Petrokimya Sanayii 9 Kalkınma Planı (2007-2013)

ISBN 978-975 19 4354-5 (basl nsha)
Bu alma Devlet Planlama Tekilatnn grlerini yanstmaz. Sorumluluu yazarna aittir. Yayn ve referans olarak kullanlmas Devlet Planlama Tekilatnn iznini gerektirmez; nternet adresi belirtilerek yayn ve referans olarak kullanlabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.
Bu yayn 500 adet baslmtr. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyas retilmitir
NSZ
Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013), Trkiye Byk Millet Meclisince 28 Haziran 2006 tarihinde kabul edilmitir. Plan, kresellemenin her alanda etkili olduu, bireyler, kurumlar ve uluslar iin frsat ve risklerin artt bir dnemde Trkiye'nin kalknma abalarn btncl bir ereveye kavuturan temel bir strateji dokmandr. Toplumun tamamn ilgilendiren kalknma planlar, gerek hazrlk gerekse uygulama aamasnda, ilgili tm kesimlerin katksn ve sahiplenmesini gerektirmektedir. Kalknma planlamas alannda lkemizin katlmc ve demokratik bir planlama deneyimi bulunmaktadr. zel htisas Komisyonlar, bu deneyim iinde kurumsallam bir katlmclk mekanizmas olarak n plana kmaktadr. Kamu, zel kesim, niversite ve sivil toplum kurulular temsilcilerinin katlm ile oluturulan zel htisas Komisyonlar, 2007-2013 dnemini kapsayan Dokuzuncu Plan hazrlklarnda da son derece nemli bir ilev grmtr. Bu balamda, 5 Temmuz 2005 tarihinde 2005/18 sayl Ba-bakanlk Genelgesiyle balatlan almalar erevesinde geni bir konu yel-pazesini kapsayacak biimde toplam 57 zel htisas Komisyonu oluturul-mu, alt komisyonlarla birlikte bu say 66'ya ulamtr. Bu komisyonlarda toplam 2252 katlmc grev yapmtr. Komisyonlarn oluturulmasnda ise lkemizin kalknma gndemini yakndan ilgilendiren temel konular belirleyici olmutur. zel htisas Komisyonlarnda yaplan tartmalar ve retilen fikirler, planlarn hazrlanmasna k tutmakta ve plan metnine yanstlmaktadr. Ayrca, bu kapsamda ortaya kan raporlar birer referans dokman olarak, eitli alt lekli planlama, politika gelitirme ve aratrma ihtiyalarna da cevap vermektedir. Bu anlamda, zel htisas Komisyonu raporlar sadece plana katkda bulunmamakta, mstakil olarak da baslan ve eitli kesimlerin istifadesine sunulan birer kaynak nitelii tamaktadr. Sahip olduklar birikimi katlmc bir ortamda toplumun genel yarar iin zveriyle paylaan Komisyon yelerinin, lkemizin kalknma srecine nemli katklar verdikleri inancyla, emei geen herkese Tekilatm adna kranlarm sunar, zel htisas Komisyonu raporlarnn ve raporlarn nda hazrlanan Dokuzuncu Plann lkemiz iin hayrl olmasn temenni ederim.
Dokuzuncu Kalknma Plan
Kimya Sanayii ..K., Petrokimya Sanayii-Klor Alkali-Sentetik Elyaf ve plik alma Gr. Rap.
NDEKLER
PETROKMYA SANAY ALIMA GRUBU RAPORU................................................. 5
PETROKMYA SANAY ALIMA GRUBU YELER............................................................................. 7 YNETC ZET............................................................................................................................................... 9 I. BLM............................................................................................................................................................ 11 GR ................................................................................................................................................................... 11 TRKYEDE PETROKMYA SEKTR ..................................................................................................... 13 PETROKMYA SANAY VE EVRE........................................................................................................... 27 BLM II ........................................................................................................................................................... 33 TEMEL VE ARA PETROKMYASAL MADDELER ................................................................................... 35 ETLEN-PROPLEN ....................................................................................................................................... 37 PROPLEN....................................................................................................................................................... 61 BUTADEN 1,3 (BDX).................................................................................................................................... 65 AROMATKLER............................................................................................................................................. 81 VNL KLORR MONOMER (VCM).......................................................................................................... 109 STREN.......................................................................................................................................................... 125 AKRLONTRL (ACN)................................................................................................................................ 143 SAF TERAFTALK AST (PTA)................................................................................................................... 159 KAPROLAKTAM ......................................................................................................................................... 179 ETLEN OKST/ETLEN GLKOL (EO/EG)................................................................................................ 187 FTALK ANHDRT (PA) ............................................................................................................................. 211 TERMOPLASTKLER.................................................................................................................................... 225 ALAK YOUNLUKLU POLETLEN (AYPE-T, AYPE) ........................................................................ 227 LNEER ALAK YOUNLUK POLETLEN (LAYPE) ............................................................................ 247 YKSEK YOUNLUK POLETLEN (YYPE) ........................................................................................... 255 POLVNL KLORR (PVC)........................................................................................................................ 273 POLPROPLEN (PP) .................................................................................................................................... 291 POLSTREN (PS) ......................................................................................................................................... 315 AKRLONTRL BUTEDEN STREN (ABS) ............................................................................................. 335 EK- A : MEVCUT TEVK TEDBRLERNN DEERLENDRLMES .............................................. 349 EK- B: SEKTRN DNYADA (OECD, DT, LKELER) VE AB LKELERNDEK DURUMU .. 361 EK- C : GZFT (SWOT) ANALZ.................................................................................................................. 427 EK- D : YATIRIM TAHMNLER................................................................................................................. 429 EK- E : MUHTEMEL YATIRIM ALANLARI VE YERLER.................................................................... 431 EK- F : TEKNOLOJ, AR-GE FAALYETLERNDE , STHDAM PYASASINDA, GRD PYASALARINDA, EVRE UYGULAMALARINDA VB. MUHTEMEL GELMELER VE SEKTRN REKABET GCNE ETKLER........................................................................................... 435 EK- G : DER SEKTRLER VE YAN SANAY LE LKLERDE MUHTEMEL GELMELER 437 EK- H: SEKTRDE KAMUNUN ROL, ZELLETRME FAALYETLER VE MUHTEMEL ETKLER : ...................................................................................................................................................... 439 EK- K : AVRUPA BRLNE KATILIM SRECNN SEKTRE ETKLER .................................. 441 EK- L : 9. PLAN DNEM N NERLEN STRATEJ, AMA, POLTKA, NCELK VE TEDBRLER ..................................................................................................................................................... 449 EK- S : SONU VE GENEL DEERLENDRME....................................................................................... 451
KLOR ALKAL ALIMA GRUBU RAPORU.............................................................. 453

1. GR ............................................................................................................................................................. 455 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR......................................................................................................... 456 2.1. MEVCUT DURUM...................................................................................................................................... 456 2.1.1. Sektrdeki Kurulular...................................................................................................................... 456 2.1.2 retim............................................................................................................................................... 457 2.1.3 D Ticaret Durumu.......................................................................................................................... 461 2.1.4 Yurtii Tketimi .............................................................................................................................. 464 2.1.5. Fiyatlar ........................................................................................................................................... 464 2.1.6. stihdam ........................................................................................................................................... 464 3.DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER........... 465 3.1. YURT TALEP PROJEKSYONU ............................................................................................................... 465 3.2. HRACAT PROJEKSYONU .......................................................................................................................... 465 3.3. RETM PROJEKSYONU ........................................................................................................................... 466 3.4. THALAT PROJEKSYONU .......................................................................................................................... 466 3.5. YATIRIM TAHMNLER .............................................................................................................................. 467 3.5.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler ............................................................................................................. 467 3.6.SEKTRDE KAMUNUN ROL, ZELLETRME FAALYETLER VE MUHTEMEL ETKLER ........................... 467
SENTETK ELYAF VE PLK ALIMA GRUBU RAPORU .................................... 469

SENTETK ELYAF VE PLK ALIMA GRUBU YELER................................................................. 471 1. GR ............................................................................................................................................................. 473 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR......................................................................................................... 475 2.1. MEVCUT DURUM...................................................................................................................................... 475 2.1.1. Sektrdeki Kurulular, Mevcut Kapasite,Kullanm ........................................................................ 475 2.1.2. retim.............................................................................................................................................. 475 2.1.3. D Ticaret:...................................................................................................................................... 486 2.1.4 Yurt i Tketim ................................................................................................................................ 501 2.1.5. stihdam ........................................................................................................................................... 502 2.1.6. Mevcut Tevik tedbirlerinin deerlendirilmesi ............................................................................... 503 2.1.7. Sektrn Rekabet Gc: .................................................................................................................. 503 2.1.8. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler: ..................................................................................... 504 2.2DNYADAK DURUM VE AB, DER LKELER TBARYLE MUKAYESE .................................................... 504 2.3. GZFT ....................................................................................................................................................... 508 3.DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER........... 510 3.1. YURT TALEP PROJEKSYONU: ............................................................................................................. 510 3.2.HRACAT PROJEKSYONU .......................................................................................................................... 510 3.3 RETM PROJEKSYONU ............................................................................................................................ 511 3.4. THALAT PROJEKSYONU .......................................................................................................................... 511 3.5. YATIRIM TAHMNLER ............................................................................................................................. 512 3.6. TEKNOLOJDE MUHTEMEL GELMELER .................................................................................................. 512 3.7. DER SEKTRLER VE YAN SANAYLERLE LKLERDE MUHTEMEL GELMELER .................................. 513 3.8. SEKTRDE KAMUNUN ROL ZELLETRME FAALYETLER VE MUHTEMEL ETKLER ........................... 513 4 AB.YE KATILIM SRECNN SEKTRE ETKLER......................................................................... 513 5. DOKUZUNCU KALKINMA PLAN DNEM N NERLEN STRATEJ,AMA,POLTKA,NCELK VE TEDBRLER .................................................................... 514 6.SONU VE GENEL DEERLENDRME ................................................................................................. 520 EK-1 TEKSTL LFLER................................................................................................................................ 521
EK-2:SENTETK RNLERN GTP SINIFLANDIRMASI .................................................................... 522 EK-3: SEKTRDE FAALYET GSTEREN FRMALAR........................................................................ 523 EK- 4: DNYA SENTETK RETM DETAYLARI .................................................................................. 525 EK- 5: GLOBAL LF TKETMNN DAILIMI...................................................................................... 527
KMYA SANAY ZEL HTSAS KOMSYONU
PETROKMYA SANAY ALIMA GRUBU RAPORU
PETROKMYA SANAY ALIMA GRUBU YELER

Bakan :Nihat GRBZ Bakan Yrd. :Ekrem UYGUN Raportr : Yasemin ARZUMAN Daire Bakan Petkim-Aliaa AR-GE Mdr Petkim-Aliaa Stratejik Pln Uzman Mh. Petkim-Aliaa
TEMEL VE ARA PETROKMYASAL MADDELER ALT KOMSYONU Bakan : Levent DKER Olefin Mdr Bakan Yrd. : Erkan TFEKOLU Olefin Proses Ynticisi yeler : Merih LKYE Erhan OLCAY Erturul ZDOAN Hikmet NALAN Hseyin ALBAYRAK Ayhan ANLITRK Nazmi MNTA Ali DEMRREN Baak NALBANT zelle.-Kord.Yneticisi Arom.Fab.Yneticisi VCM Fab. Yneticisi ACN Fab. Yneticisi PA Fab. Yneticisi EO/EG Fab.Yneticisi Etilen Fab.Yneticisi PTA Fab. Yneticisi AR-GE Mhendisi
Petkim-Aliaa Petkim-Aliaa Petkim-Alaa Petkim-Aliaa Petkim-Aliaa Petkim-Aliaa Petkim-Aliaa Petkim-Aliaa Petkim-Aliaa Petkim -Aliaa Petkim-Aliaa
TERMOPLASTKLER ALT KOMSYONU Bakan : A.Reat ETNTA Bakan Yrd. : Ali YILDIZ yeler : Erol ERBAY M.Ali YACI Erol TUTCU Kemalettin ATALAY Akif YAMALI Beyhan YILMAZ A.Ekrem ASLAN
Klor Alkali Mdr Petkim-Aliaa Klor Alkali Proses Ynt. Petkim-Aliaa Ar-Ge Proje TasarmYnt. Petkim-Aliaa retim Plan.Uzman Mh. Petkim-Aliaa Polietilen Pros.Pln.Ynt. Petkim-Aliaa PVC Fab.Yneticisi Petkim-Aliaa Poliolefin Mdr Petkim-Aliaa Stratejik Pln Uzman Mh.Petkim-Aliaa AYPET-T Fab.Yneticisi Petkim-Aliaa Petkim-Aliaa Petkim-Aliaa Petkim-Aliaa Petkim-Aliaa Petkim-Aliaa
DER ALT KOMSYON YELER Mehmet AKOVA Sat-Pazarlama Yneticisi Pnar BEDK Pazarlama Uzman Ali YELYURT D Pazar Aratrma Yneticisi zer AKSOY Genel Muhasebe Yneticisi Bilge ER Stratejik Planlama Uzman Mhendis LOJSTK : Filiz OKUTAN
retim Planlama ve Petkim-Aliaa Kontrol lem Sorumlusu
YNETC ZET
Petrokimyann Durumu ve Gelecek Hedefleri Petrol sektr, dnya ve Trkiye ekonomisi ierisinde ok nemli bir yere sahiptir. Ulam bata olmak zere, endstri ve ev ii tketim gibi farkl alanlarda da kullanlan petrol ve petrol rnleri, dnya enerji ihtiyacnn ok nemli bir ksmn karlamaktadr ve bu olgunun nmzdeki yirmi ylda deimesi beklenmemektedir. Petrokimya Sanayi, petrol rafineri rnleri ve doal gazdan balayarak plastikler, lastik ve elyaf hammaddeleri ve dier organik ara mallar reten ambalaj, elektronik, otomotiv, inaat, tekstil ve tarm gibi birok sektre girdi salayan bir sanayi daldr. Bir baka deyile petrol rafinaj ve petrokimya sektrleri bugn modern yaamn olmazsa olmazlarndandr. Petrokimya sektr lkemizdeki toplam kimyasal retiminin %25ini temsil etmekte olup, Petkim bugn lkemizin en byk petrokimyasal reticisi olarak Trkiye Kimya sanayinin en byk oyuncularndan biri konumundadr. Petrokimya Sanayii Trkiyeye 1960l yllarda gelmi ve ksa srede hzl bir geliim gstermitir. 1965 ylnda, lkede Petrokimya Sanayiinin gelitirilmesi amacyla Petkim kurulmutur. Petkimin ilk kompleksi Yarmcada kurulmu ve 1970 ylnda devreye alnmtr. Komplekste yer alan nitelerin byk bir ksm tevsii edilmelerine ramen hzla artan yurtii talep nedeniyle, Petkimin ikinci kompleksi Aliaada kurulmu olup 1985 ylnda devreye alnmtr. Trkiyede temel ve ara petrokimyasallar ile termoplastikler alannda kamu arlkl bir yap, sentetik elyaf gibi son kademeye doru rnlerde ise zel sektr arlkl bir yap vardr. Temel ve ara petrokimyasallar ile termoplastikler alannda Petkimin dnda zel sektre ait 250,000 ton/yl DMT (Dimetiltereftalat) kapasiteli SASA ile 40,000 ton/yl polistiren kapasiteli Baer Kimya irketleri faaliyet gstermektedirler. PETKIM alr durumda olan 5 fabrikas ile (SBR, CBR, KS, BDX ve PS) Yarmca Kompleksini 1.11.2001 tarihinde Tpraa devretmitir. Trkiyede petrokimyasal rn talep art hzlar dnya ortalamalarnn ok zerindedir. Sektrdeki byme hznn GSMH byme hzna oran ise dnya ortalamasnn yaklak iki kat dzeyindedir. 1990 ylnda yaklak %64 olan yurtii pazar pay 2004 ylnda %27ye dmtr. Petkimin kurulu tarihi itibaryla yaplan en byk yatrm olan ve neredeyse tamamlanm durumda olan PETKAM1 (Petkim Kapasite Artrm ve Modernizasyon) projesinin hayata geirilmesiyle yaklak %20 kapasite art salanmtr. zellikle 2005 ylnda tamamlanan 103 milyon dolar tutarndaki yatrmlarla kapasite 1 milyon 868 bin tona ykselmitir. Yeni yatrmlarla, Petkim baz rnlerde ithalatla karlanan talebin tmn karlar hale gelmitir. Bylece son be ylda gerekleen toplam yatrmlarn maliyeti 450 milyon dolar olmutur. Gerekletirilen kapasite artrm ve modernizasyon yatrmlar ile yurtii pazar pay %33e kmaktadr. Ancak, Trkiye petrokimyasal talebinin her yl %1012 artt gz nne alndnda yeni yatrmlarn yaplmamas halinde, pazar paynn en ge iki sene iinde %30un altna decei aka grlmektedir. Bu byme eiliminin gelecekteki 10 ylda ayn hzla devam etmesi durumunda, lkemiz 2015 ylnda yaklak 10 milyar dolar petrokimyasal ithal etmek durumunda kalacaktr. Trkiyede petrokimyasal retiminin talebi karlama orannn yksek olmas nemlidir. nk Trkiyede petrokimyasal retiminin olmas lkemizdeki petrokimyasal fiyatlarnn belirlenmesinde nemli rol oynamaktadr. Trkiye, petrokimyasal retimi konusunda retim ve yatrm faaliyetlerine devam etmeyi, yaratlacak yeni retim kapasitelerinde ihtiyalarn
tespit ederek rn yelpazesini geniletmeyi, katma deeri yksek yeni rnler retmeyi hedeflemelidir. Trkiye petrokimya sanayinin en byk oyuncusu olan Petkim srekli kendini yenileme abas iindedir. 2005 yl sonrasnda da, i ve d pazarlarda daha etkin olabilmek iin Petkim kapasite artrm ve modernizasyon projeleri ile yatrmlarna devam etmeyi, yaratlacak yeni retim kapasitelerinde rn yelpazesini geniletmeyi hedeflemektedir. Petkim satlabilir rnlerinden katma deeri yksek yeni rnler retmek konusunda ileriye ynelik yatrm olanaklarn deerlendirmek istemektedir. Bu hedefler erevesinde retilebilecek potansiyel rnlerin Trkiye pazarnn byklnn belirlenmesi, yatrm olanaklarnn incelenmesi konusunda almalarn srdrmektedir. Mevcut ve planlanan doal gaz ve ham petrol boru hatt projeleri ile bir enerji terminali olmay hedefleyen Trkiyenin yeni petrokimya yatrmlarna, petrokimyasal rn yelpazesini geniletmeye, petrokimyasallardan yola karak katma deeri yksek rnler retmeye ihtiyac vardr. Sz konusu projeler ile enerji koridoru lakabn kazanan lkemiz iin petrokimya sektr dorudan yabanc yatrmclarn ilgisini ekebilecek bir sektrdr. Trkiye bu projelerin hammadde ynnden salayaca olanaklar da gz nne alarak rekabet gc yksek nemli bir blgesel oyuncu niteliine dnme frsatn karmamaldr. Trkiye, dnyadaki rafineri-petrokimya entegrasyonu eilimlerini de gz nne alarak, petrokimya sektrne ynelik stratejisini bir an nce oluturmal ve dnya leinde, yeni teknolojilerin kullanld yeni Petrokimya kompleksi yatrmlarnn yaplmas koullarn salamaldr.
10
I. BLM GR
11
12
TRKYEDE PETROKMYA SEKTR

Petrokimya sektr, Nafta, LPG, Gas Oil gibi petrol rnleri veya petrol gaza dayal temel girdileri kullanarak plastik, lastik, elyaf hammaddeleri ve dier organik ara mallar reten, geni bir retim yelpazesine sahip, byk lekli, sermaye ve teknoloji youn bir sektrdr. Bu sanayi dal 1950-1960 l yllarda giderek daha fazla retilmeye balanan Nafta ve Doal Gaz a bal olarak hzl bym ve ksa zamanda pek ok lkede temel sanayi Sektr haline gelmitir. Bugn dnya Petrokimya Sanayi nin, yllk 500 milyar dolarlk retim hacmi bu sektrn gcn vurgulamaktadr. Petkim Petrokimya A.. 3 Nisan 1965 tarihinde kurulmutur. Kuruluunda, lkemizin ilk ve tek, bugn ise en byk petrokimya kuruluu olan PETKM, 50yi aan rn yelpazesi ile 1970li yllardan bu yana ambalaj, inaat, tarm, otomotiv tekstil, elektrik elektronik bata olmak zere bir ok sektr iin girdi salamaktadr. Petkimde rnlerinin kalitesi dnya standartlarnda olup sat olan rnleri; Etilen, PVC, AYPE, YYPE, PP, ACN, PTA, MEG, PA, DEG, TEG, Benzen, P-X, C5 Karm, C4, Aromatik Ya, Ham Benzin, Sudkostik, Hidrojen , Masterbatch, ve Plastik Mamulleridir. Petkim Trkiyenin en byk petrokimya reticisidir. Petkimin dnda Polistiren reten BASIC Petrokimya ile Di Metil Tereftalat reten SASA lkemizin dier petrokimyasal hammadde reten kurululardr. Petkim kurulduundan bu yana rettii rnleri mterilerine dorudan pazarlamaktadr. Petkimin temel sat stratejisi ncelikle i piyasa talebini karlamaktr. piyasada yeterli talep olmadnda, ihracat yapmaktadr. Petkimin ihracatlar AB lkelerine younlamakta, bu lkeleri, Amerika, Asya Uzakdou, Ortadou Afrika, Dou Avrupa lkeleri izlemektedir. Geen yl 182 milyon dolar olan ihracat bu yl 200 milyon dolarn zerine kacaktr. Trkiye petrokimya sanayi henz pazar doygunluuna erimemitir ve byk bir gelime potansiyeline sahiptir. Gelimi lkelerde kii bana termoplastik tketimi 75-100 kg arasnda iken, yurdumuzda bu oran 21 kg civarndadr. Termoplastiklerin lkemizdeki talep art hzlar da dnya ortalamalarnn 2-3 katdr. Aliaa Kompleksinin devreye girdii yllarda PETKMin yurtii talebi karlama oran %85 iken bu oran 2005 sonunda devreye alnan tevsii yatrmlarna ramen, % 33 seviyesine dmtr. Hzla artan yurtii talep byk lde ithalat yoluyla karlanmaktadr. 2000 ylnda Petkim in rettii rnler baznda yaklak 1 milyar dolar bulan Trkiye petrokimyasallar ithalatnn, 2005 ylnda 3 milyar dolara 2010 ylnda 7 milyar dolara, 2015 ylnda ise 10 milyar dolara ulamas beklenmektedir. Bu durum, yllardr retim ve fiyat politikasyla i piyasada denge unsuru olan Petkimi bu ilevini yerine getirmekten alkoyacak ve sonucunda tm plastik sektr ve bal sektrler olumsuz etkilenecektir. Buna karn Petkim hl, Trkiye Plastik Pazar'nn gerek kalite gerekse fiyat ynnden dengede kalmasn salayan, sigorta grevi gren nemli bir kurulutur. Petkim, bu hzl talep artn ksmen de olsa karlamak zere eitli fabrikalarnda nemli kapasite artlar salayacak tevsi ve modernizasyon yatrmlar yapmaktadr. irket, PETKAM (Petkim Kapasite Artrma ve Modernizasyon) projesi ad altnda bir dizi tevsii yatrmn kademeli olarak devreye almaktadr. Bu yatrmlar tamamlandnda Petkimin % 30 civarnda olan Pazar pay, % 37 dzeyine kacaktr. Liman ve baraj, yardmc hizmet niteleri, yeterli alan,
13
yeni kurulacak fabrikalarn mevcut sistem ile entegrasyon imkanlarnn bulunmas yeni yatrmlar iin gl ve yeterli bir altyap oluturmaktadr. Petkim 2005 ylnda yapt 103 milyon dolarlk yatrmla kapasitesini 1 milyon 868 bin tona ykseltmitir. Petkimin son 5 ylda yapt yatrm miktar 450 milyon dolardr. Petkim'in i ve d pazarlarda daha etkin olabilmesi, Trkiye Pazar payn artrabilmesi, kapasitesini artracak yatrmlar yapabilmesine ve yaratlacak yeni retim kapasitelerinde rn yelpazesinin geniletilmesine baldr. rn yelpazesinde, blgemizde devreye giren ve girecek olan petrokimya komplekslerinde retilmeyen termoplastiklerin yan sra, Dnya'da talebi giderek artan termoplastik elastomerler ve kompozitler de yer almaldr. Trkiye'nin tek polistiren reticisi olan Basic Petrokimya (eski ad Baer Petrokimya A..) Adana Yumurtalk Serbest Blgesi'nde 17.000'i kapal, toplam 50.000 metrekarelik tesisde kuruludur.retime 2000 yl ubat aynda balayan Basicin , 2005 yl PS kapasitesi ylda 50.000 ton olup , 2006 ylnda 60 000 ton/yl a daha sonra da ilave 60 000 ton yatrm ile 120 000 ton/ yla ulamay hedeflemektedir. Amerikan Totalfina'nn Srekli Ktle Polimerizasyonu teknolojik lisansyla retilen rnleri BASEREN markas ile pazarlanmaktadr. Trkiye petrokimya sektrnn en byk avantaj, yurtii talebin dnya leinde yurtii retim yaplmasn salayacak seviyede olmasdr.lkemizde yeni yatrm yapmaya imkan tanyan geni arazi olana, doal gaz ve petrol boru hatlarna yaknlk ve kii bana plastik tketiminin dk olmas, yeni yatrmlar iin olduka cazip bir ortam sunmaktadr. Talebi karlayacak yatrmlarn yaplmas ile, retim teknolojisi gncelleecek, lek byyerek rekabet gc artacak, katma deer yurt iinde kalacak, istihdam artacak ve dviz tasarrufu salanacaktr. Bu nedenlerle, yeni petrokimya projelerinin yerli / yabanc yatrmclar veya bunlarn oluturaca konsorsiyumlar kanal ile gerekletirilmesinde lke karlar asndan byk yarar vardr. Rafineri ve Petrokimya Sanayinin gemiten gnmze ve gelecekte ngrlen ilikisi incelendiinde yapsal anlamda birbirinden kopamayacak, kresellemenin getirdii rekabete dayal, politik ve evre odakl deiimlere paralel olarak eitli proseslerini birletirme ihtiyac iinde bulunacak iki sanayi dal olduu grlmektedir. Katma deeri yksek rnlerde karllk art, yatrmn daha hzl geri dn, hammadde temininde gvenilirlik, fiyat dalgalanmalarna kar daha kararl bir yap, rekabet gcnn artmas gibi nedenler tm dnyada rafineri ve petrokimya komplekslerini entegrasyona itmektedir. Ayrca entegrasyon, daha dk stoklama ve tama maliyeti, servislerin ve yardmc iletmelerin paylalmas, karlkl rn ilikileri nedeniyle nc parti tama ve datm maliyetlerinin dmesi ve iletme esneklii gibi maliyet avantajlarn da beraberinde getirmektedir. BPnin rafineri ile gerekletirdii entegrasyon sonucu irketin kar marjnn %30 art, rafineri-petrokimya olgusunu destekleyen en nemli rnektir. Hem gelimi lkelerde, hem de gelimekte olan lkelerde yeni kurulan ve yeniden yaplanan nafta bazl petrokimya komplekslerinde rafineri-petrokimya entegrasyonu en ileri dzeyde planlanarak rekabet stnl yaratlmaya allmaktadr. Hatta dnyadaki yeni eilim bu olgu erevesinde petrokimyasal merkezli kk-byk lekli firmalar, yan sanayisi, aratrma kurumlar, teknoloji gelitirme merkezleri, innovasyon destek gruplar ve uygun alt yapsyla kimyasal sanayi beklerinin kurulmasdr. Bylece bu bei oluturan ekonomik aktrler; eitli servisler , yardmc iletmeler, bakm ve onarm merkezleri, sosyal alanlar gibi ortak bir sosyo-ekonomik alanda alarak rn maliyetlerini drmekte, rekabet stnl yaratmaktadrlar.
14
Rafineri-Petrokimya sanayi entegrasyonunun ABD bata olmak zere Avrupa lkeleri, in, Japonya, Hindistan, Singapur ve Suudi Arabistan gibi dnyann birok blgesinde uygulamalar vardr. Rafineri ve petrokimya sanayi ilikisinin dnyadaki eilimine paralel olarak, bu deiim rzgarndan Trkiyedeki rafineri ve petrokimya komplekslerinin etkilenmemesi mmkn deildir. Bu iki byk sanayi dalnn byme stratejilerinin birlikte planlanmas lkemizde Petrokimya Sanayine yeni bir ivme kazandracaktr. (%)
2000 2001 2002 2003 2004 TERMOPLASTKLER PVC AYPE YYPE PP PS ELYAF HAMMADDELER ACN MEG PTA LASTK HAMMADDELER SBR CBR KS DERLER BENZEN o-X p-X FTALK ANHDRT TOPLAM 34 38 60 39 16 14 28 22 38 25 49 69 57 40 54 100 47 53 35 35 40 68 34 17 8 33 36 38 27 43 52 57 36 58 100 46 74 37 64 100 100 55 61 35 69 99 100 63 60 31 55 99 100 45 56 27 33 35 56 37 15 32 37 42 21 27 29 52 29 11 31 34 38 22 24 25 48 29 9 25 32 28 17
31.12.2005 tarihi itibariyle Petkim Personel Durumu :

STAT KAPSAM DII (Yksek Okul Mezunu) KAPSAM (Meslek Lisesi veya Muad.) GEC TOPLAM NSAN SAYISI 492 2549 717 3758
15
TABLO 1: VIII. BE YILLIK PLAN DNEM N YAPILAN TALEP TAHMNLER LE BU DNEMDEK FL TKETMLERN KARILATIRILMASI
Miktar. Bin Ton
2000 RNLER AYPE LAYPE YYPE PVC PP PS ABS ngrlen Gerekleen 369 36 177 450 554 153 34 343 39 172 432 477 123 33
2001 ngrlen 404 49 200 519 668 177 39
2002
2003
2004
2005 ngrlen 581 159 323 912 1409 321 71 Gerekleen eyll sonu 272 111 301 488 582 157 39
Gerekleen ngrlen Gerekleen ngrlen Gerekleen ngrlen Gerekleen 281 43 156 360 432 122 23 443 65 225 597 805 206 46 356 66 228 443 558 164 32 485 89 254 688 970 239 53 360 79 265 482 650 194 38 531 118 287 792 1169 277 61 387 117 310 583 748 198 51
TERMOPLS TOPLAMI ACN PTA MEG ELYAF HAMMAD. TOPLAMI PA
1773 194 259 191 644 55
1619 224 277 210 711 50
2056 205 319 216 740 58
1417 185 244 176 605 37
2387 217 392 243 852 63
1847 190 272 188 650 46
2778 229 483 275 987 67
2068 210 297 186 693 52
3235 242 594 310 1146 72
2394 212 318 230 760 56
3776 255 730 351 1336 77
1949
216 163 379 45
NOT. YARIMCA PS 2005 DE RETM YAPMADI BAER 13676 TON RETM YAPTI SATI 14719 TON (2005-EYLL SONU) ACN ITHALATI VERLMYOR
16
TABLO 2: 1999 YILI TBARYLE NGRLEN VIII. PLAN DNEM YATIRIMLARI

PROJENN PROJE ADI TUTARI ( Milyon $) PETKM Etilen Fabrikas Kapasite Artrm PETKM PP Fabrikas 2.Tevsii PETKM AYPE Fabrikas Tamamlama ve Darboaz Giderme PETKM YYPE Fabrikas Tevsii PETKM PVC Fabrikas 17. Reaktr lavesi PETKM VCM Fabrikas OXY-C Hatt lavesi PETKM VCM Fabrikas Rehabilitasyon ve Yeni nsinaratr Asit retim nitesi Kurulmas BAER PETROKMYA (BASIC) PS Fabrikas 61,2 16,3 78,6 PROJENN BALAMA-BT TARH 1999 2005 1999 2005 1999 2005 PROJENN YER Aliaa Aliaa Aliaa MEVCUT KAPASTE (Bin t/y) 400 80 180 KAPASTE ARTII (Bin t/y) 120 60 120
11,9 1,42 12,26 18
1999-2001 1999-2000 1998-2000 1999 - 2003
Aliaa Aliaa Aliaa Aliaa
60 140 120 140
36 10 20 12
23,9
1998-2000
Yumurtalk
40 (*)
(*) 40.000 tonluk kapasite 2000 ylnn banda devreye alnmtr. 2006 ylnda kapasitenin 60.000 ton/yl a kmas beklenmektedir.
17
TABLO 3: VIII. PLAN DNEM THALATLARI

Miktar: Bin Ton Deer: Milyon $ TOPLAM
2000
2001
2002
2003
2004
2005(eyll sonu)
RNLER AYPE LAYPE YYPE PVC PP PS ABS TERMOPLS. TOPLAMI ACN PTA MEG ELYAF HAMMAD. TOP. DER* RN.TOP. GENEL TOPLAM
MKTAR 138 39 107 268 403 86 33 1073 176 210 130
DEER 1 2
MKTAR 91 43 102 218 357 81 23 916 119 179 108
DEER 1 2
MKTAR 159 66 144 287 475 143 32 1306 120 214 110
DEER 1 2
MKTAR 173 79 187 343 581 158 38 1560 139 248 115
DEER 1 2
MKTAR 203 117 220 435 677 180 51 1883,19 127 264 165
DEER 1 2
MKTAR 141 111 248 385 551 142 39 1619
DEER 1 2
MKTAR 905 455 1009 1936 3045 790 217 8356 680
DEER 1 2
116 31 89 210 290 80 44 860 145 119 66
149 38 107 262 404 105 52 1118 183 153 111
65 28 78 128 229 61 32 620 85 92 48
99 43 103 213 358 99 36 952 124 130 93
106 41 97 182 306 111 39 882 87 110 45
172 65 146 281 476 176 50 1366 124 156 94
131 56 140 248 458 149 53 1235,1 117 148,02 86
187 79 189 336 583 194 60 1627 144 181 98
220 116 222 427 679 220 79 1963 132 193 142
220 116 222 427 679 220 79 #### 132 193 142
179 130 295 382 651 196 71 1905
153 110 250 378 553 174 61 1679
816 402 922 1578 2613 817 318 7466
981 451 1018 1897 3054 967 338 8706
182 115
156 109
133 99
1298 744
817 496
947 637
516 393 1982
330 233 1423
448 328 1895
406 251 1572
226 130 976
347 216 1515
443 254 2003
242 131 1255
375 217 1958
502 235 2297
350 145 1730
424 201 2253
556 368 2808
466 319 2749
466 319 2749
298 333 2249
265 321 2491
232 292 2203
2721 1834 12911
1313 1278 10057
1584 1574 11864
* : Dier rnler kapsamnda Etilen, Propilen, VCM, Stiren, PA, Benzen, Toluen, O-Ksilen, P-Ksilen, Btadien 1,3, Kaprolaktam yer almaktadr. DEER1: Cari Fiyatlarla DEER2: 2004 Yl Fiyatlaryla
18
TABLO 4 :1999 YILI REKABET GC GSTERGELER

RNLER AYPE LAYPE YYPE PVC PP PS ABS TERMOPLAS. TOPLAMI ACN PTA MEG ELYAF HAMMAD. TOPLAMI DER* RN TOPLAMI GENEL TOPLAM THALAT SIZMA ORANI 36,03 100,00 55,10 51,80 82,89 85,11 100,00 63,06 73,48 69,76 55,94 66,80 27,89 50,73 UZMANLAMA KATSAYISI 0,65 0,00 0,46 0,49 0,17 0,15 0,00 0,38 0,42 0,31 0,53 0,41 0,84 0,31 DI REKABETE AIKLIK 0,37 0,00 0,56 0,52 0,83 0,85 0,00 0,64 0,83 0,70 0,63 0,73 0,38 0,56 HRACAT/ THALAT ORANI 0,03 0,00 0,02 0,01 0,00 0,00 0,00 0,01 0,22 0,01 0,15 0,12 0,43 0,12
*Dier rnler Kapsamnda Etilen, Propilen, VCM, Stiren, PA, Benzen, Toluen, O-ksilen, Butadien 1,3 ve Kaprolaktam yer almaktadr.
TABLO 5: 2000 YILI REKABET GC GSTERGELER

RNLER AYPE LAYPE YYPE PVC PP PS ABS TERMOPLAS. TOPLAMI ACN PTA MEG ELYAF HAMMAD. TOPLAMI DER* RN TOPLAMI GENEL TOPLAM THALAT SIZMA ORANI 38,36 100,00 60,46 60,69 83,99 86,01 100,00 66,38 76,91 73,50 61,97 71,19 31,18 55,04 DI UZMANLAMA REKABETE KATSAYISI AIKLIK 0,64 0,41 0,00 0,00 0,41 0,62 0,41 0,62 0,16 0,84 0,15 0,87 0,00 0,00 0,35 0,34 0,27 0,42 0,33 0,80 0,50 0,67 0,84 0,74 0,65 0,75 0,41 0,60 HRACAT/ THALAT ORANI 0,06 0,00 0,03 0,02 0,00 0,01 0,00 0,02 0,14 0,00 0,06 0,06 0,36 0,10
19

THALAT SIZMA ORANI 33,56 100,00 66,44 61,69 82,63 74,29 100,00 66,26 66,37 74,00 60,59 67,72 21,40 50,58 DI UZMANLAMA REKABETE KATSAYISI AIKLIK 0,76 0,42 0,00 0,00 0,37 0,69 0,42 0,65 0,18 0,83 0,28 0,76 0,00 0,00 0,37 0,49 0,26 0,46 0,39 0,91 0,57 0,69 0,77 0,74 0,66 0,73 0,32 0,57 HRACAT/ THALAT ORANI 0,29 0,00 0,05 0,06 0,01 0,03 0,00 0,05 0,23 0,00 0,11 0,10 0,57 0,14
RNLER AYPE LAYPE YYPE PVC PP PS ABS TERMOPLAS. TOPLAMI ACN PTA MEG ELYAF HAMMAD. TOPLAMI DER* RN TOPLAMI GENEL TOPLAM

RNLER AYPE LAYPE YYPE PVC PP PS ABS TERMOPLAS. TOPLAMI ACN PTA MEG ELYAF HAMMAD. TOPLAMI DER* RN TOPLAMI GENEL TOPLAM THALAT SIZMA ORANI 44,97 100,00 63,34 64,90 85,68 89,60 100,00 71,59 62,00 76,73 58,79 67,34 22,69 55,83 DI UZMANLAMA REKABETE KATSAYISI AIKLIK 0,57 0,47 0,00 0,00 0,37 0,64 0,36 0,65 0,14 0,86 0,10 0,90 0,00 0,00 0,29 0,47 0,23 0,45 0,36 0,91 0,49 0,72 0,70 0,77 0,62 0,71 0,34 0,60 HRACAT/ THALAT ORANI 0,05 0,00 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,01 0,15 0,00 0,06 0,06 0,60 0,09
20
TABLO-8 2003 YILI REKABET GC GSTERGELER

TABLO-9 2004 YILI REKABET GC GSTERGELER

21
TABLO-10 : VIII. PLAN DNEM TRKYE TERMOPLASTK TKETM

YILLAR 2000 2001 2002 2003 2004 Kii BAINA TKETM (Kg / Kii) 25 21 26 29 34
TABLO-11 : K BAINA TERMOPLASTK TKETM (KG/K/YIL)
LKE ADI KANADA ABD BATI AVRUPA JAPONYA MACARSTAN MALEZYA TRKYE POLONYA N DNYA BULGARSTAN BREZLYA ROMANYA HNDSTAN
PVC 19,2 21,0 14,0 12,1 15,4 8,4 8,2 7,4 5,2 4,6 0,6 4,1 1,5 0,8
AYPE 35,3 23,0 19,2 15,3 11,1 14,1 7,1 6,8 4,3 5,3 7,5 5,0 2,2 0,7
YYPE 17,6 21,7 13,0 8,6 13,4 14,8 4,4 5,3 3,5 4,2 1,5 4,3 1,3 0,9
PP 17,7 22,4 20,7 19,8 16,2 12,7 10,5 7,9 5,9 6,0 8,6 5,7 1,5 1,2
PS 6,6 7,9 5,7 6,8 6,5 6,6 3,7 2,9 2,2 1,8 4,1 1,3 0,8 0.2
ABS 2,2 1,8 2,3 2,0 0,4 3,2 0,7 0,4 2,2 0,9 0,0 0,4 0.0 0.1
TOPLAM 98,6 97,8 74,9 64,6 63,1 59,8 34,5 30,7 23,3 22,8 22,4 20,8 7,2 3,9
22
TABLO-12: IX.PLAN DNEM TALEP PROJEKSYONU

(Bin Ton) RNLER AYPE LAYPE YYPE PVC PP PS ABS TERMOPLS TOPLAMI ACN PTA MEG ELYAF HAMMAD. TOPLAMI PA GENEL TOPLAM 2005 398 157 355 631 824 215 57 2637 218 345 245 808 58 3503 2006 422 211 407 684 908 233 63 2915 224 374 260 859 59 3834 2007 441 283 467 741 1001 252 70 3234 231 406 277 914 61 4210 2008 461 381 535 802 1103 273 78 3604 237 441 295 973 63 4640 2009 482 511 613 869 1216 296 87 4036 244 478 314 1036 65 5137 2010 504 687 702 941 1340 321 97 4545 251 519 334 1104 67 5715 2011 526 922 805 1019 1476 348 109 5148 258 563 355 1176 69 6394 2012 550 1238 922 1103 1627 377 121 5872 266 611 378 1254 71 7197 2013 575 1663 1057 1195 1793 409 135 6748 274 663 402 1338 73 8159
23
TABLO-13 : 2006 YILI TBARYLE PLANLANAN IX. PLAN DNEM YATIRIMLARI

PROJE ADI
VCM FABR. VENT GAZLARININ GER KAZANMA SSTEM REHABLTASYONU AYPE -1 VE 2 FABRKALARI REHABLTASYONU KA FABRKASI ELEKTROLZER SSTEM REHABLTASYONU AROM. FABR. DARBOAZ GDERME VE KAPASTE ARTTIRIMI
PROJENN TUTARI (Milyon $)

2,1 0,7 9,4 33,1
PROJENN BALAMA- PROJENN YER BT TARH

2005-2006 2005-2006 2005-2006 2005-2007 Aliaa Aliaa Aliaa Aliaa
MEVCUT KAPASTE (Bin t/y)

Paraksilen : 132 Benzen : 125 -
KAPASTE ARTII (Bin t/y)

Paraksilen Benzen Stiren PS ABS 35 45 24 35 50 MW gaz trbini ilavesi
STREN, POLSTREN VE ABS FABRKALARI YATIRIMI
270,3
2006-2009
Aliaa
: 60 : 76 : 300 : 270 : 60
PTA FABRKASI REHABLTASYON VE KAPASTE ARTTIRIMI PVC FABRKASI KAPASTE ARTII TUBULAR AYPE (TAYPE) KAPASTE ARTII ACN FABRKASI KAPASTE ARTTIRIMI VE REHABLTASYONU ETLEN FAB. ADVANCED CONTROL VE OPTMZATON SSTEM KURULMASI ETLEN FABRKASI'NA 3 ADET KRESEL TANK YAPILMASI BUHAR RETM DARBOAZ GDERME-Doal Gaz Modifikasyonu BAER PETROKMYA (BASIC) PS FABRKASI TEVS
24,9 9,8 10,2 4,6 2,0 3,0 88 19
2006-2007 2006-2007 2006-2007 2006-2007 2006-2007 2006-2007 2004-2007 2006-2008
Aliaa Aliaa Aliaa Aliaa Aliaa Aliaa Aliaa Yumurtalk
70 150 120 90 -
60
60
24
TABLO-14 : BAZI PETROKMYASAL RNLER N 2013 YILI TALEP TAHMNLER LE RETM KAPASTELER MUKAYESES
(Bin Ton) 2013 Yl Arz-Talep A 161 1663 961 1000 1649 89 75 553 313 394 39
2005 Yl RN AYPE LAYPE YYPE PVC PP PS ABS PTA MEG ACN PA retim Kapasitesi 310 96 150 144 50 70 89 90 34
2013 Yl retim Kapasitesi 335 96 195 144 320 60 110 89 125 34
2013 Yl Talep Tahmini 575 1663 1057 1195 1793 409 135 663 402 519 73
25
TABLO-15: IX.PLAN DNEM THALAT PROJEKSYONU

2005 RNLER AYPE LAYPE YYPE PVC PP PS ABS TERMOPLS TOPLAMI ACN PTA MEG ELYAF HAMMAD. TOPLAMI PA GENEL TOPLAM Miktar 88 157 259 481 680 155 57 1877 128 275 156 Deer 111 184 309 478 803 214 102 2201 133 235 147 2006 Miktar 99 211 311 534 764 173 63 2155 134 304 171 Deer 125 248 371 530 903 239 114 2528 140 260 162 2007 Miktar 110 283 371 591 857 192 70 2474 141 336 188 Deer 139 332 441 586 1012 265 127 2904 147 287 178 2008 Miktar 98 381 439 607 959 213 78 2775 112 336 206 Deer 124 446 523 602 1133 295 142 3265 117 287 194 2009 Miktar 110 511 517 674 1072 176 87 3147 119 373 225 Deer 139 600 616 668 1266 244 158 3690 124 319 212 37 3326 126 414 245 68 3902 131 354 231 49 3929 133 458 266 88 4576 139 392 251 61 4653 141 506 289 111 5388 147 432 273 2010 Miktar 123 687 606 746 1196 Deer 155 805 722 740 1412 2011 Miktar 136 922 709 824 1332 Deer 171 1082 844 817 1574 2012 Miktar 149 1238 826 908 1483 Deer 188 1452 984 901 1751
Miktar: Bin Ton Deer: Milyon $ 2013 Miktar 162 1663 961 1000 1649 19 75 5529 149 558 313 Deer 205 1951 1145 992 1947 27 136 6402 155 477 296
559 24 2460
516 23 2739
610 25 2791
562 24 3115
665 27 3132
612 26 3542
654 29 3458
598 28 3891
717 31 3895
655 30 4375
785 33 4143
716 32 4650
857 35 4822
782 34 5391
935 37 5625
852 36 6275
1019 39 6587
927 38 7367
DEERLER 2005(eyll sonu) YILI FYATLARIYLA (sadece ACN rnnde 2004 yl fiyatlar alnmtr.)
26
PETROKMYA SANAY VE EVRE

GR : Petrokimya Sanayii; girdileri, rnleri ve petrokimyasal rnlerden retilen son rnler dikkate alndnda evresel etkilerinin ok boyutlu olduu bir endstri koludur. Petrokimya Sanayiinin evresel etkileri retim srasndaki evresel etkiler ve Petrokimyasal rnlerin kullanld alanlardaki evresel etkiler olarak
iki ayr gurupta incelenebilir. Petrokimyasal rnlerin retimi srasndaki etkiler Suya Havaya Topraa olan etkiler olarak snflandrlr. Petrokimyasal rnlerin geni anlamdaki alt sektrn plastik ileme sektr oluturduundan plastik ileme ve plastik mamullerin kullanm ve bertaraf aamasndaki evresel etkiler de yaygn bir grle petrokimya sanayiine mal edilebilmektedir. Bu kapsamdaki evresel etkiler Plastik rnlerin retimi srasndaki evresel etkiler Plastik rnlerin kullanm ve zellikle bertaraf srasndaki evresel etkiler. olarak snflandrlr. Trkiyede Petrokimya Sanayii ve evre Aada; Trkiyede petrokimya sanayii ve evresel etkileri ve mevcut yasal durum ile yasal uygulamalarn geliimi ksaca gzden geirilmektedir: Trkiyenin ilk petrokimya tesisi olan Petrokimya Holding A.. Yarmca Kompleksi Trkiyede petrokimya ve buna bal olarak plastik sanayisini gelitirmek amacyla kurulmu olup 1965-1970 yllar arasnda kurulu aamasn tamamlam; niteleri 1970 ylndan itibaren devreye alnm ve takip eden yllarda yeni nite ilaveleri, kapasite arttrma ve iyiletirme gibi nedenlerle yatrm srecini devam ettirmitir. Kurulu aamasnda Petkim Yarmca Kompleksinde evre kirliliini nlemeye ynelik nlemler o yllardaki evre koruma anlayna gre tasarlanm olup gereken nitelerde n artma sistemleri, slfit oksidasyon nitesi, kalevi atk yakma nitesi; kompleks genelinde ise ya ayrma sistemi, kimyasal ktrme sistemi, gibi birimler tesis edilmitir. 01.11.2001 tarihinde zelletirme Yksek Kurulunun karar ile Yarmca Kompleksi Tpra a devir ilemi tamamlanmtr. 1984 ylndan itibaren kademeli olarak iletmeye alnm olan Aliaa Petrokimya Kompleksinde ise artm tesisleri ; Yarmca Petrokimya Kompleksinin kurulu aamasnda yaanan tecrbelere; aradan geen zaman iinde evre bilincinde katedilen yola ve dnyadaki uygulamalara bal olarak kurulu aamasnda tesis edilmitir.
27
lkemizde evre bilincinin Dnyadaki gelimeler paralelinde artmas, evre kirliliini nlemeye ynelik yaptrmlarn uygulanmaya balamasna e zamanl olarak Petkim faaliyetlerini de evre mevzuatlarna uyumlu ve koordineli olarak etkin biimde yrtlmesi konusunda gerekli hassasiyeti gstermitir. 1984 ylndan bu yana faaliyet gsteren Aliaa Petrokimya Kompleksinde de evre konusunda yatrmlar yaplarak evre kirliliinin nlenmesi konusunda nemli lde iyiletirmeler salamtr. Artma niteleri sk aralklarla modernize edilmi, 2004 ylnda 2,2 ton/saat kapasiteli yatrm tutar 20 Milyon $ olan Sv Kat Takma Tehlikeli Atk Yakma tesislerini devreye almtr. 2005 ylnn ilk yarsnda halen F. Oil ile alan Buhar retim tesislerinde gerek evre kirliliinin nlenmesi gerekse verimliliin arttrlmas amacyla Buhar retim Tesislerinin Doal Gaza Dnm projesini balatm olup 2006 yl sonunda tamamlanmas planlanmtr. evre etkilerinin nlenmesi ve gelitirilmesine ynelik bu almalarn yan sra faaliyetlerinin gerei gerekletirilen tevsi ve rehabilitasyon projelerinin tasarm aamasnda teknoloji seimleri evre boyutu ile birlikte deerlendirilmektedir.Klor Alkali, VCM ve Etilen fabrikalarnn tevsii almalarnda geri kazanma, emisyonlarn azaltlmas, yardmc ve doal kaynak tasarrufu salayacak teknolojiler seilmitir. evre Kirlilii kontroln amalayan ynetmeliklerin hazrlk aamalarnda Trkiyenin en byk sanayi kurulularndan biri olmas nedeniyle Petkimin gr alnm ve ynetmelik taslaklar ve sektrel uygulamalarn dnyadaki durumu titizlikle incelenerek ynetmeliklerin salkl bir biimde oluturulmasna katkda bulunulmutur. Bunun yan sra, AB Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol Direktifi nin uygulanmasna ynelik olarak evre ve Orman Bakanlnn organizasyonunda ve Hollanda Hkmetinin destei ile yrtlen projeye pilot tesis olarak destek vermitir. Ayrca Yksek Maliyetli evre Yatrmlarnn Planlanmas Projesi ve Trkiyede Koku yayan Emisyonlarn ve misyonlarn Ynetimi Projesi almalarnda da yer almtr. Yasal Durum lkemizde evresel etkileri bulunan evsel veya endstriyel her trl faaliyetin uymas gereken kurallar yasalarla belirlenmitir. lkemizin evre korunmas konusundaki yasal yaplanma 1978 ylnda Babakanla bal evre Mstearlnn oluturulmas ile balamtr. Anayasamza 1982 ylnda evre hakknn girmesi ile birlikte ilk evre kanunu 11 Austos 1983 yaynlanmtr. Ancak ok ksa zamanda yasal mevzuat AB, EPA normlarna hzla yetimitir. lkemiz bu srete MARPOL, BASEL, RO gibi bir ok uluslararas protokol ve deklarasyona imza atmtr.1991 ylnda kurulan evre Bakanl, 2003 ylnda Orman Bakanl ile birletirilmitir. Mays 2003 ten bu gne kadar yeniden dzenlenen ve yaynlanan ynetmelik says 76 ya ulamtr. Yaplan bu yasal dzenlemeler lkemizin Avrupa Birliine uyum srecine evre konusundaki hazrlk almalardr. 3 Ekim 2005 te Brksel de Avrupa Birlii Tam yelik Mzakere Srecinin balamasyla birlikte bu srecin 35 ana balkla belirlenen konularnn en etkin olanlarndan biri evredir. evre konusu dier aday lkelerin en ok zorland ve yaplmas istenen uygulamalar ve maliyetleri asndan en ok yatrm gerektiren ve pazarlk yaplan konularn banda gelmektedir. Petrokimyasal rnlerin retimi aamasnda suya, havaya ve topraa olan belli bal evresel etkileri, kan ynetmeliklerin ilgili teblileri ile denetim altna alnmtr. Petrokimya Sanayiinin uymas gereken hava ve atk su emisyon deerleri AB standartlar ile karlatrldnda arada ok byk farkllklar olmad grlmektedir. Bu paragraftan da anlalaca gibi evsel ve endstriyel faaliyetlerin evresel adan uymas gereken standartlar yasalarla kontrol altna alnm olup evresel etkilerin en aza indirilmesi iin gnll deil
28
zorunlu uygulamalar getirilmitir. Ancak bu kapsamda kan yasalarn uygulanmasnda, giderek kreselleen, hammadde ve ucuz enerji kaynaklarna sahip lkelerin ok yksek kapasitelerle ve dk maliyetlerle pazara girerek artan rekabetin yaand tm sektrlerde srdrlebilir kalknmann salanabilmesi iin, reticiler ile uygulayclarn bu konudaki hassas dengelerin bozulmamas konusunda gereken zeni gstermelidir. Gnll Uygulamalar Petrokimya sanayii gibi kompleks yapda olan, ticarette ok nemli bir yzdeyi elinde tutan, ok sayda alt sektre girdi temin eden bir sanayi dalnn ok sayda i ve d faktrden etkilenmesi kanlmazdr. Bu faktrler aadaki gibi sralanabilir. irket stratejileri Kapasite trendi Talep trendi Teknolojik gelimeler Hammaddeler Politik konular Ekonomik konular Ynetmelikler ve dzenlemeler Bu faktrlerden politik gelimelerin iine giren Avrupa Birlii; ynetmelik ve dzenlemeler kapsamna giren GATT ve Gmrk Birlii anlamas gibi etkenler sonucunda lkemizin ve dolaysyla kimya ve petrokimya sanayiinin bu anlamalarn gereklerini yerine getirmeleri kanlmaz hal almtr. Ancak yukarda saylanlardan daha da nemli ve uygulanmalar zorunluluk deil gnlllk esasna dayanan evresel Uygulamalar her ne kadar zorunlu deilse de giderek globalleen ve rekabetin hzla artt sektrde ticari engel oluturma zelliini kazanmaya balamtr. lkemizde de giderek artan bir hzla uygulama alan bulan bu uygulamalarn belli ballarna ksaca deinilecektir. evre Ynetim Sistemleri ISO 14000 Gnmzde, kaynak kullanmnn, atklarn uzaklatrlmasnn, su ve toprak kirliliinin gelecek nesilleri tehdit ettiinin farkna varlmasyla birlikte kurulular, i dnyasnda kalabilmek iin gittike artan bir tempoyla evre boyutunu i stratejilerine ve uzun vadeli planlarna almak zorunda kalmlardr. Bu; evreye duyarl dier rakiplerle rekabet ve beklentileri gittike artan kamuoyunun memnun edilmesi asndan da nemlidir. evre politikas ve evre stratejileri, kuruluun evre ynlerinin, faaliyetlere entegrasyonu iin balang noktasdr. evre Ynetim Sistemleri ve evre denetimleri, politika ve amalarn gerekletirilmesi iin sistemli bir yaklamn balca aralardr. Bunlara ek olarak, yaam boyu deerlendirme metodlar, evre etiketleme programlar ve
29
performans deerlendirme metodlar gelitirilmektedir. Birok lkede, bu aralarn kurulularca yasal zorunluluk olmakszn kullanlmas devlet tarafndan tevik edilmektedir. Ayn zamanda ulusal ve uluslar aras kurulular etkin bir evre ynetimi iin bu aralar uygulamaya almlardr. Bu aralarn uygulanmasnda evre Ynetim Sistemi ve denetleme konusunun akla kavumas gereksinimi domu olup; gerekli almalar standardizasyon ve belgelendirme konusunda uluslararas dzeyde almalar yapan ISO tarafndan balatlmtr. evre Ynetim Sistemi; evre ynetimine sistemli bir yaklam gerektirir. Kurulular; belirlenen evre ynlerinin kaynak tekil ettii hedef ve amalar baarmak ve iyiletirmelerde bulunabilmek amacyla evre risk ve frsatlarna sistematik yaklamlarda bulunurlar. Bir evre Ynetim Sistemi olarak gelitirilmi olan ISO 14000in ana elemanlar evre politikas evre program ve aksiyon plan Kurulu yaps evre ynetiminin i ortamndaki operasyonlarla btnletirilmesi olup sisteme st ynetim, yneticiler, tm alanlar dahil olmaldr. evre Ynetim Sistemi gelitirme ve uygulamasnn drt aamas olup bunlar 1. 2. 3. 4. Planlama evresi (planla) Faaliyet evresi (yap) Deerlendirme evresi (kontrol et) yiletirme evresi(dzeltici faaliyet ) dir.
Emas, Eco Management And Auditing Scheme Avrupa Birlii 1995 ylnda, irketlerin evresel performanslarn gelitirme ynnde gsterdikleri gayretlerin kamuoyu tarafndan bilinmesine olanak salayacak bir reglasyon yaynlamtr. ngilizce ksaltlm ad EMAS olan bu reglasyon irketlerin kendi evre ynetim sistemlerini ve dardan bir denetim firmas tarafndan onaylanan evresel faaliyet raporlarn oluturmalarna dayal bir sistemdir. Bu sistemin gereklerini yerine getirerek EMAS logosu almaya hak kazanan irketler evre korumaya gsterdikleri zen nedeniyle prestij kazanacaklardr. EMAS n gnlllk esasna dayal bir uygulama olmasna ramen reglasyon olarak isimlendirilmesi; tm yelerin katlmn amalayan bir teklif olmasndan kaynaklanmakta olup kesinlikle zorunluluk esasna dayal deildir. irketlerin gnlllk esasna dayal bir uygulamaya katlmalarnn nedeni ncelikle kendi iletmeleri iin bir evre Ynetim Sistemi oluturmalar gerei ve bunun sonucunda evresel performansn artmas, daha ileri aamada atklarn azaltlmas, iletme maliyetlerinin drlmesidir. Bu uygulamayla salayacaklar ikinci bir yarar ise kredibilitelerinin artmasdr. irketler her ne kadar kendi evresel performanslarn gsteren raporlar yaynlyorlarsa da bu raporlarda kendi sylemek istediklerini syledikleri dnlmekte ancak Eco-Audit raporunda bamsz bir kurulu raporu doruladndan inandrc ve gvenilir olmaktadr. l Sorumluluk (Responsible Care)
30
l Sorumluluk; Kimya Sanayiince retilen ve kullanlan kimyasallarn ynetiminin daha da gelitirilmesini salamak amacna yneliktir. l Sorumluluk, Kimya Sanayii tarafndan tm dnyada alan Sal, Teknik Emniyet ve evre Konularnda uygulanmakta olan bir taahht programdr. Bu program, 1984de Kanadada balatlm olup 1989da Avrupaya gelmitir. lkemizde ise 1993 ylndan itibaren Trkiye Kimya Sanayicileri Derneinin (TKSD) koordinasyonunda uygulamaya konulmutur. l Sorumluluk program; Kimya Sanayii tarafndan belirlenmi temel ilkelerin aada verilen alt adet ynetim kural ile yrtlmesini ierir: alan Sal ve Gvenlii Kirlilii nleme evre Koruma Datm letiim Toplumun Bilinlendirilmesi Proses Gvenlii Acil nlemler rn Sorumluluu Yukarda belirtilen her bir kural, toplumu ve kurulular ilgilendiren konulardaki belirli sorular dile getirmektedir. Bu kurallar, kendi ilerinde baz zel uygulama konularnn ayrntlarna inmektedir. Bu sorular ieren uygulama klavuzu; l Sorumluluk uygulayan kurulularn kendi kendilerini deerlendirmesine ve izlemesine imkan vermektedir. TKSD tarafndan yaplan revizyonla l Sorumluluk klavuzuna evre Ynetimi ve evre Politikas ile ilgili iki yeni blm eklenmi ve standard bir evre Ynetim Sistemi oluturulmasna dayanak oluturmas hedeflenmitir. Trkiye Kimya Sanayicileri Derneine ye olan kurulular l Sorumluluk prensiplerini uygulamay taahht etmi saylmakta olup sz konusu dernein yesi olan PETKMde de ilgili almalar balatlmtr. evresel Etiketleme (Ecolabelling) Ecolabel rnlerin zerine konan ve rnn kompozisyonuna ilaveten evre zerindeki tm etkilerini de belirten bir etikettir. AB yesi baz lkelerin kendi iinde bu tr uygulamalara sahip olmas, bazlarnn da bu tr bir uygulamay planlamas; birlik genelinde etkin ve tek elden kontrol edilen kriterlere bal bir uygulama getirilmesi ihtiyacn yaratm ve ABnin yeil etiket uygulama emas resmi olarak 1993 ylnda aklanmtr. Ecolabel uygulanmasnn amac Tm yaam dngs boyunca evresel etkileri en aza indirilmi rnlerin tasarm, retim, pazarlama ve kullanmn tevik etmek Tketiciyi kullandklar rnn evresel etkileri konusunda bilinlendirmektir. rnlerin Yaam Dngs Boyunca evresel Etkileri ngilizce Life Cycle Assesment ksaca LCA olarak adlandrlan yaam dngs boyunca evresel etkilerin deerlendirilmesi almalar bir rnn evreye olan etkilerinin, sadece atk olarak yer ald aamada deil de, retim aamalarnn tm incelenerek, tm mrnn btn aamalaryla evre zerinde yaratt etkiyle deerlendirilmesi, hem bilimsel adan hem de bu konuda daha doru ve gereki sonulara ve kararlara varlmas asndan
31
yaygn bir biimde kabul grmeye ve alternatif hammadde seimlerinde ve bir rn iin evre kirlilii yarglarna varlmadan nce esas alnmaya balanmtr. LCA sonularnn uygulanmas asndan en nemli gelime ise hem Avrupa birlii tarafndan resmen uygulamaya konmu olan Ecolabel uygulamasnn hem de ISO14000 Standardlar Serisinin rnn deerlendirilmesi ksmnn rnn evresel adan deerlendirilmesinde LCA almalarn esas kabul etmi olmasdr. 1970'li yllarda enerji tasarrufunu amalayarak balatlan almalarn kapsam geniletilerek, retim proseslerindeki kat, sv ve gaz atklarla emisyonlar da incelemelerin kapsam iine alnmtr. Son yllarda bu kavram daha da geniletilmi ve gnlk hayatmzdaki bir rnn douundan lmne kadarki srete yer alan tm kademelerin tek bana incelenerek deerlendirilmeler yaplmas yerine, bu kademelerin tmn kapsayan ve doutan-lme, beikten-mezara tm kademelerin toplam etkilerini yukarda belirtilen parametreler asndan inceleyen raporlar hazrlanmaya balanmtr. te bu raporlar LCA raporlar olup, bu raporlarn sonular, zaman zaman, bir rnn mr iindeki tek bir kademenin deerlendirilmesiyle elde edilen sonulardan ok farkl mesajlar vermeye balamtr. Plastik rnler bu erevede ve eitli kullanm alanlarnda deerlendirildiinde toplam mr boyunca yaptklar evresel etkilerin alternatiflerine oranla ok daha az olduu sonular ortaya kmaktadr. Bu almalara rnek olarak merubat konteynerleri, pencere pervazlar, margarin ambalajlar, vs. verilebilmekte olup bu rnlerin evre kirliliinin nlenmesine bugne kadar gzard edilmi bir katksnn olduu da ortaya kmaktadr. SONU: Giderek kreselleen, hammadde ve ucuz enerji kaynaklarna sahip lkelerin ok yksek kapasitelerle ve dk maliyetlerle pazara girerek artan rekabetin yaand tm sektrlerde srdrlebilir kalknmann salanabilmesi iin, reticiler ile uygulayclarn bu konudaki hassas dengelerin bozulmamas konusunda gereken zeni gstermelidir. Mevcut tesislerde belirli periyot iersinde ve yaplacak yeni tesislerde proje aamasnda AB evre uyum yasalarnda verilen En yi Mevcut Teknolojiler ( Best Available Technologies) ve SEVESO II gibi direktifler dikkate alnmaldr. Sektrdeki; Temel ve Ara Petrokimyasal maddeler ile Termoplastiklerden oluan 17 petrokimyasal madde detayl bir ekilde incelenmi olup ileriki sayfalarda raporlanmtr.
32
BLM II
33
34
TEMEL VE ARA PETROKMYASAL MADDELER
35
36
ETLEN-PROPLEN
1. GR : Sektrn Tanm ve Snrlarnn izilmesi: Petrokimya Etilen/Propilen sektr, hammadde olarak rafinerilerde retilen naftay ileyerek, petrokimya sanayinin temel balang hammaddeleri olan iki karbonlu bir hidrokarbon olan etilen (Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3; 2411.4.01.30) ile karbonlu bir hidrokarbon olan propileni (ISIC, Rev.3; 2411.4.01.40) retir. Etilen ve propilenin Gmrk Tarife statistik Pozisyon (G..T.P.) numaralar srasyla 2901.21.00.00.19 ve 2901.22.00.00.19dur. 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR: 2.1. Mevcut Durum Dnyadaki gelimelere paralel olarak Trkiye'deki petrokimya sanayi de meydana gelen global krizler veya talep artlarndan etkilenmektedir. 1994 ylnn ikinci yarsndan itibaren dnya petrokimya sanayinde yaanan olumlu gelimelere paralel olarak Trkiye'de de grlen talep art petrokimya sanayini olumlu ynde etkilemitir. 1997 ylnn 3. eyreinde Uzak Dou ve Rusya'da ortaya kan kriz sektr olumsuz ynde etkilemitir. Buna ramen Trkiye'de petrokimyasal rnlere olan talep art dnya ortalamasnn zerindedir. Trkiye'deki petrokimyasal rnlere olan bu yksek talep art hz yeni yatrmlar iin byk potansiyel oluturmaktadr. Mevcut retim miktar ile Petkim'in petrokimya sanayindeki yurtii pazar pay %30'un altndadr. Bugnk Trkiye ihtiyacn karlamak iin 1.500.000 ton etilen retimine dayal petrokimya kompleksi kurmak gerekmektedir. zel sektrde etilen ve propilen gibi temel petrokimyasal rnlerin devam niteliinde daha ok nihai rnlere ynelik yatrmlar mevcuttur. Bu sebeple etilen ve propilen gibi temel petrokimyasal rnlerin retimlerinde ngrlen veya gerekletirilen artlar sadece Petkim tarafndan yaplan yatrmlara bal olmaktadr. Petkim tarafndan salanan bu artlar yine Petkim bnyesinde kurulu termoplastik, VCM ve EO/EG reticisi fabrikalar tarafndan kullanlmaktadr. IX. Kalknma Plan dneminde, Trkiyenin ihtiyac iin yaplmasa bile Petkim Aliaa Kompleksinin etilen ve propilen an karlamak iin Etilen Fabrikas retiminde %15 art salayacak yatrm yaplmas gerekecektir. Yaplan yatrmlar mevcut tesislere ilave kapasite salanmas eklinde olduundan yeni istihdam yaratmas beklenmemektedir. 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm Petrokimya sektrnn temel balang maddelerinden en nemlileri olan etilen ve propilen, Trkiye'de bir kamu kuruluu olan Petkim'in Aliaa'daki Petrokimya Kompleksi iinde yer alan ve Etilen Fabrikas olarak isimlendirilen tesisinde retilmektedir. 1970 ylnda devreye alnan 60.000 ton/yl etilen retim kapasitesine sahip Yarmca Etilen Fabrikas ekonomik mrn tamamlad iin Mays 1993'de kapatlmtr. Bu tarihten itibaren montaj biten 5.000 ton kapasiteli sv etilen tank (basnc = 0.1 kg/cm2g; scakl = -100 C) devreye alnarak, Yarmca'daki polimer fabrikalarnn ihtiyac olan etilen 2000 ylna kadar Aliaa'dan salanmtr.
37
Tablo 1: Etilen /Propilen Sektrndeki Kurulular Varsa Yabanc 2005 Yl retim Sermaye i Kapasite Konusu Pay (%) Says (Ton) 179 520000 240000 -
Sra No: Kamu Kurulular 1- Petkim
Kurulu Ad
Yeri
1- zel Sektr Kurulular

Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A..2004 statistik Yll
Aliaa Etilen Propilen -
Tablo 2: Etilen Propilen Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu Sra Ana Kapasite Kapasite YILLAR No: Mallar ve KKO Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 1- Etilen Kapasite Bin Ton 400000 400000 400000 400000 400000 KKO 394889 399616 418663 396366 2- Propilen Kapasite Bin Ton 183000 183000 183000 183000 183000 KKO 98,7 101,4 103,9 97,6
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A..2004 statistik Yll
2004 400000 376312 183000 101,1
2005 Tah. 520000 312000 140000 60
Ylda 350.000 ton etilen ve 158.000 ton propilen retmek iin kurulan ve 1985 ylnda iletmeye alnan Aliaa etilen fabrikasnn kapasitesi yaplan iyiletirme almalar ile 1994 ylnda 377.000 tona, 1995 ylnda ise 8000 saatlik yllk alma sresi ile 400.000 ton etilen ve 183.000 ton propilen retimine ulamtr. 2005 Mart aynda tamamlanan kapasite artrm almalar ile ylda 520.000 ton etilen ve 240.000 ton propilen retimi salanacaktr. Ayrca; Aliaa etilen fabrikasnda yan rn olarak ylda 137.000 ton C4 karm (%50 1,3 Btadien ierir), 357.000 ton ham benzin ve 83.000 ton fuel oil elde edilmektedir. Kapasite artrm almalar tamamlandktan sonra 2005 yl Nisan aynda fabrika devreye alnmtr. Bu nedenle 2005 yl retim miktarlar dk gerekleecektir. 2.1.2. retim: a) retim Yntemi -Teknoloji: Gnmzde, Dnya standartlarndaki bir etilen fabrikas ylda 1000000 ton civarnda etilen retir ve orta byklkteki birok rafineriden daha byktr. Hammadde seimi etilen fabrikalarnn yatrmnda, iletilmesinde rn dalmnda ve etilen veriminde nemli rol oynar. Nafta ve gas oil gibi ar hammaddelerin kullanm, eit miktardaki etilen retimi iin gerekli olan besleme miktarn arttrr. Bunun yannda besleme ne kadar ar olursa, yan rn miktar da o kadar ok olur. Paralama ortam ve frn tasarm da verimi etkileyen dier etkenlerdendir. Yz ton etilen rn iin kullanlan hammadde ve oluan yan rn miktarlar Hammadde Trlerine Gre rn Dalm tablosunda verilmitir. Kuzey Amerika ve Orta Dou lkeleri etilen retim endstrilerini doal gaz zerine kurarken, Bat Avrupa ve Uzak Douda naftaya dayal olarak kurulmaktadr. Trkiye'deki etilen fabrikasnda hammadde olarak nafta kullanlmaktadr. Petrokimya sanayi iin gerekli olan etilen ve propilenin balca retim kayna etan, propan, btan, nafta ve gas oil gibi hidrokarbonlarn buharla yksek scaklkta
38
paralanmas prosesi olmakla birlikte propilen retimi iin rafinerilerin FCC niteleri de nemli bir kaynak oluturmaktadr. Hammadde Trlerine Gre rn Dalm (100 Ton Etilen elde etmek iin)
HAMMADDE TR ETAN PROPAN BTAN NAFTA RN ADI Hammadde Hidrojen Metan Etilen Propilen C4 Ham Benzin Fuel Oil Etilen Verimi (% Arlk) 124.2 7.2 8.7 100 2.4 3.2 2 -80,5 234.7 3.8 65.2 100 36.6 10 15.6 2.2 42,6 247.3 3 55 100 41 25.3 16.6 4.2 40,4 294 2.5 46.6 100 42.2 27.7 62.1 11.1 34
(Ton)
GAS OL 363.4 2.7 40.4 100 53.4 34.2 66.8 63.8 27,5
Kaynak: SRI International Ethylene Economics
Hammadde Girdileri Girdiler (Mal Baznda) Nafta Miktar (Ton) Deer (USD) Yerli thal Yerli thal 763.902 419.988 353.728.468 199.162.509
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A..
Tablo 3 : Birim retim Girdileri (1 Ton Etilen retimi iin) NAFTA (TON) KATALST/KMYASAL ($) TLTE ($) YAKIT (TON) DGER ($)
3,31 3,38 95,7 0,515 5,82
Doal gaz kayna bulunmayan ve hammadde ynnden sv petrol fraksiyonlarna baml olan Bat Avrupa ve Japonya gibi lkeler uzun dnemde temin gvencesi, fiyat ve teknolojik uygunluk ynlerinden en elverili petrol fraksiyonunu semek durumundadrlar. Bu
39
lkeler paralama tesislerini balangta hemen hemen tmyle en uygun petrol fraksiyonu olan ve bol miktarda bulunan naftaya dayal olarak kurmulardr. Ancak 1973 petrol krizinden sonra ham petrol fiyatlarnn pe pee artlar gstermesi karsnda petrol rafineleri artan benzin talebini karlamak iin naftann byk blmn benzine dntrme yoluna gidince, petrokimya sanayinde paralama tesisleri iin hammadde kayna olarak naftann yan sra daha ar petrol fraksiyonu olan Gas Oile ynelmek durumunda kalmtr. Bugn kurulmakta olan modern paralama tesislerinin ounda hammadde esneklii vardr. Bu yeni tesisler sadece naftay deil, ayn zamanda C3/C4 LPG ve Gas Oil'i ileyebilecek esneklikte dizayn edilmektedir. Etilen ve propilen retimi iin kraking tesislerinde hammadde olarak kullanlabilen hidrokarbonlarn tm gz nne alnrsa, kraking ilemi yle zetlenebilir. Hammaddeler - Etan - Propan - LPG - Nafta - Gas Oil Is rnler - Etilen - Propilen - C4 Karm (Btan Btadien, Btilen) - Yakt Gaz (Metan, Hidrojen) - Piroliz Benzini - Fuel-Oil (Aromatik Ya) Issal paralama (kraking) ileminde proses artlar genellikle en yksek verimle etilen elde etmek zere dzenlenirse de, belirli snrlar iinde bu artlarn deitirilmesiyle paralama ilemi esnasnda etilenin yan sra oluan propilen ve btadien verimini arttrmak da mmkn olmaktadr. Reaksiyon artlar ve paralama rnlerinin kompozisyonu kullanlan hammaddenin cinsine gre de farkllklar gstermektedir. Kraking Prosesi: Paralama prosesinde gaz veya buhar haline getirilmi hidrokarbonlar su buhar ile seyreltilmi olarak 800 - 860 C scaklktaki frnlar iinde bulunan bo tpler iinden reaksiyon sresi bir saniyenin altnda olacak ekilde sratle geirilir. Frndan kan paralanm gazlar, ierdikleri olefinlerin indirgenerek etan, propan gibi istenmeyen yan rnlere dnmesini nlemek iin buhar retimine de elverili olan bir soutma sisteminde ani olarak soutulur. Bu soutma sisteminde aa kan s ile, proses iinde kullanlan yksek basnl buhar retilmektedir. Soutma sisteminden kan gaz karm fuel-oil'in dip rn olarak ayrld ilk ayrma kolonuna gnderilir. lk ayrma kolonunun tepesinden kan gaz karm, kademeleri arasnda soutma eanjrleri bulunan 4 veya 5 kademeli bir kompresr sisteminde yaklak 40 kg/cm2g basnca kadar sktrlr. Kompresr sistemi iinde asidik gazlar giderildikten sonra kademeler arasnda soutulan ve ounlukla yksek molekl arlkl hidrokarbonlardan oluan kondensatlar, bir seri destilasyon kolonundan oluan ayrma sistemine gnderilir. Kompresr sisteminden kan ve dk molekl arlkl hidrokarbonlardan oluan gaz karm ise kurutucularda kurutulduktan sonra etilen-propilen soutucu akmlaryla soutulan bir soutma sistemine gnderiler ve hidrojen ile metan dndaki rnler svlatrlr. Metan ve
40
hidrojenden oluan gaz karm ise metan- hidrojen ayrma sisteminde, asetilen hidrojenlendirme prosesinde kullanlan % 95 (Mol olarak) saflkta hidrojen ile yakt gaz olarak kullanlan metana ayrlr. Soutucu sisteminden kan sv rnler metandan tmyle artlmak zere Metan Ayrma Kolonu'na gnderilir. Bu kolondan tepe rn olarak kan metan yakt gazna ilave edilirken; sv dip rn Etan Ayrma Kolonuna gnderilir. Etan ayrma kolonunun tepe rn olarak kan C2 karm (etan, etilen ve asetilen), nce hidrojenlendirilerek ierdii asetilen etilene dntrlr ve asetileni giderilmi C2 karm daha sonra Etilen Kolonuna gnderilir. Etilen kolonunun tepesinden polimer saflkta etilen alnrken (min. %99.9 vol) etandan oluan dip rn de yeniden paralanmak zere frnlara geri gnderilir. Etan ayrma kolonunun dip rn ise kompresr sisteminden gelen kondensatlarla birletirilerek propan ayrma kolonuna gnderilir. Bu kolonun tepe rn olan C3 karm, nce ierisinde bulunan metil asetilen ve propadieni propilene dntrmek iin hidrojenlendirilir ve Propilen Kolonu'na gnderilir. Propilen kolonunun tepesinden polimer saflkta propilen (min. %99.5 vol), ortasndan kimyasal saflkta propilen alnrken; dip rn olan propan paralanmak zere frna geri dner. Propan ayrma kolonunun dip rrn, btan ayrma kolonuna gnderilir ve bu kolonda tepe rnleri olarak C4 karm, dip rn olarak kzdrma benzini alnr. Paralama ileminde etilen ve propilen gibi dk molekl arlkl olefinlerin verimi, reaksiyon basncnn drlmesiyle artmaktadr. Ancak tesislerin dk basn altnda almalar tesis iine hava szp patlayc karm olumasna neden olduundan tesis basncn atmosferik basncn altna drmek yerine, hidrokarbonlarn ksmi basncn azaltmak amacyla su buhar ile seyreltme yoluna gidilir. Su buhar dorudan reaksiyona girmemekte, ancak hidrokarbonlarn ksmi basncn drerek paralama dengesini olefin retimi ynne kaydrmaktadr. Bunun yan sra su buhar s iletiminin homojenliini salamak ve ekipmanda tkanmalara yol aan karbon oluturucu koklama reaksiyonlarn azaltmaktadr. Issal paralama ileminin kimyas son derece karmaktr. Paralama ilemi esnasnda dk molekl arlkl olefin verimini arttran zincirleme paralama ve hidrojenasyon reaksiyonlar olumaktadr. Bunun yan sra asetilen serisi molekllerin olumasna yol aan ileri derecede de hidrojenasyon reaksiyonlar meydana gelmektedir. Yksek molekl arlkl hidrokarbonlarn ve koklamann olumasna yol aan kondenzasyon, polimerizasyon reaksiyonlar, Aromatiklerin olumasna yol aan siklizasyon reaksiyonlar gibi olefin verimini drc nitelikte olan yan reaksiyonlarda olumaktadr. Besleme maddesinin arl ykseldike reaksiyonlarn karmakl artmakta ve olefin verimi (zellikle etilen verimi) azalmaktadr. Issal paralama ileminde kullanlan deiik hammaddelere gre oluan rn dalm Hammadde Trlerine Gre rn Dalm tablosunda verilmitir. Reaksiyon koullar olarak en yksek etilen verimini amalayan yksek severite koullar seilmitir. Tablodan da grlecei gibi hammadde olarak etan kullanlmas halinde balca paralama rn etilendir. Bunun yan sra bir miktar metan ve hidrojen ile yan reaksiyonlar sonucunda az miktarda eitli yksek molekll hidrokarbonlar olumaktadr. Propan ve n-btan kullanlmas halinde etilen verimi azalmakta, etilenin yan sra nemli miktarda propilen ve yine yan reaksiyonlar sonucu etan hammaddesine oranla daha fazla yksek molekll hidrokarbonlar meydana gelmektedir. Nafta ve gas oil kullanlmas halinde ise etilen verimi olduka dmekte, buna karn yksek molekll hidrokarbonlar ve aromatikler artmaktadr. Bu nedenle nafta veya
41
gas oil'e dayal paralama tesislerinin ekonomik oluu yan rnlerinin deerlendirilmesine sk skya baldr. Genellikle bu yan rnlerin daha deerli rnlere dntrlmesine allmaktadr. Petkim Aliaa kompleksindeki etilen fabrikas, nafta kkenli tesistir. Nafta paralama tesisleri lkemizde olduu gibi genellikle etileni ve etilenin yan sra oluan propilen ve btadieni temel girdi olarak kullanan tesisleri de ieren bir petrokimya kompleksinin bir parasn oluturmaktadr. Yine bir yan rn olarak kan kzdrma benzini, yksek miktarda aromatik ierdiinden, nceden Yarmca Kompleksinde olduu gibi yksek oktanl motor yakt olarak pazarlanmakta veya Aliaa Kompleksinde olduu gibi kzdrma benzini iindeki aromatiklerin ayrlmas yoluna gidilmektedir. Tablodan da grlecei zere etilen veriminin yksek olmas ve en az dzeyde yan rn vermesi nedeniyle etan, etilen retimi iin mkemmel bir hammadde kaynadr. Ancak yan rn olarak ok az propilen verdii iin propilen retimi iin uygun deildir. lkemizde etilen ve propilen retimi iin petrol gaz (Etan ieren) bulunmamas ve LPG'nin de yakt olarak kullanlmas nedeniyle en uygun hammadde kayna olarak nafta seilmitir. Atmosferik gas oil petrol krizinden sonra bir hammadde kayna olup nafta darlnn sz konusu olduu durumlarda hayli nem kazanmaktadr. Bunun yan sra daha karmak yapsndan tr gas oil'in girdi olarak kullanan paralama tesislerinin yatrm maliyeti daha yksektir. lk bakta dnm verimi daha yksek olan ve daha az yatrm maliyeti gerektiren hafif hidrokarbonlar daha ekonomik grnrlerse de; bu durum bir dereceye kadar dorudur. Ar hidrokarbonlarn kullanlmas halinde elde edilen yan rnlerin deerlendirilmesi ile baz hallerde (hammadde ve yan rnlerin fiyat hareketlerine bal olarak) net hammadde maliyeti minimum dzeye inebilmektedir. Petkim Petrokimya kompleksi Aliaa Etilen Fabrikasnda 1 ton etilen iin yaplan tketimler Tablo 3te verilmitir. Issal paralama (kraking) prosesinin akm emas bir sonraki sayfada verilmektedir.
42
ETLEN RETM SREC AKI EMASI

Arom / OB Nafta Seyreltme Buhar Clarified Oil Amonyak MS Gaz Karm Pr Wash Gaz Oil AYPE PP H2O NaOH ( KA ) Kurutma Metan + H2
CO Giderme Reaktr D 411 C-203 C-204 Metan + H2 + CO Soutma Metan ve H2 Ayrma Blm Metan Ayrma Kolonu C-302
On H Spek On E Spek
Fuel Gaz'a H Tketim C2 / C3 / C4 AROM PTA/PP YYPE
DMDS
Metan
A B C D E F G H C E G
F - 101 F 102
Gazlarn Ani Soutulmas
lk Ayrma Kolonu C-201 CN-201
Krakt Gaz Kompresr K 201
H2S ve CO2 Asit Gazlar Giderme
D 208 A/B/C
C1+ C3
+
BFW D 110
C1 Sv rnler Kimyasal Atk Su
E Metan
nite i Fuel Gaz'a ACN/VCM AG/PA/B EO/EG AG
Hidrokarbon Kondensatlar XHS ( nite i )
Kostik Oksidasyon
Hidrazin Morfolin
H2SO4
Hava
Mangan Asetat
Fuel-Oil C2 Sv rn Karm Ham Benzin

PSP E E
+
T 503 A
Export
D501 A/B D507 A/B
PP
C2 Karm Etan, Etilen Asetilen
H2
Btan
Etilen
C3 Karm Propan, Propilen MA, PD
H2
Propilen
EA, VA Ham C4
On H Spek
D503 A/B
nite i Fuel Gaz'a
Soutma C2 Asetilen Hidrojenerasyon

D 403 A/B D 405 A/B/C
H2
C4 Asetilen Hidrojenerasyon KSP
Etan Ayrma Kolonu C-401
Etilen Ayrma Kolonu C-402 C-403
HSpek E E D 505 A/B
On
Propan Ayrma Kolonu C-404
C3 Asetilen Hidrojenerasyon
D 414 A/B D 421
D501 C/D D507 C/D
ACN
C-304 C-305 C-450 C-451
Btan Ayrma Kolonu C-405
D 437 D 438 D 439
H Spek E
On
C3+ Etan
Etan Etilen
On E Spek
Propan Propilen
H Spek E
On
On E Spek
D502 A
TBC
Export
HSpek E
On
D 503 A/B
+
Propan
D 501 C/D D 507 C/D
D502 B
Export
Sv Etilen C 404 Antifoulant BACA K 201 T 505 A/B Gaz Etilen
C4
C5
Total C4 Hidrojenerasyon Ham Benzin nhibitr
T 504 A/B
AROM
F 101 A..H
H2 BTAN PROPLEN-PSP PROPLEN-KSP
Ham Benzin HDROJEN FUEL OIL HAM BENZN BFW - XHS ATIK SU DER
ETAN
AYPE, YYPE VCM, EO/EG
ETLEN HDR C4 HAM C4
Sv Etilen Export E 503 A/B/D
METAN
43
PROPAN
b) rn Standartlar: Dnya standartlarndaki etilen ve propilen rnnn zellikleri aada verilmektedir. Srekli bu kalitede rn retmek, verimi arttrmak, mteri memnuniyetini en st dzeyde salamak amacyla toplam kalite ynetimine geme almalar balatlm ve Petkim Temmuz 1996 tarihinde Trk Standartlar Enstitsnden ISO-9002 Kalite Gvencesi Sistemi belgesini, Aralk 2003 tarihinde ise ISO 9001 Kalite Ynetimi Sistemi Belgesini almtr.
Etilenin Tipik zellikleri : Kaynama Noktas zgl Arlk (60/60F) Flash Point Etilen, Vol.% Etan, Vol. % Metan, Vol. % Metanol, Vol. ppm Asetilen, Vol. ppm C3 ve Ar Hidrokarbonlar, Vol. Ppm Karbon Monoksit, Mol ppm Karbon Dioksit, Vol, ppm Kkrt, Wt. ppm Su, Wt. ppm Oksijen, Wt. ppm Hidrojen, Wt. ppm -103.7 0.4 -181 99.90 0.05 0.05 5 5 10 2 5 2 10 5 10 C min. max. max. max. max. max. max. max. max. max. max. max. C
Etilen; polietilen, etilen glikol, vinilklorr, stiren, polistiren, poliester reineleri vb. retiminin yansra, soutucu olarak, kaynak ve metal kesme ilemlerinde, meyvelerin sarartlmasnda kullanlmaktadr.
44
Propilenin Tipik zellikleri (polimer saflkta propilen) : Kaynama Noktas zgl Arlk (60/60F) Flash Point Propilen, Vol. % Propan, Vol. % Karbon Monoksit, Vol. Ppm Karbon Dioksit, Vol, ppm Kkrt, Wt. ppm Su, Wt. ppm Oksijen, Vol.ppm Hidrojen, Vol. ppm Etilen, Vol. ppm Metil asetilen, Vol. ppm Propadien, Vol. ppm Asetilen, Vol. ppm Toplam C4, Vol. ppm 1,3 btadien, Vol. ppm Siklo Propan, Vol. ppm -47.8 0.52 -108 99.5 0.5 1 3 1 30 5 10 100 10 10 5 10 10 10 C min. max. max. max. max. max. max. max. max. max. max. max. max. max. max. C
c) retim Miktar ve Deeri: Petrokimya sektrnn temel ara rnleri olan etilen/propilen 1993 ylna kadar Petkim'in Yarmca ve Aliaa'da bulunan tesislerinde retilmitir. Mays 1993de Yarmca Etilen Fabrikasnn kapatlmasndan sonra etilen ve propilen retimine yalnzca Aliaa Kompleksinde devam edilmektedir. retim miktarlarndaki deiimler fabrikada yaplan yllk bakm srelerine ve kullanlan naftann kalitesine, retim deerindeki deiimler ise dnya piyasasndaki hammadde ve rn fiyat hareketlerine baldr.
Tablo 4:retim Miktar (Bin Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Etilen 411 395 400 419 396 376 312 -4 1 1 -5.5 -5 -17 2 Propilen 190 180 186 190 179 185 140 -5 1 1 -6 1 -24
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 statistik Yll
45
Tablo 5: retim Deeri (Milyon USD) (Cari Fiyatlarla) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Etilen 142.6 300.2 194.0 183.1 208.3 342.2 280.5 110 -35 -5.6 13.8 64.4 -18 2 Propilen 61.0 33.5 376 86.6 94.2 149.7 119.8 -45 912 -77 8.8 59 -20
d) Maliyetler: Petkim etilen fabrikas maliyetleri Chem System verileri ile karlatrldnda maliyetlerin en yeni teknolojiye sahip, yksek kapasiteli ve "en iyi" olarak nitelendirilen fabrikadan daha yksek olduunun grlmesine karlk "en kt" olarak nitelendirilen daha eski teknoloji ve daha dk kapasiteli fabrikadan daha dk olduu ve orta sralarda yer ald anlalmaktadr.
Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: 2005 Yl Pay (%) Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier - Yan rnler Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - AR-GE - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.
72.37 16.97 0.59 0.00 4.88 3.08
0.60 0.07 0.05 1.39 100.00
46
2.1.3. D Ticaret: a) thalat: (1) rn thalat:

Tablo 7: Etilen/Propilen Sektr rn thalat (Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Etilen 10578 17997 13274 0 0 42300 85138 170 74 0 0 101 2 Propilen 0 0 3227 0 0 3162 0 Kaynak: : Petkim Petrokimya Holding A.
Tablo 8: Etilen/Propilen Sektr rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Etilen 3670 10400 7701 - 40589 76539.1 183 -26 88.6 2 Propilen - 1362 - 3108
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A. 2004 statistik Yll
Tablo 9: Etilen/Propilen Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar (CIF, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Etilen USD/Ton 347 578 641 644 959 899 66.6 11 0 -6.3 2 Propilen USD/Ton 0 0 422 0 0 983 856 -12.9
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 Yl statistik Yll
Tablo 10 : AB ve nemli Dier lkelerden Etilen/Propilen Sektr rn thalat (Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. AB lkeleri Toplam 200. - 18576 35737 8 -26.2 - 92.4 1 Etilen 5982 17997 13274 nemli Dier lkeler Arabistan 4595 - 23724 36951 - 55.7 Meksika 4955 Libya 7495 AB lkeleri Toplam 0 0 3226 0 6254 0 2 Propilen nemli Dier lkeler Libya 3162 6239 - 97.3
47
Tablo 11 : AB ve nemli Dier lkelerden Etilen/Propilen Sektr rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. AB lkeleri Toplam 0 0 15729 30098 412 -26 - 91.4 1 Etilen 2032 10400 7701 nemli Dier lkeler Arabistan 1638 0 0 0 0 24859 39164 - 57.5 Meksika 3716 Libya 6838 AB lkeleri Toplam 0 0 1361 0 6183 0 2 Propilen nemli Dier lkeler Libya 0 0 0 0 3107 6255 - 101
2004 Aralk aynda, kapasite artrm almalarnn tamamlanmas iin etilen fabrikasnda drt aylk bir duru yaplmtr. Duru sresince kompleksin ihtiyac olan etilen ve propilen ithal edilmitir. rn ithalat miktarlar Petkim etilen fabrikas retiminden etkilenmekle birlikte esas olarak kullanc fabrikalarn kapasite kullanm oranlarna bal olarak deiim gstermektedir. Etilen ve propilen reten fabrikalarn zaman zaman beklenmedik nedenlerle durua gemesi veya planl bakmlar nedeniyle retime ara vermesi, piyasay etkileyecek dzeyde kapasiteye sahip yeni fabrikalarn devreye girmesi gibi sebeplerle retim daralmas veya genilemesi sonucu fiyat trendinde deiimler meydana gelmektedir. Ayrca Dnyadaki blgesel politik gelimelere bal olarak navlun fiyatlarnda meydana gelen deiimler de fiyatlar etkilemektedir. 1997 yl 3. eyreinde ortaya kan Dnya krizi neticesinde fiyatlarda nemli dler yaanmtr. 2004-2005 yllarndaki ithalatn parasal deerindeki art ise dnya piyasasndaki arz ve talep hareketlerine, ham petrol fiyatlarndaki ykselmeye ve Petkim etilen fabrikasnn kapasite artrm almalarnn tamamlanmas iin yaplan duruuna baldr. (2) Yar rn ithalat: Etilen ve propilen rnleri iin yar rn ithalat sz konusu deildir. (3) Hammadde ithalat:
Tablo : Etilen/Propilen Sektr Hammadde thalat (Bin ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) Biri 2005 2005 No: Mallar mi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 1 Nafta Bin 9.7 51 135 568 668 478 625 426 164 321 18 -29 30 ton
48
Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Nafta USD 165 320 207 240 280 355 450 94 -35 16 17 27 27
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding
Etilen ve propilen retiminde hammadde olarak kullanlan WSRN naftann yaklak % 30u Tpra'tan, % 70i ise ithalat yoluyla karlanacaktr. Dokuzuncu kalknma plan dneminde Petkim kullanaca naftann tamamn, Tpran retim politikalarna bal olarak yurt dndan temin etmek zorunda kalabilecektir. b) hracat: rn ihracat miktarlar Petkim etilen fabrikas retiminden etkilenmekle birlikte esas olarak kullanc fabrikalarn kapasite kullanm oranlarna bal olarak deiim gstermektedir. hracatn parasal deerindeki deiimler ise dnya piyasasndaki fiyat ve arz/talep hareketlerine baldr. Dzenli olmasa da, fabrikadaki stok miktarlarnn yksek olmas veya bakm durular durumlarnda etilen ve propilen ihracat yaplmtr.
Tablo 12: Etilen/Propilen Sektr hracat Sra Ana YILLAR No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 32 2005 . 1 Etilen 1675 0 2744 0 0 0 0 2 Propilen 6257 2048 4895 2274 0 4298 12,823
(Ton) YILLIK ARTILAR (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 -67 139 -53.5 198
Tablo 13 Etilen/Propilen Sektr hracat (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1 Etilen 1106 0 1454 0 0 0 0 2 Propilen 997 345 1612 1112 0 2002 9425 -65.4 367 -31 370
Tablo 14: Etilen/Propilen Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar (FOB, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1 Etilen USD/Ton 660 - 530 2 Propilen USD/Ton 159 168 329 489 - 466 735 5.6 95.6 48.6 57
49
Tablo 15: AB ve nemli Dier lkelere Etilen/Propilen Sektr rn hracat (Bin Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. AB lkeleri Toplam 2744 0 1 Etilen nemli Dier lkeler srail 1675 0 AB lkeleri Toplam 2 Propilen 6257 2048 4895 0 4298 0 nemli Dier lkeler Msr 2274 - 97.3
Tablo 16: AB ve nemli Dier lkelere Etilen/Propilen Sektr rn hracat (Bin USD) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. AB lkeleri Toplam 1454 0 1 Etilen nemli Dier lkeler srail 1106 0 AB lkeleri Toplam 0 2002 0 2 Propilen 997 345 1612 nemli Dier lkeler Msr 1112 Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 Yl statistik Yll
rn ihracat miktarlar etilen fabrikas stok miktarlarna gre gereklemektedir. Stok miktarlar etilen fabrikas retimi ve tketici fabrikalarn tketim durumuna bal olarak deitiinden dzenli bir ihracat sz konusu deildir. hracatn parasal miktarndaki deiimler dnya piyasalarndaki fiyat hareketlerine baldr. 2.1.4. Yurtii Tketim: Yurtiinde halkn direkt kulland rnler olmadndan, etilen ve propilen talebinin artmas ancak, yeni polietilen ve yeni polipropilen fabrikalarnn kurulmas veya mevcut tesislerin kapasite artrmas ile mmkn olmaktadr. Tabloda yer alan ylda yaklak 10 ton 34
50
civarndaki yurtii etilen tketimi narenciye sarartlmas iin kullanlmaktadr ve tketiminde retimi etkileyecek oranlarda bir art beklenmez.
Tablo 17: Tketim Miktar (Ton ) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Etilen 7 8 8 11 2 Propilen Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A..
Tablo 18: Tketim Deeri (Cari Fiyatlarla) USD Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Etilen - 16809 17331 17261 25039 25000 3 0.4 45 0.2 2 Propilen Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A..
2.1.5. Fiyatlar: Petkim tesislerinde retilen etilen ve propilenin yurtii sat yoktur. Petrokimya kompleksi iinde bulunan Petkim'in dier fabrikalarnda hammadde olarak tketilir. Bu iki madde uluslararas ticari bir mal olduklarndan yurtd fiyatlar aada verilmitir. Tablodan da grlecei gibi zellikle 2003 ylndan balayarak ve ham petrol fiyatlarndaki ykselie paralel olarak etilen ve propilen fiyatlarnda nemli oranlarda artlar yaanmtr.
Tablo 19: Etilen/Propilen Sektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar (USD) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Etilen USD/ton 472 760 485 437 526 910 899 61 -36 -9.9 20.4 73 -1.2 2 Propilen USD/ton 356 570 376 456 526 809 856 60 -34 21.3 39.9 53.8 -6.1
51
2.1.6. stihdam: Yaplan yatrmlar mevcut tesislere ilave kapasite salanmas eklinde olduundan sektrde yeni istihdam yaratmas beklenmemektedir
Tablo 20 Etilen/Propilen Sektr stihdam Durumu (Kii) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) gc 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. Yksek Teknik 9 9 9 9 9 9 9 0 0 0 0 0 0 dari Orta Teknik 165 165 165 165 165 165 165 0 0 0 0 0 0 Memur 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 i Dz 4 4 4 4 4 4 4 0 0 0 0 0 0 Kalifiye
Kaynak: Petkim Petrokimya holding A.
2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Yurtiinde sadece Petkim Aliaa Kompleksinde retilen etilen ve propilen yine Petkim'in ayn kompleksinde bulunan termoplastikler, (AYPE, YYPE, PP) VCM ve EO/EG, ACN reten fabrikalarnda tketilmektedir. Bunun dnda yurtii piyasada retimleri ve tketimleri yoktur. Bu bakmdan sektrn rekabet gcnn yurtd reticileri ile kyaslanmas gerekmektedir. Aadaki tablolarda igc ve rn verimlilii gsterilmitir. gc Verimlilii
RETM : TON RN ADI GC : ADAM-SAAT DREKT AY. 1 ETLEN 15346 KM. AY. 2 3 376,311 48738 TOPLAM VERMLLK : KG / ADAMSAAT DREKT TOPLAM AY. 7:1/3 315 KM. 8:2/4 899 AY. 9:1/5 163 KM. 10:2/6 447
KM. AY. KM. 4 5 6 418,549 93942 841,005
Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A..
retim Verimlilii
2003 Yl 2004 Yl retim Fab. Esas rn retim (Ton) Fiili retim retim (Ton) Fiili alma (Saat) 376,312 8,337 Verimlilii (Kg/Saat) Nominal Gerek. 50,000 Geen Nominal Yla Gre Fark (Kg) (%) 90 Deer. Gre
alma Verimlilii (Saat) (Kg/Saat) 47,634
NSC Etilen 396,366
8,321
45,138 (2,497)
52
% 30 kapasite art olmasna ramen fabrikada alan personel saysnda bir art olmad iin fabrikann igc verimliliinde ayn oranda bir art gerekleecektir. Ayn ekilde rn verimlilii de artacaktr. Kurunsuz benzine olan talebin artmas ile Tpra rafinerilerinden salanan nafta kalitesinde d meydana gelmitir. Nafta kalitesinde
meydana gelen bu d rn verimliliini olumsuz ynde etkilemektedir. Daha kaliteli nafta kullanlmas durumunda rn verimlilii artacaktr. Bu konuda almalar srdrlmektedir. Ayrca fabrikada srdrlen enerji tasarrufu ve daha modern kontrol sistemine gei (DCS) gibi almalarnn neticesinde bir ton etilen rn iin gereken toplam enerji tketiminde tasarm deerine gre %7 orannda d salanmtr. Bu da fabrikann rekabet gc zerine olumlu bir etki yapmtr. Fabrikaya advanced control ve real time optimization sistemlerinin ile tehiz edilmesi ile igc verimlilii ve rn verimlilii daha da artrlacaktr. 2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler
Petrokimya etilen/propilen sektr, hammadde ynnden petrol rnleri sektrne baldr. Rafinerilerde retilen nafta etilen fabrikalarnda hammadde olarak kullanlmaktadr. Rafineri ve petrokimya sanayii yapsal anlamda birbirinden kopamayacak ve kresellemenin getirdii deiimlere paralel olarak proseslerini birletirme ihtiyac iinde olan iki sanayi daldr. Gnmzde hammadde kaynana sahip olmayan Hindistan, Kore, in, Malezya, Japonya gibi Asya lkelerinin yan sra Bat Avrupa lkeleri son yllarda entegrasyona ynelmi ve dev irketler yaratmlardr. Ancak lkemizde son yllarda, iki kurumun hedeflerinde farkllamalar olduu grlmektedir. Bir zincirin halkas olan iki kurumdan Tpran petrokimyasal rnler retmek iin gerekli hammaddenin tmn rafineri rnlerine dntrmek iin yatrm yapmas ve Naftay kurunsuz benzine dntrerek ihra etmeye balamas, Trkiye petrokimya sanayiinin en byk oyuncusu durumunda olan Petkimi, ithalat yoluyla nafta temin etmeye zorlam, nafta miktarnda azalma ve kalitesinde bozulma olmutur. Etilen fabrikasnn verimli alabilmesi ve daha fazla etilen retilebilmesi iin rafinerilerden parafin deeri yksek (min. %70) nafta salanmas gerekmektedir. 2002 yl itibaryla Tpratan temin edilen nafta miktar hzla azalm, Tpran Petkimin ihtiyac olan naftay karlama oran 20022005 yllar arasnda %3555e dmtr. 2002 ylna kadar hammadde ihtiyacnn neredeyse tamamn iki tesis arasndaki boru hatt aracl ile temin eden Petkim, Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde yeterli ve kaliteli nafta ihtiyacn ancak ithalat yoluyla karlayabilecektir Yurtiinde, sadece Petkim Aliaa Kompleksinde retilen etilen ve propilen, yine Petkim'in ayn kompleksinde bulunan termoplastikler, (AYPE, YYPE, PP) VCM ve EO/EG, ACN reten fabrikalarnda tketilmektedir. 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi: 1994 ylnn ikinci yarsndan itibaren Dnya petrokimya sanayinde yaanan olumlu gelimeler tm sektr olumlu ynde etkileyerek, dnya lsnde kar marjlarnn ve kapasite kullanm oranlarnn artmasna neden olmutur. Yaanan bu olumlu gelimelerle zellikle Uzak Douda bir ok yeni yatrm yaplm ve yeni kapasiteler eklenmitir. 1997 ylnn 3. eyreinde Uzak Dou ve Rusya'da ortaya kan kriz sektr olumsuz ynde etkilemitir. Kapasite kullanm oranlar ve kar marjlar dmtr. Aliaa'da kurulu bulunan 400.000 tonluk etilen fabrikasnn kapasitesini 520.000 tona karmak iin 2000 ylnda balanan kapasite artrm almalar 2005 yl Nisan aynda tamamlanm ve fabrika devreye alnmtr.
53
2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu Etilen teknolojisindeki gelimeler aada sralanan balklar altnda incelenmitir. a) Kapasite : Aliaa Etilen Fabrikasnn kapasitesi darboaz kapasite artrm almalar sonucunda 520.000 ton/yl'a kmasna ramen dnya leklerinin altnda kalmtr. Bugn dnyada 1.200.000 ton/yl kapasiteli etilen fabrikalar kurulmaktadr. b) Hammadde : Dnya hammadde fiyatlarndaki hzl dalgalanmalar ve kurunsuz benzine olan talep artnn rafinerilerce retilen naftann kalitesi zerine yapt olumsuz etki (parafin miktar azalmaktadr), deiik hammaddeler kullanabilme yetenei olmayan, yalnzca nafta ileyebilen Aliaa etilen fabrikasnn dnya piyasalarndaki rekabet gcn olumsuz etkilemektedir. Eer bir fabrika eitli hammaddeleri ileyebiliyorsa, hammadde, rnler ve fiyatlar arasnda optimizasyon yaparak ucuz etilen retebilmektedir. Bunun iin hem mevcut fabrikalarda yaplan yatrmlarla hem de yeni kurulan fabrikalarda dizayn deiiklii ile bu fabrikalarn C3/C4 LPG, nafta, kondensat nafta, etan ve AGO (atmosferik gas oil) gibi maddeleri kullanabilmeleri salanmaktadr. Aliaa Etilen Fabrikasnda da kondensat naftay kullanabilmek iin civa giderme nitesi kurulmutur. Dnyada yaanan kriz nafta fiyatlarn etkilemitir. 2004 ylndan itibaren fiyatlarda nemli lde artlar yaanmtr. c) Frnlar : Yeni kurulan etilen fabrikas frnlarnda, daha yksek s transfer alan ve daha dk alkonma zaman (residence time) elde ederek etilen verimini artrmak amacyla ok sayda ve kk apl borular kullanlmaya balanmtr. Mevcut kraking koullar, iyi ve verimli bir paralanma iin en iyi koullar deildir. lemin kimyas ve kinetii, ok daha karl kraking artlarnn varln ortaya koymaktadr. Yeni fabrikalarn frnlar sahasnda dier nemli bir konu, enerji tasarrufudur. Yanma iin gerekli olan havann nceden stlmas ile nemli miktarda enerji tasarrufu salanabilmektedir. Yeni frnlarda duvar brlrlerinden vazgeilerek tamamen taban brlrleri kullanlmaya balanlmtr. Frndan kan kraking gaznn ani soutulmas; daha ileri reaksiyonlarla istenmeyen yan rnlerin oluumunu engellemek iin gereklidir. Bu amala kullanlan frn kndaki s deitiricilerin dizaynnda yaplan deiiklerle frnlarn kok oluumu azaltlarak frnlarn devrede kalma sreleri arttrlmtr. d) Ayrma Sistemleri : Son 10 ylda etilen fabrikalarnda yaplan enerji tasarrufunun % 50'si rn ayrma sistemlerindeki yeni dizaynlar ve mevcut cihazlarn gelitirilmesiyle salanmtr. Demetanizer soutma sisteminde, dephlegmator ad verilen yalnzca bir s deitirici deil ayn zamanda 5-15 tepsili damtma kolonlarna edeer, dk scaklk ayrma ekipmanlar kullanlmaya balanmtr. Yksek basnl ayrma sistemlerinin yerini, dk basnl ayrma sistemleri almaya balamtr. Ayrma kolonlarnda daha az basn kaybyla daha fazla ve daha kaliteli rn elde etmek iin tepsi yerine metal dolgular kullanlmaya balanmtr. e) Bilgisayar Kontrol : Proses teknolojisinde hzl bir ilerleme gsteren bilgisayar kontrol, etilen fabrikalarnda yaygn olarak kullanlmaktadr. 1993 ylnda Aliaa etilen fabrikasnda da mevcut konvansiyonel kontrol sistemleri yerine bilgisayarl kontrole (Distributed Control System: DCS) geilmitir. 2.3. GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve Sorunlar-Frsatlar-Tehditler) Analizi EK 2de verilmitir.
54
3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER Etilen teknolojisindeki gelimeler ok hzl olmaktadr. lkemizde kurulu bulunan iki etilen fabrikasndan birisi olan Yarmca etilen fabrikas, kapasite ve teknoloji ynnden Dnyann gerisinde kald ve rn maliyeti ok yksek olduu iin Nisan 1993'de kapatlmtr. Artan talebin karlanabilmesi iin Petkim Aliaa etilen fabrikasnn kapasitesinin artrlmasna karar verilmitir. Fabrikann etilen retim kapasitesi 400 bin ton/yl' dan %30 art salanarak 520 bin ton/yl'a karlmtr. Kompleksin ihtiyacn karlamak iin fabrikann etilen retim kapasitesini %15 daha artrp 600000 ton/yla karmak gerekmektedir. Ayrca fabrikann verimliliinin artrlmas ve karn maksimize edilmesi iin fabrikann mevcut proses kontrol sistemi (DCS) ileri kontrol ve optimizasyon (advanced control ve real time optimization) sistemleri ile tehiz edilecektir. 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu Yurtiinde halkn direkt kulland rnler olmadndan, etilen ve propilen talebinin artmas ancak, yeni polietilen ve polipropilen fabrikalarnn kurulmas veya mevcut tesislerin kapasite artrmas ile mmkn olmaktadr. Petkim etilen fabrikas kapasite artna paralel olarak Petkim bnyesindeki alak younluklu ve yksek younluklu polietilen ile polipropilen fabrikalarnn kapasitelerinin artrlmas iin yeni yatrmlar yaplmtr. thalat ve ihracat miktarlar da bu yatrm hedeflerine gre belirlenmitir. Buna gre etilen rnnde ithalat ngrlmektedir. Etilen fabrikas kapasite art almalarnn 2005 yl Nisan aynda tamamlanmtr. 2004 yl Aralk ayndan balayarak bu amala 3 ay sreli duru yaplmtr. Polipropilen ve Polietilen fabrikalarndaki kapasite art almalarnn yllk planl bakm durularnda gerekletirilecei ve ilave retim kayb olmayaca kabul edilmitir. 2006 ylndan itibaren Petkim Aliaa Kompleksinde ylda yaklak 70000 ton etilen ve 20000 ton propilen a olumas beklenmektedir.
Tablo 21:Etilen/Propilen Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 2006 1 Etilen 70000 2 Propilen 20000 YILLAR 2009 2010 70000 70000 20000 20000 (Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 70000 0 20000 0
2007 70000 20000
2008 70000 20000
2011 70000 20000
2012 70000 20000
Tablo 22: Etilen/Propilen Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 Etilen 2 Propilen YILLAR 2009 2010 62930 62930 17120 17120
2006 2007 2008 62930 62930 62930 17120 17120 17120
(2005 Fiyatlaryla-Bin USD) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 62930 62930 62930 0 17120 17120 17120 0
55
3.2. hracat Projeksiyonu Etilen ve Propilen retimi Petkim Aliaa kompleksinin ihtiyacn karlamad iin dzenli olarak rn ihracat sz konusu deildir.
Tablo 23: Etilen / Propilen Sektr hracat Projeksiyonu (Miktar Olarak) Sra Ana No. Mallar 1 Etilen 2 Propilen YILLAR 2009 2010 0 0 0 0 (Bin ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 0 0 0 0
2006 0 0
2007 0 0
2008 0 0
2011 0 0
2012 0 0
Tablo 24: Etilen / Propilen Sektr hracat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 Etilen 2 Propilen YILLAR 2009 2010 0 0 0 0
2006 0 0
2007 0 0
2008 0 0
2011 0 0
(2005 FiyatlarylaABD $) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 0 0 0 0 0 0
3.3. retim Projeksiyonu

Tablo 25: Etilen / Propilen Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 Etilen 2 Propilen YILLAR 2009 2010 520 520 240 240 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 520 520 240 240
2006 520 240
2007 520 240
2008 520 240
2011 520 240
2012 520 240
Tablo 26: Etilen / Propilen Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 Etilen 2 Propilen
(2005 Fiyatlaryla-Bin USD) Ort.Yllk YILLAR Art (%) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 467480 467480 467480 467480 467480 467480 467480 467480 0 205440 205440 205440 205440 205440 205440 205440 205440 0
3.4. thalat Projeksiyonu a) rn thalat: Yeni bir etilen fabrikas kurulmaz ve mevcut Aliaa Etilen Fabrikasnda kapasite artrm yaplmazsa ylda 70000 ton etilen ve 20000 ton propilen a olumas beklenmektedir. 2010 ylnda devreye girmesi planlanan Stiren Fabrikas iin ise ilave olarak 84000 ton/yl etilen ihtiyac oluacaktr.
56
rn thalat Projeksiyonu (Ton) Tablo 27: Etilen / Propilen Sektr rn thalat Projeksiyonu (Ton) Sra Ana No. Mallar (1) (2) 1 Etilen 2 Propilen Ort.Yllk YILLAR Art (%) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) 70000 70000 70000 70000 154000 154000 154000 154000 17 20000 20000 20000 20000 20000 20000 20000 20000 0 rn thalat Projeksiyonu (USD) Tablo 28: Etilen / Propilen Sektr rn thalat Projeksiyonu (2005 FiyatlarylaBin $) Sra Ana No. Mallar (1) (2) 1 Etilen 2 Propilen Ort.Yllk YILLAR Art (%) 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 (6) (7) (8) (9) (10) (11) 62930 138446 138446 138446 138446 17 17120 17120 17120 17120 17120 0
2006 (3) 62930 17120
2007 (4) 62930 17120
2008 (5) 62930 17120
b) Yar rn ithalat: Etilen/propilen sektr iin yar rn ithalat yoktur. c) Hammadde thalat: Mevcut durumda etilen ve propilen retimi iin gerekli olan hammadde (WSRN nafta) yurt iindeki rafinerilerden karlanmakta, rafineri retim politikalarna bal olarak byk bir blm iin ithalat yoluna gidilmektedir. 2001 ylndan itibaren rafinerilerin nafta retimlerinin azaltlmas yurtii nafta tketimini % 30-35 seviyelerine geriletmitir. Etilen ve propilen retimi iin gerekli olan naftann byk bir blm (%65-70i) ithalat yoluyla karlanmaktadr. 2005 yl Nisan aynda kapasite art yatrmnn tamamlanmas ve fabrikann yeni kapasite ile retime balamas ile ithalat daha da artmtr. lave yatrmlar yaplmamas durumunda ylda tketilecek yaklak 1600000 ton naftann 1100000 tonunu ithal etmek gerekecektir. Etilen Sektr Hammadde thalat Projeksiyonu
Etilen / Propilen Sektr Hammadde thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 Nafta YILLAR 2009 2010 1100 1100 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 1100 0
2006 1100
2007 1100
2008 1100
2011 1100
2012 1100
Etilen / Propilen Sektr Hammadde thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 Nafta YILLAR 2009 2010 495 495
2006 495
2007 495
2008 495
2011 495
(2005 FiyatlarylaMilyon $) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 495 495 0
57
58
EK 2 GZFT ANALZ Etilen ve propilen retiminde VIII. Be Yllk Plan dneminde temel sorun kaliteli nafta temini olmutur. Yukarda da bahsedildii gibi petrokimya etilen/propilen sektr, hammadde ynnden petrol rnleri sektrne baldr. Rafinerilerde retilen nafta etilen fabrikalarnda hammadde olarak kullanlmaktadr. Son yllarda artan benzin talebini karlamak iin rafinerilerde yaplan proses deiiklikleri ile nafta miktarnda azalma ve kalitesinde bozulma olmutur. Etilen fabrikasnn verimli alabilmesi ve daha fazla etilen retebilmesi iin, rafinerilerden parafin deeri yksek ( min. %70) nafta salanmas gerekir. Ancak Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde, yeterli miktar ve kalitedeki nafta ihtiyac ancak ithalat yoluyla karlanabilecektir. Petkim etilen fabrikasnn devreye girdii 1985 tarihinden itibaren fabrikada bu sektr iin gereken nitelikli teknik igcnn yetitirilmesi salanmtr. Zaman iersinde iten ayrlmalar, vefat gibi nedenlerle yetimi teknik igcnde gerek kapsam d, gerek kapsam ii personel olarak azalma meydana gelmitir. Mevcut personelin emeklilik srelerinin de sonuna yaklald gz nne alndnda Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde mevcut personel politikas ile yetimi, tecrbeli personel eksiklii sorunu yaanabilecektir. Bu bakmdan teknik eleman istihdamnn artrlmas gerekmektedir. Gl yanlar: zellikle kamu sanayi kurulular ve kamu bankalar bata olmak zere, hkmetin ekonomik reformlar taahht ederek stlenmesi ekonomiyi yapsal olarak iyiletirecektir. IMF ve ABD nin ekonomik reform programna saladklar finansal destek yatrmc gveninin kazanlmas ve lkeye gl sermaye girilerini desteklemektedir. lkede artarak devam eden ak ve liberal ticaret ve yatrm ortamn olumlu ynde etkilemesi beklenmektedir. Asya ve Avrupaya ihrcat bakmndan lke iyi bir corafi konuma sahiptir. Petkim, lkenin ba eken petrokimya firmas olarak geni bir petrokimyasal rn yelpazesine sahiptir. Avrupa Birliine katlma ihtimali vardr.
Zayf yanlar: Yksek seviyelerdeki d bor ve 2005 ortalarnda yaplacak geri demelerin artacak olmas, ekonomideki gven ortamnn zedelenmesi riskini ortaya karmaktadr. demeler dengesini desteklemek iin yerli ve yabanc portfy yatrmclarna olan itimat gstermektedir ki eer kaynak giriinde bir aksama olursa kur dengesi alt st olabilir. lkede yerli ham petrol ve doalgaz retimi olduka snrl olduundan sektr gittike ithal naftaya baml hale gelmektedir. Yeterli yatrm ve bakm faaliyetlerinin zamannda yaplmamas sonucu petrokimya sektrndeki fabrikalarn kapasiteleri dk ve eski teknolojilerde kalmtr. Petkimin zelletirilmesi giriimleri birka kez sonusuz kalmtr.
59
Frsatlar: irketin ksmi olarak zelletirmesi Petkimi daha ekici bir hale getirecek ve nceki giriimlerden daha olumlu bir adm olacaktr. Petkim 2005 ylnda etilen, PE ve PP retim kapasitelerini ykseltmitir. Ykselen kur deeri ile ithalat maliyetlerinin artmas, Trkiyede ihracatn daha cazip hale gelmesine ve yerli kapasitelerin arttrlmas ynnde bir bask oluturmasna neden olacaktr.
Tehditler: Gemi dnemlerde mali disiplini salamadaki baarszlklar gelecek btelerde oluabilecek ar harcama konusundaki endieleri arttrabilir. Blge lkelerindeki belirsizlik, yatrmclarda gven kaybna neden olabilir. Ham petrol fiyatlarnn yksek seviyelerde devam etmesi Petkimin kar marjlarn olumsuz etkileyebilir. Avrupa Birliine katlm srecinde yaanacak bir baarszlk Trk Petrokimya Sanayi iin nemli bir tehdit gibi grnmektedir.
60
PROPLEN
1. GR Propilen retim Kaynaklar Dnya propilen piyasasna propilen salayan iki ana kaynak mevcuttur. Bunlar, etilen niteleri (NSC Naphtha Steam Cracker) ve rafineri FCC niteleridir. Her iki propilen kaynanda da propilen proses gerei yan rn olarak retilmektedir. Propilenin genellikle yan rn olarak retilmesi, propilen piyasasnda baz nemli karklklar da beraberinde getirmektedir. Bir yan rn olarak propilenin birim retim maliyetinin ve piyasa fiyatnn tam anlamyla tespiti olduka zor ya da imkansz olmaktadr. Bundan baka, NSC ve FCC nitelerindeki yatrmlar, ana rnleri olan etilen ve benzinin arz/talep dengesi ve retim ekonomisi dikkate alnarak yaplmaktadr. Sonu olarak, propilen arznda nceden yaplan propilen talep tahminlerine ya da mevcut talep durumuna hi uymayan belirgin deiiklikler yaanmaktadr. Propilenin yan rn yapsndan dolay, kesin olmayan arz/talep, KKO, kapasite ve retim maliyet rakamlaryla propilen piyasasn analiz etmek ok zor olmaktadr. Dnya propilen piyasasna en fazla propileni NSC niteleri salamaktadr. NSC nitelerinde kullanlan hammadde deitii zaman propilen verimi de deimektedir. Nafta, gas oil ve propan hammadde olarak kullanldnda 1 ton etilen retimine karlk 0.4-0.6 ton propilen retilirken, hammadde olarak etan kullanldnda ise bu miktarn 10 misli daha az 0.04-0.06 ton propilen retilmektedir. 2005 yl ortalama dnya propilen/etilen oran 0,40 mertebesindedir. Artan propilen talebine bal olarak 2015 ylna kadar propilen/etilen oranndaki talep artnn 0,66ya ulamas beklenmektedir. NSC nitelerinin bir ou dier petrokimya niteleriyle ok iyi entegre olmu durumdadr. Bu nitelerde retilen propilen downstream niteler tarafndan tketilmektedir. 65 milyon ton olan yllk dnya propilen retiminin % 60 etilen fabrikalarndan elde edilirken % 34 petrol rafinerileri FCC nitelerinden salanmaktadr. Ancak, zellikle Orta Dou blgesinde dk NGL fiyatlarnn getirdii cazibeyle etilen fabrikalar gas maddelere dayanarak yaplma eiliminde olduundan nmzdeki yllarda dnya propilen retimindeki etilen fabrikalarnn pay azalacaktr. Bu nedenlerle, etilen fabrikalarnda propilen severitelerinin arttrlmas ve daha deiik hammaddeler kullanlmas eiliminin artmas beklenmektedir. 2010 ylna kadar dnya leinde 19.8 milyon ton ilave propilene ihtiya olaca, bu miktarn % 30unun etilen fabrikalarndan, yaklak % 30unun FCC nitelerinden ve kalannn da dorudan propilen retimini amalayan proseslerden retilecei dnlmektedir. Rafinerilerdeki FCC niteleri, NSC nitelerinden sonra ikinci byk propilen kaynadr. FCC nitelerinin propilen verimi rafinerinin tipine, katalize, severiteye, kullanlan ham petrole, ve FCC hammadde kompozisyonuna gre deimektedir. Ayrca benzin talebi seviyesi, farkl benzin oktan ihtiyalar, stma amal talebin miktar ve rafineri-petrokimya entegrasyonlarnn dzeyi gibi blgesel etkilerde rafinerilerden elde edilen propilen retimini etkilemektedir. Buna rnek olarak Asyada rafineri bazl propilen retiminin % 17 olmas gsterilebilir. Genellikle, FCC niteleri propilen verimleri destilat modunda % 5, benzin modunda % 8 ve yksek oktan modunda % 12 civarndadr. Benzin (gasoline) mod FCC niteleri severite art ile propilen verimlerini % 10a kadar arttrabilmektedirler. Genel anlamda, FCC propilen retimindeki art propilen talep artnn gerisindedir. Optimistik bir senaryoya gre 2014 ylna kadar FCC nitelerinden dnya propilen retimine olacak katk sadece 3 milyon ton civarnda olacaktr. Rafineri FCC nitelerinde severite artlar benzin verimini azaltt 61
iin en ekonomik ve cazip yol bu nitelerde henz ekstrakte edilemeyen propilen kaynaklarnn kullanlmasdr. Petrokimya piyasasna arz edilen propilenin sadece % 6 civarndaki ksm propilenin ana rn olarak retildii prosesler (on-purpose propylene) yoluyla elde edilmektedir. Artan propilen ihtiyacna bal olarak bu tr proseslere olan ihtiyacn da artaca grlmektedir. 1990 ylnda sadece 3 ticari operasyonla dnya propilen kapasitesinin % 1ini oluturan bu tr prosesler, 2004 ylnda 20 proje ile dnya kapasitesinde % 6 paya ulamtr. 2010 ylna kadar 35i amas beklenen ticari operasyonlarla bu payn % 12ye ykselmesi beklenmektedir. Bu tr proseslerin seiminde yatrm miktar, geri dn oran, hammadde bulunabilirlii, teknolojisinin bulunabilirlii ve ticari deneyimler nemli rol oynamaktadr. Her yatrmn kendine zg bir yaps olmasna ramen, bu tr proseslerin her birinin avantajl ve dezavantajl ynleri bulunmaktadr. Propan Dehidrojenasyon Dehidrojenasyon propan, btan veya izobtan gibi parafinleri propilen btilen veya izobtilene dntren ve yan rn olarak hidrojen reten katalitik bir prosestir. Bu teknoloji ilk olarak 1930-1940larda sentetik kauuk retimi iin btadien ve yksek oktanl benzin retimi iin btilen retimi iin gelitirilmitir. Propan dehidrojenasyonu prosesi UOP firmas tarafndan Oleflex, ABB Lummus firmas tarafndan Catofin, Linde firmas tarafndan PDH, Uhde/Phillips Star, ve Snamprogetti firmas tarafndan Fluidized PDH olarak lisans altna alnmtr. Propann propilene dnm % 85 dir. Saf propilen genellikle bu proseste retilen tek rndr. Dier yan rnler genellikle yakt olarak kullanlmaktadr. Dnya leindeki niteler 350.000 ton/yl kapasitede kurulmaktadr. Yatrm maliyetleri yaklak 225-275 milyon ABD$ civarndadr. Bu teknolojiyle karl retim yapabilmek iin ucuz propan bulunmas, tesisin bulunduu piyasada propilen darl olmas ve yan rn hidrojenin fiyatnn yksek olmas gerekmektedir. Hammadde kaynaklar asndan zellikle Orta Dou, Tayland ve Msrda nem kazanan bir prosestir. Bu teknoloji ticari lekte iyi bilinen ve kabul edilmi bir proses olduu iin ve teknoloji riski ok az olduundan propilen yatrmclar genellikle dier geleneksel teknolojilerdeki tipik geri dn oranlarn yakaladklarnda yatrm yapmaya hevesli olmaktadrlar. UOP Oleflex ve ABB Lummus Catofin teknolojileri u anda alan nitelerin lisansrleri olduundan dierlerine gre ticari olarak avantajldrlar. Ticari adan uygun bir yatrm yapmak iin lokal propilen ve propan fiyatlar arasnda 200 ABD$/ton fark olmas beklenmektedir. 2004 yl itibariyle dnya zerinde 9 nite retim yapmaktadr. Bu saynn 2010 ylna kadar 15e kmas beklenmektedir. Metatez (Metathesis) Prosesi Metatez genel anlamyla iki olefinin ift balarn krarak yeni bir olefin oluturmasdr. Bu proseste 2 molekl propilen oluturmak iin bir molekl etilen ve bir molekl n-bten birleirler. Bu teknoloji ilk olarak Phillips tarafndan gelitirilmi ve ABB Lummus tarafndan Olefin Conversion Technology (OCT) olarak lisans altna alnmtr. Axens de Meta-4 isimli bir lisansa sahiptir. Bu teknoloji 1965 ylnda Kanadada kullanlm, daha sonra Lyondell (Equistar) 1985 ve 1993 de 2 unite kurmutur. Bu proseste gerekli etilen ve butene hammaddeleri ya bir etilen fabrikas etilen ve C4 rnlerinden ya da bir rafineri FCC nitesi off gas ekstraksiyonu ve bten karmlarndan salanr. Btenin btadienden tamamen arndrlm olmas gerekmektedir. Bu retim ynteminin karll iin piyasadaki propilen fiyatna gre hammadde etilen ve bten fiyatlarnn daha ucuz olmas gerekmektedir. Bu proseste hammadde olan etileni, henz rn propilene gre daha ucuz bulmak ok zordur. Ancak bten fiyatlarnn propilene 62
gre ok dk olmas etilen fiyatn dengelemektedir. Bu proseste 3 ton propilen retimi iin kullanlan bir ton etilene kar 2 ton bten kullanlmaktadr. Hammaddelere gre propilen verimi arlka % 90dr. Dnya leindeki bir nite 200.000 ton/yl kapasiteye sahip olarak kurulmakta ve yatrm tutar yaklak 40-50 milyon ABD$ olmaktadr. Bu proses propan dehidrojenasyona gre daha dk yatrm maliyetli olmasna karlk kendini kantlam retim teknolojisi kstldr. Asyada metatez prosesi ile 2009 ylna kadar 500.000 ton, Orta Douda ise propan dehidrojenasyonu ile 900.000 ton yeni kapasite eklenmesi beklenmektedir. u anda bu proses ile 3 irket retim yapmaktadr. 2010 ylna kadar 8 nitenin daha devreye alnmas planlanmaktadr. Bu kaynaklara ilave olarak propilen arzn artrmaya ynelik yeni yntemler de gelitirilmektedir. Olefin Interconversion (OI) Olefin interconversion (OI) teknolojisi ile C4ler ve C5ler gibi, petrokimya uygulamalarnda etilen ve propilene gre deeri daha az olan kraking yan rnleri katalitik olarak propilen ve etilene dntrlmektedir. Rafinerilerde ise, reformle benzin iinde tercih edilmeyen hafif katalitik nafta (C5-C7) OI teknolojisi ile propilene dntrlebilmektedir. OI, Lyondell/KBR tarafndan Superflex, Ashai tarafndan Omega, UOP/Atofina tarafndan Olefin Conversion Process (OCP), Lurgi tafandan Propylur, ve ExxonMobil tarafndan Propylene Catalytic Conversion PCC (eski Mobil Olefins Interconversion prosesi) adyla ticariletirilme aamasndadr. lerde rekabet etmesi beklenen Metatez teknolojisi ile karlatrldnda her iki proseste C4 olefinleri hammadde olarak kullanmaktadr ve ana rn propilendir. eitli ticari uygulamalar olan metatez prosesi C4 olefinler yannda yksek fiyata sahip etileni de yan hammadde olarak kullanmakta ve ok yksek propilen verimi ve ok dk oranda yan rn vermektedir. Buna karlk henz ticari bir uygulamas olmayan Olefins Cracking & Interconversion teknolojisi hammaddeye gre % 45-60 propilen verimi salamakta ve bunun yannda % 15-25 civarnda nemli oranda etilen verimi salamaktadr. Ayrca hammaddedeki safszlklara tolerans daha yksektir. Yksek Verimli FCC Prosesleri (High Severity FCC) Yksek verimli gelitirilmi FCC teknolojileri, propilen de ieren hafif rnlerin retim miktarn maksimize etmek iin geleneksel FCC teknolojilerinin etkinliini arttrmay ve hammadde verimlerini ykseltmeyi amalamaktadr. Sonuta, propilen verimi % 20-25e kadar ykselmektedir. Yksek propilen verimi salayan gelitirilmi FCC prosesleri Stone & Webster tarafndan Deep Catalytic Cracking (DCC) ve Catalytic Pyrolysis Process (CPP), UOP tarafndan PetroFCC Prosesi, KBR tarafnadan Maxofin FCC Process adyla lisans altna alnmtr. u anda dnya zerinde 8 gelitirilmi FCC (high severity FCC) nitesi retim yapmaktadr. 900.000 ton/yl propilen kapasiteli dnyann en byk DCC projesinin ise 2008 ylnda Suudi Arabistanda devreye girmesi planlanmaktadr. Metanol Prosesleri (Gas-to-Olefins) UOP Norsk Hydro ile birlikte ham metanoln etilen ve propilene dntrld UOP Hydro MTO Prosesini gelitirmitir. Bu proseste propilen/etilen oran propileni artrmak zere ayarlanabilmektedir. Etilen verimi % 48-34 propilen verimi ise % 31-45 arasnda kontrol edilebilmektedir. Btenler, penten ve arlar ile su yan rn olarak elde edilmektedir. Lurgi/Statoil MTP prosesi katalitik olarak metanol % 71 verimle propilene dntrmekte ve LPG, fuel gas ve benzin yan rn olarak elde edilmektedir. Bu proseslerin ihtiyac olan metanoln doal gazdan elde edilmesi dnlmektedir. Bu sebeple, nitenin zengin doal
63
gaz kaynaklarna sahip olmas gerekmektedir. Bu yzden, sz konusu proseslerin ran, Katar, Rusya, Nijerya gibi zengin doal gaz kaynakalarna sahip lkelerde ilgi grmektedir. Henz ticari retimi olmayan ve sadece pilot tesislerde retim yaplan bu teknolojilerle ilk ticari retimin 400.000 ton/yl propilen, 400.000 ton/yl etilen retim kapasitesi ile 2007 ylnda Nijerya (UOP/Hydro Methanol-to-Olefin) ve 100.000 ton/yl propilen kapasitesi ile 2008 ylnda randa (Methanol-to-Propylene) balamas planlanmaktadr. 3.5.1. Yatrm Tahminleri Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri Tm sektrler iin genel olarak EK- Ede verilmitir. 3.6. Teknoloji, AR-GE Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri Tm sektrler iin genel olarak EK- Fde verilmitir. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler Tm sektrler iin genel olarak EK- Gde verilmitir. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
64
BUTADEN 1,3 (BDX)

1. GR Sektrn Tanm ve Snrlarnn izilmesi: Kimyasal forml CH2=CH-CH=CH2 olan Btadien-1,3n, Gmrk Tarife statistik Pozisyon (G.T..P.) numaras 2901.24.19.00.00dr. Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3; 2411.4.01.65dr. Stiren-Btadien lateksi ounlukla hal tabanlarnn yapmnda ve kat kaplamasnda kullanlrken, ABS reinesi darbeye ve sya dayankl olma zelliinden dolay sert borularn ve dayankl araba ve alet paralarnn yaplmasnda kullanlmaktadr. Polikloropilen (Neopren) ile nitril kauuklar genellikle tekerlek lastii dndaki zel kauuk rnlerinin yapmnda kullanlmaktadrlar. Neopren'in suya, sya, yaa ve anmaya kar dayankllnn yansra dk scaklkta mstesna bir esneklie sahip olmas bu iki kauuk trnn bata otomotiv sanayii olmak zere endstriyel kaylarn, hortumlarn ve contalarn yapmnda geni kullanm alan bulmalarna yol amaktadr. Btadien-1,3'n ok byk bir blm otomotiv sanayii iin kullanlmaktadr. Sentetik Kauuklarn yaklak % 70i Otomobil lastikleri iin kullanlmaktadr, bu da yaklak olarak btadienin % 48inin otomotiv endstrisinde lastik yapmnda kullanldn gstermektedir. Btadien talebi otomotiv sanayii tarafndan ynlendirilmektedir. 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1. Mevcut Durum Trkiye'de Btadien-1,3 ilk defa Petkim Petrokimya Holding A..'nin bir itiraki olarak 1970 ylnda kurulan Petkim Kauuk A..'nin 1975 ylnda iletmeye ald ''Btadien Artma'' tesisinde retilmeye balanmtr. 1977 ylna kadar faaliyetini srdren ve tesisleri Petkim'in Yarmca Petrokimya Kompleksi sahas iinde yer alan Petkim Kauuk A..'nin kurulu amac Petkim'in nafta paralama tesisinde etilenin bir yan rn olarak elde edilen C4 karmndaki btadieni artmak ve Trkiye'nin yurtii sentetik kauuk (SBR ve CBR) talebini yerli retimle karlamakt. 1977 ylnda Petkim Kauuk A..'nin tasfiye edilerek Btadien artma, SBR ve CBR tesisleriyle birlikte ana irket olan Petkim Petrokimya A..ye katlmasndan sonra Btadien-1,3 retimi Petkim'in bnyesinde gerekletirilmeye balanmtr. Yarmca Kompleksi Tesisleri, zelletirme Yksek Kurulu'nun 05/10/2001 tarih ve 2001/54 sayl kararyla Tpra Trkiye Petrol Rafinerileri A..'ye devredilmitir. Krfez Petrokimya ve Rafineri Mdrl nvan altnda 33.000 ton/yl kurulu kapasite ile Btadien-1,3 retimine devam eden Tpra, 2005 yl ve sonrasnda yeterli miktarlarda thal Btadien 1,3 temin edilmesinden dolay , 17.10.2005 tarihli Ynetim Kurulu Toplants sonucunda retimi durdurma karar almtr. 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm Tpran Yarmca Tesisleri iinde faaliyetini srdrr iken Ekim 2005 tarihinde kapatlan Btadien Artma tesisinin yllk retim kapasitesi 33.000 ton btadien olup btadienin yansra btadienden arnm 31.000 ton C4 karm yan rn olarak elde edilmekte idi. Balca btan ve btilenlerden oluan C4 karm C4 (Rafinat-1) ad altnda pazarlanmakta idi. Bu tesisin kapatlmas ile Trkiyede Btadien 1,3 retimi yapan herhangi bir kurulu kalmamtr.
65
Btadien-1,3 fabrikasna ait kurulu bilgileri Tablo-1'de verilmektedir.

