DAMGALARIN G

B lm
27 Ocak 2011 3-10 ubat 2011 Saat: 21:00
Tasarm: Hseyin Kozdibi

Yapmc-Ynetmen: Servet SOMUNCUOLU

Koordinasyon: Sinan YAKA Grnt Ynetmeni: Ahmet Veysel BABAN Kameramanlar: Cengiz KARADENZ - Kamber KOYTAVLOLU Kurgu: erife ERDOAN Jenerik : Kartal UZUN Danmanlar: Prof. Dr. Yusuf HALAOLU - Prof. Dr. kr Haluk AKALIN - Prof. Dr. Ahmet TAAIL - Prof. Dr. Yaar ORUHLU - Do. Dr. S. Ycel ENYURT - Do. Dr. smail DOAN - Dr. Mustafa AKSOY Dr. Cengiz SALTAOLU - r. Gr. Atakan AKAY Yerel Danman: Cemil SYLEMEZOLU Metin Yazar ve Fotoraflar: Servet SOMUNCUOLU lm Ekibi: Atakan AKAY - Yunus EKM - Tark EMRE Seslendiren: Harun YNDEM Mzik Ynetmeni: Cengiz ZKAN Mzik Dzenleme: Engin ASLAN Tonmaister - Mzik Kayt - Edit: Nazif LTER Saha almas Destek Ekibi: Osman TEMZ - Osman ZDEMR - Uur SYLEMEZOLU

knye
Ynetmen Yapmc Koordinasyon Grnt Ynetmeni Kameramanlar Kurgu Danmanlar : : : : : : Servet SOMUNCUOLU Sinan erif YAKA Ahmet Veysel BABAN Cengiz KARADENZ Kamber KOYTAVLOLU erife ERDOAN Kartal UZUN Prof. Dr. Yusuf HALAOLU Prof. Dr. kr Haluk AKALIN Prof. Dr. Ahmet TAAIL Prof. Dr. Yaar ORUHLU Do. Dr. Ycel ENYURT Do. Dr. smail DOAN Dr. Mustafa AKSOY Dr. Cengiz SALTAOLU r. Gr. Atakan AKAY Yerel Danman Metin Yazar ve Fotoraflar Saha Tesbit ve lm Ekibi Mzik Ynetmeni Mzik Dzenleme : : : : : Cemil SYLEMEZOLU Servet SOMUNCUOLU Atakan AKAY - Yunus EKM Tark EMRE Cengiz ZKAN Engin ARSLAN Nazif LTER Osman TEMZ - Osman ZDEMR Uur SYLEMEZOLU

Tonmeister -Mzik Kayt- Edit : Saha almas Destek Ekibi :

Damgalarn G Tantm Dergisinde kullanlan Fotoraflar Servet Somuncuoluna aittir. Derginin Tasarm ATOKYAY- Hseyin Kozdibi tarafndan yaplmtr. Bask: Ege Basm Tantm Dergisi sreli veya sresiz yayn deildir, basn bilgilendirme amaldr. cretsizdir.

sunu

diyor.

ir yldan bu yana lkemizin turizm ve kltr deerlerini tantmak iin yayn yapan TRT Turizm ve Belgesel Kanal yeni bir proje ile sizlere merhaba

BRAHM AHN TRT GENEL MDR

zellikle Merhaba dedim, nk gerek bir keif ve bilimsel bir alma ile karnzda olacaz. Anadolunun ortasnda, bakentimize 80 km. Uzaklktaki tarih ncesi dnemlere ait bir Ant Alan TRT Belgesel ve Turizm Kanal tarafndan kefedilmitir, bu kefi sizlerle paylamaktan onur duyuyor ve yaadmz corafya zerinde el dememi birok konuyu ekranlara getirme iddiamz bir kere daha ortaya koyuyoruz. Anadolu Trk tarihi asndan son derece nemli bir keif olan Damgalarn G belgeseli ayn zamanda lkemize yeni bir turizm alann da katm olacaktr. Ankara Gdl lesi Salihler, Adalkuzu kyleri krsalnda yer alan Ddk Da ve evresinde yer alan sekiz ayr noktadaki kaya resimleri, eski Trk mezar geleneine bal olarak yaplm yzlerce kurgan, Avrasya corafyas iinde bugne kadar tespit edilmi 360 civarndaki kaya resmi alan ile mukayese edildiinde, ilk ona girecek zellikler tamaktadr. Bu konuda uzun yllardr aratrma yapan TRT Belgesel ve Turizm kanal prodktrlerinden Servet Somuncuolu, kaya resimleri konusunda dnyann sayl kiileri arasnda yer almaktadr. Geni bir danman kadrosu ile hazrlanan belgesel, btn danmanlarn bizzat sahada almas ile belgeselcilikte kendine has bir tarz da ortaya koymaktadr. TRT yaynclk alannda her zaman ilklere imza atan bir kurum olmutur ve yine bir ilkle karnzdayz. 27 Ocak 3 10 ubat 2011 tarihlerinde, saat 21.00de TRT Turizm ve Belgesel Kanalnda bulumak zere sayglarm sunuyorum.

... gerek bir keif ve bilimsel bir alma ile karnzda olacaz.

ynetmen

SERVET SOMUNCUOLU YAPIMCI YNETMEN

damgalarn g

arl Dalardaki Sr belgeselinin Trk tarihilii asndan bir dnm noktas olduuna inanyorum. Belgesel yayna girene kadar ok dar bir erevede ele alnan kaya resimleri, belgeselin yaynyla birlikte birok insann gndemine girdi. Bunlarn iinde akademisyenler, niversite rencileri, brokratlar vard ama asl nemlisi bu kategorilerin dnda kalan insanlarn konuya ilgi duymasyd. te bu ilginin sonucunda Bizim burada da bu resimlerin benzeri var diye Anadolunun birok yerinden insan benimle irtibata geti. Bana gelen bilgiler dorultusunda hemen hemen her yere ulaarak resim olduu iddia edilen alanlara baktm. Uzun ve yorucu bir sreti. Birok alanda kayda deer bir ey yoktu ama Ankara Gdl Salihler kynden Cemil Sylemezolunun beni gtrd alanlardaki kaya resimleri, arpcdan te, muhteemdi. Cemil Sylemezolu ile 2008 yl Nisan aynda balayan aratrma ve almalarmz 2010 yl Nisan ayna kadar srd. Aralkl olarak blgede on ayr aratrma gezisi yaptktan sonra Damgalarn G belgeselinin projelendirmesi ile ekim sreci balad. 01- 20 Haziran 2010 tarihlerinde yaplan ekimler, zor artlar altnda gerekletirildi. Bir patika yolun bile bulunmad, doru dzgn adm bile atlamayan alanlarda almamz gerekletirdik. nanyorum ki byle bir almay deneyimli TRT ekibinden baka bir ekibin gerekletirmesi ok daha zor olurdu. Her insann ya da her olayn kendine has bir hikyesi vardr ve her hikaye kendince zeldir. Fakat hikyeler kiilere zeldir, benim iin ncelikli olan hikyeden doan iin ortaya konulmasdr. Belgeselde hibir ekilde hikyemizi anlatmadk, sadece gerek bir kefi dile getirmeye altk. Damgalarn G, frtnalar deil, limana giren gemiyi gsteren bir alma olarak ortaya

kt. Mutlaka ok ey sylenecek, olumlu ya da olumsuz eletiriler yaplacaktr. Biz, yeni bir keif hakknda ilk sz syleme cesaretinden yoksun deildik ve bunu syledik Bu sz sylerken yanmzda Cemil Sylemezolu ve Salihler Ky halk vard. n almalar yrtrken Kaptan Mustafa Can, Cevdet Erdem, Hakk Kurtulu srekli destek oldular. Yusuf Ylmaz Ara, Cengiz Albayrak ve Sinan Yaka keif almalarnda bizzat sahaya geldiler. Grnt Ynetmeni Ahmet Veysel Baban, Kameraman Cengiz Karadeniz, Kameraman Kamber Koytavilolu ekim srecinde olaanst bir zveri ile altlar. erife Erdoan ve Kartal Uzun kurgu aamasnda en kk detayla bile uramaktan kanmadlar. TRT Turizm ve Belgesel Turizm Kanal ile TRT stanbul Televizyonu yneticileri almam bandan itibaren desteklediler Damgalarn G belgeseli, Anadolu Trk tarihinde yeni bir r aacaktr, ite bu rn almasna ise Danman kadrosunda yer alan Prof. Dr. Yusuf Halaolu, TDK Bakan Prof. Dr. kr Haluk Akaln, Prof. Dr. Ahmet Taal, Prof. Dr. Yaar oruhlu, Do. Dr. S. Ycel enyurt, Do. Dr. smail Doan, Dr. Mustafa Aksoy, Dr. Cengiz Saltaolu, r. Gr. Atakan Akay, Arkeolog Yunus Ekim, Tark Emre belgesele katkda bulundular, bizzat saha almasna katldlar. Mzik Ynetmeni Cengiz zkan, Mzik dzenlemelerini yapan Engin Arslan, Mzik kaytlarn gerekletiren Tonmaister Nazif lter, saha almasnda zveri ile alan Osman Temiz, Osman zdemir bilgilerini ve emeklerini esirgemediler. Yeni birka sz hep birlikte ekip olarak syledik. Damgalarn G belgeseline emek verenlerin hepsine sonsuz teekkrler ediyorum

kamera arkas
SNAN ERF YAKA PRODKTR

talar dile gelince

Gittik. Seyredeceiniz belgesel, bir keif belgeseli. Ankara yaknlarnda, ak alanda, gz nnde, sadece karaallarn yrtc kollarnn korumasnda, bugne kadar gelmi kaya resimleri ve bu resimlerin oraya yaplmasn gerektirmi, oraya kaya resimleri yaplmas sonucunu dourmu insan yaantlar btnnn dier kalntlar ile ilgili bir belge film. Yzlerce ve belki birka bini aan yldr, orada, bozkrn ortasnda duran tatan mektuplar; kyller, kyn obanlar bunlardan haberdar ama o kadar uzun zamandr oradalar ki bu talar, talarn zerindeki bu izgiler, artk nemli deiller. O kayalarn stndeki, yerleri ve gndoumuna gre konumlar gzetilmi o kutsal resimler, o kadar zaman, bu zaman beklediler. Oraya ilk vardmzda; inanamadm, bu kefin bu zamana kaldna. Bir yandan da sevindim, tank olduuma. Ama hala anlam deilim, bu tavukkarasn, bu derya ire olup deryay bilmemek hallerini, bu bu kadar uzun srm ocuksuluu. Serengetide ne zaman yamur yadn, yamur mevsiminin antiloplar ve timsahlar zerindeki etkilerini biliyoruz. Belki zamanla ilgi duyarz kendi corafyamza da, bize yazlm ata mektuplarna da, kimbilir? Belki komodo ejderinin yakn bir akrabasnn Urfada yaadn reniriz, TRT belgesellerinden. Ya da Fatih zamannn aa erleri hakknda bir fikrimiz olur yakn zamanda. Servet Somuncuolunu tam zamannda tanmm. Yol at zincirleme reaksiyonun en azndan bir ksmnn yakn tanym. Bu bakmdan anslym. anslsnz, haddinden fazla ilgin bir kefin neredeyse e zamanl tan olacaksnz. Tarih, biz ona bakarken deiecek.

ervet, Ankara yaknlarnda bir kaya resmi alanndan ve bunun da belgeselini yapmak istediinden bana bahsettiinde 2008 yl Mays ayyd. Karl Dalardaki Srrn prodktrne, nazike savuturulmaktan da alttan alta korkarak, beni de gtrrsen dedim, neriyi yazmana yardm ederim.. Gideriz moruk. dedi.

