tarafna geirilmiti. Dier taraftan Stephen of Bloisin nclk ettii ok daha byk birlikler de Fransa ve Burgundy (Dou Fransa)den geldiler. Byk bir ihtimalle onlar da, Fransadan ilkbahar balarnda hareket etmilerdi. Hallarn istekleri zerine Alexius, onlara Raymond of Toulouse ile Grek generali Tsitas danman olarak ve Trkopol diye bilinen atl yerli yardmclar rehberlik hizmetinde bulunmak zere vazifelendirdi. talyan, Alman ve Franszlardan oluan Avrupal birlikler, Mays aynda gelmilerdi ve Haziran banda birleik Hal ordusu olarak hareket ettiler416. Stepehen of Blois ve dier tecrbeli adamlar 1097deki ayn gzergah takip etmeyi nerdiler. Fakat Lombardlarn (talyanlar) baka fikirleri vard. Bir nceki yaz Bohemondun Sivasn Trk emiri Daniment Gazi tarafndan esir

414 415

Cate, The Crusade Of 1101, s.353. Cate, The Crusade Of 1101, s.353-354. 416 Cate, The Crusade Of 1101, s.354; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.160-161.

114

edildiini ve imdi Niksarda esir tutulduunu rendiler417. Onlar, Horasan dedikleri Anadolunun dousunu igal etmek ve Bohemondu rmekte olduu zindandan kurtarmaya kararlydlar. Belki de blgeyi ele geirebilecekler ve Trkleri yok ederek kendileri iin yeni Hristiyan devletleri de kurabileceklerdi418. Stephen, Raymond ve Grek generali Tsitas, Lombardlar bu aptalca sapmadan vazgeirmek iin ok uratlar. Fakat, bounayd. talyanlar ordunun byk ksmn oluturduundan, Fransz liderleri Anadolunun tehlikeli koullarnda kendi yollarnda gitmek iin, birliklerinin saysnn ve gcnn yetersizliini de gz nne alarak, orduyu blmek yerine Lombardlarn isteine raz oldular419. Hallar Haziran banda, nde Raymond ve Trkopoller olduu halde zmitten ayrldlar. Erzak boldu, fakat disiplin gevekti. Eski Hac Yolunu izleyerek 23 Haziranda Sultan Kl Arslana ait olan Ankara nlerine gelip, bu ehri aldlar. Daha sonra da Hal liderlerinin Alexiusa ettikleri yemin gerei, bu ehri Bizansllara teslim ettiler. Fakat bu defa, Anadolu Trkleri tecrbe kazanmlard ve Frank ordusunun kendilerini tekrar yenmesine izin vermeyeceklerdi. stelik bu kez, Trklerin ii daha kolayd. nk Hallarn geecei yol hemen hemen kurak bozkrd. Hallar Ankaradan sonra kuzeydouya dnerekten ankr (Gangra)ya geldiler. Buradaki tahkimi, hcum etmek iin ok salam bulduklarndan, ekinleri yakarak zarar vermekle yetinmek zorunda kaldlar. Bu noktadan sonra Hallar, devaml olarak Sultan Kl Arslan ve mttefikleri tarafndan rahatsz edilmeye baladlar420. Trkler, Hal ordusunun gidiatna ayak uyduramayan ve arkada kalan dkntleri imha etmeye balaynca, Hal liderleri Franszlardan nc birlikleri, Lombarlardan da ordunun gerisini savunmak zere art birlikler oluturdular. Bu ikincisi, yani Lombardlarn savunduu blgedeki Hallar, ani bir hcumla bozuldular. Trk okularnn, yol yorgunu birok sivil Haly ldrmelerine
1100 ylnda Danimend Gazi, Malatya civarnda Hallar feci bir bozguna uratarak nl Hal komutan Bohemondu esir alm, ve Niksarda bir kaleye hapsetmiti. Efe, Tevarihi Ali Seluk, s.34. 418 In Demirkent, 1101 Yl Hal Seferleri Ordularnn Anadoluda Takip Ettii Yollar Hakknda, Uluslararas Hal Sempozyumu, Ankara, 1999, s.116-117. 419 Madden, Concise History, s.43; Oldenburg, The Crusades, s.176; Demirkent, Hal Seferleri, s.63-64. 420 Cate, The Crusade Of 1101, s.354-355.
417

115

engel olamadlar. Bu geri savunma blgesi, daha sonra birka liderin deierek komuta ettii erefli bir grev yeri oldu. lk nce Bugundililer, sonra Raymondun Provenallar (Kuzey Franszlar) ve sonra da Trkopoller bu blmde talyanlarn yaptndan daha iyisini yaptlar. Yry izgisini daraltarak daha fazla kayp vermelerini nlediler421. Hallarn ankrdan sonra, tam olarak hangi gzergah izlediklerini kaynaklara gre tespit etmek imkanszdr. ankrdan Niksara giden yol, Amasya iinden geen Kzlrmak boyunca douya doru gitmekteydi. Fakat vakanvis Albert of Aix, Hallarn ismini bilmedii birka kasaba ve kaleyi getikten sonra, Trklerden rvet aldn iddia ettii Raymondun, onlar doru yoldan saptrdn ve l gibi kuru ve tenha bir krsal alana ektiini belirtir. Hallar burada yiyecek ktlndan sknt ektiler. Paraszlk problemleri yoktu, fakat yiyecek almak iin pazar bulamyorlard. Sadece varlkl insanlar arabalarla zmit veya Gemlikten bolca erzak getirdiler. Alt tabakadakiler yiyecek aramak zorunda kald. Hayatta kalmann zor bir yolu, dalk kaba arazide ve araziden daha zorlu Trkler arasnda yiyecek arama partileri idi. Alberta gre, Hal ordusu, Niksar yolundan daha kuzeye gitmiti. Ona gre en azndan byk bir yaya ordusu, yiyecek aramak iin Kastamonu yaknlarna gitti. Taze arpa ve yaban elmas toplamak niyetiyle girdikleri bir vadi iinde Hallar, tuzaa dtler ve youn bir ok yamuru altnda ldler422. Bu olayn haberi Hallar korkuttu. ankrdan ayrldktan sonra on be gnlk bir yryle Niksar yoluna doru geri dndler. Kzlrmak getikten sonra halk Grek Hristiyanlar olan bir kasaba buldular. Kastamonunun aasnda alt gn pusuda kaldktan sonra ordu, Kuzey Anadolu dalarndan karak aadaki bir ovada kamp kurdu (2 Austos 1101). Buras asl Trk ordusuyla, hallarn ilk kez karlaacaklar yerdi. Sultan Kl Arslann komutasndaki Trk ordusunda Danimentli Gazi Gmtekin, Halep meliki Rdvan, ve Harran emiri Karaca ile Artuklu beyi Belekin birlikleri de hazr bulundular. Daha nce Seluklu sultanlar ve yerel emirler arasndaki i

421 422

Cate, The Crusade Of 1101, s.355. Cate, The Crusade Of 1101, s.355.

116

ekimeler, Batllar iin birinci Hal seferinin baarsn getirmiti. imdi ise, Anadolunun Mslman emirleri arasndaki ibirlii Hallar iin bir felaket nedeni olmaktayd423. Austosun ilk ksmnda sava birka gn srd. lk gn Trk atllar kampn etrafn kuattlar. Bir yandan korkun bir tarzda lk atarlarken, dier taraftan da Hallar boynuz ve kemikten yaplm oklaryla atee tuttular. Salam bir ekilde bir arada durmay baaran Hallar bu hcumu geri pskrttler. Ertesi gn, Alman Conrad ve yeeni Brunonun komutasnda, ok byk bir yiyecek arama partisine kan Hallar, Merzifon yaknlarndaki bir Trk kalesine saldrdlar ve ele geirdiler. Burada, yiyebilecekleri ne varsa aldlar ve bulduklar her eyi yamaladlar. Fakat kampa geri dnerlerken, tuzaa dtler ve ele geirdikleri btn ganimetler ile, adamlarndan birounu kaybettiler. Canlarn kurtarabilenler, akamst yorgun ve perian bir halde kamplarna dnebildi. Ertesi gn ise, her iki ordu da istirahat etti, herhangi bir atma olmad424. 5 Austos, Pazartesi gn Milan bapiskoposu btn Hal ordusuna vaaz vererek, onlara Raymondun getirdii Aziz Ambroseun kutsal kalntsn ve kutsal mzra gstererek, orada bulunan kalabal gnah karmaya davet etti. Daha sonra Hal ordusu bee ayrlarak sava dzenine girdi: Burgundililer (Dou Franszlar), Raymond ve Provenal (Kuzey Fransz) birlikleri, Almanlar, Bat Franszlar (Poitevinliler) ve Lombardlar (talyanlar)425. leride yer alan Lombardlar ar arpma sonucunda geri pskrtlerek ilk krlanlar oldular. Sava btn gn srd. Frank valyeleri devaml olarak savunmada kaldlar. Dalan askerleri yeniden dzene sokmak anslar yoktu. Akama doru Raymond, beraberindeki Bizansl paral askerlerle beraber kamaya karar verdi. Yalnz kamaktan baka seenei yoktu. Bu nedenle, bir miktar Provenal askerle beraber Stephen ve Conrad tarafndan kurtarlaca, ssz bir kayalk yere snd426.

423 424

Cate, The Crusade Of 1101, s.356. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.164. 425 Cate, The Crusade Of 1101, s.356; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.164. 426 Cate, The Crusade Of 1101, s.356-357.

117

Hallar ar kayplar vermilerdi ve gn elbette Trklere yaramt. Fakat onlar da ok yorgun ve ypranm olduklarndan gecelemek iin her iki ordu da kamplarna ekildiinde durum hala dengede saylabilirdi. Ama, Hallar arasnda panik ba gsterdi. Vakanvis Alberta gre kamaya ilk balayan Raymond idi. Anna Comnena ise, daha nce dier liderlerin, Raymond ve Tsitastan kaabilecekleri baz imparatorluk kalelerinin bulunduu yeri renmeye altklarn syler. Kimin daha nce katn dikkate almadan, Hal svarilerinin arkada kadnlarn ve ocuklarn ve yarallarn brakt genel bir ka olduunu syleyebiliriz427. Bu arada gece boyunca Hallarn panik halinde katn renen Trkler, afakla beraber Hallarn kampna hcum ettiler. Sabah olduunda balarnda hibir Hal liderinin olmadnn farkna varan binlerce sradan askerler, rahipler, keiler ile kadnlar ve ocuklar kar bile koyamadan Trkler tarafndan imha edildiler. Daha gzel olan baz kadnlar ve genler kle pazarnda satlmak zere ayrlrken dierleri ldrld. Sonra adrlar yamaland. Daha sonra Trkler, etrafa dalm, kamakta olan ordunun peine dt. Hallarn yaya olanlar yetimi ekinler gibi biildiler. Yalnzca ufak bir Hal grubu bir arada tutunarak, Bizans topraklarna doru kat. Fakat Hristiyanlarn ou savata veya yollarda ldler428. Tam olarak ka kiinin kaabildii bilinmemektedir. Fakat, tarihilere gre bu savatan kap, stanbula gitmek zere Sinopta toplanan bir avu Hal valyesi, olsa olsa birka yz kii olup, bunlarn iinde beyler ve hizmetkarlar dahildi429. ounluu Kuzey Fransadan olan baz Hal liderlerinin lmesine ramen, st dzeydeki birok Hal lideri kamay baarmt. Raymond kuzeye doru Bafra limanna, ve oradan da stanbula gitmek zere gemiye binecei Sinopa kamt. Stephen of Blois, Guy of Rochefort, Hugh Bardulf, Laon ve Soissons piskoposlar ve dierleri Sinopa doru gittiler. Bunlar da, gemilerle veya Karadeniz sahil yolunu izleyerek kara yoluyla stanbula geri dndler. Orada Alexius tarafndan nazik bir ekilde karlandlar. Alexius onlara hediyeler
427 428

Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.165; Oldenburg, The Crusades, s.179. Cate, The Crusade Of 1101, s.357; Oldenburg, The Crusades, s.179-180. 429 Oldenburg, The Crusades, s.179.

118

vererek kayplarn unutturmaya alt ve hac yolculuklarna devam edebilmeleri iin destek salad. Sefer srasnda iyice bitkin duruma den Milan bapiskoposu Anselm 30 Eyllde ld ve stanbula gmld430. Kl Arslan ve mttefikleri olan Trk beyleri, elde ettikleri baardan ziyadesiyle memnundu. nk bu defa sadece bir ksm Hal eteleri yok edilmemi, byk bir ordu tamamen yok olmutu. Dahas imdi, Trkler Franklarn artk yenilmez olmadklarn rendiler ve yapacaklar tek eyin sadece Hallara kar birlemek ve kararl bir hcum balatmak olduunu anladlar431. Ne var ki, Kl Arslan ve emirleri, bu baarlarnn daha sevincini bile yaayamadan, fakat kendilerinden daha emin bir ekilde, yaklamakta olan 1101 ylnn ikinci Hal ordusunu karlamak zere hazrlklara baladlar432.

d. Trklerin 1101 Yl Hallarnn kinci Ordusunu mha Etmesi : 1101 ylnn ikinci Hal ordusu Nevers kontu II.Williamn

nclndeki Franszlara gelince, onlarn, 30 Ocak 1101de Kudse gitmek iin hazrlklar yapmakta olduu bilinmekte olup, muhtemelen bu tarihten bir mddet sonra da hareket etmilerdi. William, birlikleriyle beraber talyadan aaya Brindisiye gitmi ve oradan Avlonaya gemitir. Onun izledii yol tpk Bohemondun 1096da izledii yol gibi Selanik yolu idi. Williamn ordusu disiplinli bir ekilde geerken, yerli halk tarafndan da iyi bir ekilde karlanmlardr. Bizans mparatoru, bu defa da Hallar iyi karlad ve onlara Hali kysnda kamp kurmalar iin yer gsterdi. Fakat, gn sonra da Boazdan kar kyya gemeleri iin de srar etti. Hallar Asya kysnda da, on be gn kalacaklar bir kamp kurdular. Bu arada William her gn Alexius ile gryordu433.

430 431

Cate, The Crusade Of 1101, s.357. Oldenburg, The Crusades, s.180. 432 Demirkent, Hal Seferleri, s.70. 433 Cate, The Crusade Of 1101, s.358.

119

Williamn Hallar, Haziran ortasna doru stanbula vardklarnda, o srada Alman ve Poitevin (Fransann batsnda bir blge) gruplar, stanbulda henz toplanmaya balamlard. Williamn birliklerinin de onlara katlmas doru olacakt. Fakat onun yerine ksa bir sre sonra, 24 Haziranda birlikleriyle beraber Civetota gitti. Daha sonra, acele ederek Lombard-Frank ordusuna yetimeye alt. Ankaraya vard zaman abalarnn umutsuz olduunu grnce bir gnlk bir duraklamadan sonra, gneye, Konyaya doru yneldi. Belki buradan takviye kuvvetleri bulmay mit etmi olabilir. Yolculuun bu ayanda Hal ordusu, Kl Arslan ve Gazi Gmtekin nclndeki Trkler tarafndan saldrya uradlar. Vakanvis Alberta gre ise, bu saldran Trkler, Merzifondaki Kl Arslann ordusundan ziyade, muhtemelen, daha ok yerel birliklerdi. Fakat bu saldrlar Hallarn ilerlemelerini engelleyemedi. gn sren arpmalardan sonra Hallar, Konyaya vardlar. Burada Trkler tarafndan gl bir ekilde savunulan bir kaleye yaptklar hcum giriimleri baarsz oldu. Burada fazla durmann anlamsz olduuna karar veren William, ksa bir konaklamadan sonra Ereliye doru hareket etti. Bu arada Trkler, btn su kaynaklarn tahrip ederek blgeyi terk etmiti. Hallar susuz geen birka gnde zayf dtklerinde de, Trkler onlarn etrafn kuatt ve iddetle hcum etti. Beyhude bir savunmadan sonra, Kl Arslan ve Daniment Gazinin birlikleri karsnda Frank svarileri bozuldu ve piyadeler ile sava olmayan sivil halk lme veya esarete terk ederek katlar. Merzifonda olduu gibi burada da birok kadn esir olarak satlmak zere alkonuldu. Kont William, kardei ve bir sancak taycs ile beraber ufak bir valye grubuna nclk ederek gney batya Ermeneke doru katlar434. Orada kendilerine Antakyaya kadar rehberlik yapmalar iin bir grup imparatorluk Trkopolleri kiraladlar. Fakat rehberler Hallar soyarak, onlar ssz bir krsal alanda plak ve yaya olarak terk edip, katlar435. Sonunda Nevers kontu ve beraberindeki birka valyeden oluan mutsuz Hallar, bir dilenci gibi acnacak halde, yrtk prtk elbiseler iinde, yolda

Burada Bizansa ait bulunan Ermenek kalesi vard. Demirkent, 1101 Yl Hal Seferleri, s.121. 435 Cate, The Crusade Of 1101, s.358-359.

434

120

kiraladklar rehberler tarafndan soyulmu ve terkedilmi olarak Antakyaya vardlar436. Bu arada Kl Arslan ve Daniment Gazi, Hallara kar elde ettikleri bu ikinci byk zaferin de sevincini yaamak iin vakit bulamadlar. Ksa bir sre nce stanbuldan yola kan IX. Williamn liderliindeki Aquitanial Franszlarla, IV. Welfin komutasndaki Bavyeral Almanlardan oluan 1101 ylnn nc Hal ordusunun yaklamakta olduu haberleri zerine gerekli hazrlklar yapmak iin almalara baladlar437.

e. Trklerin 1101 Yl Hallarnn nc Ordusunu mha Etmesi : 1101 ylnn nc Hal ordusu, Nevers kontununkinden daha byk olup, bu ordunun bir blmn oluturan Franszlar, Aquitania dk IX. Williamn komutasnda, byk perhizin ikinci haftasnda (12-19 Mart) lkelerinden ayrlmt. Karadan ilerleyerek Kuzey talya ve Carinthia Irman getiler. Gzergahlar zerinde bir yerlerde IV. Welf komutasndaki Bavyera ordusuyla birletiler ve bu birleik Hal ordusu Macaristan bar bir ekilde getiler. Mays balarnda girdikleri Bulgaristanda Alexiusdan dostluk mesajlar aldlar, fakat ayn zamanda onun paral askerleri Peenekler ve Kumanlar tarafndan da taciz edildiler. Ufak apl baz atmalar olmasna ramen Hallar, sonunda, Haziran aynn balarnda stanbula vardlar. Alexius Hal liderlerine ok iyi davrand ve hediyeler verdi. Fakat ayn zamanda 1097de olduu gibi, onlara da benzer bir ekilde sadakat yemini ettirdi. Bizans mparatoru, alt tabaka fakir Hallara da para datt ve hepsinin alveri yapabilecei pazarlar kurdurdu. Yine, ayn zamanda Hallarn stanbul Boazndan karya geirilmeleri iin de acele ettirdi. stanbulun civarndaki bu konaklama be hafta kadar srd. Bu arada haclar yolculuk iin gereksinimlerini satn aldlar ve Hal liderleri de, mparator Alexius ile gnlk toplantlarn yaptlar438.

436 437

Oldenburg, The Crusades, s.180. Demirkent, Hal Seferleri, s.71. 438 Cate, The Crusade Of 1101, s.359-360.

121

Bu uzun mola srasnda Almanlar, zellikle de daha alt kademedeki liderleri, Alexius ile ilgili phe duymaya baladlar. Lombardlarn akbeti hakknda hibir haber alamamlard. Bu nedenle, Bizansllarn Hallar takviye kuvvetleri gelmeden nce bilerek dman toprana srm olma ihtimalinden kukulanyorlard. Almanlar, Alexiusun imdi de kendilerini satabileceinden korkuyorlard439. Hallar arasnda panik olutu. Bazlar atlarn satt ve Filistine gemiyle gitmek iin paralarn harcad. Alexiusun onlar karada olduu kadar, denizde de yok edebilecei ile ilgili uyarldklarnda ise, henz gemilere binmi olan birok kii tekrar indi ve kara yolculuu iin kendilerini yeniden donattlar. Almanlarn bu seferdeki vakanvisi Ekkehard, Alman ordusunun kargaa yznden iki gruba ayrldn syler. Ekkehardn kendisi de uzun bir tereddtten sonra byk bir grupla beraber deniz yoluyla gitmeyi tercih etmi ve alt hafta sren gvenli bir yolculuktan sonra Yafaya varmt440. Almanlarn daha nemli liderleri ve taraftarlarnn byk ounluu, Franszlarla beraber gitmeyi tercih etti. Birleik ordular Alexiusdan bir grup Trkopol rehber kabul ederek Temmuz ortasnda ayrldlar. Ekkeharda gre ordu, Anadolu ilerinde gney douya doru yneldi ve sonra Pontus441a doru ilerledi. Bu, ksa bir sre nce Nevers kontu Williamn yapt eydi. Onun gibi IX. William ve Welf de belki Lombardlar yakalamak umuduyla ayn yoldan gidiyorlard442. Hal seferinin dier vakanvisi Alberta gre ise, Suriyeye giden askeri anayoldan byle bir sapma olmamt. Albert, Hallarn zmit ve znik yoluyla ilerlediklerini ve oradan, imha edildikleri Akehir (Philomelium)e gittiklerini syler. Yolculuun ilk blm olduka rahatt. Fakat Trk topraklarna girdikten sonra zorlanmaya baladlar. stanbuldan aldklar erzak ksa zamanda azald. Trkler, Hallarn gzergahlar zerindeki olgunlam ekinleri yaktlar. Su depolarn, kuyular ve membalar ykp, tahrip ettiler. Trk svari birlikleri de, onlar taciz aknlaryla, yakn dv riskini almadan hrpaladlar. Trklerin bu bktrc taktikleriyle baa kamayan Hallar, Konyay geerek Trklere ait

439 440

Erer, Trklere Kar Hal Seferleri, s.68. Cate, The Crusade Of 1101, s.360-361. 441 Kuzey Anadolu Blgesi. 442 Oldenburg, The Crusades, s.182.

