KURGUNUN GC: TARH RETMNDE TARHSEL FLM KULLANIMI

BARI ATAL*

Giri Gerek tarihsel filmler1 ve tarihi kendisine konu edinen televizyon dizileri2 gerekse tarihsel bilginin bizatihi kendisi, birer kurgu esi olmann ortakln paylarlar. Sadece kurgu esi olmalar ynyle bile ele alndnda, tarihsel bilgi ve tarihsel filmler/diziler arasndaki iliki merak uyandrc ynyle karmzdadr.

r.Gr., Dzce niversitesi, Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Blm; Yksek Lisans rencisi, Hacettepe niversitesi Tarih Blm; bariscatal@duzce.edu.tr 1 Burada zel olarak tarihsel filmler konu edilmektedir. Tarihsel film balnn kendisi bile birka adan tartlmaya muhtatr. Ancak tarihsel filmi tanmlama abas, almamzn snrlarn aar. Burada sadece kavram dzeyindeki tartmalarn varlndan haberdar olunduunu ifade edeceiz. 2 Burada son dnemde etkisini daha da ok grdmz diziler hatrlanabilir. Bunlar kimi Ge Osmanl-Erken Cumhuriyet dnemini konu edinen, kimiyse daha yakn tarihi -ki, ele aldklar dnem, ok partili yaama geiin sonrasna tekabl etmektedir-, ele alan dizilerdir.

1084

BARI ATAL

Biz bu almamzda tarihsel film ve diziler ile tarihsel bilginin retimi kurgusunun oluturulma srelerindeki benzerlie deinerek ve buradan hareketle filmlerin genel olarak eitimde, zel olarak da tarih eitiminde kullanm meselesini ele alacaz. Bunu yaparken, zellikle retmenlerin kiisel deneylerini n plana karacaz. Tarihsel bilgi ile tarihsel filmlerin retim srelerindeki benzerlie bakarak ve ortaklaan ya da ayran ynleri belirleyerek, tarih retiminde tarihsel film kullanmyla ilgili varolan uygulamalar deerlendirmeye alacaz. Tarih Ne e Yarar? Niin Tarih reniriz? Tarih ya da gemie ait bilgi, insanlarn iinde yaadklar toplumla uyumlu olmalarn salayarak yaamlarn kolaylatrr ve insanlar bilerek ya da bilmeyerek bu erevede hareket ederken gemie/gemiin bilgisine yaslanrlar.3 Bunun dnda tarih, zellikle renciler iin yaadklar a anlama/anlamlandrma noktasnda kimi zaman yardmc bir grev stlenir. Tarih ya da tarihsel bilgi araclyla renciler, empati duygularn gelitirirler. Asl kymetli olansa, rencilerin tarihilerin de kullandklar metodolojinin mantn kavramalar (rnein karlatklar kimi olgulara/olaylara sorgulayc bir gzle bakarak ya da eldeki materyali bir kurgu erevesinde dzenleyerek) ve bunu renmeleridir. Grsel malzemenin bir tarihsel kaynak olarak kullanlmas meselesine gelince, bu, hem tarihiliin hem de tarih eitiminin konusudur. Grsel Malzemenin Eitimdeki, zel Olarak da Tarih Eitimindeki Yeri ve Etkisi Bilgilenme srelerinde grme faktr nemli bir yer oluturur. Eitim bilimcilere gre, grsel malzeme hem bireylerde hem de zel
3

Tarih, gelenein kuaktan kuaa aktarlmasyla balar; gelenek ise gemiin alkanlk ve derslerinin gelecee tanmasdr., Edward Hallett Carr, Tarih Nedir?, ev. Misket Gizem Grtrk, Birikim Yaynlar, stanbul 1980, ss. 142-143.