aziran 1992 de tantm televizyon kamerasnn gn gelip de bir ekimde bana bu kadar ar geleceini, beni bu kadar yoracan dorusu hi aklma bile getirmemitim. Yanna yaklamann bile ok zor olduu sarp kayalarn ucundaki bu resimleri ve yaztlar grntlemek 18 yllk meslek hayatmn en zor iiydi. nsanlar o dnemlerde bu corafyada nasl yaamlardr bilemiyorum ama biz en byk abay zerinde resim bulunan talarn yanna yaklamaya alrken verdik. Blgenin Ankaraya bu kadar yakn olduu halde bugne kadar kefedilmemesinin sebebi de zannediyorum bu zor arazi koullar ve konunun ok fazla insan tarafndan bilinmemesi... Onlar buralarda yaamlar, yaadklarn talarn zerine izmi-

sr kayalar
ler, yazmlar, birer belge haline getirmiler. Bizler sadece bu belgeleri arazinin izin verdii imknlar lsnde grntlemeye altk. Belgeselin yaynndan sonra zerinde ok konuulacak bu grsel tarih malzemesini en doru biimde televizyon izleyicisinin gzleri nne sermek iin titiz bir alma gerekletirdik. zleyicilerinde ekibimizle beraber kameramzn arkasnda olduunu, o kayalk arazide bizimle beraber dolatn dndk ve kameramz onlarn gzym gibi hareket ettirdik. Estetik kayglarmzn nemli ksmn bir kenara brakp herkes her eyi dosdoru grebilsin diye abaladk. Dikkatimizi hibir resmi atlamamaya ve hibir detay karmamaya verdik. Bizim iin bu resim ve yaztlar belgelemek byleyiciydi, sanyorum televizyon izleyicisi de etkilenecek-

AHMET VEYSEL BABAN GRNT YNETMEN

tir. Binlerce yl ncesinde izilen bu resimler tarihe k tutacak gerek birer belgedir. Damgalarn G ekibi olarak bizler de bu belgeleri televizyon izleyicisinin karsna koyarak gerek bir belgesel yaptmz dnyoruz.

kamera arkas
CENGZ KARADENZ KAMERAMAN

karl dalardaki sr
KAMBER KOYTAVLOLU KAMERAMAN

esleki hayatm boyunca ok farkl yerler grdm, birok ilgin olay, insan ve nesne grntledim ancak Karl Dalardaki Sr belgeseli ekimleri beni daha nce yaamam olduum bir heyecan ve keif duygusu ile tantrd. Tan dilini zme, izdii grnmeyen yolu takip ederek yine kendime, kendi kltrme dnmenin heyecann, ektiim karelerle de bu talarn gizledii srlar baka insanlara paylamann keyfini yaadm. Bizim yaptmz almann Damgalarn G belgeselini dourmas ise benim iin ayr bir sevin oldu. Tarihimizi anlatma ynnde benzer belgesellerin oalacan umuyorum.

enim iin son derece ilgin bir kurgu sreciydi. Daha nce hi ilgilenmediim, hatta itiraf etmeliyim ki ilgimi ekmeyen bir konu zerine almak balarda beni biraz endielendirmiti. Fakat kurgu ilerledike, damgalar, talar, ekilleri, resimleri zmeye baladka benim iin ok keyifli bir alma haline geldi.

talarn dili

ERFE ERDOAN KURGU

e gizlendikleri yerden kmaya karar verdiler. Bizi de ahit yazdlar

KARTAL UZUN KURGU

ervet Somuncuolu ile ilk tanklmz Turhan zkan ile montaj yaptklar gnlere dayanr. Bana blm montajlarn yapalm dediinde, bugne kadar bildiim tarih bilgilerinin yklaca hi aklma gelmemiti. Karl Dalardaki Sr belgeselinde Trklerin aslnda 1071 den yzyllar nce de Anadoluda yaayan halklardan biri olduunu renince hem ardm hem de inanamadm. Ama Rusyann Gney Sibirya blgesinde yer alan Altay, Tuva, Hakasya, Moolistan, Kazakistan, Krgzistan, Azerbaycandaki talara izilen ekillerle Anadoludakilerin ayn olduunu kesin kantlaryla grnce bu ite altma ok sevindim. nk artk ben de ok bilmilik yapp her yerde bunu sylemeye baladm. Damgalarn G ile artk inkr edilemez bir ekilde Trklerin Anadolunun eski halklarndan bir olduu kantlanyor ve ben bu ite ucundan da olsa altm iin ok mutluyum. Blmleri montaj esnasnda defalarca izlememe ramen TRT belgesel kanalnda bir kez daha izleyeceim

tarihe bak

damgalarn g

Kaan Panosunda kalp alma almas ekimleri.

10

damgalarn g

11

danmanlar

12

danmanlar

PROF. DR. YUSUF HALAOLU GAz NvERsTEs sTRATEjK ARATIRMALAR MERKEz BAKANI

tarihe yeniden bakmak

irok medeniyete ev sahiplii yapm Anadolu tarihinin yeni bir gzle incelenerek, mukayeseli bir bak asyla yeniden ele alnmas gerekmektedir. Bu gereke Anadolunun deiik yerlerinde mevcut kaya resimleri ve kurgan adn verdiimiz mezar yerleridir. Anadolunun deiik yerlerinde mevcut kaya resimleri, ilgintir ki Asyadaki kaya resimleriyle edeerlik ve benzerlik gstermektedir. Keza kurgan tr mezarlklar bulunmaktadr ve bunlar da Anadolunun deiik yerlerinde yaygn olarak mevcuttur. Bunlardan biri de u an bulunduumuz yrede, yani Ankarann Beypazar ile Gdl arasndaki dalarda grdmz kaya resimleridir ve gerekten de biz tarihilerin, alageldiimiz tarih aratrclndan ayrlarak Anadolu tarihini yeni bir gzle deerlendirmemiz ve yeniden yazmamzn gerektiini ortaya koymaktadr. M. . 3000-5000 yllar arasnda tarihlenen bu kaya resimleri, o tarihte yaam insanlarn yaay biimlerini, inanlarn ve kendileriyle ilgili bir takm gerekleri gzler nne sermektedir. Aslnda bu kayalar genellikle douya bakar ve sabah gn myla birlikte ok net ve gzel bir grnt verir. Yani sabah yla baktmzda bu kaya resimlerini daha net olarak grmemiz ve deerlendirmemiz mmkndr. Bu nnde durduumuz panoda, insan figrleri, svariler, at zerinde avlanma, hkmdarlk almetleri yer almaktadr. Zannediyorum ki konun uzman bilim adamlar btn bunlar deerlendirdiinde Anadolu tarihinde ok farkl bir sayfa alacaktr. Ve bu sayfa, belki de dnya tarihinin yeniden yazlmas iin yeni bir balang tekil edecektir. zerinde bulunduumuz corafya, grld gibi yksek bir vadidir ve hayvancla da elverili bir blgedir. Ayrca ok sayda kurgan olarak nitelendirilen mezar yerleri mevcuttur. Bunlarn benzer rnekleri Asyada Tuvada, Yakutistanda ve Sibiryada da grlmektedir ve oradaki kaya resimleriyle kyaslanabilecek niteliktedir.

Bugn Trkiyede bir ok blgede bu trden kaya resimlerinin olmasnn tesinde, Kurgan dediimiz eski Trk mezar yerleri mevcuttur ve sadece Dou Anadolu blgemizde tesbit edilmi 1000 civarnda kurgan bulunmaktadr. Bunlardan biri Hakkride Prof.Dr. Veli Sevin bakanlnda alm olup, M.. 1200 yllarna aittir ve eski Trk mezarlarnn en nemli zelliklerini tamaktadr. Mezarda kan Balballar, Asyadaki Balballarla ayn zellikleri gstermektedir. Hatta kurgan mezar gelenei ou Alevi vatandalarmz tarafndan devam ettirilmi, son yllara kadar mezar talar Balbal eklinde yaplmtr. En son rnekleri Sivas blgesinde 1959 tarihlidir. Unutulmamaldr ki mezarlklar, o toplumun orada yaadnn kantdr ve mezarlklarnzn bykl ve dalm, o alanda nfusunuzun lsdr. Dolaysyla bir Trk mezar olarak bilinen Kurganlarn Anadoludaki varl ve zaman, Trklerin Anadolu corafyasndaki tarihini ortaya koyacak en nemli unsurlardandr. Bu bakmdan Trk tarihilerinin bu konular alageldikleri lnn dna karak, Anadolu tarihini yeniden farkl bir biimde ele almak ve Trk tarihinin 1071de balad tezinden syrlp, yeni aratrmalara imza atmak durumundadrlar. Ancak zengin Anadolu tarihini yeniden yazabilmenin o kadar kolay bir i olmad da bilinmelidir. Bunun iin deiik disiplinlerden bilim adamlarnn bir araya gelmesi gerekiyor. te bu tarihin aratrlmasnda en ilgi ekici konulardan bir tanesi de tamgalardr. nk tamgalar Trk tarihinin deta yazl kaynaklar olup, kilimlerde, hallarda, kayalarda yer almakta ve toplumun her birinin hangi yrelerde, hangi corafyalarda yaadklarn ve kltrlerinin devamn gsteren en nemli unsurlardan biri olarak grlmektedir.Damgalarn g belgeseli zannediyorum ki, yukarda belirttiimiz gibi, Trklerin hangi corafyalarda yaadn ortaya koyacak ve Anadolu tarihinin yeniden yazlmasnn gerektiine dair en nemli belgesellerden birisi olacaktr.

13

danmanlar

PROF. DR. KR HALUK AKALIN TDK BAKANI

Kltr corafyamz ve damgalar yaztlar

uradaki kaya resimleri Tom nehri kysnda grdm kaya resimlerine ok benziyor. Bir fark var, ben oradaki kaya resimlerinde yaz grememitim harfler yoktu. Ama burada harfler var ve bu harfler Orhun Abidelerinde kullanlm olan Gktrk yazsna ok benziyor. Hatta baz harfler bire bir ayn. te D harfinin, N harfinin, K harfinin aynen burada olduunu gryoruz. Gerekten ok ilgi ekici, geni bir corafyada Orhun Abidelerinde kullanlan harflerin, Gktrk harflerinin kullanlm olmas Trk kltrnn yaygnlk alann bize gsteriyor. Bir da keisi motifi grlyor aka, oraya kadar yaplm. Bunlar belki farkl dnemlerde de yapld, nk ince izgilerle yaplm olanlar da var burada. Belki bu, bunun taklidini yapmaya alan kiinin eseridir. Bir baka kaya nndeyiz, yine ekiller var. Bu ehliletirilmi bir at nk stnde binicisi var. Burada da bir yldz iareti grlyor. Evet, yldz ve ay da izilmi ok ilgi ekici. Bir M harfi var sanki. Gktrk yazsndaki harf var. Evet, buraya bir damga yaplm urada da sanki harfler var. Ankara ilimize bal Gdl ilesi yaknlarnda kaya resimlerinin bulunduu bu alanda ilk grdmz ey, burada yer alan kaya resimlerinin Sibiryadan balayp Trkistana oradan Kafkasyaya kadar uzanan geni alandaki bir gelenein yanstlm olmasdr. Ben 1992 ylnda Rusya Federasyonunda Kemerova eyaletindeki Tom Nehri kysndaki kaya resimlerini grdm, inceledim. O kaya resimleri ile buradaki kaya resimleri ok byk benzerlikler gsteriyor. Hatta unu syleyebilirim ki orada u vadinin olduu blmde Tom Nehri akyordu. Burada da kaya resimleri vard. Buradaki tek eksiklik bir akarsu. Ama benim tahminim burada gemite de bir akarsu vard, bu kaya resimleri de bu blgeye yapld. Bu kaya resimlerinin Trklerin eseri olduunu gsteren bir takm kantlar var elimizde. Her eyden nce Sibiryada balayp Trkistana kadar, Trkistan corafyasna yaylan bu eserler arasnda benzerlikler var. Bunlar buradaki kaya resimlerinde de gryoruz. kinci nemli kant, eitli Trk damgalarnn bu kaya resimlerinin arasnda yer almas. rnein Kay boyunun damgasn, Knk boyunun damgasn, Avar boyunun damgasn, Yreir boyunun damgasn burada gryoruz. Bu damgalar Kgarl Mahmudun Divanu Lgatit-Trknde bizlere

Damgalarn G, Trklerin binlerce yllk tarihini, Trk kltrn, Trk dilini gemiten bugne getiren bir belgesel.