Tablo 1: Btadien1-3 Sektrnde nemli Kurulular Varsa Yabanc Sermaye Pay (%) 2005 Yl i Says Kapasite
25 33.000 ton
Sra No: 1-
Kurulu Ad Kamu Kurulular TPRA
Yeri Yarmca
retim Konusu Btadien 1,3
Kaynak : Tpra-Trkiye Petrol Rafinerileri Anonim irketi Yllk Raporu
Btadien-1,3 fabrikasna ait kapasite bilgileri Tablo-2'de verilmektedir.

Tablo 2: Btadien 1,3 Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu Sra Ana Kapasite Kapasite YILLAR No: Mallar ve KKO Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 1- Btadien 1,3 Kapasite ton 33000 33000 33000 33000 33000 %93 %76 %82 %95 %96 KKO
Kaynak:Petkim statistik yll 2002 Tpra istatistik yll 2004
2004 33000 %78
2005 Tah. 33000 81
2.1.2. retim a) retim Yntemi -Teknoloji: Btadien retimi iki kademede gerekletirilmektedir. 1) Btadien kayna olan C4 karmnn retilmesi 2) C4 karmndan btadienin artlmas Her iki kademe iin uygulanan balca yntemler aada verilmektedir. 1) C4 Karmnn retim Yntemleri Hidrokarbonlarn Issal Paralanmas n-Btann Katalitik Dehidrojenasyonu n-Btilenlerin Katalitik Dehidrojenasyonu n-Btilenlerin Katalitik Oksi-Dehidrojenasyonu 2) C4 Karmndan Btadienin Artlmas Yntemleri Shell-Asetonitril Prosesi Nippon Zeon-DMF Prosesi BASF-NMP Prosesi Union Carbide-DMAC Prosesi
66
1) C4 Karmnn retim Yntemleri Hidrokarbonlarn su buhar eliinde ssal paralanmas yntemi, C4 karmnn ve dolaysyla btadienin en ucuz ve Dnya genelinde en yaygn olarak retildii yntemdir. Bu yntemin temel amac etilen retimi olup, C4 karm etilenin bir yan rn olarak elde edilmektedir. Issal paralama ynteminde girdi olarak kullanlan hidrokarbon trnn molekl arl arttka etilen veriminin tersine C4 karmnn ve ierdii btadienin verimi de artmaktadr. C4 karmnn miktar hammadde faktrnn yansra paralama tesisinin kapasite kullanm oran ve paralama severitesi gibi faktrlere de baldr. Genellikle bu faktrler btadien retiminden ziyade etilen retimine gre optimize edildii iin btadienin bu yntemle retimi her zaman btadien talebi ile bir denge oluturmaktadr. Bu nedenle etilen retiminde hammadde olarak nafta ve gazya gibi ar petrol fraksiyonlarnn kullanld blgelerde (Bat Avrupa, Japonya v.b.) btadienin tm ssal paralama yntemine dayal olarak retilmektedir. Buna karn paralama ileminde hammadde olarak doal gaz ve rafineri gazlarndan elde edilen etan ve propan gibi hafif hidrokarbonlarn ounlukla kullanld blgelerde (A.B.D. gibi) yan rn olarak elde edilen C4 karm btadien ihtiyacn tmyle karlayamad iin C4 karmnn bir blm de n-btan ve nbtilenlerin katalitik dehidrojenasyonu yntemiyle elde edilmektedir. 2) Btadien Artma Yntemleri Issal paralama ve dehidrojenasyon yntemleriyle elde edilen C4 karmlar genellikle % 45-55 orannda btadien iermektedirler. C4 karmnn dier bileenleri balca btan ve btilenler ile az miktarda asetilenler (vinil asetilen, metil asetilen, etil asetilen ve dimetil asetilen), karbonil bileikleri (aldehitler ve ketonlar) ile dier oksijenli bileikler ve daha ar hidrokarbonlardr. Btadien trevlerinin retimi iin kullanlan btadienin en az % 99 saflkta olmas ve zellikle asetilenler, karbonil bileikleri ve dier oksijenli bileiklerden arndrlmas gerekmektedir. nk bu bileikler btadienin polimerizasyonunu engelledikleri gibi polimerizasyon katalizrlerini deaktive etmekte ve ar katalizr kullanmna neden olmaktadrlar. Ayrca son derece reaktif ve dengesiz yapya sahip olan asetilenler proses ekipmanlarnda birikerek iddetli patlamalara yol amaktadrlar. C4 karm iinde yer alan bileenlerden bazlarnn kaynama noktalar btadienin kaynama noktasna ok yakn olduundan btadienin dorudan doruya allagelmi fraksiyonlu destilasyonla ayrlmas pratik olarak mmkn deildir. Bu nedenle btadienin artlmas iin ekstraksiyon veya daha yaygn olarak ekstraktif destilasyon yntemleri uygulanmaktadr. Btadienin C4 karmndan arndrlmas amacyla ekstraksiyon veya ekstraktif destilasyon ilemlerinde kullanlan solventlere gre eitli prosesler gelitirilmi olup en yaygn olarak kullanlan solventler unlardr: Asetonitril Bakr Amonyum Asetat zeltisi (CAA) Dimetil Asetamid (DMAC) Furfural Beta-Metoksi Propionitril (MOPN) n-Metil Pirolidon (NMP) Dimetil Formamid (DMF)
67
Bu solventlerden bakr amonyum asetat zeltisi kullanlan CAA prosesi ekstraktif destilasyon olmayan tek prosestir. II. Dnya Sava srasnda dehidrojenasyon yntemiyle elde edilen C4 karmndan btadienin artlmas iin uygulanan bu proses gnmzde tmyle terkedilmi bulunmaktadr. Bakr amonyum asetat btadien ile bir kompleks oluturarak btadienin selektif absorbsiyon yntemiyle ayrlmasn salamaktr. Gnmzde uygulanan balca ekstraktif destilasyon prosesleri Shell Chemicals irketinin Asetonitril prosesi, Phillips Petroleum irketinin Furfural Prosesi ile zellikle 1960'larn ortalarndan itibaren gelitirilen ve gnmzde yaygn olarak kullanlan Nippon Zeon irketinin DMF prosesi, Basf AG irketinin NMP prosesi ve Union Carbide irketinin DMAC prosesidir. Btadienin ekstraktif destilasyonla artlmas yntemlerinde kullanlan yksek kaynama noktal solvent C4 karm iindeki komponentlerin relatif uuculuklarn deitirmek suretiyle btadienin ayrlmasn kolaylatrmaktadr. Bu zelliin yansra iyi bir solventin sya kar dayankl olmas, zgl ss ile buharlama ssnn ve viskozitesinin dk olmas, toksik etkisi ile korozyon etkisinin az olmas ve karm iindeki komponentlerle reaksiyona girmemesi gibi zelliklere de sahip olmas istenmektedir. Ayrca makul bir solvent/C4 karm orannn kullanlabilmesi iin karmdaki tm komponentlerin solvent iinde yeterli lde znebilmesi gerekmektedir. Solventin kaynama noktasnn karm iindeki komponentlerin kaynama noktalarndan daha yksek olmas gerekmekle beraber, btadienin polimerizasyonun yol aacak kadar yksek olmamas gerekmektedir. Ekstraktif destilasyon prosesleri genellikle iki blmden olumaktadrlar. Birinci blm solvent iinde daha az znen komponentlerin solventten ayrld bir veya iki kademeli ekstraktif destilasyon blm, ikinci blm ise metil asetilen uzaklatrma kolonu ile btadien saflatrma kolonunu ieren geleneksel destilasyon blmdr. Ekstraktif destilasyonla btadien artma yntemi olarak Petkim'in Yarmca Kompleksinde tesisler kapatlmasndan nce uygulanmakta olan Shell'in Asetonitril Prosesi ile gnmzde yaygn olarak kullanlan Nippon Zeon irketinin DMF prosesi ve Basf irketinin NMP Prosesi aada zetlenmektedir: a) SHELL-Asetonitril Prosesi Petkimin Yarmca Kompleksindeki Btadien Artma tesisinde tesis kapanmadan nce uygulanmakta olan SHELL prosesi ekstraksiyon solventi olarak asetonitril kulllanmaktaidi. Prosesin akm emas ekil-1de verilmektedir.
68
ekil-1 : SHELL-Asetonitril Prosesi Akm emas

Metil Asetilen Hidrokarbonlar
LPG
NaNO2
Btadien % 99
Solvent
SU C4 Karm
Solvent
2 1
T.B.C.
10
Solvent
Artk Su Artk NaNO2
Asetonitril
Su Su
12345-
C4 karm besleme tank C4 karm ykama kolonu Nitritle ykama kolonu Extraktif destilasyon kolonu Solvent syrma kolonu
6789-
Hafifler kolonu Son saflatrma kolonu Btan-Btilen ykama kolonu Solvent geri kazanma kolonu 10- Saf btadien tank
Buhar Sv
Bu proseste C4 karm, nce ierdii aldehitlerden temizlenmek zere su ile ve iindeki oksijenin giderilmesi amacyla da sodyum nitrit (NaNO2) zeltisi ile ykandktan sonra bir n stcda yeniden devreye sokulan scak asetonitril solventi tarafndan 56 Cye kadar stlarak Ekstraktif Destilasyon Kolonuna beslenir. Bu kolonda buhar halindeki C4 karm yukar doru ykselirken kolonun tepesine yakn bir yerden verilen soutulmu asetonitril solventi ile temas eder. Btadien ve znrl daha fazla olan komponentler asetonitril iinde znerek aa doru srklenirken asetonitril iinde znrl az olan btan ve btilenler karmdan ayrlarak kolonun tepesinden karlar ve birlikte srkledikleri az miktardaki solventten ayrlmak zere Btan-Btilen Ykama Kolonuna gnderilirler. Asetonitril iinde znm olan btadien ve znrl fazla olan az miktardaki dier bileikler solventten ayrlmak zere Syrma Kolonuna gnderilirler. Syrma kolonunda asetonitrilden ayrlan btadien ve dier komponentler tepe rn olarak kolonu terk ederken kolonun dip ksmndan alnan scak asetonitril solventi soutulup yeniden devreye sokulmak zere bir s deitiriciden geirildikten sonra ekstraktif destilasyon kolonuna gnderilir. Syrma kolonunun tepe ksmndan alnan ham btadien ierdii dier komponentlerden arndrlmak zere direkt destilasyon blmne gnderilir. Bu blmn ilk destilasyon kolonu olan Hafifler Kolonunda metil asetilen ve az miktardaki btadienden daha dk kaynama noktal bileikler kolonun tepesinden alnarak LPG tankna gnderilirler. Hafifler kolonunun dip ksmndan kan btadien ise C4 asetilenlerinde ve daha yksek kaynama noktal bileiklerden arndrlmak zere Son Saflatrma Kolonuna gnderilir. Bu kolonda tepe rn olarak ayrlan %99 saflktaki btadien younlatrldktan ve polimerizasyonu nlemek amacyla bir miktar t-butily catachol (TBC) katldktan sonra
69
btadien tanknda toplanr. Son saflatrma kolonunun dip ksmndan kan C4 asetilenleri ile C5ler gibi btadienden daha yksek kaynama noktal bileikler ekstraktif destilasyon kolonunun tepesinden gelen btan ve btilenler ile birletirilerek srkledikleri az miktardaki solventten ayrlmak zere Btan-Btilen Ykama Kolonuna gnderilirler. Bu kolonda su ile ykanan btan, btilenler ve az miktardaki C4 asetilenleri ile yksek kaynama noktal bileikler srkledikleri asetonitrilden ayrlarak kolonun tepesinden karlar ve Hafifler Kolonundan gelen metil asetilenle birlikte LPG tanklarna gnderilirler. Ykama kolonunun dip ksmndan kan sulu asetonitril zeltisi ise stldktan sonra Solvent Geri Kazanma Kolonuna gnderilir ve bu kolonda sudan ayrlan asetonitril kolonun tepesinden karak solvent tankna gnderilir. b) Nippon-Zeon-DMF Prosesi Ticari lde 1965 ylnda uygulamaya konulan Nippon Zeon irketinin Dimetil Formamid (DMF) ekstraksiyon prosesi btadienin artlmasnda en yaygn olarak kullanlan proseslerden biridir. Nippon-Zeon prosesinde iki ekstraktif destilasyon blm ve bir de direkt destilasyon blm bulunmaktadr. C4 karmnn beslendii birinci ekstraktif destilasyon blmnde DMF solventi iinde btadienden daha az znen btin ve btilenler, btadien ve solvent iinde daha fazla znen komponentlerden ayrlrlar. Btadien ve znrl fazla olan komponentler solventten ayrldktan sonra ikinci ekstraktif destilasyon kolonuna gnderilirler. Burada DMG solventi ile yeniden ekstraktif destilasyona tabi tutulan btadien metil asetilenle birlikte dier komponentlerden ayrlrlar. Btadien ve metil asetilen daha sonra iki kolondan oluan direkt destilasyon blmne gnderilirler ve birinci kolonda btadien metil asetilenden, ikinci kolonda ise daha yksek kaynama noktal bileiklerden ayrlr. Bu prosesin balca stnlkleri unlardr. eitli C4 karmlarn ileyebilmektedir. Isnn etkin olarak geri kazanlmas sonucu enerji sarfiyat dktr. Solvent olarak kullanlan Dimetil Formamidin kaynama noktas dier proseslerde kullanlan solventlerin kaynama noktalarna gre daha dk olduu iin kaynama noktasn drmek amacyla su ilavesine gerek duyulmamakta ve bylece korozyon tehlikesi ortadan kalkmaktadr. Dier proseslere oranla daha kk kompresr kullanlmaktadr. DMFin zgl ss ve buharlama ss dk olduu iin az enerjiye gerek duyulmaktadr. Btadien ve dier komponentler iin iyi bir zc olmasnn yansra DMF, ayrlacak komponetler arasnda yksek bir selektivite salamaktadr.
70
ekil - 2 : Nippon Zeon Prosesi Akm emas

SIVI BUHAR ASETLENLER
6
K-201 C4 KARIIMI
3 4 2
10 11
SAF BTADEN
55
AIR RN SOLVENT TANKI
SOLVENT
H20
1- C4 karm besleme tank 2- Istc 3- Btilen ekstraktif destilasyon kolonu 4- Btilen tank
5- Btadien syrma kolonu 6- Kompresr 7- Btadien ekstraktif destilasyon kolonu 8- Asetilenler syrma kolonu
9- Metil-Asetilen kolonu 10- Btadien saflatrma kolonu 11- Saf btadien tank
71
c) BASF-NMP Prosesi 1968 ylndan beri uygulanmakta olan BSF irketinin N-Metil-2-Pirolidon (NMP) ekstraktif destilasyon prosesi Nippon prosesinin yan sra en ok kullanlan btadien artma proseslerinden biridir. BASF prosesi ekipman dizilii ve proses akmlar bakmndan farkl olmakla beraber Nippon Zeon prosesi gibi iki kademeden oluan ekstraktif destilasyon blm ve bir geleneksel destilasyon blm iermektedir. Buna karn BASF prosesinde her iki ekstraktif destilasyon kademesinden sonra solventin ayr syrma kolonlarnda ierdii komponentlerden tmyle ayrlmas yerine her iki ekstraktif destilasyon kolonunun dip ksmndan alnan solvent bir tek syrma kolonunda ierdii komponentlerden ayrlmaktadr. BASF prosesi ayn zamanda Nippon Zeon prosesinden farkl olarak bir Ani Buharlama (Flash Evaporation) kademesi ile bir Rektifikasyon Kolonu iermektedir. Ani buharlama kademesinde ekstraktif destilasyon kolonlarnn dip ksmlarndan gelen ve rektifikasyon kolonunda birletikten sonra bu kolonun dip ksmndan ayrlan solventin nce sktrlarak basnc ykseltilir, stlr ve sonra bir Flash Dramnda basnc ani olarak drlr. Basn drlmesiyle solventten ayrlan znm komponentlerin buharlar yeniden rektifikasyon kolonuna gnderilirken btadienden ayrlm olan solvent znrl fazla olan komponentlerden ayrlmak zere syrma kolonuna gnderilir. ki ekstraktif destilasyon kolonu arasnda yer alan ve bu kolonlarda srekli olarak madde al veriinde bulunan rektifikasyon kolonu ile ani buharlama kademesi sayesinde btadienin byk ksmnn scakln en yksek olduu syrma kolonuna gitmesi ve bunun sonucu olarak da btadienin polimerizasyonu nlenmi olmaktadr. BASF Prosesinin balca zellikleri unlardr: - Yksek btadien verimi ve safiyeti elde edilmektedir. - Deiik kompozisyonlardaki C4 akmlarn ileyebilmektedir. - Tesis dizayn sayesinde ihtiya duyulan snn byk blm proses akmlar tarafndan karland iin enerji sarfiyat dktr. - inde btadien bulunan akmlarn getii yerlerde yksek scakla meydan verilmeyecek ekilde tesis dizayn yapld iin btadienin polimerize olma ans ok dktr. - Asetilenlerin ekipman iinde birikme tehlikesi olmad iin tesisin gven altnda almas sz konusudur. - Solvent olarak kullanlan NMPnin toksik ve korozif etkisi olmamasnn yansra sya kar dayankldr. Bununla beraber NMPnin kaynama noktasnn olduka yksek (202 C, 1 atm.de) olmas btadienin polimerize olma ansn arttrmakta ise de BASF, NMP solventi iine arlka % 8 orannda su katmak suretiyle kaynama noktasn drmektedir. BASF Prosesinin akm emas ekil-3de verilmektedir.
72
ekil 3 : BASF Prosesi Akm emas

SIVI BUHAR
C4 ASETLENLER METL ASETLEN
5
C4 KARIIMI
8 9
11
12
13
SAF BTADEN
1 2 10
PUMP
14
6 7
K-301
SOLVENT TANKI
AIRLAR SOLVENT SAFLATIRMA
BAKYE
1234567-
C4 KARIIMI BESLEME TANKI ISITICI BTLEN EKSTRAKTF DESTLASYON KOLONU BTLEN TANKI REKTFKASYON KOLONU KOMPRESR FLA DRAMI
891011121314-
BTADEN EKSTRAKTF DESTLASYON KOLONU GAZ AYIRMA KOLONU KOMPRESR ASETLENLER KOLONU METL ASETLEN KOLONU BTADEN SAFLATIRMA KOLONU SAF BTADEN TANKI
73
Kullanlmakta olan yaygn teknolojilere gre fiili ortalama hesaplanm olup ve Tablo-3'de gsterilmektedir : Tablo-3 : Birim retim Girdileri (1 Ton Btadien iin) GRDLER MKTAR Nippon Zeon Prososi 2.4 0.25 101 2.1 84
girdiler 2005 yl iin
BASF Prosesi 2.34 0.20 85 1.6 112
C4 Karm (Ton) Solvent* (Kg) Soutma Suyu (M3) Buhar (Ton) Elektrik (KWH)
* : Solvent olarak Nippon Zeon Prosesinde Di Metil Formamid (DMF) ve BASF Prosesinde N-Metil Pirolidon (NMP) kullanlmaktadr. Kaynak: SRI Consulting Pep Yearbook 1997
b) rn Standartlar: Petkimde ve daha sonra fabrikann Tpraa devredilmesi ile Tprata Btadien-1,3 ISO-9002 standardna uygun olarak retilmitir. c) retim Miktar ve Deeri:
Tablo 4:retim Miktar (ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. (1) Butadien1, 3 22.516 28.772 22.739 25.392 23.698 25.421 20.000 22 -27 10 -7 7 -0.27
Kaynak: Petkim ve Tpra statistik Yll
Temel balang maddelerinden biri olan Btadien 1,3n sata sunulmamas ve dolaysyla sat fiyat olmamas nedeniyle, retim deerlendirmesinde sat fiyat yerine ortalama ithalat fiyat kullanlmtr.
Tablo 5: retim Deeri (bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. (1) Butadien 1,3 6462 12657 16965 12442 13866 18026 15800 49 -18 14 10 23 -0.14
Kaynak: Petkim ve Tpra istatistik yll
74
d) Maliyetler: Btadien 1,3 fabrikas Ekim 2005 tarihinde kapatlmtr. Ekim 2005 tarihli maliyet deerleri tablo 6da verilmektedir.
Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: 2005 Yl YTL Pay (%) Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET
Kaynak:
44,34 0,17 1,67
22,04
2,26 0,08
23,87 5,57 0 100,0
2.1.3. D Ticaret: a) thalat: (1) rn thalat: 1999-2005 dneminde ithal edilen Btadien-1,3 miktar Tablo-7de verilmitir.
Tablo 7: Btadien 1,3 Sektr rn thalat (Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Butadien 1,3 4637 6220 4592 2494 3105 6596 10000 25 -35 -84 20 53 12
Kaynak: Petkim ve Tpra istatistik yllklar
Ayn dnem iin bu ithalatn dolar olarak deeri Tablo-8de verilmektedir.
75
Tablo 8:Btadien 1,3 Sektr rn thalat (Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Butadien 1,3 1330 2736 2160 1222 1817 4677 3000 51 27 77 33 61 56
1999 -2005 dnemi iin ortalama ithalat birim fiyatlarndaki deimeler Tablo-9da verilmitir.
Tablo 9 Btadien 1,3 Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar ($) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Btadien 1,3 287 440 470 490 585 709 790 35 6 4 16 17 10
Ayrca ayn yllar iin AB lkelerinden ve sektr ithalatnda ilk be sray alan dier lkelerden yaplan ithalatn dkm Tablo-10 da verilmektedir.
Tablo 10 : AB ve nemli Dier lkelerden Butadien 1,3 Sektr rn thalat Sra Ana No: Mallar 1 Butadien 1,3 AB lkeleri Toplam (Ton) YILLIK ARTILAR (%) 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. YILLAR
6220 4591 2494 3105 6595 9462

74 125 212 144
(2) Yar rn ithalat: Btadien 1,3 sektrnde yar rn ithalat yaplmamaktadr (3) Hammadde ithalat: Btadien 1,3 sektrnde hammadde ithalat yaplmamaktadr. b) hracat: retilen Btn Btadien 1,3 irketin kendi bnyesinde tketidiinden Btadien 1,3 sektrnde ihracat yoktur. 2.1.4. Yurtii Tketim: Tpran Yarmca Kompleksindeki Btadien 1,3 tesisi kapandndan rn ihtiyac ithalatla karlanmaktadr. 2.1.5. Fiyatlar: Btadien Fiyatlarnn dnyadaki mevcut durumuna bakacak olur isek, tesis Ekim 2005de kapanm. Dnyada arz fazlas ve downstream rnlerine olan zayf destek fiyatlarn dme trendine girmesine sebep olmutur. Trkiyede btadien rnlerinin tek reticisi olan Tpra zaten Btadieni kendi kulland iin takip edilebilecek herhangi bir fabrika k sat fiyat olmamtr. Bu sebeple Trkiye ithalatna gre fiyatlardaki deiim takip edilebilir. Ortalama ithal fiyatlar Tablo 19da verilmitir. Btadien 1,3 fabrikasnn kapatlmasndan 76
dolay ve Trkiyede baka Btadien reticisi olmad iin btadien fiyat iin ithalat fiyatlarnn baz alnmas uygun bulunmutur.
Tablo 11: Butadien 1,3 Sektr Ortalama thalat Fiyatlar ($) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Butadien 1,3 287 440 470 490 585 709 790 0.35 0.06 0.4 0.16 0.17 0.10
2.1.6. stihdam
60
Btadien 1,3 Fabrikas Ekim 2005te kapatld iin bu tarihten sonra fabrikada istihdam edilen personel kalmamtr. 2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu hakknda detayl bilgi EK-Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Butadien 1,3 fabrikas Ekim 2005te kapatlmtr.Trkiyede baka bir Btadien 1,3 reticisi kalmamtr. Bu sebeple sektrn rekabet gc incelenememektedir. 2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler Butadien 1,3 fabrikas Ekim 2005te kapatlmtr. Trkiyede baka bir Btadien 1,3 reticisi kalmamtr. Bu sebeple dier sektrlerle ve yan sanayi ile ilikileri incelenememektedir. 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi: Butadien 1,3 fabrikas Ekim 2005te kapatlmtr. Trkiyede baka bir Btadien 1,3 reticisi kalmamtr.
2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu Dnyada Sentetik Kauuk talebi Btadien talebini etkileyen en nemli faktrdr. 2004 ylnda dnyada Btadien talebinin % 60dan fazlas Sentetik Kauuk pazarna gitmitir. Sitiren Btadien Lateks(SBL), Akrilonitril btadiene sitiren(ABS), Adiponitril(ADN) ve Termoplastik Elastomerler de Btadien talebini etkileyen dier nemli faktrlerdir. Asyada lastik,otomotiv ve elektronik endstrilerindeki yksek byme, ayn byme hznn Btadien 1,3te de grlmesine sebep olmaktadr. Polibtadien kauuu ve Sitiren Btadien Kauuu nun pazar paynn 2009 a kadar yaklak % 75e ulamas beklenmektedir. Bat Avrupada Kat endstrisinde kullanlan SBL Btadienin en byk kullancsdr. Avrupadaki btadien talebi SBL, SBR, PBR ve ADN ye dalmtr. nmzdeki 5 yl iinde Bat Avrupada Btadien trevlerine olan talepte gl bir byme grlecektir. Kuzey Amerikada Btadien talebinin younlat rnler SBR ve PBRdir. zellikle otomobil lastii retimi ekonomi iyiletike ykselmektedir. Bu da Btadien talebini
77
arttrmaktadr. Fakat bu blgede nmzdeki 5 yl iinde Btadien talebinde fazla bir iyileme beklenmemektedir. nmzdeki yllarda Orta Dou ve inde Btadien 1,3 sektrnde yeni kapasite eklemeleri gerekleecektir. Orta Douda yeni kapasitelerin retimleri dk maliyetli Etilenden olur iken inde Naftaya dayal retimler gerekleecek ve daha fazla ham C4 retimi gerekleecektir. 2.3. GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve Sorunlar-Frsatlar-Tehditler) Analizi Konu tm petrokimya sektrleri iin genel olarak incelenmi olup, EK-Cde yer almaktadr. 3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER Trkiyedeki tek Btadien 1,3 fabrikas Ekim 2005te kapatlmtr. Sektrde beklenen herhangi bir gelime yoktur. 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu:
Tablo-13 : Btadien rn Yurtii Talep Projeksiyonu (Bin Ton) YILLAR ANA RN 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2006 2007 2008 2009 2010 2011 33 35.5 36 39 41 44 5 7 1 8 5 16 YILLIK ARTILAR (%)
BTADEN-1,3 31.5
Kaynak: TPRA
Tablo-13 A : Btadien Yurtii Talep Projeksiyonu (Milyon $) YILLAR ANA RN

BTADEN-1,3
Kaynak: TPRA
YILLIK ARTILAR (%)
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2006 2007 2008 2009 2010 2011
9,0 14,5 16,7 17,6 22,8 29,1 38,7 13,06 5,34 22,70 21,51 9,0 14,5
3.2. hracat Projeksiyonu Btadien 1,3 fabrikas Ekim 2005te kapatlmtr. Bu sebeple ihracat projeksiyonu yaplamamaktadr. 3.3. retim Projeksiyonu: Butadien 1,3 fabrikas Ekim 2005 te kapatlmtr. Bu sebeple retim projeksiyonu yaplamamaktadr.
78
3.4. thalat Projeksiyonu:

Tablo-14 : Btadien Sektr thalat Projeksiyonu (Bin Ton) YILLAR ANA RN
BTADEN-1,3
YILLIK ARTILAR (%)
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2006 2006 2008 2009 2010 2011 8 9 10 10,7 12 12,6 14 10 7 11 5 10 10 (Bin $) YILLAR YILLIK ARTILAR (%)
Kaynak: TPRA
Tablo-14 A : Btadien Sektr thalat Projeksiyonu
ANA RN
BTADEN-1,3
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2006 2007 2008 2009 2010 2011
2,30 3,96 4,70 5,24 7,02 8,93 11,06 15,83 10,29 25,33 21,41 2,30 3,96
Kaynak: TPRA 3.5.1. Yatrm Tahminleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Ede verilmitir. 3.6. Teknoloji, AR-GE Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri Tm sektrler iin genel olarak EK- Fde verilmitir. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler : Tm sektrler iin genel olarak EK- Gde verilmitir. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
79
80
AROMATKLER
1. GR : 1. Sektrn Tanm ve Snrlarnn izilmesi :Raporun kapsamn oluturan ve BTX Aromatikleri olarak bilinen aromatik rnler benzen, toluen ve ksilen ( Orto ve paraksilen ) dir. Gmrk Tarife ve statistik Pozisyon Numaralar, Benzen iin 2902.20.90.00.00, Toluen iin 2902.30.90.00.00, Ortoksilen iin 2902.41.00.00.00 ve Paraksilen iinse 2902.43.00.00.00tr. Sz konusu aromatik rnlerin zellikleri , kullanm alanlar ve insan sal zerindeki etkileri aada verilmitir. Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3; Benzen iin 2411.4.02.23dr, Paraksilen iin ISIC, Rev.3; 2411.4.02.45dr, Toluen iin ISIC, Rev.3; 2411.4.02.25dr, Ortoksilen iin ISIC, Rev.3; 2411.4.02.43dr. Benzenin zellikleri : Ad : Benzol , Siklohekzatrin , Fenilhidrit , kmr katran naftas . Forml : Fiziksel zellikleri : Berrak , renksiz , ho kokulu bir svdr . Son derece yancdr . Alkol , Kloroform , eter , aseton, karbontetra klorr , glasiyal asetik asit ve yalara karr . Suda az miktarda znr . Buharlar dumanl bir alev kartarak yanar . Molekl arl : 78.11 Erime Noktas : 5.51 C Kaynama noktas : 80.09 C Spesifik gravitesi : 0.8840 - 0.8860 Fla noktas : - 11.1 C Alev alma scakl : 580 C Benzen'in kullanm alanlar : En basit ve en nemli aromatik olan benzen , petrokimya sanayinin yap talarndan biri olarak bilinmektedir. Geni bir kullanm spektrumu olan benzenin balca trevleri ve kullanm alanlar ekil - 1 'de verilmistir. Benzen'in insan sal zerinde etkisi: Havada 10 ppmin zerinde bulunmas insan sal asndan sakncaldr. Zehirlenme hali genellikle benzen buharlarnn solunmas ile ortaya kar . Deri yoluyla da organizmaya girerek zehirlenmeye neden olabilir . ( C6 H6 )
81
EKL - 1 : BALICA BENZEN TREVLER VE KULLANIM ALANLARI POLSTREN ABS SBR ETL BENZEN STIREN POLESTER SAN DER KOPOLMER FENOLK RENELER BSFENOL A KUMEN FENOL KAPROLAKTAM DERLER ADPK AST B E ZOSYANATLAR N KAUUK KMYASALLARI Z NTROBENZEN E N LA AKTF MADDELER FOTORAFILIKTA KULLANILAN KMYASALLAR DOYMAMI POLESTERLER FUMARK AST MALEK ANHDRT BCEK LALARI ALKD RENELER MONOKLOROBENZEN BENZEN HEKSAKLORR LAB veya DDB BENZEN SULFONK AST DER SENTEZLER ANLN BOYAR MADDELER SKLOHEKSAN KAPROLAKTAM NAYLON 6 NAYLON 56
82
Yksek konsantrasyonda ( 3000 ppm veya zeri ) benzen buharna maruz kalndnda ani zehirlenme belirtileri ortaya kar . Bu belirtiler ba ars, ba dnmesi , dzgn konuamama, depresyon, derinin kzarmas, solunum gl, mide bulants, kusma eklinde grlr. Ortam deitirilmedii takdirde koma veya lm hali meydana gelebilir. Ancak endstride daha ok rastlanan zehirlenmeler kronik benzen zehirlenmeleri olup son derece nemlidir. Bu tr kronik olaylarda kan hcreleri tahrip olur ve alyuvar , akyuvar saylar azalr. Belirtiler itahszlk, baars, ba dnmesi, bulant, gszlk, sinirlilik, kilo kayb eklinde ortaya kar ve daha sonra burun ve damaklarda kanamalar grlr . Benzen ortamnda srekli alan iiler periyodik kan kontrollerine tabi tutulmaldr . Alyuvar veya akyuvar saylar devaml azalma gsteren ya da ard arda gelen aylk iki kontrolde akyuvar says metrekpte 5.000'in , alyuvar says metrekpte 4.000.000'nun altnda bulunanlar hayati tehlikeye girmeden ortamdan uzaklatrlmaldr. Ani zehirlenme hallerinde suni solunum yaptrlmal gerekirse oksijen verilmelidir. Solunumu dzeltmek amacyla adrenalin kullanlmaldr. Benzenle alanlar koruyucu gzlk, yz siperlii, kauuk giysiler kullanmaldr. evre sal asndan iinde benzen bulunan atklar bir frn iine pskrtlmek suretiyle yaklmaldr, yanmann daha kolay olmas asndan daha yanc bir zelti ile kartrmak uygun olabilir . Toluen'in zellikleri : Ad : Toluol, Metil benzen, fenilmetal, metasit Forml : Fiziksel zellikleri : Renksiz , yanc , benzene benzer kokulu sv, suda znmez, alkol, kloroform eter, aseton, glasiyal asetik asit, karbonslfrle karr. Molekl arl : 92. 13 Erime noktas : -95 C Kaynama noktas : 110. 6 C Spesifik gravite : 0.870 Fla noktas : 4. 4 C Alev alma scakl : 536 C Buhar younluu : 3. 14 Suda znrl : 0.05 (g/100g su 20 C) Buhar basnc : 22 mmHg Toluen'in kullanm alanlar : Bu nemli aromatik rnnn byk bir ksm hidrodealkilasyon ile benzene veya disproporsinasyon / transalkilasyon ile benzen ve ksilenlere dntrlmektedir . Toluenin nemli kullanm alanlarndan biri poliretan sanayiinin kritik girdilerinden olan TDI ( Toluen Di -sosiyanat ) retimidir . Ayrca patlayc maddeler retimindeki kullanm da nemlidir. Balca toluen trevleri ve kullanm alanlar ekil -2'de gsterilmitir . CH3 , (C6 H5 -CH3)
83
Toluen'in insan sal zerine etkisi : Havada 200 ppmin zerinde bulunduu ortam insan sal asdan sakncaldr. 200 ppm.e kadar konsantrasyona maruz kalndnda belirtiler pek azdr. 200 ppm - 500 ppm arasnda ba ars, bulant, itahszlk, hareketlerde dengesizlik gzlenir . Daha yksek konsantrasyonlarda ise saylan bu belirtiler iddetlenmekte ve baz hallerde kanszlk ve karacier bymesi hali ortaya kmaktadr . Yksek konsantrasyonda toluen buharlarna maruz kalnarak ortaya kan ani zehirlenmelere endstride pek rastlanmaz . Grlen bir ka olayda belirtiler, uyuukluk hali, baygnlk ve bir eit koma olarak gzlenmitir. lk yaplacak ilem zehirlenen kiinin ortamdan uzaklatrlmas , havadar bir yere alnmasdr .Solunum durduu takdirde suni solunum yaptrlmaldr . ok ender olmakla birlikte baz kronik olaylarda kanszlk ve kemik ilii rahatszlklar gzlenmitir. Toluenle alan personelin yllk salk kontrolnden geirilmesi ve zellikle gzlerin, sinir sisteminin , kan durumunun ve karacier fonksiyonlarnn kontrol gerekmektedir . Toluenle allrken gzlk, kauuk eldiven, zel kanisterli maske veya oksijen maskesi kullanlmaldr. evre sal asndan toluen bulunduran atklarn bir frn iine pskrtlmek sureti ile yaklmas gereklidir. Daha yanc bir zelti ile kartrlmas yanmay kolaylatrabilir
84
EKL - 2 : BALICA TOLUEN TREVLER VE KULLANIM ALANLARI

MOTOR VE UAK BENZN ZC BENZEN NTROTOLUENLER PATLAYICILAR NTROBENZOK ASTLER TOLDNLER DNTROTOLUENLER ANESTEZKLER BOYA
BENZOK AST
PATLAYICILAR TNT TOLUENDAMNLER PATLAYICILAR POLRETAN TOLUEN DSOSYANAT YAPITIRICI GIDA SANAY KOZMETK SANAY FENOL LA SANAY PLASTKLETRCLER KOROZYON NLEYC HERBSTLER SODYUM BENZOAT BOYAR ARA MADDE BENZOLPEROKST BENZOL KLORR BENZOFENON ALKD RENELER
PLASTKLETRCLER
BUTL BENZOAT PARFM SANAY GIDA SANAY BOYA VNL TOLUEN
BOYALAR
BENZALDEHT
ETL TOLUENLER
DOYMAMI POLESTER RENELER
KLOROTOLUENLER
KLOROBENZALDEHT KLORBENZOK AST KLORBENZOL KLORR
BOYA
KSLENLER
BENZL KLORR
BUTL BENZL FTALAT BENZL ALKOL BENZL ASETAT BENZL SYANAT BENZL SALSLAT BENZL SMMANAT BENZL BTRAT BENZL ANN BENZL DMETL ANN BOYA ARA MADDES
TEKSTL BOYAMADA ZC RENKL FOTORAFILIKTA LA SANAY PARFM VE KOZMETK SANAY ESTERLER ETERLER PARFM ZC LA SANAY PARFM SANAY PARFM VE GIDA SANAY BOYA SANAY LA SANAY DEHDROJENASYON KATALZR TRFENL METAN BOYALARI BOYA YZEY AKTF MADDE KATALZR
TOLUEN SLFONK ASTLER

Kaynak : Chemcal Orgne and Markets-SRI International
85
Ortoksilen'in zellikleri: Ad : O - Ksilen, 1, 2 Dimetilbenzen Forml : Fiziksel zellikleri : Renksiz bir svdr . Suda znmez . Alkol ve eterle karr . Orto-Ksilen iin verilen nemli sabitler : Mol. Arl Erime noktas Kaynama noktas Spesifik gravite Fla noktas Alev alma scakl Buhar younluu : : : : : : : 106. 16 25.5 C 144.4 C 0.8830 - 0.8850 46 C 464 C 3.65 CH3 CH3 C6 H4 ( CH3 )2
Orto -Ksilen'in kullanm alanlar : Balca kullanm alan plastik yan sanayiinde byk nemi olan ftalik anhidrit retimidir . Orto - Ksilen kullanm alanlar ekil -3'te gsterilmitir. Orto - Ksilenin insan sal zerine etkisi : Havada 100 ppm, veya (1m3 havada 435 mg) zerinde O -Ksilen bulunan ortam insan sal asndan sakncaldr . Zehirleme belirtileri solunum borusunun tahrii, solunum gl bulant, kusma, halsizlik, baars badnmesi, hareketlerde dengesizlik, kangren , kanszlk olarak ortaya kar. O - Ksilen ile alan personel koruyucu gzlk, kimyasal kanisterli solunum cihaz ve kauuk eldiven kullanmaldr. O -Ksilen ile devaml olarak alan personel yllk salk kontrolnden geirilmeli , zellikle gzler, merkezi sinir sistemi , kan durumu karacier ve bbrek fonksiyonlar kontrol edilmelidir . O - Ksilen ile temas edilmesi halinde ilk nlem olarak gzler su ile vcudun temas eden ksmlar ise su ve sabun ile ykanmaldr . evre sal asndan O - Ksilen bulunduran atklar bir frn iine pskrtlerek yaklmaldr .
86
EKL-3 :BALICA ORTOKSLEN TREVLER VE KULLANIM ALANLARI

PLASTKLETRCLER PVC RENELER ALKD RENELER YZEY KAPLAMADA,YAPITIRICILARDA ZOLASYONDA ANTRAKNON ALKL ANTRAKNON HDROJENPEROKST BOYA TETRAKLORA VE TETRAROMA FTALK ANHDRT YANMAYI GECKTRC; POLESTER RENELERDE, POLIRETAN KPKLERDE, YZEY KAPLAMADA POLESTER POLIDLER POLIRETANLAR DALL FTALAT DOYMAMI POLESTER RENELERNDE FENOLFTALEN LA AST-BAZ AYIRICI FTALONTRL BCEK LACI FTALOSYANNLER BOYA FTALAANDLER FUNGUSTLER
ANTRANLKAST INDGO BOYASI AZO BOYALARI METL ANTRANLAT BOYA
ORTOKSLEN
FTALK ANHDRT
Kaynak : Chemcal Orgne and Markets-SRI Internatonal
Para-Ksilen'in zellikleri: Ad : P - Ksilol , 1,4 - Dimetilbenzen CH3 Forml : C6 H4 ( CH3) 2 CH3 Fiziksel zellikleri : Renksiz , Berrak sv, suda znmez . Alkol , eter ve dier organik zgenlerde znr. Mol. Arl : 106. 16 Erime noktas : 13. 2 C Kaynama noktas : 138. 3 C Spesifik Gravite : 0.8611 - ( 20/4 ) Fla noktas : 27 C Alev alma scakl : 529 C Buhar younluu : 3.665 Para - Ksilen'in kullanm alanlar : En nemli kullanm alanlar poliester sanayiinin girdileri olan Saf Tereftalik Asit (PTA) ve Di - Metil Tereftalat ( DMT ) retimleridir . Para - Ksilen kullanm alanlar ekil 4'de verilmitir . Para - Ksilen'in nsan Sal zerine Etkisi : ( Bak. Orto - Ksilen'in insan sal zerine etkisi )
87
EKL-4 :BALICA PARAKSLEN TREVLER VE KULLANIM ALANLARI

DMETLTEREFTALAT POLETLENTERAFTALAT
PARAKSLEN
TERAFTALKAST
POLESTER RENE VE FLM POLBTLEN TERAFTALAT RENELER KABLO SANAY TEKSTL SANAYI OPTK AMALI RENELER YAPITIRICILAR
ZEL AMALI POLMERLER
HERBSTLER
Kaynak : Chemical Origine and Markets-SRI Internatonal
2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1. Mevcut Durum : Trkiye Aromatik sektrnde Benzen , Toluen , Paraksilen , Ortoksilen gibi Aromatik rn retmeye ynelik ilk ve en byk sektr Fabrikas Petkim Petrokimya A 'nin Aliaa Petrokimya Kompleksi iinde yer alan Aromatikler Fabrikasdr . 1984 yl sonunda mekanik olarak tamamlanp 1985 ylnda iletmeye alnan nitede, kurulu kapasite olarak 123.000 Ton Benzen , 119.000 Ton Paraksilen ve 46.000 Ton Ortoksilen retilmektedir. 15.000 Ton 'luk Toluen retim kapasitesi olmasna ramen Toluenin Fabrikada Paraksilen, Ortoksilen ve Benzene dntrlebilmesi ve Toluen retilmesi durumunda Benzen retimininin 110.000 T/Yl , Paraksilen retiminin 95.000 T/Yl ,Ortoksilen retiminin 35.000 T/Yl'a dmesi nedeni ile Toluen retimi durdurulmutur. Aromatikler fabrikasnda retilen Benzenin yurt ii tketimi ihmal edilebilecek dzeyde dk olduundan Benzen direkt ihracat yolu ile yurt dnda satlmaktadr. Paraksilen retimi yurtii tketimin ortalama % 51,2sini karlam ancak artan yurtii tketim karsnda Pazar pay % 45 'e kadar dmtr. Ortoksilen rnnn tamam yine kompleksde yer alan PA Fabrikasnca tketilmektedir..Dier sektr kurulular Erdemir, Kardemir ve sdemir gibi Demirelik fabrikalar olup Benzen, Toluen bu fabrikalarda sonderece dk retim deerleri ile yan rn olarak kmakta olup Paraksilen ve Ortoksilen retimi yoktur . Aromatikler Fabrikas 123 Kiilik istihdam salayan sektrn tek ve en byk Fabrikasdir . 2.1.1. Kurulu Says,Mevcut Kapasite ve Kullanm Sektrdeki dier kurulular olan Benzen ve Tolueni yan rn olarak karan Paraksilen ve Ortoksileni ayrmakszn kark kslen olarak reten tesisler unlardr : a - skenderun Demir ve elik letmeleri b - Karabk Demir ve elik iletmeleri c - Ereli Demir ve elik letmeleri Yukardaki sektr fabrikalarndan safiyeti en yksek olan Benzen retimi skenderun Demir elik fabrikalarnda yaplmakta olup rn spesifikasyonu arlka %9999.9 arasndadr. Halbuki Petkim Aromatikler Fabrikasnda retilen Benzen arlka %99.99 minimumdur . skenderun Demirelik rn Benzenin kimyasal girdi olarak kullanlmas 88
sz konusu deildir . Ayn durum Toluen iinde geerlidir. Ereli Demirelik Fabrikasnn Benzen kurulu kapasitesi 9500 T/Yl ortalama retim miktar 4795 T/Yl 'dr . Toluende ise kurulu kapasite 3650 T/Yl iken ortalama retim 447 T/Yl 'dir . skenderun Demirelik Fabrikalarnda retim kapasitesi ok daha dk safiyetli Ham Benzene gre yapldndan, Karabk Demirelik letmeler'in de retim kapasiteleri Benzen, Toluen, Ksilen karm olarak ( BTX ) belirlendiinden inceleme dnda braklmtr. Sonuta bu iletmelerde kan Benzen ve Toluen gerek spesifikasyon gerekse retim kapasiteleri ynnden sektrn tek ve en byk fabrikas durumundaki Petkim Aromatikler fabrikas ile karlatrldnda sektre katk salamad grlmektedir. Bu sektr iletmelerinde ana ama Aromatik rn retmek deildir. Aromatik rnler ad geen sektr Fabrikalarnda yan rn olarak kmaktadr Bu bakmdan deerlendirmeler ana retici olan Petkim Aromatikler Fabrikas baz alnarak yaplmtr.
Tablo-1 Petrokimya Sektrnde nemli Kurulular Varsa Yabanc Sermaye retim Pay ( % ) Yeri Konusu Aliaa Benzen 0 Aliaa Paraksilen 0 Aliaa Ortoksilen 0 2005 Yl ci Says Kapasite 123 126000 123 96000 123 34000
Sra No: 123-
Kurulu Ad PETKM PETROKMYA A. PETKM PETROKMYA A. PETKM PETROKMYA A.
Kaynak: 2004 Yl statistik Yll
Yukarda da belirtildii gibi sektrdeki kurululardan Petkim Aromatikler fabrikas en byk durumundadr . Bu nedenle tablolarda bu fabrikann deerleri verilecektir.
Tablo-2 Petrokimya Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu Sra Kapasite Kapasite No Ana Mallar ve KKO Birimi 1999 2000 2001 Kapasite Bin Ton 126 126 126 1Benzen KKO % 97,25 95,38 96,81 Kapasite Bin Ton 100 100 100 2Paraksilen KKO % 96,4 95,65 84,52 Kapasite Bin Ton 34 34 34 3Ortoksilen KKO % 103 92,91 89,69
YILLAR 2002 2003 2004 2005 Tah 126 126 126 126 96,90 103,45 104,28 83,72 100 100 100 100 74,82 88,43 97,08 62,50 34 34 34 34 93,97 98,54 103,54 68,17
2.1.2. retim : a ) retim Ynetimi - Teknoloji : Bugn aromatik rn retimine ynelik aromatik prosesleri , hammaddelerin ilendii reforming niteleri, nihai rnlerin elde edildii ayrtrma niteleri ve nihai rnlerin retim miktarn arttrmak zere dizayn edilmi zenginletirme nitelerinden olumu bir kompleks yapsndadr. Reforming nitelerinden en nemlisi Nafta Hidrojenlendirme -Platformer nitesi olarak adlandrlan ve hammadde olan naftadaki parafin ve naftenlerin yap deiimine
89
urayarak aromatik bileenlere dnt nitedir. Nafta, nafta hidrojenlendirme nitesinde platformer katalisti iin katalist aktivitesini drc rol oynayan ve bu yn ile zehir olarak nitelenen kkrtl ve azotlu bileiklerin katalitik reaksiyonla giderilmesini takiben platformer nitesine beslenir. Bu nitedeki genel reaksiyonlar aadaki gibidir.
NORMAL PARAFN
2
SKLOPENTAN (NAFTEN) SKLOHEKSAN
3
AROMATK
1
SO PARAFN
4
HAFF RNLER
1 2 3 4
PARAFN ZOMERZASYONU NAFTEN ZOMERZASYONU DEHDROJENASYON HDROPARALANMA
Bu nitede dk reaktr basnc ve yksek reaktr scakl aromatikletirme reaksiyonlarnn verimini arttrc proses deikenleridir. Fabrikamzda platformer prosesi Semi-Regen platformer prosesidir. Bu proses gnmzde yksek oktanl benzin reticileri tarafndan paraksilen, ortoksilen ve benzen gibi aromatik son rn reten Aromatik Komplekslerinde kullanlmamaktadr. Fabrikamzda yeralan dier reforming nitesi LTUnibon olarak adlandrlan ve Etilen Fabrikasnn yan rn olan Kzdrma benzinini (Ham Benzin) hammadde olarak ileyen nitedir. Bu nitede kzdrma benzini ile gelen bileenlerde yap deiiklii olmamakta, nitede yeralan iki reaktrde iki kademeli reaksiyonla hammadde ile gelen diolefinik yaplardaki ift balar hidrojen katlm ile doyurulmakta, kkrtl ve azotlu bileikler yine hidrojen katlm ve katalitik reaksiyonlarla uzaklatrlmaktadr.
90
Birinci kademe reaksiyonlar diolefin doyurma reaksiyonlardr. rnekler : C=C-C=C-C+2H2 Pentadien C=C +H2 Stiren Etilbenzene kinci kademe reaksiyonlar kkrtl,azotlu,oksijenli bilesiklerin uzaklatrld katalitik reaksiyonlardr. rnekler : Kkrt giderme ; C-C-C-C-SH + H2 Merkaptan C-C-S-S-C-C + 4H2 Dislfit C - C C S Azot giderme ; C C C N Oksijen giderme ; C OH C C C Fenol C C + H2 C C C C C +5H2 C-C-C-C-C ve +NH3 C-C-C-C C C C C +H2O C +4H2 C-C-C-C + H2S C-C-C-C + H2S 2C-C + 2H2 C-C-C-C-C Pentan C-C
Her iki reforming nitesinden gelen reformer rnleri bir splitter kolonuna beslenir. Bu kolonda C8'den hafif olan bileenler benzen ve toluen retilen ve sulfolane olarak adlandrlan niteye gnderilirken C8 ve ar bileenler kolon dip rn olarak ksilen ayrma kolonu beslemesi olarak ksilen ayrma kolonuna gnderilir. Sulfolane nitesi ekstraksiyon ve fraksinasyon olmak zere iki blmden olumutur Ekstraksiyon blmnde 91
ekstraksiyon ve ekstraksif destilasyon prosesi ile aromatik bileenlerce zengin karm (ekstrakt) aromatik olmayan bileenlerden ayrlarak fraksinasyon blmne gnderilir Rafinat olarak adlandrlan ve aromatik yap dndaki bileenleri kapsayan hidrokarbon karm, Etilen Fabrikasna gnderilmek zere depolanr. Benzen ve Toluence zengin olan ekstrakt fraksinasyon blmnde Benzen ve Toluen kolonlarnda destilasyon yntemiyle ayrtrlarak benzen rn depolama tankna gnderilir Toluen ise benzen, paraksilen ve ortoksilen retimlerini arttrmaya ynelik bir zenginletirme nitesi olan Tatoray nitesine hammaddelerden biri olarak beslenir. Yukarda anlatld gibi ksilen ayrma kolonu beslemesindeki ortoksilen ve ar aromatiklere gre daha hafif C8 izomerleri ( Etilbenzen, Paraksilen ve Metaksilenden) karm tepe rn olarak paraksilen ayrma nitesine beslenir Ortoksilen ve ar bileenlerden oluan dip rn ise ortoksilenin destilasyon yntemiyle ayrtrlarak depolamaya gnderildii ortoksilen kolonuna gnderilir. Bu kolonun dip rn C9-C10+ aralndaki ar aromatikleri ierir ve bu ar karm Ar Aromatik kolonunda yine destilasyon yntemiyle C9 aromatik kat kolon tepe rn olarak ayrtrlp tatoray nitesinin ikinci hammaddesi olarak tatoray besleme tankna gnderilir. C10+'lardan oluan dip rn fabrikadaki frnlarda yakt olarak kullanlmak zere depolama tankna gnderilir. Paraksilen ayrma nitesinde ise paraksilen;sabit yatakl bir adsorblaycda kullanlan adsorbent araclyla dier C8 izomerlerine gre seici olarak adsorblanarak ayrlr ve ierisindeki az miktarda gayri safiyetlerin uzaklatrlmas iin bir destilasyon kolonunda rerun ilemine tabi tutularak depolamaya gnderilir. Bu niteden kan paraksilen dndaki dier C8 izomerlerini ieren ak (rafinat) Etilbenzen ve Metaksilenin katalitik reaksiyonlarla paraksilen ve ortoksilene dnt, paraksilen ve ortoksilen retim miktarlarn arttrmaya ynelik zenginletirme nitesi olarak grev yapan zomerizasyon nitesine beslenir. Bu nitenin k paraksilen ve ortoksilence zengin karm ksilen ayrma kolonuna risaykl edilir. Zenginletirme nitelerindeki reaksiyonlar : A) Tatoray nitesi (CH3)2 CH3
TOLUEN
(CH3)3
2
KSLEN
+AIR AROMATK
C9 AROMATK
C2H5 H2
ETLBENZEN BENZEN
+ C2H6
ETAN
B) somar nitesi C2H5 +H2

ETLBENZEN
Naften Ksilen + H2
92
CH3 CH3
CH3 +H2
ORTOKSLEN
CH3 veya
METAKSLEN
CH3
PARAKSLEN
CH3
DNYADAK GELMELER : Dnyadaki aromatikler prosesleri temel olarak nite baznda benzer olmakla birlikte gelitirilen katalist, adsorbent gibi kimyasallar aracl ile son rnlerin safiyetleri ve geri kazanmlarnda nemli artlar kaydedilmitir. Bugn reformer nitesi olarak kullanlan ve fabrikamzda yer alan Semi Regen Platformer teknolojisi, gerek verimi asndan gerekse son rn safiyetlerini olumlu ynde etkileyemedii iin terkedilmi, yerine CCR (Continuous Catalyst Regeneraton) Platformer teknolojisi yaygn ekilde kullanlmaya balam ve bu teknolojinin getirdii 3.5 kg/cm2 gibi son derece dk reaktr basnc sayesinde rn verimi (yeld) Semi Regen Platformer teknolojisine gre en az %10 artmtr. Paraksilen ayrma nitesinde kullanlmaya balanan adsorbent ile yine geri kazanm nitesi olan izomerizasyon nitesinde kullanlan yeni katalistin, birlikte kullanm paraksilen safiyetini arlka %99.8 deerine ykseltirken rn geri kazanmn da %4 arttrmtr. Fabrikamzda retilen paraksilen spek deerinin %99.50 (%arlk) olduu gz nne alnrsa bunun ok nemli bir art olduu anlalr.Yine yeni izomerizasyon katalisti benzen retimine %12-15 orannda ilave art getirmitir. Fabrikalarda yeralan ekipman dizaynlarndaki yenilikler ve proses kontrol mantndaki gelimeler operasyon verimini arttrmaya devam etmektedir. Btn bunlar ayn zamanda rn maliyetleri ile utilite tketimlerini azaltrken ekipman boyutlarn da kltmektedir.
93
Tablo-3 Birim retim Girdileri Ana Mamul : Benzen (1 Ton iin) Birim Tketimler Girdiler ton/ton HAMMADDELER Ar Nafta 6,674 Kzdrma Benzini 2,683 UTLTELER Orta Basn Buhar 5,284 Dk Basn Buhar 0,998 Elektrik Kwh/Ton 1143 Fuel Oil 1,152 Soutma Suyu M3/Ton 202 KMYASALLAR Sulfolane Solvent Kg/Ton 1,105 Paradietibenzen Kg/Ton 1,167 Korozyon nhibitr Kg/Ton 0,038
b)rn Standartlar : Trk Standartlar Enstits'nden Temmuz 1996da alnan ISO-9002 Kalite Ynetim Sistemi, Aralk-2003 tarihinde alnan ISO-9001 Kalite Ynetim Sistemi uygulanmaktadr. c)retim Miktar ve Deeri :
Tablo 4: retim Miktar
Sra Ana No Mallar 1234Benzen Toluen Ortoksilen Paraksilen
( Ton )
YILLAR YILLIK ARTILAR (%)
2003 130.358 0 33.504 88.438 2004 131.394 0 35.205 97.080 2005 Tah 126.000 0 33.000 96.000 2000 -1,9 0 -10 -0,7 2001 1,5 0 -3,5 -11 2002 0,09 0 4,8 -11 2003 6,8 0 4,8 18 2004 0,8 0 5,1 9,8 2005 Tah -4,1 0 -6,3 -1 2001 121.986 0 30.495 84.526 2002 122.096 0 31.952 74.821
1999 122.546 0 35.275 96.368
2000 120.180 0 31.590 95.654
Tablo 5: retim Deeri

Sra No 1234Ana Mallar Benzen Toluen Ortoksilen Paraksilen YILLAR 1999 30.759 0 21.377 35.945 2000 46.860 0 16.427 40.605 2001 34.512 0 16.467 37.614 2002 42.479 0 18.772 32.643 2003 45.354 0 23.453 43.297 2004 112.429 0 30.804 69.764 81.900 0 23.100 84.000 52 0 -23 12,9 -26 0 0,2 -7
( Cari Fiyatlarla Bin $)

YILLIK ARTILAR (%) 2005 Tah 2000 2001 2002 2003 2004 23 0 14 -13,2 6,7 0 25 32,6 147 0 31 61 2005 Tah -27 0 -25 20,4
retim Trendleri incelendiinde Benzendeki art Trendini, Benzenin ana hammaddesi olan ve Petkim Etilen Fabrikasnn yan rn olarak Etilen Fabrikasndan temin edilen Kzdrma Benzini ( Pyrolyss Gasoline ) spesifikasyonunun olduka stabil ve Benzence 94
zengin olmasna balanabilir. Ortoksilen retimi PA Fabrikasnn tketimine edeer tutulmaya alldndan Trendlerin seyri tketime baldr. Paraksilende ise kullanlan Adsorbentin garanti edilen verimli kullanm sresinin drt kat almas ve verim kaybnn hzlanmas nedeni ile toplam yllk retimler kurulu kapasitenin altnda kalmasna neden olmutur. Dier bir etkende 2000 ylndan balayarak hzl art Trendine giren Ar Nafta fiatlarnn maliyetleri ykseltmesi ve son rn fiatlarnn dk kalmas sonucu hammadde tketiminin kstlanmas ile aklamak mmkndr. d)Maliyetler :
Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: Benzen 2005 Yl Pay ( % ) Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet Genel dare Giderleri Sat ve Pazarlama Giderleri Finansman Giderleri TOPLAM MALYET
Kaynak : 2005 yl Planlama Mdrl Raporlar
83,3 4,2 0,9 5,2 2,9 0,8 0,3 2,4 100,0
Maliyet tablosunda grlecei gibi toplam retim maliyetindeki en byk pay Hammadde ve yardmc malzemelere aittir. Dolaysyla Hammadde fiyatlar retim maliyetlerini direkt etkiliyen bir faktr olarak ortaya kmaktadr. Dnyada dk retim maliyeti ile retimin temel mant verimli hammadde kullanmdr.Yani Aromatikler sektrnde zellikle Platforming nitelerinin nemi ortaya kmaktadr. retim maliyetleri dk olan Modern Aromatikler Fabrikalarnda kullanlan CCR Platforming nitesi ile, Petkimde kullanlan eski tip Semi-Regen Platformer nitesine gre ayn miktar hammadde kullanarak % 10 daha fazla rn karmak mmkn olmaktadr.Yine geri kazanm nitelerinde kullanlan yeni katalistler ve Benzen, Paraksilen son rnlerin retim miktarlarn arttrmaya ynelik yeni dizayn geri kazanm nitelerinin kullanlmaya balanmas retim miktarlarn nemli lde arttrd gibi retim maliyetlerinide drmtr. Bununla birlikte Petkim retim maliyetleri dnyadaki benzerleri ile karlatrldnda yksek maliyetli sektrlerden ( Laggard ) daha iyi, ancak dk maliyetli sektrlerden ( Legend ) daha ktdr. ( Kaynak : Chem System Raporlar )
95
2.1.3. D Ticaret : a) thalat (1) rn thalat :
Tablo 7: Aromatikler Sektr rn thalat

Sra No 1234YILLAR Ana Mallar Benzen Toluen Ortoksilen Paraksilen
1999 30,494 104568 0 81398 2000 24,15 103545 0 101607 2001 28 62901 0 88566 2002 1,506 80246 0 49897 2003 5,886 96742 0 36264 2004 5,843 98228 0 94921 2005 Tah 0,47 70415 0 64618 2000 -20,8 -0,97 0 24,8 2001 15,9 -39,2 0 -12,8
( Ton )
YILLIK ARTILAR (%)
2002 -95 27,5 0 -43,6 2003 291 20,5 0 -27,3 2004 -0,73 1,53 0 162 2005 Tah -92 -28,3 0 -32
Tablo 8: Aromatikler Sektr rn thalat

1999 21,56 31903 0 30130 2000 9,036 44274 0 45734 2001 14,95 24557 0 41533 2002 17,47 30361 0 19955 2003 60,35 44782 0 19383 2004 52,97 66532 0 71260 2005 Tah 6,9 50665 0 58000 2000 -58 38,7 0 51,7
( CIF, Cari Fiyatlarla,Bin $ )

YILLIK ARTILAR (%)
2001 65 -44 0 -9,2 2002 16,8 23,6 0 -52 2003 245 47,5 0 -2,8 2004 -12 48,5 0 267 2005 Tah -87 -23,8 0 -18,6
Tablo 9: Aromatikler Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar

Sra No 1234Fiyat YILLAR 1999 707 305 344 370 2000 390 428 414 429 2001 283 390 395 408 2002 348 378 432 415 2003 455 463 523 587 2004 856 677 725 765 2005 Tah 837 719 700 892 2000 -44,8 40,3 20,3 15,9 2001 -27,4 -8,8 -4,5 -4,9
( CIF, $ )
YILLIK ARTILAR (%) 2002 23 -3 9,3 1,7 2003 31 22,5 21 41,4 2004 88 46,2 38,6 30,3 2005 Tah -2,2 6,2 -3,6 16,6
Ana Mallar Birimi Benzen Toluen Ortoksilen Paraksilen

$ $ $ $
96
Tablo 10:AB ve nemli Dier lkelerle Aromatikler Sektr thalat

YILLAR Sra Ana No Mallar AB lkeleri Top. 123Benzen Toluen O-Ksilen 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah 2000 2001 2002 2003
( Ton )
YILLIK ARTILAR (%) 2004 2005 Tah
30,49 50953 0,00 20611
24,09 45977 0,72 40316
28,07 13878 0,00 23187
1,51 35072 0,00 20657
5,89 57383 0,00 0,00
5,84 62109 0,00 46533
0,05 42159 0,06 26260
-20,9 -9,76 0 95,6
16,52 -69,8 100 -42,4
-94,6 153 0 -10,9
290 63,6 0 0
-0,84 8,23 0 100
-99,1 -32,1 100 -43,5
4P-Ksilen nemli lkeler 1-Bulgaristan 123Benzen Toluen O-Ksilen
0 11252 0 0
0 16859 0 0
0 20712 0 0
0 13545 0 0
0 9692 0 0
0 8475 0 0
0 9166 0 0
0 49,8 0 0
0 22,8 0 0
0 -34,6 0 0
0 -28,4 0 0
0 -12,5 0 0
0 8,15 0 0
4P-Ksilen nemli lkeler 2-srail 123Benzen Toluen O-Ksilen
0 42053 0 51738
0 36403 0 61291
0 18260 0 11966
0 31540 0 8268
0 26598 0 25221
0 22931 0 85446
0 13506 0 38358
0 -13,4 0 18,5
0 -49,8 0 -80
0 72,7 0 -30,9
0 -15,6 0 205
0 -13,8 0 238
0 -41,1 0 -55
4P-Ksilen nemli lkeler 3-ABD 123Benzen Toluen O-Ksilen
0 0 0 90493
0 50 0 0
0 51 0 8325
0 0 0 0
0 0 0 4744
0 0 0 0
0 0 0 0
0 100 0 0
0 2 0 100
0 0 0 0
0 0 0 100
0 0 0 0
0 0 0 0
4P-Ksilen nemli lkeler 4-Hindistan 123Benzen Toluen O-Ksilen
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 29260
0 0 0 20973
0 0 0 6299
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 100
0 0 0 -28,3
0 0 0 -70
0 0 0 0
0 0 0 0
4P-Ksilen nemli lkeler 5-Romanya 1234Benzen Toluen O-Ksilen P-Ksilen
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 3414 0 0
0 2868 0 0
0 4714 0 0
0 5588 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 100 0 0
0 -16 0 0
0 64,36 0 0
0 0 0 0
Kaynak : DE statistikleri
97
Tablo 11:AB ve nemli Dier lkelerle Aromatikler Sektr thalat

YILLAR Sra Ana No Mallar AB lkeleri Top. 123Benzen Toluen O-Ksilen 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah 2000
( CIF Cari Fiatlarla Bin $ )

YILLIK ARTILAR (%) 2001 2002 2003 2004 2005 Tah
0 15389 0,00 7454
0 19694 1,0 18895
0 9126 0,00 10864
0 12293 0,00 7794
0 26581 0,00 0,00
0 41993 0,00 9378
0 30242 1,14 24024
0 27,97 100 153
0 -53,6 0 -42,5
0 37,7 0 -28,3
0 116 0 0
0 57,98 0 100
0 -27,9 100 156
0 3334 0 0
0 7297 0 0
0 8297 0 0
0 4977 0 0
0 4379 0 0
0 6319 0 0
0 6609 0 0
0 119 0 0
0 13,7 0 0
0 -40 0 0
0 -12 0 0
0 44,3 0 0
0 4,6 0 0
4P-Ksilen nemli lkeler 2-srail 123Benzen Toluen O-Ksilen
0 13081 0 18799
0 15651 0 26841
0 7114 0 5753
0 11814 0 3416
0 12368 0 13621
0 14796 0 61882
0 9711 0 34331
0 19,64 0 42,7
0 -54,5 0 -78,5
0 66 0 -40,6
0 4,68 0 298
0 19,6 0 354
0 -34,4 0 -44,5
0 0 0 3877
0 24 0 0
0 21 0 3780
0 0 0 0
0 0 0 2571
0 0 0 0
0 0 0 0
0 100 0 0
0 -1,25 0 100
0 0 0 0
0 0 0 100
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 13756
0 0 0 8746
0 0 0 3191
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 100
0 0 0 -36,4
0 0 0 -63,5
0 0 0 0
0 0 0 0
4P-Ksilen nemli lkeler 5-Romanya 1234Benzen Toluen O-Ksilen P-Ksilen
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 1276 0 0
0 1353 0 0
0 3424 0 0
0 4100 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 100 0 0
0 6,03 0 0
0 16,48 0 0
0 0 0 0
Kaynak : DE statistikleri
Benzende yurtii tketim yoktur.Toluen ise yurtii tketimi artan bir trendde gitmesine ramen Toluenin Petkim Aromatikler Fabrikasnda benzen, paraksilen ve ortoksilen gibi deerli rnlere dntrlmesi ve retiminin olmamas yurtii tketimin tamamnn ithalat yoluyla karlanmas sonucunu dourmutur.Ortoksilen rnnn tamam tek tketici olan ve Petkim Kompleksi iinde yeralan PA Fabrikasnca tketilmi ve rn ithalat ihmal edilebilir dzeyde gereklemitir.retilen paraksilenin ortalama 50000 tonluk blm Petkim Kompleksi iinde yeralan PTA Fabrikasnca tketilirken Petkim Aromatikler Fabrikasnn retimi 1999-2004 yllar aralnda i pazarn ortalama % 52 sini karlayabilmitir.
98
(2) Yar rn thalat : Sektrde yar rn ithalat yoktur. (3) Hammadde thalat : Sektrn ana hammaddeleri Ar Nafta ve Kzdrma Benzinidir (Py Gaz). Kzdrma benzini komplekste yeralan Etilen Fabrikas yan rn olup buradan temin edilir. Ar Nafta yurtiindeki rafinerilerden temin edilir. Sektrde hammadde ithalat yoktur.
b) hracat :
Tablo 12: Aromatikler Sektr hracat

YILLAR Sra Ana No Mallar 123Benzen Toluen O-Ksilen 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah 2000 2,99 0 100 2001 -1,9 0 -12,6 YILLIK ARTILAR (%) 2002 4,04 0 0 2003 3,78 0 0 2004
(Ton )
2005 Tah -35,49 0 0
119015 122584 120250 125110 129848 123257 79513 0 0 0 1193 0 1042 0 0 0 0 0 0 0 0
-5,1 0 0
4-
P-Ksilen
17084
6360
18706
29025
18538
62,7
100
55,16
36,1
Tablo 13: Aromatikler Sektr hracat

Sra No 123Ana Mallar Benzen Toluen O-Ksilen YILLAR 1999 27371 0 0 2000 43447 0 511 2001 32382 0 365 2002 41973 0 0 2003 58776 0 0 2004 101834 0 0 2005 Tah 69264 0 0 2000 58,7 0 100
(FOB ,Cari Fiyatlaryla , Bin $ )

YILLIK ARTILAR (%) 2001 -25,4 0 -28,6 2002 29,6 0 0 2003 40 0 0 2004 73,25 0 0 2005 Tah -31,9 0 0
4-
P-Ksilen
6304
2619
6047
17755
13230
58,4
100
193
-25,5
99
Tablo 14: Aromatikler Sektr hracat Ortalama Birim Fiatlar

Sra No 1234Ana Mallar Benzen Toluen O-Ksilen P-Ksilen YILLAR 1999 230 0 0 369 2000 354 0 428 412 2001 269 0 350 0 2002 327 0 0 388 2003 452 0 0 612 2004 826 0 0 714 2005 Tah 871 0 0 0 2000 53,9 0 100 11,6 2001 -24 0 -18,2 0 YILLIK ARTILAR (%) 2002 21,5 0 0 100 2003 38,2 0 0 57,7 2004 82,7 0 0 16,6
(FOB $ )
2005 Tah 5,44 0 0 0
Tablo 15:AB ve nemli Dier lkelerle Aromatikler Sektr hracat

YILLAR Sra Ana No Mallar AB lkeleri Top. 123Benzen Toluen O-Ksilen 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah 2000 2001 2002 2003
( Ton )
YILLIK ARTILAR (%) 2004 2005 Tah
119015 0 0 13077
103010 0 0 6360
102547 0 0 0,00
119881 0 0 11377
121224 0 0 26036
121713 0 0 18537
74015 0 0 0,00
-13,4 0 0 -51,3
-0,45 0 0 0
16,9 0 0 100
84,5 0 0 129
0,4 0 0 -29
-39 0 0 0
0 0 0 4007
0 0 0 0
0 0 1041 0
0 0 0 0
0 0 0 0
1543 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 100 0
0 0 0 0
0 0 0 0
100 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
9159 0 0 0
10085 0 0 0
8357 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
5497 0 0 0
100 0 0 0
10 0 0 0
-17 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
100 0 0 0
0 0 0 0
0 0 1193 0
3052 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 100 0
100 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
4P-Ksilen nemli lkeler 4-Pakistan 123Benzen Toluen O-Ksilen
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 4199
0 0 0 2987
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 100
0 0 0 -29
0 0 0 0
0 0 0 0
4P-Ksilen nemli lkeler 5-Ukrayna 1234Benzen Toluen O-Ksilen P-Ksilen
0 0 0 0
2099 0 0 0
4564 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
100 0 0 0
117 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
Kaynak : 2004 yl istatistik yll
100
Tablo 16:AB ve nemli Dier lkelerle Aromatikler Sektr hracat

YILLAR Sra Ana No Mallar AB lkeleri Top. 123Benzen Toluen O-Ksilen 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah 2000
( CF Cari Fiatlarla Bin $ )

YILLIK ARTILAR (%) 2001 2002 2003 2004 2005 Tah
27371 0,00 0,00 4851
37517 0,00 0,00 2619
26483 0,00 0,00 0,00
40197 0,00 0,00 4402
54793 0,00 0,00 16149
100345 0,00 0,00 13230
64799 0,00 0,00 0,00
37 0 0 -46
-29,4 0 0 0
51,7 0 0 100
36,31 0 0 266
83 0 0 -18
-35,4 0 0 0
0 0 0 1453
0 0 0 0
0 0 365 0
0 0 0 0
0 0 0 0
1489 0 0 0
0 0 0 0
0 0 100 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
100 0 0 0
0 0 0 0
2805 0 0 0
3490 0 0 0
1776 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
4466 0 0 0
100 0 0 0
24,4 0 0 0
-49 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
100 0 0 0
0 0 0 0
0 0 511 0
1007 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 100 0
100 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
4P-Ksilen nemli lkeler 4-Pakistan 123Benzen Toluen O-Ksilen
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 1644
0 0 0 1606
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 100
0 0 0 -2,3
0 0 0 0
0 0 0 0
4P-Ksilen nemli lkeler 5-Ukrayna 1234Benzen Toluen O-Ksilen P-Ksilen
0 0 0 0
762 0 0 0
1401 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
100 0 0 0
83,8 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
Kaynak : 2004 yl statistik yll
101
2.1.4. Yurtii Tketim :

Tablo 17:Tketim Miktar
YILLAR Sra No Ana Mallar 1234Benzen Toluen Ortoksilen Paraksilen 1999 0 104568 35000 2000 0 103545 31000 2001 0 62901 31000 165.000 2002 0 80246 32000 112.000 2003 0 96742 32000 99.000 2004 1000 98228 35000 172.000 2005 Tah 0 70415 33000 161000 2000 0 -0,97 -11,4 20,12 2001 0 -39,2 0 -13,6 2002 0 27,6 3,2 -32 2003 0 20,5 0 -11,6 2004 100 1,5 9,4 73,7 2005 tah. 0 -28,3 -5,7 -6,4
( Ton )
159000 191.000
Tablo 18:Tketim Deeri

YILLAR Sra No Ana Mallar 1234Benzen Toluen Ortoksilen Paraksilen 1999 0 31903 12040 42224 2000 0 44274 12834 62826 2001 0 24557 12245 55851 2002 0 30361 13824 25742 2003 0 44782 16736 31645 2004 0 66532 25375 95746 2005 Tah 0 50665 29040 146188 2000 0 38,7 6,6 48,8 2001 0 -44,5 -4,58 -11,1 2002 0 23,6 12,9 -53,9
( Cari Fiatlarla Bin $ )

2003 0 47,5 21 22,9 2004 0 48,56 51,6 202 2005 tah. 0 -23,8 14,4 52,6
Sektrde Toluenin katma deeri daha yksek olan Paraksilen, Ortoksilen ve Benzene dntrlmesi sonucu retiminin olmamas tm i tketimin ithalat ile karlanmas sonucunu dourmu ve ithalat miktar i tketime bal olarak gelimitir. Paraksilende retim kapasitesinin snrl olmas artan i tketimin kalannn ithalat ile karlanmasn zorunlu hale getirmi 2001 Ekonomik krizinden etkilenen sektrde i tketim 2002 ylndan itibaren art trendine girmitir. Ortoksilende ise i tketimin tamam sektr retimi ile karlanmtr. Benzen rnnde i tketim olmadndan retimin tamam ihra edilmitir. 2.1.5 Fiyatlar :
Tablo 19:Aromatikler Sektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar
YILLAR Sra No 1234Ana Mallar Benzen Toluen Ortoksilen Paraksilen 1999 248 0 497 333 2000 373 0 520 558 2001 2002 280 0 540 580 310 0 647 580 2003 470 0 695 774 2004 2005 Tah 823 0 875 791 837 0 880 908 2000 50,4 0 4,62 67,5
($)
YILLIK ARTILAR (%) 2001 -25 0 3,8 3,9 2002 2003 10,7 0 19,8 0 51,6 0 7,4 33,4 2005 2004 Tah 75,1 0 25,9 2,2 1,7 0 0,57 14,8
Aromatik sektr rn k fiyatlar ile Dnya ( Spot-Fob ) fiyatlar incelendiinde rn baznda fiyat karlatrmalarnda farkllk gzlenmi olup fiyat farkllklar zellikle Paraksilen ve Ortoksilen de byk farkllk gstermektedir. Paraksilende 1999-2001 yllar aras dnya fiyatlar ile baa ba giden sektr fiyatlarnda 2002- 2003 yllar arasnda byk fark olumu bu ise sektr maliyetlerindeki arta bal gelimitir.Bu durum Ortoksilende de mevcut olup 1999-2005 yllarn kapsamaktadr. Dier yandan gerek Paraksilen gerek
102
Ortoksilende sektr ihracat olmad gz nne alnmaldr. Benzende tm sektr retimi ihra edildii iin fiyatlar dnya fiyatlar ile baa ba gitmektedir. 2.1.6.stihdam :
Tablo 20: Aromatikler Sektr stihdam Durumu
YILLAR gc 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah 2000 2001
( Kii )
YILLIK ARTILAR (%) 2002 2003 2004 2005 Tah
Yksek
Teknik dari
Orta Teknik Memur i Dz Kalifiye
9 0
9 0
8 0
9 0
9 0
8 0
7 0
0 0
-11 0
12,5 0
0 0
-11 0
-12,5 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
3 139
3 137
3 135
3 129
3 117
3 115
3 113
0 -1,4
0 -1,4
0 -4,4
0 -9,3
0 -1,7
0 -1,7
Kalifiye personeldeki azalma 2002 ylndan itibaren hzlanm ve yerine zamannda yeterli sayda yeni personel alnmadndan zellikle i yknn ar artt Bakm duruu gibi koullarda aktivitelerin tamamlanma srelerinde art gzlenmitir. Kalifiye personelin sektrde 20 yla yakn bir deneyime sahip olduu gz nne alndnda personel azalmas yakn gelecekte bir risk oluturacaktr. Mhendis konumundaki yksek renimli personelin says halihazda i yk gz nne alndnda yetersizdir.Yine bu personelin ortalama 20 yllk i deneyimi vardr. Mevcut personelin emeklilik ve benzeri nedenlerle sektrden ayrlmas durumunda Sektrde yeni ve yetimi Mhendis olmadndan buda nemli bir risk olarak ortaya kmaktadr.
2.1.7 Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8 Sektrn Rekabet Gc : Sektr retimi Benzende Yurtii tketim hemen hemen yoktur. retimin tamam ihra edilmektedir. Benzende sektrn uzmanlama dzeyi yksek olup da aktr . Toluende ise sektr retiminin olmamas ve Toluenin Benzen , Paraksilen , Ortoksilen gibi daha zengin rnlere dntrlebilmesi, sektrn 1998 Ylnda retimi durdurmas nedeniyle Yurt-ii talebin sadece ithalat ile karlanmas sz konusudur. Sektr bu anlamda da aktr. Ortoksilende ise sektr ihracat yoktur. Sektr retimi yurtii Ftalik Anhidrit (PA) sektrnde tketilmektedir. Yani sektrn Ortoksilen baznda uzmanlama dzeyi yksek olmakla birlikte da aklk sz konusu deildir. Sektrn Paraksilen retiminde retim kapasitesi yurtii tketimi tamamn karlamaya yetmemektedir. Bununla beraber yurtii tketimin herhangi nedenle azalmas ile zaman zaman sektr ihracat yaplmtr. Ancak sektrde 103
dzenli ithalat sz konusudur. Sektrn uzmanlama dzeyi Benzenden dk ancak dier sektr rnlerinden yksektir. Da aklk ise 1999 - 2004 Yllar aras dalgal bir trend izlemi olup 2004 ylndan itibaren ykseli trendine girmitir. Da aklk Paraksilen baznda dktr. rnlerinin tamam Gmrk vergisinden muaftr ve sektrdeki eitimli i gc mevcut kapasiteler gz nne alndnda yeterli grnmekle birlikte Mhendis saysnn azalma trendi gstermesi gelecekte sorun yaratabilecektir. Hammadde temininde glk grnmemekle birlikte Ar Nafta fiatlarnn Ham Petrol fiatlarna bal olarak art ve bunun yannda Dnyada sektr rnlerini reten ilave kapasitelerin devreye girmesi, rn fiatlarnn dmesine , kar marjlarnn azalmasna ve hatta zarara neden olmaktadr. 2.1.9. Dier sektrler ve yan sanayi ile ilikiler : Sektre girdi salayan ve proseslerde kullanlan kimyasallar katalistlerin ok byk bir blm yurt dndan temin edilmektedir. Fabrika lisansrnn standartlar dorultusunda belirlenen spesifikasyonlar alm iin esas oluturmakta gerek katalist ve gerekse nemli kimyasallarda yurt ii yan sanayii bulunmamaktadr Yan sanayii girdileri (ABD $) olarak dnya fiatlar olduundan (YTL)'nin (ABD $) karsndaki olas deer kayb maliyetleri olumsuz etkilenmektedir. Proses kontrol cihazlarnda ayn durum sz konusu iken ekipmanlarn mekanik yedek paralarnn temininde yerli yan Sanayii pay arttrlm ancak kalitenin dk olmas tketim miktarn arttrmtr. 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi : Dokuzuncu Plan dneminde sektr olumsuz etkileyen gelimelerden biri zellikle in, Tayland, Kore, Hindistan Malezya ve Endonezya gibi uzak dou lkelerinde 2000 li yllarn banda tasarlanan ve Dokuzuncu Plan Dneminin ilk yarsnda iletmeye alnan yksek kapasiteli modern yeni tesisler ile mevcutlarn tevsii sonucu kapasitelerini arttrmalar ve rn speklerini iyiletirmeleri sonucu Paraksilen baznda nite ortalama retim kapasitesi 800000 Ton/yl, Benzen baznda ise 250000 Ton/yl olarak gereklemi, hatta nite baznda 1000000 Ton/yl Paraksilen retim kapasitesine sahip niteler retime devam etmektedir. Reliance-Hindistan arznn artmas ve yksek spesifikasyondaki rn rekabetinin artn beraberinde getirdiinden Aromatikler Sektrnn rekabet ans her geen yl biraz daha azalmaktadr. Aromatikler Sektrnde geen Be Yllk Plan Dneminde herhangi bir yatrm veya tevsii olmamtr. 2.2 Sektrn Dnyada ( OECD,DT,lkeler ) ve AB lkelerindeki Durumu Dnyada sektr rn fiatlarnn dnemsel karllk yaratacak artlar gstermesi Yatrmlarn hzlanmasna neden olmutur. Bugn 24,6 Milyon ton Aromatik rn htiyacnn 2010 ylnda 36,8 Milyon ton olmas beklenmektedir. retim kapasiteleri olarak bunun 21,796 Milyon tonu Asya, 3,384 Milyon tonu Ortadou, 3,919 milyon tonu Avrupa, 5,116 Milyon tonu ABD ve Kanada, 0,87 Milyon tonu Orta ve Gney Amerika lkeleri tarafndan karlanacak olup,evremizdeki lkelerden ran da Proje baznda 697000 Ton/yl Benzen, 750000 Ton/yl Paraksilen ve 100000 Ton Ortoksilen, Hindistanda 1200000 Ton/yl Paraksilen, Ummanda 810000 Ton/yl Paraksilen ilave kapasiteleri 9.Be Yllk Plan Dneminin ilk yarsnda devreye girecektir. Sektr olarak bu erevede dk maliyetli rekabete ak retim ans hemen hemen yoktur.
104
3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE ( 2007-2013 ) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu :
Tablo 21:Petrokimya Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Miktar Olarak
Sra No 1234Ana Mallar Benzen Toluen Ortoksilen Paraksilen 2006 0 101 59 356 2007 0 103 61 387 2008 0 104 63 420 YILLAR 2009 2010 0 0 106 107 65 67 455 494 2011 0 109 69 536 2012 0 111 71 582 2013 0 113 73 631
( Bin Ton )
Ort.Yllk Art (% ) 2007-2013 0 9,7 19,67 63,04
Tablo 22:Petrokimya Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu ( deer Olarak ) ( 2005 Fiyatlaryla-Bin YTL ) Ort.Yllk Art YILLAR (% ) Sra Ana Mallar No 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1Benzen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2Toluen 133376 136017 137338 139979 141300 143941 146582 149223 9,7 3Ortoksilen 70611 73004 75398 77792 80185 82579 84973 87366 19,67 4Paraksilen 439617 477898 518650 561870 610030 661896 718700 779209 63,04
3.2.hracat Projeksiyonu
Tablo 23:Petrokimya Sektr hracat Projeksiyonu
( Bin Ton )
Ort.Yllk Art (% ) 2007-2013 58,46 0 0 0
105
Tablo 24:Petrokimya Sektr hracat Projeksiyonu

Sra No 1234Ana Mallar Benzen Toluen Ortoksilen Paraksilen
( 2005 Fiyatlaryla-Bin ABD $ )
Ort.Yllk Art (%) YILLAR 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 108810 108810 172422 172422 172422 172422 172422 172422 58,46 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
3.3. retim Projeksiyonu (2007-2013):

Tablo 25:Petrokimya Sektr retim Tahminleri
( Bin Ton )
Ort.Yllk Art (% ) 2007-2013 58,46 0 0 42,2
Tablo 26:Petrokimya Sektr retim Tahminleri

( 2005 Fiyatlaryla-Bin YTL)

Ort.Yllk Art (% )
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 147982 147982 234494 234494 234494 234494 234494 234494 58,46 0 0 0 0 0 0 0 0 0 50266 50266 50266 50266 50266 50266 50266 50266 0 166709 166709 237097 237097 237097 237097 237097 237097 42,2 Kaynak: 2004 Yl statistik Yll
3.4. thalat Projeksiyonu : a)rn thalat (2007-2013) :

Tablo 27: Petrokimya Sektr rn thalat Projeksiyonu
( Bin Ton )
Ort.Yllk Art (% ) 2007-2013 0 9,7 63,15 74,2
106
Tablo 28: Petrokimya Sektr rn thalat Projeksiyonu
(2005 Fiyatlaryla-Bin ABD $ )
Ort.Yllk Art YILLAR (% ) Sra No Ana Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1Benzen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2Toluen 98075 100013 100984 102926 103897 105839 107781 109723 9,7 3Ortoksilen 14960 16720 18480 20240 22000 23760 25520 27280 63,15 4Paraksilen 200668 228816 207024 238804 274216 312352 354120 398612 74,2 Kaynak: 2004 Yl statistik Yll
b) Yar rn thalat (2007-2013) : Sektrde yar rn ithalat yoktur. c) Hammadde thalat (2007-2013) : Sektrde hammaddelerden biri olan Kzdrma Benzini ayn kompleksteki Etilen Fabrikas'ndan dier hammadde olan Ar Nafta Tpra Rafinerilerinden temin edilmekte olup nmzdeki plan dneminde sektrde hammadde ithalini gerektirecek bir darboaz grlmemektedir. 3.5. Yatrm Tahminleri Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.1. Planlanan Yatrmlar : Tevik Belgesi Alm Yatrmlar : Sektrde tevik belgesi alm yatrm Petkim Aromatikler Fabrikas Ar Nafta n Ayrma Kolonu (C201) modifikasyonudur.Tevik belgesi almam dier bir sektr yatrm ise Petkim Aromatikler Fabrikas kontrol sisteminin DCS (Distributed Control System)e geirilmesidir. Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Blgesel Dalm : Sektrde kapasite arttrmaya ynelik yatrm olmadndan incelenmemitir. Planlanan Yatrmlarn Katklar : Petkim Aromatikler Fabrikas Ar Nafta n Ayrma Kolonu (C201) Modifikasyonu tamamlandnda modifiye edilmi mevcut kolonda Ar Nafta yannda Hafif Nafta da ilenebilecektir. Bu Sektrn Hammadde kullanmnda gerek daha ucuz Hammadde temini gerekse teminindeki kolaylk asndan bir esneklik salayacaktr. Projenin sabit yatrm tutar 0.67 Milyon ABD $ dr. Petkim Aromatikler Fabrikas kontrol sisteminin DCS (Distributed Control System)e geirilmesi tamamlandnda retim maliyetleri %5 ila %7 arasnda azalacaktr. Projenin sabit yatrm tutar 1.3 Milyon ABD $ dr. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar : Tm sektrler iin genel olarak EK- Ede verilmitir.
107
3.6 Teknolojide, AR-GE Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, Girdi Piyasalarnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri : Sektrn ana nitelerinden Platformer'da CCR (alrken Katalist Rejenerasyon Teknolojisi) sistemine geilmi olup, rejenerasyon iin duru ortadan kaldrlmtr. Ortoksilen ve paraksilen zenginletirme nitelerinden biri olan somar nitesinde gelitirilen yeni katalistler ile verimlilik artmtr. Paraksilenin saflatrlarak retildii Parex nitesinde gelitirilen yeni adsorbent ile paraksilen safiyeti 99.80 % Arlka ve verim % 92 den % 96 lara karlabilmitir. Rekabet Gcnde Gelimeler : Sektrdeki teknolojinin eski dizayn olmas , hammaddelerden Ar Nafta'nn dnya petrol fiatlarna paralel olarak dalgalanmas maliyetleri olumsuz ekilde etkilemektedir.Yine mevcut teknolojide kullanlan kimyasal, katalist ve kritik yedek paralarn (ABD $) baznda yurtdndan temin edilmesi , yurtiinde bu konuda gelimi ve dnya ile rekabet edebilen bir yan sanayi olmamas maliyetler asndan bir dezavantaj oluturmaktadr. evreye Ynelik Politikalar : Sektrnde yerald PETKM A.. Aliaa kompleksindeki ortak atk giderme sistemi tm fabrikalardan gelen kimyasal ve evsel atklar artma kapasitesine sahiptir.Yeni teknolojilerde prosesin kritik noktalarna konulmu olan yangn nleme ve gaz alarm sistemleri yannda eitli acil durum senaryolar dorultusunda sistemleri birbirinden emniyetli olarak izole eden ve mdahale olana salayan 'HAZOP' olarak adlandrlan alma paketleri fabrika proje aamasnda iken dizaynlara ilave edilmektedir. 3.7 Dier Sektrlerle liki : Sektr hammaddelerinden Kzdrma Benzinini (Py Gaz) ayn komplekste yeralan Etilen Fabrikas'ndan dier hammadde Ar Nafta'y Tpra Rafinerilerinden temin etmektedir. Sektr retimi Ortoksilenin tamam yine ayn komplekste yeralan PA (Ftalik Anhidrit) Fabrikas'nda tketilmekte, Paraksilen ise byk oranda (70000 Ton) yine Petkim bnyesindeki PTA (Teraftalik Asit ) Fabrikas'nda tketilmekte retim fazlas Paraksilen yurtii taleplerini karlamak zere yurtiine satlmakta ancak mevcut kapasite toplam yurtii talebini karlayamamaktadr. Uzun Dnemde (2001-2023) Talepte, Arzda , D Ticarette, Teknoloji ve Rekabet Gcnde Muhtemel Gelimeler : nmzdeki plan dneminde yatrmlarn devreye girmesiyle zellikle Benzen ve Paraksilende artan arzn dengelenip dengelenemeyecei bu rnleri hammadde olarak kullanan sektr kapasitelerindeki byme belirleyecektir.Uzun dnemde dier belirleyici etken ise dnya ham petrol stoklarndaki azalmaya bal olarak sektrde yeni hammadde aray olacaktr. Bu imdiden balam olup LPG'den aromatik rn reten ve yakn zamana kadar pilot tesis konumundaki uygulama ilk kez ticari olmu ve Suudi Arabistan'da retime balamtr.
108
VNL KLORR MONOMER (VCM)
1. GR : rnn Tanm ve Snrlanmas Vinil Klorr Monomer (VCM), Polivinilklorrn hammaddesidir. Normal artlar altnda renksiz bir gazdr. Basn altnda sv olarak depolanr. Gmrk Tarife statistik Pozisyon (G.T..P.) numaras 2903.21.00.00.00dir.VCM Petrokimya sektrnde PVC nin ana hammaddesidir. lkemizde retilen VCM in tamam bu amala tketilir. Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3; 2411.4.03.71dr. . VCMin Genel zellikleri
Kimyasal Forml Forml arl (g/g mol) Younluk (gr/cm3) Kaynama scakl (C) Erime scakl (C) znrlk, suda (25 C) gr/100 cm3 Kritik scaklk (C) Kritik basn (atm.) Kritik hacim (cm3/g.mol) Alevlenme noktas (C) Kendiliinden tutuma noktas (C) Viskozite (0C, cp) Viskozite (120C, cp) Buhar basnc (20C) CH2=CHCL 62,50 0,911 -13,9 -153,7 0,11 156,5 55,2 173,7 -78 472 0.24 (sv) 0.02 (gaz) 2.300 mm Hg
nsan Sal zerindeki Etkileri VCMin beyin ve karacier zerinde kanserojen etkisi olduu ynnde baz pheler bulunmaktadr. Deri ile temas ettiinde tahri edicidir. VCMe maruz kalma limitleri, 1 ppm (8 saat) ve 5 ppm (5 dakika) olarak belirlenmitir.
109
2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR : 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Sektrdeki Kurulular lk VCM fabrikas Petkim Yarmca Kompleksinde 24.300 ton/yl kapasite ile, 1970 ylnda devreye alnmtr.. 2 .VCM fabrikas da yine Yarmca Kompleksinde 16.10.1976 tarihinde devreye alnm ve toplam VCM kapasitesi 50.000 ton/yla ulamtr. 2.Petrokimya Kompleksi bnyesinde Aliaada kurulan 120.000 ton/yl kapasiteli VCM fabrikasnn 09.07.1986da devreye girmesiyle yurtii yllk VCM retim kapasitesi 170.000 ton/yla kmtr. VCM lkemizde sadece Petkim tarafndan retilmektedir. Montaj biten yeni oksiklorlama nitesinin 2000 ylnn son aylarnda devreye girmesiyle Aliaa Kompleksi VCM fabrikasnn kapasitesi 142.000 ton/yla ykselmitir. Halen proje aamasnda olan rehabilitasyon almalar, 2006 ylnda tamamlandnda Aliaa Kompleksi VCM fabrikas kapasitesi 152.000 ton/yla kacaktr. Yarmca kompleksindeki VCM Fabrikas 2001 ylnda tamamen devre d kalmtr. Tablo-1: VCM Sektrndeki Kurulular (Ton)
2005 KURULUUN ADI YER MLKYET RETM KONUSU SAYISI PETKM VCM FABRKASI ALAA KAMU VCM 130 KAPASTES (TON/YIL) 142.000
Sektrde sadece Petkim tarafndan retilen VCM rnne ait kapasite bilgileri Tablo2de verilmitir. Tablo-2: VCM Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu
ANA RN KAPASTE BRM BLGLER KAPASTE KKO TON (%) YILLAR 1999 170 73 2000 170 72 2001 142 95 2002 142 83 2003 142 91 2004 142 100 2005 142 86
ALAA VCM
110
2.1.2 retim a) retim Yntemi Teknoloji VCM retim yntemleri balca 3 grupta toplanmaktadr. a) b) c) Asetilen bazl teknoloji Etilen bazl teknoloji Etan bazl teknoloji
Ticari olarak VCM ilk defa 1930larda HCl ile asetilenin reaksiyonundan elde edilmitir. 1950lerde ise etilenin bollamas sonucu, etilen bazl prosesler gelitirilmitir. 1998 sonu itibaryla Dnyada mevcut VCM kapasitesinin % 94n etilen bazl prosesler oluturmaktadr. Etan bazl teknoloji ise geliim aamasnda olup, 1999 yl sonlarnda EVC irketi pilot tesislerinden iyi sonular elde ettiini bildirmitir. EVC ve Bechtel irketleri EVCnin etan bazl VCM teknolojisini pazarlamak ve bu teknolojiye dayal fabrikalar kurmak zere bir ortaklk anlamas imzalamlardr. Dnyada yaygn olarak kullanlan etilen bazl teknolojide VCM rn, 1,2Dikloretann (EDC) pirolizi, EDC ise etilenin direk klorlanmas veya oksiklorlanmas ile elde edilir. Direk klorlama ve oksiklorlama nitelerinin piroliz nitesi iin EDC salad, EDC pirolizinde retilen HClnin oksiklorlama nitesinde kullanld ve EDC saflatrma nitesinin ortak kullanld Dengelenmi Proses ile hammadde ve tesislerin en ekonomik kullanm salanabilmektedir (ekil-1). ekil -1 : Dengelenmi Proses le VCM retimi
VCM SENTEZ: 2C2H4 + Cl2 + 1/2O2
KLOR
2C2H3Cl + H2O + 276KJ
Cl2
DREKT KLORLAMA
EDC
EDC PARALAMA
VCM
VCM
C2H4 + Cl2 C2H4Cl2 + 180 KJ
KAT
2C2H4Cl2 2C2H3Cl + 2HCl-142KJ
ETLEN
C2H4
EDC SAFLATIRMA
SIVI GAZ YAN RNLER
OKSJEN O2
OKSKLORLAMA
HCl
C2H4+2HCl +1/2O2
KAT
C2H4Cl2 + H2O + 238 KJ
Direkt klorlama genellikle sv fazda yaplmaktadr. Yksek scaklk (HTC) ve dk scaklk (LTC) alternatifleri bulunmaktadr. 1980lerden itibaren kurulan hemen hemen btn nitelerde HTC prosesi kullanlmtr. Etilenin oksiklorlanmas genellikle gaz fazda hava veya oksijen kullanlarak yaplmaktadr. 1990dan sonra kurulan hemen hemen tm oksiklorinasyon niteleri oksijen bazldr. Birok hava bazl nite de oksijen bazlya dntrlmektedir. 111
EDC pirolizi 500-550C scaklkta ve 1-40 kg/cm2 basnta 10-20 saniyelik ortalama reaktrde kalma zamanyla (residence time) yaplmaktadr. EDC dnm tipik olarak, kok ve yan rn oluumunu kontrol edebilmek iin gei bana % 50-65 arasndadr. Etilen bazl VCM teknolojisi olgun bir teknoloji olup, gelimeler daha ok hammadde ve enerji verimliliini, proses gvenilirliini artrma, evre ve emniyet konularnda younlamaktadr. Petkim Aliaa Kompleksi VCM nitesinde Dengelenmi Proses kullanlmaktadr. Yarmca Kompleksi VCM fabrikasnda ise direkt klorlama nitesi , oksiklorlama nitesi ve dier btn niteler kapatlmtr. Fabrika Etilen, Klor ve hava kullanarak polimerizasyon iin gerekli saflkta Vinil Klorr (VCM) retir. Proseste ana reaksiyon vardr. Fabrika; bu reaksiyona bal olarak drt ana niteye ayrlmtr. 1) Direkt Klorlama 2) Oksiklorlama 3) Piroliz (Termal kraking) 4) EDC Saflatrma
1) DREKT KLORLAMA Gaz halindeki klor ve etilen, reaktrde atmosfer basncna yakn basnta ve 90Cda reaksiyona girerek sv EDC olutururlar. rn saf EDC zelliindedir. C2H4+Cl2 C2H4Cl2+ s
Reaksiyon ss retilen EDCnin buharlamasyla ortamdan uzaklatrlr. Yan rnler 1,1,2-trikloretan, hidrojenklorr ve etilklorrdr. Yan rn oluumunu engellemek iin sv fazda bir miktar Demir-3 Klorr bulundurulur.
2) OKSKLORLAMA Piroliz nitesinde yan rn olarak elde edilen hidrojen klorr, etilen ve oksijen bakr esasl katalist mevcudiyetinde, akkan yatakl bir reaktrde 3,5 kg/cm2g basn ve 220C scaklkta EDC vermek zere reaksiyona girerler. C2H4+HCl+1/2 O2 C2H4Cl2+H2O+s
Reaksiyon ss buhar retimi vastasyla ortamdan uzaklatrlr. Beslenen etilenin ancak % 92si EDCye dnr, direk klorlama nitesine gre yan rn oluumu fazladr, bu nedenle rn ham EDC zelliindedir ve saflatrma nitesinden geirilir. 3) PROLZ (Termal Kraking) VCM ve HCl retimi iin, EDC bir frnda yksek alaml tplerde 500Cde paralanr. Saf EDC buharlatrldktan sonra frna beslenir. EDCnin paralanma oran yaklak % 55dir. Frn gazlar yaklak 40Ce soutulur. Soutulan ve ksmen younlatrlan rnler nce Btadien artmadramna ve sonra HCl kolonuna gnderilir. 112
Kolonun tepesinden alnan HCl Oksiklorlamaya beslenir. Kolonun alt rn olan EDC+VCM karm, VCM ayrma kolonuna verilir, bu kolonun stnden alnan VCM almina yatakl bir kolondan geirilerek HCl ile dier safszlklardan temizlenir ve kresel depolama tanklarna gnderilir. VCM kolonunun altndan alnan EDC ise direkt klorlamann EDC saflatrma blmne beslenir. 4) EDC SAFLATIRMA Oksiklorlama kurutma kolonundan gelen EDC, piroliz gazlar artma nitesinden geri gelen EDC ile karr ve tepe basnc 0.2 kg/cm2 olan Hafif Hidrokarbonlar ayrma kolonuna beslenir. Kolonun tepesinden safszlk olarak kan Hafif Hidrokarbonlar, Organik Depolama tanklarna gnderilir. Ayrca bir ksm kolonun tepesine riflaks olarak verilir. Hafifleri ayrma kolonunun dibinde sadece ar hidrokarbonlar ieren EDC kalr. EDC pirolizden gelen bir akm ile ar hidrokarbonlar ayrma kolonuna beslenir. Kolon dip stcsnda kirlenmeleri azaltmak iin dk basn ve scaklkta altrlr. Dip scakl 115C, dip basnc 0.8 kg/cm2dir. Tepe basnc ise 0.2 kg/cm2dir. Kolon tepesinden alnan saf EDC kondense edilerek kolon tepe dramnda toplanr. Bir ksm riflaks olarak kolona verilirken, kalan rn olarak saf EDC tanklarna gnderilir.
113
Tablo-3 : Birim retim Girdileri (Dengelenmi Proses, Etilen, Klor ve O2den) (1 Ton VCM iin)
GRDLER Etilen (Ton) Klor (Ton) Oksijen (Ton) Kostik Soda ( % 50) (Ton) Amonyak (Ton) Elektrik (KWH) Soutma Suyu (M ) Proses Suyu (M3) Buhar Fuel Oil (MMKal)
3
MKTARI 0,468 0,594 0,132 10,0079 0,0014 86 235 0,95 1,9 1,022
Kaynak: SRI Consulting Pep Yearbook 1997
b) rn Standartlar TSE EN ISO 9001 Kalite Ynetim Sistemi Belgesi olan Petkimin tm rnleri evrensel standartlarda olup, kalite sorunu yoktur. c) retim Miktar ve Deeri Yarmca VCM fabrikas tamamen kapatlmtr. Aliaa VCM fabrikasnda ise 1998 ylndan itibaren kapasite arttrma almalar baladmtr. ncelikle ok eski teknoloji ile yaplm olan hava bazl oksiklorlama nitesi, yeni ve daha verimli olan VNNOLT prosesi kullanlarak , oksijen bazl olarak komple deitirilmitir. Bu deiiklikten sonra 2000 ylnn Aralk aynda devreye giren bu tesis sayesinde yllk VCM retimi 120.000 tonlarn zerine, en son 2003 ylnda yaplan yenileme almalar sonucu 2004 ylnda retim 140.000 tonun da zerine kmtr. 2005 ylnda retimin dk olmas dorudan kompleks baznda yaplan uzun sreli genel bakm duruuna baldr. Tablo-4 : Yllk retim Miktar ANA R N
Aliaa VCM
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. 2004statistik Yll
(Ton) YILLIK ARTILAR (%)

2004 2005 2000 2001 2002 2003 2004 2005
YILLAR (Ton)
1999 2000 2001 2002 2003
124629 123194 133201 116730 126721 140180 125000
-1.2
8.1
-1.2
8.6
10.6 -10.8
114
Tablo-5 : Yllk retim Deeri

ANA RN Aliaa VCM
(Bin$)
YILLIK ARTILAR (%)
2004 105135 2005 95375 2000 2001 2002 2003 2004 2005 56 -28 6 23 68 9
YILLAR (Ton)
1999 48480 2000 75394 2001 54079 2002 50894 2003 62600
VCM, PVC retiminde kullanlan bir ara rn olup tamam Petkim PVC fabrikalar tarafndan tketilmektedir. Bu nedenle VCM satlan bir rn deildir. Tablo-5de verilen deerler ithal VCM fiyatlar kullanlarak bulunmutur. d) Maliyetler
Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: YTL Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET
Kaynak:Petkim A..
2005 Yl Pay (%) 73.9 7.0 2.2 5.9 7.5 1.7 1.8 100,0
Petkim Aliaa Kompleksi VCM fabrikas retim maliyeti, dier reticilerle mukayese edildiinde modern tesislerin retim maliyetinin stnde, ancak eski tesislerin retim maliyetinin altnda bir noktada bulunmaktadr. 2.1.3 D Ticaret Durumu a) thalat (1) rn thalat Aliaa ve Yarmca VCM fabrikalarnda retilen VCMin tamam Aliaa PVC fabrikasnda tketilmektedir. Aliaa VCM fabrikasnn retimi, tketimi karlayamadndan her yl VCM ithalat yaplmaktadr.
115
Tablo-7 : VCM Sektr rn thalat

ANA RN
1999 VCM Kaynak: DE 2000 2001
(Ton)
YILLIK ARTILAR (%)
YILLAR
2002 2003 2004 2005
2000 2001 2002 2003 2004 -3.6 -75.4 147 -59.8 20.4
2005 -23.6
69.253 66.747 16.388 40.548 16.302 19.630 15.000
Tablo-8 : VCM Sektr rn thalat

ANA RN VCM
Kaynak: DE
(Cari Fiyatlarla, Bin $)

YILLIK ARTILAR (%)
2003 8059 2004 14721 2005 9451 2000 51 2001 -83 2002 165 2003 -54 2004 83 2005 -36
YILLAR
1999 26952 2000 40830 2001 6656 2002 17674
Tablo-9 : VCM Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyat

ANA RN VCM YILLAR
1999 389 2000 612 2001 406 2002 436 2003 494 2004 750 2005 763 2000 57
(CIF $)
YILLIK ARTILAR (%)
2001 -33 2002 7 2003 13 2004 52 2005 2
Tablo-10 :AB ve Dier nemli lkelerden VCM Sektr rn thalat (Ton)

LKELER 1999 AB lkeleri D ABD MEKSKA E R HIRVATSTAN L K E L E R TAYVAN MALEZYA UKRAYNA HNDSTAN TOPLAM (DER)
Kaynak: DE
YILLAR 2000 5.556 36.313 22.050 2.827 61.190 2001 5.201 11.188 11.188 2002 13.069 15.565 7.719 4.195 27.479 2003 8.357 7.945 7.945 2004 8.435 4.009 7.186 11.195 2005 5.268 7.123 7.123 27.113 31.608 5.583 4.949 42.140
116
Tablo-11 :AB ve Dier nemli lkelerden VCM Sektr rn thalat (Cari Fiyatlarla, Bin $)
LKELER 1999 AB lkeleri D ABD MEKSKA E R HIRVATSTAN TAYVAN L K E L E R MALEZYA UKRAYNA HNDSTAN TOPLAM 10.686 12.443 1.636 2.187 16.266 2000 3.583 21.429 14.451 1.368 37.248 2001 1.742 4.914 6.656 YILLAR 2002 6.346 6.240 3.093 1.994 11.327 2003 3.929 4.131 4.131 2004 6.256 2.988 5.477 8.465 2005 3.250 6.200 6.200
Kaynak: DE
(2) Yar rn thalat VCM retiminde yar rn olarak EDC (1-2 Dikloretan) kullanlmaktadr. zellikle Petkim Yarmca Kompleksinde VCM retimi, oksiklorlama nitesinde retilen EDCnin yansra ithal EDC kullanlarak yaplmaktayd. Yarmca VCM Fabrikasnn 2001 ylnda tamamen kapatlmasyla EDC ithalat durdurulmutur.. Aliaa VCM fabrikasnda ise KlorAlkali nitesinde yaplan yatrmlar sonucu EDC ithalatna gerek duyulmamaktadr.
Tablo-11 A : VCM Sektr Yar rn ithalat (Ton)
YARI RN EDC
Kaynak: DE
YILLAR 1999 26.929 2000 44.876 2001 18.720 2002 0.252
YILLIK ARTILAR (%) 2000 67 2001 -58 2002 -
Tablo-11 B : VCM Sektr Yar rn thalat (Cari Fiyatlarla, Bin $)
YARI RN EDC
Kaynak: DE
YILLAR 1999 5.903 2000 18.711 2001 3.888 2002 -
YILLIK ARTILAR (%) 2000 217 2001 -79 2002 -
117
3) Hammadde thalat Petkim Aliaa Kompleksi VCM fabrikasnn hammaddeleri olan klor ve etilen girdilerinin tamam Aliaa kompleksi iindeki Etilen ve Klor Fabrikalar tarafndan karlanmaktadr. Gaz halindeki klor ve etilen VCM Fabrikasna boru hatlar ile srekli olarak beslenmektedir. Bu nedenle VCM fabrikas iin hammadde ithalat yoktur. b) hracat Petkim Aliaa ve Yarmca VCM fabrikalarnda retilen VCMin tamam Petkim PVC fabrikalar tarafndan tketildiinden VCM ihracat yoktur. 2.1.4 Yurtii Tketimi VCM lkemizde sadece PVC nin ana hammaddesi olarak tketilmektedir.Bu nedenle sadece Aliaa VCM Fabrikas tarafndan retilen VCM in tamam yine Aliaa PVC Fabrikas tarafndan tketilmektedir. 2.1.5. Fiyatlar VCM sadece Petkim tarafndan tketilen bir ara kimyasaldr (PVC hammaddesi). VCMin yurtiinde sat yoktur. Buna bal olarak VCM , tamam Petkim tarafndan tketilen, bir ara hammadde olarak deerlendirilmekte ve sat fiyat konulmamaktadr.Talebi dorudan PVC talebine bal olan VCMin fiyat hakknda deerlendirme yapabilmek iin rn ithal fiyatlar baz alnabilir.(Tablo-9) 2.1.6. stihdam Sektrdeki istihdam durumu iin sadece fabrikalarda alan personel saylar baz alnmtr. Tablo-12 : Aliaa VCM Fabrikas stihdam Durumu
YILLAR GC 1999 Yksek Teknik dari Orta Teknik Memur i Dz Kalifiye 11 11 129 127 2 3 3 2000 11 11 128 126 2 3 3 2001 10 10 130 128 2 3 3 2002 10 10 131 129 2 3 3 2003 10 10 128 126 2 2 2 2004 9 9 117 115 2 3 3 2005 9 9 112 111 1 3 3 2000 2001 2002 2003 2004 2005 -10 -10 -33 -33 Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A..
(Kii)
YILLIK ARTILAR (%)
-10 -10 -8 -8 50 50 -
-4 -4 -50 -
2.1.8. Sektrn Rekabet Gc lkemizde sadece Petkim Petrokimya Holding A.. tarafndan retilen VCM, yine Petkim PVC fabrikalar tarafndan tketildiinden ve ihtiyacn tamamn karlayamadndan sat yoktur. Petkim tarafndan retilen VCM ile ithal VCM arasndaki fiyat fark, PVC maliyetini etkilediinden nemlidir. VCMin pahal retilmesi durumunda PVCnin maliyeti dolayl olarak artacak bu da PVCnin rekabet gcn azaltacaktr.
118
1994 ylnda yaplan yeni kraking frn, VCMde maliyet dmesine ve retim artna neden olmutur. 2000 ylnn sonunda devreye giren yeni oksiklorlama birimiyle devrede kalma faktr artm ve maliyetler daha da dmtr. Ayrca, VCMin girdilerinden olan klorun maliyetinde,gerek klor gerekse elektrik retim nitelerinde yaplan yatrmlar sonucu salanan dler, VCM maliyetini de drc ynde etki yapmtr. 2006 ylnda tamamlanmas beklenen yatrmlar sonucunda retim artacak ve maliyetler nemli lde decektir. VCM in temel girdileri olan klor ve etilen fiyatlar,VCM ithal fiyat ve PVC talebi sektrn rekabet gcn belirleyen temel etkenlerdir. 2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayii le likiler Petkim VCM fabrikalarnda retilen VCMin tamam Petkim PVC fabrikalar tarafndan tketilmekte, ayrca VCM retiminde kullanlan ana hammaddeler olan etilen ve klor da Petkim tarafndan retilmektedir. Oksiklorlama biriminde kullanlan kataliz, direkt klorlama biriminde kullanlan Demir-3 Klorr ve VCM saflatrma nitesinde kullanlan aktif almina ile Freon-22 yurtdndan temin edilmekte olup, bunlarn temininde herhangi bir glkle karlalmamaktadr. 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi VCM talebini incelemek iin ncelikle PVC talebinin deerlendirilmesi gereklidir. PVC talebi arttka, doal olarak ana hammaddesi olan VCMe ihtiya artacaktr. lkemizde VCM ve PVC sadece Petkim Aliaa tesislerinde retilmektedir. Bu fabrikann toplam kapasitesi Aliaa VCM fabrikasnda yaplmakta olan son iyiletirmeler tamamlandktan sonra ylda152.000 ton olacaktr. En son 1986 ylnda Aliaada devreye giren VCM fabrikasndan sonra yeni bir fabrika kurulmam, sadece 1994 ylnda yaplan bir tevsii almas ile devrede kalma sreleri artrlarak kapasite artrmna gidilmitir. 1998 ylnda yapmna balanan Aliaa VCM fabrikas yeni oksiklorlama nitesinin devreye alnmas ve henz proje aamasnda olan rehabilitasyon almalarnn tamamlanmasyla Aliaa VCM fabrikasnn yllk kapasitesinin 152.000 tona kmas beklenmektedir. 2.2. Dnyadaki Durum ve AB, Dier nemli lkeler tibaryla Mukayese Dnya VCM kapasitesi ylda %3-4 artmaktadr.Bat Avrupada art %1 civarlarnda kalrken, Dou Avrupada %5-7 arasndadr. Gl talepler Asya lkelerinden ve zellikle in den gelmektedir. in ylda ortalama 3 milyon ton vinil zinciri rn ithal etmektedir. Avrupada ise nemli ithalat beklenmemektedir. ABDde yksek enerji maliyetleri ve yksek hammadde fiyatlar sektr zorlamaktadr. zellikle temel girdilerden olan klorun depolanamamas talepleri etkilemektedir. Buna ramen 2002 ylnda 7.23 milyon ton olan VCM talebinin 2006 ylnda 8.08 milyon tona kmas beklenmektedir. ABDde de nemli ithalat rakamlar ngrlmemektedir. Dnyada talep artlarnn ve buna bal olarakta kapasite artlarnn Dou Avrupa, Rusya , Asya ve zellikle ran ve inde olaca ngrlmektedir. Avrupada ise en byk VCM/PVC reticilerinden olan VNTRON firmas VNNOLT Firmas ile birleerek genilemitir VCMi daha ucuza retmek ve piyasada sz sahibi olmak iin almalar da srdrlmektedir. Son yllarda baz irketlerin VCM fabrikas kurmadan dorudan PVC fabrikas kurmas ve VCM hammaddesini ithal yoluyla karlamas VCM talebini arttrmtr. VCM, lkemizin tek reticisi olan Petkim tarafndan retilmekte ve PVC fabrikalarnda tketilmektedir. VCM retimi ihtiyac karlamadndan VCM ithalat yaplmaktadr.
119
2.3. GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve Sorunlar-Frsatlar-Tehditler) Analizi Yarmca VCM fabrikasnn 1960l yllarn teknolojisi ile yaplm olmas ve kapasitesinin dkl maliyetlerin nemli lde artmasna neden olmaktayd. Aliaa VCM Fabrikas 1986 ylnda devreye alnm olup nispeten yeni teknolojilerle donatlmtr, kapasitesi de daha yksektir. Bununla birlikte VCM prosesinin son derece korozif olmas ok youn bakm gerektirmekte, sk malzeme ve ekipman deiimine neden olmaktadr. Son yllarda yaplan modernizasyon ve rehabilitasyon almalar ile 1987-1989 yllarnda 6.215 saat olan yllk alma sresi 1995-1999 yllarnda ortalama 7.494 saat/yla karlmtr. 1987-1989 yllarnda ortalama 11.913 kg/saat olan retim ise 1995-1999 yllarnda ortalama 15.105 kg/saate kartlmtr. 2000 - 2003 yllar arasnda devreye giren sistemlerle yllk alma sresi 8.000 saate, retim ise 18.300 kg/saate karlmtr. 2006 ylnda kapasite19.000kg/saate karlacaktr. Genel olarak Petrokimya Sektr iin EK-Cde verilmitir 3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE(2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu Tablo-13 : VCM Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu
ANA RN 2006 VCM 155 2007 155 2008 201 YILLAR 2009 201 2010 201 2011 201 2012 201 2013 201
(Bin Ton)
Ort.Yllk Art(%) 2007-2013 -
VCM talebi dorudan PVC talebine baldr.1 ton PVC iin 1.03 ton VCM gerektii gznnde bulundurularak, Tablo-13 PVC retim kapasitesinin 1.03 ile arpmndan elde edilmitir. Tablo-14 : VCM Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu (2005Yl Fiyatlaryla, Milyon YTL)
ANA RN 2006 VCM 160 2007 160 2008 207 YILLAR 2009 207 2010 207 2011 207 2012 207 2013 207 Ort.Yllk Art(%) 2006-2013 -
3.2. hracat Projeksiyonu VCM retimi yurtii talebi grlmemektedir.
karlayamadndan
ihracat
projeksiyonu
120
3.3. retim Projeksiyonu Tablo-15: VCM Sektr retim Projeksiyonu

ANA RN 2006 VCM 146 2007 152 2008 152 YILLAR 2009 152 2010 152 2011 152 2012 152 2013 152
(Bin Ton)
Ort.Yllk Art(%) 2007-2013 -
Yeni yaplan oksiklorlama biriminin devreye girmesiyle Petkim Aliaa VCM Fabrikasnda retim 140.000 ton/yla kmtr.. Halen proje aamasnda olan rehabilitasyon almalarnn gereklemesi halinde ise Aliaada retim 2006 ylnda 152.000 ton/yla kacaktr. 2006 ylnda VCM Fabrikasnda lisansr firma Vinnolit ve mhendislik firmas UHDE nezaretinde kapasite iin test run almas yaplarak mevcut kapasitenin nereye kadar arttrlabilecei gzlenecektir. Tablo-16: VCM Sektr retim Projeksiyonu
ANA RN 2006 VCM 151 2007 157 2008 157 YILLAR 2009 157 2010 157 2011 157 2012 157 2013 157
(Milyon YTL)
Ort.Yllk Art(%) 2007-2013 -
3.4. thalat Projeksiyonu

a) rn thalat
Tablo-14teki yurtii talep projeksiyonu ile,Tablo-15teki retim projeksiyonu karlatrlarak VCM ithalat projeksiyonu Tablo-16 da verilmitir. Tablo-17: VCM thalat Projeksiyonu
ANA RN 2006 VCM 9 2007 3 2008 49 YILLAR 2009 49 2010 49 2011 49 2012 49 2013 49
(Bin Ton)
Ort.Yllk Art(%) 2007-2013 -
121
Tablo-18: VCM thalat Projeksiyonu

ANA RN 2006 VCM 6.8 2007 2.3 2008 37.4 YILLAR 2009 37.4 2010 37.4
(2005Yl Fiyatlaryla, Milyon $)

Ort.Yllk Art(%) 2011 37.4 2012 37.4 2013 37.4 2007-2013 -
b) Yar rn thalat Petkim Aliaa Klor-alkali fabrikasnda yeni yaplan membrane-cell sisteminin 2000 ylnda devreye girmesiyle Aliaada EDC ithalatna gerek kalmamtr.VCM retimi iin gerekli tm EDC,VCM Fabrikasnda retilmektedir. c) Hammadde thalat VCMin hammaddesi olan Klor ve Etilen yeterli miktarda Petkim tarafndan retilmektedir. Hammadde ithalat yoktur.
3.5. Yatrm Tahminleri 3.5.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler VCM Sektrnde nmzdeki yllarda yeni fabrika kurulmas dnlmemektedir. lkemizde sadece Pektim VCM Fabrikas bu rn retmekte olup, mevcut fabrikada yaplan yatrmlarla retim kapasitesi 117.00 tondan 152.000 ton/yla karlm, devrede kalma sreleri arttrlarak, maliyetler nemli lde drlmtr. Ayrca bu yatrmlar sayesinde evreye atlan sv atklar iindeki kirlilik normal seviyelere indirilmitir.Yatrm tamamlanan ve 2006 ylnda devreye alnacak yeni vent gaz yakma sistemi ile atmosfere atlan tm gazlar yaklarak asit zeltisi elde edilecek ve gaz emisyonu msaade edilebilir miktar ve kalitede olacaktr. Bu projenin tahmini bedeli 2.1 milyon dolardr. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri VCM in hammaddeleri olan klor ve etilen tanmas ve depolanmas son derece zor ve masrafl olan kimyasallardr. Ayrca bu sektr iin gerekli olan buhar, su, azot, enerji vb. utiliteler retim srekliliini ve maliyeti etkileyen dier nemli etkenlerdir. Bu nedenlerle VCM fabrikalarnn ana hammadde ve utilitelere yakn yerlere kurulmas bir zorunluluktur. Yeni yatrmlar iin en uygun yerler mevcut sistemlerin civardr. Komple yeni bir petrokimya tesisin iinde de yer alabilir. Bu durumda yeni kurulacak petrokimya tesisinin de petrol rafinerilerine veya doal gaz tesislerine yakn kurulmas gereklidir. 3.6. Teknolojide, AR-GE faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, Girdi Piyasalarnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri Dnyada VCM lisans satan ve proses gelitiren birka firma vardr. Amerikada GEON, Avrupada INOVYL, ATOFNA, OXYVNYLS.VNTEC, SOLVAY, Asyada
122
MTSU CHEMCALS belli bal firmalardr. Genelde tm prosesler etilen hammaddesine dayaldr. Oksiklorlama nitesi olmadan etan kullanarak VCM retme almalar yaplmaktadr. Temel hammadde olarak halen etilen bazl prosesler yaygndr. Piroliz nitesinde tm proseslerin benzer olmasna karn, oksiklorlama birimlerinde hava veya oksijen bazl prosesler vardr. Petkim VCM fabrikasnda oksiklorlama nitesi en son teknoloji olan oksijen bazl prosestir. VCM evre asndan son derece dikkatli olunmas gereken bir kimyasaldr. VCM atklar gaz ve sv atklar olmak zere ikiye ayrlr. Sv atklar fabrikadan kmadan nce bir geri kazanma biriminde ilem grerek olas klorlu hidrokarbonlardan arndrlr ve asitlii (pH.9) ayarlanarak gnderilir. Yan rn olarak kan organik atklar ise yakma nitesinde yaklarak % 27lik HCl zeltisi elde edilir. Klorlu hidrokarbon, etilen, azot, HCl, oksijen ieren gaz atklar ayn yakma nitesinde yaklr. VCMin kaynama noktasnn ok dk olmas nedeniyle topraa VCM karm sz konusu deildir. Dklen VCM derhal gazlaarak atmosfere karr. Yeni prosesler seerken evresel konular gz nnde bulundurularak sv ve gaz atklar en iyi ve en ucuz ekilde yok edecek sistemler deerlendirilmelidir.AB srecinde bu eit artma tesisleri olmayan VCM fabrikalarnn altrlmas mmkn deildir. 3.7.Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler VCM sadece PVC fabrikalar tarafndan tketilen bir ara kimyasaldr. Sektrn tm davranlar PVC sektrne paraleldir. Her iki rnn de sadece PETKM tarafndan retilmesi nedeniyle doal bir ibirlii zaten vardr. Ayn ekilde VCMin ana hammaddesi olan klor ve etilen de lkemizde sadece PETKM tarafndan retilmektedir. 3.8.Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri Sektrde VCM reten tek kurulu olan PETKM Kamuya ait olup, zelletirme kapsamndadr. zelletirme sonras yaplacak yeni yatrmlar sektrn rekabet gcn arttrabilecektir. Aksi durumda gittike artan PVC talebi ve buna bal VCM talebini mevcut kapasiteler karlayacak durumda deildir.Her geen yl PETKMin pazar pay ve rekabet gc decektir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
123
124
STREN
1. GR: Doymam aromatiklerin en nemlisi olan Stiren; kristal ve antiok polistiren (PS), kpk polistiren (EPS), stiren btadien kauuu (SBR), akrilonitril btadien stiren (ABS) ve stiren akrilonitril (SAN) retiminde hammadde olarak kullanlmaktadr. Stiren ayrca, doymam polyester reinelerinin (UPE), koruyucu kaplamalarn (stiren btadien latex, alkidler), polyesterlerin ve eitli kopolimerlerin retiminde kullanlmaktadr. Stirenin ISIC Rev.3 (International Standard Industrial Classification, Third Revision) kodu 2411.4.02.50, GTP (Gmrk Tarife statistik Pozisyon) numaras ise 2902.50.00.00.00 olarak tanmlanmtr. 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR: 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm Trkiyede Stiren reten kurulu bulunmamaktadr. Stiren ihtiyac ithalat yoluyla karlanmaktadr. Trkiyede Petkim tarafndan 1975-1991 yllar arasnda Stiren retimi yaplmtr. Yarmca Petrokimya Kompleksinde 1975 ylnda retime balayan 19.450 ton/yl kapasiteli Stiren fabrikasndaki retim, ubat 1991de ekonomik nedenlerden dolay durdurulmutur. Yarmca Petrokimya Kompleksi Kasm 2001de alr durumdaki 5 fabrikas ile birlikte Tpraa devredilmi, Stiren ve dier kapal fabrikalar sklmtr. 2.1.2. retim: a) retim Yntemi -Teknoloji: Stiren retimi iin eitli yntemler gelitirilmi olup, ticari nemi olan prosesler ve alternatif retim yntemleri aada verilmektedir. 1) Etilbenzen Dehidrojenasyonu Yntemi Gnmzde dnyada Stiren retiminde yaygn olarak kullanlan yntem, etilbenzen dehidrojenasyonu yntemidir. Bu yntemi kullanan eitli prosesler gelitirilmitir. Bu prosesler aada belirtilmitir. a)Benzen ve etilenin sv faz alkilasyonunu takiben etilbenzenin adiyabatik dehidrojenasyonu ile Stiren retimi Benzen ve etilenin sv faz alkilasyonununu ve etilbenzenin adiyabatik dehidrojenasyonunu kapsayan bu entegre retim ynteminin lisansr Lummus Crest/Monsanto/UOP firmalardr. Dehidrojenasyon nitesinde, alkilasyon nitesinden gelen etilbenzen iki aamal bir prosesle 550-640 C scaklkta, 8-14 psia basnta dehidrojene edilmektedir. Bu proseste reaksiyon ss buhar ile salanmaktadr. Stiren verimi benzene gre % 94,3 ve etilene gre % 93,3 olmaktadr. Alkilasyon ve dehidrojenasyon reaksiyonlar aada verilmektedir.
125
CH 2 - CH 3
+ BENZEN CH 2 - CH 3
CH
= CH
ETLEN CH = CH
2
ETL BENZEN
+ ETL BENZEN STREN
b) Benzen ve etilenin sv faz alkilasyonunu takiben etilbenzenin oksidatif dehidrojenasyonu ile Stiren retimi Benzen ve etilenin sv faz alkilasyonununu ve etilbenzenin oksidatif dehidrojenasyonunu kapsayan bu entegre retim ynteminin lisansr Lummus Crest/Monsanto/UOP firmalardr. Dehidrojenasyon nitesinde, alkilasyon nitesinden gelen etilbenzen aamal bir prosesle 625 C scaklkta, 8-13,5 psia basnta dehidrojene edilmektedir. Dehidrojenasyon nitesinde toplam etilbenzen dnm % 82,5 olup, oluan hidrojenin yaklak % 53 oksidize edilmektedir. Bu proseste reaksiyon ss buhar ile salanmakta, Stiren verimi benzene gre % 94,7 ve etilene gre % 93,7 olmaktadr. c) Benzen ve etilenin buhar faz alkilasyonunu takiben etilbenzenin adiyabatik dehidrojenasyonu ile Stiren retimi Benzen ve etilenin buhar faz alkilasyonununu ve etilbenzenin adiyabatik dehidrojenasyonunu kapsayan bu entegre retim ynteminin lisansr Mobil-Badger (alkilasyon) ve Fina-Badger (dehidrojenasyon) firmalardr. Dehidrojenasyon nitesinde, alkilasyon nitesinden gelen etilbenzen birbirine seri bal iki reaktrde 626-641 C scaklkta dehidrojene edilmektedir. Bu proseste reaksiyon ss buhar ile salanmakta, Stiren verimi benzene gre % 95,1 ve etilene gre % 94,9 olmaktadr. d)Benzen ve etilenin buhar faz alkilasyonunu takiben etilbenzenin izotermal dehidrojenasyonu ile Stiren retimi Benzen ve etilenin buhar faz alkilasyonununu ve etilbenzenin izotermal dehidrojenasyonunu kapsayan bu entegre retim ynteminin lisansr Mobil-Badger (alkilasyon) ve Montedison/DWE/Lurgi (dehidrojenasyon) firmalardr. Dehidrojenasyon nitesinde, alkilasyon nitesinden gelen etilbenzen multi-tubular bir reaktrde 620 C scaklkta ve vakum altnda dehidrojene edilmektedir. Bu proseste reaksiyon ss lityum, potasyum ve sodyum karbonattan oluan tuz eriyii ile salanmakta, Stiren verimi benzene gre % 94,1 ve etilene gre % 93,8 olmaktadr.
126
2) Alternatif Stiren retim Prosesleri a) Btadienin sv faz dimerizasyonu ile elde edilen 4-vinilsiklohekzenin gaz faz oksidatif dehidrojenasyonu ile Stiren retimi Btadienin sv faz dimerizasyonunu ve 4-vinilsiklohekzenin (VCH) gaz faz oksidatif dehidrojenasyonunu kapsayan bu entegre retim ynteminin lisansr Dow firmasdr. Sv faz dimerizasyon nitesinde, ham C4 akm iinde bulunan btadienin % 90n UOP firmasnn zeolitik bir katalizr kullanlarak 100 C scaklkta ve 270 psia basnta 4vinilsiklohekzene dntrlmektedir.Dehidrojenasyon nitesinde, dimerizasyon nitesinden gelen 4-vinilsiklohekzen Sn/Sb oksidasyon katalizr kullanlarak 400 C scaklkta, 90 psia basnta Stirene dntrlmektedir. Her iki nitede de multi-tubular reaktr kullanlmaktadr. Bu proseste stiren verimi % 83dr. Dimerizasyon ve oksidasyon reaksiyonlar aada verilmektedir. 2 CH2=CH-CH=CH2 C6H9-CH=CH2 1,3-Btadien 4-vinilsiklohekzen C6H9-CH=CH2 + O2 C6H5CH=CH2 + 2 H2O 4-vinilsiklohekzen Stiren b) Toluen oksidasyonu ile stilben eldesi ve stilbenin disproporsiyonu ile Stiren retimi Stiren retiminde alternatif bir yol olan bu proseste, toluen oksidasyonu ile elde edilen stilbenin disproporsiyonu ile Stiren retimi gerekletirilmektedir. 2 C6H5CH3 + O2 C6H5CH=CHC6H5 + 2 H2O Toluen Stilben C6H5CH=CHC6H5 Stilben C6H5CH=CH2 Stiren + C6H6 Benzen
c) Toluen oksidayonu ile stilben eldesi ve stilbenin etilen ile reaksiyonu ile Stiren eldesi Stiren retiminde alternatif bir yol olan bu proseste, toluen oksidasyonu ile elde edilen stilben etilen ile reaksiyona girerek Stiren retimi gerekletirilmektedir. Toluen oksidasyonunda Bi/K oksit katalizr, stilben disproporsiyonunda Mo katalizr kullanlmaktadr. Bu prosesin en byk avantaj, ticari benzen alkilasyonu+etilbenzen dehidrojenasyonu entegre retim yntemine kyasla yar yarya etilen kullanlmasdr. Henz ticari uygulamas olmayan bu retim ynteminin reaksiyonlar aada verilmektedir. 2 C6H5CH3 + O2 C6H5CH=CHC6H5 + 2 H2O Toluen Stilben C6H5CH=CHC6H5 + C2H4 2 C6H5CH=CH2 Stilben Etilen Stiren d) Etilbenzenin hidroperoksite oksidasyonu ile elde edilen hidroperoksitin propilen ile reaksiyonu sonucu elde edilen -metilbenzilalkolun dehidrasyonu ile Stiren retimi Hidroperoksidasyon prosesi olarak bilinen bu alternatif Stiren retim prosesinin lisansr Shell ve Arco firmalardr. Bu proseste, etilbenzenin sv faz oksidasyonu ile 127
etilbenzenhidroperoksit (EBHP), -metilbenzilalkol(MBA) ve asetopenon (ACP) elde edilir. EBHP propilen ile reaksiyona girerek propilen oksit ve MBA elde edilir. Bu reaksiyonda Mo veya Ti esasl katalizrler kullanlmaktadr. Oksidasyon reaksiyonu sonucu oluan ACP 90155 C scaklkta ve 1200 psia basnta hidrojene edilerek MBA elde edilir. MBAnn dehidrasyonu sonucu Stiren elde edilir. Dehidrasyon reaksiyonunda genellikle katalizr olarak almina, reaksiyon ortam olarak tri-fenilmetan kullanlmaktadr. Bu alternatif Stiren retim ynteminin reaksiyonlar aada verilmektedir. C6H5CH2CH3 + O2 C6H5CH(CH3)OOH Etilbenzen Etilbenzenhidroperoksit (EBHP) C6H5CH2CH3 + 0,5 O2 Etilbenzen C6H5CH2CH3 + x O2 Etilbenzen C6H5CH(CH3)OH -metil benzil alkol (MBA) (C6H5)CO(CH3) + asitler Asetopenon (ACP)
C6H5CH(CH3)OOH + C3H6 C3H6O +C6H5CH(CH3)OH EBHP Propilen MBA (C6H5)CO(CH3) + H2 C6H5CH(CH3)OH ACP MBA C6H5CH(CH3)OH MBA C6H5CH=CH2 + H2O Stiren
e) Dier Alternatif Stiren retim Prosesleri -metil fenilasetaldehitin paladyum katalizr ile 150 C scaklkta dekarnonilasyonu sonucu Stiren eldesi: Bu proseste dnm % 78 olup, ticari uygulamas yoktur. Toluen ve metann oksidatif birleme (coupling) reaksiyonu ile Stiren eldesi: 500-1000 C scaklk ve 15-450 psia basn aralnda gerekletirilen bu reaksiyonda, toluen dnm % 29-45, Stiren seicilii %10-25 aralndadr. Bu yntem, ticari olarak uygulanmamaktadr.
Toluen ve asetonun pirolizi sonucu Stiren eldesi: 700-900 C scaklkta buhar ortamnda gerekletirilen piroliz reaksiyonunda toluen dnm % 40, Stiren seicilii % 38 olup, en byk yan rnler etilbenzen ve benzendir. Bu retim yntemi ticari olarak uygulanmamaktadr.
Toluenin formaldehit veya metanol ile alkilasyonu ile Stiren eldesi: 400-450 C scaklkta zeolit katalizr kullanlarak gerekletirilen alkilasyon reaksiyonlarnda toluen dnm % 15-30, Stiren seicilii %13-33 olup, en 128
byk yan rn etilbenzendir. Bu retim yntemi ticari olarak uygulanmamaktadr. Benzen ve etilen oksitin alkilasyonu ile Stiren eldesi: 315-440 C scaklkta ve 70-75 psia basnta aluminosilikat tipi katalizr kullanlarak gerekletirilen alkilasyon reaksiyonunda etilen dnm % 4-8, Stiren seicilii % 4-12 aralndadr. Bu retim yntemi ticari olarak uygulanmamaktadr. Etilen veya n-oktann aromatizasyonu ile Stiren eldesi: Etilenin 850 C scaklkta gerekletirilen aromatizasyon reaksiyonunda etilen dnm % 87,5, Stiren seicilii % 36,6 olup, benzen, naftalen ve toluen yan rn olarak retilmektedir. Ayrca, n-oktan 550 C scaklkta ve 1 mmHg basncnda Pt/In ieren ZSM-5 zeolitik katalizr kullanlarak gerekletirilen aromatizasyon reaksiyonunda n-oktan dnm % 99,4, Stiren seicilii % 64,3dr. Bu retim yntemleri ticari olarak uygulanmamaktadr. Stirenin eitli retim yntemlerine gre birim retim girdileri aadaki tablolarda verilmektedir.
129
Benzen/Etilenin Sv Faz Alkilasyonu ve Etilbenzenin Adiyabatik Dehidrojenasyonu Yntemi: Tablo 1: Birim retim Girdileri (1 Ton Stiren iin)
Ana Mamul: STREN Etilen Benzen Polimerizasyon nhibitr Dehidrojenasyon Katalizi Buhar Soutma Suyu (M3) Proses Suyu (M ) Elektrik (KWH) Azot (NM3) Doal Gaz (MMCal)
3
MKTAR (KG) 289 795 0,3 0,2 1.500 56 0,83 86 3 1.971
Benzen/Etilenin Sv Faz Alkilasyonu ve Etilbenzenin Oksidatif Dehidrojenasyonu Yntemi:

Tablo 2: Birim retim Girdileri (1 Ton Stiren iin) Ana Mamul: STREN Etilen Benzen Polimerizasyon nhibitr Dehidrojenasyon Katalizi Buhar Soutma Suyu (M ) Elektrik (KWH) Azot (NM3) Doal Gaz (MMCal)
3
MKTAR (KG) 288 792 0,2 0,3 630 90 93 3 901
130
Benzen/Etilenin Buhar Faz Alkilasyonu ve Etilbenzenin Adiyabatik Dehidrojenasyonu Yntemi:

Tablo 3: Birim retim Girdileri (1 Ton Stiren iin) Ana Mamul: STREN Etilen Benzen Polimerizasyon nhibitr Dehidrojenasyon Katalizi Buhar Soutma Suyu (M3) Proses Suyu (M3) Elektrik (KWH) Azot (NM ) Doal Gaz (MMCal)
3
MKTAR (KG) 284 788 0,03 0,3 60 90 0,67 115 3 2.322
Benzen/Etilenin Buhar Faz Alkilasyonu ve Etilbenzenin zotermal Dehidrojenasyonu Yntemi:

Tablo 4: Birim retim Girdileri (1 Ton Stiren iin) Ana Mamul: STREN Etilen Benzen Buhar Soutma Suyu (M ) Proses Suyu (M3) Elektrik (KWH) Doal Gaz (MMCal)
3
MKTAR (KG) 287 796 440 31 0.67 82 2.077
131
Btadienden Stiren retimi Yntemi, DOW Prosesi:

Tablo 5: Birim retim Girdileri (1 Ton Stiren iin)
Ana Mamul: STREN Btadien Oksijen Hidrojen (NM ) Polimerizasyon nhibitr Soutma Suyu (M ) Elektrik (KWH) Azot (NM ) Fuel Oil (MMCal)
3 3 3
MKTAR (KG) 2.836 411 0,09 0,1 78 61 3,7 33
b) rn Standartlar: Trkiyede 1999-2005 dneminde Stiren retimi yaplmamtr. c) retim Miktar ve Deeri: Trkiyede 1991 ylndan beri Stiren retimi yaplmamaktadr. Yurdumuzda Stiren retimine, Petkimin Yarmca Petrokimya Kompleksinde 1975 ylnda balanmtr. Komplekste bulunan PS ve SBR fabrikalarna hammadde salamak zere kurulan 19.450 ton/yl kapasiteli fabrikann retimi 1982 ylnn ilk aylarna kadar devam etmitir. Bu yllarda ithal edilen Stiren fiyatnn retilen Stirenden daha ucuz olmas nedeniyle fabrika durdurulmutur. 1987 ylnda dnya Stiren fiyatlarnn yeniden ykselmesi nedeniyle, fabrika tekrar retime gemi ve Stiren retimi 1991 ylna kadar devam etmitir. thal edilen Stiren fiyatlarnn retilen Stirenden daha ucuz olmas nedeniyle retim ubat 1991de durdurulmutur. d) Maliyetler: Trkiyede 1999-2005 dneminde Stiren retimi yaplmamtr.. 2.1.3. D Ticaret: a) thalat: 1) rn thalat: 1999-2005 dnemi iin Stiren ithalat miktar olarak Tablo 6da verilmektedir. 2001 ylnda ekonomik durgunluk nedeniyle Stiren ithalatnda azalma olmutur.
Tablo 6: Stiren Sektr rn thalat Sra Ana YILLAR No: Mallar
Kaynak:
(Ton) YILLIK ARTILAR (%) 2005 2004 Tah.