TARH RETMNDE TARHSEL FLM KULLANIMI

1085

olarak rencilerde renme unsurunu destekleyen bir etken olarak karmza kar.4 Bu erevede tarih retimine yaklatmzda da birka materyalle karlayoruz. Bunlar rnein karikatrler, tablolar, afiler, haritalar, fotoraflar, minyatrler, gravrler, kartpostallar olaca gibi tarihsel filmler ve diziler de olabilir. Grsellikle birlikte renci, ele alnan konuyu farkl bir perspektiften deerlendirmenin imknlarna kavuur. nk grsellik, birok duyu organna seslenmenin ve alg dnyasn eitlendirmenin yannda, iledii konuyu eitli boyutlaryla zenginletirir. Grsel materyallerin yerinde ve doru yntemlerle kullanm halinde renci eletirel dnce becerisini gelitirebilir. Hatta kimi zaman grsel malzeme, ki, burada sz konusu olan daha ok tarihsel filmlerdir, dekonstrktif bir yntemle analize tabii tutularak sylenmek isteneni daha ak bir ekilde dile getirmek mmkn olabilir. Dier taraftan grsellik bir ynyle ve doas gerei kurguyla ilikileniyor. nk grsel malzeme dediimizde ya da onu kullanma soktuumuzda bu, dorudan insan yaratsnn ya da onun semeciliinin bir rndr. Dolaysyla kurgu faktrn ele almak vazgeilmez gibi grnyor. Tarihsel Bilginin ve Tarihe likin Grselliin Ortak Kurgusal Yn Gerek tarihsel bilgi gerekse tarihsel bilginin oluumuna kaynaklk eden grsellik, aslnda benzer saiklerden besleniyor. Bunun en nemli ayaklarndan biri de kurgudur. Tarihiler, bir tarihsel olay ele alrken nce olgular derleyip topluyorlar. Sonra da bunlar (olgular arasndaki boluklar da gz nnde bulundurarak) bir kurgu temelinde bir araya getiriyorlar.

zcan Demirel, rencilerin okuduklarnn % 10unu, duyduklarnn % 20sini, grdklerinin % 30unu, hem grp hem duyduklarnn % 50sini, grp, iitip, dokunup ve sylediklerinin % 90n rendiklerini sylyor. zcan Demirel, Planlamadan Deerlendirmeye retme Sanat, Pegem Akademi Yaynclk, Ankara 2007, s. 59.

1086

BARI ATAL

Grselliin kendisi de bizatihi bir kurgudan ibarettir. rnein Rnesans dneminde bir tabloya poz veren soylu ve evresindeki imgelerin yapt gndermeler bir kurgunun gstergesidir.5 Ya da fotoraf ekiminin de bir kurgu erevesinde gerekletiini biliyoruz. rnein fotorafln ilk dnemlerinde, pozlama sresinin yarm saati akn srd gz nne alnrsa, bu dneme ilikin (ve elbette sonrasnda da) fotoraflarn nasl bir kurgu srecinde ortaya kt tahmin edilebilir.6 Benzer bir ekilde film/tarihsel bir film de bir kurgunun sonucunda oluuyor. En bandan itibaren metnin ve senaryonun oluum aamalar, filmin ekilmesinin ardndan gelen montaj sreci dorudan kurguyu belirleyen eler olarak karmza kar. Ynetmen, senarist, yapmc sacayanda ve filmi canlandran oyuncularn varlyla film hangi temelde ele alnyorsa, seyirciler beyaz perdede ya da televizyonda o grntleri izliyorlar. Btn bu sre boyunca yaplan seimler/tercihler ve kurgu birbirini tamamlayan mekanizmalar olarak belirleniyor. Peki, szn ettiimiz kurgunun uyguland ve tarih retimine de kaynaklk eden tarihsel film nedir? Daha genel bir ifadeyle hareketli grselin nasl ortaya kt ele alnrsa, tarihsel filmin bir tr olarak varolma ve tarih retiminde kullanlma sreci daha net anlalacaktr. Grsel Malzeme retme/Kullanma Pratii Olarak Tarihsel Film Konusunu ya da kurgusunu tarihsel bir konudan alan film, sinemann alt trlerinden biri olarak tanmlanabilir. Tarih, insanlarn ilgisini ektii oranda bir alt tr olarak tarihsel filmler de insanlarn ilgisini ekti. lk dnemlerde daha ok belgeye dayal/belgeleme amal ortaya kan tr, daha sonra artistik ynler de kazand.7 Ancak genel
Peter Burke, Afiten Heykele Minyatrden Fotorafa Tarihin Grg Tanklar, ev. Zeynep Yele, Kitap Yaynevi, stanbul 2008, ss. 27-30. 6 Robert Stradling, 20. Yzyl Avrupa Tarihi Nasl retilmeli, ev. Ayfer nal, Tarih Vakf Yaynlar, stanbul 2003, s. 91. 7 Marc Ferro, Sinema ve Tarih, ev. Turhan Ilgaz, Hlya Tufan, Kesit Yaynclk, stanbul 1995, ss. 17-22.
5