14

danmanlar

tantt 22 Ouz boyundan 21inin damgasyla ok byk benzerlikler gsteriyor. Bir baka nemli kant, bu resimlerde atla insann i ie olduunu, binicilerin bulunduunu gryoruz. Tarihte Trkler atla zdelemi bir toplum olarak karmza kyor. Trklerin atla birlikte olmasndan dolay bu kaya resimlerinde atn youn bir biimde kullanlm olduunu hatta binicilerle birlikte bu kaya resimlerinde atlarn tasvir edildiini gryoruz. Orhun Yaztlarnda kullanlan Gktrk alfabesi dediimiz veya kimilerine gre Runik alfabe diye adlandrlan alfabedeki harflerin de bu resimlerin arasna serpitirilmi olduunu, hatta kimi blmlerde bir cmle oluturacak kadar, bir yazt oluturacak kadar, kk bir yazt oluturacak kadar metinlerin bu resimler arasna serpitirildiini gryoruz. Tom kysndaki o Kemerovadaki kaya resimlerinde runik yaz ile ilgili herhangi bir kant grememitim, ama buradaki resimler arasnda Gktrk alfabesindeki harfleri grebiliyoruz. Kaya resimlerinin daha sonra resim yaz dediimiz biime dnmesi, ondan sonra hece yazsna dnmesi ki bu dnem aslnda damgalama dnemidir. ekillerin bir damgaya dnmesi ve ondan sonra da harflere dnmesi uzun bir sre Biz burada bunun hepsini birden grebiliyoruz. Bunlar ayn zaman dilimi ierisinde yaplm olabilir, farkl zaman dilimleri ierisinde yaplm olabilir. Ama btn bu kantlar bize kaya resmi geleneinin Sibiryadan balayp Trkistana, Trkistandan Kafkasyaya, Anadoluya ve hatta Dou Avrupaya kadar uzanan geni alanda Trk sanatnn yaygnln, Trk kltrnn geniliini gstermesi bakmndan son derece ilgi ekici bir rnektir.

Kaya resimlerinde dikkatimizi eken bir zellik atn ehliletirildii zaman ile birlikte bu resimlerin yapldn gsteriyor. nk insanolu var atn zerinde, atn zerinde bir binici olarak karmza kyor. Bu resimlerde tarih ncesi dnemlere ait hayvanlar yok. Mesela mamutlar burada gremiyoruz. Geri bu corafyada da yaayp yaamadn bilemiyorum ama daha ok insanolunun doaya hkmetmeye balad dnemden itibaren o dneme ait ondan sonraki bu gne gelene kadarki dnemi ieren resimler olduunu gryoruz. Bu resimler bize unu kantlyor Trklerin Anadoluya gelii 1071 Malazgirt zaferi ile deil ondan ok daha ncelere uzanyor. Bununla ilgili eitli kantlar var. Bu kaya resimleri de Trklerin Anadoluda ok ok daha nce var olduunu ortaya koyan nemli kantlar. Resimler ierisinde yleleri var ki ok daha eski dnemlere ait olduu kantlanacak resimler bulunuyor. rnein buradaki kaya resimlerinde deil ama dier alandaki kaya resimlerinde Tom Nehri kysndaki ekillerle bire bir benzer olan, ekil bakmndan benzer ama boyut bakmndan belki biraz kk olan pek ok benzer ekil grdm. Bu da Trklerin yaad bu corafyadaki kltr yaylmn, kltr geniliini gstermesi bakmndan son derece nemli kantlardr.

15

danmanlar

PROF. DR. AHMET TAAIL MMAR sNAN GzEL sANATLAR N. FEN-EDEBYAT FAKLTEs TARH BLM BAKANI

kaya resimleri, gemiten gnmze miras

rklerin tarihinin Avrasya corafyasnda ok geni bir alana yayldn yakndan takip edebiliyoruz. Bu kadar geni bir alana dalma ancak uzun sreli byk gler sayesinde mmkn olmutur. Trkler, anayurt olan Gney Sibirya blgesinden, yani Abakandan dnyann deiik yerlerine gerekletirdikler gler vastasyla yayldlar. Bu gleri M.. byk 7 g, M.S. ise 13 byk g olarak tespit edebiliyoruz. Bunlarn hepsi kitleler halinde yaylma idi. Sz konusu yaylmalar neticesinde Kuzey in, Moolistan, Krgzistan, Tanr Dalar, Dou Trkistan, Hindistan, Bat Trkistan dediimiz blge, Harezm, Ural Dalar, Avrasyann bat bozkrlar, Balkanlar Trkleti. Daha sonraki asrlarda da Anadolunun hatta n Asyann Trkletiini gryoruz. Bunlarn hepsi gler sayesinde gerekleti. Trkler gittikleri yerlerde kendi damgalarn da braktlar. Bu damgalar bilinen tarih devirlerde mimar eserlerde grebiliyorduk; ama bizi esas heyecanlandran, ilk gler esnasnda Trklerin gittikleri yerlerdeki kayalarn zerine kendi hatralarn brakm olmalardr. Bunlar nedir? Bunlar, dnya hayatnn her ynn anlatan kaya resimleridir. Doum, evlenme, reme, lm... Hatta kayalara inanla ilgili resimler de izilmitir. Bylece biz Trk tarihini kaya resimlerinden de renme imknna kavumu olduk. Buradan yola karak yle bir teori gelitirmek mmkndr: Trkler nerede ok younlukta yaadlarsa, orada ok fazla kaya resmi braktlar. Abakan, Altaylar, Moolistan, Kazakistan, Krgzistan, zbekistann bir ksm, Azerbaycan ve Anadolu olmak zere pek ok meknda bunun rneklerini gryoruz. Bunlar youn bir ekilde kaya resimlerinin meydana getirildii alanlardr. Anadolunun byk kesiminde bulunan Trklere

ait kaya resimleri M..ki alardan itibaren M.S.ki devirlerde Anadolunun nasl Trkletiini ispat etmektedir. Byle bir adan bakldnda yazl tarih ile kaya resimleri zerindeki tarihi birletirerek yeni bir tarih teorisini ortaya rahata koyabiliriz. Bunun yannda kaya resimlerinin teker teker analitik, slup, sitil, sanat ve dier alardan deerlendirmeleri de yaplmal, bunlar hakknda yzlerce, binlerce alma meydana getirilmelidir. Bir baka nemli husus, btn bu kaya resimlerinin yapld yerlerde ant alanlarn bulunmasdr. Bu ant alanlar, Trklerin resm olarak, ya da halkn belli zamanlarda gidip, gn atalarna ve gn ruhuna kurban sunduklar, tren yaptklar yerlerdir. Bylece Trk tarihinde tren alanlar kavram da aa kmaktadr. Ki bu, bizi kltr tarihi asndan ok farkl noktalara da gtrr. Bu adan da bence ok ilgintir ve mutlaka deerlendirilmelidir. Dier yandan aka ifade etmek gereken husus, Msrllarn papirse. inlilerin ipee, Smer, Asur vs. topluluklarn kil tabletler zerinde yaptklar iaretleri, Eski Trkler kayalar zerine yapyorlar; bu ekilde gelecek nesillere miras brakyorlard. te, braklann deeri hibir eyle llemeyecek ekilde kayalara nakedilmitir. Dolaysyla gnmze ulaabilmeyi baaran kaya resimleri Trk tarihinin esiz hazinesidir.

16

danmanlar

PROF. DR. YAAR ORUHLU MMAR sNAN GzEL sANATLAR N. FEN-EDEBYAT FAKLTEs sANAT TARH BLM

sessiz tanklar

Buradaki rneklere kronolojik olarak baktmz zaman, benim dnceme gre bu resimlerde, M.. 3000lerden balayp erken orta alara, M.S. 6. -7. yy.lara kadar gelen ve birbirleriyle balantl rnekler sz konusudur.

aya resimleri, sanat tarihinin en nemli alanlarndan olduu gibi Trk sanat tarihinin de en nemli alanlarndandr. Bugn burada grdmz birka blgedeki resimler, birka slup gsteren resimlerdir. Bunlar, birka teknii birlikte kullanan rnekler olarak, ayn zamanda bize kabaca kronolojiyi de sunmaktadr, gstermektedir. Bunlarn bir ksm bereket kltleriyle ilikilidir. zellikle bu yannda grdmz sahne de bir erotik sahne de bunu zaten bize ifade ediyor. Dierlerinde ise dinsel danslar sz konusudur. Oysaki bundan nce grm olduumuz iki alanda figrler hem daha kktr, hem de farkl teknikler kullanlmtr. Orada kullanlan tekniklerde bir derin; ama ince hatlar kesmek, oymak suretiyle figr meydana getirmitir. Bir dier ekilde, noktal vuru dediimiz teknikle kk kk noktalar halinde konturlar tekil ederek figrleri meydana getirmek sz konusu olmutur. Ve yine daha nce grm olduumuz eserlerde hayvan figrleri de olduka youn bir biimde yer almaktayd. Bunlar arasnda da keileri ve geyikler bata gelmekteydi. Ayn zamanda at tasvirleri de youn bir biimde hem burada, hem oradaki alanlarda grlyor idi. Sylemi olduum tekniklerin tm, Asya ve Orta Asyadaki Trklerin yaylm olduu alanlardaki kaya resimlerinde de kullanlmtr. Dolaysyla bunlar ok rahatlkla, bu resimleri ok rahatlkla i Asyadan Anadoluya doru gelen bazen de Karadenizin kuzeyinden Avrupaya gelip oradan Anadoluya doru gelen hat zerinden yaylm olan kaya resimlerine balyoruz. Esasnda bu tabi bizim Avrasya sanat slubu dediimiz ve balca yrtcsnn, ynlendiricisinin Trk halklar, Trk devletleri olmu olduu sanat alandr ve bu kaya resimlerini de slupsal olarak bunlara balayabiliyoruz. Dolaysyla buradaki rneklere kronolojik olarak baktmz zaman, benim dnceme gre bu resimlerde, M.. 3000lerden balayp erken orta alara, M.S. 6. -7. yy.lara kadar gelen ve birbirleriyle balantl rnekler sz konusudur. Ayn ve benzeri aamalar Orta ve Asyadaki - gerek Sibiryadaki gerek Kazakistandaki gerek Moolistandaki- eitli kaya resim merkezleriyle uyuma ierisindedir. Buradaki kaya resimleriyle paralellik arz etmektedir. Dolaysyla burada bu resimleri yapan insan topluluklar muhakkak ki bozkr kltr evresiyle ilikili olan topluluklardr.

17

Kaan Kurgan ekimleri ve kaya resimlerinden rnekler...