55.000
1999 2000 2001 2002 2003

DE
2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah.

8,6 -38,5 30,5 5,7 25,5 0,4
1 STREN 47.392 51.463 31.647 41.289 43.641 54.784
132
Bu ithalatn CIF, cari fiyatlarla deeri Tablo 7de verilmektedir. Dnya Stiren sektrndeki gelimelere bal olarak Stiren fiyatlarnn ykselmesi nedeniyle, 2000 ve 2004 yllarnda ithalat deerleri artmtr.
Tablo 7: Stiren Sektr rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah.
1 STREN 23.299 43.942 17.326 28.277 32.420 57.777
Kaynak: DE
60.500
88,6 -60,6 63,2 18,9 78,2
5,1
1999-2005 dnemine ait ortalama ithal birim fiyatlar ise Tablo 8de verilmektedir.
(CIF, $/Ton) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 STREN $/Ton 492 854 547 685 743 1055 1100 73,6 -35,9 25,2 8,5 42,0 4,3
Kaynak: DE
Tablo 8: Stiren Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar
1999-2005 dneminde AB lkelerinden ve sektr ithalatnda ilk be sray alan dier lkelerden yaplan Stiren ithalat miktar olarak Tablo 9da verilmektedir. Bu dnemde yaplan toplam ithalatn yaklak % 60 AB lkelerinden yaplmtr. Dier lkelerden Rusya Federasyonundan yaplan ithalatta ise son 2 ylda hzl bir art grlmtr.
Tablo 9 : AB ve nemli Dier lkelerden Stiren Sektr rn thalat (Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 1 STREN AB lkeleri Toplam 24.472 23.836 21.956 nemli Dier lkeler 1 Rusya Fed. 736 210 2 ABD 13.266 12.944 232 3 Bulgaristan. 5.846 6.971 4 S.Arabistan 8.591 2.599 2.058 5 Endonezya 4.074 6 Meksika 7 G.Kore 1.839 8 svire 319 220 9 Japonya 8 Kaynak: DE
2002 2003 2004
2005 Tah.
2000 2001 2002 2003 2004
2005 Tah.
29.567 28.737 31.932 1.257 9.318 962 185 495 13.875 2.451 5.175 7.903 3.468 838 269 3.146 15 -
30.000
-2,6
-7,9
34,7 -2,8
11,1 2703,0 111,1 -56,1 -67,9
-6,1 47,7 -98,1 24,0 -62,8
20.500 498,6 -60,6 100 -2,4 -98,2 4.300 19,2 33,7 -15,2 100 -69,7 -20,8 -53,3 -12,9 -15,9 -
133
Bu ithalatn CIF, cari fiyatlarla deeri Tablo 10da verilmektedir.

Tablo 10 : AB ve nemli Dier lkelerden Stiren Sektr rn thalat Sra Ana YILLAR No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 1 STREN AB lkeleri Toplam 10.810 19.609 12.109 20.673 21.613 nemli Dier lkeler 1 Rusya Fed. 410 98 495 401 2 ABD 8.361 10.640 138 1.847 3 Bulgaristan. 4.840 3.795 6.448 5.999 4 S.Arabistan 3.552 2.182 1.059 488 567 5 Endonezya 4.653 6 Meksika 1.953 7 G.Kore 1.736 8 svire 162 127 173 9 Japonya 4 Kaynak: DE
(CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) YILLIK ARTILAR (%)

2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah.
34.609 13.903 5.434 3.582 225 14 -
33.300 22.500 100 4.500 100 -
81,4
-38,2 70,7
4,5
60,1 3367,1 194,2 -40,3 -60,3
-3,8 61,8 -98,2 25,6 -55,6
405,1 -19,0 -98,7 -21,6 69,9 -7,0 -38,6 -51,5 -53,9 16,2 27,3
36,2
(2) Yar rn ithalat: 1999-2005 dneminde yar rn ithalat yaplmamtr. (3) Hammadde ithalat: 1999-2005 dneminde hammadde ithalat yaplmamtr.. b) hracat: 1999-2005 dneminde Stiren ihracat yaplmamtr. 2.1.4. Yurtii Tketim: 1999-2005 dnemine ait yurtii Stiren tketimi miktar olarak Tablo 11de verilmektedir. Stiren retimi yaplmad iin yurtii tketimin tamam ithalatla karlanmtr.
Tablo 11: Tketim Miktar Sra Ana (Ton) YILLIK ARTILAR (%)
YILLAR
2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 STREN 47.392 51.463 31.647 41.289 43.641 54.784 55.000 8,6 -38,5 30,5 5,7 25,5 0,4
Kaynak: DE
Bu tketimin CIF, cari fiyatlarla deeri Tablo 12de verilmektedir.
134
Tablo 12: Tketim Deeri (Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 STREN 23.299 43.942 17.326 28.277 32.420 57.777 60.500 88,6 -60,6 63,2 18,9 78,2 5,1
Kaynak: DE
2.1.5. Fiyatlar: Trkiyede 1999-2005 dneminde Stiren retimi yaplmamtr. Bu dneme ait ortalama ithal fiyatlar Tablo 13de verilmektedir.
Tablo 13: Stiren Sektr Ortalama thal Fiyatlar (CIF, $/Ton) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 STREN $/Ton 492 854 547 685 743 1055 1100 73,6 -35,9 25,2 8,5 42,0 4,3
Kaynak: DE
2.1.6. stihdam: Trkiyede 1999-2005 dneminde Stiren retimi yaplmamtr. 2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Trkiyede Stiren deerlendirilememitir. retimi yaplmad iin sektrn rekabet gc
2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler Trkiyede Stiren retimi yaplmamaktadr. 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi: Trkiyede Stiren retimi yaplmad iin yurtii Stiren talebi ithalatla karlanmaktadr. Stiren yurdumuzda PS, SBR gibi sektrlerde ve dier alanlarda (doymam polyester reineleri, koruyucu kaplamalar v.b. gibi) kullanlmaktadr. Petkimin Yarmca Petrokimya Kompleksinde 1975 ylnda retime balayan Stiren fabrikasnda tevsi ve modernizasyon almalar yaplamam ve fabrika zaman ierisinde gerek teknoloji ve gerekse kapasite asndan dnya standartlarnn gerisinde kalmtr. 1991 ylnda da Stiren retim maliyetinin ithalat fiyatlarnn zerinde olmas nedeniyle fabrikann retimi durdurulmutur. Proses ve ekipman teknolojisindeki gelimelere bal olarak Stiren fabrikalarnn optimum kapasiteleri artm olup, yeni kurulan dnya leindeki Stiren fabrikalarnn kapasiteleri 500.000 ton/yln zerine kmtr. Gnmz koullarnda rekabet edebilecek yeni bir Stiren fabrikasnn kapasitesinin minimum 300.000 ton/yl seviyesinde olmas gerekmektedir. Trkiyenin 2005 ylndaki Stiren tketimi yaklak 55.000 ton/yl seviyesindedir. Fakat yurdumuzun PS, EPS, SBR ve ABS gibi Stiren trevlerine olan talebi hzla artmakta olup, nemli seviyelere ulam durumdadr ve bu talebin ok byk bir blm de ithalat yoluyla karlanmaktadr. Bu nedenle, eer bu Stiren trevlerinin yurtiinde retilmesi durumunda 135
hammadde olarak ihtiya duyulacak Stiren miktar dikkate alnrsa, Trkiyenin Stiren edeeri olarak Stiren talebinin olduka yksek seviyelerde olduu grlmektedir. Ancak bu talebin yurtii Stiren tketimine fiilen yansyabilmesi iin lkemizde Stiren trevi reten yeni fabrikalarn kurulmas gerekmektedir. Bu balamda Petkim, Aliaada, 270.000 ton/yl kapasiteli PS (kristal ve antiok) ve 60.000 ton/yl kapasiteli ABS fabrikalar ile bu fabrikalarn hammadde ihtiyacn karlayacak 300.000 ton/yl kapasiteli bir Stiren fabrikas kurmay planlamaktadr. retime 2010 ylnda balanaca ngrlen bu yatrmlarla, Aliaa Petrokimya Kompleksi Aromatikler fabrikasnda retilen ve Trkiyede tketim alan olmad iin ihra edilen benzen rnnn Stirene dntrlmesi ve retilen bu Stirenin de katma deeri yksek PS ve ABS gibi Stiren trevlerine dntrlerek bu rnlere olan Trkiye talebinin karlanmas hedeflenmektedir. Fabrikada kullanlacak olan hammaddelerden benzen, aromatikler fabrikasndan temin edilebilecek fakat etilen, ithalat yoluyla karlanabilecektir. Dier taraftan Baer Petrokimya, Yumurtalkta bulunan PS (kristal ve antiok) kapasitesini 60.000 ton/yl artrmay planlamaktadr. Trkiyenin Stiren talebinin, planlanan bu yatrmlarla, 2010 ylnda 400.000 tonun zerine kaca tahmin edilmektedir. 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu: 2004 ylnda dnya Stiren tketimi yaklak 24 milyon ton olmutur. Bu tketimde Stiren trevleri ierisinde en byk pay polistirene aittir. Kristal, antiok ve kpk polistiren retiminde kullanlan Stiren, toplam tketiminin yaklak % 64n oluturmutur. Stirenin ikinci byk tketicisi ise % 13lk pay ile ABS olmutur. Dnya Stiren tketiminin 2008 ylna kadar ylda ortalama % 4 bymesi beklenmektedir. Bu da, tketimin her yl yaklak 1 milyon ton artmas anlamna gelmektedir. Dnyada 2008 ylna kadar 9 yeni Stiren fabrikasnn devreye girmesi beklenmektedir. Bu fabrikalardan 4 tanesi Orta Douda, 1 tanesi Hindistanda ve dierleri de Kuzey Dou Asyada bulunacaktr. Orta Douda kurulan fabrikalar retimlerinin byk blmn Kuzeydou Asyaya ihra edeceklerdir. Dier blgelerde kurulacak fabrikalarn retimleri ise bu blgelerde kurulacak Stiren trevi fabrikalarnda hammadde olarak kullanlacaktr. Orta Doudaki fabrikalar ran, Kuveyt ve Suudi Arabistanda kurulacaktr. Gzlemcilere gre yeni kapasitelerin, kapasite kullanm oranlar kabul edilemeyecek seviyelere dmeden absorbe edilebilmesi iin, talebin nispeten kuvvetli olmas gerekmektedir. Kuvvetli talep senaryosunun gereklemesi durumunda Stiren kar marjlarnn 2007 ve 2008 yllarnda pik seviyelere kmas beklenmektedir. Fakat eer yksek hammadde ve enerji fiyatlar gibi nedenlerle talep zayflarsa, yeni kapasiteler durumu daha da ktletirecek ve Stiren reticileri dk kar marjlar ile karlaabileceklerdir. Yeni kurulacak fabrikalarn ok aznda PO/SM (Propilen Oksit/Stiren Monomer) teknolojisi kullanlacak ve byk blm klasik etilbenzen dehidrojenasyonu teknolojisi ile retim yapacaklardr. nmzdeki yllarda dnya Stiren pazarn ve talep bymesini ynlendiren lke in olacaktr. Dnyada 1998-2003 yllar arasnda toplam 4.5 milyon ton/yllk yeni Stiren kapasitesi devreye girmi ve bu Stirenin % 75i inde tketilmitir. Orta Douda kurulacak Stiren fabrikalarnn temel hedefi de in olacak ve 2008 ylna kadar dnya Stiren tketiminde grlecek artn yarsndan fazlas inde tketilecektir. Bu Stirenden retilecek Stiren trevlerinin yaklak % 50si ise mamul madde olarak tekrar dnya pazarlarna ihra edilecektir. Dnya Stiren trevleri tketiminin yaklak % 20sinin yapld ABDde ise, Stiren trevleri retiminde grlecek bymenin ekonomik bymenin altnda olmas ve bir veya iki Stiren reticisinin sektrden ekilmesi beklenmektedir. Bundan yaklak 10 sene ncesine kadar dnya Stiren trevleri pazarnn % 45ini net ihracat olarak ABD kontrol ediyordu. Fakat bu orann, Orta Doudan ine yaplan ve hzla byyen Stiren ihracat 136
nedeniyle, 2008 ylna kadar % 10un da altna dmesi beklenmektedir. Bat Avrupada ise en son 2003 ylnda, Lyondell ve Bayer firmalarnn Rotterdamda kurduu 640.000 ton/yl kapasiteli Stiren fabrikas devreye alnmtr ve 2008 ylna kadar yeni bir fabrika planlanmamaktadr. Bat Avrupada Stiren trevleri pazar ekonomik bymenin biraz altnda bymektedir ve blge halen net Stiren ihracats konumundadr. 2.3. GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve SorunlarFrsatlarTehditler) Analizi Genel olarak petrokimya sktr iin GZFT Analizi EK- Cde verilmitir.
137
3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu: Stiren trevi reten sektrlerde planlanan kapasite artlar ve yeni yatrmlar da dikkate alnarak belirlenen dokuzuncu plan dnemi yurtii talep projeksiyonu miktar olarak Tablo 14de verilmektedir. Dokuzuncu plan dneminde Petkim tarafndan, Aliaada, 270.000 ton/yl kapasiteli PS (kristal ve antiok) ve 60.000 ton/yl kapasiteli ABS fabrikalar ile bu fabrikalara hammadde salamak zere 300 000 ton/yl kapasiteli bir Stiren fabrikasnn kurulmas planlanmaktadr. Baer Petrokimya ise Yumurtalktaki mevcut PS kapasitesini 60.000 ton/yl artrmay planlamaktadr. Yurtii talebin, planlanan bu yatrmlar nedeniyle, dokuzuncu plan dneminde (zellikle Petkimin planlad fabrikalarn devreye girecei 2010 ylndan sonra) nemli lde artaca tahmin edilmektedir.
Tablo 14: Stiren Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu (Ton) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 STREN 73.000 79.000 96.000 103.000 423.000 433.000 443.000 435.000 29,0
Yurtii talep projeksiyonu, 2005 fiyatlaryla deer olarak Tablo 15de verilmektedir. Tablo 15:Stiren Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu
(2005 Fiyatlaryla, Bin YTL) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 STREN 108.076 116.959 142.127 152.490 626.247 641.052 655.857 644.013 29,0
3.2. hracat Projeksiyonu: Dokuzuncu plan dneminde yurtii Stiren retimi, karlayamayacaktr. Bu nedenle Stiren ihracat ngrlmemitir. 3.3. retim Projeksiyonu: Dokuzuncu plan dneminde Petkim tarafndan, Aliaada, 300.000 ton/yl kapasiteli bir Stiren fabrikasnn kurulmas ve fabrikann 2010 ylnda retime balamas planlanmaktadr. Bu yatrm dikkate alnarak belirlenen retim tahminleri miktar olarak Tablo 16da verilmektedir.
Tablo 16: Stiren Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 2006 1 STREN (Ton) Ort.Yllk YILLAR Art (%) 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 300.000 300.000 300.000 300.000
yurtii
Stiren
talebini
2007 -
2008 -
retim projeksiyonu, 2005 fiyatlaryla deer olarak Tablo 17de verilmektedir.
138
Tablo 17: Stiren Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 2006 1 STREN -
2007 -
2008 -
(2005 Fiyatlaryla, Bin YTL) Ort.Yllk YILLAR Art (%) 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 444.147 444.147 444.147 444.147
3.4. thalat Projeksiyonu: a) rn thalat: Dokuzuncu plan dnemi iin Stiren thalat Projeksiyonu miktar olarak Tablo 18de verilmektedir. Yurtii tketimin 2010 ylna kadar tamam, 2010-2013 yllar arasnda ise ortalama % 30u ithalat yoluyla karlanacaktr.
Tablo 18: Stiren Sektr rn thalat Projeksiyonu (Ton) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 STREN 73.000 79.000 96.000 103.000 123.000 133.000 143.000 135.000 9,2
thalat projeksiyonu, 2005 yl CIF fiyatlaryla deer olarak Tablo 19da verilmektedir .
Tablo 19: Stiren Sektr rn thalat Projeksiyonu (2005 CIF Fiyatlaryla, Bin $)
Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 STREN 80.300 86.900 105.600 113.300 135.300 146.300 157.300 148.500 9,2
b) Yar rn ithalat: Dokuzuncu plan dneminde yar rn ithalat ngrlmemektedir. c) Hammadde thalat: Petkimin kurmay planlad 300.000 ton/yl kapasiteli Stiren fabrikasnda hammadde olarak benzen ve etilen kullanlacaktr. Fabrikann benzen ihtiyac Aliaa Kompleksi Aromatikler Fabrikasndan temin edilebilecektir. Fakat etilen ihtiyacnn ithalat yoluyla karlanmas gerekecektir. Bu nedenle 2010 ylndan itibaren yaklak 84.000 ton/yl etilen ithal edilmesi ngrlmektedir..
139
3.5. Yatrm Tahminleri: Dokuzuncu plan dneminde Petkim tarafndan bir Stiren fabrikas kurulmas planlanmaktadr. Bu yatrma ilikin bilgiler Tablo 20de verilmektedir.
Tablo 20: Stiren Sektrnde Eklenecek Yeni Kapasiteler Yatrma Yaratlacak Yatrm retime Yatrm Yaratlacak Balama Proje Kapasite lave Sresi Balama Tutar stihdam Yatrm (Bin Yl Ad Birimi Kapasite (Yl) Yl (Kii) Yeri YTL) Petkim Stiren 2006 Fabrikas Yatrm Ton/Yl 300.000 4 2010 166.371 35 Aliaa
3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri Genel olarak EK-Ede anlatlmtr. 3.6. Teknolojide, Ar-Ge Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, Girdi Piyasalarnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri: Son yllarda, dnyada Stiren birim retim maliyetini drmek amacyla yeni retim teknolojileri gelitirilmitir. u anda ticari olarak en fazla kullanlan etilbenzen dehidrojenasyon retim teknolojisinin yansra, Shell ve Arco firmalarnn ortak gelitirdikleri PO/SM (Propilen Oksit/Stiren Monomer) retim teknolojisi de son yllarda yaygn bir ekilde kullanlmaya balanm ve bu teknoloji ile retilen Stiren kapasitesi toplam Stiren kapasitesinin yaklak % 20sine ulamtr. Bununla birlikte, PO retiminde yan rn olarak Stirenin retilmedii yeni prosesler gelitirilmektedir. Bu nedenle, nmzdeki yllarda PO/SM prosesini kullanan ok az sayda yeni Stiren fabrikas kurulaca ve yeni Stiren fabrikalarnn ounda klasik etilbenzen dehidrojenasyonu teknolojisinin kullanlaca tahmin edilmektedir. Halen PO/SM teknolojisini kullanan balca firmalar Lyondell, Shell/Seraya, Repsol ve Ellba firmalardr. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler: Stiren sektrnn, Stiren trevi (PS, ABS, SBR gibi) reten ve sektre hammadde salayan (etilen, benzen) sektrlerle yakn bir ilikisi bulunmaktadr. Halen ok byk bir blm ithalat yoluyla karlanan Stiren trevlerinin yurtiinde retilmesine ynelik yatrmlarn yaplmas ile, mevcut Stiren edeeri talep fiili Stiren talebine dnerek lkemizdeki Stiren tketimi artacak ve bu durum da yurtiinde Stiren retilmesi ihtiyacn douracaktr. Dier taraftan, gerek Stiren sektr ve gerekse Stiren trevi reten sektrler iin hammadde entegrasyonunun mevcut olmas, bu sektrlerin rekabet gcn artran nemli bir unsurdur. Bylece hammaddeler kolay ve gvenilir bir ekilde yurtiinden temin edilebilecek ve retim maliyetleri asndan nemli avantajlar salanacaktr. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri: Trkiyede petrokimya sanayini kurmak ve gelitirmek amacyla 3 Nisan 1965 tarihinde bir kamu kuruluu olarak kurulan Petkim, halen Trkiyenin en byk petrokimya reticisidir. Petkim, 1975 ylnda Yarmcada Stiren retmeye balam ve bu retimini 1991 140
ylna kadar devam ettirmitir. irket, dokuzuncu plan dneminde de Aliaada yeni bir Stiren fabrikas kurmay planlamaktadr. 2005 yl itibariyle ounluk hissesi T.C. Babakanlk zelletirme daresi Bakanlna ait olan Petkim, zelletirme kapsamnda olan bir kurulutur. 4. ABYE KATILIM SRECNN SEKTRE ETKLER ABye katlm srecinin lkemizdeki yabanc sermaye yatrmlarn artraca dnlerek, bu kapsamda yaplabilecek yeni petrokimya yatrmlarnn sektr olumlu ynde etkilemesi beklenmektedir. Gemi yllarda olduu gibi nmzdeki yllarda da Trkiye Stiren ithalatnn yaklak %60nn AB lkelerinden yaplaca tahmin edilmektedir 5. DOKUZUNCU PLAN DNEM N NERLEN STRATEJ, AMA, POLTKA, NCELK VE TEDBRLER Trkiyenin Stiren trevlerine olan talebinin ok byk bir blm ithalat yoluyla karlanmaktadr. Bu durum, bu rnlerin ok yksek dzeylerde olan katma deerinin yurtdnda kalmasna ve nemli miktarlara ulaan dviz harcamalarna neden olmaktadr. Bu nedenle, lkemizde, Stiren trevi reten yeni fabrikalarn ve bu fabrikalarn hammadde ihtiyacn karlayacak bir Stiren fabrikasnn kurulmasna ynelik yatrmlarn yaplmas gerekmektedir.
141
142
AKRLONTRL (ACN)
1. GR 1.1. Sektrn Tanm ve Snrlanmas Gmrk Tarife statistik Pozisyon (G.T..P.) numaras 29.26.10.00 olan Akrilonitril (CH2=CHCN), berrak ve keskin kokulu bir svdr. Bnyesinde bulunan CH ve CC aktif guruplar ile ok deiik reaksiyonlara girebilmektedir. Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3; 2411.4.16.50dr. 1.2. rnn Genel zellikleri Akrilonitrilin kompozisyon ve zellikleri aada verilmitir.
ZELLK Akrilonitril Aseton (arlka) Asetonitril (arlka) Asitlik (arlka) Akrolein (arlka) Aldehitler (arlka) Bakr (arlka) Demir (arlka) HCN (arlka) Uucu olmayanlar (arlka) Peroksitler (arlka) pH ( %5 zelti ) Krlma indeksi (25C) Renk (APHA) Su (arlka) Grnm Divinilasetilen,metilvinilketon Siyano btadien zgl arlk BRM %w ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm DEER 99 min. 300 max. 500 max. 20 max. 10 max. 50 max. 0,2 max. 0,2 max. 5 max. 100 max. 0,2 max. 6-9 1,3882-1,3892 10 max. 0,5 Berrak hmal edilebilir hmal edilebilir 0,799-0,802
1.3. Kullanm Alanlar Dnyada Akrilonitrilin byk bir blm akrilik iplik ve elyaf retiminde olmak zere, ABS/SAN reineleri, adiponitril, nitril kauuklar ve akrilamid retiminde de kullanlmaktadr.Trkiyede ise Akrilonitrilin tamamna yakn akrilik elyaf retiminde tketilmektedir.
143
2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1.1. Sektrdeki Kurulular Akrilonitril, halen Trkiye'de 1985 ylnda iletmeye alnan Petkim Aliaa Petrokimya Kompleksi ierisinde yer alan ve 1993 yl Mays aynda darboaz almalar tamamlanarak kapasitesi 90.000 ton/yl'a karlan ACN fabrikasnda retilmektedir. Tablo-1 : ACN Sektrndeki Kurulular
Tablo 1: .Akrilonitril. Sektrnde nemli Kurulular Varsa Yabanc Sermaye Pay (%) 0 2005 Yl i Says Kapasite 73 90000
Sra No: 1-
Kurulu Ad Kamu Kurulular Pektim ACN Fabrikas
Yeri Aliaa
retim Konusu Akrilonitril
Kaynak: Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A..
2.1.2. Mevcut Kapasite ve Kullanm 2005 yl itibariyle, Petkim ACN nitesinin kapasitesi 90.000 ton/yldr. Kuruluunda 70.000 ton/yl (7.200 saat) olan kapasitesi ,1993 yl Mays aynda darboaz giderme almalar tamamlanarak 90.000 ton/yl'a (8.000 saat'a) kartlmtr. 1994 ylnda mevcut kapasiteye uygun olarak yeni bir insineratr yaplmtr. Darboaz giderme almalar sonucunda fabrika retim kapasitesi 234 ton/gn'den 270 ton/gn'e ykseltilmitir. Tablo-2 : ACN Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu
Tablo 2: Akrilonitril.Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu Sra Ana Kapasite Kapasite No: Mallar ve KKO Birimi 1999 2000 2001 2002 1- ACN Kapasite 90 90 90 90 KKO 87,2 86 97,7 101
(Ton) YILLAR 2003 90 93,6 2004 90 97,8 2005 Tah. 90 95,5
2.1.3. retim a) retim Yntemi -Teknoloji ACN eitli yollarla elde edilmekle birlikte ticari olarak propilenin amoksidasyonu ile retilmektedir. ACN retiminde kullanlan yntemler aada verilmektedir.
a) Etilen Siyanohidrinin Katalizrl Dehidrasyonu H2C H2C O + HCN CH2OH CH2CN H2C=CHCN + H2O
144
Etilen Oksit
Hidrojen Siyanr
Etilen Siyanohidrin
Akrilonitril
b) Asetilen ve Hidrojen Siyanrn Katalizrl Reaksiyonu C2H2 Asetilen + HCN Hidrojen Siyanr CH2=CHCN Akrilonitril
c) Propilen ve Azotmonoksitin Katalizrl Reaksiyonu 4CH2=CHCH3 + 6 NO Propilen Azotmonoksit 4 CH2=CHCN + 6 H2O + N2 Akrilonitril
d) Propilen ve Amonyan Hava ile Oksitlenerek Akrilonitril Eldesi ACN, Dnyada ounlukla BP Amoco lisans ile propilenin amoksidasyonu reaksiyonu yoluyla retilmektedir. Akkan yatakl bir reaktrde, molibden bazl BP katalisti ile birlikte propilen, amonyak ve oksijen, 0,85 kg/cm2g basncnda, 445C civarnda reaksiyona girerler. C3H6 + Propilen NH3 + 3/2 O2 Amonyak hava CH2=CHCN + 3H20 + s Akrilonitril
PETKMde bu proses ile ACN retimi yaplmaktadr. Propilen ve amonyan hava ile katalizrl oksidasyonu gnmzde kullanlan btn akrilonitril proseslerinin esasn tekil etmektedir. Bugne kadar gelitirilmi ve tatbikat yaplm propilen amonyak proseslerinin farkllklar kullanlan katalizrden ve reaktr tiplerinden domaktadr.
145
PROSES BP-Amoco NITTO UGINE KUHLMAN
REAKTR TP Akkan yatak Akkan yatak Sabit yatak
KATALZR Bi - Mo Fe - Sb Sb - Sn
NITTO prosesi, BP Amoco (eski SOHIO) prosesinin aynsdr. Sadece BP Amoco prosesindeki katalizrn yerine kullanlan zel bir katalizr ile retilmektedir. eitli prosesler iin retim veriminde farkllklar vardr. Propilene gre ACN verimi NITTO prosesinde % 78, prosesinde % 72 ve BP Amoco prosesinde % 80 olmaktadr. UGINE KUHLMANN
Halen kullanlan prosesler iersinde en yaygn olan, Aliaa Kompleksindeki ACN fabrikasnda da kullanlan ve akkan yatak prensibini uygulayan BP Amoco (eski SOHIO) prosesidir. Bu proseste nceleri kullanlan katalizr tipi silika zerinde bizmut fosfomolibdat olmutur. Daha sonra bu katalizr yerini antimon-uranyum oksit esasl katalizre brakm ve bu ekilde verim arttrlp, yan rn k azaltlmtr. Son zamanlarda daha gelitirilmi ve uranyum ihtiva etmeyen Bi-Mo akkan katalizr sistemi kullanlmaya balamtr. Halen en yaygn kullanm alanna sahip, BP Amoco firmasna ait C49 MC ticari adl katalistidir. Bundan nceki ve daha dk ACN dnm yzdesine sahip katalisti ise C41 ve C49dur. C49 katalistiyle ACN retiminde kullanlan propilenin birim tketimi % 10 daha azdr. C49MC Katalisti ise, C49 Katalistine gre % 6 daha az birim tketimine sahip olmaktadr. Ayrca dier sistemlerin kirlenmesine neden olabilecek yan rn dnmnn azald da ifade edilmektedir. Petkim ACN fabrikas da 2000 ylndan beri C49MC katalistini kullanmaktadr. NITTO firmasnn son gelimi katalisti ise NS 733 D olup bir nceki katalisti NS 733 C dir.NS 733 D katalisti de bir nceki katalistine gre daha yksek ACN dnmne sahip olup, propilen birim tketimi % 10 civarnda daha azdr. Her iki katalist reticisi de katalist gelitirme konusunda aratrmalara devam etmektedirler. Ayrca Asahi Kasei firmasnn da katalist retiminde verimi yksek katalist almalar yaptklar bilinmektedir. Petkim ACN fabrikasnda 1993 Mays aynda tamamlanan darboaz giderme almalaryla, enstrmantasyon hari dier teknolojik gelimelere byk lde ulalmtr. Bunlarn dnda propilen fiyatlarndaki artlar ve propan fiyatnn dk olmas nedeniyle propandan akrilonitril retilmesi konusunda aratrmalar hzlanmtr. Halen bu almalarn devam ettii bilinmektedir. Propan amoksidasyonunda kullanlmak zere 1961 ylnda Du Pont,1964 ylnda Halcon International firmalar tarafndan katalist patenti alnm ve 1967-1968 tarihlerinden itibaren Monsanto (USA) ve ICI (UK) firmalar tarafndan bu konuda ilk defa byk bir proses gelitirme programna baland belirtilmektedir. Asahi Kasei firmasnn bu konuda ileri almalar olduu duyulmaktadr. Propann katalitik amoksidasyonu, propann dehidrojenasyonuyla oluan propilenin amoksidayonu sonucunda akrilonitril eldesidir. Propandan akrilonitril retiminde akkan yatakl reaktrler kullanlmakta olup propilen amoksidayonuna gre dezavantajlar aada verilmitir.
146
o Yksek reaksiyon scakl (500C) ve dk temas sresi (5 sn), o Molar akrilonitril verimi daha dktr (propan kullanmnda % 40, propilen kullanmnda ise % 75tir). Molar seiilik ise propan iin % 59,7 propilen iin % 79,8dir. Bu da propann byk bir ksmnn C02 ve CO dntn gstermektedir. o Amonyak dnm % 80, propilen amoksidasyonunda % 92,8dir. Bu da amonyumslfat miktarnn artmasna neden olmakta ve bunun da uzaklatrlmas sorun yaratmaktadr. Bu sebeplerden reaktr ve dier sistemlerde kullanlan ekipmanlarn propilen amoksidasyon prosesindekilere nazaran daha byk boyutta yaplma gereksinimi yatrm maliyetini olduka arttrmaktadr. Bu yzden aratrmalar katalistin verimliliinin artrlmas zerinde younlamaktadr. Aliaa Kompleksi ACN fabrikasnda kullanlmakta olan SOHIO Prosesinin (BP Amoco) ksa zeti aada verilmitir. Hava, amonyak ve propilen stokiyometrik oranlarda akkan yatakl reaktre verilirler. Reaksiyon 0,85-1,1 kg/cm2 basnta ve 430-460C scaklk aralklarnda olur. Gaz fazda reaktre verilen propilen, amonyak ve hava reaktrdeki ok kk tanecik boyutlu katalisti akkan hale getirerek reaksiyona girerler. Reaktr ierisinde akkan halde bulunan katalistin reaktr sonras sistemlere kan nlemek amacyla siklonlar bulunmaktadr. Reaksiyon sonucunda ACN ve yan rnlerinin yan sra s aa kar, bir baka deyile reaksiyon ekzotermiktir. Aa kan s yksek basnl buhar elde edilmesinde kullanlr. Reaktrden kan scak reaksiyon gazlarnn n soutmas yapldktan sonra soutma kolonunda adyabatik olarak tekrar soutulur. Bu soutma esnasnda reaksiyon gazlar ierisinde bulunan reaksiyona girmemi amonyak, ar organikler ve ok kk miktarda reaktrden kam olan katalist uzaklatrlr. Artk amonyak, slfirik asit ntralizasyonu ile uzaklatrlrlar. Bundan sonraki kademede soutulmu gazlar absorber kolonunda su ile absorbe edilirler. Absorbsiyon kolonundan verilen gazlar azot, CO2, CO, propan ve su buhardr. Su ierisinde absorbe edilmi reaksiyon rnleri geri kazanma kolonuna alnr. Asetonitril kolonun orta blmnden ekilerek uzaklatrlr. Geri kazanma kolonu tepesinden ACN, hidrojen siyanr, su ve az miktardaki dier safszlklar kar. Geri kazanma kolonu dip ksmndan su ve ar organikler alnr. Geri kazanma kolonu tepe akm saflatrma blmndeki hidrojen siyanr ayrma kolonuna verilerek hidrojen siyanr kolonun tepe rn olarak alnr ve atk yakma frnnda yaklr. Su kolonun orta blmnden uzaklatrlr. Kolonun dibinden ok kk miktarlarda safszlklar ihtiva eden akrilonitril, rn kolonuna verilerek akrilonitrilin elyaf retimine uygun saflkta olmas salanr.
147
Tablo-3 : Birim retim Girdileri

Tablo 3: Birim retim Girdileri Ana Mamul: Akrilonitril (1 Ton iin) Girdiler Miktar (Mal Baznda) Yerli thal Propilen.... 1,0936 Amonyak..... 0,443
b) rn Standartlar rn standartlar konusunda lisansrn standartlarna uyulmaktadr. Bunun yansra 1996 ylnda ISO 9000 kalite gvence belgesi, Aralk 2003 tarihinde ISO-9001 Kalite Ynetim Sistemi Belgesi alnmtr. c) retim Miktar ve Deeri Aliaa Kompleksi ACN fabrikasnn retim miktar ve deerleri Tablo-4 ve Tablo-5de verilmektedir. Tablo-4 : retim Miktar
Tablo 4:retim Miktar (Bin Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ACN 78,5 77,5 88 91,3 84,2 88,1 70 -1,29 13,5 3,75 -7,76 4,63 -20,5
Tablo-5 : retim Deeri

Tablo 5: retim Deeri (Bin $) (Cari Fiyatlarla) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ACN 38158 65217 57695 65994 65385 97812 91000 70,9 -11,5 14,4 -0,9 49,5 -6,96
d) Maliyetler Petkim Aliaa Kompleksi ACN fabrikas rn maliyeti modern tesislerde oluan rn maliyetine yakn bulunmaktadr.
148
Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: ton ACN 2005 Yl Pay (%) Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET
Kaynak: Pektim Maliyet Raporlar
77,6 2,5 2,1 6,9 6,3 1,9 0,6 2,1 100,0
2.1.4. D Ticaret Durumu a) thalat 1) rn thalat Petktim pazarn ihtiyacn karlayamamakta olup eksiklik ithalatla karlanmaktadr. ACN thalat ile ilgili deerler aada verilmitir. Tablo-7 : thalat Miktar
Tablo 7: ACN Sektr rn thalat (Bin Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ACN 136 176 119 120 137 118 133 29 -32 0,8 14,2 -13,8 12,7
Kaynak: DE
Tablo-8 : thalat Deeri

Tablo 8: ACN Sektr rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Mil $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ACN 69 145 85 87 115 119 169 110 -41 2 32 3,4 42
Kaynak: DE
149
Tablo-9 : thalat Fiyat

Tablo 9: ACN Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar (CIF, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ACN $ 510 824 714 725 841 1008 1273 61,5 -13,3 1,5 16 19,8 26
Kaynak:DE
2) Yar rn thalat Yar rn ithalat yoktur. 3) Hammadde thalat ACN retimi iin gerekli olan propilen, Aliaa Petrokimya Kompleksi etilen fabrikasndan temin edilmektedir. Ancak Kompleks'den temin edilen propilen miktarnn yeterli olmamas durumunda ve ACN pazar durumu gz nne alnarak gerekli miktarlarda ithalat gerekletirilmektedir. Dier hammadde olan amonyak da ithalat yoluyla temin edilmektedir. ACN retimi iin gerekli olan her iki hammaddenin 1999-2005 yllar arasnda yllara gre ithalat deerleri aada verilmitir.
ACN Sektr hammadde thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Amonyak 4115 6934 8091 5490 8772 13265 10780 68 16,68 -32 59 50 -18 2 Propilen - 765 797 - 3185
Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 statistik Yll
b) hracat Aliaa Petrokimya Kompleksi ACN fabrikasnn kapasitesi yurtii talebi karlayamamaktadr. Bu nedenle ihracat dnlmemektedir. Ancak stok ve fiyat durumu gznne alnarak 1999-2005 dneminde bir miktar ihracat yaplmtr Yllar itibariyle ACN ihracat miktar Tablo-12de, deeri Tablo-13da, ilgili dnemde bu ihracatn FOB, deeri de Tablo-14de verilmitir. Tablo 12: ACN Sektr hracat (Miktar Olarak)
Tablo 12: ACN Sektr hracat Sra Ana YILLAR No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005. 1 ACN 29,470 24,703 18,891 15,953 12,827 6,821 14,056
Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A.. ihracat raporlar
( Bin Ton) YILLIK ARTILAR (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 -16 -23 -15 -19 -46 106
150
Tablo 13: ACN Sektr hracat (Deer Olarak)

Tablo 13: ACN Sektr hracat Sra Ana YILLAR No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1 ACN 12529 20616 10190 9783 9799 6657
2005. 16312
(FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) YILLIK ARTILAR (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 64 -50 -3,9 0,16 -32 145
Tablo 14: ACN Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar

Tablo 14: ACN Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar (FOB, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ACN USD 425 834 539 613 763 975 1160 96 -35 13,7 24,5 27,8 19
Tablo 15: AB ve nemli Dier lkelere ACN Sektr hracat (Miktar Olarak)
Tablo 15: AB ve nemli Dier lkelere ACN Sektr hracat (Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam -62 -25 -48 -78 328 -24 2622 18544 9534 2096 8982 6821 .. nemli Dier lkeler 11435 - 3932 .ran 6 -61 52 6159 9358 9925 3846 Hindistan
Tablo 16: AB ve nemli Dier lkelere ACN Sektr hracat (Deer)

Tablo 16: AB ve nemli Dier lkelere ACN Sektr hracat Sra Ana No: Mallar ACN (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah.
AB lkeleri Toplam 15353 5173 1901 6706 6657 nemli Dier lkeler .ran - 2880 Hindistan 5263 5018 5002 3094 Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A.. ihracat raporlar
3163 13150 -
37
-66
-63 252 -0,7
-52
-4,6 -0,3 -38
151
2.1.4 Yurtii ACN tketimi Yurt iinde ACN tketiminin % 99 u akrilik elyaf reticisi Aksa tarafndan alnmakta ve % 1 ise deiik sektrlerdeki dier kk firmalar tarafndan tketilmektedir. Tablo 17:Tketim Miktar
Tablo 17:Tketim Miktar (BinTon) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ACN 49,1 52,8 69,1 75,4 71,4 81,3 55,9 7,5 30,8 9,1 -5,3 13,8 -31,2
Tablo 18:Tketim Deeri

Tablo 18:Tketim Deeri (Mil $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ACN 20,86 52,69 51,54 63,48 66,33 91,86 70,99 31,38 -2,18 23,16 4,48 38,4 -22,7
2.1.5 Fiyatlar ACN fiyatlar arlkl olarak propilen hammadesinin fiyatna gre ayarlanmakta olup, propilenin fiyat trendleri, rn fiyatlarn direk etkilemitir.
Tablo 19: ACN Sektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar

Tablo 19: ACNSektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar (ABD $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ACN $ 998 746 842 929 1130 1273 -25 12,8 0,1 21,6 12,6
2.1.6. Personel Durumu Aliaa Petrokimya Kompleksi bnyesinde bulunan 90.000 ton/yl kapasiteli Akrilonitril fabrikasnn personel durumu Tablo-20de verilmitir.
152
Tablo-20 : ACN Fabrikas stihdam Durumu

Tablo 20: ACN Sektr stihdam Durumu (Kii) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) gc 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. Yksek Teknik 6 6 6 6 6 6 6 dari Orta Teknik 84 84 86 87 82 69 70 2,3 1,16 -5,7 -15,8 1,6 Memur 1 1 1 1 1 1 1 i Dz 2 2 2 2 2 2 2 Kalifiye Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A..
2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Konu genel olarak bata yer alan Tablo 4 -9da verilmitir. 2.2. Sektrn Dnyada ( OECD , DT , lkeler ) ve AB lkelerindeki durumu Petrol fiyatlarndaki rekor artn hammadde ve navlun fiyatlarna yansmas son yllarda fiyatlarn artmasna neden olmu ve elyaf reticilerinin tavan olarak grdkleri 1350 $/ton snrna gelmesi ile bir ok ACN reticisi mallarn satamama problemleri ile karlamaya balamlardr. Talep azalmas ve hammadde pahalanmas , bilhassa propileni dardan temin eden fabrikalar zor durumlara sokmutur. Ayrca evre problemlerine kar alnan tedbirlerin ek maliyetleri artrmas bir ok reticiyi zora sokmutur. Bu nedenlerle Avrupa da ve Kuzey Amerika da baz reticilerin ACN fabrikalarn kapatarak piyasadan ekildikleri grlmtr. 2005 ylnda ACN pazar dengede grlmektedir. Yatrmclar projeleri ileri bir tarihe ertelemiler, yada tamamen iptal etmilerdir. Bunlara ilaveten ham petrol fiyatlarnn ar artmas reticilerin iyice karamsar dnmelerine sebep olmutur. Sekizinci kalknma plannda Gney Kore dei Taiwan da ve in de yeni ACN yatrmlar devreye alnmtr. Dnya zerinde mevcut fabrika ve kapasiteleri aada verilmitir.
153
retici firma Acrilonitrila do Nordeste SA (Acrinor) Anqing Co Arpechim Asahi Kasei Corp
lke Camacari, Bahia, Brazil
Kapasite (Ton) 90000
Anqing, Anhui, China Pitesti, Romania Kawasaki, Kanagawa Pref, Japan Mizushima, Okayama Pref, Japan Mizushima, Okayama Pref, Japan
80000 75000 150000 300000 50000 280000 455000 200000 190000
BASF Plc BP Chemicals Inc BP Lima Integrated Complex China Petrochemical Development Corp - (CPDC) Cytec Industries Inc Daqing Refining & Chemical Deutsche BP AG Chemicals Production Koeln Dia-Nitrix Co Ltd
Seal Sands, Teesside, UK Green Lake, Texas, US Lima, Ohio, US Ta-Sheh, Kaohsiung, Taiwan Fortier, Louisiana, US
227250 Daqing, Heilongjiang, China Koln, Nordrhein-Westfalen, Germany 300000 Mizushima, Okayama Pref, Japan Otake, Hiroshima Pref, Japan DSM NV Geleen, Netherlands Geleen, Netherlands DuPont Chemical Solutions Enterprise Formosa Plastics Corp Fushun Petrochemical Co Beaumont, Texas, US 185000 Mailiao, Yunlin, Taiwan Fushun, Liaoning, China 240000 70000 30000 210000 28000 115000 90000 120000 115000 50000
Indian Petrochemicals Corp Ltd - Baroda, Gujarat, India (IPCL) Jihua Group Lukoil Neftochim Burgas AD Jilin City, Jilin, China Burgas, Bulgaria
154
Mitsui Chemicals Inc OOO Saratovorgsintez Pemex Petrochemical Pemex Petroquimica - CPQ Independencia Petkim Petrokimya Holding AS PetroChina Lanzhou Petrochemical Corp Polymir JSC Qilu Petrochemical Co Ltd Repsol YPF Chemicals Sasol Chemical Industries Ltd Shanghai Petrochemical Co Ltd (SPC) Showa Denko KK - (Shoden) Sinopec Shanghai Gaoqiao Petrochemical Corp
Solutia Inc
Takaishi, Osaka Pref, Japan Saratov, Russia Morelos, Veracruz, Mexico Texmelucan, Puebla, Mexico
60000 150000 50000 50000
Aliaga, Turkey Lanzhou, Gansu, China
92000 25000
Novopolotsk, Belarus Zibo, Shandong, China Tarragona, Spain Secunda, Mpumalanga, South Africa Jinshan, Shanghai, China
72000 40000 125000 75000 130000
Kawasaki, Kanagawa Pref, Japan Pudong, Shanghai, China
60000 8000
Alvin, Texas, US Alvin, Texas, US
240000 250000 345000 60000 250000 70000 200000
Sterling Chemicals Inc Sumitomo Chemical Co Ltd Taekwang Industrial Co Ltd Tong Suh Petrochemical Corp Ltd
Texas City, Texas, US Niihama, Ehime Pref, Japan Ulsan, South Korea Ulsan, South Korea Ulsan, South Korea
Kaynak : SIR raporu 2005
nemli saylacak ilave rasyonalizasyonlara gidilmedike, nmzdeki 5 yl iinde arz talep dengesinin belirsizliini koruyacak gibi grnmektedir. Dikkat ekecek durum ise Avrupa da ACN fabrikalarnn hammadde ve evre sorunlar yznden ciddi kararlar vermek zorunda kalacaklardr.
155
3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTREDE BEKLENEN GELMELER : 3.1. Yurt i Talep Projeksiyonu
Tablo 21: ACN Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 ACN YILLAR 2009 2010 244 251 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 274 22,3
2006 224
2007 231
2008 237
2011 258
2012 266
Tablo 22:ACN Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 ACN YILLAR 2009 2010 423 435
2006 388
2007 401
2008 411
2011 447
2012 461
(Mil.YTL) (2005 fiyatlar ile) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 475 22,4
Petkim Aliaa Kompleksi bnyesinde yer alan ACN fabrikasnn kapasitesi mevcut durumda yurtii talebi karlayamamktadr. 9. Plan dneminde Petkim ACN fabrikas kapasitesinde bir art ngrlmesine ramen, yurtii talebin yaklak % 50 ini karlayabilecektir. 3.2. hracat Prejeksiyonu Piyasa durumlarna gre bir miktar ihracat yaplsa bile, ACN retimi i tketimi karlayamadndan ihracat hedeflenmemektedir. 3.3. retim Projeksiyonu 2000-2013 dneminde ilave kapasite art planlanmaktadr.. Buna gre retim hedefleri Tablo-23de verilmitir.
Tablo 23: ACN Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 ACN YILLAR 2009 2010 125 125 (Bin ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 125 38,8
2006 90
2007 125
2008 125
2011 125
2012 125
Kaynak :Petkim Petrokimya Holding A..
156
Tablo 24: ACN Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 ACN YILLAR 2009 2010 217 217
2006 156
2007 217
2008 217
2011 217
(2005 Fiyatlaryla-Mil.YTL) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 217 217 39
3.1.3. thalat Projeksiyonu a) rn thalat ACN talebindeki arta paralel olarak, retim art salanamamasnn, bu plan dneminde ithalatn giderek artmasna sebep olaca tahmin edilmektedir. Tahmini miktarlar Tablo-25de, deerler ise Tablo-26da verilmitir.
Tablo 25:ACN Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 ACN YILLAR 2009 2010 119 126 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 149 11
2006 134
2007 141
2008 112
2011 133
2012 141
Tablo 26:ACN Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 ACN YILLAR 2009 2010 124 131
2006 140
2007 147
2008 117
2011 139
(2005 FiyatlarylaABD $) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 147 155 10,7
b) Yar rn thalat Yar rn ithalat yoktur.
c) Ham Madde thalat ACN retimi iin gerekli olan Propilen ,Petkim Etilen fabrikasndan salanacak olup, Amonyak ise ithal edilecektir.
Tablo 27: ACN Sektr Ham Madde thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 ACN YILLAR 2009 2010 62,5 62,5 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 62,5 35,8
2006 46.8
2007 46,8
2008 62,5
2011 62,5
2012 62,5
3.5.1. Yatrm Tahminleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Ede verilmitir. 157
3.6. Teknoloji, AR-GE Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Fde verilmitir. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler : Tm sektrler iin genel olarak EK- Gde verilmitir. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
158
SAF TERAFTALK AST (PTA)

1. GR: 1.1 Sektrn Tanm ve Snrlarnn izilmesi: Saf tereftalik asit (PTA), eitli polyester rnlerin (polyester elyaf ve iplik, PET ie, film) retiminde hammadde olarak kullanlan bir petrokimyasal rndr. PTA, paraksilenin basn, scaklk ve katalizrlerin etkisi altnda oksidasyonu ile kat, kristal toz halinde retilir. Petkim Aliaa Kompleksinde kurulu PTA Fabrikas Trkiyenin tek PTA reticisi konumundadr. Kapasitesi 70.000 ton/yl olan fabrika, ilk retimine 1987 ylnda balamtr. Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3; 2411.4.13.35dr. Polyester retiminin esas, PTA veya DMTnin (dimetil tereftalat) polimerizasyonuna dayanmaktadr. Sanayinin gelime dneminde tercih edilen hammadde DMT olmusa da, sonradan salanan teknolojik gelimelerle PTA ekonomik ynden daha fazla tercih edilen polyester hammaddesi olmutur. Saf Tereftalik Asitin Gmrk Tarife statistik Pozisyon (G.T..P.) 2917.36.00.00.11dir. 1.2 rnn zellikleri PTA, beyaz toz halinde, kristal yapda kat bir maddedir. Erimez, 300C civarnda sblime olur. Molekl arl: 166.13; zgl arl: 1.51dir. Souk suda znrl yok denecek kadar azdr. Ancak yksek scaklklarda ve basn altnda znrlk balar. (250C da arlka % 12). Scak alkolde biraz znr. Eterde, kloroformda, asetik asitte znmez. Yancdr. PTA depolama ve tama alanlarnda ak ateten saknlmaldr. Yangn su ile sndrlebilir. PTA zehirli bir madde deildir, ancak tozunun ar miktarlarda teneffs edilmesinden saknlmaldr. Solunum yollarnn korunmas iin toz maskesi kullanlabilir. PTA, dier aromatik dikarboksilli asitlerin beklenen reaksiyonlarn verir, ancak reaksiyon kabiliyeti bilinen zclerdeki zor ve az znrlnden dolay snrldr. Paraksilen veya ksilen karmlar ve dier alkil aromatikler ile, ar metal tuzlar ve bromr katalizrlnde okside olur. Ayn zamanda benzen ve potasyum karbonat ile kadmiyum katalizr zerinden reaksiyona girer. Metanol ile esterleme reaksiyonu sonucunda dimetil tereftalat (DMT) oluur. PTA zellikle, polietilen tereftalat (PET) retiminde kullanlmaktadr. PET, PTA ile etilen glikoln esterleme ve polimerizasyon reaksiyonlar neticesinde retilir. PTA, bu reaksiyonun gerektirdii ekilde safszlklardan artlmtr ve aadaki spesifikasyonlara sahiptir: Tereftalik Asit............................ % a... .............. min. 99.6 Nemlilik (su).............................. % a.. ............... max. 0.5 4-Karboksi Benzaldehit ............. a. ppm ............ max. 25 Ar Metaller ............................. a. ppm ............ max. 10 Kl..a. Ppm...max. 10 numaras
159
rnn tanml isimleri PTA Benzen 1,4 dikarboksilik asit Tereftalik asit (TPA) Para-ftalik asit 1,4-benzendikaboksilik asit p-benzendikarboksilik asit 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR: 2.1. Mevcut Durum Petkim Petrokimya Holding A.. Aliaa Kompleksindeki PTA fabrikas, Trkiyede saf tereftalik asit reten tek kurulutur. 70.000 ton/yl kapasiteli tesis, 1987 ylnda retime balamtr. Bu yla kadar tamamen ithalat yolu ile karlanan Trkiyenin PTA ihtiyac, bu yldan sonra Petkim tarafndan karlanmaya balamtr. Petkim PTA fabrikas ilk yllarda Trkiye ihtiyacn karlad gibi, bir miktar ihracata da ynelmitir. Ancak daha sonraki yllarda Trkiye PTA tketimi giderek artm ve Petkim PTA fabrikasnn kapasitesi Trkiye ihtiyacnn altnda kalmtr. Talebin geri kalan ksm yine ithalat yoluyla karlanmaya balamtr. 2004 yl itibariyle Petkim PTA fabrikasnda retilen yerli PTAnn i pazardaki pay % 20 olarak gereklemitir.. Petkim PTA fabrikasnda toplam 103 personel almaktadr. 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm PTA sektrnn Trkiyedeki tek reticisi Petkimin PTA fabrikas olup, Trkiye iinde Petkimin rekabet edecei baka bir retici olmamakla beraber sektr, yurtd rekabete tamamen aktr.
Tablo 1: PTA Sektrnde nemli Kurulular Varsa Yabanc Sermaye Pay (%) 2005 Yl i Says Kapasite 103 70000ton
Sra No:
Kurulu Ad Kamu Kurulular 1- Petkim Holding A..
Yeri Aliaa/zmir
retim Konusu PTA
2004 yl kapasite kullanm orandr. Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.
Tablo 2: PTA Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu Sra Ana Kapasite Kapasite YILLAR No: Mallar ve KKO Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1-Petkim A.. PTA Kapasite Ton 70000 70000 70000 70000 70000 70000 KKO 92,4 102,8 89,6 92,8 80,5 90,7
Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A..2004 statistik Yll
2005 Tah. 70000 73
2.1.2. retim: a) retim Yntemi -Teknoloji: Ticari PTA retim prosesleri genellikle paraksilenin oksijen ile tereftalik aside ykseltgenmesine dayanmaktadr. nemli PTA retim prosesleri ile ilgili ksa bilgiler aada verilmektedir. 160
1) En ok kullanlan proses Wid-Century prosesi olup, ABDde Amoco Chemical Corp., ngilterede ICI Ltd., talyada Montecatini SpA, Japonyada Mitsui Petrochemical Ind. Ltd. firmalarnca tatbik edilmektedir. Bu proseste brom, kobalt ve mangan tuzlar katalizr olarak kullanlr. Sv ortam asetik asit ile salanr. Paraksilenin oksijen ile tereftalik aside dnm reaksiyonu 177-230C scaklk ve 13-26 atm. basn altnda gerekleir. Elde edilen ham tereftalik asidin saflatrlmas, prosesin ikinci blm olan hidrojenasyon reaksiyonu ile yaplr. 2) Eastman Kodak prosesi, dierlerinden yalnz aktivatr olarak asetaldehit kullanmakla ayrlr. Reaksiyon 122-127C scaklk ve 6-13 atm. basn altnda oluur. 3) Dier bir proses Olin Mathieson prosesi olup, Mobil Chemical tarafndan uygulanmtr. Aktivatr olarak metil etil keton kullanlr. Reaksiyon 93-138C scaklk, 3-9 atm. basnta gerekletirilir. Saf oksijen veya oksijence zenginletirilmi hava kullanlr. 4) Henkel-II prosesinde ise benzoik asidin potasyum tuzundan tereftalik asit elde edilmektedir. (Mitsubishi Chem.) 5) Petkim Aliaa Kompleksi PTA Fabrikasnda, Dnyada da en yaygn olarak kullanlmakta olan Amoco Chemical firmasnn prosesi uygulanmaktadr. Bu proseste, nce paraksilenin sv fazda; basn scaklk ve katalizrler yardmyla oksidasyonu neticesinde Tereftalik Asit (TA) retilir. retilen bu ham tereftalik asit, polyester sanayiinde kullanlmasn engelleyecek miktarda 4-CBA (4-karboksibenzal-dehit) iermektedir. Fabrikann ikinci blmnde, rn iindeki bu 4-CBA safszl, yine katalizr yardmyla hidrojen ile reaksiyona sokulup p-toluik aside dntrlerek uzaklatrlr ve bylece nihai rn olan Saf Tereftalik Asit elde edilir. Bu ksa tanmlamadan da anlalaca gibi PTA fabrikas TA (Oksidasyon) ve PTA (Saflatrma) niteleri olmak zere iki ayr niteden olumutur. 1) TA (Oksidasyon) nitesi TA nitesinin hammaddesi paraksilendir. Paraksilen Aromatikler fabrikasndan temin edilir. Paraksilenin oksidasyonu neticesinde tereftalik asit retilir. Oksijen, bir hava kompresr tarafndan baslan havadan temin edilir. Reaksiyon katalizrlerin eliinde yrr. Katalizr olarak Kobalt Asetat, Mangan Asetat ve Asetilen Tetra Bromr kullanlr. TA nitesinde sv ortam salayan solvent ise Asetik Asittir. Reaksiyona girecek olan paraksilen, asetik asit ve katalizrlerin gerekli oranlardaki karm, Besleme Karm Dramnda hazrlanarak oksidasyon reaktrne beslenir. Hava kompresr tarafndan basnlandrlan hava da reaktre beslenir ve aadaki dnm oksidasyon reaktrnde gerekleir: Paraksilen + Oksijen Tereftalik Asit + Su
H3C
CH3 + 3 O2 HOOC
COOH + 2H2O
Tereftalik asit kat kristal biiminde oluur. Reaktrde asetik asitli ortamda bir slurry (amur) haline gelir. Reaktr kartrcs slurryyi sspansiyon halinde tutar. Reaksiyon ekzotermiktir ve oluan s, asetik asidin buharlamasyla reaktrden uzaklar. Daha sonra bu asit buhar reaktr vent kondenserlerinde younlar ve bir ksm reaktre geri dnerken, bir ksm da Solvent Geri Kazanma nitesine gider. Bu kondenserlerde younlamayan, havadan arta kalan Azot gazdr. Bu azot, fabrikada kullanlmak zere kurutulur ve fazlas 161
atmosfere vent edilir. Reaktrde reaksiyon, 19 22 kg/cm2 basn ve 210 215 C scaklkta gerekleir. Reaktrde oluan TA slurrysi daha sonra Kristalizrlere geer. Slurry ieren tm drumlarda olduu gibi kristalizrlerde de, kartrclar slurryi sspansiyon halinde tutar. Pe pee drum olan kristalizrlerde basn ve scaklk kademeli olarak drlr ve 3. kristalizrde TAnn tamam kristallenmi olur. Slurry buradan, 1.Kademe TA Santrifjne beslenerek TA keki ayrlr. Ancak bu kek, fiziksel olarak zerine yapm olan yan ve ara reaksiyon rnleri ve katalizr artklar ile kirlidir. Bu kirliliklerin ykanmas amacyla bu kek Reslurry Drumda bir kez daha temiz asetik asit ile alkalanr ve sonra 2.kademe TA Santrifjne beslenir. Bu santrifjlerden kan TA keki bir dner kurutucuda kurutulur ve toz halindeki ham TA (tereftalik asit) rn, ham TA Silolarnda depolanr. Ham TA, 2000-3000 ppm mertebesinde 4-karboksibenzaldehit ierir ve bu safszlk nedeniyle ham TA, satlabilir bir rn deildir. 1. Kademe TA Santrifjnden ayrlan sv ksm, reaksiyon ana svsdr ve asetik asit, reaksiyonda oluan su, yan ve ara rnler ile katalizrleri ihtiva eder. Bu svnn bir ksm yeniden kullanlmak zere recycle solvent olarak reaktre dndrlrken, bir ksm da saflatrlmak zere Solvent Geri Kazanma ve Dehidrasyon nitesine beslenir. Istma drum, artk evaporatr ve dehidrasyon kolonu gibi ekipmanlardan oluan bu blmde, asetik asit yeniden saflatrlarak katalizr artklar, su ve yan rnlerden kurtarlr ve temiz asit olarak tekrar reaktrde ve dier yerlerde kullanlr. kan atklar ve suyun fazlas, ntralizasyon havuzuna gnderilir. 2.Kademe TA Santrifjnden kan nisbeten temiz asit ise dorudan tekrar reaktrde kullanlr.
2) PTA (Saflatrma) nitesi
Ham TA, iinde bulunan 4-CBA safszlndan kurtarlmak zere PTA (Saflatrma) nitesine beslenir. PTA nitesinde solvent sudur. Ham TA Silolarndan alnan TA tozu demineralize su iinde istenen konsantrasyona ayarlanarak zlr. Besleme Karm Drumnda konsantrasyonu ayarlanan karm daha sonra besleme n stclar ve reaktr besleme pompalar vastasyla 281C scaklk ve 70 kg/cm2 basnca getirilir. Bu artlarda tereftalik asit-su zeltisi, berrak zelti halindedir ve bu artlarda hidrojenasyon reaktrne beslenir. te yandan, kompresrler vastasyla basnlandrlan hidrojen gaz da bu reaktre beslenir. Hidrojenasyon reaktr sabit yatak eklinde aktif karbon zerine kaplanm Palladyum katalizr ile doludur. TAnn iindeki 4-CBA, palladyum katalizr zerinde hidrojen ile reaksiyona girerek p-toluik aside dnr. Tereftalik asidin kendisi ise her hangi bir reaksiyona girmez. 4-CBA + Hidrojen p-toluik asit +Su
HOOC C=O + 2H2 HOOC H CH3 + H2O
4-CBAnn tereftalik asit ile beraber kristallenmesine karn, p-toluik asit, operasyon artlarnda tereftalik asit ile beraber kristallenmeyecek ve bu zelliine dayanlarak PTAdan ayrlacaktr. Hidrojenasyon reaktrnden kan akm, birbirini takip eden be adet kristalizrden geer. Her bir kristalizrde scaklk ve basn kademeli olarak drlr. Bylelikle tereftalik asit kademe kademe kristallendirilir. Beinci kristalizrn operasyon artlarnda tereftalik asidin tamam kristallenmi fakat p-toluik asit ise sv fazdadr.
162
Son kristalizrden ekilen slurry, basn altnda altrlan 1. kademe PTA santrifjne beslenir ve tereftalik asit keki ayrlr. Daha sonra TA nitesindekine benzer biimde, kek, zerine yapm olabilecek kirliliklerden kurtulmak iin reslurry drumda bir kez daha temiz demineralize su ile alkalanr ve sonra 2. kademe PTA santrifjnde bir kez daha santrifjlenir. 2. kademe santrifjden kan saf tereftalik asit (PTA) keki, bir dner kurutucuda kurutulur ve PTA depolama silolarna gnderilir. Daha sonra da paketleme nitesinde 1 tonluk big-bagler halinde paketlenir. 1. kademe PTA santrifjlerinden ayrlan sv, iinde p-toluik asit ieren sudur ve dorudan ntralizasyon havuzuna gnderilir. 2. kademe santrifjlerden kan nispeten temiz su ise recycle solvent olarak kullanlmak zere besleme karm drumna gnderilir ve yeniden zme iinde kullanlr. Petkim Aliaa Kompleksinde kurulu bulunan PTA fabrikasnn basitletirilmi proses akm emas ekil-1de verilmitir.
163
Atm.
ekil 1 : PTA Fabrikas Akm emas

Taze Slovent ( ACA)
VENT KONDENSERLER
1. KADEME SANTRFJLER Sv KRSTALZRLER Kek
2. KADEME SANTRFJLER Sv Kek
HAM TA SLOLARI
Paraksilen Katalizrler Hava Solvent Asetik Asit OKSDASYON REAKTR
RESLURRY DRUM
TA KURUTUCUSU
Recycle Solvent
Ham TA
Dehidrate Solvent
SOLVENT GER KAZANMA ve DEHDRASYON NTES
Hidrojen
Demin Su 1. KADEME SANTRFJLER 2. KADEME SANTRFJLER Sv Kek PTA (RN) SLOLARI
BESLEME KARIIM DRUM
HDROJENASYON REAKTR
KRSTALZRLER
Solvent (Demin Su)
Sv
Kek
Ntralizasyon Havuzuna
RESLURRY DRUM
PTA KURUTUCUSU
Recycle Solvent
PAKETLEMEYE
164
Genel olarak tm petrokimya sektrnde olduu gibi, PTA retim teknolojisinde de Dnyada gelime ve yenilikler srekli devam etmektedir. Trkiyenin tek PTA reticisi olan Petkim, lisansn 1970li yllarn sonunda Amerikan Amoco Chemicals firmasndan satn almtr. Daha nce de sz edildii gibi, mevcut teknoloji giderek daha eski kalmaktadr. Lisansr BP Amoco Chemicals, Dnyada PTA retimi ve teknolojisinin gelitirilmesinde en bata gelen kurulutur ve kendi fabrikalarnda en son teknolojiyi uygulamaktadr. Ancak, lisans altnda ve gizli olan bu gelimeler hakknda bilgi edinilememektedir. Trkiye olarak, ancak yeni PTA yatrmlar yaplrsa, yeni teknolojiler satn alnabilecektir Kullanlmakta olan yaygn teknolojiye gre fiili ortalama hesaplanacak ve Tablo-3'de gsterilecektir. girdiler 2005 yl iin
Tablo 3: Birim retim Girdileri (2005 Yl Fiyatlaryla) Ana Mamul: PTA (1 Ton PTA iin) Girdiler Miktar (Kg) Deer (YTL) (Mal Baznda) Yerli thal Yerli thal Paraksilen 689 794 Asetik Asit 99 85,93 Yardmc Malzemeler 5,32 10,93 2,488 12,57 Ambalaj 3,25 15,26 Utilite 71,105 259,08 Elektrik (kW/h) 0,79 3,137 ilik 57,294
Kaynak: Petkim Planlama Mdrl 2005 yll 11 Aylk kmlatif maliyet tablosu
b) rn Standartlar: Trk Standartlar Enstits tarafndan belgelendirilen TSE EN ISO 9001 Kalite Ynetim Sistemi halen uygulanmaktadr. c) retim Miktar ve Deeri: PTA rnnn Yurtii retim miktarlar ve yllara gre deiim tablosu aadadr.
Tablo 4:retim Miktar (Birim) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PTA 64675 71951 62740 64992 56369 63499 51000 11,1 -12,8 3,6 -13,3 12,6 -19,7
Kaynak : 2004 Yl Petkim statistik Yll
2001 ylnda Suudi Arabistandaki Sabic firmasnn PTA Fabrikasnn devreye girmesi ve Trkiye pazarnda dampingli fiyat ile yer edinme politikas nedeniyle Pazar daralmas yaanm ve buna bal olarak fabrikada yaklak iki aylk duru yaplmtr. 2002/2003/2004 yllarndaki retim dklkleri ise teknik arzalara bal olarak gereklemitir. 2005 ylnda nceki yllara ilikin nemli duru nedenleri zlm olmasna karn Petkim kompleksindeki Genel Bakm Duruu ve yln ikinci yarsnda yaanan Hammadde/rn fiyat dezavantajna bal olarak fabrikann durdurulmas nedenleriyle retimin dk gereklemesi beklenmektedir.
165
Tablo 5: retim Deeri (Cari Fiyatlarla Milyon YTL) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PTA 14,83 24,54 43,36 52,64 47,20 66,66 59,07 65,5 76,7 21,14 -10,3 41,12 -11,4
Kaynak : 2004 Yl Petkim statistik Yll
En nemli art 2001 ylnda olmu olup ekonomik krize bal dviz fiyatlarndaki nemli ykseliten kaynaklanmaktadr. 2004 ylndaki ykseliin en nemli nedeni ise uluslar aras piyasalardaki petrol dolaylsyla girdi ve rn fiyatlarndaki ykselilerdir. d) Maliyetler: Bu maliyetler, AB ve dier nemli rakip lkelerin maliyetleriyle karlatrlacaktr. Maliyetlerdeki farkllklarn rekabet gc zerindeki etkileri irdelenecektir.
Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi:
PTA 2005 Yl Pay (%) 51,24 16,32 3,33 8,67 14,99 8,18 0,56 -3,29 100,0
Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET
Kaynak:: Petkim Holding A.. Planlama Mdrl
2.1.3. D Ticaret: a) thalat: (1) rn thalat: Sektrde retilen mallarn ithalat durumu, ana mallar baznda incelenecek, varsa byk deiikliklerin nedenleri aklanacaktr. Ana mal baznda 1996 ylnda gerekletirilen AT ile gmrk birliinin sektr zerindeki etkileri incelenecektir.
166
Tablo 7: PTA Sektr rn thalat
(Ton)
Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PTA 146395 198778 178596 214304 176305 264277 294030 35,8 -10,2 20,0 -17,74 49,9 11,3
Kaynak: : 2004 Yl Petkim statistik Yll
1999 -2005 dnemi iin bu ithalatn CIF, cari fiyatlarla deerleri

Tablo 8: PTA Sektr rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PTA 64380 112365 92367 109576 105657 192683 252277 74,5 -17,8 18,6 -5,6 82,4 30,9
Birim fiyatlarda zellikle 2004 ve 2005 yllarnda grlen yksek artlar petrol fiyatlarnda ve dolaysyla hammadde ve enerji girdiler,indeki yksek oranl artlardan kaynaklanmtr.
Tablo 9: PTA Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar (CIF, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PTA $/Ton 440 565 517 511 599 729 858 28,4 -8,5 -1,2 17,22 21,7 17,7
Ayn dnemde AB lkelerinden ve sektr ithalatnda ilk be sray alan dier lkelerden yaplan ithalatn lke gruplar ve nemli lkeler itibaryla miktar ve fiyat deimeleri;
Tablo 10 : AB ve nemli Dier lkelerden PTASektr rn thalat (000 ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam 100 168 138 175 213 244 224 40 -18 27 22 15 -8 nemli Dier lkeler 1 A.B.D 34281 0 0 0 0 0 0 -100 0 0 0 0 0 2 Endenozya 4008 8442 1995 0 0 0 0 111 -76 -100 0 0 0 3 Hindistan 0 14028 3024 2016 0 0 0 100 -78 -33 0 0 0 4 Tayvan 0 5000 8000 1982 0 0 0 100 60 -75 0 0 0 5 S.Arabistan 0 11968 25436 33700 35000 20500 18413 100 113 32 4 -41 -10
Kaynak: D..E. Petrokimyasal maddeler Trkiye ithalat tablolar
167
Tablo 11 : AB ve nemli Dier lkelerden PTA Sektr rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam 150 45790 96242 nemli Dier lkeler 1 A.B.D 13950 0 0 0 0 0 0 -100 0 0 0 0 0 2 Endenozya 1365 4218 1026 0 0 0 0 209 -76 -100 0 0 0 3 Hindistan 0 7430 1562 1029 0 0 0 100 -79 -34 0 0 0 4 Tayvan 0 2751 3575 789 0 0 0 100 30 -78 0 0 0 5 S.Arabistan 0 6233 11493 16191 19703 13790 15709 100 84 8 22 -30 14
Kaynak: D..E. Petrokimyasal maddeler Trkiye ithalat tablolar
(2) Yar rn ithalat: PTA Sektrnde 1999-2005 aralnda retim faaliyeti iin yar rn ithalat yaplmamtr (3) Hammadde ithalat: Trkiyedeki tek PTA reticisi olan Petkim retimde hammadde olarak kulland Paraksilen ihtiyacn kendi bnyesindeki Aromatikler Fabrikasndan karlamakta olup ayrca bir hammadde ithalat sz konusu deildir. b) hracat: PTA rn 1999-2005 dnemi ihracat durumu 1999-2005 dnemi ihracat deerleri ( Miktar Olarak )
Tablo 12: PTA Sektr hracat Sra Ana YILLAR No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1 PTA 1200 300 1289 8102 6837 8066
(Ton) 2005 Tah. 6023 YILLIK ARTILAR (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. -75 329 529 -16 18 -25
1999-2005 dnemi ihracat deerleri ( Deer Olarak ).

Tablo 13: PTA Sektr hracat (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PTA 343 149 606 4119 3429 6056 4516 -56,6 306,6 579,7 -16,8 76,6 -25
Tablo 14 PTA Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar (FOB, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PTA $/ton 286 497 470 508 502 751 750 73,8 -5,4 8,1 -1,2 49,6 0
Ayn dnemde AB lkelerine ve sektr ihracat iinde ilk be sray alan dier lkelere gerekletirilen ihracat;
168
Tablo 15: AB ve nemli Dier lkelere PTA Sektr hracat (Ton ) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam 1200 300 1117 1165 260 774 2032 nemli Dier lkeler 1 in 0 0 0 6516 6500 6992 3991 0 0 100 0 7,6 -42,9 2 svire 0 0 0 0 0 199 0 0 0 0 0 100 -100 3 Bulgaristan 0 0 48 0 0 0 0 0 100 -100 0 0 0 4 Macaristan 0 0 20 0 0 0 0 0 100 -100 0 0 0 5 Suriye 0 0 100 422 75 300 0 0 100 322 -82,2 300 -100
Kaynak: Petkim hracat mdrl ihracat istatistikleri
Tablo 16 : AB ve nemli Dier lkelerePTA Sektr hracat (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam 344 149 526 572 157 632 1630 -56,7 253 8,7 -72,6 302,5 157,9 nemli Dier lkeler 1 in 0 0 0 3345 3230 5212 2886 0 0 100 -3,4 161,4 -44,6 2 svire 0 0 0 0 0 176 0 0 0 0 0 100 -100 3 Bulgaristan 0 0 22 0 0 0 0 0 0 100 -100 0 0 4 Macaristan 0 0 10 0 0 0 0 0 0 100 -100 0 0 5 Suriye 0 0 46 202 42 213 0 0 0 100 139,1 -79,2 407,1
Kaynak: DE Petrokimyasal Maddeler Trkiye thalat Raporlar
1999-2005 dneminde yar mamul madde ihracat yaplmamtr. 2.1.4. Yurtii Tketim: PTA nn hammadde olarak kullanld PET ie ve Polyester plik/elyaf tketiminde srekli bir art sz konusudur. Bu art zellikle ambalaj sanayinde kullanlan PET ie retiminde daha belirgindir. Koku yapmama, geri kazanm ve uzun sreli muhafaza gibi zellikleriyle tketicilerin PET yapm ambalajlar tercih etmesi imalatlarnda ynelimini hzlandrmaktadr. Avrupa lkelerinde ciddi tketimi olan bira satmnda PET ie tercihi hzla artmakta olup nmzdeki dnemde talep artnn hzlanmas beklentisini yaratmaktadr. lkemizde Polyester iplik ve PET ie yapmnda kullanlan PTA rnnn tek reticisi Petkim Holding A.. olup 70.000 ton/yl kapasiteye sahip olup bu dnemde kapasite kullanm ortalamas . Dnem balangcnda yurtii retimin tketimi karlama oran % 30,6 iken tketimde srekli bir art olmasna ramen kapasite artna gidilmemesi ve yeni yatrm yaplmamas nedenleriyle %14,8 e gerilemitir.
Tablo 17:Tketim Miktar (000Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PTA 211 271 241 279 233 328152 345 28,4 -11,1 15,8 -16,5 40,8 5,2
Kaynak: : 2004 Yl Petkim statistik Yll, D..E. Petrokimyasal maddeler Trkiye ithalat tablolar
169
Ayn yllar iin tketim deerleri cari fabrika k fiyatlar ile verilecektir.
Tablo 18:Tketim Deeri (Milyon YTL) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah.
1 PTA 48,4 92,34 166,79 226,19 194,83 344,09 399,62 90,1 80,63 35,6 -13,9 76,6 16,13
Kaynak: : 2004 Yl Petkim statistik Yll, D..E. Petrokimyasal maddeler Trkiye ithalat tablolar
2.1.5. Fiyatlar: Sektrde PTA yurtii retim kapasitesinin tketimi karlama orannn ok dk olmas ve ithalat snrlamasnn olmamas ve rekabete tam ak bir pazar olas nedenleri ile rn fiyatlarnn tespitinde tamamen uluslar aras piyasalar etkili olmaktadr. Dolaysyla aadaki tablo ve grafikten de grlecei gibi Petkimin rn fiyatlar ille uluslararas piyasa fiyatlar arasnda bir paralellik sz konusudur. Aksi taktirde kar orannda d veya pazara bal durular yaanabilmektedir.
Grafik-1: BATI AVRUPA-TRKYE (PETKM) PTA FYATLARI KARILATIRMA GRAF
1000 900 800 $ / TON 700 600 500 400 300 200 May.9 May.0 May.0 May.0 May.0 Jan.99 Jan.00 Jan.01 Jan.02 Jan.03 Jan.04 May.0 Sep.9 Sep.0 Sep.0 Sep.0 Sep.0 Sep.0
AYLAR B.Avrupa Fiyat Trkiye Fiyat
Tablo 19: PTA Sektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar (YTL) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PTA 406 502 464 506 582 746 862 23,6 -7,6 9,1 15,0 28,2 15,5
Kaynak: : 2003/2004 Yl Petkim statistik Yll
170
2.1.6. stihdam: Sektrdeki istihdam durumu iin sadece fiilen Petkim PTA fabrikasnda alan personel saylar baz alnmtr. Petkim Petrokimya Kompleksinde idari ve mali iler, sat, pazarlama gibi faaliyetler merkezi gruplarca tm fabrikalar iin ortak yrtldnden, tabloda idari personel grlmemekte, sadece teknik personel grlmektedir.
Tablo 20: PTA Sektr stihdam Durumu (Kii) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) gc 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. Yksek Teknik 9 9 9 9 9 9 8 0 0 0 0 0 -11,1 dari Orta Teknik 107 102 98 96 86 85 80 -4,7 -3,9 -2 -10,4 -1,2 -5,9 Memur i Dz 29 28 28 23 23 21 17 -3,4 0 -17,9 0 -8,6 -19 Kalifiye -
2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Petkim PTA fabrikas Trkiyede tek retici olduundan yurtii rekabet sz konusu deildir. Fabrikas 1987 ylnda devreye alnm olup 1970 lerin teknolojisi ile kurulmutur. Geen srede teknolojik olarak yatrm yaplmamas nedeniyle maliyetlerinin yurtd rakiplerine gre yksek kalmas sonucu ortaya kmtr. Dnyada teknolojiler yenilenmekte, maliyetler yenilenen teknolojilerle aaya ekilmektedir. Petkim PTA fabrikas gerek teknolojisi gerekse dk kapasitesi nedeniyle dier rakipleriyle rekabet edebilir konumundan hzla uzaklamaktadr. Acil olarak teknolojik iyiletirme yatrm yaplmaldr. Bunun yan sra Projeksiyon tablolarndan da grlebilecei gibi Trkiyenin PTA tketimi srekli art gstermektedir. Trkiyenin tekstil sektrnde nder lke olma amac da gz nnde bulundurulursa yakn dnem iin lkemizde en az 600 bin ton/yl kapasiteli yeni bir PTA Fabrikasna ihtiya vardr. lkemizde Avdansa firmas tarafndan yatrma ynelik almalar yaplmakla birlikte henz kesinlemi bir yatrm karar yoktur. Yerli retimin hemen hemen tamam yurt iinde satlmakta ve tketimin geri kalan ksm ithalat yoluyla karlanmaktadr. PTA rnnn ithalatnda 1996 ylndan itibaren AB lkeleri iin gmrk vergisi ve tm lkeler iin fon tamamen sfrlanm olup, d piyasa ile korumasz bir ekilde rekabete ak hale gelmitir. 1999 - 2005 dnemi boyunca PTA iin gmrk vergisi ve fonlarn durumu Tablo-19da gsterilmitir.
171
Tablo-19 : PTA rn iin Gmrk Vergisi ve Fon Oranlar

DEM TARHLER GMRK VERGS (%) AB LKELER 31.12.1999 31.12.2000 31.12.2001 31.12.2002 31.12.2003 31.12.2004 0 0 0 0 0 0 DER 6,5 6,5 6,5 6,5 6,5 6,5 0 0 0 0 0 0 FON (%)
2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler PTAnn ana girdisi olan paraksilen, Trkiyede yine Petkim Aliaa Kompleksindeki Aromatikler fabrikas tarafndan retilmektedir. Aromatikler fabrikas da paraksilenin Trkiyedeki tek reticisidir. Aromatikler fabrikasnn paraksilen retim kapasitesi .135.000 ton/yldr. PTA fabrikasnn, bunun 49.000 ton/yln tketme kapasitesi vardr. Geri kalan 86.000 ton/yl paraksilen ise satlmaktadr. Petkimde retilen paraksilenin de hemen hemen tamamna yakn yurtiine satlmaktadr. Ancak PTAda olduu gibi, piyasa artlarna bal olarak zaman zaman spot ihracatlar yaplmaktadr. Petkim Aromatikler fabrikasnn satt paraksilen, Trkiyenin ihtiyacnn tamamn karlayamamakta ve paraksilen ithalat da yaplmaktadr. PTA sektrnn dier girdileri olan kimyasal maddeler ve katalizrlerin tamam yurt dndan ithalat yoluyla temin edilmektedir. Bunlar iinde en nemlisi % 100 saflkta (glacial) asetik asittir. PTA fabrikasnn ylda 5000-6000 ton civarnda tkettii saf asetik asit, lkemizde bu miktar ve saflkta retilmemekte ve tamam ithalat yoluyla karlanmaktadr. Dier katalizr ve kimyasallar da benzer durumdadr. Trkiyede PTAy tketen ana sektr, sentetik iplik ve elyaf sektrdr. Bilindii gibi lkemizde bu sektr Bursada younlamtr. Bursada kurulu Snmez Filament, Korteks ve Nergis grubu (Nergis, Sifa, Polylen) ayrca stanbulda kurulu Sancak Tl firmalar, PTA kullanarak sentetik (polyester) iplik reten firmalardr. Bunlarn dnda, esas olarak PET ie retimi iin PTA kullanan, ayrca yine polyester iplik ve elyaf da reten Adanada kurulu Advansa firmas bulunmaktadr. PTAnn kullanclar olan bu firmalar Trkiye tekstil sanayinin belli bal firmalardr. Petkim PTA fabrikas, snrl saydaki bu mterileri ile srekli yakn iliki iinde alr ve karlalan teknik sorunlar ile yakndan ilgilenilir. Polyester iplik fabrikalar, olduka ileri teknoloji kullanan, zel sektrn elindeki nemli kimya fabrikalarndandr. Hepsi, yabanc lisansl teknoloji kullanrlar ve lkemiz tekstil sanayinin lokomotifleridir. Nergis grubundaki firmalar yerli PTA kullanmamakta, ihtiyalarnn tamamn ithalat yoluyla salamaktadrlar.
172
2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi: VIII. Be Yllk Kalknma Plan dneminde Trkiye PTA sektr iin en belirgin durum, yerli retimin giderek daha belirgin biimde ihtiyaca yetmez oluu ve PTA ithalatnn artdr. Dnyann ve zellikle de lkemizin nfusu hzla artmaktadr. Giyim ise insanlarn temel ihtiyalarndan biridir ve giyim eyalarnn retimi de nfus artyla paralel artmaktadr. Giyim eyalarnn doal hammaddeleri olan pamuk, yn, keten gibi girdilerin retimi artk nfus art hzna paralel artmamaktadr. Dolaysyla bu doal hammaddelerin yerine gittike daha fazla miktarda sentetik hammaddeleri ikame etmek gerekmektedir. lkemizin de en nemli sektrlerinden biri olan tekstil sektrnn sentetik iplik kolunun ana girdilerinden biri olan PTAya giderek daha fazla ihtiya duyulmaktadr. Ayrca yine hammaddesi PTA olan PET ielerin de kullanm lkemizin merubat ve su sektrlerinde hzla artmaktadr. Buna karlk PTA retimi konusunda VIII.Plan dneminde hibir yatrm yaplmamtr. Ulalabilen bilgilere gre, nmzdeki dnemler iin de kesinlemi bir yatrm yoktur. Ancak, bu sektrdeki ak giderek bymekte ve da baml hale gelinmektedir. VIII. Plan dnemi boyunca lkemizde, polyester elyaf ve iplik retimi yapan hem yeni tesisler alm hem de mevcutlarda kapasite artlar olmutur. Petkim tarafndan retilen yerli PTAnn i pazardaki ihtiyac karlama oran dnem banda 1999da % 30,6 iken dnem sonu olan 2005 ylnda % 14,8 e gerilemitir. Grld gibi yerli PTA retimi aayukar sabit kald iin i pazar pay giderek dmektedir. PTA iin AB lkelerine zaten ok dk uygulanmakta olan gmrk vergisi, Gmrk Birliinden sonra sfrlanmtr. D rekabete tamamen ak olarak alan Petkim PTA fabrikas dnem boyunca bu durumdan zaman zaman olumsuz etkilenmi ve pazara bal retim durular yaanmtr. Petkimin genel fiyat politikasna paralel olarak PTA yurtii fiyatlar da Dnya fiyatlarna paralel seyretmitir. Dnem boyunca Dnya PTA arznda da bir sknt yaanmad iin PTA kullanan polyester reticileri yerli ya da ithal PTAy tercih etmekte tamamen serbest olmulardr. Yaanmakta olan kresel rekabet ortam ve ykselen petrol fiyatlar tekstil ve dolaysyla PTA sektrn de derinden etkilemi, talepte ve fiyatlarda ykselie, karllkta ise byk dlere neden olmutur. Bu etki tm Dnyada olmakla birlikte teknolojik olarak dezavantajl durumda olan Trkiyede daha fazla hissedilmektedir. Kapasitenin ihtiyac karlama oranndaki ar dkle ramen pazara ve hammadde/rn fiyat analizlerine bal durular yaanabilmektedir. 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu Gnmzde PTA rn genel olarak polyester iplik, PET ie ve polyester film yapmnda yaygn olarak kullanlmaktadr.Dnyada polyester iplik tketimindeki yllk art % 3-4 civarnda olmasna karn PET ie pazarndaki yllk ortalama art bunun yaklak iki kat olarak % 7-8 civarndadr. Bunlarn nda grlmektedir ki gnmzde 32.233.000 ton/yl olan dnya PTA retim kapasitesi gelien pazara bal olarak yaplan yeni yatrmlarla 2008 yl sonunda 39.000.000 ton/yl a ulaacaktr. Dnyada en byk kapasite ve talep art inde gzlenmektedir. inin 2004 ylnda 5,7 milyon ton olarak gerekleen PTA ithalatn bir nceki 2003 ylndaki 4,6 ton a gre %24 art gstermitir. nmzdeki yllarda ise gereklemesi beklenen in ithalat rakamlar srasyla 2005 ve 2006 iin 7 milyon ton/yl dr. Bu rakamlarn 2007 ve 2008 ylnda in de
173
retime girecek yeni fabrikalarla dmesi beklenmektedir. inde2004 yl itibariyle 10,3 milyon ton olan yllk PTA tketiminin 2007 ylnda 15 milyon tona ulamas beklenmektedir. Avrupa da ki durum incelendiinde yllk % 4 civarnda olan PTA tketim artnn zellikle su ve boyal olarak bira ambalajnda PET ie kullanmnn yaygnlamasndan kaynakland grlmektedir. 2003 ylnda Interquisa firmas tarafndan spanyada yeni fabrika devreye alnmtr. Avrupadaki yeni kapasiteler incelendiinde Duppondsa nn ngiltere Wiltondaki 100 bin ton luk kapasite art grlmektedir. BP (Amaco) tarafndan Belikaya yaplmas planlanan 700 bin ton luk yatrm karar ertelenmitir. nmzdeki dnemde Avrupa Pazarnda bir PTA A olaca grlmektedir. Polonyada Lurgi (150.000 ton/yl), Trkiye veya ngilterede Dupondsa (600.000 ton/yl) olarak yatrm konusunda almalar olmakla birlikte kesinlemi bir yatrm karar yoktur. Amerikan pazarnda da yllk %4 civarnda talep art grlmekte olup 2003 ylnda ihtiya fazlas olan 205.000 ton rn ihra edilmitir. Ancak talep artna ramen yeni bir yatrm plan yoktur. Amerika 2003 ylnda 3,29 milyon ton olan yllk tketimin 2007 ylnda 3,85 milyon ton a kmas beklenmektedir. PTA reticileri, kapasiteleri ve kurulularn bulunduu yerler aadadr. DNYADAK MEVCUT PTA RETCLER RKET KURULUUN YER KAPASTE
Amoco Mitsui Indonesia PT - (PT AMI) Arabian Industrial Fibers Co - (Ibn Rushd) BP Chembel NV BP Chembel NV BP Chemicals BP Chemicals BP Chemicals BP Malaysia Sdn Bhd BP Zhuhai Chemical Co Ltd - (BPZ) China American Petrochemical Co Ltd Merak, Jawa Barat (West Java), Indonesia
Yanbu, Saudi Arabia

Geel, Belgium Geel, Belgium Cooper River, South Carolina, US Cooper River, South Carolina, US Decatur, Alabama, US Gebeng, Kuantan, Pahang, Malaysia Zhuhai, Guangdong, China Lin Yuan, Kaohsiung, Taiwan Taichung, Taiwan Cape Fear, North Carolina, US Wilton, Teesside, UK Ottana, Sardinia, Italy Long-der, Ilan, Taiwan Mailiao, Yunlin, Taiwan 157 Mailiao, Yunlin, Taiwan Ulsan, South Korea San Roque, Spain San Roque, Spain Montreal, Quebec, Canada Wilmington, North Carolina, US Kuan Yin, Taoyuan, Taiwan Kuan Yin, Taoyuan, Taiwan Jinan, Shandong, China Ulsan, South Korea Ulsan, South Korea Ulsan, South Korea
430000 350000
(Capco)
DAK Americas DuPontSA Equipolymers Formosa Chemicals & Fibre Corp - (FCFC) Formosa Chemicals & Fibre Corp - (FCFC) Formosa Chemicals & Fibre Corp - (FCFC) Hyosung Corp Intercontinental Quimica SA - (Interquisa) Intercontinental Quimica SA - (Interquisa) Interquisa Canada Invista Invista Far Eastern Petrochemicals Ltd Invista Far Eastern Petrochemicals Ltd Jinan Qilu Chemical Group KP Chemical KP Chemical KP Chemical
360000 650000 728000 500000 1150000 600000 405000 2100000 700000 550000 500000 180000 500000 500000 450000 350000 425000 350000 500000 180000 400000 480000 75000 500000 250000 300000
174
RKET
Liaoyang Petrochemical Co - (LYPC) Luoyang Petrochemical General Factory MCC PTA India Corp Pvt Ltd - (MCPI) Mitsubishi Chemical Corp - (MCC) Mitsui Chemicals Inc Mizushima Aroma Co Ltd Pakistan PTA Ltd - (PPTA PCK Raffinerie GmbH Pertamina Petkim Petrokimya Holding AS PT Mitsubishi Chemical Indonesia PT Polyprima Karyareksa PT Polysindo Eka Perkasa Reliance Industries Ltd - (RIL) Reliance Industries Ltd - (RIL) Reliance Industries Ltd - (RIL) Rhodiaco Samnam Petrochemical Co Ltd Samsung Petrochemical Co Ltd Samsung Petrochemical Co Ltd Shanghai Petrochemical Co Ltd - (SPC Siam Mitsui PTA Co Ltd Siam Mitsui PTA Co Ltd Sinopec Beijing Yanshan Petrochemical SK Chemicals Co Ltd SVC Superchem Ltd Taekwang Industrial Co Ltd Tereftalatos Mexicanos SA - (Temex) Tereftalatos Mexicanos SA - (Temex) Tianjin Petrochemical Corp - (TPCC) Toray Industries Inc Tuntex Petrochemicals (Thailand) Plc Tuntex Petrochemicals Inc Urumqi Petrochemical Complex - (UPC) Voridian Co Voridian Co Voridian Europoort BV Xianglu Petrochemicals Corp Yangzi Petrochemical Co Ltd - (YPC) Yizheng Chemical Fibre Co Ltd Yizheng Chemical Fibre Co Ltd
KURULUUN YER
Liaoyang, Liaoning, China Luoyang, Henan, China Haldia, West Bengal, India Matsuyama, Ehime Pref, Japan Iwakuni, Yamaguchi Pref, Japan Mizushima, Okayama Pref, Japan Port Qasim, Pakistan Schwedt, Brandenburg, Germany Plaju, Sumatera Selantan Indonesia Aliaga, Turkey Merak, Jawa Barat (West Java), Indonesia Cilegon, Jawa Barat (West Java), Indonesia arawang, Jawa Barat (West Java), Indonesia Hazira, Gujarat, India Hazira, Gujarat, India Patalganga, Maharashtra, India Paulinia, Sao Paulo, Brazil Yosu, Chonnam, South Korea Daesan, Ch'ungnam, South Korea Ulsan, South Korea Jinshan, Shanghai, China Mab Ta Phut, Rayong, Thailand Mab Ta Phut, Rayong, Thailand Beijing, China Ulsan, South Korea Mathura, Uttar Pradesh, India Ulsan, South Korea Altamira, Tamaulipas, Mexico Coatzacoalcos, Veracruz, Mexico Tianjin, China Tokai, Aichi Pref, Japan Mab Ta Phut, Rayong, Thailand Tao-yuan, Taiwan Urumqi, Xinjiang, China Columbia, South Carolina, US ingsport, Tennessee, US Rotterdam, Netherlands Xiamen, Fujian, China Nanjing, Jiangsu, China Yizheng, Jiangsu, China Yizheng, Jiangsu, China
KAPASTE
270000 325000 440000 250000 650000 255000 400000 85000 225000 70000 640000 420000 340000 500000 450000 275000 285000 1600000 600000 1000000 300000 450000 450000 350000 420000 120000 420000 450000 600000 340000 255000 430000 440000 100000 270000 225000 290000 1200000 700000 350000 530000
TOPLAM
32233000
Kaynak: CMR Chemical Profile ( 22 November 2004 ), World Fibres& Feed Stock Conferance, Singapore, 4-5 November 2004; ECN Product Profile, (31 May 2004)
Dnyadaki ve AB lkelerindeki sektrn yeri, yaps, retimi ve d ticaret durumu deerlendirilecektir. Ayrca OECD, DT gibi organizasyonlarn uygulamalar ve yapacaklar muhtemel dzenlemeler ve bunlarn sektre etkileri incelenecektir.
175
2.3. GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve SorunlarFrsatlarTehditler) Analizi Trkiyede PTA retimi yapan tek kurulu olan Petkim PTA fabrikasnn lisans 1970li yllarn sonunda alnm olup, o yllarn teknolojisi ile almaktadr. Kapasitesi, Dnyann bugnk llerine gre ok kk kalmtr ve teknolojisi giderek eskimektedir. Yeni teknolojik yatrm yaplmamas nedeniyle fabrikann bir sre sonra Dnya ile rekabet edemez hale gelecei, maliyetlerinin yksek, kalitesinin dk kalaca aikardr. u anda Trkiye PTA sektrn bekleyen en nemli sorun budur. inde bulunduumuz yllarda PTA ok dk kar marjlar ile allyor olmas da u anda PTA sektr iin nemli bir sorun durumundadr. PTA fabrikas, ok korrozif kimyasal maddeler ile altndan ve sistem iinde srekli amur halinde kat faz bulunduundan, iletmesi ok g bir fabrikadr. retim sk sk kesintiye uramakta ve dizayn kapasitesine ulamakta zorlanlmaktadr. Doal olarak yeni teknolojilerde bu sorunlara kar alnan nlemlerle fabrikann durular azaltlmtr. Ancak lkemizin elindeki teknoloji, kesintisiz ve rahat bir retime imkan vermemektedir. Gemi yllara ait retim miktarlarna bakldnda da, fabrikann 2000 yl dnda dizayn kapasitesini tutturamad grlmektedir. Kapasitenin de optimum maliyet asndan gerilerde kald grlmektedir. Trkiye yurtii talebinin bu yl 345 bin ton 2013 ylnda ise 663 bin ton olaca dnlrse Trkiye pazar hzl artan talebiyle yatrmclar iin ciddi bir Pazar konumundadr. Avrupa Birliine yelik srecine girilmi olmas ve gmrk birlii anlamas da olabilecek rn fazlasnn ksa vadede PTA ann grlecei Avrupaya pazarlanmasna imkan salayacaktr. 3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu: Ana mallar baznda yaplacak talep tahminlerinde kullanlan yntemler ve esas alnan makro byklkler ksaca aklanacak, projeksiyon sonular verilecektir. 2006-2013 PTA yurtii talep projeksiyonu miktarlar;
Tablo 21: PTA Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 PTA YILLAR 2009 2010 478 519 (TON) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 663 10,55
2006 374
2007 406
2008 441
2011 563
2012 613
176
PTA yurtii talep projeksiyonunun 2005 yl fiyatlaryla deerleri;.

Tablo 22: PTA Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 PTA (2005 Fiyatlaryla-milyonYTL) Ort.Yllk YILLAR Art (%) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 433,18 470,24 510,78 553,63 601,12 652,08 709,99 767,91 10,55
3.2. hracat Projeksiyonu PTA rnnde yurt ii retimin yurt ii tketimi karlama oran ve Petkim PTA fabrikasnn teknolojik ve dolaysyla maliyet olarak rekabet gc gz nne alndnda ileriye ynelik bir ihracat projeksiyonundan sz etmek mmkn deildir. Ancak nmzdeki IX. plan dneminde yeni yatrmlar yaplmas halinde sz konusu olabilir. 3.3. retim Projeksiyonu: Trkiyede u ana kadar PTA yatrm ve kapasite art konusunda kesinlemi bir yatrm karar yoktur. nmzdeki dnem iin Avdansa tarafndan 1.000.000 ton/yl a ykseltilebilir 600.000 ton/yl lk yeni bir PTA yatrm konusunda almalar mevcud olup kesinlemi bir karar yoktur. Ayn ekilde Petkim Petrokimya Holdingte bnyesindeki fabrika kapasitesinin 70.000 ton/yl dan 105.000 ton/yl a ykseltilebilmesi hususunda mhendislik almas balatlmasna karar vermi olup yatrm karar bu almann sonularna gre verilecektir. Bu alma sonucunda yatrm kararnn alnarak gerekli kapasite artnn salanaca varsaylmtr.
Tablo 25: PTA Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 PTA (Ton) Ort.Yllk YILLAR Art (%) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 70000 105000 105000 105000 105000 105000 105000 50
2006 70000
Tablo 26:PTA Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 PTA
(2005 Fiyatlaryla-MilyonYTL) Ort.Yllk YILLAR Art (%) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 81,076 81,076 121614 121614 121614 121614 121614 121614 50
3.4. thalat Projeksiyonu: a) rn thalat:

Tablo 27: PTA Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 PTA YILLAR 2009 2010 373 414 (Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 558 83.55
2006 304
2007 336
2008 336
2011 458
2012 506
177
Tablo 28: PTA Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 PTA YILLAR 2009 2010 319 354
2006 206
2007 287
2008 287
2011 251
(2005 FiyatlarylaABD $) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 432 477 83.46
b) Yar rn ithalat: PTA retiminde yar rn kullanm olmad iin nmzdeki plan dneminde yar rn ithalat ngrlmemektedir.. c) Hammadde thalat: Petkim Aromatikler fabrikasnn rettii paraksilen, PTA fabrikas ihtiyacnn ok zerindedir. 2005-2013 dneminde de kapasitelerde bir deiiklik planlanmadndan, PTA sektr iin hammadde ithalat sz konusu olmayacaktr. 3.5. Yatrm Tahminleri: Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler: PTA retimi amacyla tevik belgesi alm, devam eden veya karar alnm balanacak yeni yatrmlar yoktur. Avdansa firmasnn Trkiye veya ngiltere Wiltonda bir milyon tona ykseltilebilir 600 bin tonluk yatrm ile Petkim A.. tarafndan 35.000 ton/yl kapasite 161 artna ynelik balatlm olan mhendislik almalar yatrm kararlar kesinlemedii iin gz nne alnmamtr. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri: Tm sektrler iin genel olarak EK- Ede verilmitir. 3.6. Teknoloji, AR-GE Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Fde verilmitir. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler : Tm sektrler iin genel olarak EK- Gde verilmitir. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5.6. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
178
KAPROLAKTAM
1. GR: Sektrn Tanm ve Snrlarnn izilmesi: Kaprolaktamn, btn ekonomik faaliyetlerin uluslar aras standart sanayii tasnifi ve endeksleri dikkate alndnda, ISIC, Rev 3 Kodu 2411.4.19.70dir. Kimyasal forml C6H11On olan kaprolaktam poliamid ad verilen polimer grubundan Naylon 6 sentetik iplik ve elyafn ham maddesidir (GTP.Numaras 2933.71.00.00.00'dir). 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR: 2.1. Mevcut Durum 1976 ylna kadar tm d alm yolu ile karlanan kaprolaktam talebi, PETKM Yarmca Kompleksi Kaprolaktam Fabrikasnn Eyll 1976'de 25.000 ton/yl kapasite ile retime gemesinden sonra yerli retim ile salanmaya balanmtr. Ancak bu tesisin retimine Ocak 1993 tarihinde ekonomik nedenler ile son verilmi olup, kaprolaktam yurt dndan ithal edilmektedir. 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm Petkimin Yarmca Petrokimya Kompleksinde bulunan tesisin Ocak 1993 tarihinde ekonomik nedenler ile retimine son verilmi olup, kaprolaktam yurt dndan ithal edilmektedir. Kaprolaktam tesisinin 1993 ylnda retimine son verilmi ve 2000 -2001 yllar arasnda tamamen sklerek hurda halinde satlmtr 2.1.2. retim: a) retim Yntemi -Teknoloji: Kaprolaktam retiminde kullanlan konvansiyonel teknolojiler genellikle siklohegzann oksidasyonu ile elde edilen siklohegzanona dayanmaktadr. Ayrca fenol veya toluenden balanarak da siklohegzanon retilmektedir. Hidroksilamin slfat, amonyan nitroz okside oksidasyonu ve ardndan slfirik asit ortamnda hidrojenasyonu ile retilmektedir. Hidroksilamin slfat daha sonra siklohegzanon ile muamele edilerek siklohegzanon oksim elde edilir. Bu ise, oleum kullanlarak Beckmann evrilmesi reaksiyonuyla kaprolaktama rnne evrilir. Mevcut teknolojinin dezavantaj, yksek oranda yan rn olarak amonyum slfat elde edilmesidir. Son yllarda EniChem ( imdiki Syndial) tarafndan gelitirilen ve 2003 ylnda Sumitomo tarafndan ticariletirilen yaklam ile yan rn olan amonyum slfat tamamen elimine edilmektedir. Buna gre, amoksimasyon (ammoximation) olarak adlandrlan kimyasal reaksiyon ile titanosilikat katalizrlnde siklohegzann yaklak 90oCde amonyak ve hidrojen peroksit ile muamele edilmesine dayanmaktadr. zellikle, hidroksilamin tesisi gerekmediinden yatrm harcamalar azaltlmaktadr. Bununla birlikte,
179
hidrojen peroksit pahaldr ve ekonomik adan uygun olmas iin byk miktarlarda retilmesi gerekmektedir. Japon Toray irketi, , nitrozil klorr ve hidrojen klorr ortamnda siklohegzan siklohegzanon oksime dntrmek iin bir fotokimyasal prosesi ticariletirmitir. Bu proses, siklohegzanon ve oksimasyon iin gerekli admlar ortadan kaldrmaktadr. Proses, siklohegzanon, hidroksilamin ve oksimasyon nitelerini elimine ettii iin yatr maliyetlerini azaltmaktadr. Bununla birlikte, gerek anlamda fiyat avantaj olmas iin dk fiyatl enerjiye ihtiya duymaktadr. Kullanlmakta olan yaygn teknolojilere gre fiili ortalama gsterilmektedir.
Tablo 1: Birim retim Girdileri (1 Ton iin) Ana Mamul: Kaprolaktam PROSESLER BRM STAMI CARBON GRDLER ton Siklohegzan " 1.026 Toluen " Amonyak " 0.77 Kkrt " Oleum " 1.30 Kostik (%50) " 0.116 Hidrojen Nm3 661 Nafta " Hidroklorik asit " Hidrojen " Utiliteler Soutma suyu m3 1335 Buhar ton 23 Proses suyu m3 Demineralize su " Deniz suyu " Elektrik Kwh 1186 Azot Nm3 65 Enstrman havas " Yakt (nafta) ton Doal gaz MMCal 200
girdiler Tablo-1'de
SNIA VISCOSA 1.125 1.35 3.43 0.17 0.0076 526 13 12 1653 0.59 2778
BASF 1.06 0.92 2.1 0.044 0.55 1177 15 10 1102 77 200
TORAY 0.914 0.66 1.32 0.045 951 15 5 4079 6.5 128
INVENTA 1.069 1.50 1.14 0.254 1806 16 19.5 9.1 280 1987 60 180 0.192 -
b) rn Standartlar: Trkiyede retimi bulunmamaktadr. c) retim Miktar ve Deeri: Kaprolaktam Fabrikalar 1976 yl Eyll aynda iletmeye alnm ve 1978 ylnda retimin tam kapasiteye (25.000 ton/yl) ulamas planlanmasna ramen 1993 ylna kadar yllk retim 20.953 tonu geememitir. Bunun en byk nedeni Kaprolaktam Fabrikasnn 5 ana niteden meydana gelii ve bu nitelerin son derece baml olarak almalardr. Bu
180
bamllk sonucu olarak nitelerin birinde herhangi bir nedenle meydana gelen duru btn nitelerin durmasna yol amaktadr. Ocak 1993'ten itibaren retim Dnya fiyatlarnn daha ucuz olmas nedeni ile durdurulmutur. d) Maliyetler: Trkiyede kaprolaktam retimi yaplmamaktadr. 2.1.3. D Ticaret: Gmrk tarife numaras 2933.71.00.00.00 olan Kaprolaktam rnnn d alm deerleri 1999-2004 yllar iin Tablo 7de miktar, Tablo 8de deer olarak verilmitir. a) thalat: (1) rn thalat:
Tablo 7 Kaprolaktam Sektr rn thalat (Miktar Olarak) Sra Ana YILLAR No: Mallar 1 Kaprolaktam
Kaynak: DE istatistikleri
Birim (Ton) YILLIK ARTILAR (%)
2005 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 11104 21635 20795 20999 18575 24012 17591 95 -4 1 -12 29 -27
Tablo 8: Kaprolaktam Sektr rn thalat (Deer Olarak) Sra Ana YILLAR No: Mallar (1) (2)
1
1999 (3) 2000 (4) 2001 (5) 2002 (6) 2003 2004 (7) (8) 2005 Tah. (9) 2000 (4/3) 152

2001 2002 2003 2004 2005 Tah. (5/4) (6/5) (7/6) (8/7) -22 -3 8 59 (9/8) -3
Kaprolaktam 12054 30364 23828 23188 24988 39597 38491 Kaynak: DE istatistikleri
Tablo 9: Kaprolaktam Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar (CIF, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (5/4) (6/5) (7/6) (8/7) (9/8) (10/9) 1 Kaprolaktan $/Ton 1085 1403 1146 1104 1345 1649 2188 29 -18 -3 22 23 33
Kaynak: DE
Ayrca ayn yllar iin AB lkelerinden ve sektr ithalatnda ilk be sray alan dier lkelerden yaplan ithalatn dkm Tablo 10da miktar olarak, Tablo 11de ise deer olarak verilmektedir.
181
Tablo 10: AB ve nemli Dier lkelerden Kaprolaktam Sektr rn thalat (Miktar Olarak) (Birim: Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam 7731 15945 16585 18759 15487 18146 12765 106 4 13 -17 17 -30 nemli Dier lkeler 3373 5690 3937 2240 3088 5866 4826 69 -30 -43 38 90 -18
Kaynak:DE
Tablo 11 : AB ve nemli Dier lkelerden Kaprolaktam Sektr rn thalat (Deer Olarak) (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam 8588 22390 19459 20839 21529 30557 27864 161 -13 7 3 42 -9 nemli Dier lkeler 3466 7974 4369 2349 3459 9040 10627 130 -45 -46 47 161 18
Kaynak:DE
(2) Yar rn ithalat : Kaprolaktam retimine ara verildiinden 1999-2005 dneminde herhangi bir yar rn ithalat gerekletirilmemitir. (3) Hammadde ithalat : retim yaplmadndan herhangi bir ithalat yaplmamaktadr. b) hracat: retim yaplmadndan herhangi bir ihracat yaplmamaktadr. 2.1.4. Yurtii Tketim Yurtii retimi olmad iin ithal edilen kaprolaktamn tamam yurtii tketimde kullanlmaktadr
Tablo 17 : Tketim Miktar Sra Ana Birim (Ton) YILLIK ARTILAR (%)
2005 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 95 -4 1 -12 29 -27
YILLAR
No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 1 Kaprolaktam 11104 21635 20795 20999 18575 24012 17591
Yurtii retimi olmadndan tketim deerleri olarak ithalat deerleri alnabilir.
182
Tablo 18:Tketim Deeri Sra Ana No: 1

Mallar Kaprolaktam
YILLAR
(Cari Fiyatlarla, Bin $) YILLIK ARTILAR (%)
2005 200 200 200 200 200 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 0 1 2 3 4 Tah. 12054 30364 23828 23188 24988 39597 38491 152 -22 -3 8 59 -3
2.1.5. Fiyatlar: Kaprolaktamn yurt ii retimi olmadndan 1999-2005 dnemine ait ortalama ithal birim fiyatlar Tablo-19da verilmektedir.
Tablo 19: Kaprolaktam Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar (CIF, $)
Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Kaprolaktan $/Ton 1085 1403 1146 1104 1345 1649 2188 29 -18 -3 22 23 33
Kaynak: DE
2.1.6. stihdam: Tesis almadndan herhangi bir istihdam yaratlamamaktadr. 2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Trkiyede retimi bulunmamaktadr. Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Trkiyede kaprolaktam deerlendirilememitir. retimi yaplmadndan sektrn rekabet gc
2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler Trkiyede kaprolaktam retimi yaplmadndan sektrn dier sektrler ve yan sanayi ile ilikileri bulunmamaktadr. 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi: Kaprolaktam retimi zinciri iinde 5 ayr fabrika bulunmakta, entegre bir sistem iinde alan bu fabrikalarda, ana rn olan Laktam yannda yan rn olarak da fazla miktarda amonyum slfat elde edilmekte idi. Ancak 1992 yl 3. ve 4. eyreinde kaprolaktamdan retilen Naylon-6nn pazar pay; polyester, akrilik ve dier sentetik elyaflarn iddetli rekabeti sonucu dnyada giderek daralm, ayn olumsuz durum Trkiye pazarnda da yaanmtr. 1992-1993 Yllarnda yurtiine 1150-1300 $/ton C+F baznda ithalat yaplabildii halde Petkimde retilen kaprolaktam yaklak 1500 $/tona mal edilmesi ve bu yzden ekonomik retim yaplarak pazarlanmas ve kar salanmas mmkn grlmemesi nedeniyle Ocak-1993 tarihi itibariyle 5 fabrikadan oluan kaprolaktam grubunun retimi durdurulmutur. 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu Kaprolaktamdaki byme, naylon 6daki talebe olduka baldr. Keza, Kaprolaktamn %70i naylon 6 fiber yapmnda kullanlmaktadr. Bu Pazar ise bat lkelerinde derken
183
Asya pazarndaki deeri artmaktadr. Naylon 6 fiber sektr, naylon 6,6 ve poliester gibi dier rnlerle rekabet halinde olduu grlmektedir. Bu nedenle, sektrn yllk %1 byme kaydedecei beklenmektedir. Dnyann btn blgelerinde kaprolaktamn geirdii kt gidiattan sonra 2004 ylndaki iyi talep ve gl fiyat pazar sayesinde kendini toparlamtr. in bu dnemde 449000 ton ithalat yaparak, 2003 ylna gre %18lik art kaydetmitir. reticiler, zellikle benzen hammaddesindeki fiyat artndan etkilenmilerdir. Kaprolaktam fiyatlar 2005 ylnn ilk yarsnda dmtr. Bunu benzen fiyatlarndaki dikey d izlemitir. Bununla beraber kaprolaktam reticilerinin marjlarn koruduklar grlmtr. Bununla beraber, talebin zayflad grlmtr, rnein ocak-nisan 2005 periyodunda inin 142000 ton ile %16ya gerileyen bir ithalat gerekletirmitir. Buna neden olarak, in hkmetinin ksmen kredi kontrolleri, ksmen Avrupa Birlii ve A.B.Dnin in tekstillerine getirdikleri kstlamalar bir faktr olarak grlmektedir. Kaprolaktam fiyatlarndaki keskin d, benzen fiyatlarndaki ani dn ardndan Mays aynn balarnda balad. Spot kaprolaktam deeri, 2,250-3,300 $/tondan (CFR N.E. Asya) 2,130-2,180 $/tona (CFR N.E. Asya) azalmtr. Buna ilave olarak, naylon ip (nylon chip) retim akndaki dramatik gerileme, kaprolaktam reticilerinin Mays ay sonunda retimlerini kesmelerine, ksmalarna ve fiyatlarn Haziran ortalarnda 1,950-2,050$/tona (CFR N.E. Asya) kadar dmesine neden olmutur. Avrupa Fiyatlar Mays ay benzen kontrakt fiyatnn 186 Euro/tona d nedeniyle kaprolaktam kontrakt fiyatlar 140 Euro/tonluk azalmayla 1,600-1,750 Euro/tona dmtr. Haziran aynda benzen fiyatlarnn 166 Euro/tona dmesinin arkasndan kaprolaktam fiyatlar 150Euro/tonluk dle 1,450-1,600 Euro/tona gelmitir. Temmuz aynda benzen fiyatlarndaki belirgin geri dn eilimi nedeniyle, fiyat 201 Euro/tonu grmtr. Bu yzden, Temmuz kaprolaktam fiyatlar 100-160 Euro/tonluk artla 1,550-1,650 Euro/tona ulamtr. Bununla beraber, benzen Austos fiyatlar 61 Euro/tonluk d yaamtr. 3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER Bu blmde esas itibariyle, Dokuzuncu Plan Dnemi iin sektrde tahminler ve gelime beklentileri verilecektir. 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu: 1999-2005 Yllar arasnda kaprolaktam yurtii talepleri gz nne alndnda % 8,5 orannda bir art eilimi olduu grlm ve bu byme hz dikkate alnarak hesaplanan yurtii talep projeksiyonu Tablo 21de verilmektedir.
184
Tablo 21:Kaprolaktam Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu (Miktar Olarak) Sra Ana No. Mallar 2006 1 Kaprolaktam 41635 YILLAR 2008 2009 2010 48702 52236 55769
2007 45169
2011 59303
2012 62836
(Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 66370 8,5
Yukardaki tabloda miktar olarak verilen yurtii talep 2005 yl fiyatlaryla deer olarak Tablo 22de verilmektedir.
Tablo 22:Kaprolaktam Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu (Deer Olarak) (2005 Fiyatlaryla-YTL) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 Kaprolaktam 123347 133815 144284 154752 165220 175688 186156 196624 8,5
3.2. hracat Projeksiyonu retim olmadndan ihracat projeksiyonu yaplmamtr. 3.3. retim Projeksiyonu: retim durdurulmu olduundan retim projeksiyonu yaplmamtr. 3.4. thalat Projeksiyonu: a) rn thalat: Tablo 27:Kaprolaktam Sektr rn thalat Projeksiyonu (Miktar Olarak)
Sra No. Ana Mallar 2006 2007 2008 YILLAR 2009 2010 2011
59303
2012
62836
(Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013

66370
1 Kaprolaktam 41635 45169 48702 52236 55769
8,5
Tablo 28:Kaprolaktam Sektr rn thalat Projeksiyonu (Deer Olarak)

Sra No. Ana Mallar YILLAR 2009 2010 (2005 Fiyatlaryla-ABD $) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013
252055 266229 8,5
2006
2007
2008
2011
1 Kaprolaktam 167012 181186 195360 209534 223708 237881
b) Yar rn ithalat: retim iin gerekli olabilecek yar rn ithali ile ilgili tahminler verilecektir. c) Hammadde thalat: retim iin gerekli ham madde ithali ile ilgili tahminler verilecektir.
185
3.5.1. Yatrm Tahminleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Ede verilmitir. 3.6. Teknoloji, AR-GE Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Fde verilmitir. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler : Tm sektrler iin genel olarak EK- Gde verilmitir. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
186
ETLEN OKST/ETLEN GLKOL (EO/EG)

1. GR : Sektrn Tanm ve Snrlarnn izilmesi : Monoetilen Glikol MEG : Sektrn ana rn Mono Etilen Glikol (MEG) glikollerin en kk bileiidir. Kapal forml ( CH2OH )2 ve ak forml CH2 CH2 | | OH OH olan MEGin Gmrk Tarife statistik Pozisyon (G.T..P.) numaras 2411.4.08.10dur. Fiziksel zellikleri: MEGin fiziksel zellikleri aadaki tabloda gsterilmi olup renksiz, kokusuz, berrak ve urup kvamnda ok nem ekici bir svdr. Polar solventler olan su, alkol, eter ve asetonda kolayca znr, non-polar olan benzen, toluen, diklor etan ve kloroformda az znr.
ZELLKLER Molekl arl Kaynama noktas Donma noktas Younluk Parlama noktas Alevlenme noktas ( Kapal kap ) Vizkozite 200 C Tutuma noktas Is iletkenlii Krlma indisi nd20 Renk Nem Demir Asitlik Kl Klor Destilasyon aral Koku BRM gr/mol 760 mm Hg, 00C 0 C 20 0 C 0 C 0 C cp 0 C 0 20 C, din/cm Pt-co max. % arlk ppm % arlk % arlk ppm 0 C DEER 62,7 197,6 -13,0 1,1130 111 120 19,83 410 0,00069 1,4318 15 max 2 max 0,1 max 0,005 max 0,005 max 1 192-204 kokusuz
187
Kimyasal zellikleri : Glikollerin kimyas alkolleri andrr. Reaksiyonlar sonucunda esterler, asetaller, ketaller, aldehitler v.b. trevler meydana gelir. Esterifikasyon reaksiyonlar ticari bir nem tar. Bu reaksiyonlar organik veya inorganik asitler ile yada asit anhidritleri ile olur. Kullanld Yerler : Monoetilenglikol suyun donma noktasn drdnden suyla karm donmaya kar ideal bir koruma salar. Bu zelliinden dolay retilen monoetilenglikoln en az % 20 si piyasada antifiriz diye bilinen mal iin kullanlr. Ancak ticari antifirizlerin iine korrozyona kar koruyucu inhibitrler konur. Su ile % 60 oranndaki karm donma noktasn - 55 0 C kadar drr. retilen monoetilenglikollerin % 70 ise polyester elyaf imalinde kullanlr. Dier % 10 luk blm ise fren svs , glikol di asetat imalinde , dinamit imalinde , selloz boya , reine , ester , eter , matbaa mrekkebi , yaptrc karmlar iin zc olarak ve endstriyel soutma sistemlerinde kullanlr. nsan Salna Etkileri : Zehirleyici etkileri yoktur.Fazla miktarda yutulmas halinde kii kusturulur. Deriyle emasta kant yapar. Dietilenglikol ( DEG ) : Monoetilenglikol retimi esnasnda 1 / 10 orannda oluan ve ticari deeri olan bir organik bileiktir. Gmrk Tarife statistik Pozisyon G.T..P. numaras 2909.41.00.00.00dr. Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3; 2411.4.23.33 olup kapal forml OH ( OCH2CH2) 2 - OH olan DEG ; Solvent , yumuatc olarak ( mantar , tutkal , kazein , kat imalinde ), boya mrekkebi imalinde , uaklarda donmaya kar nleyici sprey olarak , demiryollarnda ve nem ekii zelliinden dolay gazlarn kurutulmasnda kullanlr. Fiziksel zellikleri :
ZELLK Mol arl Kaynama noktas Donma noktas Younluk Krlma indisi Vizkozite Yzey gerilim Alevlenme noktas Tutuma noktas Alt patlama limiti Buhar basnc Buhar ss
0
BRM g/mol C 0 C g/cm3 nd 20 20 0 Cmpa.s N/m3 0 C 0 C vol % 200 C pa Kj/mol
DEER 106,12 244,8 -8 1,1160 1,4470 36,0 4,85 124,0 225,0 0,7 2,7 52,26
Etilenoksit ( EO ) : Monoetilenglikol retiminin ara kademesini oluturan sulu etilenoksit ( EO ) saflatrlmayp ( Etilenglikol fabrikasnda Saf Etilenoksit retimi yaplmamaktadr. retimin tamam saflatrlmadan glikollere dntrlmektedir.) hidroliz reaksiyonu ile glikollere
188
dntrlr. Gmrk Tarife statistik Numaras G.T..P. Numaras 2910.10.00.00.00dr.

Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3; 2411.4.23.73 olan EO , kolayca alabilen
siklik yapsyla bir radikal gibi hareket edebilen son derece aktif bir bileiktir. Bu niteliinden dolay birok kimyasal rnn rnein etilenglikoller , etonolaminler , yzey aktif maddelerin elde edilmesinde ana veya ara madde olarak kullanlr. Etilenoksitin Fiziksel zellikleri:
ZELLK Molekl arl Donma noktas Kaynama noktas ( 760 mm Hg) Alevlenme noktas ( ak kapta ) Tutuma noktas Younluu 00 C Patlama snrlar ( 1 atm. Havada % hacim ) Alt snr st snr Spesifik ss ( 200 C ) Yanma ss ( 250 C ) Kritik basnc Kritik scakl Vizkozitesi ( 00 C ) Krlma indisi Bozunma scakl znme ss ( 250 C suda ) Dielektrik sabiti -1 0 C likid 15 0 C likid Kritik younluk g/mol C 0 C 0 C 0 C g/cc
0
BRM
DEER 44,03 -111,3 10,5 -20,0 429 0,8975 2,5 100 0,4 6858,0 7,1 195,8 0,31 1,3597 571 142,57 13,9 1,01 314
% % Cal / g Cal / g Atm 0 C c.p. 00 C
Kj /kg
kg / m3
Etilenoksitin Kullanld Yerler : Etilenoksitin azot , karbondioksit veya dikloroflorometan gibi gazlarla meydana getirdii patlayc olmayan karmlar mkemmel bir dezenfeksiyon maddesidir. Bu zelliinden dolay tbbi malzemelerin sterilizasyonunda kullanlr. MEG ve DEG ten baka trietilenglikol ( TEG ) ve polietilenglikol eldesinde kullanlr.Dier etilenoksit kl etoksilat rnleri, etilenkarbonat, etilenglikoleterleri ve etanol aminlerdir. Etanol aminlerin kullanm alanlar ise biyolojik olarak paralanabilen deterjanlar, emlsifer ve dispersantlar, non iyonik yzey aktif maddeler, solventler, fren svlar, kkrtdioksit, hidrojen slfr ve merkaptanlarn doal veya rafineri gazlardan ayrlmas ve saflatrlmas gibi ok geni bir yelpaze oluturur.
189
Etilenoksitin nsan Salna Etkileri : Solunmas halinde solunum yolar , merkezi sinir sistemi, akcier , karacier , yumurtalk ve bbreklerde bozukluklara sebep olur.Sv etilenoksitin cilt ve gzle temas etmesi halinde ise ok iddetli yanklara sebep olur.nsan sal iin dnya etilenoksit reticisi lkelerin kabul ettii TLV ( nsan sal iin tehlikeli alt snr ) deeri 1 ile 10 ppm arasnda deimektedir. Baz lkelerde bu deer 0,5 ppme kadar indirilmitir. 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR: 2.1. Mevcut Durum Trkiye ekonomisi iersinde Etilenglikol retiminin tamam Petkim Petrokimya Holding A. nin Aliaa daki Etilenglikol fabrikas ( Monoetilenglikol ve Dietilenglikol olarak ) tarafndan retilmektedir. Petkim in yurt ii tketimini karlama oran ise 1999 ylnda % 52 iken bu oran 2004 ylnda % 40 lara dmtr. DEG rnn yurt ii tketimini karlama oran 1999 ylnda % 100 iken bu oran 2004 ylnda % 60 a dmtr. 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm Halen Trkiyede ,1985 ylndan beri Petkim Aliaa Kompleksi bnyesinde faaliyet gsteren tek Etilenglikol fabrikas mevcuttur.1989 ylnda kapasitesi artrlan fabrikann rnleri rekabet ortamnda i ve d pazarda satlmaktadr. Tablo I de kuruluun ad , yeri ve kapasitesi verilmitir.
Tablo 1: Etilenglikol Sektrnde nemli Kurulular Sra No: Kurulu Ad Kamu Kurulular Petkim A.. Etilenglikol fabrikas zel Sektr Kurulular retim Konusu MEG DEG Varsa Yabanc Sermaye Pay (%) 2005 Yl i Kapasite Says (Ton) 60 89000 8900
Yeri Aliaa
Kaynak: Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A. 2004 istatistik yll.
1989 ylnda eski S 839 ticari adl ve Ag esasl katalist yerine daha gelitirilmi bir katalist olan S859 LD nin kullanlmasyla MEG retim kapasitesi 82000 t / y dan 89000 t / y a DEG retim kapasitesi ise 8200 t / y dan 8900 t / y a karlmtr. Haziran - 2003 tarihinde ise EO selektivitesi yksek ve verimlilii daha az den yeni jenerasyon S 863 katalisti kullanlmaya balanmtr. Aada bu fabrikaya ait kurulu kapasiteler ve kullanm oranlar verilmitir.
190
Tablo 2: Etilenglikol Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu

Sra Ana Kapasite Kapasite YILLAR No: Mallar ve KKO Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 Kapasite Ton 89000 89000 89000 89000 89000 1- MEG KKO % 101 98 93 94 85 2- DEG Kapasite Ton 8900 8900 8900 8900 8900 KKO % 96 91 89 88 81
Kaynak: : Petkim Petrokimya Holding A. 2004 istatistik yll
2004 89000 93 8900 88
2005 Tah. 89000 79 8900 76
2.1.2. retim: a) retim Yntemi -Teknoloji: Etilen glikol ; 1 ) Etilen oksitin hidrasyonu 2 ) Etilenin oksidasyonu ve 3 ) Sentez gazndan retim metodlaryla retilebilmektedir. Pektim Aliaa Kompleksi Etilen Glikol fabrikasnda uygulana yntem , Dnyada da yaygn olarak kullanlan Etilen oksidin hidrolizi yntemidir.Bu yntemle Etilen Glikol retimi genellikle etilen oksit retimiyle entegre bir ekilde yaplmaktadr. Petkim Aliaa Kompleksi Etilenglikol Fabrikasnda Uygulanan Proses : Burada Shell direkt oksidasyon prosesi kullanlmaktadr. Proseste etilen, oksijen ve etilenoksiti absorblanm reaksiyon gazlar ok tpl dikey ve sabit yatakl paralel alan iki adet reaktre gnderilir. Katalizr olarak % 14 orannda Ag ( gm ) ieren bir bileim kullanlr. Reaksiyon ekzotermik olup elde edilen s buhar retiminde kullanlr. Reaktrlerden kan gazlar absorbere gnderilir ve etilenoksit suya absorblanr. Absorberin zerinden alnan geri dn gaznn bir ksm reaktre gnderilirken % 25lik ksm reaksiyon sonucu oluan karbondioksitin uzaklatrlmas iin karbonat absorber kolonuna gnderilir ve burada K2CO3 zeltisi ile absorblanr. Bu gaz tekrar reaktr besleme gazna katlr. Ayrca sirklasyon gaznda bulunan ve oksijen beslemesinden gelen argonun atlmas iin sirkle eden gazn % 2 si vent edilir. Bu vent gaz yakt deerine haiz olduundan kompleks iindeyakt olarak deerlendirilir. Absorberin dip rn olan etilenoksit zeltisi bir syrcya gnderilir. Burada suyundan ayrldktan sonra hafif uucularn ayrld bir kolona gnderilir. Buradan alnan bir akm yksek saflkta etilenoksit elde etmek iin etilenoksit saflatrma kolonuna gnderilip dier ksmnn hidroliz iin glikol reaktrne gnderilebilecei gibi Petkimde olduu gibi tamam glikollere evrilmek zere glikol reaktrnede gnderilir. Aada belirtilen reaksiyon artlarnda etilenoksitin % 99,9u hidroliz edilerek mono , di, tri ve dier ar glikoller oluur.nce suyundan ayrlan glikoller karm daha sonra vakum altnda distilasyonu ile birbirlerinden ayrlrlar. Reaksiyon denklemi ve artlar aadadr. Gaz faznda etilenoksitin oluumu 230Cda 17 kg/cm2g basnta ve Ag katalizrle aadaki denkleme gre gerekleir. Ag.cat
191
CH2 = CH2 + O2 Etilen Oksijen
Scaklk
C2H4O + 24,7 kg-cal / g-mol Etilenoksit
Yan reaksiyon olarak ise karbondioksit ve su oluur. CH2 = CH2 + 3 O2 Etilen Oksijen 2CO2 + 2 H2O + 316 kg-cal/g-mol Su
Karbondioksit
Oluan CO2 nin K2CO3 le absorbe edilmesi ve absorbe edilen CO2 nin K2CO3 zeltisinin atmosferik artlarda kaynatlmas suretiyle uzaklatrlmas ise aadaki reversibl reaksiyon denklemine gre gerekleir. CO2 + K2CO3 Is 2 KHCO3
Sulu etilenoksitin glikol reaktrnde 35 kg/cm2g ve 229 0C ta ve katalizrsz ortamda termal hidrolizi ile monoetilenglikol oluur. Oluan monoetilenglikol etilenoksitle reaksiyona girerek dietilenglikol ( DEG ) ve DEG inde etilenoksitle reaksiyona girmesiyle trietilenglikol ( TEG ) ve bu ekilde seri reaksiyonlar devam ederek poliglikoller oluur. C2H4O + H2O Etilenoksit Su MEG + C2H4O CH2OH CH2OH ( MEG ) + 22 kg-cal/g-mol Monoetilenglikol OCH2 - CH2- O -CH2CH2OH (DEG) + 25 kg-cal/g-mol Dietilenglikol DEG + C2H4O OCH2OCH2CH2OCH2CH2OH+24 kg-cal/g-mol Trietilenglikol ekil . 2 de etilenglikol prosesine ait akm emas verilmitir.Tablo.3 te ise 1998 ylna ait birim retim girdileri verilmitir.
192
ekil-1 : EO/EG Fabrikas Proses Akm emas

OKSJEN BUHAR JENERATR ETLEN
REAKTR
CO2 ABSORBER
CO2 STRIPPER
CO2 ETLEN OKST ABSORBER
VENT
SOUTMA KULES
ETLEN OKST STRIPPER
HAFF RNLER KOLONU
ETLEN OKST DEHDRASYON EO
GLKOL REAKTR
ETLEN GLKOL DEHDRASYON
MEG
GLKOL SAFLATIRMA
DEG
AIR GLKOLLER
193
( 1 Ton Etilenglikol retimi iin Girdiler ve Miktarlar )

Tablo 3: Birim retim Girdileri (2005 Yl Fiyatlaryla) Ana Mamul: Girdiler Miktar Deer (YTL) (Mal Baznda) Yerli thal Yerli thal Etilen Oksijen Metan sododakan Potasyum Karbonat Antifoam Kostik Utiliteler Soutma suyu Buhar Proses suyu Elektrik 634 464 7,96 0,30 0,10 0,01 0,20 452 3,42 0,1 370
Kaynak:Petkim Petrokimya A. Etilenglikol fabrikas tketim raporlar.
b) rn Standartlar: Etilenglikol sektrnde ( MEG ve DEG ) rn specleri dnya standartlarnda retim yaplmaktadr. Yurt ii pazarda veya ihracatta kalite ynnden herhangi bir zorlukla karlalmamaktadr.Petkim Petrokimya holding A.. ISO-9001 Kalite Ynetim Belgesi mevcuttur. c) retim Miktar ve Deeri: retim miktar ; kullanlan katalistin performansna , sat durumuna , hammadde teminine ve fabrikann bakma alnmasna bal olarak her yl deiim gstermektedir. 2003 ylnda Katalist deiimi nedeniyle yaplan durudan retim miktar dmtr. 2005 ylnda hammadde temininde meydana gelen glkler nedeniyle istenilen kapasitede retim gereklememitir. Aada 1999 2005 yllar arasndaki retim miktarlar ve art yzdeleri Tablo 4 de verilmitir.
Tablo 4:retim Miktar (Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 MEG 89854 87457 82795 83848 75458 82737 70250 -3 -5 1 -10 10 -15 2 DEG 8528 8070 7907 7816 7169 7559 6375 -5 -2 -1 -8 5 -16
Kaynak : Petkim Petrokimya A.. 2004 statistik Yll.
Ayrca Dnyada meydana gelen petrol fiyatlarndaki arta paralel olarak hammadde fiyatlar ykselmitir.Bu deiikliklere bal olarak retim deerinde dnya fiyatlarna bal olarak deiiklikler meydana gelmitir.1999 2005 yllar arasndaki cari fabrika k fiyatlar ile yllk yzde artlar olarak Tablo.5 de verilmitir.
194
Tablo 5: Etilenglikol retim Deeri Sra Ana YILLAR
(Cari Fiyatlarla $) YILLIK ARTILAR (%)
No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 MEG 511 682 551 475 733 956 968 25 -24 -16 35 23 1 2 DEG 498 638 561 455 589 890 928 22 -14 -23 23 34 4
Kaynak: Kaynak : Petkim Petrokimya A.. 2004 statistik Yll
d) Maliyetler: Petkim Etilenglikol ana mal gruplar itibaryla 2005 yl iin snai, ticari maliyetler ve bunlarn kompozisyonu Tablo 6 da verilmitir.
Tablo 6: Etilenglikol Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: YTL Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET 2005 Yl Pay (%) 64,6 3,0 2,5 1,2 9,1 14,1 2,1 0,8 2,6 100,0
Kaynak:Petkim Petrokimya A. rn maliyetleri raporlar.
2.1.3. D Ticaret: a) thalat: (1) rn thalat: Etilenglikol sektrnde yurt ii talebin ykselmesi ve buna bal olarak retim kapasitesini artmamas nedeniyle her yl artan oranda ithalat artmaktadr.thalattaki fiyat artlar veya dleri ise dnya fiyatlarna ve dnya da meydana gelen ekonomik gelimelere gre deimektedir.Trkiye de 2001 ylnda meydana gelen ekonomik krize bal olarak ithalatta nemli dler meydana gelmitir.
195
Tablo 7:Etilenglikol Sektr rn thalat Sr a Ana YILLAR
2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 MEG 95651 130063 108338 109594 114929 165409 153859 27 -20 1 5 31 -7 2 DEG 917 1671 2291 4904 7138 7045 7649 45 27 53 31 -1 9
Kaynak: DE thalat Raporlar.
1999 -2005 dnemi iin bu ithalatn CIF, cari fiyatlarla deeri Tablo 8 de verilmitir.
Tablo 8:Etilenglikol Sektr rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 MEG 40214 66465 48287 45170 85801 141719 148936 40 -38 -79 47 40 5 2 DEG 995 1252 2272 3955 3955 6306 7098 65 21 45 43 37 13
Dnyadaki gelimelere bal olarak 1999 -2005 dnemi iin ortalama ithal birim fiyatlarndaki deimeler Tablo.9da verilmitir. Petrol fiyatlarndaki arta paralel olarak ykselen hammadde fiyatlar nedeniyle 2003 ylndan itibaren ithal birim fiyatlarda nemli ykselmeler meydana gelmitir. rn fiyatlarndaki deiimin bir nedenide inin petrol ve petrokimya rnlerine kar hzl talebide fiyatlarda ykselmelere neden olmutur.
Tablo 9:Etilenglikol Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar (CIF, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 MEG $ 420 511 446 412 747 857 1059 22 -13 -8 81 15 24 2 DEG $ 385 595 546 463 1074 895 1051 55 -8 -15 132 -17 17
1999 2005 yllar arasnda AB lkelerinden ve sektr ithalatnda ilk be sray alan dier lkelerden yaplan ithalatn dkm aada Tablo.10da verilmitir. thalatn nemli miktar yllar iersinde Petrokimya yatrmlar ve retimlerini artran krfez lkelerine kayd gzlenmektedir. Bu eilimin nmzdeki yllarda artarak devam etmesi beklenmektedir. Krfez lkelerinin ucuz hammadde kaynaklarna sahip olmalar nedeniyle petrokimya yatrmlarnn artmasna neden olmaktadr. nmzdeki yllarda bu yatrmlarn artaca tahmin edilmektedir. Ayrca nmzdeki yllarda randa devam eden yatrmlarn devreye alnacak olmas nedeniyle ithalatmzn nemli bir miktarnn bu lkeye kaymas beklenmektedir.
196
Tablo 10: AB ve Dier lkelerden Etilenglikol Sektr rn thalat ( Ton ) Sra Ana YIlLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. AB lkeleri MEG 17723 17211 36994 21727 38480 45282 39312 Toplam DEG 38 49 87 848 237 55 143
-3 29 115 -41 78 77 18 -76 -13 160 0 -100 100 83 735 98 -100 -5 56 -15 100 41 4 187 -100 100 -13 -16
875 -72
MEG 3735 2544 30685 5140 25431 31795 31734 -32 1106 -83 395 25 ngiltere DEG
1 113 0 0 38 5858 1341 103 100 113 -100 -37 122 16 88 8 -74 -20 78 50 -52 57 -32 33 -
MEG 3888 2462 5464 10251 11049 8866 Hollanda Belika DEG
69 541 0,1 195 62 805 212 -
MEG 9945 11572 DEG MEG

102 0,3 22 62 0,04 300 -
6190 1797 3197 6 42 12 1 20 18 52 1044 -
-99 8871 -71 -
-39 773 -99 100 23 123 44 -32 -13 41 -3 198
Almanya
DEG MEG
1264 -35 -37 -11 -
spanya nemli Dier lkeler
DEG
MEG 77927 112852 71344 87866 76449 120127 114567 45 DEG

878 2204 4904 6901 4679 7282 0 36 -
MEG 37013 37045 32811 47323 45736 60914 52044 S.Arabistan DEG
1047 3124 1403
MEG 22728 30928 10973 26171 7473 15518 21812 Kuveyt DEG
-
-65 139 -71 108 -56 -3 45 34 94 -27 -80 75 83
MEG 4586 14733 24581 10719 15569 11409 11842 221 67 Bulgaristan DEG
632 1623 1996 1940 2609 51 600 523 4106 1500 679 157 123
MEG 12496 26155 A.B.D DEG MEG Romanya DEG

100 809 -
109 -100 1076 23 265 -
999 3645 7081 12411 10744 709 326 595 499 -
197
Tablo 11 : AB ve nemli Dier lkelerden Sektr rn thalat Sra Ana YIlLAR (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah.
36149 143 29652 4848 1107 100 109138 1 56 -30 -41 32 -39 1300 84 78 59 901 800 57 -99 436 -35 100 -44 24 -22 -70 41 13 -100 -6 -44 411 -84 -98 94 100 5567 -95 -32 13 58 33 100 142 -60 -20 -99 156 203 -72 791 34 -77 7 82 -39 61 108 79 252 -24 122 66 269 100 42 -8 -44 113 50 4 -100 19 -100 -6 89 160 2029 2900 67 100 -100 -100 76 7 3 50 -100 65 6 -65 100 129 161 74 -4 100 -23 -1 175 -100 1 -11
No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 AB lkeleri MEG 9094 9220 16416 9186 27827 39424 Toplam DEG 34 53 84 430 119 67 MEG 1977 1374 13750 2132 19002 28560 ngiltere DEG 2 18 0,4 0,3 MEG 2444 1432 2252 4360 5853 6989 Hollanda DEG 387 90 Belika MEG 4571 6028 45 2550 2723 2563 DEG MEG 69 42 225 11 20 52 Almanya DEG 0,2 2 60 MEG 12 168 109 751 spanya DEG 60 41 25 nemli MEG 31120 57245 31871 35984 57974 102296 Dier DEG 319 942 1168 1842 3835 3962 lkeler MEG 14632 18781 14588 19348 34701 52124 S.Arabistan DEG 505 1776 MEG 9338 14821 4477 10819 8201 13544 Kuveyt DEG MEG 2088 8067 11413 4566 10133 10776 Bulgaristan DEG 942 1062 850 1415 492 MEG 4687 13642 33 0,3 2667 A.B.D DEG MEG 53 508 479 1225 4516 10332 Romanya DEG 78 194 507
6898 195 50205 28 1393 10419 59 10655 286 1352 191 10419 858 453 -100
(2) Yar rn ithalat: Yar rn thalat yoktur. (3) Hammadde ithalat: Hammadde ithalat yoktur.. b) hracat: Sektrn amac nce yurt ii tketimi karlamaya yneliktir.Ancak yurt iinde tketimin azalmas veya stok ykselmesi durumunda ihracat yaplmaktadr.Bu nedenle ihracat miktarlarnda yllara gre farkllklar olmaktadr.1995 - 2005 dnemleri arasndaki ihracat miktarlar Tablo 12 de ihracat deerleri Tablo 13. de verilmitir.
198
Tablo 12: Etilenglikol Sektr hracat (Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 MEG 14503 7637 12131 7109 3919 18757 3491 -47 60 -42 -45 379 -81 2 DEG 1330 1611 2583 4196 3442 2780 2308 17 38 38 -72 12 -17
Kaynak : Petkim Petrokimya A.. 2004 statistik Yll.
1999-2005 dnemi ihracat deerleri Tablo 13 de verilmitir.

Tablo 13:Etilenglikol Sektr hracat (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 MEG 4642 3924 4813 2715 2449 15718 3172 -18 18 -77 -11 84 -80 2 DEG 342 743 1019 1347 1721 2283 1892 54 27 24 22 25 -17 Kaynak: Petkim Petrokimya A.. 2004 statistik Yll.
1999 2005 dnemde FOB fiyatlar ile fiyatlardaki deiim ve yzdeleri aadaki Tablo 14 de verilmitir.
Tablo 14:Etilenglikol Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar ( FOB, $ ) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 MEG $ 443 511 404 401 625 898 1100 15 -21 -1 56 44 22 2 DEG $ 424 513 404 348 493 885 1220 21 -21 -14 41 80 38
Kaynak: Petkim Petrokimya A.. 2004 statistik Yll
Ayn dnemlerde ( 1999 2005 ) AB lkelerine ve sektr ihracat iinde ilk be sray alan dier lkelere gerekletirilen ihracatn dkm Tablo 15 de verilmitir.
199
Tablo 15: AB ve Dier lkelere Etilenglikol Sektr rn hracat ( Ton ) Sra Ana YIlLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. AB lkeleri Toplam MEG 7020 6883 6229 6168 2604 8851 DEG 855 1463 2304 3962 2453 2042 3491 2308 2098 2308 -2 71 6 22 -10 57 -1 -58 240 -61 13 200 14 -100 -100 -100 -100 -100 -100 -100 -
72 -38 -17 0 -2 -66 -35
MEG 2331 2477 956 1562 1563 525 talya DEG 855 1044 1991 2393 2339 1520 1013 1047 2547 2100 5798 428 522
-61 63 91 20
MEG 1573 3885 Hollanda Belika DEG 419 -
147 -100 100 -100 100 100 -100 100 -100 -100 -
MEG 1019 DEG MEG -
100 -100 100 -
521 3914 1047 1040 1358 114 -
100 651 -73 -
-1 -100 100 -100 100
Yunanistan
DEG
MEG 1049 spanya nemli Dier lkeler DEG -
-100 100 -100 -
313 523
100 70 -100 100
MEG 7488 974 6002 941 1315 9840 DEG MEG 475 151 278 233 989 739 3996 1094 9816 25 519 25 195
-87 516 -84 40 648 -68 84 -16 324 -25 -100 -100 100 797 -100 100 0
in
DEG
MEG 7488 ABD DEG MEG Malezya DEG MEG srail DEG MEG Suriye DEG 475 -
100 -100 -
874 1550 524 151 258 210 42 -
100 77 -66 -100 100 71 -19 -88 -
149 143 24 22
100 255 -4 -100 100 -8 786
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. hracat raporlar.
200
Tablo 16: AB ve Dier lkelerden Etilenglikol Sektr rn hracat ( Bin $ ) Sra Ana YIlLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. AB lkeleri MEG 2834 3418 2475 2374 1669 8362 3840 21 -28 -30 401 -54 -99 Toplam DEG 234 667 917 1279 1224 1793 2816 185 37 -4 46 57 -93 MEG 1029 1248 476 564 993 396 2308 91 -62 76 -60 483 -99 talya DEG 234 463 794 792 1162 1216 2816 98 71 47 5 132 -97 MEG 417 1899 - 399 - 2142 355 -100 100 -100 100 -100 Hollanda DEG - 325 - 100 -100 Belika MEG 460 - 1096 - 5358 -100 - -100 100 -100 DEG - MEG 271 1475 314 676 100 444 -79 115 Yunanistan DEG 63 - 100 MEG 589 524 465 -100 100 -100 - 100 -100 spanya DEG 124 162 576 - 100 31 -100 100 -100 nemli MEG 1813 507 2339 341 780 7304 -72 361 -85 129 836 -100 Dier DEG 108 71 102 68 497 491 -34 44 -33 631 -1 -100 lkeler MEG - 657 7284 - 100 1009 -100 in DEG - 471 311 - 100 -34 -100 MEG 1813 -100 ABD DEG 108 -100 MEG - 1545 - 100 -100 Malezya DEG MEG 463 614 161 100 33 -74 srail DEG 71 94 61 14 14 100 32 -35 -77 0 -100 MEG 18 59 89 - 100 228 51 -100 Suriye DEG 7 12 165 - 100 71 1275 -100
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. hracat raporlar
2.1.4. Yurtii Tketim: Yurtii tketim miktarlar bir Tablo 17de verilmitir. MEG ve DEG i tketim miktarnda 2001 ylndaki ekonomik krize bal olarak nemli miktarnda azalmalar olmutur. 2004 ylnda itibaren tekrar i tketimde art olmu ve bu trend 2005 ylnda devam etmitir.
Tablo 17:Tketim Miktar ( Ton ) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) Sra Ana No 2005 2005 : Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 1 MEG 168796 209748 176068 187738 186490 229731 224129 24 -16 7 -1 23 -2 2 DEG 7624 8068 7159 9184 10487 11518 14662 6 -11 28 14 10 27
Kaynak: Petkim Petrokimya A.. 2004 statistik Yll , DE thalat Raporlar.
201
Ayrca piyasay etkileyecek dzeyde yeni kapasitelerin devreye alnmas veya kapatlmas sonucunda arz talep dengesinin deimesi ve petrol fiyatlarndaki ykselmelerden dolay fiyatlarnda nemli lde deiimler olmutur. Buda i tketimi nemli lde etkilemitirAyn yllar iin tketim deerleri cari fabrika k fiyatlar ile Tablo 18 de verilmitir.
Tablo 18:Tketim Deeri ( Cari Fiyatlarla Bin , $ ) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) Sra Ana Malla 2005 2005 No: r 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 1 MEG 185766 230723 193675 206512 205139 252704 246542 24 -16 7 -1 23 -2 2 DEG 9301 9843 8734 11204 12794 14052 17888 6 -11 28 14 10 27
Kaynak: Petkim Petrokimya A.. 2004 statistik Yll , DE thalat Raporlar.
2.1.5. Fiyatlar:
Tablo 19: Etilenglikol Sektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar ( Bin YTL ) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 MEG YTL 208 464 574 744 1114 1275 1100 123 24 30 50 14 -14 2 DEG YTL 220 406 695 679 881 1223 1220 85 71 -2 30 39 0
Kaynak: Petkim Petrokimya A.. 2004 statistik Yll
2.1.6. stihdam:
Tablo 20:Etilenglikol Sektr stihdam Durumu (Kii) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) gc 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. Yksek Teknik 5 4 5 5 5 5 4 -20 20 0 0 0 -20 dari Orta Teknik 61 60 62 62 60 57 54 -2 3 0 -3 -5 -5 Memur i Dz 2 2 2 3 3 3 2 0 0 50 0 0 -50 Kalifiye
Kaynak:Petkim Petrokimya A.. Etilenglikol fabrikas kaytlar.
2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir.
202
2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Trkiye nin AB ile Gmrk birlii antlamasndan sonra Etilenglikol de uygulanan Gmrk vergisi ve Fon % oranlar 01.01.1996 tarihinden itibaren AB ve EFTA lkeleri iin sfrlanmtr. Dier lkeler iinse Gmrk vergisi kademeli olarak % 5,5a kadar drlm ve uygulanan Fon ise sfrlanmtr. lerki yllarda ABye girilecei dnlerek verimli retim ve maliyeti drc almalarn yannda bu sektrdeki son teknolojik gelimeleride takip etmek gerekci bir politika olacaktr. Ayrca krfez lkelerinde Petrokimya yatrmlarnn artmas ( Hammadde kaynaklarnn ucuz olmas ) nedeniyle ve randa yeni komplekslerin nmzdeki yllarda devreye alnacak olmas nedeniyle sektrde rekabeti zorlatracaktr. Yeni devreye alnan veya kurulacak fabrikalarda kapasitelerin byk olmas nedeniyle bu sektrde rekabeti zorlatracaktr. 2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler Poliester elyaf ve PET ( Polietilen Tereftalat ) retiminin artmas beklenmektedir. Bu nedenle MEGe olan talep artacaktr. Ancak Etilenglikol fabrikasnn retiminde herhangi bir art olmayacandan nmzdeki dnemde ve yatrm ngrlmediinden bu talep art ancak ithalat yoluyla karlanacaktr. 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi: Etilenglikol sektrnde u anda kalite ynnden herhangi bir sknt yoktur. Maliyet ynnden ise ; yeni kurulan ve ilerki yllarda devreye alnmas beklenen fabrikalarn yksek kapasitede olmas , yksek selektiviteli katalist kullanmalar ve Proseslerini DCS ile kontrol etmeleri nedeniyle maliyetlerde nemli dlerin olmas beklenmektedir.Bu nedenlerden dolay ilerleyen yllarda bu firmalarla rekabet etmek gleecektir. 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu Etilenglikol sektr mevcut kapasiteler ile nmzdeki yllarda planlanm veya Yatrm karar alnm fabrikalara ait retim tahminleri aadaki tabloda verilmitir. EG KAPASTELER ( Bin Ton ) lke
Kanada Alberta and Orient Glycols MeGlobal MeGlobal Shell Chemicals in Dushanzi Jilin Chemical Moaming Shanghai Sinopec Petrochemical Sinopec Beijin Yanshan Tianjin United Chemical 50 120 100 225 225 80 42 380 340 350 440
irket
Kapasite
Yeni ( 2005 2010 )
203
lke
irket
Yangzi Petrochemical Nisso Petrochemical Liaoyang Petrochemical BASF YPC CNOOC and Shell Maoming Petrochemical
Kapasite
260 100 150 60 40 10 190 50 10 120 120 120 90 125
Yeni ( 2005 2010 )
200 340 320 300
Hindistan India Glycol India Glycol Indian Petrochemical Indian Petrochemical Indian Petrochemical Indian Petrochemical National Organic Reliance Reliance Reliance Indian Oil Endonezya PT GT Petrochem PT GT Pet.rochem Malezya Union Carbide Optimal Glycols Singapur EG Singapore G.Kore Honam Honam Honam LG Daesan Petrochmical Lota Daesan Petrochmikal Hyundai Hyundai Samsung total Tayvan China Man made Fiber China Man made Fiber Nan Ya Plastics Nan Ya Plastics Nan Ya Plastics Nan Ya Plastics Oriantal Union 150 300 300 350 250 400 120 120 160 125 250 125 125 110 125 380 100
500
250
700
204
lke
irket
Oriantal Union CPC Petrochemical -
Kapasite
Yeni ( 2005 2010 )

500 300
Bulgaristan Lukoil Neftochim Neftochim Polonya Polski Koncern Romanya Arpechim Petrobrazi Petromidia Slovakya Slovnaft as Japonya Mitsubishi Mitsubishi Mitsui Mitsui Nippon Shokubai Nisso Petrochemical Nisso Petrochemical Brezilya Oxiteno Industria Oxiteno Industria Meksika IDESA Petroleos Pemex Polioles SA Venezuela Mobil/Exxon Productore de Alcoholes ran Arak Arvand Petrochemical Farsa Chemical Gachsaran Petrochemical Marun Petrochemical National Petrochemical National Petrochemical Kuveyt Equate 400 Petrochemical Inc / Dow Chem S.Arabistan 600 105 115 550 445 700 400 500 700 82 430 220 135 110 285 25 250 150 95 160 100 70 42 25 25 110 100
205
lke
irket
Sharq Sharq Sharq Yanpet Yanpet Eastern Petrochemical Eastern Petrochemical Sabic Sabic
Kapasite
450 450 450 380 420 1350 89 265 210 260 750 105 300 255 320 365 490 360 340 15 160 22 110 150 140 10 55 25 140 155
Yeni ( 2005 2010 )
700 500 700
Trkiye Petkim Amerika Equistar Chemical Celanese Dow Chemical Dow Chemical Dow Chemical Eastman Formosa Plastics Huntsman Old World PD Glycols Shell Belika BASF Ineos Oxide Fransa BP Almanya BP AG BASF Celanese Almanya Erdolchemie Clariant Sasol talya EniChem EniChem Hollanda Dow Shell spanya
206
lke
sve
irket
La Seda de Akzo Nobel 70 7
Kapasite
Yeni ( 2005 2010 )
ngiltere Union Carbide Dow Rusya Petrokam AO SalavatOrgsintez Nizhnekamsk neftekhim KazanOrgsintez Sibur-Neftekhim 65 30 135 35 120 200 200
Pakistan Pak-Arab Rafinery 200
Dnyadaki toplam retimin artaca tahmin edilmektedir. Bu artn nemli miktarnn krfez lkeleri ran ve in de younlamas beklenmektedir. AB lkelerinin toplam retimdeki pay azalacaktr. 2.3. GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve SorunlarFrsatlarTehditler) Analizi Konu tm petrokimya sektrleri iin genel olarak incelenmi olup, EK-Cde yer almaktadr.
207
3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu: Ana mallar baznda talep projeksiyonu tahminleri aadaki Tablo 21 de verilmitir.
Tablo 21:Etilenglikol Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 MEG YILLAR 2009 2010 314 334 ( Bin Ton ) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 402 11,6
2006 260
2007 277
2008 295
2011 355
2012 378
Kaynak: Petkim Petrokimya A.. 2004 statistik Yll ,
Yurt ii talep tahminleri 2005 yl fiyatlaryla deer olarak aada verilmitir.

Tablo 22:Etilenglikol Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 MEG YILLAR 2009 2010
470435 500399
2006
389532
2007
415001
2008
441969
2011
531861
(2005 Fiyatlaryla-YTL) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013

566320 602276 7
3.2. hracat Projeksiyonu Sektrde ana ama ncelikle yurt ii talebi karlamaya yneliktir.Yurt ii talebin 3.3. retim Projeksiyonu: Sektrde yeni planlanm veya yatrm karar alnm herhangi bir karar yoktur.
Tablo 25:Etilenglikol Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 MEG 2 DEG YILLAR 2009 2010 89000 89000 8900 8900 ( Ton ) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 -
2006 89000 8900
2007 89000 8900
2008 89000 8900
2011 89000 8900
2012 89000 8900
2013 89000 8900
retim tahmin projeksiyonuna gra 2005 yl fiyatlaryla retim deerleri Tablo 26da verilmitir.
Tablo 26:Etilenglikol Sektr retim Tahminleri (2005 Fiyatlaryla-1000 x YTL) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 MEG 133340 133340 133340 133340 133340 133340 133340 133340 2 DEG 14789 14789 14789 14789 14789 14789 14789 14789 -
208
retim ithalat projeksiyonu tahminleri aadaki Tablo 27 de verilmitir.

Tablo 27:Etilenglikol Sra Ana No. Mallar 1 MEG Sektr rn thalat Projeksiyonu YILLAR 2009 2010 225 245 ( Bin Ton ) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 11
2006 171
2007 188
2008 206
2011 266
2012 289
2013 313
Bu tablonun 2005 yl CIF fiyatlar ile deerleri de ayr bir tabloda verilecektir.
Tablo 28:Etilenglikol Sektr rn thalat Projeksiyonu (2005 Fiyatlaryla Bin $ ) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 MEG 188100 206800 308629 337095 367059 398521 432980 468937 11
b) Yar rn ithalat: Yar rn ithali yoktur. c) Hammadde thalat: Yar rn ithali yoktur. 3.5.1. Yatrm Tahminleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Ede verilmitir. 3.6. Teknoloji, AR-GE Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Fde verilmitir. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler : Tm sektrler iin genel olarak EK- Gde verilmitir. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
209
210
FTALK ANHDRT (PA)

1. GR : Sektrn Tanm ve Snrlarnn izilmesi: Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev:3; 2411.4.13.33dr. Plastifiyanlarn, polyesterlerin, boya ve ilalarn yapmnda kullanlan Ftalik Anhidrit (PA) naftalin veya orto-ksilenin, sabit yatakl reaktrlerde scaklk ve katalizrn etkisi altnda hava oksijeni ile ykseltgenmesi ile elde edilir. Kapal formol C6H10(CO)2O olan Ftalik Anhidrit prizma kristalli bir maddedir. Ftalik Anhidritin Gmrk Tarife statistik Pozisyon (G.T..P.) numaras 29.17.35.00.00.00dr. PA'nn Dnyadaki kullanm alanlar ve tahmini dalmlar aada verilmektedir. Kullanm Alanlar Plastifiyanlar Doymam polyester reineleri Alkid reineleri retimi Dierleri PAnn nemli kullanm alan monohidrik Kullanm Yzdesi (%) 53 26 10 11 alifatik alkalilerin diesterlerinin daha iyi
(plastifiyanlar) retimidir. Bu esterler muhtelif sentetik reineler ve plastiklerin iine katlr. Termoplastikler, plastifiyanlarn katlmas ile kolay ilenebilirlik, elastikiyet, mekanik zellikler, fiziksel ve kimyasal dayankllk, kalc elektriksel zellikler ve boyanabilirlik gibi son tketim alanlarn olumlu ynde etkileyen nitelikler kazanrlar. En fazla plastifiyan kullanan termoplastik PVC olduu iin PVC pazar plastifiyan tketimini belirleyen en nemli faktrdr. En ok kullanlan plastifiyanlar DOP, DIOP, DBP ve DINP'dir. Bunlar arlka %35-40 orannda PA ierirler. Toplam alkid reinelerinin %80'ini oluturan ftalik esasl alkid reineleri PAnn, bir polialkolle esterlemesiyle meydana gelen polimerlerdir. Alkid reineleri zellikle kaplama sanayinde kullanlr. Doymam polyester reineleri ise uygun bir glikol, PA ve bir doymam asid veya anhidritin (genellikle fumarik asit veya maleik anhidrit) reaksiyonu ile elde edilir. Elde edilen bu polyesterler daha sonra, di-alkil ftalat veya metil metakrilat gibi vinilik monomer ile reaksiyona sokularak apraz bal termosetting bir yap oluturulur. Kullanma alanlarna ve ileme koullarna gre doymam polyester reineleri cam elyaf takviyeli veya takviyesiz olarak retilir.
211
2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR : 2.1. Mevcut Durum Dnya PA talebi 3,7 milyon ton/yl olup, yllk % 3 byme hzna sahiptir. 2010 ylnda dnya talebinin ~ 4,3 milyon ton/yla ulamas tahmin edilmektedir. Trkiye PA sektrnde, Petkim Petrokimya Holding A.. PA fabrikas tek kurulutur. Daha nce kurulmu olan dier kurulular eitli ekonomik zorluklar ylndan sonra faaliyetlerine son vermilerdir. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm
Tablo-1 : PA Sektrndeki nemli Kurulular SIRA NO KURULUUN ADI Kamu Kurulular PETKM PA FABRKASI
.
nedeniyle 1989
YER
RETM KONUSU
YABANCI SERMAYE PAYI -
2005 YILI SAYISI 80 KAPASTE (TON/YIL) 34.000
ALAA
PA
Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A.
1985 yl sonlarnda iletmeye alnan Petkim Petrokimya A.. Aliaa Kompleksi PA fabrikas bu sektrde 34.000 ton/yl kapasite ile tek kurulutur. Tablo-2 : PA Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu
ANA RN KAPASTE ve KKO KAPASTE K.K.O. KAPASTE BRM BN TON (%) YILLAR 1999 30 125,8 2000 30 107,4 2001 30 109,8 2002 34 99,8 2003 34 98,1 2004 34 101,2 2005 (Tah.) 34 73,5
PA
*2002 ylnda gelitirilmi katalist kullanlmas nedeniyle kapasite 34 bin tona karlmtr. Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 statistik Yll
212
retim a) retim Yntemi-Teknoloji Ftalik anhidrit orto-ksilenin, naftalin orto-ksilen karmnn veya naftalinin (eski teknoloji) katalitik oksidasyonu ile elde edilir. Ortoksilenin Oksidasyonu Yntemi Bu prosesde kaynama noktasna kadar stlm olan orto-ksilen 160 C' ye kadar stlm hava iine enjekte edilir. Karmn arlka O-X/Hava oran 20'dir.Bu karm 350370C 'deki V2O5'li sabit yatakl tbler reaktrden geirilir. V2O5 C6H4(CH3)2 + 3O2 C6H4(CO)2O + 3H2O + Is
Reaktrlerden kan gaz karm soutuculardan geirilerek 150-160 C 'ye kadar soutulur. Switch kondenserlerde 60 - 65C 'de sblime edilerek katlatrlr. Daha sonra kondensr deitirilerek kondenserde tplerin zerinde kondense olan PA, scak ya kullanlarak eritilir ve ham PA tankna alnr. Ortoksilen oksidasyonu prosesine ait birim retim girdileri Tablo-3de verilmektedir. Tablo-3 : Birim retim Girdileri
Tablo-3 : Birim retim Girdileri Ana Mamul: PA GRDLER Yerli Orto-ksilen (Kg) Deiyonize Su (M3) Soutma Suyu (M3) Buhar Elektrik (KWH) Azot (NM3) Fuel Gas (NM3) 930 3,02 40,4 2,55 321,73 2,11 0,03 Miktar thal (2005 Yl Fiatlaryla) (1 Ton in ) Deer (YTL) Yerli thal -
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A..Eyll 2005 rn maliyetleri
213
Naftalinin Oksidasyonu Yntemi Bu yntem (artk kullanlmamaktadr) naftalinin Vanadium Pentaoksit katalizrlnde havann oksijeni ile PA retilmesidir. Son yllarda orto-ksilen fiyatlarndaki ar ykselmesi nedeniyle orto-ksilen yerine sabit oranda (%20 - %40 gibi ) naftalin ile orto-ksilen karmndan Vanadium Pentaoksit katalizr kullanlarak PA retimi yaplmaktadr (ekil-2). Reaksiyon: C10H8 + 9/2 02 b)rn Standartlar Petkim Petrokimya Holding A. Aliaa Kompleksi PA fabrikasnda retilen PA, TSE 2833 standartlarna uygundur. Petkim Petrokimya A.. 1996 yl Temmuz aynda ISO 9002 Kalite gvence sistemi belgesini almtr. c) retim Miktar ve Deeri
Tablo-4: retim Miktar Sra Ana No Mallar
1 PA
V2O5 C6H4(CO)2O + 2H2O + 2CO2 +Is
YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004

2005 2000 2001 2002 2003 2004 2005 86 102 103 98 103 73
37.331 32.221 32.939 33.931 33.347 34.412 25.000
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A..2003-2004 statistik Yll
Tablo-5: retim Deeri Sra Ana No Mallar

1 PA
(Cari Fiyatlarla, Bin $)
YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
YILLIK ARTILAR (%)

2000 2001 88,2 2002 2003 2004 2005 87
17.727 18.390 16.228 20.531 23.638 29.678 25.750 103,7
126,5 115,1 125,5
d) Maliyetler PA sektrnde rn maliyetini byk oranda hammadde olan orto-ksilen fiyat belirlemektedir.
214
Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: YTL Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET 2005 Yl Pay (%) 58,4 8,3 6,1 4,8 5,6 9,4 6,3 0,8 0,5 100,0
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A. Planlama Mdrl raporlar
D Ticaret a) thalat (1) rn thalat

Tablo-7: PA Sektr rn thalat Sra Ana No Mallar
1 PA
YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Tah
2000 146
2001 40
2002 191
2003 115
2004 119
2005
Tah
142
16.014 23.339 9.431 18.025 20.644 24.552 34.746
Tablo-8: PA Sektr rn thalat $) YILLAR Sra Ana No Mallar 1999 2000 2001 2002 2003
1 PA
(CIF, Cari Fiyatlarla, Bin YILLIK ARTILAR (%)

2004 2005
Tah
2000 160
2001 32
2002 245
2003 121
2004 154
2005
Tah
114
8.862 14.209 4.502 11.012 13.311 20.527 23.441
215
Tablo-9: PA Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar (CIF, $) Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) Sra Ana 2005 2005 2000 2001 2002 2003 2004 No Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah Tah
1 PA Ton 553 608 477 611 645 836 947 109 78 128 106 130 113
Tablo 10 : AB ve nemli Dier lkelerden PA Sektr rn thalat Sra Ana No Mallar 1999 2000 2001
1 PA
YILLAR
2002 2003 2004 2005
(Ton) YILLIK ARTILAR (%) Tah

2000 2001 2002 2003 2004 2005
Tah
AB lkeleri Toplam talya Slovenya BelikaLksemburg Macaristan Slovakya Avusturya ngiltere spanya Hollanda Yunanistan Almanya ek Cumhuriyeti 133 204 75 156
9.848 410 1.104 6.761 335 36 1.233 74
2.930 683 354
6.437 3.535 70 20
4.677 1.470
407 105 612 3.424 232
4,15 5
715 204
220 518 20
73 42
11 7
435 1.008 140 348 208 150 60 36 25 20
7 132 231 43 237 13
1.285 433
1.696 1.001 41 50
721 2.368 302
249 96 47 15
12 1 101 31 24 118
10.100 24
31 Polonya nemli Dier 13.70513.700 9.022 15.135 14.028 19.875 24339 100 lkeler 4.123 9.940 8.719 12.870 9.688 7.942 12.744 241 Bulgaristan srail Rusya Fed. Romanya Gney Kore 1.786 630 150
Kaynak: DE raporlar
66 88 16 3
168 148 242 90
93 75 573
142 82 68
123 160 125 146 84 9
1.988 1.669 263 3.210 1.548 40
638 36
3.656 500
2.477 3.188 4316 417
3.094 4.664 3610 37
84 48
1.389 638 24 278
216
Tablo 11 : AB ve nemli Dier lkelerden PA Sektr rn thalat Sra Ana No Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 1 PA 9.848 410 2.930 6.437 4.677 589 4.324 194 20 232 97 78 43 68 117 697 652 199 108 91 35 21 17 13 0 8 91 23 22 93 52 70 12 2 213 180 98 80 188 137 112 180 82 150 92 25 302 14 29 32 19 24 49 282 658 2.006 297 117 233 305 15 37 782 421 311 2.307 1.041 59 16 1.240 559 407 109 734 3.484 281 205 6 159 4,15 715 220 4 217 548 19 73 45 0 0 45 0 11 10 YILLAR (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 2000 2001 2002 2003 2004 Tah Tah
2004
AB lkeleri Toplam talya Slovenya BelikaLksemburg Macaristan Slovakya Avusturya ngiltere spanya Hollanda Yunanistan Almanya ek Cumhuriyeti
Polonya 22 nemli Dier 7.600 8.173 4.271 9.097 8.946 16.828 23.035 108 lkeler Bulgaristan srail Rusya Fed. Romanya Gney Kore 985 444 112
Kaynak: DE raporlar
2.324 5.873 4.119 7.426 5965 6.692 12.027 253 1.109 1.119 131 1.766 874 21 502 26 2372 1.943 2.918 101 355 2.950 4.484 3691 338 3383 49 49
383 473
124 1.365 831 152
217
(2) Yar rn thalat PA rnnde yar rn ithalat yoktur. (3) Hammadde thalat PA rnnde hammadde ithalat yoktur. b) hracat
Tablo-12: PA Sektr rn hracat
(Ton) YILLIK ARTILAR (%) Sra Ana 2005 2005 No Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2000 2001 2002 2003 2004 Tah Tah
YILLAR
PA
3.676 5.069 6.040 6.001 2.568 2.770 300
138
120
99
43
108
11
Tablo-13: PA Sektr rn hracat (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) Sra Ana 2005 2005 No Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2000 2001 2002 2003 2004 Tah Tah 1 PA 1.652 2.515 2.694 2.932 1.440 1.740 200 152 107 109 49 121 12
Tablo-14: PA Sektr rn hracat Ortalama Birim Fiyatlar (FOB, $) Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) Sra Ana 2005 2005 2000 2001 2002 2003 2004 No Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah Tah 1 PA Ton 449 496 446 489 561 628 838 111 90 110 115 112 133
218
Tablo 15 : AB ve nemli Dier lkelere PA Sektr rn hracat (Ton) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) Sra Ana 2005 2005 No Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2000 2001 2002 2003 2004 Tah Tah
1 PA
AB lkeleri Toplam talya Portekiz Fransa ngiltere spanya
780 1.629 315 817 113 23 631 338 225
68
100
208
20
147
54
149 113 315 68 Yunanistan nemli Dier 3.676 4.289 4.411 5.686 2.568 2.702 lkeler in Halk C. Suriye Cezayir Hindistan Tayvan 848 1.300 160 2.987 1.000 2.095 2.100 1.705 1.400 1.200 504 2.500 800 550 800 500
42 200 1867 117
76 103
278 129 45 105
62 8
100 82
Kaynak: Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A..
219
Tablo 16 : AB ve nemli Dier lkelere PA Sektr rn hracat Sr a No 1 YILLAR Ana Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 PA 425 728 370 51 10 355 70 150 99 49 177 63 34 168 127 3510 177 63 84
(CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $)
2004
YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 2000 2001 2002 2003 2004 Tah Tah
AB lkeleri Toplam talya Portekiz Fransa ngiltere spanya Yunanistan
171
24
133
42 70 94 361 140 118 93 41 116 29 10
nemli Dier 1.652 2.090 1.966 2.755 1.440 1.677 lkeler in Halk C. 42 1.474 1.393 405 Suriye 459 935 1.104 315 Cezayir 760 706 495 Hindistan 230 480 415 Tayvan 735 243
Kaynak: Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A..
Yurtii Tketim:
Tablo 17:Tketim Miktar (Bin Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PA 48 50 37 46 52 56 60 104 74 124 113 108 107
Tablo 18:Tketim Deeri (Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PA 24720 28800 18056 28980 35828 49280 61800 117 63 161 124 138 125
220
Fiyatlar
Tablo 19: PA Sektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar ($) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PA Ton 515 576 488 630 689 880 1030 112 85 129 109 128 117
stihdam:
Tablo 20:PA Sektr stihdam Durumu (Kii) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) gc 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. Yksek Teknik 6 6 6 6 4 4 4 100 100 100 67 100 100 dari Orta Teknik 64 64 64 64 60 56 56 100 100 100 94 93 100 Memur 3 3 3 2 2 2 1 100 100 67 100 100 50 i Dz 15 15 15 13 13 12 11 100 100 87 100 92 92 Kalifiye 9 9 9 9 9 8 8 100 100 100 100 89 100
2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Konu genel olarak bata yer alan Tablo 4 -9da verilmitir. 2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler PA sektrnn ana girdisi Orto-ksilen, Trkiyede sadece Petkim Aliaa kompleksi Aromatikler fabrikasnda retilmektedir. PA retimininde de Trkiye de sadece Petkim Aliaa kompleksinde olmas, ana girdi teminini kolaylatrmaktadr. Aromatikler fabrikasnn mevcut Orto-ksilen retim kapasitesi PA fabrikasnn ihtiyacnn zerindedir. Trkiyedeki PA kullanclarn genellikle boya sanayi oluturmaktadr. Bu sektrnde durumu, rnn sunduu otomotiv ve inaat sanayiindeki gelimelere paralel hareketlilik gstermektedir. 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi: Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan dneminde PA sektrnde yeni kapasite eklenmemi ve yeni yatrm balamamtr. 1996 yl bandan itibaren fon ve AB ile gerekletirilen, gmrk birlii erevesinde sanayi rnlerinde, ABye gmrk vergisi uygulanmamaktadr. Dier lkelere uygulanan gmrk vergisi 1998 ylnda 10,4 iken 2004 ylnda 6,5 a dmtr.
221
lkemizde son yllarda konut sektrndeki ve otomotiv sektrndeki byme PA tketimini hzla arttrmtr. nmzdeki yllarda bu sektrlerdeki bymenin srecei kabul edilerek PA talebinde bunlara paralel olarak artaca kabul edilmitir. 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu Dnya PA talebi 3,7 milyon T/yl olup yllk %3 byme gstermektedir.2010 ylnda dnya PA talebinin 4,3 milyon tona ulamas beklenmektedir. ABD de ise byme hz yllk %2 dir ve 2006 ylnda 1,8 milyon tona ulaaca tahmin edilmektedir. Kuzey Amerika ve Bat Avrupa da nmzdeki yllarda nemli kapasite art planlanmyor. Yeni kapasite artlar zellikle dou Asya lkelerinde younlamaktadr. Bunlardan in, Hindistan ve Tayland ilk sralar almaktadrlar. inde Arkema-Nippon Gasei lisansl 80.000 T/yl kapasiteli PA nitesini 2006 ilk eyreinde, Esfehan Petrochemical Co. ise randa Rollechim lisansyla 40.000 T/yl kapasiteli PA nitesini 2007 ylnda devreye alnmalar planlanmaktadr 2.3. GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve SorunlarFrsatlarTehditler) Analizi Konu tm petrokimya sektrleri iin genel olarak incelenmi olup, EK-Cde ver almaktadr. 3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu:
Tablo 21:PA Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu (Miktar Olarak) Sra Ana No. Mallar 1 PA YILLAR 2009 2010 65 67 ( BinTon) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 71 73 %3
2006 59
2007 61
2008 63
2011 69
Tablo 22:PA Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu (Deer Olarak) (2005 Fiyatlaryla-milyon YTL) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 PA 83 86 88 91 94 97 99 102 %3
3.2. hracat Projeksiyonu Yurtii retim i talebi karlamadndan ihracat dnlmemektedir.
222
3.3. retim Projeksiyonu:

Tablo 25:PA Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 PA YILLAR 2009 2010 34 34 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 34 -
2006 34
2007 34
2008 34
2011 34
2012 34
Tablo 26:PA Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 PA YILLAR 2009 2010 47600 47600
2006 47600
2007 47600
2008 47600
(2005 Fiyatlaryla-Bin YTL) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 47600 47600 47600 -

Tablo 27:PA Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 PA YILLAR 2009 2010 31 33 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 39 106
2006 25
2007 27
2008 29
2011 35
2012 37
Tablo 28:PA Sektr rn thalat Projeksiyonu(Deer Olarak) (2005 FiyatlarylaMilyon$) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 PA 24 26 28 30 32 34 36 38 107
b) Yar rn ithalat: Yar rn ithalat yoktur. c) Hammadde thalat: Hammadde ithalat beklenmemektedir.Petkim Petrokimya Holding A.. nin Aromatikler fabrikas Orto-ksilen retim dizayn kapasitesi 72 000 ton/yl dr. Yurt ii toplam orto-ksilen talebi bu deeri aarsa ithalat yapma zorunluluu ortaya kar..
223
3.5.1. Yatrm Tahminleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Ede verilmitir. 3.6. Teknoloji, AR-GE Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Fde verilmitir. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler : Tm sektrler iin genel olarak EK- Gde verilmitir. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
224
TERMOPLASTKLER
225
226
ALAK YOUNLUKLU POLETLEN (AYPE-T, AYPE)

1. GR : Sektrn Tanm ve Snrlarnn izilmesi: Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3; 2413.1.01.35dr. Gmrk Tarife statistik ve Pozisyon (G.T..P.) numaras 3901.10.90.00.11 olan Alak Younluk Polietilen (AYPE), etilenin yksek basn altnda ve organik peroksit esasl reaksiyon balatclar veya oksijenin mevcudiyeti ile polimerlemesi sonucu elde edilen ve ok yaygn kullanm alan olan bir termoplastik maddedir. 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR: 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm Alak Younluk Polietilenin Trkiyedeki tek reticisi Petkim Petrokimya Holding A..dir. 1970 ylnda 15.000 ton/yl kapasite ile retime geen Yarmca AYPE nitesinin kapasitesi yaplan ek tesislerle 1973 ylnda 27.000 ton/yla karlmtr. Yarmca AYPE nitesi 01.11.2001 tarihinde Yarmca Kompleksi ile birlikte zelletirme kapsamnda Trkiye Petrol ve Rafineri (Tpra) A.ye devredilmitir.Devir ileminden sonra AYPE fabrikalarnn retimine son verilmitir. Aliaa otoklav reaktrl AYPE retim nitesi ise 30.10.1985 tarihinde 150.000 ton/yl kapasiteyle retime balamtr. nitenin kapasitesi 1992 ylnda yaplan yatrmla artrlm ve 180.000 ton/yla ulamtr. Mevcut fabrikada yaplan iyiletirmelerle kapasite 190.000 ton/yla ykseltilmitir. Aliaa AYPE nitesine ise 1999 ylnda 120 000 ton/yl kapasitede 3. hat ilave tevsii eklinde yatrm karar alnmtr. Yaplan aratrma ve incelemeler neticesinde dnyada yaygn olarak kullanlan tubuler proses tipine karar verilmitir ve ayr bir nite olarak kurulmutur .Yeni AYPE-T Fabrikas 24.05.2005 tarihinde 120.000 ton/yl kapasiteyle retime balamtr.
Tablo 1: AYPE Sektrnde nemli Kurulular Varsa Yabanc Sra Kurulu No: Ad 1 Petkim (Kamu Kuruluu) Yeri ALAA retim Konusu AYPE Sermaye Pay (%) 0
(Bin Ton)
2005 Yl i Says 168
Kapasite 310
227
Alak younluk Polietilen (AYPE) rnn mevcut kapasiteleri ve kapasite kullanm oranlar (K.K.O.) Tablo-2de verilmitir.
Tablo 2: AYPESektrnde Kurulu Kapasite Durumu Sra Ana No: 1- AYPE ALAA 2- AYPE YARIMCA 3- AYPE ALAA Kapasite Kapasite Mallar ve KKO Birimi 1999 2000 2001 2002 Kapasite KKO Kapasite KKO Kapasite KKO TON % TON % TON % 191 198.7 194.2 201.3 100.5 104.5 102.2 106 25.4 26.4 12.3 84.6 88 41 0 0 YILLAR 2003 190.7 100 0 0 2004 191.7 101 0 0 -
(Bin Ton) 2005 Tah. 160 84.2 0 0 50 41.6
2.1.2. retim: a) retim Yntemi -Teknoloji: Alak Younluk Polietilen (AYPE), yaygn olarak 1200-2650 kg/cm 2 basn altnda ve 170-300 oC scaklk aralnda serbest radikallerin reaksiyon balatc etkisi ile etilenin polimerizasyonu sonucu elde edilmektedir. AYPE retiminde balca iki yntem kullanlmaktadr. 1- Otoklav Reaktr retim Prosesi 2- Tubuler Reaktr retim Prosesi 1- Otoklav Reaktr retim Prosesi Polimerizasyon reaksiyonu, iinde bir kartrcs olan 2200 atm. basnca dayankl silindirik bir reaktrde gerekletirilir. Reaktrn st blmesinde 170 oC olan reaksiyon scakl alt blmeye doru 300 oCye kadar ykselir. Etilen gaznn reaktrde kal sresi 30 saniye, dnm oran ise % 20dir. Reaktrden kan gaz-polimer karmnn scakl 260 o Cye, basnc ise 300 atme drlerek polimerin gazdan ayrlmas salanr. Etilen gaz geri besleme hatt ile tekrar reaktre verilir. Polimer ise ekstrudere gnderilir ve pelet halde elde edilir. Dnyadaki AYPE kapasitesinin % 35-40inde bu proses kullanlmaktadr. Otoklav reaktrl retim prosesi dnyada daha ok yksek oranda vinil asetat ieren EVA kopolimeri ile ekstruzyon kaplamaya uygun AYPE trlerinin retiminde kullanlmaktadr. Petkimin Aliaa AYPE fabrikasnda bu proses (ekil-1) kullanlmaktadr.
228
ekil-1 : AYPE retim Prosesi (Otoklav Reaktr)

Primer
kompresr
Gaz Soutucusu
Katalizr
Depo Tank
Etilen Besleme Purge ve Kayplar
Geri Dn Gaz Soutucusu
Soutucu
Girdi
B
Alak Basn Depo Tank SEPARATRLER
Booster Kompresr
LP Hopper
Masterbatch Ekstruderi Ana Ekstruder Kesici
Peletler
Reaktr
Sekonder Kompresr
Besleme
rn
Otoklav reaktr retim prosesine ait birim retim girdileri Tablo-3de verilmektedir.
229
Tablo-3 A : Birim retim Girdileri (Otoklav Reaktr, 1 Ton AYPE Pelet in)
Tablo 3 A: Birim retim Girdileri Ana Mamul: Girdiler Etilen (Ton) Peroksitler Kg (Katalistler) Soutma Suyu (M3) Proses Suyu (M3) Buhar Azot (NM3) Elektrik (KWH) 2.7 134 1,3 20 3,5 963 1,04 AYPE (Ton)
Kaynak: SRI Consulting Pep Yearbook 1997 2- Tubuler Reaktr retim Prosesi Bu prosesi otoklav reaktrl AYPE retim prosesinden ayran en nemli fark kullanlan reaktr tipinden kaynaklanmaktadr. Bu proseste kullanlan reaktrler fabrika retim kapasitesine gre 800-2500 metre uzunluunda, 1"-3" apnda boru demeti eklinde reaktrlerdir. Reaktr alma basnlar 2500-2650 atm. alma scakl ise 170-300 C civarndadr. Dnm oran rn cinsi ve reaksiyon artlarna bal olarak % 27-% 37 arasndadr. Proseste taze etilen ve geri dn hatlarndan gelen etilen, primer ve seconder kompresrlerle reaksiyon basncna sktrlr ve reaktre beslenir. Reaktrde oluan polimer yksek ve alak basn separatrlerinde ayrlr. Her iki separatrden kan reaksiyona girmemi gaz geri dn hatlarna verilir. Alak basn separatrnden alnan erimi polimer ekstrudere beslenir ve polimer peletleri silolara transfer edilir. Bu prosesle genellikle dar molekl arl dalmna sahip AYPE retilmektedir. Dnyadaki AYPE kapasitesinin % 60-65inde bu proses uygulanmaktadr. Tubuler reaktr retim prosesi (ekil-2) Dnyada en ok filmlik tr AYPE retiminde kullanlmaktadr. Petkimin Aliaa AYPE fabrikasnda bu proses (ekil-1) kullanlmaktadr.
230
ekil-2 : Tubuler Reaktr AYPE retim Prosesi
Purge Gaz Soutucu Purge Gaz Kompresr
Girdi (ETLEN) Primer Kompresr
Reaktr
Sekonder Kompresr
Yksek Basn Separatr
Ekstruder
rn
Tubuler reaktr retim prosesine ait birim retim girdileri aadaki tabloda verilmektedir. Tablo-3 B: Birim retim Girdileri (Tubuler Reaktr, 1 Ton AYPE Pelet in) (Ton)
Ana Mamul: Girdiler Etilen. (Ton) Peroksitler Kg (Katalist) Soutma Suyu (M3) Proses Suyu (M3) Buhar (TON) Azot (NM ) Elektrik (KWH)
3
AYPE Miktar 1.0 0.4 103 0.5 0 3.5 941
231
b) rn Standartlar: AYPE rnnde ASTM ve DIN gibi standartlarn yan sra TSE standard da kullanlmaktadr. Petkimde ISO 9002 kalite gvence sisteminin uygulamas 1996 ylnda balamtr. Aralk 2003de de ISO 9001 Kalite Ynetim Sistemi Belgesi alnmtr. Otoklav reaktrde retilen rnler
AYPE TRLER H2-8 Erime Ak Hz (MFI) Younluk (23 oC) Film Kalitesi Pusluluk Parlaklk ime Oran Kl Oran Erime Scakl (DSC) Vicat Yumuama Noktas Akmada Geril. Dayanm Kopmada Geril. Dayanm Kopmada Uzama Sertlik (Shore D) Parlama Scaklk Krlganlk Scakl Termal Genle. Katsays
o o
ZELLKLER
BRM
F2-12 2.0 3.5 0.918 0.922 A 4.5 67.5 0.19 110 92 85 135 600 44 340 < - 118 10 X 10 -5
G03-5 0.20 0.40 0.919 0.923 T 9.6 41.4 1.41 110 98 95 190 640 47 340 < - 118 10 X 10 -5
Gr/10 dk. Gr/cm3 % %W

o o
1.7 3.0 0.918 0.922 A 69.0 110 80 80 125 560 44 340 < - 118 10 X 10 -5
C C
Kg/cm2 Kg/cm2 % C C
K-1
232
Tubuler reaktrde retilen rnler

AYPE TRLER H2-21T Erime Ak Hz (MFI) Younluk (23 oC) Film Kalitesi Pusluluk Parlaklk ime Oran Kl Oran Erime Scakl (DSC) Vicat Yumuama Noktas Akmada Geril. Dayanm Kopmada Geril. Dayanm Kopmada Uzama Sertlik (Shore D) Parlama Scaklk Krlganlk Scakl Termal Genle. Katsays
o o
ZELLKLER
BRM
F2-21T 2.1 2.9 0.919 0.923 A 7 66 0.12 110 92 85 135 600 44 340 < - 118 10 X 10 -5
G03-21T 0.22 0.38 0.919 0.923 T 10 51 1.41 110 98 95 190 640 47 340 < - 118 10 X 10 -5
Gr/10 dk. Gr/cm3 % %W

o o
2.1 2.9 0.919 0.923 A 6.6 66.0 110 80 80 125 560 44 340 < - 118 10 X 10 -5
C C
Kg/cm2 Kg/cm2 % C C
K-1
233
c) retim Miktar ve Deeri: AYPE fabrikalar 1999- 2004 retim miktarlar Tablo-4de verilmitir
Tablo 4:retim Miktar
Sra No: Ana
(Bin Ton)
YILLAR
YILLIK ARTILAR (%)
Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 191 198.7 194.2 201.3 190.7 191.6 25.4 26.4 12.3 216.4 225.1 206.5 201.3 190.7 191.6 195 195 4.03 -2.3 3.65 -5.2 3.9 -53.4 4 -8.2 -2.5 -5.2 0.5 0.5 1.77
1-ALAA AYPE 2-YARIMCA AYPE
TOPLAM
Aliaa ve Yarmca nitelerini ayr ayr deerlendirdiimizde Yarmca nitesinde kapasite kullanm orannn yukardaki tabloya gre maksimum % 88 olduu grlmektedir. Yani fabrikann normal kapasitenin altnda alt anlamna gelmektedir. Bunun balca nedenleri arasnda kapasitenin dnya leklerine gre kk kalmas, ekipmanlarn gnn artlarna gre yenilenememesi ve rn tr eitliliine gidilmemesi olarak deerlendirilebilir. Dnyada daha dk kapasiteli fabrikalar, katma deeri yksek farkl trlerde retime geerek retimine devam etmektedir.Yarmca nitesinin 2001 ylnda zelletirme kapsamnda Trkiye Petrol ve Rafineri A. ye devir ilemi yaplmtr ve ayn yl retimine son verilerek kapatlmtr. Aliaa AYPE nitesinde retim miktarlarnda zellikle 2000, 2001 ve 2002 yllarnda retim art olduu grlmektedir. Bu yllarda maksimum kapasite kullanm oran %106 olmutur. Bu dnem ierisinde hibir ilave yatrm ve yeni ekipman alm yaplmamtr. Kapasite art, yalnzca proses artlarnda yaplan iyiletirmelerle salanmtr. Son yllar incelendiinde retim miktarlarnda nceki yllara gre d olduu grlmektedir. Bunun nedeni eketli borularn boru i yzeylerinde skin polimer olumas ve s transfer verimliliini olumsuz etkilemesi sonucu soutma kapasitesinin azalmasdr. Bu da direk olarak retim miktarn etkilemektedir. 2005 ylnn ilk aylarnda yaplan uzun duruta bu problem giderilmitir. retim miktarnda istenilen verimlilie tekrar ulalmtr. Aliaa Petkim de 24.05.2005 tarihinde nc hat olarak AYPE-T nitesi devreye alnarak retime balamtr. Yeni nitedeki retim verimlilii, verilen dizayn kapasitenin zerindedir.
Tablo 5: retim Deeri
Sra Ana No: Mallar 1 1999 2000 2001 YILLAR 2002 2003
(Cari Fiyatlarla)Bin $
YILLIK ARTILAR (%) 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 21 -22.4 -8.7 7.7 43.9 22.2
AYPE 156.457 189.309 146.821 134.066 144.360 207.694 253.890
Kaynak:
234
d) Maliyetler: Petkim Aliaa AYPE fabrikas retim maliyeti, dier reticiler ile mukayese edildiinde, modern tesislerin retim maliyetinin zerinde ancak eski tesislerin retim maliyetinin altnda bir noktada bulunmaktadr.Yeni devreye alnan AYPE-T fabrikas retim maliyeti ise, otoklav reaktr ile retim yapan tesisler ile tubuler reaktr ile retim yapan tesislerin retim maliyetinin altndadr. zellikle son yllarda, yksek kapasiteli 300.000 ton/yl tubuler reaktr ile retim yapan fabrikalarn devreye alnmas retim maliyetleri zerinde olumlu ynde etki yapmaktadr.
Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: AYPE 2005 Yl Pay (%) AYPE Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET
Kaynak:Petkim
82.8 2.1 3.5
2 0.8 1.9 100,0
2.1.3. D Ticaret: a) thalat: 1999 2005 Yllar aras AYPE ithalat miktar olarak Tablo-7de, bu miktarlara karlk gelen deerler Tablo-8de verilmitir. Tablo - 7 incelendiinde en byk deiimin Trkiyede ekonomik krizin yaand 2001 ylnda olduu grlmektedir. 2001 ylnda ithalatta %32.5 azalma meydana gelmitir. Ayn yl Yarmca nitesinin kapatlmas ve bu tesiste retilen rn miktarnda % 60 azalmasna ramen ithalatta iddi bir d meydana gelmitir.Ancak 2004 ylnda ithalat paynn %52.4e ykseldii grlmektedir.1999-2004 yllar arasndaki ithalatn lkeler
235
bazndaki deiimine bakldnda 1999, 2000 ve 2001 yllarnda AB lkeleri ithalat toplam dier lkelere gre yaklak %50 daha fazla iken bu durumun yava yava kapand ve 2004 ylnda eitlendii grlmektedir.
Tablo 7:AYPE Sektr rn thalat Sra No: 1 Ana Mallar YILLAR (Bin Ton) YILLIK ARTILAR (%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 188.6 12.3 -32.5 73 9.6 17.6 -7.18
AYPE 120.1 134.9 91.1 157.6 172.8 203.2
1999 -2005 Yllar aras AYPE ithalatn CIF, cari fiyatlarla karlk gelen deerler Tablo-8de verilmitir.
Tablo 8: AYPE Sektr rn thalat
Sra Ana No: Mallar 1999 1 2000 2001 YILLAR 2002 2003
(CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $)

YILLIK ARTILAR (%) 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 7.98
AYPE 86.908 113.544 64.857 105.023 130.906 220.411 238.041 30.6 -42.9 62 24.6 68.4
Ayrca 1999 -2005 dnemi iin ortalama ithal birim fiyatlarndaki deimeler Tablo9da verilmitir. 1999-2005 yllar aras AYPE sektr rn ithalat ortalama birim fiyatlarnda, zellikle 2004 ve 2005 yllarndaki artn , dier yllarn ortalamasna gre yaklak % 50 fazla olduu grlmektedir. Bununda balca nedenleri Orta Doudaki meydana gelen istikrarszlk ve bu istikrarszln devam etmesi ve ayrca 2005 ylnda Amerika ve Uzak Dou Asya lkelerinde meydana gelen doal afetler, tm bu olaylar sonucunda ham petrol fiyatlarnn ar ykselmesidir. Dolaysyla Petrokimya sektrnn girdisi olan nafta fiyatlarnda da ar ykselmeler meydana gelmi ve bu durum sonucu Petrokimya rnlerine yansmtr.
Tablo 9: AYPE Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar Sra Ana Fiyat YILLAR (CIF, $) YILLIK ARTILAR (%)
No: Mallar Birimi
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1262 16.3 -15.4 -6.3 13.6 30.2 16.4
1 AYPE $/ton PE 723 841 711 666 757 1084

AB ve nemli Dier lkelerden AYPE rn thalat (Miktar Olarak) Ton baznda Tablo-10da verilmitir.
236
Tablo 10 :AB ve nemli Dier lkelerden AYPE Sektr rn thalat

Sra No: AYPE Ana Mallar YILLAR 1999 2000 2001 2002 2003 YILLIK ARTILAR (%)
(TON)
2005
2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 8 12.5 14.5
AB lkeleri Toplam 76.914 93.932 56.184 83.590 90.274 101.588 116.369 22.1 -40.2 48.8
nemli Dier lkeler TOP 1 2 3 4 5 6 7 8 Kaynak: LKELER KATAR AZERBEYCAN ABD SUUD ARAB. SNGAPUR ROMANYA BULGARSTAN SRAL 43.245 40.965 34.953 74.033 82.577 101.656 96.809 16.280 9.035 6.024 6.713 4.641 4.306 12.739 5.405 3.439 10.696 20.406 26.924 2.453 3.482 2.172 2.083 2.238 11.708 6.525 5.400 4.720 11.528 34.246 367.7 -11.8 119.5 28.7 -21.9 54.9 4.024 -5.2 -14.7 111.8 11.5 23.1 -4.7 -44.5 -33.3 11.4 -30.8 -7.2 -6.5
18.326 -57.5 -36.3 211 90.7 31.9 -31.9 41.9 -37.62
11.648 4.658 17.010 -
2.431 11.371 10.023 22.010 28.332 22.109
AB ve nemli Dier lkelerden AYPE Fiyatlarla (Bin $) Tablo-11de verilmitir.
rn thalat (Deer Olarak) CIF, Cari
Tablo 11 : AB ve nemli Dier lkelerden AYPE Sektr rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $)
Sra Ana No: Mallar AB lkeleri Toplam AYPE nemli Dier lkeler LKELER 1 2 3 4 5 6 7 8 KATAR AZERBEYCAN ABD SUUD ARAB. SNGAPUR ROMANYA
BULGARSTAN
YILLAR 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah.
YILLIK ARTILAR (%) 2005 2000 2001 2002 2003 40.5 -39.7 21 21.4 2004 67.4 Tah. 20.7
57.731 81.129 48.921 59.212 71.924 120.437 145.451
29.177 32.415 15.936 45.811 58.982 99.974 115.514 11.716 7.239 3.709 4.028 3.421 7.007 2.072 1.367 2.015 4.286 5.466 22.805 5.529 13.933 43.210
11.1 -50.8 187.4 28.7 -38.2 -48.7 8.6 -15
69.5 25.2
15.5 27 -9.9
3.418 1.766 5.866 12.343 25.322 3.150 6.416 1.769 7.064 4.747 5.442 17.093 -
-51.2 -48.3 232.1 110.4 105.1
7.171 3.537 -
SRAL
9.237 6.301 13.573 20.881 22.988
358.4 -31.7 115.4 53.8
10
88
237
(2) Yar rn ithalat: AYPE sektrnde yar rn ithalat yaplmamaktadr. (3) Hammadde ithalat: Petkim Aliaa Kompleksi AYPE fabrikas iin gerekli etileni, Aliaa Kompleksi Etilen fabrikasndan salamaktadr. Yarmca Kompleksi 01.11.2001 tarihinde TPRAa devredildiinden 2002 ve 2003 yllarnda Etilen ithalat yaplmamtr. Ancak Etilen fabrikasnda kapasite artrm iin 3-4 aylk duru yapldndan (Aralk 2004 Nisan 2005) 2004 ylnda Etilen ithalat yaplmtr. Toplam etilen ithalat yllar itibaryla miktar ve deer olarak srasyla Tablo-11 B ve Tablo-11 Cde verilmektedir. Tablo-11 B : AYPE Sektr Hammadde thalat
(Ton)
YILLAR ANA RN
ETLEN 2001 2002 2003 2004 2005
8.849
42.300
85.140
Tablo-11 C : AYPE Sektr Hammadde thalat

(Cari Fiyatlarla, CIF, Bin $)
YILLAR ANA RN
ETLEN 2001 7.241 2002 2003 2004 40.588 2005 85.050
b) hracat: Trkiye Petrokimya sektrnn rettii AYPE rnnn 1999-2005 yllarna ait ihracat miktarlar Tablo-12de, ihracat deerleri ise Tablo-13de verilmektedir.
238
Tablo 12: AYPE Sektr hracat Sra Ana YILLAR
No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 AYPE 3.244 8.255 26.079 8.462 1.190 2.364 9.667 154.4 215.9 -67.5 -86 98.6 309
Tablo 13:AYPE Sektr hracat Sra Ana YILLAR
(FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) YILLIK ARTILAR (%)
No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 AYPE 2.093 6.239 16.637 5.407 908 2.962 11.663 198 166.6 -67.5 -83.2 226.2 293.7
1999-2005 dnemi AYPE ihracat ortalama birim fiyat Tablo 14te verilmektedir. Bu tabloyu incelediimizde son yllarda ortalama birim fiyatlardaki art yaklak %65 80 dir. Bunun balca nedeni ar ykselen ham petrol fiyatlardr.
Tablo 14: AYPE Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar Sra Ana Fiyat YILLAR (FOB, $) YILLIK ARTILAR (%) 2005 No: Mallar Birimi 1 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 1206 17.2 -15.6 0.15 19.4 64.2 -3.7 AYPE $/ton/PE 645 756 638 639 763 1253
1999 -2005 AB ve nemli Dier lkelere AYPE ihracat miktar olarak (Ton) Tablo 15de verilmitir.
Tablo 15: AB ve nemli Dier lkelere AYPE Sektr hracat
Sra Ana No: Mallar 1 2 AYPE AYPE 1999 2000 2001 YILLAR 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 6.460 3.207 811 524.7 -62 -95.4 269.6 86.7 63.7 -79.3 -58.4 65.2
(TON)
YILLIK ARTILAR (%) 2005 Tah. 496.5 150
AB lkeleri Toplam 300 2.733 17.075 6.496 293 1.083 2944 5.497 9.000 1.861 777 1.283 nemli Dier lkeler
239
1999-2005 AB ve nemli Dier lkelere AYPE ihracat (Deer) (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) olarak Tablo 16da verilmitir.
Tablo 16 : AB ve nemli Dier lkelere AYPE Sektr hracat (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana No: Mallar 1 AYPE 2 AYPE YILLAR YILLIK ARTILAR (%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 158 2.022 10.962 4.158 204 1.283 1.934 4.195 5.727 1.187 625 1.620 7.928 3.735 1180 442 -62 -95 529 117 36.5 79.2 -47.3 159.2 518 130.5
AB lkeleri Toplam nemli Dier lkeler

2.1.4. Yurtii Tketim: 1999-2005 Yllar aras Yurtii tketim miktarlar Tablo 17de verilmitir. Yurt ii tketimi yllar itibar ile deerlendirdiimizde 2001 ylnda yaanan kriz dikkate alnmadnda, 1999 -2005 yllar aras ortalama i tketimde %10.78 lik bir art olmutur. 2001 ylnda ithalatn pay %32.4 iken ayn yl Kasm aynda yarmca Polietilen fabrikasnn kapatlmas sonucu 2002 yl ithalat pay %44.4e ykselmitir. Ancak, Mays 2005 tarihinde 120 bin ton/yl kapasiteli polietilen fabrikasnn devreye alnmas sonucu i tketimdeki ithalat paynn dmesi beklenmektedir.
Tablo 17: Tketim Miktar Sra Ana No: Mallar 1 AYPE YILLAR (Bin Ton) YILLIK ARTILAR (%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 337 340 281 355 360 387 456 0.9 -17.3 26.3 1.4 7.5 17.8
1999-2005 yllar aras AYPE rn yllk ortalama tketim deerleri cari fabrika k fiyatlar ve bunlarn deiimleri Tablo 18de verilmitir.
Tablo 18:Tketim Deeri Bin $ Sra Ana No: Mallar 1 1999 2000 2001 YILLAR 2002 2003
(Cari Fiyatlarla)
YILLIK ARTILAR (%) 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 41.5
AYPE 243.651 285.940 199.791 236.430 272.520 419.508 593.712 17.3 -30.1 18.33 15.66 53.9
240
2.1.5. Fiyatlar: 1999-2005 yllar aras AYPE rn yllk ortalama yurtii fabrika k fiyatlar ve bunlarn deiimleri Tablo 19da verilmitir.
Tablo 19: AYPE Sektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar
Sra Ana Fiyat YILLAR No: Mallar Birimi 1
(YTL)
YILLIK ARTILAR (%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 4.2 -20.4 0.9 11.5 61 7.9
AYPE YTL/ton PE 1084 1130 899 907 1012 1629.4 1757.7
2.1.6. stihdam: Tablo-20 : Aliaa AYPE,AYPE-T Fabrikalar stihdam Durumu

Tablo 20: AYPE Sektr stihdam Durumu
YILLAR gc Yksek Teknik dari Orta Teknik Memur i Dz Kalifiye
.
(Kii)
YILLIK ARTILAR (%) 12 13 0 -20 20 0 20 8.3
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 10 10 8 10 10
139
140
136
145
135
165
168
0.7
-2.8
6.6
-6.7 22.2
1.8
46
46
44
42
42
40
52
-4.3
-4.5
-4.7
30
AYPE Fabrikalarna mevcut istihdamn byk ounluu Aliaa kompleksinin devreye alnd 1983 ylnda yaplmtr. 2005 ylnda AYPE-T Fabrikas yeni bir nite olarak devreye alnm olmasna ramen yeni eleman istihdam mmkn olmadndan mevcut AYPE fabrikalarndan ve dier nitelerden eleman transferi ile eleman an gidermitir. Ancak AYPE fabrikalarnda alan elemanlarn yaklak %90 yakn zamanda emeklilie hak kazanacandan ciddi vasfl eleman sknts yaanacaktr. zellikle AYPE fabrikalar yksek basn prosesi ile altndan, elemanlarn yetimesi ve verimli olmas en az be yl almaktadr. zellikle teknisyen kadrosuna alnacak personelin en az meslek yksek okullarndan seilmesi yetimesindeki srenin daha aaya ekilmesini salayacaktr.
241
2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8 Sektrn Rekabet Gc Petrokimya sektrnde AYPE Alak Younluk Polietilen rnlerinin rekabet gc, direkt olarak o rnn birim maliyetine baldr. rnn birim maliyeti incelendiinde en byk payn rnn ana hammadesi olan Etilen olduu grlecektir. Dolaysyla ucuz etilen temini ayn zamanda polietilen rnnn rekabet ansn arttracaktr. Ucuz etilen teminini ise ancak iki yntemle salamak mmkndr. 1- Petrokimya rafineri entegrasyonu 2- Etan esasl etilen fabrikalarnn kurulmas. 1- Petrokimya rafineri entegrasyonu ; Rafineride ilenen hampetroln deiik distilasyon ilemlerinden sonra geriye kalan rnn yani naftann rafineri ierisinde ilave bir yatrma ihtiya duymadan, Petrokimya tesislerindeki Etilen fabrikasna hammadde olarak verilmesi ve bu ekilde Petrokimya sektrnn temel girdisi olan naftay daha ucuza salam olmasdr. 2.Yntem ise doal gazdaki etandan etilen retme esasna dayaldr. Trkiyede 2004 yl sonu itibar ile AYPE ihtiyacnn %50 si PETKM tarafndan ,geri kalan ise ithalat yolu ile karlanmaktayd.Mays 2005 tarihinde PETKMin 120.000 ton/yl tubuler reaktrl yeni AYPE fabrikasn devreye alarak i talebin %80 -90 nn karlayacak duruma gelmitir.Ancak nmzdeki birka yl ierisinde Orta Douda adet, her biri 300.000 ton/yl kapasiteli olmak zere toplam 900.000 ton/yl kapasitede tubuler fabrikalarn devreye girecek olmas. Ayrca randa 2 adet her biri 2.5 milyon ton Etan esasl Etilen fabrikalarnn proje almalarna balanmas ve bunlarn ortak boru ile birbirine entegre olmas ile ok daha ucuza etilen temin edilmesi sonucu AYPE rnlerinin rekabet ans daha da zorlaacaktr. 2.1.9 Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler AYPE retimi iin kullanlan organik peroksitlerin (balatclar) byk ounluu yurt dndan ithal edilmektedir. Son yllarda Petkimin de destei ile baz organik peroksitler Trkiyede yaplmakta ve Petkimde kullanlmaktadr. Ayrca eitli zel yalar da yurt dndan getirtilmektedir. Masterbatch retimi Petkimdeki nitemizde yaplmaktadr. AYPE mterileri ile srekli temas halinde bulunulmakta ve sorunlarna en ksa srede zm getirilmeye allmaktadr. 2.1.10 Mevcut Durumun Deerlendirilmesi: a) stihdam Sekizinci plan dneminde Petkim AYPE fabrikalar istihdamnda, emekliye ayrlma ve yeni AYPE-T Fabrikasnn devreye alnmas sonucu %33 azalma olmutur. b) Fiyatlar rn sat fiyatlar 1999 ylnda 1084 YTL/ton iken, 2001 ylndaki kriz neticesi 2001 ve 2002 ylnda fiyatlarda d meydana gelmi ancak 2003 ylnda tekrar ykselmeye balayarak 2005 ylnda 1757 YTL/Tona ulamtr. c) Yatrmlar Sekizinci plan dneminde 120.000 ton/yl kapasiteli yeni bir hattn kurulmas iin almalar balatlmtr ve Mays 2005 tarihinde devreye alnmtr.
242
AYPE rnnde Petkimin yurtii pazar pay 1999deki % 64 seviyesinden 2004de % 49.161 seviyesine dmtr. Bunun nedeni 1.11. 2001 tarihinde Yarmca kompleksinin TPRAa devredilmesi ve sonrasnda AYPE fabrikalarnn kapatlmas ,dier bir neden ise yurtii talebin srekli artmasdr. 24 Mays 2005 tarihinde PETKMde devreye alnan yeni AYPE T Fabrikas ile AYPE yurt ii Pazar pay % 80 e ykselmitir. AYPEnin Trkiyedeki kullanm alanlar aada verilmektedir. Kullanm Alanlar Film malat Enjeksiyon Kalplama Kablo malat iirme Kalplama Kullanm (%) 85 4 5 6
3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER

3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu:
2006-2013 talep tahminleri, 2004 fiili tketimine 1994-2004 fiili ortalama yllk byme hz uygulanarak bulunmutur.
Tablo 21: AYPE Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra No. 1 Ana Mallar AYPE 2006 422 2007 441 2008 461 YILLAR 2009 482 2010 504 2011 526 2012 550 2013 575 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 4.5
2006-2013 yurt ii talep projeksiyonu miktar olarak, Tablo-21de 2005 yl fiyatlar ile YTL olarak Tablo-22de verilmitir.
Tablo 22: AYPE Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra No. 1 Ana Mallar AYPE 2006
741.8
(2005 Fiyatlaryla- MLYON YTL) Ort.Yllk Art (%) 2011

924.7
YILLAR 2007
775.2
2008
810.4
2009
847.3
2010
886
2012
966.9
2013
1010.8
2007-2013
4.5
3.2. hracat Projeksiyonu AYPE retimi yurtii talebi henz karlayamamaktadr.
243
3.3. retim Projeksiyonu: 2006 2013 yllar aras retim tahmini mevcut kapasiteler ve AYPE-T Fabrikasnda yaplacak %20 kapasite art dikkate alnarak hesaplanmtr.
Tablo 23: AYPE Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 AYPE 2006 310 2007 334 2008 350 YILLAR 2009 350 2010 350 2011 350 2012 350 2013 350 (Ton) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 4.8
Tabloda verilen 2006 -2013 yllar aras tahmini retim miktar, 2005 yl fiyatlaryla retim deerleri hesaplanmtr.
Tablo 24: AYPE Sektr retim Tahminleri Sra No. 1 Ana Mallar AYPE 2006
544.980
(2005 Fiyatlaryla-MLYON YTL) Ort.Yllk YILLAR Art (%) 2011

615.300
2007
587.172
2008
615.300
2009
615.300
2010
615.300
2012
615.300
2013
615.300
2007-2013 4.8
3.4. thalat Projeksiyonu: a) rn thalat: 2006 2013 yllar aras rn ithalat , Tablo 23de verilen tahmini yurt ii retim deerleri ve yine tablo 21 de verilen tahmini yurt ii tketim deerleri dikkate alnarak ithalat projeksiyonu yaplmtr.
Tablo 25: AYPE Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 AYPE 2006 112 2007 107 2008 111 YILLAR 2009 132 2010 154 2011 176 2012 200 2013 225 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 141.7
2006 2013 yllar aras rn ithalat projeksiyonu (deer olarak) , 2005 yl CIF fiyatlar ile Bin ABD $ deerleri ile tablo 26da verilmitir.
244
Tablo 26: AYPE Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 AYPE 2006 2007 2008 YILLAR 2009 2010 2011
(2005 FiyatlarylaBin ABD $) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 141.7
162.750 165.354 180.978 220.038 260.400 303.366 350.238 399.714
3.5. Yatrm Tahminleri: Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler: AYPE-T Fabrikasnda 2006 ylnda %20 kapasite art ngrlmektedir
Tablo 27: AYPE Sektrnde Eklenecek Yeni Kapasiteler Yatrma Balama Yl 2006 Proje Ad
AYPE-T kapasite art.
Yaratlacak Yatrm retime Yatrm Yaratlacak Kapasite Birimi Ton lave Kapasite 24 Sresi Balama (Yl) 2 Yl 2006 Tutar (YTL)
20.000.000
stihdam Yatrm (Kii) 0 Yeri Aliaa
3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri Genel olarak EK-Ede anlatlmtr. 3.6. Teknolojide, Ar-Ge Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, Girdi Piyasalarnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri: AYPE retim teknolojisinde en nemli gelimeler tek hat tubuler reaktr fabrikalarn kapasitelerini arttrmak ynnde olmaktadr. Bugn ispatlanm en yksek tek hat tubuler reaktr kapasitesi 300.000 ton/yln zerine kmtr. Sabtec lisans ile randa yeni kurulan ve start-up aamasnda olan tubuler reaktr AYPE fabrikas ise 375.000 ton/yllk kapasiteyle dnyann en byk tek hat tubuler reaktr AYPE kapasitesine sahip olacaktr. AYPE retiminde yksek tek hat kapasitelerine kldka yatrm ve retim maliyetlerinin drld ve ayn kapasiteye sahip gaz faz LAYPE fabrikalaryla karlatrlabilir dzeylere geldii belirtilmektedir. lkemizde teknolojide, Ar-Ge faaliyetlerinde, igc ve girdi piyasalarnda ve sektrde evre uygulamalarnda muhtemel gelimeler gzlenmektedir Bu gelimelerin zellikle lkemizin AB srecine girmesiyle daha da hzlanmas beklenmektedir. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler: Mteriler ile sk bir ibirlii iinde olunmaktadr. Her trl sorunlarna en ksa srede zm getirilmeye allmaktadr. Yan sanayii bilgi ve tecrbe olarak desteklenmektedir.
245
3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
246
LNEER ALAK YOUNLUK POLETLEN (LAYPE)

1. GR : Alak basn altnda elde edilen Alak Younluk Polietilen (AYPE), dz bir ana zincir boyunca dzenli dallanmalardan oluan bir molekl yapsna sahip bulunduundan (YYPE gibi), Lineer Alak Younluk Polietilen (LAYPE) ad ile anlmaktadr. Gmrk Tarife statistik Pozisyon (G.T..P.) numaras 3901.10.10.00.00 olup, Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3; 2413.1.01.39dr. Dallar ana zincire etilenin Bten-1, Hekzen-1 veya Okten-1 gibi alfa-olefinlerin kopolimerizasyonu ile balanmaktadr. Lineer Alak Younluk Polietilen (LAYPE), bir termoplastik olup, Alak Younluk Polietilen (AYPE) nin kullanld bir ok uygulama alanlarnda AYPE yerine veya AYPE ile harman olarak kullanlr. LAYPE molekl zinciri ksa dallanma says AYPE ye gre ok daha az olup, bu yap LAYPE ye yksek gerilme, delinme ve yrtlma dayanml salar. 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR: 2.1. Mevcut Durum Bugn iin Trkiyede Petkimin bnyesinde kurulu, retim yapan adet AYPE tesisi mevcut olup, LAYPE reten tesis bulunmamaktadr. 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm Yurtii Lineer Alak Younluk Polietilen (LAYPE) retimi yoktur. 2.1.2. retim: a) retim Yntemi -Teknoloji: Lineer Alak Younluk Polietilen (LAYPE), etilenin polimerizasyonu esnasnda bten, 4-metil-penten-1, hegzen veya okten gibi alfa olefinlerin, rne AYPEye benzer younluk ve YYPEye benzer lineerlik vermek zere eklenmesiyle retilir. Gaz-faz, slurry ve zelti prosesleri LAYPE retiminde kullanlan balca proseslerdir. LAYPE retim proseslerinin ounda YYPEde retilebilmektedir. Proseslerle ilgili genel bilgiler bu raporun YYPE ile ilgili blmnde verilmitir.
247
LAYPE/YYPE retiminde kullanlan balca teknolojiler ve teknoloji sahibi firmalar aada verilmektedir.
PROSES 1 2 Gaz faz 3 4 LAYPE / YYPE Slurry Slurry/Gaz Faz 5 1 1 1 zelti 2 3 4 LSANS Unipol Innovene Lupotech G Evolue Spherilene Phillips Borstar Compact Dowlex Advanced Sclairtech Equistar Borealis DSM DOW Nova FRMA Univation Technologies Union Carbide/Exxon BP Amoco Elenac BASF/Shell Mitsui Montell Shell
2.1.3. D Ticaret: a) thalat:
Tablo 1: LAYPE Sektr rn thalat Sra Ana YILLAR
No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1 LAYPE 26.762 38.622 43.312 65.986 79.402 116.804 110.857 1,44 1,12 1,52 1,20 1,47 0,94
Kaynak: DE
(Ton) YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah.
Tablo 2: LAYPE Sektr rn thalat Sra Ana YILLAR
No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1 LAYPE 18.606 30.835 28.366 41.497 55.797 115.707 130.040 1,65 0,91 1,46 1,34 2,07 1,12
Kaynak: DE
(Bin $) YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah.
248
Tablo 3: LAYPE Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar (CIF, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 LAYPE ton 722 798 655 629 703 991 1173 1,10 0,82 0,96 1,11 1,40 1,18
Kaynak: DE
Tablo 4 : AB ve nemli Dier lkelerden LAYPE Sektr rn thalat (ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam 1 LAYPE
7.625 14.628 15.589 21.252 28.105 53.208 30.317 nemli Dier lkeler 57.451 3.926 5.296 5.721 2.600 1,91 1,06 1,36 1,32 1,89 0,56
Suudi Arabistan 11.487 15.860 24.741 36.197 34.431 43.743 A.B.D 3.438 4.790 1.250 4.530 2.398 3.438 Kuveyt 1.535 1.935 1.089 1.485 2.188 4.232 Libya 0 0 0 0 4.280 5.736 ran 0 0 0 0 3.442 1.860
Kaynak: DE
1,38 1,56 1,46 1,01 1,20 1,39 0,26 3,62 0,53 1,43 1,26 0,56 1,36 1,47 1,93 1,34 0,54
1,31 1,14 1,25 1,00 1,40
Tablo 5 : AB ve nemli Dier lkelerden LAYPE Sektr rn thalat (CIF, bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam 1 LAYPE 5.916 13.106 11.618 15.444 21.721 56.618 nemli Dier lkeler Suudi Arabistan 7.136 10.889 14.344 20.285 23.364 39.827 A.B.D 2.736 4.221 1.218 3.330 2.443 3.813 Kuveyt 1.017 1.487 694 839 1.403 3.912 Libya 0 0 0 0 2.820 5.468 ran 0 0 0 0 2.298 1.676
Kaynak: DE 38.707 2,21 0,88 1,32 1,40 2,60 0,68
64.193 5.245 5.717 6.485 2.996
1,53 1,32 1,41 1,15 1,70 1,54 0,29 2,73 0,73 1,56 1,46 0,47 1,21 1,67 2,79 1,94 0,73
1,61 1,38 1,46 1,19 1,79
b) hracat: Lineer Alak Younluk Polietilen (LAYPE) nin yurtii retimi bulunmadndan, ihracat yoktur.
249
2.1.4. Yurtii Tketim: Lineer Alak Younluk Polietilen (LAYPE) nin yurtii retimi bulunmadndan, yurtii tketimi ithalat ile karlanmaktadr.
Tablo 6: Tketim Miktar (ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 LAYPE 26.762 38.622 43.312 65.986 79.402 116.804 110.857 1,44 1,12 1,52 1,20 1,47 0,94
Kaynak: DE
Tablo 7:Tketim Deeri (2005 fiyatlaryla, bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 LAYPE 18.606 30.835 28.366 41.497 55.797 115.707 130.040 1,65 0,91 1,46 1,34 2,07 1,12
Kaynak: DE
2.1.5. Fiyatlar: Lineer Alak Younluk Polietilen (LAYPE) nin yurtii retimi olmadndan, yurtii retim fiyat bulunmamaktadr. 2.1.6. stihdam: Lineer Alak Younluk Polietilen (LAYPE) nin yurtii retimi olmadndan, istihdam bulunmamaktadr. 2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Lineer Alak Younluk Polietilen (LAYPE) nin yurtii retimi bulunmamaktadr. 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu irketlerin maliyet drme ve yeni teknolojiler ile yeni rnlere odaklanmas sonucu, ikinci jenerasyon LAYPE reineler, AYPE/LAYPE endstrisinde geni bir yer kaplamaktadrlar. LAYPE ilk retildiinde, AYPE nin tamamen yerini alaca ngrlmt. Ancak, LAYPE nin zellikleri ve performans limitlerinden (parlaklk, scak melt dayanml, ilenebilirlii v.b.) dolay umulandan daha az yaygnlamtr. Bununla birlikte LAYPE, AYPE/LAYPE marketi iinde genilemeye devam etmektedir. 2004 ylnda AYPEnin AYPE/LAYPE global pazarndaki pay %52 olmu ve global talep 17,8 milyon ton olarak gereklemitir. Proje aamasndaki yatrmlar ile birlikte bu pay 2005 yl sonunda 18,3 milyon tona artacaktr. 2010 ylna kadar markette beklenen ortalama byme hz yllk %1,8 dir. Bu dk byme orannn LAYPE nin marketteki paynn artmasndan kaynakland dnlmektedir. Asya-Pasifik, Dou ve Orta Avrupa ile Orta Dou ve Afrika lkelerinde ise AYPE talebi %3,8 den %4 e ykselmitir. 2010 ylna kadar ise AYPE/LAYPE global retim kapasitesinde yllk %3,1 art beklenmektedir. Tahminlere gre, blgesel kapasitelerin profilinde farkllk olacaktr.
250
rnein; Kuzey Amerika, Bat Avrupa ve Japonya nn global marketteki pay derken, Asya-Pasifik ve Orta Dou nun market paylar ykselmektedir. 2010 ylnda Kuzey Amerika, Orta Dou nun global liderlii olmasna ramen byk ihracatlardan biri olarak ve Asya-Pasifik lkeleri ise ithalat olarak kalacaklardr. AYPE alma orannn ise LAYPE ye gre yksek kalaca ve bu durumun ise LAYPE ye gre gl bir fiyat avantaj salayaca tahmin edilmektedir. Bu nedenle, sanayicilerin, AYPE nin ekstrzyon kaplama, yksek parlaklk film uygulamalar v.b. gibi performans marketleri hari, daha fazla dier alanlarda LAYPE karmlarn kullanmalar beklenmektedir. Bununla birlikte, lkelerin 2005 yl LAYPE d ticaret durumu ve 2006 yl talep projeksiyonu aada verilmektedir;
LKE LAYPE/AYPE 2005 HRACAT (Bin Ton) ABD MEKSKA KANADA BREZLYA N JAPONYA GNEY KORE TAYVAN AVRUPA BRL ABD - KANADA BATI AVRUPA
Kaynak: CMAI, Ekim 2005
2005 THALAT (Bin Ton) 682,16 267,86 176,13 19,91 2.257,79
2006 TALEP (Bin Ton)
LAYPE LAYPE/AYPE LAYPE LAYPE LAYPE/AYPE LAYPE/AYPE LAYPE/AYPE LAYPE LAYPE/AYPE LAYPE LAYPE
1.043,82 22,04 626,99 153,85 208,44 557,65 76,35 80,42
25,58 48,46 119,18 12.228 milyon pound 3.562 bin ton
2.3. GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve SorunlarFrsatlarTehditler) Analizi Konu tm petrokimya sektrleri iin genel olarak incelenmi olup, EK-Cde ver almaktadr.
251
3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu:
Tablo 8: LAYPE Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 LAYPE YILLAR 2009 2010 511 687 (Bin ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 1663 1,34
2006 211
2007 283
2008 381
2011 922
2012 1238
Tablo 9: LAYPE Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 LAYPE YILLAR 2009 2010 817 1.098
2006 337
2007 452
2008 609
(2005 Fiyatlaryla-milyon YTL) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 1.473 1.978 2.657 1,34
3.2. hracat Projeksiyonu Lineer Alak Younluk Polietilen (LAYPE) nin yurtii retimi olmadndan, ihracat yoktur. 3.4. thalat Projeksiyonu: a) rn thalat:
Tablo 10: LAYPE Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 LAYPE YILLAR 2009 2010 511 687 (Bin ton) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 1,34
2006 211
2007 283
2008 381
2011 922
2012 1238
2013 1663
Tablo 11: LAYPE Sektr rn thalat Projeksiyonu Tablo 1128: LAYPE Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 LAYPE YILLAR 2009 2010 600 805
2006 248
2007 332
2008 446
(2005 Fiyatlaryla-Milyon $) (2005 FiyatlarylaMilyon $) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 1.082 1.452 1.951 1,34
3.5.1. Yatrm Tahminleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Ede verilmitir. 3.6. Teknoloji, AR-GE Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Fde verilmitir.
252
3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler : Tm sektrler iin genel olarak EK- Gde verilmitir. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
253
254
YKSEK YOUNLUK POLETLEN (YYPE)

1. GR: Sektrn Tanm ve Snrlarnn izilmesi: Yksek Younluk Polietilen (YYPE), etilenin alak basn ( 2 10 Kg/cm2G ) altnda, 72 - 90 0C'de Ziegler Natta (Titanyum Tetra Klorr/Tri Etil Aluminyum Alkil ) tipi katalizr veya Philips (Krom oksit esasl) tipi katalizrlerin etkisi ile polimerizasyona uramas sonucu elde edilen bir termoplastiktir.Alak Younluk Polietilen ile birlikte en nemli etilen trevidir. Petkim Aliaa YYPE Fabrikasnda bata blow molding olmak zere enjeksiyon, filmlik ve boruluk gibi eitli Yksek Younluk Polietilen trleri retilmektedir.Toz veya pellet (granl) halinde retilebilir. Gmrk Tarife statistik ve Pozisyon (G.T..P.) numaras 3901.20.90.00.11 eklindedir. Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3; 2413.1.01.50dir. 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR: 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut kapasite ve Kullanm YYPE'nin Trkiyede'ki tek reticisi PETKM PETROKMYA HOLDNG A..'dir. Bir kamu kuruluu olan PETKM'in Aliaa Petrokimya Kompleksinde YYPE retimine 1985 ylnda balanmtr. Fabrikann dizayn kapasitesi 40.000 ton/yl'dr . 1990 ylnda Fabrikann kapasitesini 40.000 ton/yldan 60.000 ton/yla karmak iin almalar balam ve 1993 ylnda tamamlanarak 60.000 ton/yl olmutur. Ancak, Fabrikann kapasitesini daha da arttrmak iin 1997 ylnda almalara tekrar balanmtr. 2001 yl ikinci yarsnda almalar tamamlanmtr. Petkim YYPE Fabrikasnda retilen YYPE, Trkiye tketiminin yaklak drtte birini karlayabilmektedir. Yksek Younluk Polietilen Fabrikasnda ana rn olan YYPE ile birlikte yan rn olan Low Polimer de retilmektedir. Low Polimer retim miktar YYPE trlerine gre deimekle beraber yaklak olarak kullanlan etilenin % 1,5-2,0 oranndadr. alan personel says 101'dir.
Tablo 1: YYPE Sektrnde nemli Kurulular Varsa Yabanc Sermaye Pay (%) 2005 Yl i Says 78 Kapasite 96.000 t/y
Sra No: 11-
Kurulu Ad Kamu Kurulular Petkim YYPE Fabrikas zel Sektr Kurulular -
Yeri Aliaa
retim Konusu YYPE
255
Ana rn itibaryla mevcut kapasite ve kapasite kullanm oran (KKO) Tablo 2de verilmitir.
Tablo 2: YYPE Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu Sra Ana Kapasite Kapasite YILLAR No: Mallar ve KKO Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 1YYPE Kapasite Bin Ton 71,98 70,36 56,35 84,78 82,13 KKO % 120 117 94 88 86 2Kapasite KKO
2004 90,30 94
2005 Tah. 75,00 78
2.1.2.retim: a)retim Yntemi- Teknoloji: YYPE teknolojisine ait gelimeler son yllara kadar devam etmi ve konu ile ilgili olarak ok sayda patent yaynlanmtr. Teknolojik aratrma faaliyetlerinin u alanlarda younlat gzlenmitir. Polimerin bnyesinde nemsiz lde kalnt brakan ok yksek aktiviteli katalizrlerin gelitirilmesi ve bylece reaksiyon sonras katalizr kalnts ayrma ilemlerinin kaldrlmas. Katalizr bileimi ve reaktr koullarn deitirmek suretiyle rn zelliklerinin konrol. Tek hat kapasitelerinin ykseltilmesi
YYPE retim teknolojisinde katalizrler konusunda ok sayda patent yaynlanm olmasna ramen ticari olarak yaygn ekilde kullanlan katalizrler; Krom esasl katalizr sistemleri ve Titanyum/Alkil Alminyum esasl katalizr sistemleri olmak zere iki tiptir. Bugn iin en ok kullanlan proses, Titanyum /Alkil Alminyum katalizr sistemi sv faz slurry prosesidir. Sv faz proseslerinin ounda reaksiyon sonras ayrma ilemini gerektirmiyen yksek aktiviteli katalizr sistemleri kullanlmaktadr. Bugn iin YYPE retiminde kullanlan prosesleri reaksiyon sistemleri bakmndan 3 grupta toplamak mmkndr. 1.Polimerin znme noktasnn altnda, erime noktasnn ok altnda kalan scaklklarda, bir slurry (amur) halinde olutuu, sv faz prosesi (ekil-1). Ziegler tipi katalizr sistemi kullanlarak dar molekl arl dalmna sahip rnler, Phillipsin krom katalizrleri kullanlarak ise geni molekl arl dalmna sahip rnler retilebilmektedir. Proseste inert bir hidrokarbona kat fazdaki katalizrler eklenir ve oluan sspansiyon etilen ve bir komonomerin beslendii reaktre gnderilir. Polimerizasyon sonucu oluan slurryden polimer rn ayrlr, iindeki hidrokarbon kalnts azotla uzaklatrlr ve ekstrudere gnderilir. Tek geite etilen dnm %97inin zerindedir. Metalosen katalizrlerin kullanmyla Phillipsin slurry loop prosesinde lineer alak younluk polietilende (LAYPE) retilebildii belirtilmektedir.
256
ekil-1: Phillips Slurry Prosesi

Hidrokarbon Double-loop reaktr Katalizr Hidrokarbon seyreltici
Etilen
geridn
Fla tank
Seyreltici Geri kazanmaya
komonomer
Pr kolonu
Ekstrudere
2.Polimerin erime noktasnn ok altnda kalan scaklklarda kat tanecikler halinde olutuu, gaz faz prosesi (ekil-2). Gaz faz prosesinde etilen, komonomer, hidrojen ve azot karmnn bulunduu akkan yatakl bir reaktrde polimerizasyon gerekletirilir. Katalizr reaktre enjekte edilir. Reaktrden kan gazla birlikte tanan kk polimer tanecikleri bir siklonda tutularak reaktre geri gnderilir. Reaksiyona girmemi gaz soutulur, sv hidrokarbon ayrlr ve basnlandrlarak reaktre geri gnderilir. Sv hidrokarbon ise nozzle sistemin zerinden reaktre pompalanr. Sv buharlarken polimerizasyon ssn da ald iin reaktrden s uzaklatrlmasndaki limitler azalm olur (Condensing mode). Toz halindeki polimer reaktrden yatay bir boaltm sistemiyle ekilir, gaz alnr ve ekstrudere gnderilir. Ziegler-Natta katalizrleri kullanlarak dar molekl arl dalmna sahip, krom katalizrler kullanlarak ise geni molekl arl dalmna sahip rnler retilebilmektedir. Bu prosesle slurry ve zelti proseslerine gre ok daha yksek tek hat kapasitelerine kabilmektedir. Proses yksek miktarda az sayda trn retilmesine uygundur. Exxonn super condensed mode olarak adlandrlan gaz faz prosesinde (sv arlka yzdesi 20-40 arasnda) reaktr verimlilii prosesin durumuna ve kullanlan katalizre bal olarak %200e kadar artrlabilmektedir. Gaz faz prosesi ile metalosen katalizrleri birletirmek amacyla Dow Chemical (Insite metalosen katalizrleri) ile BP Chemicals (Innovene gaz faz teknolojisi) ve Exxon (Exxpol
metalosen katalizrleri) ile Union Carbide (Unipol gaz faz teknolojisi) teknoloji ortaklklar kurmulardr.
257
ekil-2: BP Amoco Gaz Faz Prosesi (YYPE/LAYPE)
Siklon Is Deitirici
Reaktr
Katalizr
Polimer
Kompresr Etilen
Komonomer
Enjeksiyon nozulu
Seperatr Pompa
3.Polimeri znme ve erime noktasnn zerinde kalan scaklklarda zelti inde olutuu, sv faz prosesi. Etilen ve bir komonomer kat Ziegler tipi katalizr ile bir zc iinde polimerize edilir. Polimerizasyon tamamlandktan sonra zc geri kazanlr, polimer rn ekstrude edilir. Tek geite etilen dnm %90n zerindedir. Bu proseste polimer zinciri boyunca yan gruplarn dalm iyi kontrol edilebilmektedir. Ancak bu proses yksek molekl arlna sahip rnler retilmesine uygun deildir. zelti prosesinin en nemli avantaj trler aras geite minimum off-spek rnle salayacak esneklie sahip olmasdr. ALAA PETKMde uygulanan Prosesin izah : Petkim Aliaa YYPE Fabrikasnda sv faz slury prosesi uygulanmaktadr. Ziegler tipi katalizr, dk basnta, yksek saflkta etilenin polimerizasyon ile YYPE elde edilmektedir. TiCl4 + Al(C2 H5) 3 KOMPLEKS zincirleme bir Etilen moleklleri katalizr kompleksine balanr. Bu balanmann reaksiyon ile yaylmas ile polimerizasyon ilerler. Reaksiyon ekzotermiktir
258
kat. C2H4 (G) 1/n (C2H4)n H=25.88 Kcal / mol
YYPE Fabrikas 6 Blmden olumutur. 1. Katalist Hazrlama 2. Polimerizasyon 3. Ayrma ve Kurutma 4. Peletleme 5. Paketleme 6. Hekzan Geri Kazanma 1-Katalist Hazrlama: Katalizr iki ayr maddeden ibarettir. Titanyum tetra klorr ve alkil alminyum bileii olup gne , hava ve sudan etkilenir. Sper aktif olup az miktarda katalizr byk miktarda polimerizasyonu gerekletirir. Bu sebeple katalizrn temizlenmesine gerek yoktur. Tri etil alminyum sv halde olup hekzanla seyreltilip belli bir Al konsantrasyonunda polimerizerlere beslenir. Titanyum klorr toz halde olup hekzan ile seyreltilerek belli bir Ti konsantrasyonunda polimerizerlere beslenir. 2. Polimerizasyon: Polimerizasyon iki reaktrde gerekletirilir. Reaksiyon 72-85 ve 2-10 kg/cm2g basn altndadr. Ana hammadde etilen, younluk ayarlaycs propilen veya Bten-1, slurry konsantrasyonu ayarlaycs olarak hekzan kullanlr. Hekzan ayrca kendi gizli ss ile reaksiyon ssnn % 75inin uzaklatrlmasn temin eder. Reaksiyon ssnn % 25ide reaktr ceket soutmas ve d slurry soutma sistemi ile alnr. Polimer slurry halinde karak santrifje gider. 3. Ayrma ve Kurutma: Santrifje giden slurry burada slak kek ve hekzana ayrlr. Islak kek kurutucuda kurutularak toz halinde polietilen elde edilir Azot ile pelletleme blmne tanr. Hekzan ise sistemde tekrar kullanlmak amac ile temizlenmek zere Hekzan geri kazanma blmne gider. 4. Pelletleme : Elde edilecek polimer trne ait reetelerdeki oranlara gre eitli stabilizerler toz polimere ilave edilirler. Bu kompozisyon ekstruderlerde kartrlr, stlarak eritilir ve yourulur. Pelletler halinde kesildikten sonra su ile soutularak tanr. Kurutulan pelletler elekten geirildikten sonra silolara gnderilir.
259
5. Paketleme ve Paletleme: Homojenizasyon iin harmanlamaya tabi tutulan pelletler 25er kglk polietilen torbalar halinde paketlenir. Daha sonra 40 torba bir palete konarak ambalajlanr. 6. Hekzan Geri Kazanma: Katalist hazrlama ve polimerizasyon iin kullanlm olan znm veya kristal halde dk molekl arlkl polimer ieren hekzann yeniden kullanbilirliini salamak iin hekzan geri kazanlr. SRI Consulting Pep Yearbook 1997 verilerine gre ton YYPE bana fiili ortalama girdiler kg olarak Tanlo 3de gsterilmitir. Petkim YYPE Fabrikas birim tketim verileri, SRI birim tketim verileri ile benzerlik arzetmektedir.
Tablo 3: Birim retim Girdileri Ana Mamul: Ton YYPE Girdiler Etilen Bten-1 Hidrojen Soutma Suyu Proses Suyu Buhar Elektrik(Kwh) Azot(Nm3) n-hegzan(lt)
Miktar (kg) Yerli 1015-1035 0,25-1,10 31.000-126.000 40-500 90-470 228-1047 35-77 -
thal 8-15 10-15
Kaynak: SRI CONSULTING PEP YEARBOOK 1997
b) rn Sandartlar : Petkim YYPE Fabrikasnda, ASTM ve DIN gibi standartlarn yansra TSE standard da kullanlmaktadr.Petkim YYPE Fabrikasnda ISO 9002 kalite gvence sisteminin uygulanmas 1996 ylnda balamtr. ISO 9001/2001 olarak devam etmi ve toplam kaliteye geme olarak hedeflenmitir.rn Standart ile ilgili olarak herhangi bir sorun ile karlalmamaktadr. Ayrca 2001 ylndan itibaren HMWG trleri ve PE 100 tr retimide Petkim YYPE Fabrikasnda retilmektedir. Petkim Yksek Younluk Polietilen Fabrikas iin fiziksel zellikler balca kullanm alanlar itibariyle aadaki tabloda verilmitir.
260
ZELLKLER Erime Ak ndisi Younluk Molekl Arl Dalm Gerilme Direnci Kopmada Uzama Bklme Modl evresel Bask ile Krlmaya Dayanm Spiral Ak atlama Mukavemeti
BRM Gr / 10 dk. Gr / cm3 Kg / cm2 % Kg / cm2 Saat cm Kg cm / cm NJEKSYON 4.4 19 0.957 0.970 Dar 200 > 500 9.000 - 11.000 2-8 45 75 3 - 11
YYPE TPLER RME 0.25 0.65 0.950 0.966 Orta - Geni 300 -350 >500 8.000 11.000 40 - 400 8 - 35
EKSTRZYON 0.01 0.9 0.950 0.956 Darok Geni 250 - 300 >500 8 10.000 >400 6 - 15
c) retim Miktar ve Deeri :

Tablo 4:retim Miktar Sra Ana (Bin Ton) YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 1 YYPE 71,98 70,36 56,35 84,78 82,13 90,30 75,00 -2,2 -19,9 50,4 -3,1 9,9 -16,9 YILLAR
Tablo 5: retim Deeri Sra Ana No: 1 Mallar YYPE
(10 6 YTL) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 43,77 35,48 45,44 78,66 89,79 131,9 126 -18,9 28,1 73,1 14,1 46,9 -4,5
Petkim YYPE Fabrikas retimi 90.000 ton/yl cvarnda sabitlenmi durumdadr. Petkim YYPE Fabrikas retim miktar 1999 ve 2000 yllarnda yaklak ayndr. 2001 ylnda 2.tevsii nedeni ile yaklak 2 ay fabrika durduundan retim dk olmutur. 2002 ylndan itibaren Fabrikann retimi ykselie gemi ve 2004 ylnda 90.000 ton zerinde retim gereklemitir. 2005 ylnda retimin dme nedeni ise Etilen Fabrikasnn tevsii nedeni ile yaklak 3 ay hammadde temin edilememesidir.
261
d) Maliyetler: Petkim YYPE Fabrikas maliyetleri ana mal birimi % baznda Tablo 6da verilmitir.
Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: 2005 Yl YTL Pay (%) Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET Kaynak: Petkim Holding A. 72,7 6,5 1,2 1,2 8,6 3,9 2 0,7 3,2 100,0
Petkim YYPE Fabrikas maliyeti AB lkeleri YYPE Fabrikalar maliyetleri ile benzerlik gstermektedir. Fakat Asya ve Orta Dou lkeleri YYPE Fabrikalar maliyetleri ile karlatrldnda ise hammadde maliyetinden dolay yksek kalmaktadr. 2.1.3. D Ticaret a) thalat:
Tablo 7: YYPE Sektr rn thalat Sra Ana YILLAR (Bin Ton) YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 1 YYPE 86 103,8 102,3 143,6 187,5 220,4 290 20,66 -1,43 40,37 30,60 17,57 31,57
Tablo 7den grld gibi Trkiyenin YYPE retimi sabit kaldndan ithalat artarak devam etmi ve 2005 ylnda 290.000 ton cvarnda olaca tahmin edilmektedir. 2005 ylnda YYPE rn ithalatnn yaklak 391.500.000 $ olaca tahmin edilmektedir.
262
Tablo 8: YYPE Sektr rn thalat Sra Ana YILLAR
(CIF, Cari Fiyatlarla,Milyon $) YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 1 YYPE 64,1 86,3 77,96 96,53 140,5 222,4 391,5 34,66 -9,65 23,82 45,53 58,36 75,7 Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.
Tablo 9: YYPE Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar (CIF, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 1 YYPE $ 745 831 762 672 749 1009 1300 11,5 -8,3 -11,8 11,4 34,7 28,8
Tablo 9dan grlecei gibi 2004 ylna kadar YYPE Ortalama thalat Birim Fiyatlar kararl olarak seyretmitir.2004 ylndan itibaren hampetrol fiyatlarna bal olarak nafta fiyatnn ykselmesi nedeni ile YYPE Ortalama thalat Birim fiyatlar da artmtr.
Tablo 10 : AB ve nemli Dier lkelerdenYYPE Sektr rn thalat (Bin Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam 3 17,3 24,5 41,3 3 14 50 51,5 60,4 75,2 106,3 109,5 125 nemli Dier lkeler Rusya Fed. 19,0 28,2 11,2 13,1 6,1 Kveyt 5,2 6,6 4,6 13,9 G.Kore 4,5 6,8 6,4 13,9 10,2 ABD 2,9 3,1 3,7 6,4 Japonya 1,7 2,9 Ukrayna 5,4 14,5 8,4 7,6 Suudi Ara. 8,6 10,4 18 26,8 66,0 Katar 11,2 14,4 Libya 14,1 zbekistan 10,3 Msr 7,7 11,0 13,1
Tablo 10dan grlecei gibi 2004 ylna kadar AB lkeleri haricinde en fazla ithalat yaplan 5 lkeye bakldnda, Dnyann eitli blgelerinden ithalat yapld grlmektedir.Fakat 2004 ylndan itibaren Orta Dou lkeleri ilk sralar almaktadrlar.Orta Dou lkelerinden Suudi Arabistan, Trkiyeye olan YYPE ihracatn katlayarak arttrmaktadr.2005 ylnda Suudi Arabistan Devletinden yaplan ithalat, Petkim YYPE Fabrikasnn 2005 yl retimine yakndr. 2007 ylndan itibaren randaki yksek kapasiteli YYPE Fabrikalarnn devreye alnmas ile birlikte rannnda YYPE thal edilen lkeler sralamasnda ilk sralar alaca tahmin edilmektedir.
263
Tablo 11: AB ve nemli Dier lkelerden YYPE Sektr rn thalat (CIF,Cari Fiyatlarla,Milyon $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam 46,7 49,9 55,2 85 117 162,5 17,6 6,8 10,6 53,1 37,6 38,8 39,7 nemli Dier lkeler Rusya Fed. 11,9 20,3 7,4 7,3 4 Kveyt 3,6 5 3 15,1 G.Kore 3,6 5,5 4,2 10,3 12,5 ABD 2,4 2,8 3,3 6 Japonya 1,1 2,4 Ukrayna 3,2 7,7 5,6 Suudi Ara. 5,4 6,1 11,7 26,6 75,8 Katar 10,4 16,6 Libya 12,3 zbekistan 9,2 Msr 4,9 10,2 14,8
Tablo 7deki thalat miktarlarndan da grld gibi Petkim YYPE Fabrikas Trkiye Tketiminin n ancak karlayabilmektedir.2006 ve sonraki yllarda ithalat rakamlarnda ciddi artlar olaca grlmektedir. YYPE retimi iin herhangi bir yar rn ithalatna gereksinim yoktur. Petkim Aliaa Kompleksinde Etilen Fabrikasndan hammadde temin edildiinden etilen ithalatna gereksinim yoktur.YYPE retimi iin gerekli olan muhtelif katalizr ve stabilizerler ise yurt dndan ithal edilmektedir. b) hracat: Petkim YYPE retimi Trkiyenin YYPE htiyacn karlayamamaktadr. Fakat AB lkelerine,Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetine ve baz lkelere az miktarda ihracat yaplmaktadr.
Tablo 12: YYPE Sektr hracat Sra Ana YILLAR 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 1 YYPE 1912 2686 4689 1686 2730 913 500
(Ton) YILLIK ARTILAR (%) 2005 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 40,5 74,6 -64 62,1 -66,6 -45,2
264
Tablo 13: YYPE Sektr hracat Sra Ana YILLAR No: 1
(FOB,Cari Fiyatlarla,Milyon $) YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. YYPE 1,02 1,95 2,95 1,05 1,92 0,746 0,634 66,6 51,8 -64,5 82,6 -61,1 -15 ($) YILLIK ARTILAR (%)
Tablo 14: YYPE Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar Sra Ana Fiyat YILLAR No: Mallar Birimi 1 YYPE $
2005 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 535 728 630 622 702 817 1268 36,1 -13,5 -1,27 12,9 16,9 55,2
Tablo 14den grld gibi 2004 ylndan itibaren hampetrol fiyatlarndaki ciddi artlar nafta ve etilen maliyet fiyatlarna da yansdndan YYPE Sektr hracat Ortalama Birim fiyatlar ar ykselmitir. Tablo 15de AB ve nemli Dier lkelere YYPE ihracat gsterilmitir.Tablo 15den grld gibi AB ve nemli Dier lkelere YYPE hracat yok denecek kadar azalm durumdadr.Bunun nedeni Petkim YYPE retiminin Trkiye Pazarnn ihtiyacn karlayamayacak durumda olmasdr.
Tablo 15: AB ve nemli Dier lkelere YYPE Sektr hracat (Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. AB lkeleri Toplam 2593 85 563 200 -38,7 278 -96,7 -100 -64,4 1 YYPE 1119 686 nemli Dier lkeler KKTC 346 375 251 441 191 305 250 Msr 206 1500 400 Suriye 200 200 Romanya 40 60 Polonya 25 Bulgaristan 100 Cezayir 750 100 Ukrayna 553 781 Makedonya 43 23 in Halk C. 1900 srail 23 ABD 2
265
Tablo 15den de grld gibi Petkim YYPE Fabrikas retimi ok byk oranda i pazarda tketilmektedir. KKTC Devletine az miktarda ihracat yaplmaktadr.AB lkelerine yaplan az miktardaki ihracat ise Petkim retimin, Pazara ynelik olmas nedeni ile son yllarda durma noktasna gelmitir.
Tablo 16 : AB ve nemli Dier lkelere YYPE Sektr hracat (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. AB lkeleri Toplam 1 YYPE 556 516 1.617 58 2730 390 254 -7,2 213 -96,4 4.606 -85,7 -34,9 nemli Dier lkeler KKTC 238 308 185 274 149 318 282 Msr 100 1.040 248 Suriye 100 106 Romanya 29 36 Polonya 17 Bulgaristan 73 Cezayir 458 58 Ukrayna 359 509 Makedonya 24 18 in Halk C. 1.294 srail 20 ABD 3
2.1.4. Yurtii Tketim: Aadaki Tablo 17den grlecei gibi YYPE Sektr Yurtii tketimi devaml olarak artmakta fakat Yurtii retim sabit kalmaktadr.
Tablo 17:Tketim Miktar Sra Ana No: Mallar 1 YYPE (Bin Ton) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 157 169 156 228 265 310 365 7,64 -7,69 46,15 16,23 16,98 17,74
Tablo 18:Tketim Deeri Sra Ana No: Mallar 1 YYPE
YILLAR
(Cari Fiyatlarla,Milyon $) YILLIK ARTILAR (%)
2005 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 117 140 119 153 198 313 474 20 -15 29 29 58 51
266
2.1.5. Fiyatlar: 1999 ylndan itibaren sektrde ana mallarn yllk ortalama yurtii fabrika k fiyatlar ve bunlarn deiimleri Tablo 19da gsterilmitir. Tablo 19dan da grlecei gibi 2003 ylndan itibaren YYPE fabrika k fiyatlar dnya YYPE fabrika k fiyatlarna paralel olarak ykselmitir.
Tablo 19: YYPE Sektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar ($) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 1 YYPE 700 825 675 625 800 1060 1300 17,9 -18,2 -7,4 28 32,5 22,6
2.1.6. stihdam: Petkim YYPE Fabrikasnda istihdam edilen teknik eleman saysnda nemli deiiklik olmamakta ve yeni teknik eleman istihdam edilmemektedir.Paketleme hizmetleri zaman zaman Mteahhit kapsamnda yaptrldndan Dz ii saysnda dalgalanmalar olmaktadr. Petkim YYPE Fabrikas Mhendis saysnda da(Yksek-Teknik) 1999 ylndan beri nemli deiiklik olmamtr.Petkim YYPE Fabrikasnn Mhendis ve Teknisyen saylar Dnyadaki benzer YYPE Fabrikalar ile paralellik arzetmektedir.
Tablo 20: YYPE Sektr stihdam Durumu YILLAR gc Yksek Teknik dari Orta Teknik Memur i Dz Kalifiye 1999 2000 2001 2002 2003 2004 7 7 7 7 7 7 2005 Tah. 6 2000 Kii YILLIK ARTILAR (%) 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. -14,23
93
90
90
90
88
78
78
-3,22
-2,22 -11,36
28
26
24
-67,35
189
-7,69
2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Petkim Aliaa Kompleksindeki YYPE fabrikasnda kullanlan slurry prosesi halen dnyada yaygn olarak kullanlan geerli proseslerden birisidir.Bu proses ile Dnyadaki 15 lkede 4.836.000 ton/yl retim yaplmaktadr. Petkim YYPE Fabrikasnda rn kalitesi asndan rekabet ile ile ilgili sorun grlmemesine ramen Fiyat rekabeti asndan ciddi sorun vardr.
267
2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler Petkim YYPE Fabrikasnn ana girdisi olan etilen Petkim Etilen Fabrikasndan temin edilmektedir.Fabrikada kullanlan tilitelerin tamam Petkim tilite Fabrikalarndan karlanmaktadr.Kullanlan kataliz ve stabilizerler ise ithal edilmektedir.Petkim Holding A. irketi, Piyasada YYPE kullanan mterilerin problemlerini zmek iin gayret sarfetmektedir. 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi: a) stihdam Sekizinci Be Yllk Plan Dneminde Petkim YYPE Fabrikasnda Fabrikada alan personel says 134den 101e dmtr. b)Fiyatlar Sekizinci Be Yllk Plan Dneminde rn ithalat(miktar) rakamlarnda byk deiiklikler olmasna kar rn ihracatnda nemli deiiklik yoktur. 2005 yl itibari ile Trkiye YYPE tketiminin Petkim tarafndan karlanmakta geri kalan ise ithal edilmektedir. Sekizinci Be Yllk Plan DnemindeYYPE piyasasndaki fiyatlar nceleri kararl seyretmi fakat 2004 ylndan itibaren nafta fiyatlarna bal olarak etilen fiyatnn ykselmesi nedeni ile 2004 ve 2005 yl fiyatlar nceki yllarn fiyatlarnn yaklak 2 katna kmtr. c) Yatrmlar Sekizinci Be Yllk Plan Dneminde YYPE sektrnde Petkim YYPE Fabrikas retim kapasitesi 2001 ylnda % 60 arttrlarak 96.000 ton/yl olmutur. Petkim YYPE Fabrikas kapasite olarak son noktaya gelmitir. d) Verimlilik Sekizinci Be Yllk Plan Dneminde Petkim YYPE fabrikas devrede kalma faktr % 95-96 arasnda gereklemitir. e) rn Kalitesi Sekizinci Be Yllk Plan Dneminde YYPE fabrikasnda rn kalitesi ile ilgili bir problemle karlalmamtr. Petkim YYPE fabrikas rn zellikleri lisansr firma olan Japon Mitsui Chemical Inc. ile ayndr. Petkim YYPE fabrikasndan rn alan mterilerin ikayetleri genel olarak rn ambalaj ve rn ileme ynnde olmutur. 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu AB lkeleri YYPE sektr zerine yatrmlarn azaltmlardr. zellikle ran ve Suudi Arabistanda YYPE zerine byk yatrmlar yapld bilinmektedir.Bu iki lkedeki yksek kapasiteli YYPE Fabrikalar byk oranda ihracata ynelik olarak faaliyet gstereceklerdir. 2.3. Sektrn Sorunlar Konu tm petrokimya sektrleri iin genel olarak incelenmi olup, EK-Cde ver almaktadr.
268
3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu: Dokuzuncu Plan Dnemi iin Yurtii Talep Projeksiyonu tahminleri ve gelime beklentileri Tablo 21 ve Tablo 22de verilmitir.
Tablo 21: YYPE Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 2006 1 YYPE 407 YILLAR 2009 2010 613 702 ( Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 1.057 18
2007 467
2008 535
2011 805
2012 922
Tablo 22: YYPE Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 2006 1 YYPE 712 YILLAR 2009 2010 1.072 1.228
2007 817
2008 936
(2005 Fiyatlaryla-Milyon YTL) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 1.408 1.613 1.849 18
3.2. hracat Projeksiyonu Trkiyenin tek YYPE reticisi olan Petkim YYPE Fabrikas 2005 yl tibari ile Trkiye YYPE ihtiyacnn yaklak n karlayabilmektedir. Bu nedenle Dokuzuncu Plan Dnemi iin retimin tamam Trkiyede kullanlaca dnldnden hracat Projeksiyonu tahminleri ve gelime beklentisi yaplamamaktadr. 3.3. retim Projeksiyonu: Dokuzuncu Plan Dnemi iin retim Projeksiyonu tahminleri ve gelime beklentileri Tablo 25 ve Tablo 26da verilmitir.
Tablo 25: YYPE Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 YYPE YILLAR 2009 2010 2011 100 100 100 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 100 100 0
2006 2007 2008 100 100 100
Tablo 26: YYPE Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 2006 1 YYPE 175 YILLAR 2009 2010 175 175
2007 175
2008 175
(2005 Fiyatlaryla-Milyon YTL) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 175 175 175 0
269
3.4. thalat Projeksiyonu: a) rn thalat: Dokuzuncu Plan Dnemi iin rn thalat Projeksiyonu tahminleri ve gelime beklentileri Tablo 27 ve Tablo 28de verilmitir.
Tablo: 27 YYPE Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 YYPE YILLAR 2009 2010 517 606 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 961 22,7
2006 311
2007 371
2008 439
2011 709
2012 826
Tablo 28: YYPE Sektr rn thalat Projeksiyonu (2005 FiyatlarylaMilyon ABD $) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 YYPE 371 441 523 616 722 844 964 1.145 22,8
b) Yar rn ithalat: YYPE Sektrnde yar rn kavram olmadndan gereksinimde olmayacaktr. c) Hammadde thalat: YYPE Sektrnn gereksinimi olan ana hammadde etilendir. Petkim Aliaa Kompleksindeki etilen fabrikas YYPEnin etilen gereksinimini karlayabilecek durumdadr. Ayrca Petkim Aliaa Kompleksi YYPE Fabrikasnn tilitelerinin tamamn karlayabilmektedir. Kataliz ve stabilizerler yurt dndan temin edilmeye devam edecektir. 3.5. Yatrm Tahminleri: 3.5.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler: Trkiyede YYPE Sektrnde Kurulu baznda tevik belgesi alm, devam eden veya balanacak yatrmlar ve sektre eklenecek yeni kapasiteler yoktur. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri: 2005 yl verilerine gre Trkiyenin YYPE sektrnne olan ihtiyac artarak devam etmektedir.Fakat YYPEnin ana hammaddesi olan etilen fiat, YYPE maliyetini olumsuz etkilemektedir.YYPE sektrne yatrmda en nemli faktr ucuz hammadde(etilen) temini olarak grlmektedir. Asya ve Orta Dou lkelerinde hammadde ucuz olarak temin edildiinden ve Dnyada YYPE sektrne talep hzla arttndan youn olarak YYPE sektrne yatrm yapmaktadrlar.
270
3.6. Teknolojide, Ar-Ge Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, Girdi Piyasalarnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri: YYPE slurry, zelti veya gaz faz prosesleri ile elde edilmektedir. Geleneksel ZieglerNatta ve krom katalizrlerin metalosen katalizrlerle birlikte (hibrid katalizrler) kullanm yoluyla YYPEnin zelliklerinin gelitirildii ifade edilmektedir. Metalosen katalizrler slurry loop prosesi ile retim yapan reticilere LAYPE piyasasna girme imkan salamakta ve polietilenler arasndaki snrlar ortadan kaldrmaktadr. ki slurry veya iki gaz faz yada bir slurry bir gaz faz reaktr kombinasyonu kullanan bimodal prosesler ile retilen rnlerin metalosen katalizrler kullanlarak retilen rnler ile rekabet edebildikleri iddia edilmektedir. Ziegler-Natta veya single-site katalizrler kullanarak bimodal ve multimodal polietilenleri reten multizonlu bir reaktr Montell tarafndan gelitirilmitir. Dupont, BP Amocoya demir ve kobalt tridentate katalizrler kullanarak YYPE retimi iin lisans satmtr. Yeni YYPE fabrikalarnda tek hatta slurry fazda 300.000 ton/yl kapasiteye ulalrken gaz fazda 400.000 ton/yln (Exxon super condensed mode) zerine klabilmektedir. Aliaada kurulu bulunan Petkim Yksek Younluk Polietilen Fabrikasnn da prosesden kaynaklanan herhangi bir evre kirletici faktr bulunmamaktadr. evreye dorudan atlan gaz, sv ve kat atk yoktur. Kullanlmakta olan stabilizerlerin Food Grade olmas rnn yiyecek ambalaj dahil akla gelen her yerde kullanlmasna olanak salamaktadr. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler : Tm sektrler iin genel olarak EK- Gde verilmitir. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABYE KATILIM SRECNN SEKTRE ETKLER AB lkeleri ile Trkiye arasnda YYPE Sektrndeki benzer yaklamlar vardr.Trkiyenin YYPE Sektrnde kalite ve pazar problemi yoktur.Trkiyenin YYPE Sektrndeki sorunu AB lkelerinde olduu gibi Hammadde(etilen) maliyetinin yksek olmasdr. Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
271
272
POLVNL KLORR (PVC)