TARH RETMNDE TARHSEL FLM KULLANIMI

1087

olarak filmlerin ve zel olarak tarihsel filmlerin kitleler zerindeki etkisi grlnce ve ynetenler bunu fark ettiklerinde, hem bir sanat dal olarak sinemay hem de bir tr olarak tarihsel filmleri ideolojik bir ara olarak kullanma eilimleri ykseldi.8 Lumiere kardelerin ilk gsterilerini yaptklar 1895ten itibaren, o gne dek grsel, szl ve yazl ekilleriyle ortaya kan kltr eleri, artk, hareketli grntnn de konusu olmaya balad.9 Sinemann ilk admlarn atmaya balamasnn ardndan sektr, daha ok devlet destekli/siyasal otoritenin istedii ynde almalar ortaya koydu.10 Kurumsal olarak devletler fiilen film ekim srelerinin iinde yer aldlar. Kurguda ve ekimde aktif olarak yer almak iin abaladlar.11 Bu konuda onlar harekete geiren en nemli faktr, filmlerin kitleleri ynlendirici ve harekete geirici ynyd (ki, bir adan hala da yledir). rnein Sovyet sinemasnn ilk dnemlerinde ekilen filmler buna rnektir.12 ncelikle propaganda filmlerinde kendisini gsteren ve sonrasnda kitlesel kamplamann bir sonucu olarak ortaya konan tarihsel filmler II. Dnya Savann ayak seslerinin hissedilmesiyle ve dorudan sava srecinin iinde de karmza kt. Ardndan kkleri daha ncelere dayanan farkl sinema akmlarnn ortaya kmas ve sinema teknolojilerinin geliimiyle birlikte tarihsel filmler bugnlere dek gelebildiler ve halen de etkilerini hissettiriyorlar. Tarihsel filmlerden nasl yararlanlabileceine dair pratik bir izlek: Dominique Chansel ve kitab Konuyla ilgili bir dier mesele ise, tarihsel filmlerden nasl yararlanlabileceidir. Dominique Chansel bu konu zerine kaleme ald kitabnda bize bir ereve sunar. Chansel drt farkl tema
8 9

Ferro, a.g.e., ss. 55-58. Ferro, a.g.e., ss. 15-17, 29-32. 10 Ferro, a.g.e., ss. 53-54. 11 Ferro, a.g.e., ss. 91-100. 12 Ferro, a.g.e., ss. 68-88, 164-177.