18

19

danmanlar

DO. DR. S. YCEL ENYURT GAz NvERsTEs ARKEOLOj BLM BAKANI

kurganlarn tankl

lk defa burada tespit ettiimiz kurganlar ve hemen onlarn yakn evresindeki kayalklarn dou yzlerinde yer alan kaya resimlerindeki Avrasya bozkrlarndan bildiimiz at tasvirleri, runik yaz rnekleri ve eitli Trk boylarna ait damgalar, bu alann Hun ve Gktrk dnemlerine ait olabileceini gstermekte. vrasya bozkrlarnda yaayan eski halklar 5 bin yl ncesinden beri llerini kurgan denilen yma mezarlara gmerlerdi. Kafkas tesinde ve Karadenizin kuzeyinde yz binlercesi vardr bu mezarlarn. Anadolu corafyasnda pek bilinmez bu kurgan terimi. Bizim insanmz yma der sadece ve ou onlarn birer mezar olduunu dahi bilmez. Trkemizdeki korumak veya daha da halk azyla sylersek horumak eylemi kurgan adnn kkenini oluturur aslnda. zerine ylan toprak veya talar l bedeni darya kar korur. Korusun diye ylr onca toprak veya ta kurganlar zerine. Arkeolojik kaz ve aratrmalara gre kurganlar Anadoluda daha ok Kars, Ar ve Idr civarndan bilinmektedir. Anadolu ilerinde ise kurgan olarak ifade edilen mezarlardan bahsedilmemitir hi. llerini kurganlara gmenler her ne hikmetse gememiler bu taraflara yle mi acaba !!! Ankarann batsnda, Gdln Salihler Ky yaknlar Sadece hayvanclk ve avclk iin uygun dalk bir alan... Anadolu ilerinde daha nce hi grmediimiz, belki de imdiye dek fark edemediimiz ok nemli bir bulguyla kar karyayz. Avrasyadan tandmz irili ufakl onlarca kurgan Benzerlerini, Orta Asyada, Tuvada, Orhunda, Altay Dalar eteklerinde grdmz, oumuzun literatrden, yaynlardan ve

belgesellerden bildii, Trk dnyasnda, Avrasya corafyasnda kurgan olarak adlandrlan mezarlar burada Ankarada. Trk Tarihi ve Anadolu Arkeolojisi iin ok byk bir keif lk defa burada tespit ettiimiz kurganlar ve hemen onlarn yakn evresindeki kayalklarn dou yzlerinde yer alan kaya resimlerindeki Avrasya bozkrlarndan bildiimiz at tasvirleri, runik yaz rnekleri ve eitli Trk boylarna ait damgalar, bu alann Hun ve Gktrk dnemlerine ait olabileceini gstermekte. Yuvarlak veya oval planl bu ta ynlar aslnda birer kurgan, yani Trk mezardr. Bunlar, kazlar yoluyla aldnda bilim lemi Anadoludaki Trk varlnn ne kadar eskilere gittiini yakndan grecek. Orta Asyada kaya resmi alanlarnn ayn zamanda birer sunu alan, kurban trenlerinin gerekletirildii bir klt alan olduunu bilmekteyiz. Buradaki kaya resimleri ve runik yazlarn oluturduu bu sunu alan bu anlamda Anadoluda tespit edilen ilk rnek. Muhtemeldir ki, burada yeni yl trenlerinde ya da l trenlerinde, bereket klt trenlerinde eitli dinsel aktiviteler gerekletiriliyordu. evredeki kurganlarn younluu da bu klt alanyla ilikili olmaldr. Tespit edilen kurganlardan birinin ap yaklak 25 metre. Orta ve iri boydaki talarla ylm kurgan iinde gml olan kiinin statsnn bir bey veya prens olabileceini akla getiriyor. Bu byk kurgan muhtemelen bir Hun prensine ait olmal. Bu kurgan ve evredeki irili ufakl yzlerce kurgan ile vadinin kar yamacndaki kaya resimleri ve runik yaztlar bu alann Anadolunun o dnemdeki yar gebe ve sava bir kavmi tarafndan bir klt alan, bir kutsal alan olarak seilmi olduunu gstermektedir. Bu alanda yaplacak arkeolojik kaz almalar hem kurganlar ve hem de sz konusu klt alan ile ilgili daha nemli ve kesin bilimsel veriler sunacaktr.

20

danmanlar

DO. DR. SMAL DOAN ORDU NvERsTEs FEN EDEBYAT FAKLTEs RETM YEs

dalar ve kltrmz

nsanolu ykseklere daima sayg ve rperti ile bakm, buralardan hem korkmu hem de medet ummutur. Bilhassa Trkler ykseklere, dalara kutsal gzle bakmlardr. Onun iin dalara Tanr Dalar, Han Dalar, Pamir dalar, Allah-u Ekber Dalar, Sbhanallah Dalar gibi adlar vermilerdir. zellikle slamiyet ncesi Tanr dini diye adlandrabileceimiz dine inananlar ibadetlerini yksek yerlerde yaparlard. Yln belirli mevsimlerinde, belirli gnlerde, ylda en az 2 ya da 4 sefer yksek yerlere kar, ibadetlerini yapar, kurbanlarn keserler, dualar edip giderlerdi. Karaay Malkar blgesindeki Humara Kale adl yer, Bulgaristanda Preslav ve Plika antik yerlerindeki ibadet meknlar buna rnek gsterilebilinir. Bunlar zaman ierisinde adak kurban veya yamur duas olarak da icra edilirdi. Bugn Anadoluda benzeri uygulamalar grebiliriz. Ordu Mesudiye Yeilce Beldesi Eriok Tepesi bu ritellerin yapld yere rnektir. Bu inana sahip topluluklarn cenaze trenleri de yksek yerlerde yaplrd. Bu dine inanan Trklerin de yaad her yerde, yksek yerlerde siz benzeri resimleri grebilirsiniz. Bu anlay yani yksek yerlerde ibadet etme ve resim yapma daha dorusu yaplan treni lmszletirme adna iziktirme de diyebiliriz. Bu uygulama bugn adna Trk dediimiz kavmin anlaydr, yaantsdr hayata bak tarzn yanst biimidir. Byk panoda grnen resimler aslnda bir fikir yazsdr, dnce yazsdr. Buna idogram da deniliyor; ama Trkesi dnce yazsdr. Panoramadaki yazlar adeta bir seremoniyi, burada yaplan belki bir ada, bir treni, bir leni anlatyor. Benzerlerini baka yerlerde olduu gibi Kafkasyada Hasaut Deresinde, Zelenukte ve Sibiryada da grebiliyorsunuz. Bu resimleri kim veya kimler izmiler? Haliyle Sibiryadakini kim yapmsa, Kafkasyadakini kim yapmsa, bu kltr kim yaatmsa bunlar da onlar yap-

Ben bir bilim adam olarak hem fikir yazs olan bu panoramay, hem de bu panoramann etrafnda olan dier yazlar u ekilde deerlendiriyorum: Bu yazlar dier dediimiz Trk yazs veya Gktrk yazs diye anlan yazdr ki, Trkn kendi yazsdr. Bu panorama ve yazlar en az 5000 yl teden balayp gnmze kadar gelen kltrn devamlln gsteren belgelerdir. mtr. Ne yazk ki bunlar imdiye kadar pek grlmedi, aratrlmad. Bu bizim Anadoluya 1071de ilk kez gelmediimizi, bilakis Anadoluda bizim daha nce var olduumuzu gstermektedir. imdiye kadar tarihimizin hakkyla yazlmadn da syleyebiliriz. Belki, sakland, savsakland. Ama yazlp sylenenlerin zddna ve inadna tarihimizi bu kaya resimleriyle kazmz, buralara izmiiz. Ben bir bilim adam olarak hem fikir yazs olan bu panoramay, hem de bu panoramann etrafnda olan dier yazlar u ekilde deerlendiriyorum: Bu yazlar dier dediimiz Trk yazs veya Gktrk yazs diye anlan yazdr ki, Trkn kendi yazsdr. Bu panorama ve yazlar en az 5000 yl teden balayp gnmze kadar gelen kltrn devamlln gsteren belgelerdir.

21

danmanlar

DR. CENGZ SALTAOLU ARATIRMACI

ankara trk yaztlar

deiik kutsal alanlar gnmzde de ziyaret edip orada eitli etkinliklerde bulunmalar gibi, gemite de bu kaya resmi alanlarn ziyaret edip, buralarda kurban keserek, dua ederek eitli skntlar, hastalk gibi eitli dertleri iin yardm ve destek aradklar, Tanryla iletiim kurmaya altklar alanlar, ki bu bilgiyi bu alanlarda yer alan runik yaztlar zerinde yaptm okuma almalaryla da bizzat dorulama olanana sahip olmu bulunuyorum. Ankara Gdl Salihler Kynde bulunan yaztlar Eski Trke dneminin balarna ait. Bunun nemi urada: Trk dilinin tarihsel geliimi belli dnemlere ayrlarak inceleniyor ve bunlar belli bir kronolojik sralama iinde ele alnyor. Bu balamda, Eski Trke dnemi M.S. 500 ile 900l yllar arasna yerletiriliyor. Nitekim, bu Salihler ky kaya resmi alanlarnda bulunan yaztlar da Eski Trke dnemine ait olmakla tarih asndan M.S. 500 ile 900l yllar arasna rahatlkla yerletirilebilir. Ancak burada bizim amzdan bir baka nokta var. O da, buradaki yaztlar dil zellikleri ynnden Orhun-Yenisey yaztlarndan biraz daha eski. Bu nedenle, Eski Trke dneminin balarna ait olduklarn dnmek daha mantkl. O da M.S. 500l yllara karlk geliyor. Yani 500ler, 600ler diyebiliriz tarihlendirme iin. Ancak bu tarihlendirme yalnzca yaztlar iin geerli, yani, bu yaztlarn da iinde bulunduu, paras olduklar bu kaya resmi alanlarnn bir btn olarak tarihlendirmesi deil. nk bizler biliyoruz ki resim yazdan daha eskidir ve buradaki yzlerce kaya resmi yaztlar iin yaptmz tarihlendirmeden, kukusuz ok daha eski dnemlere ait. Gerek belgesel ncesindeki keif almalarnda gerekse de belgesel ekimleri srasnda Ankara Gdl Salihler Ky krsalndaki kaya resmi alanlarnda saptanan runik yazl belgeler Trklerin Anadoludaki ok eski varl ve sahipliinin birer dorudan kant ve tapu senedi konumundadrlar. Bu yaztlar kukusuz, Trklerin 1071 ylndan ok daha nceleri de Anadoluda bulunmu ve yerlemi olduklarna ilikin dorudan birer kant oluturmaktadrlar.