1. GR : 1.1. Sektrn Tanm ve Snrlanmas Vinil Klorr Monomerin (VCM) basn, scaklk ve katalizrlerin etkisinde polimerizasyonu ile PVC rn toz halinde elde edilmektedir. PVCnin Gmrk Tarife statistik Pozisyon (G.T..P.) numaras 39.04.10.00.00.00dr. Yurtii talep hesaplanrken G.T..P. numaralar 39.04.21.00.00.00 olan Plastifiye edilmemi PVC ve 39.04.22.00.00.00 olan, Plastifiye edilmi PVC trler de gz nne alnmtr. PVCnin Birlemi Milletler Sektrel Tasnif Kodu ISIC, Rev.3 numaras 2413.1.03.10dur. Palstifiye edimi PVC iin ISIC, Rev.3; 2413.1.03.25, Plastifiye edilmemi PVC iin ISIC, Rev.3; 2413.1.03.23tr. 1.2. rnn zellikleri PVCnin sspansiyon trde yalnzca Aliaa da retilmektedir Properties
Density at 20 oC Melting Temperature, C Tensile Strength, Mpa
-5 o o
1.35 100 55 15
Thermal Expansion, 10 / C 7 Elongation, %
1.3. Kullanm Alanlar PVC nin son kullanclarna gre dalmlar: boru ve balant eleman olarak, 39%, profil ve boruluk 20%; film and sheet, 18%, kablo klflama 8%; ielik, 3%; ve dierleri, 12% dir. zellikler :
Younluk 20 oC da Erime Scakl, C Gerilme Mukavemeti, Mpa Isl Genleme, 10 / C Uzama, %
-5 o o
1.35 100 55 7 15
PVC rn beyaz renkli ekilsiz tozdur. Kendi monomerinde znmeyen tek polimer olup, nitrobenzene, cyclohexanone, ve tetrahydrofuran da znr. Seyreltik asit ve bazlara
273
direnli olup, konsantre nitrik asit ve cromic asitten etkilenir. Fluorine den olduka fazla etkilenir. Hammaddesi : Vinyl chloride monomer (VCM) dir Salk ve Gvenlik Bilgileri : 80 oC ye kadar PVC stabil olup, 80 oC,nin zerinde renk deiimi balar ve ok az miktarda da olsa HCL k balar. PVC iyi havalandrmaya sahip kuru, serin, gne almayan kapal yerlerde muhafaza edilmelidir. PVC ye uzun sreli maruziyetler de deride tahrilere ve gzlerde konduktivite neden olur. Koruyucu gzlkler mutlaka kullanlmaldr. PVC yandnda kan dumanlarda HCl, karbonmonoksit, fosgen ve dier toksik gazlar ierir. PVC yangnlarn sndrmek iin su spreyi, karbondioksit ve kuru kimyasal toz kullanlmaldr. 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Kurulu says,Mevcut kapasite ve Kullanm Polivinil Klorr (PVC) rnnn Trkiye deki tek reticisi Petkim Petrokimya Holding A.. bir kamu kuruluudur. Petkimin Aliaa/zmir Komplekslerinde kurulu PVC fabrikas mevcuttur. 1986 ylnda105.000 ton/yl kapasite ile retime geen Aliaa PVC fabrikas 1995 ylnda tamamlanan tevsii ile 140.000 ton /yl kapasiteye ulamtr. 2002 ylnda 1 adet reaktr ilavesiyle kapasite 150 000 ton/yl a ulamtr. Tablo-1 : PVC Sektrndeki Kurulular
Varsa Yabanc Sermaye Pay (%) 2005 Yl ci Says 98 Kapasite Ton 150 000
Kurulu Ad PETKM PVC FABRKASI
Yeri
Mlkiyeti
retim Konusu
PETKM ALAA HOLDNG A..
SSPANSYON Yok PVC
irket bnyesinde bulunan Yarmca Kompleks Bakanl 05.10.2001 tarih ve 2001/54 sayl zelletirme Kurulu Karar gerei Trkiye Petrol Rafineleri A..(Tpra)ne 01.11.2001 tarihinde devredilmitir. Mevcut Kapasite ve Kullanm : Aliaa PVC nitesinin kapasitesi 150.000 ton/yldr. Kurulu kapasite ve Kapasite kullanm oranlar (K.K.O.) 1999-2005 yllar iin Tablo-2de verilmitir. Tablo-2 : PVC Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu
274
ANA RN
KAPASTE BRM YILLAR BLGLER 1999 2000 195 0.90 2001 195 0.75 2002 140 1.12 2003 150 140 2004 150 1,05 2005 150 0.86
PVC
Kapasite KKO
Bin ton (%)
195 0.98
2.1.2. retim a) retim Yntemi-Teknoloji Polivinil Klorr kullanlmaktadr. retiminde ticari olarak 4 polimerizasyon proses teknii
Bu proses teknikleri ; 1. Ktle polimerizasyonu 2. Emlsiyon polimerizasyonu 3. Mikro sspansiyon polimerizasyonu 4. Sspansiyon polimerizasyonu 1. Ktle Polimerizasyonu VCM tayc ortam olarak kendisi kullanlarak polimerize edilir. Bu proses, sspansiyon polimerizasyon prosesinde kullanlan serbest radikal balatclar kullanlarak genellikle iki kademede gerekletirilir. Birinci kademede yksek hzda kartrlan bir otoklavda tane bykl, ikinci kademede dk hzda kartrlan bir otoklavda molekl bykl artrlr. Polimerizasyon dk bir dnm orannda durdurulur ve polimer monomerden ayrlr. Monomer geri dndrlr. rn granl halindedir. Ktle polimerizasyonu prosesinin avantaj dk utilite giderine sahip olmas ve kurutma blmne ihtiya gstermemesidir. Prosesin dezavantaj ise esnek olmamasdr. 2. Emlsiyon Polimerizasyonu Polimerizasyon genellikle aadaki maddeleri ieren ceketli kartrcl otoklavlarda kesikli (batchwise) veya srekli (continuous) olarak gerekletirilir: - VCM - Demineralize su - Suda znen bir balatc (perslfat, hidrojen peroksit gibi) - Emlsiyon yapc (sabun gibi) Polimerizasyon sonunda otoklav, ince PVC taneciklerinin sudaki dispersiyonundan oluan bir emlsiyon ierir. Lateks eklinde adlandrlan bu emlsiyondaki PVC
275
taneciklerinin ap genel olarak 0,1-2 mikrometre arasndadr. PVC atomizer tipi kurutucuda scak hava ile kurutularak sudan ayrlr. Polimerizasyon aamasnda kullanlan emlsiyon yapclarn ou rnde kalr. Bunlar belli koullarda rne daha iyi termal stabilite ve daha kolay ilenebilirlik gibi zellikler kazandrrlar. Emlsiyon polimerizasyon prosesinde bir metrekp reaktr hacminde ylda 250 ton rn dzeyinde bir verimlilie ulaabildii belirtilmektedir. Emlsiyon polimerizasyonu ile retilen rnler genellikle deirmenlerden geirilerek tlr ve pasta olarak satlr. Emlsiyon PVC trleri daha ok duvar katlar, yer karolar, suni deri imalat gibi alanlarda ve otomobillerde gvde alt rts olarak kullanlmaktadr. 3. Mikrosspansiyon Polimerizasyonu Polimerizasyon aadaki maddeleri ieren bir otoklavda gerekleir: - VCM - Demineralize su - Monomerde znen bir balatc - Emlsiyon yapc Karm bir homojenizerden geirildikten sonra reaktre beslenir. Polimerizasyon sonunda otoklav, suda ince PVC taneciklerinin oluturduu sspansiyon ierir. Lateks olarak adlandrlan bu svdaki PVC taneciklerinin bykl genellikle 3 mikrometredir. Son rn elde etmek zere daha sonra yaplan ilemler, emlsiyon polimerizasyonu prosesinde yaplanlarn aynsdr. 4. Sspansiyon Polimerizasyonu Sspansiyon polimerizasyonu soutma sistemleriyle donatlm, kartrcl reaktrlerde kesikli olarak (batchwise) gerekletirilir. Balca hammadde ve yardmc maddeler unlardr: - VCM - Demineralize su - Monomerde znen bir balatc (organik peroksit gibi) - Sspansiyonun stabilitesini artrmak ve PVCnin kalitesini kontrol etmek iin yzey aktif maddeler ve kolloidler (polivinil alkol, selloz derivatifleri gibi) - rnn kalitesini artrmak iin dier katklar Kolloidlerin trne, dozajna ve reaktrn kartrma koullarna bal olarak monomer damlacklar aglomere olurlar. stenilen dnm oranna ulaldnda (% 85-95) reaksiyon durdurulur. Slurry olarak adlandrlrken PVC taneciklerinin sudaki sspansiyonundan kalan VCM ayrlr. VCMin ayrlmas ya reaktrn kendisinde yada reaktr ile syrc arasnda yer alan bir blowdown tanknda yaplr. Arta kalan VCM, syrcda buharla alnr. Slurry, santrifj ve kurutma ilemlerinden geirildikten sonra elenir ve paketlenir. PVCnin ortalama tanecik bykl yaklak 125 mikrondur.
276
Sspansiyon prosesinde kullanlan reaktr hacimleri 20-200 m3 arasnda olabilmektedir. Optimum reaktr bykl kapasiteye ve istenilen tr saysna baldr. Sspansiyon prosesinin avantaj lek ekonomisi ve esnekliktir. Reaktrde ak veya kapal reaktr teknolojileri kullanlmaktadr. Ak reaktr tipinde reaktrler her batchden sonra almakta ve gerekliyse temizlenmektedir. Kapal reaktr teknolojisinde, reaktrde polimer depozitlerinin oluumu engellenmekte ve bylece her batchden sonra reaktrn alma ihtiyac ortadan kalkmaktadr. Reaktrlerin almadan 400 batchin zerinde altrabildikleri belirtilmektedir. Sspansiyon prosesinde bir metrekp reaktr hacminde ylda 600 ton rn dzeyinde bir verimlilie ulalabildii belirtilmektedir. Sspansiyon polimerizasyonu ile retilen rnler daha ok boru, kablo, kap pencere imali ile enjeksiyon ve iirme kalplama uygulamalarnda kullanm alan bulmaktadr. Sspansiyon polimerizasyon prosesi dnyada en ok kullanlan PVC retim yntemidir (Dnya kapasitesinin yaklak % 80i). Petkim Petrokimya Holding A..nin Yarmcada bulunan PVC fabrikasnda emlsiyon ve sspansiyon prosesleri, Aliaada bulunan PVC fabrikasnda ise sadece sspansiyon prosesi kullanlmaktadr.
Lisansr Firma
Chisso Corp Elf Atochem Elf Atochem Inovyl Inovyl Inovyl Mitsui Chemicals Nippon Zeon Nippon Zeon Shin-Etsu Chemical Solvay Tosoh Corp Vestolit Vinnolit Technologies Krupp Uhde Various
Kontraktr
Krebs-Speichim, others Krebs-Speichim Case by case Case by case Case by case Hitachi Zosen, Toyo Eng, JGC Case by case Case by case
Prosees zellikleri
Bulk two step polymerisation Microsuspension two step polymerisation Suspension polymerisation Emulsion polymerisation Build-up suppressant Evicas-90 for PVC-S and PVC-E processes Suspension polymerisation process Suspension process Microsuspension process, paste grade Suspension polymerisation Suspension polymerisation Suspension Suspension, emulsion and high impact PVC Suspension process
Chisso Engineering, Costain Suspension process with VCM stripping technology
(Source: ECN Chemical Engineering & Construction Directory)
Sspansiyon polimerizasyonu proses akm emas ekil-2de verilmektedir.
277
ekil-2 : Sspansiyon Polimerizasyonu Prosesi ile PVC retimi Akm emas
VCM Katklar/Katalizrler
Geri Kazanlan VCM
VCM Geri Kazanma
Su
Santrifj
Reaktr
VCM Syrc
Kurutucu
Blowdown Kab
Scak Hava Paketleme
278
Tablo 3: Kullanlmakta olan teknolojilere gre Birim retim Girdileri

Hammadde ve Kimyasallar Vinyl Chlord Lauroyl Peroksit DEPC Stearyl alkol Na-aurybenzensulfonat Sodyum Carbonat HCL (100) Kostik Soda (%50) Hid Per. Askorbik Asit Datc Madde (PVA) Hid.peroksit Ham materyal Soutma suyu Buhar Elektrik nert Gaz Natural Gaz Ktle Pol. 1,01014 Ton 0,00036 Ton 0,.00025 Ton 0.01518 Ton 0.01124 Ton 0.0038 Ton 0.00187 Ton 0.00006 Ton. ( 1 Ton PVC ) Bach.Eml.Pol 1,013Ton
Ss .Pol. 1,00914
0.00171 0.00354
0.0013 0.00001Ton 68 M3 0,18 Ton 119 KWH 5,.9 NM3 31 Ton 0.66 Ton 371 KWH 18 NM3 45 M3 0.860 Ton 413 KWH 18 NM3 398 MMCAL
b) rn standartlar PVC rnleri TS-7239 Nolu standart ve ISO-9002 standartlarna retilmektedir. c) retim Miktar ve Deeri 1999-2005 yllar PVC retim miktar Tablo- 4de verilmitir. Tablo- 4 : 1999-2005 yllar aras retim miktarlar
Bin Ton
ANA RNLER PVC Ss YILLAR 1999 191 2000 177 2001 168 2002 159 2003 140 2004 157 2005 Tah. 130 2000 -0.92 YILLIK ARTILAR 2001 -0.95 2002 -0.95 2003 -0.88 2004 1.12 2005 Tah. -0.82
uygun olarak
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. 1998 statistik yll
irket bnyesinde bulunan Yarmca Kompleks Bakanl 05.10.2001 tarih ve 2001/54 sayl zelletirme Kurulu Karar gerei Trkiye Petrol Rafineleri A..(Tpra)ne 01.11.2001 tarihinde devredilmitir.
279
retim miktarlarna karlk gelen retim deerleri Tablo-5de verilmitir Tablo-5 : 1999-2005 yllar aras retim deeri
Milyon $
Ana rn YILLAR 1999 2000 2001 2002 2003 143 2004 157 2005 133 2000 -0.92 YILLIK ARTILAR (%) 2001 -0.95 2002 -0.95 2003 -0.88 2004 1.12 2005 -0.84
PVC 195 181 172 163 Ss Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A..
d) Maliyetler Aliaa PVC fabrikas retim maliyeti, dier reticilerle mukayese edildiinde; modern tesislerin retim maliyetinin stnde ancak, eski tesislerin retim maliyetinin altnda bir noktada bulunmaktadr. Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler
PVC Snai Maliyet Hammadde Malzemeler Enerji ilik Amortisman Dier Ticari Maliyet Genel idare giderleri Sat ve pazarlama giderleri Finansman giderleri
Kaynak:Petkim Petrokimya Holding A..
Pay(%) 85.02 7.34 1.98 2.58 1.69 0.69 0.69 0.70
280
2.1.3. D Ticaret Durumu (GTP Nosu 1.1 de verilmi olan katksz PVC, plastifiye edilmemi PVC ve plastifiye edilmi PVC trleri iin) a) thalat (1) rn ithalat 1999-2005 yllarna ait Trkiye toplam PVC ithalat miktar olarak Tablo-7de, bu miktarlara karlk gelen deerler ise Tablo-8de verilmitir Tablo 7 : 1999-2005 yllar aras PVC Sektr rn ithalatlar
Bin Ton
Ana Mallar PVC YILLLAR 1999 203 2000 268 2001 218 2002 293 2003 343 2004 435 2005 tah 513 2000 1.32 2001 0.81 YILLIK ARTILAR(%) 2002 1 2003 1..58 2004 1.06 2005 Tah. 1.17
Kaynak:Petkim Petrokimya Holding A..
Tablo 8: 1999-2005 yllar aras PVC Sektr rn ithalat deerleri

Milyon $
Ana Mallar PVC
YILLLAR 1999 140 2000 210 2001 128 2002 187 2003 248 2004 427 2005 tah 509 2000 1.44
YILLIK ARTILAR 2001

-0.64
2002 1
2003 1.94
2004 1.72
2005 Tah. 1.19
Tablo-9 : 1999-2005 dnemi iin ortalama ithal PVC birim fiyatlarndaki deimeler
$ /MT
Ana Mallar PVC YILLLAR Fiyat Birimi $ 1999 690 2000 785 2001 586 2002 637 2003 724 2004 980 2005 tah 992 2000 1.13 YILLIK ARTILAR 2001 -0,74 2002 1.08 2003 1.13 2004 1.35 2005 Tah. 1.01
281
Tablo-10 A :1999-2005 Yllar Aras AB ve Dier nemli lkelerden PVC rn thalat Miktarlar
Bin Ton
YILLLAR lkeler AB lkeleri nemli Dier lkeler Romanya srail ABD Rusya Endonezya Japonya Kaynak: DE 1999 100 2000 158 2001 125 2002 148 2003 191 2004 232 2005 218 2000 1.58 YILLIK ARTILAR(%) 2001 -0.03 2002 1.18 2003 1.29 2004 1.21 2005 Tah. -0.93
33 17 4 3 4 10
39 24 11 6 1 7
34 18 18 8 0 0,2
83 12 14 11 0 1,5
80 12 6 18 0 0,32
95 0 30 13 6 1
82 0 16 9 5 0,6
1.18 1.41 2.75 2 -0.25 -0.7
-0.87 -0.75 1.63 1.33 0 -0.02
2.44 -0.66 -0.77 1.38 0 7.5
-0.96 1 -0.42 1.64 0 -0.21
1.18 0 5 -0.72 6 3.12
-0.86 0 -0.53 -0.69 -0.83 -0.6
Plastiye edilmi ve edilmemi PVC ithalat miktarlar az olmas nedeniyle AB lkelerinden yaplan ithalatlar aadaki tablolarda verilmitir.
Tablo-10 B : AB ve Dier nemli lkelerden Plastifiye Edilmemi PVC thalat Miktarlar

Bin Ton
YILLLAR lkeler 1999 AB 6,6 lkeleri Kaynak: DE 2000 3,5 2001 2,3 2002 4,1 2003 3,8 2004 5 2005 3,6 2000 -0.53 2001 -0.65 2002 1.78 2003 -.92 2004 1.31 YILLIK ARTILAR(%) 2005 Tah. -0.72
Tablo-10 C : 1999-2005 yllar aras AB ve Dier nemli lkelerden Plastifiye Edilmi PVC thalat Miktarlar
Bin Ton
YILLLAR lkeler 1999 2000 6,9 2001 6,4 2002 6,5 2003 8,2 2004 9,9 2005 6,3 2000 0.95 YILLIK ARTILAR(%) 2001 -0.92 2002 1.01 2003 1.26 2004 1.20 2005 Tah. -0.63
AB 6,3 lkeleri Kaynak: DE
282
Tablo-11 A : 1999-2005 yllar aras AB ve Dier nemli lkelerden PVC rn thalat Deerleri
CIF, Milyon $
YILLLAR lkeler AB lkeleri nemli Dier lkeler Romanya srail ABD Rusya Endonezya Japonya Kaynak: DE 1999 61 2000 121 2001 74 2002 97 2003 137 2004 225 2005 tah 215 2000 1.98 YILLIK ARTILAR(%) 2001
-0.61
2002 1.31
2003 1.41
2004 1.64
2005 Tah.
-0.95
24 11 3 2 2 7
31 19 8 5 0.9 6
17 9 10 4 0 0.1
4 7 8 6 0 1
53 8 4 12 0 0.3
89 0 28 11 5 0.9
77 0 15 9 6 0.7
1.29
-0.54
-0.23
13.25
1.67
-0.87
Plastiye edilmi ve edilmemi PVC ithalat tutarlarnn lkelerinden yaplan ithalatlar aadaki tablolarda verilmitir.
az olmas nedeniyle AB
Tablo-11 B : 1999-2005 yllar aras AB ve Dier nemli lkelerden Plastifiye Edilmemi PVC thalat Deerleri
CIF, Milyon $
YILLLAR lkeler 1999 AB 7,8 lkeleri Kaynak: DE 2000 4,3 2001 2,5 2002 4,1 2003 5,6 2004 8,2 2005 6,2 2000 2001 2002 2003 2004 YILLIK ARTILAR(%) 2005 Tah.
Tablo-10 C : 1999-2005 yllar aras AB ve Dier nemli lkelerden Plastifiye Edilmi PVC thalat deerleri
CIF, Milyon $
YILLLAR lkeler 1999 AB 6,9 lkeleri Kaynak: DE 2000 8 2001 7 2002 7,8 2003 11,4 2004 15,7 2005 11 2000 2001 2002 2003 2004 YILLIK ARTILAR(%) 2005 Tah.
Yar rn ithalat ; PVC retiminde yar rn ithalat yoktur.
283
(3) Hammadde ithalat Polivinilklorrn hammaddesi vinil klorr monomer (VCM) AliaaVCM Fabrikasnda retilmektedir. Ancak, retilen VCM yeterli olmadndan VCM ithalat yaplmaktadr. Tablolardan da anlalaca zere VCM fabrikasnda yaplan tevsii almalar sonucunda ithal edilen VCM miktarnda nceki dnemler gre % 50 ye varan oranlarda azalma olmutur. Son yllarda ham petroldeki artlar Petrokimya sektrnn hammaddesinin de artna neden olmu dolaysyla VCM fiyatlar da ayn paralelde artmtr. Tablolar da miktar ve deer olarak verilmitir. 1999-2005 yllar aras PVC Sektr Hammadde thalat Miktar
Ton
YILLLAR 1999 VCM 69 253 2000 66 747 2001 16 388 2002 40 548 2003 16 302 2004 19 630 2005 15 000 2000 -3,6 YILLIK ARTILAR(%) 2001 -75,4 2002 147 2003 -59,8 2004 20,4 2005 -23,6
Kaynak: DE
1999-2005 yllar aras PVC Sektr Hammadde thalat Tutarlar

CIF Bin$
YILLLAR 1999 26 952 2000 40 830 2001 6 656 2002 17 674 2003 8 059 2004 14 721 2005 9 451 2000 51 YILLIK ARTILAR(%) 2001 -83 2002 165 2003 -54 2004 83 2005 -36
VCM
Kaynak: DE
1999-2005 yllar aras PVC rn Hammaddesi VCM in Ortalama Birim Fiyatlar

$
YILLLAR 1999 VCM 389 2000 612 2001 406 2002 436 2003 494 2004 750 2005 763 2000 57 YILLIK ARTILAR(%) 2001 -33 2002 7 2003 13 2004 52 2005 2
Kaynak: DE
b) hracat 1999-2005 yllarna ait Trkiyenin PVC ihracat Tablo-12de, ihracat deerleri Tablo13de verilmitir. Tablo- 12 : 1999-2005 yllar aras PVC Sektr hracat Miktarlar
Ton
ANA RNLER PVC Ss
YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000
YILLIK ARTILAR ( %)
2001 2002 2003 2004 2005 Tah.
2504
6129
13893
2016
775
702
245
228
-1451
-384
905
284
PVC rnn satnda esas ama, yurt ii talebin karlanmasdr. hracat miktarlar ok farkl ve dk seyrettii iin, ihra deerindeki art yzdeleri verilmemitir. Tablo 13: 1999-2005 dnemi PVC Sektr ihracat deerleri
Cari fiyatlarla Bin $
ANA RNLER PVC Ss YILLAR 1999 1171 2000 4331 2001 7568 2002 1025 2003 561 2004 682 2005 Tah. 2000 YILLIK ARTILAR 2001 2002 2003 (%) 2004 2005 Tah.
Tablo-14 : 1999-2005 dnemi PVC Sektr hracat Ortalama birim fiyatlar

2005 Yl Fiyatlaryla, FOB, Bin $
ANA RNLER PVC Ss YILLAR 1999 468 2000 706 2001 544 2002 508 2003 723 2004 971 2005 Tah. 2000 YILLIK ARTILAR(%) 2001 2002 2003 2004 2005 Tah.
Kaynak:Petkim Petrokimya Holding A..Yllk Raporlar
PVC retimi yut ii talebi karlayamamaktadr. Yukardaki verilen tablo 12 ve 13 de grld zere ihracat miktarlar ok dktr, dolaysyla 1999-2005 yllar arasnda AB lkelerine ve sektr ihracat iinde ilk be sray alan dier lkelere gerekletirilen ihracatn dkm miktar dalm Tablo-15de, ihracatn deeri Tablo-16da verilmemitir.. 2.1.4 Yurt ii Tketimi. Tablo 17 : 1999-2005 dnemi Tketim Miktar
Bin Ton
ANA RNLER PVC Ss YILLAR 1999 394 2000 445 2001 386 2002 452 2003 483 2004 592 2005 Tah. 643 2000 1.13 YILLIK ARTILAR(%) 2001 -0.87 2002 1.17 2003 1.06 2004 1.23 2005 Tah. 1.09
Tablo 18 : 1999-2005 dnemi Tketim deerleri cari fiyatlar ile.

Milyon $
ANA RN LER PVC Ss YILLAR
1999 278 2000 335 2001 211 2002 294 2003 365 2004 625 2005 Tah. 649 2000 1..2 2001 -1.06
YILLIK ARTILAR(%)
2002 1.39 2003 1.24 2004 1.71 2005 Tah. 1.03
285
2.1.5. Fiyatlar 1999-2005 dnemi iin ortalama fiyatlar

$
ANA RNL ER PVC Ss YILLAR 1999 705 2000 753 2001 547 2002 651 2003 756 2004 1055 2005 Tah. 1006 2000 7 YILLIK ARTILAR (%) 2001 -73 2002 19 2003 16
200 4 40
2005 Tah. -4.6
2.1.6. stihdam Petkim Aliaa ve Yarmca PVC Fabrikalarndaki istihdam durumu aadaki tablolarda verilmektedir. Tablo-20 Aliaa PVC Fabrikas stihdam Durumu
Kii
GC YILLAR 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Yksek Teknik dari Orta Teknik Memur i Dz Kalifiye 2005 Tah. 7 7 7 7 0 0 2000 YILLIK ARTILAR (%) 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 0
117
117
117
117
40
41
54
53
26
2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Tm sektrler iin genel olarak Tablo 4-9da verilmitir. 2.1.9. Dier sektrler ve yan sanayi ile ilikiler PVC rn inaat,tarm,elektrik,oyuncak otomobil ve salk sektrnde eitli uygulamalarda kullanlmaktadr. 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu Tm sektrler iin genel olarak EK- Bde verilmitir. 2.3. GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve Sorunlar-Frsatlar-Tehditler) Analizi Tm sektrler iin genel olarak EK- Cde verilmitir.
286
3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER. 3.1 Yurtii Talep Projeksiyonu Tablo-21 : PVC Yurtii Talep Projeksiyonu.
(Bin Ton) ANA RN PVC YILLAR 2006 2007 2008 2009 2010 684 741 802 869 941 2011 2012 1019 1103 2013 1195 Ort.Yllk Art(%) 2007-2013 8,3
Tablo-18 A : PVC Yurtii Talep Projeksiyonu Sspansiyon PVC rn Yurtii

(Sat Fiyatlaryla, Milyon $) ANA RN PVC YILLAR 2006 2007 2008 2009 2010 530 586 602 668 740 2011 2012 817 901 2013 992 Ort.Yllk Art(%) 2007-2013 10,1
b) hracat Projeksiyonu PVC retimi yurtii talebi karlayamamaktadr. Bu nedenle PVC ihracat ngrlmemektedir. c) Toplam Talep Projeksiyonu PVC yurtii talep projeksiyonu ayn zamanda toplam talep projeksiyonunu da ifade etmektedir. 3.1.2. retim Projeksiyonu Tablo-19 : PVC retim Projeksiyonu
(Bin Ton) ANA RN PVC YILLAR 2006 2007 2008 2009 2010 150 150 195 195 195 2011 2012 195 195 2013 195 Ort.Yllk Art(%) 2007-2013 0
287
Tablo-19 A : PVC retim Projeksiyonu

2005 Yl Yurtii Sat Fiyatlaryla, Milyon $ ANA RN PVC YILLAR 2006 2007 2008 2009 2010 151 151 196 196 196 2011 2012 196 196 2013 196 Ort.Yllk Art(%) 2007-2013 30
3.1.3. thalat Projeksiyonu a) rn ithalat PVC rn toplam talep tahmini ve retim imkanlar karlatrlarak hesaplanan ithalat projeksiyonu Tablo-20de, bu ithalatn CIF 2005 fiyatlar ile deeri Tablo-20 Ada verilmitir. Tablo-20 : PVC rn thalat Projeksiyonu
Bin Ton ANA RN PVC YILLAR 2006 2007 2008 2009 2010 530 586 602 668 740 2011 2012 817 901 2013 992 Ort.Yllk Art(%) 2007-2013 10,3
Tablo-20 A : PVC rn thalat Projeksiyonu

2005 Yl Fiyatlaryla, CIF, Milyon $ ANA RN PVC YILLAR 2006 2007 2008 2009 534 591 607 674 2010 746 2011 824 2012 908 2013 1000 Ort.Yllk Art(%) 2007-2013 0
b) Yar rn thalat Yar rn ithalat yoktur. c) Hammadde thalat Mevcut kapasiteler gz nne alnarak PVC rn hammaddesi VCMin ithalat miktar Tablo-20 Bde, deeri ise 2005 fiyatlaryla Tablo-20 Cde gsterilmitir.
288
Tablo-20 B : PVC Sektr Hammadde thalat Projeksiyonu

Bin Ton ANA RN VCM YILLAR 2006 2007 2008 2009 2010 5 3 44 44 44 2011 2012 44 44 2013 44 Ort.Yllk Art(%) 2007-2013
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding
Tablo-20 C : PVC Sektr Hammadde thalat Projeksiyonu

2005 Yl Fiyatlaryla, CIF, Milyon $ ANA RN VCM YILLAR 2006 2007 2008 2009 2010 5 3 44 44 44 2011 2012 44 44 2013 44 Ort.Yllk Art(%) 2007-2013
3.1.4. Teknolojide Muhtemel Gelimeler Dnyada sspansiyon polimerizasyonu yntemiyle PVC retiminde kullanlan reaktr hacimleri 200 m3e kadar ulamtr.Bunun yannda deiik katalistler kullanarak reaktr bana birim retim deerleri ykselmitir. Buna karlk Petkimin Aliaa kompleksindeki PVC fabrikas reaktr hacmi 27,5 m3, Dnyada kk hacimli reaktrler daha ok zellikli PVC trleri retiminde kullanlmaktadr. Dnyada PVC reaktrlerinde eperlere polimer yapmasna nleyici katk maddeleri kullanlmak suretiyle reaktrlerin alp temizlenmesi 300-1000 batchte bir yaplr hale gelmitir Petkimin Aliaa PVC fabrikalarnda da bu tr katk maddeleri kullanlmaktadr. Ayrca PVC fabrikalar VCM geri kazanma blmlerinden kan vent gaz ierisindeki VCM, eitli yntemlerle tutularak VCM emisyonlar azaltlmaktadr. 3.1.5. Rekabet Gcnde Gelimeler Petkimin Aliaa Kompleksinde bulunan PVC fabrikasnn VCMe, VCMin de klor ve etilene geri entegrasyonunun bulunmas, VCM maliyetinin bir taraftan klor ve elektrik retim nitelerinde yaplan yatrmlarn tamamlanmasyla decek klor maliyeti nedeniyle, dier taraftan ise VCM nitesinde devam etmekte olan rehabilitasyon almalarnn maliyet drc etkileri dolaysyla decek olmas, PVC retim maliyetlerini drecek ve dolaysyla PVCnin rekabet gcn artracaktr. 3.1.6. evreye Ynelik Politikalar PVC rnyle ilgili evreye ynelik politikalar iki ana balk altnda incelenebilir: 1) PVC fabrikalarnn VCM emisyonlarn aadaki yntemlerle azaltmak: Reaktr temizleme ve transfer ilemlerinin tamamen kapal gerekletirildii kapal manhole teknoljisine sahip reaktr kullanmak olarak
289
Stripping, geri kazanma ve kurutma blmlerinde eitli iyiletirmeler yapmak
2) PVC ieren rnleri, kullanmlar sonrasnda aada belirtilen yollarla bertaraf etmek: Geri dndrme : Pencere profillerinde, yer karolarnda, bilgisayarlarda kullanlan PVC tekrar ayn rnlerin yapmnda kullanlmak zere geri dndrlebilmektedir. Kablo izolasyonunda kullanlan PVC ise sanayi tesislerinin yer demelerinde kullanlabilmektedir. Ambalaj sektrnde kullanlan PVCyi dier plastik ambalaj atklarndan otomatik olarak ayran makineler gelitirilmitir. PVCyi hammaddelerine dntrme : PVC iersindeki kloru hidroklorik asit olarak geri kazanmaya ynelik olarak: Hidrojenasyon Piroliz Gazlatrma Yakma
alternatifleri zerinde eitli almalar yaplmaktadr. En son olarak Solvay, LindeKCA tarafndan gelitirilen kimyasal bazl teknolojiye dayal 2,000 ton/yl kapasiteli bir pilot tesis kuracan aklamtr. Bu tesiste PVCnin dekompoze edilerek tekrar PVC retiminde kullanlacak maddelere dntrlecei belirtilmektedir. Yakma : p yakma frnlarnda PVC atklarn yanmas sonucu oluan HCI yanma gazlarndan uzaklatrlabilmektedir. Frn tasarm ve alma koullarna bal olarak dioksin emisyonlar ok dk dzeye indirilebilmektedir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
290
POLPROPLEN (PP)
1. GR : 1.1. Sektrn Tanm ve Snrlanmas Polipropilenin ( PP ) Birlemi Milletler sektrel tasnif (ISIC Rev.3) numaras 2413.1.05.30dur. Gmrk Tarife statistik Pozisyon (G.T..P.) numaras 390210.00.00.00dr. Polipropilen yar effaf beyaz kat bir maddedir.121 0Cye kadar scaklklarda uzun sre kullanlabilir. Erime noktas 175 C dr. Bu nedenle polipropilen malzemeler sterilize edilebilir. Souk organik zenlerde znmez, scak zenlerde yumuar. Birok bklmeden sonra dahi sertliini korur. Antioksidan katlmad zaman s ve n etkisi ile bozulur. Kolay bir ekilde renklendirilemez. yi bir elektriksel dirence sahiptir. Dk su absorbsiyonu ve geirgenlii vardr. -9.4Cnin altnda krlgandr. Mantarlara ve bakterilere kar dayankldr. 60Cye kadar kuvvetli asitlere ve bazlara dayankldr. Klor, nitrik asit ve dier kuvvetli oksitleyiciler tarafndan etkilenir. Yaklabilir fakat yava yanar. Zehirsizdir. Gda tzne uygundur. Uygun ekilde modifiye edildiinde iyi bir s dayanmna sahiptir. Chrome-plated, enjeksiyon veya iirme kalplama ve ekstrude edilerek kullanlr. Bugn Dnyada 150den fazla polipropilen tr bulunmaktadr. Bu geni tr dalmnn bulunmas yaygn bir kullanm alann da beraberinde getirir. 1.2. Polipropilenin Yaps Polipropilen 1954 ylnda Natta tarafndan bulunmutur. Monomer propilenin atomik yaps CH2 = CH - CH3 eklindedir. Ziegler-Natta katalizrleri olarak bilinen TiCl3 katalizr etkisinde aradaki ift ba alarak ak kalan ulara CH3 ve H radikallerinin balanmas sonucu polimer oluur. Oluan zincirin sonuna H radikali baland zaman zincir oluumu sona erer. Buradan da anlalabildii gibi polimerizasyon ortamnda fazla hidrojen varsa polimer zincir uzunluu ksa olur. Hidrojen azaldka oluan zincir uzun olur. Zincir uzadka M.F.R. (Melt Flow Ratio) azalr. M.F.R. (Erime Ak Oran) polimerin dier bir anlamda viskozitesidir. M.F.R. deeri artka polipropilen yumuar ve elastikiyeti artar. Polipropilenin yapsnda atomlar H H C H CH3 C n H
eklinde dizili 5000 ile 10000 niteden oluur. Polimerizasyon esnasnda tr polimer oluur. Bu polimerler ;
291
ZOTAKTK POLMER : Tm CH3 radikalleri boyutlu dzeyde tek tarafa sralanr. alt dzlemde H radikalleri bulunur. Kristal yapda bir polimerdir. H C H CH3 C H H C H CH3 C H H H C H CH3 C H H C H CH3 C H H C H CH3 C n
SNDYOTAKTK POLMER : CH3 radikalleri boyutlu dzeyde bir st dzlemde bir alt dzlemde yer alr. Aralarda ise H radikalleri bulunur. Bu da kristal yapda bir polimerdir. H C H CH3 C H H C H H C CH3 H C H CH3 C H H C H H C CH3 H C H CH3 C H n
ATAKTK POLMER : CH3 radikalleri boyutlu dzeyde her iki tarafta da geliigzel yerlemitir. Amorf yapda bir polimerdir. Heptan ve hekzanda znr. H C H CH3 C H H C H CH3 C H H C H H C CH3 H C H CH3 C H H C H CH3 C H n Polimerizasyon srasnda Ziegler-Natta katalizrlerinin aktivitesine bal olarak bu tr polimer de oluur. Ortalama bir deer verilecek olursa % 93 civarnda izotaktik polimer, % 5.5 civarnda sindiyotaktik polimer ve % 1.5 civarnda da ataktik polimer oluur. Ataktik polimer slurry faz retimlerde kullanlan heptan ve hekzanda znp polimerden ayrld iin son rndeki miktar % 0.5den azdr. Saf izotaktik polimer ticari olarak mevcut deildir.
292
1.3. Polipropilenin Genel zellikleri ZELLK

zgl arl Ktlesel younluu Akmada gerilme direnci Kopma noktasnda uzama Bklme mukavemeti Rockwell Su absorbsiyon hz Di elektrik sabiti Di elektrik kayb Voltaj direnci Spesifik hacim direnci Termal iletkenlik Spesifik s Termal genleme katsays Deformasyon noktas Yumuama noktas Aside kar direnci Alkaliye kar direnci zcye kar direnci
Birim
Gr/cm3 Gr/cm3 Kg/cm2 (23C) % Kg/cm2 (23C) R-Scale (23C) % arlk kazanc X 106 CS (10C) X 106 CS (18C) Kw/mm Ohm-cm Kcal/cm/cm2 /sn/ 0 C Cal/gr/0 C Mm/mm/ 0 C
0 0
Deeri
0.90~0.91 0.4~0.5 300~350 600~700 7500~8000 90~94 <0.03 2.2~2.3 0.0003~0.0010 30~32 <1016 2.7x107 0.46 110x106 120~130 165~172 Mkemmel Mkemmel Mkemmel
Test Metodu
ASTM-D-1501 ASTM-D-392 ASTM-D-638 ASTM-D-638 ASTM-D-747 ASTM-D-785 ASTM-D-570 ASTM-D-150 ASTM-D-150 ASTM-D-149 ASTM-D-257
ASTM-D-695 ASTM-D-648 ASTM-D-648
C C
Polipropilenin zgl arl u anda ticari olarak kullanlmakta olan tm plastik malzemelere nazaran daha dktr. Ayn kalba dkldnde polipropilen malzemeler daha hafiftir. M.F.R. deeri artka ekme dayanm artar. Bununla birlikte uzama ve darbe dayanm azalr. Polipropilenin scaklkla genlemesi ve souduka bzlmesi polietilenlere nazaran ok azdr. Bundan dolay nadiren deforme olurlar veya atlarlar.
293
Polietilenler 80 C da, polipropilen 120 C da akmaya balar. Polipropilenin su direncinin iyi olmas neticesinde rn buharla sterilize edilmeye uygundur. 120 C altndaki scaklklarda uzun sre hizmet verir. Polipropilen olduka iyi kimyasal dirence sahiptir. Konsantre slfrik asit, nitrik asit, potasyum dikromat, kerosen ve karbon tetraklrr haricinde tm kimyasallara kar direnlidir. Polipropilen kristalin bir malzeme olmasna ramen polietilenlerle kyaslandnda daha iyi berrakla sahiptir. 1.0 mm ye kadar parlak bir grnme sahiptir. 1.0 mm yi aan enjeksiyon kalplamalarda i ksma doru yetersiz soutma meydana gelebilir. ksma doru kresel kristaller oluur , gelen k dalr ve berraklk etkilenir. Bunu engellemek iin fitalik anhidrit veya karboksilik radikallere sahip katk maddeleri polipropilene katlmaldr. Polipropilen Trlerinin Snflandrlmas Polipropilen trleri ilk olarak ana gruba ayrlr. H - Homo polimerler C - kopolimerler RC - Random kopolimerler Homo polimerler sadece propilenin polimerizasyonundan elde edilirler. Yaps : --- PPPPPPPPPPPP --Kopolimerler ise propilenin polimerizasyonundan sonra tre gre % 4 - 14 aras etilenin polimerizasyonundan elde edilir. Yaps : --- PPPPPPPPEEEEE --Random kopolimerlerde ise etilen oran % 4n altndadr. Propilen ve etilenin beraber polimerizasyonundan elde edilir. Yaps : --- PPPEEPPPEE ---- PPPEEPPPEE --Etilen oran % 15 ile % 45 arasnda Etilen-Propilen Kauuklar (EPR) elde edilir. Polipropilen trleri ikincil olarak ana grubun altnda M.F.R. deerlerine gre ayrlr. M.F.R. deeri ise reaktrde hidrojen konsantrasyonuna bamldr. Hidrojenin yan sra pelletleme ksmnda katk maddelerine ilaveten organik peroksitler katarak M.F.R. deeri ayarlanabilmektedir. M.F.R. deeri ayn zamanda erimi polimerin viskozitesidir. Dk M.F.R. olan trler daha serttir , M.F.R. deeri ykseldike yumuaklk artar. M.F.R. deeri ok dk olan uzun zincirli polimer, reaktr sonras organik peroksit ile krlarak (CR-Controlled Rheology) M.F.R. deeri yksek , iyi akcl olan , dar molekl arlk dalml trler de retilebilir. Polipropilen trleri ncl olarak da stte belirtilen iki grubun altnda ierilerine katlan katk maddelerine gre de trlere ayrlr. Bu geni tr dalm geni bir kullanm yelpazesini de beraberinde getirir. Trleri ikincil olarak ana grubun altnda M.F.R. deerlerine gre ayrlr. M.F.R. deeri ise reaktrde hidrojen konsantrasyonuna bamldr. Hidrojenin yan sra pelletleme ksmnda katk maddelerine ilaveten organik peroksitler katarak M.F.R. deeri
294
ayarlanabilmektedir. M.F.R. deeri ayn zamanda erimi polimerin viskozitesidir. Dk M.F.R. olan trler daha serttir , M.F.R. deeri ykseldike yumuaklk artar. M.F.R. deeri ok dk olan uzun zincirli polimer, reaktr sonras organik peroksit ile krlarak (CR-Controlled Rheology) M.F.R. deeri yksek , iyi akcl olan , dar molekl arlk dalml trler de retilebilir. Polipropilen trleri ncl olarak da stte belirtilen iki grubun altnda ierilerine katlan katk maddelerine gre de trlere ayrlr. Bu geni tr dalm geni bir kullanm yelpazesini de beraberinde getirir. 1.5. Polipropilenin Kullanm Alanlar 1.5.1. Homo Polimerlerin Kullanm Alanlar Enjeksiyonluk : Enjeksiyon ve iirme kalplamaya uygundur. Plastik koli band, film kutusu, elektrik sprgesi paralar, oyuncak, mutfak eyalar,endstriyel paralar, keeli kalem kab, elektrik dme ve prizleri, televizyon kasas, plastik kutu, araba paralar ( tampon, direksiyon, n konsol, benzin deposu vs.),tfek ve tabanca kabzas, elektrikli ev eyalar, teyp ve video kasetleri, enjektr, banyo eyalar, piknik ve yemek takmlar, ie kapa, limon skaca retiminde kullanlr. Film : Genel amal film imalat gerekletirilir (Tublar film , dz film , OPP ve BOPP film imalat). Elyaf : Genel elyaf retimine uygundur. Hal, trikotaj, peruk, dekoratif erit, masa rts, Hasr rg, kuma,giyim eyas,iplik retiminde kullanlmaktadr. Dz plik : plik, uval, Bigbag, halat, ambalaj iplii ve ambalaj malzemesi retiminde kullanlr. 1.5.2. Kopolimerlerin Kullanm Alanlar Enjeksiyonluk : Enjeksiyon ve iirme kalplamaya uygundur. Darbe mukavemeti yksek ve sya dayankldr. Merubat, meyve, ekmek, sebze ve balk kasas, gaz ve benzin bidonlar, otomobil far ve tamponu, su borular, banyo kveti, kova, leen, vantilatr, amar makinesi kazan, plastik dili, banyo ve mutfak eyalar, ak ve pil kutular, vantilatr paralar, amar makinesi merdanesi, televizyon kasas, buzdolab i aksam ve buharlama paneli ve vantilatr paralarnn yapmnda kullanlr. Film : Dk sya dayankldr. Yrtlmaz. Soukta dondurulacak ve korunacak gdalarn paketlenmesinde, i amar, OPP ve BOPP imalatnda kullanlr. 1.5.3. Random Kopolimerlerin Kullanm Alanlar Vakumlu ve/veya oluklu levha, boru (mavi, yeil, gri, beyaz ve sar boru), profil, plaka retiminde kullanlr.
295
2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR: 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm Trkiyede Polipropilen retimini gerekletiren tek kurulu Petkim Petrokimya Holding A.. dir. Bir kamu kuruluu olan Petkimin Aliaa Petrokimya Kompleksinde Polipropilen retimine 4 Austos 1985 ylnda balanmtr. Fabrikada homo polimer, blok kopolimer ve random kopolimer ana trlerine bal olarak 69 tr polipropilen rn retilebilir. Ancak Trkiyede ihtiya duyulan 4 tr polipropilen retilmektedir. Fabrikada alan tm personel says 107 kiidir. 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm Fabrika, dnyadaki dier reticilere bakldnda, dk kapasiteli bir fabrikadr. Eski teknoloji (Slurry process) ile retim yapmaktadr. 2005 ylnda yaplan tevsii almalar ile maliyeti bir miktar azalmtr. Trkiye tketiminin %14n karlamaktadr.
(Ton) Tablo 1: POLPROPLEN Sektrnde nemli Kurulular Varsa Yabanc 2005 Yl Sermaye i Pay (%) Says Kapasite 107 144000
Sra No: 1-
Kurulu Ad Kamu Kurulular PETKM PP FABRKASI
Yeri ALAA
retim Konusu Polipropilen
lk devreye alndnda 60.000 ton/yl olan fabrikann kapasitesi, 1990 ylnda balatlan almalar sonunda, 1993 ylnn ilk yarsnda 80.000 ton/yla karlmtr. Ekim.2005 ylnda yaplan ikinci tevsii ile kapasitesi 144 000 ton/yla karlmtr.
Tablo 2: POLPROPLEN Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu Sra Ana Kapasite Kapasite YILLAR No: Mallar ve KKO Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1- PP Kapasite Ton/Yl 79640 75937 77944 79783 70895 77308 58500 * KKO % 99,6 94,9 97,4 99,7 88,6 96,6 73,1 Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 statistik Yll * Not : Fabrika 2005 ylnda drt ay tevsii duruu yapmtr. 15.Kasm.2005den itibaren 144000 Ton/Yl kapasiteye ulamtr.
2.1.2. retim: a) retim Yntemi -Teknoloji: Polipropilen imalat proseslerinde lineer stereo spesifik katalizr sistemleri kullanlr. Propilen molekl ifte bayla asimetrik bir yapya sahiptir. Katalizr, kristal yapl isotaktik bir polimer retmek iin tutarl bir molekl oryantasyonu salar. Polipropilen retimindeki en byk gelime katalist sistemi aktivitesinin ykseltilmesi ve stereo spesifikliinin artrlmas olmutur. Bu durum katalist atklarn ve ataktik polimeri ayrt etmek iin gereken operasyonlara gereksinimi ortadan kaldrm ve maliyeti drmtr.
296
Polipropilen dnyada temel olarak tip prosesle retilir. 1. Gaz faz polipropilen retim prosesi 2. Bulk faz polipropilen retim prosesi 3. Slurry faz polipropilen retim prosesi 4. Gelitirilmi Slurry faz Polipropilen retim prosesi (Petkimde uygulanan Proses) 1.Gaz Faz Polipropilen retim Prosesi Prosesin blok diyagram ekil-1de verilmitir. Yksek aktiviteli katalizr sayesinde monomer buharlarnn polimerizasyon reaksiyonu sonucu yar kristal polipropilen kat partikller oluur. Bu rn polimer buharlarnn kesilmesi ve ayrtrlmasndan sonra da aktive edilerek stabil hale getirilir. ekil1 : Gaz Faz Polipropilen retim Prosesi
Kataliz ve kokataliz
Reaktr
Reine Transfer Hatt
Reine k Hatt Kompresr
Reaktr
Kat Gaz Ayrc
Kompresr
Gaz Giderme Tank Propilen Etilen Azot Propilen Etilen Hidrojen Hidrojen
Ekstrzyon Pelletleme
rn
Proses aadaki blmlerden olumaktadr. Monomer Saflatrma : Kimyasal ve polimer saflkta propilen katalizr zehirlenmesini amayacak ekilde limitler iinde kullanlabilir. En yksek katalizr aktivitesine ulamak iin propileni saflatrma sistemi kullanlr. Katalizr en yksek verimde kullanmak iin su, oksijen, oksijenli bileikler ve slfr bileiklerinin propilenden temizlenmesi gerekir. Katalizr Ykleme : Katalizr reaktre katalizr besleme dramndan verilir. Yardmc katalizr ve modifiyer konteynrdan reaktre beslenir. retim kapasitesine ve retim trne gre katalizr miktar ayarlanr. Polimerizasyon : Reaktr kartrmal ve akkan yatakl olup bir ucundan katalizr ve propilen yklenirken, dier ucundan toz polimer elde edilir. Reaktr dk basnldr. Polipropilen tozlarnn oluumu sreklidir. Reaktrn sonundan kan propilen buharlarnn bir ksm kondenser vastasyla svlatrlr ve reaktre geri dner. Svlaan propilen sprey eklinde reaktre enjekte edilerek buharlama srasnda reaktrde ekzotermik reaksiyon sonunda kan s yok edilir. Bu sayede reaktrdeki s sabit tutulur. Polimerizasyonda tketilen propilenin yerine yenisi srekli olarak eklenir. Propilenin svlamam ksm
297
reaktre alt tarafndan verilerek reaktr iindeki polipropilen tozlarnn ve katalizrn karmas ile dalmna yardmc olur. Homopolimer retiminde reaktre sadece propilen verilir. Random kopolimer iin propilen gaz ile beraber etilen gaz reaktre beslenir. Impact kopolimer ve etilen propilen kopolimer kauuu iin ikinci bir reaktr gereklidir. retilmek istenen tre gre propilen/etilen oran ayarlanr. Toz Halindeki rnn Ayrlmas : Polimer ve gaz karm reaktrden gaz/toz ayrma sistemine gnderilir. Burada gaz tozdan ayrlr. Basnlandrlr ve reaktre geri gnderilir. Toz ksm purge kolonuna transfer edilip katalizr deaktivizasyonu ve son gaz buharlatrma ilemi yaplr. Burada svlatrlamayan gazlar olefin nitesine gnderilerek geri kazanlr. Toz rn ise pelletleme nitesine gnderilir. rne Son eklin Verilmesi : Son rn nitesinde elde edilen polipropilen tozlar geni bir rn yelpazesi iinde zel pazar uygulamalarna uygun olarak gruplandrlr. rnn istenilen zelliklerine gre katk maddeleri eklenerek kartrlr, ekstrude edilir ve pellet haline getirilerek paketlenir. Gaz faz proseslerine AMOCO/CHISSO, BASF, JOHN SUMITOMO, ve UNION CARBIDE rnek olarak verilebilir. BROWN, MITSUI,
2. Bulk Faz Polipropilen retim Prosesi Bulk proses,slurry prosesine benzer fakat polimerizasyon sv propilen ortamnda oluur. Prosesin blok diyagram ekil-2de verilmitir. ekil2 : Bulk Faz Polipropilen retim Prosesi
298
Proses aadaki blmlerden olumaktadr. Propilen,Etilen,Heptan ve Azot Saflatrma : Propilen, etilen, heptan ve azotun proseste kullanlabilir artlara getirilmesi kademesidir. Katalizr ve Kokatalizr Hazrlama : Proseste kullanlan Ti-katalizr,tri etil alminyum (TEA) kokatalizr, modifiyer olarak Silanein heptan iinde seyreltilerek kullanma hazr hale getirilmesidir. Katk Maddelerinin (stabilizr) Hazrlanmas : Baz uygulamalarda kullanlan waks ve genelde kullanlan katk maddelerinin (stabilizr, anti oksidant, ntralizr gibi) proseste kullanma hazr hale getirilmesi. Peroksit Hazrlama : Organik peroksitler eitli tr polipropilen retiminde kullanlr. Peroksitin seyreltilerek proseste kullanma hazrlanmasdr. Polimerizasyon - Propilen Geri Kazanma : Sistemde homopolimer, kopolimer (high impact), random kopolimer ile terpolimerler retilebilir. Srekli polimerizasyon prosesine uygun kontrol sistemli iki polimerizasyon reaktr bulunmaktadr. retilecek tre gre, Tikatalizr, kokatalizr, hidrojen, silane, isopropanol ile homo polimerlerde propilen, kopolimerlerde propilen-etilen, terpolimerlerde propilen-etilen-bten reetelere uygun oran ve ak hzlarnda reaktrlere beslenir. Polimerizasyona giren monomerlerin % 80i reaksiyona girer. Reaksiyona girmeyen % 20lik gaz ksm monomer reaktrden alnarak younlatrlr,saflatrlr ve tekrar polimerizasyon reaktrne gnderilir. Ekstrzyon (Granlletirme) : Reaktrlerde retilen ve azot basks altnda toz silolarnda depolanan toz polipropilen otomatik tartm kantar yolu ile toz kartrmaya geer. retilen polipropilen trne gre peroksit, ntralizr, anti oksidantlar, antistatikler ve stabilizrler ilave edilerek ift vidal ekstruderle eritir, sktrlr ve kta dner baklar vastas ile su iinde kesilip, soutularak granlletirilir (Pellet). Koku Giderme, Harmanlama, Depolama : Daha sonra dner kurutucuda (santrifj) sudan ayrlan pelletlere, zellikle gda maddelerinde kullanlacak trlerde, buhar verilerek koku giderme ilemi uygulanr,scak kuru hava ile kurutularak rn silolara gnderilir. Silolarda homojenizasyon salanmas ve toz polimerlerin ayrlmas iin sirklasyon ilemi yaplr. Paketleme : Homojenizasyonu ve laboratuvar analizleri yaplan rn silolarndaki polipropilenin tr ve standard saptanarak paketleme sisteminde otomatik olarak paketlenir. Bulk faz proseslerine rnek olarak HIMONT, SOLVAY, SUMITOMO, BASF ve BOREALIS verilebilir. 3. Slurry Polipropilen retimi Bu proses 1950lerin sonlarnda bulunan orijinal MONTEDISON polipropilen prosesinin gelitirilmi eklidir. Bu prosesin avantaj kopolimer retimindeki esnekliidir. Dezavantaj ise yksek miktarda enerji ve hidrokarbon harcanmasdr. Prosesin blok diyagram iin ekil-3de verilmitir. Polimerizasyon, Ziegler-Natta katalizrleri olarak bilinen ve solvent olarak heptan kullanm ile ve tr bazna gre belirli konsantrasyonda hidrojen beslenerek yaplr.
299
ekil 3 : Slurry Faz Polipropilen retim Prosesi
Petkim Petrokimya Holding A.. Aliaa Kompleksi Polipropilen fabrikasnn da eski retim ekli olan Slurry Prosesi aadaki blmlerden olumaktadr. Katalizr Hazrlama : Katalizr olarak TiCl3 ve kokatalizr olarak DEAC kullanlmaktadr. Bu blmde katalizrlerin heptan ile seyreltilerek polimerizasyona hazr hale gelmesi salanr. Propilen ve Heptan Kurutma Sistemleri : Propilen ve heptandaki safszlklar tutmak iin kurulmu sistemlerdir. Polimerizasyon : Srekli tip olup sistemde kesikli (Batch) polimerizasyon da retim yaplabilir. Kesikli tip polimerizasyon daha ok kopolimer polipropilenlerin retiminde uygulanr. Reaktr girdileri Heptan, katalist, DEAC, propilen ve hidrojendir. Kopolimerlerde bunlara ilaveten etilen de kullanlr. Dekompozisyon : Reaktrlerden gelen slurry halindeki polipropilen katalizr bozundurma ilemine tabi tutulur. Bu ilem iin btanol +heptan karm olan azeotrop zelti kullanlr. Ekstraksiyon ve Su Ayrma : Dekompozisyon aamasnda oluan hidroklorik asidi ntrletirmek ve polimer iindeki titanyum ve alminyum hidroksit ve oksitleri temizlemek iin polipropilen slurry zerine bnyesinde sodyum hidroksit ieren deminaralize su ilave edilir. Karm daha sonra santrifje gnderilir. Santrifjde heptan+ataktik polimer ksm ayrlr ve geri kazanma sahasna gider. inde %10 Heptan ieren polimer keki ise kurutmaya gnderilir.
300
Kurutma : Polimer keki flash ve akkan yatakl kurutuculara gnderilerek 130 Ctaki azot gaz ile kurutulur. erisinde 800 ppm civar heptan ieren polimer tozu buradan toz silolarna gnderilir. Pelletleme : Silolardan alnan toz polimere anti oksidant, ntrlayzr, stabilizr vb. katk maddeleri ilave edilerek eritilir ve pellet (granl) haline getirilir. Silolarda sirkle edilerek homojenizasyon ilemi yaplr. Laboratuvar analizleri yaplan rn silolarndaki polipropilenin tr ve standard saptanarak paketleme sisteminde otomatik olarak paketlenir. Geri Kazanma : Santrifjden ayrlan ataktik polimer+heptan karmnn iindeki ataktik polimer film-evaporatr kullanlarak ayrlr. Ataktik polimer kalplara dklerek dondurulur ve paketlenir. Heptan ise destilasyon kolonuna gnderilerek saflatrlr. Su ayrlma dramndan gelen su+btanol+katalizr atklar dier bir destilasyon kolonuna beslenerek btanolu alnr. Su+katalizr atklar atk giderme sistemine gnderilerek su temizlenir. Slurry proseslerine rnek olarak HERCULES, HOECHST, MITSUBISHI, PHILLIPS, MONTEDISON, EL PASO ve IDEMITSU prosesleri verilebilir. Fakat slurry prosesleri birim tketimlerinin fazla olmas ve dolaysyla maliyetin yksek olmas nedeni ile gn getike terk edilmektedir. 4. Gelitirilmi Slurry Polipropilen retimi Petkim Petrokimya Holding A.. Aliaa Kompleksi Polipropilen fabrikasnn da tevsii sonras retim ekli olan Slurry Prosesi aadaki blmlerden olumaktadr. Polipropilen, Ziegler-Natta katalistleri olarak bilinen TCL3 bazl katalizrler ile birlikte, kokatalist olarak TEA kullanlarak,propilen monomerinin heptan ortamnda polimerletirilmesiyle retilir. (Slurry faz polimerizasyon). PP fabrikas sahas genel olarak; U-100 (Katalizr hazrlama +TEA seyreltme) U-200 ( Prepolimerizasyon+Polimerizasyon +Gaz giderme +santrifj+Kurutma) U-300 Pelletleme (Toz silolar + Kantarlar + Kontinu mixer + Extruder + Pellet silolar) U-400 (Geri kazanma + Film evoporasyon.) Paketleme (Torba dolum kantarlar +Bigbag dolum kantarlar + Paletleme) U-600 Genel saha.(Utiliteler sahasn kapsar) U- 100 Sahas: Ti Ambar ve % 100 lk saf TEA dramlarnn heptanla % 10 ye seyreltildii TEA seyreltme dramlarn kapsar. U- 200 Sahas : Slurry faz polimerizasyon; kartrmal ve soutma ceketli ve harici eanjrl reaktrlerde heptan ortamnda reaktrlere prepolimerize edilmi katalizr , propilen ve hidrojen beslenerek yaplr. Slurry faz polimerizasyon ile Homopolimer, Block kopolimer ve Random kopolimer trleri retilebilir. Homopolimer trlerinde,monomer olarak yalnz propilen kullanlr,Block kopolimer ve Random kopolimer trlerinde ise propilenle birlikte reaktrlere etilen monomeri de beslenir.
301
Homopolimer ve Random kopolimer trleri kademeli kontin polimerizasyonla; Block kopolimer trleri ise Batchwise (kesikli) polimerizasyonla retilir. Piyasa artlarna gre u anda yalnz Homopolimer retimi yaplmaktadr. Son reaktrnden kan slurry, A dekompozrne,buradan B dekompozerine ve daha sonrada degasre gnderilerek basnc drlr ve reaksiyona girmemi olan znm haldeki propilen gaz faza geirilir.Gaz fazdaki propilen tekrar reaktrlere beslenmek zere recycle gaz kompresrne gnderilir. Degazr dramnda kalan slurry santrifujlere beslenerek iindeki heptann bir ksm polimerden ayrlr. Santrifuj kndaki polimer keki kurutma sistemine beslenerek kurutulur. Santrifujden ayrlan filtrat (heptan) ise tanka geri kazanlmak zere gnderilir. Kurutma sistemi iki kademeli olup, I. kademe flash kurutucu, II. kademe akkan yatakl iki kurutucudan oluur. kinci kademe kurutucudan kan ve yaklak 1000 ppm uucu madde ihtiva eden polimer tozu pnmatik hatlar vastasyla pelletleme sahas toz silolarna beslenir. U- 300 Pelletleme Sahas : Toz silolarndaki polimer tozu A/B toz kantarlarna beslenir. Toz kantarlarnn knda, toz ierisine stabilizr kantarlar vastasyla belli oranlarda stabilizr katlr.Tm karm nce kontin mixerlara beslenir burada toz ve stabil karm eritilerek erimi reine Extruderlere beslenerek granl hale getirilir. retilen pelletler homojenizasyon iin pellet silolarna beslenir. 125 Tonluk kesim bir lot olarak kabul edilir ve bir lot nosu verilir ve labaratuvarca analiz yaplp bu analiz neticeleri spek deerlerini karlyorsa, rn standart olarak kabul edilir,eer deerlerde normalden sapma varsa tekrar numune verilir. Analiz sonucu yine tutmuyorsa rn Bamhendisin( Bamhendisin yokluunda retim efinin talimatyla STD-1 olarak yaplr. U- 400 (Geri kazanma + Film evaporatr) Polipropilen prosesinde reaktrlerde izotaktik polimer (IPP) ile birlikte yan rn olarak % 2-3 civarnda ataktik polimer (APP) de retilir. IPP heptanda znmez, APP ise heptanda znr. Santrifjlerde ayrlan filtrat ta APP ihtiva eder. Filtrat iindeki APPyi heptandan ayrmak iin filtrat solvent geri kazanma tanklarna beslenir. Burada solvent iindeki APPyi ayrmak iin nce n-evaporatre ,buradan da film evaporatre beslenir. Heptan tamamen buharlatrlan APP, film evaporatrn dram dibinde erimi halde toplanr. Buradan kan APP kalplara dklerek soutulur ve souyan APPler torbalara doldurulur.(yaklak 17 kg.)(Bu sistemden elde edilen APP tamamen saf ve temiz haldedir) Tanknn dip ksm ise, flash destilasyn kolonuna beslenir;buradan kan APP + Su + Toz Polimer karm APP amur diye adlandrlr ve flash destilasyon kolonunda seviye ykseldiinde kolon devred braklarak iindeki APP amur Big-baglere doldurulur. APP amur byk lde su ihtiva eder. Flash destilasyon kolonunda APP si ayrlan heptan buhar da kondense edilerek kark heptan tankna gnderilir. Film evaparatr sisteminde APPsi ayrlan heptan buhar kondense edilerek geri kazanlm zc tankna beslenir.
302
U- 500 Sahas (Paketleme) Lot analizi kan rn paketleme yaplmak zere paketleme dramlarna beslenir.Buradan kantarlarda tartlarak 25 Kg. torbalar halinde paketlenir,daha sonra paletler zerinde istiflenerek 1 er ton olacak ekilde paletlenir.Baz trlerde (Peroksitli rnlerde ve mteri talebine gre Bigbag BB dolum kantarnda 1er tonluk Bigbagler halinde dolum ilemi yaplr.) u andaki piyasa talebine gre MH-418 (uvallk), EH-102 (Enjeksiyonluk), EH-241 (Elyaflk) ve EH-251 (Peroksitli elyaflk) olmak zere 4 tr rn retilmektedir. U- 600 Sahas (Genel Saha) Utiliteler sahasn kapsar, Blowdown dram, sealing nitesi, bu sahada bulunmaktadr. Dnyada kullanlmakta olan yaygn teknolojilere gre birim retim girdileri Tablo-3 A ve Tablo-3 B gsterilmektedir. Tablo3 A : Bulk Faz PP Prosesi Birim retim Girdileri (2005 Yl)
GRDLER Propilen (Polimer saflkta) Katalizr ve Kimyasallar Soutma suyu Buhar Elektrik Dier Utiliteler Sabit giderler Amortisman ve Genel Giderler Teknik destek ve AR&GE Toplam
Kaynak :Nexant Chem System Quaterly Business Analysis 2005 Supplement
BRM Ton M3 Ton KWH
MKTAR ( Bir ton PP iin) Miktar 1,010 112 0,296 342
303
Tablo3 B : Slurry Faz PP Prosesi Birim retim Girdileri

GRDLER Propilen (Polimer saflkta) Katalizr ve Kimyasallar Soutma suyu Buhar Elektrik Dier Utiliteler Sabit giderler Amortisman ve Genel Giderler Teknik destek ve AR&GE Toplam
Kaynak :Nexant Chem System Quaterly Business Analysis 2005 Supplement
BRM Ton M3 Ton KWH
MKTAR ( Bir ton PP iin) Miktar 1,025 257 1,616 795
b) rn Standartlar: PETKM Polipropilen fabrikasnda lisansr firma olan Mitsui standardna, Trk Standartlar Enstitsnn TS1404 nolu standardna ve ISO9000 - 2000 standartlarna uygun retim yaplmaktadr. c) retim Miktar ve Deeri:
Tablo 4:retim Miktar Birim :10 Ton Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. PP 79 76 78 80 71 77 59 -4,6 2.6 2.4 -11.1 9.1 -24.3
Tablo 5: retim Deeri (106 YTL) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. PP 20,6 33,8 57,7 81,2 81,0 108,5 83,1 64,1 70,7 40,7 -0,2 33,9 -23,4
304
d) Maliyetler: Polipropilende retim teknolojisi, petrol fiyat ve propilenin maliyeti etkilemektedir. Yeni retim proseslerinde retim maliyeti dktr.
Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: 2005 Yl YTL Pay (%) Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier (Duru ve Bakm) Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET
Kaynak: Petkim Planlama Mdrl
52,7 12,9 3,4 2,5 15,0 8,0 4,3 0,7 0,5 100,0
2.1.3. D Ticaret: a) thalat: (1) rn thalat: Polipropilen sektrnde tek retici olan PETKM lke tketiminin %10unu karlayabilmektedir. Tevsii sonras ise %15ini karlar duruma gelecektir. Trkiyedeki ve Dnyadaki Polipropilen tketimi hzla artmaktadr. 2005 2010 yllar arasnda Dnyadaki talep art hz yllk % 5.8 6.0 arasnda olmas beklenmektedir.( Maack Business Service PP 2005)
Tablo 7: POLPROPLEN Sektr rn thalat Sra Ana No: Mallar PP

Kaynak:
(10 Ton) YILLIK ARTILAR (%)
YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 381 397 357 474 581 677 830 4,5 -10,3 32,8 22,4 16,7 22,6
Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 statistik Yll
305
Tablo 8: POLPROPLEN Sektr rn thalat Sra Ana No: Mallar PP

Kaynak:
(CIF, Cari Fiyatlarla, 106 $) YILLIK ARTILAR (%)
YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 231 286 229 305 458 679 884 23,8 -19,9 33,2 50,2 48,3 30,2
Tablo 9: POLPROPLEN Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar Sra Ana Fiyat YILLAR
(CIF, $)
YILLIK ARTILAR (%)
No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. PP
Kaynak:
606 718 641 643 790 1003
1040
18,5 -10,7 0,3 22,9 27,0
3,9
Polipropilen fiyat temel hammadde olan petrol fiyatlar ile balantldr. Son yllarda artan petrol fiyatlarna bal olarak Polipropilen fiyat da artmtr. Polipropilene talep retimden fazla olduundan piyasa koullarndan etkilenmemektedir.
306
Tablo 10 : AB ve nemli Dier lkelerden PP Sektr rn thalat

lkeler Almanya Belika Fransa Hollanda spanya talya Yunanistan ngiltere A.B.D. Hindistan srail Romanya Bulgaristan Rusya S.Arabistan Trkmenistan Ukrayna Macaristan Dier lkeler TOPLAM Kaynak:
(10 Ton)
YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 15,1 20,5 35,2 43,0 55,6 80,8 105,0 35,7 71,7 22,2 29,3 45,3 30,0 81,5 80,6 60,3 60,5 64,2 69,2 75,0 -1,1 -25,2 0,3 6,1 7,8 8,4 33,3 32,9 27,3 23,9 43,3 46,3 50,0 -1,2 -17,0 -12,5 81,1 6,9 8,0 30,8 23,9 11,7 12,5 14,9 30,4 35,0 -22,4 -51,0 6,8 19,2 104,0 15,1 25,5 17,6 12,5 18,3 35,0 52,0 65,0 -31,0 -29,0 46,4 91,3 48,6 25,0 9,4 11,5 12,3 16,2 26,1 38,0 50,0 22,3 6,9 31,7 61,1 45,6 31,6 2,5 1,5 29,1 50,7 53,6 65,0 74,2 5,7 21,3 9,6 20,6 14,1 15,8 19,3 12,8 15,0 114,6 -31,6 12,0 22,2 -33,7 17,2 14,7 8,0 45,5 16,2 45,6 43,8 50,0 -45,6 468,7 -64,4 181,5 -3,9 14,2 26,4 11,8 53,3 23,6 46,3 70,0 -55,3 351,7 -55,7 96,2 51,2 14,7 26,0 37,6 22,1 11,7 9,0 10,0 14,4 44,6 -41,2 -47,0 -23,0 11,1 3,1 12,9 11,8 27,8 28,7 30,5 35,0 316,1 -8,5 135,6 3,2 6,3 14,7 27,3 26,3 21,7 18,6 32,5 36,6 42,0 -3,7 -17,5 -14,3 74,7 12,6 14,8 52,1 30,0 4,5 10,8 3,4 0,0 0,0 -42,4 -85,0 140,0 -68,5 -100 0,0 3,5 1,3 6,6 22,7 31,7 16,5 20,0 -62,8 407,7 244,0 39,6 -48,0 21,2 24,7 25,0 25,8 30,0 1,2 3,2 16,3 15,1 7,1 18,3 15,6 19,3 17,6 20,0 -53,0 157,7 -14,7 23,7 -8,8 13,6 2,0 3,1 3,5 4,7 3,2 10,4 15,0 55,0 1,3 34,3 -31,9 225,0 44,2 4,0 46,2 20,9 38,4 47,1 57,5 78,0 -54,7 83,7 22,7 22,1 35,7 381,0 397,4 357,1 474,2 580,9 677,1 830,0 4,3 -10,2 32,8 22,5 16,6 22,6 Petkim Planlama Mdrl
Tablo 11 : AB ve nemli Dier lkelerden PP Sektr rn thalat

lkeler Almanya Belika Fransa Hollanda spanya talya Yunanistan ngiltere A.B.D. Hindistan srail Romanya Bulgaristan Rusya S.Arabistan Trkmenistan Ukrayna Macaristan Dier lkeler TOPLAM Kaynak:
(CIF, Cari Fiyatlarla, 106 $)
YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 11,8 16,4 23,8 29,4 45,8 82,6 109,2 39,0 45,1 23,5 55,8 80,3 32,2 50,6 59,8 40,6 39,9 52,5 69,2 78,0 18,2 -11,5 -1,7 31,6 31,8 12,7 20,8 24,7 18,0 16,7 35,9 46,4 52,0 18,7 -27,1 -7,2 115,0 29,2 12,1 17,5 17,2 7,7 8,5 12,5 30,9 36,4 -5,6 -55,2 10,4 47,1 147,2 17,8 14,8 13,0 8,1 11,9 27,3 52,7 67,6 -12,1 -37,7 46,9 129,4 93,0 28,3 7,5 9,6 9,4 12,9 24,4 38,2 52,0 28,0 -2,1 37,2 89,1 56,6 36,1 1,7 1,0 19,5 40,3 56,1 67,6 106,7 39,2 20,7 5,3 15,0 9,6 10,1 15,1 12,2 15,6 183,0 -36,0 5,2 49,5 -19,2 27,9 8,1 5,7 24,0 10,6 32,8 40,0 52,0 -29,6 321,0 -55,8 209,4 21,9 30,0 0,3 16,3 6,9 30,9 18,1 43,3 72,8 -57,6 347,8 -41,4 139,2 68,2 10,8 19,9 24,8 15,2 11,3 10,7 10,4 84,3 24,6 -38,7 -25,6 -5,3 -2,8 1,6 8,8 7,2 16,3 20,8 29,2 36,4 -18,1 126,4 27,6 40,4 24,7 14,7 18,0 13,7 11,3 24,0 37,7 43,7 22,4 -23,9 -17,5 112,4 57,1 15,9 27,4 19,2 2,6 6,9 2,7 0,0 0,0 -30,0 -86,5 165,4 -60,8 0,0 0,0 2,0 0,8 3,6 12,4 21,1 16,7 20,8 -60,0 350,0 244,4 70,2 -20,8 24,6 15,2 18,9 23,1 31,2 24,3 22,2 35,1 8,1 4,4 10,3 9,1 14,5 18,3 20,8 -45,7 134,1 -11,7 59,3 26,2 13,7 1,5 2,4 2,3 2,9 2,6 10,5 15,6 60,0 0,0 26,1 -10,3 303,8 48,5 28,0 32,9 15,2 25,6 37,1 61,2 81,1 17,5 -53,8 68,4 44,9 65,0 32,5 230,8 285,8 228,8 305,3 457,7 679,0 863,2 23,8 -19,9 33,4 50,0 52,3 27,1 Petkim Planlama Mdrl
(2) Yar rn ithalat: Polipropilen sektrnde retim iin yar rn ithaline gereksinim yoktur.
307
(3) Hammadde ithalat: Polipropilen sektr iin gerekli olan propilen PETKM Petrokimya Holding A. Aliaa kompleksindeki NSC (Etilen) fabrikasnda retilmektedir. PP ve ACN fabrikalarnn hammaddesi olan propilen retimi yetersiz olduu durumlarda ithal edilmektedir. b) hracat: Petkim PP Fabrikas Trkiye htiyacnn %15i karlanabildiinden nemli miktarda ihracat yaplmamaktadr.
Tablo 12: Polipropilen Sektr hracat Sra Ana YILLAR No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PP 965 204 2853 551 348 11 0
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 statistik Yll Not : ok az ihracat olduundan yllk art yzdeleri salkl deildir.
(Ton) YILLIK ARTILAR (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah.
Tablo 13: Polipropilen Sektr Sra Ana No: Mallar 1999 2000 2001 1 PP 411 145 1611
Kaynak:
hracat (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 346 229 12 0
Petkim Petrokimya Holding A.. hracat Mdrl
Tablo 14: Polipropilen Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar (FOB, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. PP $ 426 711 565 628 659 1090
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. hracat Mdrl
Tablo 15: AB ve nemli Dier lkelere PP Sektr hracat (Ton) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) lkeler 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. KKTC 70,0 204,0 71,5 98,5 8,0 11,0 Msr 750,0 zbekistan 10,0 Azarbeycan 135,0 4,0 20,0 spanya 140,0 talya 1625,0 232,5 Romanya 20,0 Bulgaristan 200,0 340,0 Suriye 850,0 Cezayir 142,5 Toplam 965,0 204,0 2853,0 551,0 348,0 11,0 0,0
308
Tablo 16 : AB ve nemli Dier lkelere PP Sektr hracat (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. TOPLAM 411,1 145,0 1612,0 346,0 299,3 12,0 0,0
2.1.4. Yurtii Tketim:

Tablo 17: Tketim Miktar (10 Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PP 460 473 435 554 652 754 889 2,8 -8,0 27,4 17,9 15,6 17,9
Tablo 18:Tketim Deeri (Cari Fiyatlarla, 106 $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. PP 278,7 339,6 278,8 356,2 515,1 756,3 924,5 18,0 -17,9 27,8 44,6 46,8 22,2
2.1.5. Fiyatlar:
Tablo 19: POLPROPLEN Sektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar ($) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 PP $ 612 713 614 647 793 1070 1250 14,2 -16,1 5,1 18,4 25,9 14,4
Kaynak:
2.1.6. stihdam: Sektrn istihdam durumundaki deimelerin nedenleri incelenecektir.

Tablo 20:POLPROPLEN Sektr stihdam Durumu (Kii) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) gc 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. Yksek Teknik 8 8 7 7 7 7 7 0 -14,3 0 0 0 0 dari Orta Teknik 91 91 90 87 74 70 63 0 -1,1 -4,4 -14,9 -5,4 -10,0 Memur 5 5 5 5 4 4 3 0 0 -25,0 0 -25,0 i Dz 3 5 5 5 18 20 15 66,6 0 0 260 11,1 -25,0 Kalifiye 3 3 3 3 8 8 8 0 0 0 166 0 0
Kaynak: Petkim Petrokimya Holding A.. PP Fabrikas
309
2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc PETKM Petrokimya holding A.. i tketimin sadece % 15ini karlamasna ramen sektrde zaman zaman fazla miktarda stoklar olumaktadr. Nedeni ise PETKM mteri taleplerinin yeterince karlayamamasndan kaynaklanmaktadr. Dier yandan Trkiyedeki prosesten elde edilen polipropilenin maliyetinin bulk ve gaz faz retim prosesleri ile retilenden fazla olmas nedeni ile kar marjnn az ve sat fiyatnn yksek olmasndan kaynaklanmaktadr. Dnyada slurry prosesleri ile kar marj yksek kaliteli rnler retilmekte veya terk edilmektedir. 2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler PETKM Petrokimya Holding A. mterilere ve hammadde tedarikilerine teknik hizmet vermektedir. 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi: zelletirme kapsamna alnan PETKM Petrokimya holding A..de uzun zamandan beri yatrm yaplmamaktadr. Sadece iyiletirme ve Tevsii almalar yaplmaktadr. 20 seneden beri retim yapan polipropilen fabrikas, 2005 ylnda sonulanan 2.nci tevsii yatrm sonucunda, 144 000 ton/yl kapasiteye ulamtr. yakn bir gelecekte talebin ancak % 10unu karlayabilir duruma gelecektir. En ksa srede Trkiyede yatrm maliyeti ve retim maliyeti dk, rn tipi yelpazesi geni olan, yksek kapasiteli gaz faz retim yapan byk kapasiteli polipropilen fabrikalarna ihtiya vardr. 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu Konu detayl olarak EK-Bde incelenmitir. 2.3. GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve SorunlarFrsatlarTehditler) Analizi Konu tm petrokimya sektrleri iin genel olarak incelenmi olup, EK-Cde yer almaktadr.
310
3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu: Son yllarda talep yllk art %20 civarndadr. (Tablo 17 ) nmzdeki senelerde ortalama %11 civarnda talep art beklenmektedir.
Tablo 21:POLPROPLEN Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu (Miktar Olarak) Sra Ana No. Mallar PP YILLAR 2009 2010 1216 1340 (10 Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 1793 11,0
2006 908
2007 1001
2008 1103
2011 1476
2012 1627
Tablo 22: PP Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar PP YILLAR 2009 2010 1520 1675
2006 1135
2007 1251
2008 1379
(2005 Fiyatlaryla- 106 YTL) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 1845 2034 2241 12,0
3.2. hracat Projeksiyonu Yurt i talebin ok altnda retim yaplmas dolaysyla nmzdeki yllarda ihracat dnlmemektedir. 3.3. retim Projeksiyonu: Polipropilen sektrnde Kasm-2005 itibaryla her hangi bir yatrm ve tevsi projesi bulunmamaktadr. Katma deeri yksek olan ve talebi dnyada ylda % 5.8 6.0 , Trkiyede ise %10 12 aras artan Polipropilen rnn retmek iin acilen almalarn balatlmas gerekmektedir. Bu retim esnasnda Trkiye iin en byk darboaz hammadde propilen teminidir. Rafinelerdeki FCC propilenin deerlendirilmesi dnlmelidir.
Tablo 25:POLPROPLEN Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 PP YILLAR 2009 2010 144 144 (10 Ton) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 0,0
2006 144
2007 144
2008 144
2011 144
2012 144
2013 144
Tablo 26:PP Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 PP YILLAR 2009 2010 180 180
2006 180
2007 180
2008 180
2011 180
(2005 Fiyatlaryla- 106 YTL) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 180 180 0,0
311
3.4. thalat Projeksiyonu: a) rn thalat: Yukardaki yurt ii talep art ve retim tahminleri dikkate alnarak ithalat tahminleri yllk ortalama %14 civarnda artacaktr.
Tablo 27:POLPROPLEN Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar PP YILLAR 2009 2010 1176 1306 (10 TON) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 1806 14,0
2006 754
2007 946
2008 1056
2011 1456
2012 1606
Tablo 28:PP Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar PP YILLAR 2009 2010 1225 1350
2006 880
2007 985
2008 1015
(2005 Fiyatlaryla 106 ABD $) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 1515 1670 1880 14,2
(2) Yar rn ithalat: Polipropilen sektrnde retim iin yar rn ithaline gereksinim yoktur. (3) Hammadde ithalat: Polipropilen sektr iin gerekli olan propilen PETKM Petrokimya Holding A. Aliaa kompleksindeki NSC (Etilen) fabrikasnda retilmektedir. PP ve ACN fabrikalarnn hammaddesi olan propilen retimi yetersiz olduu durumlarda ithal edilmektedir. 3.5. Yatrm Tahminleri: Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler: Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri: Tm sektrler iin genel olarak EK- Ede verilmitir. 3.6. Teknolojide, Ar-Ge Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, Girdi Piyasalarnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri: Yurdumuzun, daha nceki ksmlarda incelenen, bugnk ve gelecekteki polipropilen gereksinimi olduka yksektir. Bu nedenle yatrm ve retim maliyeti dk, fazla kapasiteli GAS PHASE fabrikalarn kurulmas gerekmektedir. Dnya apnda da artan talebe paralel olarak bir ok lkede byk yatrmlar yaplmakta ve planlanmaktadr. Trkiyenin polipropilen sektrndeki rekabet gc, byk mteri taleplerinin karlanamamas ve retim maliyetinin yksek olmas nedeni ile, yakn bir gelecekte olduka azalacaktr. Dnyadaki 1990, 2004 yl Polipropilen retim dalm ve 2010 ylndaki beklenti aadaki tabloda verilmitir.
312
Tablo : Dnyadaki POLPROPLEN retim Dalm (10 Ton) Blgeler 1990 2004 2010 1990 2004 Art % 2004 2010 Art % Bat Avrupa 4317 9900 10055 6,1 0,3 Dou Avrupa 630 1913 2823 8,2 6,7 Afrika 143 575 1925 10,4 22,3 Orta Dou 71 2030 6575 27,1 21,6 Kuzey Amerika 4102 9583 10013 6,2 0,7 Gney Amerika 528 2557 3347 11,9 4,6 in 848 4030 6925 11,8 9,4 Japonya 1893 3088 3148 3,6 0,3 Gney Dou Asya 1778 10025 12290 13,1 1,3 TOPLAM 14275 43701 57101 8,3 4,6
Kaynak : Maack Business Sevrvice PP 2005 Session 1 / 1-3
Tablodan da grld gibi Polipropilen sektr yatrmlar petrol kaynaklarnn bulunduu yrelere doru kaymaktadr. Trkiyede yaplacak bir Petrokimya ve Polipropilen fabrikasnnda petrol boru hatlarnn bulunduu blgelere yaplmas uygun retim maliyetlerini azaltacak ve rekabet gcn artracaktr. Dnyada Petrol rafinerileri, Petrokimya tesisleri ve plastik ileme tesisleri yan yana kurulmaya balanmtr. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler : Tm sektrler iin genel olarak EK- Gde verilmitir. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
313
314
POLSTREN (PS)
1. GR : Sektrn Tanm ve Snrlarnn izilmesi: Polistiren, stiren monomerinin polimerletirilmesi ile elde edilen plastik hammadde olup termoplastik maddeler ierisinde ok eitli kullanm alanlarna sahiptir Stirenin polimerletirilmesi sonucunda temel olarak 3 farkl rn elde edilir. Antiok polistiren (HIPS, High Impact Polystyrene), kristal polistiren (GPPS veya PS, General Purpose Polystyrene), genleebilir polistiren (EPS, Expandable Polystyrene). Polistiren, Birlemi Milletler sektrel tasnifi olan ISIC Rev.3 2413.1.02.35 kodu ile tanmlanr. Stiren polimerleri iin 4 haneli Gmrk Tarife statistik Pozisyon (G.T..P.) numaras 3903 olarak verilmektedir. G.T..P. numaralar; kristal polistiren iin 3903.19.00.00.11, antiok polistiren iin 3903.19.00.00.12, genleebilir polistiren iin 3903.11.00.00.00 ve dier polistirenler iin ise 3903.19.00.00.19 olarak verilmektedir. Stiren akrilonitril kopolimeri (SAN) iin G.T..P. numaras 3903.20.00.00.00, bir dier stiren kopolimeri olan akrilonitril btadien stiren (ABS) iin de 3903.30.00.00.00dir. Bu rapor, kristal polistiren, antiok polistiren ve dier polistirenler iin verilen istatiki bilgileri kapsamaktadr. Polistirenin (PS) genel forml aada verilmektedir. [ CH2-CH ] n
Polistiren saf halde renksiz, kat ve saydam bir maddedir. zgl arl 73F (22,8C)da 1,04 -1,09 arasndadr. Siyah isli, yava yanan, effaf, sert, zgl arl dk, krlma indisi yksek bir termoplastiktir. Sentetik reineler iinde en yksek izolasyon zelliine sahip olan polistiren, aromatik ve klorlu hidrokarbonlarda, esterlerde znebilir. Suda, genel olarak alkollerde (metanol, etanol vb.) normal heptan ve asetonda znmez. Su buhar, oksijen, azot gibi bir ok gaz kolaylkla geirir. Nem ekii dktr. Trkiyede Tpra tarafndan retilen polistiren rnlerinin tipik zellikleri Tablo ada verilmektedir.
315
Tablo-a: Polistirenin zellikleri

ANTOK PS A-825 E Erime Ak ndisi Vicat Yumuama Noktas Is ile Bklme Scakl Akmada Gerilme Direnci Kopmada Gerilme Direnci Kopmada Uzama Bklme Direnci zod Darbe Direnci
Kaynak: Tpra
KRSTAL PS K-500 10-14 90 mim. 80 min. 320 min. 570 min. 1.0-2.0 K-560 2-5 100 min. 85 min. 400 min. 800 min. 1.5-2.5
ZELLKLER
BRM
g/10 dak. C C kg/cm kg/cm % kg/cm kg/cm
2-5 90 min. 80 min. 190 min. 220 min. 40-70 400 min. 8 min
Polistiren yksek yaltm kabiliyeti ve stn dielektrik zelliklerinden dolay izolasyon malzemesi olarak, elektriksel yk tamayan bir madde olmas, seyreltik asitlere, tuz zeltisine ve bazlara kar dayankl olmas nedeniyle merubat sanayi ve yiyeceklerin paketlemesinde kullanlmaktadr. stn darbe mukavemeti ve geni bir scaklk aralnda mekanik zelliklerini kaybetmemesinden dolay kalp rnleri sanayinde de kullanlmaktadr. Ayrca, ila ve kozmetik kutularnn, buzdolab, aspiratr ve amar makineleri gibi aralarn paralarnn, teyp makaralarnn, TV ve radyo bobinlerinin vb. elektronik cihazlarn, klandrma muhafazalarnn, duvar kaplamalarnn, paketlemede kpkl levhalarn imalatnda kullanlr.
316
2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR: 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm Trkiyede polistiren retimi yaplan iki kurulu bulunmaktadr. Bunlardan, Tpra (eski Petkim Petrokimya Holding A.. bnyesinde faaliyet gsteren Yarmca Kompleksindeki) Polistiren Fabrikas 1975 ylnda 15.000 ton/yl dizayn kapasitesiyle retime balamtr. lave yatrmlarla 1987 ylnda 18.000 ton/yla, 1992 ylnda ise kapasite yaplan iyiletirme sonucu 27.000 ton/yla karlmtr. Petkim Yarmca Tesisleri, Polistiren dahil alr durumda be fabrikas ile, zelletirme Yksek Kurulunun karar ile 1 Kasm 2001 tarihinde Tpra Trkiye Petrol Rafinerileri A..ne devredilmitir. Tpra Ynetim Kurulunun 20.06.2005 tarih ve 398/11 sayl karar ile, ekonomik olmama nedeni ile Krfez Petrokimya ve Rafinerisi Polistiren Fabrikasnda retim faaliyetleri durdurulmutur. 1999 ylnda Baer (BASIC) firmas tarafndan Adanada 40.000 ton/yl kapasiteli Polistiren Fabrikas kurulmutur. Fabrika halen ayn kapasite ile retimine devam etmektedir.
Tablo 1: Polistiren Sektrnde nemli Kurulular Varsa Yabanc 2005 Yl retim Sermaye i Konusu Pay (%) Says Kapasite Polistiren Polistiren 6 67 27.000 ton/yl 40.000 ton/yl
Kurulu Ad Kamu Kurulular 1- Tpra Polistiren Fabrikas zel Sektr Kurulular 2- BASIC
Kaynak: Tpra, Baer, Petkim
Sra No:
Yeri Kocaeli Adana
Polistiren sektrnde kapasite art yaanmad gibi kapasite kullanm oranlar (KKO)da olduka dk seyretmitir. Bunda ekonomik olmayan teknoloji ve kapasiteler neden olarak gsterilebilir. 1999-2005 dneminde Tpra ve BASICde kurulu kapasiteler ve KKO deerleri Tablo 2de verilmektedir.
Tablo 2: Polistiren Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu Sra Ana Kapasite Kapasite No: Mallar ve KKO Birimi 1999 2000 2001 2002 1-Tpra Polistiren Kapasite Bin ton 27 27 27 27 KKO % 86,9 72,8 32,3 15,7 2-BASIC Polistiren Kapasite Bin ton 40 40 40 KKO % 63 80 40
Kaynak: Tpra, Baer, Petkim
YILLAR 2003 27 25,5 40 74
2004 27 8,2 40 43
2005 Tah. 27 0 40 60
317
2.1.2. retim: a) retim Yntemi -Teknoloji: Stiren, fenil grubunun elektron veren ve alan merkez olarak davranabilmesinden dolay, anyonik, katyonik, koordinasyon kompleks (Ziegler-Natta) ve serbest radikal polimerleme yntemleri ile polimerlemektedir. Serbest radikal prosesinin endstriyel nemi vardr. Anyonik polimerleme, dar molekl arlkl rn retimi iin laboratuvar dzeyinde uygulanmaktadr. Bu rnler enstrman kalibrasyonlarnda ve teorik almalarda kullanlmaktadr. Ticari olarak sadece stiren btadien blok kopolimeri retiminde kullanlmaktadr. Katyonik polimerleme, yapkan ve kaplama amac ile kullanlan dk molekl arlkl polistiren retiminde kullanlmaktadr. Ticari olarak enjeksiyon ve ekstrzyon amal retilen polistirenlerin molekl arlklar 100.000 ve 400.000 arasnda deimekte ve serbest radikal polimerleme yntemi ile retilmektedir Stiren monomerin polimerizasyonu ile elde edilen polistiren retiminde yaygn olarak drt polimerizasyon prosesi kullanlmaktadr. Bu prosesler; 1- Emlsiyon polimerizasyonu, 2- zelti polimerizasyonu, 3- Ktle polimerizasyonu ve 4- Sspansiyon polimerizasyonudur. 1. Emlsiyon Polimerizasyonu: Stiren monomeri su faz ierisinde emlsiyon yapc kullanlarak datlr. Emlsiyon yapc olarak ya asitlerinin alkali tuzlar kullanlr. Balangta emlsiyon yapc suda ksmen zlr ve monomer taneciklerinin yzeyinde absorblanr. Stiren, su, emlsiyon yapc maddeler ve suda znen balatc etkisiyle otoklavlarda 70 105 Cde polimerletirilir. Balatcnn bozulmas ile oluan radikaller misellerin iersine diffzlenir ve polimerlemeyi balatr. Sulu faz yznden monomerlerin miseller iersine difzyonu ok hzldr. Misel iersindeki polimerleme hz monomer difzyonundan ziyade polimer zincirinin bymesine baldr. Miseller tarafndan oluturulan polimer taneciklerinin hacimlerinin (byklklerinin) artmas ile dnm derecesi artar fakat tanecik says sabit kalr. Polimerleme her tanecikte bamsz olarak devam eder. Bu teknolojinin bir ok avantajlar olmasna ramen dier teknolojiler kadar yaygn deildir ve kullanm alanlar azdr. Bu proses akrilonitril btadien stiren (ABS) retimi iin nemlidir. Maliyetin yksek olmasndan dolay polistiren iin cazip deildir. 2. zelti Polimerizasyonu: Bu proseste zc kullanlmas sayesinde ktle prosesinde ortaya kan scaklk kontrol problemi ortadan kaldrlr. Scaklk kontrol kolaylar ve meydana gelen polimerin viskozitesi der. zc olarak etilbenzen veya ksilen kullanlr. Stiren ve zc karm seri halde dizilmi polimerizasyon reaktrlerine verilir. Bir reaktrden alnan karm dierine stten verilerek katalitik ortamda polimerizasyon gerekletirilir. zcnn varl polimerleme hzn yavalatr. Molekl arln drr ve son rnden ayrlmas iin uygulanan ilemler yatrm ve iletme maliyetlerini arttrr. Proseste kullanlan zelti miktar %12'nin altnda ise ktle, zerinde ise zelti polimerlemesi prosesi olarak adlandrlmaktadr. Reaktr scakl 100-180C arasnda tedrici olarak artar. Dnm %70-
318
90'dr. Bu polimerizasyonda reaksiyon hz polimerizasyonlarnn hzlarndan daha dktr. 3. Ktle Polimerizasyonu:
ktle,
emlsiyon
ve
sspansiyon
Stiren balatc kullanmadan polimerize edilir. Polimerizasyon derecesi scaklk ayarlamas ile kontrol altna alnr. Saf stiren % 30-60 orannda n polimerizasyona urar, sonra reaksiyon ilerleyip tamamlanaca bir polimerizasyon kulesine geer. Kuleden kaan stiren buharlar tekrar n polimerizasyon ksmna gnderilir. Polimerizasyon kulesinden alnan rn vakum odasna gnderilir. Polistiren eriyii ekstrderden geirilerek pelet haline getirilir. Bu metodun avantaj rn safiyetinin yksek olmasdr. Son yllarda ktle polimerizasyonu ile yaplan retim giderek yaygnlamaktadr. BASIC firmasnn PS fabrikasnda uygulanan ktle polimerizasyon prosesi akm emas ekil 2de verilmektedir. Ktle polimerizasyon reetelerinde genellikle zc kullanlr. Kullanlan zcnn, polimerlemenin ilerlemesi sonucunda meydana gelen viskozlam polimerin viskozitesini drmek, kartrma kolayl salamak, oluan egkzotermik sy uzaklatrmak gibi faydalar vardr. Polimerizasyon tamamlandktan sonra zc geri kazanlarak tekrar retimde kullanlr. zc olarak etilbenzen ve toluen kullanlr, kullanlan miktar ise reetelere gre %2-30 arasnda deimektedir. Antiok PS drt tip prosesle de retilebilmesine ramen, byk kapasiteli, ticari retim yapmak iin srekli ktle polimerizasyon prosesi rakipsizdir. Ticari olarak antiok polistiren retmek iin, ceketli ve kartrcl bir tank ierisinde, stiren ierisine ilave edilen kauuklar zlr ve zelti %20-30 dnm olacak ekilde n polimerizasyona tabi tutulur. n polimerizasyondan sonra zelti devaml olarak birbiri ile seri bal reaktrlere beslenerek yaklak %80-90 orannda polimerletirilir. Polimerizasyon iin kullanlan reaktrler lisansr firmalara gre farkllklar arz etmektedir. Linear plug flow tower, horizontal plug flow reaktr, statik kartrc-reaktr (SMR) gibi reaktrler kullanlmakta ve birbirlerine gre baz avantaj ve dezavantajlar bulunmaktadr. Polimerizasyon reaktrnden kan rn 220-260C'ye stlr ve fla tankna beslenir, basn 10-30 mmHg basnca drlr. Polimer ierisinde bulunan polimerlememi (kalnt) monomer ve zc gibi uucular uzaklatrldktan sonra rn ekstrdere beslenerek granl haline dntrlr ve paketlemeye gnderilir. 4. Sspansiyon Polimerizasyonu: Stiren polimerizasyonu iin en kolay yollardan biri sspansiyon polimerizasyonudur. lkemizde kurulu olan Tpra Yarmca tesislerindeki retim bu teknoloji ile Cosden lisansna uygun olarak yaplmaktadr. Stiren, su ve sspansiyon arac ile beraber reaktre alnr. Antiok trnde ayrca kauuk-stiren zeltisi reaktre ilave edilir. Balatc ilavesi ile balayan reaksiyonun sonunda oluan polimer tanecikleri su ile birlikte toplama tanklarna gnderilir. Buradan santrifjlere gelen karmdan polimer taneleri ayrlr. Polimer taneleri dner kurutucularda kurutulduktan sonra silolarda depolanr. Harmanlama ksmnda gerekli kimyasal madde ilaveleri yapldktan sonra ekstrzyon ksmna gnderilir. Granl haline getirilen polistiren otomatik paketleme makinelerinde torbalanr. Ayrca talep halinde polistiren big-bag olarak da ambalajlanr. Bu metotla elde edilen polimerin su ekii, renk ve elektriksel zellikleri ktle polimerizasyonu ile elde edilen polimerinki ile ayndr. Tpra Yarmca Polistiren Fabrikasnda sspansiyon polimerizasyon yntemi ile kristal polistiren, sspansiyon-ktle yntemi ile antiok polistiren retilmektedir (ekil 3). Tipik bir sspansiyon polimerizasyon reetesi Tablo-bde verilmektedir.
319
Tablo-b: Tipik Polistiren Sspansiyon Polimerizasyon Reetesi Kimyasal madde Miktar (phm) Stiren monomeri 100,000 Deiyonize su 90,000 Sspansiyon ajan (trikalsiyum fosfat) 0,500 Dk scaklk devresi balatcs-I (benzoil peroksit) 0,400 Dk scaklk devresi balatcs-II (t-butil perbenzoat) 0,030 Yksek scaklk devresi balatcs (dikmil peroksit) 0,010 (Genleebilir polistiren iin) Srfaktant (dodesilbenzen sodyum slfonat) 0,004 Dier katklar 0,500 Sspansiyon, zelti ve emlsiyon polimerizasyon prosesleri ile retilen polimerler yksek iletme maliyetleri ve dk rn kalitesi nedeni ile ekonomik deildir (bkz. Tablo-c). Ancak sspansiyon polimerleme yntemi byk hacimde genleebilir polistiren (EPS) retimi iin hala en nemli seimdir. Kpk polistirenin tanecik bykl ve ekli gibi rn zellikleri zerinde; sspansiyon yapc madde, koruyucu madde ve balatc deriimi, polimerleme scakl, kartrc tipi ve hznn byk etkisi vardr. Polistiren taneciklerin iersinde olmas gereken genletirme ajan (pentan vb.) miktar ve istenen rn zelliklerinin salanmas iin sz konusu deerlerin en iyi hale getirilmesi edilmesi gerekmektedir. Yetersiz kartrma stiren taneciklerinin birbirine yapmasna, ok hzl veya ok yava kartrma polistiren taneciklerin deforme olmasna sebep olmaktadr. Reaktrde retildikten sonra toplama tankna alnan ve genletirme ajan ieren rn, devaml olarak santrifje gnderilerek kresel tanecikler ayrlr ve ykanr. Islak tanecikler 40C'de kurutularak eleklerde elenip rn silolarnda toplanr. Genleebilir polistiren rn paketlenmeden nce, ihtiya duyulursa harmanlaycda kaplayc maddeler ve/veya d yalayc ilavesinden sonra paketlemeye gnderilebilir.
320
Tablo-c: Polistiren retiminde Kullanlan Ticari Polimerizasyon Tekniklerinin Kyaslanmas Proses Avantajlar Dezavantajlar Ktle Yksek rn safiyeti Zayf scaklk kontrol ve snn Polimerizasyon ssnn etkili uzaklatrlmas kullanm Dk polimerizasyon hz Dk hammadde harcamas Kalnt monomerin uzaklatrlmas Dk enerji harcamas Yksek viskoziteli polimer Prosesin basitlii Geni molekl arl dalm Emlsiyon yi s kontrol Dk rn safiyeti Yksek polimerizasyon hz Safszlklara kar ar duyarlk Isnn ok iyi uzaklatrlmas Geni molekl arl dalm zelti yi s kontrol zgenin ve balatc kalntsnn Polimerizasyon ssnn uzaklatrlmas uzaklatrlmas ve etkili kullanm Dk polimerizasyon hz Dk viskoziteli reaksiyon ortam Safszlklara ar duyarllk Yksek polimer safiyeti Yksek enerji safiyeti Yksek hammadde harcamas Sspansiyon yi s kontrol Dk rn safiyeti Polimerizasyon ssnn Yksek enerji harcamas uzaklatrlmas Be-tipi operasyon Yksek polimerizasyon hz Dk viskoziteli reaksiyon ortam Dar molekl arl dalm Prosesin basitlii
321
ekil 2. Ktle polimerleme prosesi ile kristal ve antiok polistiren retimi akm emas
cb
5 1 2 3 4 4 6
10 11 8 d 9 9 8
a - stiren, b - polimerleme iin ilaveler, c - paralanm kauuk, d - katklar, 1 - zelti tank, 2 - n stc, 3 - n polimerleme reaktr, 4 - dili pompa, 5,6 - polimerleme reaktrleri, 7 - tubular polimerleme reaktr, 8 - devolatilizer, 9 - zel dili pompa, 10 - kartrc, 11 - granlatr.
322
ekil 3. Sspansiyon polimerleme prosesi ile kristal ve antiok polistiren retimi akm emas
d+e a c
c 4 f
A B 5
9 8
a - stiren, b - paralanm kauuk, c - su, d - polimerleme iin yardmc maddeler, e - sspansiyon yapclar, A+B - antiok polistiren retimi, B - kristal polistiren retimi, 1 - zelti tank, 2 - n polimerleme reaktr, 3 - polimerleme reaktr, 4 - titreimli elek, 5 - ntralletirme, 6 - santrifj, 7 - kurutucu, 8 - elek, 9 - toplama tank.
323
Yaygn olarak kullanlmakta olan srekli be teknolojisine gre hesaplanan 2005 yl kristal ve antiok polistiren iin fiili ortalama girdileri Tablo-3'de gsterilmektedir.
(1 Ton Polistiren iin) Tablo 3a: Birim retim Girdileri Ana Mamul: Kristal Polistiren Girdiler Miktar(ton) (Mal Baznda) Yerli thal Stiren 1,01 Etil benzen 0,0016 Dier 0,001
Kaynak: SRI PEP Report
Tablo 3b: Birim retim Girdileri Ana Mamul: Antiok Polistiren Girdiler Miktar (Mal Baznda) Yerli thal Stiren 0,932 PB Kauuk 0,078 Etil benzen 0,0016 Dier 0,001
Kaynak: SRI PEP Report
b) rn Standartlar: retilmekte olan polistiren rnlerinde TSE ile ISO 9002 standartler uygulanmaktadr. ABye uyum konusunda almalar balatlmtr. rnlerin uluslar aras rekabete ak olmas nedeni ile belirtilen standartlarda retim yaplmas zorunluluu olduundan AB ye uyumda sorun yaanmayaca dnlmektedir. c) retim Miktar ve Deeri: Polistiren rn yurtii retim miktarlar Tablo 4te verilmektedir. Petkimin Yarmca tesisinin Tpraa devrinden sonra ekonomik olmamas nedeni ile retim miktarlar gittike azalm ve 2005te retim tamamen durmutur. Dolays ile bir nceki dneme gre beklenen retim artlar gerekletirilememitir. Yllk retim artlarndaki dalgalanmann nedeninin bu retim kayplarndan kaynakland grlmektedir.
Tablo 4:retim Miktar (Bin ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Polistiren 23,5 45,5 39,8 20,7 36,3 20,0 21,0 93,6 -12,5 -50,0 75,4 -44,9 5,0
Kaynak:Baer,Petkim, Tpra
324
Ayn yllar iin retim deerleri cari fabrika k fiyatlar ile Tablo 5te verilmektedir.
Tablo 5: retim Deeri (Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Polistiren 20.085 42.696 30.248 16.029 33.194 24.471 29.069 112,6 -29,2 -47,0 107,1 -26,3 18,8
Kaynak:BaerDE
d) Maliyetler: 2005 yl iin snai, ticari maliyetler ve bunlarn kompozisyonu Tablo 6a-cde verilmektedir. Bu maliyetler, AB ve dier nemli rakip lkelerin maliyetleriyle karlatrldnda yksek kalmaktadr. zellikle hammadde kaynana yakn olan reticilerin avantajl olmas ve de yksek kapasiteli retimler nedeni ile maliyetlerde farkllklar yaanmaktadr. Bu da rekabet gcn olumsuz etkilemektedir.
Tablo 6a: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: 2005 Yl YTL Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt +Endirek ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET
Kaynak: Tpra
Pay (%)
74,3 1,1 11,5 12,2 0,1 0,8
100,0
325
Tablo 6b: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi:Antiok Polistiren YTL Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET
Kaynak: Baer Petrokimya
2005 Yl Pay (%) 80,0 1,5 0,8 0,3 7,5 1,8 3,7 3,3 1,1 100,0
Tablo 6c: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi:Kristal Polistiren YTL Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier Ticari Maliyet - Genel dare Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET
Kaynak: Baer Petrokimya
2005 Yl Pay (%) 74,6 1,6 0,5 0,3 7,5 2,2 3,7 3,6 1,2 100,0
2.1.3. D Ticaret: a) thalat: G.T..P. numaralar 3903.19.00.00.11, 3903.19.00.00.12 ve 3903.19.00.00.19 olarak verilen kristal polistiren, antiok polistiren ve dier polistirenler iin ithalat verileri toplam olarak Tablo 7-11de verilmektedir. Tablo 7, miktar olarak polistiren sektr rn ithalat verilerini iermektedir.
326
Tablo 7: Polistiren Sektr rn thalat (Bin ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Polistiren 134,1 115,4 106,2 177,2 202,0 244,8 200,0 -13,9 -8,0 66,9 14,0 21,2 -18,3
Kaynak: DIE
1999 -2005 dnemi iin bu ithalatn CIF, cari fiyatlarla deeri ise Tablo 8de verilmektedir.
Tablo 8: Polistiren Sektr rn thalat Sra Ana YILLAR (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) YILLIK ARTILAR (%) 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah.
15,6 -26,7 76,4 37,8 58,0 -3,9
No: Mallar 1 Polistiren 96.853 112.044 82.126 143.406 197.551 312.178 300.000
Kaynak: DIE
Ayrca 1999 -2005 dnemi iin ortalama ithal birim fiyatlarndaki deimeler Tablo 9da verilmektedir. Ham petrol fiyatlarndaki art ve zellikle inden kaynaklanan talep dorultusunda rn birim fiyatlarnda artlar yaanmtr. Bu da rrn birim fiyatnda ar ykselmelere neden olmutur.
Tablo 9: Polistiren Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar (CIF, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 Polistiren $/ton 722 971 773 809 978 1275 1500 34,5 -20,4 4,6 20,9 30,4 17,6
Kaynak:DE
1999 -2005 dnemi iin AB lkelerinden ve sektr ithalatnda ilk be sray alan dier lkelerden yaplan ithalatn dkm miktar olarak Tablo 10 da verilmektedir. AB lkelerinden ithalat miktarnn olduka yksek olduu, bunu sras ile Yumurtalk Serbest Blgesi, Gney Kore, Hindistan, Tayvan ve rann izledii grlmektedir. Bu blgelerden ithalat gittike art gstermektedir ancak rn fiyatna bal olarak dalgal bir ithalat seyri izlenmektedir.
Tablo 10 : AB ve nemli Dier lkelerden Polistiren Sektr rn thalat (Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah.
AB lkeleri Toplam
71.626 75.406 54.896 87.199 93.385 136.807 143.109 5,2 -27,1 58,8 7,1 46,5 4,6
nemli Dier lkeler Yumurtalk 1 S. Blge 2 Gney Kore 4.715 3 Hindistan 1.153 4 Tayvan 952 5 ran 7.283
Kaynak:DE
4.485 1.576 473 849
3.826 5.310 5.669 908 1.960
18.697 29.034 9.008 3.969 7.325 7.547 3.867 8.838 7.859 60
17.502 5.453 4.427 10.360 1.600
19.517 6.085 4.657 6.492 533
-4,9
18,4
388,7 55,3 69,6 -55,9 3,0
-39,7 37,4 -41,3
11,5 11,6 5,2 -37,3
36,7 259,7 29,2
-50,3 92,0 325,9 128,5 17,2
-88,3 130,9 301,0 -99,2 2566,7 -66,7
327
1999 -2005 dnemi iin AB lkelerinden ve sektr ithalatnda ilk be sray alan dier lkelerden yaplan ithalatn dkm deer olarak Tablo 10 da verilmektedir. Deerlerdeki art hznn miktara kyasla fazla olmas, rn birim fiyatlarndaki ar artla aklanabilmektedir.
Tablo 11 : AB ve nemli Dier lkelerden Polistiren Sektr rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. AB lkeleri Toplam
63.461 71.049 44.553 68.955 90.240 168.444
198.575 26.956 9.385 6.137 9.190 725 12,0 -37,3 54,8 -2,4 0,4 30,9 86,7 -25,0 77,9 -19,3 17,9 25,6 29,4 20,0 -26,2
nemli Dier lkeler 1 Yumurtalk S.Blge 2 Gney Kore 4.515 3 Hindistan 783 4 Tayvan 669 5 ran 4.043
Kaynak:
2.395 14.639 28.618 21.467 7.251 5.115 1.917
511,2 95,5 62,2 -43,2 17,0
4.405 4.424 7.175 4.076 1.403 3.371 5.415 6.338 444 589 775 1.069 5.041 44
79,2 140,3 60,6
2.989 7.563 12.451
-33,6 74,5 285,7 153,0 64,6
-85,4 81,5 371,6 -99,1 4256,8 -62,2
(2) Yar rn ithalat: Sektrde retim faaliyeti iin yar rn ithalat gerekmemektedir. (3) Hammadde ithalat: Sektrdeki retim faaliyeti iin yaplan hammadde ithalat incelendiinde hemen hemen ana girdiyi oluturan stiren momomeri retim miktarna bal olarak deimektedir. Fiyatlar talebe ve ham petrole bal olarak olduka art gstermitir. b) hracat: Sektrn rettii mallarn ihracat durumu 1999-2005 dnemi iin incelenerek, miktar olarak Tablo 12de verilmektedir.
Tablo 12: Polistiren Sektr hracat (Bin Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. Kristal 1 Polistiren - 527 1967 90 30 40 0 273,2 -95,4 -66,7 33,3 -100,0 Antiok 2 Polistiren - 345 1082 39 115 22,6 0 213,6 -96,4 194,9 -80,3 -100,0
Kaynak: Baer
Tablo 13te 1999-2005 dnemi ihracat deerleri verilmektedir.
328
Tablo 13:Polistiren Sektr hracat (FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. Kristal 1 Polistiren - 479 1367 68 29 65,6 0 185,4 -95,0 -57,4 126,2 Antiok 2 Polistiren - 334 776 71 109 37,6 0 132,3 -90,9 53,5 -65,5 Kaynak: Baer
1999-2005 dnemi iin polistiren sektr ihracat birim fiyatlar FOB olarak Tablo 14te verilmektedir.Yurtii talebin fazla olmas nedeni ile zaman zaman fiyat hareketlrine bal olarak yurtiindeki talebin dk olduu dnemlerde ihracat yaplmaktadr. zellikle ham petrol fiyatlarna bal olarak fiyatlarda ykselme grlmektedir.
Tablo 14: Polistiren Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar (FOB, $) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. Kristal 1 Polistiren $/ton - 908 695 751 976 1640 0 -23,5 8,1 30,0 68,0 Antiok 2 polistiren $/ton - 968 717 1050 948 1663 0 -25,9 46,4 -9,7 75,4 Kaynak:Baer
2.1.4. Yurtii Tketim: 1999-2005 dnemi iin polistiren rn yurtii tketim miktarlar Tablo 17de verilmektedir. Son yllardaki talep artna bal olarak yurtii talebin retimle karlanma oran %20 civarndadr. Bu oran, 2005 yl itibar ile %10 seviyelerine dmtr. Bunda Tpran ekonomik nedenler ile PS retimini durdurmasnn da etkisi vardr.
Tablo 17:Tketim Miktar Sra Ana No: 1
Kaynak:
Mallar Polistiren
(Bin Ton) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah.
157,6 160,9 146 197,9 238,3 264,8 221,0 2,1 -9,3 35,5 20,4 11,1 -16,5
Baer, Petkim, Tpra ve DE
Ayn yllar iin tketim deerleri cari fabrika k fiyatlar ile Tablo 18de verilmektedir.
329
Tablo 18:Tketim Deeri Sra Ana No: Mallar 1 Polistiren

Kaynak:
YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004

Baer, Petkim, Tpra ve DE
(Cari Fiyatlarla) (Bin $) YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah.
32,3 -27,4 41,9 44,7 45,9 -2,3
116.938 154.740 112.374 159.435 230.745 336.649 329.069
2.1.5. Fiyatlar: 1999 ylndan itibaren sektrde ana mallarn yllk ortalama yurtii fabrika k fiyatlar ve bunlarn deiimleri Tablo 19da verilmektedir. zellikle ham petrol fiyatlarndaki art nedeni ile ana girdi olan stiren fiyatnn ar talebe bal olarak ykselmesi nedeni ile rn fiyatlarnda 2004 ve 2005 yllarnda ar art yaanmtr. 2006 ylnda da bu artn devam etmesi beklenmektedir. Dier lke fiyatlar ile kyaslandnda serbest rekabet nedeni ile polistiren yurtii fiyatlar arasnda fazla bir fark bulunmad gzlenmektedir.
Tablo 19: Polistiren Sektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar (YTL) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) 2005 2005 No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 Tah. Kristal 1 Polistiren kg - 0,915 0,668 0,797 0,869 1,165 1,351 - -27.0 19.3 9.0 34.1 16.0 Antiok 2 Polistiren kg - 1,000 0,736 0,828 0,924 1,162 1,428 - -26.4 12.5 11.6 25.8 22.9
Kaynak: Baer
2.1.6. stihdam: 1999-2005 dnemi iin PS sektrnde istihdam durumu Tablo 20de verilmektedir. 2000 ylnda Baer Petrokimyann retime balamas ile PS sektrnde istihdam olduka ykselmitir. Ancak Tpraa ait Yarmcada kurulu PS fabrikasnn retimini durdurmu olmas nedeni ile 2005 ylnda istihdam olduka azalmtr. Baerin yatrmlarna bal olarak ileriki dnemlerde istihdamda art yaanabilecektir.
Tablo 20:Polistiren Sektr stihdam Durumu (Kii) YILLAR YILLIK ARTILAR (%) gc 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. Yksek 3 25 24 24 24 24 23 733.3 -4.0 0.0 0.0 0.0 -4.2 Teknik 3 27 14 14 14 14 13 800.0 -48.1 0.0 0.0 0.0 -7.1 dari 10 10 10 10 10 10 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Orta 45 49 39 36 32 32 15 8.9 -20.4 -7.7 -11.1 0.0 -53.1 Teknik 44 43 33 30 26 26 14 -2.3 -23.3 -9.1 -13.3 0.0 -46.2 Memur 1 6 6 6 6 6 6 500.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 i 5 35 34 34 33 32 30 600.0 -2.9 0.0 -2.9 -3.0 -6.3 Dz 2 32 32 32 32 32 30 1500.0 0.0 0.0 0.0 0.0 -6.3 Kalifiye Kaynak: Baer, Tpra ve Petkim
330
Tpra Yarmca PS fabrikasnn retimi durdurmas ile yetimi igc fazlas olumutur. Ancak bu elemanlar ksmen emekli edilerek ksmen de dier nitelere kaydrlarak eritilmitir. Ancak gerek Tpra gerekse Baer de kapasitelerin dk olmas nedeni ile igcnn maliyetlere etkisi olduka belirgindir. 2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi Konu ile ilgili bilgi tm sektrler iin genel olarak EK- Ada verilmitir. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Konu genel olarak bata yer alan Tablo 4 -9da verilmitir. 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu Btn dnyada polistiren (PS) pazar doygunlua ulam bir pazardr. Son 10 yl iinde dnyada pazarn byme hz yaklak % 3 olarak llmtr. 2009 ylna kadar da bu byme hznda ok fazla bir deiiklik beklenmemektedir. 2004 ylnda Bat Avrupa pazar, talepteki azalmadan kt etkilenmitir. Talep nceki yla gre %1-2 orannda dm ve bu durum 2005 ylnda da devam etmitir. Fakat kendi iinde karlatrldnda Bat Avrupadaki talep Avrupann dier kesimlerinden ok daha fazladr. Bu kt durum Bat Avrupada irket birlemelerine sebep olmutur. Avrupann fazla kapasitesi dnldnde baka irket birlemelerinin de olabilecei ihtimali yksektir. Amerikadaki PS talebi 2005 yllarnda gl bir durumdadr. Fakat stirenik rnler pazar doygunlua ulamtr ve bu doygunluun devam etmesi beklenmektedir. Bu blgede genleebilir polistireni de ieren PS talebinin 2008 ylna kadar ok az bir miktarda artmas beklenmektedir. PS Sektrnde Amerika ve Avrupadaki durgunluun ana sebebi elektronik eya retiminin ine kaymasdr. Kuzey Amerika ve Avrupadaki PS talebinin % 50den fazlas ambalaj sanayinde kullanlmaktadr. inde Avrupa ve Amerikadakinin tam tersi bir durum geerlidir. PS talebinin % 65ten fazlas elektronik eya retiminde kullanlrken ambalajn pay ok dktr. inde iyi bir yiyecek datm sistemi olmad iin ambalaj sektrnde PS kullanm ok yaygn deildir. inde 2005 ylnda % 5 civarnda bir art gereklemitir. 2.3. GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve SorunlarFrsatlarTehditler) Analizi Konu tm petrokimya sektrleri iin genel olarak incelenmi olup, EK-Cde ver almaktadr.
331
3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu: 2006-2013 yllar aras polistiren sektr iin talep projeksiyonlar miktar olarak Tablo 21de verilmektedir. Talep tahminlerinde 1999-2005 yllar arasndaki talep eimleri baz alnmtr.
Tablo 21: Polistiren Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 2006 1 Polistiren 233 YILLAR 2009 2010 296 321 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 10,8
2007 252
2008 273
2011 348
2012 377
2013 409
2006-2013 yllar aras polistiren sektr iin talep projeksiyonlar 2005 yl fiyatlaryla deer olarak Tablo 22de verilmektedir.
Tablo 22: Polistiren Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu (2005 Fiyatlaryla-YTL) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 Polistiren 435.365 470.867 510.106 553.082 599.795 650.245 704.432 764.225 10,8
3.2. hracat Projeksiyonu D piyasalardaki artlar dikkate alnarak sektrn ihracat 2006-2013 yllar iin tahmini miktar olarak Tablo 23te verilmektedir. AB, STA (Serbest Ticaret Anlamas) yaplan lkeler ile nemli pazarlara ve potansiyel pazarlara yaplacak ihracat incelenecek ve toplam ihracat iindeki paylar tahmin edilecektir. Bu blmde yaplacak almalarn sonular tablolar halinde verilecektir.
Tablo 23:Polistiren Sektr hracat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 Polistiren YILLAR 2009 2010
2,695 4,582
2006
1,250
2007
1,375
2008
1,925
2011
7,788
2012
13,240
( Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 243,0 22,509
PS sektrnn ihracat deer olarak 2006-2013 yllar iin tahmini 2005 yl FOB fiyatlar ile Tablo 24te verilmektedir.
Tablo 24: Polistiren Sektr hracat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 Polistiren YILLAR 2009 2010 3.719 6.323 (2005 FiyatlarylaBin ABD $) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 10.747 18.271 31.062 243,0
2006 1.725
2007 1.898
2008 2.657
332
3.3. retim Projeksiyonu: Hedeflenen yurtii yatrmlar dikkate alnarak 2006-2013 yllar iin retim projeksiyonlar Tablo 25te verilmektedir. Yurtii talebin yerli retim ile karlanabilme olanaklar incelenecektir. Yatrmlarn gereklemesi durumunda retimin talebi karlama oran %10lardan %25lere kacaktr. Ayrca Petkim Aliaa Kompleksinde 2006-2009 yllar arasnda 270 bin tonluk bir PS tesisi kurmay planlamaktadr. Bu gerekletii taktirde ise tahmini olarak talebin bylece %75inin karlanmas mmkn olabilecektir.
Tablo 25: Polistiren Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 Polistiren YILLAR 2009 2010 59,3 77,1 ( Bin ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 102,6 27,6
2006 35,0
2007 38,5
2008 53,9
2011 84,8
2012 92,3
Tablo 25 te verilen verilen retim miktar tahminlerine gre 2005 yl fiyatlaryla hesaplanan retim deerleri Tablo 26da verilmektedir.
Tablo 26:Polistiren Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 Polistiren YILLAR 2009 2010 111 144 (2005 Fiyatlaryla- Bin YTL) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 158 172 192 27,9
2006 65
2007 72
2008 101
3.4. thalat Projeksiyonu: a) rn thalat: Yukardaki yurt ii talep, ihracat ve retim tahminleri dikkate alnarak PS rn iin 2006-2013 yllar arasndaki ithalat tahminleri Tablo 27de verilmektedir. Eer Petkimin yapmay dnd Polistiren yatrm gerekletii taktirde 2010 ylndan itibaren ithalat miktarnda 270 bin tonluk bir azalma ve buna paralel ithalat deerinde de d yaanmas sz konusudur.
Tablo 27: Polistiren Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 2006 1 Polistiren 199,3 YILLAR 2009 2010 239,4 248,5 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 328,9 9,3
2007 214,9
2008 221,0
2011 271,0
2012 297,9
Tablo 27de verilen polistiren sektr Bu tablonun 2005 yl CIF fiyatlar ile deerleri de ayr bir tabloda verilecektir.
Tablo 28: Polistiren Sektr rn thalat Projeksiyonu 314 (2005 FiyatlarylaABD $) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 Polistiren 437.042 472.794 512.688 556.719 606.011 660.875 722.576 795.145 11,7
333
b) Yar rn ithalat: retim iin gerekli olabilecek yar rn ithali ile ilgili tahminler verilecektir. c) Hammadde thalat: retim iin gerekli ham madde ithali ile ilgili tahminler verilecektir. 3.5. Yatrm Tahminleri: Tm sektrler iin genel olarak EK- Dde verilmitir. 3.5.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler: Yumurtalktaki yatrmlar, Baer Petrokimya Firmas tarafndan tevik belgesi alm yatrmlardr. Yatrm yeri Aliaa olarak gsterilen ise Petkim tarafndan master plan kapsamnda hazrlanm olup yaplmas dnlmektedir.
Tablo 29: Polistiren Sektrnde Eklenecek Yeni Kapasiteler Yatrma Yaratlacak Yatrm retime Yatrm Yaratlacak Balama Proje Kapasite lave Sresi Balama Tutar stihdam Yatrm (Bin Yl Ad Birimi Kapasite (Yl) Yl YTL) (Kii) Yeri 2006 Polistiren Bin ton 20 1 2006 4.000 10 Yumurtalk 2007 Polistiren Bin ton 60 3 2007 19.000 10 Yumurtalk 2006 Polistiren Bin Ton 270 3 2010 125.000 100 Aliaa
3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri: Tm sektrler iin genel olarak EK- Ede verilmitir. 3.6. Teknoloji, AR-GE Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Fde verilmitir. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler : Tm sektrler iin genel olarak EK- Gde verilmitir. 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Hde verilmitir. 4. ABye Katlm Srecinin Sektre Etkileri : Tm sektrler iin genel olarak EK- Kde verilmitir. 5. 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji Ama Politika ncelik ve Tedbirler Tm sektrler iin genel olarak EK- Lde verilmitir.
334
AKRLONTRL BUTEDEN STREN (ABS)

1. GR : En yaygn kullanlan mhendislik plastiklerinden biri olan Akrilonitril Btadien Stiren (ABS); bir dien kauuu zerine akrilonitril ve stirenin alanmas ile elde edilmektedir. ABSnin ISIC, Rev 3 (International Standard Industrial Classification, Third Revision) kodu 2413.1.02.70, G.T..P. (Gmrk Tarife statistik Pozisyon) numaras ise 3903.30.00.00.00 olarak tanmlanmtr. zgl Arl Gerilme Kuvveti : 1.02 1.06 gr/cm3 : 2500 8000 psi 2.5 12 ft. lb/inch (entik)
Darbe Dayanm (23 C ) :
ABSnin ana bileeni olan akrilonitril, btadien ve stiren monomerlerinin her biri son rne ayr zellikler katmaktadr. Btadien darbe dayanm ve salamlk verirken, akrilonitril kimyasallara ve sya kar dayankllk, stiren ise sertlik ve ilenme kolayl salamaktadr. ABS reinelerinin zellikleri monomer bileimine, polimerizasyon tekniine, kauuun tanecik byklne, molekl yaps ve molekl arlna, katk maddelerine, ileme koullarna bal olarak deimektedir. Bunun sonucunda deiik ihtiyalara ynelik eitli ABS trleri elde edilebilmektedir. zel amalara ynelik ABS trleri retmek iin yapya baka monomerlerde eklenebilmektedir. ABSnin genel maksat trlerinin yannda, yksek darbe dayanmna sahip, sya dayankl, yanmaz, kaplamada kullanlabilen, souk ilenebilen, genleebilen, saydam, mat, kpkl ve levha olarak kullanlabilen trleri de mevcuttur. Dier plastiklerle ABS/PVC, ABS/PC, ABS/Naylon, ABS/PBT(polibtilen tereftalat) gibi eitli alamlar bulunmaktadr. ABS; nitrik asit, slfrik asit, aldehit, keton, ester ve klorlu hidrokarbonlara kar dayankszdr. Alkol, alifatik hidrokarbonlar, bitkisel ve hayvani yalarda znmez. ABSnin sertlik, salamlk, mkemmel srtnme kuvveti, boyutsal kararllk ve ilenme kolayl gibi avantajlarnn yannda, saydamlnn az olmas, bozunma scaklnn orta derecede olmas gibi dezavantajlar da mevcuttur. ABS; kat tanecikler eklinde olup, kokusuzdur. nce tozlar patlamaya sebep olur. ABS yava bir yanma gstererek, karbon monoksit, karbon dioksit ve hidrojen siyanr ieren youn siyah bir duman retir. lenmesi esnasnda ortaya kan buharlar gz, burun ve boaz tahri edebilir. ABSnin elektrik/elektronik ve otomotiv sektrlerindeki kullanm giderek artmaktadr. ABS, televizyon, bilgisayar, radyo, mzik seti kabinleri, buzdolab, diki makinas, amar ve bulak makinas, elektrik sprgesi, sa kurutma makinas, telefon gibi rnlerin yapmnda geni kullanm alan bulmaktadr. makinalar, otomotiv sanayinde, otomobillerin i aksamndan enstrman paneli, kllk, pencere ama kollar, d aksamndan ise jant kapa ve radyatr kafesleri ABSnin balca kullanld yerlerdir. Boru ve boru balantlar, inaat sektrnde kullanlan rnler, dinlenme/elence aralar (oyuncak, bot, mobil evler gibi), ofis aralar (hesap makinas, kalemtra, kalem, fotokopi makinasnn kat konulan raflar gibi) ABSnin dier nemli kullanm alanlardr.
335
Bunlardan baka mobilya ve deme endstrisinde, yiyeceklerin ambalajlanmasnda, yol ve spor sahas iaretlemelerinde, seyahat antas, bahe rnleri, tbbi aralar, ayakkab kesi yapm gibi eitli alanlarda kullanlmaktadr. Dayankl tketim mallarnda alternatifi polistiren rndr. Dier eitli enjeksiyon uygulamalarnda ABS yerine PS, YYPE ve PP kullanlabilmektedir. 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR: 2.1. Mevcut Durum: Trkiyede ABS retimi yaplmadndan, tketimin tamam ithalat yolu ile karlanmaktadr. 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm: Trkiyede ABS reten kurulu bulunmamaktadr. 2.1.2. retim: a) retim Yntemi -Teknoloji: ABS retiminde drt ayr polimerizasyon yntemi kullanlmaktadr. 1. Emlsiyon polimerizasyonu 2. Sspansiyon polimerizasyonu 3. Ktle polimerizasyonu 4. Solsyon polimerizasyonu lk proses ABS retiminde en nemli proseslerdir. stenilen zellikte rn elde etmek iin bu proseslerin kombinasyonlar da kullanlmaktadr. 1. Emlsiyon Polimerizasyonu Bu proses ile ABS polimerizasyon basama sonucunda retilir. lk polimerizasyon basamanda polibtadien kauuu elde edilir. kinci basamakta stiren ve akrilonitril kauua alanr. Bu aamada hem kauua alanm halde hem de serbest halde stiren-akrilonitril kopolimeri (SAN) oluur. Ayrca, SAN lateks (polimer emlsiyonu) ayr bir polimerizasyon basamanda retilip kauuk lateks ile istenilen oranlarda kartrlr. Bu da rn kompozisyonunu ve yapsn ayarlamakta ayr bir esneklik salar. Emlsiyon polimerizasyonu dier proseslerden daha karmak olmasna ramen ABS retiminde geni yer tutmaktadr. Bu prosesin en nemli avantaj, eitli ABS trlerinin retilebilmesidir. Kauuk tanecik bykl, kauuk oran, stiren/akrilonitril oran, alanan SANn molekl arl, serbest SANn molekl arl ve alanm SANn serbest SANa oran uygulama alanna gre istenilen zelliklere sahip ABSyi retmek zere deitirilebilir. Dier monomerler; metil metakrilat, metakrilonitril, divinil benzen, dimetil stiren, p-metil stiren, klorlu ve bromlu stirenler ve akrilatlar (metil, etil, n-btil) formlasyona ilave edilerek ok daha geni bir uygulama alanna ynelik rnler elde edilebilir.
336
Emlsiyon polimerizasyonunun en byk dezavantaj ise enerji tketiminin ok olmas ve s geri kazanm olanaklarnn snrl kalmasdr. Ayrca proseste kullanlan ok miktarda suyun atlrken ilem grmesi gerekmektedir. Emlsiyon polimerizasyonu prosesi akm emas, ekil-1de verilmektedir. ekil 1 : ABS Emlsiyon Prosesi
Btadien
Stiren Monomer Akrilonitril Polibtadien
GRAFT (% 50 Kauuk) Emlsiyon SAN Katklar Renkler Opsiyonel: Srekli Ktle Prosesinden ABS
Ekstruder
ABS (% 15-20 Kauuk)
2. Sspansiyon Polimerizasyonu Bu proses aada belirtilen ana blmlerden olumaktadr. Emlsiyon batch polimerizasyonu yoluyla polibtadienin hazrlanmas Ktle polimerizasyonu yoluyla stiren ve akrilonitril tarafndan ksmen alanm polibtadienin elde edilmesi Sspansiyon polimerizasyonu yoluyla alanma reaksiyonunun tamamlanmas ABSnin sudan ayrlarak kurutulmas Reinenin katk maddeleriyle kartrlmas ve pelet haline getirilmesi
337
Sspansiyon polimerizasyonunun gelitirilmesi, bu proses ile retilen ABSnin performansnn arttrlmasndan ok proses ekonomisi nedeniyle olmutur. Sspansiyon prosesi emlsiyon prosesine gre daha dk yatrmla gerekletirilebilmektedir. Bu metodla kauuk yzdesi dk ve kauuk tanecikleri byk ABS trleri retilebilmektedir ki bu da reinede dk darbe dayanmna ve yzey parlaklnn azalmasna neden olmaktadr. Bunun yansra bu metotla retilen ABSler geni molekl arl dalm nedeniyle daha iyi ak zelliklerine ve dk kauuk yzdesi nedeniyle daha iyi k stabilitesine sahiptirler. 3. Ktle Polimerizasyonu Burada esas olarak emlsiyon ktle prosesi ele alnmtr. Prosesin balca basamaklar unlardr : Btadienin emlsiyon batch polimerizasyonu Polibtadienin akrilonitril ve stiren ile emlsiyon batch polimerizasyon yoluyla ksmen alanmas Ksmen alanm polibtadien lateksin, stiren ve akrilonitrilden ekstraksiyonu ve srekli ktle polimerizasyonuna tabi tutulmas ABSnin ekstrude edilerek pelet haline getirilmesi (katk maddeleri bu aamada reineye eklenebilir veya ayr bir kampounding basama olabilir)
Ktle polimerizasyonu ile emlsiyon ktle polimerizasyonu arasndaki en byk fark kauuk lateksin emlsiyon ktle polimerizasyonu prosesinde ekstraksiyon aamasndan nce akrilonitril ve stiren ile emlsiyon polimerizasyonuna tabi tutulmasdr. Bylece ksmen alanm kauuk paracklar monomerlerle daha iyi uyum gstererek ekstraksiyon ilemi esnasnda kauuk-monomer dispersiyonunun stabil olmasn salarlar. Ktle polimerizasyonunda suyun kullanlmamas, emlsiyon ve sspansiyon proseslerine gre baz avantajlar salamaktadr. Bunlar ; atk giderme ihtiyacnn azalmas ve su uzaklatrma, kurutma ve baz rnler iin kampounding kademelerine ihtiya duyulmamasdr. Bylece birim rn bana enerji tketimi dmektedir. rn kalitesi ynnden en nemli avantaj ise bu prosesle zincir uzunluu dalm dar rnler elde edilebilmesi, dolaysyla da batchden batche rn zelliklerinde deiimin az olmasdr. Ancak ktle polimerizasyonunun monomer dnmnn dk olmas, rn esnekliinin az olmas ve prosesin mekanik olarak daha karmak olmas gibi dezavantajlar vardr. Bu dezavantajlardan monomer dnmnn dk olmas emlsiyon-ktle polimerizasyonu prosesinin gelitirilmesiyle ortadan kaldrlmtr. Fakat rn eitlilii ynnden bu proses de pek esnek deildir. 4. Solsyon Polimerizasyonu Bu prosesle hava koullarna dayankl zel tip ABS reineleri retildiinden dolay kauuk olarak polibtadien yerine EPDM (Etilen-Propilen-Dien-Monomer) EVA (etilenvinilalkol), EP (etilen propilen) kopolimerleri gibi polimer zincirinde daha az ift ba ieren kauuklar kullanlrlar. Bu kauuklar ne emlsiyon ne de ktle polimerizasyonu yoluyla baarl bir ekilde alanamadklarndan dolay, solsyon polimerizasyonu prosesi gelitirilmitir. Bu proseste kauuk tanecikleri bir zcde veya zc karmnda zndkten sonra a polimerizasyonuna tabi tutulurlar. rn daha sonra sudan ayrlr, kurutulur ve katk maddeleri katldktan sonra pelet haline getirilir.
338
ABSnin Emlsiyon/Ktle ve Emlsiyon retim yntemlerine gre birim retim girdileri Tablo-1de verilmektedir.
Tablo 1: Birim retim Girdileri Ana Mamul: ABS Stiren Akrilonitril Butadien Soutma Suyu Buhar Proses Suyu Elektrik Inert Gaz (Ton) (Ton) (Ton) (M3) (Ton) (M3) (KWH) (NM3) Emlsiyon/Ktle 0.57 0.25 0.20 30 0.21 0.55 335 11 Emlsiyon 0.54 0.21 0.25 53 2 2.9 637 22
Kaynak : SRI Consulting PEP Yearbook 1997
b) rn Standartlar: Trkiyede 1999-2005 dneminde ABS retimi yaplmamtr. c) retim Miktar ve Deeri: Yurtii ABS retimi yoktur. d) Maliyetler: Trkiyede ABS retimi yoktur. 2.1.3. D Ticaret: a) thalat: (1) rn thalat: 1999-2005 yllarna ait Trkiye toplam ABS ithalat miktar olarak Tablo-2de, bu ithalatn cari fiyatlarla CIF deeri Tablo-3de ve ortalama ithal birim fiyatlar ise Tablo-4de verilmitir. 2001 ylnda yaanan ekonomik durgunluk nedeniyle ABS ithalatnda azalma olmutur.
Tablo 2: ABS Sektr rn thalat YILLAR Sra Ana
No: Mallar
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah.