1088

BARI ATAL

zerinden (milliyetilik, kadnlar, g ve insan haklar) ve 50 film araclyla tarih retimi meselesini ele almtr.13 ncelikle filmin arka plan st bal altnda ynetmene, filmin balamna/gsterim srasndaki balama, kamuoyunun filme ilgisine ve senaryoya bakar. Bir filmi ele alrken byle bir alma nemlidir. nk tarih retimiyle dorudan ilikili olarak filmi seme, bu filmi anlama ve filmin nasl kullanlabileceini ve deerlendirileceini grme noktasnda bu veriler yararl olacaktr. Chansel ikinci olarak tarih retiminde film analizini gndeme getirmitir. Yazara gre film analizinde ilk ne kan konu, olay rgsdr. Sonrasndaysa tercihler ve perspektiflere baklyor. Bu noktada ele alnan filme ilikin analiz almalarna, rencilerle nasl bir alma yrtlebileceine baklyor ve nerilen almalar planlanyor. unu da eklemek gerekir ki, tarih retiminde daha ok tercih edilen tr, tarihsel dizilerden ziyade tarihsel filmlerdir.14 Bunun bir nedeni, tarihsel filmlerin snf ortamna daha kolaylkla tanabilir olmasdr. Dier taraftan bir tr olarak tarihsel filmin, tarihsel dizilerden daha kkl bir gemie sahip olduunu sylemek de yanl olmaz. Ayrca filmlerin konu btnln takip ve zaman snrlamas bakmndan dizilerden daha elverili bir ara olduu aktr. Tarih reniminde tarihsel filmlerin kullanm ise konunun bir dier nemli yndr. Tarih renimini Destekleyen Bir retim Materyali Olarak Tarihsel Film Sinemann bir sanat dal olarak ortaya kmasyla, ulus-devletlerin oluum ve kendilerini tahkim sreci neredeyse baa ba ilerledi. UlusDominique Chansel, , Beyaz Perdedeki Avrupa/Tarih retimi ve Sinema, ev. Nurettin Elhseyni, Tarih Vakf Yaynlar, stanbul 2003; milliyetilik, ss. 5-62; Avrupada kadnlar, ss. 63-114; g, ss. 115-161; insan haklar, ss. 163-206. 14 Bu alma srasnda tercihlerini renebildiimiz retmenlerin kanaatleri bu yndeydi. Bkz. Hayrettin Kayayla ve Dilara Kahyaoluyla yaplan mlakat, ss. 5-7.
13

TARH RETMNDE TARHSEL FLM KULLANIMI

1089

devletlerin kendilerini varetme ve yeni tipte bir vatanda oluturma abalar ise eitimin kitlesellemesiyle kendini gsterdi.15 Vatandalk bilinci eklinde tezahr eden bu konu, doal olarak eitimde de yanksn buldu. Gemiten balayarak bugn, eitim teknolojilerinin gelimesiyle birlikte hareketli grsellerin eitim alannda artk daha ok kullanldn gryoruz. Bu almann kk lekli alan aratrmasnda da eitimcilere hangi filmleri, hangi gerekelerle kullandklar sorusu soruldu ve tarihsel filmlerin tarih retimindeki etkisi yaplan mlakatlar zerinden irdelenmeye alld. Eitimcilerle yaplan mlakatlar, alt soruluk kk bir anketle gerekletirildi. Mlakatlarda sorulan sorular u ekilde formle edildi: a) Derslerinizde tarihsel film ya da dizi kullanyor musunuz? b) Eer kullanyorsanz, niin/sizin anzdan hangi gerekeyle bu materyali kullanmaya karar verdiniz? c) Hangi tarihsel film ya da diziyi kullandnz? Bu tercihi yaparken sizi ynlendiren/etkileyen/o tercihi yapmanza neden olan etki neydi? d) Sizce tarihsel film mi, tarihsel dizi mi daha etkili/kullanl bir materyaldir? Niin? Bu tercihin somutlamasna neden olacak bir deneyim yaadnz m? e) Tarihsel filmi ya da diziyi kullanrken nasl bir yol izlediniz? f) Materyali kullanmanzn ardndan, balangta ulamay dndnz hedeflere ulaabildiniz mi? Bunlar nelerdi? Aksayan ynler oldu mu? Sizce bunlarn nedenleri neler olabilir? Bu sorulara eitimcilerin verdikleri yantlarn analizi almamzn bir sonraki admn oluturuyor.