122

bulunan Akehir ve smili yakp yktlar ve oradan Eyll balarnda Ereliye doru ilerlediler443. Hallarn yol ald lkenin neredeyse tamam bozkr olup, yazn scaklnn en fazla hissedildii dnemdi. Nitekim, Hal ordusu dayanlmaz scakta, Trklere yenilmeden daha nce alktan ve susuzluktan krld. Hallar Ereliye doru yol alrlarken ehrin yaknnda susuzluklarn gidermeyi mit ettikleri bir rmaa geldiler444. Buras, hibir zaman suyu kurumayan Ereli Irmann akt Akgl Ovasyd. Scaktan bunalm Hallar bir an nce susuzluklarn gidermek iin rmaa doru kotular. Fakat, daha nce Hallarn hareketinden haberdar olan Kl Arslan ve mttefikleri445 kar kyda sazlklarn arasnda pusu kurmulard. Hallar suyun kenarna gelir gelmez, Trkler oklarla yaylm ateine tuttular. Daha sonra da hemen Kl Arslan, ve Gazi Gmtekinin oullar ani bir hcuma getiler. Gafil avlanan, alk ve susuzluktan zayf dm Hallar byle iddetli bir hcuma kar koyamazlard. Irmak boyunca bataklk bir arazide umutsuz bir direniten sonra Hal ordusu zld. Baz Hallar bataklk otlarnn arasnda bouna gizlenmeye alt. Bazlar rman ak ynn takip ederek, bazlar da dalara doru kat. Fakat Hallarn ou ya ldrld, veya esir alnd446. Esir alnan birok kadn arasnda Geoffrey Burelin kars Corba ve Avusturyal Margravine da da vard. da, zamann en nl gzellerinden biriydi. Albert, onun esir alndndan veya ldrldnden pek emin deildir. Fakat dier vakanvisler dann bir Mslman prensin hareminde yaadna ve ona nl bir oul, Zengiyi dourduuna inanmaktadrlar447. Daha nceki yenilgilerde olduu gibi, kaabilenlerin byk bir ksm, maiyetindeki zavall insanlar sava alannda terk etmekte tereddt etmeyen yine Hal liderleriydi. nk onlarn stn atlar vard. Bununla beraber, Auvergne
Cate, The Crusade Of 1101, s.361. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.169. 445 Kl Arslan ve Emir Danimendden baka Halep emiri Rdvan ve Harran emiri Karacann birlikleri de vard. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.169. 446 Demirkent, Hal Seferleri, s.71-72; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.169; Oldenburg, The Crusades, s.182; Cate, The Crusade Of 1101, s.361. 447 Cate, The Crusade Of 1101, s.362.
444 443

123

piskoposu yryerek kamt. Welf, silahn ve zrhn bir kenara frlatarak dalarn arasna atn srmt. IX. William, yannda yalnz tek bir kiiyle kam ve Tarsusun bir liman Longiniadaya ulamt. Birka gn sonra Tancred, Williamn yaad talihsizlikleri renerek onu Antakyaya getirmeleri iin valyeleri eskort olarak gnderdi448. Erelideki yenilgiyle beraber 1101 yl Hal seferinin askeri nemi tarihe kart. Bir ay iinde Anadolunun iki byk Trk lideri, Sultan Kl Arslan ve Daniment Gazi, Halep meliki Rdvan ve Harran emiri Karaca ile, Artuklu beyi Belekin de yardmlaryla byk Hal ordusunu ortadan kaldrmlard. Onlar yle kesin bir ekilde yenmilerdi ki, hatta Latin tarihileri bile, Hallardan sadece birka yz kiinin kurtulduunu zikretmektedirler. Belki bunlar grnenden daha oktur, nk tarihiler balca liderlerle ilgiliydiler. Fakat stn atlar bulunan valyeler arasnda bile onda birinin kurtulduu phelidir. Piyadelere gelince, neredeyse son kiiye varana kadar ldrlmler, ya da esir alnmlardr. Anadoludaki Trkler iin bu, byk bir zaferdi ve Hallarn Antakya ve Kudsteki baarlarndan daha gz alcyd449. Dier taraftan Douda, Suriye ilerine doru gelimeye balayan kk Latin prenslikleri iin, 1101 yl Hal ordularnn yok edilmesi telafisi imkansz bir felaketti. Pe pee gelen yenilgilerin manas, Batnn Levant blgesinde gerek bir Hristiyan devleti kurma giriiminin baarszl anlamna geliyordu. lave fetihler olmadan, yeni domu Kuds krall fazla yaayamazd. Nihayet, onlarn stratejisi bir yandan gneye ve douya doru genilerken, dier yandan da Hristiyan fetihlerini takviye etmekti. Eer ansla Kutsal lkeye gitmeyi baarm olsalard, yok edilen byk Hal ordusu askeri gleriyle ve kalabalk saylaryla buraya olan gn yolunu aarak, burada gl bir devletin olumasn mmkn klacak, ve blnm dmanlaryla birer bire savaacakt. Eer Ascalon alnabilseydi, Hallar ile, uzun mesafeli ticaret gzergahlarnn getii, zengin Msr limanlarna sahip olabilmek iin karlaacaklar, artk zayflamakta olan Msr ordusu ile, arasnda sadece Sina l kalm olacakt.

448 449

Cate, The Crusade Of 1101, s.362. Oldenburg, The Crusades, s.77

124

Eer Halep ve am alnsayd, Trkler Kuds ve Antakyaya yaptklar hcumlar iin destek aldklar zemini kaybetmi olacaklard. Eer Trklerin denize olan balantlar kesilebilseydi, Akdeniz kys boyunca bulunan zengin liman ehirleri de igal edilebilirdi450. Fakat bu mitler asla gerekletirilemedi. Doudaki Hal prensleri Baudouin, Tancred ve arkadalar, sabrszlkla bekledikleri, yanlarndaki yardm kuvvetleriyle ve ara gerele gelecek olan byk baronlar, birbiri pei sra byle perian durumda grnce, yapabilecekleri tek ey, onlara kutsal yerlerdeki haclk grevlerini yerine getirmeleri iin yardmc olmak oldu451. Bat dnyasna gelince, Hal seferi orada da bu ekilde bitti. Gnderdikleri Hallarn akbetinden habersizlerdi. Acaba Fatmi Al-Afdaln ordular Kuds tekrar geri almlar myd? Papa ve piskoposlarn btn abalar Hristiyan alemini nc kez ayaa kaldrmak iin yetersizdi. Amasya ve Erelideki korkun malubiyet srasnda, deheti yaam olan hayatta kalanlar hala tek tk geliyorlard. Dahas, onlarn anlattklar, en cesur insanlar bile rktmeye yetiyordu. Fanatik cokunluun, artk getii bir zamand. Deus VultGod Wills It! (Tanr bunu istiyor) diye barmalar artk anlamn yitirmiti. ok ak bir ekilde, Tanr bu Hal seferini artk istemediini gstermiti452.

II. KNC HALI SEFER (1147-1148):

A. Avrupada kinci Hal Seferinin Oluumu : 1145 yl yaz mevsimi balarnda Bat Avrupaya Kudsten gelen haclar ve yolcular, bir nceki Aralk aynda (Aralk 1144) Urfann dtne dair zc haberleri yaymaya baladlar453. Ksa bir sre sonra da Papa III. Eugenius ile, Roma ve Ermeni kiliselerinin muhtemel birleme imkanlarn deerlendirmek iin
450 451

Madden, Concise History, s.43. Cate, The Crusade Of 1101, s.362; Oldenburg, The Crusades, s.183-184. 452 Oldenburg, The Crusades, s.184. 453 Jonathan Phillips, Defenders Of The Holy Land, Oxford, 1996, s.77.

125

gelen Ermeni piskoposlar da bu olay teyit ederek, Doudaki olaylar hakknda daha geni bilgiler verdiler. Buna ilaveten, Batya yardm ars iin haberciler de gnderilmiti. Antakya prensi Raymond, Mslmanlarn daha sonraki hedeflerinin kendileri olduunu bildiinden ve Joscelin ile beraber, kendi glerinin de yeterli gte olmadn grdnden Franklardan veya Avrupann herhangi bir yerinden yardm talep etti454. Blgeden gelen ajanlarn, blgedeki durum ile ilgili ayrntl bilgiler vermeleri ve Ermeni piskoposlarnn da telkinleriyle Papa III. Eugenius, Vetrallada 1 Aralk 1145de yaynlad papalk bildirisiyle yeni bir Hal seferi iin arsn yapt455. Papa, Urfadaki duruma gre hareket etti. II. Urban gibi, O da, Hal seferinin Hristiyan kiliselerini daha da birletireceini umut ediyordu. Byk lde Urban ve dier papalarn rneine dayanmasna ramen, Eugeniusun ars papaln ilk yazl Hal seferi bildirisiydi456. Bu bildiride Papa, Urfann kafirlerin eline getiini zc bir dille anlatarak Franklara ve talyanlara, zellikle de onlar arasndaki en kuvvetli liderlere, tpk atalar gibi imanszlara bir ders vermek, dou kilisesini savunmak, kafirlerin (Trklerin) elindeki binlerce esir dm akrabalarn kurtarmak iin davetiyede bulunuyordu. Gene, daha nceki gibi, arya cevap verenlerin gnahlarnn affolunaca, geride brakacaklar karlarnn, ocuklarnn ve mallarnn kilisenin gzetiminde olaca, borlarnn ve sorumluluklarnn kaldrlaca vaat ediliyordu457. Papa III. Eugeniusun Hal seferi iin ncelikli olarak Fransadan destek bulma abalarnn arkasndaki sebep, kukusuz Doudaki yeni kurulan Hal devletlerinin hepsinin Fransz soyundan olmalar, ve yeni oluan Templier valyelerinin (Tapnak valyeleri) de Fransz olmalar idi458. Balangta byle bir giriime Avrupann katks pheli grnyordu. Papann yeni bir Hal
Virginia G. Berry, The Second Crusade, A History Of The Crusades, Vol.I, Madison, Milwaukee, London, 1969, s.466. 455 Bu bildirinin iaret ettii adres Kral VII. Louis ve Fransz soylular olsa da oradan yaynlandna dair kayt yoktur. Yine, bu bildiri beklenen ilgiyi grmediinden olacak 1 Mart 1146da baz ufak deiikliklerle birlikte, ve daha ok II. Urbann daha nceki Hal seferi arsnda bulunan motifler kullanlarak yeniden yaymland. Jonathan Riley-Smith, What Were The Crusades?, London, 1992, s.30. 456 Richard, The Crusades c.1071-c.1291, s.156-157. 457 Berry, The Second Crusade, s.466-467. 458 Phillips, Defenders Of The Holy Land, s.78.
454

126

devleti oluumu iin yapt teebbs, gerek Fransa da, gerekse Almanyada hi taraftar bulmamt. Bu i iin ne kan Longres piskoposu Geoffroyun vaazlar hibir netice vermedi. Daha nceki Hal seferinin fena neticelerini, yz binlerce insann lmn grm olan Bat alemi, yeni bir mecraya atlmak iin olduka isteksizdi. Dini hisleri en kuvvetli olanlar bile tereddtlyd. Yalnz bu srada, Papann arsna ilk ve en nemli olumlu yant Fransa kral VII. Louisden geldi459. Dindarlyla bilinen kral Louis, halanmasnn hemen ardndan, 25 Aralk 1145de Bourgesde lkenin btn piskopos ve asillerini toplayarak, Hal seferi iin katlmlarn istedi. Fakat umduu cevab alamad. lkenin ileri gelenlerinin hibiri bir Hal seferi iin istekli deildi. 25 yandaki gen Fransa kral, bu sefer lkedeki sz en ok geen birinin, ba rahip Bernard Clairvauxun desteini de kazanarak, Vezalayda 31 Mart 1146da daha byk bir toplant dzenledi460. Bu toplantda byk hitabet gc ve prestiji olan ba rahip Bernardn ateli konumalar karsnda, orada bulunan ileri gelenlerin ve sradan halkn oluturduu byk kalabaln dini duygular yeniden alevlendi461. Bernerdn konumalar o kadar etkileyiciydi ki, daha konumas bitmeden orada bulunan insanlar adeta lgna dnerek, halanmak iin krsye ynelince byk izdiham olutu. Bernardn nceden elbiselere dikmek iin hazrlatt halar hemen tkendi. te bu anda Bernard, yeni halar yaplmas iin, kendi cbbesini yrtp paralayarak ovunu yapnca, kalabaln cokulu lklar ykseldi. Byle bir ortamda kukusuz, Hal seferini kabul etmeyecek bir kii bile dnlemezdi. Hemen orada bulunan kral Louisin ardndan pek ok valye ve ileri gelenler de Hal yemini ettiler. Bunlarn banda kraln kardei, days, Flandre, Toulouse, Nevers, ve Champagne kontlar ile, ok sayda piskopos geliyordu. Asillerden daha fazla heyecanlanan halk tabakasnn, hemen sefere katlmak iin birbirleriyle yarrcasna halanmalar da olduka dikkat ekiciydi462.

459 460

Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.191-192. Richard, The Crusades c.1071-c.1291, s.157. 461 Demirkent, Hal Seferleri, s.101-102. 462 Demirkent, Hal Seferleri, s.102-103.

127

Vezelaydan ayrlmadan nce, burada halanan liderler, kacaklar Hal seferi iin hazrlklar yapmak zere en az bir yl gemesi gerektiine karar verdiler. Hallarn Anadoluya giderlerken geebilecekleri lkelerin krallaryla diplomatik grmeler iine girilmesi gerektiinden VII. Louis, Sicilya prensi Rogera, Bizans mparatoru Manuele, Almanya kral Conrada ve Macaristan kral Gzaye, mektuplar yazarak planlarndan bahsetti. ok geni bir Hal ordusu iin, lkelerinden geiin salanmas ve erzak temin edilmesini istedi. Papada Manuele seferi ve amacn bildiren bir mektup yazd. Olumlu cevaplarn gelmesi gecikmedi. Conrad ve Gza kabul ettiler. Roger, Louise eli gndererek krallnn yiyecek temin etmekten baka, Hallarn deniz ulamlarn ve btn ihtiyalarn salayabileceklerini bildirerek, kendisinin veya olunun seyahat boyunca Hallara elik edecei szn verdi463. Rogera gre daha ihtiyatl olan Manuel, ksmen cevap verdi. Hallara Anadoludan geen gzergah ve zel pazarlar konusundaki iyi niyetini belirtirken, mesele ok byk ve dnmek gerektirdii iin, bir yandan daha detayl cevaplar hazrlarken, dier taraftan da kendisine gelen elileri oyalad. Manuel, Papa Eugeniusa da Hallarn isteklerini karlamaya raz olduunu, ancak daha nce birinci Hal seferi srasnda olduu gibi, imdi de Hallarn kendisine ballk yemini ederek, kendisinin onurlandrlmasn ve bunu temin iin de, Eugeniusdan aba gstermesini istedi464. Bir baka deyile, Grekler de birinci Hal seferinden ve 1101 yl Hal seferinden dersler karmt ve Bizans mparatorluu dahilinde, Hallarn hareketini kontrol altnda tutmak istiyorlard. Greklerin durumu Hallarn aleyhine olduka deimiti. Birinci Hal seferi srasnda mparator Alexius, Batdan Bizans mparatorluunun topraklarn igal eden ve stanbulu tehdit eden Trklere kar bizzat kendisi yardm istemiti. imdi ise, Manuelin byle bir yardm talebi yoktu. 1146ya gelindiinde Grekler, daha nce birinci Hal seferi srasnda Anadoludaki topraklarn nemli bir blmn geri aldklarndan ve yeni kurulan Latin devletleri, Mslmanlarla Grekler arasnda tampon grevi

463 464

Berry, The Second Crusade, s.469-470. Berry, The Second Crusade, s.470.

128

grdnden, artk Mslmanlardan korkmuyorlard. Bizans topraklar zerinde bir bask da grmyorlard. Yeni bir Hal seferinden bahsedilmesi, gemii hatrlayan ve Hallarn saldrlarnn kendilerine ynelebileceinden endie eden Grekleri korkutuyordu465. Bernardn Vezalayda yapt, daha sonra da Bourgonde, Lorraine ve Flandre blgelerinde tekrarlad ateli konumalarn etkisi, Almanyann Rhein havalisine kadar geniledi. Burada Rudolf isminde bir rahip, byk bir baaryla Mainz, Worms, Spier, Strasburg ve Klnde vaazler verdi. Bilhassa fakir halk tahrik etti. Rudolf yalnz Mslmanlar aleyhine deil, ayn zamanda Yahudiler aleyhine de vaaz veriyordu. Bu, 1146da Almanyada bir dizi Yahudi katliamlarnn yaanmasna yol at. Sonunda Kln piskoposunun dzenin yeniden salanmas iin yardm arlar zerine Bernard, Yahudilere kar balatlan iddet hareketlerinin ve katliamlarnn durdurulmas iin Almanyaya geldi466. Burada, Almanya kral III. Conrad ile grt. Kendisine Hal seferi iin teklif gtrd. Fakat lkesinde eitli problemler yaayan Conrad, kesinlikle bu sefere kmak istemiyordu467. Buna ramen, Almanyada gittii her yerde hastalar iyiletirerek mucizeler gsteren Bernard, 24 Aralk 1146da, lkenin btn ileri gelenlerinin bulunduu bir toplantda yapt ateli konumasndan sonra, Conradn izni olmadan, Onun da bu harekete katlmas gerektiinden bahsetti. Nihayet Almanya kral III. Conrad, zerindeki basklarn younlat bu durum karsnda, halanmay kabul etmek zorunda kald. Conradn yannda, birok Alman asilzadesi ve din adamyla beraber, yeeni Frederich von Scwaben468 de halanmay kabul ettiler469.

Berry, The Second Crusade, s.470-471. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.193. 467 Hal tarihisi Jonathan Phillipse gre Almanya Kral III. Conradn Hal seferine katlmak iin isteksizlik duyduu ile ilgili yaygn olarak kabul edilen gerekler doru deildir. Jonathan Phillips, The Origins And Directions Of The Second Crusade- A Reassesment, Uluslararas Hal Sempozyumu, Ankara, 1999, s.23. 468 Amcasnn lmnden sonra Almanya kral olacak olan bu kii, 42 yl sonraki nc Hal seferinin nl lideri Frederich Barbarossas idi. Calthrop, The Crusades, s.49. 469 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.193-194; Demirkent, Hal Seferleri, s.103.
466

465

129

B. kinci Hal Seferi ncesi Anadoludaki Trklerin Durumu ve Doudaki Gelimeler: Birinci Hal seferi ve 1101 yl Hal seferleri srasnda grlen Sultan Kl Arslan ile Daniment emiri arasndaki iyi mnasebetler, Anadoluda Hal tehlikesinin azalmasyla yeniden bozuldu. Anadolunun iki byk Trk lideri arasndaki ilikilerin bozulmas, Daniment beyi Gmtekinin Niksarda esir tutulan Antakya Hal prensi Bohemondu, Kl Arslandan habersiz serbest brakmas yznden oldu. Halbuki Kl Arslan Bohemond iin Bizans mparatoru Alexius ile gryordu. mparator, Bizans aleyhine genilemekte olan, Antakya Hallarna kar Bohemondu nemli bir rehine olarak dnyor, karlk olarak 260.000 altn teklif ediyordu. Kl Arslan Bohemondu mparatora vererek hem bu Hal liderinden kurtulacak, hem de bu parann yarsn kendi hazinesine aktaracakt. Fakat Daniment Gazi, Bohemondu Kl Arslandan habersiz sadece 130.000 altna teslim ettii gibi, bu paray Kl Arslan ile de paylamak istemedi. Oysa ki Bohemond, Hallarla olan ortak mcadeleler sayesinde yakalanm ve 1101 yl Hallarna kar elde tutulabilmiti. Bu nedenle Kl Arslan, bu parann en azndan yarsn doal olarak kendi pay olarak gryor ve kendini Daniment beyi tarafndan aldatlm hissediyordu470. Sonunda Kl Arslan, Danimentlilere kar sava at ve 2 Eyll 1106da Malatyay zaptetti471. Dier taraftan, bu srada Suriyede de nemli gelimeler oldu. 1104de Seluklu Sultan Berkyaruk ile kardei Mehmet arasndaki mcadelelerin sonucunda Musul, Suriye ve Diyarbakr blgelerinin Mehmete braklmas suretiyle, lkenin ikiye blnmesi srasnda kan kargaa ortamndan faydalanmak isteyen Hallar, Emir Karacann yokluunda 1104te Harran istikametine doru taarruza getilerse de, Musul Atabeyi ukermiin baarl

Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.107 ve 142-146; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.171. Kl Arslan ile Daniment Gazi arasndaki husumet, yalnzca fidye karl gelecek para yznden deildi. Kl Arslan bir sreden beri Bizans mparatoru Alexius ile dostluk ilikileri iine girmiti, ve ayn zamanda Alexiusun da dman olan Bohemondu ona teslim etmek istiyordu. Ayrca, Kl Arslan, Douya doru hakimiyetini geniletebilmek iin daha nce kendisinin almak istedii, fakat u anda Danimentlilerin elinde bulunan Malatyay almay kafasna koymutu. Cahen, Osmanldan nce, s.100. 471 Cahen, Osmanldan nce, s.100; Demirkent, Sultan I.Kl Arslan, s.52-53; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.107.