2000 2001 2002 13,9 -30 37,6 2003 19,5 2004 32,2 2005 Tah. 3,6
ABS
29.389 33.474 23.296 32.068 38.332 50.688 52.505
339
Kaynak:
DE
Tablo 3: ABS Sektr rn thalat Sra Ana YILLAR No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1 ABS 35.369 44.469 31.715 38.662 52.875 78.824
Kaynak: DE

2005 Tah. 95.061 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 25,7 -29 21,9 36,8 49 20,6
Tablo 4: ABS Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar (CIF, $/Ton) Sra Ana Fiyat YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar Birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ABS $/Ton 1.203 1.328 1.361 1.205 1.379 1.555 1.810 10,4 2,5 -12 14,4 12,8 16,4
Kaynak: DE
Trkiye ABS ithalatnn AB lkeleri ve nemli dier lkelere gre dalm, miktar ve deer olarak srasyla Tablo-5 ve Tablo-6da verilmitir. AB lkelerinden yaplan ithalatn artmasnn yansra, Uzak Dou lkelerinden yaplan ithalat miktarlarnda da artlar gzlenmitir.
Tablo 5 : AB ve nemli Dier lkelerden ABS Sektr rn thalat (Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam
22.158 22.934 12.799 19.618 20.697 31.983 36.540 7.854 2.406 252 429 33 99 3335 3,5 -44,2 53,3 46,2 175,4 -5,4 -25,3 -19,0 -0,44 -16,7 -27,3 341 -44,4 45,0 -34,3 -31,6 -27,3 500,0 -75,7 5,5 29,2 88,0 -38,7 -9,3 212 955 54,5 -23,8 31,3 24,2 -9,8 -97,3 162 2218 14,2 -9,9 -33,0 -43,5 -19,8 -28,3 -89,1 139,7
nemli Dier lkeler 1 G.Kore 4.190 6.127 6.100 8.848 11.430 8.713 2 Tayvan 965 2.658 2.213 1.454 2.734 3.589 3 Malezya 1.246 1.179 857 586 359 446 4 Endonezya 273 204 899 654 593 535 5 ABD 200 162 90 540 1.686 46 6 Meksika 136 33 348 911 7 ran 60 1391
Kaynak: DE
340
Tablo 6 : AB ve nemli Dier lkelerden ABS Sektr rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. AB lkeleri Toplam
28.252 30.895 18.666 25.432 31.157 52.534 7.996 7.880 9.312 14.079 12.655 3.382 2.720 1.538 3.054 4.425 1.349 1.000 520 388 591 267 884 646 662 661 286 165 764 2.323 152 149 30 444 591 64 1861 66.946 15.322 3.806 406 657 130 167 4957 9,3 82,8 305,0 32,8 9,4 -4,0 -39,6 36,3 22,5 68,6 -1,5 -19,6 -25,9 231,0 -42,3 18,2 -43,5 -48,0 -26,9 363,0 -79,9 51,2 98,6 -25,4 2,5 204,0 1380 -10,1 44.9 52,3 -0,2 -93,5 33,1 2808 27,4 21,0 -14,0 -31,3 -0,6 -14,5 -71,7 166,4
nemli Dier lkeler 1 G.Kore 4.372 2 Tayvan 835 3 Malezya 1.016 4 Endonezya 244 5 ABD 298 6 Meksika 7 ran Kaynak: DE
(2) Yar rn ithalat: Sektrde 1999-2005 dneminde yar rn ithalat yaplmamtr. (3) Hammadde ithalat: Sektrde 1999-2005 dneminde hammadde ithalat yaplmamtr. b) hracat: Yurtii ABS retimi olmadndan ihracat yaplmamtr. 2.1.4. Yurtii Tketim: ABSnin yurtii retimi olmadndan dolay, yurtii tketimin tamam ithalatla karlanmtr.
Tablo 7: Tketim Miktar (Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ABS 29.389 33.474 23.296 32.068 38.332 50.688 52.505 13,9 -30,0 37,6 19,5 32,2 3,6
Kaynak: DE
Tablo 8: Tketim Deeri (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ABS 35.369 44.469 31.715 38.662 52.875 78.824 95.061 25,7 -29 21,9 36,8 49 20,6
Kaynak: DE
341
2.1.5. Fiyatlar: ABSnin yurtii retimi olmadndan dolay 1999-2005 dnemi iin ortalama ithal fiyatlar Tablo-9da verilmektedir.
Tablo 9: ABS Sektr Ortalama thal Fiyatlar ( $/Ton) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR (%) No: Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 1 ABS 1.203 1.328 1.361 1.205 1.379 1.555 1.810 10,4 2,5 -12 14,4 12,8 16,4
Kaynak: DE
2.1.6. stihdam: Yurtii ABS retimi yoktur. 2.1.7. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi: Yurtii ABS retimi yoktur. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc: Yurtiinde ABS deerlendirilememitir. retimi yaplmadndan dolay sektrn rekabet gc
2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler: Yurtii ABS retimi yoktur. 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi: ABSnin Trkiyede retimi olmayp, yurtii tketimin tamam ithalat yoluyla karlanmaktadr. 2005 ylnda Trkiyenin ABS tketimi yaklak 52.000 t/y seviyesindedir. thalatn byk blm AB lkelerinden yaplmaktadr. Trkiyenin ABS talebinin 2010 ylnda yaklak 100.000 tona ulaaca tahmin edilmektedir. Dnyann eitli blgelerinde ABS tketimi dier plastiklerin rekabetine ramen artmaya devam etmektedir. Trkiyede de ilk zamanlar ok dar bir kulanm alan bulabilen ABS, otomotiv ve elektrik/elektronik sanayinin gelimelerine paralel olarak kullanm alanlarn gelitirmitir. lkemizde ABSnin balca kullanm alanlar TV cihazlarnn arka kapaklar, kaset gvdeleri, elektrik sprgesi gvdesi, sa kurutma makinalarnn gvdeleri, amar makinas paralar, telefon, kk elektronik paralar, otomobil paralar, margarin paketleridir. 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu: ABS ilk defa 1948 ylnda ABD de gelitirilmi ve piyasaya srlmtr. Bu ilk reineler stiren akrilonitril kopolimerleri (SAN) ile genellikle polibtadien veya SBRnin mekanik olarak kartrlmas ile elde edilmekteydi. Bu ilk rn PVC, PS ve poliolefinlere nazaran daha iyi ilenme zelliklerinden yoksundu. Gnmzde graft-polimerizasyonu (alama) ile SAN ve kauuk birbirlerine daha iyi balanmakta ve plastik ksmn mekanik dayankll ve ekil koruma zellii ile kauuk ksmn darbe dayankll zellikleri bir araya getirilmektedir. Kullanlan kauuun cinsi, miktar, graft olma derecesi ve SAN molekl arl ve kompozisyonu deitirilerek, yukarda belirtilen zellikler istenilen ynde ayarlanabilmektedir.
342
Dnyada ABS/Polikarbonat alamlaryla ilgili uygulamalar bymeye devam etmektedir. Otomobil reticileri n panelleri ve bagaj kapaklarn elik yerine ABS ieren polimer karm malzemelerden retmektedirler. Ancak PP gibi daha dk maliyetli polimerler ile biraz daha pahal olsa bile ABS/Polikarbonat gibi yksek performansl polimer karmlar ABS kullanmnn yerini almak zere tehdit oluturmaktadrlar. ABS, mhendislik zellikleri artrlan metalosen bazl polimerler alannda kaydedilen gelimelerin de basks altnda bulunmaktadr. Ancak ABS, kompozisyon ve yapsal olarak esneklik gstermesi nedeniyle olduka fazla kullanm alan bulunmaktadr. Ayrca otomotiv ve inaat sektrnde yeni kullanm alanlar ortaya kmaktadr. ABS, son yllarda artan hammadde ve enerji fiyatlarnn etkisi altnda bulunmaktadr. ABS reticileri kar marjlarn iyiletirmek iin ABS fiyatlarn ykseltmek eilimi iersinde olmalarna ramen, bu fiyat artlar yksek hammadde (Stiren, Btadien ve ACN fiyatlar) ve enerji maliyetlerini karlayacak dzeyde gerekleememitir. 2000-2003 yllar arasnda ABS rnnn kar marjlar dk olmutur. 2004 ve 2005 yllarnda dnya ABS pazarnda yava ve istikrarl bir byme grlmtr. Ancak byk fiyat artlarna ulalamam ve kar marjlar 2005 ylnda da tatmin edici seviyelere gelememitir. Ayrca Avrupa ve ABDdeki ABS reticilerinin Asyadan gelen ithalat basks ile ticari ABS trlerine ynelme eilimi gstermeleri ABSnin ticari bir plastik eklinde muamele edilmesine neden olmakta ve ABS rnnn fiyat avantajn gidererek olumsuz ynde etkilemektedir. 2004-2005 yllar arasnda dnya ABS yllk talep bymesi % 4-5 orannda gereklemitir. 2005 yl dnya ABS talebi yaklak 5,7 milyon ton olmutur. 2007 ylna kadar talebin 6,3 milyon t/y a ulamas beklenmektedir. 2005 ylnda dnya ABS kapasitesi ise 7,5 milyon t/y mertebesindedir. Avrupada ise 2004-2005 dneminde ABSnin yllk talep bymesi yaklak % 2-3 orannda olmutur. nmzdeki yllarda dnya ABS talebinin byk bir blmnn Asya/Pasifik blgesinden gelecei tahmin edilmektedir. Dnya ABS talebi zellikle inde giderek artan ABS tketimi tarafndan ynlendirilmektedir. nmzdeki yllarda inde minimum yllk % 8 civarnda talep bymesi beklenmektedir. Yeni ABS fabrikalarnn ounun da Asyada kurulmas beklenmektedir. Dnya ABS pazarnda kapasite fazlal bulunmaktadr. Ancak bu kapasite fazlalnn bir ksmnn nmzdeki yllarda in tarafndan tketilecei tahmin edilmektedir. 2007 ylna kadar dnya ABS kapasite kullanm orannn % 80nin altnda gereklemesi beklenmektedir. ABS reticileri kapasitelerini birletirmeye ve rn tr saysn azaltmaya almaktadr. Dk kar marjlar nedeniyle gelecek yllarda konsolidasyon hareketlerinin artmas beklenmektedir. ABS yatrmlarnn global bazda yaplmas, byk Asyal ABS reticilerinin nemli kapasite ilavelerini zellikle inde yapmalar gibi nedenlerden dolay ABS pazar gittike artan bir ekilde byk reticiler tarafndan kontrol edilmektedir. Sektrde 1 milyon t/yn zerinde bir kapasite ile Chi Mei en byk ABS reticisi konumundadr. Bayer, LG Chem, BASF, Dow ve GE Plastics dnyadaki dier byk ABS reticileridir.
343
BASF, 2004 yl ortalarnda 200.000 t/y kapasiteli yeni bir ABS tesisini AntwerpBelikada devreye almtr. Fabrikada ticari trde ABS retimi gerekletirilmektedir. Tebriz Petrochemical Co. (TPC), randa 35.000 t/y kapasiteli yeni ABS fabrikasnda 2004 ylnda retime balamtr. Bu fabrika rann ilk ABS fabrikasdr. Jilin Chemical Industrial Co. Ltd ise Jilen-indeki 140.000 t/y kapasiteli ABS fabrikasnda darboaz giderme almas yaparak kapasiteyi 180.000 t/ya ykseltmitir. LG Chem Ltd., Kore ve inde gerekletirdii tevsilerden sonra 800.000 t/y ABS kapasitesi ile dnyann nc byk ABS reticisi konumuna gelmitir. LG Chem Ltd, yan kuruluu Yongxing Chemical Co. Ltde ait olan ve Ningbo, Zhejiang-inde bulunan ABS fabrikasn 300.000 t/ya tevsi etmitir. Bu fabrika indeki en byk ABS fabrikasdr. LG Chem Ltd. indeki ABS kapasitesini 2008 ylna kadar 200.000 t/y daha artrmay planlamaktadr. Sinopec Shenghai Gaoqiao Petrochemical Corp. 2006 yl ortalarnda Caojing, Shanghai-inde 200.000 t/y kapasiteli ABS fabrikasn devreye almay amalamaktadr. inde ABS yatrm planlayan dier irketler arasnda Formosa Plastics Industrial Co., Taita Chemical Co. Ltd, Nanjing Chemical Industry Park, Zhangzhou, Zhenjiang GPPPC Chemical Co. bulunmaktadr. Hindistanda ise Bayer Rubber Chemical irketi Nandesari, Gujeratda tevsi almalar yaparak ABS kapasitesini 25.000 t/ydan iki kademede 2007 ylna kadar 80.000 t/ya ykseltmeyi planlamaktadr. Bhansali Engineering Polymers Ltd. ise 2006 ylna kadar Pradesh-Hindistanda ABS kapasitesini 90.000 t/ydan 120.000 t/ya ykseltmeyi hedeflemektedir. 2.3.GZFT (Gl Yanlar-Zayf Yanlar ve SorunlarFrsatlarTehditler) Analizi: Konu tm petrokimya sektrleri iin genel olarak incelenmi olup, EK-Cde ver almaktadr. 3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER Sekizinci plan dneminde ABS fabrikas yatrm yaplmamtr. Trkiyenin giderek artan ve 2013 ylnda 135.000 t/y seviyesine ulaacak ABS talebi gznne alnarak dokuzuncu plan dneminde 60.000 t/y kapasiteli bir ABS fabrikasnn kurulmas planlanmaktadr. Bu yatrm ile 2010 ylnda yurtiinde ABS retilmeye balanacak olup ABS talebinin yaklak yars yurtii retimle karlanabilecektir. Dviz tasarrufu salanacak ve istihdam yaratlacaktr. 3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu: 2006-2013 dnemi ABS rn yurtii talep projeksiyonu son be yllk byme hz kullanlarak hesaplanm olup, miktar olarak Tablo-10da verilmektedir.
344
Tablo 10: ABS Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra Ana No. Mallar 1 ABS YILLAR 2009 2010 87 97
2006 63
2007 70
2008 78
2011 109
2012 121
( Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 135 11,5
ABS yurtii talep projeksiyonu 2005 yl fiyatlaryla, deer olarak Tablo-11de verilmektedir.
Tablo11: ABS Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu (2005 Fiyatlaryla-Bin YTL) Ort.Yllk Sra Ana YILLAR Art (%) No. Mallar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 1 ABS 153.473 170.526 190.014 211.939 236.300 265.533 294.766 328.871 11,5
3.2. hracat Projeksiyonu : Dokuzuncu plan dneminde yurtii ABS retimi yurtii talebi karlayamayacaktr. Dolaysyla ihracat ngrlmemitir. 3.3. retim Projeksiyonu: 60.000 t/y kapasiteli yeni ABS fabrikas yatrmnn 2010 ylnda devreye alnmas planlanmakta olup, retim tahminleri Tablo-12de verilmektedir.
Tablo 12: ABS Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 ABS YILLAR 2009 2010 60 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 60
2006 -
2007 -
2008 -
2011 60
2012 60
Tablo-12deki retim miktar tahminlerine gre 2005 yl fiyatlaryla retim deerleri ise Tablo-13de verilmektedir.
Tablo 13: ABS Sektr retim Tahminleri Sra Ana No. Mallar 1 ABS (2005 Fiyatlaryla-Bin YTL) Ort.Yllk YILLAR Art (%) 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 146.165 146.165 146.165 146.165
2006 -
2007 -
2008 -
345
3.4. thalat Projeksiyonu: a) rn thalat: Yurtii ABS talebi 2010 ylna kadar ithalat yolu ile karlanacaktr. 60.000 t/y kapasiteli ABS fabrikasnn kurulaca ve 2010 ylnda devreye girecei kabul edilerek yaplan ithalat projeksiyonu miktar olarak Tablo-14de, deer olarak ise Tablo-15de verilmektedir. Yurtii talebin 2010 ylna kadar tamam, 2010-2013 yllar arasnda ise ortalama % 45i ithalat yoluyla karlanacaktr.
Tablo: 14 ABS Sektr rn thalat Projeksiyonu YILLAR 2009 2010 87 37 (Bin Ton) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 2,5
Sra Ana No. Mallar 1 ABS Tablo: 15
2006 63
2007 70
2008 78
2011 49
2012 61
2013 75
ABS Sektr rn thalat Projeksiyonu YILLAR 2009 2010 158 68
Sra Ana No. Mallar 1 ABS
2006 114
2007 127
2008 142
(2005 CIF- Fiyatlaryla Milyon $) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 88 111 136 2,5
b) Yar rn ithalat: retim iin gerekli olabilecek yar rn ithalat bulunmamaktadr. c) Hammadde thalat: ABS retiminde kullanlan hammaddeler akrilonitril, btadien ve stirendir. Kurulmas planlanan 60.000 t/y kapasiteli ABS fabrikasnn akrilonitril ihtiyac yaklak 15.000 t/y olup, Petkimin Aliaa Kompleksinde bulunan ACN fabrikasndan temin edilebilecektir. Stiren gereksinimi ise yaklak 35.000 t/y olup dokuzuncu plan dneminde Petkimin Aliaa Kompleksinde kurmay ngrd 300.000 t/y kapasiteli yeni stiren fabrikasndan salanabilecektir. Fabrikann yaklak 12.000 t/y olan btadien ihtiyacnn da ithalatla karlanmas planlanmaktadr. 3.5. Yatrm Tahminleri: Dokuzuncu plan dneminde Petkim tarafndan 60.000 t/y kapasiteli bir ABS fabrikasnn kurulmas planlanmaktadr. Bu yatrm ile yurtii ABS talebinin nemli bir blm yerli retimle karlanabilecektir. 2013 ylnda 135.000 t/y seviyesine ulaacak arz a 75.000 t/y seviyesine gerileyecektir. Eklenecek yeni kapasite ile ilgili bilgiler Tablo-16 da verilmektedir.
Tablo 16: ABS Sektrnde Eklenecek Yeni Kapasiteler Yatrma Balama Yl 2006
Proje Ad ABS Fabrikas Yatrm Kapasite Birimi Ton/Yl Yaratlacak Yatrm retime Yatrm Yaratlacak lave Sresi Balama Tutar stihdam Kapasite (Yl) Yl (BinYTL) (Kii) 60.000 4 2010 103.110 23 Yatrm Yeri Petkim Aliaa Petrokimya Kompleksi
346
3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri Genel olarak EK- Ede anlatlmtr. 3.6. Teknolojide, Ar-Ge Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, Girdi Piyasalarnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri: ABS sektrnde teknolojik gelimeler bir taraftan retim prosesini dier taraftan da rn zelliklerini gelitirmeye ynelik olmaktadr. BASFin yeni gelitirdii retim prosesinde yatrm maliyetinin, inaat-montaj sresinin, atk su maliyetinin drld ve enerji tasarrufu saland, retim miktarnn artrld belirtilmektedir. LG Chemical irketinin de ABS retiminde verimlilii artrd ifade edilmektedir. Enichemin ise rn kalitesi yksek, maliyet ve evresel etkileri dk olan bir teknoloji zerinde alt belirtilmektedir. ABS bir taraftan daha az zellikli trlerinin kullanld alanlarda polipropilen ve polistirenin (potansiyel olarak PVCnin de) rekabeti ile dier taraftan ise yksek zellikli trlerin kullanm alanlarnda polikarbonat (PC) ve naylonun rekabeti ile kar karyadr. Bu durum nedeniyle daha stn niteliklere sahip ABS trleri retilmeye balamtr. Bunlar s tolerans fazla, atee daha dayankl, antistatik zellii gelimi, mat grnml ve saydaml yksek olan trlerdir. Ayrca ok iyi ak zelliklerine sahip trler gelitirilerek ince cidarl paralarn daha ksa zamanda retilmeleri salanabilmektedir. Bu da ABSye bilgisayar ve i makinalar kabinleri ile televizyon kabinleri alannda daha ucuz malzemelerle rekabet ans vermektedir. Teknolojik gelimeler sonucunda zengin renklere sahip ABS trleri retilebilmekte olup, baz uygulamalarda boya gereksinimi ortadan kaldrlmaktadr. ABSnin dier plastiklerle alamlar hazrlanarak da daha zellikli malzemeler retilebilmektedir. ABS/PC, ABS/naylon, ABS/PVC ve ABS/PBT (polibutilen tereftalat) alamlar bunlar arasnda saylabilir. ABS/PC elektrikli ev aletlerinde ve atee dayankl olmas gerekmeyen i makinalarnda kullanlmakta ve evre koullarna dayankll artrmaktadr. ABS/naylon evre koullarna ve UV-nlarna dayanklln fazla olmasn gerektiren uygulama sahalarnda (karavanlarn d yzeyleri, deniz motorlarnn enstrman panelleri gibi) kullanlmaktadr. ABS/PVC alamlar da TV ve i makinalar kabinlerinde, telefonlarda kullanlmakta olup UV-nlarna ve atee dayankllklar fazladr. 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler: Yurtii ABS retimi yoktur. Dokuzuncu plan dneminde 60.000 t/y kapasiteli bir ABS fabrikas yatrm planlanmaktadr. ABS sektrnn rekabeti bir yapda olabilmesi iin tketici ve hammadde salayan sektrlerle olan ibirliinin ve entegrasyonunun st dzeyde olmas gerekmektedir. ABS fabrikasnn hammaddelerinden olan ACNnin, Petkimin ACN fabrikasndan, btadienin ithalat yoluyla, stirenin ise dokuzuncu plan dneminde kurulmas planlanan yeni 300.000 t/y kapasiteli stiren fabrikasndan temin edilmesi ngrlmektedir. Yurtiinde ABS retiminin balamasyla ABS tketicilerinin sorunlaryla ilgilenebilecek bir retici de yaratlacandan sektr geliecektir. Balca tketici sektrler olan elektrik/ elektronik sanayi ve otomotiv yan sanayinin ihtiyalarna ynelik olarak ABS trlerinde ve ileme tekniklerinde gelimeler salanabilecek, yeni kullanm alanlar oluabilecektir.
347
3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri: Yurtiinde ABS retimi yaplmamaktadr. Dokuzuncu plan dneminde 60.000 t/y kapasiteli bir ABS fabrikasnn kurulmas bir kamu kuruluu olan Petkim tarafndan planlanmtr. Petkim zelletirme kapsamnda bulunmaktadr. ABS retiminin Trkiyenin en byk petrokimya kuruluu olarak faaliyetlerini srdren Petkim tarafndan gerekletirilmesi sektre ve lke ekonomisine olumlu katklar salayacaktr. 4. ABYE KATILIM SRECNN SEKTRE ETKLER Trkiyede ABS retimi yoktur. Yurtii ABS ihtiyac ithalat yoluyla karlanmaktadr. Dokuzuncu plan dneminde 60.000 t/y kapasiteli bir ABS fabrikas yatrm planlanmaktadr. Bu yatrm ile yurtii talebin yaklak yars karlanabilecektir. Arz ann byk bir blmnn gemi yllarda olduu gibi AB lkelerinden yaplacak ithalat ile karlanaca tahmin edilmektedir. ABye katlm srecinin lkemizde yabanc sermaye yatrmlarn artrmas ve bu kapsamda yaplabilecek yeni petrokimya yatrmlarnn sektr olumlu ynde etkilemesi beklenmektedir. 5. DOKUZUNCU PLAN DNEM N NERLEN STRATEJ, AMA, POLTKA, NCELK VE TEDBRLER Trkiyenin ABS talebinin tamam ithalat yoluyla karlanmakta ve bu durum dviz kaybna neden olmaktadr. Artan yurtii ABS talebini karlamak, dviz tasarrufu salamak ve istihdam yaratmak amacyla dokuzuncu plan dneminde 60.000 t/y kapasiteli bir ABS fabrikas yatrmnn gerekletirilmesi planlanmaktadr. 6. SONU VE GENEL DEERLENDRME Trkiyede halen ABS retimi yaplmamakta ve lkemizin ABS ihtiyac ithalat yoluyla karlanmaktadr. Mevcut durumda yurtii ABS tketimi yaklak 52.000 t/y seviyesindedir. Dokuzuncu kalknma plan dneminde ABS sektrnde ortalama yllk talep art hznn % 11,5 civarnda olaca tahmin edilmektedir. 2004-2005 yllar arasnda dnya ABS yllk talep bymesi % 4-5 orannda gereklemitir. Avrupada ise ayn dnemde ABSnin yllk talep bymesi yaklak % 2-3 orannda olmutur. Dnya ABS talebi Asyada zellikle inde giderek artan ABS tketimi tarafndan ynlendirilmektedir. Yeni ABS fabrikalarnn ounun da bu blgede kurulmas beklenmektedir. Son yllarda ABS sektr artan hammadde fiyatlarndan etkilenmektedir. Dnya ABS sektrnde yaanan gelimelere paralel olarak (retim teknolojilerindeki yenilikler, rn kalite ve zelliklerindeki gelimeler, v.b.) Trkiye otomotiv yan sanayi ve elektrik-elektronik sanayinde de gelimeler olmu ve Trkiyenin ABS tketiminde artlar gzlenmitir. Daha nce PS, YYPE ve PP kullanlan baz imalatlarda ABS kullanlmaya balanlmtr. Devaml art gsteren yurtii talebin karlanmas amac ile yurdumuzda dokuzuncu kalknma plan dnemde 60.000 t/y kapasiteli bir ABS fabrikas yatrmnn gerekletirilmesi planlanmaktadr. ABS fabrikasnn kurulmas dviz tasarrufu ve az da olsa ek bir istihdam yaratarak lkemiz ekonomisine katkda bulunacaktr.
348
EK- A : Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi

( Petrokimya Alanndaki Tm Sektrler iin Genel)
Ekonomi dilinde tevik kavram, belirli ekonomik faaliyetlerin dierlerine oranla daha fazla ve hzl gelimesini salamak amacyla, kamu tarafndan eitli yntemlerle verilen maddi veya gayri maddi destek, yardm ve zendirmeler olarak tanmlanr.Tanmdan anlalaca zere, ekonomik teviklerin temelinde, kaynaklarn, lke ekonomisi asndan daha yararl olduu kabul edilen alanlara ynlendirilmesi sz konusudur. Tevik sistemleri lke sanayisinin tesis edilmesi, korunmas ve rekabete hazr hale getirilmesi aamalarnda destekleyici ve koruyucu ilevler stlenmektedir. zellikle uluslararas gelimelere ve deiimlere lke ekonomisinin adapte edilmesi ve kalknma stratejilerine uygun gelime salanmasnn temini iin deien koullar kapsayan ve deiimlere annda uyarlanabilen bir tevik sistemi gelimekte olan lkeler iin kanlmaz olarak grnmektedir. Dnya ekonomisinde 20. yzyln son eyreinde balayan ve lkelerin sahip olduklar karlatrmal stnlklerden yararlanlmas halinde Dnya ticaretinin tm lkeler yararna geliebileceine ynelik grlerin hakim olmas (Globalleme) dnya ticaret hacminde ve uluslararas sermaye hareketlerinde nemli deiimlere yol amtr. Bu kapsamda DT Kurallar, AB Rekabet Hukuku ve Serbest Ticaret Anlamalar gibi uluslararas ticareti dzenlemeye ynelik bir ok ikili ve ok tarafl anlama yrrle girmi bulunmaktadr. Bilindii zere uluslararas ticareti dzenlemeye ynelik kili ve ok tarafl anlamalarda temel alnan hedef, uluslar aras ticareti tm ye lkeler yararna gelitirmektir. Bunun iin, lkeler aras ticareti engelleyen tm kstlamalarn kaldrlmas ve rekabet ortamnn tesisi zerinde allmaktadr. Bu anlamalarn hkmleri arlkl olarak rekabet piyasasnn yaygnlatrlmas olduundan, Gmrk Vergileri, Kotalar ve Tarife d engeller yannda rekabeti bozucu etkisi olan tm yardmlar da bu manada yasaklanm ya da snrlanmtr. 1970li yllarda nispeten da kapal olan Trkiye ekonomisi daha ok ana hammadde girdisi olan petrol fiyatlarndaki deiiklikler ve d kredi imkanlarndan byk oranda etkilerken, 1990l yllarda petrol ihtiyacnn nemli bir ksm halen d piyasadan salanmakta olmasna ramen, bu hammaddenin d demeler dengesindeki arl azalm ve ekonomik yap daha ok, benzer mal ve hizmet ihracat yapan lkelerin durumu ile d pazarlarda meydana gelen dalgalanmalardan etkilenir hale gelmitir. Dnya pazarnda yaanan gelimeler ve lkemiz ekonomisinin durumu gznne alndnda, ciddi ve kalc bir bymenin salanabilmesi iin izlenecek makro ekonomik politikalar yannda, seicilik tayan ve ynlendirme gc olan devlet yardmlarna da ihtiya bulunmaktadr. zellikle lke sanayinin dnyaya entegrasyonunun salanmas ve uluslararas pazara girii kolaylatrmak amacyla, maliyetleri minimize eden lekte retim tesislerinin oluturulmas (komple yeni ve tevsi yatrmlar), sanayi retiminin kalitesini artrmaya ynelik yeni sabit yatrm harcamalarnn desteklenmesi (yenileme, modernizasyon, Ar-Ge) ve maliyet artrc unsurlar tayan ama uyum iin zorunlu olan evre yatrmlarnn desteklenmesi yannda ticarete ynelik bilgi eksikliinin giderilmesi ve firma idari sisteminin daha etkin hale getirilmesi (uluslararas ticaret, modern ynetim bilgileri, marka, patent ile ilgili kaytlamalar, v.b) iin eitli bilgi edinme imkanlarnn gelitirilmesi gerekmektedir.
349
Ayrca, Kimya ve zellikle Petrokimya sektrnn, tarm, ila, inaat, tekstil, temizlik, boya, gbre ve benzeri birok alt sektre girdi verdii dnlerek gemi yllarda olduu gibi, zel nem Tayan Sektr Statsnde ayrca teviklendirilmesi uygun olacaktr. Trkiyede Uygulanan Devlet Yardmlar: Yukarda ele alnan kriterler erevesinde devlet yardm statsnde olan lkemiz uygulamalar: Genel Nitelikli Dzenlemeler, Yatrmlara Ynelik Yardmlar, letme Dnemi Destekleri, Ar-Ge ve Blgesel Amal yardmlar olarak snflandrlabilir. Genel Nitelikli Dzenlemeler Trkiyenin yatrm ve iletme dnemi faaliyetlerini etkileyen ve proje karll zerinde etkili olabilecek genel nitelikli dzenlemeler bu blmde ele alnmaktadr. 1-Yatrmlara Ynelik Genel Dzenlemeler Kurumlar Vergisi
Amortisman
Eitim ve retim letmelerinde Kazan stisnas Yatrm ndirimi Yatrm ndirimi, Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda 09.04.2003 tarih ve 4842 sayl Kanunun uygulamasna ilikin olarak yaynlanan "Seri No:249 Gelir Vergisi Genel Teblii" ile "Seri No:80 Kurumlar Vergisi Genel Teblii" erevesinde yrtlmektedir. Anlan uygulama Teblii; 6 Milyar Trk Lirasndan az olmayan amortismana tabi iktisadi kymetler tevik belgesi dzenlenmesine gerek olmadan iktisadi kymetin %40' orannda yatrm indirimi istisnasndan yararlanabileceklerdir. iktisadi ve teknik bakmdan btnlk arz eden iktisadi kymetler haddin alp almadnn tespitinde bir btn olarak dikkate alnacaktr. hkm ile yukardaki artlar tayan yatrm harcamalarnn % 40nn Kurumlar Vergisi matrahndan dlmesine imkan tannmaktadr. 2) Katma Deer Vergisi 3) Damga Vergisi ve Harlar Yatrmlara Ynelik Destek Programlar Genel Tevik Mevzuat Genel destek sistemi baz istisnalar dnda sektrel ayrm iermeyen, genel nitelikli ve geni kapsaml bir mevzuat niteliindedir. Bu sistem ile, takip edilen ekonomik ve sosyal politikalara uygun olan yatrm projeleri Yatrm Tevik Belgesi ne balanmak suretiyle tevik tedbirlerinden istifade ettirilmektedir. Yasal Dayana, 09.07.2002 tarih ve 24810 sayl Resmi Gazete'de yaynlanan "Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda 10.06.2002 tarihli ve 2002/4367 sayl Karar, 30.07.2002 tarih ve 24831 sayl Resmi Gazete'de yaynlanan "Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Kararn Uygulanmasna likin 2002/1 sayl Teblidir.
350
Tevik Sisteminde Destek Unsurlar a-Gmrk Vergisi ve Toplu Konut Fonu stisnas: Tevik belgesi kapsamndaki makine ve tehizat ithalat, yrrlkteki thalat Rejimi Karar gereince denmesi gereken Gmrk Vergisi ve Toplu Konut Fonundan istisnadr. c-Katma Deer Vergisi (KDV) stisnas: 25/10/1984 tarihli ve 3065 sayl Katma Deer Vergisi Kanunu gereince, tevik belgesini haiz yatrmclara tevik belgesi kapsamnda yaplacak makine ve tehizat ithal ve yerli teslimleri Katma Deer Vergisinden istisnadr. d-Kredi Tahsisi: Aada belirtilen yatrmlar iin Mstearlka uygun grlmesi halinde tevik belgeli veya belgesiz olarak kredi tahsis edilebilir. -Aratrma-gelitirme yatrmlar, -evre korumaya ynelik yatrmlar, -Bilim ve Teknoloji Yksek Kurulu veya Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu tarafndan belirlenen ncelikli teknoloji alanndaki yatrmlar, -Teknoloji gelitirme blgelerinde yaplacak yatrmlar, -Blgesel gelimeye ynelik yatrmlar, -Blgesel gelimeye ynelik yatrmlar kapsamndaki illere ve gelimi yrelerden kalknmada ncelikli yrelere ve zel amal blgelere tanacak yatrmlar iin tahsis edilecek kredi miktar bakanlka yaymlanacak teblile belirlenecek harcamalarn %50'si kadar olup, 400 milyar Trk Lirasn geemez. Blgesel gelimeye ynelik yatrmlar iin tahsis edilecek yatrm kredisi miktar sabit yatrm tutarnn %30'u kadar olup, bu miktar 4.5 trilyon Trk Lirasn geemez. Sektrel Kstlamalar Yatrm Tevik sistemi baz istisnalar dnda sektrel ncelikler tamamaktadr. Sektrel kstlamalar genel olarak iki konu zerinde younlamaktadr. Bunlardan ilki, gelimi yrelerde nufus younluu ve evre sorunlar yaratma potansiyeli olan yatrm konularnn desteklenmemesidir. Gelimi Yrelerde (stanbul ve Kocaeli il snrlar ile Ankara, zmir, Bursa, Adana ve Antalya Bykehir Belediye snrlar dahili) komple yeni, entegrasyon ve rn eitlendirilmesine ynelik yatrmlar iin yatrm tevik belgesi dzenlenmez. Sektrel kstlamalara ynelik ikinci uygulama alan ise, kapasite kullanm orannn dk ve rekabetin de youn olduu sektrlerde yeni yatrmlara izin verilmemesidir. Bu kapsamda yer alan dzenlemeler arlkl olarak Tekstil, Tarmsal Sanayi dallar ile Ulatrma Sektrlerindedir. Ekonomi politikalarn oluturan ve uygulayan kamu kurumlaryla, zel sektrn temsilcileri sanayi envanterini deerlendirerek gelime potansiyeli olan blge ve sektrleri belirleyip, dnyadaki gelimeler nda, yol gsterici mahiyette bir sanayi stratejisi gelitirmelidirler. Bu kapsamda gelitirilecek tevik sistemi, istihdam, eitim, yenilikilik, giriimcilik, teknolojik geliim gibi alanlar destekleyecek ynde tasarlanmaldr. Tevik politikalar bir ereve yasa kapsamnda oluturulmal ve sorumlu tek bir kurum tarafndan uygulanmaldr.
351
nemli bir kamusal ynlendirme arac olan devlet yardmlar uluslararas anlamalarn da ilgi alannda yer almaktadr. Devlet yardmlarnn belirlenmesinde lke ii gerekeler yannda, Dnya Ticareti rgt bata olmak zere, baz uluslararas kurallarn da dikkate alnmas zorunluluu bulunmaktadr. Oluturulacak tevik sisteminin bata DT kurallar ile uyumlu olmas gerekmekle birlikte, Avrupa Birlii ile Gmrk Birlii Anlamas kapsamnda verilmi olan taahhtlerimizle ve tam yelik perspektifi erevesinde uygulanabilir olma gerei de bulunmaktadr. Petrokimya alannda sektrn en by olan Petkim,in 8.Be Yllk Plan Dnemi sresince toplam 19 Yatrm Projesi ne Yatrm Tevik Belgesi almtr. Bu projeler aada sralanmtr :
1998 ylnda Tevik Belgesi alnan Yatrm Projeleri : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. VCM Fabrikas na OXY-C Hatt Kurulmas Klor Alkali Fabrikas Membran Cell lere Kademeli Gei Atk Giderme Kimyasal Artma amurunun Giderilmesi VCM Fabrikas nn DCS lavesi le Modernizasyonu Elektrik retim kinci Kondenserli T/G Tesisi Etilen Tevsii Kapsamnda Vent Kompresr Alm ve Montaj Yksek Younluk Polietilen Fabrikas Tevsii PVC Fabrikas 17. Reaktr lavesi Aromatikler C-201 Kolonu Modifikasyonu Etilen DCS Sistemine Advance Kontrol lavesi VCM Fabrikas Yeni nsineratr ve Asit retim nitesinin Kurulmas Su n Artma nitesi Sediflok lavesi AYPE Fabrikas Tamamlama ve Darboaz Giderme PP Fabrikas II. Tevsii Etilen Fabrikas Kapasite Artrm
1999 ylnda Tevik Belgesi alnan Yatrm Projeleri :
2002 ylnda Tevik Belgesi alnan Yatrm Projeleri; 16. Olaanst Durumlarda Yangn Suyu Sisteminin Denizden Beslenmesi 17. Demineralize Su nitesi yiletirmesi
18. Soutma Suyu Sistemi Rehabilitasyonu
2005 ylnda Tevik Belgesi alnan Yatrm Projeleri;

19. Torba Dolum nitelerinin Deiimi Projeleridir. Yatrm Tevik Belgesi ne sahip projeler, aadaki Tevik Tedbirleri nden faydalanmtr. Yatrm ndirimi
352
Gmrk Muafiyeti Vergi, Resim Har stisnas KDV stisnas Fon stisnas 24.04.2003 tarihinde yrrle giren 4842 sayl kanunla, Yatrm indiriminden faydalanmann en nemli artlarndan biri olan Yatrm Tevik Belgesi alma zorunluluu kaldrlm ve yatrm indirimi, yatrm tevik belgesine bal olmaktan tamamen karlmtr. Bu tarihten itibaren tm sabit kymetlerde uygulanacak yatrm indirimi oran % 40 olarak belirlenmitir.Yatrm indiriminden yararlanan kazanlar zerinden alnmakta olan fon pay dahil % 19,8 oranndaki istisna kazan stopaj kaldrlmtr.
letme Dnemi Destekleri Nakit tevikler yerine, Bakanlar Kurulunun 27.12.1994 tarih ve 94/6401 sayl Kararnn 4nc maddesinin verdii yetkiye dayanlarak Hazine Mstearlnca AB ve GATT normlarna uygun olarak hazrlanan; 98/10 Sayl AR-GE Teblii, 97/5 Sayl evre Yardm Teblii, 97/6 sayl Pazar Aratrmas Yardm Teblii, 97/9 sayl Yurt D Ofis-Maaza Yardm Teblii, 2000/1 sayl stihdam Yardm Teblii, 2000/2 sayl Eitim Yardm Teblii, 2004/6 sayl Yurt D Fuar Yardm Teblii, 2003/3 sayl Marka Yardm Teblii, 95/7 sayl Yurt i Fuar Yardm Teblii
uygulamalar yrtlmektedir. lkemizde devlet destei bundan byle, 27.12.1994 tarih ve 94/6401 sayl hracata Ynelik Devlet Yardmlar Karar kapsamnda, prensip olarak gelimi ve batl lkelerin uygulamalarna paralel bir ekilde ve bir faaliyetin yaplmas artna bal olarak salanmaktadr.
353
hracata zetlenebilir.
Ynelik
Devlet
Yardmlarnn
Genel
Nitelii
Aadaki
Gibi
rn Gelitirme Projelerine Sermaye Destei ve Stratejik Odak Konular Projelerine Sermaye Destei Bunlarn dnda; 2. Pazar Aratrmas Yardm 3. KOBler Arasnda birlii Faaliyetlerinin Desteklenmesi 4. Eitim Yardm 5. stihdam Yardm 6. Yurt Dnda Ofis-Maaza Ama, letme Ve Marka Tantm Yardm Bu Tebli kapsamnda drt tr destek salanr. a. Yurt Dnda Kendi nvan ve Markas ile Sat Yapmak Amacyla Ofis, Depo ve Maaza Almasna Destek Salanmas b. Yurt Dnda Mal Ticaretine Araclk Etmek Amacyla ube Almasna Destek Salanmas c. Temsilcilik/Distribtrlk Giderlerinin Karlanmas d. Sektrel D Ticaret irketlerine Destek Salanmas 7. Trk rnlerinin Yurtdnda Markalamas Ve Trk Mal Yerletirilmesine Ynelik Faaliyetlerin Desteklenmesi Hakknda Tebli 8. Uluslararas Nitelikteki Yurtii htisas Fuarlar 9. Yurt D Fuar Katlmlarnn Desteklenmesine likin Para-Kredi Ve Koordinasyon Kurulunun 2004/6 Sayl Teblii Dahilde leme Rejimi Bu Destek Programnn Ad, Dahilde leme Rejimi Karardr. Destek Programnn Amac; Bu Karar, dnya piyasa fiyatlarndan hammadde temin etmek suretiyle ihracat artrmak, ihra rnlerine uluslararas piyasalarda rekabet gc kazandrmak, ihra pazarlarn gelitirmek ve ihra rnlerini eitlendirmek amacyla hazrlanmtr. Destek Programnn Hukuki Dayana , 27.01.2005 tarihli ve 25709 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 2005/9736 sayl Dahilde leme Rejimi Karardr. Destek Programnn Sresi : Kanunla tannan vergi muafiyet ve istisnalar iin sre snrlamas bulunmamaktadr. Ancak her bir Dahilde leme zin Belgesi kapsamnda retilen rnn cinsine ve sektre gre azami 12 ay dr. Hakl ve mcbir sebeb ile fevkalade hal sreleri dikkate alnarak ek sre alnabilir. Destek Programnn Kayna ve Miktar : Tamamyla vergi muafiyet ve istisnalarna dayandndan destee ilikin kaynak olmas gerekmemektedir. Destek miktarnn belirlenmesi ise mmkn bulunmamaktr. majnn . 1. evre Maliyetlerinin Desteklenmesine likin Yardm
354
Destek Programnn Uygulanmasnda Kullanlan Destek Aralar : Vergi muafiyeti (Katma Deer Vergisi ve her trl vergi, resim ve har muafiyeti) Uygulayan Kurulular : D Ticaret Mstearl (hracat Genel Mdrl) , Gmrk Mstearl Gmrkler Genel Mdrldr. Faydalanan hedef kitle ise tm imalat ve ihracatlardr. Miktar ve Koullar: Anlan muafiyetlerden yararlanabilmek iin D Ticaret Mstearlndan (hracat Genel Mdrl) Dahilde leme zin Belgesi alnmas veya Gmrk darelerinden Dahilde leme zni alnmas gerekmektedir. Dahilde leme Rejimi reticinin yurt iinde iyerlerinde belli bir sre iinde ihra etmek kaydyla ( FOB ihra tutarnn % 80 i kadar ) gmrk ve dier vergi ve fonlardan muaf olarak hammadde ithalat yapmasna olanak verir . Petkim Petrokimya Holding A.. 14.04.1998 tarihinden itibaren Dahilde leme zin belgesi kullanarak, Dahilde leme Rejimi kapsamndaki ihracat teviinden yararlanmaktadr. Petkim DBni ana hammaddesi olan Nafta ithalat iin kullanmakta ve zaman zaman da eitli kimyasallar kapsamnda muafiyetler salanmaktadr. KOSGEB DESTEKLER Pazar Aratrma Ve hracat Gelitirme Destekleri 1.- Yurtii Sanayi Fuarlarna Katlm Destei 2. - Yurtii Uluslararas Sanayi htisas Fuarlarna Katlm Destei 3. - Milli Katlm Dzeyindeki Yurtd Fuarlara Katlm Destei 4. - Milli Katlm Dndaki Yurtd Fuarlara Katlm Destei 5. - Tantm Destei 6.- Markaya Ynlendirme Destei Danmanlk Destei Giriimcilii Gelitirme Destekleri 1.- Yeni Giriimci Destei 2.- Gelitirme Merkezi Destei Teknoloji Gelitirme Ve Yenilik Destekleri Uluslararas birlii Gelitirme Destekleri 1.- hracat Amal Yurtd Gezisi (yig) Program Katlm Destei 2.- Eletirme Destei letmelerin; d ticaret, ortak retim/yatrm ve benzeri uluslararas ibirliine ynelmeleri, uluslar aras pazarlarda rekabet edebilmeleri ve pay alabilmeleri iin hizmet vermek zere KOSGEB eletirme merkezi modelleri kapsamnda yurtdnda alan ve KOSGEB tarafndan onaylanan eletirme merkezlerinden alacaklar aada belirtilen hizmetlere ilikin giderlere destek verilmesidir.Eletirme merkezleri tarafndan verilecek olan hizmetler drt ana grupta toplanmtr:
355
a) Temel hizmetler: b) Organizasyonel hizmetler c) Danmanlk hizmetleri: d) Daimi sergi/showroom hizmetleri: Biliim Destekleri 1.- Bilgisayar Yazlm Destei 2.- E-Ticarete Ynlendirme Destei Eximbank Uygulamalar: Kurum ad ve genel hedef alan ve dayana: 31 Mart 1987 tarihli Resmi Gazetede yaynlanan 3332 sayl Kanunun verdii yetkiye istinaden 21 Austos 1987 tarihli Resmi Gazetede yaynlanan 87/11914 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile kurulan Trk Eximbank, gerek ihracatlara finansman imkan salayan kredi programlar, gerekse ihracatlarn/mteahhitlerin politik ve ticari risklerden arndrlm ortamlarda almalarna imkan tanyan sigorta ve garanti programlar ile lkemiz ihracatnn desteklenmesinde zel bir neme ve konuma sahip, ihracat finansmannda kurumsallam bir ihtisas bankasdr. Trk Eximbank'n temel amac; ihracatn gelitirilmesi, ihra edilen mal ve hizmetlerin eitlendirilmesi, ihra mallarna yeni pazarlar kazandrlmas, ihracatlarn uluslararas ticarette paylarnn artrlmas ve giriimlerinde gerekli destein salanmas, ihracatlar ile yurt dnda faaliyet gsteren mteahhitler ve yatrmclara uluslararas piyasalarda rekabet gc ve gvence kazandrlmas, yurt dnda yaplacak yatrmlar ile ihracat maksadna ynelik yatrm mallar retim ve satnn desteklenerek tevik edilmesidir. A. Kredi Programlar 1.Ksa Vadeli hracat Kredileri 2.zellikli Krediler 3. Dviz Kazandrc Hizmetler Kapsamndaki Krediler 4. slam Kalknma Bankas Kaynakl Krediler 5. lke Kredi/Garanti Program B. Sigorta Programlar 1989 ylnda Banka bnyesinde uygulanmaya balanan ihracat kredi sigortas programlar ile ihracat firmalarn ihra ettii mal bedellerinin, ticari ve politik risklere kar belirli oranlarda teminat altna alnmas ve sigortal firmalarn gerek Trk Eximbank nezdinde domu veya doacak alacak haklarn ticari bankalara temlik etmek suretiyle, gerekse kambiyo senedine bal vadeli alacaklarn ister Trk Eximbankda, isterse Trk Eximbank onay ile ticari bankalarda iskonto ettirmek suretiyle hem sevk ncesi, hem de sevk sonras dnem iin dzenli finansman imkanna erimeleri amalanmaktadr. Trk Eximbank, AB mevzuatna gre; devlet tarafndan salanan baz mali avantajlardan yararland iin, uygulamalar devlet yardmlar bal altnda deerlendirilmektedir. Nitekim, AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal
356
Programnda Devlet Yardmlar alannda sorumlu kurulular Hazine Mstearl, D Ticaret Mstearl ve Trk Eximbank olarak belirtilmitir. Ar-Ge Destekleri Program Ad: Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programdr. Sistemin leyii: D Ticaret Mstearl (DTM) ve TBTAK tarafndan birlikte yrtlen Sanayi ArGe Yardm uygulamasnda ama; kurulularn aratrma ve yeni rn ve retim yntemi ve teknolojisi gelitirmeye ynelik projelerinin uluslararas kurallara uygun olarak; giderlerinin belli bir orannn karlksz olarak desteklenmesidir. Bu programdan yararlanmak isteyen kurulu, bavurusunu TBTAKa yapar. Proje deerlendirmesi sonucu oluan karar, ilgili kurulua bildirildikten sonra, desteklenmesi kabul edilen projenin yrtcs, ilgili kurulu/kurulularn yetkilileri ile TBTAK arasnda Szleme yaplr. Daha sonra, desteklenmeye deer bulunan projeyi neren kurulu, alt aylk dnemler itibar ile teknik ve mali raporu ieren Ar-Ge yardm istek formunu -gerekli grlen durumlarda yeminli mali mavirlik Ar-Ge harcamalar deerlendirme raporu ile birlikte- TBTAKa sunar. Sunulan Ar-Ge yardm istek formu iin TBTAK tarafndan yaplacak teknik deerlendirme ve mali denetim sonucu, projenin dnemsel toplam destek tutar belirlenerek, DTM onayna sunulur. Projeye ilikin demeler, D Ticaret Mstearlnn uygun grn takiben %25i DTM tarafndan, %75i de TBTAK tarafndan kuruluun bildirdii banka hesabna yaplr. Tevik Tedbirleri: Destek oran Desteklenmesine karar verilen Ar-Ge projeleri giderlerine uygulanan en yksek temel destek oran % 50 olup, bu oran ilave desteklerle beraber %60 olmaktadr. Projelerin destek oranlarna ilikin kriterler ve aklamalar, teknik ve mali klavuzda yaynlanr. Destek sresi Destekleme sresi proje baznda en ok 36 aydr. Destek bavuru dnemleri Proje bavurusu yln herhangi bir gnnde yaplabilir, ancak kabul edilen projeler iin destek balama tarihi en erken bavuru tarihinden ay ncesi olabilir. Sz konusu dnemler, 1 Ocak 30 Haziran ve 1 Temmuz 31 Aralk olmak zere ylda iki dnemdir. Desteklenmeyen giderler Katma deer vergisi, her trl kar, frsat maliyeti, sermaye kullanm maliyeti, kur farklar, amortismanlar, depozitolar, avans demeleri, datm, pazarlama ve reklam giderleri, corafi iaret ve marka tescil giderleri, muhasebe, sekreterlik ve benzeri idari giderler, brt cretin yannda tevik, motivasyon ve benzeri prim giderleri, personele nakdi ya da ayni olarak verilen yemek ve ulam giderleri, sosyal yardmlama vakf dentileri, seyahatlerde ulam ve konaklama dndaki giderler, taksi, metro ve benzeri ulam giderleri, yakt giderleri, bro makineleri, stma, aydnlatma iin yaplan masraflar, ofis, depo, stand, ve benzeri kiralar, inaat ve tesisat giderleri ve krtasiye giderleri desteklenmez. Blgesel Yardm Programlar: 5084 sayl Kanun (5350 sayl Kanun ile gelen deiiklikler dahil)
357
Yatrmlarn ve stihdamn Teviki ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda 5084 sayl Kanun baz illerde vergi ve sigorta primi tevikleri uygulamak, enerji destei salamak ve yatrmlara bedelsiz arsa ve arazi temin etmek suretiyle yatrm ve istihdam imkanlarnn artrlmasn temin etmek zere yrrle konulmutur.
5084 sayl Kanunun Kapsam; 5084 Kanun 2001 yl iin belirlenen fert bana gayrisafi yurt ii hasla tutar 1500 ABD Dolar veya daha az olan 36 ili kapsamakta olup, 5350 sayl Kanun ile 2003 yl iin belirlenen sosyo-ekonomik gelimilik sralamasna gre endeks deeri eksi olan iller ilave edilmitir. Bu erevede, Adyaman, Afyon, Ar, Aksaray, Amasya, Ardahan, Bartn, Batman, Bayburt, Bingl, Bitlis, ankr, Diyarbakr, Dzce, Erzincan, Erzurum, Giresun, Gmhane, Hakkari, Idr, Kars, Krehir, Malatya, Mardin, Mu, Ordu, Osmaniye, Siirt, Sinop, Sivas, anlurfa, rnak, Tokat, Uak, Van, Yozgat illerine; Artvin, orum, Elaz, Kilis, Kahramanmara, Karaman, Kastamonu, Ktahya, Nevehir, Nide, Rize, Trabzon ve Tunceli illeri ilave edilmitir. Tevik Tedbirleri: Gelir vergisi Stopaj : 1.4.2005 tarihinden itibaren yeni ie balayan(yeni kurulmu) gelir ve kurumlar vergisi mkelleflerinin, en az otuz ii altrmalar kouluyla, bu i yerlerinde altrdklar iilerin,cretleri zerinden hesaplanan gelir vergisinin; organize sanayi veya endstri blgelerinde kurulu i yerleri iin tamam, dier yerlerdeki i yerleri iin yzde sekseni, verilecek muhtasar beyanname zerinden tahakkuk eden vergiden terkin edilir. Sigorta primi iveren hissesi teviki:1.4.2005 tarihinden itibaren yeni ie balayan gelir ve kurumlar vergisi mkelleflerinin, en az otuz ii altrmalar kouluyla, bu i yerlerinde altrdklar iilerin, Prime esas kazanlar zerinden 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanununun 72 ve 73 nc maddeleri uyarnca hesaplanan sigorta primlerinin iveren hissesinin; organize sanayi veya endstri blgelerinde kurulu i yerleri iin tamam, dier yerlerdeki i yerleri iin yzde sekseni Hazinece karlanr. Bedelsiz Yatrm Yeri Tahsisi : Hazine arazilerinin, yatrmclara tahsisini ieren bu destek, Kanun kapsamnda yer alan 49 il yannda Zonguldak, Samsun, Krkkale illeri ile Bozcaada ve Gkeada ilelerini de kapsamaktadr. Kanun ile, en az otuz kiilik istihdam salayacak olan yatrmlara, Hazineye, Katma Bteli Kurululara, belediyelere veya il zel idarelerine ait arazi veya arsalarn mlkiyetinin bedelsiz olarak devredilmesi ngrlmektedir. Enerji Destei :31.12.2008 tarihine kadar uygulanmak zere 2 nci maddenin (a) bendi kapsamndaki illerde, 1.4.2005 tarihinden itibaren faaliyete geen, fiilen ve srekli olarak; hayvanclk (su rnleri yetitiricilii ve tavukuluk dahil), seraclk, sertifikal tohumculuk ve souk hava deposu yatrmlarnda asgari on; imalt sanayi, madencilik, turizm konaklama tesisi, eitim veya salk alanlarnda ise asgari otuz ii altran iletmelerin, elektrik enerjisi giderlerinin yzde yirmisi Hazinece karlanr.
358
Devlet Yardmlarnn Etkinliinin Artrlmas in Yaplmas Gerekenler

Devlet yardmlarnn etkinliinin artrlmas iin , yatrm ortamnn iyiletirilmesi, altyap sorunlarnn zm ve lkedeki istikrarszlklarn ekonomik faaliyetler zerinde yaratt tahribat gidermeye ynelik uygulanan genel nitelikli desteklerin tevik sisteminden kartlmas ve yeniden dzenlenmesi alma alanlarndan biridir. Yatrm indiriminin tm yatrmlara ynelik uygulanmas, sabit kymet KDVsinin dk tutulmas, orta ve uzun vadeli kredilerin her trl vergi ve harlardan istisna edilmesi, sosyal gvenlik kesintilerinin drlmesi v.b uygulamalar mevcut ekonomik ortam gznne alnmak suretiyle para ve maliye politikalar erevesinde dzenlenmelidir. Buna gre piyasa mekanizmas dnda bir kaynak tahsisi ierdiinden devlet yardmlar rekabeti bozar. Yardm uygulamalarnn piyasa mekanizmasnda yaratt tahribat, gelir dalm dengesizliklerinin giderilmesi, isizlik, g ve blgesel farkllklarn azaltlmas gibi sosyal nceliklerde salanan faydalar ile karlatrlr. Ksaca devlet yardm ya da tevikler uygulamalarn ekonomik ve sosyal yapda yaratt dsal getiriler ile ilgilenir. Buna gre ekonomik ve sosyal adan zel nem tayan spesifik yatrm konular (Ar-ge ve evre projeleri ile KOBlere ve Blgeler aras dengesizliklerin giderilmesine ynelik uygulamalarn desteklenmesi) ile sektr ya da blge baznda yaanan ve ciddi ekonomik ve sosyal sorunlar yaratabilecek olumsuzluklarn giderilebilmesinin temini amacyla daha youn ve gereki tevik enstrmanlarnn kullanlmas gerekmektedir.
Sonu Trkiyede ekonomik ve toplumsal gelimenin itici gc sanayileme olmutur. lkemizde sanayinin gelimesi, giriimcilerin yeni sanayi yatrmlarna zendirilmesi ile mmkndr. Bu ynde gelitirilecek bir tevik sistemi; Uluslararas pazarlarda rekabet edebilecek kalite ve fiyatta mal ve hizmet retimini zendirmelidir. Uluslararas dorudan yatrmlar desteklemelidir. ABde olduu gibi, ekonomik ve sosyal istikrar hedef almaldr. Rekabet mevzuat ile uyumlu olmaldr. Sadece fiziki sermayeyi deil, ayn zamanda beeri sermayeyi de desteklemelidir. Bu erevede, geri kalm blgelere sanayi yatrmlarn ve bu blgelerdeki kentsel alanlara nitelikli igcn ekebilmek iin kltr, salk, eitim ve evre altyapsnn gelitirilmesine ynelik kamu yatrmlarnn hzlandrlmas gereklidir. KOBleri zellikle desteklemeyi hedeflemelidir. evre projelerini zendirmelidir. Teknoloji gelitirmeyi ve marka oluturmay desteklemelidir. Sanayi stratejisinde gelitirilmesi hedeflenen sektrleri, belirlenen ncelikler erevesinde blgesel dzeyde desteklemelidir. Uluslararas anlamalarla uyumlu olmaldr. Merkezi idare d birimlerin de sisteme ek tevikler sunmasna imkan tanmaldr.
359
Bu ilkelere gre yatrm bykl, yeni teknoloji, rekabeti retim, yksek katma deer ve ihracat potansiyeli gibi ltler de dikkate alnarak gelitirilecek tevik sistemi, politika gelitirme ve uygulamadan sorumlu tek bir kurum tarafndan yeni bir yasa kapsamnda yrtlmelidir.
360
EK- B: Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu

a) Petrokimya Sanayinin 1920-2005 yllar arasndaki geliimi Petrokimya sanayi gen bir sanayi daldr. 1920li yllarn balarnda filizlenen petrokimya sanayi, 1849da ilk petrol kuyusunun sondajndan yaklak 90 yl getikten sonra, 1940l yllarda gelimeye balam ve 1970li yllarn ortalarnda ise olgunlua ulamtr. II. Dnya Sava petrokimyasallar iin jet yaktlar ve sentetik plastikler olmak zere yeni pazarlar almasna neden olmutur. Petrokimya sanayi, katma deer salayan doal yaps ve gittike gelien grnts ile II. Dnya sava sonras tm dikkatleri zerinde toplamtr. Sava bittikten sonra, savala birlikte ortaya kan plastik sanayi, petrokimyasallarn gelimesinde birinci derecede nemli bir basamak olmu ve bu olaanst gelime 1970li yllarn sonuna kadar devam etmitir. 1980li yllarn ikinci yarsnda, dnya ekonomisindeki olumlu gelimeler, petrol fiyatlarndaki d ve dnyann eitli yerlerinde byk lekli petrokimya komplekslerinin kurulmas sonucu, petrokimya endstrisi en karl ve retken dnemine girmitir. 1988 ve 1989 petrokimya sektrnn en iyi durumda olduu yllar olmutur. 1990 ve 1993 yllar arasnda Krfez savann kt etkileri ve dnya ekonomisindeki gerilemenin sonucu olarak karllkta srekli bir dme gzlenmi; 1993te kar marjlar en dk seviyeye gelmitir. 1994n ikinci yarsndan itibaren ncelikle bat lkelerinin olmak zere dnya ekonomisinde grlen iyileme sonucunda petrokimyasal rn taleplerinde art meydana gelmi, rn fiyatlar ykselmitir ve petrokimya sanayi 1995te yeni bir karllk dnemine girmitir. 1996 ve 1997de petrokimyasal kar marjlarnda bir durgunluk dnemi yaanmtr. 1998de yaanan global ekonomik ve finansal krizler, 1999da ekonomik gerileme ile sonulanmtr. Sonu olarak, petrokimya sektrnde kar marjlar daha da dm, dnya petrokimyasallarndaki kapasite fazlalndan dolay petrokimya sanayinde yeniden dnemsel karllk d dnemi yaanmtr. Petrokimya sanayinde yaanan dnemsel karllk d ve krizlerin en nemli sebeplerinden biri kapasite fazlalklardr. 2001 ylnda dnya ekonomisindeki gerileme devam etmi ve petrokimya sanayinde nemli miktarda yeni kapasite artlar gereklemitir. Bunun sonucu olarak, petrokimya sanayi 21. yzyla yeni bir d periyodu ile girmitir. Pazar konsolidasyonuna ynelik muhafazakar yaklamlarn artmas, 11 Eyll terrist saldrlar, orta lekli entegre petrol irketlerinin petrokimya sanayi zerindeki etkilerinin azalmas ve ABDde gerekleen periyodik enerji oklarnn sonucu olarak 2001-2002 yllar petrokimya sanayi iin nemli derecede zor bir dnem olmutur. 2001de, petrokimya sanayinin konjonktr dalgalanmalarnda yeni bir dip nokta gereklemitir. 2002nin ikinci yarsndan itibaren petrokimyasal talepleri ve byme oranlar yeniden artmaya balamtr. Petrokimya sektr, Kusursuz Frtna olarak tanmlanabilecek bir ok etkiye gs germek zorunda kalmtr. dinamikleri, enerji krizleri, uluslararas olaylarn hepsi birleerek sektrn alkantl ve zor bir dnem yaamasna neden olmutur. Birok byk irketin 20002002 yllar arasndaki ekonomik performanslar, sektrn karlat zorluklarn gerek bir
361
gstergesi olmutur. 2003 olduka dinamik ve srprizlerle dolu bir yl olmutur. Yksek enerji ve hammadde fiyatlar, Irak sava, SARS sendromu, dk seviyedeki ekonomik byme oranlar, arz fazlas, Arjantin, Venezella, Brezilyadaki politik sorunlar ve deiiklikler gibi hi biri memnuniyet verici olmayan etkenler 2003de petrokimya sanayini olumsuz etkilemitir. Bununla birlikte, uzun sren konjonktrdeki dme eilimi; irket birlemeleri, irketlerin kalc olarak kapanmas, ok az miktarda yan sanayi yatrmlar ve yeni yatrmlarda gecikmeler gibi nemli deiikliklere sebep olmakla birlikte petrokimya sanayine iyileme ynnde yeniden ivme kazandrmtr. 2003 petrokimya sektr iin gei yl olmu ve 2003 ortalarndan itibaren iyileme iaretleri grlmeye balanmtr. Sektrde uzun zamandr beklenen dnm noktasna 2004 ylnda ulalmtr. inin liderliinde canlanan ekonomiler, artan talep ve stoklar gibi nedenlerle petrokimya sanayinde ilem hacmi, fiyatlar artm ve 2004 dnyann birok blgesinde yeniden karllk dnemine gei ve byme yl olmutur. Petrol fiyatlar, 2004te de 35-45 $/varil civarnda yksek fiyatlarda kalmaya devam etmitir. Bu fiyatlarn yksek olmasndaki en nemli sebepler Orta Doudaki karkln devam etmesi, zellikle Suudi Arabistanda OPECin gcnn fazla olmas, Nijerya, Venezella gibi lkelerdeki retim problemleri, zellikle inde artan petrokimyasal rn talebi ve dzelen ekonomiler olmutur. Amerika petrokimya endstrisinde bile yeni yatrm iaretleri belirmi, Kanadada, tpk Amerikada olduu gibi, zellikle etilen ve propilen gibi rnlerde talepte ve kar marjlarnda art gereklemitir. 2004te Latin Amerika petrokimya endstrisinde yaanan pozitif bir gelime de, blgedeki yllar nce planlanm olan byk petrokimya projelerinin gn n grmeye balamasdr. Blgedeki kimyasal reticileri, petrokimya sanayi konjonktrnn iyileme eilimine girmesiyle birlikte daha da glenmilerdir.
Amerikan Petrokimya Endstrisi Karllk Durumu

nakit maliyet oranlar - sabit dolar - konjonktrel durum
450 400
9 yl zirve noktasndan zirve noktasna 7 yl zirve noktasndan 10 yl zirve noktasndan
INDEKS, 1982 = 100
350 300 250 200 150 100 50 0 1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
b) Sektrn Yaps ve Yakn Gelecei Petrol rnlerinin daha deerli rnlere dntrld petrokimya sanayi, geni bir katma deeri yksek rn yelpazesine sahiptir. Gnmzde, petrokimya sanayinden elde edilen rnler, yan sanayide geni lde kullanlmaktadr. Salk, hijyen, barnma ve gda
362
gibi temel insani ihtiyalarmzn karlanmasnda nemli rol oynayan bir alan olan petrokimya sanayi, ayn zamanda yksek teknoloji, ulam ve elence sektrleri gibi kritik alanlarda da uygulama alan bulmutur. Yeni evrelere uyum salamakta olan ve yeni zorluklara gs geren petrokimya endstrisi etkileyici bir gemie ve en az onun kadar heyecan verici bir gelecee sahiptir. Genel olarak, petrokimya sanayinin gelecei olduka pozitif grnmektedir. Gnmzde petrol ve/veya doal gaz kl kimyasallarn, yani petrokimyasallarn kimya sanayi iinde nemli bir yeri vardr. Petrokimya sanayi kresel olaylar, ekonomik koullar ve blgelerin pazardaki rolne bal olarak inili-kl bir byme ve karllk dnemsellik eilimi gsteren bir sektrdr. Fiyatlarn ve marjlarn artt zamanlarda retici firmalar, bir ou ayn zamana denk gelen yeni yatrm projelerine arlk verdiklerinden, piyasalar arz fazlal olan yeni bir dneme girer. Sektrdeki bu evrim yllardan beri devam etmektedir. Tarihsel olarak bakldnda, petrokimya sektrndeki konjonktrel dalgalanmalarda iki tepe noktas arasndaki srenin yaklak 6-8 yl olduu bir evrimde, reticiler asndan iyi piyasa koullarnn yaand dnem genellikle 18-24 aydr. Fakat bir sonraki konjonktrel dalgalanmada bu srenin 10 yl olarak gereklemesi beklenmektedir. 2005-07 dneminde karlln yksek olmas, 2008den itibaren Orta Doudaki yeni yatrmlarn miktarna ve zamanlamasna bal olarak yeniden konjonktrel ini eilimine girmesi beklenmektedir ve bu ini eiliminin ka tane irketin nerede ve ne oranda byyeceine bal olarak 2009-2010 yllarnda da devam edecei tahmin edilmektedir. Petrol fiyatlarnn 2005 sonrasnda, Orta Douda petrol reten lkelerde yeni karklklarn yaanmamas, Iraktaki retimin artmas, blgesel gelimelerden dolay Rusyann petrol ihracatnn artmas, petrol retiminin artmas ve OPEC basksnn azalmas gibi varsaymlara dayanarak gemiteki deerlere inemese de decei tahmin edilmektedir. Dk petrol fiyatlar gelecekte ABDnin etanna kar naftann tercih edilmesine sebep olacaktr. Doal gaz fiyatlar $10/MM BTU stndeki yksek seyrine devam etmekte, fiyatn dmesi beklense de gemiteki deerlere inmesi beklenmemektedir. Latin Amerikada, Arjantindeki iyileme hz ok yava olmakla birlikte birka yl iinde kriz ncesindeki talebin yakalanmas beklenmektedir. Arjantinde herhangi bir yeni proje planlanmamakta olup, tek sorun etana bal olarak propilen/aromatikler bulunabilirlii olarak grlmektedir. Meksikada dnya lekli bir nafta paralama nitesi planlanmaktadr. Yaklak be yl srecek bir alma sonucunda, Venezella PDVSA irketi etilen kompleksini yeniden canlandrma planlar yapmaktadr. Latin Amerika, A.B.D.nin ihra blgesi olma zelliini korumaya devam edecektir. Petrokimya sanayi yatrmlarnda en nemli hareketler Orta Dou blgesinde gereklemektedir. 2000de yaklak 11 Milyon ton olan in etilen talebinin 2005te 17.5 milyon ton ve 2008de ise 20 milyon ton olaca tahmin edilmektedir. ngrlen bu talep art nedeniyle, inde etilen kraker projelerinde nemli gelimeler yaanmaktadr. Szgelimi, BP ve Sinopec firmalar Shangaida bulunan Secco etilen ve trevleri kompleksinin yaplandrmasn tamamlamlardr. Daha uzun vadede, Sinopec, ExxonMobil ve Suudi Aramco firmalar inin gney dousunda mevcut rafineri kapasitesini e katlayacak olan, etilen kraker nitesi ile birlikte polietilen, polipropilen ve paraksilen nitelerinin de yer ald bir proje gelitirmektedirler. Bu projenin 2008de tamamlanmas planlanmaktadr.
363
Petrokimyasal yatrm yapmak iin en gzde blge Orta Doudur. Ancak, blgede 2004 iin planlanan birok petrokimya projesinde gecikme yaanmtr. Suudi Arabistanda da hammadde problemleri nedeni ile birok nemli proje ertelenmi durumdadr. Irak, istikrar salanmas durumunda gelecein en byk petrokimyasal yatrm aday durumundadr. nk, Irakta ok byk etanca zengin gaz ve petrol rezervleri vardr. Blgedeki terrist aktiviteler yeni petrokimya projelerinde gecikmeye neden olmu, petrol fiyatlarnn dmesini engellemitir. Yeni nitelerin etan maliyetleri, mevcut nitelere kyasla ok daha fazla olacaktr, ancak bu blgedeki etan maliyetleri dnyann dier blgeleri ile kyaslandnda avantajl durumdadr. 2004 ylnda, global olarak, bir olefin olan etilende ok az kapasite art gereklemitir. Olefinler birok petrokimyasal rnn yap talardr. Hacimsel olarak etilen yllk retimi en fazla olan petrokimyasaldr. Bunun sonucu olarak, olefin pazarndaki deiiklikler genel olarak petrokimya pazarn yanstmaktadr. Etan bazl yeni etilen paralama nitelerinin byk bir ounluu Orta Dou blgesinde, nafta bazl olanlar ise inde kurulmaktadr. Latin Amerikada sadece tek bir etilen paralama nitesi yatrm devam etmekte olup, Brezilya, Meksika ve Venezellada bir ka tane yatrm plan yaplmaktadr. Japonya, Kore, A.B.D. ve Bat Avrupada ise yeni bir etilen nitesi planlanmaz iken, Kanadada ise yeni bir etilen nitesi planlanmaktadr. Dnya etilen talebinin 2010 ylnda 116 Milyon ton olmas beklenmektedir. Orta Douda 2004-2011 yllar arasnda devreye alnacak toplam 15 tane dnya lekli etilen nitesi planlanmaktadr. Bu durum etilen ve etilen trevleri retiminde blgeye rekabet gc asndan byk avantaj salayacaktr. Orta Dou blgesi olefin endstrisindeki bu gelimelerin, dnya petrokimya sanayi zerinde nemli etkileri olacaktr. Orta Dou, zellikle etilen ve etilen trevleri olmak zere dnya petrokimya pazarn ynlendiren en dominant oyuncu olacaktr. Cazip ve ekonomik olarak uygulanabilir bir zm olduundan, Orta Dou petrokimyasal arznn dnyann petrokimyasal kayna olarak kullanlmas akllca grnmektedir. Orta dou blgesi Asya iin tehdit olmakla birlikte, ayn zamanda petrokimyasal rnlerin en nemli kaynadr. Orta Doudan baka, nemli miktarda etilen kapasite artlar zellikle inde olmak zere Asyada gerekletirilmektedir. Asya etilen talebinin, yaklak yllk %7,5 byme hz ile 2010da 34 Milyon ton/yla, in etilen talebinin ise yllk tahmini %7 artla 2010da 10 Milyon ton/yla ulamas beklenmektedir. 2002de 54 milyon ton olan kresel polietilen talebinin ortalama yllk %7 byme hz ile 2010da 87 milyon ton olmas beklenmektedir. Fakat, Orta Dou blgesinde planlanan etilen kraker yatrmlarnn hepsinin gereklemesi halinde bile, 2005 ylndan sonra etilen pazarnda bir skklk yaanaca tahmin edilmektedir. Petrokimyasallar arasnda dier bir nemli olefin de propilendir. 2004te, 64 milyon ton olan dnya propilen talebinin %67si etilen fabrikalarndan yan rn olarak, %30u rafineri FCC nitelerinden ve geriye kalan %3 de propan dehidrojenasyon ve metathesis gibi direk propilen reten nitelerden karlanmaktadr. Etilen nitelerinden yan rn olarak elde edilen propilen arznn byme hz, propilen talep art hzna ayak uyduramamaktadr. Bunun temel nedeni, yeni paralama nitelerinin byk bir ksmnda hammadde olarak etan kullanlmasdr. Metathesis prosesinin ekonomik olup olmad hala tartma konusu iken, dnya apnda en az on yeni proje balanm durumdadr. MTO (metanolden olefinler) gibi yeni olefin retimi iin gelitirilmi yeni teknolojiler hala ekonomik olarak uygulanabilir durumda deildir.
364
Getiimiz 7 yl boyunca, propilen talebi byme hz etilen talebinin byme hznn zerinde gereklemitir. 2010 ylndan sonra, propilen talebinin retimin ok zerinde olaca tahmin edilmektedir. Srekli artan talebi karlayabilmek iin propilen retiminde daha fazla yatrm gerekmektedir. nemli miktarda kapasite art Orta Dou ve Afrika blgelerinde gerekletirilecektir. Propilen talebi ounlukla bir termoplastik tr olan polipropilen sektr tarafndan kontrol edilmektedir. Polipropilen, propilenin sadece en byk son kullancs deildir, ayn zamanda polipropilen dier propilen trevleri ile kyaslandnda byme hz en yksek sektrdr. Bat Avrupa lkelerinin 2004 ylnda %24 mertebesinde gerekleen dnya polipropilen retimi iindeki paynn 2010 ylnda %19a decei tahmin edilmektedir. En kuvvetli byme ise Asyada, zellikle inde grlecektir. Termoplastikler tketiminde polipropilenden sonra ikinci sra, 2004 ylndaki yaklak %20lik pay ile PVCye aittir. En hzl talep bymesi zellikle inde olmak zere Asyada gerekleecektir. Fabrikalarn kapanmas, yatrm yetersizlikleri, evre emisyonlar ve gittike iyileen talep art EDC/PVC pazarnda sknt yaratmtr. Asya ve Orta Dou blgelerinde olmak zere, dnya apnda ok az PVC kapasite art beklenmektedir. Asya blgesindeki kapasite artnn byk bir ksm ithal EDC/VCMe dayal olduundan, 2005 yl sonras PVC pazarnda bir skklk tahmin edilmektedir. 2008 yl sonuna kadar gerekletirilecek PVC kapasite artlarnn yaklak %70i zellikle inde olmak zere Asya blgesinde gerekletirilecektir. Dier bir nemli termoplastik olan PSin kresel talep artnn ortalama yllk %3.4 olmas beklenmektedir. Polistiren pazar dier termoplastiklerle karlatrldnda daha az gl bir pazardr. PS talep art, dier termoplastiklerde olduu gibi Asya blgesine doru yn deitirmitir. Bu yn deitirme blgesel dengesizliklere, nemli derecede kapasite azalmasna neden olmutur. PS pazarnda da, petrokimya sanayinin konjonktrel dngs iinde bir tepe noktas oluacaktr, ancak dier polimerlerin tepe noktalar ile kyaslandnda her zaman gerilerinde kalacaktr. c) Yeni Eilimler Geleneksel olarak petrokimya sektrnde baarnn anahtar hammaddeye, teknolojiye ve doru pazara ulamaktan gemektedir. Gnmzde bu hedeflere ulamak hala nemlidir, fakat petrokimya sektrndeki gerek byme mteriye daha iyi hizmet vermeye, irket evliliklerine, yksek pazar potansiyeli olan yeni rnlerin gelitirilmesine ve nemli pazar gelimelerine baldr. Sektrdeki yeni eilimler piyasay etkilemektedir. Yksek enerji maliyetleri yatrmlarn yerinde ve global ticaret yntemlerinde deiimlere neden olmaktadr. Bununla birlikte, yksek enerji fiyatlarna ramen kresel ekonomide iyileme grlmektedir. Petrokimya sektrnde de dier sektrlerde olduu gibi dnyann ana blgesinde ok byk deiim ve geliimler devam etmektedir. Yeni yatrmlarn yan sra, reticiler maliyetlerini drmek, ekonomik artlarda ve lekte retim yapmak iin birleme yolunu tercih etmekte, bu birlemelerle sektrde retici says azalmakta, retici bana den kapasiteler artmaktadr. Bylece, gerek maliyet ynnden gerekse geni rn yelpazesi ve teknoloji platformunda daha avantajl konuma gelmek hedeflenmektedir. Bazen irket birlemeleri, iki irketin rekabet glerini birletirmek, petrokimya ve plastik nitelerini bir araya getirerek ana faaliyet alanlarn glendirmek amacyla da yaplabilmektedir. Ayrca ok daha az rakibin ortaya kmasyla piyasadaki deikenlik seviyesinin azaltlmas
365
beklenmektedir. Birleme sonucu oluan yeni retici irketler potansiyel mterilere ok geni rn yelpazesi ve byk miktarlarda rn sunabilmektedirler. Son yllarda endstride bir ok irket birlemeleri ve satn almalar yaanmtr. reticiler asndan, petrol ve gaz endstrisinde yaanan birlemeler petrokimya ve plastikler sektrnde faaliyet gsteren ok byk oluumlar yaratmtr. Sektrdeki bu eilimin devam edecei tahmin edilmektedir. Bu birlemelerin yan sra nemli rasyonalizasyon almalar da grlmekte, ekonomik olmayan, ithal rne dayal, atl durumdaki fabrikalarn bazlar kapatlmaktadr. 2002 ylnda Veba firmas BP tarafndan satn alnmtr. 2004 ylnda Total, Atofinann ismini Total PC yapmtr. noes 2005 yl son eyreinde BPden nnoveni satn alarak Avrupa piyasa yapsnda byk etki yapmtr. Ruhr Oel 2005 ylnda yeniden en byk ikinci etilen satcs haline gelmitir. Ayn ylda Exxon-Mobil, Cipenin (LAYPE) %50 sini satn almtr. Solvay, YYPEdeki %50 payn BPye satarak klmeye devam etmitir. Afrikada Sasol, 2004 ylnda olefinleri yksek verimlilikli etilen ve propilene eviren yeni KBR Sperflex prosesine yatrm yapmtr. Bylece AYPE fabrikalarnn 2006 Q1de, PP fabrikalarnn 2006 Q3de devreye girmesi beklenmektedir. Suudi Arabistanda etan bazl kraker ile balantl LAYPE kurulmas karll arttrmtr. 2005-2010 yllar aras karll daha nce yaanan gemi on yldan daha yksek olacaktr. Ortadou ve Afrika lkelerinin ine olan PE ihracatnn 2005 ylndaki paynn %25 olaca beklenmektedir. Asyada Siam Cement ve Dow firmalar PE ve PP fabrikalarna ynelik yeni bir kraker kurmak iin 2005 yl sonunda anlama imzalamtr. Poliolefin kapasitelerinin; YYPE iin 300 kt, PP ve LAYPE iin 400 kt olmas planlanmtr. Kasm/2004 Kasm/2005 aras el deitiren ve ortaklk kuran irketler :
Alc/Satc irket Access Industries & Basell BASF/Leuna/Miramid BP/Nova Chemicals BP/Sinopec & YPC Dynamic Specialties/Group Novasep Ineos Chlor/Rhodia Ineos Group Holdings/Innovene Ineos Group/BASF lkesi USA/Hollanda Almanya/Almanya ngiltere/Kanada ngiltere/in Almanya/Fransa ngiltere/Fransa ngiltere/ngiltere ngiltere/Almanya alma alan Shell Chemicals/BASF polyolefins jv Mhendislik plastikleri reticisi Nova Innovene polystrene jv avrupada asetik asit fabr. Hisse 4.4bn hisse hisse jv 50:50 jv Maliyet (milyar) 4.4
Saflatrma ve proses teknolojisi birleme UK klor-alkali ve slfrik asit sahas BPnin olefin trevleri ve rafineri iht.kimyasallar polystyren fabr. Jolietta, Illinoista, USA, ve Kanada operasyonlar hisse hisse hisse $9
366
Ineos/EVC Ineos/Solvay Interquisa/Nemuno Banga Group (NBG) Koc Holding & Consortium/Tupras Kuraray/Trosifol Nova Chemicals/BP Sabanci/DuPont Sustec Holdings/SekundarrohstoffVerwertungszentrum (SVZ) Total/Raffineria de Roma
ngiltere/Hollanda ngiltere/Belika spanya/Lituanya Trkiye/Trkiye Japonya/Almanya Kanada/ngiltere Trkiye/USA svire/Almanya Fransa/talya
PVC reticisi rijit plastik foilleri retimi
100% hisse
Lituanyada PTA retimi iin jv jv rafineri Rutgers polyvinyl butyral film nitesi styrenic polymers hisse 51 % hisse 50:50 jv $110 $4.14
DuSA nylon endstrisinde elyaf 50% den100%e ve kuma retimi j.v metanol retimi Shellin 20% hissesi hisse 20%
Kaynak: ECN Kasm-2005
Elektronik ticaretteki gelimeler, retici-tketici arasndaki iletiim yollarn ve bilgi alma hzn deitirmitir. Byk reticilerin bazlarnn kurduu alternatif sat sistemleri de bilgi teknolojilerindeki gelimenin rndr ve pazar etkilemektedir. Poliolefinlerden PP ve LAYPE Londra Metal Borsasnda ileri dnk ilem grmeye balamtr. Bu borsada ilem gren Petrokimyasal rn says yakn gelecekte artacaktr. rn satlarnn internet zerinden gerekletirilmeye balanmasyla, fiyatlara ulamak kolaylam, bilgiler daha effaf hale gelmitir. Uzun dnemde, yeni elektronik ticaret modellerinin piyasann kendi iindeki dengesizliklerde, denge unsuru olaca dnlmektedir. Yeni tekniklerin gelimesi ve yeni ekipmanlarn piyasaya kmas, her bir rnn iyi zelliklerini optimize eden bir ok yeni kombinasyonlar iin frsatlar yaratmaya devam etmektedir. Dnya apnda byk tketici gruplarnn ortaya kmas, sektrdeki bu gelimelerle uyumlu olmutur. d) Petrokimyasal rnlere Genel Bak Etilen 2005 ylnda dnya talebi yaklak 108 milyon tona ulaan etilenin 2004 yl balca kullanm alanlar unlardr:
367
2004 Yl Son Kullanm Alanlarna Gre Dnya Etilen Talebi

Alfa olefinler Dierleri EB 3% 7% 7% EDC 12% LDPE 17% LLDPE 15% HDPE 26%
EO 13%
Kaynak: Chem Systems
ekilden de grld gibi, dnya etilen tketiminin yaklak %58i PE retiminde kullanlmaktadr. kinci en byk etilen tketicileri EO ve EDC olup bunu srasyla EB, Alfa Olefinler ve dierleri izlemektedir. Ortalama olarak dnya etilen talep bymesi dnya GDPsinin 1,5 katna eittir. nmzdeki be yllk dnemde dnyada ekonomik bymenin ve buna bal olarak etilen talebindeki bymenin de yksek olmas beklenmektedir. Dnya GDP ve etilen talebinin srasyla ylda ortalama % 3,2 ve % 4,8 byyecei tahmin edilmektedir. 2004 yl blgeler baznda etilen tketimine bakld zaman Asyann Kuzey Amerikay yakalad grlmektedir. Bu blgeleri, Avrupa, Orta Dou/Afrika ve Gney Amerika takip etmektedir.
Blgelere Gre Dnya Etilen Talebi

Kuzey Amerika 30%
2004
Asya ve Hindistan Altktas 30%
Kuzey Amerika 21% Gney Amerika 5% Avrupa 18%
2020 (tahmin)
Asya ve Hindistan Altktas 30%
Gney Amerika 4%
Avrupa 26%
Orta Dou ve Afrika 10%
Orta Dou ve Afrika 26%
Kaynak: CMAI
Dnya etilen kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya etilen tketimi ve etilen ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir:
368
Dnya Etilen Kapasite, retim ve Tketimi

(Bin ton)
Fiili Kapasite retim Tketim K.K.O. (%) 2002 109 465 94 523 94 383 86 2003 111 386 97 304 97 227 87 2004 112 691 101 945 101 624 90 Tahmini 2005 117 153 108 361 108 360 92 2006 124 551 114 786 114 787 92 Projeksiyon 2010 152 309 131 773 131 773 87 2015 213 652 169 756 169 756 93
Blgelere Gre Dnya Etilen Tketimi

(Bin Ton)
Yllk Ortalama Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 28 887 3 505 20 258 1 849 2 156 8 331 936 28 461 94 383 2003 28 905 3 447 20 712 1 886 2 330 8 742 996 30 209 97 227 2004 31 325 3 646 21 583 2 108 2 351 9 213 1 076 30 322 101 624 Tahmini 2005 32 061 4 083 23 044 2 367 2 123 11 406 1 160 32 116 108 360 2006 32 020 4 464 23 506 2 489 2 258 13 827 1 267 34 956 114 787 Projeksiyon 2010 32 975 5 221 22 185 2 697 2 385 24 955 1 687 39 668 131 773 2015 40 732 9 590 25 280 3 166 3 488 33 499 3 219 50 782 169 756 Byme Oran 2004 - 2015 (%) 2,4 9,2 1,4 3,8 3,7 12,5 10,5 4,8 4,8
Blgelere Gre Dnya Etilen Ticareti

(Bin Ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler 108 10 -333 -85 -20 880 214 -676 98 2003 -84 38 -227 -183 -122 364 383 -464 -295 2004 313 100 -187 119 312 41 239 -995 -58 Tahmini 2005 84 228 -226 121 301 106 36 -734 -84 2006 34 401 -166 -34 278 195 64 (1 024) -252 Projeksiyon 2010 5 149 -91 -3 86 803 155 (1 075) 29 2013 -11 162 134 -49 115 624 590 (1 672) -107 Kaynak: Chem Systems
369
Blgelere Gre nemli Etilen Kapasite Artlar (2005-2010 Dnemi)

irket KUZEY AMERKA Pemex JV GNEY AMERKA Rio Polimeros Peguiven JV AVRUPA Sabic Euro PC ORTA DOU/AFRKA Amir Kabir PC Maroun PC Arya Sasol PC JAM PC Kharg PC Arvand PC Equate PC Dow/Oman Oil Ras Laffan Ethylene Jubail United PC PMD JV SABIC Eastern PC Rabigh PC Sahara/Tasnee Borouge SASOL Eurochem ASYA Indian Oil CL BASF/Yangzi PC JV Shanghai Secco PC CNOOC/Shell JV Maoming PC Fujian/Exxon/Aramco Dushanzi PC Zhenhai R&C Formosa Thai National PC Kaynak: CMAI Hindistan in in in in in in in Tayvan Tayland 900 700 900 800 640 800 1.000 1.000 1.200 1.210 2009 2005/06 2005/06 2006 2006/07 2009/10 2008/09 2008/09 2006/07 2007/10 ran ran ran ran ran ran Kuveyt Umman Katar S. Arabistan S. Arabistan S. Arabistan S. Arabistan S. Arabistan S. Arabistan BAE G.Afrika Nijerya 520 1.100 1.000 1.320 500 1.100 850 900 1.300 1.350 1.325 1.300 1.200 1.300 1.000 1.400 200 400 2005/06 2005/06 2006 2007 2008 2009 2007/08 2010 2009/10 2005 2008/09 2008 2008/09 2009 2009/10 2009/10 2006 2008/09 Hollanda 750 2009/10 Brezilya Venezella 540 1.000 2005 2010+ Meksika 1.000 2010+ lke Kapasite (Bin Ton/Yl) Devreye Giri Yl
370
Orta Dou ve Afrika blgesi 2010a kadar en ok kapasite ilavesinin olaca blgedir. 2004te 12 milyon ton civarnda olan Orta Dou etilen kapasitesi, 2010da %153lk artla 32 milyon tona ykselecektir. Orta Dou blgesinde ina edilmekte olan bir ok yeni etilen tesisinin amac, etilen trevlerinin uluslararas piyasalara satlmasdr. Hammaddenin ucuz olmas, reticilerin uluslararas pazarlara uzun sreli dk maliyetli etilen trevleri ihracat yapmasna olanak vermektedir. Asya Pasifik blgesinde de 2004te 31 milyon ton olan etilen kapasitesi, 2010da %33lk artla 44 milyon tona kacaktr. in, 2005 yl ierisinde petrokimya tesisi devreye almay planlam, bunlarn bir tanesi 2006 yl balarna sarkmtr. Bu tesisin toplam etilen kapasitesi 2,4 milyon ton olmaktadr. 2005 Mart aynda devreye giren BASF-Yangzi JV, Haziran aynda devreye giren Shangai SECCO PC ve Ocak 2006 da devreye girecek Shell/CNOOC JV birer ortak giriim grubudur. 2010a kadar inde drt, Taylandda , Tayvan ve Hindistanda da bir krakerin devreye girmesi beklenmektedir. Bat Avrupann politikas ncelikle mevcut tesislerin tevsiidir. Sabicin Hollanda Geleendeki etilen krakeri dnda, yeni bir kapasite bulunmamaktadr. Bat Avrupann 2004te 30 milyon ton civar olan etilen retim kapasitesi, 2010da sadece 2 milyon ton veya %6 kadar artarak 32 milyon ton civarna ykselecektir. Her iki Amerika blgesinde de ciddi etilen yatrm grlmemektedir. Meksika, Venezella ve Brezilyadaki yatrmlarla bu blgedeki etilen kapasitesi 38,5 milyon tondan 2010da 41,5 milyon tona ulaacaktr. Blgelere Gre Etilen Kapasite Dalm (2004-2010)
2004 Kapasitesi: 113 milyon ton
Amerika %34 Asya Pasifik %28
2010 Kapasitesi: 150 milyon ton

Asya Pasifik %29
Amerika %28
Avrupa %27
Orta Dou/ Afrika %11
Avrupa %21
Orta Dou/ Afrika %22
Kaynak: CMAI
371
Dnyann lk On Etilen reticisi (2005)

Exxon Mobil 10% Shell (Basell dahil) 7% Equistar 4% BP Amoco Nova Chemicals Sabic 5% 3% Total-Fina6% Sinopec ChevronElf 3% Phillips 5% 3%
Kaynak: O&G Journal
Dierleri 43%
Dow 11%
Etilen Hammaddeleri
Global olarak nafta, etilen retiminde ilk sray almaya devam etmektedir. 2004 yl itibariyle etilenin %54 naftadan elde edilmektedir. Ancak, etilen retiminde hammadde olarak nafta kullanm giderek dmektedir. 2020 ylnda bu orann %45 e dmesi beklenmektedir. Etilen hammaddesi olarak naftann kullanm B.Avrupada %71 Asyada % 82 , Ortadouda %17, K.Amerikada ise %24 dr. Etan da %27lik pay ile etilen retiminde kullanlan nemli bir hammadde durumundadr. Bu orann 2020de %36ya kmas beklenmektedir. Etan kullanm ise, B.Avrupada %8 Asyada %7 , Ortadouda %70, K.Amerikada ise %47dir. Avrupa ve Dou Asya genel olarak nafta, Orta Dou ve Bat Kanada genel olarak etan, dnyann dier blgelerine gre daha ok hammadde seeneine sahip olan ABD petrokimya sanayi ise etan, propan, btan, nafta ve gasoil bazldr. Yeni krakerlerin bir ou NGL bazl olmasna ramen dier hammaddeleri kullanabilme esnekliine de sahiptir.
Hammaddelere Gre Etilen retimi (2004-2020)
Kaynak: CMAI
2004
Gasoil 6% Propan 7% Etan 27% Btan Dierleri 2% 4%
2020 (tahmin)
Propan 8%
Nafta 54%
Gasoil Btan 6% 3%
Dierleri 2% Nafta 45%
Etan 36%
372
Propilen Propilenin basn altnda ve soutulmu sv olarak tanmas dolaysyla uluslar aras ticareti pahaldr. 5-10000 tonluk propilen gemilerinin K.Amerikadan Asyaya 130-170 USD/ton civarnda navlun cretleri vardr. Bu durum, Asyadaki bir propilen kullancsna ek maliyet getirmektedir. Bu nedenle, propilenin uluslar aras ticareti ok dktr. Bunun yerine polipropilen veya ACN gibi rnlere dntrldkten sonra ticareti daha ekonomik hale gelmektedir. 2005 ylnda, dnya toplam propilen talebi yaklak 68 milyon ton olarak gereklemektedir. nmzdeki 5 yl boyunca propilen talebinin %4,8 yllk ortalama byme gstermesi beklenmektedir. Bu rakam 2010a kadar 14 milyon ton ilave propilen gereksinimini ortaya koymaktadr. CMAIn tespitlerine gre bu propilenin yaklak 1/3 nafta paralama nitelerinden, 1/3 rafineri FCC nitelerinden geri kalan 1/3 de dier yntemle alan propilen nitelerinden karlanacaktr. Sz edilen dier teknolojiler, metathesis, propan dehidrojenasyon, v.s yntemleridir. 2010a kadar ilave olacak 6 milyon ton propilen bu dier yntemlerle elde edilecei tahmin edilmektedir. 1990da bu amala propilen elde eden sadece tesis bulunmakta ve dnya propilen ihtiyacnn sadece %1ini karlamakta iken, 2004 ylnda 20 tesis devreye girmi ve propilenin %6sn karlar halegelmitir. CMAIn tespitlerine gre 2010da zel amal propilen elde eden tesislerin says 35i aacak ve dnya propilen ihtiyacnn %12si bu yntemlerle elde edilecektir.
Hammaddelere Gre Propilen retimi (2004-2020)
2004
RG Direct 5% Propane Dehydro. Dierleri 2% 1% NCS 64%
2020 (tahmin)
Propane RG Dehydro. Dierleri 8% Direct 3% 4% FCC/ Splitters 32% NCS 53%
FCC/ Splitters 28%
Kaynak: CMAI
Propilenin bir ok kimyasal kullanm alan olmasna ramen PP, propilen tketimini ynlendirmektedir. 2005 ylnda, 42 milyon ton propilen yada bir baka deyile propilen talebinin % 62si PP retiminde kullanlmaktadr. ACN, propilenin en byk ikinci kullanm alan olup, 2005 ylnda toplam propilen arznn yaklak %10unu tketecektir. Dnya genelinde propilen ve trevlerinde % 5-6lk bir byme beklenmektedir.
373
2004 Yl Son Kullanm Alanlarna Gre Dnya Propilen Talebi
2-Etilhekzanol 3% Kmen 4% PO 8%
Btanoller 3%
Akrilik Asit 3% Dierleri 7%
PP 62%
ACN 10%
Kuzey ve Gney Amerika, Orta Dou ve Afrika blgelerinde propilen fazlal bulunmaktadr. Bat Avrupa ve Gney Dou Asya blgelerinde ise net propilen a mevcuttur. Orta Dou-Afrika blgelerindeki propilen fazlas hem Avrupaya hem de Asyaya ihra edilmektedir. Asya piyasas, genel zellikleri itibaryla Avrupa piyasasna benzerlikler gstermektedir. Her iki piyasa arasndaki en belirgin farklar, Asyadaki petrokimya merkezlerinin corafi olarak birbirinden (denizle) ayr yerlerde olmalar ve Asyada yaanan hzl talep bymesidir. Propilen teminindeki baz belirsizlikler, propilen trevi reticilerini uzun dnem stratejileri konusunda yeniden dnmeye yneltmitir. Bu sektrdeki nemli gelimelerden birisi, splitterden temin edilen FCC propilenin, propilen trevleri retimine tahsis edilmesine ynelik olarak, rafineriler ile kimyasal reticileri arasnda birlikteliklerin olumaya devam etmesidir. Ancak kimyasal amal propilen fiyat rafineri alternatif kullanm fiyatndan daha yksek olduu mddete, rafinerilerde petrokimyasal kullanm iin FCCden elde edilen propilen miktarnn artaca tahmin edilmektedir. Rafineri bazl propilen retiminin yllk %1,8 byme hz ile artaca, 2010da 5,2 milyon tona ulaaca beklenmektedir. Rafinerilerdeki propilen retimi Avrupada uygulanacak olan Auto Oil I ve II programnn sonularndan etkilenecektir. Bu program, benzin iindeki olefinlerin, benzen ve aromatiklerin oranna kstlama getirmektedir. Avrupada sadece birka rafineri, propilenini alkilat benzin retiminde kullanmaktadr. Bir ok rafineri ise propileni polimer benzin retiminde kullanmaktadr. Bir gre gre, Ocak 2005te yrrle giren Auto Oil IInin dk olefin limitleri getirmesi ile propilenin bu kullanm giderek azalacak, bylece rafinerilerden daha fazla propilen petrokimya sektrnde kullanlmaya balanacaktr.
374
Ancak kimi grlere gre de, benzin ierisinde MTBE ve aromatikler gibi bileenlerin azaltlmasn veya uzaklatrlmasn ngren dzenlemeler ktka, rafinerilerin propileni rafineri ierisinde kullanma alternatifleri (alkilat, dimersol, poligaz gibi) daha arlk kazanacaktr. Dolaysyla rafineriler gelecekte getirilecek dzenlemelerin belirsizlii nedeniyle kendilerini propilen satlaryla balamaktan kanacaklardr. Dnya propilen kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya propilen tketimi ve propilen ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir:
Dnya Propilen Kapasite, retim ve Tketimi

(Bin ton)
Blgelere Gre Dnya Propilen Tketimi (Bin Ton)

Fiili 2003 15 846 2 324 15 296 1 335 1 274 1 688 556 22 984 61 303 Tahmini 2005 16 456 2 792 16 498 1 671 1 363 2 454 724 25 877 67 835 Projeksiyon 2010 18 269 3 479 16 417 2 002 1 763 6 967 1 834 30 851 81 582 Yllk Ortalama Byme Oran 2004 - 2015 (% 3,1 6,9 2,3 5,3 5,5 15,1 10,5 4,7 4,6
2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 14 830 2 112 14 914 1 278 1 214 1 616 469 21 398 57 831
2004 16 478 2 510 15 721 1 403 1 324 2 025 690 24 141 64 292
2006 17 176 2 940 16 867 1 899 1 515 2 978 872 27 979 72 226
2015 23 121 5 234 20 102 2 482 2 388 9 525 2 064 40 103 105 019
375
Blgelere Gre Dnya Propilen Ticareti

(Bin Ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler Kaynak: Chem Systems 218 -58 -269 -47 20 115 40 -216 -197 2003 120 -69 -186 -44 34 58 4 -376 -459 2004 -26 45 -191 -101 23 25 99 -526 -652 Tahmini 2005 503 -50 -234 -63 36 46 66 -540 -236 2006 215 38 -193 -194 24 5 201 -197 -101 Projeksiyon 2010 181 23 -289 -60 33 829 49 -810 -44 2013 425 181 -135 84 16 555 -154 -928 44
Btadien 2004 ylnda dnya talebi 9,4 milyon ton olan btadienin balca kullanm alanlar unlardr: 2004 Yl Son Kullanm Alanlarna Gre Dnya Btadien Talebi
Dierleri 16%
Adiponitril 6%
SBR 31%
ABS 9%
SBL 10%
PBR 28%
Yukardaki grafikte, %16 gibi nemli bir pay olan Dierleri kategorisine: Nitril ve kloropren kauuklar, Etiliden norbornen (ENB) (EPDM elastomer retiminde kullanlan bir termonomer), Metakrilat btadien stiren reineler (MBS) (PC, PVC ve PMMAda kullanlan geirgen bir reine), Loril laktam (Naylon 12 retimi iin bir monomer)
376
Sulfolan (Aromatiklerin ekstraksiyonunda kullanlan bir zc) Btadien, stiren ve pridin bazl zellikli elastomerler, Siklo-oktadien gibi ara kimyasallar girmektedir.
Btadien talebinin 2004-2015 yllar arasnda ylda ortalama % 3.2 orannda bymesi beklenmektedir. En yksek byme oranlarnn Orta Avrupa (% 7.4) ve Orta Dou/Afrikada (% 9,6) grlecei tahmin edilmektedir. 2005te 11 milyon ton olan dnya btadien kapasitesinin 2010da 13 milyon tona, 2015te de 15 milyon tona kaca tahmin edilmektedir. Gelecek 5 yl iinde global butadien ekstraksiyon kapasitesi toplam olarak 1,4 milyon ton artacaktr. Bu kapasite artnn 815 bin tonu yani yaklak %55i in tarafndan gerekletirilecektir. Bu artn %43lk blm ise 626 bin ton ile Tayvan, ran, Hindistan ve Malezyada olacaktr. Artan kapasitelerin byk ounluu retildikleri blgede tketileceklerdir. Sadece rann kapasitesi blgesel ticarette kullanlacaktr. Dnya btadien kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya btadien tketimi ve btadien ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya Btadien Kapasite, retim ve Tketimi
(Bin ton)
Blgelere Gre Dnya Btadien Tketimi

(Bin Ton)
Yllk Ortalama Fiili 2002 2 358 319 1 888 178 358 100 74 3 189 8 464 2003 2 390 338 1 969 180 369 102 76 3 506 8 930 2004 2 449 355 2 052 185 421 118 73 3 716 9 369 Tahmini 2005 2 535 373 2 081 214 487 119 66 3 968 9 843 2006 2 583 366 2 162 218 540 122 67 4 204 10 262 Projeksiyon 2010 2 576 389 2 228 312 461 263 61 4 967 11 257 2015 3 054 436 2 568 405 571 322 69 5 800 13 225 Byme Oran 2004 - 2015 (%) 2.0 1.9 2.1 7.4 2.8 9.6 -0.5 4.1 3.2
Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM
377
Blgelere Gre Dnya Btadien Ticareti

(Bin Ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler Kaynak: Chem Systems -371 -38 190 4 -3 93 -74 88 -110 2003 -366 -29 161 -5 1 94 -76 80 -139 2004 -176 13 185 10 -16 101 -59 -59 -1 Tahmini 2005 -128 7 51 19 -2 143 -65 -25 0 2006 -215 58 25 17 -39 200 -66 20 0 Projeksiyon 2010 109 9 0 -85 -61 230 -16 33 219 2013 -55 -4 0 -47 -42 232 -20 -64 0
Benzen Rafinerilerde naftadan reformlanarak veya buhar paralama tesislerindeki aromatike zengin yan rnlerden elde edilen benzen, petrokimya sektrnde merkezi konumunu devam ettirmektedir. ABD de en byk benzen kayna rafineriler iken, Avrupada benzenin ounluu krakerlerden elde edilen piroliz benzininden (Py-gas) retilir. Benzen, aromatike zengin yan akmlardan direkt ekstraksiyon ile retildii gibi, dier aromatiklerin dntrme reaksiyonlar ile de elde edilebilmektedir. Toluenden alkil grubu koparlarak, paraksilen de ise seimli disproporsiyonlama ile benzene dnm yaplmaktadr. Dnya Benzen Kapasitesinin Kaynaklara Gre Dalm (2005)
Toluen dispropor. 1% Kmr 4% Px ekstraksiyonu 5% Ksmi Toluen dispropor. 6% Toluen trans alkilasyonu 3%
Reformat ekstraksiyonu 37%
Hidro-dealkilasyon 6% Py-Gas ekstraksiyonu 38%
Toplam Kapasite: 46 milyon ton
Kaynak: CMAI
Benzen ounlukla dier proseslerin yan rn olarak retilse de, ana rn olarak retildii prosesler de mevcuttur.
378
2005te 46 milyon ton olan benzen kapasitesinin 2010da 54 milyon tona ykselecei tahmin edilmektedir. 2005 dnya benzen retimi 38 milyon ton civarndadr. Kapasite kullanm oranlar % 83 seviyelerinde devam edecektir. 2005te 45 milyon ton olan dnya benzen talebinin ise 2010 ylnda 54 milyon ton olmas beklenmektedir. Ylda yaklak %3,7 byme ile artan talebi karlayabilmek iin, her yl yaklak 1,35 milyon ton ilave kapasite gerekmektedir. 2005 ylnn bir dneminde yetersiz kapasite nedeni ile rnde skklk yaanmtr. 2006-2007 yllarnda gelen yeni kapasitelerle ksmen bir bolluk yaanacaktr. 2007de 3 milyon ton, 2008de 1,1 milyon ton, 2009da da 0,9 milyon ton yeni benzen kapasitesi devreye girecek, yeni kapasitelerin byk ounluu Asya ve Orta Douda yer alacaktr. Benzende yaanan problemlerden biri benzen retim artnn, dier rnler zellikle PX ve nafta kraking niteleri ile ilgili olarak alnan yatrm kararlar neticesinde gereklemesidir. Benzen ok sayda retim alannn hammaddesi durumundadr. En nemlisi stirenlerdir. Benzen etilenle birlikte etilbenzene evrilir, buradan da stiren ve trevleri elde edilir. En nemli stiren trevi de polistirendir. Benzenin fenolik halkasnn propilenle birlemesi sonucu kmen retilir. Bu rn de fenol, fenolik reineler, epoksi reineleri ve polikarbonatlarn retiminde kullanlr. Benzen ayn zamanda hidrojenlenerek siklohegzana dntrlr. Bu rn de kaprolaktam yolu ile naylon6 ve naylon 6,6 retiminde kullanlr. Benzenin kullanld drdnc byk saha da nitrobenzen ve anilinden gidilerek, poliretan ham maddelerinin retimidir. Benzenin %53 etilbenzenin retiminde kullanlmaktadr. Fenol retiminde kullanlan kmen ile naylon/naylon6 trevlerinde kullanlan siklohegzan benzenin dier nemli tketim alanlarn oluturmaktadr. Bu ana tketim alan toplam benzen talebinin yaklak %85ine karlk gelmektedir. Son Kullanm Alanlarna Gre Dnya Benzen Talebi (2005)
Alkilbenzen 3% Nitrobenzen 7%
Klorobenzen 2%
Maleik Anhidrid 2%
Dierleri 2%
Siklohegzan 13% Kmen 18%
Etilbenzen 53%
Toplam Talep: 38 milyon ton
Kaynak: CMAI
Orta Dou/Afrika ve Dou Asya blgelerinde benzen trevlerindeki byme devam ettii iin bu blgeler benzen talebinin en hzl artt blgelerdir.
379
Bat Avrupadaki benzen tketiminin yaklak %50si stiren retiminde kullanlan etilbenzenden kaynaklanmaktadr. Bat Avrupa, benzen rnnde net ithalat, benzen trevlerinde ise net ihracatc konumunu yllardan beri devam ettirmektedir. Bat Avrupada, benzin spesifikasyonlarnda benzeni azaltc yndeki deiim Bat Avrupa benzen arzn artrc yani benzen ithalatn azaltc ynde etki yapmaktadr. Dnya Benzen kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya Benzen tketimi ve Benzen ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya Benzen Kapasite, retim ve Tketimi
(Bin ton)
Fiili Kapasite retim Tketim K.K.O. (%) 2002 42 783 32 923 33 384 77 2003 44 063 35 140 35 454 80 Tahmini 2004 44 636 36 151 36 151 81 2005 45 538 37 591 37 590 83 Projeksiyon 2006 46 910 39 322 39 322 84 2010 53 701 44 577 44 577 83 2013 57 833 48 341 48 340 84
Blgelere Gre Dnya Benzen Tketimi

(Bin Ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 9 819 765 7 954 667 946 1 098 40 12 095 33 384 2003 9 969 785 8 406 692 1 309 1 136 40 13 117 35 454 Tahmini 2004 9 844 818 8 799 687 1 348 1 167 19 13 469 36 151 2005 9 899 841 8 774 764 1 416 1 226 19 14 651 37 590 2006 10 326 853 8 984 784 1 412 1 265 20 15 678 39 322 Projeksiyon 2010 10 872 1 011 9 027 1 046 1 380 3 333 23 17 885 44 577 2013 11 728 1 093 9 827 1 110 1 466 3 509 25 19 582 48 340
380
Blgelere Gre Dnya Benzen Ticareti

(Bin Ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler Kaynak: Chem Systems -911 205 -354 29 19 432 70 50 -460 2003 -750 324 -556 69 12 511 70 7 -313 Tahmini 2004 -529 220 -659 175 76 610 105 2 0 2005 -339 246 -684 203 63 879 111 -480 0 2006 -590 251 -784 292 129 1 068 113 -480 0 Projeksiyon 2010 -391 433 -638 97 137 43 108 211 0 2013 -920 560 -822 26 184 970 108 -108 0
PX Aromatikler piyasas gnmzde Benzen ve PX piyasalar olmak zere balca iki segmente ayrlmtr. Paraksilenin %98i polyester, genel olarak da elyaf ve film yapmnda kullanlan PET (polietilen teraftalat) retiminde kullanlmaktadr. Bu sektr Asya ve zellikle de inde olduka kuvvetli olarak bymektedir. 1990l yllarda, ylda %10un zerinde byyen PX pazar 2010a kadar da %5-7 bymeye devam edecektir. Bymenin te biri inden kaynaklanmaktadr. Gelimi lkelerde byme hz yavalarken, PX piyasas daha hzl bir art gstermektedir. Talep kuvvetli olduu halde, daha nceki ar kapasitelere bal olarak karllklar dk olmutur. Bu durum yeni PX yatrmlarn geciktirmi ve 2005 ylnda da olduka skk bir dnem yaanmtr. Global yorumcularn tahminine gre PX piyasas 2006 sonuna kadar yeni yatrm ve kapasite oranlarna bal olarak skk devam edecektir. 2007 ylna kadar kapasite kullanm oranlar %90n zerinde seyredecek, fiyatlar da gl kalacaktr. Geen alt yedi yl boyunca paraksilen rasyonel olmayan yatrmlar nedeniyle karllklarn negatifte seyrettii ok zor gnler geirmitir. 1995 ylndaki olduka yksek karllk dnemi sonras, 1996-2001 periyodlarnda yatrmclar yeni yatrmlara zorlanmtr. Bu nedenle fazla kapasite 2004 ylna kadar ancak absorbe edilebilmi, 2005 ylnda ise daha iyi bir karllk dnemine girilmitir. u andaki yksek karlln, 2007-2008 dneminde yeni yatrmlarla tekrar de balayaca tahmin edilmektedir. Aadaki grafikten de grlecei gibi, 2000-2004 dneminde yaklak 5,7 milyon ton yeni kapasite devreye girmitir. 2005-09 dneminde de 9,2 milyon ton civarnda bir yeni kapasitenin devreye girmesi beklenmektedir. Bu yatrmlarda Kuzey Dou Asya blgesinin 4,8 milyon ton ile ilk sray ald grlmektedir. Bu blgede de in yaklak 4 milyon ton ile %80 pay almaktadr. indeki bu yatrm fazlal byk lde olduka youn olan PTA yatrmlarndan kaynaklanmaktadr. Bu yatrmlarla bile 2009 ylnda in yllk 4 milyon ton net paraksilen ithalats olacaktr. inin kendi kendine yetebilmesi iin bu dnem ierisinde
381
5 milyon tona yakn yeni paraksilen yatrmn balatmas gerekmektedir. Asya blgesinden sonra en ok yatrm olan dier bir blge de Orta Dou blgesidir.
Dnya P-X Kapasitesi Artlar

10000 8000 6000 4000 2000 0 00-94 -2000 95-99 00-04 05-09
Bin Ton
Amerika Hindistan
Bym Avrupa Kuzey Dou Asya
Orta Dou Gney Dou Asya
Kaynak: CMAI 2005
1995lerde 10 milyon ton olan piyasa bykl 2005te 25 milyon tona ykselmitir. Bu art hzlarnda iki temel etkenin ar kapasite artn hzlandrd grlmtr. Birincisi, 1995 zaman diliminde yatrmlar, %1,7 tahmin edilen talep bymesini karlamada yetersiz kalmtr. kinci olarak piyasa byrken, yeni fabrikalarn kapasitelerinde, fabrika lei genelde hammadde yeterlililii ile balantl olduundan, nemli bir art olmamtr. 1995-2004 dneminde paraksilen piyasasna etki eden en nemli negatif faktr, paraksilen ve PTA kapasite artlarndaki dengesizliktir. Hem blgesel, hem de global olarak PX ve PTA yatrmlar arasnda bir koordinasyonsuzluk olumutur. 2000 ylna kadar PX yatrmlarnn daha fazla olmas nedeni ile, o yl iin PX pazarnn %6s olan 600 bin ton PX fazlas ortaya kmtr. Bu yllardan sonra yatrmlarn yn deierek PTAya kaymtr. 2005de dengeler grnmektedir. 2009 yl geldiinde ok fazla PTA yatrm nedeni ile dnya PX dengesinde ak oluacaktr. Dnya PX kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya PX tketimi ve PX ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir:
382
Dnya PX Kapasite, retim ve Tketimi

(Bin ton)
Blgelere Gre Dnya PX Tketimi

(Bin Ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 3 275 206 2 062 25 108 319 0 11 731 17 726 2003 3 449 206 2 135 25 156 367 0 13 217 19 554 Tahmini 2004 3 889 206 2 268 49 247 521 0 13 583 20 763 2005 3 953 236 2 395 56 298 766 0 14 334 22 038 Projeksiyon 2006 3 857 219 2 474 55 320 822 0 15 939 23 686 2010 4 447 508 3 118 36 604 1 412 0 20 007 30 132 2013 5 028 582 3 524 54 581 1 311 0 24 062 35 142
Blgelere Gre Dnya PX Ticareti

(Bin Ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik 491 -86 -188 7 107 268 0 -406 2003 895 -65 -125 15 102 249 0 (1 019) 52 Tahmini 2004 813 0 -224 5 98 363 0 (1 055) 0 2005 672 -10 -349 -6 53 649 0 (1 008) 0 Projeksiyon 2006 931 -5 -294 -7 29 817 0 (1 470) 0 2010 443 -18 -64 15 6 981 0 (1 364) 0 2013 183 147 -46 -3 160 2 548 0 (2 988) 0
Tm Blgeler 193 Kaynak: Chem Systems
383
OX Ortoksilen ksilenin ticari izomerinden ikinci byk olandr. OX genellikle, paraksilen (PX) retimi esnasnda yan rn olarak kmaktadr. Dolaysyla PX retimindeki deiim OX retiminde de deiim anlamn tamaktadr. OXin hemen hemen tm ftalik anhidrit (PA) retiminde kullanlr. Ftalik anhidrit de, PVC iin plastikletirci, cam elyaf takviyeli mhendislik termosetleri iin doymam polyester retimi ve yzey kaplama maddesi olarak alkid reinelerinin retiminde kullanlmaktadr. Kk bir miktar da solvent uygulamalarnda ve soya ya herbisitleri ve bakteri ldrc olarak kullanlr. Yeni bir uygulama alan da polietilen naftalen retimi olmaktadr (PEN). PEN polimerlerinin yksek performansl polyester filmler ve sert ambalaj maddesi olarak kullanm ok hzl olarak yaygnlamaya balamtr. Gelecek dnemlerde OX iin ok nemli bir tketim sahas haline gelecektir. OX, dier ksilenler arasnda en dk bymeyi gstermektedir. 2005 ylnda Avrupa Birliinin (EU25) retim kapasitesi DeWitte gre 735.000 ton/yldr. Bunun 432.000 ton/yl Orta Avrupa lkelerinde, 120.000 ton/yl da Akdeniz blgelerindedir. EU25 lkelerinin gerek retimi 2004de 565.000 ton olmu, blgedeki tketim ise 695.000 tona ulamtr. Fabrikalarn ortalama kapasite kullanm oranlar ise %77 civarndadr. Orta Avrupada retim 2004 ylnda 211.000 ton olmu, bu retimin 119.000 tonu, yani yaklak %56s bu blgede tketilmitir. Bat Avrupada talep artnn %1 veya biraz zerinde olmas beklenmektedir. Orta Avrupada ise % 2 civarndadr. Her iki blgede retim art ise %1 in altnda kalmaktadr. 2006 ve 2009 yllarnda randa birer yeni tesis devreye girecektir. Kuveyt PICin de yeni kapasitesi 2008de devrede olacaktr. Byk projelerin ounluu ini hedeflemektedir ve bu yatrmlar Tayvan, Gney Kore, Hindistan ve Tayland tarafndan srdrlmektedir. ABDde ise OX kapasitesi 2004te 440.000 ton/yl olmutur. 2003 ylnda 504.000 ton/yl olan talebin 2007 ylnda %1,8 byme ile 544.000 ton/yla kaca tahmin edilmektedir. Bu blgede de OXin tamamna yakn PA retiminde, PA nn %50si ise plastikletiricilerin elde edilmesinde kullanlmaktadr. Dnyada planlanan baz OX yatrmlar Firma BPC Kuokuang PC MPCC PKN Reliance Sinopec TPPI Yangzi BPC lke ran Tayvan in Polonya Hindistan in Endonezya in ran Kapasite 100.000 50.000 40.000 150.000 200.000 120.000 100.000 Devreye giri 2006 2015 2007 2009 2008 2007 2006 2006 2006
384
VCM Vinil klorr monomer (VCM)in %98i PVC retiminde kullanlmaktadr. Geri kalan ksm da polivinilden klorr ve klorlanm zclerin elde edilmesinde kullanlr. Bu nedenle, VCM arz ve talep dengesi PVC piyasasndaki gelimelerle ok yakndan ilgilidir. PVC ise inaat sektr ile yakndan ilikili olup dnya ekonomisinde aa ve yukar gidileri fazlas ile yanstmaktadr. Dnyada ortalama byme hz yllk %3-4, Bat Avrupada ise yllk %1 civarndadr. Orta ve Dou Avrupada bu byme %5-7ye kadar kabilmektedir. En yksek byme hz, Asyada zellikle de yeni yatrmlarn arlkl olduu inde grlmektedir. in bir sre daha, yapsal enerji sknts nedeni ile geleneksel asetilen bazl retimlerindeki ksntlar nedeni ile, yllk yaklak 3 milyon ton ithalata devam edecektir. Avrupa talebi, PVC profil ve boru sektrne bal olarak artmaktadr. Orta Avrupann satlar zellikle profil retimin yksek olduu Trkiye ve Rusya gibi lkelere ynlenmektedir. 2005 ylnda VCM/PVC klar byk lde etilenle ilikilidir. 2005 yl 2004e gre canl gemi fakat bazen blgelere bal olarak skklk ve bolluklar yaanmtr. Orta Dou ve Afrika (balca Msr ve Cezayir) incelenen periyod ierisinde en hzl byyen blge olacak, Asya Pasifik blgesi retilen toplam dnya VCMinin yaklak yarsn tketir durumda olacaktr. PVCde olduu gibi, geen on sene ierisinde dnya genelinde ok az yatrm yaplm ve bunun sonucu olarak VCM piyasas skmtr. Son zamanlarda inin yeni PVC kapasiteleri ve bu kapasitelerle balantl yeni VCM kapasitelerinin devreye girmesi beklenmektedir. Son zamanlara kadar Orta Douda ok az vinil yatrm yaplm, etilen bazl yatrmlar daha ok polietilen ve MEG tarafna doru kaymtr. Bat Avrupada ok az yatrm yaplm, yaplanlar da daha ok darboaz giderme eklinde gereklemitir. Dk tketim art hzlar, hukuki kstlamalar ve yksek enerji maliyetleri Avrupal yatrmclar baka blgelerde yatrm yapmaya yneltmitir. Alternatif olarak Avrupal yatrmclar Orta Dou ve Asyada ortaklklara girmeye balamlardr. nmzdeki yllarda Orta Douda, Asya ve Avrupaya ihracat hedefleyen yatrmlar yaplmas beklenmektedir. Global VCM tedariki yakn gelecekte skacaktr. 2006da zellikle inde yeni kapasitelerin devreye girmesi ile baz rasyonalizasyon almalarnn gerei retim kapasitelerinde d grlecektir. Amerikada ise 2005 sonunda Dowun Kanada VCM fabrikasnn kapanmas ile ticari akn nemli lde etkilenecei tahmin edilmektedir. zet olarak uzun sreli dnem sonunda Kuzey Amerika net ithalat, Gney Amerika ise net VCM ihracats haline gelecektir.
385
2004 Yl VCM retiminin Blgelere Gre Dalm (33 milyon ton)

Orta Dou/ Afrika G.Amerika 4% 4% K.Amerika 26% B.Avrupa 20% Orta Avrupa/ Rusya 5%
2004-2009 ilave VCM kapasitesi: 10,9 Mton Yeni kapasitelerin Blgeler Gre Dalm
Orta Dou/ Afrika G.Amerika 6% 2% K.Amerika 8% G.D.Asya 8% K.D.Asya 73% Bat ve Orta Avrupa Dier 0% 3%
Asya 41%
Dnya VCM kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya VCM tketimi ve VCM ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya VCM Kapasite, retim ve Tketimi
(Bin ton)
Fiili Kapasite retim Tketim K.K.O. (%) 2002 31 980 28 344 28 514 89 2003 32 167 29 090 29 008 90 Tahmini 2004 33 144 30 597 30 764 92 Projeksiyon 2005 36 315 32 112 32 387 88 2006 38 031 33 900 34 121 89 2010 44 835 38 342 38 759 86 2015 52 341 47 419 48 202 91
386
Blgelere Gre Dnya VCM Tketimi

(Bin Ton)
Yllk Ortalama Byme Oran 2004 - 2015 (%) 2.2 7.9 0.7 3 1.9 13.5 9.2 5.1 4.2
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 7 716 1 130 5 703 830 548 747 392 11 448 28 514 2003 7 471 1 123 5 666 904 549 781 395 12 119 29 008
Tahmini 2004 7 811 1 302 5 900 994 642 816 403 12 896 30 764
Projeksiyon 2005 7 811 1 302 5 978 1 075 663 837 413 14 308 32 387 2006 7 807 1 312 5 974 1 151 652 894 413 15 918 34 121 2010 8 502 1 797 5 944 1 274 714 1 571 551 18 406 38 759 2015 9 912 3 014 6 342 1 378 788 3 298 1 065 22 405 48 202
Blgelere Gre Dnya VCM Ticareti

(Bin Ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler Kaynak: Chem Systems 331 -282 -44 -69 122 270 -139 -358 -169 2003 480 -289 -16 -71 181 331 -36 -498 82 Tahmini 2004 334 -267 189 -159 208 329 -27 -607 0 2005 439 -253 -100 -214 205 292 71 -440 0 2006 -251 -100 23 -244 212 299 -14 -57 -132 Projeksiyon 2010 -262 -57 -149 -134 125 212 98 17 -150 2013 -389 -80 -99 -193 152 184 101 239 -85
EDC EDC, VCM retiminin temel hammaddesidir ve etilenin klorlanmas ile retilir. Hem klor hem de etilen tanmas zor ve pahal maddelerdir, bu nedenle EDC retimi bu hammaddelerin bulunduklar yerlerde yaplr. EDC fabrikalar genelde klor alkali fabrikalarnn rettii kloru kullanan ana tketicilerdendir. EDCnin ounluu VCM retiminde, kk bir miktar da klorlu zcler, kurun alkiller, yaptrclar v.s retiminde kullanlr. Genelde EDC tketiminin u an iin ok snrl kapasitesi bulunan Orta Dou ve Gney Amerika gibi blgelerde ok hzl artmas beklenmektedir. Bu dnemde daha gelimi
387
blgelerde ise daha zayf bir gelime gsterecektir. Dou Avrupadan VCM ihracatnn azalmas ve oksiklorlama nitelerinin kurulmas blgede EDC gelimesini engelleyecektir. Vinil zincirinin dier yelerine olduu gibi son on yl iinde ok az yeni yatrm yaplmas, EDC tedarikini normalde sktrmtr. Yeni kapasitelerin byk ounluunun Orta Dou, Asya Pasifik ve muhtemelen de Gney Amerikadan gelmesi beklenmektedir. Son zamanlarda, LG International (Gney Kore), NPC(ran) ve Oman Oil ortak giriimi Umman Soharda dnya leinde bir EDC tesisi kurma anlamas imzalamlardr. 300.000 ton yllk kapasiteli tesisin 2007 yl ortalarnda devreye girecei tahmin edilmektedir. Dow Kanada VCM fabrikasnn 2005 yl sonunda kapanmas ile Kuzey Amerikadan ilave EDC ihracat imkan doacak ve blge net ihracat konumunu devam ettirecektir. Gney Amerika uzun dnem iinde retimini arttracaktr. Rekabet edilebilir enerji ve hammadde maliyetleri nedeni ile Brezilya ve Venezellada yeni yatrmlarn yaplmas muhtemeldir. Asya Pasifik giderek artan a ile, Orta Dou ise 2010 ylndan sonra artaca tahmin edilen talep ile tedarikileri tatmin etmeye devam edecektir. Dnya EDC kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya EDC tketimi ve EDC ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya EDC Kapasite, retim ve Tketimi
(Bin ton)
Blgelere Gre Dnya EDC Tketimi

(Bin ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 12 048 723 9 549 1 134 1 099 1 182 415 11 679 37 829 2003 12 012 709 9 531 1 287 1 197 1 321 589 11 956 38 602 Tahmini 2004 12 263 864 10 249 1 288 1 206 1 360 616 11 928 39 774 40 542 2005 12 554 892 9 895 1 321 1 232 1 332 794 12 522 Projeksiyon 2006 11 837 945 10 099 1 403 1 226 1 390 755 13 488 41 143 2010 12 219 1 424 9 762 1 638 1 056 1 880 927 15 395 44 301 2015 13 470 2 675 10 456 1 638 935 3 645 1 338 18 355 52 512 Yllk Ortalama Byme Oran 2004 - 2015 (%) 0.9 10.8 0.2 2.2 -2.3 9.4 7.3 4 2.6
388
Blgelere Gre Dnya EDC Ticareti

(Bin Ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik 932 145 23 8 -291 937 229 (2 587) 2003 730 209 14 38 -372 916 133 (2 576) -908 Tahmini 2004 823 173 240 382 -341 929 98 (2 304) 0 2005 1 048 139 92 306 -366 986 -79 (2 125) 0 Projeksiyon 2006 1 332 137 201 248 -267 1 084 -38 (2 697) 0 2010 942 177 47 35 -21 1 841 -79 (2 941) 0 2013 837 128 -188 45 216 2 793 -86 (3 745) 0
Tm Blgeler -604 Kaynak: Chem Systems
Stiren 2005 ylnda dnya talebi 24,9 milyon ton olan stirenin balca kullanm alanlar aadaki grafikte verilmektedir.
Toplam Talep: 24,9 milyon ton
Dierleri 13% SBR 10% Polistiren 45%
ABS/SAN 16%
EPS 16%
Kaynak: CM AI
Global stiren piyasasnn uzun dnem iinde %3-4 yllk byme hz vardr. Talep bymesi, blgelerin gelimilik seviyelerine gre farkllk gstermektedir. Stiren talebi ekonomik byme ile olduka yakn ilikilidir. nk stiren ve trevleri olduka geni bir perspektifte kullanm alan bulmaktadrlar. Talep bymesi 2005-8 yllar arasnda inin gelimesinin etkisi ile yksek oranda gerekleecektir. Genleebilir polistiren (EPS) talebi, in, Orta ve Dou Avrupa blgelerinde hzla artmaktadr, bu art orta gelecekte stiren talebinde en byk srkleyici g olacaktr. ABS de polistiren ve SBR den daha hzl bymeye devam etmektedir. Stiren sv ve dkme olarak kolaylkla nakledilebilmektedir. Genellikle piyasaya yakn trev rn fabrikalarna gemiler ile nakledilmektedir.
389
retiminde ham madde olarak hem etilen ve hem de benzene gereksinim duyulmas, stiren retiminin genellikle, likit bazl etilen krakerlerinin yanna kurulmasnn tercih edilmesine neden olmutur. Bat Avrupa, Kuzey Amerika ve Dou Asya blgelerinde toparlanan byk reticiler ayn zamanda byk tketicilerdir, bu nedenle blgeler aras ticaret ksmen dk seviyelerdedir. Orta Douda ihracat hedefleyerek yaplan yeni yatrm da snrldr. Bunun sebebi Orta Doudaki benzenin bolluudur, nk 1 ton stiren iin 0,8 ton benzen gerekmektedir. Stiren retimi uzun sre olduka dk karllk ve retim kapasiteleri ile skntl gnler yaamtr. Kapasite artnn Bat Avrupa, ABD, Kanada ve Japonya gibi gelimi blgelerde snrl etilen yatrm nedeni ile dk kalaca tahmin edilmekte, mevcut kapasite artlar hem stiren ve hem de trevlerinin talebinin hzla artt ve hammadde stoklarnn yeterli olduu in zerinde odaklanmaktadr. inin tamamnda ar hammaddelere dayanan ok sayda etilen yatrm yaplmaktadr. in ayrca stirenikler iin giderek artan bir ithalat kapasitesine sahiptir. Bu ithalatn bir ksmnn, stiren zincirinde yeni kapasitelerin arttrlmas ile karlanmas planlanmaktadr. Asyada, G.Kore, Tayvan ve Tayland gibi etilen yatrmlar izin verdii lde stiren kapasiteleri arttrlacaktr. ran ve Suudi Arabistanda devam eden byk apl projelerle Orta Douda aromatik ve stirenik retiminde nemli artlar beklenmektedir. Avrupa ve ABD gibi blgelerde herhangi yeni bir projeden bahsedilmezken, bu blgelerde baz tesislerde dar boaz giderme eklinde kapasite artlar olacaktr. 20062010 dnemin de bu blgeler net ithalat durumunda olacaklardr. 2009-10a doru baz byk retim blgelerinde nemli kapasite ilaveleri ile kapasite kullanm oranlarnn decei tahmin edilmektedir. Piyasa bykl ile karlatrlrsa stirenin blgeler aras ticareti, toplam tketimin sadece %10u mertebesinde olduka snrldr. Orta Douda yeni projelerin devreye girmesi ile bu orann nemli lde deiecei tahmin edilmektedir. Geri Orta Douda ihracat hedefli kapasite artlar, her ne kadar etilen ve MEG yatrmlarna gre dk kalsa da, 2010 ylnda blge nemli bir stiren ihracats haline gelecektir. Kuzey Amerika u anki net ihracat konumunu, yeni yatrm kapasitelerinin olmamas nedeni ile kaybedecektir. ABDdeki kapasite artlarn snrlayan en byk neden benzen yokluudur. Bat Avrupa da u an yksek seviyeli kapasite artlar ile ihracat durumundadr ancak dengelerin deimesi ile ithalat durumuna gelecektir. 2005te 25 milyon ton olan dnya stiren talebinin 2010da 30, 2015de 36 milyon tona ulamas beklenmektedir. 2005te 28 milyon ton civarnda olan dnya stiren kapasitesi de 2010da 35, 2015te 39 milyon ton olarak tahmin edilmektedir.
390
Blgelere Gre Dnya Stiren Kapasitesi (2005)

BLGELER KUZEY AMERKA GNEY AMERKA BATI AVRUPA ORTA AVRUPA DOU AVRUPA ORTA DOU AFRKA ASYA PASFK DNYA TOPLAM KAPASTE (000 TON) 7 266 640 6 312 405 938 1 145 0 11 278 27 984
Dnya stiren kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya stiren tketimi ve stiren ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya Stiren Kapasite, retim ve Tketimi
(Bin ton)
Fiili Kapasite retim Tketim K.K.O. (%) 2002 24 288 22 054 21 955 91 2003 25 241 23 500 23 202 93 2004 26 619 23 979 23 907 90 Tahmini 2005 27 984 25 114 25 113 90 Projeksiyon 2006 30 096 26 368 26 340 88 2010 35 272 29 488 29 469 84 2015 39 367 35 869 35 859 91
Blgelere Gre Dnya Stiren Tketimi

(Bin ton)
Yllk Ortalama Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 5 327 929 4 908 426 174 373 46 9 772 21 955 2003 5 435 908 4 985 432 243 393 48 10 758 23 202 Tahmini 2004 5 510 939 5 117 446 366 416 49 11 064 23 907 Projeksiyon 2005 5 558 1 146 5 096 454 374 453 49 11 983 25 113 2006 5 704 1 216 5 216 447 409 472 52 12 824 26 340 2010 5 932 1 243 5 371 612 581 898 54 14 778 29 469 2015 7 171 1 551 6 221 830 790 1 249 65 17 982 35 859 Byme Oran 2004 - 2015 (%) 2,4 4,7 1,8 5,8 7,2 10,5 2,6 4,5 3,8
391
Blgelere Gre Dnya Stiren Ticareti