Peter Burke, Tarih ve Toplumsal Kuram, ev. Mete Tunay, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul 2000, s. 5.

15

1090

BARI ATAL

Baz rnekler Somutlatrlmas (Hayrettin Kaya)16

zerinden

Tarihsel

Film

Kullanmnn

A. Bat Cephesinde Yeni Bir ey Yok (Lewis Milestone, 1930)

Hayrettin Kaya, tarih derslerinde tarihsel film kullanma gerekesi olarak, bu yntemin hem gemii grsel olarak canlandrmay kolaylatrdn hem rencinin derse olan ilgisini artrdn hem de grsel okuryazarlk eitimine katk saladn dile getirdi. Kendisiyle mlakat gerekletirdiimiz tarihe dek, dnem bandan bu yana iki film kullanm. I. Dnya Sava ile ilgili olarak Bat Cephesinde Yeni Bir ey Yok, Sanayi Devrimi ve kapitalizm ile ilgili olarak Modern Zamanlar (Charlie Chaplin, 1936) kulland filmlerdir. Kaya, bu filmleri kullanmasnn sebebini rencilere gemi olaylar ve sreleri ok ynl bir biimde, eletirel dnme yntemleri ile deerlendirme becerileri kazandrmak eklinde aklad. Filmler araclyla sava ve kapitalizmi ok ynl anlama ve sorgulama imkn kazandklarn ifade etti. Tercihlerinden de anlalaca zere Kaya, retim materyali olarak tarihsel dizi yerine tarihsel filmleri kullanyor. Dizileri tercih etmemesinin gerekesi olarak da, dizilerin uzun olduunu ve gsterim iin gerekli materyali bulmann zorluunu dile getirdi. Tarihsel filmi kullanrken de yle bir yntem izliyor: Konsantrasyon ve zaman tasarrufu asndan, btn filmi kullanmak yerine 5-10 dakikalk, en fazla yarm saatlik blmleri kullanmay tercih ediyor. Filmin, mutlaka iyi yaplandrlm dersin bir paras olarak izlenmesini nemsiyor. Aksi takdirde (yani film sadece izlenip zerine sohbet ediliyor ya da filmin btnnde geen olaylar, hibir eletiri

Hayrettin Kaya stanbuldaki Notre Dame de Sion Lisesinde tarih retmenlii yapmaktadr. Mlakat tarihi 18 Mart 2010dur. almamza gsterdii ilgiden ve ayrd zamandan dolay kendisine teekkr ediyoruz.

16

TARH RETMNDE TARHSEL FLM KULLANIMI

1091

mekanizmas iletilmeden doru kabul ediliyorsa) tarih dersinde tarihsel film izlemenin anlaml olmadn dnyor. Tm bunlarn sonucunda Kaya, yaplandrlm bir dersin tarihsel film de kullanlarak anlatldnda/tartldnda iyi sonular verdii kanaatini tayor. Kimi aksaklklar ise, uygulamann ileride yetkinlemesi iin bir frsat olarak gryor.
B. Potemkin Zrhls (Sergei Eisenstein, 1925) (Dilara Kahyaolu)17

Dilara Kahyaolu, alt lisede 2008-2009 eitim-retim ylnda sinema ve tarih balkl bir dersin yrtcln yapm. Dersin hazrlanmas aamasnda yle bir program izlediini belirtti: a) Sinema zerine basit, temel teknik bilgiler verilmesi b) Yeri geldike sinemada akmlara ve ynetmenlere deinilmesi c) Gelien sinema tekniinin rnekler zerinden gsterilmesi d) Seilen her bir filmin bir dnem filmi olmas; aratrmaya, zerinde tartmaya deer bir tarihsel ierik barndrmas e) Tarih yapma veya sosyal bilimler iin gerekli olan becerilerden birini uygulamaya imkn vermesi Sonuta, yukardaki program erevesinde, bir tarihsel film rnei olarak Sergei Eisensteinn Potemkin Zrhls (1925) filmi rencilere gsterilmitir. Ardndan rencilerden dnem sonunda konuyla ilgili snav sorularnn yantlanmas istenmitir. Kahyaolu, tarih derslerinde tarihsel film kullanmnn ok ie yarar bir yntem olduunu dnyor. Ancak varolan mfredat yetitirme zorunluluunun, ou zaman eiticiye, bir filme birka ders ayrma imkn tanmadn da dile getirdi.
17