470

130

mdahalesiyle bu saldr sonusuz kald. Daha sonra 1104 yl Mays ayndaki baka bir muharebede, Raka civarnda Urfa kontu Joscelin esir edildi472. Raka malubiyetinden sonra, blgede Franklarla ibirlii iinde olan yerel Hristiyanlarn, Hallara olan gveni gevedi. Frsat karmayan Halep meliki Rdvan, Reyhanl (Artah) ve Maaratnnuman Hallarn elinden geri alrken, Bizans mparatoru Alexius da blgedeki Rumlar isyana tevik etti. Sonra da, Bizans kuvvetleri Kilikyaya girerek baz yerleri ele geirdi. Hatta Antakyay almak iin baz giriimlerde bulunduysa da, o an iin sonu alamad473. 1107de Antakya prensi Tancred zamannda Hallarn tekrar g toplamaya balamasyla, Suriye Seluklu Sultan Mehmet, Musul emiri ukermii azlederek yerine Hallarla mcadelede Emir avly babu tayin etti. Fakat ukermie bal eski emirlerle ortaya kan itaat sorunu yznden avl, ilk nce ukermiten kurtulmak iin harekete geti. Bu amala, Sin kalesinde onu kstrarak ldrtt. Bunun zerine Musul Emiri ukermiin olu Zengi, o srada ordusunun bir ksmyla Malatyada bulunan Kl Arslandan yardm istedi. Aslnda bunun iin hazrlkl olmamasna ramen, Kl Arslan bu arya olumlu yant vererek Musula gitti ve kaleyi teslim alarak hutbeyi kendi adna okuttu. Daha sonra olu Melik ah ufak bir garnizonla burada brakarak ehri terk etti. Fakat dn yolunda, bu durumdan haberdar olan ve Kl Arslana kar Halep meliki Rdvan ve Mardin emiri Necmlgazi ile ittifak yapm olan Musul emiri avlnn saldrsna urad474. Muharebede durumu ktye giden Kl Arslan, esir olmamak iin areyi kamakta bularak kar kyya gemek zere atn Habur Irmana srd. Fakat at ve kendisi zrhl olduu iin bunu baaramad ve Habur Irman geemeden bouldu (13 Temmuz 1107)475. Kl Arslandan sonra yerine geen ahin ah (1110-1116) zamannda Bizans ile olan mcadeleler bazen bir tarafn, bazen de dier tarafn lehine olmak
Bu olaylarla ilgili geni bilgi iin, Demirkent, Urfa Hal Kontluu Tarihi, s.81-100e baknz. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.172. 474 Kl Arslann bu muharebedeki askerlerinin says avl karsnda olduka azd. Fakat buna ramen Kl Arslan bizzat kendisi canla bala savat. Hatta avlya yetiip, klla zrhn paralarken, sancaktarnn da eline vurup ikiye ayrd. Mnecimba, Seluklular Tarihi, s.12. 475 Bu konu ile ilgili geni bilgi iin, Demirkent, Sultan I.Kl Arslan, s.56-58 ve Demirkent, Urfa Hal Kontluu Tarihi, s.103-105e baknz.
473 472

131

zere devam etti. Fakat 1116da bar yapld. Bir mddet sonra da ehzade I. zeddin Mesud (1116-1555) isyan ederek kardeini yendi, ve tahta kt476. 1118de mparator Alexius ld. Yerine geen Ionnes Comnena (1118-1143) yapt seferle oruha kadar olan Bat Karadeniz sahil blgesini ele geirdi ve Denizli blgesini Trklerden geri ald477. mparator Ionnes Comnenann lmyle 1143te tahta geen Manuel, Bizansn Anadoludaki varln glendirmek iin elinden geleni yapt. Anadolu Seluklularna kar Danimentlilerin i karklklarndan faydalanarak, onlar Seluklular aleyhine himaye etti478. 1146da Manuel, Sultan I. zzeddin Mesud (1116-1155)a sava aarak ok byk bir orduyla Trk topraklar iinde ilerledi479. Bu kadar byk bir orduyla karlamak iin yeterli gc olmayan I. Mesud ancak onlar, yollar zerinde ufak apl ani ataklarla hrpalad. Fakat sonunda Manuelin Konyaya ulamasn engelleyemeyince, kendisi ordunun bir ksmyla beraber yardm beklemek zere Aksaray blgesine ekildi. ki kuvvet arasnda skmaktan korkan Manuel komutasndaki Bizansllar ise, ehri kuatmadan civar yerleri yama ve tahrip ettikten sonra ekildiler. Bu srada Seluklu kuvvetleri, Bizansllara zarar vermeye devam ederek, onlar Bizans surlarna kadar takip ettiler480. mparator Manuel 1147 ylnda Trkleri etkisiz hale getirmek iin, Sultan I. zzeddin Mesudun bakenti Konyaya yeni bir sefer yapmak niyetindeydi. Bu nedenle Manuel, Trklerin tarafnda bulunan ve kars Trk olan yakn bir akrabasnn getirdii, I. Mesudun bar tekliflerine balangta yanamad. Fakat, bu srada II. Hal seferinin balamak zere olduu ile ilgili haberler, Manueli daha uysal olmaa mecbur etti. Bylece, Sultan Mesudun bar tekliflerini dikkate alarak kabul etmek zorunda kald. Manuelin bu tehdidinden zarar

Sevim, Anadolunun Fethi, s.137; Alptekin, Trkiye Seluklular, s.236. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.174-175; Cahen, Osmanldan nce, s.105-106; Sevim, Anadolunun Fethi, s.137-138. 478 Sevim, Anadolunun Fethi, s.142; Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.175. 479 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.175. Bu savan yakn sebebi Sultan Mesudun Bizansllarn Hal devletleri ve Ermeniler ile ilikilerine engel olmak iin Brekana kalesini fethetmesi oldu. nk bu kale, Bizans ile ukurova ve Suriye arasndaki yol zerinde ulam kontrol edebilen nemli bir mevkide bulunuyordu. Sevim, Anadolunun Fethi, s.142. 480 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.175-176.
477

476

132

grmeden kan Seluklu Trkleri, II. Hal seferi ncesinde Anadolunun tamamen hakimiydiler. I. Mesud Seluklu Seluklu hakimiyetini Sivastan Ceyhana, Eskiehirden Toroslara kadar yaymt. Anadoludaki dier byk Trk devleti Danimentliler artk eski gcn yitirmi olduundan, Anadolunun en gl kiisi Sultan I. zeddin Mesud (1116-1155) idi481. Birinci ve ikinci Hal seferleri arasnda Doudaki Trk-Hal mcadelelerinin en nemlisi 1119 ylnda Kanl Meydan Sava ile gerekleti. Antakya Hal devletinin en yakn komusu Halepte, Rdvann lm karklklara sebep olmutu. Hkmeti ele alan Hadm Llnn fena idaresinden bkan ve Antakya Hal prensi Rogern ani bir saldrsndan endie eden Halepliler, Mardin hakimi Artukolu lgaziden yardm istediler. lgazi 1117de Halepe gelerek idareyi eline ald. Yerine vekil olarak olu Timurta brakt482. 1119da Hallar tekrar slam memleketlerine saldrlar dzenlemeye baladklarndan, lgazi btn civar emirlerinden yardm yardm grerek ve am emiri Tutekin ile de anlaarak, Tilbear (Telbeir) blgesini yama ettikten sonra, 1119 yl Hazirannda Antakya zerine yrd. Buna karn Antakya prensi Roger, Kuds, Trablus ve Urfa Hal devletlerinden yardm istemek zorunda kald. Bunlarn kendisine yardm vaat etmelerine ve Kuds kral II. Baudouinnin Rogera, btn Frank ordular gelinceye kadar beklemesi ynndeki tavsiyelerine ramen, Roger, kendi gcne gvenerek birlikleriyle beraber harekete geti. Bu arada, lgazinin ordusu da, am emiri Tutekinin gelmesini beklemeden, hemen taarruza gemek isteyen Trkmen beylerinin isteiyle, Halepin 35km batsnda bir ovada Hal ordusuyla karlat. 27 Haziran 1119da gerekleen bu arpmada 4000 kiilik Hal ordusundan ancak, 100 kiilik ufak bir svari birlii, atlarnn gc sayesinde kaabildi. Bata Antakya prensi Roger olmak zere, Hallarn btn ileri gelenleri bu savata ldrldler483.

Cahen, Osmanldan nce, s.109. Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.181; Demirkent, Hal Seferleri, s.87; een, Hal Seferleri Srasnda Gneydou, s.42. 483 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.181; Demirkent, Hal Seferleri, s.87; France, Western Warfare, s.218.
482

481

133

Hallarn Kanl Meydan Sava diye adlandrd bu olay, 1104 yl Harran savandan beri, Trk-Hal mcadeleleri dahilinde Hallarn yaad en byk yenilgi olup, bu tarihten sonra Doudaki Hal devletleri srekli olarak g kaybettikleri gibi, blgedeki Hristiyan yerli nfusun, Hallara olan balangtaki destekleri de giderek daha fazla azald484. 1144 ylna gelindiinde ise, Hallar o gne kadar olan en byk kayplarn verdiler. Douda sahip olduklar drt Hal devletinden birinin merkezi, Urfa ehri 24 Aralk 1144de Trkler tarafndan fethedildi485. Kendi halk arasnda, kendini gvende hissetmeyen Urfa kontu II. Joscelin, burada zayf bir garnizon brakarak, Urfa yerine, birlikleriyle beraber Fratn kuzey sahilinde Tilbear kalesine ekilerek burada yaamaa balamt. Bu durum, blgede nemli bir g haline gelen Atabey madeddin Zengi tarafndan ok gemeden bir frsat olarak algland. 26 Kasm 1144de Zengi, phe ekmemek iin nce Diyarbakr istikametine bir taarruz yapt. Daha sonra, kuvvetli bir orduyla Urfaya gelerek ehri kuatt. Joscelin en yakn Hal devletinden, Antakya prensi Rogerdan yardm istediyse de, aralarndaki ahsi husumetler yznden bu yardm gereklemedi486. Kuds krallndan gnderilen yardm da zamannda yetiemediinden Urfa ehri 24 Aralk 1144te kuatmay iddetlendiren Trkler tarafndan ele geirildi. Zengi, yerel Hristiyanlara iyi davranarak onlarn gnln kazand. zellikle Sryaniler, Mslmanlarla ibirlii yapmaa baladlar. Ancak Ermeniler, Mslmanlara olan kinlerini muhafaza ederek, dmanlklarn gstermek iin srekli olarak frsat kolladlar487. 1146 Eyll aynda Zenginin Caber kalesini kuatrken kendi kleleri tarafndan ldrlmesiyle lke, oullar Seyfeddin Gazi Musulda, Nureddin Mahmud Halepte hkm srmek zere ikiye blnd. Bu durumu frsat bilen II. Joscelin, Urfadaki Ermenilerle anlaarak, 26 Ekim 1146 gecesi surlardan aa
Kanl Meydan Sava ve sonular ile ilgili ayrntl bilgi iin, Demirkent, Hal Seferleri, s.8789a baknz. 485 Demirkent, Hal Seferleri, s.89 ve 101; Cahen, Osmanldan nce, s.110; Sevim, Anadolunun Fethi, s.143; Phillips, Defenders Of The Holy Land, s.73. 486 Ibn. Al-Qalanisiye gre, Franklar Urfaya yardma gitmek iin toplanmlard, fakat Zenginin adamlar tarafndan yolda saldrya uradlar ve yenildiler. Phillips, Defenders Of The Holy Land, s.74. 487 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.188-189.
484

134

sarktlan bir merdivenle ieri szmak suretiyle ehre sahip olmaya altysa da, Nureddin Zenginin ksa srede, i kaleye snm olan Trklerin yardmna gelerek, zamannda mdahale etmesiyle Joscelinin bu giriimi sonusuz kald. Ordusunun byk bir ksmn burada kaybeden Joscelin, Tilbaere doru kaarak, ancak cann zor kurtarabildi. Nureddine gelince, babasnn Trk-Hal mcadelelerindeki oynad rol devam ettirmede kararl olduundan, bu baaryla yetinecek deildi. Kukusuz, imdi artk sradaki hedef hemen yakndaki Antakya prensliiydi. Bunun iin bir yandan hazrlklar yaplrken, dier taraftan, Antakya Hallarna ait olan Reyhanl (Artah) zapt edildi488. Zenginin bu hareketleri ok gemeden Kuds, Antakya, ve Trablustaki Hal devletlerinin, yeni bir Hal seferi talepleriyle Bat Hristiyan alemine mracaat etmelerine yol at489.

C. Alman Hal Ordusunun Harekat : Alman Hal ordusu Mays 1147de Nurembergden hareket ederek Regensburga geldiler. Orada, mparator III. Conrad, Macaristan kral Gza ile bar mzakereleri yapmak iin durdu. Macarlar bir yl ncesinde Almanlar Leitha savanda yenmiti. Bu sebepten Gza, Conrad ve ordusunun misillemede bulunarak almasndan korkuyordu. Mays aynn son haftasnda Hallar Viyanaya gittiler. Burada daha fazla Hal orduya katld ve Gza ile olan mzakereler devam etti. Macaristan kral sonunda byk Hal ordusunun, lkesinden gemesine izin verdi. Ordunun bar bir ekilde gemesini garanti etmek iin de, Conrada, Macaristan Kilisesinin toplad byk bir miktardaki paray verdi. Hazirann ikinci yarsnda Hallar, snr geerek sava dzeninde Macaristana girdiler. Oras dman lkesi olduundan, ilk nce mtareke artlarnn yerine getirilip getirilmediini gzlemlediler. Bununla beraber hibir tatszlk olmadan 20 Temmuzda, stanbula giden eski yolun bulunduu noktadan

488 489

Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.190-191. Demirkent, Hal Seferleri, s.101.

135

Bulgaristana girdiler. Yol zerinde birok Macaristanl Halnn orduya katld gzlendi490. Bizans mparatoru Manuel, Conradn gelmekte olduu haberleriyle uyarlmt. Bu nedenle ihtiyatl davranarak, bir yandan stanbulun istihkamn glendirirken, dier yandan da birliklerini donatyor ve olas bir savaa hazrlyordu. Birliklerinin bir ksm ehri korumak iin ayrlrken, dierleri de Almanlarn Bizans lkesinden bar bir ekilde gemelerini temin iin, onlar takip ediyordu. Buna ilaveten Manuel, Hal ordularnn liderleriyle diplomatik ilikileri srdrmenin yollarna bakt. Bizans snrndaki iki Bizans elisi Conrada gelerek Manuelin selamlarn iletti ve Alman mparatorunun niyetlerini renmeye alt. Eliler Almanlara, mparator Manuelin zararna bir ey yapmayacaklarna dair yemin etmeden, Bizans topraklarndan geemeyeceklerini bildirdiler. Bunun zerine Almanlarn ileri gelen soylular yemin ederek, gerek niyetlerinin yalnzca Anadoludaki Trklerle savamak ve Kudse gitmek olduunu belirttiler491. Bu davrantan ikna olan eliler, Hal ordusunun geii srasnda yiyecek temin edileceine sz verdiler. Daha sonra Hallar Moravadan Ni ve Sofyaya getiler. Her iki ehirde de sz verildii gibi erzak temin edildi492. Bu nedenle, Grekler fazla ikayeti olmadlar. Fakat daha zengin blge Plovdive gelindiinde ilikiler biraz gerildi. Baz yama olaylar ve erzak getirenlere kaba muameleler yapld. Hatta yerel halkla silahl atmaya bile girildi. Conradn bu disiplinsizlikleri bastrmak iin fazla bir abas olmad. General Prosouch komutasndaki Bizans kuvvetleri, Hallar yakn mesafeden izleyerek, gerekli grd anlarda mdahale etti493. Zaman zaman ufak atmalarn iddetlenmesiyle artan tansiyon, Hallarla Bizansllar ak bir savan eiine kadar getirdi494. Hallarla kendi halk arasndaki gerilimin farknda olan ve hala kendi bakentinin gvenliinden endie eden mparator Manuel, Conradtan stanbul
Berry, The Second Crusade, s.483-484. Mahmoud Said Omran, John Kinnamos As A Historian Of The Second Crusade- A Reassesment, Uluslararas Hal Sempozyumu, Ankara, 1999, s.49. 492 Omran, John Kinnamos, s.49. 493 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.201; Demirkent, Hal Seferleri, s.105; Berry, The Second Crusade, s.484-485. 494 Berry, The Second Crusade, s.485.
491 490

136

Boaz yerine anakkale Boazndan Anadoluya gemesini istedi. Bu gzergah gerekten daha kestirme ve daha uygundu. Ama Conrad bu istei kabul etmedi. Belki Manuelin kendisine kendi gzergahn dikte etmesinden holanmamt, belki Fransa kral Louis ile stanbulda bulumay kararlatrmlard, belki de birinci Hal seferinin gzergahndan farkl olduu iin byle davrand. anakkale (Sestus)den geen bu gzergahn kullanm, nc Hal seferinde Fredericke kald. Conrad ve ordusu kendi orijinal planlarn devam ettirdiler. Bu arada Manuel, bir yandan bakentini glendirmeye alrken, dier yandan da Almanlar yolculuk srasnda zaptetmek iin ilave kuvvetler gnderdi495. 8 Eyllde Alman ordusu Trakyada Melas Irmann (Keann dousu) sulad, Choerobacchi ovas denilen gzel bir ayrda kamp kurdular. Geceleyin rmak saanak yamurlarla tat. Birok adam ile hayvanlar sel srkledi. ok miktarda malzeme de bu sel baskn srasnda kayboldu496. Hallar bunun, Tanrnn kendilerini beenmediine dair bir iaret olduu dncesine kapldlar ve hasar grdklerinde de ok zldler. Manuel tekrar haberciler gndererek, Alman mparatorunu grmeye davet etti497. 10 Eyll 1147de Almanlar stanbul nlerindeydiler. Ayn geri kalan ksmnda ehrin dnda kaldlar. Hallarn ehrin iine girmelerine izin verilmemesine ramen, ordu uzun bir yryn ardndan dinlenme frsat buldu. Baz yama hareketleri ve buna kar misillemeler oldu. Hal tarihisi Nicketas Choniates, Hallarn stanbul nlerindeki yiyecek bulma sorunlaryla ilgili olarak yle bahsetmektedir :
Almanlar ehrin kaplarna geldiinde vatandalar mallarn sergilemek istemediler. Bunun yerine ehrin duvarlarndan ipler sarktarak teberilerin paralarn yukar ektiler. Daha sonra da, ister ekmek olsun, ister satlabilir dier yiyecek maddeleri olsun, sadece uygun grdkleri miktarda aa yolladlar. Terazilerde hile yaparak Hallara yabanclar olarak acmadlar. Yerli halkn en ktleri, insanlk dmanlyla dolu olan bu insanlar, altn veya gm paralar kapora olarak alyorlar ve yok oluyorlard, ve bir daha da kuleler arasndaki

Berry, The Second Crusade, s.485. Bu olayla ilgili ayrntl anlatm iin, In Demirkent, Ionnes Kinnamosun Historias (11181176), Ankara, 2001, s.59a baknz. 497 Berry, The Second Crusade, s.485.
496

495

137

surlarda grnmyorlard. Bazlar da kirele arpay birbirleriyle kartrarak ldrc bir karm hazrlyorlard498.

Bu arada, grmeler hi kesilmedi. Orduya erzak tedariki yapld ve Fransz Hal ordusu gelmeden bir an nce Conrad, ordusuyla beraber Anadoluya gemesi iin zorland499. Conradn bunu kstaha reddetmesine ve Hasky denilen yerde kamp kurmak istemediini bildirmesine ramen, btn kayklar, gemiler ve nakliye aralarna Almanlarn karya geirilmeleri iin el konuldu500. Tm bunlar olurken, Sicilya kral Roger, eski dmanlar olan Bizansa saldryordu. Roger olunu Manuelin kzyla evlendirmek istemi, fakat olumsuz yant alnca aralarnda problem domutu. Roger ya da Roger ile birlikte muhtemel koalisyon kuracak olan Franszlara kar Manuel, Venediklilerle ittifak kurarak Conradn da kendisine katlmasn istedi. Conrad bu plan kabul etmedi ve sonunda daha fazla beklemeden Anadoluya gemeye karar verdi. Bu arada stanbula gelen Fransz ordusunun nemli bir blmn tekil eden Lorraineliler (Fransann dousunda bir blge) de karya geirilmeye zorlanarak, Anadolu kysnda yoldalarn beklediler. Fakat III. Conrad yeterince beklemiti. Bu nedenle orduyla beraber bir an nce Urfa nlerine varmak ve atmaya balamak zere yoluna devam etti501.

D. Sultan I. zzeddin Mesud (1116-1155)un Hallardan ntikam ; kinci Eskiehir (Dorylaeum) Sava (25 Ekim 1147) : Bizans mparatoru Manuel tarafndan Anadolu yakasna tanan Alman ordusu, yerletirildikleri Kadky mntkasnda bir mddet kaldktan sonra, Conradn Manuelden kendisine gzergah boyunca rehberlik edilmesi ve gvenliin salanmasn temin amacyla istedii, Bizans komutan Stephanosun komutasnda bir birliin gelmesiyle yola devam edildi. mparator, Sultan I. zzeddin Mesud ile yeni bar yapmt ve bu barn bozulmasn istemiyordu. Bu
498 499

Omran, John Kinnamos, s.49. Berry, The Second Crusade, s.486; Madden, Concise History, s.59. 500 Omran, John Kinnamos, s.51. 501 Berry, The Second Crusade, s.486

138

nedenle,

Conraddan

Almanlarn

mmkn

olduunca

Trklerle

savaa

girimemesini ve Bizans arazisi zerinden yryp, Antalyaya gitmelerini tavsiye etti502. Fakat Conrad adamlaryla beraber bir toplant yaptktan sonra, mparatorun bu isteini geri evirerek, birinci Hal seferinin gzergahn takip etmek zere Stepanosun rehberliinde znike doru hareket etti503. Conrad burada durum deerlendirmesi yapt. Niyeti Franszlar beklemeden mmkn olduu kadar erken Trklerle karlamakt. Ancak bu plann ilemesi iin, Conradn ordunun ilerlemesine ayak ba olan, fazla yklerini ve ordu iindeki haclar baka bir gzergahtan Kudse yollayarak, kendisinin de askeri kuvvetlerle beraber, Konya istikametine doru ilerlemesi gerekiyordu. Fakat, bu akllca fikir haclar arasnda byk bir honutsuzlua neden oldu. Hallar arasndaki sivil halkn birou, kraln kendilerini feda ettiine inandlar. ayaklanma noktasna gelince, Conrad bu fikrinden vazgemek zorunda kald. Sonunda orta bir yol bulunarak isteyenler kraln vey kardei Freising piskoposunun liderliinde sahil yolundan gneye doru gitmek zere ayrldlar504. znikte Conrad, Sultann bakenti Konyaya doru ilerlemek iin ihtiyalar kadar erzak toplad ve Grek rehberlerin onlara gsterdii dalar arasndaki kestirme yoldan gitmek iin hazrlklar yapt505. Ordu 15 Ekim 1147de znikten hareket etti. Birinci Hal seferinin gzergah takip edilerek, znikten Lefkeye doru ilerleyerek Malaginaya geldiler. Daha sonra Karasu vadisi takip edilerek, Bozyk zerinden Sarsu vadisine ve Eskiehir havzasna geildi. Buraya kadar olan yol Bizans arazisi iinden getiinden fazla bir problem yaanmad506. Fakat hantal ordu iin dalar gemek ok zordu. stelik, o kadar yava ilerliyorlard ki, kark, dalk araziden kmadan yiyecekleri bitti507. Ordunun yava ilerlemesi karsnda sekiz gnlk bir yryten sonra kral Conrad endieye kaplarak gzergah deiiklii yapt. Bizansl rehberlere dantktan sonra Kral, daha ksa bir yolu takip etmek zere asl yolu brakt. Akehire giden yol yerine Konyaya doru daha ksa bir yol seildi. Bu yolun
502 503

Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.206-207; Madden, Concise History, s.59. Madden, Concise History, s.59. 504 Berry, The Second Crusade, s.495. 505 Berry, The Second Crusade, s.495-496. 506 Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.210; Omran, John Kinnamos, s.52. 507 Berry, The Second Crusade, s.496.