(Bin Ton)
Fiili Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler 2002 793 -439 -131 -152 201 617 -46 -699 144 2003 891 -432 205 -147 261 584 -48 (1 017) 298 Tahmini 2004 1136 -487 125 -143 186 574 -49 (1 342) 0 Projeksiyon 2005 941 -607 392 -128 368 610 -49 (1 527) 0 2006 758 -702 355 -123 346 999 -52 (1 581) 0 2010 252 -553 29 -168 109 2165 -55 (1 779) 0 2013 325 -527 153 -150 55 2566 -61 (2 361) 0
ACN Akrilonitril akrilik elyaf, ABS ve SAN reinelerinin retiminde kullanlr. 2004 ylnda retilen ACNnin %50si akrilik elyaf retiminde, %31i ABS-SAN reine retiminde, %4 nitril kauuu, %7si de adiponitril retiminde kullanlmtr. Ar bir arz dnemi sonras, global ACN piyasas 2005 ylnda daha dengeli hale gelmitir. phesiz ok sayda planl plansz durular, 2005in ilk yarsnda piyasay sktrm, Secconun inde 260.000 ton/yl kapasiteli tesisinin devreye girmesi ile piyasa bir miktar rahatlamtr. Ancak, 2005in ikinci yarsnda ABD de yaanan kasrga felaketleri ile piyasa tekrar skmtr. Ayrca, yksek giden propilen fiyatlar da ACN retimini olumsuz etkilemektedir. Chem Systems verilerine gre, ACN 2005de %3 byyerek 5,6 milyon tona ulamtr. ABS/SAN retimlerinde byme ise ayn yl %5,6 olmu, yani ACNye gre daha hzl bymtr. Dier bir ana ACN tketicisi olan akrilik elyaftaki byme ise sadece %1,3 olmutur. En hzl byyen ACN rnleri nitril kauuklar olup, yllk byme oranlar %6,7 dir. 2005 ylnda ACN retim kapasitesi 6,2 milyon ton iken, 2010da 7, 2013de ise 7,3 milyon tona ulaacaktr.
392
2005-2010 Dneminde Dnyada Kurulacak Yeni ACN Fabrikalar Firma

Asahi Kasei BP Chemicals CPDC Fiber Chemical (FCC) Formosa Indian IPCL Innovene Jihua LCP Oil-Natural Gas Co. Pars PC
Kaynak: CNI
lke
in SE Asya in ran Tayvan Hindistan Suudi Arb. in in Hindistan ran
Kapasite (ton/y)
250.000 250.000 190.000 75.000 240.000 100.000 300.000 100.000 100.000 100.000
Tahmini Devreye Aln Tarihi

2010 2008 2005 2006 2006 2009 2007 2010 2008 2008
Dnya ACN kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya ACN tketimi ve ACN ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya ACN Kapasite, retim ve Tketimi
Fiili Kapasite retim Tketim K.K.O. (%) 2002 5 326 4 904 5 129 92 2003 5 662 5 020 5 228 89 Tahmini 2004 5 998 5 445 5 442 91 2005 6 212 5 609 5 606 90 Projeksiyon 2006 2010 6 339 6 964 5 793 6 273 5 804 6 264 91 90
(Bin ton)
2013 7 289 6 707 6 693 92
Blgelere Gre Dnya ACN Tketimi

Fiili Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 2002 867 108 1 118 32 60 227 26 2 691 5 129 2003 873 107 1 101 38 71 233 26 2 779 5 228 Tahmini 2004 875 112 1 128 40 75 251 27 2 934 5 442 2005 873 115 1 146 40 77 259 27 3 069 5 606 Projeksiyon 2006 2010 882 931 120 126 1 158 1 152 41 44 81 83 266 280 28 30 3 226 3 618 5 804 6 264
(Bin ton)
2013 992 135 1 150 46 87 295 32 3 956 6 693
393
Blgelere Gre Dnya ACN Ticareti (Bin Ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler Kaynak: Chem Systems 651 -30 -164 17 154 -137 -26 -690 -225 2003 693 -28 -251 11 144 -144 -26 -607 -208 Tahmini 2004 857 -33 -166 65 148 -163 -27 -681 0 2005 937 -37 -275 65 143 -176 -27 -630 0 Projeksiyon 2006 901 -41 -247 68 142 -179 -28 -617 0 2010 833 -50 -115 59 114 -50 -30 -760 0 2013 859 -57 -50 59 91 -70 -32 -801 0
PTA Dnya PTA retiminin byk blm polyester elyaf ile polyester retiminde kullanlmaktadr. Bununla birlikte, ambalaj ve film uygulamalar iin PTA retimi de, alkolsz iecek ve su ieleri pazarna yaylmadaki baarsndan dolay hzla artmaktadr. Tekstil, gda ve iecek ambalajlarnda kullanlan polyester iin alternatif olan DMT yerine PTA kullanmak daha ekonomik olmaktadr. Bir miktar PTA ise, son zamanlara kadar ses kayt sektrnde tercih edilen polyester film retiminde kullanlmaktadr. Kalan PTA ise dier kimyasal maddelerin retiminde tketilmektedir. 2004 Yl Son Kullanm Alanlarna Gre Dnya PTA Talebi
PET ie Reinesi 31%
Film ve Dier Plastik rnler 5%
Polyester Elyaf 64%
Kaynak: CNI
Kaynaklara gre, 2004 ylnda yaklak 30 milyon ton olan dnya PTA talebinin ylda %7-8 byme ile 2008de 39 milyon tona ulamas beklenmektedir. Bununla birlikte, PCI verilerine gre, 2004 ve 2005te kapasitelerinin talebi karlayamamas sonucu, kapasite kullanm oranlar 2005 ylnda %95e ulaarak pik yapmtr. Ancak, 2006dan itibaren, devreye yeni giren kapasitelerin etkisiyle kapasite kullanm oranlar %90 ve aasna
394
inecektir. PCI, 2004te 32 milyon ton olan dnya kapasitesinin, 2008de 44 milyon tona ulaacan tahmin etmektedir. in, talep ve kapasitede en byk artn grlecei lke olacaktr. 2004te dnya talebinin %64 inden gelmitir. 2004te 10,3 milyon ton olan in PTA talebinin 2007 itibariyle 15 milyon ton olmas beklenmektedir. inde PTA ithalat 2004te, 2003e gre %24 artarak, 5,7 milyon tona ulamtr. Bu rakamn 2005-06da 7 milyon ton olaca ve 2007-08de planlanan kapasiteler gecikmesiz devreye girerse, ithalatn yeni kapasitelerden sonra azalaca tahmin edilmektedir. Avrupada ise talepte yllk %4 byme ngrlmektedir. Bymeyi zellikle, su ve bira ieleri talebindeki artla artan PET talebi ile, Dou Avrupa destekleyecektir. Avrupada kk apl kapasite ilaveleri bulunmaktadr. ABDde polyester elyafta PTA tketimi de tketici tercihlerinin %100 sentetik rnler yerine karm veya doal rnlere dnmesi ile yavalamaktadr. Yine de, ABDde de 2007ye kadar yllk %4 talep bymesi beklenmektedir. imdi dengede olan arz-talep, yeni kapasite ilavesi dnlmediinden 2007de dengeyi arzda yetersizlik ynnde bozacaktr. Dnya PTA kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya PTA tketimi ve PTA ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya PTA Kapasite, retim ve Tketimi
(Bin ton)
Blgelere Gre Dnya PTA Tketimi

(Bin ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 3 640 416 1 882 9 0 423 83 17 095 23 548 2003 3 690 450 1 949 9 13 459 87 19 066 25 723 Tahmini 2004 4 288 422 2 017 9 28 724 69 20 374 27 931 2005 4 416 473 2 267 43 80 980 74 21 776 30 109 Projeksiyon 2006 4 628 479 2 570 91 114 1 160 78 23 331 32 451 2010 5 654 1 515 3 775 246 332 1 331 181 29 423 42 457 2013 6 475 1 750 4 566 362 385 1 474 184 34 615 49 811
395
Blgelere Gre Dnya PTA Ticareti

(Bin Ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler Kaynak: Chem Systems 310 -179 235 -9 2 -70 -83 -343 -137 2003 362 -212 301 -9 -11 -113 -87 -282 -51 Tahmini 2004 505 -195 409 -9 92 -128 -69 -583 22 2005 528 -236 314 -43 129 -68 -74 -536 15 Projeksiyon 2006 218 -252 490 -91 83 -140 -78 -215 17 2010 278 -844 209 -246 365 652 -181 -210 23 2013 359 -943 159 -362 281 372 -184 342 24
EG/MEG EGlerin en nemli bileeni MEG olup, DEG ve TEG de dier bileenleridir. EGnin ana kullanm alan polyester ve antifriz retimidir. Dnya EG retiminin yaklak %55i polyester iplik retiminde kullanlmaktadr. Aadaki grafikte EG kullanm alanlar verilmektedir: Dnya EG Tketimi
A n tifr iz 15% D i e r P o lye s te r 3% PET P a k e tle m e 16%
D ie r 6% P o lye s te r p lik 55%
P o lye s te r F ilm 5%
2005 Yl Dnya Tahmini Tketimi: 16,3 Milyon Ton

Kaynak: CNI
2004 ve 2005 yllarnda inin devam eden alm ilgisine bal olarak artan talep ile oluan skklk ve fiyat artlarnn, yeni kapasitelerin piyasay etkilemeye balayaca 2006 sonuna kadar devam etmesi tahmin edilmektedir. En ciddi yeni kapasiteler 2007-2010
396
dneminde devreye girecektir. Bu dnemde EG piyasasndaki bolluk, fiyatlar ve kapasite kullanm oranlarn etkileyecektir. 2005te 16 milyon ton civarnda olan dnya MEG talebinin 2010da 21,5 milyon tona, 2012 ylnda da 24,5 milyon tona kaca tahmin edilmektedir. Dnya MEG retim kapasitesinin ise 17 milyon tondan 2010da 24,5 milyon tona, 2013te de 28,3 milyon tona ulamas beklenmektedir. Kapasite kullanm oranlar da devreye giren ilave kapasitelerin etkisi ile 2013de %87lere gerileyecektir. Piyasann bymesinde etkili olan en nemli etken byyen Asya talebidir. 2005te Asya talebi bir nceki yla gre %8 byyerek 10,5 milyon tona ykselmitir. Bu artta en byk pay inin polyester retimindeki gelimedir. inin 2005 MEG tketimi 5 milyon ton civarndadr. Dnya MEG kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya MEG tketimi ve MEG ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya MEG Kapasite, retim ve Tketimi (Bin ton)
Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 2 784 358 1 460 85 125 309 102 8 301 13 524 2003 2 786 381 1 464 86 156 332 106 9 127 14 438
Tahmini 2004 3 066 368 1 434 84 137 438 100 9 709 15 336 2005 3 146 392 1 546 99 156 543 104 10 320 16 306
Projeksiyon 2006 3 243 398 1 657 134 185 620 107 10 952 17 296 2010 3 623 835 2 121 195 272 693 154 13 544 21 437 2013 3 992 946 2 465 249 305 759 160 15 763 24 639
397
Blgelere Gre Dnya MEG Ticareti (Bin ton)

Fiili Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler Kaynak: Chem Systems 2002 1 354 -35 -280 115 160 2 237 -102 -3742 -293 2003 1 537 -28 -174 122 122 2 340 -106 -4275 -462 Tahmini 2004 1 689 -56 -43 153 162 2 418 -100 -4218 5 2005 1 619 -65 -33 152 162 2 836 -104 -4588 -21 Projeksiyon 2006 1 596 -57 -127 115 124 2 982 -107 -4554 -28 2010 532 -250 -701 15 16 7 574 283 -7457 12 2013 122 -337 -1133 -20 95 10 014 276 -9009 9
PA Ftalik anhidrit (PA) retiminin yardan fazlas, PVC plastikletiricisi olarak kullanlan ftalat esterlerinin retiminde kullanlr. Dier kullanm sahalar polyester reineleri ve azalarak da alkid reineleri retimidir. Ftalik anhidrit piyasas 1990l yllarda ok fazla yeni kapasitelerin basks altnda kalmtr. Chem Systemse gre, dnya PA tketimi %3 lk byme hz ile 2005te 5,6 milyon ton olacaktr. 2010da ise dnya tketiminin 6,3 milyon tona ykselecei, 6,2 milyon ton olan 2005 dnya retim kapasitesinin de 2010da 7 milyon tona yaklaaca tahmin edilmektedir. PAnn %60a yakn ksmnn kullanld plastikletirici sektr, daha ok elastik PVC piyasas ile birlikte yrmektedir. Bu tr PVC piyasasndaki artlar da dorudan PA piyasasna yansmaktadr. PAnn ikinci byk kullanm sahas olan cam elyaf, takviyeli reinelerin retimidir. Bu grup tketim inaat, denizcilik ve nakliyeye bal olarak olduka salkl bir gelime gstermektedir. Alkit reine retimi, bu sahada son zamanlarda gelien su bazl ve toz yzey kaplama teknolojilerine bal olarak azalmaktadr.
398
2005 Yl PA Kullanm Alanlar
Alkid Reineler 8%
Dierleri 9%
Plastikletiriciler 53%
Doymam Polyester 30%
2005 Yl Toplam Talep : 5,6 milyon ton

Kaynak: CNI
ABDdeki PA talebi giderek zayflamaktadr. 1995li yllarda %2 seviyelerinde artan PA talebi 2005 ylnda %1,8lere gerilemitir. En kuvvetli art, %2,4 ile doymam polyesterlerde grlrken, alkit reinelerinde sadece %0,4 olmutur. Bat Avrupada da PA tketiminde yllara gre nemli bir art gzlenmemektedir. Hatta DOPa kar yrtlen salk kampanyalar da etkili olmakta, reticiler DOP yerine Diiso nonil ftalat (DINP) kullanm alternatif olarak arttrmaktadr. Avrupada doymam polyester talebi normal byme hzlar seviyesinde artarken, dierleri byme rakamlarnn altnda kalmaktadr. Yeni yatrmlarn byk ounluu, ok hzl gelien Asya blgesinde bulunmaktadr. PA kapasitelerindeki temel artlar, indeki yatrmlarn tamamlanmas ile gerekleecektir. Ayrca Hindistan, Brezilya ve Taylandda da kapasite art almalar vardr. randa da bir yeni tesisin 2006 ylnda devreye girecei tahmin edilmektedir. Dnya PA kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya PA tketimi ve PA ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya PA Kapasite, retim ve Tketimi (Bin ton)
Kapasite retim Tketim K.K.O. (%) 2002 5 326 4 904 5 129 92 Fiili 2003 5 662 5 020 5 228 89 2004 5 998 5 445 5 442 91 Tahmini 2005 6 212 5 609 5 606 92 2006 6 339 5 793 5 804 90 Projeksiyon 2010 6 964 6 273 6 264 90 2013 7 289 6 707 6 693 92
399
Blgelere Gre Dnya PA Tketimi (Bin ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 867 108 1 118 32 60 227 26 2 691 5 129 2003 873 107 1 101 38 71 233 26 2 779 5 228 Tahmini 2004 875 112 1 128 40 75 251 27 2 934 5 442 2005 873 115 1 146 40 77 259 27 3 069 5 606 Projeksiyon 2006 882 120 1 158 41 81 266 28 3 226 5 804 2010 931 126 1 152 44 83 280 30 3 618 6 264 2013 992 135 1 150 46 87 295 32 3 956 6 693
Blgelere Gre Dnya PA Ticareti (Bin ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler Kaynak: Chem Systems 651 -30 -164 17 154 -137 -26 -690 -225 2003 693 -28 -251 11 144 -144 -26 -607 -208 Tahmini 2004 857 -33 -166 65 148 -163 -27 -681 0 2005 937 -37 -275 65 143 -176 -27 -630 0 Projeksiyon 2006 901 -41 -247 68 142 -179 -28 -617 0 2010 833 -50 -115 59 114 -50 -30 -760 0 2013 859 -57 -50 59 91 -70 -32 -801 0
Kaprolaktam Kaprolaktam, %70den fazlas naylon 6 elyaf retiminde, kalan ise mhendislik reineleri ve filmlerinde kullanlan bir ara rndr. Naylon elyaf pazar doygunlua ulatndan ylda yaklak %1 byme beklenirken, mhendislik reineleri %4-5 bymektedir. Naylon 6 elyaf, tekstil, hal ve sanayi iin sentetik elyaf yapmnda kullanlmaktadr. Naylon reineler yksek ekme mukavemeti, anmaya mkemmel dayankllk, kimyasallara ve sya diren, metal ile yaplabilen baz mekanik ilerde kullanlabilmesi ve dk srtnme katsays gibi performans zellikleriyle bilinmektedir. Bu nedenle otomotiv sektr, elektronik ve sanayi paralar ve gda ambalaj filmleri uygulamalarnda mhendislik plastiklerine katlr. Bu zelliklerle, otomotiv sektrndeki pek ok uygulamada, motorlu aralarda arln azaltlmas iin metal yerine naylon 6 katkl plastik kullanm artmtr. Kaprolaktam, az miktarda da poliretanlarn apraz balamasnda kullanlmaktadr.
400
Bununla birlikte, uzun vadede kaprolaktamda dnya genelinde yllk bymenin %22,5 seviyelerinde olmas beklenmektedir. Byme Avrupa ve Kuzey Amerikada durgun Asyada zellikle inde daha gl olacaktr. Kaynaklar, inde yllk byme orannn 2004 dnya talebinin %18i orannda, %7,5 seviyesine kacan tahmin etmektedirler. inde birka yeni naylon tesisinin devreye girmesi ile 2005 sonlarna doru kaprolaktam talebinde art grlmtr. 2004te 677,000 ton olan in tketimi 2005te 710,000 ton civarnda olacaktr. inde 2004te 230,000 ton olan toplam kapasite 2005 ve sonrasnda yeni yatrmlarla iki katndan fazla olacaktr.
Termoplastikler 1999 ylnda 120 milyon ton olan balca termoplastiklerde Dnya talebi 2004 ylnda 157 milyon tona ulamtr. Dnya termoplastikler talebinin balca polimerlere gre dalm aadaki grafikte verilmektedir:
2004 Yl Dnya Termoplastik Talebi (Balca polimerler)
PS 7% LLDPE 11%
PET 7%
ABS 4%
PP 24%
LDPE 11%
PVC 19% HDPE 17%
Kaynak: CMAI
Polimerler aras rekabetin en yaygn grld sektrler otomotiv ve ambalaj sektrleridir. Bu sektrlerde ucuz olan polimerler daha pahal mhendislik plastiklerinin yerini almaktadr. zellikle PP talep bymesinin hemen hemen yars, PPnin otomotiv sektrnde pahal mhendislik plastiklerinin yerini almasndan kaynaklanmaktadr. Katalizr teknolojisindeki gelimelerle bu eilim artarak devam etmektedir. Poliolefinler, PVC ve PS pazarlarna girmektedir. YYPE ekstrzyon boru uygulamasnda PVC ile rekabet ederken, PP tek kullanml paketlerde PSnin yerini almaktadr. Genel olarak polimerler aras rekabette PP ve PE, PVC ve PSnin pazar payn azaltmaktadr. 2004te dnyada kii bana den termoplastik tketimi aadaki grafikte verilmektedir:
401
2004 Yl Kii Bana Dnya Termoplatik Tketimi

KG / K
100 80 60 40 20 0
KANADA A.B.D. BATI AVRUPA TRKYE DNYA BREZLYA HNDSTAN
PVC
AYPE
YYPE
PP
PS
ABS
Poliolefinler (AYPE, LAYPE, YYPE, PP)
Arz/Talep/Ticaret Global poliolefin talebi, 2004 ylnda, Asyadaki gl byme ve daha gelimi ekonomilerdeki byk genilemelerle, bir nceki yla gre %6.7lik byme ile 100 milyon tonu am bulunmaktadr. Bu, 2000-2003 dneminde sadece ortalama %4.2 byyen toplam poliolefinler iin kayda deer bir gelimedir. PP tketimdeki yllk ortalama %6.2 artla bu bymede PElerin nnde yer almaktadr. Dnya poliolefin talebi de Dnya GDP bymesi ile yakndan ilintili olduundan dnemseldir. AYPE talebi GDP ile yakndan ilikili olmaya devam ederken, LAYPE, YYPE ve PP iin daha az gelimi pazarlar GDPye gre den bir trend izleyeceklerdir. Bu etki, zellikle, AYPEnin yerine ikame ettii iin ok hzl byme gsteren fakat bu ikamenin sonu geldiinde daha yava byyecek olan LAYPEde belirgin olacaktr. 1997de 64 milyon ton olan toplam poliolefin retimi 2004 ylnda 100 milyon tonu amtr. 2002-2004 yllarnda, nceki yllara gre daha az poliolefin kapasitesi hizmete girmitir. Bu dnemde kapasite artlar talebe yetiememi, kapasite kullanm oranlar maksimize edilmitir. Gelecekte AYPEdeki kapasite bymeleri, daha dk tketim bymesi beklentisini yanstacak ekilde, dier poliolefinlerden az olacaktr. LAYPE ve YYPE son yllarda AYPEye gre daha yksek byme hz gstermektedir. PP kapasite bymesi ise PElerin nnde gitmeye devam edecektir. Yakn dnemde, global kapasite artlar zellikle Orta Dou ve Asyada younlamaya devam edecektir. Uzun vadede ise Gney Amerikada yeni byk kompleksler beklenmektedir. Kuzey Amerikada da byme devam ederken, zellikle Kanadada Meksikann ithalat ihtiyacna cevap verecek ihracat hedefli kapasiteler eklenirken, Bat Avrupa dier blgelerin gerisinde kalacaktr. Dnya poliolefin ticaretinde byk bir deiiklik beklentisi vardr. Asyann ithalat talebinin ve Orta Douda ihracat hedefli yatrmlarn byk lekte artmas nedeniyle d ticareti yaplan rn miktar artacaktr. 2010 ylnda, tarihteki en byk ihracat olan Kuzey
402
Amerika, Gney Amerikann tedarikisi olarak, olduka pozitif bir net ticaret dengesini korurken, Bat Avrupa tam tersine byk bir net poliolefin ithalats olacaktr. PElerin kendi iinde ve dier plastiklerle olan rekabeti artmaktadr. PE ailesi iinde, performans ve maliyet faktrlerine bal olarak ok eitli trde rn mevcuttur. Film piyasasnda PE trleri arasnda srekli yeni rekabet ortamlar olumaktadr. Kat piyasasndan pay alamayan Yksek molekler arlkl YYPE film tr hafif hizmet torbalar retiminde, zellikle AYPE ve LAYPE ile yer deitirmeye balamtr. Metalosen kataliz ile retilen LAYPE ok iyi fiziksel zellikleri ve artan ilenebilirlii nedeniyle film ve ambalaj piyasasnda yerini almtr. PElerin pazar pay, nispeten dk maliyetli dier malzemelerin rekabeti ile bir miktar azalmaktadr. YYPEnin enjeksiyonla kalplama tr baz uygulamalarla fiyat avantajn kaybettii iin tercih edilmemekte, yerine PP kullanlmaktadr. PElerin bir dier ikame alan ise ekstrzyon boru piyasasdr. Baz uygulamalarda YYPE, PVC ile rekabet etmektedir. Ayrca geleneksel PE boru uygulamalarnda da PPnin de kullanlmaya baland gzlenmektedir. Dk maliyetli reineler olan LAYPE ve PPde byme devam etmektedir. LAYPEdeki byme, AYPE kullanm alanlarna LAYPEnin girmesi ve LAYPE piyasasndaki gelimelerden kaynaklanmaktadr. Raporun sonraki sayfalarnda poliolefinler rn baznda daha detayl incelenmektedir.
AYPE AYPE talebindeki doygunluk ve LAYPEnin AYPEnin yerini almaya devam etmesi nedeniyle, AYPE tm poliolefinler arasnda en az byyen rn olarak kalmaya devam etmektedir. 2004 ylnda Dnya AYPE bymesi %2.9 iken LAYPE %8.4 bymtr. Ancak, AYPE de kolay ilenebilir olma zellii ile pazar payn korumaktadr. LAYPE ile kartrlarak kullanmlar da olumlu sonular vermektedir. Talepteki byme az olsa da pozitif olmaya devam edecektir. Uzun dnemde, yeni kapasitelerin, iki alak younluklu polietilen tr arasndaki fiyat dengesi zerindeki etkileri nedeniyle AYPE talebinin Kuzey Amerika ve potansiyel olarak Bat Avrupada azalaca tahmin edilmektedir.
403
AYPE Arz/Talep Dengesi

Milyon Metrik Ton 25 KKO, % 95
Dnya
Kapasite Art 2004 09 = 2,5 Milyon MT

20
Capacity Increase 2004-09 = 2.5MMt

92.5
15
90
10
87.5
85
0 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 KKO 09 Talep 2.2* * %AAGR 2004-09

ore
82.5 Kapasite 2.6*
Kaynak : CMAI
AYPE talep bymesi, ortalamada daha dk olmakla beraber, Dnya GDP bymesinden daha deikendir. AYPE kapasitesinin byk ounluu ABD ve Bat Avrupa gibi gelimi lkelerde younlamaktadr. Bu blgelerdeki toplam kapasite sabit kalrken, Orta Dou ve Asya kapasitelerinde artn devam beklenmektedir. Yakn dnemde Orta Dou ve Asyada devreye alnacak tesislere ramen, Dnya genelinde baz lml rasyonalizasyonlara da gidilecek olmas nedeniyle toplam AYPE kapasitesinde fazla deiiklik olmayacaktr. Yatrm oranlar ok byk olmad iin, talepteki yava byme kapasite kullanm oranlar zerinde bask yapmayacaktr. Orta Doudaki ihracat hedefli kapasitelerin devreye alnn takiben global ticarette nemli bir deiim olacak, bu kapasitenin byk blm, Asyann byyen ithalat ihtiyacn karlamaya ynlendirilecektir.
Dnyadaki Yeni AYPE Fabrikalar (2005-2009)

irket
Huntsman Sabic EPC Arya Sasol Laleh Simorgh Petkim Sasol
BASF/Yangzi
Yerl. yeri
Wilton, UK Geleen, NL Iran Iran Iran Trkiye South Africa in in in
Capasite Kapasite
400 300 300 300 300 120 220 200 200 250
Startup
Temm. 07 09 sonu Q2 06 2H 05 08 ortas Temm. 05 Temm. 06 Mart 05 06 ortas 07 ortas
Langzou Nanhai
404
Dnya AYPE kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya AYPE tketimi ve AYPE ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir:
Dnya AYPE Kapasite, retim ve Tketimi (Bin ton)

Fiili 2002 Kapasite retim Tketim K.K.O. (%) 18 898 16 533 16 917 87 2003 18 967 16 542 17 255 87 Tahmini 2004 18 929 17 066 17 755 90 2005 19 333 18 172 18 221 94 Projeksiyon 2006 20 404 18 921 18 940 93 2010 23 022 19 251 19 167 84 2013 23 519 21 215 21 215 90
Blgelere Gre Dnya AYPE Tketimi (Bin ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 3 290 1 177 4 862 548 636 934 480 4 990 16 917 2003 3 207 1 179 4 891 576 699 970 517 5 216 17 255 Tahmini 2004 3 328 1 247 4 887 591 719 1 020 539 5 424 17 755 2005 3 354 1 262 4 912 622 774 1 071 573 5 663 18 221 2006 3 416 1 309 4 948 654 849 1 150 618 5 996 18 940 Projeksiyon 2010 3 168 1 256 4 764 713 904 1 213 643 6 506 19 167 2013 3 302 1 375 4 988 817 1 131 1 443 753 7 406 21 215
Blgelere Gre Dnya AYPE Ticareti (Bin Ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika 589 Gney Amerika -280 Bat Avrupa -132 Orta Avrupa 189 Dou Avrupa 134 Orta Dou 59 Afrika -340 Asya Pasifik -608 Tm Blgeler -389 Kaynak: Chem Systems 2003 692 -261 -231 119 99 13 -382 -543 -494 Tahmini 2004 771 -289 2 124 83 -20 -444 -678 -450 2005 726 -253 461 122 -123 202 -475 -711 -51 Projeksiyon 2006 605 -307 211 68 -204 710 -442 -660 -20 2010 594 -288 28 174 -363 1 505 -427 -1140 84 2013 695 -106 69 109 -502 1 598 -383 -1482 -2
405
LAYPE LAYPE, 2004teki %8.4lk bymesi ile, en hzl byyen poliolefin nvann korumaktadr. LAYPE, 2006da AYPE talebini amas beklenen talep ile AYPEnin yerini almaya devam etmektedir. Konvansiyonel ve 2. jenerasyon LAYPEnin rekabeti fiyat ile, AYPE talebi hemen hemen sabit kalacaktr. Alak younluk grubunda, LAYPEnin yaylm byyerek devam edecek, bu grupta %60lk LAYPE oran ile Kuzey Amerika ba ekecektir. LAYPE paynn, daha az gelimi pazarlarn alak younluk grubunda daha dk kalmas, Orta ve Dou Avrupada bu grubun %11ini, Orta Douda ise %38ini oluturmas beklenmektedir. 2. jenerasyon LAYPE de yksek oranlarda bymekte, Dnya toplam LAYPE talebinin yaklak %14n oluturmakta, bu yeni reinede ba Bat Avrupa ve ABD ekmektedir. LAYPEde tketim bymesi GDPnin zerindedir. Ancak, LAYPEnin AYPEnin yerini almas ve rnn doygunlua ulamas sonrasnda byme orannn GDP seviyelerine inecei tahmin edilmektedir. Asyann 2020 ylnda bu gne gre 10 milyon ton daha fazla LAYPE tketir hale gelecek olmas, global pazarlar da peinden srkleyecektir. LAYPE kapasite artlar blgeler arasnda dzenli olarak dalmtr. Bu yeni kapasiteler en ok Orta Dou ve Asyada olacak olsa da, gelimi lkelerde de artacaktr.
Dnya
LAYPE Arz/Talep Dengesi
Milyon Metric Ton 30 25 20 15 10 5 0 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 KKO 10 KKO % 100 95 90 85 80 75 70
Kapasite ArtIncrease 2004-09 MT Capacity 2004 09 = 6,5 Milyon = 6.5MMt
Talep 5.8* * %AAGR 2003-10

ore
Kapasite 4.8*
Kaynak : CMAI
ou LAYPE tesisi teknik olarak YYPE retebilecek zelliktedir. YYPE retimi artsa da ou tesis LAYPE retimini maksimize etmeyi tercih etmektedir.
406
Orta Dou
LAYPE Arz/Talep Dengesi
Bin Metric Ton 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 KKO KKO % 100 95 90
Capacity Increase 2004-09 = 3.2MMt Kapasite Art 2004 09 = 3,2 Milyon MT
85 80 75 70 65
retim 15.8* * %AAGR 2004-09

ore
Demand 9.4*
Kapasite 17.1*
Kaynak : CMAI
Global LAYPE kapasite kullanm oranlar, nemli kapasite artlarnn devreye alnmasnn ve global ekonomik bymede dmenin beklendii 2007ye kadar pik yapacaktr. u anda global tketiminin %12sini oluturan blgeler aras LAYPE ticaretinin, Orta Dounun en byk ihracat konumunu pekitirmesi ile 2020 ylnda %15e kmas beklenmektedir. Bat Avrupa, zellikle Orta Doudan ithal eden byk ithalat, Kuzey Amerika ise Gney Amerika lkelerine ihracat yapan net ihracat olacaktr. Dnya LAYPE kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya LAYPE tketimi ve LAYPE ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya LAYPE Kapasite, retim ve Tketimi (Bin ton)
407
Blgelere Gre Dnya LAYPE Tketimi (Bin ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 4 668 721 2 715 91 23 455 376 5 378 14 427 2003 4 596 765 2 911 122 28 502 422 5 860 15 206 Tahmini 2004 4 976 935 3 105 137 32 633 439 6 254 16 511 2005 5 411 1 051 3 293 154 36 701 484 6 818 17 948 2006 5 926 1 198 3 503 173 42 779 536 7 505 19 662 Projeksiyon 2010 7 545 1 733 4 261 248 58 1 003 657 9 762 25 267 2013 9 045 2 330 5 027 326 81 1 296 790 12 078 30 973
Blgelere Gre Dnya Dnya LAYPE Ticareti (Bin Ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler 244 -98 -490 -91 -23 1 603 -194 -701 250 2003 456 -165 -361 -122 74 1 416 -191 -748 359 Tahmini 2004 442 -245 -355 -137 68 939 -220 -920 -428 2005 168 -140 -294 -154 75 1 691 -202 -1150 -7 Projeksiyon 2006 -82 -37 -188 -173 74 1 930 -216 -1328 -21 2010 -94 -253 -1401 -172 68 3 948 -272 -1930 -104 2013 -75 4 -1824 -74 142 4 823 -272 -2818 -95
408
YYPE YYPE, 2004 ylnda global bazda 2003e gre %7lik talep bymesi yaamtr. HDPE pazar, PPnin enjeksiyon kalplamadaki baarsndan olumsuz etkilense de, aralarndaki fiyat farknn fazla olmamas nedeniyle bymeye devam etmektedir. Dnya YYPE Arz / Talep Dengesi Projeksiyonu
Milyon Metrik Ton 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 99 00 Talep 5.9* 01 02 03 04 05 06 07 KK 08 09 KKO, % 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55
Kapasite 5.6*
Bin Metrik Ton
9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000
Orta Dou YYPE Arz/Talep Dengesi Projeksiyonu
KKO, % 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55
0
99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 KKO 09 retim 20.5* Talep 8.6* Kapasite 20.2*
409
Orta Doudaki yeni kapasite almalar ile, blgenin 2010 ylnda global YYPE kapasitesinde byk pay olacaktr. Asyada da byk lekli kapasite art almalar devam etmektedir. Orta Doudaki fazla rnn ihra edilme beklentisi nedeniyle, Bat Avrupada kapasite art fazla deildir. YYPE pazar global olarak skk durumdadr ve kapasite kullanm oranlar, Orta Dou ve Asyadaki yeni kapasitelerin devreye girmesi nedeniyle dmeden nce, 2006-7 dneminde artacaktr. Uzun dnemde byme oran, nemli ilave kapasiteler gerektirecek ekilde %5in zerine kacaktr. Yakn vadede bymenin oda Orta Dou ve indir. Dier PElerde de olduu gibi, Orta Dounun ihracat hedefli yeni kapasiteleri global ticarette byk deiim yaratp, Kuzey Amerikann yerini alacaktr. 2020 itibariyle dier blgelerin net ithalat olaca tahmin edilmektedir. Dnya YYPE kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya YYPE tketimi ve YYPE ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya YYPE Kapasite, retim ve Tketimi (Bin ton)
Blgelere Gre Dnya YYPE Tketimi (Bin ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 7 005 1 415 4 949 484 420 1 120 736 8 620 24 749 2003 7 067 1 420 5 022 516 476 1 214 782 9 054 25 551 Tahmini 2004 7 671 1 592 5 200 530 504 1 356 838 9 679 27 370 2005 8 076 1 738 5 397 563 554 1 481 908 10 458 29 175 2006 8 595 1 940 5 622 598 619 1 628 993 11 431 31 426 Projeksiyon 2010 9 491 2 548 6 196 692 757 1 906 1 115 14 088 36 793 2013 10 883 3 303 7 030 809 998 2 330 1 309 16 962 43 624
410
Blgelere Gre Dnya YYPE Ticareti (Bin Ton)

Fiili Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler Kaynak: Chem System 2002 109 -212 -274 -43 195 906 -349 -530 -198 2003 217 -298 -212 -62 130 1 120 -401 -611 -117 Tahmini 2004 525 -420 -100 -5 127 1 588 -332 -1653 -271 2005 710 -507 -11 206 -52 2 057 -393 -1974 36 Projeksiyon 2006 485 -567 -216 306 -45 2 673 -469 -2075 92 2010 151 -782 -1296 107 40 5 702 -353 -3421 148 2013 12 -181 -1772 91 157 6 625 -394 -4386 152
Genel Olarak PE Ticareti PE endstrisinde, gelimekte olan ve gemite net PE ithalats olan lkeler giderek kendi kendilerine yeter hale gelmektedirler. Dnyann bir ok blgesindeki yeni yatrmlar ticaretin ynn deitirecektir. nmzdeki birka ylda Orta Dou, blgesinde yeni fabrikalarn devreye alnmasyla birlikte, zellikle Etilen ve Trevleri olmak zere dnya Petrokimya pazarn ynlendiren en belirgin oyuncu olacaktr Bu blgenin i talebindeki artn bu yeni tesislerdeki kapasite artnn ok altnda kalmas nedeniyle blge byk ihracat konumuna gelecektir. Orta Dou blgesi ayn zamanda PE rnlerinin en nemli kayna olacaktr. Dou Avrupa lkeleri de kapasite artrmlar ile Bat Avrupa lkelerine daha fazla ihracat yapar konuma gelecektir. Ayrca nemli kapasite artlar zellikle inde olmak zere Asyada gerekletirilmitir. 2004-2009 yllar aras dnya ilave kapasite artlar: YYPE : 9,0 Milyon Metrik Ton AYPE : 2,5 Milyon Metrik Ton LAYPE : 6,5 Milyon Metrik Ton PE sektrnde son yllarda fabrika kapasitelerinde deiimler yaanmtr. Bugnn fabrikalar 10 yl ncesine gre ok daha byk kapasitelerde kurulmaktadr. Son 5 ylda, lek ekonomisi ve yeni proses teknikleri fabrika kapasitesini etkileyen faktrler olmutur. ok byk gaz faz reaktrlerin ve condensing technologynin kullanm PE fabrikalarn inanlmaz bir konuma getirmitir. Asya ve Orta Dou reticilerinin teknolojileri olmad iin Bat Avrupa ve Amerikadan teknoloji ithal etmektedirler. PE sektrnde beklenen dnm noktasna 2004 ylnda ulalm ve miktarlar, fiyatlar ve kar marjlar artmtr. Yksek enerji fiyatlarna ramen PE ekonomisinde iyileme grlmektedir. Genel olarak PE sanayinin geleceinin olduka pozitif olaca beklenmektedir. 2004 yl, in ile birlikte canlanan ekonomiler, artan talep ve retimden dolay PE ticaretinde
411
yeniden karllk dnemine gei yl olmutur. 2006 2007 yllarnda PE karllnn yksek olaca beklenmektedir. 2008 ylnda Orta Dou blgesindeki yeni yatrmlarn miktarlarna ve zamanlamasna bal olarak karllkta yeniden ini eilimine girilmesi beklenmektedir.Bu iniin bir takm irketlerin byme boyutuna bal olarak, 2009-2010 yllarnda da devam edecei tahmin edilmektedir. Bu irketlerin byk ounluunun hammadde avantajna sahip lkelerden olaca beklenmektedir. Orta Dou ve Asya blgelerinde yeni yatrmlarn devreye girmesiyle ticaret yollar da deimektedir. Geleneksel Asya, Kuzey Amerika ve Bat Avrupa ihracatlarnn yerini Orta Dou ve Gneydou Asya, Orta ve Dou Avrupa reticileri alacak olup, 2003 ylndan itibaren ABD ve Bat Avrupa YYPE ve LAYPEde ithalat konuma gelmitir. Gney Kore, ine yakn olmasnn da etkisiyle bu lkeye byk miktarlarda PE ihra etmeye devam edecek, bunun yannda Orta Dou blgesinin de ine ihracat devam edecektir. Yeni proses teknolojileri ve katalizrlerin kullanm PEler ile dier termoplastikler arasndaki snrlar kaldrmaktadr. Metalosen katalizr ile retilen PElerde elastikiyet, berraklk gibi istenen fiziksel zellikler bir araya getirilebilmektedir. PE retiminde multiple reaktr kullanmnn yaygnlamas polietilenin ilenebilirliini arttrmakta ve uygun molekl arl dalmn salamaktadr. Baz reticiler 2-3 hatta 4 farkl ko-monomerin istenen zellikleri salamak asndan tek bir reinede kullanld teknoloji platformuna girmilerdir. Sadece PE reticileri deil, rnlerini deitiren extrzyon ve moulding ekipmanlar reten irketler de gnmzn yeni nesil rnlerini ileyebilen ve rn kalitesini, verimlilii arttran ekipmanlar gelitirmektedirler. Daha kompleks 5,7 hatta 9 katl film yaplar bir ok malzemenin zelliini tek bir yapda birletirmektedir. Bu durum plastik ilemecilere ok eitli yeni reine yelpazesinde, her bir reinenin en iyi zelliklerini kullanarak yeni film yaplar oluturma imkan salamaktadr. PP Girdi rn propilenin bulunabilirliindeki sorunlarn bymeyi frenleyecei grlerinin aksine, PP talebi 2004 ylnda %6.5 bymtr. Bu byme PPnin uygulamalarda kat, tahta, metal, seramik gibi geleneksel materyallerin, hatta dier polimerlerin yerini almaya baladn gstermektedir. PP bir ok alanda, genelde PS, YYPE, PVC ve ABS ile rekabet etmektedir. PET ve YYPEnin ie pazarlarndaki paylarndan da kk ama artan oranda almaktadr. Asyada PP kapasiteleri, byk lekli nafta krakerlerindeki gelimelerle propilenin bulunabilir olmas sonucu hzla genilemektedir. Orta Doulu reticiler PP retebilmek iin pek ok propan dehidrojenasyon tesisi yatrm yapmaktadrlar. Bununla beraber, Orta Dounun PP pazarndaki pay PEye gre daha dk kalacaktr. Yksek iletim oranlarnn sregeldii dnemin ardndan global pazarn 2005-6da stabil gitmesi, 2007den itibaren oranlarn dmesi, pazarn GDP bymesi ve retim aktivitesine bal olarak dnemselliini srdrmesi beklenmektedir. Dnya PP kapasitesinin geni blgelere yaylm olmas nedeniyle PPde blgeler aras ticaret kyaslamal olarak zayf olup toplam tketimin %3 kadardr. Bu durumda da Orta Doudaki en ufak bir kapasite fazlas bile blgeler aras ticareti etkilemektedir.
412
Dnya 2004 ve 2010 (tahmini) Polipropilen retiminin blgesel dalm

2004 (38 milyon ton)
Asya Pasifik 33%
2010 (54 milyon ton)

Orta Dou 10% Japonya 7% L.Amerika 6% B.Avrupa 19% K.Amerika 20% Asya Pasifik 34%
Japonya 7% L.Amerika 6% B.Avrupa 24%
Orta Dou D.Avrupa 6% 3%
D. Avrupa 4%
K.Amerika 21%
1999 ylndan bu yana propilen talebi byme hz etilen talebinin zerinde gereklemitir. Polipropilen sektr, propilenin sadece en son kullancs durumunda olmayp, ayn zamanda byme hz en fazla olan sektr olmutur. PP dnya talebinin gl kalmas ve ayn ekilde kii bana tketimin artmas beklenmektedir. 2007-2008 yllarnda Orta Dou ve Afrikada yeni PP fabrikalarnn devreye girmesi kuvvetle muhtemeldir. 1999-2004 yllar arasnda ykselen kar marjlar reticileri cesaretlendirmi ve yeni yatrmlara yneltmitir.
Dnyada yeni kurulan, montaj devam eden ve planlanan PP prosesleri: Avusturya Afrika Cumh. ran ran ran S. Arabistan S. Arabistan 320 300 75 300 300 450 420 Bin t/y Bin t/y Bin t/y Bin t/y Bin t/y Bin t/y Bin t/y 2005 ylnda tamamlanmtr 2006 ylnda tamamlanacaktr 2004 ylnda montaj balamtr 2005 ylnda Mh. almas balamtr 2005 ylnda tamamlanmtr 2007 yl itibariyle planlanmtr 2007 ylnda Mh. almas balayacaktr
Kaynak: Hydrocarbon Processing
Bat Avrupann 2004 yl PP pay %24 iken, 2010 ylnda % 19a dmesi, ayrca PPnin global yllk talep art hznn % 8 seviyesinde olmas beklenmektedir. En kuvvetli byme Asyada ve zellikle inde grlecektir.
413
Ortadou Polipropilen Arz/Talep Dengesi

Bin Metrik Ton 7000
KKO
Kapasite Art 2004 09 = 5 Milyon MT
100
6000
95
5000
90
4000
85
3000
80
2000
75
1000
70
0 99 retim 25.1 00
01
02
03
04
05
06
07 KK
08
09
65
Talep 7.5*
Kapasite 25.9*
Kaynak : CMAI
414
Afrika Polipropilen Arz/Talep Dengesi

1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 60 50 40 30 0 99 00 retim 19.8* 01 02 03 Talep 9.7* 04 05 06 Kapasite 19.0* 07 08 09 KKO 20 80 70 Bin Metrik Ton KKO % 100
Kapasite Art 2004 09 = 1.1 Milyon MT
90
Kaynak: CMAI
Dnya PP talebinde en byk paya Asya/Pasifik blgesi sahiptir. Blgelere gre PP talebi( 2004) Ortadou/Asya Bat Avrupa Kuzey Amerika Gney Amerika Afrika/Orta Dou Dou Avr./Rusya 2004 Yl Talebi
Kaynak: CMAI
: % 37 : % 27 : % 24 : %5 : %5 : %2 : 37 milyon ton
1999-2004 dnemindeki PP kapasitelerine bakldnda ilk sray Asya ve Orta Dounun ald grlmektedir. 1999-2004 dneminde Kuzey Amerika ve Bat Avrupann ihracatlarnda byk d olmutur. Balangta net ithalat olan Orta Dou blgesi 2004de net ihracat konuma gelmitir. En byk ithalatlar Kuzeydou Asya blgesi (zellikle in) ve Hindistan olmaya devam etmitir.
415
Bat Avrupada KKO 2000 ylnda % 84 olmu, ayn dnem iin 6 milyon t/y olan kapasite 9 milyon t/ya, talep ise 5 milyon t/ydan 7,3 milyon t/ya kmtr. Amerikada talep 2004 ylnda 11 milyon t/ya yaklamtr. BP Amoco (200.000 t/y) Epsilon (180.000 t/y) ve Dow (200.000 t/y) kurduklar fabrikalarda rafineri propileni kullanmaktadrlar. Orta Douda 1998-2002 yllar aras PO kapasite art %20 iken, 1998-2004 aras PP kapasite art %200 olmutur. 2005 ylnda Orta Dounun Global PP kapasitesindeki pay % 4den % 7ye ykselmitir. 1999-2004 dneminde eitli PP retim proseslerinin piyasa paylarnda da nemli deimeler olmutur. Bulk proses payn korurken, gaz faz proses piyasa payn artrmtr. Slurry prosesin piyasa paynda ise nemli bir dme olmutur. Asyada Siam Cement ve Dow firmalar 2005 yl sonunda PE ve PP retimine ynelik yeni bir kraker kurma anlamas imzalamtr. PP kapasitesi 400 kt olarak planlanmtr. Polonyada Plockdaki Basell Orlen POin 400 kt kapasiteli yeni PP fabrikas 2005 Q2de devreye girmitir. Dnya PP kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya PP tketimi ve PP ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya PP Kapasite, retim ve Tketimi (Bin ton)
Blgelere Gre Dnya PP Tketimi (Bin ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 7 616 1 504 7 580 869 332 1 590 882 14 456 34 829 2003 7 722 1 634 7 931 914 386 1 798 965 15 533 36 883 Tahmini 2004 8 228 1 780 8 180 950 412 2 126 1 053 16 629 39 358 2005 8 585 1 910 8 524 1 022 456 2 284 1 149 17 715 41 645 2006 9 245 2 101 8 902 1 099 516 2 519 1 267 19 211 44 860 Projeksiyon 2010 10 614 2 506 9 998 1 289 5 98 2 852 1 413 22 423 51 693 2013 12 375 3 176 11 554 1 573 828 3 624 1 754 27 349 62 233
416
Blgelere Gre Dnya PP Ticareti (Bin Ton)

Fiili Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler 2002 -177 24 685 -110 57 -252 -404 275 98 2003 501 76 879 -109 54 -386 -485 -25 505 Tahmini 2004 464 70 830 -88 42 -378 -488 -461 -9 2005 60 247 994 78 9 -66 -561 -760 1 Projeksiyon 2006 -97 137 738 117 5 545 -544 -881 20 2010 -590 94 -904 55 89 2 817 -104 -1531 -74 2013 -154 655 -1093 31 98 2 941 -308 -2170 0
PVC PVC, vinil zincirinin bir rn olup, dnyada en ok tketilen plastiklerdendir. Vinil zincirindeki reticiler nmzdeki bir iki yl beklemektedirler. Vinil kapasitesi kuvvetli talebi karlamakta zorlanacandan, yksek girdi maliyetlerine ramen marjlarn pik yapaca tahmin edilmektedir. Getiimiz birka ylda zayf marjlar yeni kapasite ilavesi cesaretini krm, hatta dnya apnda byk konsolidasyona neden olmutur. 2004 ylnda global ekonomi in, ABD ve Bat Avrupada zellikle gl inaat sektr ile toparlanmtr. Ham petrol fiyatnn olduka yksek olduu dnemler bile tketimdeki bymeyi geciktirmemitir. Zaten petrol fiyatlarnda arta neden olan ekonomik byme, PVC tketimini de arttrmtr. PVC ok eitli uygulamalarda kullanlmakla birlikte, balca kullanm alanlar inaat ve otomotiv sektrdr. Bu nedenle, GDPdeki bymeler dnya vinil talebi bymesi zerinde olumlu etki yaratmaktadr. GDPnin nmzdeki birka yl iinde salkl olmas, 2008de ise dmeye balamas beklenmektedir. Uzun dnemde, GDPnin her 8 ylda bir dnemsel byme gstermeye devam edecei ve yllk bymenin ortalama %4 olaca tahmin edilmektedir. Son yllarda evre ve gvenlik sorunlar kadar, PE ikamesi de PVC tketimini olumsuz etkilemektedir. Baz lkeler PVCnin ocuk oyuncaklarnda kullanlmamas iin yasalar kartmtr. evre ve salk nedenleriyle, PVC kullanm maliyet avantajna ramen gda ambalajnda da azalmakta ve kablo ve dier inaat uygulamalarnda da baz poliolefinlerin PVCnin yerini almasyla, PVC byme hz yavalamaktadr. Bununla birlikte PVCdeki maliyet avantaj ve inaat sektrndeki gl byme ile PVC talebi nmzdeki birka ylda salkl kalabilecektir. Global PVC tketim bymesinin 2015e kadar %4-4.5 orannda olmas, youn nfuslu in ve Hindistan nedeniyle Asyadaki bymenin ba ekmesi beklenmektedir.
417
Son 10 ylda ok az yatrm yaplmas nedeniyle, kapasite kullanm oranlar yksek kalmtr. ABD ve Kanadada yksek doalgaz fiyatlar birka yldr rasyonalizasyona neden olmakta ve vinil zincirinde kapasiteleri drmekte, ihracat imkanlarn azaltmaktadr. ABDde Shintechin Iberville, LAde 2007 ylnda balamak zere kuracan aklad Dnya leindeki PVC kompleksi dahil ilave kapasiteler, ancak Kuzey Amerika talebini karlayabilecektir. 2004-2009 yl dnya kapasiteleri aadaki grafiklerde verilmektedir:
Dnya PVC Kapasitesi 2004
Dier 9%
Dnya PVC Kapasitesi 2009 (tahmin)

Dier 11%
G.Amerika 4% K.Amerika 24%
Asya 44%
G.Amerika 4% K.Amerika 22%
Asya 48%
B.Avrupa 19%
B.Avrupa 15%

Kaynak: CMAI
Karllk pikinin ise en fazla 1-2 yl daha srecei tahmin edilmektedir. nmzdeki birka yl iinde inde, ou yetersiz asetilen bazl teknolojiyi kullanan yeni dev vinil kapasitelerinin devreye girmesi beklenmektedir. Hkmetin bu, evreye zararl, yetersiz tesislerin kurulmasn kstlamaya uramasna ramen, skk dnya arz, in inaat sektrndeki patlama ve yksek girdi fiyatlar inli reticileri ilave vinil kapasiteleri oluturmaya itmektedir. indeki vinil kapasitelerinin %60 girdi olarak etilen yerine asetilen kullanmaktadr. indeki byme 2006 ylnda, Asya Pasifikte olduu kadar dnya arz-talep dengesinde de nemli etki yapacak, beklenen bu kapasite fazlal Asya Pasifikin geici olarak net PVC ihracats olmasna neden olacaktr. Sonuta, Japonya, Gney Kore ve Tayvann normalde in iin hedefledii ihracat azalacaktr. Bu arada, dnyann dier yerlerindeki gibi, in ve Dou Asyann kalannda da, eski yetersiz tesisler kapatlacaktr. Uzun dnemde hkmetin bu tr tesisleri kapatmadaki baars lsnde, inin vinil arz talep bymesini karlayamaz hale gelecektir. Son zamanlara kadar vinil yatrmlarn limitli tutup, PE ve MEG gibi etilen trevlerine yatrm yapan Orta Douda, uzun vadede Avrupa ve Asyaya ihracat amac ile yeni vinil kapasiteleri beklenmektedir. Bat Avrupada ise dk tketim bymesi, yasal konular ve yksek enerji maliyetleri nedeniyle kayda deer bir kapasite art beklenmemektedir. Alternatif olarak, Norsk Hydro ve Arkemann Katarda Qatar Vinylse, Solvinin ise Taylandda Vinythaiye ortak olmas gibi, Avrupal reticiler ortaklk yntemiyle Orta Dou ve Asyada yatrm tercih etmektedirler. 2004te pik yapan global PVC kapasite kullanm oranlar 2005de gl talep ve limitli arz nedeniyle yksek seyredecek, 2006da yeni kapasitelerle zellikle inde decektir.
418
Uzun dnemde PVC ticaretinde nemli deiiklikler beklenmektedir. Kuzey ve Gney Amerikann Brezilya veya Venezelladaki birka yeni kapasite ile dengede kalaca, Orta Dounun ise Bat Avrupa ve Asyaya ihracatn artraca tahmin edilmektedir. Dnya PVC kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya PVC tketimi ve PVC ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir:
Dnya PVC Kapasite, retim ve Tketimi (Bin ton)

Blgelere Gre Dnya PVC Tketimi (Bin ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 6 992 1 282 5 593 637 283 1 006 473 11 739 28 005 2003 6 887 1 303 5 568 659 295 1 044 489 12 262 28 507 Tahmini 2004 7 322 1 436 5 735 686 313 1 110 510 13 043 30 155 2005 7 517 1 538 5 866 716 332 1 197 545 14 054 31 765 2006 7 813 1 652 5 949 751 356 1 288 582 15 065 33 456 Projeksiyon 2010 8 304 1 987 5 972 822 398 1 451 659 18 454 38 047 2013 9 316 2 326 6 072 865 443 1 654 747 21 579 43 002
419
Blgelere Gre Dnya PVC Ticareti (Bin Ton)

Fiili Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler 2002 531 -170 27 185 259 -268 -87 -533 -56 2003 392 -198 16 236 248 -272 -100 -395 -73 Tahmini 2004 292 -156 80 298 321 -303 -115 -417 0 2005 95 -257 28 348 324 -370 -139 -30 -1 Projeksiyon 2006 -208 -361 -59 388 289 -404 -176 531 0 2010 -11 -213 -112 440 308 104 -115 -402 -1 2013 -303 -71 56 455 282 766 57 -1241 1
420
PS Polistiren, atk paketlemesinden elektronik eya ambalajna kadar eitli uygulamalarda kullanlan ok ynl bir polimerdir. Anti-ok ve kristal PS olmak zere iki ana tr vardr. Kristal tr, genel amal olup ileme kolayl ve dk zellikli uygulamalara uygunluu nedeniyle geni kullanma sahiptir. Anti-ok PS ise az miktarda, bir tr sentetik kauuk tr olan, polibtadien iermekte, reinenin gc ve darbe mukavemeti artmakta, televizyon, bilgisayar monitr gibi cihazlarn ambalaj iin uygun hale gelmektedir. Genel amal tr genellikle Bat Avrupa, ABD ve Japonya gibi gelimi lkelerde paketleme ve bardak, tabak gibi kullan-at trndeki mutfak rnlerindeki kullanm rahatl nedeniyle tercih edilmektedir. Anti-ok tr ise in ve Gney Kore gibi, ihracat amacyla tketici rnlerini byk miktarlarda reten lkelerde ambalaj iin kullanlmaktadr. PSnin blgeler aras farkllklarna gelince; gelimi blgelerde retici says az, retici bana ortalama kapasite yksektir. Gelimekte olan blgelerde ise retici says fazla, retici bana den kapasite dktr. Dier bir farkllk da stiren/polistiren entegrasyonunda grlmektedir. Gelimi lkelerde PS kapasitesinin byk blm stirene entegre iken gelimekte olan lkelerde PS kapasitesinin yaklak te biri stirene entegredir. Bunun sonucu olarak gelimekte olan lkelerde PS piyasalar, stiren monomer fiyat deiimlerinden daha ok etkilenmektedirler. Blgeler aras dier bir farkllk ise PS tketim alanlarnda grlmektedir. Gelimi lkelerde PSnin nemli bir blm ambalajlama ve zellikle de atlabilir rn uygulamalarnda kullanldndan, PS bu alanda kullanlan dier malzemelerle rekabet etmekte ve PS fiyatlar ykseldiinde PP, YYPE ve kat gibi alternatif ambalaj malzemeleri PSnin yerine kullanlmaya balamaktadr. Gelimekte olan lkelerde ise PSnin kk bir blm ambalajlamada kullanlrken, nemli blm ihracata ynelik elektronik eyalar ve ev eyalar alannda kullanlmakta ve bu alanda kendisinden daha pahal olan ABS ile rekabet etmektedir. Dolaysyla alternatif malzemelerin azl ve bunlarn PSden daha pahal olmas nedeniyle bu lkelerdeki PS piyasas yksek fiyatlara daha dayankl piyasalardr. 2001 ylnda kapasite kullanm oranlarndaki dn ardndan toparlanma ok yava olmu, global kapasite kullanm oranlar yeni yeni artmaya balamtr. Bu artn 2007 ylna kadar devam edecei tahmin edilmektedir. Dnya PS talebinin 2005-2015 yllar arasnda, Dnya GDP byme hz paralelinde ylda ortalama %3.3 byyerek 2015 ylnda 16.2 milyon tona ulamas beklenmektedir. Kapasiteler, in gibi lkelerdeki yeni yatrmlara ramen, gelimi blgelerde eski tesislerin rasyonalizasyonuna gidilmesi nedeniyle son yllarda ayn kalmtr. Japonyadaki byk ortak giriim gruplarnn oluumunu takiben, sektrde konsolidasyon devam etmektedir. Dnya PS kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya PS tketimi ve PS ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir:
421
Dnya PS Kapasite, retim ve Tketimi (Bin ton)

Blgelere Gre Dnya PS Tketimi (Bin Ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 2 911 522 2 107 202 103 310 104 4 408 10 667 2003 2 821 515 2 200 219 144 331 109 4 672 11 011 Tahmini 2004 2 893 569 2 089 225 152 348 110 4 860 11 246 2005 2 987 605 2 132 246 167 373 117 5 064 11 691 2006 3 105 647 2 183 270 186 397 123 5 310 12 221 Projeksiyon 2010 3 129 740 2 350 354 235 462 133 5 976 13 379 2013 3 397 827 2 508 394 282 531 147 6 860 14 946
Blgelere Gre Dnya PS Ticareti (Bin Ton) (Bin Ton)

Fiili 2002 Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler 2 -27 240 11 -35 -85 -99 279 286 2003 76 -45 150 -12 -69 -96 -103 263 164 Tahmini 2004 22 -90 261 -15 4 -108 -104 145 115 2005 -117 69 106 -22 -38 -109 -111 221 -1 Projeksiyon 2006 -162 71 98 -50 -30 -121 -116 311 1 2010 -102 -73 0 -111 8 49 -128 358 1 2013 -80 -73 0 -131 14 90 -140 320 0
422
ABS 2005 ylnda dnya tketimi 6,1 milyon ton olan ABS, en fazla retilen mhendislik polimeridir ve mukavemet, mekanik g gerektiren uygulamalarda geni kullanm vardr. Genellikle polikarbonat ile birlikte kopolimer olarak kullanlr. Bir miktar transparan ABS retimi bulunsa da bu pazarn kk bir blmn oluturur. ABS ounlukla transparan deil ve renklidir. ABS, balca mhendislik polimerleri iinde en az pahal olandr. yi mekanik zelliklere, parlakla ve ilenebilirlie sahiptir. Poliolefinlerin aksine, bask ve dekorasyonda yapkanlk zellii iyidir. ABS dk zellikli mhendislik uygulamalarnda ska kullanld iin, yaygn polimerlerin, zellikle polipropilenin, ABS yerine ikame olarak kullanlmas ile kar karyadr. ABSnin balca tketicileri elektronik ve otomotiv sektrleridir. Elektronik sektrnde bilgisayar ekran, modem ve telefon paralar gibi ev ve ofis uygulamalarnda, otomotivde ise i dizayn paralarnn yapmnda kullanlmaktadr. Otomotiv sektrnde, maliyet ve performans ynnden avantajl PP trlerinin ABS piyasasna fiyat ve tketim anlamnda byk tehdit oluturduu gzlenmektedir. Asyada ABS tketimi nceden olduu gibi bugn de dnyann dier blgelerinin tamamndan daha fazladr. retimde, zellikle elektronik ve otomotivde, devam eden hzl byme Asya Pasifik talebinin nmzdeki yllarda da global pazarlarn ncs olmaya devam edeceini gstermektedir. 2004 ylnda, Asya ve Bat Avrupada devreye giren yeni tesisler nedeniyle dk kalan ABS iletim oranlarnn, eskiye nazaran daha az yeni tesis kurulacak olmas ve tketimde art beklenmesi nedenleriyle, 2007 ylna doru artmas beklenmektedir. Dnya ABS kapasite, retim, tketim bilgileri ile blgelere gre dnya ABS tketimi ve ABS ticareti bilgileri tahminlerle birlikte aadaki tablolarda verilmektedir: Dnya ABS Kapasite, retim ve Tketimi (Bin ton)
Blgelere Gre Dnya ABS Tketimi (Bin ton)

Fiili Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik TOPLAM 2002 759 78 642 48 33 114 30 3 083 4 787 2003 699 68 668 46 52 134 29 3 562 5 258 Tahmini 2004 741 78 721 42 55 163 29 3 946 5 775 2005 769 83 748 45 61 173 31 4 213 6 123 Projeksiyon 2006 801 88 777 48 67 185 32 4 482 6 480 2010 860 101 872 59 85 210 34 5 340 7 561 2013 928 111 990 66 102 235 37 6 071 8 540
423
Blgelere Gre Dnya ABS Ticareti (Bin ton) (Bin Ton)

Fiili Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Orta Avrupa Dou Avrupa Orta Dou Afrika Asya Pasifik Tm Blgeler 2002 -86 -40 -47 -42 -20 -114 -30 375 -4 2003 0 -40 47 -36 -21 -122 -29 477 276 Tahmini 2004 -39 -41 130 -31 -22 -122 -25 149 -1 2005 -68 -53 167 -34 -25 -115 -31 158 -1 Projeksiyon 2006 -113 -59 117 -38 -30 -125 -32 281 1 2010 -196 -74 -2 -50 41 106 -34 208 -1 2013 -31 -81 -4 -55 35 104 -37 69 0
PET PETin transparan ve yar-kristalize (opak, beyaz) olmak zere 2 tr bulunmaktadr. Yar kristalize tr gl, sert ve kolay iplik haline getirilebilirken, transparan trn iplikletirilmesi daha iyidir. PET kolay ilenebilir ve polyester elyaf gibi dier uygulamalara geri dnm olabilir. PET piyasalar son 20 ylda ok kuvvetli gelime gstermitir. Hafiflii ve oksijen ve karbondioksite kar iyi bariyer zelliklerinden dolay, ilk nce gazl alkolsz iecekler pazarnda younlukla kullanlmaya balanmtr. PET ieler salamdr ve kolay krlmamaktadr. Son zamanlarda ise yksek berrakl ve suda deiik tat brakmamas nedeniyle, su iesi sektrnde pazarn byk payn almaya balamtr. Ayn zamanda sporcu iecekleri ve meyve sular gibi zellikli ni pazarlarda da yerini almaktadr. PET iin byk bir pazar da, daha nce ilgilenilmemi olan bira ielemesidir. PET bira ieleri in ve Rusya gibi gelimekte olan lkelerde giderek yaygnlamakta olup, Rusya bira iesi ihtiyacnn drtte bir PETden karlanmaktadr. Almanyada bu uygulamay memnuniyetle balatm bulunmaktadr. PETin dier kullanm alanlar, kozmetik, ila ve kiisel bakm rnleri ambalajlar ile elektrik uygulamalardr. PET 1970lerin sonlarnda alkolsz iecek ambalaj ile tantrldndan bu yana her yl global olarak %10 gibi gl bir byme yaamtr. PETin gazl iecek, maden suyu, kozmetik, ila gibi ambalajlarda da kullanlmas bu bymeyi srdrlebilir klmtr. Uyuyan dev tabir edilen bira iesi sektr de bymeyi devam ettirecektir. 2004 ylnda 10.6 milyon ton olan PET talebinin 2008 ylnda 15.8 milyon tona kmas beklenmektedir. 2004-2008 yllar dnya PET talebi aadaki grafikte karlatrmal olarak verilmektedir:
424
Avrupa/ Orta Dou/ Afrika 37%
Dnya PET Tale bi 2004
Asya 25%
Avrupa/ Orta Dou/ Afrika 36%
Dnya PET Tale bi (tahmin) 2008
Asya 29%
Amerika 38%
Amerika 35%
Toplam Talep: 10.6 milyon ton

Kaynak: CMAI
Toplam Talep: 15.8 milyon ton

Kaynak: CMAI
Gazl iecekler ve bira uygulamalarnda PET talebi, 2008de pazarda stnl ele geirecek olan Asyaya hzla kaymaktadr. retim de byk bir deiimle u anda dnyadaki en byk retici olan Kuzey Amerikadan Asyaya kayacaktr. Kuzey Amerikann 2001de retimde %35 olan pay, 2005de %31e, Avrupann 2000de %21 olan pay ise 2005de %16ya dmtr. Tersine, Asyann 2000de %33 olan pay, 2005de %39a kmtr. in tm Asya kapasitesinin %31ini oluturmaktadr. Uzun vadede, Avrupa pazarnn ylda ortalama %7-9 bymesi beklenmektedir. Bat Avrupa %5-7 gibi daha yava bir yllk byme gsterirken, ylda %10 byyen Orta ve Dou Avrupa lokomotif olacaktr. ABDde de talep 2005-06da, 2004ten az da olsa bymeye devam edecek, PETin bariyer zelliklerden kaynaklanan teknik kstlamalarn stesinden gelindike yeni uygulamalarda kullanm da gndeme gelecektir. PET pazarndaki byme yksek enerji ve girdi fiyatlarndan gelen maliyet basklarndan olumsuz etkilenebilecektir.
425
426
EK- C : GZFT (SWOT) ANALZ

Trkiyede Petrokimya Sanayine nmzdeki yllarda iinde yatrm yaplmazsa plan dnemi sonunda Trkiyedeki retimin talebi karlama oran %10larn altna decektir. Bu da gsteriyor ki Petrokimya Sanayi da baml olacaktr. Bu deerlendirmeler erevesinde sektrn Trkiyede gl ve zayf yanlar ile sektrdeki frsatlar ve tehditlerin analizini u ekilde yapabiliriz. 1. Sektrn Gl Ynleri (STRENGTHS) Yllk talep % 12 civarnda artmaktadr. Talep Dnya ortalamasnn (2-3 katdr) Tecrbeli i gcne sahiptir. Trkiyede 6000 civarnda petrokimya rn ileyen (son rn yapan) kurulu vardr. Geni rn yelpazesi retecek konumdadr. Yurt iinde retilen rnlerde yksek rn kalitesi vardr. Yurt ii retildiinde dardan gelecek rn fiyatlar iin denge unsuru olmaktadr. Bata Trkiye Cumhuriyetleri olmak zere hammadde kaynaklar olan lkelere yakn bulunmaktadr. Yurt ii talep dalgalanmalarndan etkilenmemektedir.
2. Sektrn Zayf Ynleri (WEAKNESS) Giderek Pazar pay azalmaktadr. Mevcut retim tesislerinin ekonomik mrleri azalmaktadr. Hammadde kayna olan Tpra Rafinerileri ile herhangi bir entegrasyon yoktur. Yeterli hammadde kayna yoktur. Sektrde yeterli AR-GE almalar bulunmamaktadr. Sektrdeki fabrikalarn retimleri srasndaki kullandklar Yardmc Kimyasal Maddeler (Katalistler, additivies) ithal edilerek karlanmaktadr.
3. Sektrdeki Frsatlar ( OPPORTUNITIES) Hzla artan Yurt ii talep ve dnya leinde fabrikalar kurma imkanlar bulunmaktadr. Kii bana Termoplastik tketim dktr. Doal gaz ve petrol boru hatlar bulunmaktadr.
427
Mevcut retimlerin yapld Aliaa kompleksinde alt yaps yeni yatrmlar kaldracak byklktedir.
4. Sektrdeki Tehditler ( THREATS) Trkiyenin evresindeki lkelerde byk petrokimya yatrmlar yaplmaktadr. Arz ve talep dengesi rn fiyatlarn etkilemektedir. Daha ucuz hammadde olan Etann Trkiyede bulunmamasndan dolay maliyet avantaj yoktur. Petrokimyasal rnlerde ithalata 0 vergi uygulanmaktadr. Dolaysyla petrokimyasal rnlerin yurt ii fiyatlar ile dnya fiyatlar ayndr.
428
EK- D : Yatrm Tahminleri

3.5.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler
Tablo 29: Petrokimya Sektrnde Eklenecek Yeni Kapasiteler
Yatrma Balama Yl Proje Ad
VCM Fabr. Vent Gazlarnn Geri Kazanma Sistemi Rehabilitasyonu AYPE-1 ve 2 Fabrikalar Rehabilitasyonu KA Fabrikas Elektrolizer Sistemi Rehabilitasyonu AROM. Fabr. Darboaz Giderme ve Kapasite Artrm STIREN, POLSTREN ve ABS Fabrikalar Yatrm PTA Fabrikas Rehabilitasyon ve Kapasite Artrm PVC Fabrikas Kapasite Art TUBULAR AYPE (TAYPE) Kapasite Art ACN Fabrikas Kapasite Artrm ve Rehabilitasyonu ETLEN Fab. Advanced Control ve Optimization Sistemi Kurulmas ETLEN Fabrikas'na 3 Adet Kresel Tank Yaplmas Buhar retim Darboaz Giderme Baer Petrokimya (Basc) PS Fabrikas Tevsii
Kapasite Bin t/y
Yaratlacak Yatrm retime Yatrm Yaratlacak lave Sresi Balama Tutar stihdam Kapasite (Yl)
2
Yatrm Yeri
Yl
Mily. $
(Kii)
2005
2007
2,1
Aliaa
2005
2007
0,7
Aliaa
2005
2007
9,4
Aliaa
2005
Paraksilen:132 Paraksilen:60 Benzen:125 Benzen:76 Stiren:300 PS:270 ABS:60 35
2008 4 2010 2 2008
33,1
Aliaa
2006
70
270,3
Aliaa
2006
24,9
Aliaa
150
45
2 2008 9,8 Aliaa
2006
120
24
2 2008 10,2 Aliaa
2006
90
35
2 2008 4,6 Aliaa
2006
2 2008 2,0 Aliaa
2006
50 MW Gaz Trbin ilavesi 60
2 2008 3,0 Aliaa
2006
3 2007 3 2009 19 Yumurtalk 88 Aliaa
2004
60
2006
429
430
EK- E : Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri

( Petrokimya Alanndaki Tm Sektrler iin Genel)
Rapor iinde yer alan yatrm tablolarndan da grlecei zere, lkemizin en byk Petrokimya Tesisi ylda 1.330.00 ton satlabilir petrokimyasal hammadde retim kapasitesi olan, Petkim Petrokimya Holding A..dir. Onu Advansa ile Basic takip etmekte olup her ikisi de Adana Yumurtalkta retim yapmaktadr. Bunlarn dnda petrokimyasal hammadde retimi yaplabilen saha olarak, Petkimin Tpraa satt Krfez Kocaeli Yarmcada yerleik SBR, CBR ve Karbon Siyah reten ksmen atl durumdaki tesisler bulunmaktadr. Kimya Sanayi zel htisas Komisyonunun 24-25 Ekim 2005 tarihli toplantsnda Kimya Sanayinin Yatrm konusundaki stratejik amac ; Trkiyenin uygun alt yap , yasal dzenlemeler, vergi ve finansman uygulamalar ile global kimya sanayi yatrmclar iin tercih edilen bir lke haline getirilmesi eklinde saptanmtr. Bu amacn gereklemesi iin ncelikle yaplmas gerekenler; Lojistii ve alt yaps mkemmel ok geni apta sanayinin yerlemesine imkan veren , brokrasiden arnm , entegre , kmelemi zel kimya ve petrokimya blgeleri planlanarak bunlarn en ksa zamanda hayata geirilmesi olarak tanmlanmtr. 27 Mays 2005 tarihinde stanbul da yaplan,1.Kimya Sanayii Geliim uras 1. altay Grubu Raporunda da konu ile ilgili olarak Bak-Ceyhan ve mavi akm gibi petrol ve doalgaz hatlarndan yararlanarak yeni petrokimya ve kimya kompleksinin kurulmasnn yararl olaca, vurgulanmtr. Petkim bir ok defa, yerleik olduu Aliaada Petkim tesisleri iinde ikinci bir Petrokimya Kompleksinin kurulmas ynnde bavurularda bulunmutur. Kstl yatrm bteleri nedeniyle ertelenen ancak fizibilite ettlerinde krll grlen, yeni bir Petrokimya tesisi kurulmas projesine, zel irketlerin scak bakmas durumunda veya bunun dnda, Petkim alt yaps kullanlarak yaplacak her trl ortak giriimde, Devletin ve Petkimin mteebbislere sunaca yardm ve imkanlara aada deinilmektedir. Yatrmlar Tevik Amacyla Devletin, Sanayi Alt Yapsnn Kurulmas ile ilgili Dzenlemeleri; Teknoloji Gelitirme Blgeleri Teknoloji youn faaliyet gsteren iletmelere ynelik alt yapnn kurulmas ve gelitirilmesi ile iletmelerin bu alanlarda faaliyet gstermelerinin zendirilmesi amacyla, 4691 sayl Teknoloji Gelitirme Blgeleri Kanunu ile Teknoloji Gelitirme Blgelerinin kurulmas iin gerekli arazi temini, alt yap ve idare binas inas ile ilgili giderlerin Blge ynetici irketince karlanamayan ksm, yardm amacyla bte imkanlar lsnde Devlet tarafndan karlanmaktadr. Teknoloji Gelitirme Blgeleri ynetici irketleri, Kanunun uygulanmas ile ilgili ilemlerde her trl vergi, resim ve hartan muaf tutulmakta olup, teknopark iletme faaliyetlerinden elde ettikleri kazanlar da 31.12.2013 tarihine kadar vergiden mstesnadr. 2001 ylndan itibaren uygulamaya konulan 4691 sayl Teknoloji Gelitirme Blgeleri Kanunu kapsamnda Eyll 2005 ay itibariyle 20 adet Teknoloji Gelitirme Blgesi kurulmu bulunmaktadr.
431
lan edilen Teknoloji Gelitirme Blgelerinden %50si faaliyete gemi olup, bu blgelerde yer alan yaklak 500 Ar-Ge firmasnda u anda 5000 civarnda AR-GE personeli almaktadr.Teknoloji Gelitirme Blgelerinde arlkl olarak srasyla yazlm, biliim, elektronik ve ileri malzeme teknolojisi konularnda alan yeniliki firmalar yer almaktadr. Faaliyete geen Teknoloji Gelitirme Blgelerinde bulunan irketlerin bu blgelerde gerekletirdikleri Ar-Ge almalar sonucunda retilen ileri teknoloji rnlerinin bata Amerika Birleik Devletleri olmak zere, Japonya, srail, ngiltere ve Almanyaya yaplan toplam ihracat 2005 yl Austos sonu itibariyle, 40 Milyon A.B.D. Dolarna ulam bulunmaktadr. Bedelsiz Arsa Tahsisi 5084 ve 5350 sayl Kanun kapsamndaki illerde yer alan Organize Sanayi Blgelerindeki bo parsellerin gerek veya tzel kiilere bedelsiz tahsisinin yaplmasdr.
OSBlerdeki tahsisi yaplmam bo parsellerin, yatrmclara tahsisini ieren bu destek, Kanun kapsamnda yer alan 49 il yannda Zonguldak, Samsun, Krkkale illeri ile Bozcaada ve Gkeada ilelerini de kapsamaktadr.
Serbest Blgeler
Genel olarak, lkenin siyasi snrlar iinde olmakla beraber gmrk hatt dnda saylan, lkede geerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilikin hukuki ve idari dzenlemelerin uygulanmad veya ksmen uyguland, snai ve ticari faaliyetler iin daha geni teviklerin tannd ve fiziki olarak lkenin dier ksmlarndan ayrlan yerler olarak tanmlanabilen serbest blgeler, 3218 sayl Serbest Blgeler Kanunu uyarnca kurulurlar. Serbest blgelerin kurulu amalar; Trkiyede ihracat iin yatrm ve retimi artrmak, yabanc sermaye ve teknoloji giriini hzlandrmak, ekonominin girdi ihtiyacn ucuz ve dzenli ekilde temin etmek, d finansman ve ticaret imkanlarndan daha fazla yararlanmak olarak saylmtr. Sz konusu Kanun uyarnca serbest blgeler gmrk hatt dnda saylmaktadrlar ve bu blgelerde vergi, resim, har, gmrk ve kambiyo mkelleflerine dair mevzuat hkmleri uygulanmamaktadr. Trkiye'deki tam ve dar mkellef gerek ve tzel kiilerin serbest blgedeki faaliyetleri dolaysyla elde ettikleri kazan ve iratlar, Trkiye'nin dier yerlerine getirildiinin kambiyo mevzuatna gre tevsiki halinde de, gelir ve kurumlar vergilerinden muaf olmakta ileticiler ve kullanclar yatrm ve retim safhalarnda Bakanlar Kurulu'nca belirlenecek teviklerden yararlandrlabilmektedirler. Serbest blge firmalarnn, bu muafiyetlerden yararlanabilmeleri iin D Ticaret Mstearl (Serbest Blgeler Genel Mdrl) nden faaliyet trlerine gre 10 ile 30 yl arasnda geerli sreyle faaliyet ruhsat almalar gerekmekte olup bu ruhsat ile kurumlar vergisi, gelir vergisi, katma deer vergisi ile her trl vergi, resim ve har muafiyetinden yararlanmaktadrlar.Uygulayan Kurulular, D Ticaret Mstearl Serbest Blgeler Genel Mdrldr. Faydalanan Hedef Kitle, Serbest blge faaliyet ruhsat sahibi firmalardr.Anlan muafiyetlerden yararlanabilmek iin D Ticaret Mstearlndan (Serbest Blgeler Genel Mdrl) faaliyet ruhsat almak gerekmektedir Petkim Arazilerinin Yatrmclara Tahsis Olanaklar ; Petkimin Salayaca mkanlar: stenilen zellikte Arsa Tahsisi ve Alt Yap Deniz Tamaclnda Liman Hizmetleri
432
Yardmc letme Girdi Tahsisi ( ElektrikSu-Buhar-Hava- Azot- Ortak Boru Hatt..vb) Yatrm Trne Bal Petrokimyasal ana hammadde girdi tahsisi Dier Ortak Kullanm Alanlar; Revir, Hastane, ykleme, tamir, tahliye ileri, sosyal tesislerden faydalanma imkanlardr.
Organize Sanayi Blgeleri 4562 sayl Organize sanayi Blgeleri Kanunu Gerek ve tzel kiilerce veya mteebbis heyet tarafndan Bakanlk izni ve Bakanlar Kurulu Karar ile Kurulur. Mal ve Hizmet retim Blgeleridir. ki kategoride bavuru yaplabilmektedir. A-htisas Organize Sanayi Blgeleri; Ayn i kolunda ve bu i kolunda alt sanayi gruplarnda faaliyet gsteren tesislerin yer ald sahalardr. B- zel Organize Sanayi Blgeleri; 4562 sayl Organize Sanayi Blgeleri kanununun 26. maddesine gre zel hukuk ile kurulan OSB yi ifade eder. rnein Petrokimya Organize Sanayi Blgesi Mracaat bu kapsamda yaplabilir. Dorudan Petkim veya yatrmclardan oluan mteebbis heyetin Bakanlk mracaat, kurul deerlendirmesi ve Bakanlar Kurulu Karar ile kurulmasna izin verilir. Alan byklk limiti yoktur. Kamulatrma yoktur. Alt yap tamamlama zorunludur. Yllk Yatrm Programnda yer alan Organize Sanayi Blgesi ve Kk Sanayi Sitesi projeleri proje baznda ve proje kefine uygun olarak desteklenmektedir. Destek tedbirleri Kalknmada ncelikli Yre, Normal illerde, Gelimi illerde , Altyap kredilendirme orannda, Faiz orannda, Geri deme sresinde, deiiklik gstermektedir. Endstri Blgeleri, 4737 Sayl Kanun ve 5195 Sayl Kanun erevesinde Endstri blgesi olarak ilan edilen arazi kamulatrlarak Hazine adna tescil edilir ve Maliye Bakanl tarafndan endstri blgesi olarak kullanlmak zere tahsis yaplr. Projelendirme ve alt yap ileri Bakanlka gerekletirilir. Bu kapsamda htisas Endstri Blgeleri, zel Endstri Blgeleri ve Mnferit Yatrmlar gibi seenekler mevcuttur. Petkim iin en uygun seenek zel Endstri Blgesi seeneidir. Bir alann zel endstri blgesi ilan edilebilmesi iin aranan artlar: zerinde kurulu sanayi tesisi bulunan, arazi alan 150.000 m2 den byk, mlkiyeti yatrmcya ait alan olmas, Bakanln uygun grmesi ve Kurulun deerlendirmeleri ve Bakanlar Kurulu Karar ile zel endstri blgeleri ilan edilir. zel Endstri Blgelerinde kamulatrma olmaz Blgenin iletmesinden mlk sahibi sorumlu olur.Tesis sahiplerinden katk pay alnmaz. Buralar iin uygulanacak devlet yardmlar normal endstri blgesinde uygulanacak devlet yardmlarndan ayr olarak Bakanlar Kurulu Karar ile belirlenir. Ayrca Dokuzuncu Plan hazrlklar yapld 2005 yl Aralk aynda, zelletirme daresi Bakanlnn Petkime ait yaklak bin yz dnm arazinin kiraya verilebilmesi hususunda Petkim Genel Mdrln yetkilendirmesi de gndemdedir.
433
Kiraya verilen alanlara gelecek kurulularn, yukarda bahsi geen Petkim alt yap ve tesislerini kira bedeli karl kullanarak blgede bir Endstri Park oluturacaklar planlanmaktadr.
434
EK- F : Teknoloji, AR-GE Faaliyetlerinde , stihdam Piyasasnda, Girdi Piyasalarnda, evre uygulamalarnda vb. Muhtemel gelimeler ve Sektrn Rekabet gcne Etkileri
Trkiyedeki petrokimyasal rnlerin talep art hzlar dnya ortalamalarnn ok stndedir. Arz taleple ayn hzla artmaktadr. Talepteki hzl byme ve arzdaki yetersiz art nedeni ile yurt ii retimin pazar pay hzla azalmaktadr. Trkiye petrokimya sanayi retimler, AB lkeleri ile karlatrldnda olduka dk seviyelerdedir. Ancak, Trkiye petrokimya sanayi kalite standard asndan gelimi lkelerin ok gerisinde deildir. Trkiyenin byk bir pazarn ortasnda bulunan corafi konumu, petrol kaynaklarna yaknl ve navlun avantajna sahip olmas gibi nedenlerden dolay, en azndan yurtii talebi karlayacak dzeyde yksek teknolojiye sahip yatrmlarn bir an nce balamas gerekmektedir. Bu hem lke ekonomisinde katma deer yaratacak hem de sanayi youn blgelerde istihdam yaratlmasna neden olacaktr. nmzdeki yllarda Petrokimya Sanayinde kresellemenin artarak devam etmesi beklenmektedir. Petrokimya sektrnde teknolojik ve yapsal gelimeler kresellemenin ve endstrinin zaman iinde ortaya kan ihtiyalar dorultusunda gereklemektedir. Teknoloji, Pazar avantaj ve hammadde rekabet gcn etkileyebilecek en nemli faktrlerdir. Batda petrokimya sektrnde Ar-Ge almalar zel sektrde younlam olmasna ramen lkemizde bu almalar arlkl olarak Tbitak ve niversiteler tarafndan gerekletirilmektedir. Trk petrokimya sanayinde uzun zaman boyunca dardan satn alma ve yabanc sermaye ortaklklar ile teknoloji ithal edilmitir fakat bu sektrn rekabet gcn arttrabilmesi iin kendi teknolojisin gelitirmesi ve Ar-Ge ye gereken nemi vermesi gerekmektedir. ABye tam ye olunmas durumunda sektrde eitim alanndaki yeni oluumlarda (AR_GE merkezleri gibi) sanayi kurumlar, gerek kurumun yllk btesine belli oranda katkda bulunarak, gerek profesyonel kiilerin altrlmasna destek olarak, gerekse lisansst rencilerinin bu kurumda yapacaklar almalar destekleyeceklerdir. Sektrde Ar-Genin gelecei iin finansal destek ok nemlidir. Bunun iin yasal olarak Ar-Ge fonlar oluturulmas gerekmektedir. Trkiye Petrokimya sektrnde zellikle ara eleman ihtiyacnn ve genel anlamda kimya sektrleri alt sektrlerine ilikin yeni mesleklerin tanmlanmas ve bu ihtiyaca ynelik igcnn yetitirilmesi asndan meslek standartlarnn yeni kacak olan meslek standartlar yasas ve Avrupa Birliinde ngrlen ve petrokimya sektrnn deien ve gelien yeni alanlarna uygun insan gc ihtiyacnn uluslar aras norm ve standartlara uygun olarak tanmlanmas gerekmektedir. Yaratc ve yeniliki dnceye uygun igc altyapsnn hazrlanarak, gnmzdeki en pahal konsept olan bilginin en verimli ekilde retilmesi gerekmektedir. Bu sektrde iyi ve kalifiye igcnn yetitirilmesi rekabet stnl salayacaktr. 70li yllarda gndeme gelen evre sorununa zm aray kirleten der prensibi ile balam gnmzde bu anlay yerini kirlilii yerinde nleme anlayna brakmtr.
435
Petrokimya sektrnn lkemizdeki en by temsilcisi Petkim, bu bilinle evreye etki eden tm faaliyetlerini izlemekte, lmekte, planlamakta ve l Sorumluluk anlay ile ynlendirmektedir. l sorumluluk Avrupada dnyada petrokimya sektrnde alan irketlerin Resposible Care adyla evre, insan sal, i emniyeti konusunda gnll olarak yrtt bir uygulamadr. 2000 ylnda Pektim tarafndan da kabul edilen l Sorumluluun her ayan da oluturan yaplanma kapsamnda irket bnyesinde evre, insan sal ve i emniyeti gruplar oluturulmutur. Gelimi lkelerde uygulamaya koyulmaya balanan ve Trkiye gibi gelimekte olan lkelerde de yakn gelecekte uygulanmas kanlmaz olan evre reglasyonlarnn sonucu olarak, benzin standartlarndaki deiiklikler rafinerilerinin retim stratejilerinin deimesine neden olacaktr. Bu deiimin sonucu olarak, ana petrokimyasal maddelerin retiminde rafinerilerin rolnn artaca ve nafta kullanmnn akaryakt retiminden petrokimyasal retimine doru kayaca ngrlmektedir. Bu kapsamda daha birok petrol irketinin petrokimyasal retimi iine girmesi ve byk petrol irketlerinin byk petrokimyasal irketleri ile birlemeye gitmesi kanlmaz grlmektedir. evresel normlar bir sre sonra sektre girii arttracak ve rekabet ortamn etkileyecektir.
436
EK- G : Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler:

Petrokimyasal rnlerin saylar on binlerden fazla kimyasaln retiminde kullanlmas, petrokimya sanayinin kimya sanayi iindeki yerini ak ve net bir ekilde ortaya koymaktadr. Petrokimya Sanayi, petrol rafineri rnleri ve doal gazdan balayarak plastikler, lastik ve elyaf hammaddeleri ve dier organik ara mallar reten ambalaj, elektronik, otomotiv, inaat, tekstil ve tarm gibi birok sektre girdi salayan lokomotif bir sanayi daldr. Kimya sanayiinin olmazsa olmazdr. Plastik Sanayii Petrokimya Sanayiinin bir alt grubu olarak girdisinin %90n bu sektrden salamaktadr. Kresel plastik tketimini ynlendiren sektrlerin banda ambalaj ve inaat sanayii gelmektedir. Ambalaj sanayii ok geni ve byk bir endstri kolu olup, %29 ile en byk plastik tketicisi konumundadr. Ambalaj sanayiini %24 ile inaat-yap rnleri sanayii izlemektedir. Plastik tketicisi dier sektrler arasnda otomotiv, elektik ve elektronik, ev eyas, mobilya ve tarm sektrlerini saymak mmkndr. lke ekonomilerini srkleyen sektrlerden biri de otomotiv endstrisi olup, kauuklarn yaklak %85inin kullanld ara lastii ve otomotiv yan sanayii de bu sektrn iinde yer alr. Bu durumda, otomotiv sektr hem en byk kauuk tketicisi ve orta dzey plastik tketicisi olarak plastik ve kauuk sanayiinin en nemli alt sektrlerinden biri olarak anlmaktadr. Trkiye kii ba plastik tketimi asndan Avrupa lkelerinin ok gerisinde kalmtr. Bat Avrupa plastik sektr yzde 45 orannda byme hzna sahiptir. Bat Avrupada ylda 37 milyon ton tketim vardr. Trkiye ylda yaklak 2,2 milyon ton tketimle 6. srada yer almasna karn kii bana tketimde 44 kilogram ile Avrupa ortalamasnn ok altnda kalmaktadr. Yzde 10 yllk byme hz ile 2010 ylnda Trkiye plastik tketiminin 6,5 milyon tona, kii bana tketimin ise 85 kilograma ykselecei ngrlmektedir. Petrokimya sanayiinin hammadde salam olduu dier bir nemli sektr de lastik sektrdr. Bat Avrupa kauuk sektrnn geen yl yzde 2,5 olan byme hznn bu yl yzde 3,6ya kmtr. 2000de AB lkeleri toplam sentetik kauuk retiminin yzde 23n gerekletirirken, geen yl bu oran 2,85 milyon tonluk retimle yzde 24e kmtr. Trkiye kauuk sektr de plastik sektrnde olduu gibi retim asndan AB lkelerine kyasla olduka geridedir. Trkiye plastik ve kauuk sanayiinde de, lkenin corafi olarak Avrupa ve Asyann bulutuu noktada yer almas; gen nfusu ve henz doyuma ulamam pazar; ucuz igc maliyetleri; Ortadoudaki dev lekli petrokimya tesisleri ile batsndaki byk lekli pazarlar arasnda kpr konumunda olmas gibi avantajlarla rekabet gc yksek bir blgesel oyuncu olma potansiyeline sahiptir. Gnmzde blgelerin/lkelerin kalknmasnda ve gelimesinde, hatta daha da ilerisi, yeniliki olmalarnda endstri bekleri olarak da adlandrlan endstri kmelemelerinin ok nemli rol oynad kabul edilmektedir. Dnyann eitli blgelerinde var olan kimyasal endstri bekleri, petro-rafineri olgusu erevesinde lojistik adan uygun bir blgede, tercihen bir liman kenti yaknnda petrokimyasal merkezli olarak yaplandrlmlardr. Bu endstri bekleri, kk ve byk lekli firmalar, yan sanayisi, aratrma kurumlar, teknoloji gelitirme merkezleri ve gerekli eitim kurumlarn bnyesinde bulundurmaktadr.
437
Sz konusu kk ve byk lekli firmalarn petrokimya kompleksi etrafnda yer almalar, yardmc iletmeler, bakm ve onarm, teknoloji destek merkezi gibi birok destek hizmetinin ortak kullanmnn getirdii avantajlarn yan sra, bu firmalar hammadde tama ve stoklama maliyetinden kurtararak son rn maliyetini drme avantaj salamaktadr. Dnyada yer alan nemli kimyasal endstri bekleri 60 hektarla 4000 hektar arasnda deien byklklerdeki alanlarda yaplandrlmlardr. 2003 ylnda gerekletirilen Vizyon 2023 almasnn sonunda Kimya Paneli, petrorafineri olgusu erevesinde petrokimya merkezli yeniliki bir endstri beinin/blgesinin lojistik adan uygun bir blgede, tercihan bir liman kenti yaknnda, kk ve byk lekli firmalar, yan sanayisi, aratrma kurumlar, balang destei salayan firmalar, uygun altyaps ve gerekli eitim kurumlar ile oluturulmasn nermitir. lkemizde, pek ok alana girdi salayan, ne var ki ileri teknoloji gerektiren (speciality and life-science chemicals) katma deeri yksek rnler sz konusu olduunda gelimi AB lkelerinin henz ok gerisinde olan kimya endstrisinin hamle yapabilmesi iin yukarda tarifi yaplan trde endstri beklerinin kurulmas byk nem tamaktadr. Kimyasal endstri bei yaplanmas iinde oluturulacak teknoloji gelitirme merkezleri bnyesinde niversiteSanayii birliinin salanmas, petrokimya ve kimya sanayinde teknoloji gelitirme projelerinin hayata geirilmesi asndan da nemli admlar atlacaktr. Hayat daha salkl, daha gvenli, daha retken hale getirmek iin var olan Kimya Sanayiinin yaklak %25ini oluturan Petrokimya sanayii Trkiyenin olmazsa olmaz sektrlerinden biridir. Hem lkemizin petrokimyasal talebini byk lde karlamak, hem de dolayl olarak petrokimyasal rnleri hammadde olarak kullanan dier sektrlerin rekabet gcn artrmak iin daha ok retmek, daha ok yatrm yapmak, yeni rnler retmek, katma deeri yksek rnler retmek, teknoloji gelitirmek Trkiyenin olmazsa olmaz hedefleri olmaldr.
438
EK- H: Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri :

Petkimin zelletirme sreci devam etmektedir. Bu konu zelletirme daresi Bakanl tarafndan yrtlmektedir. Petkim Petrokimya Holding A.. Sermaye Piyasas Kuruluna Kaytldr ve Hisselerin dalm aadaki gibidir. PETKM PETROKMYA HOLDNG A.. SERMAYE DURUMU
KAYITLI SERMAYE IKARILMI SERMAYE
300.000 BN YTL. 204.750 BN YTL.

YTL
ORTAKLAR ZELLETRME DARES BAKANLII T.C. EMEKL SANDII DER TOPLAM
IKARILMI SERMAYE
111.220.200 14.332.500 79.197.300 204.750.000
54,32 7,00 38,68 100
irketimiz, T.C. Babakanlk zelletirme daresi Bakanlnn 27.11.1998 tarih ve 7478 sayl oluru, Sermaye Piyasas Kurulunun 07.12.1998 tarih ve 11838 sayl iznine istinaden Esas Sermaye sisteminden 300 milyon YTL tavan ile Kaytl Sermaye sistemine gemitir. irketimiz, 19.04.2001 tarih ve 1022/17 sayl Ynetim Kurulu Karar ve Sermaye Piyasas Kurulunun 30.19.2001 tarih ve 2461 sayl sermaye artrmnn tamamlanmasna ilikin belgesi ile sermayesini 117.000 bin YTLdan 204.750 bin YTLsna ykseltmitir.
439
440
EK- K : Avrupa Birliine Katlm Srecinin Sektre Etkileri

(Petrokimya Alanndaki Tm Sektrler iin Genel)
AB Uyum erevesinde Petrokimya Sektrnn Etkilendii Mevzuatlar; ABnin Ortak Ticaret Politikasnn temel prensip ve mekanizmalarna uyum salanmas, Trkiyenin 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Karar (OKK) kapsamndaki ykmllklerinin nemli bir blmn oluturmaktadr. Bu erevede, 1/95 sayl OKKnn 12nci maddesi dorultusunda, ihracat ve ithalatta ortak kurallar, belirli nc lkelerden yaplacak ithalatta ortak kurallar, miktar kstlamalarnn idaresi, dampingli ve sbvansiyonlu ithalata kar korunma, yeni ticaret politikas aralar, resmi destekli ihracat kredileri, dahilde ileme, harite ileme alanlarndaki AB mevzuatna uyum almalar srmektedir. Dolaysyla, d ticaret rejimini dzenleyen mevzuatmzn AB mevzuatyla uyumlu hale getirilmesine allmaktadr. Trkiyenin Ortak Ticaret Politikasna uyum alannda baka bir ykmll de, ABnin nc lkelere kar uygulad ikili ve otonom tercihli ticaret rejimlerinin stlenilmesidir. Ortak Gmrk Tarifesine uyum: 1/95 sayl OKK hkmleri dorultusunda, Trkiye ile AB arasnda sanayi rnleri ticaretinde gmrk vergileri 1 Ocak 1996 itibaryla sfrlanm ve Trkiye nc lkelere kar Ortak Gmrk Tarifesi (OGT) uygulamaya balamtr. Bu durumun tek istisnas, 1996 ylnda balayan ve 2000 yl sonuna kadar sren be yllk gei dneminde, kstl saydaki hassas rn iin nc lkelere kar Ortak Gmrk Tarifesi (OGT) hadlerinden daha yksek gmrk vergileri tatbik edilmesi olmutur. Ancak 2001 yl ithalat rejimimizin yrrle konulmas ile bu konudaki gei sreci de sona ermi ve tm sanayi rnleri itibariyle OGT oranlarna uyum salanmtr. Petrokimyasal rnler Trkiye ithalatndan alnan Gmrk vergileri, ABnin OGTsi ile birebir uyum ierisinde olup, Petrokimya sektr baznda herhangi bir korunma mevcut deildir Bu kapsamda, Termoplastiklerde nc lkeler iin Gmrk Birlii ncesinde %12,5 seviyesinde olan gmrk vergileri, 2005 yl thalat Rejimi kapsamnda %6,5 seviyesine gerilemitir. Genelletirilmi Preferanslar Sistemine Uyum: AB'nin gelime yolundaki lkelerle en az gelimi lkelere uygulad otonom tarife tavizlerinden oluan Genelletirilmi Tercihler Sistemi rejimi (AB-GTS), ilk etapta 2002 thalat Rejimi Karar kapsamnda belirli baz rnler bakmndan yrrle konulabilmi; bilahare, 2003 ve 2004 yl thalat Rejimleri kapsamnda yaplan dzenlemelerle GTS Rejimimiz kapsamnda geniletmeye gidilmitir. Son olarak, AB GTS rejimi 20 Aralk 1995 tarih ve 95/7606 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulan thalat Rejimi Kararna ek olarak hazrlanan 2004/7731 sayl
441
Karar ile 25 Austos 2004 tarih ve 25564 sayl Resmi Gazetede yaymlanmak suretiyle tamamen stlenilmitir. Bilindii gibi GTS (Genelletirilmi tercihler sistemi ) ile, gelimekte olan lkelerin sanayi mallarndaki ihracatn artrmak ve dolaysyla sanayileme srecine katkda bulunmak amacyla, gelimi lkelerin tek tarafl ticari tavizlerde bulunmas ngrlmektedir. Gelimi lkeler bu lkelerden ithal ettikleri sanayi mallar zerindeki vergilerini karlkllk esas dnda tek tarafl olarak sfrlam veya indirmilerdir. Tarife tavizleri, hassas ve hassas olmayan olarak 2 kategoridir. ndirimler OGT haddi zerinden sabit indirimler halinde olup ; buna gre, hassas olmayan kategorisinde yer alan rnlerde gmrk vergileri sfrlanm, hassas kategorisindeki rnlerde (termoplastiklerde) 3,5 puanlk sabit bir indirim ve spesifik vergilerde %30 orannda bir indirim yaplmtr. rettii rnleri ncelikle yurt ii sanayicisinin ihtiyacna cevap verecek ekilde sat politikas oluturan Petkim Genelletirilmi tercihler sisteminden olumsuz etkilenmektedir. Petrokimya sektr iin sistem, ekonomik boyutu son derece nemli olan petrol ve doal gaz gibi hammadde rezervleri asndan zengin SUUD ARABSTAN, KUVEYT, RAN VE RUSYA FEDERASYONU gibi lkeleri de kapsamakta ve koruma altna almaktadr. Sz konusu bu lkeler sahip olduklar son derece ucuz hammadde rezervleri ile rettikleri petrokimyasal rnlerini Trkiyeye sorunsuz ve haksz rekabet yaratacak ekilde dier 3.lkelere oranla indirgenmi vergilerle ihra etmektedirler. Buna karlk Petkim ana hammaddesi naftay temin ettii, Rusya, Libya, Suudi Arabistanda nafta kimyasal, harici sektr kapsamna alndndan, tavizden faydalanamamaktadr. Oysa Avrupa iin hammadde temininde ana kaynak olan Cezayir, Msr, Tunus gibi lkelerde nafta hammaddesi harici sektrler kapsamnda olmadndan tavizden faydalanarak salanmaktadr. Bu gelimelerin sonucunda Petkim hammadde temininde ve pazar rekabetinde, gerek 3.lkelere gerekse AB lkelerine kar zaman zaman haksz rekabete maruz kalmtr. Ticaret Politikas Aralar: (Dampingli ve Sbvansiyonlu thalata kar nlemler, thalatta Korunma nlemleri Mevzuat) Gmrk tarifelerin sanayi rnleri ithalatnda etkili bir koruma arac olarak kullanlma imknnn ortadan kalkmasna paralel olarak, ithalatta korunma arac olarak ant-damping, korunma (kota ve gzetim) nlemleri gibi ticaret aralar nem kazanmtr. Haksz rekabet yaratan veya ar artan ithalata kar gerekli durumlarda yerli sanayi korumak iin bavurulabilen mevcut yegane aratr. thalatta Haksz Rekabetin nlenmesi Hakknda Mevzuat ilk olarak 1989 ylnda yrrle girmitir. Anlan mevzuat, lkemizin de taraf olduu Dnya Ticaret rgt (DT) Kurulu Anlamas ve lkemiz ile Avrupa Birlii arasnda kurulan Gmrk Birlii'nden kaynaklanan uluslararas ykmllklerimiz erevesinde yeniden dzenlenmitir.Yine Avrupa Birlii ve Dnya Ticaret rgtnn korunma nlemleri mevzuatna uyum amacyla karlan thalatta Gzetim ve Korunma nlemleri Hakknda Karar uygulamada etkinlii artrmak amacyla yenilenmitir. Yeni dzenlemelerde belirli rnler iin fiyat kriterli
442
gzetim uygulamas da yaplabildii gibi gmrk vergilerinde art ve dier yollarla geici koruma nlemleri de alnabilmektedir. Petkimin rettii AYPE rnnde Rusya, Bulgaristan, Romanyann; PVC rnnde Romanya, Rusya, Ukraynann Trkiye ithalatnda haksz rekabet yaratan unsurlar tespit ederek 1993 ylnda DTMye anti-damping mracaatnda bulunmutur. Alan damping soruturmas sonucunda bu lkelerden yaplan AYPE ve PVC ithalatlarnn Petkim iin maddi zarar tehdidi oluturduu tespit edilerek, 1995 ylnda sz konusu lkelere 5 yl sreli damping vergisi konulmutur. Yine Petkimin rettii PVC rnnn 2000 yl Ocak ayndan beri ABD, Almanya, Belika, srail, talya, Macaristan, Romanya, Yunanistan, Finlandiya ve Hollanda lkelerinden yaplan damping fiyatl ithalat nedeniyle zarar grm, PVC fabrikas stok fazlal nedeniyle retimine belli bir sre ara vermek zorunda kalmtr. Sz konusu lkelerden yaplan ithalata kar nlem alnmas iin ; damping, zarar ve nedensellik ba konularndaki bilgi ve belgeler hazrlanarak 02 Ekim 2001 tarihinde damping soruturmas almas iin DTMye mracaat edilmitir. Petkimin mracaat incelemeye deer bulunarak, soruturma balatlmtr. Soruturma 2003 ylnda tamamlanarak 06.02.2003 tarih ve 25016 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 2003/2 nolu thalatta Haksz Rekabetin nlenmesine likin Tebli ile thalatta Haksz Rekabeti Deerlendirme Kurulu tarafndan ikayet konusu lkelere Dampinge kar kesin nlem olarak belirlenen 25 ila 45 $/Ton oranlarnda vergiler yrrle konulmutur. Halen devam etmektedir. Tarife Kontenjan Mevzuat: AB ile Trkiye arasndaki Gmrk Birlii uyumundan kaynaklanan Tarife kontenjan bir mal veya mal gurubunun ithalatnda uygulanmakta olan gmrk vergisi oranlarnda belirli bir miktar veya deer iin indirim yaplmas veya muafiyet salanmasn ifade etmektedir. Bu uygulama, lke ekonomisinin ihtiyac olan girdilerin/rnlerin yllk ya da dnemler itibariyle ithal artlarnn kolaylatrlarak ithalinin yaplmasn temine yneliktir. Belirli bir miktar yahut deer itibariyle ele alnabilmektedir. Petkim tarafndan retilen, ACN, MEG ve PTA hammaddelerini kullanan yerli reticilere talep ettikleri hammadde ihtiyalarnn Petkim tarafndan karlanamayacann bildirilmesi halinde, 3. lkelerden Tarife Kontenjan kapsamnda ithalat yapmalarna 1996 ylndan beri izin verilmektedir. Her yl alan tarife kontenjanlarndan Petkimin olumsuz ynde etkilenmemesi iin, miktar ve vergi oranlarnn tespit amasnda, DTM thalat Genel Mdrlne sz konusu rnlerle ilgili veriler ve grlerimiz iletilmitir. 2002 ylnda tarife kontenjan uygulamas kaldrlm ve Genelletirilmi Tercihler Sistemi Kapsamnda En Az Gelimi lkeler le Baz Gelime Yolunda lkelere Tannan Tercihli Rejimler sistemine geilmi ve ACN, MEG ve PTA rnlerimiz iin Gelime Yolundaki lkelere vergi indirimleri getirilmitir. Raporun hazrland sene 2005 ylnda, ACN rnne 35 000 ton sfr gmrk vergisi ile tekrar tarife kontenjan almtr Dahilde leme Rejimi (hracat Tevik):
443
Trkiye ile AB arasnda 1/1/1996 tarihi itibariyle Gmrk Birlii gerekletirilmesinden sonra, Avrupa Topluluu Mevzuatna uyum almalar erevesinde, lkemiz ekonomisi ve d ticaretinin yaps ve ihracat potansiyeli dikkate alnarak, hracat Tevik Mevzuat yerine Dahilde leme Rejimi yrrle konmutur. DT Anlamas ve Gmrk Birlii erevesinde nakit ihracat tevik uygulamalarnn kaldrlmas ile Dahilde leme Rejimi, lkemizde ihracat ve dolaysyla dviz gelirini arttrc en nemli tevik haline gelmitir. Dahilde ileme izin belgesi (DB) kapsamnda muafiyet, ihrac taahht edilen ilem grm rnlerin retimi iin gerekli olan hammadde, yardmc madde, ambalaj ve iletme malzemelerinin, ithali esnasnda alnmas gereken her trl vergi tutar kadar (KDV, gmrk vergisi, fon, resim ve har) teminat yatrlmak kaydyla gmrksz olarak ithal edilebilmesidir. lkemiz ihracatnn yaklak % 40 Dahilde leme Rejimi kapsamnda yaplmaktadr Petkim de 14.04.1998 tarihinden itibaren hammadde almlarnda Dahilde leme zin Belgesi kullanarak Dahilde leme Rejimi kapsamndaki ihracat tevikinden yararlanmaya balamtr. Askya Alma Uygulamas : ABnin Askya Alma uygulamas, dahilde retimi olmayan ve imalat sanayide girdi olarak kullanlan spesifik maddelerin gmrk vergilerinin askya alnmas, yani sfra ekilmesi veya belirli oranlarda indirilmesi suretiyle, sanayicilerin retim maliyetlerini drmeyi, rekabet glerini artrmay hedeflemektedir. Gmrk Birlii sonrasnda Trkiyenin de stlendii bu uygulama ile, zel nitelikli baz kimyasal hammaddelerde OGT nin askya alnmas sonucunda, yerli reticilerin ucuz girdi salamalar ve AB reticileri ile rekabet edebilmeleri temin edilmektedir. Petkim de baz kimyasallar iin bavuruda bulunmaktadr. Askya Alma uygulamas, lkemizin bu konuda AB karar alma mekanizmasna katlmas sonucunda, son yllarda etkili bir ithalat politikas arac olmaya balamtr. Yatrm Tevik Mevzuat: ABye Katlm Srecinin Etkileri Avrupa Birliinde Devlet Yardm Kurallar: AB rekabet politikas erevesinde devlet yardm Avrupa Topluluunu kuran Antlamann 87(1). maddesinde ...bir ye devlet tarafndan veya devlet kaynaklar vastas ile herhangi bir ekilde yaplan ve belirli teebbsleri veya belirli mallarn retimini kayrarak rekabeti bozan veya bozmakla tehdit eden uygulamalar.. olarak tanmlanr ve bu tanm kapsamnda yer alan ...her trl yardmn ye devletler arasndaki ticareti etkiledii lde ortak pazarn ileyii ile badamayaca kabul edilir. Bununla birlikte daha sonraki maddelerde bu genel kurala baz istisnalar getirilmitir. Anlamann 87(2). maddesinde ortak pazarla badar kabul edilen yardm trleri belirtilmektedir:
444
a) lgili rnlerin meneine bal bir ayrm gzetmeksizin verilmesi kouluyla bireysel tketicilere yaplan sosyal nitelikli yardmlar; b) Doal afetler veya olaanst olaylarn neden olduu zararlar telafi etmek iin yaplan yardmlar; c) Almanyann birlemesinden etkilenen belirli blgelerin ekonomisine (blnmenin yaratt ekonomik zararn giderilmesi iin) ynelik gerekli olduu lde verilen yardmlar, Anlamann 87(3). maddesinde ortak pazarla badar saylabilecek yardm trleri belirtilmektedir: a) Yaam standardnn anormal lde dk olduu veya ciddi bir istihdam ann hkm srd blgelerin ekonomik geliimini desteklemeye ynelik yardmlar; b) Avrupann ortak karna olacak nemli bir projenin gerekletirilmesinin tevik edilmesi veya bir ye devlet ekonomisinde ortaya kan ciddi bir bozulmann giderilmesi iin yaplan yardmlar; c) Ticaret koullarn ortak karlara zarar verecek lde olumsuz ynde etkilemeyen ve belirli ekonomik blgeler veya belirli ekonomik faaliyetlerin geliimini kolaylatrmak iin yaplan yardmlar; d) Ticaret koullar ve rekabeti ortak karlara zarar verecek lde olumsuz ynde etkilememek kaydyla kltr mirasnn ve doal varlklarn korunmasna ynelik yardmlar, e) Komisyonun nerisi zerine Konseyin alaca kararla belirlenebilecek dier yardm trleri. AB rekabet politikas erevesinde devlet yardmlarna ilikin kurallar, bir taraftan yardmlarn rekabeti bozarak ya da bozma tehdidi yaratarak ortak pazarn ileyiine engel olacak ekilde ulusal karlar korumak amacyla verilmesini nleyecek dzenlemeleri ierirken, dier taraftan da yardmlar piyasa glerinin tek balarna temin edemeyecekleri belirli sosyal hedefleri gerekletirmeye katk salayacak bir ekonomik kalknma arac olarak grmektedir. Devlet yardmlarna ilikin kurallar ortak pazar hem takip etmek ve dzenlemek hem de tevik etmek ve gelitirmek zere tasarlanmtr. Bu erevede, ortak pazar ierisindeki toplumsal ve ekonomik birliin gelitirilmesine hizmet etmek zere zellikle aada belirtilen belirli alanlar ortak sosyal hedeflere ulalmasna katk salamak ve ekonomik kalknmay hzlandrmak zere aktif olarak tevik edilmektedir: Kk ve Orta lekli letmelerin gelitirilmesi, Aratrma ve Gelitirme (AR-GE) giriimlerinin desteklenmesi, evrenin korunmas, stihdamn arttrlmas,
445
Eitimin gelitirilmesi, Ortak Pazar ierisindeki toplumsal kaynamaya hizmet etmek ve blgeler aras gelimilik farklarn azaltmak zere az gelimi blgelerin desteklenmesi.
Yukarda belirtilen alanlara ynelik olarak verilen devlet yardmlar drt ana balk altnda snflandrlabilir: 1. Yatay Yardmlar: Belirli endstriyel sektrlere ynelik olarak deil, belirli genel ekonomik faaliyetlere ya da hedeflere ynelik olarak nemli bir sosyo-ekonomik yarar salamak zere verilen yardm trdr. AR-GE, evre Koruma, KOB, istihdam ve eitim yardmlar bu kapsamda deerlendirilebilir. 2. Blgesel Yardmlar: AT Antlamasnn 87(3)(a) ve 87(3)(c) maddeleri kapsamnda ABnin blgesel politikalar ile uyumlu olarak az gelimi blgeler ve yapsal glklerle kar karya olan blgelerin geliimine katk salamak zere verilen yardmlardr. 3. zel Kurallara Tbi Sektrlere Ynelik Yardmlar: Belirli sektrlerde retim kapasitesinin arttrlmasn engellemeye ynelik daha kstlayc dzenlemeleri ieren yardm trdr. Sentetik elyaf, motorlu tatlar, gemi ina, kmr-elik, ulatrma gibi sektrler olduka detayl dzenlemeleri ieren zel kurallara tabi sektrlerdir. 4. De-minimis: Yardm miktarnn kk olduu durumlarda, verilen yardmn ye devletler arasndaki rekabet ve ticaret zerinde dikkate deer bir etkisi yoktur. Komisyon, bildirim konusundaki idari yk azaltmak ve AB iin gerekten nem tayan durumlar zerinde younlamak iin de-minimis olarak bilinen kural getirmitir. Bu kurala gre, yllk bir sre boyunca her tr program kapsamnda yaplan tm yardmlarn kmlatif tutarnn 100,000 Euroyu gememesi durumunda ye devlet tarafndan Komisyona n bildirim yapma zorunluluu bulunmamaktadr.
Trkiyedeki Devlet Yardmlarnn ABne Uyumu Kapsamnda Yaplmas Gerekenler zetlemek gerekirse; Trkiyede devlet yardmlar alannda ABye uyum iin bir mevzuat uyumu yaplm ancak bu almalar llebilirlik ve yardmn kmlasyonu yaklamlarn iermedii iin tamamlanm deildir. Trkiyede devlet yardmlar alannda uyumun temini iin NUTS II seviyesinde blgesel gelimilik haritasnn ncelikle tamamlanarak program uygulamalarnda esas alnmas gereklidir. Devlet yardmlar alannda birden fazla uygulamac kurum/kurulu bulunmas nedeniyle st lekte koordine edilerek politika belirleme gerekli ve yararl grlmektedir. Devlet yardmlar alannda uygulamac kurum/kurulularn karlatrma ve analize elverili bir veri taban oluturmas zorunludur.
446
Kurum/kurulularn uygulayacaklar devlet yardm programlarnn fayda-maliyet analizini yaparak rekabet zerindeki etkilerini minimum hale getirecek ekilde dzenleme yapmalar gerekmektedir. Trkiyede uygulanan devlet yardmlarn ABye uyum asndan izlemek ve ABye bildirimde bulunmak zere bir devlet yardmlar izleme biriminin kurulmas gerekmektedir.
lkemizde Yatrm Teviklerinde AB mevzuat uyum erevesinde yaplan en nemli deiiklik Yatrm indirimi konusundadr. Bu tevik tedbirinin, yatrm tevik belgesi olmakszn otomatik olarak yatrmcya sunulmasna ilikin Maliye Bakanlnca 24.04.2003 tarihinde yaymlanan 4842 sayl kanun ile bu tarihten sonra yaplan yatrm harcamalarna uygulanan yatrm indirimi tevik tedbiri yatrm tevik belgesi olmakszn, btn sektrler ve yreler iin %40 orannda uygulanmaya balanmtr. Ayrca yatrm teviklerinden vergi resim har istisnas kaldrlmtr. Bu konuya ilikin daha detayl bilgiler 2.1.7 de verilmitir.
447
448
EK- L : 9. Plan Dnemi in nerilen Strateji, Ama, Politika, ncelik ve Tedbirler

Yurtii, Temel ve Ara Petrokimyasal Maddeler ile Termoplastik Maddelerin en byk reticisi Petkimdir. u anda Petkim, bata termoplastik ileyenler olmak zere, Sentetik plik ve Elyaf, Lastik ve Kauuk, Boya sanayi ve dier sanayilere hammadde temin etmektedir. 2004 ylnda bu sanayilere hammadde temininin ancak % 27 sini karlarken 2005 ylnda yrtt PETKAM (Petkim Kapasite Artrm ve Modernizasyon) projesi kapsamnda yapt yatrmlarla yurtii karlama oran % 33 civarna karmtr. Bu sektrde yatrm yaplmazsa bu rakam nmzdeki yllarda hzla decektir. Bu da Petrokimya ve Kimya sanayini da baml klacak ve ithalat nedeniyle milyar dolarlarca dvizin darya gitmesine neden olacaktr. Bu erevede aadaki konular bu plan dneminde harekete geirilmeli ve gerekletirilmelidir. Petkim 1987 ylndan beri devam eden zelletirme sreci bir an nce tamamlanmaldr. Sektrde en byk retim konumunda olan Petkimin 2015 ylnda, i Pazar pay %50, sat miktar 5 milyon ton, yurtii ve yurtd ortaklklara sahip, blgesinde lider kurululardan birisi olmak vizyonunun gerekletirilmesini salamaldr. Komu lkelerdeki petrokimya yatrmlar Trkiyedeki pazar da dnerek yaplmaktadr. Bu nedenle dviz tasarrufu salamak, katma deeri artrmak iin bir an nce hammadde kaynaklarna ve pazara yaknlklar asndan Ceyhan-Yumurtalk, Aliaa ve Bat Karadeniz Blgelerine Kimya Kompleksleri oluacak (iinde entegrasyon salanm Rafineri ve Petrokimya bulunan) alanlar tespit edilmeli ve ilgili yasal prosedrler tamamlanmaldr. Bu blgelerin zellikleri: Ceyhan-Yumurtalk blgesi; Petrol boru hatlar olmas, Aliaa blgesi; Mevcut Petrokimya Kompleksi yanna ikinci bir petrokimya kompleksini kaldracak dzeyde alt yapnn bulunmas, Bat Karadeniz Blgesi ise Petrokimyasal rnlerin tketiminin youn olduu Marmara Blgesine yakn olmas yannda, Trki Cumhuriyetlerinden salanabilecek hammaddenin kolayca tanabilmesi imkan olmas, Bu blgelerin Arazi ve Ana Alt Yaplarn (Yol, Baraj, Liman gibi) oluumunda devlet katkda bulunmaldr. Ancak bu blgelere kurulacak fabrikalar zel sektr yapmal ve ynetmelidir. Bu blgelerin en az ikisinde, Bu plan dneminde yatrmlar gerekletirilmelidir. Bu blgelerin her birinde petrokimya sanayi temel rnlerini reten Etilen fabrikalarnn kapasiteleri en az 1 milyon/yl Etilen retecek ekilde olmaldr. Etilen fabrikalarnda hammadde esneklii bulunmaldr. Bu blgelerde enerji yatrmlar da gerekletirilmelidir.
449
Bu blgelerde Teknoparklar kurulmal ve katma deeri yksek rnler retilmelidir.
Dier Konular ; Petrokimya sanayi iin AR-GE faaliyetleri arttrlmaldr. niversite ibirlii salanmaldr. Yatrm yaplacak blgelerde tevikler salanmaldr. Petrokimya sanayi iin gerekli yardmc kimyasal maddeler ve katalistlerin yurtiinde retilmesi salanmaldr. Sektr ile ilgili yan sanayiler gelitirilmelidir.
Sonu olarak; Bu faaliyetlerin gereklemesi ile ithal edilen Petrokimyasal Maddeler iin denen byk miktarlardaki dviz kayb nlenecek, stihdam artacaktr.
450
EK- S : SONU VE GENEL DEERLENDRME

Trkiyede petrokimyasal maddeler reten en byk kurulu Petkim imdiye kadar iki byk kompleks gerekletirmitir. Bunlardan biri Yarmcada dieri ise Aliaada kurulmutur. Aliaada Petrokimya Kompleksi 1985 ylnda devreye alnm ve retim devam etmektedir. Kurulduu zaman byk lekli olan bu kompleksteki fabrikalarn kapasiteleri bugn dk kalmtr. Ekonomik mrlerini yarlamlardr.Petkimin zelletirilmesi sreci 11.Eyll.1987 ylnda Bakanlar Kurulunun ald Kararla balamtr. Ancak o gnden beri zelletirme sreci devam ettii iin, nc bir Petrokimya Kompleksi dnlmemitir. Teknolojinin youn ve yatrm maliyetinin yksek olduu petrokimya sektrne zel sektr de yatrm yapmamtr. zelletirme srecinin uzun zaman devam etmesi sektr her ynyle olumsuz etkilemitir. Bu nedenle bir an nce zelletirmenin tamamlanmas gerekmektedir. u anda Trkiyenin yllk retilen petrokimyasal rnlerin miktar 1.8 milyon ton olup tutar da yaklak 2005 fiyatlar ile 2 milyar Dolardr. Yllk petrokimyasal rnlerin ithalat miktar 3 milyon ton olup tutar ise 3 milyar Dolar civarndadr. Yllk talep artnn % 10 civarnda olduu dnrsek plan dnem sonunda (2013 yl) yllk ithal miktar 7 milyon tona, tutar ise 8 milyar dolara kacaktr. Yatrmlarn gereklememesi durumunda, Yurtii fiyat dengeleri bozulacak rnlerin fiyatlarn ithal edilen yerler belirleyecektir. Trkiye ok miktarda dviz kaybedecektir. Btn bu olumsuzluklar gidermek iin gerekli Yatrm planlamalarn bir an nce yaplmas ve hayata geirilmesi gerekmektedir.
451
452
KLOR ALKAL ALIMA GRUBU RAPORU
453
454
1. GR
rnn Tanm ve Snrlanmas Klor Alkali Fabrikas tuzla hazrlanan salamurann (tuzlu su zeltisi) zel kaplamal paslanmaz elik katot elektrodu ile titanyum Anot elektrodu arasna seici geirgenli teflon esasl Membran Elemanlarndan oluan Elektrolizerlerde DC elektrik akm uygulanarak Klor, Kostik ve Hidrojen retilir. Elektroliz sellerinde retilen scak ve nemli klor gaz kurutma ve basnlandrma ilemlerinden geirilerek VCM Fabrikasn besleyecek duruma getirilir. rn Kostik ise konsantrasyonu arttrlarak sat amac ile depo tanklarnda depolanr. Gmrk Tarife statistik Pozisyon ( G.T..P.) numaras 2815.11.00.00.00 ve 2815.12.00.00.00 dr. KLOR RN : Cl2 sembol ile gsterilen , atom arl 35.45 olan ve normal artlar altnda sar-yeil renkli gazdr. Gaz Klor , Etilen rn ile birlikte PVC retimiyle sonulanan EDC ( Etilen Di Klorr ) retiminde, sularn dezenfekte edilmesinde, haere ila retiminde, kat sanayinde aartc olarak kullanlr. Kostik rn ile birlikte Hipo ( amar suyu ) retiminde kullanlr. KOSTK RN : % 48 deriiklikte sv olarak retilerek depolanr. Kara ve deniz tamacl vastasyla i ve d piyasaya satlr. Kostik suni ipek, transparant + sellozik film Alminyum, kat endstrisinde, sabun ve deterjan imalinde, petroln ilenmesi ve rafinasyonunda, Tekstilin ilenmesinde Sularn iyiletirilmesinde, Gaz kurutmada ve CO2 gidermede, yanma gazlarnn kkrdn uzaklatrmada ve gda sanayinde kullanlr. HDROJEN RN : Buhar retim kazanlarnda yakt olarak tketilir. Klor Alkali Fabrikasnn hammaddesi olan Tuz yurtiinden ve yurtdndan temin edilmektedir. Klor Gaznn Genel zellikleri :
Svlama Noktas Kritik Younluk Kritik Basn Kritik Scaklk Kritik Hacim Younluk Suda znrlk Spesifik Arl - 34.05oC 573 g/l 76.1 atm. 144oC 0,001745 g/l Kuru Gaz : 3.209 g/l ( 0oC , 1 atm. ) Doygun Gaz : 12.07 g/l Sv Klor : 1468 g/l Cl2.8H2O Klor Hidrat kristalleri oluturur. Kuru Gaz : 2.482 ( 0oC ve 1 atm.de kuru Klor younluu / kuru hava younluu ) Likit : 1468 ( 0oC ve 3.617 atm.de sv Klor younluu / su younluu )
455
Kostikin Genel zellikleri :

Kimyasal Forml Yzdesi ( Arlka ) Younluk Kristalleme Noktas Genel zellikleri NaOH 48 50 % 1.515 gr/ml ( 20oC da ) 10oC ( % 48 lik ) Renksiz , ok korozif , kimyasal olarak ar reaktiftir. 12oCda donmaya balar.
nsan Sal zerindeki Etkileri : a) Vcut ve gzce temas yakcdr. b) Gze ve Vcutla temas halinde bol su ile uzun sre ( en az 15 Dk) ykanmaldr. c) elbisesini kararak dua girmelidir. d) %1 asetik asit ( sirke ) zeltisi ile temas yerini ykayarak ntrletirmelidir. e) Yn ve deriyi kolayca etkilediinden pamuklu i elbisesi giymelidir. f) Ntrletirmeyi dier kuvvetli asitlerle hibir zaman yaplmamaldr. g) Kostiin yutulmas halinde en ksa srede derhal sirke veya seyreltik asetik veya sitrik asit , ardndan meyve suyu , st veya suda zndrlm yumurta ak iirilmelidir. Gastrit lavaj gerektirir. h) Gecikmeden doktora bavurmaldr. i) Koruyucu eldiven , yz siperi ve gzlk kullanlmal, bulam ise eller sabun ve su ile ykanmaldr.
2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR

2.1. Mevcut Durum
2.1.1. Sektrdeki Kurulular PETKM, reticilerdir. Koruma Tarm ve Akkim Kimya Sanayi Tic. A.. sektrdeki ana
Aliaa Petkimde Klor Alkali Fabrikas ilk olarak Mays 1985de talyan Oronzio De Nora lisansyla yllk 75.000 ton/yl Klor ve 84.000 ton/yl Kostik retmek amacyla kurulmu, De Nora Amalgaml Sel Teknolojisi ile 04.05.1985 tarihinde retim yapmaya balamtr. 1997 ylnda 40.000 ton Klor retim kapasitesine sahip Precoat Filtreler nitesi , Reine Kolonlar nitesi ve 6 adet DCM 412 x 2 Membranl sel ilave edilmi ve 27.02.1997 tarihinde retime balanmtr. Fabrikann kapasitesi 85.000 ton/yl Klor ve 95.000 ton/yl Kostik olmutur. K.A. Fabrikas 2000 ylnda De Nora amalgaml Sel Teknolojisi tamamen terk edilerek Japon CEC ( Cholorine Engineers Corp.Ltd. ) lisansyla yllk 100.000 ton/yl Klor,114.000
456
ton/yl kostik ve 3.000 ton/yl Hidrojen retim kapasiteli 42 Adet Membranl Elektroliz Teknolojisi ile retim yaplmaya 28.06.2000 tarihinde balanmtr. Akkim Kimya Sanayi ve Tic. A.. nin yllk retim kapasitesi 41555 ton/yl Klor, 46800ton/yl Kostik dir. Koruma Tarm A..nin retim kapasitesi 40000 ton/yl Kostikdir. Sektrde retim Membranl Cell Teknolojisi ile yaplmaktadr.
Tablo 1 : Klor Alkali Sektrndeki Kurulular Kuruluun Ad PETKM KLOR ALKAL FABRKASI AKKM KMYA SAN KORUMA TARIM Yeri Mlkiyeti retim Konusu KOSTK KLOR KOSTKKLOR KOSTKKLOR Varsa Yabanc Sermaye Pay 2005 Yl i Says Kapasitesi (Ton/yl) 114000
ALAA
KAMU
131
YALOVA KOCAEL
ZEL ZEL
46800 40000
Tablo 2 : Kostik Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu

Sra No (1) 1 2 3 Ana Mallar (2) Petkim Kostik Akkim Koruma Tarm Kapasite ve KKO (3) Kapasite KKO Kapasite KKO Kapasite KKO Kapasite Birimi (4) Ton % Ton % 1999 (5) 95000 87 29700 99 2000 (6) 95000 64 38280 77 2001 (7) 114000 88 38280 87 Yllar 2002 (8) 114000 88 38280 96 2003 (9) 114000 88 38280 97 2004 (10) 114000 89 46800 82 2005 Tah. (11) 114000 76 46800 82
Kaynak : Petkim statistik Yll Raporu ve Akkimden Temin Edilmitir.
2.1.2 retim retim Yntemi Teknoloji MEMBRANLI ELEKTROLZ PROSES : Petkim Klor Alkali Fabrikasnda Monopolar Membranl Elektroliz Teknolojisi uygulanmaktadr. zel kaplamal paslanmaz elik Katot elektrodu ile Titanyum Anot elektrodu arasna seici geirgenli Teflon esasl Membran elemanlarndan oluan Eloktrolizerlerde doru akm ykyle Faraday kanununda tariflendii ekilde Klor , Kostik ve Hidrojen retilir. Anot tarafl blmeden ( Anolayt ) 290 g/l NaCI ihtiva eden ve btn Katyon ve Anionlardan
457
arndrlm ve artlandrlm Salamura zeltisi , Katot tarafl blmeden ( Katolayt ) %32lik sv Kostik zeltisi sirkle eder. Elektrolizde meydana gelen reaksiyonlar : NaClNa+ + CI2Na+ + 2H2O 2NaOH + H2 Cl-+ Cl- CI2 Anolayt blmesinde Sodyum Klorr ( Tuz ) bileeni , Sodyum ve Klor iyonlarna ayrr. Klor iyonu Molekl halinde hcreyi gaz olarak terk eder. Sodyum yonu Membrandan. Katolayt hcresine geer ve su ile birleerek Kostik oluturur. Bu blmede aa kan Hidrojen hcreyi gaz halinde terk eder. Elektrolizde kullanlacak salamura 290 g/I. NaCI doygunluuna ykanm tuz ile doyurulduktan sonra tuzla birlikte tanan znm Kalsiyum , Magnezyum ve ar metal ile Slfat iyonlarn ktrerek gidermek iin srayla Kostik , Soda ( Na2CO3 ) ve BaCO3 kimyasallar ilave edilerek dinlendirilir. Salamura ; askda kat partikllerden ayrlmas iin srayla Antrasit ve Selloz kullanml Precoat filtrelerinden geirilir. Elektrolizde Membran ve elektrod elemanlarna zarar veren toprak alkali iyonlarndan arndrmak iin salamura elektrolizden nce iyon deitirici Reine ihtiva eden kolonlarda saflatrlr. Elektrolizden 210 g/l NaCI doygunluunda ayrlan zayf salamura absorblad klordan vakum altnda arndrlarak yeniden tuz ile doyurulur. Elektrolizerin anolayt blmesinde NaCI n elektroliziyle ayrlan Klor gaz Slfrik asit sirklasyonlu kulelerde kurutulduktan sonra Petkimde, EDC ( Etilen Di Klorr ) retimi iin VCM fabrikasna transfer edilir. Katolayt hcresinde sirkle eden %28 deriime ayarl Kostik zeltisi , anolayttan tanan sodyum ( Na ) iyonlaryla %32 deriime ular ve %48 deriiklie ulamas iin suyundan ayrmay salayan Kostik Konsantrasyon nitesinde Vakumlu buharlatrma prosesinden geirilir. Elektrolizerin Katolayt blmesinde oluan kostiin yannda elde edilen Hidrojen Gaz basnlandrlr , Petkimdeki kullanc Polimer nitelerine ve/veya yaklmak zere Buhar kazanlarna transfer edilir. retilen Klor gaznn bir miktar svlatrlarak sv klor dramlarnda depolanr ve Petkim ii sv Klor ihtiyac, silindirik 1000 kg kapasiteli tplere doldurularak karlanr. Sektrdeki dier kurulularda da Klor gaz svlatrlarak sata sunulur.
458
Tablo 3 : Birim retim Girdileri Ana Mamul : NaOH ( KOSTK ) Girdiler ( Mal Baznda ) (1) Elektrik ( kwh ) Tuz Hidroklorik Asit Slfrik Asit Sodyum Karbonat Sodyum Slfit Sodyummetabislfit Selloz Anyonik Floculant Proses Suyu ( m3 ) LS Buhar DemineralizeSu ( m3 ) Azot ( m3 )
( 2005 yl Fiyatlaryla ) Miktar ( kg / ton NaOH ) Yerli (2) 2600 2270.92 125.94 35.21 0.81 1.00 0.23 0.02 4.24 0.99 2.32 0.78 thal (3) 2270.92
1.76
rn Standartlar : TSE EN ISO 9001:2000 Kalite Ynetim Sistemi Belgesi olan Petkimin tm rnleri evrensel standartlarda olup, kalite sorunu yoktur. c) retim Miktar ve Deeri : Aliaa Petkim Klor Alkali Fabrikasnda Mays 1985den Mart 2000 ylna kadar De Nora firmas lisansyla Cival sistem Elektroliz teknolojisi ile retim yaplmtr. Ocak 1997 tarihinde yaplan tevsii almas sonucu % 14 kapasite artrmn karlayacak ekilde 6 adet Membranl Elektrolizer ilave edilmitir. Haziran 2000 tarihinden itibaren ise Cival Sistem tamamen braklarak Chlorin Engineering Company ( CEC ) lisansl Monopolar 42 adet Membranl Elektrolizer sistemi ile retim gerekletirilmektedir. 1985 yl itibariyle 85000 ton/yl NaOH olan retim , 114000 ton/yl NaOH olacak ekilde arttrlmtr.
Tablo 4 : retim Miktar
ANA MAL (1) NaOH Petkim NaOH Akkim Kaynak : YILLAR
1999 (2) 82467 26798 2000 (3) 60341 29470 2001 (4) 99721 33136 2002 (5) 100791 36593
( ton )
2003 (6) 100022 37289 2004 (7) 101200 38585 2005 (8) 86643 38490 2000 (3/2) -26.8 10.0
YILLIK ARTILAR ( % )
2001 (4/3) +65.26 12.4 2002 (5/4) +1.07 10.4 2003 (6/5) -0.76 1.9 2004 (7/6) +1.18 3.5 2005 (8/7) -14.38 -0.2
Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 statistik Yll VE AKKMden elde edilmitir.
459
Tablo 5 : retim Deeri