Dilara Kahyaolu, Hisar Eitim Vakf zel Hisar Lisesinde tarih retmenidir. Kendisiyle 5 ubat 2010, 13 ubat 2010, 20 ubat 2010 ve 15 Mart 2010 tarihlerinde mlakat yapld. Paylat snav rnei ve almamza gsterdii ilgi iin kendisine teekkr ediyoruz.

1092

BARI ATAL

Potemkin Zrhls filmi zerinden hazrlanan snav kd, konunun nasl ele alnd/hangi noktalarnn nemsendii konusunda ipularn barndryor. Snav kd filmden eitli sahnelerin yer ald fotoraflar ve filme dair ksa metinleri, renciye kaynak olarak veriyor. Ardndan daha ncesinde izlenmi olan filme ilikin sorular soruluyor. Bu sorular grntlerin filmin hangi sahnesinden alndndan, kaynak olarak gsterilen metinlerin renci tarafndan sorgulanmasnn istenmesine dek filmin farkl ynlerini ele alan tarzlaryla ne kyorlar.
C. Danton (Andrzej Wajda, 1983) (Il Kandolu) 18

Il Kandolu, tarih derslerinde tarihsel film kullanmann nemli olduunu dnyor. Ona gre tarih retmeni filmdeki tarihsel yknn nasl kurgulandna, filmin hedefledii izleyici yapsna, filmdeki bulgularn doruluuna ve dier bulgularla karlatrlmasna dikkat etmelidir. Bu nedenledir ki, kendisi Fransz Devriminin anlalmas iin Danton filmini semitir. Kandolu, film daha gsterilmeden nce kimi temalar (rnein Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi gibi) ve anahtar kavramlar (rnein cumhuriyet, hukuk gibi) belirler. Ardndan bu konular erevesinde snfta okumalar ve tartmalar yaptrr. Film izleme etkinliine balamadan nce ise rencilere film rehberi datlarak rehber zerinden rencilerin akllarn kartran sorular zerinde konuulur. Kandolu, rencilerin, rehberdeki sorularn bir ksmn filmi izlerken, kalann da evde aratrarak yantladn ifade etti. Sonuta renciler, bu ktlarn notlandrlaca gereini gz nnde bulundurarak teslim etmilerdir. Kahyaolu gibi Kandolu da seyredilen film zerinden bir snav kd hazrlamtr. Bu alma filmin analizine dair sorular ieriyor.
Il Kandolu Baheky zel A Lisesinde tarih retmeni olarak almaktadr. Mlakat tarihleri 7 ubat 2010, 8 ubat 2010 ve 18 Mart 2010 eklindedir. Biz kendisinden izin alarak, onun almasn burada bir rnek olay eklinde ele alyoruz. Yardmlar iin tekrar teekkrler
18