139

bataklk, dalk ve ormanlk arazilerden geen zorlu bir yol olmas, ihanete uradklarn dnen Hallarn fkelerinden korkan, Bizansl rehberlerin kamasna neden oldu508. Bu arada gnlk bir yryn ardndan Alman Hal ordusu 26 Ekim 1147 sabah Eskiehir yaknlarndaki Sarsu (Bathis) Irma kenarna geldiler. te burada, Hallara kar bir sreden beri glerini takviye eden Trkler tarafndan pusuya drldler509. Hallar susuzluklarn gidermek iin rmaa yneldikleri srada, ve zorlu bir yolculuktan sonra ayrlarn zerinde uzanp dinlenmek iin hazrlk yapmak zereyken, birdenbire Sultan I. Mesudun nclndeki Trklerin hcumuna uradlar. Hallara kar saylar az olmasna ramen Trkler hzl ve ani hcumlarla ve sava meziyetlerinin nemli bir paras olan ok yamurlaryla ksa zaman iinde Hallarn ounu ldrdler. Bu arada Alman svarisinin dmana kar koyma abas bounayd. nk Trkler, Hallar yoruluncaya kadar, kaar gibi yapp, onlar asl ordudan uzaa ektiler. Bylece Hallar korkun kayplara urarken, svari birlikleri de neredeyse yok oldu510. I. Mesud iin, Dorylaeumda kazanlan bu zafer, elli yl nce hemen hemen ayn yerde babas I. Kl Arslann kaybettii savan bir rvan niteliini tamas bakmndan olduka anlamlyd. Bu nedenle intikamn ald iin de, kukusuz farkl bir mutluluk yayordu511. Bu felaketten sonra Alman kral III. Conrad, prenslerin ve soylularn isteklerine boyun edi. Glerini yenilemek zere znike doru geriye yneldiler. artlar daha uygun olduunda yeni bir karlama iin, daha fazla zarar grmemeye altlar. Geri ekilme korkuntu. lk bata dzenli bir tarzda balam olmasna ramen, gzergah zerinde bozuldu512. A ve yorgun Hallar yavaa geri ekiliyorlard. Bu arada, yiyecek bulmak iin vakit harcyorlard. Trkler ise, her geen gn onlar taciz ederken daha cesur grnyorlard. Sonunda adamlaryla birlikte ordunun geri hattn savunan Kont Bernard of Pltzkauyu ldrmeyi baardlar. Daha sonra da diledikleri zaman btn orduyu taciz ettiler. Hallar arasnda kaza sonucu lenler ve yaralanmalar da sayszd.
508 509

Dirimtekin, nn ve Eskiehir, s.212. Demirkent, Hal Seferleri, s.106. 510 Berry, The Second Crusade, s.496; Omran, John Kinnamos, s.52. 511 Demirkent, Hal Seferleri, s.106. 512 Ernest Barker, Crusade, Encyclopaedia Britannica, Vol.VI, Chicago, London, Toronto, 1959, s.782.

140

Bu srada Conrad yaraland. Hal ordusu sonunda, Kasm balarnda znike vardnda dald. yelerinin ou stanbul yoluyla lkelerine dnmeye alt. Gleri ve donanmlar neredeyse tamamen yok olan Conrad ve ekirdek kadrodaki baronlar, Fransa kral Louise haberciler yollayarak, felaket hakknda bilgi verdiler. Ondan mparatorla grmesini isteyerek, Louise, ihtiya duyduu zaman kendisine yardm etmeye ve t vermeye hazr olduklarn bildirdiler513.

E. Fransz Hal Ordusunun Harekat : Metz ehri Fransz Hal ordusu iin buluma noktas olarak seilmiti. Byk bir ordu haziran 1147de burada toplandktan sonra hareket etti. Ordu 29 Haziranda Rhein (Ren) Nehri zerindeki Worms ehrine geldi. Daha sonra da, Regensburgta yeni bir kpr zerinden Tuna Nehri (Danube)ni geti. Orada yklerini ve birok insan Bulgaristana kadar tayacak bir filo buldular. Fransa Kral VII. Louis, burada Manuelden mektup getiren Bizans elilerini kabul etti. Gelen mektup, temelde uzlatrc ve iyi niyetli bir mektup olup, ayn ekilde Hallardan da iyi niyet beklemekteydi514. Mektupta Manuelin daha nce Papaya verdii cevaptaki gibi iki nemli art vard. artlardan ilki, Kraln Manuelin lkesinde herhangi bir ehri ya da yeri igal etmeyecei, ikincisi ise, Trklerle yaplacak savalarda, daha nce Bizansa ait olan yerler Trklerden alnrsa, hemen Manuele teslim edilmesi gerektiiydi. Bu artlar asiller yemin ederek onaylamalydlar. Soylular bu artlarn birincisini kabul etmeye istekli olmakla beraber, ikincisini kabul etmek istemediklerinden byk bir tartma kt. Sonunda birka liderin yemin ederek, Manuelin lkesinin gvenlii konusunda teminat vermesiyle uzlama saland515. Bulgaristandaki yolculuk srasnda Louis, Manuel ve mparatorieden rahatlatc mesajlar ald halde, stanbula gnderdii elilerden bir haber alamamt. Yine Grekler, Fransz Hallarna da Edirneden saparak anakkale

513 514

Berry, The Second Crusade, s.496. Berry, The Second Crusade, s.487. 515 Berry, The Second Crusade, s.487-488; Omran, John Kinnamos, s.53.

141

Boazn gemeleri iin ar yaptlar. Fakat Conrad gibi Louis da bu plan reddetti516. stanbuldan bir gn uzaklktaki bir mesafede, Louis sonunda

hebercileriyle karlat. Fakat, onlar orijinal planlarna ters den, endie verici haberler getirmilerdi. Conrad Franszlar beklemeden Boaz gemiti ve Lorrainliler de onunla birlikte gitmeye zorlanmlard. Dahas Fransz ordusundan bazlar Eyll aynda stanbula gelmi ve karya gemeyi reddettikleri iin de Bizansl askerlerin saldrsna uramlard. Daha sonra, bu kmazdan ancak Fransz elilerinin araya girmesiyle kurtulmulard. Almanlarla ibirliinden yoksun kalma ve Grekler tarafndan yaplan baskya, Bizans mparatoru Manuelin Konyadaki Seluklu Sultan I. Mesud ile anlama yapt haberleri eklendi517. Byle bir hareket Franszlar iin anlalabilir bir durum deildi. Manuelin Louise yazd mektubu hatrladlar. Manuel bu mektupta, Greklerin Trklerle iyi veya kt, bar iinde olduklarn, fakat Urfann ele geirilmesinin bar bozduunu yazmt. Bununla birlikte o zamandan sonra Manuelin tavr deimiti. Hal kuvvetlerinden ve Alman mparatorunun bu sefere katlmasndan gittike daha ok korkmutu. nk, Sicilya kral Rogern saldrlarndan Batllarn dmanln da biliyordu. Dier taraftan Konyadaki Sultan tarafndan kuvvetli hazrlklara balandnn da farkndayd518. Trk mttefikliini duyan, Hal ordusu iindeki Grek kart kesim, Krala, Bizans imparatoru Manueli korkutan bir plan tavsiye ettiler. Buna gre, tavsiye edilen plan, henz gemi olduklar yerlere geri dnerek lkede kalabalk ve zengin bir yeri ele geirmeyi, burada hazrlklar yapmay ve daha sonra da Rogern ve filosunun da yardmyla stanbula saldrmay ieriyordu. Bununla beraber plan kabul grmeyince, eski planlarna sadk kalarak 4 Ekim 1147de stanbula vardlar519. Conrad karladklarnn aksine, Grekler Louisi ok iyi karlayarak, Manuelin imparatorluk sarayna gtrdler. Orada iki imparator hallarn plann samimi bir tarzda mzakere ettiler ve mparator Manuel, elinden
516 517

Berry, The Second Crusade, s.489. Grn, Trk Devletleri Tarihi, s.387. 518 Berry, The Second Crusade, s.489-490. 519 Berry, The Second Crusade, s.490; Madden, Concise History, s.60.

142

gelen yardm yapacana sz verdi. Louis ve maiyeti Almanlar da olduu gibi, Philopatiumda iskan edildiler. Fakat Conrada yaplan souk muamelelerin aksine Manuel Louisi arlamak iin her trl itinay gsterdi. ehrin nl kutsal yerlerini gezdirdi. Muhteem ziyafetler verdi. Ksacas zengin ve kozmopolit bir ehrin sunabilecei her trl lks ve elenceyi ona ikram etti520. Bu arada ordu ehrin dnda kamp kurdu. Yalnz Louis, kars kralie Elanor ve maiyetlerindeki asiller ile hizmetileri ieri girebiliyorlard. Daha nce olduu gibi, Hallar iin erzak pazarlar kuruldu. Baz cezalarla Hallarn yamalama olaylar nlenmeye alld521. Bu kritik zaman srerken, Louis daha nce Wormsda kendilerinden ayrlm olan, ve imdi Brindisi ve Durazzo yoluyla stanbula gelmekte olan Savoy, Auvergne, ve Montferrat lortlarn bekliyordu. Manuel bu uzun gecikmeden dolay kukuluydu ve muhtemelen de yeni gelen kuvvetler Sicilyadaki Norman krall zerinden geldii iin, onlara itimat etmiyordu. Bu yzden erzak pazarnn bir ksm kaldrld. Fransz Hal ordusunun bir an nce yola devam etmeleri iin, Bizansllarn, Alman Hal ordusunun Anadoludaki ilerleyileri ile ilgili, bir takm sylentiler karmas da etkili oldu. Fransz Hallar, Almanlarn 14.000 Trk ldrerek Konyay aldklar ve kendilerinin daha ileri fetihlere doru hzla ilerlemek iin ehri teslim etmek zere Manuele haber gnderdiklerine inandrlmlard. Bu hikayeler Fransz ordusu iinde honutsuzluklara sebep oldu ve sonunda Almanlarn kazand an ve hretle, ganimeti paylamak isteyen Franszlar, mttefikleri gelmeden Boazdan Anadoluya gemeyi kabul ettiler522. O ana kadar neredeyse iki hafta gemesine ramen Bizans ve Fransz imparatorlar Anadoludaki ilikileri hakknda bir anlamaya varamamlard. Manuel, Franszlar stanbul nlerindeki tehlikeli konumlarndan uzaklatrmay baarr baarmaz, onlar kar kyda bir dizi diplomatik manevralarla alkoydu. Sonunda Onun artlar aa kavutu. Manuel ile uzun sren grmelerden
520

Berry, The Second Crusade, s.490; Madden, Concise History, s.60; Omran, John Kinnamos, s.53. 521 Berry, The Second Crusade, s.490. 522 Berry, The Second Crusade, s.491; Madden, Concise History, s.60.

143

sonra Louis u artlar kabul etti: Kral kendi grev blgesinde mparatora ait herhangi bir kasaba veya mevkiyi igal etmeyecekti. mparator iki ya da sekin adamn rehber olarak ve pazarlarn kurulmasn temin iin grevlendirecekti. Eer erzak temin edilmezse Hallarn yama hakk doacakt523. Baronlar Manuele sayglarn gsterdiler ve hediyeler aldlar. Manuel ayrca Louisi Rogerla ibirlii yapmama konusunda ikna etmeyi umdu, ama baarl olamad. Dahas, Manuel Anadoluda bamsz Latin prensliklerin kurulmasna karyd. Bu nedenle ikinci Hal seferine katlanlar, birinci Hal seferinde Alexiusun gsterdii yardmla kyaslanamayacak kadar Greklerden hi yardm grmediler. Bu durum, onlar iin, Anadoludaki yolculuklar srasnda ciddi bir dezavantaj tekil ediyordu524.

F. Sultan I. zzeddin Mesud (1116-1155)un Fransz Hal Ordusuyla Mcadelesi : stanbuldan ayrlan Fransz ordusu, bir an nce Almanlara katlmak ve onlarla fetih hareketlerindeki rekabette yerini almak iin aceleyle zmit ve zniki geti. Uzun sren bktrc mzakere grmelerinden sonra, tam da mitlerini gerekletirmek zere yollarna devam ettikleri bu neeli anda, Almanlarn, Greklerin dedii gibi Konyay ele geirmediklerini, aksine Trklere yenildiklerini ve dank bir halde znike doru kamakta olduklarn rendiler525. Fransz Hallar, Almanlarn akbeti ile ilgili gereklerin bu ekilde olmasna zlmler ve ok armlard. Greklerin ihaneti ile ilgili yakarlar yeniden alevlendi, fakat Conradn lkesine gnderdii mektuplarda bu faktrle ilgili dikkate deer hibir ey bulunmamakta, hatta Conrad bu konudaki tm

523 524

Berry, The Second Crusade, s.492. Berry, The Second Crusade, s.492. 525 Berry, The Second Crusade, s.495; Omran, John Kinnamos, s.53.

144

sorumluluu kendi zerine almaktadr. Onun yerine Almanlar, glerine ar gvendikleri iin kendilerini sulamakta, ve bu durumu, Tanrnn onlara gnahlarndan dolay verdii ceza olarak grmektedirler526. Louis ve yanndaki soylular Conrada para ve malzeme verdiler. Yola devam etmeden nce, Conradn levazmat toplayabilmesi iin Lapadiumda beklemeye karar verdiler. Pazarlar o sra yok denecek kadar azd. Bu nedenle, Franszlar Manuel ile yaplan anlamann izin verdii gibi, yamalamak yoluna gittiler. ileden km yerli halk, bu duruma zayflam Alman kuvvetlerini taciz ederek ve bazen de Alman grubundan olanlar ldrerek cevap verdiler. Sonunda Almanlar Lapadiumdaki buluma yerine, Franszlarn eskortluunda gitmek zorunda kaldlar. Bu arada yaplan bir toplantda Conrad, Hal seferine Louisin ordusuyla devam etmek niyetinde olduunu ve ordunun n veya arkasn savunacak kadar gl olmadklar iin, ortasnda yer almak istediini belirtti. Onun bu istei kabul edilerek yanna ilave birlikler de verildi. Bu dzende Kasmn 2si gibi Balkesir (Esseron)e varld. Louisin balangtaki plan Antakyaya Alaehir (Philadelphia) zerinden gitmekti. Bu yol, Conradn Konyaya gittii yoldan daha uzun, ama daha iyi bir yoldu. Dier taraftan Otto ve adamlarnn gittii sahil yolundan ise daha ksayd. Kaytlara gre Alaehir yolunda ok az erzak bulunabiliyordu. Bununla beraber Conrad, Louisi ve danmanlarn deniz kysndaki daha uzun, ama erzak bulmann daha kolay olduu sahil yolundan gitmeye ikna etmiti527. Tercih edilen bu yeni gzergaha gre Hal ordusu Balkesirde yn deitirerek Edremit (Adramytion) istikametinde yrd. Hal ordusuna gre bu yol da dalk olup, rmaklar k yamurlaryla tayordu. Yiyecekler pahal ve tede beride bulunan korunakl ehirlerden elde etmesi de zordu. Geilen mntka yama ediliyordu, ama Hallarn geldiini haber alan ahali dalara kayorlar ve hayvanlarn saklyorlard. Sahil boyunca hareket eden Bizans gemilerinin tad yiyecek sayesinde ordu beslenebiliyordu. Nihayet Hal ordusu Edremit-Bergamazmir yolunu takip ederek, birka gn dinlenmeye karar verdikleri Efes

526 527

Berry, The Second Crusade, s.496. Berry, The Second Crusade, s.497.

145

(Ephesus)e geldiler528. Burada Grek haberciler gelerek Louisi Trklerin Hallarla savamak iin byk bir kuvvet topladklarn ve bu yzden kendilerinin imparatorluk mevzilerine snmalarn tavsiye ederek uyardlar. Grnen o ki, muhtemelen bu mesaj iyi niyetliydi. Alman ordusunu datan Trkler bu baarlaryla cesaretlenmiler ve taktiklerini Franszlara kar tekrarlamak iin Bizans topraklarna girmilerdi. Bu arada Hal ordusunun geilerindeki taknlklar nedeniyle, aralar alan Grek yerli halk da Trklere kar kmyordu. Hatta baz konularda onlarla ibirlii yapmaya istekliydiler. Bu sefer Louis, mparatordan gelen haberlere itimat etmeyerek Trklerden korkmay reddetti. Daha sonra mparatorun habercisinin getirdii dier mektuplarda, Kral ve ordusu Hallarn ekilmekteydi529. Efeste Conrad hastaland ve orduyla beraber yola devam etmek iin yeterince hzla iyileemedi. Manuel ve kars bunu duyunca, Conrad iyilemesi iin stanbula davet ettiler. phe yok ki Manuel, Batl iki kral ayrmaktan ve Conradla, Sicilya ve Macaristana kar eski ibirliini kuvvetlendirme frsat bulduundan dolay olduka memnundu530. imdi Alman imparatoru, stanbulu tehdit edemeyecek kadar gszd. Dier taraftan Conrad da kendi hesabna, Louisin ordusunda gsz bir konumdan kurtulduu ve Grek saraynda kendisine gsterilen bol ilgiden dolay memnundu. Bizans diplomasisi geri dnmt. imdi Fransz kral ordusunun banda Anadolu ilerinde ilerlerken, Alman kral kazanlmaya allyordu. Manuel, bizzat kendisi Conrad iyileinceye kadar onun doktoru gibi davrand531. Bu arada Fransz ordusu, inatla yolunda yrmeye devam ediyordu. Trklerle ilk temas, Noel arifesinde Efes yaknlarnda bir atmayla gerekleti. Decervion (Kee Kalesi Mevki)da aniden balayan iddetli souk yamurlar Bizans topraklarndaki verdikleri zararlardan sorumlu tutulmakta ve Manuelin, intikam almak isteyen adamlarn zor tuttuuna dikkat

528 529

Demirkent, Hal Seferleri, s.107; Madden, Concise History, s.60. Berry, The Second Crusade, s.497-498. 530 Phillips, Defenders Of The Holy Land, s.87. 531 Madden, Concise History, s.60; Omran, John Kinnamos, s.54.

146

ciddi ekilde Hal kampna zarar verdi. Eskihisar (Laodicea)532 yaknlarnda Hallar, Trk birliklerinin tam Menderes Irmann s yerini tutmu olduunu grdler. Bu noktadan sonra Trkler, devaml olarak allm taktikleriyle Hallar yryleri srasnda taciz etmeye baladlar533. Fakat saylar Hallar durduracak kadar yeterince fazla olmadndan Franszlarn taarruzu karsnda geri ekilmek zorunda kaldlar ve Menderes Nehrini gemelerine engel olamadlar. Nehri getikten sonra iki gn daha ilerleyen Hallar Eskihisar/Denizliye 1148 yl Ocak aynn 3 veya 4nde geldiler. Ama ehir bombo olduu iin, Franszlar adeta kendilerini hi kimsenin olmad bir arazideymi gibi hissediyorlar ve aniden Trk kuvvetleri grnyorlard. Halk her eyini alp dalara ekilmiti. Antalya yolculuu iin Denizlide yeterli erzak bulmak imkanszd. Fakat ordu, bouna bekleyerek gcn tketmektense yola devam etmeyi tercih ederek, Kral Louisin emriyle 6 Ocak 1148de Eskihisardan hareket etti. Bu srada Trkler ve yerli halktan bazlar Hallarn etrafnda tehdit edici biimde pusuya yatmlard. K frtnalar arasnda ve devaml Trk hcumlarna maruz kalarak Toros Dalarn amaya altlar. Hepsinden daha kts, Hallar birka hafta ncesine ait Otto of Freisingin nclndeki Alman ordusunun bir ksmnn tahrip olduunu gsteren korkun kalntlarna rastladlar534. Ordunun moral ve disiplini daha da bozulmutu. Bu yzden Louis birliklerini sava dzenine sokarak kendisi de ordunun gerisini korumak zere konumlanrken, Poitevin baronlarndan Geoffrey of Rancon ve kraln days Amadeo of Savoy ileri uun komutasn aldlar. Hallar yol zerinde, ilerdeki bir dzlkte kamp kurmak iin emir almlard. Fakat ordunun hepsi bu uyar iaretini ciddiye almad. Belki o gne kadarki baarlarndan dolay kendilerine ar gvenleri nedeniyle ncler Honaz (Cadmus) Da yaknlarndaki bir tepeyi btn gn gemekle vakitlerini harcarlarken, kralln emirlerini dikkate almadlar. Geit zor olmadndan kamp kurmak iin planlanan dzl geerek, ikinci bir tepeye trmandlar. Sonra, bu tepenin arka yamacndaki daha uygun bir yere kamplarn kurdular. Bu durum, nc ve art birlikler arasnda belli bir mesafeyi korumakla ykml olan orta ksm kartrd. nc ve artlarn arasndaki
532 533

Denizlinin 3.5 km kuzeyinde eski bir yerleim yeri. Demirkent, Hal Seferleri, s.107; Madden, Concise History, s.60. 534 Berry, The Second Crusade, s.498-499; Demirkent, Hal Seferleri, s.107.