amgalarn G belgeselinin gerek ekim ncesi keif almalarnn nemli bir blmne gerekse de danman olarak ekimine katlma ans ve mutluluuna sahip oldum. Bu erevede unlar sylemek isterim ki Salihler Ky krsalndaki sekiz kaya resimleri ve yaztlar alannda da bir konu btnl ve tarihsel sreklilik grmekteyiz. Bunlar bir btn olarak deerlendirdiimizde, bunun Asyadaki Eski Trk kaya resimleri ve yaztlar geleneinin bir devam olduunu syleyebiliriz. Ankara Gdl Salihler Ky kaya resimleri alannda bizim amzdan en dikkat ekici ynlerden birisi Eski Trk runik alfabesiyle yazlm yaztlarn bulunmas. Bunlar Eski Trk runik alfabesinin iki ayr deikesiyle yazlm yaztlar. Bunlardan birisi, Bat Trk runik alfabesiyle yazlm olanlar. tekisi ise, Dou Trk runik alfabesi de diyebileceimiz ve daha ok tannan Orhun-Yenisey alfabesiyle yazlm olanlar. Bat Trk Runii bizde pek fazla bilinen, tannan bir Trk runik alfabesi eidi deil. Bat Trk runik alfabesinin daha ok Kafkasya, Karadenizin kuzeyi ve Dou Avrupada kullanlm olduu biliniyor. Ancak Anadoludaki rneklerine ilk kez olarak Ankara Gdl Salihler Ky kaya resimleri alanlarnda ve benzerlerine de yine Ordu Mesudiye Esatl ky kaya resimleri alannda rastlyoruz. Kaya resmi alanlarndaki yaztlar yalnzca Anadoluya zg deil. Benzer biimde Asyann eitli yerlerindeki kaya resmi alanlarnda da yine runik yaztlarla karlalyor. Burada ilgi ekici ve daha dorusu, Trk tarihi asndan nemli olan nokta, kaya resmi alanlarnda karlalan yaz trnn hemen tmyle eski Trk runik alfabesi olmas. Bu da bu kaya resmi alanlarnn Trk kltrne, Trk kimliine aitlii ynnde nemli bir veri bizim amzdan. Kaya resmi alanlarndaki yaztlarn genel ierii bunlarn dua ve dilek metinleri olmas, bu da bizi artmyor. nk kaya resmi alanlarnn genellikle birer inan ve ibadet alan olduunu biliyoruz. Buralar daha ok ziyaret yerleri niteliinde, yani insanlarn trbeleri ya da

23

danmanlar
ATAKAN AKAY GAz NvERsTEs ARKEOLOj BLM RETM GREvLs

yeni bir tarih

nadolu tarihini yeniden yazmann gerekliliini ortaya koyacak yeni arkeolojik keiflerle beraberiz. Blgede saylar 1000e yaklaan ta yma kurganlarn yannda kayalar zerinde hem bizlerin neolitik dnem ncesinden bildiimiz avc-toplayc dnem insanlarnn yanstan kaya resimleri hem de runik Gktrk harfleriyle yazlm yaztlar bulunmakta. Bunlardan imdiye kadar grdklerimizin en eskisi u an nnde durduumuz pano. Pano dvme teknii ile yaplm. Panodaki figrler bir kaan veya hakann hayat boyunca bandan geenleri anlatan bir yaklamla yaplm. u an blgede hem bu yaztlarn hem de kaya resimlerinin karbon teknii ile kayalara ve dokuya hibir zarar vermeden planlarn ve eskizlerini karmaya alyoruz. Yetkililerin bir an nce blgeye gelip karbon ve mlaj kt zerine aldmz eskizlerini onaylamalar ve blgenin bir arkeolojik alan olarak tescillenmesi iin almalarmza devam ediyoruz.

dalarn srr

CEML SYLEMEZOLU YEREL REHBER

en dalar ok severim. Frsat bulduka kymn evresindeki dalara gezmeye giderim. izikli kayalar diye ocukluumdan beri kaya resimlerinin varln bilirim. Bu resimler bizim iin Karl Dalardaki Sr belgeselini seyredinceye kadar sr olarak kald. O belgeseli seyredince, Yapmc ve Ynetmen Servet Somuncuolu ile irtibata getim. Kymze geldi ve resimlere gittik. Grdklerine o da inanamamt; Cemil, ok nemli bir keif ile kar karyayz, bu resimler Orta Asyadakilerle ayn dediinde ben de ok ardm. ki yl boyunca defalarca kymze geldi, hep dalara gittik. te bu keif byle ortaya kt ve bizim iin de dalardaki iziklerin srlar, dalarn srlar zlm oldu

24

25

26

27

kamera arkas
Ankara-Gdl- Salihler Ky

2009 Temmuz almas

28

kamera arkas
Asmalyatakta lm almalar...

Kamp kurulurken

29

kamera arkas

ekim almalarndan

Hatralar saklamak gerek bazen...

30

kamera arkas

Hergn bize yemek servisi yapan Bilal Day...

Sahada yemek vakti...

31

En zor ekimlerimizden biri...

32

33

kamera arkas

ekim almalarndan...

Deliklikaya genel grnm.

34

35

DAMGALARIN G

TRT Turizm ve Belgesel Kanalnn ezberleri bozduracak projesi DAMGALARIN G, dnya gsterimi ile TRT Belgesel ekranlarnda. Damgalarn G, Trkler Anadoluya ne zaman geldi? sorusuna, bugne kadar gn yzne karlmam bulgularla, dnya tarihini yeniden yazdracak bir cevap veriyor. Kalabalk ve alannda son derece yetkin danman grubu eliinde Ankara civarnda yrtlen alma, yaklak iki yl boyunca tm ayrntlar ile kayt altna alnd.

36

Damgalarn G Basn Tantm Dergisi Dekon naat - Cevdet Erdemin Destei ile Hazrlanmtr.

Anadolu Kaya Resimleri

1 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Ankara Gdl'de Gktrk izleri

Moolistan'da Gobi l'nden balayp Anadolu'ya uzanan tataki izlerin en ilgin rneklerinden bazlar da Salihlerobas ky yaknlarnda. Buradaki kaya resmi alannda, Orta Asya'dakilerle arpc benzerlikler tayan gr ve damgalar bulunuyor. Geyik ve dakeisi grleri, daha ok damga nitelii tayor.

Gizemli Yaztlar Vadisi Gdl ilesinde, Salihlerobas kynn engebeli arazisi yer yer derinleen bir vadiyi barndryor.

Anadolu Kaya Resimleri

2 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Bu vadi, Anadolu tarihinin en gizemli eserlerine ev sahiplii yapyor. Vadinin sa ve sol yanndaki kayalklarda yaz ve resimler yer alyor. Varl bugne dek bilinmeyen bu kaya resimleri imdi incelenmeyi bekliyor. Ancak, dene arayclara kar, vadinin acilen korumaya alnmas gerekiyor.

Kaya resimleri arasnda soyut anlatma dayal izimlere oka yer verilmi. Bol bol geyik ve dakeisi izimi var. Buradaki geyik izimi, Altay Dalar'nda bulunan bir izimle benzerlik tayor.

Erzurum, Karayaz Cunni Maaras, Ordu, Mesudiye-Esatl ky kaya resmi alanlarnda grlen 'yn damgas' burada da var.

Anadolu Kaya Resimleri

3 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Kaya resimleri kazma ve dvme teknii ile yaplm. Resimdeki 'at' dvme-kazma tekniiyle oluturulmu. Figrlerin iyice klmesi ise yaz ile birlikte kaya resminin yapld dnemlere iaret ediyor.

Youn resimlerin bulunduu panodan yaklak krk metre kadar uzaklkta 'gne klt' resmi bulunuyor. Gne klt, Orta Asya'daki hemen btn kaya resmi alanlarnda karmza kyor ve eski Trk kltrnn temel elerinden saylyor.

Anadolu Kaya Resimleri

4 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Yaklak krk civarnda resmin bulunduu panoda birbirine benzer ama tamamen ayr dnemlerde yapld sanlan resimler var. Resimler arasndaki farkllklar, sanki kuaklar arasndaki deiimi yanstyor.

Birbirine benzer ama hepsi farkl insanlarn elinden km, tamamen stilize izgiler bunlar yapanlarn ruh dnyasna, inanlarna, korkularna ve sevinlerine iaret ediyor. Muhtemelen bata lm treni olmak zere, trenleri de resmediyorlar.

Anadolu Kaya Resimleri

5 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Kaya resimlerinin tam karsnda bulunan bu alanlarn kurgan (mezar) olmas ok byk ihtimal. Kaz almas ve tam bir saha aratrmas yapmadan kesin bir ey sylemek mmkn deil. Fakat ilk bakta kurgan izlenimi veriyorlar.

kinci kaya resmi panosunda da resim, yaz, damgalar bir arada yer alyor.

Anadolu Kaya Resimleri

6 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Yaklak drt metrekarelik panonun en arpc ksm ise drt satrlk yaz. ncelendiinde bunun resim ya da damgalardan farkl olduu anlalyor. Uzmanlar yazdaki iaretlerin runik niteliine dikkat ekiyor. Gktrk yaztlaryla kyaslama yapldnda ayn iaret veya harerin kullanlm olabilecei zerinde duruluyor.

Kaya resmi alanlarnn en nemli zellii ayn alanda 'kurgan' yani 'antmezar'larn bulunmas. Ankara, Gdl, Salihlerobas kyndeki kaya resmi alannda da benzer bir grnm var. (Fotorafn n planndaki ta yn.) Ancak bu mezarlarn hibiri henz aratrlm deil.

Anadolu Kaya Resimleri

7 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Yaklak be kilometrekarelik bir yrenin iinde ikinci bir kaya resmi alan var. Yeni alandaki izimler de yine runik hari yaztlar andryor.

Karadeniz'de Gktrk izleri

Sal, 03 Kasm 2009 03:52 TaRiH HaBeR SiTeSi

Aratrmac-yazar Servet Somuncuolu da, "Sibirya"dan Anadolu"ya Tataki Trkler" kitabnda, Esatl kyndeki yaztlarn runik karakterli Gktrk alfabesi ile yazldn kaydetti. Sivas Cumhuriyet niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Blm retim yesi Prof. Dr. Necati Demir, Mesudiye ilesi Esatl kyndeki kaya st resimlerinin dnya zerindeki benzerleri ile karlatrldnda M.S. I. veya II. yzyllar iaret ettiini belirtti. Kaya resimlerindeki resim, gr ve damgalarn Trk kltrnn unsurlar olduuna dikkat eken Demir, "Esatl kyndeki kaya st resimleri, yaztlar ve burada bulunan resim ve kitabelerin, 'Gk Tanr' inancna bal Peenek Trklerinden kald tahmin ediliyor. Bunun en nemli delili, kaya zerinde nakedilmi ongunlardr. Esatl ky kaya st resim ve kitabelerinin Trk karakterli olduu, Trk kltrnn bir paras olduu hi tartlmayacak kadar aktr. Esatl ky kaya st resim ve kitabeleri hakknda imdiye kadar arkeolojik bir aratrma yaplmamtr. Ancak kitabelerin vcut bulduu dil zelliklerinden anlaldna gre, M.S. I. veya II. yzylda yazlm olabilecei dnlmektedir. Dolaysyla kitabeler, Orhun Abideleri'nden ok daha nce, yaklak 500 yl daha nce yazlmtr. Burada yer alan kitabelerin dier bir zellii de Orhun Yaztlar'ndan sonra muhteva asndan ikinci byk yazt olmasdr" dedi.