TARH RETMNDE TARHSEL FLM KULLANIMI

1093

rnein filmde Paris halk nasl resmedilmi, Danton ile Robespierre nasl tanmlanm gibi, renciye filmi sorgulatan sorular var. Bunun yannda rencilere Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi veriliyor ve bu bildirgenin maddeleriyle filmde Robespierrein tutumunun eliik olup olmad soruluyor. Ayrca filmde Danton ile Robespierre arasnda geen kimi repliklerden, snav sorusu retilirken yararlanlarak rencilerin bu replii/tartmay nasl yorumlad sorulmu ve renilmek istenmi. Son olarak ise, rencilerden Dantonun yarglanma sahnelerini izleyen bir gazeteci kimlii taknmalar istenir ve onlara u soru yneltilir: Filmdeki yarglamay eletiren bir gazeteci olsaydnz, nasl bir haber yapardnz? Gazetenize bir isim vererek ksa fakat anlaml bir haber yaznz? Dolaysyla rencilere dnk tm bu faaliyetler, tarihsel filmin btn imknlarn kullanarak, renciyi yeni sorular sormaya/yeni yantlar aramaya tevik ediyor.
D. hanet (The Edge, Lee Tamahori, 1997) (Kenan Erolu)19

Aslnda Kenan Erolunun almas dorudan sinema-tarih ilikisine/tarihsel film kullanmna bir rnek deil. Ancak gerek uygulan gerekse sonular itibariyle konuyu ilgilendirdii iin kendisinin uygulamasna da bu almada yer verildi. Erolu, almasna konu olan film ile ilikisini u ekilde ele alyor: ncelikle kendisinin tesadfen seyrettii bir filmin ou sahnelerinin, kendisinin retmenlik yapt 4nc snflarn mfredatna ait bir konusu olan Corafi Ynlerle olan ilikisini fark eder. Filmi kullanmaya karar verdikten sonra, filmin nasl kullanlacana dair bir aratrma yapar ve bu aratrma srasnda baka kaynaklarn yannda,
Kenan Erolu, sinema ve renme ilikisiyle ilgilendii sralarda negl Vehbi Ko lkretim Okulunda Sosyal Bilgiler retmeniydi. Mlakat tarihi 9 ubat 2010dur. Erolu, bugn retmenlik mesleini Almanyada icra ediyor. Kendisinin sinema ve renme ilikisi zerine almas, Sabanc niversitesi tarafndan desteklenen Eitimde yi rnekler Konferansnn 2008deki ayanda, Filmlerden Alnan Kesitlerin Ders Materyali Olarak Kullanlmasnn renme zerindeki Olumlu Etkisi balyla sunulmutu. Eroluna, almasn ve deneyimlerini bizle paylat iin teekkr ediyoruz.
19

1094

BARI ATAL

smail Hakk Demirciolunun kaleme alm olduu makaleyle karlar ve bu almadan bir hayli yararlanr. 20 Sonrasndaysa filmin kullanmyla ilgili, snf ortamnda yle bir yol izler: nce ders kitabndan Corafi Ynlerle ilgili konu ilenir. Konunun ilenmesinin ardndan filmin iinden seilen 5 blm rencilere seyrettirilir. Konunun anlaldna emin olunduu noktada filmin tamam izlenir. Filmin her blmnn dersin hangi konusu ile ilikilendirilmesi gerektiinin anlalmas iin bu alma ak ulu sorular, tartma sorular, alma ktlar ve uygulama ksmlar ile desteklenmeye allr. Sonuta gerek rencilerin ilgilerini derse/dersin konularna ynlendirmeleri gerekse elenirken renmeleri ilk elden gelen kazanmlar olarak ne kmtr. Bunun yannda dersteki uygulama srasnda, rencilerin, ders kitaplarnda daha nce renmi olduklar bilgiyi filmde grdkleri bir problemi zme noktasnda birebir kullanabilmeleri, rendiklerini bir ekilde baka bir yaantya transfer edebilmeleri, filmdeki dm zlrken rencilerin filmdeki karakterlerden daha fazla bilgiye sahip olmalar uygulamann olumlu ynleridir. Bylelikle film araclyla da olsa, okulda renilen bilgilerin ne ie yarayabileceinin bir ekilde snanmas/bunun grlmesi renciler asndan bir dier kazanm olarak deerlendirilebilir. Sonu Bu almayla snrl bir eitici grubu zerinden tarih derslerinde/eitiminde film/tarihsel film kullanmna dair hlihazrda varolan snrl sayda uygulamay ortaya koymaya altk. retmenlerin derslerinde tarihsel film kullanmalarnn sebepleri arasnda ders ieriini zenginletirmek, bylece renmeleri kalclatrmak ve bu renmeleri yeni sorular sordurtucu zemine oturtmak unsurlar karmza kyor. Mfredattan, yeterli zamann
smail Hakk Demirciolu, Tarih retiminde Filmlerin Yeri ve nemi, Bilig, Yaz 2007, Say 42, ss. 77-93.
20