147

mesafe fazlalat iin, iki tarafla da temas halinde olmaya alan ortadaki birliklerin dzenini bozdu. te bu karkln ortasnda, tetikte bulunan Trkler yaklaarak, ordunun savunmasz orta ksmn, gerideki kuvvetler gelmeden, saldrarak kuatt. Louis, boumalarn sesini duydu ve mmkn olduu kadar abuk olay mahalline geldi. Yannda bulunan rahibi de durum hakknda bilgilendirmek zere nclerin yanna yollad. Buna ramen savatan kaan adamlarn mesi ile nclerin de geri dnmesi engellendi. Yakn dve hazrlanan Louis ve soylulara, Trklerin youn ok yamurlar altnda panie kaplm olan alt kademe askerleri elik etmediler. Louis sivil haclarn gvenli bir ekilde kamalar iin, Trklerin zerine yklenerek onlarn dikkatlerini baka yne ekmeye alt. Fakat kan atmada Trkler, kraliyet muhafzlarnn neredeyse tamamn yok ettiler. Hallar iin bir ans ki, Louis tannmad ve bir aaca saklanarak hayatta kalabildi. Gecenin yaklamas ve srpriz bir hcum korkusu sonunda Trkleri durdurdu. Zengin ganimetleri toplayarak ayrldlar. Bylece Kral, hala dalar gemekte olan yk kervanna katlabildi. Daha sonra, nc birliklerinden gelen yardm kuvvetleriyle karlat. Ordusundan birok kont, pek ok valye ve saysz askerle birlikte ok miktarda malzeme kaybeden Louis, ertesi gn ordusunun banda yola devam ederken, I. zzeddin Mesudun idaresindeki Trkler de, Hal birliklerini taciz etme politikasn srdryordu535. Anadoluda, Trkler karsnda yaadklar onca felakete ramen, Hallar iin henz zorluklar bitmi deildi. Franszlarn Antalyaya varmalar iin nlerinde daha 12 zor gn vard. Dahas, yolculuk iin yeterli miktarda erzaklar yoktu. Louis ve adamlar Almanlarn Eskiehir ve znik arasndaki yolda olduu gibi, kendi ordularnn da bozulacandan korkmu olmallar idi. Bu nedenle Denizlide ok az koruma ve erzak bulduklarndan beri aka hibir geri ekilme konumas olmad. Franszlar ellerinden geldii kadar, Antalyaya doru inatla yollarna devam ettiler. Bu srada, bu eit savalarda douda ve batda valyelerden daha tecrbeli olan Tapnak (Templier) valyeleri kendi ekipmanlarn ve insanlar korumadaki yeteneklerinden dolay gze arptlar. Bylece, genel bir uzlama ile acil durumlarda, ordunun Templier valyelerinin

535

Berry, The Second Crusade, s.499.

148

evresinde birlemesi karar alnd. Daha sonra, herkes, sava alanndan kamayacaklarna ve her durumda onlara itaat edeceklerine yemin ettiler. valyeler 40arl gruplara ayrlarak her grup Templierlerin lideri Gilbertin veya arkadalarndan birinin komutasna girdi. Harp tecrbeleri yaam yal bir zat olan Gilbert, iddetli bir inzibat tesis etti. Buna gre Hallar, Trk hcumlarna maruz kaldklarnda faydasz takip yaparak uzaklamayacaklar, sadece emir verildii zaman Trklerin pelerinden kovalayacaklar ve iaret verildiinde hemen takip braklarak geri dnlecekti. Yaya askerler Trk okularyla savamak zere ordunun gerisinde duracaklar, tehizatn kaybetmi veya satm olan asiller de bu grupta yer alacaklard536. Yeni sistem ok iyi iledi. Hallar Trk hcumlarn drt kez savuturdular. Bylece daha sonraki gnlerde birlikler dzenli bir tarzda zarar grmeden ilerlediler. Trkler ve Grekler ambarlar dolusu yiyecei yakm olduklarndan ve ilerleyen Hal ordusunun nndeki tarlalara srleri ve srlar otlatmak iin salarak ekinleri ve ayrlar tahrip ettiklerinden, atlarn birou dayanamayp ldler. Bu nedenle, bir sr yk, adr, elbise, silahlar vs. terk edilmek veya tahrip edilmek zorunda kald. Ordu kamp ateinin kznde pien ekmek ve at eti ile idare etti. Sonunda souk ve yamura ramen Hallar, 20 Ocak 1148de Antalyaya vardlar537. Antalya, Bizans mparatorluunun bu blgedeki nemli bir kalesiydi. Fakat Mslman topraklarna o kadar yaknd ki, Trklerle i anlamalar yapmak zorunda kalmlard ve ihtiya duyduklar mallarn ticaretini yapmay srdryorlard. Manuel, bu ehre bir haberci gndererek, kurulacak zel pazarlar karlnda, Fransz valyeleri imparatorla yaplan anlamay yeniden kabul etmeleri iin zorlad. Pahal fiyatlarda olmasna ramen yiyecek elde edilebiliyordu, fakat alk eken atlar iin tahl bulmak imkanszd. Dier taraftan, Trklerin ehrin etrafndan ayrlmamas, Hallarn civardaki otlaklara yaklamalarn engelliyordu. Dahas, Hallar yolculuk srasnda kaybolan hayvanlarnn yerine ehirde yenisini bulamyorlard. Bu yeni olaanst durumda

536 537

Berry, The Second Crusade, s.500. Berry, The Second Crusade, s.500; Demirkent, Hal Seferleri, s.109.

149

Kral Louis, bir an nce Antakyaya gitmek zere hareket etmek istiyordu. Fakat baronlar Efesten ayrldklarndan beri tecrbe sahibi olduklar, dman kuvvetlerinin szd ayn tip orak araziden gemeyi ngren 40 gnlk bir yolculuktan saknmak iin ve artk tkenmi kuvvetleri de dmanla eit olmadndan, deniz yoluyla gitmeyi teklif ettiler. Grekler civar ky ve adalardan byk bir filo toplamaya sz vermiler ve Antakyaya gemiyle gitmenin sadece gn sreceini sylemilerdi. Hala bu plan uygulamak iin isteksiz olan Louis, baronlara, valyeleri kendi kaynaklarndan donatmalarn syleyerek, kendisinin de onlarla beraber birinci Hal seferindeki askerlerin Tarsus yoluyla Antakyaya gittii gzergahtan gitmeyi teklif etti. Haclar ise gemiyle gndermeyi nerdi. Fakat, askeri birliklerle sava olmayanlar ayrma giriimi, bir kez daha gereklemedi. Baronlar, uygunsuz bir ekilde kraln nerisine kar ktlar. nk onlar avarelikten tembellemilerdi ve bkknlk ve kzgnlkla keyifleri kat. Birounun silahlar ve atlar da yoktu538. valyeleri yeniden donatmann imkansz olduu anlalnca Franszlar, ehrin amiriyle ve Manuelin habercisiyle gvenli gei iin grtler. Btn ordunun nakliyesi iin yeterli gemiler gelecei konusunda sz aldlar. Daha sonra k frtnalar balad ve yaklak bir ay sreyle filonun gelmesini geciktirdi. ehirdeki fiyatlar roket gibi frlarken, mevcut koullar giderek ktleti. Gemiler geldii zaman ise, gemilere binmenin pahal olduu ve ordudaki insanlarn saysna gre yetersiz olduu anlald539. Louis ilk gemiyi piskoposlar ve baronlar arasnda paylatrd. Bir sonraki gemiler ise, uzun bir bekleyiten sonra geldi. Fakat sonunda daha fazla geminin gelmeyecei anlald. Son gelen gemilerde de yer bulamayan ordunun byk bir blm iin, geriye tek ak seenek kalyordu. Antakyaya karadan gitmek karar. Her zamanki cmertlii ile Louis onlarn ihtiyalarn temin etmeye alt. ehrin komutanna ve mparatorun elisine Hallar, dmann koruduu yakndaki iki rma geirmeleri, daha sonra da Tarsusa kadar gvenli bir ekilde eskortluk etmeleri iin 500 Mark verdi. Yolculuk iin elverisiz olanlar iyileinceye ve arkadalarnn arkasndan gitmek

538 539

Berry, The Second Crusade, s.500-501. Madden, Concise History, s.60-61.

150

iin frsat buluncaya kadar ehirde kalacaklard. Buna gre, sakat ve hastalar ehre kabul edilirken, kara yolculuu yapacak birlikler hareket iin hazrlandlar540. Fransz ve Bourbon kontlarn Antalya Valisi Landulf ile yaplan anlamann yrrln salamak zere atadktan sonra, kral Louis Antakyaya gitmek zere gemiye bindi. Gemi hareket ettiinde Louis kyda kalan ordusuna son bir kez bakt. Geride kalan sekiz aydan daha fazla sredir Avrupa ve oradan Anadolunun souk ve sevimsiz sahilleri boyunca liderliini yapt ordusunun byk bir ksmn burada terk ettii iin zgnd541. Dier taraftan bir sre sonra, anlamann yrrln temin iin kalan Flanders ve Bourbon kontlarnn da, beraberlerindeki valyeler ve sekinlerle Antakya valisinin bulduu gemiyle ehirden ayrlmasyla, Hal yayalar ve sivil hac adaylar sahipsiz kaldlar542. Kalabalk olduklar iin ehre alnmadklar gibi, darda devaml olarak Trk okularnn tacizlerine maruz kalyorlard. Bizansllar da szlerini tutmayarak eskort vermeyince, aresiz kalan Hallar kendi imkanlaryla Akdeniz kysndan Antakyaya doru gitmeye altlarsa da, birou yolda Trkler tarafndan imha edilirken, kalan ok az saydaki Hal, zavall ve perian halde, neredeyse alktan lmek zereyken, 1148 yl ilkbaharnn sonunda Antakyaya ulaabildi543. Douyu ve Urfay kurtarmak iin yola km olan, bu byk ve ar hareket eden Hal ordusu, ilk bataki muazzam grntsnden ok uzakt. Alman kral Conrad gibi, Louis de askeri amalar etkin olarak gerekletirmek iin sivil haclarla askerleri ayrmak istemiti. Fakat Antakyadaki gibi deil. Burada, ve Kuds ile stanbul arasndaki herhangi bir yerde Bizans filosunun Hallar dosta desteklememesi, zellikle felaketli oldu. Eer ordu gemilerle desteklenseydi, erzak ve silahlar gemilerle gelseydi, veya sava olmayan Hallar kolaylkla nakledilebilmi olsayd 1147-48 yl byk Hal ordularnn kaderi ok daha farkl olabilirdi544.
540 541

Madden, Concise History, s.61. Berry, The Second Crusade, s.502. 542 Erer, Trklere Kar Hal Seferleri, s.80. 543 Demirkent, Hal Seferleri, s.110; Madden, Concise History, s.61. 544 Berry, The Second Crusade, s.502.

151

Louis, belki Conradn Konyaya giderken dt talihsiz duruma uramamak iin Kudse giden bu szde dost topraklarda, biraz rkeke hareket etti. Bylece onun baronlar da sava sanatlarn uygulamak iin frsatlar bulamamlard. Bu yzden, dman kalelerine hcum ederek ele geirecekleri ganimetlerle kaynaklarn ikmal edememilerdi. Onun yerine insiyatif dmann elindeydi. Trkler birliklerine ok iyi hakim ve blgeyi ok iyi tandklar gibi, atmaya girecek yer ve zaman da ok iyi kolluyorlard. Bunun yannda Grek yerli halkyla ve onlarn imparatorlaryla olan gvensizlik zerine kurulu ilikiler de Franszlar daha da hrnlatryor ve bozuyordu. Manuel ve ihaneti ile ilgili korkun, heyecan uyandran hikayeler kabul edilebilir bir gerek deildir. nk Avrupann siyasal durumu, hallarla karlarken Bizansllarn tedirgin olmasna yol aacak nitelikteydi. Ayrca bu seferdeki liderlerle Bizansllarn yaptklar n grmelerde, Hallar Manuelin tekliflerini kabul etmemilerdi. Bu nedenle Manuelin zgr davranabilecek bir durumda olmay istemesi doald. Dier taraftan Anadoludaki Trkleri, Kuds hi ilgilendirmezken, Hallarn da Seluklu topraklarndan, hatta onu evreleyen topraklardan gemeleri iin herhangi bir zorunluluk yoktu545. Neticede gerek II. Hal Seferinin Anadolu ayanda, gerekse Suriyedeki mcadeleler sonucunda bir btn olarak ele alndnda, bu sefer, tam bir felaket olmutu. Doudaki Hal devletlerinin, ikinci Hal seferi hi balamasayd daha iyi durumda olacan sylemek abartl olmazd546. Louis Avrupaya dndnde tekrar halanmak istediini beyan ederek, Normanlarla ittifak kurup, Hristiyanlarn gerek dman Bizans mparatorluunu ykacan ilan etti. Papa bu plan desteklemedi. Bu yzden bir ey kmad. Fakat Bizansllarn, zmden ziyade problemin bir paras olduu kavram yaygn bir ekilde kabul grd. Hristiyan birliini destekleyeceine, bu Hal seferi Dou ile Batnn arasn daha da at547. Bu arada hi kimse St.Bernarddan daha ok hsrana uram olamazd. Onun erefi ve saygnl adna ina edilmi olan Hal seferi, kelimenin tam
545 546

Cahen, Osmanldan nce, s.110. Nomiku, Hal Seferleri, s.39-40. 547 Madden, Concise History, s.63.

152

anlamyla fiyaskoydu. Btn Avrupann ve Bernardn devaml olarak kendine sorduu soru: Niin?...Tanr, valyelerini Douya kafirler tarafndan katledilmeleri iin mi aracakt? Niin Onun isteine uyan Hristiyan krallar onursuzlukla sulanacakt? Tanr niin onlarn dini abalarn felaketle cezalandracakt? Cevap iin Bernard artk Eski ncile bakmad. Hristiyan aleminin ordular Avrupann gnahlar yznden baarsz olmulard. Hata, Papann ya da Bernardn deildi. Hata, Tanrnn gazabna urayan btn kadnlarn ve erkeklerindi. Eer Hal seferi devam edecekse Avrupa gnahlarndan arnmalyd548.

III. NC HALI SEFER :

A. nc Hal Seferi ncesi Anadoludaki Gelimeler : kinci Hal seferi srasnda ve sonrasnda blgedeki ortak dmanlar Hallara kar yaplan mcadeleler, Suriye hkmdar Nureddin ile, Seluklu Sultan I. zzeddin Mesudun arasn yaknlatrmt. Bulunduu konum itibariyle Doudaki Hal devletleri ile devaml bir sava halinde olan Nureddin iin Sultan Mesudun Hallar hrpalamas balangta ancak memnunluk verici olmalyd. Ama dier taraftan da, Suriyeye kendi otoritesini kstlayacak bir hkmdarn gelmesi de pek ho karlanacak durum deildi. Bu nedenle Mesud ile Nureddin arasndaki ilikiler dostluk ile dmanlk arasnda gidip gelmeye balad549. likilerin zaman zaman iyi olduu dnemlerde Mesud, kzlarndan birini Nureddine verirken, dier zamanlarda da her iki lider Kuzey Suriyedeki g atmalar iinde, birbirlerinin dmanlar ile ibirlii yapmaktan bile ekinmediler. Blgedeki bu iki gl Trk liderine ilaveten Bizans mparatoru Manuelin izledii politikalar da eklenince, blgedeki denge uzun sre korunarak, hibiri dierine kar ok byk bir stnlk salayamamt. Artk zayflam olan Danimentliler ile, blgedeki Mengckller ve Artuklular gibi dier Trk
548 549

Madden, Concise History, s.63. Cahen, Osmanldan nce, s.111-112.

153

devletleri de bu g dengesi iinde, zaman zaman birbirleriyle, veya Bizans dahil byk devletlerle ittifaklar kurarak; bazen de taraf deitirmek suretiyle varlklarn srdrmeye altlar550. 1155 ylna gelindiinde ise, 39 yllk bir saltanattan sonra, Nisan aynda I. Mesud lnce yerine II. Kl Arslan (1155-1192) tahta geti. Bu arada ortaya kan saltanat kavgasndan, Danimentlilerin kendi i sorunlar yznden, Manuelin de bar siyaset gtmesinden dolay kimse yararlanmad. Kardeleriyle olan saltanat kavgasndan sorunsuz bir ekilde kan Kl Arslan, Nureddine kar stnlk salamak iin bir yandan Manuel ile bar yaparken, dier yandan da blgedeki kk Hristiyan prensliklerini birlemeye tevik etti551. Bu arada Manuel 1159da, grnte, Doudaki Hal devletlerinin en byk dman Nureddine kar, bu devletlerin yannda savamak iin Antakyaya gitti. Hatta bu yzden burada kahramanlar gibi muhteem trenlerle karland. Fakat Manuelin gerek niyeti bakayd. O, Franklarn glenmesini salayarak, buradaki g dengesini kendi aleyhine bozacak bir ie kalkmay hi dnmyordu. Aksine, Anadoluda II. Kl Arslana kar stnlk salayabilmek iin, Nureddin ile ibirlii aray iindeydi552. Manuel, dn yolunda, Kl Arslana tam bal olmayan babo Trkmen gruplarnn saldrsna urayarak, bundan ok zarar grmt. Esasen bu bamsz hareket eden Trk gruplarnn Bizansa verdii zararlar, bir sreden beri Manuelin zihnini megul eden bir problemdi. Sonunda bu problemin zmn byk bir ordu hazrlayarak Seluklu Sultanna sava amakta buldu. Bunu yapmadan nce de, Kl Arslann blgedeki bykl kkl btn rakipleriyle anlaarak, ibirlii salamaya alt. Vaziyetin kendi aleyhine hzla gelitiini gren Kl Arslan, bunun nn kesmek iin Manuel ile bir dizi grmeler yaparak, nemli lde tavizler de verdikten sonra, 1162de bir sre devam

550 551

Alptekin, Trkiye Seluklular, s.215-253. Cahen, Osmanldan nce, s.112. 552 Cahen, Osmanldan nce, s.112-113; Demirkent, Hal Seferleri, s.123.

154

edecek olan bir bar anlamas yapmay salad553. Kl Arslan, bu bar anlamasnn verdii rahatlkla, Douya ynelerek Anadoludaki dier rakiplerine kar harekete geti. lk olarak 1164te Yabasann lmyle Danimentliler arasnda kan kaos ortamndan yararlanarak, onlara ait baz yerleri ele geirdi554. Daha sonra Anadoludaki dier kk Trk beyliklerini lkesine katmak iin giriimlerde bulundu555. Bu arada bir sreden beri Msrdaki fetihlerle megul olduundan Kuzey Suriyeyle pek ilgilenmeyen Nureddin, Msrdaki ilerinin dzene girmesiyle tekrar Kuzey Suriye ve Anadoludaki gelimelerle ilgilenmeye balad. Nureddin 1172de, Sultann kardei ahin ah, Mardin ve Harput Artuklular, Ermeni Mleh, ve Danimentli smail tarafndan Kl Arslana kar teekkl etmi olan, bir ittifak birliine nclk etmek zere Anadoluya geldi. Fakat daha sonra, Kl Arslan ile bar yaparak lkesine dnmeye karar verdi. Ama dnmeden nce, Anadoluya geliine bir anlam kazandrmak iin Bizans topraklarna saldrd556. Kl Arslan ile bar anlamas yaptktan sonra, Nureddinin Bizans topraklarna saldrmas, yaklak on yldan beri Seluklularla Bizans arasnda devam eden bar ortamna zarar verdi. Aslnda uzun zamandan beri, Bizans snrnda Trklerin saldrlarndan dolay bir takm rahatszlklar hep vard. Fakat bu saldrlar, daha ok bamsz ufak Trkmen gruplar tarafndan yapld, Kl Arslann onlara ak destek vermedii ve hatta Manuelin bu gruplara mdahalesine kar onlar savunmad iin, bar bozacak bir nitelik kazanmamt. Nureddinin Kl Arslan ile anlama yaptktan sonra Bizansa saldrmas, Bizans mparatoru Manuele, yrrlkteki dostluk ilikilerinde deiiklik olduu izlenimini verdi557. Be nedenle artlarn deitiini ileri srp, anlamann yenilenmesini isteyerek, Kl Arslandan daha fazla taviz talep etti.
Alptekin, Trkiye Seluklular, s.252. II. Kl Arslan bu bar anlamasn yapmak iin bizzat kendisi stanbula giderek, orada seksen gn kadar mparatorun misafiri olduktan sonra, aleyhinde oluan ittifak bozacak bir sulh iin Bizans ile anlat. Cahen, Osmanldan nce, s.113. II. Kl Arslann stanbulda Bizans imparatoru Manuelin misafiri olarak geirdii gnlerle ilgili ayrntl anlatm iin, Demirkent, Ionnes Kinnamosun Historias, s.150-151e baknz. 554 II.Kl Arslan ile Danimentliler arasndaki ekimeler iin, Mnecimba, Seluklular Tarihi, s.19-21e baknz. 555 Alptekin, Trkiye Seluklular, s.252-253. 556 Cahen, Osmanldan nce, s.114-115. 557 Cahen, Osmanldan nce, s.115.
553