ANA YILLAR 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 MAL (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (1) NaOH 4771 7517 26864 17449 19996 23162 Petkim NaOH Akkim Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 statistik Yll
2000 (3/2) +58.2 2001 (4/3) +357.4 2002 (5/4) -35.0
(1000 x YTL )
2003 (6/5) +14.6 2004 (7/6) +15.8 2005 (8/7)
d) Maliyetler :
Tablo 6: Snai ve Ticari Maliyetler Ana Mal Birimi: KLOR ALKAL NTES Snai Maliyet - Hammadde-Malzemeler - Enerji - Direkt ilik - Endirekt ilik - Amortisman - Dier - Yan rn Geliri Ticari Maliyet - Genel dare ve almayan Ksm Giderleri - Sat ve Pazarlama Giderleri - AR-GE Gideri - Finansman Giderleri TOPLAM MALYET Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A.. Not: Tabloda eksik olan Yan rn Geliri ile almayan Ksm Gideri ve AR-GE Giderleri de tabloya eklenmitir. 2005 Yl Pay (%) 23,83 85,05 11,70 38,79 18,63 -92,28 0,00 14,91 0,62 0,04 -1,30 100,00
460
2.1.3 D Ticaret Durumu a) thalat (1) rn thalat :

Tablo 7 : NaOH Sektr rn thalat Miktar
Sra Ana YILLAR No Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) 1 NaOH 147.6 212.2 150.0 223.7 231.4 240.3 Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 statistik Yll 2005 (9) 2000 (4/3) +43.8
( 103 Ton )
YILLIK ARTILAR ( % ) 2001 2002 2003 2004 (5/4) (6/5) (7/6) (8/7) -29.3 +49.1 +3.4 +3.8 2005 (9/8)
Tablo 8 : NaOH Sektr rn thalat
( CF , Cari Fiyatlarla , 106 $ )
Sra Ana No Mallar

(1) (2)
YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2000
2001 2002 2003 2004 2005
(3)
19.7
(4)
28.1
(5)
31.0
(6)
20.3
(7)
25.4
(8)
26.8
(9)
(4/3)
+42.6
(5/4)
+10.3
(6/5)
-34.5
(7/6)
+25.1
(8/7)
+5.5
(9/8)
NaOH
Tablo 9 : NaOH Sektr rn thalat Ortalama Birim Fiyatlar

Ana Mallar NaOH Fiyat Birimi $ YILLAR
1999 (3) 133.59 2000 (4) 132.54 2001 (5) 206.54 2002 (6) 90.71 2003 (7) 109.58 2004 (8) 111.48 2005 (9) 2000 (4/3) -0.8 2001 (5/4) +55.8 2002 (6/5) -56.1 2003 (7/6) +20.8
( CIF , $ )
2004 (8/7) +1.7 2005 (9/8)
Tablo 10 : AB ve nemli Dier lkelerden NaOH Sektr rn thalat

lkeler Almanya Belika Fransa Hollanda ngiltere spanya svire talya S.Arabistan Rusya Romanya Bulgaristan ABD Dier lkeler TOPLAM 1999 (3)
155 20 9580 11 43 2010 4 26847 0 0 80178 18900 0 5558 143306
( ton )
YILLIK ARTILAR ( % ) 2001 2002 2003 2004 (5/4) (6/5) (7/6) (8/7)
-92.2 -100 -70.6 -99.9 -91.7 -43.3 -98.8 -66.5 0 1981 +1029 36080 -100 +11.6 -12.5 62.6 0 -92.8 24.1 468 -100 121.1 52.7 15.5 4.2 -67.5 4.7 -100 21.6 12.4 -24.8 -23.4 19.7 -85.7 -97.5 -96.8 2404 -55.0 +2.6 -99.9 -98.3 +9.2 102.9 400 -100 -84.8 +300 2772 -18.4
2000 (4)
1585 15137 9228 1060 12 25516 643 71915 0 937 56465 5782 2968 15217 206465
2001 (5)
124 0 2713 5 1 14463 8 24111 0 19497 74062 1753 6 4137 140880
YILLAR 2002 (6)

4 14863 30629 1809 0 16134 7 39195 0 1406 91919 9956 0 9147 215069
2003 (7)
9622 6694 31436 2 10452 19311 1 997 12034 0 111792 11195 0 10563 224099
2004 (8)
167 7310 63777 10 2 2941 4 28633 9822 23167 84075 8576 2603 3435 234522
2005 (9)
60 0 11473 83 1 0 3 23081 7427 61848 111113 27715 2 28002 270808
2000 (4/3)
922.6 755.9 -3.7 9536 -72.1 1169 15975 167.9 0
2005 (9/8)
-64.1 -100 -82.0 730 -50 -100 -25 -19.4 -24.4 167 32.2 223.2 -99.9 715.2 15.5
-29.6 -69.4
31.2 -69.7 -99.8
173.8 44.1
-72.8 -31.8
Kaynak : Petkim Stratejik Planlama Mdrl
461
Tablo 11 : AB ve nemli Dier lkelerden NaOH Sektr rn thalat

YILLAR lkeler
Almanya Belika Fransa Hollanda ngiltere spanya svire talya
S.Arabistan 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. 2000 2001 2002
( CIF , 103 $ )
2003 2004 2005 Tah.
(7) 1364 455 3080 5 799 2108 2 156 1773 0
11013
(3) 35 11 1157 5 7 181 1 2626 0 0 11380 2402 0 794

18599
(4) 153 1595 1607 179 2 3250 103 7462 0 111 8800 912 416 2146
26736
(5) 21 0 790 1 1 2302 1 5437 0 2856 16037 455 1 509

28411
(6) 25 863 2185 76 0 1518 17 3664 0 158 8251 810 0 474

18041
(8) 36 570 6927 5 0 728 1 3170 1017 2304 8152 1102 344 670
25026
(9) 59 0 3123 52 0.2 0 7 4441 1353 9513

22331
(4/3)
337.1 1440.0 38.9 3480.0 -71.4 1695.6
10200
(5/4)
-86.3 -100 -50.8 -99.4 -50.0 -29.2 -99.0 -27.1
(6/5)
19.1
(7/6)
5356.0 -47.3
(8/7)
-97.4 25.3 124.9 0 -100
(9/8)
63.9 -100 -54.9 940.0
176.6 7500.0 -100 -34.1 1600.0 -32.6
41.0 -93.4
38.9 -88.2 -95.7
-65.5 -50.0 1932.0 -42.6
-100 600.0 40.1 33.0 312.9
184.2
Rusya Romanya Bulgaristan ABD

Dier lkeler
2473.0 -22.7 -62.0 82.2 -50.1 -99.8 170.3 43.7 -76.3 6.26
-94.5 -48.6 78.0 -100 -6.9 -36.5
-100 33.5 83.8 -26.0 -26.0
173.9 450.8 -98.8
1489 0 928
23172
6070 4 6759
53712
95.8 28.4
-27.8 8.0
908.8 114.6
TOPLAM
Kaynak : Petkim Stratejik Planlama Mdrl
(2) Yar rn thalat : NaOH sektrnde yar rn retimi yoktur. 3) Hammadde thalat : Klor Alkali Fabrikas NaOH retimi ana hammaddelerinden olan TUZ ( NaCl ) genellikle Yurt iinden temin edilmektedir.
Tablo 11 - A HAMMADDE TUZ ( NaCl ) 2000 (3) 40294 YILLAR ( ton ) 2001 2002 2003 (4) (5) (6) 0 7347 2125 2004 (7) 50234 YILLIK ARTILAR 2001 2002 2003 (4/3) (5/4) (6/5) -100 -71.1 (%) 2004 (7/6) 2264.0
Tablo 11 - B
HAMMADDE TUZ ( NaCl )
YILLAR ( 103 YTL )
YILLIK ARTILAR
(%)
2000
(3)
2001
(4)
2002
(5)
2003
(6)
2004
(7)
2001
(4/3)
2002
(5/4)
2003
(6/5)
2004
(7/6)
610.6
291.4
84.9
1692.2
-100.0
-70.9
1893.2
462
b) hracat
Tablo 12 : NaOH Sektr hracat Sra Ana YILLAR No Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 (3) (4) (5) (6) (7) (1) (2) 0 6789 11754 5700 1 NaOH ( ton ) YILLIK ARTILAR ( % )
2005 (9) 8698 2000 (4/3) 2001 (5/4) 2002 (6/5) 73.1 2003 (7/6) -51.5 2004 (8/7) 77.3 2005 (9/8) -13.9
2004 (8) 10107 Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 statistik Yll
Tablo 13 : NaOH Sektr hracat
( FOB , 103 $ )
Sra Ana No Mallar

(1) (2)
YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2000
2001 2002 2003 2004 2005
(3)
(4)
0
(5)
1602
(6)
1241
(7)
868
(8)
1683
(9)
2592
(4/3)
(5/4)
(6/5)
-22.5
(7/6)
-30.1
(8/7)
93.9
(9/8)
54.0
NaOH
Tablo 14 : NaOH Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar
( FOB , $ )
Sra Ana No Mallar

(1) (2)
YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2000
2001 2002 2003 2004 2005
(3)
(4)
0
(5)
236.0
(6)
105.6
(7)
152.3
(8)
166.5
(9)
298.0
(4/3)
(5/4)
(6/5)
-55.3
(7/6)
44.2
(8/7)
9.3
(9/8)
79.0
NaOH
Tablo 15 : AB ve nemli Dier lkelere NaOH Sektr hracat
( ton )
Sra Ana No Mallar

(1) (2)
YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2000
2001 2002 2003 2004 2005
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(4/3)
(5/4)
(6/5)
(7/6)
(8/7)
(9/8)
NaOH
Kaynak :
Tablo 16 : AB ve nemli Dier lkelere NaOH Sektr hracat ( FOB , 103 $ ) Sra Ana YILLAR YILLIK ARTILAR ( % ) No Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2000 2001 2002 2003 2004 2005
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (4/3) (5/4) (6/5) (7/6) (8/7) (9/8)
1 2
AB lkeleri Toplam Dier lkeler Toplam
Kaynak :
463
2.1.4 Yurtii Tketimi :

Tablo 17 : Tketim Miktar
Ana Mallar 1999 (2) NaOH (3) 300 2000 (4) 350 2001 (5) 330 YILLAR 2002 (6) 400 2003 (7) 410 2004 (8) 420 2005 (tah.) (9) 425 2000 (4/3) 17.0 YILLIK ARTILAR ( % ) 2001 (5/4) -5.7 2002 (6/5) 21.2 2003 (7/6) 2.5 2004 (8/7) 2.4 2005 (tah.) (9/8) 1.2
( 103 ton )
Kaynak : Pektim Petrokimya Holding A..
Tablo 18 : Tketim Miktar

Sra No (1) 1 Ana Mallar (2) NaOH YILLAR 1999 (3) 200 0 (4) 41.1 2001 (5) 105.9 2002 (6) 80.1 2003 (7) 99.6 2004 (8) 107. 2 2005 (tah.) (9) 160.2 2000 (4/3) 2001 (5/4)
( Cari Fiyatlarla 106 YTL )

YILLIK ARTILAR ( % ) 2002 (6/5) -24.4 2003 (7/6) 24.3 2004 (8/7) 7.6 2005 (tah.) (9/8) 49.4
157.7
2.1.5. Fiyatlar :
Tablo 19 : NaOH Sektr Ortalama Fabrika k Fiyatlar
Sra No (1) Ana Mallar (2) Fiyat Birimi (3) YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (tah.)
( YTL )
2000 2001 2002 2003 2004 2005 (tah.)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(5/4)
(6/5)
174.4
(7/6)
-37.7
(8/7) 21.5
(9/8) 5.3
(10/9)
( YTL/ton) 117 321 200 243 256 NaOH Kaynak : Petkim Petrokimya Holding A.. 2004 statistik Yll
2.1.6. stihdam
Tablo 20 : NaOH Sektr stihdam Durumu YILLAR GC
1999 2000 2001 2002 2003
( Kii ) YILLIK ARTILAR ( % )

2004 2005 2000
(3/2)
2001
(4/3)
2002
(5/4)
2003
(6/5)
2004
(7/6) -25.0
2005
(8/7)
(1) Yksek Teknik dari Orta Teknik Memur i Dz Kalifiye
(2)
(3)
(4)
(5) 8 136 3
(6) 8 130 2
(7) 6 117 7
(8) 7 117 7
0 -4.4
-33.3
16.7 0 0
-10.0
250
464
3.DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER

3.1. Yurtii Talep Projeksiyonu
Tablo 21 : NaOH Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra No (1) Ana Mallar (2) NaOH YILLAR 2006 (3) 405 2007 (4) 405 2008 (5) 525 2009 (6) 525 2010 (7) 525 2011 (8) 525 2012 (9) 525 2013 (10) 525 ( 103 ton ) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 (11) 30
Kaynak: Pektim Petrokimya Holding A..
Tablo 22 : NaOH Sektr Yurtii Talep Projeksiyonu Sra No (1) Ana Mallar (2) NaOH YILLAR 2006 (3) 162.9 2007 (4) 162.9 2008 (5) 212 2009 (6) 212 2010 (7) 212 2011 (8) 212
( 2005 fiyatlaryla 106 YTL ) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 (9) (10) (11) 212 212 30
3.2. hracat Projeksiyonu

Tablo 23 : NaOH Sektr hracat Projeksiyonu Sra No (1) Ana Mallar (2) NaOH 2006 (3) 9 2007 (4) 9 2008 (5) 9 2009 (6) 9 ( Miktar ) 2010 (7) 9 2011 (8) 9 2012 (9) 9 ( 103 ton ) Ort.Yllk Art (%) 2013 2007-2013 (10) (11) 9 0
YILLAR
Yurt ii NaOH retimi , yurt ii tketimi karlamadndan kayda deer ihracat dnlmemektedir.
Tablo 24 : NaOH Sektr hracat Projeksiyonu (Deer ) Sra No (1) Ana Mallar (2) NaOH YILLAR 2006 (3) 2.7 2007 (4) 2.7 2008 (5) 2.7 2009 (6) 2.7 2010 (7) 2.7 2011 (8) 2.7 ( 2005 fiyatlaryla 106 $ ) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 (9) (10) (11) 2.7 2.7 0
465
3.3. retim Projeksiyonu

Tablo 25 : NaOH Sektr retim Tahminleri Sra No (1)
Kaynak:
Ana Mallar (2) NaOH
YILLAR 2006 (3) 165 2007 (4) 165 2008 (5) 165 2009 (6) 165 2010 (7) 165 2011 (8) 165 2012 (9) 165 2013 (10) 165
( 103 ton ) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 (11) 0
Tablo 26 : NaOH Sektr retim Tahminleri Sra No (1) Ana Mallar (2) NaOH YILLAR 2006 (3) 49.5 2007 (4) 49.5 2008 (5) 49.5 2009 (6) 49.5 2010 (7) 49.5 2011 (8) 49.5
( 2005 fiyatlaryla 106 $ ) Ort.Yllk Art (%) 2012 2013 2007-2013 (9) (10) (11) 49.5 49.5 0
3.4. thalat Projeksiyonu

a) rn thalat
Tablo 27 : NaOH Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra No (1) Ana Mallar (2) NaOH YILLAR 2006 (3) 240 2007 (4) 240 2008 (5) 320 2009 (6) 320 2010 (7) 320 2011 (8) 320 2012 (9) 320 2013 (10) 320 ( 103 ton ) Ort.Yllk Art (%) 2007-2013 (11) 33.3
Tablo 28 : NaOH Sektr rn thalat Projeksiyonu Sra No (1) Ana Mallar (2) NaOH YILLAR 2006 (3) 71.5 2007 (4) 71.5 2008 (5) 95.4 2009 (6) 95.4 2010 (7) 95.4
( 2005 fiyatlaryla 106 ABD $ ) Ort.Yllk Art (%) 2011 2012 2013 2007-2013 (8) (9) (10) (11) 95.4 95.4 95.4 33.3
466
3.5. Yatrm Tahminleri

3.5.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler
Tablo 29 : NaOH Sektrnde Eklenecek Yeni Kapasiteler Yaratlacak Yatrm retime Yatrma Proje Kapasite Sresi Balama lave Balama Ad Birimi Yl ( Yl ) Kapasite Yl (1) (2) (3) (4) (5) (6) Yatrm Tutar ( YTL ) (7) Yaratlacak stihdam ( Kii ) (8)
Yatrm Yeri (9)
3.6.Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri

Sektrde NaOH reten , Kamuya ait tek kurulu olan PETKM , zelletirme kapsamndadr. zelletirme sonras yaplacak yeni yatrmlar sektrn rekabet gcn arttrabilecektir. Aksi durumda gittike artan NaOH talebini mevcut kapasiteler karlayacak durumda deildir. Her geen yl PETKMin pazar pay ve rekabet gc decektir.
467
468

SENTETK ELYAF VE PLK ALIMA GRUBU RAPORU
469
470
SENTETK ELYAF ve PLK ALIMA GRUBU YELER
BAKAN RAPORTR KOORDNATR YELER
Eray SANVER Eray SANVER Glfem DEMR Mustafa YILMAZ Arzu AYVAZ
SUSEB SUSEB Devlet Planlama Tekilat AKSA Trk Sna Kalknma Bankas
471
472
1. GR
Sektrn Tanm ve Snrlanmas: Sektr genel sanayi tasnifi iinde Petrokimya Sanayiinin bir alt grubu olarak deerlendirilmektedir. Dnya Terminolojisinde sektrn ismi Sentetik Fiber- Filament (lif, telcik) endstrisi olup rn baznda alt grup olarak sentetik elyaf (stapel) ve sentetik iplikler (yarn) olarak ikiye ayrlr. Sentetik rnlerinin tekstil lifleri iindeki yeri (EK-1) de sunulan tabloda aka grlmektedir. nsanln var oluundan itibaren, yn ve ipekle balayan insan-doal lif dostluuna zaman ierisinde pamuk ve keten gibi dier doal liflerde katlm, talebin srekli art nedeniyle pamuk ve ketenin kullanm yn ve ipek seviyesini yakalamtr. Son asrlarda artan nfus nedeniyle doal lifler talebi karlayamamtr. Bundan sonraki srete sentetik liflerin kefi ve gelimeleri balamtr. Sentetik liflerle ilgili ilk ciddi aratrma ve retim faaliyeti genelde Alman kimyagerler tarafndan yrtlmtr. lk sentetik lif retimi ise 1927 ylnda gerekletirilmitir. Sentetik liflerin ticari mahiyetteki youn retimi ise 1940'l yllarda naylonla balamtr. lk ticari akrilik elyaf retimi 1950li yllarn ilk yarsnda, polyester retimi 1950li yllarn ortasnda, polipropilen retimi ise 1958 ylnda balamtr. Trkiye'de 1938 den itibaren devlete ait Gemlik Sungipek Fabrikasnda sellozik elyaf ( viskon ) retimi yaplmasna karlk sentetik elyaf retimi ilk kez 1964 ylnda Bursa Sifa da balamtr. retim eitleri iinde nceleri polyamid elyafn pay fazla iken daha sonralar akrilik ve polyester elyafn pay artm, polyamid elyafn pay ok kk seviyelerde kalmtr. Trk sentetik iplik sektr 1997 ylndan itibaren yeni bir gei ve dnm srecine girmitir. Bu srecin en belirgin zellii dnyadaki en son teknolojik gelimeleri bnyesinde toplamak suretiyle kapasite ve eitlilik asndan en st seviyeyi yakalamasdr. Sentetik elyaf ve iplikler tketim yerlerine gre iki ana grupta toplanabilir. a) Tekstil sektrne ynelik lifler b) Endstriyel lifler Sentetik elyaf ve devaml ipliklerin ana balang maddeleri petrokimya endstrisi rnleridir. rnein polyester elyaf ve ipliin retim girdisi olan polyester cips, etilen glikol ve saf tereftalik asit veya dimetiltereftalat arasndaki polikondensasyon reaksiyonu sonucu elde edilmektedir. Buna karlk belli bir petrol fraksiyonu olan naftann veya doalgazn
473
paralanmas sonucu retilen etilenin oksitlenmesi etilen oksiti, bunun hidrolizi ise etilen glikol vermektedir. Tereftalik asit de bir aromatik ekstrasyon rn olan paraksilenin oksitlenmesi ile retilmektedir. Aromatik ekstrasyon nitelerinin hammadde girdileri ise petrol rafinerisi rnleridir. Sonu olarak bugnn teknolojisinde polyester elyaf ve iplik tamamen petrol veya doalgaz kkenlidir. Dier sentetik elyaf lif trlerinden polyamid iplik ve elyafn ana hammaddesi kaprolaktam, akrilik elyafn ana hammaddesi ise akrilonitrildir. Bu hammaddeler de petrol trevi rnlerdir. Genel anlamda liflerin nemli zellii mevcuttur. Bunlar uzunluk, kvrm, kesit ve uzunluun kesite orandr. Bunlarn arasnda en belirleyici olan uzunluk olup buna gre iki tip lif vardr. a) Srekli Lif (Continious Filament): Her bir lifin uzunluu hemen hemen sonsuzdur. pek, reyon, naylon, polyester ve dier btn sentetikler bu gruba girer. b) Kesikli Lif (Staple Fibre): Pamuk, yn gibi doal elyafa benzer ksa ve az ok muntazam uzunluktadr. Reyon, naylon, polyester gibi suni ve sentetik kesikli elyaf, bklmemi srekli elyafn 3-15 cm. uzunluklarda kesilmeleri ile meydana gelirler. Sentetik plik ve Elyaf zel htisas Komisyonu almalarnn kapsamna giren maddeler u ana gruplara ayrlabilir. 1) Polyester iplik ve elyaf 2) Polyamid iplik ve elyaf 3) Akrilik elyaf 4) Polipropilen iplik ve elyaf Yukarda ana gruplar halinde verilen maddelerin gmrk tarife istatistik pozisyon numaralarna (GTP) gre tasnifi (Ek-2 )de verilmektedir.
474
2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Sektrdeki Kurulular, Mevcut Kapasite,Kullanm Sektrde faaliyet gsteren polyamid,polyester,akrilik reticilerinin says 11 olup 8 tanesi Bursa Yalova ekseninde faaliyet gstermektedir.Ancak son yllarda polypropilen alannda ciddi yatrmlar ise Adana,G.Antep,Kayseri yresinde gerekletirilmitir. Sektrde faaliyet gsteren Polyester,Polyamid,Akrilik ve polypropilen iplik ve elyaf reticisi firmalarn listesi (EK-3 dedir.) Sentetik plik ve Elyaf Sektrnde Kapasite Durumu(ton) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 .
Polyester plik 385.000 425.000 425.000 430.000 430.000 Polyester Elyaf 143.000 143.000 180.000 180.000 180.000 Polyamid plik 75.500 75.500 77.500 80.000 80.000 Polyamid Elyaf 3.600 3.600 3.600 3.600 3.600 Akrilik Elyaf 250.000 250.000 295.000 295.000 295.000 Polipropilen plik 175.000 175.000 180.000 205.000 225.000 Polipropilen Elyaf 28.000 28.000 35.000 45.000 45.000 TOPLAM 1.060.000 1.100.100 1.192.100 1.238.600 1.258.600
430.000 430.000 180.000 180.000 80.000 80.000 3.600 3.600 305.000. 305.000 225.000 225.000 45.000 45.000 . .
2.1.2. retim a) retim Yntemi-Teknoloji: a.1. POLAMD POLMER, ELYAF ve PLK RETM a.1.1 Nylon 6 Nylon-6 iplik ve elyafnn imali, modern teknolojide genellikle benzenden balayarak elde edilen bir siklo-amid olan kaprolaktamn polimerizasyonudur. Srekli polimerizasyon prosesinde kaprolaktam kat olarak ergiticiye gelir. Burada 75C- 85 C scaklkta ergiyik hele geldikten sonra bir filtreden geerek kartrma nitesine pompalanr. Kaprolaktam burada asetik asit: (%14) ve su (% 0.9) ile kartrlr. Asetik asit son grup stabilizatr olarak ilave edilir. Su ise katalizr olarak kaprolaktam moleklndeki karbonil ve amino gruplar arasndaki ban almasnda yardmc olur.
475
Buraya kadar olan alma arj usuldr. Karm daha sonra besleme kazanlarna gelir. Oradan da bir pompa sistemi yardm ile polimerizasyon reaktrne srekli ekilde baslr. Polimerizasyon reaktr 280 Cde 1 atm basn altnda alr. Reaksiyon sresi 24 saattir. Bu sre zarfnda reaksiyona giren kaprolaktamn % 90I polimerize olur. Buradan alnan reaksiyon ktlesi (% 90 polimer+ % 10 monomer) bir dili pompa sistemi ile bir dze kafasndan spagetti halinde soutma banyosuna baslr. (Soutma su ile yaplr.) Daha sonra spagetti halindeki polimer bir kesme sistemine gelerek polimer cips haline getirilir. Polimer cips daha sonra iinde mevcut polimerden artlmak zere bir ykama kolonuna gnderilir. Burada 90 C scaklkta su ile kar akm yoluyla ykanan monomer, polimerden ayrlr. Laktaml su buradan laktam geri kazanm nitesine gnderilirken polimer de titreimli bir tayc sistemi ile bekleme silolarna sevkedilir. Halen slak olan cips kurutulmak zere arj usul dner kurutuculara gelir. Burada azot gaznn koruyucu atmosferi altnda cips, 90 C ve vakum altnda 35-40 saat sre ile kurutulur ve depolara yollanr. arj usul (kesikli) polimerizasyon prosesi de srekli polimerizasyon (CP) prosesine benzer. Sadece polimerizasyon nitesi biraz farkldr. Burada arj usul usul alan bir otoklavda polimerizasyon gerekletirilir. Kaprolaktam asetik asit ve su ilavesi ile reaktre verilir. Reaktr iindeki scaklk 260-270 Cdir. Polimerizasyon sona erince reaksiyon ktlesi reaktrden alnr, cips olarak krlr ve su ile ekstrakt edilip kurutulur. Yukarda zetlenen polimerizasyon prosesleri arasnda nemli ayrlklar yoktur. arj usul prosesi daha eskidir ve kk kapasiteli tesislerde kullanlmaktadr. lkemizde ilk kurulan tesisler arj usul prosesine gre yaplmlardr. polimerizasyona dnlmtr. Nylon 6nn retimi kimyasal ynden aadaki ekilde temsil edilebilir. Sonraki tevsilerde srekli
CH2 n CH2
CH2
- CH2 c=o - C ( CH2)5 - N n
CH2
- NH
a.1.2 Nylon 66
476
Nylon-66 adipik asit ile hekzametilendiamin arasndaki polikondensasyon reaksiyonu ile elde edilir. N HOOC - ( CH2 )4 - COOH + nH2 N ( CH ) 6 NH2 H I -N O N OH NI H I + (2n-1)H2O
C(CH2)4 C-N (CH2)6 -N-
Sanayide, nylon-66n hammaddesi olarak adipik asit ile Hekzametilendiaminin eit molar miktarlarn ihtiva eden AH tuzu kullanlmaktadr. a.1.3 POLYAMD ELYAF ve DEVAMLI PLK Poliamid cipsten poliamid elyaf ve devaml iplik retimi, poliester cipsten elyaf ve devaml iplik retimine benzer. Sadece filament (iplik) ekme ilemi poliesterde scak, polyamidte ise souktur. zetle naylon (6 veya 66) iplik retimi iin nce poliamid cips ekstruderlerde 270 C scaklkta eritilir, sonra yksek basn altnda dzelerden dar baslr ve hava akm ile soutularak bobinaj dairesine geirilir. Burada statik elektriklenmeyi nlemek ve fiziksel bnyeyi olgunlatrmak iin preperasyon elastikiyet ile mukavemet zelliklerini de alabilmesi iin de souk ekime tabi tutulur, daha sonra kopslara sarlr ve sata hazr hale getirilir. Naylonun lif haline gelebilmesi iin ekstruderlere kadar geirilen safha ipliin ayndr. Ancak ekstruderlerden sonra basn altnda soutulan filamanlar toplanarak birletirilir ve bylece oaltlarak kablo haline getirilirler. Kablolar ekme hattnda kademeli olarak ekilir, diren ve elastikiyet verilir ve fikse edilir. Daha sonra, fikse edilmi kabloya ondle (kvrcklk) ve ya verilir, kablo kurutulur. stenilen boyda kesilir ve balyalanr.
477
a.2 POLYESTER POLMER, ELYAF ve DEVAMLI PLK RETM TEKNOLOJS a.2.1 POLYESTER POLMER RETM Bugn dnyada polietilen tereftalat (poliester) iki ayr yoldan elde edilmektedir. 1. DMT + MEG ----------- PET + Metanol 2. TPA + MEG ------ PET + Su DMT (dimetiltereftalat) ve etilen glikolden PET retimi bu alandaki en eski yntemdir. Burada DMT ve MEG arj usul veya srekli olarak polimerize edilir. a) b) Esterleme Reaksiyonu : O H3 COOC COOCH3 + 2HOCH2 CH2 OH
2CH3 OH + HOCH2 CH2 CO C -
COOCH2 CH2 OH
Polikondenzasyon Reaksiyonu :
xHOCH2 CH2 OOC
COO2CH2 CH2 OH
HOCH -CH -
OOC
O COOCH CH
OH
X = 2-4
478
c) Polikondenzasyon Reaksiyonu :
x2 HOCH2 CH2 OOC
COO2CH2 CH OH
+ HOCH CH
-OOC-
COOCH CH x2
OH
- HOCH2 CH2 OH
HOCH2 CH2 - -OOC
O COOCH2 CH2
OH
Y = 200-300
Srekli prosesin arj usul prosesine gre teknolojik ve ekonomik stnlkleri vardr. Bilindii gibi polikondensasyon esnasnda birok yabanc maddeler de istenmeyen yan rn olarak olumaktadr. Bunlarn banda dietilenglikol (DEG) gelir. DEGnin teekklnde balca etkenler scaklk, bileenlerin reaktrdeki kal sreleri, glikol konsantrasyonu ve katalizrlerdir. Srekli proseste iletme koullarn en uygun ekilde semekle sz konusu yan rnlerin miktar asgariye indirilebilir. Bunun yansra srekli proseste elde edilen polimerin homojenlii arj usul prosese gre daha iyidir. arj usul prosesinde iki arj arasndaki farkllk daha belirgindir. Bir baka nemli husus da srekli prosesteki standart kapasiteler arj usul prosese gre daha yksektir. arj usul prosesde polimer nce cips olarak izole edilir. Daha sonra elyaf retimi iin eritilerek retim manifoldlarna baslr. Srekli proseste ise cips haline getirme safhas
479
olmakszn polimer direkt olarak retme manifoldlarna baslr. Bugn zellikle kesikli elyaf reten tesislerde tercih edilen yol budur. lkemizde ilk kurulan PET tesisleri arj usul prosesini uygulamlardr. Ancak yeni kurulmakta olan baz tesislerde srekli polimerizasyon prosesi uygulanarak daha ekonomik iletme koullar salanmtr. Saf tereftalik asitten PET retimine gelince ; TPAnn saf olarak retilmesinde kan zorluklar nedeniyle ilk zamanlar retimde DMT kullanlmtr. Ancak TPAnn molekl arlnn DMTye nazaran kkl ve bu nedenle birim hammadde girdisine tekabl eden polyester rnn daha fazla olmas, ayrca reaksiyonda yan rn olarak metanol yerine daha az problem yaratan suyun teekkl etmesi, TPAnn yeterli saflkta elde edilmesine ynelik almalar tevik etmitir. Bugn iin PET retiminde TPA kullanmnn art hz DMTye nazaran daha yksektir. PET retiminde, DMTde olduu gibi, saf TPA ve MEG arj usul veya srekli olarak polimerize edilir. Gene DMT kullanan proseslerde olduu gibi srekli polimerizasyon prosesi arj usul prosesinden daha ekonomik ve teknolojik adan daha stndr. a.2.2 POLYESTERDEN ELYAF ve DEVAMLI PLK TEKNOLOJS a.2.2.1 ELYAF RETME Kesikli elyaf retmede iki yol kullanlr. Bunlar ; Cipsten retim ( ndirekt retme) Bu eski retim yntemi genellikle arj usul polimerizasyon yntemi uygulayan tesislerde kullanlmaktadr. Srekli alan proseslerde ise kesikli elyaf retimi iin daha modern olarak kabul edilen direkt retme yntemi tercih edilmektedir. Cips besleme kazanndan kurutucuya oradan da ekstrudere gelir. Ekstruderde azot atmosferi altnda eritilen polimer bir spiral yardm ile retme manifoldlarna baslr. Buradan sonra polimer 1200 delikli dzelerden pskrtlerek sabit scaklk ve hzdaki hava akm ile soutulur. Katlaan lifler bir antistatik malzemeyle biraraya getirilerek kablolar oluturulur. Kablolar gater dairesinde calklara dizilir. Dizilen elyaflar ekim iin scak ya banyolarndan geirilir. Daha sonra tabii elyaftaki kvrm zelliini alabilmesi iin kvrcklandrma nitesinden geirilir. Fikse nitesinden sonra eitli boylarda kesilerek balyalanr. lem srasnda elyaf tekstilde kullanlabilecek sabit kesit ve i bnyeye sahip olur.
480
Bundan sonraki ilem elyafn terbiyesinden ibarettir. rn TOPS veya TOW halinde deerlendirmeye tabi tutulur. Dorudan retim Polikondenasyon kazanndan kan eriyik polimer filtre edilerek dorudan retim manifoldlarna baslr. Bundan sonraki ilemler cipsten elyaf retme teknolojisinda olduu gibidir. a.2.2.2 POLYESTER PLK RETME Cipsten retim Polyester cips kurutucuya oradan da ekstrudere gelir. Buradan eriyen polimer retme manifoldlarna baslr. Dzelerden pskrtlerek souk hava ile dondurulur ve zel preparatlarla yalanarak bobinlere sarlr. retme hz 3200-4000 m/dak.dr. Yeni gelitirilen yksek hzda retme makinalarnda retme hz 4000-6000 m/daky bulmaktadr. Bobinlere sarlan iplikler (POY-Preoriented Yarn) denye kontrol ve n kontrol ilemine tabi tutulur. POY iplikler testtre veya dz iplik olarak retilmek zere tekstil makinelerine verilirler. Dorudan retim Burada son polikondensasyon kazanndan kan eriyik polimer filtre edilerek dorudan retme manifoldlarna baslr. Bundan sonraki ilemler cipsten iplik retme teknolojisinde olduu gibidir. a) 3400-4000 m/dk POY retim b) 3400-4000 m/dk POY retim c) Polimer Eriyik
1000-1100 m/dk ekme bkme Mak 700-1000 m/dk Tekstre Mak. 4000-5000 m/dk FDY
Dz iplik Kops Cheese Tekstre iplik PTY Dz iplik Cheese
a.3 AKRLK ELYAF RETM TEKNOLOJS : 1950li yllarn bandan itibaren retilmeye balayan akrilik elyaf, akrilonitril maddesinin polimerizasyon rndr. lkemizde mevcut tesislerde akrilonitril ve vinilasetat veya metaklirat polimerize edildikten sonra bir zc svda zlr ve ince deliklerden baka bir kimyasal madde iine sevk edilerek lif haline dnrler.
481
a.3.1 POLMERZASYON Akrilonitril ve ikinci bir monomer, depolama sahasndan borularla kartrc, soutma ceketli bir polimerizasyon reaktrne sevk edilir. Reaktre aktivatr olarak sodyum metabislfit katalizr olarak da amonyum ferslfat ve demir (2) slfat ilave edilir. Bu katk maddeleri, hassas bir ekilde zelti halinde dozlandrlr. Aa kan s, reaktrn ceketinden devrettirilen su ile uzaklatrlr. Reaksiyonda meydana gelen polimer amur halde olduundan, sspansiyon haline dnr ve reaktrden taarak amur tankna akar. Bu srada, sspansiyona ilave edilen E.D.T.A. maddesi ile, reaksiyonun devam etmesi nlenir. Tanktan alnan sspansiyon, filtrelere verilir. Burada reaksiyon svdan ayrlan polimer, iyice ykandktan sonra vidal konveyrler ile kurutucuya beslenir. Filtrasyonun dier rn olan sznt iindeki reaksiyona girmemi monomer ise bir ayrtrma kolonunda buhar yardm ile ayrtrlr ve yeniden reaktre beslenir. Kurutucuya beslenen polimer, yaryarya su iermektedir. Kurutma ilemi, nce polimerdeki su yzdesinin scak hava ile % 8e drld fla kurutucu ksmnda, daha sonra ise % 0.5e drld akkan yatak ksmnda tamamlanr. Kurutucu knda en ok % 0.5 sulu ok ince toz haline gelen polimer, hava ile polimer depolama sularna tanr. a.3.2 LF RETME METOTLARI Polimer bir zc madde iinde zldkten sonra, gayet ince (0.05-0.2 mm aptaki) deliklerden geirilir ve yeni bir ortama sevk edilir. Bu yeni ortamn, sv veya gaz olmasna gre, retim YA ve KURU ilem adn alr. Genellikle, dimetil asetamid olan zc madde yerine di-metilformamit, di-metil slfoksit veya potasyum tiosiyanat da kullanlabilir. Ya ilemde, zcde mevcut olan polimer madde yeni zelti ile temas edince, zc maddeyi svya terk eder ve polimer madde zlmeyen lif halinde kalr. (Koaglasyon) Kuru ilemde ise scak gazlarn ters akmla devrettirildii bir ortamda zc madde geri kazanlr. Her iki halde de elde edilen elyaf, scakta veya scak suda molekl yapsnn ve mekanik niteliklerinin slah iin haddelenmeye tabi tutulur, kurutulur ve kvrlrlar. Yine
482
scak suda veya gaz ortamndan bir gevetme ilemine tabi olan lifler hazr hale getirilmi olurlar. a.3.3 DOP HAZIRLAMA zc madde olan dimetil asetamid, 10 C civarnda soutulur ve zel bir ekipman ile % 26 orannda polimer ile ince bir sspansiyon haline getirilir. Baz kimyevi maddelerde ilave edildikten sonra homojen hale getirilir. Isl ilemlerden geirildikten sonra dearatrde havas alnarak filtre preslerinden szlr. Bylece elde edilen DOP, parlak lif demetleri retmek iindir. Yar mat elyaf elde etmek iin hazrlama srasnda sspansiyona titandioksit ilave edilmesi gerekmektedir. a.3.4 LF EKME Dili pompalarda elyaf ekim makinalarna sevk edilen dop sirklasyonda tutularak scakl ve konsantrasyonu sabit klnan zc banyosuna sevk edilir. zerinde on binlerce delik bulunan bir nevi szgeten geerken banyoda koagle olan dop, ince lifler haline gelir (koaglasyon) ve oluan srekli elyaf (TOW) merdaneler tarafndan ekilir. Su banyolarnda ykanrken zcden arnr, scak merdanelerde kurutulamadan nce apre banyosunda yumuatlr. Bu yntem, renksiz (ekru tow retmek iindir. Renkli tow retmek iin ise, koaglasyon banyosundan kan tow, ykama banyolarna girmeden nce boya banyolarnda istenen renge boyanr, ykanp aprelendikten sonra kurutma merdanelerinde kurutulur. Kuruyan tow, ondle gruplarnda kvrmlandrldktan sonra, fiziksel zelliklerin sabitletirilmesi iin otoklavda buhar terbiyesine tabi tutulur. Otoklavdan kan tow balyalanmak zere preslere gnderilir. kinci ondlasyon ilemi birincisinin benzeridir ve towun sert tuesini yumuatmak iindir. 2. Ondle makinalarndan kan tow yksek devirli bir rotaya veya zerinde istenilen kesim boyuna gre dizilmi baklar bulunan bir tambura beslenir ve kesik lifler haline getirilerek pnmatik bir sistemle balyalanmak zere preslere gnderilir. TOWdan dorudan tops (taranm yn) yaplaca hallerde elektrikle kzdrlm plaklar arasndan geirilen tow hzlar gittike artan merdanelerin ekimi ile koparlr. Konvertr ad verilen bu makinalardan kan lifler, otoklavda ssal bir terbiyeye tabi tutulur. Dublaj ve bobin makinalarndan geerek balyalanr.
483
a.4 POLPROPLEN ELYAF ve DEVAMLI PLK RETM TEKNOLOJS Granl halindeki polipropilen polimer ekstruderde eritilir. Ergitilmi polimer ekstruder sonsuz vidasnn salad basn ile retme manifoldlarna yollanr. Buradan polimer delikli dzelerden pskrtlr. nce denye elyaf retiminde dze delik says 15.000i bulur. Dzelerden akan lifler arkalarndan flenen klimatize edilmi hava ile dondurulur. Devaml iplik retiminde bu lifler bobin makinalarnda sarlr ve sonra kullanma yerine gre ya sadece ekimi yaplarak dz snai iplikler elde edilir ya da ekme tekstrize makinalarnda ondla hal iplikleri retilir. Elyaf retimi ise polyester elyaf retimine benzer lifler nce tops halinde toplanr, kademeli olarak nce souk sonra scak ekimi yaplr. Kvrcklatrlr fikse edilir ve elyaf halinde kesilir. b) rn Standartlar: Sektrde retilen rnler iin resmi standartlar bulunmamakla birlikte sektrde faaliyet gsteren firmalar dnya standartlarnda retim yapmaktadr. Sektrde faaliyet gsteren firmalarn ou ISO 9002 kalite belgesine sahiptir. Bunun yannda ISO 14000 evreye ynelik belgelendirme almalar da devam etmektedir. Ancak sektrde zorunlu yurt ii retim standard(ulusal ve uluslararas ) bulunmamaktadr.Buna bal olarak ithalatta da standart uygulanmamaktadr. Standart d iplik ve elyaf ithalat bu ynyle ciddi tehdit unsurudur.Standart d ithalat ayni zamanda dahilde ileme belgesi kapsamnda da rahata kald tehdit iki kat artmaktadr. Gnmzde standartlarn yerli endstrinin korunmas ynyle ortada iken ulusal sanayi iin bu gne kadar zorunlu standartlarn uygulanmamas rekabet edebilirliliimizin nasl ortadan kaldrldnn nemli gstergesidir. Ulusal Sentetik iplik ve elyaf standartlarnn sratle yrrle girmesi gerekir. yaplabildii iin sektrn kar karya
484
c) retim Miktar ve Deeri (ton)

1999 Polyester plik Polyester Elyaf Polyamid plik Polyamid Elyaf Akrilik Elyaf Polipropilen plik Polipropilen Elyaf TOPLAM 258.000 89.000 43.000 202.100 2000 344.000 120.000 59.000 218.000 2001 321.000 120.000 57.000 209.000 130.000 22.000 827.000 2002 321.000 125.000 63.500 600 231.000 160.000 25.000 895.00 2003 336.000 118.000 63.900 600 273.000 180.000 38.000 961.000 2004 330.000. 140.000 63.000. . 300.000. 170.000 35.000 1.038.000 2005(t) 310.000 135.000 60.000 . 285.000 170.000 33.000 993.000
608.000
742.000
Sentetik sektrnde son yllarda retimde nce duraanlamalar ve takiben de dmeler balamtr. Bunun en nemli nedenlerinden birisi hammadde fiyatlarndaki istikrarszlklar,yksek vergi ykleri, ar deerli Trk Liras nedeniyle dampingli ithalatn ok artmasdr.Ancak den retimler lke iin ok ciddi yaratmaktadr. polyester iplikte :tekstil iplik +End.ip+ht.plik polyamid iplik:tekstil iplii+endip+ht.iplik Yalova elyaf 2003 den itibaren devreye girdi.2005 de devreden kt.(akrilik) Kaynak:SUSEB, d) Maliyetler: Sentetik Sektrndeki maliyet yaps analiz edildiinde toplam maliyetlerin %60-70 inin hammadde ,%20 sinin de enerji den olutuu grlr. Dolaysyla hammadde ve enerji Fiyatlarndaki deiiklikler sektrn rekabet katsaysn dorudan etkilemektedir.Son be yl iinde hammadde ve enerji fiyatlarndaki istikrarszlk polyester iplik snai maliyetini %63 Polyamid iplik snai maliyetini %40 polyester elyaf snai maliyetini ise %49 orannda etkilemitir. ekonomik ve soysal sorunlar
485
2.1.3. D Ticaret: a) thalat: (1) rn thalat: Dnemsel olarak ithalatn art azal sadece sektrn talebine bal olmayp sektr d faktrlerde nemli rol oynamaktadr. Son dnemlerde daha sk yaanamaya balanan ekonomik krizler bir yandan taleplerin ertelenmesine dier yandan da yerli reticilerin rekabet glerinin azalmasna yol amaktadr.1997 ylnda 185.000 ton seviyesine ulaan ithalat 2003 ylnda 345.000 ton seviyesine ulamasyla birlikte yerli endstri zerindeki ykc etkisi de gemi yllardan ok daha fazla ortaya kmtr. Son yllardaki ar deerlenmi TL ve politikalar uzak dou lkelerinin dampingli ihracat ithalatn yerli endstri zerindeki ykc etkisini hzlandrmtr.
Uygulanan anti damping vergilerinin sonucunda uzak doudan yaplan dampingli ithalat biraz azalmtr.Ancak bu nlem dampingli ithalatn nlem uygulanmayan lkelere kaymasyla etkisizlemitir. Hammadde fiyatlarndaki sistematik arta karlk bunun mamul fiyatlarna yanstlamamas yerli reticilerin rekabet gcn nemli lde zaafa uratmtr. thalat profili ile ilgili aadaki deiiklik son yllarda ortaya kmtr. 1-)Sentetik iplik ve elyaf ithalatnda son yllarda Uzakdou meneli dampingli mallarn pay ok artmtr.Bunun yannda dampingli uzak dou meneli mallar A.B. yesi lkeler zerinden de gelmeye balamtr.A.B. lkelerinde mene deiiklikleri ortaya kmtr. 2-) thalatn miktar olarak artmasna karlk beyan edilen fiyat dmektedir.Hammadde fiyatlarnn son yllarda srekli artmasna karlk ithal fiyatlarnn dmesi serbest piyasa mantna aykrdr. Bunun olas iki sebebi vardr. a) thal edilen rnn beyan edilen fiyat daha az gmrk vergisi demek iin gerek fiyatnn altnda beyan edilmektedir.Bunun yansmas ise i piyasaya dk fatural veya faturasz mal satdr. b)Yada ihracat Uzakdou lke devletleri maliyet ile sat fiyat arasndaki fark kendi lkelerindeki reticilere sbvanse etmektedirler. Bunun sektre yansmas da rekabet gcnn dmesi ve giderek daha az retimdir.
486
Yukardaki her iki olumsuz tabloyu destekleyen dier bir unsur ise dahilde ileme rejimindeki zafiyetlerden yararlanarak i piyasa artlarnn bozulmasdr. 3-)thalatn artmas dier ynyle ihracatn artmasna da yol amtr.Ancak ithal edilen mallar yurt iinde Katma Deer yaratlmadan ihra edilmektedir.Dier bir deyimle ithalat ve ihracatn lke iinde yaratlan GSMH ya katks yoktur.
487
Sentetik plik ve Elyaf Sektr thalat (Miktar Olarak)
(Ton) YILLAR 2002 118.535 128.441 64.488 19.350 2.342 3.160 2.210
Sra No: 1 2 3 4 5 6 7
Ana Mallar
1999 60.000 79.167 33.420 14.956 4.165 155 2.704
2000 74.377 86.812 56.645 16.728 5.826 677 1.935
2001 69.591 69.756 41.511 15.206 2.528 2.481 2.093
2003 121.436 128.720 67.477 23.026 2.773 4.177 3.303
2004 115.323 133.161 48.916 28.102 3.989 2.011 3.086
20005(*) 49.168 78.597 27.699 16.072 1.993 558.394 1.978
Akrilik Elyaf Polyester plik Polyester Elyaf Polyamid plik Polyamid Elyaf Polypropilen plik Polypropilen Elyaf Kaynak: DE(*) 9 aylk Ana Mallar Akrilik Elyaf Polyester plik Polyester Elyaf Polyamid plik Polyamid Elyaf Polypropilen plik Polypropilen Elyaf
Sra No: 1 2 3 4 5 6 7
1999
2000 124 110 169 112 140 437 72
YILLIK ARTILAR(%) 2001 2002 2003 94 80 73 91 43 366 108 170 184 155 127 93 127 106 102 100 105 119 118 132 149
2004 95 103 72 122 144 48 93
20005(t)
488
Sentetik plik ve Elyaf Sektr thalat (Deer Olarak) Sra No: 1 2 3 4 5 6 7 Ana Mallar 1999 2000 104,999,290 154,715,320 57,379,537 62,492,405 5,090,060 1,250,409 2,655,808
(CIF, 2005 Fiyatlarla $) YILLAR 2001 2002 86,814,416 126,743,613 39,793,071 53,492,724 6,457,729 3,562,725 2,830,536 159,542,225 214,315,095 59,199,248 64,218,279 8,111,947 3,820,120 2,646,526
2003 182,942,983 240,556,280 67,239,701 79,168,122 9,925,313 5,734,736 4,509,821
2004 202,898,336 287,308,670 60,955,313 105,263,330 18,085,541 3,505,283 4,204,363
20005(*) 97,961,912 178,976,760 40,425,001 67,870,090 7,846,486 379,771 3,264,337
Akrilik Elyaf 66,553,324 Polyester plik 119,049,974 Polyester Elyaf 32,185,613 Polyamid plik 51,324,329 Polyamid Elyaf 6,123,252 Polypropilen plik 1,542,817 Polypropilen 2,976,784 Elyaf Kaynak: DE,(*) 9 aylk
Sra No: 1 2 3 4 5 6 7
Ana Mallar
YILLIK ARTILAR(%) 1999 2000 2001 2002 158 130 178 122 83 81 89 83 82 69 86 127 285 107 184 169 147 120 126 107 93
YILLIK ARTILAR (%) 2003 2004 20005(t) 115 112 114 123 122 150 170 111 119 91 133 182 61 93
Akrilik Elyaf Polyester plik Polyester Elyaf Polyamid plik Polyamid Elyaf Polypropilen plik Polypropilen Elyaf Kaynak: DE
489
Sentetik plik ve Elyaf Sektr Ortalama thalat Birim Fiyat (Deer Olarak) (CIF, 2005 Fiyatlaryla Bin $) YILLAR YILLAR 1999 2000 2001 2002 2003 2004 20005(t) Sra Ana Mallar No: Akrilik Elyaf 1,10 1,41 1,24 1,34 1,50 1,75 1,99 1 Polyester plik 1,50 1,78 1,81 1,66 1,86 2,15 2,27 2 Polyester Elyaf 0,96 1,01 0,95 0,91 0,99 1,24 1,45 3 Polyamid plik 3,43 3,73 3,51 3,31 3,43 3,74 4,22 4 Polyamid Elyaf 1,47 0,87 2,55 3,46 3,57 4,53 3,93 5 Polypropilen plik 9,95 1,84 1,43 1,20 1,37 1,74 0,68 6 Polypropilen Elyaf 1,10 1,37 1,35 1,19 1,36 1,36 1,65 7
Kaynak: DE Sra Ana Mallar No: Akrilik Elyaf 1 Polyester plik 2 Polyester Elyaf 3 Polyamid plik 4 Polyamid Elyaf 5 Polypropilen plik 6 Polypropilen Elyaf 7 Kaynak: DE YILLIK ARTILAR(%) 1999 2000 2001 2002 79 97 92 93 336 536 80 114 98 106 106 34 127 102 93 109 104 106 74 119 113 YILLIK ARTILAR (%) 2003 2004 20005(t) 89 89 92 96 97 88 88 86 87 80 92 79 79 100
490
AB ve nemli Dier lkelerin Toplam Sentetik plik ve Elyaf Sektr thalat indeki Pay Miktar Sra Ana Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005(t) No: 60.000 74.377 69.591 118.535 121.436 115.323 92.500 1 Akrilik Elyaf 44.400 50.576 61.208 90.086 91.077 88.798 75.000 A.B. 0 0 725 0 0 0 1500 Uzakdou 15.600 23.800 7657 28.448 30.359 26.524 17.000 Dier 79.167 86.812 69.756 128.441 128.720 133.161 78.597 2 Polyester plik 9.500 10.417 7157 6.422 3.861 11.984 5.501 A.B. 48.291 54.691 50.302 106.606 93.965 102.533 61.305 Uzakdou 21.375 21.703 12.297 15.412 30.892 18.642 11.789 Dier 33.420 56.645 41.511 64.488 67.477 48.916 27.699 3 Polyester Elyaf 3.342 7.363 2.430 5.803 3.373 742.333 A.B. 26.736 43.616 35.223 52.880 53.306 25.436 9.808 Uzakdou 3.342 5.664 3.858 5.803 10.796 23.479 16.949 Dier 14.956 16.728 15.206 19.350 23.026 28.102 16.072 4 Polyamid plik 6.281 5.854 5.307 6.772 7.828 10.678 8.196 A.B. 2.991 5.185 5.928 8.901 11.973 7.868 4.821 Uzakdou 5.683 5.687 3.971 3.676 3.223 9.554 3.214 Dier 4.165 5.826 2.528 2.342 2.773 3.989 1.993 5 Polyamid Elyaf 2.207 3.379 14 2.178 1.996 3.111 1.913 A.B. 166.6 116.52 321 0 83.19 239.34 59.79 Uzakdou 1.790 2.330 2193 163.94 693.25 638.24 19.93 Dier 677 2.481 3.160 4.177 2.011 558.394 6 Polypropilen 155 plik 108.5 602.53 1.860 2.528 2.589 1.412 530.474 A.B. 17.05 0 0 31.6 0.417 79.216 10.051 Uzakdou 29.45 74.47 620.25 600.4 1.551 521.854 17.868 Dier 1.935 2.093 2.210 3.303 3.086 1.978 7 Polypropilen 2.704 Elyaf 2.649 1.799 2.093 2.121 2.312 2.376 1.701 A.B. 19.35 0 2.21 792.72 678.92 257.14 Uzakdou 54.08 116.1 0 86.19 198.18 30.86 19.78 Dier
491
AB ve nemli Dier lkelerin Toplam Sentetik plik ve Elyaf Sektr thalat indeki Pay Deer (CIF Fiyatlaryla $)
Sra No: 1 (000 USD) Ana Mallar Akrilik Elyaf A.B. Uzakdou Dier Polyester plik A.B. Uzakdou Dier Polyester Elyaf A.B. Uzakdou Dier Polyamid plik A.B. Uzakdou Dier Polyamid Elyaf A.B. Uzakdou Dier Polypropilen plik A.B. Uzakdou Dier Polypropilen Elyaf A.B. Uzakdou Dier 1999 66.553.324 49.249 0 17.303 119.049.974 14.285 72.620 32.143 32.185.613 3.218 25.748 3.218 51.324.329 21.556 10.264 19.503 6.123.252 3.245 244.930 2.632 1.542.817 1.079 169.709 293.135 2.976.784 2.917 59.535 2000 104.999.290 71.399 0 33.599 154.715.320 18.565 97.470 38.678 57.379.537 7.459 44.182 5.737 62.492.405 21.872 19.372 21.247 5.090.060 2.952 101.801 2.036 1.250.409 1.112 0 137.544 2.655.808 2.469 26.558 159.348 YILLAR 2001 86.814.416 76.397 2002 159.542.225 121.252 0 38.290 214.315.095 10.715 177.881 25.717 59.199.248 5.327 48.543 5.327 64.218.279 22.476 29.540 12.201 8.111.947 7.544 0 567.836 3.820.120 3.056 38.201 725.822 2.540 2.646 103.214 2003 182.942.983 137.207 0 45.735 240.556.280 7.216 175.606 57.733 67.239.701 3.361 53.119 10.758 79.168.122 26.917 41.167 11.083 9.925.313 7.146 297.759 2.481 5.734.736 3.555 573.473 2.130 4.509.821 3.156 1.082 270.589 YILLAR 2004 202.898.336 156.231 0 46.666 287.308.670 25.857 221.227 40.223 60.955.313 31.696 29.258 105.263.330 40.000 29.473 35.789 18.085.541 14.106 1.085 2.893 3.505.283 2.462 132.850 909.620 4.204.363 3.237 924.959 42.043 20005(t) 97.961.912 87.176 2.292 8.219 178.976.760 12.528 139.601 26.846 40.425.001 1.083 14.314 24.736 67.870.090 34.613 20.361 13.574 7.846.486 7.532 235.394 78.464 379.771 360.782 6.835 12.152 3.264.337 2.807 391.720 32.643
10.417. 126.743.613 13.004 91.406 22.343 39.793.071 34.167 1.930 3.696 53.492.724 18.722 20.862 13.908 6.457.729 5.602 820 35 3.562.725 2.672 0 890.681 2.830.536 2.646.526 2.830 0 0
492
2) Yar rn thalat: Sektrde gerek polyester gerek polyamid lif retiminde gerekli grlen durumlarda cips ithalat yaplmaktadr. Polyester iplik retiminde POY ithalat yaplmakta olup 2005 yl itibariyle 34.897.252 ABD dolar karl 22.733 ton POY dalm yaplmtr. (3) Hammadde thalat: Sektrde kullanlan hammaddeler: 1-Akrilik Elyaf : Doal elyaflara en yakn grnm veren ve ynn ikmesi zellii bulunan akrilik elyafn temel hammaddelerinden olan akrilonitrilin bir ksm 1983 ylndan beri Petkim Aliaa Petrokimya tesislerinde retilmektedir, vinil asetatn tamam ise ithal edilmektedir. 2-Polyamid Elyaf ve iplik: plik ve elyafn temel hammaddesi olan cipsin retiminde kullanlan kaprolaktam Petkim Yarmca Petrokimya tesislerinde retilmekte iken 1993 ylnda retimin durdurulmas zerine ithal edilmektedir. 3-Polyester plik ve Elyaf : plik ve elyafn temel hammaddesi olan polyester cips yurt iinde retilmektedir. Zaman zaman az miktarda ithal edilmektedir. polyester cips retiminde kullanlmakta olan hammaddelerden DMT SASA tarafndan MEG ve PTA ise Petkim Aliaa Petrokimya tesislerinde retilmekte ve talebin yurtii retimle karlanamayan ksm ithal edilmektedir. Sentetik elyaf ve iplik hammaddeleri yurtiinde PETKM tarafndan retilmesinin yan sra ithal de edilmektedir.Yurt ii retim sektrn ihtiyacnn altnda kalmas nedeniyle kalan nemli ksm dnya zerindeki belli bal tedarikilerden ithal edilmektedir.Bu alandaki asl nemli gelime ise Trk Sentetik Sektrnn ihtiyac olan hammaddelerin A.B. lkelerinden tedariki srasnda yaanan ve sektr ciddi rahatsz eden manevralardr.A.B.de sentetik hammadde reticileri konuda yaplan grmelerde kapasitelerinin nemli bir ksmn A.B. ve Uzakdou Trkiyenin hammadde retim yetersizliini antaj olarak ve hammadde lkelerine sattklar iin Trk reticilere giderek daha az hammadde vermek istemektedir. Bu kullanmaktadrlar.Dier yandan A.B. deki yetersiz hammadde yatrmlar engeller kartarak
tedarik sknts reticileri nc lkelere yneltmektedir. A.B. komisyonu bu konuda eitli sektrn daha ucuz hammadde salamasn engellemektedir. Bu bulunduu lkelere Trkiye tarafndan GSP (Generalized ithal edilen hammaddeler iin ortak tedarikilerin bir ksmnn
Preferantial System) lke stats verilmedii iin
gmrk tarifesi zerinden gmrk vergisi uygulanmaktadr. Oysa AB ve dier lkelerce
493
hammadde ithal edilen bu lkelere GSP lke stats verilmesi nedeniyle ayn hammaddeler AB ve dier lkelere ortak gmrk tarifesinin daha altnda bir oranda gmrk vergisi denmek suretiyle daha ucuza ithal edilebilmektedir. Bu da Trk reticiler iin maliyet faktrdr. Dier yandan PETKM bata olmak zere Petrokimya endstrisindeki zelletirmenin henz netlememesi nedeniyle sektrde yeni hammadde retim yatrmlar bulunmamaktadr. Trk Tekstil Sektrnn gelecei iin ok nemli yer igal eden sentetik sektrnn gelecei iin mutlaka hammadde yatrmlarnn tevik edilmesi , Petro Kimya tesislerinin zelletirilmesi gerekmektedir. Sektrde kullanlan hammaddenin retim ve ithalat rakamlar aada verilmektedir: Sentetik plik ve Elyaf Sektrnde Hammadde retimi ve thalat
Ton 1999 retim Acrylonitril Caprolactam DMT PTA MEG thalat Acrylonitril Caprolactam DMT PTA MEG hracat Acrylonitril Caprolactam DMT PTA MEG 78.497 210.647 64.674 89.854 135.853 11.104 31.214 146.395 95.651 29.472 2000 77.483 228.053 71.951 87.431 175.843 21.406 34 198.778 95.651 24.704 2001 87.986 199.882 62.740 82.795 118.897 20.522 2.000 178.596 108.338 27.663 21.365 1.285 12.231 2002 91.295 2003 84.243 2004 88.107 2005
srasnda yeni teknolojik hammadde yatrmlarnn zorunlu klnmas
(Ton)
PETKM retim kapasitesi 90.000
64.992 83.848 3.979 18.575 60.001 214.304 109.494 25.397 0 12.340 9.635 7.143
56.369 75.458 5.265 20.999 67.329 176.305 114.928 12.948 10 412 11.060 2.758
63.499 82.737 6.392 24.011 66.256 264.277 165.409 6821 30 12.000 8.066 18.757
70.000 89.000
1.200 14.503
300 7.673
d) hracat: Sentetik Sektr son yllarda ihracat miktarn srekli ve istikrarl ekilde arttrrken 2002ylnda sert bir dten sonra Trk Lirasnn ar deerlenmesi ve Uluslar aras piyasalarda Uzakdou basks nedeniyle 2003 ve 2004 yllarnda hz kesmeye balamtr. hracatn kompozisyonu ise %60 larn zerinde A.B. lkelerine %10 civarnda Afrika ve %10 civarnda D.Avrupa lkeleri dir. Gmrk Birlii ncesinde A.B. nin arl %43-44
494
seviyesindeydi.Dier yandan birim ihracat fiyatlar yllar iinde ciddi seviyelerde artmamaktadr. Son yllarda geleneksel sentetik iplik ve elyafn yan sra endstriyel sentetik iplik ve elyaf ihracat da artmaya balamtr. Son yllarda Polyester iplik daha ziyade yurt ii tketiciler tarafndan srarla talep edilmesi nedeniyle ihracat yn daha dk olmakla birlikte 2004 ylndan itibaren i piyasann da daralmasyla ihracat seviyesi ciddi ykselmeye balamtr. Dier yandan gerek polyamid gerekse polyester endstriyel ipliklere olan talebin giderek artmas nedeniyle bu rnlerin ihracat azalmakla birlikte i talebi karlamak iin nemli ithalat yaplmaktadr. Blge lkeleri polyester elyaf asndan yeni ve cazip pazarlar olmaya balamtr.Ancak geleneksel A.B. pazar polyester elyaf asndan halen nemini korumaktadr. Daha ziyade kadn orab iplii eklindeki polyamid(naylon )ihracatnn %50 si A.B. lkelerine gerekletirilmektedir. Akrilik elyaf hracat da 2003 ylndan beri yakalad ykselme izisini srdrmektedir.
495
Sentetik plik ve Elyaf Sektr hracat (Miktar Olarak) Sra No: 1 2 3 4 5 6 7 Ana Mallar 1999 2000 52.729 135.993 14.966 26.329 27 3.601 232.729 2001 74.745 120.279 19.761 30.347 27 11.920 167.968 YILLAR 2002 71.000 89.760 21.200 30.392 65 13.699 113.031
(Ton) 2003 95.248 71.297 22.679 33.546 97 18.291 82.490 2004 101.000 84.058 48.817 33.647 83 31.184 80.328 20005(t) 105.000 38.637 23.972 14.019 15.050 16.237 29.582
Akrilik Elyaf 57.665 Polyester plik 94.300 Polyester Elyaf 19.916 Polyamid plik 21.622 Polyamid Elyaf 108 Polypropilen plik 4.248 Polypropilen 361.619 Elyaf Kaynak: DE
YILLIK ARTILAR(%) Sra No: 1 2 3 4 5 6 7 Ana Mallar Akrilik Elyaf Polyester plik Polyester Elyaf Polyamid plik Polyamid Elyaf Polypropilen plik Polypropilen Elyaf 1999 2000 91 144 75 122 25 85 64 2001 142 88 132 115 100 331 72 2002 95 75 107 100 240 115 67
YILLIK ARTILAR (%) 2003 134 79 107 110 149 134 73 2004 106 118 215 100 85 170 97 20005(t)
Kaynak: DE
496
Sentetik plik ve Elyaf Sektr hracat (Deer Olarak)
(FOB Cari Fiyatlarla Bin $ ) YILLAR 2002 116,978,514 25,852,436 87,773,904 503,596 22,237,754 116,235
Sra No: 1 2 3 4 5 6 7
Ana Mallar
1999 57,556,284 97,122,657 23,092,499 72,600,892 58,381 7,397,614 309,879
2000 72,766,312 154,359,543 18,460,241 84,942,920 133,259 6,147,489 236,657
2001 149,116,196 23,660,041 91,949,897 263,917 19,930,278 142,182
2003 123,410,554 24,317,930 102,357,147 307,573 31,796,254 104,097
2004 164,230,620 58,326,258 108,465,616 194,658,449 62,343,155 111,966
20005(t) 83,708,934 35,072,852 51,670,019 59,253 32,981,152 54,543
Sra No: 1 2 3 4 5 6 7
Ana Mallar
1999
2000 126 159 80 117 228 83 76
YILLIK ARTILAR(%) 2001 2002 2003 96 128 108 198 32 60 78 109 95 191 112 82 105 94 117 61 143 90
2004 133 240 106 63,288 196 108
20005(t)
497
Sentetik plik ve Elyaf Sektr hracat Ortalama Birim Fiyat (FOB .......Fiyatlaryla Bin $ ) YILLAR 2001 2002 2003 1,23 1,19 3,02 9,77 1,67 0,84 1,30 1,21 2,88 7,74 1,62 0,01 1,73 1,07 3,05 3,17 1,73 1,26
Sra No: 1 2 3 4 5 6 7
Ana Mallar Akrilik Elyaf Polyester plik Polyester Elyaf Polyamid plik Polyamid Elyaf Polypropilenplik Polypropilen Elyaf
1999 0,99 1,02 1,15 3,35 0,54 1,74 0,85
2000 1,38 1,13 1,23 3,22 4,93 1,70 0,01
2004 1,95 1,19 3,22 2,34 1,99 1,39
20005 (t) 2,16 1,46 3,68 3,93 2,03 1,84
YILLIK ARTILAR(%) Sra Ana Mallar No: Akrilik Elyaf 1 Polyester plik 2 Polyester Elyaf 3 Polyamid plik 4 Polyamid Elyaf 5 Polypropilen plik 6 Polypropilen Elyaf 7 Kaynak: DE 1999 2000 72 91 94 104 11 102 84 2001 91 103 107 50 102 0,12 2002 95 98 105 126 103 82
YILLIK ARTILAR (%) 2003 75 114 95 244 93 81 2004 250 90 95 137 87 91 20005(t)
498
AB ve nemli Dier lkelerin Toplam Sentetik plik ve Elyaf Sektr hracat indeki Pay (%) YILLAR Sra Ana Mallar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 20005(t) No: 57.665 52.729 74.745 71.000 95.248 101.000 0 1 Akrilik Elyaf A.B. 22.489 17.927 70.700 Uzakdou 5.189 3.163 10.100 Dier 29.985 31.637 20.200 94.300 135.993 120.279 89.760 71.297 84.058 38.637 2 Polyester plik A.B. 50.922 76.156 69.761 54.753 46.343 53.797 28.205 Uzakdou 0 0 0 0 0 0 0 Dier 43.378 59.836 50.517 35.006 24.953 30.260 10.431 19.916 14.966 19.761 21.200 22.679 48.817 23.972 3 Polyester Elyaf
A.B. Uzakdou Dier
Polyamid plik
A.B. Uzakdou Dier
Polyamid Elyaf
A.B. Uzakdou
12.148 6.136 15.611 17.596 14.968 39.053 22.054 995.8 4.639 3.556 0 0 0 119.86 6.771 4.190 592.83 3.604 7.710 9.763 179.790 21.622 26.329 30.347 30.392 33.546 33.647 14.019 13.405 13.691 18.511 16.107 15.431 16.487 9.408 0 0 7.890 0 0 0 3.092 8.216 12.637 3.945 14.284 18.114 17.159 1.518 108 27 27 65 97 83 15.050
0 0 0.81 22.1 10.67 8.3 8.879 0 0 0 0 0 0 0 Dier 108 27 26.19 42.9 86.33 74.7 6.170 13.601 11.920 13.699 18.291 31.184 16.237 Polypropilen plik 6.089 A.B. 1.522 4.080 1.430 2.191 3.475 8.731 4.322 Uzakdou 4.262 8.840 10.012 11.370 548.73 21.828 331.23 Dier 304.45 680.05 476.8 136.99 14.266 623.68 11.583 0,8 167.968 113.031 82.490 80.328 29.582 Polypropilen Elyaf 361.619
A.B. Uzakdou Dier
289.295 0 72.323
0.296 50.390 0 0 0.504 117.577
39.560 0 73.470
5.774 0 76.715
0 0 80.328
19.849 2.632 7.099
499
AB ve nemli Dier lkelerin Toplam Sentetik plik ve Elyaf Sektr hracat indeki Pay (%) (000usd) YILLAR Sra No: 1 Ana Mallar Akrilik Elyaf
A.B. Uzakdou Dier
1999 57.556 22.447 5.180 29.929 97.122 52.446 0 44.676 23.092 14.086 1.155 7.851 72.600 41.383 0 23.958 58 0 0 58 7.397 1.849 5.178 369 309
248 0 61
2000 72.766
2001 -
2002 -
2003 -
2004 20005(t) 101.000 70 10 20 164.230 105.108 0 59.122 58.326 46.661 0 11.665 108.465 53.148 0 55.317 194.658 19.465 0 175.193 62.343 17.456 43.640 1.247 111
0 0 111
Polyester plik
A.B. Uzakdou Dier
24.740 4.366 43.660 154.359 149.116 116.978 86.441 0 67.918 18.460 7.569 5.723 5.168 84.942 44.170 0 40.772 133 0 0 133 6.147 1.844. 3.996 307 236
87 0 149
123.410 80.217 0 43.193 24.317 16.050 0 8.267 102.357 47.084 0 55.273 307 274 0 33 31.796 6.041 1.017 24.737 104
18 0 86
83.708 57.759 3.348 22.601 35.072 32.267 175 2.630 51.670 34.700 11.367 5.603 59 35 24 32.981 8.779 672 23.530 54
37 4 13
Polyester Elyaf
A.B. Uzakdou Dier
Polyamid plik
A.B. Uzakdou Dier
84.997 0 64.119 23.660 18.928 4.400 332 91.949 57.009 23.907 11.033 263 7 256 19.930 2.392 16.940 598 142
42 0 70
71.357 0 45.621 25.852 21.457 0 4.395 87.773 46.520 0 41.253 503 170 0 333 22.237 3.558 18.457 222 116
32 0 84
Polyamid Elyaf
A.B. Uzakdou Dier
Polypropilen plik
A.B. Uzakdou Dier
Polypropilen Elyaf
A.B. Uzakdou Dier
Kaynak: DE
500
2.1.4 Yurt i Tketim Tketim Miktar YILLAR

Ana Mallar Sra No: 1 Akrilik Elyaf 2 Polyester plik 3 Polyester Elyaf 4 Polyamid plik 5 Polyamid Elyaf Kaynak: TSKB, 1999 216.827 235.101 121.870 42.886 4.165 2000 242.224 290.039 146.416 52.683 5.826 2001 212.493 256.556 101.511 42.981 2.528 2002 275.595 352.304 148.891 55.758 2.842
YILLAR
2003 294.747 380.457 166.093 54.790 3.273 2004 306.065 424.506 167.398 66.837 4.489 20005(t) 310.000 450.440 168.000 67.000 4.600
Sra No: 1 2 3 4 5
Ana Mallar Akrilik Elyaf Polyester plik Polyester Elyaf Polyamid plik Polyamid Elyaf
YILLIK ARTILAR(%) 1999 2000 2001 112 123 120 123 140 88 88 69 82 43
2002 130 137 147 130 112
YILLIK ARTILAR (%) 2003 2004 20005(t) 107 108 112 98 115 104 112 101 122 137 . . . . .
501
2.1.5. stihdam Sentetik plik ve Elyaf Sektr stihdam Durumu (Kii)
Sra No: 1 2 3
Ana Mallar
1999
YILLAR 2000 2001
2002
2003
YILLAR 2004 20005(t)
Akrilik Elyaf Yksek Orta i Polyester plik Yksek 860 1090 800 700 700 1 Orta 2 i 7.827 9.812 7.319 6.794 6.644 3 Polyester Elyaf Yksek 58 54 48 53 42 1 Orta 2 i 443 502 486 449 427 3 Polyamid plik Yksek 70 70 70 77 87 1 Orta 2 i 625 525 1057 960 1017 3 Polyamid Elyaf Yksek 10 7 8 11 5 1 Orta 2 i 43 39 40 49 57 3 Polypropilen plik Yksek 180 197 230 228 290 1 Orta 2 i 4800 5155 5800 7300 7600 3 Polypropilen Elyaf Yksek 45 63 67 89 96 1 Orta 2 i 780 790 845 926 1020 3 Kaynak: DE Sektrdeki istihdam seyri son yllardaki daralmalar nedeniyle balamtr.
600 6.370 54 422 97 1281 5 55 315 8200 100 1100
400 4.077 40 380 94 1309 4 50 350 9000 100 1200
ciddi olarak dmeye
502
2.1.6. Mevcut Tevik tedbirlerinin deerlendirilmesi Sentetik sektrne yaplan yeni yatrmlar A.B. Sentetik Kanunu gerei tevik kapsam dnda tutulmutur.Bu lkemizdeki yeni yatrm kararlar zerinde caydrc vermektedir.Ayrca merkezi idareler de yeni olmaktadr. A.B. deki uygulama ise ok farkldr.A.B. ye dahil lkeler yeni yatrmlar iin genellikle yerel idareler kanalyla tevik yatrmlara eitli balklar altnda tevik vermektedir.Eer A.B. komisyonu bu hususu tespit ederse ceza uygulanmasna ramen yeni sentetik yatrmlarn desteklemektedirler.Trkiye de tekstilin yok olmamas iin teknik tekstile ynelik yeni iplik ve elyaf yatrmlarn yerel idareler vastasyla desteklenmesi gerekmektedir. 2.1.7. Sektrn Rekabet Gc: Gmrk birliinin ilk dneminden itibaren dampingli ithalat artnn nlenememesi ve eitli blgesel ve yapsal krizler son dnemlerde sektrn rekabet gcn derinden etkilemeye balamtr. Dier yandan devletin tekstil ile ilgili bir politikasnn olmamas gelen her trl tevikli yatrm ba vurusunu kabul etmesi de bir yandan lkeyi eski teknoloji mezarl haline getirirken dier yandan da verimsiz makineler da retim rekabet gcn drmektedir.Tekstil politikaszl lkemizin kstl kaynaklarnn da ciddi olarak israf edilmesine yol amtr. Gmrk Birlii sonrasnda A.B. ye uyum erevesinde A.B. nin tekstil politikalarna paralel bir politikaszlk izlenmeye allm Dier bir deyimle A.B. nin standart tekstil retimini terk edilerek yksek katma deerli rnlere gemesine ynelik sanayi stratejisinin(Bengeman raporu) sadece tekstilin gzden karlmas ksm sinsice uygulanmaya balanmtr.nk gzden karlan tekstil lke GSMh sinin %10 unu,istihdamn %10unu, ihracatn %30 unu karlamaktadr.te yandan A.B. nin katma deeri yksek tekstil gmrk denetimleri retimiyle ilgili olarak kendi mteebbislerine salad imkanlar ekonomik sebeplerle gz ard edilmitir. te yandan yine A.B. ye uyum gerekesiyle serbestletirilmi koruma mekanizmalar teker teker ortadan kaldrlmtr. Bunun sonucunda da dampingli ithalat ok fazla artmaya balamtr.Dampingli ithalat dalga dalga hammaddeden mamul mallara kadar tm alanlar sarmtr. Avrupa Birlii lkelerinde Sentetik Kanununa gre sentetik sektrne yaplacak yatrmlara her trl devlet yardm ve tevik yasak olmasna ramen bu alanda faaliyet
503
gsteren
firmalar
kendi devletleri nezdinde stratejik kabul edildikleri iin bu alandaki
yatrmlar ve faaliyetleri ak veya gizli ekilde tevik edilmektedir. Bu da bu lkelerde faaliyet gsteren firmalarn rekabet gcne nemli katkda bulunmaktadr. Trkiye'de sektrdeki rekabet gcnn gelecei elektrik fiyat, hammadde fiyatlar gibi stratejik faktrlere dorudan bal olduu grlmektedir. Trkiyenin en nemli rekabet avantaj olan iilik maliyetleri giderek bu zelliini kaybetmektedir. nmzdeki yllarda igc maliyetlerindeki ykselmenin sektrn rekabet gcn olumsuz olarak etkileyecei dnlmektedir. Sektrn rekabet gcn rakamsal olarak aklamak amacyla yaplan oran analizleri deerlendirildiinde sektrn ithalat younluunun yksek , uzmanlama dzeyinin yksek, d rekabete aklnn ise ortalamann altnda olduu grlmektedir. Sektrde ihracatn ithalat karlama oran ise ortalamann zerindedir. Sz konusu oranlar aada verilmektedir. thalat Szma Oran: 0,32 Uzmanlama Katsays: 0,88 D Rekabete Aklk: 0,48 hracat/thalat: 0,63 2.1.8. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler: Sektrn bu anlamda en fazla iliki iinde bulunduu sanayi kolu ambalaj sanayii olup sektrn nitelikli ambalaj malzemesi ihtiyacn karlayacak durumdadr. 2.2Dnyadaki Durum ve AB, Dier lkeler tibariyle Mukayese Dnya Sentetik fiber retiminin detaylar (EK4,5) de yer almaktadr. Son yllarda doal liflerdeki arz yetersizlii giderek artan oranda sentetik lifler tarafndan doldurulmaktadr. Sentetik liflerin iinde de polyester retimindeki art ise dier gruplarn ortalamasnn zerindedir. Dnya sentetik tketimi de (EK-5) de yer almaktadr. Dnya Sentetik sektryle ilgili dier gelimeler aadaki gibidir 1-DNYA SENTETK TEKSTL RETMNDE TRENDLER DEYOR. Dnya sentetik retimiyle birlikte Dnya tekstil retiminde in, Tayvan, G.Asya, G.Kore, Hindistan ve Trkiyenin dominant olduu bu lkelerde retimin i tketimin ok zerinde olmas
504
nedeniyle ihracata yneldiklerini Bu lkelerde
retilen tekstil rnlerinin K.Amerika,
Avrupa, Japonya pazarlarna yneldii 2002 ylnda tekstilde dnya ticaretinin ok iyi olduu, ilgin Asya lkelerinin net ihracat olmasna ramen inin 2 Milyon ton tekstil rn ithalat yapt ayrca K.Amerika ve Avrupann da net ithalat olduklarn belirtilmitir. B.Avrupann tarafnda 2002 ylnda gerekletirdii 2 Milyon ton tekstil rn ihracatnn katma deeri yksek tekstil rnlerden olumasna karlk hazr giyim alannda dou Avrupa ve Kuzey Afrika lkelerinde retilmi rnleri de youn bir ekilde kullanmaya balamtr. 2004 ylnda Dnya tekstil ticaretinin 7 Trilyon Dolarlk hacminin % 30 unu 200 byk firmann gerekletirdii byk tedarik zincirlerinin arlnn arttn belirtmitir. Sentetik esasl rnlerde ciddi trev deiikliklerinin ortaya kmktr ve zellikle Waterproof, Thermal Regulation, Antimicrobiyeladditives,Antimugging jaket ve high performance sportwear, durable swimmer araba sanayisine ait teknoloji rnlerinin retilmesi giderek artmaktadr. Bununla birlikte arz A.B. ,Amerika ekseninden Uzak douya kaymaktadr.Dier bir deyimle A.B. ve Amerikadaki sentetik retimleri hzla dmekte net retici konumdan net ithalat konuma gelmektedir.Buna karlk zellikle katma deeri yksek teknik tekstil iplik ve elyaf retimi ve ihracat artmaya balamtr. 2-DNYA SENTETK ARZ VE TALEB YAVACA YKSELMEKTEDR. 2003 ylnda 58 milyon ton olarak gerekleen dnya telcik retimi 2004 ylnda da 37,9 milyon ton olarak gereklemi, 2005 iin %2 lik art beklenmektedir. Trkiye ve Bat Avrupa da 2005 ylna kadar polyester talebinin yllk ortalama %3 ve %6 , Polyamid talebinin ise %2 artmas beklenmektedir.Ayn dnemde in de polyester talebi yllk %13 artaca tahmin edilmektedir. Sonu olarak: 2010 ylna kadar yllk tekstil sektrnn byme trendi yllk %4,2 olarak n grlmesi nedeniyle 2003 ylnda fert bana tketim 9,1 den 2004 de 9,4 kg ykselmesi, 2010 ylna kadar bat Avrupada sektrn yllk %1 in de ise %4,6 bymeye devam etmesi beklenmektedir. 3- DNYA DOAL LF RETM DNYA TALEBN KARILAMAYA YETMYOR 2002 ylnda 1,2 milyon ton seviyesinde gerekleen dnya yn retimi 2003 ylnda hafif bir dme gstermekle birlikte 2004 ylnda yine 1,2 milyon ton olarak gereklemesi tahmin edilmektedir.
505
2003 ylnda Trk pamuk retiminin 850.000 ton tketiminin de 1,5 milyon ton c.varnda olaca bu nedenle 2003 ylndan itibaren Trkiyenin pamuk ithalats olaca,Dnyada sadece A.B.D. nin ihracat olaca dier tm tekstil lkelerinin net ithalat olaca,bu nedenle pamuk da bio teknolojinin daha fazla kullanlmaya balanaca hesaplanmaktadr. 4- POLYAMD FBER RETMNDE PA-66 nin AIRLII ARTMAKTADIR. Dnya polyamid retimi 2002 ylnda 3,9 milyon ton olarak gereklemi,10 firma dnya retiminin % 55ini gerekletirmitir. Asya da oluan fazla kapasite fiyatlarn dmesine yol amtr.(2-3,5$/kg) dnyadaki en byk retici olan Tayvan ayni zamanda fiyat drme ampiyonudur. 2007 ylna kadar sektr yllk ortalama %1,5 bymesi beklenmektedir. zellikle PA 66 da byme beklentisi daha fazladr.Japonya, Tayvan, G.Kore kapasite azaltmaya hazrlanmaktadr. 5-POLYESTER LFLERin ALTERNATF VARMIDIR? KARLI OLACAKMIDIR? Dier lifler ile karlatrldnda polyester ilemleri kullanlan hammaddeleri asndan hala ak ekilde avantajldr. Dier yandan farkl endstrilerde bu avantaj kullanmak iin polyester ile entegrasyona ynelmektedir. Ynetimsel karllk ise hammadde de gelimelere baldr.2003 de Dnyada retilen ipliin 13 milyon tonunda polyester kullanlmaktadr. Polyesterin moda kullanmnda dahi daha fonksiyonel olmas ve gelecekte Pazar retim etkinliinde dikey entegrasyona polyesterin ok daha yatkn olmas nedeniyle alternatifi grnmemektedir. 6- AKRLONTRL de GRNM: Arz ve talep baa ba noktada. Orta vade de Asya akrilonitril piyasasnda nemini ve etkinliini arttracaktr.Talep taraf ise ok daha dk kalacaktr. 2003 ylnda dnya talebi 4.937.000 ton ve inin talebi 1.722.000 ton olmakla birlikte Asahi, Monte fibre gibi firmalar kapasite azaltmasna gideceklerdir. 2003 ylnda dnya arz 5,200.000 ton olarak gereklemesi beklenmektedir. 7- DNYA PTA RETM DEL AMA PTA TALEB SREKL ARTMAKTADIR 2003 yl grnmnde polyesterin bymeyi muhafaza eden tek rn olup, bal olarak dnya polimer retiminin 35 milyon ton seviyesine ykselmi en byk art da %26 ile in de gerekletirilmitir. 2003 ile 2005 arasnda PTA kullanmnda %9 luk art beklenmektedir. 2003n ikinci yars ve 2004 de yeni PTA retim tesisi devreye alnmas beklenmemekte fakat inin retimi 5,2 milyon ton talebin 10 milyon ton olduu gz nne alnrsa PTA ithalat 4,8 milyon tona ykselecektir.
506
8-DNYA NAYLON TALEB NEREYE KAYMAKTADIR. Dnya naylon pazar 2000 ylndan beri ok kk gelimeler gstermektedir. Naylon 6 yerini giderek daha fazla naylon 66 kullanmna brakmaktadr.Naylon 6 daha fazla uzak douda naylon 66 ise A.B.D. ve Avrupada kullanlmaktadr.2010 ylnda naylon polimerin %42 si plastik veya filme dnecektir. Kaprolaktam ticareti Avrupa ile Asya arasnda dolaacaktr.Ancak uzak dou kendi kendine yeterli olmak hedefine ulaacaktr. Fiyatlarda belli bir ilerleme olmakla birlikte Pazar pay da artma beklenmektedir. 9-PARAKSLEN RETMNN GELECE Polyester talep artna bal olarak PTA ve Paraksilen talebinde de art beklenmektedir. 2001 ylndan itibaren Asya net PX ithalats konumundadr. 2011 ylnda 2 Milyon ton ithalatn Ortadou, A.B.D. ve A.B. den karlanmas beklenmektedir.Dnyada fiyat dengesizlii srecei iin ve 2010 ylnda dnya Px talebinin %74 artarak 13,7 milyon tona ykselmesi nedeniyle Dnya da PX yeni yatrm daima ihtiya hissedilecektir 10-MEG; BRAZ DAHA KAR ELDE EDEBLME ANSI VARMIDIR? Tarihinde ilk kez MEG kapasiteleri 2003 ylnda azaltlmtr. 2003 -04 yllarnda uzak dou 2005 ylnda ise ran da devreye girecek yeni kapasiteler dk kar marj nedeniyle retimi kritik aamaya sokacaktr. 2003 Ancak sadece Asya 8 milyon tonluk seviye ile MEG talebini arttrabilmitir.2005 de seviye 10 milyon tona artmas beklenmektedir. Dnya MEG talebi 2004 de 149 milyon ton,retim 148 milyon ton olarak beklenmektedir. Fiyatlarda da dalgalanma beklenmektedir. Ancak kar marjlarnn ok dk olmas nedeniyle yeni yatrmlar cazip bulunmamaktadr. 11- 2010 YILINDA 65 MLYON TON POLYESTER RETLECEK. Uzun dnem de eilimler 2010 ylnda dnyada : yaklak 64.milyon ton sentetik retilecei, bunun; : yaklak 30.milyon ton polyester : yaklak 4 milyon ton Akrilik : yaklak 5 milyon ton civarnda Poylamid : yaklak 2 milyon ton civarnda Sellozik : yaklak 1 milyon ton civarnda yn : yaklak 22 milyon ton civarnda Pamuk olaca , 1990 l yllara kadar standart polimerizasyon spinning teknolojisiyle yaplan retimin talebin gerisinde kalmaya balamasyla birlikte 1990-2000 li yllarda maliyet drmek iin
507
ok byk lekli fabrikalarda karlanmaya baland, 2000 2005 arasnda conjugate filament retimiyle talebe cevap verilmeye alld, 2005 ylndan itibaren ise Mikro fiber ve nano-bioteknolojinin retimde sz sahibi olmaya balayaca tahmin edilmektedir. Dier yandan evresel faktrlerle yeniden kazanm rnlerinde cazip olaca dnlmektedir 2.3. GZFT lkeler, kalknmalarnn salanmas ve srdrlmesini sanayileme ile salayabilecekleri gerei nda Trk sentetik lif sektrnn, ithal ikamesi eklindeki balang gnlerinden dnyann en byk retici ve ihracatlar arasna girebilmesi tesadf deildir. Sektr bu seviyeye tayan balca zellikleri : 1 ) Sektrn retim becerisi ve modern retim yapabilmesi 2 ) Gelimi Altyap 3 ) Corafi avantajlarn iyi kullanmasdr. 4 )Sektrn retim becerisi, dnyada retilen her trl sentetik rn dnyann modern tekniklerini uygulayarak yapabilmesinde yatmaktadr. Dier yandan, sektrde yllardr alanlarn yaratt sinerji yetimi insan gcnn nvesini oluturmutur. 5 )Sektrde faaliyet gsteren mteebbisler, dnya konjonktrn giderek daha fazla izlemekte, bal olarak daha gelimi ibirlii olanaklarna ortak olmaktadr. Mteebbisler Trkiye ve lke dnda gerekletirdikleri retimlerini tm dnyaya ihra ederek nemli miktarda dviz getirmektedirler. Sektrn gl ynlerini n plana karmakla birlikte sektr zerinde zafiyet yaratan zellikleri de gz ard etmemek gerekir. Aksine zafiyetlerin giderilmesi, hem devletin hem de reticilerin mtereken yerine getirmeleri gereken sorumluluklardr. Bu nedenle, tekstil sektrn rahatsz eden ve gelimesini snrlayan balca zayflklar aadaki gibidir : 1 ) retim maliyetlerinin ykseklii ( KDV Oranlar, SSK Primleri, Enerji Maliyetleri, ) 2 ) Kaytdln ykseklii 3 ) Haksz ithalata ak olmamz 4 ) Sektrn en nemli sorunlarndan biri dahilde ileme rejimi kapsamnda getirilen iplik ve elyafn kontrol edilememesidir. Tekstil sanayi yapt ihracatn bir ksmnda kulland iplik ve elyaf dahilde ileme rejimi kapsamnda ucuza ithal etme hakkna sahiptir. Ancak bu durum zaman zaman kontroldan karak ucuz maliyetli rnler i piyasaya verilmektedir. Bu
508
da Tekstil sektrne hammadde reten sentetik iplik ve elyaf reticilerini haksz bir rekabetle kar karya getirmektedir Gnmzde ileri teknoloji sahibi lkelerdeki mevcut retim yaps aynen muhafaza edilirken yeni yatrmlarn arlkl olarak 3.lkelerde gerekletirildii grlmektedir. Bundaki temel neden hammadde, iilik ve evre maliyetlerinin nc lkelerde ok daha dk seviyelerde olmasdr. nc lkelerde zellikle Uzakdou lkelerinde retilen yksek miktardaki ucuz rnler, fiyatlardaki dkle ramen firmalarn ayakta kalmalarn salamaktadr. Petrol krizleri dnda, hammadde tedariinde ciddi fiyat artlar olmamasna ramen rekabetin younluu nedeniyle sentetik iplik ve elyaf fiyatlar reel bazda gerilemektedir. Uzakdou Asya lkelerinde retilen mallar dnya piyasasnda ciddi fiyat krlmalarna yol amaktadr.
509
3.DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER 3.1. Yurt ii Talep projeksiyonu: Yurt ii Talep projeksiyonu Miktar olarak (ton) Sra No: 1 2 3 4 5 6 7 Ana Mallar Akrilik Elyaf Polyester plik Polyester Elyaf Polyamid plik Polyamid Elyaf Polypropilen plik Polypropilen Elyaf 2006 350.000 455.000 170.000 74.000 7.000 187.000 30.500 2007 350.000 456.000 174.000 74.000 7.100 188.400 30.600 2008 352.000 458.000 177.000 76.000 7.200 189.600 31.500 YILLAR 2009 2010 355.000 458.000 182.000 79.000 7.400 192.800 31.500 362.000 462.000 185.000 78.000 7.600 196.000 32.700 2011 366.000 464.000 186.000 79.000 7.800 197.300 34 .900 2012 370.000 463.000 187.000 81.000 8.000 199.500 37.000 2013 373.000 462.000 188.000 82.000 8.600 200.800 39.400
3.2.hracat Projeksiyonu hracat Projeksiyonu Miktar Olarak Sra No: 1 2 3 4 5 6 7 Ana Mallar Akrilik Elyaf Polyester plik Polyester Elyaf Polyamid plik Polyamid Elyaf Polypropilen plik Polypropilen Elyaf 2006 125.000 84.000 49.000 33.000 0 32.000 80.000 2007 127.00 85.000 48.000 34.000. 0 33.000 78.000 2008 128.000 87.000 47.000 35.000 0 33.000 78.000 YILLAR 2009 2010 129.000 88.000 46.000 34.000. 0 34.000 78.500 130.000 92.000 45.000 33.000 0 35.000 79.000 2011 132.000. 93.000 45.000 34.000 0 35.000 80.000 2012 134.000 93.000 46.000 35.000 0 35.000 81.000 2013 135.000 93.000 46.000 36.000 000 35.000 82.000
510
3.3 retim Projeksiyonu Tablo-25 retim Tahminleri(Miktar) Sra No: 1 2 3 4 5 6 7 Ana Mallar Akrilik Elyaf Polyester plik Polyester Elyaf Polyamid plik Polyamid Elyaf Polypropilen plik Polypropilen Elyaf 2006 230.000 330.000 90.000 50.000 600 185.000 27.500 2007 232.000 330.000 92.000 50.000 600 186.000 27.500 2008 234.000 331.000 93.000 51.000 600 187.000 28.000 YILLAR 2009 2010 235.000 330.000 94.000 52.000 600 190.000 28.00 240.000 332.000 95.000 53.000 600 193.000 29.000 2011 242.000 332.000 95.000 53.000 600 194.000 31.000 2012 244.000 330.000 95.000 54.000 600 196.000 33.000 2013 245.000 328.000 95.000 54.000 600 197.000 35.000
3.4. thalat Projeksiyonu a) rn ithalat Tablo 27 rn thalat Projeksiyonu(Miktar) Sra No: 1 2 3 4 5 6 7 Ana Mallar Akrilik Elyaf Polyester plik Polyester Elyaf Polyamid plik Polyamid Elyaf Polypropilen plik Polypropilen Elyaf 2006 120.000 125.000 50.000 24.000 5.400 2.000 3.000 2007 118.000 126.000 52.000 24.000 5.500 2400 3.100 2008 118.000 127.000 54.000 25.000 5600 2.600 3.500 YILLAR 2009 2010 120.000 128.000 .58.000 27.000 5.500 2.800 3.500 122.000 130.000 60.000 25.000 6.000 3.000 3.700. 2011 124.000 132.000 61.000 26.000 6.200. 3.300 3.900 2012 126.000 133.000 62.000 27.000 6.400. 3.500 4.000 2013 128.000 134.000 63.000 28.000 6.600 3.800 4.400
511
b)Yar rn thalat Deerli TL her trl mamul rn ithalatn cazip klmaktadr. Buna karlk yerli retimin dmesi sonucunu dourmaktadr. Dolaysyla yerli rnn retilmesine katkda bulunacak yan rn ithalatnda art beklenmemektedir. Hammadde thalat Sentetik elyaf ve iplik hammaddeleri yurtiinde PETKM tarafndan retilmesinin yan sra ithal de edilmektedir.Yurt ii retim sektrn ihtiyacnn altnda kalmas nedeniyle kalan nemli ksm dnya zerindeki belli bal tedarikilerden ithal edilmektedir..A.B. li sentetik hammadde reticileri kapasitelerinin nemli bir ksmn A.B.li ve Uzakdoulu lkelere sattklar iin Trk reticilere giderek daha az hammadde vermek istemektedir. A.B. deki yetersiz hammadde yatrmlar ve hammadde tedarik sknts reticileri nc lkelere yneltmektedir. 3.5. Yatrm Tahminleri Sektrde son yllarda tevik belgeli yatrm says olduka azalmtr. AB ile gmrk birlii kapsamnda yeniden dzenlenen yatrm tevik belgesi kapsamnda sentetik iplik ve elyaf sektrnde yaplacak yeni yatrmlara tevik belgesi verilmemektedir. Buna ramen modernizasyon ve yenileme yatrmlarnn yan sra polyester, ve polyaimd, de ok kk miktarda ve polypropilen de yeni yatrmlar srmektedir. 3.6. Teknolojide Muhtemel Gelimeler Sentetik iplik ve elyaf sektrne ait tm gelimeler her zaman dinamik ve atlmc olan zel sektr reticileri tarafndan yakndan takip edilmi olup 1995'ten sonra makine parklar yenilenmeye balam ve halen yenileme almalar devam etmektedir. Tekstil sektrnn dnda teknik ipliklerin ve elyaflarn retilmesi iin almalara balanmtr. Devletten bu konuda yaplacak yetrmlara destek olmas talep edilmektedir. Tekstilde zel elyaf ve ipliklerin, halen retilmeyen tekstil elyaflarnn ve teknik ipliklerin retilmesi iin gerekli tevik mekanizmalar altrlmaldr.
512
3.7. Dier Sektrler ve Yan sanayilerle ilikilerde Muhtemel Gelimeler Sentetik Sektrnn dier ilikide bulunduu sektrler teknik tekstillerin giderek daha fazla yaylmaya balamasyla birlikte artmaya balamtr.Gerek endstriyel teknik tekstil uygulamalar gerekse tbbi ve askeri uygulamalarn genilemesine paralel olarak sentetik sektr de tr deitirmeye balamtr . Ancak bu deiime ait devletin ynlendirmesi, katks ve politikalar bulunmamaktadr. 3.8. Sektrde Kamunun Rol zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri Sektrde kamu kurulular faaliyet gstermemektedir.Sadece Hammadde reten kurulular kamuya aittir. Bunlarda zelletirilmeye balanmtr. Trk Tekstil Sektrnn gelecei iin ok nemli yer igal eden sentetik sektrnn gelecei iin mutlaka hammadde yatrmlarnn tevik edilmesi , Petro Kimya tesislerinin zelletirilmesi srasnda yeni teknolojik hammadde yatrmlarnn zorunlu klnmas gerekmektedir. 4 AB.ye KATILIM SRECNN SEKTRE ETKLER b-Gmrk Birliinin Etkileri Trkiye ile AB arasnda imzalanan gmrk birlii anlamasnda sadece sanayi rnlerinin ve ilenmi tarm rnlerinin serbest dolamna izin verilmektedir. Bunun dnda kalan sermayenin, hizmetlerin ve i gcnn serbest dolam sz konusu deildir. Gmrk Birlii uzunca bir sredir Trkiye sentetik sektrnn aleyhine almaktadr. A.B. nin Trkiye'den tekstil ve sentetik iplik ve elyaf ithalat gmrk birliinden sonrada anti damping vergileriyle kontrol altnda tutulmaya allmtr. Buna karlk A.B. lkelerinin bir ksm grmtr Avrupa Birlii lkelerinde Sentetik Kanununa gre yaplacak yatrmlara her trl devlet yardm ve tevik yasak olmasna ramen bu alanda faaliyet gsteren A.B. li firmalar kendi devletleri nezdinde stratejik kabul edildikleri iin bu alandaki yatrmlar ve faaliyetleri ak veya gizli ekilde tevik edilmektedir. Bu da bu lkelerde faaliyet gsteren firmalarn rekabet gcne nemli katkda bulunmaktadr. Gmrk Birliinin uygulamasnda ortaya kan ve bir ksm yukarda aklanan sorunlarn giderilmesi iin bata ticari korunma Trkiyeye uzak dou meneli dampingli mallarn ithali iin de kpr vazifesi hibir
513
hkmleri olmak zere tm sorunlarn Trkiye Avrupa Birlii Ortaklk komitesinde (GBOK ) grlerek zmlenmesi gerekirdi.Oysa bu komite sorunlar telemenin dnda hibir ilerleme salamamtr.Trkiyenin tam yelik mzakerelerinin balamasndan sonra ilk halli gereken hususlarn banda bu konular gelmektedir 5. DOKUZUNCU KALKINMA PLAN DNEM N NERLEN STRATEJ,AMA,POLTKA,NCELK VE TEDBRLER
1-Deerlendirme
a-Genel
lkeler, kalknmalarnn salanmas ve srdrlmesini sanayileme ile salayabilecekleri gerei nda Trk sentetik sektrnn, ithal ikamesi eklindeki
balang gnlerinden dnyann en byk retici ve ihracatlar arasna girebilmesi tesadf deildir. Sektr bu seviyeye tayan balca zellikleri : 1 ) Sektrn retim becerisi ve modern retim yapabilmesi 2 ) Gelimi Altyap 3 ) Corafi avantajlarn iyi kullanmasdr. 4 )Sektrn retim becerisi, dnyada retilen her trl sentetik rn dnyann modern tekniklerini uygulayarak yapabilmesinde yatmaktadr. Dier yandan, sektrde yllardr alanlarn yaratt sinerji yetimi insan gcnn nvesini oluturmutur. 5 )Sektrde faaliyet gsteren mteebbisler, dnya konjonktrn giderek daha fazla izlemekte, bal olarak daha gelimi ibirlii olanaklarna ortak olmaktadr. Mteebbisler Trkiye ve lke dnda gerekletirdikleri retimlerini tm dnyaya ihra ederek nemli miktarda dviz getirmektedirler. Sektrn gl ynlerini n plana karmakla birlikte sektr zerinde zafiyet yaratan zellikleri de gz ard etmemek gerekir. Aksine zafiyetlerin giderilmesi, hem devletin hem de reticilerin mtereken yerine getirmeleri gereken sorumluluklardr. Bu nedenle, tekstil sektrn rahatsz eden ve gelimesini snrlayan balca zayflklar aadaki gibidir : 1 ) retim maliyetlerinin ykseklii ( KDV Oranlar, SSK Primleri, Enerji Maliyetleri, ) 2 ) Kaytdln ykseklii 3 ) Haksz ithalata ak olmamz
514
4 ) Sektrn en nemli sorunlarndan biri dahilde ileme rejimi kapsamnda getirilen iplik ve elyafn kontrol edilememesidir. Tekstil sanayi yapt ihracatn bir ksmnda kulland iplik ve elyaf dahilde ileme rejimi kapsamnda ucuza ithal etme hakkna sahiptir. Ancak bu durum zaman zaman kontroldan karak ucuz maliyetli rnler i piyasaya verilmektedir. Bu da Tekstil sektrne hammadde reten sentetik iplik ve elyaf reticilerini haksz bir rekabetle kar karya getirmektedir. Bunun nlenmesi iin 2004 ylnda Devletin (hracat Genel Mdrl) ald baz nlemler vardr.Ancak baar son derece snrl kalmtr.
b-2005 ylnda Kotalarn Kalkmasnn Dnya ve etkileri. (DT)
Trk
Tekstil ve Sentetik
Sektrne
dnya ticaretine ait anlamalar yrterek
dnya ticaretinin liberalize
olmasn salamak, ticaret politikalarn gelitirmek, anlamazlklar, itirazlar grerek sonulandrmak, dier uluslararas ekonomik kurulularla koordinasyonu salamakla grevlendirildi.Bu amala kuruluunu 1995 de tamamlamtr. Trkiye bu rgtn kurucu yesidir. 2001 ylnda rgte in Halk Cumhuriyeti, Tayvan ve Hong Kongun katlmasyla dnya ticaretinin patronaj olmaya balamtr.1994 Tarihinde imzalanan D.T..kuran GATT Anlamasna imza koyan lkeler anlama hkmleri gerei tekstil ticareti zerinde uyguladklar her trl kstlamalar ve engellemeleri kaldrarak tekstil ticaretini serbestletireceklerdir. Bu sektrde serbestletirme bittikten sonra dier sektrlerde de serbestletirmeye balanacaktr. DT y kuran anlamann en nemli eki Tekstil ve Giyim Anlamasdr. Bu anlama imzalandnda dnyadaki durum: in ve Baz Uzakdou lkeleri Dnya Ticaret rgtne ye deillerdi. A.B.D. ve A.B. gibi byk ekonomik bloklar bu anlama ncesinde kendi sanayilerini korumak iin ikili ticari anlamalarla nc lkelerden ok nemli tavizler almt Kresellemenin ne manaya geldii dnya da henz tam manasyla anlalamamt. Sistem gelimi lkelerin az gelimi veya gelimekte olan lkelere daha rahat ihracat yapabilmeleri ve bu lkelerdeki birikmi kaynaklarn gelimi lkelere rahata ynelebilmesi iin dizayn edilmiti. Hi kimse az gelimi ve gelimekte olan lkelerin bu kadar abuk toparlanabileceini hesaplamamt. Trkiye bu tabloyu grmesine ramen 10 yl evvel A.B. ile Gmrk Birlii anlamas imzalayarak gei dneminde A.B. nin elde ettii tavizlerden yararlanabileceini ve A.B. ye ihracatn daha fazla arttracan hesaplamaktayd.
515
Anlamann imzaland tarihten bugne kadar geen sre iinde ortaya kan gelimeler hesaplarn tutmadn gstermitir. ncelikle in uzun grmelerden sonra DT ye ye olmaya karar vermesiyle birlikte dnya ticaret dengesini deitirmeye balamtr. Ayrca bu dnemde in ile birlikte yeni bir oyuncu daha ortaya kmtr. HNDSTAN Her iki lkenin de en nemli zellii ok ucuz retim yapabilmeleri, ok geni i pazar olanaklarna sahip olmalar sanayi veihracatta Devletlerinin snrsz sbvansiyon olanaklarn kullanarak ihracata ynelmeleri, tarife d engel yaratarak ithalat engellemede rakipsiz olmalardr. Bu nedenle balca tekstil rn ithalats olan A.B.D. ve A.B. bugne kadar kotalar yardmyla tekstil sanayilerini ciddi ekilde koruyarak, maliyet etkinlii salayarak, ni pazarlar muhafaza ederek ve marka yaratarak ksmen ayakta kalabilmesine ramen in ve Hindistann dampingli ihracat basks sonucunda yerli sanayicileri rekabet edemez hale gelmeye balam, yerli sanayicilerinden de gelen ar bask sonucunda da lke yetkilileri imdiden k yolu aramaya balamlardr. Ancak gelimi lkeler in ve Hindistana ihracat iin baka endstrilerden taviz alabilecekleri umuduyla imdilik bu basklara direnmeye almaktadr. Ancak halkn, alanlarn ve mteebbislerin tepkilerine ne kadar direnebilecekleri bilinmemektedir. Kotalarn kalkmasnn Dnyadaki Tekstil Sektr zerine etkileri 2005 yl bandan itibaren tm uzak doulu tekstil ve giyim reticilerinin A.B.,A.B.D. ve Kanada pazarlarna girme zgrlne kavutuklarndan itibaren in ,Hindistan ve baz gelimekte olan Uzakdou Asya lkeleri A.B.,A.B.D. ve Kanada da ki tekstil yapsn altst emilerdir. thalat oran % 1000 ler seviyesine kadar kmtr. Ancak birleilen hususlar arasnda tekstil ve giyim sektrnn liberalize edilmesi sonucunda ilk etkileri global refahn artaca ynndedir. Gelimekte olan lkelerin enformasyon teknolojilerini doru kullanp kullanmadklar, doru zamanda doru yerde doru rn sevk edebilme kabiliyetleri, en uygun hammadde tedariine ait yeteneklerinin geliip gelimedii gibi taktik gelimeler ok daha nemlidir. Bu da dorudan i politikalarndaki istikrara baldr. Gelimi lkelerin bugne kadar ithalat lisanslar ve kotalarla saladklar Pazar kontrol yerini piyasa kurallarna gre Pazar paylamna brakacaktr. thalat lkelerde kaynaklarn sektre tahsisinde verimliliin n plana kmasyla retim yapan her sektrde kaynaklarn etkin ve verimli kullanmn zorunlu klacaktr.
516
Konuyu ihracat lkeler asnda incelediimizde zellikle Asya lkelerinin rnlerini daha fazla ihra edebilme asndan ok nemli bir ans yakaladklar kukusuzdur. Bu ans en iyi deerlendirecek lke indir. Net ithalat olan gelimi lkeler sistemin aleyhlerine ilemesi zerine zarar grmemek iin aralarnda ithalat durdurmann da bulunduu pek ok nleyici mekanizmay ekonomi sistemlerinde bulundurmaktadrlar. Kendileri iin Uzak Dou ve in pazarna girite herhangi bir kstlama, engelleme ortaya ktnda derhal uygulamaya geebileceklerdir. Dier taraftan aralarnda Alman ve talyan tekstil ve hazr giyimcilerin yer ald bir grup Avrupal retici kendi endstrilerinin her ne gerekeyle olursa olsun adeta peke ekilmesine giderek daha fazla tepki gstermeye balamlardr. u anda baskya ulusal hkmetler ve A.B. komisyonlar direnmektedir. Ancak dier taraftan tekstilde nc round grmeleri eitli anlamazllar yaratarak geciktirmeye almaktadrlar. Kotalarn kalkmasnn Trk Tekstil Sektr zerindeki olas Etkileri Trkiyenin gmrk birlii nedeniyle ticari bamllk iinde olduu A.B. stratejisi gerei Tekstili gzden karm bu sektr taviz alaca dier sektrlere karlk taviz olarak verilecek sektr olarak grmektedir. Yani tekstil sektr A.B. iin olmazsa olmaz- sektr deildir Kotalarn kalkmas her ne kadar gelimi lkelerden gelimekte olan lkelere doru refah artna yol aaca ve uzak dou lkelerinin dnya ticaretine entegre olacaklar iddia edilse de Trkiyenin etkileiminin farkl olaca dnlmektedir. nk; lkemizin ihracatnn %39u tekstil ve hazr giyim rnleridir. lkemiz tekstil sanayi rn baznda ortalama %4,5 ila %40 arasnda katma deer yaratmaktadr lkemiz tekstil giyim sanayiinde alanlarn cretleri giderek ykselmektedir. lkemizde 1.930.000 kii tekstil ve giyim sektrnde almaktadr. eitli lkelerle karlatrdmzda lkemiz tekstil ithalatna en dk Gmrk Vergisi tarifesi uygulayan lkelerin banda gelmektedir. A.B.nin inden sonraki en nemli tekstil ve hazr giyim tedarikisidir. Trkiyenin A.B.D. ye ihracat konfeksiyon kotalar nedeniyle snrldr. Trkiye A.B. tekstil ve giyim ticareti Trkiye lehine gelien tek sektrdr
517
Grld zere Tekstil Trkiye iin vazgeilemeyecek sektrdr. Kald ki Trkiyenin A.B.nin tam yesi olmamas ve ticaret politikas aralarn henz tamamen stlenmemesi nedeniyle A.B. nin uygulayaca politikalar sonucunda zarara uramas durumunda bu zararn giderecek hibir imkan bulunmamaktadr. Bu nedenle A.B.nin uygulad tekstil politikasndan daha hassas ve de ksmen farkl tekstil politikas izleyerek 2004 sonunda ortaya kabilecek farkl almlara kar tedbirli olmas gerekirdi. te yandan A.B. Kotalarn kalkmasyla uzak dou lkelerince A.B. ye ynlendirilecek ar ve dampingli ihracata karlk gerekli nlemleri bnyesine yerletirmitir. Tekstil dndaki rnlerde ihracat art durumunda bu nlemleri derhal uygulayacaktr. Tekstil de ise kendi rnlerine Uzakdou lkelerince tarife d veya ii engel karlmas halinde ald nlemleri derhal uygulamaya sokacaktr. inin D.T.. ye girmesinden sonra Trkiyenin ciddi bir dezavantaja urayaca ynndeki grlere A.B. komisyonu yetkilileri Gmrk Birlii Anlamasyla Trkiye inin asla ulaamayaca bir avantaj salamaktadr Bu anlama ile Trkiye A.B. de yerini almtr. inin DTye yelii Trkiyenin konumunu deitiremeyecektireklinde cevap vermesine ramen maalesef gerek olmutur. 2005 sonras tehditleri nlemek iin ne gibi tedbirlerin alnmas gerekir? Trkiye tekstil sektr iin asl nemli husus durumun tam alglanmadan psikolojik kntye girmesidir.Trkiye avantajlarn mutlaka gz herkesin nnde
tutmaldr.Ve geldii yeri iyi deerlendirip iyi yetimi insan gcyle kendine gvenini muhafaza ederek sratle almas gereken tedbirleri almaldr. Kk atlyelerde ve fasonculuk eklinde gerekletirilen retim yaps bizi ileriye gtrmeyeceini kabul edip,kk reticilerin birleerek,irket evlilikleri yaparak,ortaklk veya ibirliklerine giderek birlikte hareket etmeleri gerekir. Uluslar aras pazarlama alarna sahip olmak iin gayret gstermelidir. rn gelitirme ve AR-GE almalarna birlikte katlmaldr. Dier yandan inin dezavantajlarnn iyi deerlendirilerek ksa orta ve uzun vadeli hazrlk planlarn oluturup yrrle sokmaldr. Trkiye bir yandan mevzuattaki koruma mekanizmalarn ABye paralelletirerek sratle uygulanacak ekilde basitletirmelidir.
518
retim faktrleri arasnda yer alan bata KDV olmak zere ar mali ykleri azaltarak mahalli idareler kanununda yerel idarelere blgesel ekonomiyi izleme ve koruma olanaklar vererek mteebbislerin de sratle retim imkanlarn yenileyerek 1/95 sayl Anlamay sratle deitirerek yerli rn kullanmn cazip klacak ekonomik ve hukuki nlemler alarak 2005 ylna hazrlanmaldr.
in tekstil rn ithalatnn A.B. yoluyla Trkiyeyi tehdit etmesi halinde tam ye olmamamza ramen A.B. kanalyla koruma nlemleri uygulanmas talep edilebilecektir. Bunun iin 1/96 sayl gmrk birlii anlamasnn A.B. nin uygulad ticaret politikas aralarnn Trkiye tarafndan da kabul edilmesi iin deiikliklerin yaplmas gerekmektedir.
thalatn kontrol altna alnmas iin ihtisas gmrkleri uygulamasnn geniletilmesi gerekmektedir.
c-Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler: Sektrn iliki iinde bulunduu dier sektrlerin banda Tekstil sektr gelmektedir. Tekstil Sektrnn mevcut retim tarzyla ithalat basks karsnda i ve ihracat pazarlarnda rekabet avantajn kaybetmesi ciddi bir sorun olarak grnmektedir. Bal olarak sentetik sektr de i piyasa rekabet avantajn yitirmeye devam edecektir. Sektrn rekabet avantajn yitirmesinden yan sanayinin de etkilenmesi doaldr.
519
6.SONU ve GENEL DEERLENDRME
b- SONU,
Sektrn gelecei iin ; a) Katma deer vergi oranlarnn drlmesi, Enerji maliyetlerinin,sosyal gvenlik maliyetlerinin drlmesi , b) Dahilde ileme rejiminin mutlaka disipline edilmesi, c) Sentetik iplik ithalatnn mutlaka ve sadece ihtisas gmrklerinden yaplmas iin gerekli idari dzenlemelerin yaplmas, d) GSP uygulamasna sratle geilerek ucuz hammadde ithalatna imkn verilmesi, e) Sentetik iplik ithalatnn kymet ynnden yeniden incelenmesi, f) Son yllarda AB lkelerindeki ithalatlar mene kriterlerinin delinmesi ynnde youn aba sarf etmektedir. Bu durumda Uzakdou Asya meneli tekstil rnleri AB lkelerinde basit ilem grmeleri halinde AB meneli kabul edilerek toplulukta serbest dolama kolayca girebilecektir. Bu tehlikenin nlenmesi iin bu durumun mutlaka AB nezdinde dikkatle izlenmesi g )AB ile gerekletirilen Gmrk Birlii Anlamasndaki kimi uygulamalarn Trkiye aleyhine devam etmesi AB ile olan ticari ilikilerimizde ciddi olumsuzluklara yol aacaktr. Bir yandan Trkiye aleyhine sren AB d ticaret hadleri, dier yandan da haksz ithalatn AB zerinden de Trkiyeye artarak gelmesine yol amaktadr. Gmrk Birlii anlamasndaki dzeltmeler yaplmadka, Trkiye komular ile Serbest Ticaret Anlamas imzalayamayacaktr. Bu da Trkiyenin ticaretini ve ekonomisini tam ye olmadan ABnin insiyatifine terk etmesi sonucunu douracaktr.Bu nedenle Trkiyenin tam yelik mzakerelerinde zellikle Tekstil faslnn mzakelerinde ok dikkatli davranmas gerekmektedir.Bu kapsamda mzakelerde sivil toplum kurulularyla, meslek kurulularnn aktif katlmda bulunmas, h) Hammadde tedariki konusunda yurt dna bamll azaltacak ynde yeni yatrmlara gidilmesi, bu yatrmlarn yerel ynetimler vastasyla tevik edilmesi , Petro kimya tesislerinin zelletirilmesinde de yeni teknolojik yatrmlarnn yaplmasnn zorunlulu klnarak tevik edilmesi, gerektii dnlmektedir.
520
EK-1 TEKSTL LFLER
TEKSTL LFLER
DOAL LFLER
YAPAY LFLER
Bitkisel Lifler
Mineral Lifler
Hayvansal Lifler Rejenere (Suni, Yat Yapay) Lifler Deri rn lifler (Y Salg rn lifler(ipek )
-Hakiki (dut) ipek -Yabani (Tussah) ipek
Asbest(Amyant)
Anorganik Esasl Lifler

-Metalik elyaf -Cam elyaf -Karbon elyaf
Sentetik (Tam Yapay) Lifler

(Elyaf-iplik) -Poliester -Poliamid -Akrilkik -Polipropilen -Polietilem -Polivinilklorr -Poliretan
Tohum lifleri
-Pamuk
Sak (gvde) lifler

-Keten -Kenevir -Jt -Rami
-Koyun yn -Kei kl -Tavan yn -Deve ty
Yaprak Lifleri
Meyve Lifleri
-Kapok -Hindistan cevizi
Sellz kaynakl rejenere lifler

-Nitrat -Bakr -Viskos -Asetat -Triasetat
Protein kaynakl rejenere lifler

-Kazein -Zein -Soya fasulyesi -Yer fst
Yosun kaynakl rejenere lifler

-Alginat(Aljinat)
-Abaka
-Sisal -Aloe
521
EK-2:SENTETK RNLERN GTP SINIFLANDIRMASI

SM Polyamid-Naylon nd. plik Polyamid-Naylon nd. plik Polyamid-Naylon nd. plik Polyamid-Naylon nd. plik(ht) Polyamid-Naylon nd. plik(ht) Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Textil plii Polyamid-Naylon Hal iplii Polyamid-Naylon Hal iplii Polyamid-Naylon Hal iplii Polyamid-Naylon Elyaf,Tow,Tops Polyamid-Naylon Elyaf,Tow,Tops Polyamid-Naylon Elyaf,Tow,Tops Polyamid-Naylon Elyaf,Tow,Tops Polyamid-Naylon Elyaf,Tow,Tops Polyester nd plik Polyester nd plik Polyester nd plik Polyester High Ten Polyester High Ten Polyester High Ten Polyester Text plik Polyester Text plik Polyester Poy Polyester Poy Polyester Non Text Polyester Non Text(dz) Polyester Non Text(dz) Polyester Non Text(dz) Polyester Non Text(dz) Polyester Non Text(dz) Polyester Elyaf Polyester Tow Polyester Tops Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik GTP 54.01.10.11.20.11 54.01.10.19.20.11 54.01.10.90.00.11 54.02.10.90.29.11 54.02.10.90.29.12 54.01.10.11.10.11 54.01.10.19.10.11 54.02.10.10.10.00 54.02.10.10.21.00 54.02.31.00.10.00 54.02.31.00.20.00 54.02.41.00.10.00 54.02.41.00.20.00 54.02.51.00.10.00 54.02.51.00.20.00 54.02.61.00.10.00 54.02.61.00.20.00 54.02.10.90.10.00 54.02.10.90.21.00 54.02.32.00.00.00 55.01.10.00.00.00 55.03.10.11.00.00 55.03.10.19.00.00 55.03.10.90.00.00 55.06.10.00.00.00 54.01.10.11.20.12 54.01.10.19.20.12 54.01.10.90.00.12 54.02.20.00.10.00 54.02.20.00.29.11 54.02.20.00.29.12 54.02.33.00.10.00 54.02.33.00.20.00 54.02.42.00.10.00 54.02.42.00.20.00 54.02.43.00.10.00 54.02.43.00.20.00 54.02.52.00.10.00 54.02.52.00.20.00 54.02.62.00.10.00 54.02.62.00.20.00 55.03.20.00.00.00 55.01.20.00.00.00 55.06.20.00.00.00 54.02.39.10.10.00 54.02.39.10.20.00 54.02.49.91.10.00 54.02.49.91.20.00 54.02.59.10.20.00 54.02.69.10.10.00 SM Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen Elyaf,Tow,Tops Polypropilen Elyaf,Tow,Tops Akrilik plik Akrilik plik Akrilik plik Akrilik plik Akrilik plik Akrilik plik Akrilik Elyaf Akrilik Elyaf Akrilik Elyaf Asetat iplik Asetat iplik Asetat iplik Asetat iplik Asetat iplik Asetat iplik Asetat iplik Asetat iplik Asetat iplik Asetat Tow Asetat Tow Asetat Tow Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz iplik Viskoz Modal Elyaf Viskoz Modal Elyaf GTP 54.02.49.91.10.00 54.02.49.91.20.00 54.02.59.10.20.00 54.02.69.10.10.00 54.02.69.10.20.00 55.03.40.00.00.00 55.06.90.90.00.11 54.02.39.90.10.11 54.02.39.90.10.12 54.02.39.90.10.19 54.02.39.90.20.11 54.02.39.90.20.12 54.02.39.90.20.19 55.03.30.00.00.00 55.06.30.00.00.00 55.01.30.00.00.00 54.01.20.10.10.12 54.03.33.10.10.00 54.03.33.10.20.00 54.03.33.90.10.00 54.03.33.90.20.00 54.03.42.00.10.00 54.03.42.00.20.00 54.03.20.10.10.00 54.03.20.10.20.00 55.02.00.40.00.00 55.02.00.80.00.00 55.04.90.00.00.11 54.01.20.10.10.11 54.01.20.10.20.11 54.03.10.00.10.00 54.03.10.00.20.11 54.03.10.00.20.12 54.03.31.00.10.00 54.03.31.00.20.00 54.03.32.00.10.11 54.03.32.00.10.19 54.03.32.00.20.11 54.03.32.00.20.19 54.03.41.00.10.00 54.03.41.00.20.00 55.02.00.10.00.00 55.04.10.00.00.00
522
EK-3: SEKTRDE FAALYET GSTEREN FRMALAR KURULUUN NVANI RETM KONUSU

AKSA AKRLK KMYA SANAY A.. (Fabrika) STANBUL ELYAF ve PLK SAN. ve TC .A.. PAKEL SFA SENTETK PLK FAB. A.. ALTIN PLK TEKSPLK TEKS. PLK SA. VE TC. A.., STANBUL ORAP A.. LAKSAN A.. KORDSA SAMUR ADVANSA/SASA SENTETK ELYAF SAN A.. SNMEZ FLAMENT A.. SASA SENTETK ELYAF SAN A.. ALBA RTA GRUP BOZOLU TEKSTL A.. FUXNG-USA SASA SENTETK ELYAF SAN A.. SNMEZ FLAMENT A.. NERGS A.. POLYLEN A.. SFA SENTETK PLK FAB. A.. POLYTEKS A.. SANCAKTL A.. KORTEKS A.. TOPRAK Sent.plik Fab. A.. SAKOSA DURAK TEKSTL BAAR TEKSTL MOGUL NOVA TEKSTL FLAMENT A.. AYDIN MENS.DEMELK KUMA SAN. VE TC.A.. GLSAN SENTETK DOKUMA SAN.VE TC. A.. BOYTEKS ERTOLU POLDA GL TEKSTL RPOLTEKS POLYPROPLEN PLK SAN. AKER KADFETEKS A.. GLSAN ATMAZ STAR PLK AKER JATEKS AKTEKS MERNOS ERUSLU GVEN Akrilik Elyaf Akrilik Elyaf Akrilik Elyaf Polyamide plik Polyamide plik Polyamide plik Polyamide plik Polyamide plik Polyamide Endstriyel plik Polyamid Hal iplii Polyester Elyaf Polyester Elyaf Polyester Rejenere Elyaf Polyester Rejenere Elyaf Polyester Rejenere Elyaf Polyester Rejenere Elyaf Polyester Rejenere Elyaf Polyester plik Polyester plik Polyester plik Polyester plik Polyester plik Polyester plik Polyester plik Polyester plik Polyester plik Polyester Endstriyel plik Polyester Endstriyel plik Polyester Endstriyel plik Polyester Spunbond Nonwowen Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen plik Polypropilen Endstriyel plii Polypropilen Endstriyel plii Polypropilen Endstriyel plii Polypropilen Endstriyel plii Polypropilen Endstriyel plii Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF)
YER
YALOVA PK 110 YALOVA STANBUL BURSA STANBUL STANBUL STANBUL STANBUL ZMT ANKARA ADANA BURSA ADANA BURSA GAZANTEP UAK UAK ADANA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA STANBUL BURSA ADAPAZARI ZMT BURSA STANBUL GAZANTEP GAZANTEP STANBUL GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP KONYA GAZANTEP STANBUL STANBUL GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP
523
KURULUUN NVANI
GRTEKS PLK SAN. A.. NAKSAN ADL TEKSTL BOSSAN TEKSTL AKER AKNAL ATLAS BAHARYE BAYTEKS CANAN DNARSU DOST TEKSTL SARAY ERKENT HALISAN HASELYAF OPTEKS RTA SAMUR YCEL SONER MUTLU Hal San A.. AILIM PLK OR-AL PLK MOGUL MLKAY GLSAN SENTETK DOKUMA SAN.VE TC. A.. BAYTEKS KURT TEKSTL A.. RTA POLYPROPLEN ELYFA SAN. A.. GLSAN SENTETK DOKUMA SAN.VE TC. A.. ERUSLU HALISAN
RETM KONUSU
Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Hal plii(PP-BCF) Polypropilen Spunbond Nonwowen Polypropilen Spunbond Nonwowen Polypropilen Spunbond Nonwowen Polypropilen Spunbond Nonwowen Polypropilen Spunbond Nonwowen Polypropilen Spunbond Nonwowen Polypropilen Elyaf Polypropilen Elyaf Polypropilen Elyaf
YER
GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP Kayseri GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP Tekirda GAZANTEP Kayseri GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP ANKARA GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP GAZANTEP
524
EK- 4: DNYA SENTETK RETM DETAYLARI
DNYA SENTETK RETM DETAYLARI
1996 PLK Akrilik Polyamid Polyester Olefin Dier(1) ELYAF Akrilik Polyamid Polyester Olefin Dier 12146 4 3262 7041 1694 145 10237 2585 595 5967 979 111
1997 13778 4 3425 8384 1800 164 11241 2727 558 6783 1065 110
1998 15084 4 3309 9550 2044 176 11505 2658 554 6979 1214 100
1999 16206 5 3276 10189 2543 193 12021 2516 528 7696 1181 101
2000 1785 5 3566 10950 2859 206 12736 2651 509 8194 1277 105
2001 17689 5 3314 11222 2913 234 12609 2576 428 8247 1253 106
2002 19002 5 3498 12309 2951 239 13291 2705 452 8758 1266 110
2003 19988 3 3543 13113 3046 284 13661 2636 444 9186 1258 137
525
DNYA LF RETM DOGAL LFLER (PAMUK) 13.844 14.996 14.412 14.433 19.144 17.383 15.339 17.670 18.366 17.431 18.997 20.793 17.990 16.673 18.695 19.962 18.960 19.849 18.429 19.176 18.901 21.237 19.142 20.420 21.900 DOGAL LFLER (YN) 1.599 1.616 1.632 1.657 1.744 1.744 1.789 1.832 1.886 1.955 1.927 1.779 1.719 1.673 1.554 1.486 1.476 1.440 1.382 1.380 1.357 1.309 1.254 1.231 1.200 Sentetik Lifler(1) PLK 4.743 4.883 4.521 4.895 5.472 5.811 6.046 6.378 6.947 7.246 7.173 7.369 7.786 8.016 9.293 10.169 12.180 13.778 15.084 16.206 17.585 17.689 19.002 19.988 ELYAF 5.882 6.218 5.829 6.426 6.956 7.307 7.630 8.098 8.285 8.472 8.201 8.358 8.549 8.506 9.152 9.021 10.285 11.241 11.505 12.021 12.736 12.609 13.291 13.661 TOPLAM 10.625 11.101 10.350 11.321 12.428 13.118 13.676 14.476 15.232 15.718 15.374 15.727 16.335 16.522 18.445 19.190 22.466 25.020 26.589 28.227 30.321 30.298 32.293 33.648 692 670 672 667 649 625 587 518 491 480 464 486 Sellozik Lifler PLK ELYAF 3.557 3.516 3.256 3.224 3.322 3.218 3.178 3.236 3.284 3.284 3.145 2.897 2.045 2.083 2.204 2.347 2.211 2.271 2.129 2.111 2.290 2.119 2.266 2.361 TOPLAM 3.557 3.516 3.256 3.224 3.322 3.218 3.178 3.236 3.284 3.284 3.145 2.897 2.737 2.752 2.877 3.014 2.859 2.896 2.716 2.629 2.781 2.671 2.729 2.847 TOPLAM 14.182 14.617 13.606 14.545 15.750 16.336 16.854 17.712 18.516 19.002 18.519 18.624 19.072 19.274 21.322 22.204 25.325 27.915 29.305 30.856 33.102 32.969 35.022 36.495 37.979 TOPLAM 29.625 31.229 29.650 30.365 36.638 35.463 33.982 37.214 38.768 38.388 39.443 41.196 38.781 37.620 41.571 43.652 45.761 49.204 49.116 51.412 53.360 55.515 55.418 58.146 62.079
YIL 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
526
EK- 5: GLOBAL LF TKETMNN DAILIMI

YIL 1960 1970 1975 1980 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Pamuk 68% 54% 49% 46% 47% 50% 49% 48% 48% 48% 45% 45% 44% 42% 42% 42% 39% 38% 39% 38% 38% 38% 37% 37% Yn 10% 8% 7% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 4% 4% 4% 3% 3% 3% 3% 3% 3% 2% 2% 2% 2% Sentetik 5% 22% 31% 37% 38% 36% 38% 38% 39% 40% 43% 44% 45% 47% 48% 49% 52% 53% 53% 54% 54% 55% 56% 56% Sellozik 18% 16% 13% 12% 10% 9% 9% 9% 8% 8% 7% 7% 7% 7% 7% 6% 6% 6% 5% 5% 5% 5% 5% 5% Toplam 14,974 21,878 24,026 29,528 33,991 37,629 38,502 39,615 40,353 40840 39,478 40,154 40,396 42,074 43,194 44,917 47,712 48,286 50,666 52,652 53,604 56210 57,704 62.079
527

Petrokimya Sanayii 9 Kalkınma Planı (2007-2013)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Petrokimya Sanayii 9 Kalkınma Planı (2007-2013)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISBN 978-975 19 4354-5 (basl nsha)

Dokuzuncu Kalknma Plan

Dokuzuncu Kalknma Plan

KLOR ALKAL ALIMA GRUBU RAPORU.............................................................. 453

SENTETK ELYAF VE PLK ALIMA GRUBU RAPORU .................................... 469

Dokuzuncu Kalknma Plan

Dokuzuncu Kalknma Plan

Dokuzuncu Kalknma Plan

KMYA SANAY ZEL HTSAS KOMSYONU

PETROKMYA SANAY ALIMA GRUBU RAPORU

Dokuzuncu Kalknma Plan

Dokuzuncu Kalknma Plan

PETROKMYA SANAY ALIMA GRUBU YELER

retim Planlama ve Petkim-Aliaa Kontrol lem Sorumlusu

Dokuzuncu Kalknma Plan

Dokuzuncu Kalknma Plan

Dokuzuncu Kalknma Plan

Dokuzuncu Kalknma Plan

Dokuzuncu Kalknma Plan

Dokuzuncu Kalknma Plan

TRKYEDE PETROKMYA SEKTR

Dokuzuncu Kalknma Plan

Dokuzuncu Kalknma Plan

31.12.2005 tarihi itibariyle Petkim Personel Durumu :

Dokuzuncu Kalknma Plan

2001 ngrlen 404 49 200 519 668 177 39

TERMOPLS TOPLAMI ACN PTA MEG ELYAF HAMMAD. TOPLAMI PA

1773 194 259 191 644 55

1619 224 277 210 711 50

2056 205 319 216 740 58

1417 185 244 176 605 37

2387 217 392 243 852 63

1847 190 272 188 650 46

2778 229 483 275 987 67

2068 210 297 186 693 52

3235 242 594 310 1146 72

2394 212 318 230 760 56

3776 255 730 351 1336 77

216 163 379 45

Dokuzuncu Kalknma Plan

TABLO 2: 1999 YILI TBARYLE NGRLEN VIII. PLAN DNEM YATIRIMLARI

11,9 1,42 12,26 18

1999-2001 1999-2000 1998-2000 1999 - 2003

Aliaa Aliaa Aliaa Aliaa

60 140 120 140

Dokuzuncu Kalknma Plan

TABLO 3: VIII. PLAN DNEM THALATLARI

MKTAR 138 39 107 268 403 86 33 1073 176 210 130

MKTAR 91 43 102 218 357 81 23 916 119 179 108

MKTAR 141 111 248 385 551 142 39 1619

116 31 89 210 290 80 44 860 145 119 66

149 38 107 262 404 105 52 1118 183 153 111

65 28 78 128 229 61 32 620 85 92 48

99 43 103 213 358 99 36 952 124 130 93

106 41 97 182 306 111 39 882 87 110 45

172 65 146 281 476 176 50 1366 124 156 94

131 56 140 248 458 149 53 1235,1 117 148,02 86

187 79 189 336 583 194 60 1627 144 181 98

179 130 295 382 651 196 71 1905

153 110 250 378 553 174 61 1679

816 402 922 1578 2613 817 318 7466

981 451 1018 1897 3054 967 338 8706

516 393 1982