Anadolu Kaya Resimleri

8 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Hakkari Triin Yaylas Kaya Resimleri

Sunday, January 8, 2012 8:28:08 AM

Anadolu Kaya Resimleri

9 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Hakkari Blgesinin nemli kaya resimleri blgesi hi phesiz Triin Yaylasdr Triin Yaylas Van-Hakkari snrnda bulunmakta olup, yaklak denizden ykseklii 2600-2850 m dir. Kaya resimleri blgede toplanmtr. Bunlar; Kahn- Melikan (2850 m), Taht- Melih (2650m) ve Taht- Melihin dousu (2600 m) dur. Bu merkezlerin her biri dierinden bir-bir buuk saat uzaklktadr. Triin yaylasnda bulunan kaya resimleri ok geni, sarp ve plak araziye yaylm durumdadr ve dnyann zengin kaya resimleri merkezlerinden birisidir. Kahn-Melikandaki kaya resimlerinde; da keileri, dairevi sopa biiminde Cin gr, geyik, bizon (Manda), boa, eline kpek bal bir insan gr, yakaran insan gr, tuzak ve ylan grleri de bulunmaktadr. Taht- Melikte yer alan kaya resimlerinde geyik, at stnde insan (svari), cin, dans eden insan, tekerlek zerinde adam grleri bulunmaktadr. Ayrca S. Akok, tarafndan Hypsilophodos olarak tanmlanan uzun boyunlu hayvan ve yavrusudur. Taht- Melikte yaklak 4000i akn kaya st resmi bulunmaktadr. Taht- Melikin dousunda yer alan resimler ise, bir su ark evresinde bulunan kaya resimleridir. Bu resimlerde insan grleri n plana kmaktadr. En dikkat ekici kaya resimleri ise dans eden 12 adam kayasdr. Triin Yaylas kaya resimleri kronolojik olarak Mezolotik an bandan (M 7000) itibaren Neolitik a, Kalkolitik a ve Eski Tun anda yaplm olduu iddia edilmektedir. Uyank, ayrca bu resimleri deerlendirirken u ifadeyi kullanmaktadr. Ayrca amanizm de ciddi surette incelenmelidir. Resimlerin halk sanatlarnda nasl devam ettii (mlek sslemelerinde, kilimlerde ve mlek mhrlerinde, ta iaretlerinde vs.) aratrlmaldr. Dou Anadoluda ki Trk tarihinin aydnlatlmas asndan kaya resimlerinin nemi hi phesiz gn getike daha iyi anlalacaktr. Kaya resimleri ile birlikte yaplan gerek damgalar, gerekse runik harer Trk tarihinin mhrleri olarak Anadolu ya damgasn vurmutur. Dou Anadolu Blgesi, Trk kltrnn Erken Dnemden gnmze kadar varlnn kuvvetle hissedildii bir blgedir. Do. Dr. Alpaslan Ceylann Dou Anadoluda Kaya Resimlerinin Trk Tarihi Asndan nemi makalesinden Resimler : gezitour.com dan.

Anadolu Kaya Resimleri

10 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Van Kzlarn Maaras ve Kaya Resimleri

Sunday, January 8, 2012 8:24:05 AM

Anadolu Kaya Resimleri

11 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Yedi Salkm kaya resimleri Van linin 76 km gneydousunda bulunan, Yedi Salkm Kynn batsnda uzun bir kanyonun iinde yer alan maaralarda bulunmaktadr. Kanyonun batsn yayvan bir ekilde uzanan Baet Da kapatmaktadr. Baet Da (3684 m) zerinde bulunan yatr, yre halk tarafndan kutsal kabul edilmekte ve ziyaret edilmektedir. Blgenin cora konumu hayvanclk ve avclk iin elverilidir. Kaya resimlerinin ke 1971 ylnda O. Belli tarafndan yaplmtr. Kalyonun kuzey ve gney yamalar zerinde yer alan 50-60 maaradan yalnzca drt tanesinde boyal duvar resimleri bulunmaktadr. Resimli maaralarn yerden ykseklii 20 m ile 78 m Arasnda deimektedir. Resimli Maralarn nde resimler hem say ynnden az hem de doa koullarndan dolay byk lde silinmitir. Bu marann duvarlarna krmz boya ile da keisi resimleri yap lmtr. Dier maara resimleri ise hem renk hem de konu olarak dierlerinden ayrlmaktadr. Bu maara duvarlarndaki dans eden tanra grlerinden dolay, halk buray Kzlarn Maaras olarak adlandrlmtr. Bu maara, yan yana iki ayr maaradan olumaktadr. Birincisinde 30-35 adet olan resimlerin tm krmz bir boya ile yaplmtr. Resimlerden 10 tanesi kar ve yamur sular ile doal koullarn etkisiyle anarak silindiinden ne olduklar kesin olarak belli olmamaktadr. Belirgin olarak grlen resimler stilize edilmi insan grleri, avda uygulanan tuzak sahneleri, kalalar abartlarak yaplan tanra grleri, geyik zerinde ayakta duran insan gr, ok sayda erkek yaban keisi ve geyikten olumaktadr. kinci maarada altma yakn resim yaplmtr. Maarada 4 insan resmi yaplm ve bu resimler danslar panosu olarak adlandrlmtr. Maarann gneybat duvar zerine yaplan resimler ise byk pano olarak adlandrlan alanda; insan grleri, kollar yukarya kalkk kala ve bacaklar abartlarak gsterilen ok sayda ana tanra grleri, hayvan zerinde duran ve yine kalalar abartlarak gsterilen ana tanra gr, avda uygulanan tuzak sahnesi,yaban erkek keileri, gne motieri ve trleri anlalamayan eitli hayvan resimleri betimlenmitir. Kzlar maarasndaki resimler herhangi bir dzen ierisinde yaplmamtr. Maara resimlerinin bysel amala yapld ifade edilmitir.O. Belli, Kzlar Maarasnda ki resimleri kronolojik olarak gnmzden 10.000-7.000 yllar arasnda yaplm olduunu belirtmektedir.

Anadolu Kaya Resimleri

12 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Do. Dr. Alpaslan Ceylann Dou Anadoluda Kaya Resimlerinin Trk Tarihi Asndan nemi makalesinden

Anadolu Kaya Resimleri

13 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Dipe : Cunni Maaras ve Kadim Trkler

Sun 08 Jan 2012 09:47:55 AM EET

Erzurum, Karayaz Cunni Maarasnda Ouz damgalarnn yannda eitli resimler de var. Bunlarn en arpcs da hi phesiz svari resmi. Hemen hemen btn alanlarn ortak resmi olan svari, burada da kendini gsteriyor. (Resim : Servet Somuncuolu Aklama : Atlas Dergisi ) Erzurumun gneydou ilelerinden Karayaznn Salyama Kynn 6 km. kuzeydousunda bulunan Cunni Maaras; Trk iskn izlerinin tespiti noktasnda nemli bir merkez olarak

Anadolu Kaya Resimleri

14 of 20

01/30/2012 02:27 PM

karmza kmaktadr. Cunni Maarasnda yapm olduumuz incelemede maarann erken dnemlerden itibaren kullanlm olduu gzlemlenmitir. Maarann iki blmnn ilkinde apsisli bir Orta a kilisesi, douya bakan byk blmde ise erken dnemde kullanlan ve damgalarla tasvirlerin yer ald blm kullanlmaktadr. Bu blmde yer alan 50 adet damga, iaret ve tasvirlerde Ouz Boylarndan 12 boyun, 29 eit damgas, runikharer ile svari, da keisi motieri belirlenmitir. Cunni Maarasnda tespitedilen bu Ouz boylar unlardr: Oklardan, Gk-Hana bal; Peenek- uvaldr / uvaldar- epni, Da-Hana bal; SaldurEymur Ula-Yundlu (Alayuntlu), Demir-Hana bal; dir (Yigdir)- Bgdz, Boz Oklardan, Yldz-Hana bal; Afar (Avar), Ay-Hana bal; Yigr (Yazr) ve Gn-Hana bal; Bayat- Kay.

Do. Dr. Alpaslan Ceylann makalesinden

Dou Anadoluda Kaya Resimlerinin Trk Tarihi Asndan nemi

Tarihin balangc: Saymalta-Gkyz Atlar

Cumartesi, 07 Mays 2011 22:04

Yorulmak bilmeden ar gibi alan Servet Somuncuolu bu, Saymalta-Gkyz Atlar kitabyla bilim adamlarna selam gndermeye devam ediyor. Aslnda elimizdeki esere kitap demek de doru deildir. Zira 1500e yakn muhteem kaya resimlerine baknca buna, belki de albm-kitap demek daha doru olacaktr. Bu eserden rendiimize gre; Tanrdalarnn 3500 rakmna kadar serpilmi olan ve Saymalta-Gkyz Atlar ad verilen kayalara izilmi motierin tarihi M.7 bin yl nceye kadar gitmektedir. nsanlar, saylar 100 bine kadar karlan bu izimlerle, herhalde bizlere bir eyler anlatmak istiyorlar. En zor tarihi metinler, Gktrk Yaztlar, Smer yazlar nasl okunduysa, bu ekillerin de bir gn zlmesi mmkn olabilir. O zaman insanlk tarihi adna kim bilir neler reneceiz? Saymaltataki ekiller karsnda akla gelen ilk soru: Mekn olarak neden bu kadar yksek yerler seilmitir? Bu seim her trl tahribattan korunmak iin mi, yoksa motierin bir ksmnn dini zellikler tamas dikkate alnarak, Tanrya daha yakn olma dncesinden mi kaynaklanyor? Yine Albm-Kitap zerinde kaba bir deerlendirme yapldnda izimlerin; damgalar, at, ata binen insan, tekerlek, araba, ok-yay, da keisi, geyik, gne, dans eden insan (ayin yapan) ve ne anlama geldii anlalamayan pek ok soyut izimler ve ekillerden olutuu grlmektedir. Damgalarn aidiyet (mlkiyet)i belirlemek iin kullanldn syleyebiliriz. Bunlarn bir ksmnn Trklerde kullanlanlarla, hatta zamanmza kadar gelen baz damgalarla benzerlikler tadn

Anadolu Kaya Resimleri

15 of 20

01/30/2012 02:27 PM

syleyebiliriz. izimlerde at, ata binilmesi, tekerlek ve araba gibi aralarn bulunmas, insanlk ve medeniyet tarihi bakmndan byk nem tamaktadr. Hakim gre gre at ilk ehliletirenler Trklerdir. Esasen atn ehliletirilmesi, geni Trkistan corafyasna yaylm olan Trkler iin bir zaruret, byk bir ihtiyat.Buna gre, bata gvenlik olmak zere tarm, hayvanclk ve avclk alannda, at gibi devrin en hzl ulam aracna duyulan ihtiyacn nemi ortadadr. Byle olmal ki, daha sonraki asrlarda Trkler Bozkr medeniyetine gemilerdir. Atn ehliletirilme tarihi olarak da, aratrmaclar M. 2500-2000 yllarn iaret etmektedirler. Tekerlek ve arabaya gelince. nsanlk tarihinin en nemli keierinden sayld malumdur. Bu aralara ilk defa M. 3000 ylnda yaayan Smer medeniyetinde rastlyoruz. Bu medeniyeti ise, Trklerin de iinde yer ald doulu milletlerin ortaklaa meydana getirdii ileri srlmektedir. Bir baka dikkat eken sembol ise; da keisi ve geyii resimleridir. Son zamanlardaki arkeolojik kazlarda elde edilen bilgilere gre, Trkler bozkurt gibi, hatta daha ok bu sembolleri kullanmlardr. Bozkurt, da keisi ve geyiinin ortak zellii ise, zgrlne dknl ve mcadeleci karakterde olmalardr. Kaya izimleri arasnda ok ve yayn muhtelif ekillerde ve oka yer almas nemlidir. Zira Trklerin, bu sava silahyla ne lde btnletiini iyi biliyoruz. Mete Hann mehur slk alan oklar gibi. Bu ksa ve kaba iaretlerin, Saymaltan geni Trkistan corafyasnda bulunmas; at, araba, tekerlek gibi btn unsurlarn kullanlma tarihiyle rtmesi, bizim iin dikkat ekici ve olduka anlamldr. imdi de, Albm-Kitaptan baz balklara bakalm: Saymalta Trklerin Bilin Alt- Saymalta-Anlamlandrma-Karl Dalarn lkesi KrgzistanGkyz Atlar-Tarih Saymalda Balar-mgelerin Dnyasnda-Tanr Dalarnn Gizemi ve Zaman inde Yolculuu (Prof. Dr. Ahmet Taal)-Tabiat Taklit Resimler-nsan nan likisi-Kaya Resimlerindeki Cinsellik-nsan, nan, Kozmoloji- Soyu, Somut Karma Resimler-Stilize Resimler-Soyut Resimler ve Damgalar- Damgalar-Harita Saymalta Albm Kitabn eline alp inceleyen her aramacnn, Trk corafyasnda bulunan bu elemanlar grnce, heyecanlanmamas mmkn deil. Gnl ister ki, Servet Somuncuolunun idealist bir ruhla, her zorluu aarak hazrlad bu alma ksz kalmasn!

Azarbaycan, Gobustan n Trk Eserleri ve G Damgalar

Anadolu Kaya Resimleri

16 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Azarbaycan Gobustan n Trk Eserlerinde G Damgalar

Azarbaycan Gobustan n Trk Eserlerinde G Damgalar

Anadolu Kaya Resimleri

17 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Azarbaycan Gobustan n Trk Eserlerinde OZ Damgas

atalhyk eseri, Gobustan Eserleri le Banzerlie Dikkat-Anadolu Medeniyetleri Mzesi

Tarihi Kaynaklar

Mustafa Aksoy

Anadolu Kaya Resimleri

18 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Runik hari Trk alfabelerinden rnekler

Sovyetler Bilirlii zamannda Dou Sibiryada yaplan aratrmalarda Trkler arasnda tespit edilen damgalar.1

Sovyetler Bilirlii zamannda 1960larda Dou Sibiryada yaplan aratrmalarda Trkler arasnda tespit edilen damgalar. 2

Sovyetler Bilirlii zamannda 1960larda Dou Sibiryada yaplan aratrmalarda Trkler arasnda tespit edilen damgalar. 3

Sovyetler Bilirlii zamannda 1960larda Dou Sibiryada yaplan aratrmalarda Trkler arasnda tespit edilen damgalar.4

Sovyetler Bilirlii zamannda 1960larda Dou Sibiryada yaplan aratrmalarda Trkler arasnda tespit edilen damgalar.5

Sovyetler Bilirlii zamannda 1960larda Dou Sibiryada yaplan aratrmalarda Trkler arasnda tespit edilen damgalar.6

Sovyetler Bilirlii zamannda 1960larda Dou Sibiryada yaplan aratrmalarda Trkler arasnda tespit edilen damgalar.7

Sovyetler Bilirlii zamannda 1960larda Dou Sibiryada yaplan aratrmalarda Trkler arasnda tespit edilen damgalar.8

Altaylar blgesinde yaplan kazlarda bulunan, milattan ncesine ait ko mezar talar.

Pazrk kurgannda bulunan ko balar.

Pazrkta buluna at terkilii.

Pazrk halsnda bir detay, yukardaki damgann adn Hun gl ve atn eyerindeki ko ba damgalar.

Pazkrkta bulunan kumaardan bir detay.

Kazakistanda bulunan arkeolik eserlerdeki damgalar. 1

Kazakistanda bulunan arkeolik eserlerdeki damgalar.2

Kazakistanda bulunan arkeolik eserlerdeki damgalar.3

Kazakistanda bulunan XVIII. yzyla ait hallarn zerindeki damgalardan rnekler.

Anadolu Kaya Resimleri

19 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Krgzistan/Talasda bulunan runik alfabeli bir yazttaki damgalar.

uvaistanda tarihi bir hal.

uvaistanda etnograk bir eser.

uvaistanda etnograk bir giysi

Trkmenistanda milattan ncesine ait dukumalar zerine bask yapmak iin kullanlan bir eser. Bunun benzerleri hala Tokat yresinde kullanlmaktadr.

Tokatta kullanlan bir bask arac.

Tokatta kullanlan bir baka bask arac.

Gran Erbek ve ei Mine Erbek ile benzerlerinin kirlerini zetleyen anlay. Bu bilgi Gran Erbekin Anadolu Motieri Sergisi adl eserinden alnmtr. 1

Gran Erbekin eserinden.2

Fars dm

Trk dm, bilindii gibi Pazrk halsda bu dmle dokunmutur.

Gran Erbekin eserinden.3

Mogolistanda Orhun abidelerinin olduu blgede bir balbal. Servet Somuncuolunun arivinden

Mogolistanda Orhun abidelerinin olduu yerde bir ko heykeli ve arkasndaki damga.Servet Somuncuolunun arivinden.

Barnaul ve Minusinsk mzesindeki ko bal mezar talarnn izimi. Altaylar/Rusya BORSENKO ve KHUDYAKOVun eserinden.

Anadolu Kaya Resimleri

20 of 20

01/30/2012 02:27 PM

Karasuk kltr dnemi ne ait olup, Minusinsk mzesindeki ko bal mezar tann izimi. Karasuk Kltr, (M 1200- M 700) adn Yenisey rmann kollarndan biri olan Karasuk nehrinden almtr. skit ve Hun kltrnn temelini oluturmutur.

Karl (Karlu) Ky (Hak/Sivas). Kyllerin inancna gre ky halk Ouzlarn Karluk boyuna mensup ve kyn kurulu tarihi 1200lerdir. Ky meydanndaki emedeki tataki damga da kylleri dorulamaktadr. nk bu damga Moolistandan Balkanlara kadar Trk kltr corafyasnda en ok grlen damgalardan biridir. (Fotoraf Sayn Baki Pekin arivinden olup, kullanmama izin verdii iin teekkr ederim.)

Usta gazeteci Hulki Cevizolunun ARTde canl yaymlanan program Ceviz Kabuu, Batnn Trkiyeye yapt Siz sonradan geldiniz propagandalarnn gerek d olduunu kantlad. Prof. Dr. Ekrem Memi, Trklerle ilgili 4-5 bin yllk ivi yazs tabletleri ortaya kard. Dr. lham Enverolu ve Prof. Ekrem Memi, Ceviz Kabuunun stdyo konuklaryd. Bilim adamlar aklad: Anadolu 10 bin yldr Trk vatanTrkleri Anadoludan atmak, tarihsiz brakmak ve kendi yazdklar tarih senaryolarna inandrma ura verenlere, bilim, tarihi bir tokat att. Bilim insanlar yaptklar aratrmalarn sonularn Ceviz Kabuunda kamuoyuna akladlar GR Onyllardr bilimsel soykrm yapan, tarihimiz hakknda emperyalist yalanlara bavuranlarn yalanlar ortaya kt. Siz Anadoluya sonradan geldiniz, bizi yurdumuzdan ettiniz. Medeniyetten uzak barbar ve vahisisiniz propagandalar yerle bir oldu. Biliminsanlar, Trklerin 10 bin yldan fazla Anadoluda yaadn belgeleriyle ortaya koydular. Trkleri Malazgirt zaferi ile 1071de Anadoluya gelmi gibi bin yllk ksa bir tarihe sktrma abalar iflas etti. Trklerin gerek tarihi Ceviz Kabuunda bir kez daha masaya yatrld. Afyon Kocatepe niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim yesi Prof. Dr. Ekrem Memi, Trklerin en az 10 bin yldr Anadoluda var olduklarn syledi. Usta Gazeteci Hulki Cevizolunun ART televizyonunda canl olarak yaynlanan Ceviz Kabuu programnda bu hafta, Batl glerin Trkiye zerinde oynad oyunlar bozacak bilgi ve belgeler akland. Trkiyeden toprak talep edenlere Anadolu sizin deil, buraya sonradan geldiniz. kn, gidin! diye dayatanlara Prof. Dr. Ekrem Memiten tokat gibi cevap geldi: Anadolu en az 10 bin yllk Trk vatan! Haber: Neslihan GRSOY Trklerin Anadoluya geliinin 1071den ok nce olduunu aklayan Prof. Dr. Ekrem Memi, Bizim elde ettiimiz bilgi ve belgelere gre Trklerin Anadoludaki varl ile ilgili en eski yazl kaynak M.. 2250 ylna ait bir ivi yazs tablet dedi. Memi, bu tabletin Akad Kral tarafndan yazldn ve Anadoluya yapt seferleri anlattn syledi. Tablette ad geen Trki Krallnn bilinen en eski Trk krall olduunu aklayan Prof. Dr. Ekrem Memi, Trk adnn getii en eski kaynak da bu tablet dedi. Memi, tabletteki bilgiler hakknda unlar aktard: 4250 yllk tablet Trk ad yazan en eski kaynak Bugn Trklerin yaamad yer yok. Bundan binlerce yl nce de byleydi. Yaz Mezopotamyada Smerlerle ortaya kar. M. . 3200lerde... Ayn dnemde Msrda da hiyeroglif kefedilmi. Fakat Anadoluya yaz Mezopotamyadaki Asurlu tccarlarla 1200 yl sonra geliyor. Ama bundan nce dolayl olarak 3. bin yldan sonras iin

Anadolu hakknda bilgi veren belgeler var. Bunlarn en eskisi Akadlarn brakt belgeler. Akadlar dnya tarihindeki ilk imparatorluk. Akadlar darya seferler dzenliyorlar. Anadoluyla da ilgileniyorlar. Bu seferlerin anlatld bir metin bu elimizdeki. Msr, Babil, Hattua... lk kez Trklerden sz eden bir metin bu. Anadolunun siyasi, ekonomik, etnik, sosyal yapsyla ilgili bilgi veriyor. Metnin 15. satrnda Trki Krall ad geiyor. Bu metin M. . 2250 ylna ait. Tek belge bu da deil... Bu, Anadoluya 1071de geldiler fikri, ithal bir fikirdir. Sovyetler birlii dalnca ortaya kan milletlere Trki Cumhuriyetler deniyor. Metinlerdeki de bu anlamdadr. Bunlar teyit eden binlerce metin var. Turukkulardiye geiyor bir tanesinde. Bir metne dayanarak byle bir iddiada bulunmamz mmkn deil. Anadoluda Trkler var zaten. 1071 de gelenler Mslman Trkler. Akadlardan kalma ivi yaz tablet dnda daha pek ok kaynan da olduunu vurgulayan Ekrem Memi, bu durumun bizim olduu kadar Batllar iin de nemli olduunun altn izerken, bulunan arkeolojik kalntlarn da tablette yazlanlar doruladn sylyor: Arkeolojik kalntlar belgeleri destekliyor Bunlarda Akad Kral 17 milleti malup ettiini anlatyor. Hurrileri yendiini, ald ganimetleri anlatyor. Gmten ve bakrdan yaplm malzemelerden sz ediyor. Hurrilerin Trklerle akrabal olduunu ifade eden Memi, Hurrilerin yaad yerin bugnk Dou ve Gneydou Anadoludan Kuzey Iraka kadar gittiini belirtti. Ekrem Memi, buralarda yaplan kazlarda Hurrilerin Anadoludaki varlklarnn M.. 6 binlere kadar gittiini bu srede de anak mlek yaplar, l gmme ekilleri ve mimarinin hi deimediini syledi. Binlerce kilometre uzakta ayn sanat tarz Ceviz Kabuunun dier stdyo konuu Seluk niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesinden Yrd. Do. Dr. lham Enverolu da o dneme ait arkeolojik bulgularla Orta Asyada ve Azerbaycanda bulunan anak mlekler, silahlar ve bunlarn ileni biimlerinin birbiri ile ayn olduunu syledi. Bunun o dnemden sonra medeniyetlerin hi kopukluk olmadan arka arkaya srd anlamna geldiini belirten Enverolu, yle devam etti: nl bir Alman tarihisinin dedii gibi bir milletin fiziki yenilgiden sonra asla alnamayan tek kalesi sanatdr. Yazdan nce de insanlar iletiim kuruyorlard. Sanat tarihilerine gre bu resimle oluyordu. Kars Kazman, Moolistandaki kaya izimlerine bakalm. Bunlarn arasnda 8-9 bin kilometre mesafe var ama sanki ikisi de ayn elden km gibi. sluplar birebir. Anadoludaki kaya izimlerini takip ettiimizde bu durum M.. 10-12 binlere kadar gidiyor. Trklerin gerek tarihi masaya yatrld Ceviz Kabuunun bu haftaki konuklar olan Prof. Dr. Ekrem Memi ile Yrd. Do. Dr. lham Enverolu ile programa telefonla katlan bilim adamlar,usta gazeteci Hulki Cevizoluna nemli aklamalar yaptlar.

Anadoludaki Trk izleri yaztlarda bas bas baryor Atatrk niversitesi Eitim Fakltesi retim yesi Trkolog Do. Dr. Cengiz Alylmaz da telefon konuu olduu Ceviz Kabuunda tarihteki Trk izlerini bir bir sralad. Somut belgelere dayanarak yap almalarn anlatan Alylmaz , Trklere bir senaryo yazlm ve siz gebesiniz, barbarsnzdenmi. Bunu kabullenince yapacak bir eyiniz kalmyor. Bir kan dkme barbarlk varsa baroldesiniz ama yerleik, anak mlek bulunuyorsa figransnz blgede dedi. Alylmaz tarihteki Trk izlerini yle sralad: Yaztlarda bas bas baryor atalarmz Anadoluda Trk izleri olduunu. Kaya st tasvirler bir dnemin yazsyd. Gktrk yazsnn temelini bu oluturuyor. Bu tasvirler damgalar, damgalar alfabeyi getirdi. Ve Trkler bunlar Avrupaya yaydlar. Damgalar yaztlarmzdaki damgalarla ayn Anadoluda insanmzn yznde ss olarak kullanlan damgalar yaztlarmzdakilerle birebir ayndr. skitlere, Gktrklere, Hunlara ait mumya ve iskeletlerin zerlerindeki damgalar bizim yaztlarmzdaki damgalarla ayndr. Mimari eserler, anak-mlek, giyini, inan tarzlar ayn. Gebeysek biz bunca mimari eseri nasl meydana getirdik. Yerleik hayata getikten sonra bu damgalar halya kilime ilemiiz. in kaynaklarnda Trklerin aa, ta ve maden iilii olarak meslei olduu syleniyor... Altay ve Tanr dalarndan eriyen kar sularn karz kanallar ile getiriyorlar ve ba bahe sulayp tarm yapyorlar. Atk su kanallar, aplar yapyorlar... Cam kullanlyor ki anmas ok zordur camn... ay biliyorlar o zamanda ve ay kann bir tarafn kak bir tarafn szge olarak tasarlyorlar... Mezarlar yaplyor... Gerek mezar tepelere kimselerin ulaamayaca yerlerde yaplyordu. Sahte mezarlar bu mezarlara ulamak isteyenlere tuzakt. Ant mezar da devlet byklerine sahip ktnn gstergesi olarak yaplyordu. Alylmaz, bu aklamalarnn ardndan Trkiyede yaptklar almalara ilgi gsterilmediinden yaknd ve unlar syledi: Batllar ekibimize girmeye alyorlar Batl bilim adamlar bizim ortaya koyduumuz bilgilerle Trklerle ilgili kanaatlerini deitirdiler. Onlar bizim ekiplerimize girmeye alyorlar imdi ama nceden biz onlardan bir kelime renebilmek iin urayorduk. Onlarn fark ettii bu durum lkemizde de fark edilsin istiyoruz. Medeniyetler Savann ilki Troya Prof. Dr. Ekrem Memi M. . 1240-1230 yllar arasnda yaanan Troya Savalarnn Dou ve Bat arasndaki tarihteki ilk medeniyetler atmas olduunu syledi. Memi, Troyallar bugnk anakkale civarnda yaam bir Anadolu kavmi. Akalarla yaptklar Troya savalar Dou ile baty kar karya getiren bizim anakkale savandan nce ilk savatr. Troyallar Anadoluyu, Akalar baty temsil ediyor. Sonuta Troya hile ile bilinen tahta at ile der. Bu savata Troyadan kaarak talyaya giden Troyallarn Romaya yerletiini belirten Ekrem Memi, onlarn burada bir ntrk (Etrsk) kltrn oluturduunu belirterek, Roma aslnda yeni

Troyadr. Etrskler Anadoluya g eden Troyallarla skitlerin birlemesiyle olumu. talyanlar da buna kar kmlard ama sonra bilimsel olarak ispatlannca onlar da kabul ettiler ve bilimsel ortamlarda aka sylyorlar dedi. Hulki Cevizolu da, binlerce yl ncesinden gelen bu Truva at hilesinin bugnlerde de Trkiyeye kar uygulanmaya alldn ve ABnin, ABDnin truva at taktiini uyguladn, en son olarak Trkiye ile Azerbaycan arasna yeni bir truva at hilesi sokulmaya alldn vurgulad. Gler kuraklk nedeniyle olamaz Prof. Dr. Ekrem Memi, Orta Asyadan Anadoluya glerin kuraklk nedeniyle yapld iddiasnn gerei yanstmadn savundu. Kurakln gn temel nedeni olamayacan dnen Memi, bu dncesinin sebebini ve kendine gre gn nedenini yle aklad: Bir i denizin kurumas nedeniyle g edilmi olamaz. Kuraklk nedeniyle olmas da sz konusu deil. nk o su zaten ne ime ne de sulama suyu olarak kullanlabilirdi. Bunun nedeni bence Trkler hayvanclkla urayordu. Bunlarn zamanla o corafyaya smam olabileceini dnyorum ben. Kuraklkla ilgili ifadeler zaten birer kurgu. Eer bu kadar byk bir kuraklk olsayd oradaki btn Trkler g ederdi. Oysa, g etmeyip orada yaamaya devam eden Trkler vardr. Gn gerek nedeni belli deil. Bunu anlatan belgeler yok. Benim tahminim de bu ynde. Trkolog Do. Dr. Cengiz Alylmaz da kurakln g nedeni olamayacan, yazl kaynaklarda o blgede byle bir durumun olmadn syledi. Btn eserlerin lazer kaytlarn tutuyoruz Ceviz Kabuuna telefonla katlan Atatrk niversitesi Eitim Fakltesinden Yrd. Do. Dr. Osman Mert, daha nce bulduklar baz belgelerin sonradan ortadan kaybolduuna dikkat ekti. Mert, yaptklar almalarn kalcln salamak amacyla teknolojiden yararlanarak, Trk kltr ve medeniyetine ait btn eserlerin GPS kaytlarn ve uydu vastasyla boyutlu zmlerini ve lazer kaytlarn tuttuklarn kaydetti. Trklerin gebe olduu iddialarna da yant veren Osman Mert, bu iddiay yine kaynaklara dayanarak rtt: Kaya tasvirlerinin byk ounluu kutsal mekanlarda ve yksek da tepelerindedir. Gnlk iletiimle alakas yoktur. Bunun iin de yerleik olmak gerekir. Evet, g var ama bu iki tarafl bir g. Anlatlan ynn tersine de bir g var. Trk Tarihi Yazlkaya'da Trkiye, bandan beri Trk vatandr. Biz bu topraklara 1071'de Malazgirt'ten sonra gelmedik. Ondan nce de burada vardk. En byk delillerinden bir tanesi de ite bu anttr. Eskiehir'in Yazlkaya kynde, atalarmza ait yzlerce tarih mirastan sadece biri olan 24 metre yksekliinde, 20 metre enindeki 3 bin 200 yllk 'kaya ant' nnde AYTA Trk Dnyas Kltr Merkezi ve M. Turgay Tfekiolu tarafndan bir toplant dzenlendi.

Ant zerindeki yazlar, tarih aratrmacs Kazm Miran tarafndan ayn gn Trke olarak okundu. Orta Anadolu'da atalarmza ait yzlerce tarihi mirasmz olan anttan sadece birisi olan, YAZILIKAYA'nn hl Yunanca "MDAS" adyla anlmas, ant yapan ve stne de Trke yazan atalarmza yaplan en byk hakszlktr. Toplantda Trklerin Anadolu'ya Malazgirt Sava'yla deil, en az 3 bin yl nce geldikleri tarihi gereklerle ortaya konuldu. Kafkas halk oyunlar gsterisi ile balayan toplantda ilk konumay Tfekiolu yapt. Gktrk Alfabesi olarak tannan Trk Runik Alfabesi'nin, Orta Asya'da geliimini tamamlayp, sonuta Talas - Akta'ta ilk Trk yazs halini aldn hatrlatt. "Trkler, glerle sahip olduklar medeniyeti ve yazlarn da her gittikleri yere tamlardr. Bu glerdeki en nemli bir kol da, Etrskler denilen koldur. Etrskler, M.. 1600'lerden itibaren talya'nn Toskara blgesinde byk bir medeniyet meydana getirmilerdir. Etrks yazs olarak bilinen Trk yaztlar bugnk Avrupa yazsnn temelini oluturmaktadr. Etrksler'in bir kolu da Anadolu'ya sa'dan binlerce yl nce gelen Anadolu Etrksleri'dir, yani Trklerdir. Bu yksek medeniyeti sahip halkn yerletii topraklar, bugnk Limni Adas'ndan balayan Eskiehir, Ankara, Afyon ve Uak' kapsayan Orta Anadolu topraklardr. Anadolu bandan beri Trk vatandr. Biz bu topraklara 1071'de Malazgirt'ten sonra gelmedik. Ondan nce de burada vardk, en byk delillerinden bir tanesi de ite burada" dedi. Yazlkaya ant zerindeki yazlar zerek Anadolu Trk Tarihinde yeni bir sayfa aan Kazm Miran bir konuma yapt. Ant zerindeki yazlar Trke olarak okuduktan sonra, "Anadolu Etrsklerindeki btn kelimeler z Trke'dir. Bunlar o kadar z Trkedir ki, hemen hemen tamam bugn de bu corafyada konuulmaktadr" dedi. Yazlkaya zerine kaznm kelimelerin Trke olduunu rneklerle aklad. Miran, YAZILIKAYA'nn hl Yunanca "MDAS" adyla anlmasnn, ant yapan ve stne de Trke yazan atalarmza yaplan en byk hakszlk olduunu belirtti. Ahmet Yesevi niversitesi Mtevelli Heyet Bakan Namk Kemal Zeybek ise yapt konumada; "Avrupal bilim adamlar bir trl bu yaztlarn zerini okuyamyorlar. imdiye kadar okunamad. Neden okunamad? nk kendilerine mal etmeye alyorlar fakat bir trl baaramyorlar. Onun iin okuyamyorlar. Ne yazk ki, bizde de cesaretle, Avrupa bilmedii halde biz bilebiliriz diyen bilim adam da bugne kadar kmad iin bu Trk yazlar okunamamtr. imdi Kazm Miran bu yazlar okudu. Kazm Miran edebiyat yapmyor, varsaym ortaya koymuyor. Kazm Miran okuyor. .....Atatrk bu gerei, Kazm Miran beyden de, bakalarndan da nce

sylemiti. ...... kendisinin kurduu ve temeline bilimi, Trk kltrn koyduu bu Cumhuriyet'te yetien nesiller, bunlar bilim yoluyla okusunlar. Hayr olmad. Ne yazk ki, biz bu anlay Atatrk'den sonra terk ettik. Ama imdi Atatrk'n byk vasiyetini yerine getiren Kazm Mirandr" dedi. (ek kaynak:http://www.yenicaggazetesi.com.tr/haberdetay.php?hit=1497)