155

Bu taleplerin tamamen karlanmamas zerine, nce yannda bulunan ahin ah ve Danimentli Znnunu bir miktar kuvvetle birlikte, eski mntkalarna sahip olmalar iin gnderdi. Fakat Amasya ve Niksardaki yerli halkn, eski hakimlerine artk sadakatleri kalmadndan, Kl Arslan eski rakiplerini tekrar bertaraf etmekte zorlanmad558. Nihayet mparator Manuel, 1176 yl baharnda byk bir orduyla Kl Arslann lkesine doru stanbuldan hareket etti. Bu arada Kl Arslandan gelen yeni bar tekliflerini dikkate almad. Bunun zerine Kl Arslan da gerekli hazrlklar yaparak, Bizans ordusunun geecei kuvvetle muhtemel olan, Myriokephalon Boaznda pusu kurdu559. Buradan gemek iin ince uzun bir biimde yaylan, fakat Boazdan geerken Trklerin ani bir saldrsna urayan Bizans ordusu, llerin ve yklerin yolu tkamasyla ikiye blnm, ordunun bir blm katledilirken, dier blm de kuatlmt560. Batda ihtiyatl bir politika izleyen, bu arada, daha ok Anadoludaki birliini salamlatrmaya alan Kl Arslan, Manuele yeni bir bar teklifi daha sundu. Bu kez Manuel, keye sktndan, gelen teklifi kabul etmek iin hi tereddt etmedi. Buna gre Manuel, Kl Arslana bir miktar fidye deyecek ve Eskiehir ile Sublaion kalelerini ykacakt561. Manuel sefere kmadan nce Suriyedeki Franklardan da yardm grmeyi umuyordu. nk, blgede giderek daha fazla skntlar yaayan Hallarla, Bizans arasnda yeniden dostluk ilikileri kurulmutu. Ayrca, o dnemde slam, Avrupadaki dini canlanma ile yeniden Hristiyanlar iin tek bir dman olarak alglanmaya balamt562. Fakat, Manuel blgedeki Franklardan bekledii yardm gremedi. Geri ordusunda Bizans ve Peeneklerin dnda Srp, Macar ve Frank gibi dier Hristiyan unsurlar da vard. Ama bu unsurlar, Manuelin
Alptekin, Trkiye Seluklular, s.253; Sevim, Anadolunun Fethi, s.149; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.206-207. 559 Kl Arslan Trkmen kuvvetlerinin maharetle tatbik ettii sahte ricat sayesinde, Denizli civarnda Hoyran Gl yaknndaki dar ve sarp Myriokephalon vadisine sokmaya muvaffak olduu Bizans ordusunu Eyll 1176da imha etti. brahim Kafesolu, Seluklu Tarihi, stanbul, 1992, s.62. 560 Cahen, Osmanldan nce, s.116. 561 Alptekin, Trkiye Seluklular, s.254; Cahen, Osmanldan nce, s.116; Sevim, Anadolunun Fethi, s.149-150; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.208. 562 Madden, Concise History, s.81.
558

156

ordusuna Hal ordusu hviyeti kazandracak nitelikte deildi. Onlar paral askerlerdi ve zaten Hal seferlerinden nce de, Bizans ordusunda ska rastlanmaktaydlar. Malazgirt zaferinden sonra, Trklerin yaklak yz yl kadar sonra Bizansa kar Anadoluda kazand bu ikinci byk zafer, anlam ve etkileri bakmndan Manuelin kabul etmek zorunda kald bar anlamasndaki artlardan ok daha fazlasn ifade etmekteydi. Myriokephalon, her iki taraf iin de bir dnm noktas oldu563. Bu tarihe kadar Anadoludaki Trkleri igalci olarak gren ve bir gn mutlaka igal altndaki topraklar geri alacan dnen Bizans, bu tarihten sonra Anadoluda gerek bir Trk devletinin varln kabullenip, eski topraklarn geri almann hesabn bir kenara brakarak, elindeki kalan topraklar muhafaza etmenin yoluna bakmaya baladlar564. Hristiyanlar iin ise, Myriokephalon bozgunu, dokular tamamen farkl olan iki Hristiyan gten oluacak Franko-Bizans tasarsnn da km olduunun gstergesiydi565. Dier taraftan Kl Arslan, Bat ynndeki ll ve bar tutumunu Myriokephalondan sonra da devam ettirdi. Bizans sk sk taciz eden aknc Trkmenlere ak destek vermedi. Kl Arslan iin nemli olan, ilk nce Anadoludaki Trkleri kendi etrafnda birletirmekti566. Bu yndeki giriimlerinin ilki Malatyay 1177de almakla gerekleti567. Bu arada Nureddinin mirasn sahiplenen Selahaddin, Kuzey Suriye ve Mezopotamyada hakimiyetini hissettirerek, Kl Arslan iin nemli bir rakip olarak ortaya kmaktayd568. 1180de Bizans mparatoru Manuelin lmyle, Kl Arslann Bizans politikasnda da deiiklikler oldu. Daha nce, tarafsz kald Trkmenlerin Bizans topraklarndaki fetihlerine artk aka arka kmak iin bir mani grmedi.

Myriokephalon Sava ve sonular ile ilgili geni bilgi iin Mustafa Ko, Myriokephalon Sava, <http://www.ispartaya.com/tarih.htm>, (14.08.2004)e baklabilir. 564 Kafesolu, Seluklu Tarihi, s.63; Mehmet eker, Fetihlerle Anadolunun Trklemesi ve slamlamas, Ankara, 1991, s.48. 565 Cahen, Osmanldan nce, s.116. 566 Cahen, Osmanldan nce, s.116-117. 567 Cahen, Osmanldan nce, s.117; Alptekin, Trkiye Seluklular, s.245. 568 Cahen, Osmanldan nce, s.117; Sevim, Anadolunun Fethi, s.150-151; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.211-212.

563

157

Kl Arslan, bundan sonra kylara ulamak, lkesini artk sadece gl bir kara devleti olarak deil, ayn zamanda deniz devleti haline de getirmek iin alt569. nc Hal seferinin hemen ncesinde, 1188 ylnda, Anadoludaki Seluklu Sultanlnda nemli bir gelime oldu. Artk yetmi yan am bulunan II. Kl Arslan, lmeden nce lkesini oullar arasnda bltrmeye karar vermiti. Buna gre, Tokat Rkneddin Sleyman aha, Niksar Nasirddin Berkyaruk aha, Elbistan Muisddin Turul aha, Kayseriyi Nuriddin Mahmud Sultan aha, Sivas ve Aksaray Kudbettin Melik aha, Malatyay Muizddin Kayzer aha, Nideyi Arslan aha, Ankaray Muhyiddin Mesud aha, Uluborluyu Giyaseddin Keyhsreve, Ereliyi Sencer aha ve Amasyay da Nizamddin Argun aha verdi. Kl Arslan kendisi iin ise, Konyay alkoyarak, oullarndan ylda bir kez kendisini grmelerini istedi570. II. Kl Arslan, byk olu Kutbeddin Melik aha kendi yerine geme ve kardelerinin zerinde bir egemenlik hakk tanmt. Ama, Melik ah belki de bir an nce bunu gvenceye almak iin, babasnn lmn beklemeden iktidar mcadelesine girdi. 1189-90 knda, muhtemelen Trkmenlerin de yardmyla, Melik ah, babas Kl Arslan kendisiyle iktidarn paylamaya ve Konyann kontroln de kendisine vermeye zorlad. Bu tarihten itibaren Seluklu Saltanat Konyada bir nevi gz hapsinde tutulan Kl Arslan ile, olu arasnda bir sre iin iki bal bir grnt izdi. te, nc Hal seferinin Anadoludan geen tek ordusu Alman mparatoru Frederick Barbarossann Hal ordusunun, Anadoluya geldiinde karlat durum byleydi571.

Bu gaye iin ilk olarak Uluborlu, Eskiehir, Ktahya ve civarlar zaptedildi (1182), ve, Seluklu snrlar Denizliye kadar geniletildi. Kafesolu, Seluklu Tarihi, s.63. 570 Cahen, Osmanldan nce, s.122. 571 Cahen, Osmanldan nce, s.123.

569

158

B. Kudsn Fethinin Avrupadaki Yanklar ve nc Hal Seferi in ar : 4 Temmuz 1187de Hal ordularnn Selahaddinin ordusu tarafndan Hattin meydan savanda bozguna uratlmas572 ve ksa bir sre sonra 2 Ekim 1187de, Selahaddinin nclndeki Mslmanlar tarafndan Kudsn fethi haberleri Avrupay ayaa kaldrd573. Bu arada birbirleriyle sava halinde olan Pisa ve Cenova hemen sava keserek Douya yardm iin filolarn gnderdiler. Sicilya kral da 1188 yaznda 70 gemiyle oluan bir donanma gndererek, blgedeki Hallara nemli bir destek salad. Bu srada Selahaddinin saldrlarna kar cesurca ve pervaszca direnen tek gl Hal lideri, blgeye yeni gelmi olan Hristiyan Montferrat dknn olu Conrad idi. Conrad, macerac, ba sk sk derde giren, gz pek birisiydi. 1185de babasyla birlikte Filistine gitmek zere talyadan yola km, fakat stanbulda taklp kalmt. Burada ad bir cinayete karnca, kendisinden intikam alnmasndan korkarak, kutsal yerleri ziyaret etme bahanesiyle, bir gemiyle gizlice kat. Filistine geldiinde Akkann dm olduunu ve Sur ehri iin ise, Selahaddin ile teslim mzakereleri yapldn rendi. Bunun zerine Conrad hemen duruma el koyarak, Sur ehrinin savunmasn zerine ald ve teslim ilemini durdurdu. Selahaddin ise beklenmedik bir mukavemet ile karlanca, o an iin kuatmadan vazgeerek Ascalon zerine yrd. Birka ay sonra tekrar geldiinde, bu kez devaml olarak talyan filolar tarafndan takviye edilen, Sur ehrini daha da glenmi olarak grnce bir ey yapamad574. Kukusuz, Sur ehrini kuatmadan kurtaran Conradn kabadayl etkileyiciydi. Fakat onun abalar sadece geici bir nlemdi. Eer Hal devletleri ayakta kalacaksa, Avrupadan daha fazla yardm gelmesine ihtiyalar vard. Doudaki Hristiyanlar yllardr yardm talep ediyorlard, fakat henz gelmemiti. ngiltere Kral II. Henry (1154-83) isyankar oullar ve Fransa Kral II. Phillip (1152-90) ile olan bir savala meguld. Alman mparatoru Frederick Barbarossa (1152-90), ikinci Hal seferinin emektar, yardm iin ok sz vermesine ramen,
572 573

Calthrop, The Crusades, s.48. Madden, Concise History, s.81; Benvenisti, The Crusades In The Holy Land, s.7. 574 Demirkent, Hal Seferleri, s.145.

159

gerekte hibir ey gndermedi575. Esasen birinci Hal seferinden bu yana Avrupada ok ey deimiti. Yollarn yaplmas ve ticaretin geliimiyle beraber, insanlarn hayat standard da ykselmiti. Halk daha huzurlu ve daha zengindi. Bu nedenle nemli bir neden olmadka, kimsenin aklna Hal seferine kmak gelmezdi. zellikle de iyi vergi toplayan krallarn, zahmet gerektiren ve hibir maddi getirisi olmayan byle bir ie kalkmas pek de mmkn grnmyordu576. Bununla beraber, krallarn dahi, Hal seferine kmak iin kendilerini mecbur hissetmesine neden olan olaylar ok abuk geliti. Hristiyanlarn Hattindeki ezici yenilgisi ve en deerli kutsal emanetlerin kayb ile, kutsal ehir Kudsn, Mslmanlar tarafndan ele geirilmesi, Bat Avrupay ok etmi ve korkutmutu. Papa III. Urban (1185-87), gelen haberleri duyunca 20 Ekim 1187de zntsnden lmt. Dokuz gn sonra onun yerine geen VIII. Gregory (1187), Audita Tramendiyi yaymlad577. Btn Hristiyanlarn yeni bir Hal seferine arld, ustalkla yazlm bu belge, daha sonraki papalarn kard Hal belgelerine model oldu. Avrupada yedi yllk bir bar dnemi, krallar Levanta odaklansn diye, zorla kabul ettirildi578. Papalk bildirisi daha nceki Hal seferinin ruhani lideri St.Bernardn saptamalarn kabul ederek, Hal seferinin Hristiyan aleminin manevi gleriyle de btnlemesi gerektiini ifade etmekteydi. Btn Avrupallar, savasn veya savamasn, oru tutarak ve dua ederek gnahlarndan arnp, Hal seferine katkda bulunmalydlar. Papaya gre Kuds, sann gnahkar taraftarlar yznden dmt. Bunu ancak, bu gnahkarlarn kefareti telafi edebilirdi579. nc Hal seferi, Hal hareketinin ykseliini, ve Hal seferi dncesinin artk olgunlatn iaret eden bir dnm noktasdr. nc Hal

Madden, Concise History, s.81. Demirkent, Hal Seferleri, s.149-150. 577 Papa VIII. Gregory, papa seilir seilmez, Almanyadaki piskoposlara mparator Frederickin Kutsal lkenin zgrletirilmesine katkda bulunmas iin almalar yapmasn istedi (27 Ekim 1187). ki gn sonra da yaymlad papalk bildirisi Audita Tremendide, Hristiyan aleminin yaad felaketler hakknda bilgi vererek, Kutsal Han kafirlerin eline getiini vurgulad ve yeni bir Hal seferi iin arda bulundu. Richard, The Crusades c.1071-c.1291, s.217. 578 Madden, Concise History, s.81. 579 Madden, Concise History, s.81.
576

575

160

seferi, Bat Avrupallarn dini inanlarndan ve sava erdemlerinden yararlanarak Ortaan en byk askeri giriimini ortaya kard. Bandan itibaren krallarn ve en yksek tabakann nderlik ettii yksek profilli bir Hal seferiydi. Sicilya kral II. William, Tripoliye azametli bir filoyla Norman Hallarn gndererek arya ilk aldr eden oldu. Bu filo tam zamannda, ehir igalden kurtarlrken vard. Ksa bir sre sonra da William ld. Bu yzden, Normanlar, nc Hal seferinde baka bir rol oynamadlar580. Herhangi bir Hal seferinde olduu gibi, bu defa da baarda rol oynayacaklar Fransz savalaryd. Fakat orada devam eden savata mtareke salanncaya kadar valyeler halanp halanmamakta serbestti. Papann elileri gelip youn mzakereler yapnca, ngiltere kral II. Henry ve Fransa kral II. Phillip arasnda nihayet 21 Ocak 1188de bir mtareke imzaland. Daha sonra, her iki kral da halanarak, 1189 paskalyasnda harekete gemeye karar verdiler581. Bu arada lkede genel bir vergi konuldu. Bu, Seladin Tithe (Selahaddin Aar Vergisi), olduka baarl oldu582. Hemen akabinde ise Hal seferlerinin her zamanki bataryalar, gezici vaizler, birka kola ayrlarak Avrupay dolap, kutsal mcadele iin ateli taraftarlar topladlar583.

C. Alman mparatoru Frederick Barbarossann Hal Seferi : Selahaddinin Suriye ve Filistini yeniden geri almas, Hristiyan dnyasndaki ibirliinin hala salanamadn gstermekteydi. Bir yzyldan fazla bir sredir Bat Roma Katolikleri ile Dou yunan Ortodokslar arasnda iki eit paraya blnen Hristiyan aleminde, Batllar ve Grekler birbirlerine gittike artan derin bir phe, gvensizlik, hatta gerek bir nefretle baktlar. Sallanan Dou tahtnn, kurnaz ve gvenilmez sahibi II. Isaac Angelusun, Batnn nefretine neden olan dier eylerin yannda, Selahaddin ile ittifak kurmas, Batnn fkeli prenslerini, Bizans ykma konusunda dnmeye sevketti.
Madden, Concise History, s.81. Barker, Crusade, s.783. 582 Bylece Hal seferleri, Avrupada olaanst vergilerin toplanmas iin bir bahane haline geldi. Huizinga, Ortaan Gnbatm, s.141. 583 Madden, Concise History, s.82.
581 580

161

Almanlarn nc Hal seferine katlmalarnn balca sonucu, drdnc Hal seferiyle Bizans devletinin yklmas oldu584. Kudsn Mslmanlarn eline getii haberleriyle zntsnden len III. Urbann yerine, 29 Ekim 1187de geen, VIII. Gregorynin de, Hristiyanlar yeni bir Hal seferine aran bir bildiri yaynlamasndan ksa bir sre sonra lm zerine, III. Celemens, Bat Hristiyan aleminin yeni papas olarak seilmiti. Clemens greve gelir gelmez yeni bir Hal seferinin tekilini salamak amacyla, daha nce balatlan giriimleri devam ettirdi. Bunun iin bizzat kendisi Alman mparatoru Frederick Barbarossa ile temasa geerken, bapiskopos Josias da Fransa ve ngiltere krallar ile grmek zere grevlendirmiti585. Hal hareketini ilk olarak kabul eden Frederick Barbarossa oldu. Yal mparatorun (yaklak yetmi be yandayd) kafasnda vakanvislerin iaret ettii gibi, sahip olduu faziletlerin iyi bir tamamlaycs olarak, uzun ve zorlu kariyerini kahramanln zirvesine getirmekten baka bir ey yoktu. Almanlarn Douya yapt ilk sefer giriiminde, III. Conrad ile beraber bulunmutu. imdi gelen frsat Ona, o zamanki felaketi telafi etmesi ve mparatorluun talyadaki baarlarn tamamlamay sunuyordu. Eski Bizans mparatoru Manuelin giriimlerine ne kadar kzm olursa olsun, agzl talyanlara bir ders vermek iin, imdi bunlar unutmaya hazrd586. Sevin gzyalaryla Frederick, sann saraynda gzya dken, alayan bir kalabaln nnde haland. Binlerce ve daha binlerce insan onu takip etti. Belki toplam on bin kadar buldu. Almanyadan hareket tarihi, 23 Nisan 1189 olarak belirlendi. Bu arada Almanyann gvenliini salamak ve yry iin diplomatik hazrlklar yapmak gerekliydi. Mainz bapiskoposu Kardinal Conrad, Macaristan Kral III. Bela ile, lkesinden gvenli gei iin mzakereler yapmak zere gnderildi. Muhtemelen Srbistan kral Stephan Nemanya ve kardelerine de bu dorultuda mektuplar yolland. Bizans topraklarndan gei iin de, mparator

Edgar N. Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa And Henry VI, A History Of The Crusades, Vol.II, Madison, Milwaukee, London, 1969, s. 87-88. 585 Demirkent, Hal Seferleri, s.145. 586 Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.90.

584

162

Isaac Angelus ile dzenlemeler yapmak iin elilik heyeti yolland587. Godfrey of Wiesenbach Konyadaki Seluklu Sultan II. Kl Arslana ve Henry of Dretz de bizzat Selahaddin Eyyubiye gnderilerek, bir yl iinde kutsal yerler teslim edilmedii takdirde sava tehdidinde bulunuldu588. mparator Frederick, bizzat kendisinin tecrbeli olduu karayolu gzergahndaki btn zorluklara ramen, bu kadar byk bir Alman ordusunu karayoluyla nakletmenin, yaplan mzakerelerle, deniz yoluyla tanmasndan daha basit olduunu dnm olmaldr589. Selahaddin kararl bir ekilde mparatorun ltimatomunu reddetti. Bu arada, Bizans mparatoru ile, Almanlarn, Grek lkesinde ilerlerken onlarn taciz edilmelerini ngren bir anlama yapt. Almanyaya gelen dier eliler, Aralk 1188 sonlarnda Nuremburgda bir kurultayda Frederick ile bir araya geldiler. Srbistan elisi Niin Hallarn geii iin hazr olacan bildirdi. Dounun gl bir Alman ordusu tarafndan istila edilecei haberleri derin etkiler yapt. Baz Alman kaytlarna gre, II. Kl Arslann bin kiilik ve be yz atl geni bir elilik heyeti, mparatora Anadoludaki Seluklu topraklarndan, Hallarn geecei gzergahta engel karmayacaklarna dair sz verdiler590. Kl Arslann, Seladdinin giderek byyen gcn de hesaba kattnda Hallar topraklarndan sakince geirmek istememesi iin bir neden yoktu591. Bakan John Dukasn bakanlk ettii Bizans heyeti ise, daha ihtiyatl ve samimiydi. stanbulda mparator II. Isaac, daha nce Bizansn dman Normanlarla ibirlii yapan Fredericke kukuyla bakyordu. Bu kadar byk bir orduyla Frederick, Yunanistanda veya Trakyada beklenmedik zararlar verebilir, belki de bizzat stanbulun kendisini tehdit edebilirdi. Bu nedenle Bizans heyeti Fredericke, Kudse yaplacak sefer hakknda genel bilgileri olduklarn aklayarak sadece mparatorun deil, Fransa Kralnn da Bizans lkesini

Barker, Crusade, s.784. Demirkent, Hal Seferleri, s.151; Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.90-91. 589 Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.91. 590 Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.91. 591 Cahen, Osmanldan nce, s.123-124. Fakat, Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.222ye gre, Seluklular, Hallarn Anadoludaki geilerini engellemek iin ellerinden geleni yapmlar, ancak mecbur kaldktan sonra Hallarla bir anlama imzalayarak serbest gei imkan salamlard. Bundan dolay da II. Kl Arslan Selahaddin Eyyubiye mektup gndererek zrlerini beyan etmitir.
588

587

163

dmanca istila edeceklerinden phelendiklerini aktard. ayet Barbarossa, bu kukular yok etmek iin bir eyler yapmazsa, Bizans iin, Almanlarn Bulgaristandan geilerine izin vermeyi reddetmekten ve Hallarn gittikleri her yerde karlarna kmaktan baka yol olmadn bildirdiler592. Bu durumu, mparator Frederick anlayla karlad. ayr Alman prensi, Piskopos Godfrey of Wrzburg, mparatorun olu Swabia dk Frederick, ve Avusturya dk Leopold of Babenberg, Alman Hallarnn bar niyetlerini gstermek iin Greklerin nnde yemin ettiler. Greklerin Bizans topraklarnda rehberler vermeleri, dzenli kurulacak pazarlarla onlarn yiyecek ve erzak ihtiyalarnn karlanmas ve boazlardan, Anadoluya geilerinin salanmas konularnda gr birliine varld593. Fakat, Almanlar Macaristandan geerek Bizans topraklarna girdikten sonra Balkanlarda baz tatsz olaylar yaand. Alman ordusu Trakyaya vardnda, tahtta ktndan beri Bizansa dmanca tavr taknm olan Frederick Barbarossa ile Bizans mparatoru II. Isaac arasnda nerdeyse savaa dnecek anlamazlklar kt. Almanlar Bizans topraklarnda yamalama ve yerli halka zarar verecek baz kt olaylara giritiler. Buna karlk Bizansllar Hallara sz verdikleri erzak temininde bulunmadklar gibi, onlar yer yer sistemli bir ekilde taciz ettiler594. Bu arada karlkl olarak her iki imparator arasnda tehdit dolu mektuplar da tayan eliler gidip gelmeye devam ederken, mzakereler hi kesilmedi. Nihayet, gerginlikler iki taraf tam da savan eiine getirdii srada, mzakereler sonu verdi. 14 ubat 1190da her iki taraf arasnda Edirneda aadaki artlar ihtiva eden bir anlama yapld:
1. Isaac, Hal ordusunun Makedonya ve Trakyada vermi olduu zararlarn tazminini istemekten vazgeecekti. 2. Hallarn Geliboludan ya da Sestus ve Abydus (anakkale Boaznn en dar yeri) arasndaki geilerinde Isaac, Hallarn tanmas iin yeteri kadar gemi tahsis edecek, Frederick de bunun karlnda Bizans topraklarnda daha fazla zarar vermeyecekti.