TARH RETMNDE TARHSEL FLM KULLANIMI

1095

olmayndan kaynaklanan kimi zorluklara ramen btn eiticiler film kullanmnn, retimin kalitesini artrd konusunda ayn fikirdeler. Tarihsel filmin bir retim materyali olarak kullanlmasyla birlikte, ele aldklar konu zerine yaplan vurgunun tonu artm oluyor. Bu ise rencinin konuya olan ilgisini tetikliyor. almamza katkda bulunan retmenler, bir materyal olarak tarihsel filmi kullanrken farkl yntemleri tercih etseler de, hepsindeki ortak yn bir n hazrln olmasdr. Bu n hazrlk, filmin anlalmasn kolaylatracak farkl eitim yntemleriyle de desteklenmitir. Tm bu tekil rnekler zerinden tarihsel filmlerin tarih retimiyle ilikisini sorgularken, tarihsel dizi faktrn de gz nnde tuttuk. Ancak snflarda yaplan anlk kimi konumalar dnda, tarihsel dizilerin tarihsel filmler gibi sistemli/daha nce hazrl yaplan/grsel malzeme kullanmna dzenli bir ekilde kaynaklk eden bir malzeme olduuna dair kuvvetli bir kanta rastlayamadk.21 te yandan tarihsel dizilerin bir retim materyali olarak bugn iin revata olmamas, grsel malzemenin kymetini azaltmyor. Bugn eitim alannda snrl dzeyde kullanlan hareketli grsellerin/tarihsel filmlerin, eitim teknolojilerinin daha da gelimesiyle ve okullardaki mevcut teknik donanmn daha da yetkinletirilmesiyle, yakn gelecekte bir ilgi kayna olacan sylemenin makul bir ngr olduu dnlebilir.

Dilara Kahyaolu, Hatrla Sevgili dizisinin bunun iin bir istisna tekil ettiini dnyor. Kendisiyle yaplan mlakatta, dizinin gsterildii dnemde rencilerinin, dizinin ele ald Trkiyenin yakn dnemdeki gelimelerine ilgisinin arttn vurgulad.

21

1096

BARI ATAL

Kaynaka Burke, Peter, Tarih ve Toplumsal Kuram, ev. Mete Tunay, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul 2000. Burke, Peter, Afiten Heykele Minyatrden Fotorafa Tarihin Grg Tanklar, ev. Zeynep Yele, Kitap Yaynevi, stanbul 2008. Chansel, Dominique, Beyaz Perdedeki Avrupa/Tarih retimi ve Sinema, ev. Nurettin Elhseyni, Tarih Vakf Yaynlar, stanbul 2003. Carr, Edward Hallett, Tarih Nedir?, ev. Misket Gizem Grtrk, Birikim Yaynlar, stanbul 1980. Demirel, zcan, Planlamadan Deerlendirmeye retme Sanat, Pegem Akademi Yaynclk, Ankara 2007. Ferro, Marc, Sinema ve Tarih, ev. Turhan Ilgaz, Hlya Tufan, Kesit Yaynclk, stanbul 1995. Stradling, Robert, 20. Yzyl Avrupa Tarihi Nasl retilmeli, ev. Ayfer nal, Tarih Vakf Yaynlar, stanbul 2003.