592 593

Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.91. Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.91-92. 594 Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.97-101; Madden, Concise History, s.84.

164

3. Gei srasnda Abydus ve stanbul arasnda bulunan btn Bizans kayklar hareketsiz olacaklard. 4. Bizans ordusu, Hal ordusuna drt gnlk bir mesafeden daha fazla yaklamayacakt. 5. Fredericke dinlenebilmesi iin her iki kydan bir yer verilecekti. 6. Bu szlerin yerine getirilmesi iin, iyi niyet gstergesi olarak Isaac, mparatora sekin kan ba bulunan, dk rtbesinde on sekiz rehine verecekti. 7. Erzak temini yaplmazsa elde edilecek topraklar geri verilmeyecekti. 8. Bizans imparatoru, Hallara katlacak btn Grekler, Ermeniler ve Latin halkna gz yumacakt. 9. Para deiimi iin kurlar sabit kalacakt. 10. Alman ordusunun erzak temini iin pazarlar kurulacakt. Yerli halk mallarn uygun fiyata satacakt. 11. Hac ya da paral asker olsun, ele geirilen btn Latinler serbest braklacakt595.

Bu anlamadan sonra, Alman Hal ordusunun serbeste yola devam etmemesi iin hibir sebep kalmamt. Ordu 1 Mart 1190da Edirneden gneye doru hareket etti. 21 Martta Geliboluya vardlar596. Burada bir Venedik gemisi buldular. Uyarlara ramen bu gemi, Frederickin ve ordusunun taleplerinden kaarak, stanbula doru hareket etti. Fakat kan bir frtna yznden gemi Geliboluya geri dnmek zorunda kald. Burada, Venedikliler mallarn Hallara satmak zorunda brakldlar. Almanyadaki kral naibi Henrynin daha nceki isteklerine cevap olarak, Pisallarn elileri de grnd. mparatora sayglarn ve nezaketlerini bildirdikten sonra, samimi olarak mparatorun ve ordunun ne durumda olduunu anlamaya altlar. Dahas Barbarossaya stanbulu kuatmak iin gemiler ve kadrgalar temin etmeyi teklif ettiler. Mart 22sinden 24ne kadar Barbarossann olu dk Frederick, kendi blyle beraber anakkale Boazndan karya geti. 25inde kutsal paskalya Pazar gnnde yamur yamas, orduya boazdan karya geme iinden ziyade, dini ileriyle megul olmalar iin frsat verdi. Takip eden sonraki gnde ordunun geri kalan ksmnn karya gemesi sevin ve coku iinde tamamland. Barbarossann bizzat kendisi son birliklerle beraber 28 Martta be sava kadrgas ve dier

595 596

Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.107-108. Demirkent, Hal Seferleri, s.151; Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.109.

165

gemilerin perdelemesinde karya geerken, Grekler kyda ve denizde trampet alyorlard597. Edirnedeki anlamaya ramen, Bizansn Kk Asyadaki

topraklarndan Seluklu snrna doru yry, tamamen bar bir ekilde olmad. Sefer srasnda karlalan olaylar, bir kez daha, Hallara yaplan ihaneti gsterdi. Hallar bir kez daha, muhtemelen, merkezi Bizans devletinin zayflnn ve Balkanlarda olduu gibi, Anadoluda da hemen hemen anari koullarnn hakim olduunun farkna varamamlard. Yolculuun vakanvisi Ansbert, Hallarn serveninin bu ksmn yle anlatmaktadr:
Allm ihanetleri ile Yunanllar, bar anlamasn ihlal ettiler. Ve her geen gn daha fazla dikkatsiz adamlarmz taciz ettiler, silahsz olan bazlarn ldrdler, ve ldrdklerinin mallarn aldlar. Bizans ve Latinler arasndaki kt hisler, Alaehir (Philadelphia)de kendileri iin hazrlanm erzak bulamayan Latinler tarafndan ehrin neredeyse yaklp yklmasna sebep oldu. Latinler, Bizans devleti ve Alaehir halk tarafndan hazrlanm iyi mallar bulacaklarn ummulard. Fakat, bu vatandalarn bazlar hallar hemen hor grmeye balayarak, erzak ve dier mallar temin etme szn yerine getirmeleri yle dursun, adamlarmzn zerine kpek salaraktan aalayc szlerle taciz bile ettiler598.

Bylece yer yer atmalar kmasna karn kan kavgalar, Frederick ile ehrin valisinin mzakereleri ile yatt599.

D. Alman Hal Ordusunun Seluklu lkesinden Geileri ve Trkler Tarafndan Taciz Edilmesi : Ordu, Alaehirden 22 Nisanda hareket ederken, ehrin vatandalar Hallarn en geride kalan ksmn taciz etmeye devam ediyorlard. Ertesi gn de, Trk ordusunun ncleri ile atmalar kt. Ansbert yle devam eder:
25 Nisanda Hirepolis ehrinin kalntlarndan getikmeyan kk, kekik, incir aac ve mersin gibi, dier birok bitkilerin bol olduu, ho bir vadiden geerek Trk topraklarna girdik600.
597 598

Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.109-110. Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.110. 599 Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.110. 600 Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.110.

166

Bu srada Seluklular, Hallarn kendi lkelerinden geecekleri geitlerin ounu tutmulard. Almanlar Edirneden ayrlmadan nce Godfrey of Wiesenbach bir elilik heyeti ile birlikte, Kl Arslann huzuruna km ve Sultan elilere, kendi lkesinde Hallar iin en iyi pazarlar kurma szn vermiti. Bununla birlikte, gerekte, yal Sultan lkesini oullar arasnda bltrmt ve bunlarn en by Kutbettin Melik ah, Konyay ele geirerek, babasn da gz hapsinde tutuyordu. Ayrca, Kutbettin de Edirnede bulunan Fredericke bir eli heyeti gndererek, ayn ekilde, gvenli gei iin Hallara teminat vermiti. Fakat Fredericki Anadoluda yakndan takip edeceini bildirerek yanl bir hareket iine girmemeleri konusunda da uyarmt. Almanlar, bu elinin Hallar uzaklatrmak iin kurnazca yalan sylediine inandlar601. Konyaya giden dalk arazi zerindeki yry (28 Nisan-18 Mays), btn yolculuk iinde en zor olan ksmd. A ve susuz adamlar ve atlar, sk sk Trk svari birliklerinin kanat hcumlarna maruz kalyordu. Tehlikeli ve bilmedikleri topraklar geerlerken, ok sayda adamlarn ve hayvanlarn kaybeden Hal ordusu, bakente gelmeden nce adeta dkld. Trk ordusunun toplanm olduu Myriokephalon Boazndan gemekten kanan Hallar, yalnzca da keilerinin geebilecei ok etin ve dik bir yksek daa yakalandlar. Pusulardan ve den kayalar yznden burada ok kayplar verdiler602. 6 Maysta Hallar, ordunun moral kayna, kendilerini teselli eden saz airleri Frederick of Hauseni kaybettiler. 7 Maysta Akehir yaknlarnda Swabia ve Dalmaya dkleri, Trkleri ciddi bir yenilgiye urattlar. yle ki, bunun Trklere 4174 adama mal olduu sylendi. 8 Mays itibariyle erzak ktl had safhaya ulamt. Fiyatlar korkun derecede ykseldi. At ve katrlarn etleri nefis yiyecekler olarak satld. Dmana kamalar da balad. Baz piyade askerleri almaktan, alktan ve hastalktan tkenmilerdi ve neredeyse leceklerdi. Hibir ekilde orduya ayak uyduramadklar zaman, kendilerini yere atyorlar ve ha eklinde yere uzanyorlard. Tanr adna yaklamakta olan lm,

Cahen, Osmanldan nce, s.123; Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.111. Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.111; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.222-223.
602

601

167

bu ekilde bekliyorlard. Bunlarn ou, Hallarn birok kez gzlerinin nnde yakn takipteki Trkler tarafndan kafalar kesilerek ldrld. Yine, Ansbertin bu noktadaki anlatm yledir:
Hamsin yortusunda (13 Mays) Tanr bizi Trklerin hcumundan kurtard. Festival ziyafetleri at ve srlarn piirilmi derilerinden oluuyordu. Ama, yine de zengin olanlar at eti yiyebiliyorlardeer orduda kk miktarlarda biraz un varsa, bu, altn gibi korunuyor ve gzden uzakta saklanyordu. Ertesi gn Aziz Georgenin yardmyla, Frederickin kendisi ana Trk ordusuyla karlat ve bozguna uratt. O gnn arifesinde su ve ot olmamasna ramen kamp kurdular. Sonu olarak, saysz yk hayvan ld. Ve adamlar ar susuzluktan ok susadlar. Ertesi sabah lmek zere olan, sayklayan hastalar gibi perian halde yola devam ettik. Bazlar kendi idrarlarn, bazlar da atlarn kann ierlerken, dierleri azlarnda nemli olduu iin at gbrelerini veya bir tutam ot iniyorlard603.

Frederick, Trklerin kendilerine gei izni ve beraberinde yz pound altn deerinde erzak temini teklifini geri evirdikten sonra, Almanlar Konyaya saldrmak iin toplandlar. Maysn 17sinde Alman ordusu ehrin snrlarnn dnda Sultann en gzel bahesinde (Meram meyve baheleri) kamp kurdular. Ertesi sabah ordu, iki gruba blnd. Biri Swabia dknn emri altndayken, dieri de mparatorun idaresindeydi.
604

Yaplacak

i,

Barbarossa

ehrin

dndayken, Konyaya saldrmakt

Alman ordusunun iinde bulunduu koula bakldnda saldr olaanst kolaylkla ilerliyordu. ehre giden yol zerinde dk Frederickin birlikleri ilerlerken, Trklere gnderilen Alman elisi Godfrey of Wiesenbach ile karlatlar. Eli unu syledi: Tanr bu ehri ve bu lkeyi ellerinizin arasna verdi. Yal Sultan, II. Kl Arslan, Alman birliklerini grr grmez, ordusuyla beraber kam ve ehrin zerinde ykselen bir kaleye snmt. Bu kalede neredeyse, zengin veya fakir ehrin btn vatandalar vard. Kaarlarken yanlarna snrsz miktarda altn ve gm ile sonsuza dek yetecek kadar bolca erzak da almlard. Dk Frederick bir hcumla savunmasz ehrin ilk kapsn

Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.111-112. Alptekin, Trkiye Seluklular, s.258; Demirkent, Hal Seferleri, s.151-152; Seluklular Zamannda Trkiye, s.223-224.
604

603

Turan,

168

ald. Ufak aptaki Trk direniini krarak kalenin surlarna doru ilerledi. ehirde bulunanlar arasnda genel bir katliam oldu605. Bu arada, olunun zaferinden habersiz, mparator Frederick ve birlikleri ehrin dnda Trkler tarafndan sarlmt. Durum ilk bakta umutsuz grnyordu. Birliklerinin ortasnda bulunan mparator, yaklamakta olan akbetlerinin farkndayd. Bu nedenle, dmanla savamadan nce, askerlerine moral vermek iin ateli konumalar yapt. Fakat gerekte, Barbarossann korktuu Trkler, Hal ordusunun byklyle kyaslanamayacak kadar kk, muhtemelen Trkmen gruplarnn oluturduu birliklerdi. Yani, Sultann asl ordusu deildi. Doal olarak, bu tehlikeyi kolaylkla savuturan Frederick Barbarossa ve ordusu, nlerinde hibir engel kalmaynca, Konyaya girerek ehirdeki olu ve birlikleriyle birletiler. Vakanvis Ansbertin bu noktadaki ifadeleri de yleydi:
Orada karnlarmzn al dmandan alnan ganimetlerle biraz olsun yatt. Orada, sadece arpa ve buday yoktu, ayn zamanda altn, gm, mcevherler, ve ok miktarda parlak kumalar da vard. Ayrca Sultann sarayndan ele geirilen Selahaddinin yeeninin eyizi de vard606.

Frederick daha nce Edirnede olduu gibi, Konyada da daha ileri gitmekten endie duyuyordu. Kl Arslan ve onun olundan gelen bar nerileri sratle kabul edildi, ve yeterli erzaklaryla beraber 20 sekin Trk rehinenin kabul edilmesi kararlatrld. Almanlar Konyay ayn 23nde terk ettiler. Sultann gzel arazisinde kamp kurarak burada gn kaldlar. Bu arada, kurulan pazarlardan erzak temininde bulundular. Kendilerine 6 bin kadar at ve katr, ekmek ve et, tereya ve peynir satn aldlar. Ayn 26snda tekrar yola koyuldular. Bu arada, sadece rehineleri idam etme tehdidi, kendilerini Trklerin tekrar saldrmasndan koruyordu607. 30 Maysta, Karaman (Laranda)a vardlar608.

Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.112-113; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.224. 606 Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.113. 607 Cahen, Osmanldan nce, s.124-125e gre, Kl Arslann hibir suu olmad halde, Torostaki u beyliklerinin Hallara saldrmas yznden, Hallarn Kilikyaya girerken geri gndermeleri gereken rehineleri de beraberlerinde gtrmelerine sebep oldu. 608 Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.113; Madden, Concise History, s.84.

605

169

Alman ordusu sonunda Hristiyan topraklarndayd. Hedeflerine ulamak iin balca engelin stesinden gelinmiti. Burada yerel prensler ve Ermeni Roupenid prensi, II. Leonnun elileri tarafndan dosta karlandlar609. Fakat Almanlar henz en iddetli hayal krklklaryla karlamamlard. Yaklaan dalk Toros blgesi boyunca uzanan vadideki, Gksu (Saleph) Irma ok zorlu idi. Buradan kanmak iin Frederick yerel rehberlerin tavsiyesine uyarak gene zorlu ve daha dolambal bir gzergah arad. 10 Haziranda ise kimsenin beklemedii, Hal seferinin kaderini etkileyecek bir gelime yaand. Frederick Barbarossa atyla beraber karya geerken Gksu Irmana dt610. Bu noktada, kesin olarak ne olduu, ok ak deildir: Belki scaktan etkilendi, belki at devrildi, belki de ihtiyar mparator kalp krizi geirdi. Vakanvis Ansberte gre, Frederick, ordu engebeli dalardaki geitleri amak iin abalarken bu srada serinlemek zere girdii Gksu Nehrinin en hzl akan yerinde girdaba kaplmt. Neticede, durum ne olursa olsun, nl imparatorun hayat beklenmedik bir ekilde son bulmutu611. mparatorun lmyle (10 Haziran 1190), Alman Hal seferi cenaze alayna dnt, birlikleri bozuldu, ve ruhlarn kaybettiler. Seladdini korkutan Bat ordusu gittike gsz hale gelmiti. Regensburgdan yola ktklar gnden, Konyada elde ettikleri baarlarna kadar 60.0000 kadar adamlarn kaybetmilerdi. Eer yeni lider seilmi dk Frederick, geride kalanlarn moralini ve aralarndaki birlii koruyabilseydi, hala Douya ilerlemeleri mmknd. Bundan sonra Hallarn byk bir ksm, evlerine dnmek zere Kilikya limanlarndan ayrld. Geriye kalanlar ksma blndler, bunlardan birisi Tarsustan Tripoliye deniz yoluyla giderlerken, ikincisi dk Frederick ile Antakyaya, ve ncs ise kara yoluyla gene Antakyaya hareket ettiler. Frederick 21 Haziranda Antakyaya vardktan sonra, yolda bir ok adamn

Madden, Concise History, s.84. Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.114; Demirkent, Hal Seferleri, s.152; Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.224; Cahen, Osmanldan nce, s.125; ve dierleri. 611 Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.114; Madden, Concise History, s.84; Demirkent, Hal Seferleri, s.152.
610

609

170

yitirmi olan, karadan gelen nc grupla birletiinde kimse artk gl Alman Hal ordusunun varlndan bahsedemezdi612. Bylece, Frederick Barbarossa gibi liderlik edecek gl bir ahsiyetten yoksun kaldktan sonra, Almanlar eriyerek yok olurlarken, Alman Hal ordusunun bu seferi de Anadoludan geen son Hal seferi oldu. Bu tarihten sonra, Hal seferleri yz yl daha devam etmesine ramen, hibir Hal lideri, ordusunu Anadoludan geirmeyi gze alamad.

612

Johnson, The Crusade Of Frederick Barbarossa, s.114-115; Madden, Concise History, s.84.

171

SONU

Anadolu Seluklu Devri (1075-1318) Trk-Hal mnasebetleri ile ilgili olarak en ok tartlmakta olan mesele, Anadolunun Hallarn hedefi olup olmad ve Trklerin Hallara kar yeterince mcadele edip etmedikleri konusudur. Bu meseleye k tutmak iin, ncelikle, buraya kadar anlatmaya altmz olaylara geri dnerek, baz noktalar tekrar gzden geirmekte fayda vardr. Papa II. Urbann 27 Kasm 1095te, Clermont toplantsnda yapt Hal seferi arsnda, ortaya konulan iki resmi hedef vard. Bunlarn ilki, drt yzyldan daha fazla bir sreden beri Mslmanlarn elinde olan Kuds geri almak, ikincisi ise Anadoluda Trk aknlarna kar yaptklar mcadelelerde baarsz olup, lkelerini kaybetme tehlikesi yaayan, Bizans mparatorluuna yardm etmekti. O srada Kuds, Artukun oullar Sleyman ve lgazinin idaresinde olduu iin, Papa Urbann Clermontta yapt Hal seferi arsnda iaret edilen her iki resmi hedef de Trklerle savamay ngryordu. Ancak, Hallarn Anadoluyu kendileri iin igal etmesi gibi bir ama, aka sz konusu deildi. Papa II. Urbann, altndan st ve bal akan rmaklarn getii lke diye bahsederek, batllar smrge kurmaya tevik ettii yer, Kuds ve evresi ile uzun mesafeli ticaret gzergahlarnn getii Msr limanlarnn olduu blgeydi. Anadolu ise, sadece Kudse giden gzergah zerinde bir yer olup, bu nedenle de buralarn Trklerden geri alnmas, Hallara ilave bir yk getirmeyecekti. Aksine, Bizans Devletinin de destei salanarak Hallarn ii kolaylaacakt. Papa II. Urban, Bizansa yardm etmekle, bir yandan doudaki Ortodoks kiliseleri Romaya balamay umuyor, dier taraftan da Seluklu tehdidi altndaki stanbulun muhtemel dmesinden sonra, Dou Avrupann Trk aknlarna maruz kalma tehlikesini yerinde ve zamannda nlemi oluyordu. Franklar, birinci Hal seferi srasnda, Seluklu bakenti znikin dmesinden sonra, Kudse giden gzergah takip etmiler, Eskiehir (Dorylaeum)de karlarna kan Sultan I. Kl Arslan (1092-1107)n ordusunu

172

yendikleri halde, tamamen yok etmek iin pelerinden gitmemilerdir. Bu arada, yollar zerinde ele geirdikleri kasaba ve ehirleri igal etmeyerek, Bizansllara teslim etmeleri, onlarn, Anadoluya sahip olma gibi bir niyetlerinin bulunmadn gstermektedir. 1101 yl Hal seferleri hesaba katlmazsa, ikinci ve nc Hal seferlerinde de Kudse giden gzergah zerinde sapma olmamas, Hallarn asl amalarnn Filistine yerlemek ve orada kalc olmak olduunu aka desteklemektedir. Franszlarn ikinci Hal seferinde Trk topraklarn gemekten imtina ederek Bizansa ait Ege sahil yolunu izlemeleri, nc Hal seferinde ise, Alman mparatoru Frederick Barbarossann, Seluklu Sultan II. Kl Arslan (1155-1192) ile serbest gei izni iin mzakerelerde bulunmas, Hallarn, Trklerle atma iine girmeden Anadoludan sorunsuz gemek istediklerinin en somut gstergesidir. Ancak gelien olaylarn tamamna bakldnda, Hallarn Anadolu ile ilgili tutumlarnn pek de iyi niyetli olmad anlalmaktadr. Papa II. Urban ve halefi olan papalar, her ne kadar asl hedefin Kuds olduunu belirtmi olsalar da, toprak ve zenginlik peinde koan Hal liderlerinin, btn abalarn sadece bu ama iin harcamalar dnlemezdi. Onlar iin toprak ve zenginlik her yerde aynyd ve elde etmek iin mutlaka kutsal topraklara gitmeleri gerekmiyordu. Dier taraftan, Hallarn bu ynn ok iyi bilen Bizans imparatoru Alexius, onlar kendileri iin yardma gelen dost kuvvetler olarak deil, daha ziyade lkesine ynelik bir tehdit olarak gryordu. Bu nedenle, stanbula gelen batllar ehrin surlarndan uzak tutmaya alt gibi, onlar stanbul Boazndan Anadoluya gemilerle tamak iin de, baz artlar ileri srd. Bunlardan ilki, Franklarn Anadoluda, Bizansa ait arazide zarar vermeden ilerlemeleri ve hibir Bizans kasaba veya ehrini igal etmemeleriydi. kincisi ise, Trklerle yaplacak savalar sonucunda, Hallarn ele geirecekleri topraklardan, daha nce Bizansa ait olan yerleri mparatora geri vermeyi kabul etmeleri idi. Bu ikinci artn sebebi, Bizansllarn Anadoluyu Trkler tarafndan igal edilmi topraklar olarak grmeleri ve bir gn mutlaka lkelerinin bu igalden kurtulacana inanmalar idi. 1176 Myriokephalon bozgununa kadar da bu inanlarn muhafaza ettiler. mparator Alexius, her iki artn da teminat altna alnmas iin, Hal liderlerinin sadakat yemini etmelerini istedi. Liderler bu

173

artlardan ilkini kolayca kabul etmekle birlikte, ikinci art kabul etmek iin yemin etmemekte epeyce direndiler. nk, Trklerden ele geirecekleri yerlerden, eskiden Bizansa ait olanlar geri vermek demek, btn Anadoluyu Bizansa teslim etmek anlamna geliyordu. Anadolunun Hallarn hedefleri arasnda olmad tezi ile elien dier bir durum da, 1101 yl Hal seferleridir. Bu seferlerin birincisi, Alman, Fransz ve talyanlardan oluan birleik bir Hal ordusu tarafndan yaplm olup, bu sefer srasnda ilk kez Kudse giden ana gzergahtan sapma olmutur. Sapmann nedeni, ordunun ounluunu oluturan talyanlarn, bir nceki yl Danimentliler tarafndan esir edilerek Niksarda hapis tutulan Hal lideri Bohemondu kurtarmak istemeleri idi. Ancak, Hallarn amalar sadece bununla snrl deildi. Pek ok tarihiye gre, onlar, Horasan dedikleri Anadolunun dousunu igal etmek ve buradaki Trkleri imha ederek, kendileri iin yeni Hristiyan devletleri kurmay amalamlard. 1101 yl Hallarnn, Alman ve Franszlardan oluan nc ordusunun da bu gzergah takip etmeleri, batllarn Dou Anadoluda devlet kurma araynda olduklarn teyit etmektedir. Sonu olarak, gerek Bizansn Anadoluyu Trkler tarafndan igal edilmi eski topraklar olarak grmeleri ve Hallar burada ele geirecekleri yerleri Bizansa geri verme konusunda zorlamalar, gerekse Anadoludaki Trk ittifaknn 1101 yl Hal ordularn imha etmesi, batllarn Anadoluyu ve Trkleri hedef alma tehlikesini bertaraf etmitir. Hal seferleri srasnda Trklerin, Franklara kar gerekli mcadeleyi yapmadklar konusuna gelince, bu iddia tamamen doru deildir. Birinci Hal seferi srasnda Trkler, Piyer Lermitin kyllerden oluan, disiplinsiz ordusunu kolayca imha ettikten sonra, yaklamakta olan asl byk Hal ordusunun nitelii ve nicelii hakknda yanlgya dmlerdi. Bu nedenle, gerekli nlemleri alma konusunda hata yaptlar. Hatta Hal ordular Anadolu Seluklu Devletinin bakenti zniki kuatmaya hazrland srada, Sultan I. Kl Arslan (1092-1107), Douda, Malatya ehrine sahip olabilmek iin, Danimentlilerle atma iindeydi. Ancak, Hal tehlikesinin gerek boyutu anlaldnda Sultan I. Kl Arslan ve Danimentli beyi Gmtekin, o an iin aralarndaki husumeti bir

174

kenara brakabilmiler ve Eskiehirde Hallara kar birlikte savamlardr. Bu arada Franklarn Hal seferleriyle birlikte Yakn Douda gzkmeleri, blgedeki Trk ve Mslmanlar arasnda fazla bir etki yapmamt. nk onlar, Bizans ordusunda grev yapan paral askerler olarak bilindiinden, Hal seferleri de blgeye sk sk dzenlenen Bizans seferlerinin baka bir tr olarak dnlyordu. Ancak Hal devletlerinin kurulmasndan sonra Franklarn blgede kalc olacaklarnn anlalmas buradaki Mslmanlarn endielenmesine yol at. Bu nedenle, Hallara kar I. Kl Arslan ve Daniment Gazi arasnda kurulan ittifaka, 1101 yl Hal seferleri srasnda Halep emiri Rdvan, Harran emiri Karaca ve Artuklu beyi Belek gibi, blgenin dier nemli Trk beyleri de dahil oldu. Fakat Latinlere kar oluturulan bu ibirlii, hibir zaman Anadolu, Suriye ve Filistinin tamamn kapsayacak ekilde cihat sanca altnda kutsal bir ittifaka dnmedi. Nitekim, nc Hal seferi srasnda Sultan II. Kl Arslan (1155-1192), mparator Frederick Barbarossaya Alman Hal ordusunun Anadoludan serbeste geebilmesi iin msaade verirken, Filistinde Hallar karlamaya hazrlanan Selahaddin Eyyubi, Almanlarn geilerinin zorlatrlmas iin Bizans ile gizli bir anlama yapmtr. Trkiyeden geen byk Hal seferinin sonucuna bakldnda, Franklarn kesinlikle baarsz olduklarndan kimse phe duymamaktadr. Bu baarszln arkasnda, Anadoluda karlatklar fiziki zorluklarn yannda, blgenin artlarna uyum salayamamalar da yatmaktadr. Birinci Hal seferi srasnda Anadolu ve Suriyedeki yerli Hristiyan devletleri ile, blgede yaayan Ermeni, Sryani ve hatta Rum halklar Hallara kar byk sempati duyuyorlar, ellerinden gelen yardm esirgemiyorlard. Ancak, Franklar bu durumdan yeterince faydalanmadlar. Buradaki Hristiyanlarla ynetimi paylaarak, ibirlii yapacaklarna, szde yadmlarna gittikleri Bizans ile atma iine girdiler. Antakyay ele geirdikleri zaman buradaki btn Trkleri katlederlerken, Hristiyan yerli halktan da ok sayda kiiyi ldrdler. Mslman kadnlarna uygulanan iddet ve tecavz olaylar baz Hristiyan kadnlar iin de geerli oldu. Dahas, Hallar, galip tarafn askerleri olarak, ehirdeki en iyi evlere sahip olma imtiyazn buluyorlar, bu evlerin sahibi Hristiyan dahi olsa adalete uygun olarak

175

kendilerine iade edilmiyordu613. Ksacas Antakyadaki Latinler ve Hristiyanlar arasndaki ilikiler zaten hi candan olmad gibi, zaman iinde igalciler ve igal edenler arasndaki ilikiye dnmeye balad. Bu arada Hallar, kendilerini aran Urfal Ermenilerin yardmna gitmelerine ramen, ksa bir sre sonra buradaki Ermeni kontunu devirerek, ehirde Latin hakimiyetini tesis ettiler. Kurduklar Hal devletlerinde yaayan yerli Hristiyan halkn dini inanlarndaki farkllklar dikkate almadlar. Suriye ve Filistinde yaayan yerli Hristiyanlar Antakya ve Kuds patrikliklerine tabi olup, Romaya bal Katolik deillerdi. Daha ok, stanbuldaki patrikhane ile yakn balar vard. Fakat, Hallar bu durumu gz ard ederek, buralara Latin patrik ve piskoposlar atadlar. Bunun sonucu olarak, blgede yaayan Hristiyan nfus kendilerini yeni Latin otorite tarafndan tannmam buldu. Bylece, blgesel artlara gre hareket etmeyen Hallar, Yakn Douda yabanc bir unsur olarak kaldlar. Kendi abalaryla varlklarn srdrmek iin yeterince gl olmadklarndan dolay da, devaml olarak Latin Avrupadan gelecek destee ihtiya duydular. Hal seferlerinin Trk tarihine etki eden en nemli sonucu, Anadoluda yaayan Trkleri ky blgelerden ierdeki yaylalara doru ekilmeye zorlamas olmutur. Ancak bu sonu, Franklarn Trklere kar elde ettikleri zaferlerin dorudan neticesi deildir. nk Sultan I. Kl Arslann bakenti znikin alnmasnn ve Eskiehir (Dorylaeum) Savann kazanlmasnn dnda, Hallarn gzle grlr bir baars yoktur. Bu durum biraz da, ksa bir sre iinde Anadolunun tamamna hakim olan Trklerin nfusu ile ilgilidir. Malazgirt zaferinden sonra Ege ve Marmara kylarna kadar olan ehirlerin byk bir ksm, ksa zaman iinde Trklerin eline gemiti. Ancak bu kentlerde ehri muhafaza eden garnizon dnda hemen hemen hi Trk nfus yoktu. Andoluya g eden Trkmenler daha ziyade ehir dndaki krsal alana ve yaylalara yerlemeyi tercih ettiklerinden, Seluklu bakenti znikte bile yerli Hristiyan halkn says Trklere gre daha fazlayd. Ayrca bu ehirlerde yaayan Hristiyanlar, Trkleri igal

613

Oldenburg, The Crusades, s.116-117.

176

gleri olarak gryor ve yaklamakta olan Hal seferine kar byk bir sempati duyuyorlard. znikin alnmasn mteakip, Hallar henz Anadoluya girmeden, Hristiyanlarn ounlukta olduu hemen hemen btn kentlerde isyanlar kt. Ayaklanmalarla baa kacak kadar yeterli saylar olmayan Trk garnizonlar, Franklar gelmeden nce bulunduklar yerleri terk etmek zorunda kaldlar. te bu ortamda, frsattan istifade etmek isteyen Bizans mparatoru Alexius, Sultan I. Kl Arslan (1092-1107) ile uzun zamandan beri srdrd dostluk ilikileri zerine kurulu politikalarndan vazgeti. lk olarak, Hallarn getii gzergah zerindeki Trklerden ele geirilen mevkileri sahiplendi. Daha sonra da Bat Anadoluya dzenledii seferlerle Ege ve Karadeniz sahilleri Rumlarn eline geti. Bu srada ukurova blgesinde yaayan Trkler Anadolu yaylalarna ekilirlerken, dalarda yaayan Ermeniler de yava yava dzle inmeye baladlar. Fakat bu yeni durum, eskisinden daha gl hale gelmeleri iin Seluklu Trklerine yardmc oldu. nk Trklerin ekildikleri Anadolu yaylas, onlarn Orta Asya ve randaki alk olduklar koullara uygun bir yer olduundan, Trklerin beklenenden daha abuk toparlanmalarn kolaylatrd gibi, Hristiyan nfusun hala ounlukta olduu Anadoludaki hakimiyetlerinin pekimesine de imkan verdi.

177

KAYNAKA:

Kitaplar: ARMSTRONG, K., Holy War The Crusades And Their Impact On Todays World, Anchor Books, New York, 2001. AULT, W. O., Europe In The Middle Ages, D.C.Heath Company, Boston, 1937. BARKER, E., The Crusades, Oxford University Press, Oxford, 1923. BARTLETT, W.B., God Wills It! The Illustrated History Of The Crusades, Sutton Publishing, London, 2000. BENVENISTI, M., The Crusades In The Holy Land, Israel Universities Press, Jerusalem, 1970. BRADFORD, E., The Sword And The Sicimitar: The Saga Of The Crusaders, Victor Gollance Ltd., London, 1974. CAHEN, C., Osmanldan nce Anadoluda Trkler, (eviren:Yldz Moran), e Yaynlar, stanbul, 1979. CALTHROP, M.M.C., The Crusades, London, 1967. CAREY, L., The Medieval World, Farrar & Rinehart Company, New York, 1938. CARIM, F., Tarihin Trke Ykledii etin Grev Hal Seferleri Katalanlarn Saldrs Trkler Ve Trkopoller, Ufuk Yaynlar, stanbul, 1999. COMNENA, A., Alexiad Malazgirt Sonras, (eviren: Bilge Umar), nklap Kitapevi, stanbul, 1996. DEMRKENT, I., Hal Seferleri, Dnya Yaynclk, stanbul, 1997. DEMRKENT, I., Ionnes Kinnamosun Historias (1118-1176), Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 2001. DEMRKENT, I., Trkiye Seluklu Hkmdar Sultan I.Kl Arslan, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1996. DEMRKENT, I., Urfa Hal Kontluu Tarihi (1098-1118), stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1974. DKC, M., Anadoluda Trkler Anadoluya Trk Gleri, Burak Yaynevi, stanbul, 1998.

178

DRMTEKN, F., Hal Seferlerinde nn Ve Eskiehir Muharebeleri, Ahmet Sait Matbaas, stanbul, 1946.

Meydan

DUGGAN, A., The Story Of The Crusades, Pantheon Books, New York, 1964. EFE, A., Tevarihi Ali Seluk, Konya Ticaret Odas Yaynlar, Konya, 1998. ERER, R., Trklere Kar Hal Seferleri, Bilgi Yaynevi, stanbul, 1993. FINK, H. S., A History Of The Expedition To Jerusalem 1095-1127, The Univesity Of Tennese Press, Knoxville, 1969. FINUCANE, R. C., Soldiers Of The Faith, London, 1983. FOSS, M., People Of The First Crusade, Michael Omara Books Ltd., London, 1997. FRANCE, J., Victory In The East A Military History Of The First Crusade, Cambridge University Press, 1994. FRANCE, J., Western Warfare In the Age Of The Crusades 1000-1300, Ucl Press, London, 1999. GOLDSCHMIDT JR., A., A Concise History History Of The Middle East, Westview Press, Boulder, Colo, 2002. GRN, K., Trkler Ve Trk Devletleri Tarihi, Bilgi Yaynevi, stanbul, 1984. HEER, F., Medieval World Europe 1100-1350, The World Publishing Company, New York, 1962. HILLENBRAND, C., The Crusades: slamic Pespectives, Routledge Press, New York, 2000. HOLD, P.M., Hallar a: 11.Yzyldan 1517ye Yakndou, (eviren: zden Arkan), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2001. HUIZINGA, J., Ortaan Gnbatm, (eviren: M.Ali Klbay), mge Kitapevi, Ankara, 1997. KAEGI, W., Bizans Ve slam Fetihleri, Kakns Yaynlar, stanbul, 2000. KAFESOLU, ., Seluklu Tarihi, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul, 1992. KYMEN, M. A., Alparslan Ve Zaman, Milli Eitim, Bakanl Yaynlar, stanbul, 1995. KYMEN, M. A., Byk Seluklu mparatorluu Tarihi Alp Arslan Ve Zaman, cilt:3, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1992.

179

KREY, A. C., The First Crusade, Pinceton University Press, Minneapolis, 1921. LAMB, H., The Crusades, Bantom Books, New York, 1962. LAYKTEZ, C., Ortaan Aydnl, Tukan Yaynlar, stanbul, 1998. MAALOUF, A., Araplarn Gzyle Hal Seferleri, (eviren: M.Ali.Klbay), Telos Yaynclk, stanbul, 1997. MADDEN, T. F., A Concise History Of The Crusades, Rowman Publishing, Oxford, 1999. MNECMBAI, A., Seluklular Tarihi (Anadolu Seluklular), Akademi Yaynlar, zmir, 2001. NOMIKU, H.A., Hal Seferleri, (eviren: Kriton Dinmen), letiim Yaynlar, stanbul, 1997. OLDENBOURG, Z., The Crusades, Pantheon Books, New York, 1966. OSTROGORSKY, G., Bizans Devleti Tarihi, (eviren: Fikret Iltan), Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1981. PETERS, E., The First Crusade, University Of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1998. PHILLIPS, J., Defenders Of The Holy Land, Clarenden Press, Oxford, 1996. RICHARD, J., The Crusades c.1071-c.1291, Cambridge University Press, New York, 2001. RILEY-SMITH, J., The First Crusade And The Idea Of Crusading, The Athlone Press London, 1993. RILEY-SMITH, J., The First Crusaders 1095-1113, Cambridge University Press, 1997. RILEY-SMITH, J., What Were The Crusades?, The Macmillan Press Ltd., London, 1992. RUNCIMAN, S., Hal Seferleri Tarihi, (eviren: Fikret Iltan), Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1998. SAUNDERS, J.J., Aspects Of Crusades, Whitcombe Of Tombs Ltd., London, 1968. SEVM, A., Anadolu Fatihi Kutalmolu Sleymanah, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1990.

180

SEVM, A., Anadolunun Fethi: Seluklular Dnemi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1993. SEVM, A., Suriye ve Filistin Seluklular Tarihi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1983. SOUTHERN, R. W., Ortaa Avrupasnda slam Algs, (eviren: Ahmet Aydoan), Yneli Yaynlar, stanbul, 2000. STEPHENSON, C., Medieval History, Harper Brother Company, New York And London, 1935. EKER, M., Fetihlerle Anadolunun Trklemesi ve slamlamas, Diyanet leri Bakanl Yaynlar , Ankara, 1991. TOGAN, A. Z., Umumi Trk Tarihine Giri, cilt:1, Enderun Kitapevi, stanbul, 1981 TURAN, O., Seluklular Ve slamiyet, Boazii Yaynlar, stanbul, 1993. TURAN, O., Seluklular Zamannda Trkiye: Siyasi Tarih, Alparslandan Osman Gaziye (1071-1328), Boazii Yaynlar, stanbul, 2002. UMAR, B., Trkiye Halklarnn Ortaa Tarihi Trkiye Trkleri Ulusunun Olumas, nklap Kitapevi, stanbul,1998. WATT, W.M., The Influence Of Islam On Medieval Europe, Edinburg University Press, 1982.

Makaleler: ALPTEKN, C., Trkiye Seluklular, Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, cilt:8 , a Yaynlar, stanbul, 1989. BARKER, E., Crusade, Encyclopaedia Britannica, Vol.VI, Chicago, London, Toronto, 1959. BATAV, ., Bizans ve Hal Seferleri, Uluslararas Hal Sempozyumu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999. BERRY, V. G., The Second Crusade, A History Of The Crusades, Vol. I, The University Of Wisconsin Press, Madison, Milwaukee, London, 1969. BULL, M., The Diplomatic Of The First Crusade, The First Crusade Origins And, Impact, Manchaster University Press, Manchaster And New York, 1997.

181

CATE, J. L., The Crusade Of 1101, A History Of The Crusades, Vol. I, The University Of Wisconsin Press, Madison, Milwaukee, London, 1969. DEMRKENT, I., 1101 Yl Hal Seferleri Ordularnn Anadoluda Takip Ettii Yollar Hakknda, Uluslararas Hal Sempozyumu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999. DEMRKENT, I., Hal Seferleri Dncesinin Douu Ve Hedefleri, ..Edebiyat Fakltesi Tarih Dergisi, Prof.Dr.Hakk Dursun Yldz Hatra Says, stanbul, 1994. DEMRKENT, I., Hal Seferleri Ve Trkler, Genel Trk Tarihi, cilt:14, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara, 2002. DEMRKENT, I., Hallar, Diyanetin slam Ansiklopedisi, cilt:14, stanbul, 1996. DUNCALF, F., Clermont to Constantinpole, A History Of The Crusades, Vol. I, The University Of Wisconsin Press, Madison, Milwaukee, London, 1969. FRANCE, J., Patronage And The Appeal Of The First Crusade, The First Crusade Origins And Impact, Manchaster University Press, Manchaster And New York, 1997. HILLENBRAND, C., The First Crusade: The Muslim Perspective, The First Crusade Origins And Impact, Manchaster University Press, Manchaster And New York, 1997. JOHNSON, E. N., The Crusades Of Frederick Barbarossa And Henry VI, A History Of The Crusades,Vol. II, The University Of Wisconsin Press, Madison, Milwaukee, London, 1969. LILIE, R-J., The Crusaders Between Orient And Occident Success And Failure, Uluslararas Hal Sempozyumu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999. MAIER, C. T., Crusade Propaganda And Attacks Against Jews In The Late Twelfth And Thirteenth Centruies, Uluslararas Hal Sempozyumu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999. MERL, E., Hal Seferleri Srasnda Byk Seluklu Devletinin Durumu, Uluslararas Hal Sempozyumu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999 OMRAN, M. S., John Kinnamos As A Historian Of The Second Crusade, Uluslararas Hal Sempozyumu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999

182

PHILLIPS, J., The Origins And Direction Of The Second Crusade-A Reassesment, Uluslararas Hal Sempozyumu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999 SEVM, A., Suriye Seluklular-Hal likileri, Uluslararas Sempozyumu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999 Hal

EEN, R., Hal Seferleri srasnda Gneydou Anadolu Blgesinin Siyasi Ve Sosyal Durumu, Hallarla Yaplan Mcadeleye Katks, Uluslararas Hal Sempozyumu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999

Dier: Internet Kaynaklar: HUMMES, J., The Crusades, <http://www.cyberessays.com/history/74.htm>, (23.04.2003). AL-BALADHUR, A.J., The Battle Of Yarmuk (636) and After, <http://www.fordham.edu/halsall/source/yarmuk.html>, (12.06.2004). MOURADAN, G., The Crusades, <http://www.armenianheritage.com/history.htm>, (16.09.2003). FIRAT, B., Hz. Muhammed, <http://www.geocities.com/bedrifirat.geo/islam.htm>, (27.07.2004). KO, M., Myriokephalon Sava, <http://www.ispartaya.com/tarih.htm>,
(14.08.2004).

LOCKWOOD, R. P., The Battle Over The Crusades, <http://www.falangist.com/crusades.htm>, (8.07.2004). VOGEL, S., The Crusades, <http://online.esjc.cc.al.us/scovingt/westciv/unit33.htm>, (17.09.2002). Tezler: YILDIZ, M., Fulcherius Carnotensis Birinci Hal Seferi Vakayinamesi Kitap1, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 1999.

183

ZGEM Kiisel Bilgiler : Ad ve Soyad : Emrullah Kaleli. Doum Yeri : Doum Yl : Medeni Hali : Kadky/stanbul. 1970... Evli.

Eitim Durumu : Lise : Lisans : Yksek Lisans : 1983-1987 1989-1995 ..

Yabanc Dil(ler) ve Dzeyi : 1. ngilizce (KPDS-67) 2. .. Deneyimi : 19..-20.. 20..-20.. Bilimsel Yaynlar ve almalar: 1.. 2 3 4 Dier: