-TRKE-

TRKE | Szck Trler ve Yaps S2CKTRLER

Szck trleri sekize ayrlr: 1. Ad (isim) 2. nad (sfat)

3. Adl(zamir) 4. Berte (zarf) 5. lge (edat) 6. Bala 7. nlem 8. Eylem(fiii) AD Cani cansz btn varlk ve kavramiar karlayan szcklere, ad denir. Bir szcn ad saylabilmesi iin u zellikleri tamas gerekir: Varlklar tantmas => Ey, bir ailenin mutluluk yuma oluturduu yerdir. Durum eki alabilmesi ya da alm olmas => Ali ey-e gitti. Tamlama kurabilmesi => Ey-in kap-s- akt. yeiik eki alabilmesi => Ey-i pek temiz.

A. Varlklara Verililerine Gre Adlar a. zel Ad: Tek varla veya kavrama verilmi adiara zel ad denir. rnekler: Ankara niversiesi, Trk Dil Durumu, Antalya, Karaba, Hrriyet... b. Tr (cins) Ad: Ayn trden varklarn ortak adlarna denir. rnekler: Balk, iek, aa, su, mikrop ...

tn

" o
ff
CL

E LU

B. Varlklarn Sayiarna Gre Adlar a) Tekil Ad: Tek bir varl, tek bir kavram anlatan adlardr. rnekler: Kalem, silgi, defter, ocuk, znt oul Ad: Ayn trden iki ya da daha ok varl gsteren adlardr. oul anlam "-ler", "-lar" ekiyle salanr. Bunlara "oul ekleri" denir. Kelebekler uumaya balad. Snavlara hazrlanyorum. rnekler: nsanlar, kitaplar, defterler, ocuklar. c) Topluluk Ad: Sylenii tekil olmakla birlikte, oluumu oul olan varlklarn adlardr. Topluluk adlar teklerin bir araya gelip nitelikse! bir dnme uramasyla oluur. rnekler: ulus, orman, aile, heyet, takm, ekip, kurul... Adlara -ck, -cek, -ceiz eklerinden biri getirilerek kltme, nemsememe, sevgi, acma, kmseme anlamlar katlabilir: Adamcaz yapayalnzm. (acma) Babacma hediye aldm. (sevgi) Bana bir milyoncuk bor verir misin? (kmseme) OilgiNotuf | Bademcik, maymuncuk, Glck (yer ad), Yianck | (hastalk ad) szcklerinde "-ck" eki kltme | | anlam katmamaktadr. | C. Grev ve Anlamlarna Gre Adlar 1. Somut Ad: Be duyu organndan herhangi biriyle alglanaben tm kavramlara "somut" ad denir. Sandalye, cam, koku, ses... 2. Soyut Ad: Be duyu organndan herhangi biriyle alglanamayan tm kavramiara "soyut" ad denir.

-GENEL YETENEH 3EIEL KULTUR DERGISI-

Sevgi, cesaret, rya, serap... ADIN DURUMLARI Adlar: 1. Yaln Durum => ev

elik tencere Tahta kak Altn tarak Gm vazo

2. Belirtme Durumu (-i durumu) => ev-i

3. Ynelme Durumu (-e durumu) => ev-e 4. Buiunma Durumu (-de durumu) => ev-de

i T a k s z a d ta m la m a s n d a ta m la y a n I n e 'd e n y a p ld n b ild ir ir . ( p o r s e le u d e n y a p lr " n> | tabak)

4. Zincirleme Ad Tamlamas: Tamlayan, tamlanan ya da her ikisi ad tamlamas olar tamlamaiartlr. Zincirleme ad tamlamasnda en az ad birah t> tamlayan-tamlanan ilikisiyle balanmaldr. Ali'n-in gnl-n-n kapa- Dergi-n-in Trke soru lar- (Ad) (Ad) (Ad)

5. kma Durumu (-den durumu) => ev-den

olmak zere bee ayrlr. ADTAMLAMALARI Bir adn baka bir adla, eitli anlam ilgileriyle kurduu takma "ad tamlamas" denir. ifre - s - i kasa- n - n Ad iyelik eki Ad Tamlayan eki Tamlayan Tamlanan

Aiiemizin yemek odas Gm taban deseni Deniz suyunun tad Sinema oyuncusunun sanat anlay * Belirtili ad tamlamasmda da zincirte; re a:i tamlamasnda da tamlayanla tamlanan e.rasrii baka szckler girebilir: kz-n gzel anta-s- (Sfat) ev-in bitmeyen geim sknt-s- (Sfat) * Belirtili ad tamlamalarnda :amlanan yerdeitirebiiir: tamiava*::;.

Ad tamlamalar drde ayrlr: 1. Belirtili Ad Tamlamas: Tamlayan ve tamlanan ekalr. Kz-n gzellik-i (nitelik bildirir) Merve-n-in yz- (yapc-eylem) ana-n-n sap- (para-btn)

2. Belirtisiz Ad Tamlamas: Tamlayan ek almaz, Tamlanan ekair. Yaz yamur-u (zaman bildirir) Snav kayg-s- (neden biidirir) Vine reel-i (neden yapld) Belirtisiz ad tamlamasnda, tamlayan ya da tamlanan oluturan adlar eylem ad olabilir. Yaama heves-i Yan!mapay- Sevme arzu-s-u

* reng-i deiti yz-n-n

Tamlanan Tamlayan

* devam- sevqi-n-in gelmeyecek mi?

Tamlanan Tamlayan * Ad tamlamalarnda tamlayan ya da tamlar r Dirden fazla oabiiir: kzm-n ve olum-un qelece-i Tamlayan Tamlayan Tamlanan kitabm-n kapa- ve ieri-i Tamlayan Tamlanan Tamlanan

Belirtisiz ad tamiamalarnda tamlanan ekinin sylenmedii yerler olabilir. Faklte sokak (faklte soka-) Adana kebap (Adana kebab-)

3. Taksz Ad Tamlamas: Tamlayan da tamlanan da ek almaz. Porselen tabak

-TRKE-

b) B e lgisiz S fatlar: tr sfatla r nesneie ri Bu be lirsiz A d la rn n n e g e e re k a d la r n ite le y e n y a d a olarak bildirir. be lirte n szck le re sfa t (na d) d e nir. B e lg isiz sfat oluturan szck le r: SIFATIN ETLER B irok,b irka, pe k ok, her, baz, b tn , tm , A) Nitelem e Sfatlar: he rh angi bir, b irtakm , yle byle, b aka, kim i, ou , h i, az... B) Belirtm e Sfatlar: a. aret S fatlar b. B e lg isiz S fatlar c. S oru S fatlar d. S ay S fa tlar I. A sl S ay S fatla r II. S ra S ay S fatla r lll. le tirm e S a y S fa tla r IV .Kesir ay S fatlar S V . T op luluk S ay S fa tlar A. N itelem e S fatlaA dla rn nne ge lerek ad larn r: d u ru m la rn , re n k le rin i, b i im le rin i g s te re n szcklerdir. A d a soru lan "n a sl" so ru su na ka rlk ve rir. rnekler: so lgu n y a n ak -> n a sl ya n a k -> s o lg u n a ka n y a la r - n a s l y a la r - a ka n r k ! 'S d i - n a s l d i -> r k b e y a z k a za k -> LU n a sl k a za k - b e ya z un a d a m -> su sk na s l a d a m - s us ku n
>

SIFAT (NAD)

b irk akii,b ir ok insan ,h e rh an g i b ir kitap... c) S o ru S fatlar:arlk ad n n nne ge le re k V va rlk a d n n n ite lik v e n ic e li in i s o r u y o lu y la b e lir te n sfatlardr. S o ru s fa t o lu tu ran s zc kle r u n lard r: K a (k a ta k a , k a a r, k a n c ) h a n g i, n a s l, n e k a d a r. B u s z c k le r b ir a d n n n e g e lm e li v e soruyu ada sorm aldr.
-

K akitap? kitap N aslinsan ? iyi in sa n H an gi o ev ev?

N e kad ar lm a a ld n? 5 kilo e d) S a y S fa tla r:d la rn n n e g e e re k A a d la rn s a y la rn b ild ire n s z c k le rd ir. S a y s fa tla r 5 'e ayrlr.

B. B e lirtm e S fa tlaA d la rn n n e g e le re k a d ; r: ia re t, sa y ve b e lg isiz an la m yla be lirtir.

1. A s l s a y s fa tlaB u n la r n e s n e le rin r: s a y s n g ste re n sfa tla rd r. e lm a , o n kurub e b ir , ha rf... a ) a re t S fa tlaA d la rn n n e g e le n b u , u , o r: 2. S ra s a y s fa tla r:u n la r B szckleridir. n e s n e le rin "H angi" sorusuna ka rlk verir. d e re ce le rin in s a ys n g s te re n s fa tla rd r. bu :Y akndaki bir nesne iin kullan lr. K a n c rn ek: bu a ra bb u i, b u a n ta ... a, sorusuna cevap ve rir. u : B ir a z u z a k ta b u lu n a n b ir n e s n e i in o tu z ik in c i n , b e in c i b l m . o n g kullanlr. b irin c i asr... ra d a m u a ra b a , u d a ire ... , 3. le tirm e s a y s fa tla r:lm e , B a y rm a o: U zakta bu lunan nesne ler iin ku llanlr. p aylatrm a, d a tm a ifa de e de n n esne le rin o e h ir, o o k u l, o b e y ... saysn b u k ita p , u o cuo e v . . . k, b lk b l k g ste re n say sfa tla rd r. ik i e re lm a ,b e e rg n ,s e k ize r m le k ... g 4. K e s ir s a y s fa tla r:es n e le rin N p a r a la rn b e lirte n sa y s fa tla rd te b lr km e k , r. e d rtte ka rpuz...

5. T o p lu lu k s a y s fa tla r:lirttik le ri n e s n e le r Be

a rasnda b ir yakn lk, b ir birlik o ldu u n u g ste re n bir ne sn e toplu lu u ifad e ed en say sfa tla rd r. ik iz ka rdele r, zocuklar... S fa tla rd a P e k itirm e P ekitirm e , an lam g len dirm ektir. a . T e k ra r y o lu yla ya pla n la r: iri e lm a la r a de ce iri) (s S fa t A d

-GENEL YETENEK 3ENEL KULTUR DERGISI-

iri iri elmalar (ok iri, anlam pekiirilmitir) Sfat Ad b. "mi" soru edat kullanlanlar: gzel mi gzel kz (aniam pekitirilmitir, ok gzel) c. m, p, r, s nszleriyle yaplanlar: Sfatlarn ilk nl harfine kadar olan ksmna m, p, r, s nszlerinden uygun olan getirilir daha sonra sfat bitiik bir ekilde tekrar yazlr. yemyeil krlar Sfat Ad flilgiNotuf Baz durumlarda pekitirme szckleri yaplrken "nl tremesi" gerekleebilir: salam => sapasalam Sfat Tamlamalan Adlarn nne geip adlar niteleyen ya da belirten sfatlarla adlar, sfat tamlamasn oluturur. sevgisiz insan I Sfat Ad Sfat Tamlamas yanl karar Sfat
o

ZAMR (ADIL) Kendileri ad olmamalarna karn adlarn yerlerine kullanlan szcklere zamir (adl) denir. Zamirler, nesneleri temsil veya iaret ederek karlayan szcklerdir. Kii Zamirleri: ben, sen, o, biz, siz, onlar, kendi aret Zamirleri: bu, u, o, bunlar, unlar, onlar. * aret zamirleri ismin nne gelerek onu belirttikleri zaman iaret sfat olur. 0, ihtiyar grd. Zamir 0 ihtiyar, grd. Sfat Ad Sfat Tamlamas BilgiNohf Sfat tamlamalarnda; adla sfatn arasna virgl ya da baka bir noktalama iareti giremez. Girerse tamlama olmaz. Ayn ey ad tamlamalar iin de geerlidir, tamlayan ve tamlanan arasna hibir noktalama iareti giremez. Belgisiz Zamirler: baka, birka, bir ou, biri, kimi, baz, tm, btn, herhangi biri, hepsi, herkes, ou... Herkes mutlu grnyor. Soru Zamirleri: Kim, ne, ka, hangi, nereye, nereden... Seni kim arad? E k D u ru m u nd aki Z am irler 1) lgi Zamiri: Kullanld szckle ilgili baka bir varln yerini tutarak, bir ilgi durumu oluturur. Sizin olunuz snf gemi. Sizinki snf gemi. ("olunuz"un yerine geer) lgi zamiri (ilgi adl) Senin arkadan burada. Seninki burada. ("arkadan"n yerine geer) lgi zamiri (ilgi adl) 2. yelik adl: Kii adyla kurulan tamlamalarda grdmz iyelik adllardr.

Ad

Sfat Tamlamas * Bir adn birden ok sfat olabilir. akll. drst gen Sfat Sfat Ad

-1UF<EHer ahsta farkh 1. tekil ahs II, tekil ahs III. tekil ahs 1. oul ahs II. oul ahs III. oulahs hl alrlar. ev- im ev- in ev- i ev - imiz ev - iniz ev - leri

ZARF (BELRTE) Sfatlar, eylemleri, eylemsileri ve grevce kendilerine benzeyen szckleri trl ynlerden tamlayan ve pekitiren szcklere zarf (belirte) denir. A) Durum "Hal" zarflar: Eylemin nasl yapldn bildiren zarftr. Durum ve hal bildirir. Cmlede fiilin nne gelirler: Fiile "nasl" sorusu sorulur. Sevgisini ok gzel anlatyor. (Nasl anlatyor?) Yklem Durum Zarf Okula yalnz gittim. (Naslgittim?)Yklem Durum Zarf B) Zaman Zarflar: Etkiledikleri eylemleri zaman asndan bildiren zarflardr. Fiile "ne zaman" sorusu sorulur. Tatilden akamleyin dndk. Zaman Zarf Yklem M g 5 gj s
UJ

C) Yer Yn Zarflar: Bunlar bolukta bir yer ifade eden isimlerdir. Aa yukar hepsinde bir yn ifadesi olduu iin zarf olarak fiilin ynn gsterir. Balcalar; ileri, geri, aa, yukar, ieri, dar, beri kelimeleridir. Arabasn ileri park etti. Yer-yn Zarf Yklem D) Azlk okluk Zarflar: Bunlar azlk okluk ifade eden, miktar - derece bildiren zarflardr. Fiile "ne kadar" sorusu sorulur. eitleri unlardr: 1) Eitlik zarf: gibi, kadar Senin gjbi tembel, Aye kadar baarl 2) En stnlk zarf: en En nce geldi, en iyi dev onundu. 3) stnlk zarf: daha, -den Derslerine daha ok al. 4) Arlk zarf: hi, ok, pek ok, fazla, ok fazla, pek fazla, birazck, olduka, oka, fazlaca, gayet, epeyce, azck. Yemei fazla tuzlu yapmt oka zld.

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISL

EDAT(LGE) Tek balarna anlamlar olmayan, cmlede anlam kazanan szcklere edat (ilge) denir. Kullamlan balca edatlar unlardr: in - Sebep, ama ilgeci Senin iin buradaym. Gibi -> Benzetme ilgeci Senin gibi alacam. Kadar - Karlatrma ilgeci Senin kadar baarl deil. le -> Birliktelik ve ara ilgeci Seninle gelirim. - e gre -> Grelik ilgeci Sana gre baarl mym? - den beri - Zaman ilgeci Dnden beri hi almad. - e ramen -> Kartlk ilgeci Her eye ramen almalym. - den tr - Sebep ilgeci ten tr ok almyorum. Uyar: lgeler cmleden karlrsa anlatm ya bozulur ya da daralr, Bu kitab Aye in aldm. Bu cmleden alt izili ilge karlrsa anlam bozulur.

BALA Szckleri veya cmleleri balama grevi yapan, genellikle cmleden karldnda anlam bozmayan ifadelere bala denir. Kullanlan balca balalar unlardr: Sralama Balac: ve -> Okumay ve yazmay ok seviyorum. ile -> Annemle babamsz yaayamam. Aklama Balac: nk - Anlayamadm; nk iyi dinlemedim. zira - Gelmedim zira istemiyordum. Kartlk Balac: fakat -> alyorum; fakat biraz kayglym. ama -> Biliyorum; ama anlatamyorum. lakin ancak

yalnz
halbuki Pekitirme Balac: de -> Bil de konuma. ki -> Gel ki grelim. dahi bile hatta nitekim zetleme Balac: zetie veihasl ksaca Seme Bildiren Bala: veya yada Karlatrma Bildiren Bala: ne ... ne ya .. . ya d e. . .d e hem ... hem gerek...hem ister... ister

Ne sen beni anladn ne de ben seni anladm.

_ _rf _ NLEM Ar bir duyguyu (oku, acma, hayflanma, korku, s=\in...) anlatmak amacyla kullanlan szcklere nfemdenir. Yazk! Bu frsat kardk. Hey! Beni bekler misin? Aferir! Bu karne ok gzel! Vay! Sen buralara gelir miydin? Eyvah! Yangn byyor. SZCN YAPISI Szcklerin kkleri ve ekleri szcn yapsn oluturur. KK 1. Ad kk: Zihinden "-mek", "-mak" ekini almazlar. masa, gzel, el... 2. Eylem kk: Zihinden "-mek", "-mak" eklerini alrlar. -gel, -bil, -sev... 3. Ortak kk: Hem ad hem eylem olarak kullanlrlar. boya, sava, tat...

IM !

tr

w m a .

U J Q

I Ortak kk olabilmesi iin isim olan ve fiil olan | anlamlar arasnda bir ortaklk bulunmas | gerekir. (eski, siva, gre...) | Yzn gremedim. (Yz, ortak kk deildir.) (sim ve fiil olan anlamlar arasnda ortaklk yoktur.) 1. YapmEkleri a. Addan ad treten ekler: simit- i Ad kk Addan ad yapan yapm eki kitap - lk Ad kk Addan ad yapan yapm eki Rize-li Ad kk Addan ad yapan yapm eki b. Addan eylem treten ekler: ya- a Ad kk Addan eylem yapan yapm eki ok() - al Ad kk Addan eylem yapan yapm eki ba - la Ad kk Addan eylem yapan yapm eki

c.

k Fiil kk Fiilden isim yapan

Eylemd yapm eki en ad treten ekler: bas m F i i l k k F i i l d e n i s i m y a p a n y a p m e k i a t -

8-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISU

d . E yle m den eylem treten ek ler: z - lF iil kk yap m eki b ii - d i rF iil kk yap m eki F iiid en fiil ya pa n F iilden fiil yapan

T e rm le m e yle (ke na ro rtay, yerk re ) oluurlar. b . Y a p ih la n A s m d a n ; h a nm e li (ha n m -n el-i) A d tam lam as Eskiehir (Eski + ehir) S fat tam iam as im am bayld (zne + ykiem ) isim + ekim eyiem A nla m kaym as, ses de im esi, tr kaym as ya da e rim le m e y e u ra ya n b irle ik s zc k ie r b iiik yazlr.

2. e k im E k le ri a. Ad ekim Ekleri yelik e kleri (-m , -n , -, -im iz, -niz, -le ri) D u ru m e kle ri (-i, -e, -d e, -d en ) oul eki (-ler) Tam layan eki (-in) Tam lanan eki (-i) E keylem (-dir, -di, -m i, -se )
E keylem le kullan lan kii ekleri (-im , -sin, -dr, -iz, -siniz)

b. Eylem ekim E kleri B ild irm e kip e kle ri (-d, -m i, -yo r, -e ce k, -r) D ilek kip ekle ri (-se, -e , -m e li) E ylem ekim inde kulianlan kii ekleri (-m , -n, -k, -niz, -ler)

B irle ik z a m an l fiille rd e g re v a ia n ek e yle m

ekleri dn -yor-du S zck yap bakm ndan YAPI ekilde incelenir: A. B a s it Y a p l S z c k :k n e k a im a d y a d a K sadece ekim eki ald yap lard r. K k + ekim eki (m asa-lar) Kk (m asa) B. T re m i Y a p l S zckn e n a z b ir ya p m K k: eki ald szcklerdir. S zck yap m ekinden sonra ekim eki de alabilir. K k + Y apm eki (sev-gi) C. B irleik Y apl Szck: a. O lu um A sn dan: A n lam kaym asyla (sivrsinek, hanm eli) T r kaym asyla r saa, gece kondu ) (ala S es de im esiyle (sabretm ek, cum artesi)

7 KE4 . A a d a k ile r in vardr? h a n g is in d e s fa t ta m la m a s

A) k i p a rm a k a ra la n m u yku m d a n o n u n y z n e baktm. B ) Nar taneleri dklr, evim izin avlularna. 1 . A a d a k i c m l e l e r d e a lt iz ili s z c k le r d e n C) G zle riniz hzl hzl ka ym akta ga zetele rin h a n g is i te k ile rde n fark l b ir ek a lm tr? stnde. A) Yaz bu yl iyi geirem edik. D) iirle r s e n i a n la tm a y n c a o n la ra d a d m a n B) Kaz,yarn kasaba kestireceiz. oldum . C) Bizi grm eye gelecek m isin? E) h tia m l ko nuup sade davrana nla ra D) G em iatn azndan kar artk. gvenem eyiz. E) D izi yarn akam tatile giriyor.

OZUMLU KONU KAVRAMA TEST

5 . A a d a k i c m le le r d e n n g is in d e y a n s m a ha s zc k k u lla n lm tr?

2 . A a d a k ile r in h a n g is in d e a lt iz ili s z c k t r y n n d e n te k ile rd e n fa rk ld r? A) B) C) D) ehrinim alinde agr bir dum an vard. S obann stnde yank akabuklar kalm . elm Irm aklarn buzlaryaz gelince zlecek. K arartlm pencerenizin nnde bir incecik perde aralanm . E) J> izinden geilm iyordu terzinin diktii yorganda.
Q U
>

A ) B u la n ks u d a b a lka vla n m a z. B) R zgar suratm a lk lk vuruyor. C ) K ediler tm gece m iyavlad. D ) K ularn tm eleri beni ok dinlendiriyor. E) E km ek krntlarn yerlere atm aynz.

6. A a d a k i c m le le rin h a n g is in d e y k le m in k te k ile rd e n fa rk ld r? k A ) Toplantda tm personel vard. B ) S endin btn korkularm n aresi C ) D n k d a ve te k a tlm a z d . D ) K om ular rahatsz eden adam ite oydu. E) O tobs, sabaha kar ehre vard.

3 . B ir va rl n n e ye ya d a kim e a it o ld u u n u b ild ire n e kle re ve is im ta m la m a la rn d a ki ta m la n a n e kin e "iyelik eki" denir. A a d a k i c m l e le r d e n h a n g is in d e iy e l ik e k i a lm b ir s zc k k tu? vo r 7 . A a d a k i c m l e l e r d e a lt iz i li s z c k le r d e n h a n g is i d i e rle rin d e n fa rk l b ir e k a lm tr? A) D efterim de hi bo yer yok, ne yapsam . B) Bir gnn sonunda bekleyen arzu. A) Yaznbalangc gneten belli olur. C) Aklm bam da deil, nedenini bilm iyorum . B) Ksnsonunu bu sene bir trl getirem edik. D) Beklem ek, dnyadaki en zor im i. C) leninen scak vakti bu zam anlardr. E) Zam ann sonunu bulm aya alm ak anlam sz. D) Baharnortasnda yam urlu bir gnd.

E) G elinarabaya binm eden gitti.

10-

-G E N E L Y E T E N E K G E N E L K L T R D E R G S -

8 . B a z y a p m e k le ri is im k k le rin d e n y e n i a n la m d a.D o a d a v a r o la n s e s le ri ta k lit e d e re k o lu tu ru la n H isim tretir. szcklere "yansm a szck" denir. A a d a k i c m le le r d e a lt iz ili s z c k le r d e n A a d aki c m lelerd en h an g isin d e yan sm ad an h an gisi, b yle bir yap m eki alm tr? t rem i b ir s zc k ktu ? vo r A) B) C) D) E) ocuum uza yeni bakctuttuk. bir Bizim kye geziciktphane geldi. Bilgisayarm n yeni vazcsda bozuldu. Hocam z vurucuszlerini sona brakt. M ahallem izde eskicidkkn ald. A) B) C) D) E) M ein krba bir anda aklad. Kulaklarm da bir fslt var hl. Yam urla birlikte gk de grledi. Elindeki silah nasl patlad. Yaz ve doru atlar hoyrata kinedi.

9.

" A k a m "s z c a a d a k i c m l e l e r i n h a n g is in d e te k ile r d e n fa r k l b ir t rd e kullanlm tr? A) B) C) D) E) Gazeteler akam m baslr? Akam , rom ann bir rpda okudum . Balklar akam lar suyun stne karlar. Sinem ada akam seansm da m acera film i var. Akam bir daha evde beni aram a. o
tn
UJ

1 2 . A d la ra e k le n e re k o n la ra b e lirtm e a n la m kazandran eke "belirtm e hli eki" denir. A a d a k i c m le le r d e a lt iz ili s z c k le rd eh an gisi b elirtm e h li eki n alm am str ? A) B) C) D) E) Dn akam onu grdm yllardan sonra Banagazetevi uzatr m sn Ahm et? G em ivikurtaran kaptan olm ak isterim . Bahede yaplan kazj hala bitm edi. G ecelerien iyi o anlatr. .

c j

10. E klen d iszcn yapsm , anlam n bazen de13. Y azllar ve okunular ayn, anlam lar farkl olan i kklere "seste kk" denir. trn deitiren eklere "yapm eki" denir. A a d a k i c m le le rin h a n g is in d e y a p m e k i B u n a g re, aa d aki c m lelerin hangisin de alt alm bir szc k ktur yo ? izili s zc k seste keg ild ir dk ? A) B) C) D) E) Dalarda gezer bizim avc uaklar. O dam za yeni bir yatak alalm . Em ek verm eden, terlem eden olm az. Senin gezdiin bahede iek aar. Bir su bardann iinde balk olsam . A) B) C) D) E) Ahm et San yeni bir yat alm . m rn boyunca bir jl gibi ol. Sen de y_an benim gibi atelerde. Savas insanlara m utluluk getirm ez. . Bir yaz daha byle sensiz geti.

-TRKE-

11

14. Aadaki cmlelerden hangisinde "-ecek (-acak)" eki farkl bir grevde kullanlmtr? A) B) C) D) E) Grlecek birok hesabm var onunla. nsana gelecek ne getirir, bilinmez. Ka yakacak odunumuz kalmad. nsan greceine engel olamaz. Bir gn sra elbet bize de gelecek.

17. Aadaki cmlelerin hangisinde alt izili szck isimden tremi bir fiil deildir?

A) B) C) D)

Bir anda nefretleri zerine toplad. Onunla her gn selamlastm da ne oldu? len sca vurunca insan iyice ackr. Genliimde dalgalandm; ama imdi duruldum. E) Yemein ve salatann malzemesini yeterince tuzladm.

15. Arkadalar(l), arabalarn(ll) kaldrmlarn(lll) zerindeki talardan(IV) atlatarak park ettiler(V).

18. Bir anlamyla ad, bir anlamyla da fiil olabilen, aralarnda anlamsal bir ilgi bulunan kklere "ortak kk" denir. Aadaki cmlelerin hangisinde alt izili kelime ortak bir kktr? A) Bu sabah kahvaltda ay itim. B) Yzndeki ben, seni ok gzel gsteriyor. C) Geenlerde kendine yeni bir yat alm. D) Bars. savaa tercih ediyoruz. E) Yaz tahtaya, herkes rensin bunu.

Yukardaki cmlede alt izili szcklerden' hangisi ahs (kii) eki almtr? | A) i B) II C) III D) IV E) V 'o

LU >

16. "-lk (-lik)" eki, aadaki cmlelerin hangisinde geldii szce "yer" aniam kazandrmtr? A) B) C) D) E) Antalya imdilerde gnlk gneliktir. Gnlk arya gider, oray gezip gelirdi. Bir yemeklik domatesimiz kalm. Karadeniz'in yaylalar, her yan imenlik 0, artk yataklk bir hasta oldu.

19. Bu irin belde, grenleri(l) bylyor. nsana huzur veren, daglarn(ll) tepeleri, vesilivle (lll)btnleince insan(IV) sarveren bir renk cmb ortaya kyor. Tepelerin(V). patika yoarn da ayr bir tad var. Bu parada numaralanm szcklerin hangisi varln neye ait olduunu belirten ek almtr? A) I B) II C) III D) IV E) V

12-

- G EN E L Y E T EN E K G EN E L KU L T UR D ER G I SI -

2 0 . A a d a k i c m le le r in h a n g is in d e b ir d e n 2 3. "K endi" s zc zney i, pekitirm e g rev iy le ok yap m eki alm b ir szc k vard r? kullanlabilir. A) B) C) D) E) Kalbim deki arpntlar bir trl durm uyor. A a d a k ile rd e n h a n g is in d e b u k u ra la u y g u n lkem izde son yllarda iyi politikac yetim iyor. b ir rn ek vard r? Toplum um uzu kalkndrm ak hepim izin elindedir. Szlerim i dinleyin, sizi im diden uyaryorum . A) Kendi hakkna raz olm ayanlar ii brakabir. G elin birlik olalm , yarn ok ge olm adan. B) Kendim ilerim i halletm eyi daha ok severim . C) in asl o kendisi bu tercihi yapm t. D) K endilerini km az bir sokan ortasna atm lard. E) Kendi kendine konuan biriydi, Ahm et.

21. A a d aki c m lelerin h a n g isin d e alt izili szc k tekilerd en farkld r? A) B) C) D) E) Bu i yerinde gizlilik ok nem liydi. Ekinlerveerince m em lekette olurum . Bylevurdum duvm az insanlarla i yaplm az. En bykfazilet; sadakattir. Kardeslik ars hepim iz iindi. 2 4 A a d a k i c m le le rin h a n g is in d e " i in " e d a t farkl bir an lam ilg isi ku rm u tu r? A) B) C) D) E) ok yedii iin srekli im anlyor. Konum ak iin krsye yneldi. Alad iin hepim iz zldk. Uyanam ad iin snava girem edi. Konutuu iin snftan atld.

2 2 . D o s tlu k ta n (l) s a y g v (ll) k a ld ra n (lll)n e n , onu b v k(IV ) kaldrm s(V ) r. o lu

2 5. H e m is im he m d e e y lem ifad e e d en k k lere "orta k kk" denir. O rtak kklerin anlam lar ayndr.

B u n a g r e , a a d a k i a lt iz ili s z c k ie r d e n Yukardaki cm lede num aralanm szc klerd en h an g isi isim d en t rem i isim dir? h an gisi o rtak k k ild ir d e ? A )l B )ll C )lll D ) IV E) V A) B) C) D) E) Dershanem izde gvennem li bir unsurdur. Eki kyafetlerim i bir yoksula verdim . ehirlere g giderek azalm aktadr. Yan kom um uz dn ok fazla rahatszlanm . Aranzda sonunda saglanm s. bars

-TRKE-

13

Z M LE R
1.
A) yaz-1

4. A) iki parm ak(sfat tam lam as) S fa t A d B) nar taneler- i (B elirtisiz A dTam lam as) Ad Ad C) hzl hzl kaym akta Z a rf F iilim s i D ) T a m la m a yo k E) htiam l konuup Z a rf F iilim si (Cevap A) (Cevap E)

A d k k B elirtm e hal eki B) ka z- A d k k B elirtm e hal e ki C) b jz -l A d k k B e lirtm e h a l e ki D) gem - i A d k k B elirtm e hal eki E) diz-i Eylem kk Fiiiden ad yapan yapm eki

2. A) ehr - in al- i im Ad Ad B) yan k elm a S fa t A d buzlar C) rm aklar n -A d Ad D) incecik bir perde S fa t Ad E) jg iz jj Ad Ad (CevapD)

5. Y a n sm a s zc kle r, do a da va r o la n se sle rin ta klit esi yoluyla edilm oluturulurlar. m iyav- la - dj Kedi Yansm a Y .E . .E. ansm adan (Y trem i szck) iya v" ta klit ed ilm i "m b ir se stir. "C " se en e in d e verilen szck bir yansm adr. "D " seeneindeki" t m e " y a n sm a d e ild ir. K u la r " t" se sin i karm azlar. (Cevap C)

S2
co m
UJ Q

3.

i y e l i k e k iy e lik e kle ri (iye lik z a m irle ri) tatnlayann oluturur. i C) (benim ) akl - ] A) (b e n im ) d e fte r-jm iyelik eki m i B) g n - n s o n - u

yelik eki D) Yok E) Zam an - n son -u iyelik eki

ad 6 . A ) v a r -(i) d tam lam al A d k k G em i arnn zam a n eki B) s e n ( i ) d i n

Z a m i r G . z n e

(Adl) C) a z-(i)d Ad G .Z .E kk D) o -y-(i)d u Z a m ir G .Z .E (Adl) E) var- d E ylem G .Z.E Kk N o t: Z a m ir (A d l) k kl s zc kie r s zc kte ya p konusunda ad kklerine dahil kabul edilir. (Cevap D) (Cevap A)

147.

- G E N E L Y E T E N E K G E N E L K L T R D E R G S -

10.

8.

yaz - n A. K.Tamlayan eki .E.

A. K. Tamlayan eki . E. le - n - in A. K. Tamlayan eki . E.

A ) a v -c B ) y a t-a k C) ver-meden D ) g e z - d ik - in E) Bu seenekte yapm eki alm bir szck yok. (Cevap E)

baharn A. K. Tamlayan eki . E. jel - in F.E. F. .Y. E.

11.
A) B) C) D) E) ak - la - d fs -l-t gr-le-di p a t - la - d Bu seenekte yansmadan tremi bir szck yoktur. (Cevap E)

(Cevap E)

bak- F.K. F. . gez- ii F. F. F. . vaz- F.K. F. . vur- ucu F.K. F. eski - ci Ortak . F.K. K.

12.
Z

o > o
Q U U
<>

o o
OJ

A) o - n - u Belirtme hl eki B) g a z e t e - y - i Belirtme hl eki C) g e m i - y - i Belirtme hl eki D) k a z - Fiilden isim yapan yapm eki E) geceler-i

Beli (Cevap E)

rt

e hl eki (Cevap D)

13.

9.

A) B) C) D) E)

"zaman zarf" olarak kullanlm. "zaman zarf" olarak kullanlm. "zaman zarf" olarak kullanlm. "ad tamlamas" kurmu. "zaman zarf" olarak kullanlm. (Cevap D)

A) B) C) D) E)

yat (Eylem, zel gemi) gl (Eylem, iek) yan (Eylem, ke) sava (Ortak kk) yaz (Eylem, mevsim)

Seste szcklerin farkl anlamlar arasnda hibir anlam ilgisi yoktur. "D" seeneindeki "sava" szcn fiil olarak kullansak bile ayn anlam ilgisinden yararlanm oluruz. (Cevap D)

-TRKE-

15

14.

18.

15.

A) g r l - e c 9 k h e s a p F. K. Y. E. Ad (Sfat fiil yapan ek) B) g e l - e c e k F. K. Y. E. (F.A) C) y a k -a c a k o d u n F. K. Y. E. D) g r - e c g k- i - n -e F. K. Y. E. E) g9 - ec9 k F. Kk. Zaman eki .E. (Cevap E)

"bar, sava" szckleri hem ad hem 9ylem olarak kullanlabilir. Ortak kk oj^bilmeleri iin arada anlam ilgisi bulunmas gerekir. (C9vap D)

19.
III. numaral szck, yesil - i - y

ahs eki (kii e ki) yklem deki zam an eklerinde n sonra gelerek eylemi kimin yaptn bilirtir.

- l e Ad yelik eki y e lik e k i (a itlik e k i) v a rl n n e ye a it o ld u u n ubildiren eklerdir. (Cevap C)

16.

park etti - ler onlar

D) "yer", "imen yeri" anlam verir. E) "durum" bildirir.

(C^vap E)in o cc

UJ

(fi tn o.

A) "durum" bildirir. B) "zaman" bildirir. C) "miktar" bildirir.

Q
MJ

(Cevap D)

20.
"C" se9n9inde y9r alan, "toplumumuzu" ve "kalkndrm ak" szckleri yapm eki alm birer

tremi szckt r. (Cevap C)

21. A) giz-li-lik ^ tremi B) C) D) E) Ek- in- le^tremi vurdumduymaz-Bi9ik by-k>tremi Karde-lik>tremi

(C9vap C)

17. A) t Q E - j a - d i
A. K. B) selam - las - t - m A. K.

22. A) Dost - luk

Ad Addan ad y.e Sav- g Eylem Eylem de Ad y.e kaldr- an Ey9m Eylemde ad y.e bv-k 9ylem eylem den ad y.e kaldr- ms eylem ekim 9k (Cevap C) (C9vap D)

B) C) D) E)

C) a - j k - n
A. K. D) dur- u l - d u - m F. K. E) tuz - la - d - m A .K .

1623. C' kknda "...0 kendisi zne zne bu tercihi Belirtili N.

-GENEL YETENEK Ei EL KLTR DERGS-

IKMI SORULAR ve ZMLER

Yklem (Cevap 1. Aadaki alt izili szcklerden hangisi, kendinden sonraki szc nitelemektedir? (99 DMS O)

(Pekitirme iin)

A) Sabahtan
24. iin" edat; A,C,D ve E seeneklerinde sebep sonu ilikisi kurmutur.B seeneinde ise ama -sonu ilikisi kurmutur. (Cevap B) 25. gven, eski, g, bar szckleri fiil ve isirn olarak kullanlabilir. Arada bir anlam ilgisi var. Yan szc, sadece sestelik ilikisiyle kullanlabilir. nk fiil ve isim olan kullanmiar arasnda hibir anlam ilgisi yoktur. (Cevap D)
Q UJ

B) C) D)
E)

beri vrven ocuklar iyice yorulmulard. insan genken yorgunluk nedir bilmez. Bu fidanlar sonbahara kadar epeyce byr. Erozyon tehlikesine kar nlemler alnmaktadr. Onlar da g^lecek diye uzun sre pencerede bekledik.

zo >-o

Bizden sfat olan kelimeyi bulmamz isteniyor. "B" seeneinde alt izili szck zarf grevinde, C, D, E seeneklerinde ad grevinde kullanlmtr. "A" seeneinde ise "yryen" kelimesi sfattr. nk "ocuklar' kelimesini nitelemekle, oniarn bu zeliiini (yrme zelliini) bize bildirmektedir. Bunun iin cevap "A seeneidir. (Cevap A)

2. Aadaki cmlelerin hangisinde, virglden sonra "ama" szc getirilemez? (99 DMS L) A) Souk bir gnd, hava akt. B) Bir ara geriye dnmeyi dndm, dnemedim. C) Uykusu gelir gibi oldu, kollar yana dt. D) Biz durmadan glyorduk, o glmyordu. E) Ben de yle syledim, dinletemedim.

A, B, E, D seeneklerinde yer alan cmlelerde anlam bakmndan olumlu ve olumsuz cmleler bir arada kullanlmtr. "ama" balacn bu cmlelerde kullanabiliriz, nk "ama" olumiu ve olumsuz cmleleri birbirine balar. C seeneinde virglden sonraki blm cmlenin devam niteliindedir. "Ama" ile ayrmak yanl olacandan cevabmz "C" seeneidir. (Cevap C)

-T R K E
3. Aadaki cmlelerde bulunan -ce (-ca, -e, -a) eklerinden hangisi eklendii szce farkl bir anlam katmtr? (2001 KMS) A) Yeni retmen uzunca boylu, ince yaplyd.

17

B)

Dinlenmek iin salonun loa bir kesine oturdu.

C) Bilimsel kitaplar byke bir kutuya koydu. D) Bu konuyu iyice dnd belliydi. E) zerinde koyu renk kalnca bir palto vard.

A, B, C ve E seeneklerinde "-ce", "-ca", "yaklak" anlam katmtr. Arlk deil neredeyse anlam verir; fakat "D" seeneinde "iyi" szcne eklenerek "fazla", "ar" anlam katmtr. (Cevap D)

4. Aadaki

cmlelerin

hangisinde

alt

izili

szck zaman belirtmektedir? (2002 KPSS)

"o cr

A) B) C) D)

Bir gn, svlediklerimde doruluk pay olduunu anlayacaksnz. Yarnki toplantda buna bir zm bulunur. Onun her konusmasnda duygusallk vardr. Tatil dn konuyu iki oraya arkada okulun nnde uzun bulutular.

w w L

UJ Q

E) Bu

geldiimde

uzun

konuuruz. Cmlelerimizin yklemlerine "ne zaman" sorusunu sorduumuzda "E" seeneindeki alt izili szcmz "ne zaman" sorusuna cevap verir. Yani konuma eyleminin ne zaman yaplacan bize bildirir. Doru cevabmz "E" seeneinde verilmitir. (Cevap E)

-G E N E L Y E T E N E K G E N E L K L T R D E R G S -

MATEMATIK

Birinci Dereceden Denklemler, Eitsizkier - Mutlak Deer

a ve b reel say ve a^O olmak zere, ax + b = 0 ekiindeki eitliklere birinci dereceden bir bilinmeyenli denklem denir. Denkiemi salayan x reel saysna da denkiemin kk denir. Denklemin kklerinden oiuan kmeye de zm kmesi denir. ax + b = 0 Denkeminin zm Kmesinin Bulunmasi

ax + b = 0 denkleminin zmnde 3 durum vardr.

1.

ORNEKLER = 1 den V x ax + 3

R salamas iin a ve b

5x + b
ne oimaldr?

ZM: Eitliin iki tarafn iler dlar arpm yaparsak; Yani, ax + 3 = 5x + b a = 5, b = 3'olur. 1. Durum: Burada 1. zeikte verdiimiz kurala gre;

ise x = dr.
3x + 4 2. -----------= y ise x in y cinsinden deeri nedir?
y j

-b = {} zm kmesi bir eiemanidr. a

5x-2
ZM; 3x + 4 = 5xy - 2y=>3x - 5xy = -4 - 2y -4-2y x(3 - 5y) = -4 - 2y 3- 5 y 3.
y

2. Durum: a = 0 ve b ^ 0 ise = 0 dir. zm

kmesinin elemani yoktur.

3. Durum: a = 0 ve b = 0 ise = R dir. zm

kmesi sonsuz elemanldr.

RNEK:5x-5 = 10isex=? 5x-5 =

10 ise 5x = 10 + 5 = 15

= 24 denklemnde x = 3 ioin y = ?

2x
ORNEK: = 3x+1 ise x=? ZM:

'

ilerdlaryaptmzda; 6x + 6x4-1 = 6x + 2 => 1 =2 kar. Bu bir elikidir. (2. durum) 0 halde = 0 dir. RNEK: 2(2x+3) - 1 = 4x + 5 ise x =? 4x + 6 - 1 =4x + 5=>4x4-5 = 4x + 5 => 0 = 0 kar, Bu her zaman iin dorudur. (3. durum) = R dir.

3x + 5y = 2x. 24 denkleminde x yerine 3 koyarsak, 3.3 + 5 . y = 2.3.24

5y = 6 . 24 - 9^>5y = 135^>y = 27
4. y > x olmak zere; 2x + 3y = 18 denklemini salayan y doal saylarmn zm kmesi nedir? ZM: x = 0 iken y = 6 ve 6 > 0 x = 3 iken y = 4 ve 4 > 3 .K = {4,6}

-MATEMATIIC

19

MUTLAK DEER Bir reel saynn, say dorusu zerinde eiendii noktann balang noktasna olan uzaklna o saynn mutlak deeri denir.

ZM: a<0 ise, a-5 < 0 -> a + (a - 5)- 5| - a + 5 |2a-10|-a + 5 2a-10<0

= -(2a-10)-a+5 =-2a+10-a+5
=-3a+15

Bir reel saynn mutlak deeri |x| eklinde gsterilir x, x > 0 ise 0, x = 0 ise - x, x < 0 ise olur. SONU: Btn x reel (gerel) saylar iin |x >0 olur. RNEK:

(Cevap C) RNEK:

x-2+jy-5J + |z-4=0
olduuna gre, 2x-y+3z ifadesinin deeri katr? A) -11 ZM: x - 2| + | y-5 | + jz -4| = 0 is e x-2=0, y-5=0, ve z-4=0 dir. o Buradan x-2=0 ise x=2, y-5=0 ise y=5, z-4= 0 ise z= 4 tr. B)-9 C)-7 D) 11 E) 9

5|=5 -5=-(-5)=5
1

7n
RNEK: x<0<y olduuna gre, ifadesinin eiti nedir? ZM: x<0<y ise Bunagre |xyj=-(x-y)=-x + y olur. - y|+|y = 3(y-x) RNEK: a<0 clmak zere, {a -ja - 5|-5j - a + 5 ifadesi aagdakiierden hangisi eittir? A)3a+5 D) 2a-5 B)-3a+10 C)-3a+15 E)-2a+15 - x + y + y - x - x + y = - 3x + 3y x-y<0 yx>0 dr. "5

Buna gre, 2x-y+3z = 2,2-5 +3.4 = 4+12-5 = 11 (Cevap D) Mutlak Deerin zellikleri 1) Btn reel sayiar iin 2) Btn x,y reel saylar iin
X

x-y + y-x +

+y

olur.

x|.|y|=|xy| olur.

3) n doai say ve x reei say olmak zere oiur. 4) y = * 0 olmak zere, btn x, y ree! saylar cn olur.

5) Btn x,y reel saylar iin |x + y <x (gen eitszSii)

|y| o !u r.

ORNEK: 4a =18 olduuna gre a'nn

alabiiecei dierlerinin toplam katr? A)-36 B)-2 C)0 D) 12 E)36

20ZM- a + 4a =18 =18

-G E N E L Y E T E N E K G E N E L K L T R D E R G S ORNEK: >2 eitsizliinin >2 veya e 3 y a

y

zm

kmesini

+4.a

X + 1 ZM

3
bulunuz?

2|a|+4.|a|=18 6|a|=18 a| = 3 a>0iin a=aolur. Buna gre,al = 3 > a = 3 olur. a<0 iin |a=-a olur. Buna gre -3 olur. a'nn alabilecei deerlerin toplam 3+(-3) = 0 olur. (Cevap C) SONU x>0 olmak zere x -> a = xv ey a = a = -x dir. Mutlak Deerli Eitsizlikler 1) a> 0olm akzere |x|<a-^--a<x<a dr. 2) a<0 olmak zere jxj a >x < veyax>adr. > a

x+1 2 >

x+1

x +1 > 6 veya x +1 < -6 x > 5 veya x<-7 zm kmesi = (-OO,-7]U[5,QO) =IR-(-7,5) olur.

<1 eitsizliinin kmesini ORNEK:

zm

x-3 x- x-3 <1 x-3 x-5 x-5 5

o > -S2
LU

ZM:

Eitsizliin her iki taraf da mutlak deerii olduu iin pozitiftir. Bunun iin, iki tarafnn da karesi alnrken eitsizlik bozulmaz. x-3|2 < |x-5|2 {x-

3f<(x-5f

x2-6x +

9<x2-1Ox + 25 RNEK: x 2| < 5 eitsizliinin zm kmesini (araln) bulunuz. ZM x-2|<5->-5<x-2<5

10x-6x<25-9 4x<16 x<4

-5+2<x-2+2<5+2
-3<x<7 = (-3,7) olur.

-M A T E M A T IK 5. * y

21

OZUMLU ONU KAVRAMA TEST

1. olduuna gre, x-y A) 1 3 olduuna gre, x katr? A)-2 B)3 C)-3 D)2 6. 1+1-x- 3 2/1/ _ ^W2 4. 0V\ x 7 t Y _ L Q _ 9t o ld u u n a g re , k -1 fa rk ka tr? A)8 B )6 C )5 D) E)7
oc a Q co m

xy katr? C) D) 7 E) 5

B) 2

E )-2

ifadesini tanmsz yapan x deerlerinin toplam katr? A) B) -2 C) 9 D) 12 E)-9

3 . x b ir ta m s a y o lm a k z e re , 5 7. 2a+3b-2c = a + 5 (x -3 x + 2 ) " = 0 A )4 B )-1

2 x4 1

d e n k le m in i C )1

s a la y a n , E)3

de erle rinin to pla m k atr? D )2

2b + 3c = 1 a + b - 6c = 4 oldu un a g re; c say s k atr? A )0 B )-1 C )4 D )3 E)5

x3+2x-t 2

x-3t x

2t
U

8. 4

x-4

> x > y > y 5

sa rsyla

denkleminin kklerinden bir tanesi 2 olduuna gre, t katr? A)-3 B) 1 C) -| D) 0

o ld u u n a g re , x ve y sa y la r a a d a kile rd e n h a n gis idir?

A) Ji.^20 20

B) 40' 4 0 ,_ . 3 4 3 3 t) ,

13 14

9 10

20 20

22-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

9 . x 2 . y . 3z > 0 x3. z2 . y3 < 0x . y. z > 0

olduuna gre; x, y, z nin iaretleri srasyia aadakilerden hangisidir? A) +, +, D) -, -, + B) +, - E) +, +, + C) - +, -

13. x > 3 olmak zere,

x+ V7| 2 - x | W 7

V5-x|+1
ifadesinin eiti aadakilerden hangisidir? A) -2 D) X +1 B)-1 E) X + V5 C)3

10. ab iki basamakl say olmak zere, 10 x= ab 1000 abab 100000 ababab 14. t < Oolmak zere, a = t. 2- 3 , B ) x =y=z D) x = y > z b = -, c = 5'
h-2

y=

z=

oiduuna gore. dorudur? A)z>y>x C)x>z>y E) x > y > z

aadakerden

hangisi

o>
oiduuna gre, aadaki sralamalardan hangisi dorudur? A) a > b > c C) c> a > b E) b > a > c B) a > c> b D) c > b > a

11. x4-2x2

=16

olduuna gre, bu denklemi salayan x deerlerinin toplam katr? A) 10 B) 1 C)7 D)0 E)3

12. | 2 x - 3 = 2 x + 3 denklemini salayan x deeri aadakilerden hangisidir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 0

15. ax + 2 . | a x - 2 = 1 2 denkieminin, a cinsinden zm kmesi aaidakilerden hangisidir?

AV

A) <-, [a a
E)

^2

, 4

B) {4a,-4a}

D)

-MATEMATIIC

23

16. x 2 y 3 <0 ve x 2 < y 2 olmak zere,

Z M LER
3
2x-1 X

x+y - | y | xy I x y | ifadesinin hangisidir? en sade ekli aadakilerden

2 2 "3 9 4

3x 2x-1

3 3 2 2

3x
2x-1

B)
y + 2x 2x D)
A) -1-

C) 2x
E) 1

12x = 18x 9 9 = 6x

x= 3 /

2x

_2x_

x+v

(Ce vap D)

17.

(k-3)x2 + 2kx + 7 -1 = 6x + 3 - 2t

x2 li terjm olmad iin k-3 = 0 7-t = 3-2t x+4 2 aadakilerden hangisi

(Ce vap E)

k=3

t = -4

olduuna gre, dorudur?

18.

A) 2 < x < 4 C) -4 < x < 1 E) -4 <x<2

B) -3 < x < 2 D) -2 < x < 2

(x2-3x+ 2)x "1 = 0 olmas iin,

co

x2 - 3x + 2 = 0 olmal x -2 -1 x

'5 eitsizlik sistemindeki x tamsaylarnn arpm katr?

(x-2) (x-1) = 0 => x = 2 veya x = 1 olur. x = 1 ss de sfr yaptndan bu olamaz. Yalnzca x = 2 deeri salar. (C evap D) Bir kk 2 ise denklemi salamaldr.

A) 3

B) 2

C) 0

D) -1 1

E)

2 +2.2-t

=0

19,4 katnn 3 eksii, kendisinin karesinden kk olan pozitif tamsaylarm, en kc katr?

8 + 4-2 + 4t = 0 10 _ 5 10 = - 4t 4 -10 -5 2 (Cevap C)

A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

20. x bir tamsay oimak zere;

5.

= 2 => x2 - y2 = 2xy => (x-y) (x+y) = 2xy

-y x.y (x-y) 6 = 2xy 6(x-y) = 2xy 3(x-y) = x.y

Vx -3x-10
ifadesin tanmsz yapan x deerlerinin toplams katr? A) 10 B) 5 C) 9 D) 7 E) 4
=3

x. y

x-y
(Cevap C)

246. 1 + 1+ =1+ 6 6-x

x = 3 V9 x = 6

-GENEL YETENEK GENEL KLTR DERGS-

3-x + 3 6-x+6 6-x

11. I(x2 -1)2| = 1 6 x2 - 1 = 4 x2 = 5 => x

veya x =- -

V5 - V5 =0
(Cevap D)

3+6=9

7.

+ 2a + 3b 2c = -5 a + 2b + 3c = 1
+

(Cevap C)

a+b-6c = 4 -c = 0 c=0

12. ki tarafn karesi alnrsa 2 x - 3 2= ! 2x + 312 (2x-3)2 = (2x + 3)2 4x212x + 9 = 4x2 + 12 0 = 24x
(Cevap A)

(Cevap E)

8^vA
4/' 5/ /5 74
9.
2

35 34

33 V.
20
(Cevap E) 13. x > 3 olduuna gre ve 4 > V7

> ve 20 20 20

x . y . 3 z> 0
n t u o

-(V5-x) + V7|-x-V7
x + 1 |= -2

x3 . z2 . y3 < 0 x . y. z > 0
I. denklemde x pozitiftir. => y -> (+) S9 z -> (+) y -> (-) ise z -> (-) II.d^nklemde z2 pozitiftir. x -> (+) ise y -> (-) x -> (-) ise y -> (+) x y z
2

x+

14.

t 8 t 0 ise < c a> b >

t 5

c=

1 t2

V 5
(Cevap C)

(Cevap B)

10. ab = 10 seilirse _ 10
x

_ 2000

100000
c

" ' y ~ ' 101010 _ 100 10 10 00

100'
y

15. (ax+2)(ax2 |a2x2-4| = 1 2 a2x2-4 = 12 ax = 4

12
2 2

10 101 '

101,01

Grld zere, x>y>z olur.

4x= a

a = -4 x -4 X
:

a x

(Cevap E)

(Cevap D)

- M A T E M A T IK 1 6 .y < O v e y l > | x l -(x + y ) ( y - x ) - y +

25

20. Vx2-3x-10 A
-5 2 -2x-y -2x (Cevap B) y + 2x
2x

-x-y-(x-y)
x y + yx y

= | (x -5 )(x + 2 )= |x -51 |

x+2

-x-y-x+y

ta n m s z o lm a s iin 0 d a n k k o lm a ld r. - 2 <x < 5 = > 1, 0 , 1 , 2 , , 4 3 9br (C e va p C )

17.

2x 1 1 -------< =>4xx+4 2

3x<6 => x < 2 x+ 4 > 0 = > x > -4 -4 < x < 2 (C e va p E )

2 1 8. 2 x + <x + 5 2 2x 2 x - 3 < 0 "

eg
'C5

2x

-3 X 1 -3 = 0 v e x + 1 = 2x - = = 0 y ____ _ _ x 3 *|
2

tr
L U Q

O T 03 C L

Q UJ

2x2-x-3 3 ~ * ~2 B u n u s a la y a n ta m s a y la r- 1 , 0 ,1 d ir . a rp m la r O 'd r. (Cevap C)

2 1 9 . 4 .x - 3 < x ^ > 0 < x2 - 4 x + 3

-3 -1 x > 3 x> 1 enkk x=4

(C eva p C )

26-

-GENEL YETENEK GENEL KLTR DERGS-

CEVAPLI KONU KAVRAMA TEST

1. -+------+-------= - denkleminin bir kk x = 2 x x+1 x+m 6 olduuna gre, m deeri katr? A)1 B)2 C)3 D)4
E)5

5. xvey reel saydr. |x+5| + Vy-2 - 2 ifadesinin alabilecei en kk deer iin x.y arpm katr? A)0 B)5 C)-10 D)-5 E)-20

2. 4x-3 ------- = a + 2 denklemini salayan hi bir x x reel says olmadna gre, a deeri katr? A)6 B)5 C)4 D)3 E) 2

6.

1 _ _ L
x y x y

1 i J L
X Z X Z

1 1 1 .
y z y z
o

olduuna gre, x deeri katr?

A)1

C)3 B)2

D)4 E)5

p
co

3. a, b, c birbirinden farkl pozitif tamsaylardr. 4a + 2b + c = 45 denklemini salayan en bvk c deeri katr? A)22 B)35 C)37 D) 39 E) 44

7.

b c

a 1 4

16

4.

3x - y = 8 v olduuna gre - oran katr? 2y + x = 5 x A)3

Yukardaki arpma tablosuna gre, a . b . c arpmnn alaca deerlerden biri aadakilerden hangisidir?
A) 1 B) 2

C)4

D)8

E) 16

-M A T E M A T IK -

27

8.

a+ b3

x 4 oiduuna gre, x in alabilecei deerierin arpfm katr? E) A)-12 D)-100 B)-36 E)-144 C)-64

4 = x olduuna gre, x katr?

a
A) 0 B) -1 C) 2 D) 3

9. mventamsaylardr.
+ 1

13. ||x + 5|-5-|-x-5|| A) -5 5 D) 10 B) 0 E)2x + 10

ifadesinin C)

eiti

aadakilerden hangisidir? m + n-1 m-n + 3

olduuna gre, m.n arpmnn deeri katr? A)8 0 m " o o

( / } UJ

B )6

C)4

D)2

E)

m a . :=
1 4 >LU

10. a(b-1) = c olduuna gre, a +b+c -a ifadesinin deeri katr? A) 0 B) -1 D)2 E)3

>2 eitsizliinin zm aral aadakilerden hangisidir? A) x>2veyax<0 B ) x>6veyax<-2 C) x>6veyax<0 D) x>8veyax<2 E) x>4veyax<-2

2a + 3b - 2c = 5 a+b - 3 c = 2

olduun a gre

(8a + 9b)

katr? A)9 B)6 C) 12 D) 17

E)22

15

3-x 4
eitsizli ini salaya n ka tane x tam say s vardr? A) 12 B) 13 C) 14 D) 15 E) 16

2816. mbir reel saydr. 3m+1l + alabilecei en kk deer katr? A) 2 B) 0 C)

-G EN EL Y ET EN EK G EN EL K U L TU R DE RG S I-

m-2| toplamnn 1.

IKMI SORULAR ve ZMLER

3<Vx^<5 eitsizliini salayan ka tane x tamsays vardr? (1999 DMS L) A)6 B)9 C) 12 D) 13 E) 15

D)

E)7

ZM:
3 < yfx < 5 (eitsizliinde Vx~'i karekkten kurtarmak iin kareleri alnrsa) 9 < x < 25 olur. ve x in alabilecei tamsay deerleri 15 tanedir. (Cevap E) 17. 3 X -2 =4

denklemini salayan ka farkl x deeri vardr? A)5 B)4 C)3 D)2 E) 1

2*

18. |-x| = x ve y < l y l olduuna gre, > aadakilerden hangisi kesinlikle vanlstr? A) x.y = 0 D)x . y < 0 B) x + y > 0 E) - <-2 C) x - y < 0 2. | x | 2x = 3 denkleminin zm kmesi aadakilerden hangisidir? (1999 L DMS) A) {-1} B) {-3,-1} C) {-3} D) {1} E) {1,3}

1 A 2. E 3. C 4. B 5. C

x| -2x = 6 A 7. D 8. C 11 E 12. E 13 .C 16 A 1 7 .D 1 8 .C

x =2x

x > 0 ise x = 2x + 3 => x = -3 olur. Fakat bizim artmzda x > 0 olmalyd. Bu nedenle x = -3 olmaz. (x ^ -3) x < 0 ise | x I = -x = 2x + 3 ^ x = -1 ve denklemin zm kmesi; = {-1} olur. (Cevap A)

9. D
10.C

14.
B 15.C

MATEMATIK3. x, y tamsaylar ve -7 < x < 0 7 < y < 15 olduuna gre, (y - 3x) ifadesinin en kk deeri katr? (99 DMS L) A) 11 B) 10 C)9 D)8 E) 7 x + 3y + z 21 + x + y - z = -1 4y = 20 * y = 5 x-y+z=1 .......................(1) x+3y+z=21....................(2)

29

ZM:
x, y e Z ve -7 < x<07<y< 15 (y- 3x) ifadesinin en kk olmas iin y en kk, x en byk deeri almaldr. Bu nedenle; y = 8 ve x = -1 olur. y - 3x = 8 - 3 . (-1) = 8 + 3 = 11 (Cevap A)

(Cevap D) x<0 olmak zere, Vx 2 +5x ifadesinin deeri aadakilerden hangisine eittir? (2000 DMS) A)4x B)5x C)6x D)-5x E)-6x

x<0,Vx2 +5x=| x|+5x

" x, x > 0 ro,x = O J -x, x < 0 =
o c o c o

+5x = 4x

(Cevap A)

EL

4.

<

x+6

< 2 eitsizliini salayan x

" 5
UJ
>

tamsaylarnn toplam katr? (1999 DMS L) A)3 B) 2 C)-2 D)-6 E)4

a 2 +b 2 =74 x+6 a.b=

u
2 5

olduuna gre,

a-b

deeri

=> -3 < x < 0 x deerleri; -3, -2, -1 Toplam^ (-3) + (-2) + (-1) (Cevap D)

2 katr? (2000 DMS) A) 5 7 B) 6 C)

D) 8

E)9

(a-b) 2 =a 2 -2ab + b = a 2 +b 2 -2ab

5. x - y + z = 1 x + 3y + z = 21 olduuna gre, y katr? (2000 DMS) A)2 B)3 C)4 D)5 74-25

2=

E)6

= 49 (Cevap C)

= 7olur.

a-b

30-

-GENEL YETENEK GENEL KLTR DERGS-

8. x - 2 = y olduuna gre, 3 | x - y | -2 | y - x | ifadesi aadakilerden hangisine ettir?(2C02 KPSS) A)x B)y C)2 D)1 E) 12

11.a<b<0olmakzere Ib 2 -a 2 | | a-b| ifadesinin eiti aadakilerden hangisidir? (2003/2 KPSS) A)a + b C)-a b E)ab +

x - 2 = y ise x-y = 2 olur. 0zaman; 3.2-2 I-21 = 6 - 4 = 2 dir. (Cevap C)

B a-b D -a - b )
2d

Z L

mU
2 a2 a.

9. <-L
5X 625 olduuna gre, x in alabilecei en kk pozitif tamsay deeri katr? (2003 KPSS) A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

1 a-b|

b2 -b

a- -b||a + b
|a-b

a- = a + b|

a + b < 0 olduundan, = -a-b (Cevap D)

5X > 625 => 5X > 54 => x > 4 Uygun en kk pozitif tamsay deeri x = 5 dir.

o
fl

' a 12. x<0 olmak zere

ileminin sonucu 3 + 3x

2x +2 aadakilerden hangisidir? (2004 KPSS) A) D) (Cevap E) B) 1 C) 2

E)

-2x

10. x gerel say olmak zere, x2-6x + 10 ifadesinin en kk deeri katr? (2003 KPSS) A) -2 B) -1 C) 0 D) 1 E) 2

Eer x < 0 ise I x | = -x Eerx>0ise | x | =x 3 + 3|x| 2|x|+2 3(1-x) 2(1-x) (Cevap A) 3 + 3(-x) 2(-x) + 2 3-3x -2x + 2

= (x-3)2 + 1
x = 3 iin en kk deeri alr.

yleyse, en kk

deer 1 dir.

(Cevap D)

13.

gerel say olmak zere; x | x | = 5x - 6 eitliini salayan x deerlerinin toplam katr? (2005 KPSS)

A)5

B)4

C)3

D)2

-MATEMATK-

31

x . I x = 5x - 6 5x-6 l x l =-------x

5x-6 5x -6 . x =-------veya -x = ---------olur. x

x2 = 5x - 6 x2 - 5x + 6 = 0 (x-3) (x-2) = 0 x = 3 ve x = 2 olur. -x2 = 5x - 6 x2 + 5x - 6 = 0 x'in kkleri reel olmad iin alamayz. 0 zaman x deerleri toplam 3 + 2 = 5 olur. (Cevap A)

'o cc
U J Q <f i

t n

D. L

32-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

TARH I

Kurtulu Sava'na Hazrlk Dnemi Mustafa Kemal bu genelge ile; >> Ordu birliklerinden askerin terhis, silahlarn teslim edilmemesini istedi. Vatann btnl iin lkede milli tekilatlar kurulmas gerektiini bildirdi. zmir'in igalini protesto iin miting ve gsteri yaplmasn istedi. * Mondros Mtarekesi'ne ilk kez aka kar klmtr. AMASYA GENELGES (22 HAZRAN 1919) Mustafa Kemal, 12 Haziran 1919'da Amasya'ya geldi. 14 Haziran'da kurulan Mdafaa-i Hukuk Dernei bnyesinde, Mustafa Kemal Paa tarafndan nceden hazrlanm metnin zerinde yaplan almalardan sonra masya Genelgesi (Tamimi) kabul edildi. Amasya Genelgesi'nde alnan kararlar unlardr: a. Vatann btnl, milletin bamszl tehlikededir. {Bu madde i!e: lkenin iinde bulunduu durum ortaya konulmu Kurtulu Sava'nn amac ve gerekesi belirtilmitir.) b. stanbul Hkmei zerine ald sorumluluun gerekierini yerine getirmemektedir. c. Milletin bamszln, yine millein azim ve karar kurtaracaktr. (Bu madde ile: Kurtulu Sava'nn yntemi belirtilmitir. Egemenlik anlaynm ve ynetim eknin deieceine iaret edilmitir.) d. Milletin hal ve durumunu gzden geirmek ve hak isteyen sesini btn dnyaya duyurmak iin her trl tesir ve denetimin dnda bir milli heyetin varl izmdr, * stanbul'un dnda kurulacak bir hkmetin ilk iaretidir. e. Anadolu'nun her bakmdan en emin yeri olan Sivas'ta, mil bir kongrenin toplanmas kararlatrlmtr.

MUSTAFA KEMAL'N SAMSUN'A IKII Mondros Mtarekesi'nden sonra Yldrm Ordular Grubu Komutanl'nn kaldrlmas zerine stanbul'a gelen Mustafa Kemal Paa, lkenin ve ulusun kurtuluu adna bir eyler yapma inancyla yetkililerle siyasi grmeler yapmtr. Ancak vatan stanbul'dan kurtarmann mmkn olmadn grnce Anadolu'ya geip, halk tekiiatlandrp bamszlk mcadelesini balatmaya karar vermitir. Mustafa Kemal Anadolu'ya gemek iin bir yol arad srada Karadeniz'deki Pontus Rum etelerinin Msiman halka saldrlar artmt. ngiltere, syii salanmad takdirde, blgeyi igal edeceklerini Osmanl Hkmetine bir nota ile bildirdi. Padiah ve Hkmet, siyasetten uzak duran drst, gvenilir ve iyi bir asker olan Mustafa Kemal'i bu nitelikleri nedeniyle 9. Ordu Mfettiliine tayin ettiler. Mustafa Kemal Paa, olaanst yetkilerle donatld. Sivil makamlara emretme yetkisi de verildi. Mustafa Kemal Paa'mn Samsun'a kmas: Gvendii arkadalarn da yanna alan Mustafa Kemal 19 Mays 1919'da Samsun'a kt. Bu tarih, milli mcadelenin fiilen balad tarihtir. Mustafa Kemal blge halknn Rumlarn saldrlarna kar eteler kurarak savunmaya getiklerini, bu blgede skunetin ancak Rumlarn Samsun zerindeki emellerinden vazgemeleriyle salanabileceini belirtiyordu. Mustafa Kemal'in Halk ve orduyu tekilatlandrmak iin harekete gemesi gerekiyordu. Samsun'da daha fazla kalmay gvenlik asndan sakncal grerek 25 Mays'ta Havza'ya geldi.

HAVZA GENELGES (28 MAYIS 1919) Mustafa Kemal'in igalin protesto edilmesi konusunda tm yurttaki sivil ve askeri yneticilere yollad Havza Genelgesi halk arasnda byk heyecanyaratt.

-TARIH-

33

f. Bunun iin btn vilayetlerin her sancandan milletin gvenini kazanm 3 delegenin mmkn olan hzla yetimek zere acele yola karlmas gerekmektedir. nemi: 1. Bu genelge ulusal egemenlie dayal yeni Trk devletinin kurulmas yolunda atlan ilk admdr. Trk Ulusuna bu arnn yaplmasnn gerekesini ve uygulanacak pln aklamaktadr. 2. Amasya tamimi, hem ihtilalin neden ve programn, hem de ihtillin baladn gsteren bir belge niteliindedir. Bu genelgede; ? lk defa ynetim eklini deitirme fikri vardr. ? lk defa milli egemenlik anlay vardr. ? Kurtulu savann yntemi belirtilmitir. ? Amasya Genelgesi Kurtulu Sava'nn ilk siyasi belgesidir. ERZURUM KONGRES (23 TEMMUZ - 4 AUSTOS1919) Kongrenin Erzurum'da toplannn nedenleri: 1. Mondros Mtarekesi'nden sonra mdafaa uurunun meydana kt blgelerden biri Erzurum idi. Mtareke hkmlerine gre bu blgede bir Ermenistan kurulmas isteniyordu. 2. Erzurum galip devletlerin ellerinin en g yetiecei birvatan blgesi idi. 3. Memleketin dier blgelerindeki ordu birliklerinde byk lde terhis yaplmasna ramen buradaki kolorduda terhis henz yaplmam idi. Erzurum Kongresi, Vilyet-i arkiye Mdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti Erzurum ubesi ile Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti'nin mtereken hazrlad bir kongredir. Mustafa Kemal Paa'nn Sine-i Millete Dnme Karar: Erzurum'a geliinden 5 gn sonra, 8/9 Temmuz 1919'da Atatrk "Sine-i millette bir ferd-i mcahit olarak almak zere" ok sevdii askerlik mesleinden ve grevinden istifa etmitir. Mustafa Kemal Erzurum'dan ye olarak kongreye itirak etmek istemektedir. Fakat Erzurum yeleri daha nce seilmi bulunmaktadr. Buna da bir zm bulunur. ki kii yeliinden istifa etmek suretiyle

yerlerini Mustafa Kemal ve Rauf Bey'e brakrlar. Bu suretle Mustafa Kemal'in Kongre'ye girii meruluk kazanr. Erzurum Kongresi, 23 Temmuz 1919'da yaplmtr. Yaplan oylamada Mustafa Kemal Paa oy okluuyla bakan seiimitir. Erzurum Kongresinde Alnan Kararlar unlardr: a. Milli hudutlar (30 Ekim 1918 tarihine kadar dman tarafndan igal edilmeyen topraklarmz kapsar) iersinde vatan bir btndr. Onun muhtelif ksmlar birbirinden ayrlamaz. (Bu madde ile, ilk kez milli snrlardan, vatann btnlnden sz edilmitir.) b. Her trl yabanc igal ve mdahalesine kar, Osmanl Devleti'nin dalmas halinde millet birlikte mdafaa ve mukavemet edecektir, c. Vatann bamszln koruma ve teminine, stanbul Hkmeti muktedir olamad takdirde maksadn temini iin geici bir hkmet kurulacaktr, bu hkmet Milli Kongrece (Sivas Kongresi) seilecektir, Kongre toplanm deilse bu seimi Heyet-i Temsiiiye yapacaktr, d. Kuvay Milliye'yi amil, milli iradeyi hakim klmak esastr. (Kuvayi Miliye'den kastedilen milli kuvvetler, milletin barndan kacak milli bir ordu idi. Bu ordu, milletin kutsal gayesi uruna, milletin arzu ve eilimleri istikametinde mutlaka zafere ulaacakt. Milli iradeyi hakim klmak ayn zamanda demokratik bir esastr. Bu esasta Cumhuriyet rejiminin ilk ifadesi yer almaktadr.). e. Hristiyan unsurlara siyasi egemenliimizi ve sosyal dzenimizi (itimai muvazenemizi) bozucu ayrcalklar verilemez. (Memleketeki aznlklar yer yer siyasi hakimiyet davasna kalkmt. Memleket btnln bozucu, vatan paralayc bu gibi davranlara imkan verilmeyecekti. Aznlklara sosyal dengemizi bozan iktisadi, adli ve kltrel her ne eit olursa olsun ayncalklar ve stnlkler tannmayacakt.) f. Manda ve himaye kabul edilemez, g. Milli Meclis'in derhal toplanmasyla, hkmet icraatnn meclisin denetimine konuimas iin allacaktr. Kongrenin nemi 1. Erzurum Kongresi mahalli bir kongre olmakla birlikte ald kararlar gerei milli ve ihtillci bir kongre karakerine brnmtr. Vatann milli

34-

-GENEL YETENEK 3ENEL KULTUR DERGISIolduu, takdirde Sivas'n igal edileceini ve Kongre'nin datlacan bildirdi. stanbul Hkmeti, Sivas Kongresi srasnda btn gcyle Mustafa Kemal'i tevkife ynelmiti. Anadolu'nun hemen her valisine telgraflar ekilerek Mustafa Kemal'in ne pahasna oiursa olsun tutuklanarak stanbul'a gnderilmesi isteniyordu. Sivas Kongresi'nin bir zellii de delegelerin vatann kurtuluu ve milletin mutluluundan baka hibir kiisel maksat izlemeyeceklerine, mevcut siyasi partilerden hibirinin amalarna hizmet etmeyeceklerine dair Kongrede yemin etmeleri olmutur. Bu suretle milli mcadelenin hibir siyasi parti adna yaplmad, tamamen milleti ve memleketi kurtarma amacna ynelik bir hareket olduu aka belirtilmi oluyordu. Sivas Kongresi'nde Alnan Kararlar unlardr: a. Mondros Mtarekesi gn olan 30 Ekim 1918 tarihine kadar igal edilmeyen topraklar blnmez birbtndr, b. lkeyi ve padiahl korumak iin, Kuvay Milliye'yi amil, milli iradeyi hakim klmak esastr. c. Her trl igale, zellikle Rumluk ve Ermenilik tekii etme maksadna yol aan hareketlere kar birlikte savunulacaktr. d. Aznlklara vatandalk hakk tannacandan siyasi ve sosyal dzenimizi bozacak ayrcalklar verilemez. e. Osmanl Hkmeti bask karsnda lkenin btnln koruyamaz, bamszln salayamazsa geici bir hkmet kurulacaktr. (Bu madde ile 'lstanbul Hkmeti'nin millet menfaalerine aykr herhangi bir karar veya davran zerine millein kaytsz kalmayaca, gerektiinde milli iradeye dayanan bir hkmetin derhal kurulaca aka belirtiliyordu.) f. Meclis-i Mebusan'n toplantya arlmas lzmdr, Bylece millet ve vatann kaderi zerinde alnacak kararlarn meclisin denetimine sunulmas arttr.

hudutlar iinde bir btn paralanamayaca belirtiimitir.

2. ilk kez manda ve himaye dncesine kar klmtr. 3. Halkn temsilcilerinin bir araya gelip kararlar aldklar ilk kongredir. BALIKESR VE ALAEHR KONGRELER Yunanistan zmir'e asker karp igal hareketine baladktan sonra Ege Blgesi'nin halk kurduktar direnme rgtleriyle dmana kar koymaya balamt. Bu rgtleri bir araya getirip daha dzenli bir savunma gc oluturmak amacyla Balkesir'de bir kongre dzenlendi. 26 Temmuz'dan 30 Temmuz 1919'a kadar sren kongrede tm glerin birletirilmesi, Yunanllara kar savamak zere asker toplanmas gibi olduka nemli kararlar alnd. Kongrenin Padiah'a bal olduu bildirildi. Bu iki kongrede; Yunan saldrlarna kar savunma ve direni glerini birletirmek iin yaplmtr. >> Kongrelerin amac vatan kurtarmaktr. Bu kongrelerin sonucu Bat cephesi almtr. Balkesir ve Alaehir kongrelerinin en nemli eksiklii blgesel hareket etmeleri ve birletirici bir liderden yoksun olmalardr. SVAS KONGRES (4-11 EYLL 1919) Sivas Kongresi dorudan doruya Mustafa Kemal'in ars zerine toplanm bir miiii kongredir. Kongre'nin 38 yesinden 31 'ini Bat ve Orta Anadolu illerinden gelen yeler, 7'sini ise Dou Anadolu illerini temsil eden Erzurum Kongresince seilen Heyet-i Temsiliye oluturmutur. Bylece Bat ve Orta Anadolu illerinden seilen delegelerle Dou illerini temsil eden Heyet-i Temsiliye, Sivas Kongresi'ne memieket apmda bir genilik ve btnlk kazandrrntr. Sivas Kongresi'ni EngellemeTeebbsleri: 1. Ankara ve dier baz ehirlerimizden Valilik basks ile delege seilemedi. Baz vilayetlerden seilen delegeler de ayn bask nedeniyle yola kmaktan alkonuldu, dolaysyla Kongre'ye itirak edemedi. 2. Sivas Kongresi'nin toplanmamas iin Sivas'ta bulunan Franszlar da bask yapt. Vali Reit Paa ile grerek byie bir kongre gerekletii

g. Devletin bamszlna dokunulmamak kaydyla d lkelerin ekonomik, siyasal destek ve teicnik yardmlar kabul edilecektir. h. Milli vicdandan doan btn vatani ve cemiyetler birietirilerek "Rumeli ve Anadolu

-TARIH-

35

Mdafaa-i Hukuk Cemiyetl" ad altnda toplanmtr. Cemiyet paralanmamak iin her trl particiiik grlerinin dnda kalacaktr, Erzurum Kongresi Dou Anadolu ve Dou Karadeniz Blgelerindeki milli cemiyetleri "ark Anadolu Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adyla bir merkezde toplanmt. Sivas Kongresi bu tekilata btn Anadoiu ve Rumeli cemiyetlerini de iine almak zere memleket apnda btnlk kazandrd. . Kongre tarafndan seilen 13 kiilik Heyet-i Temsiliye genel tekilt idare edecektir. Sivas Kongresi'nin nemi a. Sivas Kongresi kararlar, Erzurum Kongresi kararlarnn bir tekrar gibi grnmekle beraber, burada aznlklara vatandalk hakk tannmtr. b. galcilere kar benimsenmitir, silhl mcadele fikri

igale baladklarnda 56, 57 ve 61. Tmenlerin birka yz kiilik zayf kuvvetlerini bulmulard. stelik Padiah, Yunanllarla sava durumunda olmadn ilan etmi ve Hkmet de gerek askeri kuvvetlerin gerekse halkn igale kar direnmemesini bildirmiti. Zayf mevcutlu askeri birliklerin komutanlar, milli duygularla vatanlarn savunurken Trk vatandalar ve onlarn yan sra eskiden ekyalk yapan baz efeler, adamlaryla birlikte bu direnie katldlar, hatta baz yrelerde duruma hakim oldular. Halkn, askerin, efelerin oluturduu bu direni hareketinin ortak noktas vatan savunmas ve Trklk duygusu idi. Bylece oluan bu direni hareketi Ayvalk'tan Denizli'ye kadar uzanan geni bir izgi zerinde Milli cephenin domasna yol at. Bu Milli cepheyi oluturan kuvvetlere ve bu harekete dar anlamda "Kuva-i Milliye" dendi. Bu anlamyla Kuva-i Milliye silahl direnii ifade etmekte idi. Sivas Kongresi'nde anlam geniledi ve btn yurdun savunulmas anlamna geldi. Sivas Kongresi'nden Sonraki Gelimeler: Paris Bar Konferans'na davet edilmi ve orada hezimete urayarak, tilaf Devletleri'nin Trkiye'yi paylamak V9 Trk ulusunun bamszln yok etmek konusundaki tutumlarn grm bulunan Damat Ferit Paa, hl Milli Mcadele dmanln srdryordu. Ali Galip aracl ile Sivas Kongresi'ni datmay bile denemiti. Elaz Valisi Ali Galip, Padiah Damat Ferit ve ngilizler'in hazrladklar bir plana uygun olarak, etrafna toplad silahl adamlarla kongreyi basacak, hatta Mustafa Kemal Paa'y tutuklayacakt. Bu giriim iin Malatya'ya gelmi bulunan Ali Galip, Mustafa K9mal Paa'nn yollad kuvvetlerden korkarak kam ve bu giriim etkisiz braklmt. Bu olaydan sonra Damat Ferit Paa yaynlad bildirileri ile halk Mustafa Kemai Paa'ya kar isyana kkrtm ve Mustafa Kemal arkadalarn "ttihat ve Bolevik" olmakla sulamt. Damat Ferit Paa'nn stifas Anadolu ve stanbul arasndaki haberleme irtibat kopunca, Damat Ferit Paa Kabinesi g durumda kalmtr. Temsil Heyeti, Padiah Vahdettin'e ba vurarak Ferit Paa Kabinesi'nin istifa etmesini, Meclis-i Mebusan'n da derhal toplanmasn istemitir. tilf Devletleri de artk Ferit Paa'dan memnun deildir. Padiah Temsil Heyeti'nin isteklerini kabul etmitir. Ferit Paa istifa etmi, yeni

c. Temsil Heyeti'nin ye says 9'dan 13'e karlmtr. d. Bu kongre kararlar da, Erzurum Kongresi kararlar gibi ihtillci bir nitelik tamaktadr. e. Mustafa Kemal'in tutuklanmas iin stanbul Hkmeti'nin gayreti zerine Heyet-i Temsiliye tarafndan stanbul ile Anadolu arasnda her trl siyasi iliki ve haberlem^ kesilmitir, f. Kongre Bat Anadolu Umum Kuvay Milliye Komutanl'na Ankara'da bulunan 20. Kolordu Komutan Ali Fuat (Cebesoy) Paa'y atamtr. Bu yabanc igallerine kar Trk Milleti'nin direneceinin bir iaretidir. g. Sivas Kongresi'nde Cumhuriyet rejimine doru bir adm atldn artk yabanc temsilciler de anlamlardr.

| Sivas Kongresi, Erzurum Kongresi kararlarn | genileterek btn memleketi kapsayan bir nitelik i kazandrmas bakmndan inklp tarihimizde | byk neme sahip bir kongredir. KUVAYI MLLYE TEKLATI Mondros Mtarekesi sonras ordular terhis edilmiti. Tmenlerin ve alaylarn says birka yzle ifade ediliyordu. Bunun yan sra, mevcut askeri birliklerin durumu da asker kaaklar dolaysyla daha da azalmt. Bu sebeple Yunanllar Bat Anadolu'yu

36-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGS-

hkmeti, 2 Ekim 1919 gn Ali Rza Paa kurmutur. Bundan sonra stanbul ile yeniden siyasi iliki ve haberleme balamtr. AMASYA MLAKATI (GRMES) (20-22 EKM 1919) Temsil Heyeti adna Mustafa Kemal ile stanbul hkmeti adna Salih Paa arasnda yaplan grmedir. Amasya Grmesi'nin (Mlkatnn) Baz Maddeleri unlardr: a. Ordunun siyasetle megul olduu fikri verilmemeli, hatta ordunun siyasetle megul olmamasna karar verilmitir. b. Trk illerinin dmana braklmamasna, hibir manda ve himayenin kabul edilmemesine, Trk topraklarnn btnlnn ve devletin bamszlnn korunmasna karar verilmitir. c. Rumeli ve Anadolu Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin stanbul Hkmeti tarafndan resmen kabul edilmesine karar verilmitir.

ekilde ortaya kmama tehlikesine karlk nlemlerini de almtr. Seimlerde Erzurum milletvekili seilen Mustafa Kemal Paa Temsil Heyeti'yle birlikte 27 Aralk 1919'da Ankara'ya gelmitir. MSAK-I MLL KARARLARI (28 Ocak 1920) Mondros Mtarekesi'nden sonra, 21 Aralk 1918'de Vahdettin tarafndan kapatlan Meclis-i Mebusan, 18 Aralk 1919 tarihli seimlerden sonra, 12 Ocak 1920'de tekrar almtr. Bu meclis tehditlere ramen, 11 Nisan 1920'ye kadar grev yapmtr. Bu meclisin yapt en nemli i; 28 Ocak 1920'de Misak- Milli'yi kabul etmesidir. Misak- Miiliyi, Kuva-i Milliyeciler de aynen kabul etmiler ve Misak- Milli prensiplerinin gerekletirilmesi iin byk gayret gstermilerdir. a. 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mtarekesi imzaiand vakit, Osmanl Devleti'nin dman ordusunun igali altnda olan ve Araplarn ounlukta bulunduklar topraklarn gelecei, Arap halknn serbeste verecei oya gre belirlenecektir. Osmanl - slm ounluu bulunan ksmlarn tm hibir sebeple ayrlk kabul etmez bir btndr.

d. tilf devletleri ile Osmanl Devleti arasnda 2 yaplacak kesin bar grmesine, ye olarak >~ Sivas Kongresi Temsil Heyeti'nin de uygun 'g b. Halkn oyu ile Anavatana katlm olan bulaca kiilerin katlmasna karar verilmitir. g sancak da (Kars, Ardahan ve Batum) gerekirse o tekrar halkn oyuna bavurulmasn kabul ederiz, e. Toplanmak zere bulunan Osmanl Mebusan'nm, stanbul'da toplanmasnn doru 5 c. Trkiye barna braklan Bat Trakya'nn hukuki olmadna, karar verilmitir. vaziyetinin tespiti, yerli halkn hrriyet iinde serbeste verecekleri oya uygun olmaldr. Amasya Grmelerinin nemi a. Anadolu hareketinin varl ve gc kabul edilmitir. b. Milli mcadeleye katlmlar artmtr. c. tilaf Devletleri isteklerinin yalnz stanbul Hkmeti'ne kabul ettirmekle amalarna ulaamayacan grmlerdir. d. stanbul Hkmeti Meclisini almas dndaki kararlar otoritesine ters dmesi nedeniyle kabullenmemi meclisin stanbul dnda almas Kanun- Esasi'ye aykr olduu gerekesiyle kabul edilmemitir. Temsil Heyeti'nin Ankara'ya Gelmesi Amasya Grmeleri'nden sonra meclisin toplanaca yer konusunda tartmalar srm ancak stanbul'da toplanmas kararlatrlmttr. Mustafa Kemal bu durumu istemeyerek de olsa kabul etmi fakat stanbul'da ulusal iradenin hr bir d. Osmanl Devleti'nin merkezi olan stanbul ile Marmara Denizi'nin emniyeti her trl tehlikeden korunmaldr. Boazlarn ticarete ak olmas hususu, ilgili devletlerin bizimle birkte verecekleri kararlara gre olmaldr. e. tilf Devletleri ile kararlatrlan esaslar iinde, aznlklarn haklar gibi Mslman halkn da ayn haklardan yararlanmalar salanmaldr. f. Milli, medeni ve ekonomik gelimemiz iin siyasi ve adli gelimemize engel olacak kaytlar istemiyoruz. Tahakkuk edecek borlarmzn da verilmesi bu haklara aykr olmayacaktr. Misak- Milli'nin kabulne kar gelen Ali Rza Paa Kabinesi (Bakanlar Kurulu) 3 Mart 1920 de istifa etti. Yerine Salih Paa Kabinesi kurulmutur.

-TARIH-

37
ettirmi ve bunlarn stanbul'a gnderilmesini yasaklamtr. TBMM'nin AILII (23 Nisan 1920)

nemi: Kurtulu savann gerekesi Amasya Genelgesi'yle belirlenirken hedefleri bu kararlarla belirlenmitir.

stanbuPun igali ve Son Osmanl Mebusan Meclisi'nin kapatlmas zerine Mustafa Kemal, 19 Mart 1920'de bir bildiri yaynlad. Buna gre, vatan Kurtulu savann diplomatik dayana kurtarmak, milli bamszl elde etmek zere yeni olmutur. seilecek temsilciler ve Osmanl Mebusan STANBUL'UN RESMEN GAL (16 Mart 1920) Meclisi'nden Anadolu'ya geebilenler tarafndan tilf Devletleri kuvvetleri, 13 Kasm 1918'den beri Ankara'da olaanst yetkilerle donatlm bir stanbul'da bulunuyorlar, fakat igal kelimesini meclisin almas zorunluydu. kullanmyorlard. Tam igal iin ise bir bahane Meclisi 23 Nisan 1920 gn topland ve aryorlard. Meclis-i Mebusan'n, Misak- Milli'yi Trkiye Byk Millet Meclisi adn ald. Meclis kabul etmesi, Salih Paa Hkmeti'nin Mustafa Bakanlna Mustafa Kemal paa seilerek Kemal ve arkadalarn vatan haini olarak ilan almalarna baland ve Mustafa Kemal Paa'nm etmesi zerine, tilaf Devletleri daimi igal niyetlerini hkmet kurulmas konusundaki nergesi kabul aa vurmulardr. 16 Mart 1920'de stanbul edildi. Liman'nda bulunan donanmalarndan ok sayda askeri karaya karmlar, bylece Osmanl TBMM almalarnda u prensipleri kabul Devleti'ni ar kesin bar artlarn kabule etmitir: zorlayacaklard. ngiliz igal kuvvetleri komutan a. Hkmet kurmak zaruridir. skynetim iln etmi, sokaa kmay yasaklamtr. Askeri klalar, resmi daireleri, b. Geici kaydyla bir Hkmet Reisi tanmak uygun deildir, karakollar ve PTT binalarn igal etmiler. Meclisin g Milli Mcadele tarafls yelerini esir(tutsak) alarak c. Milli rade'nin temsilcisi TBMM'dir. Malta Adas'na srmlerdir. d. TBMM'nin zerinde bir kuvvet yoktur, Milli snrlara belirginlik getirilmitir. j e. TBMM, kanun yapma ve yrtme yetkilerini kendinde toplamtr,

galin Sonucu: Mebusan Meclisi datld, - f. Meclisten ayrlacak bir heyet, meclise vekil mebuslar Malta'ya srld. Kaan milletvekilleri := olarak hkmet ilerini grr, meclis bakan bu Ankara'ya gelerek Milli Mcadeleye katld. heyetin de bakandr. stanbul'un galine (16 Mart 1920) Kar Mustafa Padiah ve Halife iinde bulunduu baskdan Kemal'in Tepkisi kurtulduktan sonra, Meclisin dzenleyecei kanun esaslar iersinde durumunu alacaktr. a. Mustafa Kemal: stanbul ile Anadolu'nun derhal telefon-telgraf balantsn kestirmitir. b. Biga havalisinde isyan eden Aznavur Ahmet etesine yardm eden ngilizlerin Eskiehir ve Afyon'dan silah zoruyla karlmas iin emir vermitir. c. stanbuPdaki tutuklamalara karlk olmak zere Anadolu'daki tilaf Devletleri subaylarnn da tutuklanmasn emretmitir. d. Demiryolu ile stanbuPdan Anadolu'ya tilaf devletlerinin yapacaklar asker ve malzeme sevkiyatn nlemek iin kuzeyde Geyve, gneyde Ulukla civarndaki demiryollarnn tahrip edilmesini istemitir. e. Anadolu'da mevcut resmi ve gayri resmi mali kurulularn para ve kymetli eyalarn tespit
ftilgi Notu f

TBMM otoritesini salamak amac ile stiklal | Mahkemelerini kurdu ve Hyanet-i Vataniye | ( Kanunu kard. | lk TBMMnin zeliikleri 1. Yeni Trk Devlet'ini yasal olarak kuran bir meclis olduundan, "Kurucusu Meclis" zelliini tamtr. 2. TBMM kuvvetler oluturulmutur. birlii esasna gre

3. Yasama, yrtme grevlerinin yannda, zamanla yarg grevini de stlenmitir.

384. Milli iradenin temsilcisidir, egemenliini temsil etmitir.

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGIS-

bylece halkn

erkez Ethem Ayaklanmas Aznlklarn kard Ayaklanmalar Pontus Rum Ayaklanmalar Trakya ve Bat Anadolu'daki Ayaklanmalar Ermeni Ayaklanmalar TBMM' in Ayaklamalara kar aldg nlemler 29 Nisan 1920'de Hyanet-i Vataniye Kanunu'nu karmtr. Hyanet-i Vataniye Kanunu'nun uygulamasn abuklatrmak ve asker kaaklarn cezalandrmak iin stiklal Mahkemelerini kurmutur. (11 Eyll 1920) stanbul Hkmeti ile haberleme kesilmi ve stanbul Hkmeti'nin yapt her trl ilem yok saylmtr. eyhlislamn fetvasna karlk kar fetva yaynlanmtr. Dzenli ordu kurulmutur. Hyanet-i Vataniye Kanunu'nun karlmas ve stiklal Mahkemeleri'nin kurulmas TBMM'nin Anadolu'daki etkinliinin artmasnda ve devlet otoritesinin kurulmasnda nemii rol oynamtr. ANADOLU BASININDA MLL MCADELE Ulusal Savan, ulusun katks olmakszn gerekleemeyeceini bilen Mustafa Kemal Paa, eyleminin her safhasnda basndan yararlanmaya alm katk ve direktifleriyle gazeteler karttrmtr. radeyi Milliye: 14 Eyll 1919'da Sivas'ta Heyeti Temsiliye'nin gr ve dncelerini ulusa iletmek zere karlmtr. Bu ulusal mcadeienin dorudan doruya szcln yapacak ilk gazetedir. Hakimiyet-i Milliye: 10 Ocak 1920'de Anadolu ve Rumeli Mdafai Hukuk Cetniyeti Heyeti Temsiliyesi adna yeni bir gazete karlmtr. Ulusun Kurtulu Sava'nn kurucusu olan Hakimiyet-i Milliye gazetesi, TBMM Hkmetinin de yar resmi organ olmutur. Cumhuriyetten sonra Ulus gazetesi adn almtr, t Gazetesi: 1917 ylnda Afyon Karahisar'da karlmaya balanmtr. Yunanllarn zmir'i igali zerine Konya'ya tanmtr. Fakat orada da talyanlarn basksna uramtr. Bunun zerine

5. Demokratik, laik ve niter bir hukuk devletini ngrmtr. 6. Meclisin iinden kan TBMM Hkmeti yasalar meclis adna yrrle koymutur. 7. Bu Meclis 20 Ocak 1921 tarihli ilk anayasay hazrlamtr. (IgiNotuf TBMM'nin kard ilk kanun Anam vergisinin arttrlmasyla ilgilidir. kinci kanun ise, Hyaneti Vataniye Kanunudur. TBMM'YE KARI AYAKLANMALAR Sebepleri a. TBMM Hkmeti ile stanbul Hkmeti'nin mcadelesi, b. Halkn uzun yllar devam eden savalardan bkm olmas, eitli propagandalarn etkisinde kalarak ilk zamanlar Milli Mcadele'nin yannda pek yer almak istememesi, c. eyh-l slm tarafndan verilen bir fetva gerei Mustafa Kemal ve arkadalarnn asi saylmalar, d. Ar dindarlarn ve padiah taraftarlarnn, halk Mustafa Kemal ve arkadalarna kar kkrtmalar, e. tilf Devletleri mensuplarnn yaptklar olumsuz propagandalarn etkisi ve Ankara Hkmeti'ne kar ayaklananlara tilf Devletleri'nin yardm etmeleridir. A. Dorudan stanbul Hkmeti Tarafndan kartlan Ayaklanmalar Anzavur Ayaklanmas Kuvay-i nzibatiye (Hilafet Ordusu) Ayaklanmas stanbul Hkmeti ve igalcilerin Kkrtmalar Sonucu kan Ayaklanmalar Bolu, Dzce, Hendek, Adapazar Ayaklanmalar Yozgat Ayaklanmas Konya - Bozkr Ayaklanmas Afyon Ayaklanmas: Milli Airet Ayaklanmas Cemil eto Ayaklanmas,

nceden Kuvay-i Milliye Yanls Olup, Sonradan Ayaklananlar >> Demirci Mehmet Efe Ayaklanmas

-17

39
cra Vekilleri Heyeti stanbul'la haberlemeyi tmden yasaklam ve baz yerlerde sansr merkezleri olumutur. Bu srada mecliste de cephelerde dmana kar savaan Kuvayi Milliye'den halkn haberdar olmad belirtilerek bunlarn kurulu nedenlerini ve almalarn halka anlatmak; haikn ulusal mcadelenin yannda yer almasn salamak ve propagandaya daha da arlk vermek iin Matbuat ve istihbarat Mdrl'nn kurulmas istenmitir. stek meclise benimsenmi 7 Haziran 1920'de dorudan doruya meclis bakanlna bal olmak zere Matbuat ve stihbarat Mdriyeti Umumiyesi kurulmutur. Anadolu Ajans da bu mdrle balanmtr, Ceride-i Resmiye (Resmi Gazete): Halka i ve d olaylar hakknda zamannda doru bilgiler vererek onlar bilinlendirmek amacyla Osmanl mparatorluu'nda ilk resmi gazete Takvimi Vekayi ad altnda 11 Kasm 1831 'de karimtr.

gazete Ankara'ya tanarak Milli Mcadele'nin amalar dorultusunda almalarn srdrmtr. Aksz Gazetesi: 15 Haziran 1919'da Kastamonu'da karlmaya balanan Milli Mcadele bakmndan nemli bir basn organdr. Kuzeybat Anadolu'nun en etkin yayn organdr. Albayrak Gazetesi: Erzurum'un Ruslar tarafndan igalinden ve Dou Anadolu'nun Ermenilere verilecei haberinin yaylmasndan sonra "Vilayat- arkiye Ermenistan Olamaz" sloganyla kmaya balamtr. Mdafa-i Hukuk Derneinin Erzurum'da kurulmasndan sonra bu dernein yayn organ olan Albayrak, ulusal mcadelenin nde gelen yayn organ olmutur. Bunlarn dnda Balkesir'de kan zmir'e Doru, Adana'da karlan Yeni Adana, Trabzon'da karlan stikbal, Amasya'da kan Emel, Edirne'de kan Ahali gibi gazeteler yannda Kk Mecmua, Sebilrread Dergisi ulusal mcadeleyi desteklemitir.

Anadolu'da Kurtulu Sava baladktan ve Trkiye Byk Millet Meclisi alarak yeni bir Trk devleti stanbul Basnnda Milli Mcadele: kurulduktan sonra, devietin yapt ileri gstermek stanbul Basnn ikiye ayrmak gerekir. iin Resmi bir gazeteye ihtiya duyulmutur. 'o 1920'de Ceride-i Resmiye adyla bir gazetenin a. Milli Mcadele Yanls olanlar: Tasvir-i Efkar, S5 karlmas kararlatrlm ve 1921!de ilk say Vakit, kdam, leri ve Yeni Gn Gazeteleri idi. 5 yaynlanmtr. b. Milli Mcadeleye kar olanlar: Alemdar, * 10 Eyll 1923'te Resmi Ceride adn alm ve d Peyman- abah, Trke stanbul Gazeteleriyle basnda kan yeni Trkiye'nin oluumu ile ilgili Aydede ve mit Dergisi geliyordu. bilgileri de ieren ekler yaynlamtr. Cumhuriyet'in E ilanndan sonra 44. saydan itibaren 'Trkiye Anadolu Ajans'nn Kurulmas: Cumhuriyeti Resmi Gazetesi'dir" kaydyia kmtr. *~ Anadalu'da oluan ulusal hareketi halka ve dnyaya tantabilmek iin gazete karmak yeterli deildir. Bu gazetelerin ihtiyac olan ara, gere daha da nemlisi haberlerin salanmas gerekiyordu. Konu basn yayn konusunda deneyimli olan nl Trk Romancs Halide Edip (Adyar) ile gazeteci Yunus Nadi (Abaloglu) arasnda stanbul'dan Ankara'ya gelirken grlmeye balanmtr. Halide Edip, Ankara'ya ulatktan sonra Ajans konusunu Mustafa Kemal Paa'ya da amtr. neri, Mustafa Kemal Paa tarafndan da benimsenmi ve Ajansn kurulmasna karar verilmitir. lk gnler ulusal politikayla elikili haberin yaylmasn nlemek iin Ajans haberlerinin Mustafa Kemal Paa'nn denetiminden gemesi saptanm ve 6 Nisan 1920'de Anadolu Ajans kurulmutur. Matbuat ve stihbarat Mdriyeti Umumiyetinin Kurulmas: stanbul Hkmeti'nin Anadolu'daki bozguncu propagandasn nleyebilmek iin, 6 Mays 1920'de

40-

- GE NEL Y ETENEK G ENEL KLTR DE RG S 4 . A m as ya G e n elg e si'n in h an g i m ad d e s in d e K urtu lu Sava'n n g erekesi belirtilm itir? A ) S ivas'ta m illi bir K ongre toplanacaktr. B) H er trl etk i v e denetim d en uz ak m illi bir ku rul oluturulm aldr. C) M ille tin b a m s z ln y in e m ille tin a z im v e karar kurtaracaktr. D) V atann bt nl , m illetin ba m s z l tehlikededir. E) G enelge, bir sr olarak saklanm aldr.

OZUMLU KAVRAMA TEST

1. "T em sil K urulu, yurdun btnn tem sil eder." karar, aadakilerd en h ang isin d e kab ul edilm itir? A) B) C) D) E) S ivas K ongresi'nde E rzurum K ongresi'nde S on O sm anl M ebuslar M eclisi'nde A laehir K ongresi'nde T rkiye B yk M illet M eclisi'nde

2 . E rzu ru m K o n g re si'n in a a d a k i k a ra rlarn d a n han g isi K u rtu lu S ava'nem o kratik ilkeler d n 5. M u stafa K e m a l a a d akilerd en h an g isin d e dah ilin d e y r tlm esin iiyiekild e aklar? en p rotesto m itin g lerinin dzen len m esin i istem itir? A) H e r t rl i g a le k a r u lu s , b ir k te h a re k e t A ) S ivas K ongresi edecektir. B) K uru lacak geici hk m eti ulus al ko ngre B ) B alkesir Kongresi C ) A m asya G rm esi seecektir. D ) Am asya G enelgesi C ) M anda ve him aye kabul edilem ez. E) H avza G enelgesi D ) H ristiyan aznla ayrcalk verilem ez. E) U lu sa l sn rlar i ind e va tan b ir b tn dr, paralanam az.

3. H avza G en elg esi'n d e yer alan B y k v e e tk ili m itin g le r d z e n le n e c e k s ta n b u l H k m e ti'n e v e tila f d e v le tle r in e te lg ra fla r e k ile c e k 6. M u stafa K em a l aa d a ki h an g i g e lim ed en n ce askerlik g revind en istifa etm itir? zm ir'in igali A m asya G enelgesi Erzurum Kongresi T em sil H eyetinin A nkara'ya gelii A m asya G rm eleri

A) B) m ad d elerin a m ac a a d ak ilerd e n h an g isin e C) ynelik degild ir ? D) A ) M illi bilinci harekete geirm eye E) B ) M illi birlik ve beraberlii salam aya C ) gallere tepki gsterm eye D ) ounluun hakl sesini duyurm aya E) M o n dros A n tla m as 'n k a bu l e tm ey i hzlandrm aya

-T A R IH 7.

41

" M i i s n r l a r i i n d e v a t a n b i r b t n10. rS ivas K o ng resi'n d e nad olu ve R um eli M dafaa-i d , paralanam az."rzurum 'd a alm an bu karar kong re H u ku k C em iyeti'n in ilkeleri d o ru tu sun d a, lke E iie ilg ili aa id akilerd en h an g isin i g sterir? iind e ve d arya kar siyasi ve id ari karariar a la b ilm e y e k is i a a d a k ie rd e n h a n g is in e A ) S altanata kar kldn verilm itir? B ) A lnan kararlarn btn vatan ilgendirdiini C ) M ustafa K em al'in lider olduunu A) M ebuslar M eclisi B) Kuvay-i M illiye D ) H ilafetin kurtarlm asnn am alandn E) D ou lerinin savunulacan C ) stanbui H km eti D ) Tem si! Kurulu E) Felah-j Vatan G rubu

8. E rzu ru m ve S ivas K o n g releri'n d e seilen T em sil K u ru lu 'n u n g re v i a a d a k ile rd e n h a n g is iy le11. Erzu rum K ongresi'nd e alnan "H ristiyan son a erm itir? aznlklaras iy a s a l e g e m e n li im iz i v e s o s y a l d e n g e le r im iz ibozucu ayrcalklar verilm ez." A ) T B M M 'nin alm asyla karan aa d akilerdh ang isin e d n k b ir en B ) B at C ephesi'nin oluturulm asyla "o tep kid ir? UJ C ) IstanbuPun igal edilm esiyle D ) M dafaa-i H ukuk cem iyetlerinin kurulm asyla E) M isak' M illi'nin kabul edilm esiyle
' S
U

A) B) C) D) E)

tilaf D evletleri'ne stanbul H km eti'ne M ebuslar M eclisi'ne T rk halkna K anun-i E sasiye'ye

9. S iv as K on gres i'nd en sonra T em sil K u rulu , ista nb ul H km eti ile ynetim ynnden ilikiyi ve her trl haberlem eyi kesm i, stanbul'dan Anadolu'ya atanan k o m u ta n v e v a iile ri k a b u l e tm e y e r e k g e ri gnderm itir. 1 2. E rzu ru m K o n g resi'n d e; y-i M illiy e'yi etkin ve "K u va T e m s il K u ru lu 'n u n b u tu tu m u n u n a m a cm illi iradey i hakim klm a k esaka ra r a ln m tr, str." aadak erden h ang isid ir? B u ka rarn u yg u la m a s a fh a sm a g e ilm e si aa d akilerd en h an g isiyle g ereklem itir? A) tilaf devletlerinin dostluunu kazanm ak B ) Y erel ynetim birim i saysn azaltm ak C) s ta nb ul H k m eti'ne b a l olm ad n gsterm ek D ) D zenli ordu kurm ak E) A nadolu'd aki ayaklanm alar nlem ek A) B) C) D) E) S ivas K ongresi'nin toplanm asyla M ustafa K em al'in S am sun'a km asyla M ebuslar M eclisi'nin aim asyla T B M M 'nin kurulm a syia T em s ii H eye ti'n in A nkara'y a g elm e siyle

42-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGIS-

1 3 . B l g e s e l a m a l a r l a t o p l a n a n a a 1 7 .k i O sm a n l h k m e tin in T rk m ille tin e o la n da ko n g relerd en han g isin d e d ah a kap sam l kararlar ru m lu lu u n u y erin e g etirm ed i i iik d efa so a a d a k i l e r d e n h a n g is in d e kam uoyuna alnm tr? d u yu ru lm aya allm tr? A) N azilli A ) S ivas K ongresi B) Erzurum B ) E rzurum K ongresi C ) Balkesir C ) A m asya G enelgesi D ) Lleburgaz D ) A m asya G rm esi E) A laehir E) T .B .M . M eclisi

14 . S ev r B ar A n tla m as a a d aki ko n u lard a n 1 8. K u rtu lu S a va 'n n a m a c, g ere k e si v e y n te m i h an g isiyle ilg ili b ir d zen lem e ez ierm ? ilk kez h ang i yo lla aklan m tr? A ) O rdunun snrlandrlm as A ) S ivas K ongresi B ) B oazlarn durum u B ) M isak- M illi belgesi C ) Erm eni yurdu C) lkT BM M kararlar D ) M eclisin gelecei D ) E rzurum K ongresi E) K apitlasyonlar E) A m asya G enelgesi

15.

K u rfu lu S avan a H azrlk d n em in d e m illi 19. A m asya G en elg esi'n in aa d ak i z elliklerin d e n m cad ele yle ilg ili t m fa aliyetle rinelde tek h an g isi u lu sal b irlig in sa lan m as yo lu nd a atlan b irletirilm esi ilk d efa nerede salan m tr? n em li b ir ad m saylr? A ) Erzurum Kongresi A) S iv a s 'ta m illi k o n g re to p lan m a s iin a rd a bir B) M isak- M illi bulunm as C) SivasKongresi B ) B ir heyet tarafndan hazrlanm as D) Am asya G enelgesi C )M illi M cadelenin nem li bir genelgesi saylm as E) TB M M 'nin al D )istanbul H km eti'ne tepkide bulunulm as E) Y eni bir devlet fikrine tem el olm as

1 6 . A m a s y a G e n e lg e s i'n d e y e r a la n a a d a k i m a d d e l e r d e n h a n g i"sK u r t u lu S a v a 'n n 2 0 . A m a s y a G e n e lg e s i'n d e y e r a la n a a d a k i i yntem ini" rtaya ko ym aktadr? o m a d d e le rd e n h a n g is i v a ta n n k u rt a rlm a s en A) V ata n n b t n l m ille tin ba m s zl k o n u s u n d a k i k a ra rl tu tu m u n b e iirg in g sterg esid ir? tehlikededir. B) is ta n b u l h k m e ti z e rin e d e n g re v i y erin e A ) V atann btnl tehlikededir. getirem em ektedir. B ) G enelge bir sr olarak saklanacaktr. C) M ille tin b a m s z l n y in e m ille tin a z im v e C) U lu s u n b a m s z l n , u lu s u n a z im v e k a r a n karar kurtaracaktr. kurtaracaktr. D) H e r ild e n er d e le g e to p la n p S iv a s 'a D ) S ivas'ta ulusal bir kongre toplanacaktr. gnderilm elidir. E) is tanbul H km eti ze rine d e n soru m luluk la r E) G enelge m illi bir sr olarak saklanm aldr. yerine getirem em ektedir.

-T A R IH 21. M isak- M illi'de yer alan,

43

23.1 . A znlk haklar kom u lkelerde yaayan M slm an halka tannan haklar orannda olacaktr. I. A znlk haklar kom u lkelerde yaayan M slm an halka tannan haklar orannda olacaktr. II. H i b ir d e v le te s iy a s i, a d li v e m a li g e li m e m iz i engelleyici haklar verilm ez. II. H i b ir d e v le t e s iy a s i, a d li v e m a li g e li m e m iz i engelleyici haklar verilm ez. III. T rk le rin o u n lu k ta o ld u u b lg e le r d e T rk hakim iyet kurulm aldr. III. B o a z la r n d n y a tic a re tin e a lm a s n d a d i e r devletlerle birlikte karar verilebilir. Y u k a rd a M is a k - M illi'd e y e r a la n , m a d d e le rd e n h an g ileri kap it lasyo n lara tep ki n iteli in d ed ir? K a ra rlarn d a n h an g ile rin in u lu s al eg e m e n li im iz i A) Yalnz I B) Yalnz II kstlad savu n u lab ilir? C ) Yalnz III D ) I ve II A) Y a ln z l E) II ve III B) YalnzII C) Y a ln z lll D) l l v e l l l I, E) II, ve III

22. A m asya G r m elerin d e yer alan , 24.1 . H avza G enelgesi I- stanbul H km eti T em sil H eyetine haber verm eden tilaf D evletleriyle grm eyecek
II- Itilf d ev letleri ile O s m anl D ev le ti arasnd a yaplacak kesin bar grm esine, ye olarakJ Sivas Q K ongre si T em sil H ey eti'nin de uy gun bu laca m kiilerin katlm asna karar verilm itir. w

"( 5

II. Sivas Kongresi III. Erzurum Kongresi

III- S iv as K o n gre s i ka rarla r s ta nb u l hkm e ti tarafnda kabul edilecek '

L

k a r a rla rn d a n h a n g ile r i i p o lit ik a d a n o k d p olitika ile ilg ilid ir? A ) Y a ln z I B ) Y a ln z II C ) I ve II D ) l l v e l l l I, E) l l v e l l l

K u rtu lu Sava h a z rlk d n e m in d e m eydana e l e n g e l i m e le r in k r o n o lo j ik g s r a s aa d akilerd en B) h an g isid ir? 1,111, A ) I, II, D ) II, I, III 0)111,1 1,1E) II, III, I

25.1 . A m asya G enelgesi II. Sivas Kongresi

III.

M isak- m illi'nin kabul

K u rtu lu S a va 'n n h azrlk d n em in d e ya a n a n g elim elerin kro n o lo jik sras aa d akilerd en hang isid ir? A) 1,II, III C ) II. III. II E)ll,1,111 B D )

44ZMLER

-G E N E L Y E T E N E K 3 E ! E L K L T R D E R G S 10. Ulusal Kongre olan Sivas Kongresi'nd9 Temsii Kurulu'na siyasi ve idari kararlar alabilme yetkisi verilmitir. (Cevap D) 11. Erzurum Kongresi'nd9 yer alan aznlklara siyasal ayrcalklar verilemez maddesi tilaf Devletleri'nin iz9dii azmhk politikalarna dnk bir tepkidir. (Cevap A) 12. Erzurum Kongresi'nd9 alna "Ulusal iradeyi egemen klmak esastr." maddesi TBMM'nin kurulmasyla

1. "Temsil Kurulu, yurdun btnn temsil eder." karar Sivas Kongresi'nde kabul edilmitir.

(C ev ap A )
2. Erzurum Kongresi'nde alnan "kurulacak geici hkmeti ulusai kongre semelidir." karar Ulusal Mcadelenin demokratik ilkelere dayal olarak gelitirildiini kantlamaktadr. (Cevap B) 3. Verilen seenekleri incelediimizde E seeneindeki bginin Havza Genelgesi'nin amalarndan olmad grlr. nk Havza G^nelgesi'nde Mondros Mtarekesi'ne ilk kez aka kar klmtr. (Cevap E) 4. Vatann btnl ve milletin bamszl tehlikededir szyle Kurtulu Sava'nn niin yaplmas gerektii belirtilmitir. (C9vap D) 5. Mustafa K9mal Havza'da igallerin protesto edilerek derhal milletin uyanlmas ve kaynamasn istemitir. (Cevap E) 6. Amasya Genelgesinden sonra itilaf devletlerinin basks sonucu Mustafa Kemal Istanbul'a geri arlm. Ancak Mustafa Kemal askerlik grevinden istifa ederek Kazm Karabekir ve ordusunun da tabiyetini alarak mcadeleyi sivil olarak yrtebileceini gstermitir. (Cevap C) 7. Alnan bu karar kongrenin blgese! deil, milli bir kongre zellii tadn ve btn vatan ilgilendirdiini gsterir. (C^vap B) 3. Erzurum Kongresi'nd9 seilen "Temsil Kurulu" dou illerini temsil ediyordu. Sivas Kongresi'nde seilen "Temsil Kurulu" tm yurdu temsil ediyordu. Ulusal iradenin temsilcisi olan TBMM alnca " Temsil Kurulu"nun grevi sona ermitir. (C^vap A) 9. Sivas Kongresi ulusa! nitelik tar. Seilen Temsil Kurulu hkmet gibi almtr. Bu kurulun bakan olan Mustafa Kemal Kurtulu Sava'na kar hrn bir mcadele yrten Damat Ferit hkmeti ekilinceye kadar Anadolu'daki yetkililerden istanbul Hkmeti ile ilikilerini kesmelerini istedi. haftalk mcadele sonunda Temsil kurulu Anadolu'da denetimi salad. Damat Ferit sadrazamlktan ekilmekzorunda kald. (Cevap C)

y a a m g e irilm i tir. a
(C^vap D) 13. Erzurum Kongresi blgesel nitelikli olmasna ramen ald kararlar asndan ulusal bir ieriktamtr. (C9vap B) 14. Sevr Bar Antlamas meclisin gelecei konusunda bir dzenleme iermem^ktedir. (Cevap D) 15. Sivas Kongresi'nde Milli Cemiyetler Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ad altnda birletirilmitir. Bylece Kurtulu Savann tek elden ynetitmesi kararlatrlmtr. (Cevap C) 16. Amasya genelgesind9 Milletin bamszln, yine milletin azim ve karar kurtaracaktr karar ile Kurtulu savann yntemi belirtilmitir. (Cevap C) 17. Mustafa Kemal'in Samsun ve Havza'dan sonra 22 Haziran 1919'da yaynlad Amasya genelgesinde stanbul hkmetinin sorumluluu yerine getiremedii V9 aciz kald beyan edilmitir. (Cevap C) 18. Amasya genelgesi ile ilk defa Kurtulu Sava'nn ama, ger9k9 ve yntemi dklanmtr. gallere fiili olarak Milli birlik ve beraberlik iinde Ulusal bamszlk ve Milli Eg9m9nlie kavumak amacyla kar konulmas gerektii ve ilk defa millet egemenliine dayal bir yn9timd9n bahsedilmitir. (Cevap E) 19. Amasya Genelg^si'nde Sivas'ta ulusa! bir kongrenin toplanmas kararnn alnmas ulusal birlii salamaya dnknemli admlardan biridir. (Cevap A)

45 20. A m a s y a G e n e lg e s i'n d e yer a la n "U lu s a l b a m sz ln , u lu s u n a z im v e k ara r k urta rac ak tr." m a d d e s i lk e n in k u rta rlm a s k o n u s u n d a v a r o la n kararil ifade etm ektedir. (C evap C ) 1.

IKMI SDRULAR ve ZMLER

A a d akile rd en h a n g isi, M isa k-i kararlarn d an b irid r? (99 D M S O ) H avza G enelgesi'nin yaym lanm as E rzurum K ongresi'R n toplanm as U lusai cem iyetlerin birletirilm esi T em silcer K urulu'nun A nkara'ya gelm esi U ius a i ek o no m id ek i g eli m e y i en ge lle ye n kistiam alarn kaldrlm as

21. B o az la rn d n y a tic aretin e a lm a s nd a d i e r d ev ie tlerle birlik te k arar verilebilir kara r ulus alA ) egem enliim izi kstlar niteliktedir. B) C) (C evap C ) D) E) 22. Soruda verilen nclerdenII d politika ile ilgilidir, I ve (Cevap C)

23. H ib ir de v lete s iy a s i, a d li v e m ali g eli m e m iz i M isak- M illi K ararlarn a g z att m zd a; engeliey ic i h ak la r verilm ez m a dd es i k ap itlas yo nlara 1. 30 E k im 1918 g n (M ondros A te ke si'nin tepki niteliindedir. im z a la n d g n ) i g a l e d ilm e m i to p r a k ia r m illi snrlarm zdr. (Cevap B) 2. B ir zam anlar O sm anl egem enli inde oian ancak; u a n da i g a l a ltnd a b u lu n a n M s l m a n A ra p la rn 24. Verilen gelim elerin tarihlerine baktm zda y a a d to p ra k la rn g e le c e i, o ra d a y a a y a n la rn H avza G enelgesi 28-29 M ays 1919 kararlaryla belirlenm elidir. S iva s K o ng resi 4-11 E y ll 1919 3. B a t T r a k y a ile K a r s , A r d a h a n v e B a t u m i in gerekirse halk oyuna gidilebilir. E rzum m K ongresi 23 T em m uz -4 A ustos 1919 4. A z n lklara , e v re lk e le rd ek i M slm an C evap l.lll, II aznlklara tannan haklar kadar hak tannacaktr. (C evap B) 5. stan bu l'un ve M arm a ra D e nizi'nin gve nlii salandnda, B oazlar dnya ticaretine alabilir. 25. G elim enin tarihlerine gz atarsak 6. K a pit la s y o nla r ve D y u n -u U m u m iy e Am asya G eneigesi > 22 H aziran 1919 kaldnlm aldr. S iva s K o ng resi -+ 4-11 E y ll 19 19 E seeneinin M isak' M illi K ararlar iinde olduunu M isak- M illi'nin Kabul > 28 O cak 1920 grrz. (C evap A) (Cevap E)

2.

A a d a k ile rd en h a n g is i, E rz u ru m K o n g re s i'n in kararla r arasn d a yo ktu r? (99 DMS O) A) D o u A n a d o iu ille rin d e k i d ire n i h a rek e tle rin in ynlendirilm esi B ) M ilis gler yerine ulusal ordu kuruim as C ) M andacln reddedilm esi D ) V atann blnm ez bir btn olduu E) A z n lk la r a , s iy a s i v e s o s y a l d e n g e y i bozacak ayrcalklarn verilm esine kar klm as

46-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

E rzu ru m K o ng resi'n d e aln an kararla r u n lard r. 20-22 E kim 1919'd a veya yln d a yap lan A m asya - U lus al snrlar i in de ki V atan bir bt nd r, M lakat ile u kararlar aln m tr. blnm ez. s tan b u l H k m e ti S iv as K o n gre s i K a ra rla rn - B u b t n i in d e b u lu n a n d o u ille rim iz y ab a n c kabul edecektir. i g a lin e k ar t m u lu s la b irlik te h a k k n S e im le r y a p lp M e c lis -i M e b u s a n to p la n a c a k , savunacaktr. fa ka t M e c lis in s ta nb u l d n da b ir y e rd e to p la m a s - D o u ille rin ve b tn va ta nn ba m szln daha uygun olacaktr. O sm an l H k m e ti sa lay a m a zsa , b un u n (G rm eden sonra stanbul H km eti sadece bu g e r ek le m e s i i in ge ic i b ir h k m e t k u ru la c a k tr. karara uym u fakat M ebusan M eclisi'nin istanbul'da B u hkm et ulusal kongrece seilecektir. toplanm asn kabul etm itir.) - U lu sa l g c etk en , u lus a l irad ey i e ge m e n klm ak - s ta n b u l H k m e ti, tila f D e v le tle ri'y le y a p a c a esastr. bar grm elerinde T em sil H eyeti'nin de grn H ris tiy a n h a lkla ra siy a sa l eg e m e nli im iz i v e s o ra c ak tr. S e ^ n e k le r in c e le n d i in d e D toplum sal dengem izi bozucu ayrcalklar verilem ez. s ^ e ne ind e v e rile n b ilg i A m a s y a M lak a tn d a e le A n c ak b u v ata n da larn c a nla rn, m alla rn v e alnm tr. nam uslarn korum ak grevim izdir. (Cevap D ) - M a nd a ve y a k oru m a a ltn a girm e (h im a y e) k ab u l edilem ez. - stan bu l'daki M eclis -i M eb us an'n hem e n to p la n m a s n a v e s ta n b u l h k m e tin in b u y o lla ulusun d^netim ine sokulm asna allacaktr. V erile n s ee n ek le r in c ele n di in d e B s e e ne i E rzu ru m K ongres i'nd e aln an kararlar aras nda yoktur. A m as y a G e n elg es i'n d e , a a d ak ilerd en (C e vap B ) h ang isin d en sz ed ilm em itir? (99 D M S O ) A) stanbul'un resm en igal edilm esi stanbul H km eti'nin tutum u 3 . S iv a s K o n g r e s i'n d e a ln a n k a ra rla r u y g u la mA ) a A U lusal bir kurulun toplanm as gerei g revi aadakilerd en h an g isin e verilm itir? (99 ) A) U lusun bam sz olm as DM S 00) E) U lusun azim ve kararna nem verilm esi A) S altanat ras'na B) M ebuslar M eclisi'ne C) Erzurum Kongresi'ne katlan yelere A m a s y a G e n e lg e s i'n i n b a l c a m a d d e l e r i D) stanbul H km eti'ne unlard r. E) T em silciler K urulu'na V a ta n n b t n l , m ille tin b a m s z l tehlikededir. S ivas K ongresi'nde alnan kararlar uygulam a grevi s ta nb ul H k m eti yk le nd ii sorum lu luklarn gereklerini yerine getirem em ekted ir. T em silciler K urulu'na verilm itir. M illetin bam szln, yine m illetin azim ve karar (C evap E) kurtaracaktr. 4 . M u s t a f a K e m a l'i n s t a n b u l H k m e t i'n in b iH e r t rl e tk id e n v e d e n e tim d e n k urtu lm u m ilii r tem silcisi ile A m asya'd a yap t g r m ed e,bir kurulun varl gereklidir. a a d akilerd en h an g is i ele aln m tr? (99 D M SA n a d o lu 'n u n h 9 r y n d e n e n g v e n li y e r i o la n S iv a s 'ta m illi b ir k o n g re n in a c e le to p la n m a s 00) gereklidir. A ) A nkara'nn bakent olm as V erilen seenekler incelendiinde A seeneinde B) A li G alip'in S ivas K ongresi'ni basm ak istem esi A m asya genelgesi kararlarndan deildir. A m asya C) M ustafa K em al'in O rdu M fettilii'nden III. G e ne lg es i 2 2 H az ira n 1 91 9 yln da y a plm tr. ayrlm as stanbul'un r^sm en igali ise 16 M art 1920 ylndadr. D ) M ebuslar M eclisi'nin toplanm as (C evap A) E) K uva-i M illiye'nin oluturulm as

-T^R IH 6 . S i v a s K o n g r e s i' n d e d e l e g e le r , m e v c u t s 8. a s i iy p artilerin a m a larn a h izm et etm e yec eklerin e d air yem in etm ilerdir. B u d u ru m a a d a k ilerd en g sterg esid ir? (99 D M S L ) A) B ) C ) D ) E) S ivas K ongresi'nde delegeler vatann kurtuluu ve m illetin m utlulu undan baka hibir kiisel m aksat iz le m e y e c e k le r in e m e v c u t s iy a s i p a r tile r d e n 9. hibirinin am alarna hizm et etm eyeceklerine dair k o n g re d e y e m in e tm i le rd ir. B u s u re tle m illi m cadelenin hibir siyasi parti adna yaplm ad, tam am en m illeti ve m e m lek eti ku rtarm a a m acna y n e lik b ir h a r e k e t o ld u u a k a b e lir t ilm i 2 oluyordu. (C evap A)UJ Q
co tn
"o cc

47

h an g is in in

b ir

A m as ya G en elg esi'n d e a a d ak A ) M illiyetilikhan g isin e d ein ilm em itir? (99 D M S L) C ) B a m sz lk B) D evletilik E ) U lus egem enli i D ) M illi birlikve beraberlik

M illi M c a d e le 'n in h i b ir s iy a s i g r a d n a Am asya genelgesinde, devletilie yaplm adnn deinilm em itir. asya geneigesinde; Am ok partili sistem den vazgeildiinin ilk defa m illi egem enlik anlay vardr. K ongrenin bir m eclis gibi altnn K o n g re n in C e m iy e tle r K a n u n u 'n a g re H a re ke tte te m el am a m illi b a m s z l toplandnn K on g red ek i d ele g ele rin ba z la r ara s nd a g r salam aktr. M illi bir parlam ento dncesi vardr. ayrl olduunun (C evap B)

M isak- M illi'de; I. I. Bat T rakya Kars, Ardahan

ve Artvin III.A rap lkeleri IV .D o u T ra k y a y relerin d en han g ilerin in siyasi g eleceklerin in elirlen m esi iin h alk b o yu yap lm as istenm itir? (99 D M S L)

A) Yalnz I C ) I ve IV E )ll,H l v e l V

B) Yalnz II D ) I, II ve III

7. A a d ak ilerd e n h an g is i, Erzu ru m K o n g res i'n d e a ln a n k a ra rla r d o ru ltu s u n d a y a p l a nM isak- M illi'de B at Trakya, K ars, A rdan, A rtvin ve A ra p lk e le ri i in h a lk oy u ya p lm a s is te nm i tir. g iriim lerd en b irid ir? (99 D M S L ) A) M isak-i M illi'nin bu konudaki kararlarna gz atacak a rk V ila y e tle ri M d a fa a - i H u k uk C e m iy e ti'n in olursak 1- O sm anl D evleti'nin m tareke im zalad 30 B) kurulm as M ustafa K em al'in askerlik grevinden ayrlm as E kim C) M e bu s lar M ec lis i'n in yen id en a lm as nn 1 9 1 8 t a rih in d e d m a n o rd u la r n n i g a li a lt n d a istenm esi b u lu n a n A ra p m e m le k e tle r in in d u ru m u n u n , h a lk n D) serb es t e v ere c e kle ri oy a g re be lirlen m e s i stanbul'da m itingler dzenlenm esi E) K olo rdu kom uta n la rn n M us tafa K em a l'e gereklidir. B u m tareke hududu iinde T rk ve Islm o u n lu u b u lu n a n k s m la rn t m , h i b ir e k ild e ballklarn belirtm esi ayrlk kabul etm ez bir btndr. 1- H alk oy u ile an av atan a katlm o lan C seeneinde verilen bilgi yani M ebuslar M eclisi'ninsan cak ta yeniden alm asnn istenm esi E rzurum Kongresinde(K a rs , A r d a h a n , B a tu m ) g e r e k irs e h a lk n o y u n a bavurulm asn kabul ederiz. alnan bir karardr. A , B , D v e E s e en e kle rind e v erilen le r E rz u rum 1- T r k iy e b a r n a b r a k la n B a t T r a k y a K ongresi ncesinde m eydana gelen gelim elerdir. h u k u k i d u ru m u n u n s a p ta n m a s d a h a lk n ta m b ir h rl k te v e rec e k le ri oy a u y gu n o lm a(A ta trk ilk e le ri v e ld r. (C evap C ) inklap tarihi 1/1 Y K Y ay.)

(C evap D )

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISL

10. Mustafa Kemal'in Erzurum Kongresi'ne katlmas aadakerden hangisiyle meruluk kazanmtr? (99 DMS L) 12. Mii Mcadele Dnemi'nde; Padiah iradesine baiatlmaldr. kar bir ayakianma

A)
Erzurum'da bulunan XV. Kolordu Komutan Kazm Karabekir'in Mustafa Kemal'i desteklemesi B) Musafa Kemai!R Ordu Mfettiii grevinde bulunmas Kongre yeierinden birinin isifa etmesi ve Mustafa Kemal'in onun yerine gemesi D) Mustafa Kemal'in kongre bakanlna seilmesi E) stanbul Hkmeti'nin Erzurum Kongresi'nin toplanmasn engelieyememesi

Trk usul igailere katianmak yerine, bamsz yaamak iin savaimaldr. Ordu, alnan kararlarn grevlendirilmeiidir. uyguianmasnda

dnceleri ilk kez aadakiierin hangisinde ele alnmtr? (99 DMS L) A) A) A) A) E) Erzurum Kongresl Sivas Kongresi Amasya Genelgesi ilkTBMM Amasya Grmesi

Mustafa Kemal Erzurum'a geiiinden 5 gn sonra "Sine-i millette bir ferdi mcahit oiarak almak zere" askerlik mesleinden ve grevinden isifa etti. Mustafa Kema! Erzurum'da ye olarak kongreye katlmak istiyordu, ama Erzurum yeleri daha nce seildii iin iki yenin istifas ile oniardan kalan yerlere Mustafa Kemal ve Rauf Bey'e gemitir. Bu suretle Mustafa Kemal Paa'nn Kongre'ye girii meruluk kazanmtr.

Soruda verilen dnceier Milli Mcadele Dnemi'nde ilk kez Amasya Genelgesi'nde e!e alnmtr. (Cevap C)

(C evapC )

11. Kurtulu savamda; Mevcut siyasi parterin hi birinin amalarna hjzmet edilmemesi Aii Fuat Paa'nn Kuva-yi Miiye Kumandanl'na getirilmesi kararlan aaidakilerden hangisinde ahnmtsr? (99 DMS L) A) A) A) A) E) Amasya Grmesi Erzurum Kongresi Sivas Kongresi Alaehir Kongresi Son Osmanl Mebuslar Meciisi

13. Erzurum Kongresi'nde alnan "Temsilciler Kurulu douyu temsil eder" karar, Sivas Kongresi'nde "Temsilciler kurulu vaann tmn kontrol eder" eklinde deitirilmitir. Bu deiiklik Sivas Kongresi ile ilgili olarak aadakilerden hangisine bir kanttr? (2000 DMS) A) A) A) A) E) Katlan ye saysnn daha az oiduuna Ulusal bir kongre olduuna Temsilciler Kurulu seiminin ok zor olduuna Baz yelerin yeliklerinin sakl tutulduuna Manda ve himayenin kesinlikle reddeddiine

&g&Ms
Erzurum Kongresi delegeleri i!e blgese! kararlaryla ulusal niteliktedir. Sivas Kongresi ise delegeleriyle ve kararlaryla ulusal nielikte oiduundan "Temsil Kurulu, yurdun bn temsil eder" seilen kararlarn almtr. (Cevap B)

Veren kararlar Sivas Kongresinde alnmtr. (Cevap C}

TA HH-

49

14.. Sivas Kongresi'nde delegeler, vatann kurtuluu ve mutiuiuundan baka hibir kiise! ama iziemeyecekierine, mevcut siyasi partilerden hibirinin amalarna hizmet etmeyec9klerine dair yemin etmilerdir. adakilerden (2000 KMS) A) B) C) D) E) ikede birlik ve beraberlie gerek duyulmas Aznik milietvekillerinin sakncal olaca dncesi Mebuslar Meclisi'nin kapal oimas Mdafaa-i Hukuk kurulularnn yaygnlatrlmak istenmesi Kongrenin toplanmasnn Cemiyetler Kanunu'na aykr olmas meciise girmesinin hangisi, by'e br yemine

II ve lll'te verilen bilgiier Temsiiciler Kurulu'nun amacnn Anadolu Harektn siyasallatrmak olduunu gsterir. (Cevap E)

gereksinim duyuimasnm nedenlerinden biridir? 16. Mustafa Kemal, stanbul Hkmet'i temsilcileriyle Bilecik'te yapti grmede kendisini "TBMM V9 Hkmet Bakan" eknde tantmtr. Mustafa Kemal'in kendisini byle tamtmasndaki amacmn aadakilerden hangisi olduu savunulabilir? (2000 KMS)

A)

Meclis ve hkmetin yetkilerine sahip

olduunu hatrlatmak A) istanbul Hkmet'i ile ilikileri kesmek stanbul Hkmet'i temsilcilerinin

Sivas Kongresi'nin bir zellii de delegelerin vatanm kurtuluu ve milletin mutluluuRdan baka hibir kiisel maksat izlemeyeceklerine, mevcut siyasi partilerden hibirinin amalarma hizmet etmeygceklerine dair kongrede yemin etmeleri __ olmutur. Bu suretle milli mcadelenin hibir siyasi parti adna yaplmad, tamamen milleti ve Q ffi memleketi kurtarma amacna yneiik bir hareket olduu aka belirtilmi oluyordu. (C^vap A)
Q

A)

hkmetten ekilmesini salamak

A)
gr

istanbul Hkmet'i yeleri arasnda

ayrl yaratmak E) Padiah, yeni bir hkmetin kurulmasna raz etmek

Mustafa Kemal'in amacnn Meclis ve hkmetin yetkilerine sahip olduunu stanbul Hkmetine hatrlatmak olduu dnlebilir. (Cevap A)

15. Temsilciler Kurulu, !. stanbul Hkmeti'nin yapt ilerin M9buslar Meclisi'nce kontrol edilmesini II. Antlama Devletleri ile Osmanl Devleti arasnda yaplacak bar konferansna Temsiiciier Kurulu'nca da uygun bulunacak kimselerin katlmasn II!. stanbul Hkmeti'nin Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni resmen tanmasn istemitir. Temsilciler Kurulu'nun bu isteklerinin hangilerinde, Anadoiu Harektm siyasallatrmak amac vardr? (2000 KMS) A) B) C) D) E) Yalnz I Yalnz II Yalnz III I ve III l l ve l l l Erzurum ve Sivas Kongresi'nd9 manda ve himay9 reddediimitir. (Cevap C) 17. I. Alaehir Kongresi II. II. Sivas Kongresi Afyon Kongresi

IV. Erzurum Kongresi Yukardaki kongreierden hangislnde manda ve himayenin reddi karar alnmtr? (2001 A) KMS) B) l-ll C) l-lll D) II-IV E) I-III-IV II-III-IV

5018. I. Anadolu Ajans II. Yenign III. III. Hakimiyet-i Milliye Peyman- Sabah

- GE NE L YE TE N E K GE NE L K LT R D ER G S -

Baz kongrelerde (Balkesir Kongresi) padiaha ballk bildirilmitir. Aka stanbul Hkmeti ve padiaha kar klmamtr. (Cevap B)

Yukardakilerden hangileri Kurtulu Sava'nda ulusal hareketi destekleyen basn organlar arasnda yer alr? (2002 KPSS) A ) B ) C ) D ) E ) Yaln z I Yaln z II Ivel l I, llvel ll I, lllve lV

Milli Mcadeleyi destekleyen basn organlar Hakimiyet-i Milliye irade-i Milliye t Gazetesi -AkszGazetesi Albayrak Gazetesi Tasvir-i Efkar -Vakit ikdam ileri Yeni Gn gazeteleridir. Milli mcadeleye kar olan basn gruplar -Alemdar Trke stanbul Gazeteleri Peyman- Sabah Aydede ve mit Dergisi (Cevap D)

z:

20.

Misak- Milli'nin hazrlanmasnda, aadakilerin hangisinde yaplan almalarm etkisi yoktur? (2002 A) KPSS) B) TBMM C) Sivas Kongresi D) Erzurum Kongresi E) Son Osmanl Mebuslar Meclisi Amasya Bulumas

Seeneklerde verilen bilgilere gz atarsak; Sivas Kongresi: 4-11 Eyll 1919 Erzurum Kongresi: 23Temmuz-7 Austos 1919 Son Osmanl Mebuslar Meclisi: 12 Ocak 1920 TBMM:23Nisan1920 Misak- Milli kararlar: 28 Ocak 1920'de Meclis-i Mebusan tarafndan alnd. TBMM Misak Milli kararlarndan sonra almtr. (Cevap A)

19. !. Milis glerini destekleme II. II. stanbul Hkmeti'ne aka kar kma Blgelerin Trkln kantlama

deildir? (2002 KPSS) A) Yalnz I C) I ve II E ) III v e IV B) Yalnz II D) II ve IV

IV. gal glerine kar direnmeyi ama edinme Yukardakilerden hangileri, Kurtulu Sava'nda toplanan kongrelerin ortak zelliklerinden biri

21. Ali Galip olay aadakilerden ilgilidir? (2003 /2 KPSS) A) A) A) A) E) Erzurum Kongresi'nin toplanmas Sivas Kongresi'nin toplanmas istanbul mitingleri TBMM'nin almas ngilizlerin Samsun'u igali

hangisiyle

-T/RIH-

51

OZUM:
Ali Galip olay Sivas kongresi'nin toplanmas ile ilg ilid ir. B u o la y a ksa c a d e in irs ek P a ris Konferans'na davet edilmi ve orada hezimete urayarak, tilf Devletleri'nin Trkiye'yi paylamak ve Trk U lusunun bam szln yok etm ek konusundaki tutumlarn grm olan Damat Ferit P a a , h i M illi M c a d e l e d m a n l n srdryordu. Ali Galip aracl ile Sivas Kongresi'ni datm ay bile denemiti. Elaziz Valisi Ali Galip, Damat Ferit Paa V9 ngilizler'in hazrladklar bir pla na uyg un olarak, etra fna toplad silh l adamlarla kongreyi basacak, hatta Mustafa Kemal Paa'y tutuklayacakt. Bu giriim iin Malatya'ya gelmi bulunan Ali Galip, Mustafa Kemal Paa'nn yollad kuvvetlerd^n korkarak kam V9 bu giriim etkisiz kalmtr. (Cevap B) Sivas Kongresinde manda ve himaye kesin olarak reddedilmitir. Amasya grmesinde ise stanbul Hkmeti Sivas Kongresi'nde alnan kararlar kabul etm itir. Bylece manda ve him ay^nin reddini stanbul Hkmeti de kabul etmitir. (Cevap C)

22 .

K urtulu S ava 'nd a m illiy et ilik a km , aadakilerden hangisiyle m illeti harekete geiren ve politik hedefleri gsteren bir ilke olmaya balamtr? (2003/2 KPSS) rr A) Amasya Protokolleri LU Q co A) Amasya Genelg^si m A) Erzurum Kongresi A) Sivas Kongresi E) TBMM'nin almas
Q U4

24.

M isak- Milli'de alnan 'Trkiye'deki aznlklara kom u m em leketlerdeki Trklere verilen haklarkadar hak verilecektir" karar ile ne yaplmak istenmitir? (2004 KPSS) A) Aznlklara hak v^rmede eitlik temel alnmtr. A) tilaf devletleri ile iyi iliki9r kurulmak istenmitir. A) Aznlklara daha ok hak verilmitir. A) Aznlklarn g etmesi istenmitir. E) Yabanc memleketlerd9ki Trklerin ynetime katlmas amalanmitr.

Amasya G^nelgesi'nde milletin bamszln yine milletin azim ve karar kurtaracaktr karar alnmtr. Bu madd9 ile milletin egemenliine vurgu yaplmt ve kurtarc olarak padiah, halife ve m anda ynetiminin yerini milliyetilik duygusu almtr. (Cevap B)

2 3 . T e m silc ile r K uru lu, A m asya G r m e le ri'nd e istanbul Hkmeti'nden Sivas Kongresi'nin saptad d politikaya uymasn istemitir. Buna gre; Te m s ilc iler a a d a k i le r d e n h a n g is i n i savunulur? (2004 KPSS) A) K u ru lu'n u n, v u rg u la d

Misak- Milli'de (28 Ocak 1920), "itilaf Devletleri ile dmanlar ve baz ortaklar arasnda kararlatrlm olan anlama esaslar dairesinde aznlklarn haklar kom u m em leketlerdeki Mslm an halkn ayn haktan yararlanmas artyla tarafmzdan kabul ve temin edilecektir" karar hkme balanmtr. (Cevap A)

Yabanc sermayeden yararlanmas Malta srgnlerinin geri geirilmesi Manda ve himaye reddi A) Mebuslar Meclisinin stanbul'da toplanmas E) Antlama Devletleri ile bar iin grme yaplmas

A) A)

52

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

25 .1 - D o ru d an M u s tafa K e m a i'in a rs z e rine toplanm itr. II- T em silciler kurulunun ye saysnn artrlm tr. Y u k ard a ve rile n ik i g eiim e aa d ak i h an g i ko ng reyle ilg i d ir? (2005 K P S S ) A) Sivas Kongresi A) Balkesir K ongresi A) Erzurum Kongresi A) A m asya K ongresi E) A laehir K ongresi S ivas Kongresi dorudan doruya M ustafa Kem al'in a r s z e rin e to p la n m b ir m illi k o n g r e d ir. K ongre'nin 38 yesinden 31'ini B at ve O rta Anadolu ille rin d e n g e le n y e le r , 7 's in i is e D o u A n a d o lu illerin i te m s il e d en E rz uru m K o ng re sinc e se ilen H ey e t-i T e m siliy e o lu tu rm u tu r. B y lec e B a t v e O rta A n a d o lu illerin d e n s e ile n d ele g ele rle D o u ille r in i te m s il e d e n H e y e t-i T e m s iliy e , S iv a s K o n g re s i'n e m e m le k e t a p n d a b ir g e n i lik v e btnlk kazandrm tr. ! T em sil H eyeti'nin ye says 913'e karlm tr. dan (Atatrk ilkeleri ve inklp Tarihi 1/1,Y ksek retim Y ay nla r, s. 70 ) (Cevap A)

-COGRAFYA-

53

CORAFYA | Trkye'nin Ekonomik Corafyas (Maden - Endstri)

TRKJYE'DE MADENCK
Cumhuriyet devrinde yer alt zenginliklerinin mil ekonomi erevesi iinde yeri hesaba katlarak madenlerin bilimsel birekilde incelenmesi 1935'ten sonra Maden Tetkik Arama Enstits'ne veriimitir. Bu aratrmalar sonucu iietilebiiir madenlerin iletilebilmesi iin ETBANK kurulmu, bu arada yabanc sermaye irketler ve zel sektr elinde bulunan maden kmr ocaklar devletletirilmitir. Trkiye'de maden arama almalar iin sarf edilen abalar az olmasa bile yeter deildir. Madenlerimizin ekonomik corafya bakmndan ortaya koyduklar problemler yle sralanabilir: a) Trkiye'de, olduka ok sayda maden yatai g Arama g vardr. letme imtiyaz alabilmek iin yaplan Q mracaatlarn listesi ve Maden Tetkik Enstits raporlar bunu dorulamaktadr. a) Bilimsel aratrmalarda ekonomik deeri M yksek olan ok sayda maden tespit edilmitir. 8 Bunlarn birounun rezerv miktar da yksektir.

madenlerimiz hem i piyasaya verilmekte, hem de hammadde olarak ihra edilmektedir. Trkiye'nin maden eitlilii bakmndan zengin oimas, arazisinin eitli jeolojik zamanlarda olumasyla ilgilidir. rnein I. Jeolojik zaman takmr, III. Jeolojik zamanda tuz, linyit, borasit yataklar olumutur. Ayrca baz madenlerin olumas da volkanizmayla ilgilidir. Bunlar kurun, inko, krom, manganez ve elmastr. Yeraltinda belirlenen bir madenin iletilebilmesi iin bata u iki art aranmaktadr: a) Maden cevheri iindeki meta! orannn (tenr) mmkn olduu kadar yksek olmas. b) letilecek maden damarlarnn yataklarnn rezervinin yeterli oimas.

veya

Rezervi bol olan maden yataklar, iletme tesislerinin kurulmasna ve yaplan harcamalarn karlanmasna imkan verir.

D E M R
Demir-elik sanayinin ham maddesi olduu iin stratejik bir neme sahiptir.

Trkiye, demir cevheri rezervleri ynnden zengin saylr. Demir yataklar lkenin eitli yerlerinde a) lkemizde bugn iletilen madenler azdr. Bir yaygndr. Ancak bu yataklarn bir blm tenr ve madenin iletilebilir halde bulunmas, hemen rezerv dkl nedeniyle iletilmeye elverili iletilmesi anlamna gelmez. Bunun iin sermaye, deildir. letilen yataklarn banda Divrii, Kangal, teknik imkanlar, corafi durum, ekonomik artlarn Hekimhan-Hasan elebi'deki yataklar gelir. Ayrca; elveriliiiini hesaba katmak gerekir. Kayseri, Adana, Kahramanmara ve Hatay illerinde, a) Madenlerimizin ihracattaki pay eskiye gre amda (Sakarya) ve Eymir (Balkesir)'de de fazla olmakla beraber, yeni yataklar bulunur ve iletilen demir yataklar vardr. Ayazmant (Ayvaik), yeteri derecede deerlendirilirse, toprak st Simav (Ktahya), Dikili-Torbal (zmir) demir iletmelerin (Tarm, Ormanclk) yk hafifleyecektir. madeninin bulunduu dieryataklarmzdr. a) Madenlerimiz hem devlet ve hem de zel sektr tarafndan iletilmekle beraber, devlet sektrnn pay byktr. Bugn iin zelletirilmesi sz konusudur. En zengin rezervlere sahip olan Divrii demir yataklardr, Demir bakmndan en zengin blge Dou Anadolu'dur.

E n d s trid e M a d e n le r;

H am m adde

O la ra k

Keitli l blgelerimizden karlan demirlerimiz, u ll a n a n

Krkkale, Ereli, Karabk ve skenderun demir -elik tesislerimizde ilenmektedir.

Trkiye'nin her tarafnda ok eitli madenler bulunmaktadr. Ancak, btn madenlerimiz henz yeterince iletmeye konulmamtr. karlan

54-

-GENEL YETENEK 3ENEL KULTUR DERGISIt k e n m i o lm a s s o n u c u k a p a tlm d u ru m d a d r. K re (K asta m on u)'d eki ile tm e devam e tm ekte dir. E n n e m li b a k r i le m e teS a m s u n 'd a k i s is i, K ara deniz B akr lem eleri'dir. T rk iy e , d n y a b a k r re tim in d e n e m li b ir y e re sahiptir. retilen bakrn bir ksm ih ra edilm ekted ir. E le k tr ik - e le k tr o n ik e n d s tr is in in n e m li ham m addesidir.

Trkiye'de demir yataklar ve demir ileme tesisleri

KROM D e m ir - e lik e n d s tris in in n e m li b ir h a m m a d d e s id ir. D e m irin s e rtle m e s in d e v e pa sla n m a z e lik re tim in de ku llan lr. T rkiye , krom m a d e n i b a k m n d a n d n y a n n e n z e n g in lkele rinden b irid ir. T rkiye 'de re ze rvi o ld uka fazladr. G . A frika ve R u s y a 'd a n s o n ra 3 . s ra d a d r. P a s la n m a d i in Trkiye'deki bakr yataklar ve bakr ileme tesisleri elik retim ind e ku llanlm aktadr. lke m izin b irok yerind e krom m ad en i va rd r. K ullan m alan ya yg BOR n o lduu iin krom , d piyasada he r zam an Bao r m ine ra lle ri ne m li yer alt kayna kla rm zd an dr. lc b u lm a k ta d r. B u n e d e n le n e m li b ir d sT rk iy e b o r m in a re le ri b a k m n d a n d n ya n n e n a tm m addesi olm utur. zen g in lkesid ir. T rkiye 'de en ok bu lun a n ye r a lt En le tile n k ro m ya takla rn n bulun d u u yeka yn ak la rn da n birid ir. o k ka rla n ye rle r; rle r u n la rd r: E la z (G u le m a n ), M u la (F e iy u su rluk B iga d i (B a lkesir) ve E m e t (K ta hy a ), j th S e , K y c e iz ), B u rs a , E s k i e h ir, E rz u ru m , n ta k ye yitg azi (E sk ieh ir), M . K e m a lpa a (B u rsa ). B o r S as la h iy e a ra s v e A la d a la r (A d a n a ). A y rc a om ineralleri, endstride ok eitli a lanlarda kullanlr. T ro s da la rn d a b ykl k k l o k sa yd a ~~ m llik le je t ve ro ket yakt, fib e rg la s , izo la syo n kro ze ya ta k la r b u lu n m a k ta d r. k a rla n k ro m la r A n ta lya p m addeleri, ila ve kim ya e nd strisi ile fo to ra flkta ve E laz 'd aki F e rro -K ro m te sislerin de ile nir. k u lla n lr. lk e m iz d e re tile n b o r m in e ra lle rin in ne m li bir ksm ihra e dilm e kted ir. BIgiNotu/ K rom , Trkiye'nin nem li bir ihra m addesidir. B O K S T A lm inyu m u n h am m a d de sid ir. B oksit ya ta kla r; S ey d i e h ir ve A k e h ir (K o n ya ), a rk K a ra a a (Isp a rta ), A ks e ki (A n ta ly a ), Is la h iye (G a zia n te p ), D rtyol (H atay), M ilas (M u la)'ta bu lunur. T rkiye'd e bo ksit re tim i ve a l m in yu m sa n ay i o k ye nid ir. S eyd ieh ir A lm inyum E n teg re T e sisle rin de re tilir. T r k i y e ' d e b o k s i t c e v h e r i r e t i m i g id e r e k a rt m a k t a d r. T rk iy e b o k s itte n e ld e e d ile n a lm inyu m u n he m ih ra ca tn h em d e ith a l tn yapm aktad r.

Iaretler AYataklar l^liendg tess

Trkiye'deki Krom Yataklar ve Krom leme Tesisleri B A K IR

E lektrik endstrisinin bata gelen ham m a ddesi o lan b a k r, e s k i a la rd a n b e ri k u lla n lm a k ta d r. Y u rd u m u z u n e itli b lg e le rin d e b a k r ya ta k la r va rd r. T rk iye 'n in n e m li b a kr ya ta k la rn da n o la n ve uzun yllar ile tilm i bu lun an M a de n (E laz ) ve M u rg u l ( rtv in ) i le tm e le ri, ya ta kla rda k i re ze rv le rin

Jyi Sevdiehir . Akseki

Trkiye'deki boksit yataklar ve boksit ileme tesisleri

-COGF.AFYA-

55

KKRT
Trkiye iin nemli olan madenlerden biri olan kkrt, genellikle slfirik asit retiminde, slfirik asit ise yapay gbre ve tarm illar retiminde ok kullanlr. Trkiye'nin Keiborlu (Isparta)'daki kkrt yataklar tkenmi ve iletme kapatlmtr. Karacasu (Aydn), Sarayky (Denizli), Simav (Ktahya) ve Diyadin (Ar) dnda Van, Hakkri, Nevehir ve Balkesir'de kkrt yataklar vardr. Bu yataklardan elde edilen kkrt, lke ihtiyacn karlayamamaktadr. Onun iin srekli ithlat yaplr.

nemli inko tesisimiz Kayseri'deki in-Kur tesisleridir. CVA Baz elektrikli aralarn yapmnda ve eczaclkta kullanlr. lkemiz, civa madeni bakmndan zengin saylr. Balca civa yataklarmz; zmir'in demi (Halky) ve eme ilesinde, Konya'nn Sarayn ilesi evresindedir. Elde edilen civann bir ksm ihra edilmektedir.

Trkiye'deki civa yataklar

M ANG ANEZ
Yerkabuunda genel olarak; demir, baryum, kobalt Younlama borik asitten elde edilen sodyum g ve inko cevherleriyle birlikte bulunur. Saf tuzudur. Metallerin temizlenmesinde ve JJ manganez, sanayi elii ve manganezli elik porselenlerin sslenmesinde kullanlan boraks, suda *. retiminde kullanlr. znebilen, renksiz, billuri bir maddedir. zellikle, & Trkiye, manganez rezervi bakmndan zengindir. Gney Marmara'da bulunan kalsiyum borat'tan sj letilen manganez yataklar Ege Blgesi, Marmara suni yol ile elde edilmektedir. ' Blgesi, Dou Karadeniz blm ve Dou Anadoiu
Q Ud

BORAKS

Kahya'nn Emet ilesinden karlan cevherler ile Eskiehir'in Seyitgazi ilesinde karlan sodyum tuzu Bandrma Baroks ve Asitbarik fabrikalarnda ilenmektedir. Trkiye boraks minerali ynnden Dnya'nn en zengin lkesidir. Dnya'nn en zengin boraks yata Kuia ve Seyitgazi (Eskiehir)'de bulunmaktadr. karlan madenler, Eti Maden ietmeleri Genel Mdrl Bandrmatesislerinde ilenmektedir. KURUN-NKO Bu iki metal genellikle ayn maden blgesinde bulunmaktadr. Kurun elektrik kalblar, boya yapm, ince levha, zrh, vs. alanlarda kullanlr. inko ise esas olarak galvenize edilmi demir-elik yapmnda kullanhr. Balca kurun - inko yataklar Yahyal (Kayseri), Edremit (Balkesir), Tirebolu ve ebinkarahisar (Giresun), ayeli (Rize), Keban (Elaz)'dr. En

Blgesi'nde toplanmtr. Manganez yatakiarnn bulunduu yerler; Ereli (Zonguldak), ayrl (Ankara), Uluky (Denizli), Borka (Artvin) ve atalca'dr.

V O L F R A M (T U N G S T A N )
Gelimi sanayi lkelerinden de ok miktarda istenen ve elik ile baz kimya sanayisinde kullanlan volfram madeninin, Uluda'da bulunan volfram yataklar, Etibank tarafndan iletilmektedir. Dier rezervleri ise Krklareli, Krkkale, Elaz ve Nide illerinde bulunmaktadr.

B A R T
lkemizde 32 yerde barit bulunmutur. En ok Antalya, Gmhane, anakkale, Giresun, Mu, Konya ve el'de bulunmaktadr.

M ER M ER
Trkiye, mermer yataklar bakmndan ok zengindir. Afyon, Bursa, Marmara Adas, Bandrma ve Gemlik evreleri ve daha pek ok yerde mermeryataklarmz bulunmaktadr.

56AM YANT

-GENEL YETENEK GEHEL KLTR DERGS-

Yurdumuzda 30 yerde amyant yata bulunmutur. Bu yataklar en ok Eskiehir, Erzincan, Hatay, Konya ve Bursa ilierindedir. TUZ Tuz, deniz ve gi tuzlar ile toprak altndaki kaya tuzu yatakiarndan elde ediiir. En nemli tuz retim yataklarmz zmir'in amalt tuzlas ve Tuz Gl'dr. FOSFAT nemii bir gbre hammaddesi olan ve gbre retmek iin bir miiyon tondan fazla ihal ettiimiz fosfat ilk nce 1962'de Mazda (Mardin)'da, bunu takiben Adyaman, Hatay, Bingl ve Bitlis yrelerinde 50 kadar yerde bulunmutur.

BORAKS
Trkiye Boraks minerali ynnden Dnya'nn en zengin lkesidir, Dnya'nn en zengin boraks yata Kula ve Seyitgazi (Eskiehir)'de bulunmaktadr. karlan madenler, Eti Maden letmeieri Genel Mdrl Bandrma tesisierinde iienmektedir.
o >

T U R K IY E 'D E M A D E N C IL IK (O Z E T T A B L O )
kartld y er Ilend ii yer D iv ri i (S iv as ), H ek im ha n, H as an e leb i (M a la ty a), E y m ir, E d rem it, arabk, Iskenderun E reli, K A yazm and(B alkesir), To rb al(zm ir), K .M ara, H atay, A dana, K ays eri B akr S R ize) E rgani(D iy arbakr), M u rgul(A rtvin), K re(K astam onu), ay eli( am su n, K a radeniz, B a kr Iletm e leri, (E lektrik ve elektro nik en d strisinin ne m li bir ha m M aden(E laz) m adesidir.) Gu K rom(D nya krom retim ind e T rkiy e 3. sradadr.) lem an-P alu, (E laz) Fethiy e-K yce iz(D alam an H avzas) ntalya ve E laz ferro krom tesisleri A K tahya-B ursa aras na (A lad a ) E rzu rum (K o p) dalardr. A da D em ir S eydiehir(K onya), S eydiehir, A ksek i(A ntalya ), A lm inyum tesisleri M ilas(M ula), S a im beyli(A dan a), B tk B or m in eralleri nya'dak i bor m in erali reze rvininS us urlukve B ig ad i (B alke sir) E m e t(K tah ya ) S e yitgazi-M ihaa nd rm a b oraks i letm esind e ilen ir. (D (E skiehir) y a rd an fazlas T rkiy e 'd ir.) K krt K eiborlu(lsparta) K eciborlu kkrt isletm esi K urun- inko K ayseri'de inkur ve K aban'da S im li K urun K eban(E laz) letm esinde ayeli(R ize) Tirebolu(G iresun) Y ahyal(K ayseri) C iva d em i ve K a raburu n;(zm ir) N ide ve S arayn(K o ny a) M anganez A rtvin, K aradeniz-E reli M azda (M ardin), fosfat fabrikasn da ile nir. B u rsa U lu da Y ataklar M azda (M ard in), K ilis, V o lfram os fa t ni g bre en d strisinin F (su B es ni, G lb a(A dyam an) n em li bir h am m a dd es idir.) B oksit (A lm iny um endstrisin in ham m ad desidir.) Tuz D enizd en ; am alt Tu zlas(zm ir), G ld en-T uz G l , K ayatuzunda; an kr, K r eh ir, N ev e hir A M erm er rkiy e'de olduka yaygn b ir m adendir.) fyon, M arm ara A da la r, B an drm a, G em lik, K r eh ir ve Y oz gat (T evreleri L le ta s eyas yapm nd a k ulla nlr.) (S E skiehir evresi O ltu ta s eyas ya pm n da ku llanlr.) (S O ltu E rzurum M aden Ism i

58-

-GENEL YETENEK GENEL KLTR DERGS-

S u la rda n e ld e e d ile n ka yn ak la r (o ky a n u s , T o prak ta n ve ha yva n la rd an elde e d ile n (rn le rin ) d e n iz , g l, b a ra j g l ve ak a rs u la rda n e ld e h a m m a d d e le rin v e y a y a r i le n m i m a d d e le rin e d ile nkaynaklar) fa b rik a v e a t ly e le rd e i le n e re k k u lla n m a v e rkiye , yu ka rda be lirtilen ha m m adde T tketim e hazr ha le g e tirilm e si ile m le rin e san ayi yn akla r ynnde n a nsl lkelerde n biridir. ka faa liyetleri, b u fa aliye tle rin yap ld iletm e le re deB iro k ye r alt kayna bakm ndan zengin s a n a y i k u ru lu la n d e n ir. S a n a y i k u ru lu la rn d aikele r a rasnda saylr. retilen m alla r ise sanayi rndr. 3. SERMAYE (KAPTAL) G n m z d e s a n a y i, e k o n o m ik k a lkn m a n n v e e k on o m ik g e li m e n in g s te rge s i o la rak ka b u S a nayi te sisle rin in yap m , ge rekli a ral ge edilm ekted ir. B ir ye rde sanayin in kuru lm as iin baz relerin,m a k in e v e te h iz a tn te m in i, i m k o u lla rn m e v c u t o lm a s g e re k lid ir. B u n la r; le n e c e k h a m ad de n in satn aln m as, tesiste a la n iile c re tle rin in d e n m e s i rin aada ki em ada ifa de edilm itir. i in g iri im c ile rin y a trd raya serm aye pa denir. 4. G C S anayi ku rulula r iin gerekli o lan iile ri ifade eder.T rk iy e 'n in i i te m in i a s n d a n h i b ir s o ru n u yo k tu r. n k h z la a rta n n fu su sa ye s in de , o k sayda alm a and aki insan a sah iptir. 5. U L A IM S a n a y in in k u ru lm a s v e g e li m e s i i in g e re k li k o u lla rd a n b iri d e u la m d r. n k " re tile nm a l l a r n s a t l m a s i i n b u n l a r n , U i t k e t i mm e rkezlerin e tanm as gerekir. B unun iin de yeterliklk ta ve ye te rli ka lited e yo l s S anayinin kuru lab ilm esi iin kou llar zinciri a n a ih tiya du yulu u n e d e n le lke m izd e k i B r. sa na y i te s is le ri g e n e ilik le yol kena rla rn a an a 1 .E N E R J kurulm u tur. Enerji tketim i, toplum larn kalknm lk ltlerinden birisi ola rak kabu l edilm ekte dir. K a lkn m lkele rde 6. PAZARLAMA in sa n ba n a tke tilen e ne rji m ik ta r, kalknm a m S a n a y i k u r u l u l a r n d a r e t i l e n m a l l a r n lke le rd e k ind e n o k d ah a fa zla dr. E n e rjin in b ykt k e t i l e b i l m e s i i i n 0 m a l l a r n t k e t i c iy e b ir k s m , s a n a y id e t k e tilir. B u e n e rji; e le k trik , a z a rla n m a s g e re k ir. n k p a z a r , s a n a y i p pe tro l, do a l ga z, tak m r veya lin yit gib i ene rji rn le rin in s a tld y e rd ir. S a n ay i ku ru lu u n u n kaynakla rndan elde ed ilir. b y k l v e y a re tim in fa z la l , p a z a rn byklne baldr. 2. H AM M A DD E H ann m addeler, sanayi etkinliklerine tem el oluturanP aza rla m a ve u la m d an b aka tan tm (reklam ) ilenm e m i m adde lerd ir. A ncak sanayide ku llan landa b y k n e m e s a h ip tir. O n u n i in iy i , her m addenin m utlaka ham m adde (h i ilen m em i)ta n tla nt ke tic iy e ko la y u la trla n , k a lite li ve u yg u n fiy a tl ain tketim i d ah a fazla d r. m olm as gerekm ez. S anayi dallarnda ok eitli m alla r retildii iin, ok B A L IC A S A N A Y K O L L A R I farkl ham m addeler kullanlr. Bunlar gruplandrm ak lke m izd e sa n ay ilem e n in ile rle m es i ile b irlik te m m kndr. u deiim le r yaan acaktr;
2 :

TRKYE'DE ENDUSTR

o
Q

Y e r a lt k a y n a k la r (m e ta l ve m e ta l d m adenler) Y e r s t ka yn ak la r (z ira a t, h a yv a n c lk v e orm anclktan elde edilen ham m addeler)

G ide rek daha ok sanayi rnleri, ihra edilm eye ham m a dd e ise itha l edilm eye b alana ca ktr. D tica ret hacm i b yyecektir. siz insan says aza lacaktr. K ii ban a d en m illi g e lir artacaktr. O rtalam a yaam dzeyi daha yksek o lacaktr.

-COGRAFYA-

59

Trkiye'de ok eitli sanayi kurulular faaliyet gstermektedir. Bunlar belirli sanayi kollarnda toplanmtr. Trkiye'deki balca sanayi kollar aadadr.

B E S N S A N A Y S
Besin sanayisi, insanlarn beslenmesiyle dorudan ilgili olduu iin, toplumlarda ilk gelien sanayi kollar arasnda yer alr. Besin sanayisi kolunun eitli alt dallar vardr. eker sanayisi: Besin sanayisinde nemli bir yere sahiptir. lk eker fabrikas Uak'ta kurulmutur. Et ve et rnleri sanayisi: Trkiye'de et ve et rnleri sanayisi, zellikle Et ve Balk Kurumu (gnmzde zel sektre devredilmitir) ve et kombinalarnn almasyla nemli bir hamle yapmtr. Yem fabrikalarnn kurulmas da lkemizdeki et retiminde nemli etkiye sahiptir. Et retimini etkileyen olumsuzluklarn banda otlak yetersizlii, yem yetersizlii, yerli hayvan rklarnn et veriminin dkl ve erken kuzu kesimi gelmektedir. St ve st rnleri sanayisi: Bu sanayi dalnn balca rnleri; pastorize st, yourt, tereya, beyaz peynir, kaar peyniri, st tozu, dondurma gibi besin maddeleridir. Bu alandaki ilk byk devlet kuruluu (SEK) Trkiye St Endstrisi Kurumu'dur. St, teraya ve peynir, genellikle hayvancln youn olarak yapld yrelerden elde edilir. Bunlar Dou ve Gneydou Anadolu blgeleriyle Dou Karadeniz blm ve Trakya yarmadasdr. aniurfa ve Diyarbakr hayvansal ya retiminin fazla olduu illerdir. Un ve unlu mamuller sanayisi: Bu alandaki en fazla retim, buday unudur., Trkiye un, biskvi ve makarna ihra eden bir lkedir. Konserve sanayisi: Besin sanayisinde hzla gelien bir faaliyet alandr. Bu daldaki sanayi kurulular toplumun sosyo-ekonomik ynden gelimesine bal olarak hzla yaygnlamaktadr. Sebze ve meyvenin youn olarak retildii Bursa, stanbui, zmir, Baikesir gibi illerimizde sebze, meyve ve bakliyat konserveleri, marmelat, reel ve sala fabrikalar youndur. Bursa, Tokat ve Kayseri'de meyve suyu fabrikalar kurulmutur. Deniz kysnda bulunan stanbul, anakkale, zmir, Balkesir, Trabzon, Ordu gibi illerde ise baik konserve fabrikalar mevcuttur. Ya sanayisi: Ya retiminde nemli bir faaliyet alan da sv ya retimidir. Zeytin ya; Marmara, Ege, Akdeniz ve Gneydou Anadolu blgelerinde

retilir. Zeytin ya byk fabrikalarn yannda, evlerdeki kk atlyelerde de yaygn olarak retilmektedir. Ayiek ya fabrikalar ise Marmara Blgesi'nde toplanmtr. Adana'da pamuk ya ve soya ya fabrikalar vardr. Zeytin ve Ayieinin kspelerinden sabun elde edilir. Bu nedenle ya endstrisinin gelitii yerlerde sabun endstrisi de gelimitir. Bitkisel yan bir tr de margarindir. Margarin fabrikalar; Adana, zmir, stanbul bata olmak zere baz byk kentlerimizde bulunmaktadr. Ttn ve ispirtolu iki sanayisi: Trkiye'deki sigara fabrikalar yakn zamana kadar Tekel idaresi tarafndan devlet kontrolnde kuruluyordu. Bunlar; stanbul, zmir, Samsun, Malatya, Bitlis, Adana ve Tokat'tadr. Ancak bu sanayi dal da zel sektre almaktadr. Bitlis'teki sigara fabrikas yabanc sermaye ortakl ile kurulmutur.

D O K U M A , D E R V E G Y M S A N A Y S
Bu faaiiyet alanna; pamuk, yn ve ipek iplii yapm ile bu ipliklerden yaplan dokumalar (hazr giyim, hal ve kilim dokuma faaliyetleri) girer. yeri ve ii saysnn fazlal ynnden Trkiye'de bata gelen sanayi koludur. Dokuma sanayisinin eitli alt dallar vardr. Pamuklu dokumaclk pekli dokumacik Hal, kilim ve battaniye dokumacl Ynl dokumaclk Trikotaj Pamuklu dokumaclk: Trkiye'de en fazla gelimi olan dokuma sanayi daldr. Gnmzde ukurova, pamuklu dokuma sanayisi merkezidir. Ynl dokumaclk: Bu sanayi dalnda da Cumhuriyet dneminde nemli gelimeler olmutur. lkede retilen yn iplii, ynl dokumaclk iin yeterli olmad iin, her yl yn iplii ithlat yaplr. stanbul, Siirt, Bnyan (Kayseri), Bursa ve Uakta ynl dokumaclk gelimitir. pekli dokumaclk: Doal ipekilik ve yapay ipekilik olmak zere iki blm vardr. Doal ipek ileyen fabrikaiar Bursa ve stanbul'da bulunur. Bursa, stanbul ve Adana'da ok sayda sentetik ipek dokuma fabrikas kurulmutur. Hal, kilim ve bataniye dokumacl: Hal retimi, el dokumas halclk ve makine dokumas halclk

60-

-GENEL YETENEh 3EIIEL KULTUR DERGSI-

olmak zere ikiye ayrlr. El dokuma halcl Trk halknn geleneksel geim kaynaklarndandr. Hereke, Bnyan, Sivas, Isparta, Uak Kula, Grdes ve Milas halclk merkezlerindendir. Siirt ve evresinde de tiftik battaniyeleri dokunmaktadr. Dericilik: Hayvan derileri eitli ilemlere tbi tutularak; ksele, ayakkab, anta, valiz, kemer ve eitli giyim eyalar yaplr.

Demir yolu tatlar yapm, tamir ve onarm tesisleri Eskiehir, Sivas, Ankara ve Adapazar'ndadr. Gemi yapm da makine sanayisi iinde nemli yer tutar. Su alt ve su st askeri ve sivil amal gemiler reten tersanelerin ou stanbul ve zmit evresindedir. Uak fabrikas Ankara'da kurulmutur. lk Trk ua olan "Savaan ahin" (F-16) 1987'de retilmitir.

M A D E N S A N A Y S
Maden sanayisi, madenlerin toprak altndan karlmas (maden karm) ile bunlarn tam veya yar ilenmi hale getirilmesi ilerini kapsar. Trkiye'de maden sanayisi ve metalrji denildii zaman akla ilk olarak demir ve elik ile ferrokrom gelir. Sa levha, profil ve boru gibi demir ve elik rnleri, makine ve motor sanayisi, motorlu tatlarn yapm ile daha pek ok eya ve ara-gere yapmnda kullanlr. Onun iin sanayilemenin temeli demir-elik sanayisidir. Ulkemizde ilk demirelik kuruluu Karabk'te (Karademir) kurulmutur. Bunu Ereli (Erdemir) ve skenderun'daki (sdemir) demir-elik kurulular izlemitir. Krkkale'deki eiik fabrikas ise sadece askeri amal elik retmektedir. Sivas'ta bulunan elik fabrikas da sadece elik retmektedir. Metalrji sanayisinin dier nemli kurulularysa, ferrokrom, bakr, inkur ve alminyum tesisleridir. Ferrokrom tesisleri Elaz'da, bakr izabe tesisleri Gkta ve Samsun'da, Alminyum tesisleri Seydiehir'de, inko-kurun (inkur) tesisleriyse Kayseri'de kurulmutur.

K M Y A S A N A Y S
Kimya sanayisi, ok kapsamal bir faaliyet alandr. nk sabun, deterjan, il, boya gibi rnler dorudan kullanlrken, bir ok rnler de dier sanayi kollarnda ara madde olarak kullanlr. l sanayisi, kimya sanayisi iinde en nemli alanlardan biridir. Petro-kimya sanayisi de Trkiye iin nemlidir. Rafineriler ham petrolden benzin, gaz ya, fuel-oil, motorin, nafta, solvent, jet yakt ve svlatrlm petrol gaz (LPG) gibi maddelerin retildii yerlerdir. lk rafineri Batman'da kurulmu, bunu zmit (pra), zmir (Aliaa), Mersin (Ata) ve Krkkale (Orta Anadolu) rafinerileri izlemitir. Lastik fabrikalarnn says ve lstik retimi, petrokimya tesislerinin artmasna paralel olarak art gstermitir. Trkiye'nin nemli ihra mallar arasndadr. Trkiye'de Krehir'de uak lastii de retilmektedir. Yapay gbre fabrikalarnn saysnda ve retiminde son yllarda nemli artlar olmutur. Bunda en byk etken tanmdaki gelimelerdir. Marmara ve Ege blgeleri bata olmak zere, Trkiye'nin ok yerinde yapay gbre fabrikalar kurulmutur. Boya sanayisi de kimya sanayisinin nemli bir daldr. zmir, Mersin ve stanbul'da younlamtr.

M A K N E S A N A Y S
Bu sanayi dalna karayolu, havayolu, deniz yolu tatlar, traktr, tarm makineleri ve elektrikli makineler gibi aralarn retimi girer. Bu sanayi dalnn en nemli alan otomotiv sanayisidir. Otomotiv sanayisine otomobil, otobs, kamyon, kamyonet. jeep, motosiklet ve traktr retimi girer. Traktr retimi Trkiye'de ilk olarak montaj eklinde balamtr. Otomotiv sanayisi iinde otomobil retiminin nemli bir yeri vardr. Otomotiv endstrinin gelimesi Trkiye'de 1963'te balam, 1967'de ilk yerli otomobil olan Anadol yaplm, 1970'ten sonra gelime olmu, Murat ve Renault otomobilleri de yaplmtr. lk olarak stanbul evresinde retime geilmitir. Bursa, Adana, zmir ve stanbul'da otomobil fabrikalar vardr. Ayrca otobs, kamyon ve kamyonet fabrikalar ise; Aksaray, zmir, zmit ve stanbul'dadr.

ORMAN RNLER SANAYS

Orman rnleri sanayisinin ham maddesi aa, en nemli retimi ise selloz ve kttr. Odunun hammadde olduu sanayi kollarnn en nemlisi kat endstrisidir. Trkiye'de SEKA'ya bal kat fabrikalar, Dalaman (Mula), ayuma (Zonguldak), Aksu (Giresun), Taucu (Mersin), Takpr (Kastamonu), Balkesir, Afyon, zmit ve Bolu'da bulunmaktadr. Orman rnleri sanayisi iinde mobilyaclk da nemlidir. Mobilya sanayisi Trkiye'de ok hzl bir gelime iindedir. Bata Ankara, stanbul ve

-C D ! ^ F Y A -

61

Eskiehir olmak zere ok sayda mobilya reten atlye ve byk tesisler vardr.

M E N T O , S E R A M K V E C A M S A N A Y S
Bu sanayi faaliyetlerinin ham maddesi topraktr. imentonun ham maddesi; kireta, kil ta, killi sist gibi talardr. Camn ham maddesi kum ve seramik, porselenin ham maddesi ise kil ve feldispattr. ie ve cam sanayisi alanndaki ilk ada fabrika Paabahe'de ie ve Cam Fabrikas olarak almtr. Seramik ve porselen sanayisi, genel oiarak tabak, anak, vazo, ss eyalar, fayanslar, lavabo ve klozet talar reten faaliyet alandr. Bunlar, Marmara ve Ege blgelerinde bulunur. Endstrinin Trkiye Ekonomisindeki Yeri ve nemi: Trkiye'de endstrileme 1950'den sonra gelimeye balamtr. Trkiye'de endstri kollarnn nemli bir blmnn hammaddesi tarma, hayvancla, ve yer alt kaynaklarna baldr. Trkiye'nin sanayi rnleri ihracatndaki en nemli pay dokuma ve giyim (tekstil)'e aittir. Trkiye'de endstri sreci montaj sanayi durumundan yerli sanayiye gemeye balamtr. Faal nfus sanayinin gelimesine bal olarak giderek daha fazla istihdam edilmektedir.

T R K Y E S A N A Y S N N S O R U N L A R I
Enerji konusundaki da bamllk, ok nemli bir d ticaret ana yol amakta, bu da sanayiye yaplacak yatrmlar frenlemektedir. leriye ve ilerideki ihtiyalara ynelik uzun vadeli bir sanayi politikasnn bulunmamas, Ekonominin zayfl nedeniyle uygulanan farkl para politikalarndan kaynaklanan dzensiz ve beklenilmeyen fiyat hareketleri, Baz sanayi kollarnda (biliim teknolojisi vb) gerekli teknolojiye sahip olunamamas, Sanayi kurulular arasnda kk ve orta lekli iletmelerin (KOB) ounlukta bulunmas, Aratrma ve gelitirme iin yeterli kaynan ayrlmamas

T U R K IY E 'D E E N D U S T R I
ENDUSTRI BESIN ENDUSTRISI ENDUSTRI KOLU eker Endstrisi ay Endstrisi Un ve Unlu Urnler Endstrisi Konservecilik St ve St Urnleri Endstrisi Bitkisel Ya ve Sabun Endstrisi YAYGIN OLDUU YERLER Anadolu Blgesi Dou Karadeniz(en ok Rize) Anadolu Gney Marmara (Bursa, anakkale, Balkesir, Ege Blgesi) Dou Anadolu, Karadeniz, Trakya, Ege, i Anadolu, Akdeniz Blgesi Zeytinya: Ege Blgesi (Edremil-Ayvalk) Marmara (Bursa-Gemlik) ve Gaziantep yreleri Ayiek ya: Trakya, Ege, Anadolu ve Karadeniz'in blgeleri Sabun; zmir, stanbul, Hatay ve Mersin Sigara; istanbul, zmir, Akhisar, Adana, Samsun, Tokat, Malatya ve Bitlis ki; Tekirda, stanbul, zmir, Ankara, Yozgat, Nide ve Gaziantep istanbul, Adana, Nazilli, Malatya, Kayseri, Konya (Ereli), Denizli, Erzincan, Aydn, Uak, izmir, Adyaman Kocaeli (Hereke), stanbul, Siirt, Kayseri (Bnyan), Bursa, Diyarbakr, Uak ve zmir Bursa, Gemlik doal ipek fabrikalar stanbul, Bursa, Hereke, Suni ipek fabrikalar Isparta, Uak, Grdes, Demirci, Kula, Manisa, Bnyan (Kayseri), Sivas, Nide ve Konya Ereli, Karabk, skenderun Seydiehir Samsun, Maden (Elaz), Kre (Kastamonu), Murgul (Artvin) Krkkale, Sivas stanbul, izmir, Adana zmit, zmir istanbul, Adapazar, zmir, zmit Krehir Bursa, stanbul, zmir, izmit, Adapazar, Kayseri, Ankara, Adana, Aksaray Giresun (Aksu), Afyon (ay), Zonguldak (aycuma), Silifke (Taucu), Dalaman ve Balkesir Yalova, iskenderun, zmit, Ktahya, Elaz, izmir, Karabk, Samsun, Bursa, Mersin, Adana Ankara ve Sivas istanbul, ayrova (izmit), Mersin, Lleburgaz istanbul, anakkale, Bilecik, Ktahya, zmir

Sigara ve ki DOKUMA ENDUSTRISI Pamuklu Dokuma Ynlii Dokuma jpekli Dokuma Halclk MADEN ENDUSTRISI Demir-elik Fabrikalar; Alminyum Fabrikas; Bakr Tesisleri elik Kimya Endstrisi la Petro Kimya Oto lastii. Uak lastii Otomotiv Endstrisi Kat Endstrisi Gbre Endstrisi imento Cam Sanayi
Porselen Seramik

-COGRAFYA-

63

madeninin OZUMLU KAVRAMA

5.
1. Aadakilerden hangisi endstride ham madde olarak kullanlan bir maden deildir? A) A) A) A) E) Demir Krom Bakr Bor Ta kmr Aadakilerden hangisi bakr zellikleri arasnda deildir? A) retilen bakrn bir ksm ihra edilmektedir. A) Trkiye, dnya bakr retiminde nemli bir yere sahiptir. A) Eski alardan beri kullanlmaktadr. A) Yurdumuzun eitli blgelerinde bakr yataklar vardr. E) En ok ila, kimya, fiberglas, izolasyon sanayisinde kullanlmaktadr.

2. Bir madenin iletilebilmesi iin aadaki artlardan hangisinin ncelikle uygun olmas gerekmektedir? A) Ulam imkanlarnn yeterli olmas A) Yeteri kadar ekonomik alt yapya sahip olmas A) Tenrorannnyksekolmas A) Deerli bir cevher olmas E) Devletin destek vermesi
CD CO

I. Dnya'daki rezervlerin % 10'u Trkiye'dedir. I. I. I. En ok Susurluk, Bigadi ve Emet'te Byk bir ksm ihra edilmektedir. Gbre endstrisinin ham maddesidir.

kartlr.

Yukarda borla ilgili verilen zelliklerden hangileri dorudur?

3. Aadaki merkezlerden hangisinde demir 'g madeni kartlmamaktadr? *~ A) Divrii C) Hasan elebi E) Eymir B) Edremit D) ayeli

A) II ve III C) III ve IV E) I ve III

B) I ve II D) II ve IV

4.

- Demir-elik endstrisinin nemli bir hammadesidir. - Demirin sertlemesinde ve paslanmaz elik

retiminde kullanlr. Yukarda bilgileri verilen maden

aadakilerden hangisidir? A) Demir C) Bakr E) Boksit B) Krom D)Bor 7. Aadaki klardan hangisinde manganezin kullanld alan doru bir ekilde verilmitir? A) Paslanmaz elik retiminde A) Cam endstrisinde dayankllk malzemesidir. A) Demirin elie dntrlmesinde kullanlmaktadr. A) Elektrik- Elektronik endstrisi E) izolasyon sanayi

-GENEL YETENEK GENEL KLTR DERGS-

8. Kkrt, Volfram madenlerinin ortak zellii aadaki klardan hangisinde doru verilmitir? A) Metallerin temizienmesinde kullanlmaktadr. A) Gbre sanayinde yardmc hammadde olarak kullanlmaktadr. C) Alminyum yapmnda kullanlr. C) lkemizde tek yerde kartlmaktadr. E) Demirin elie dntrlmesinde kullanlmaktadr.

12. - eker Endstrisi - Un ve Unlu rnler Endstrisi Yukarda verilen endstriler en fazla blgemizde bulunmaktadr ? A) A) A) A) E) Akdeniz Blgesi Ege Blgesi Anadolu Blgesi Gney Dou Anadolu Blgesi Marmara Blgesi hangi

lkemizde sanayi faaliyetlerinin en ok gelitii blge aadakilerden hangisidir? A) A) A) A) E) Marmara Blgesi Ege Blgesi Anadolu Blgesi Dou Anadolu Blgesi Akdeniz Blgesi
o o "Q
UJ

13. Aadaki endstri kollarndan hangisi ham maddenin bulunduu blgenin dnda kurulamaz?

A B ) C ) D ) E )
E)

eker St ve st rnleri Sabun

ay
ki

Ikemizde sanayi faaliyetlerinin gelimesinde aadakilerden hangisi etkili olmamstr? A) Ham madde kaynaklar A) Yer ekilleri zellikleri A) Maden kaynaklarnn varl A) Ulam E) Pazarlama ve tketim

Sanayi tesislerimiz alanlardadr.

genellikle

dalk

11. Aadakilerden hangisi lkemizdeki sanayi dalmn zellikleri arasnda degildir? A) Sanayi tesislerimiz bata stanbul olmak zere Marmara Blgesinde merkezilemitir. A) zmir ehri bata olmak zere ikinci sray Ege Blgesi alr. A) Sanayi faaliyetleri, nfusu fazla olan illerde younluk gsterir. A) Doru ve Gney Dou Anadolu Blgeleri sanayi faaliyeleri asndan en geride kalan blgelerimzdir.

14. Aadaki ehirlerin hangisinde dokuma vounlasmamstr? A) A) A) A) E) Gmhane Adana Adyaman zmir Uak

pamuklu

15. Aadaki yerlerden ilenmektedir? A) Maden C) Guleman E) Bnyan

hangisinde

boksit

B) Seydiehir D) ayrhan

-COGRAFYA-

65

16.
20.1. Bakr ^ Murgul Alminyum > Seydiehir Demir > Divrii Kkrt -> Emet Krom > Fethiye

II.
II. II. Yukarda verilen Trkiye haritasnda numaralanm yerlerin hangisinde dierlerinden farkl bir sanayi endstrisi vardr? A)l B)ll C)lll D) IV E) V II.

Yukarda verilen madenlerden hangileri karldklar yerde ilenir? A) II C)lllveJV E) IV B) I ve II D)IVveV

17. Seydiehir, Akseki, Seyitgazi ve Milas'ta en nemli yataklar bulunan ve alminyumun hammaddesi olan yeralt kayna aadakilerden hangisidir? A) Kurun C) Bakr E) Demir B) Krom D) Boksit
C5

CO C

g b re
18. Akdeniz Blgesinde petrol ve sanayisinin bir arada kurulduu merkez aadakilerden hangisidir? A) A) A) A) E) el skenderun Antalya Keiborlu Pozant

19. Ege Blgesi'nde aadakilerden hangisi yer almaz? A) A) A) A) E) Vagon fabrikas Petrol rafinerisi imento fabrikas Cam fabrikas Sigara fabrikas

66ZMLER

-G E N EL Y E TE N E K GE N E L K U LT U R DE R G IS I 11. E seeneinde verilen bilgi yanltr. Sanayi tesislerimiz geneliikle ovalardadr. (Cevap E) 12. eker, un ve unlu rnler endstrisi en fazla Anadolu Blgesi'ndedir.

1. Takmr endstride ham madde olarak deil, endstri ve baka alaniarda enerji kayna olarak kullanlmaktadr. (Cevap E)

2.
Bir madenin iletilebilir dzeyde olmas iin tenr orannn yksek olmas gerekm^ktedir. Yani maden cevheri iindeki metal orannm mmkn olduu kadar yksek olmas gerekmektedir. (Cevap C) 3. Verilen seeneklerd^n ayeli'nde demir

(Cevap C) 13. ay, tarladan toplandktan sonra hemen ilenmesi gereken bir rndr. Dolaysyla yetitirildii yerde ilenmesi gerekir. (Cevap D)

kartlmamaktadr. (Cevap D) 4. Verilen bilger krom madenine aittir. (Cevap B) 5. Bakr, elektrik-elektronik hammadd9sidir. endstrisinin nemii 14. Gmhane'de ve yakn

evresinde

pamuk retiimemesi ve bir ok faktrden dolay dokuma endstrisi gelimemitir.

(Cevap E) 6. II ve III numaral cmleler dorudur. Dnya rezervlerinin yardan fazlas lkemizdedir. Endstride ok eitli alanlarda kuanlmaktadr. zellikle jet ve roket yakt, fiberglas, izolasyon maddeleri, ila ve kimya endstrisi ile fotoraflkta kullanlr. (C9vap A) 7. Demirin eiie dntrlmesinde kullanlan manganez, bugn iin byk neme sahiptir. Karad^niz Erelisi, Denizli'nin gneyinde Uluky ve Ankara yaknndaki ayrlk balca yataklarmzdr. (Cevap C)

s : o
>

(Cevap A) 15. Boksit ilenerek Alminyum haline Seydiehir'de getirilmektedir. (Cevap B) 16.1 - Zonguldak -> aycuma -> Kat Sanayi -> Giresun - Aksu -> Kat Sanayi -- Mersin -> Silifke-Tavas -> Kat -> Balkesir -> Kat Sanayi -> zmir -> Otomotiv, Gbr9, Kimya

UJ

II
II II II

Sanayi

Endstrisi porselen vs. (Cevap E) 17. Alminyumun hammaddesi boksittir. lkemizde Akdeniz Blgesi'nde kartlr.

8. Kkrt

->

Keiborlu (Isparta) Uluda (Bursa) (C^vap D)

Volfram ->

9. lkemizdeki sanayi faaliyetlerinin en fazla gelitii blge, Marmara Blgesi'dir. (Cevap A) 10. lkemizde sanayi faaliyetlerinin gelimesinde tek bana yer ekilleri zellikleri etkili deildir. (Cevap B)

(Cevap D) 18. Akd9niz Blgesinde gbre sanayisi sadece skend^run ve Iel'de kurulmutur. Petrol sanayi ise Ata'ta sadec9 el'dedir. (Cevap A) 19. Petrol rafineri zmir-Aliaa'da; im^nto zmirSke, Denizli, Afyon, Uak'ta; Cam Denizli'de; Sigara

sanayi zmir'de mevcuttur. Vagon sanayi ise sadece Adapazan'ndadr. (Cevap A) 20. Bakr ve aliminyum karldklar yerd9 ilenen maden9rdir. Krom Fethiye'de karlmakta fakat Antalya'daki f9rro-krom tesislerinde ilenmektedir.

(C evap B )

-CORAFYA-

67

IKMI SORULAR ve ZMLER

1. Aadaki endstri kollarndan hangisi tarma dayah degildir? (99 DMS O) A) A) A) A) E) Ynl dokuma Cam eker Sigara Kt Pamuklu dokuma, gl ya, kat ve alminyum gibi endstri kollar Akdeniz Blgesi'nde hammadde olduu iin buraya kurulmutur. skenderun'da kurulu olan demir elik iletmesinin demir ihtiyac daha ok demir kartlan dier blgelerden salanr. (Cevap E)

Cam endstrisi tarma retiminde kum ve yararlarlr.

dayal eitli

deildir. Cam minerallerden (Cevap B)

Aadaki grafik 1983-1990 yllar arasnda Trkiye'deki otomobil ve traktr retimini gstermektedir.

2. Aadaki endstri kurulularndan hangisi, iledii hammaddenin retildii evrede kurulmutur? (99 DMS O) A) Mersin'deki petrol rafinerisi Ereli'deki B) demir-elik fabrikas stanbul'daki sigara C) fabrikas Erzincan'daki pamuk iplii D) E) fabrikas Murgul'daki bakr iletmesi Bakrn kartld balca yerlerden Murgul (Artvin)'dur. kartlan bakr Murgul tesislerinde iletilmektedir. biri de cevheri

Bin

1600 0a 1400 001200 001000 0a

8000 0.. 6000
Q

Otomobil Traktr

04000 02000 0-0 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 Yllar

3. Akdeniz Blgesi'nde gelime gsteren aadaki endstri dallarndan hangisinin hammaddesinin byk bir ksm blge dndan saianmaktadr? (99 DMS L)

Yalnzca bu grafie dayanarak aadaki yarglardan hangisine varlamaz? (99 DMS L)

A B ) C ) D ) E )

Pamuklu dokuma Gl ya Kat Alminyum Demir-eiik

A)

Verilen yllarda, otomobil retimindeki

art miktarlar ile traktr retimindeki azal miktarlar birbirine eittir. A) 1988 ylna kadar otomobil retimi srekli artmtr. A) Traktr retimi dalgalanma gstermektedir. A) Verilen yllarda otomobil retimi traktr retiminden fazladr.

E)

1990 ylndaki otomobil retimi, 1984 ve 1985 yilarndaki otomobil retimi toplamndan fazladr.

Verilen grafii incelediimizde A seeneinin doru olmadn grrz. Verilen yllarda otomobil retimindeki art miktar ile traktr retimindeki azal miktar birbirine eit deiidir.

(C ev a p A )

68-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

5. Trkiye'de aadaki endstri kollarndan hangisi dierlerine gre daha az yaygndr? (99 DMSL) A) eker C)Gda E) Dokuma B) imento D) Kat

Gm ve altn iletmecilii Edirne'de yaygn deildir. A, C, D, E'de seeneklerde verilen merkezler ve orada yaygn olarak yaplan el sanatlar eletirmesi dorudur. (Cevap B)

lkemizde kat endstrisi verilen dier endstri kollarndan daha az yaygndr. (Cevap D)

8. Aadakilerden hangisi yurdumuzda en az yerde karlmaktadr? (2001 KMS) A) Demir C) Linyit E) Takmr M e r k e z E l s o a > n a t Bakr iletmecilii Gm vealtn iletmecii inicilik B) Bakr D) Krom

6.

Aadakilerden hangisinde. Balkesir, skenderun ve Malatya'da bulunan nemli endstri kurulular doru olarak verilmitir? (2000 KMS) iskenderun Demir-elik Sigara Dokuma Demir-elik Kt Balkesir Kt eker Kt Malatya eker Dokuma eker

K t
Sigara

A) A) A) E)

A)

S ig a ra
Dokuma

Kat endstrisinin bulunduu yerler: Balkesir, Giresun (Aksu), Afyon (ay), Zonguldak (aycuma), Silifke (Taucu) Dataman (Mula) Demir elik endstrisinin bulunduu yerler: skenderun, Ereli, Karabk. eker endstrisinin bulunduu yerler: Uak. Eskiehir, Alpulu, Turhal, Adapazar, Susurluk, Burdur, Konya, Ktahya, Amasya, Kayseri, Malatya, Elaz, Erzurum, Erzincan, Ankara, Kastamonu, Burdur, llgn, Ar, Ereli, aramba, Suluova, Erzincan, Afyon, Elbistan, Sorgun, Kars, orum, Mu, Erci. (Cevap A)

7. Aadakilerden hangisinde bir merkez, orada yaygn olmayan bir el sanatyla birlikte verilmitir? (2000 KMS) A) A) A) Erzincan Edirne Ktahya A) Kahramanmara Tahta oymaci E) Uak Hahchk

OZUM:
Takmr'nn tamam Zonguldak'ta karlr. Trkiye'de sadece (Cevap E)

9. Trkiye'de aadakilerden hangisini reten endstri kurulularnn says dierlerinden daha azdr? (2002 KPSS) A) Pamuklu dokuma A) imento A) eker A) Demir-elik E) Bitkisel ya

Verilen endstri kurulularndan demir - elik endstrisi dierlerine oranla daha azdr. (Cevap D)

10. Aadaki endstri kollarnn hangisinde hammadde olarak orman rnlerinden yararlanlmaz? (2002 KPSS) A) A) Kat Suni gbre

A)
A) E)

la
Kozmetik Mobiiya

Suni gbre retiminde yararlanlmaz.

orman rnlerinden (Cevap B)

-CORAFYA-

69

11. srada (Cevap E)

OZUM:
Trkiye'nin dsatm nda madencilik deildir. H aritad a g ste rile n m erke zle rd e b u lu n a n 14. Trkiye'de, aa d aki endstri dallarn n endstri kolu aadakilerden hangisidir? (2003 hangisinde retim yapan kurulular dierine KPSS) gre daha fazladr (2003/2 K PSS) ? B )C a m A) Kt C) A) Sigara D) Kimya SeramikE) A) Dokuma Otomotiv A) O tomotiv A) Kat B u y e rle rd e h a m m a d d e s i to p ra k o la n s e ra m ik E) Demir - elik sanayi gelimitir. (Cevap C) V erile n en d s tri da lla rn n i in de do kum a e n d s tris in d e re tim y ap an k u rulu lar d a ha fazladr. Bu endstri iin gerekli tm hammaddeler lkem izde bolca bulunur. (Cevap B)

12. D okum a endstrisinin bir kolu olan hazr giyim , aadaki illerin hangisinde dierlerinden 70 daha fazla gelim itir? (2003 KPSS) | A) stanbul S
m

B) Samsun B) zmir B) Antalya E) Malatya

15.Trkiye'de, aadaki yer alt kaynaklarndan hangisinin rezervi dierlerininkinden daha M zengindir (2003/2 KPSS) ?
S

Trkiye'de hazr giyim in en fazla gelitii il stanbul'dur. (Cevap A)

A) Kkrt A) Takm r A) Krom D) Civa E Petrol

1 3 . T rk iy e 'd e m a d e n ve m a d e n c ilik le ilg ili A) Trkiye baz m adenlerin rezervi aadaki ifadelerden hangisi yanlstr (2003 ? bakm ndan KPSS) dnyada ilk sradadr. E) Dsatmda madencilik en byk paya sahiptir. A) M adenlerin, endstrinin gelim esine katks vardr. A) M aden yataklarnn oluum u, Trkiye'nin jeolojik yapsyla ilgilidir. A) Trkiye m aden eitlilii bakm nd an zengin birlkedir.

Krom retim inin rezervi seeneklerde verilen dier yer alt kaynaklarndan daha fazladr. (Cevap C)

16. Aadakilerden hangisi Trkiye'de bulunan iki kentten birinin endstri bakm ndan dierinden d a h a faz la g e li m i o ld u u nu g s teren e n byk kanttr? (2004 K PSS ) A) Eitim seviyesinin yksek olm as A) Ulam olanaklarnn eitli olm as A) Enerji tketim inin fazla olmas A) Yer alt ve yer st kaynaklarnn eitli olmas E) N fus youn luu n un faz lao lm a s

70-

-GENEL YETENEKGENEL KLTR DERGS-

Bir blge ya da ehirde endstri faaliyetlerinin gelimesini en iyi enerji tketiminin fazla olmas kantlar. nk enerji tketimi endstrinin geiimesine direk paraleldir. Sanayi esisleri srek olarak enerji tketimi yapmaktadrlar. (Cevap C)

19. I. Endstride kullanlan hammadde tr II. II. II. II. Yer alt kaynaklarnn eitlilii Kii bana den milli gelir Nfusun blgelere dal Yerleim yeri says

Y ukar dakilerden hangisi T rkiye'nin gelimilik dzeyi hakknda bilgi verir? (2005 KPSS) 17. I. Samsun - Bakr iletmesi II. II. II. II. skenderun - Demir-elik Seydiehir- Boksit Murgul - Bakr zmit - Rafineri A) I - III D) II ve IV B) III - IV E) II ve V 0) II

Yukardaki madenierden hangileri karld yerde ilenmektedir? (2005 KPSS) A) I D) III ve IV B) II E) II ve III C) I ve IV

Kii bana den milli gelirin artmas sanayinin gelimesi, endstride kullanlan maddelerin tr (rnein tarm rnleri mi yoksa sanayi rnleri mi) gelimilik dzeyi hakknda bilgi verir. (Cevap A)

Seydiehir karlan Boksit, Seydiehir Alminyum g Entegre Tesislerinde retilir. Murgul'daki bakrda >; " S karld yerde ienir. (CevapD)

18. Aadakilerden hangisi endstrinin Trkiye ekonomisine katksn artrmak iin alnmas gereken nlemlerden biri degildir? (2005 KPSS)

A)

Endstri kurulularn engebeli arazilerde kurmak A) Endstri kurulularn hammaddeye yakn yerlerde kurmak A) Endstri rnlerinin pazar an gelitirmek A) Endstri iletmelerine kredi salamak E) Endstri kurulularna yer bulmada ve vergide kolaylk salamak

Endstrinin kurulup geliebilmesi iin gereken koullardan biri de ulamdr. Endstrinin kurulaca lokasyon (yer) dalk bir saha olursa ulamn rahat ve serbest yaplmas sekteye urar ve ayrca maliyet artar. Engebeli sahalarn endstri iin yer seiminde kullanlabilecei tezi ekonomik adan deer tamaz. (Cevap A)

-TEMEL YURTTALIK BLGS-

71

TEMELYURTTALIKBILGISI | dare Hukukuna Giri 2

D A R S Z L E M E L E R d a ri s z le m e le rin k o n u s u b ir k a m u h iz m e tina, b ir ka m u hizm etinin bilfiil yr t lm esid ir. A bonm an katlm e szlem ele riyle , baym d rlk szle m a ri s z le m e d e ild ir. d a ri s zle m e le rd e id a re id e leri stn taraftr yani szlem en in koullarm belirler r tara f g ze tir, d en e tle r. ka ve dari szlem eler unlardr: K am u istikraz s zle m e le r M a li iltizam K am u h izm e ti im tiyaz szlem ele ri Y e r a lt v e y e r s t s e rv e tle ri i le tilm e s in e ilikin szlem ele r O rm an ile tm e szlem ele ri d a ri hizm e t s zle m e le ri Y ap -ile t-de vre t s zle m e le ri D A R E N N Z E L H U K U K S Z L E (KM E LU R A L E L E R ) A M E H B u sziem elerde kam u hizm etin i bilfiil yrtmn us u o lm a m a k ta ; s ad e c e id a re ih tiy a dm a l u u ko e sz u yd ve h izm etleri te m in etm e kted ir. K ura l szlem e lerin ta ra flar eittir. ola ra k K a m u h a rc a m a s n g e re k tire n m a l v e y a ah iz m e t ve yapm ilem leride K a m u ha le (4anunu lm la r K 734) u y g u la n r. K a m u y a g e lir s a la n my sn e a i le rd e is e D e v le t h a le K a n u n u uygulanr. K am u a n lik (2 8 8 6 ) ihaiele rinin te m el ilkeleri: O rta k lk e le r: a) a) A len iye t-saydam lk ilkesi R ekabet ilkesi E it m ua m e le ilke si G izlilik ilkesi >> A yr ayr ihale dzenlenm esi ilkesi

4 7 3 4 S a y l K a n u n 'a g re y e n i ilk e le r

" > 5

d e n e i b u lu n m a y a n b ir i i in klameam as ih a le y D A R E N N Y E T K L E R

D z e n le m e Y e tk is i: re n in g e n e l v e s o y u t d a nite likte norm lar koyab ilm e ye tkisid ir.

I. I.

rg tle n m e Y e tk is i: re , id a ri fo n k s iyo n u n u d a ye rin e g e tirm e k i in rg tle n m e y e tk is in e sa h ip tir. B u ra da e m e! ilke ka nu ni id are ilke sidir. B aka nlkla r, ille r v e i! z e l id a re le ri, l e le r, n iv e rs ite le r (V a k f n ive rs ite le r d a h ), K am u kurum u n ite liind e k i m e s le k ku ru lu la r m u tla ka ka nu n la ku ru lm a s g e re k ir. B u c a k , b e le d iy e , K T Ie r is e id a ri i le m le kurulur. I. Yaptrm Uygulam a Yetkisi:

dari yaptrm -> dari ceza -> dari icra (resen icra) d a ri c e za lad a ri d ze n i s a la m a ya y ne lik o la n r: ve id arece uygulan an yaptrm la rd r. D isiplin gibi. lar ceza d ari icra (=re se n ic ra ):re n in id ari ile m leri isinin u yg u lam as ve kam u hu ku ku nd an doa n d a kend a lacakla rn ke nd isin in tah sil e tm esid ir. IV . da re n in M a l E d in m e Y e tkile ri: d a re , ih tiy a d u y d u u m e nk u l v e g ay rim e n ku u h iz m e tin in g e re i o la rak zo rla e le g yetkisinke ka m lle ri e irm e sah iptir. B u iki ekiide olur. 1 ) K a m u la trm a : D e v ie t v e k a m u t z e lk i ile ri, k a m u y ag e rnkn i i h a lle rd e , g e r e k k a r lk la rn dee ek ra re tird p m in artyla , zel m lkiye tte b ulun a n ta na lla rn ta m a m n v e y a b ir k s m n , kg ste ren esas ve m m az a n u n la usu lle re g re , kam u latrm aya ve r ze rin d e id a ri irtifa kla r ku rm a ya ye tkilidir. b un la K a m u la trm a b e d e li ile k e s in h k m e b a la n a nbedeli n akden ve p ein o larak den ir. A ncak, artrm ta rm re fo rm u n u n u y g u la n m a s b y k e ns u la mea e rji v p ro je le ri ile is k a n p ro je ie rin in

72.

-G E N E L Y E T E N E K G E N E L K U L T U R D E R G IS IKamu Hizmetlerine Egemen Olan Temel lkeler: I. Sreklilik (=Kesintisizlik) ve Dzenlilik Kesintisizlik, kamu hizmelerinin her an, gnn ve gecenin her saatinde yrtld anlamna gelmeyip, tatmin edilecek ihtiyacn ortaya kt zamanda yrtlmesini salar.

gerekletirilmesi, yeni ormanlarn yetitirilmesi, kylarn korunmas ve turizm amacyla kamulatrlan topraklarn bedellerinin denme ekli kanunla gsterilir. Kanunun taksitle demeyi ngrebilecei bu hallerde, taksitlendirme be yl aamaz; bu takdirde taksitler eit olarak denir. Kamulatrmada nce satn alma usul denenir. Bu yolla kamulatrma yaplamazsa idare mlkiyetin elde edilmesi iin yarg yoluna bavurur. Bavurulan mahkeme gayrimenkuln bulunduu yer asliye hukuk mahkemesidir. 2) stimval: Yasaya dayanlarak olaanst durumlarda, karl denmek suretiyle menkullere idarece zorla el atlmasdr. Bedensel ykmllkler de istimvalin konusunu oluturabilir.

II.

Deikenlik (Uyarlanma): Deien ihtiyalara gre hizmetinde nicelik ve neteliindeki deime zelliini belirtir. dareye takdir yetkisinin tannmasnn sebebi, kamu hizmetlerinin deikenlik zelliidir.

II.

K O L L U K FA A Y E T L E R
darenin kamu dzenini korumak ve salamak iin giritii tm faaliyetiere kolluk faaliyetleri denmektedir. Kamu dzeni, bireylerin umumi veya umuma ak yerlerde gvenlik, dirlik, esenlik ve salk iinde yaamlarn srdrmelerinin salanmasyla korunur. Kamu dzeni; gvenlik, dirlik ve esenlik, salktan oluur. Kolluk, adli kolluk ve idari kolluk olarak ikiye ayrlr: Adli Kolluk: Adli makamlarn emrinde alr, bastrc nitelikte olup sadece tam teekkll karakollarn olduu yerlerde oluturulur. dari Kolluk: dari makamlarn emrinde alr, nleyici niteliktedir ve her yerde bulunur. nilgiNolu' Olaanst haller ve skynetim halinde koiluk yetkileri geniler. Skynetim halinde kolluk yetkileri askeri makamlara geer.

Nesnellik ve Eitlik: dare, kamu hizmetlerini yrtrken objektif davranmal ve yan tutmamaldr. Bu nedenle, bireyler de kamu hizmetleri karsnda gerek yararlanma ve gerekse katlma yerinden eit durumdadr. Burada eitlik mutlak anlamda olmayp, eitler aras eitliktir IV. Bedelsizlik (Meccanilik): darenin yrtlen kamu hizmetlerinden bir kazan elde etmesi dnlemeyecei gibi, hizmetten yararlananlar da alnan paralarla o hizmetin maliyetinin karlanmasn isteyemez.

K am u H izm etlerinin Trleri

a) Tekelli - Tekelsiz: Konusunu oluturan faaliyetin zel kesime de braklmasna ya da zel kesime tamamen yasaklanmasna gre yaplan bir ayrmdr. Salk, eitim tekelsiz birer kamu hizmetiyken, demiryolu ile ulam tekelli bir kamu hizmetidir.

2)

Yrtld alana gre: Milli kamu hizmetleri ve mahalli kamu hizmetleri olarak ikiye ayrlr. Milli kamu hizmetleri, tm lke dzeyinde yrtlen kamu hizmetidir. rnek: TCDD'nin yrtt ulatrma hizmeti 2) Faaliyet konularna gre

K am u H izm eti
Kamu Hizmeti: Siyasal organlar tarafndan kamuya yararl olarak kabul edilen, bir kamu kuruluunun ya kendisi ya da yakn denetimi ve gzetimi altnda zel kesim tarafndan yrtlen faaliyetlerdir. Bir hizmetin, kamu hizmeti saylmasnda asli organ, yasamaorgandr.

a) dari kamu hizmetleri: darenin klasik, geleneksel faaliyetleridir. Bayndrlk, eitim, salk

b)

ktisadi kamu hizmetleri: Elektrik, ulam

gibi konulardaki faaliyetlerdir. K..T'ler bu amala kurulan kurumlardr.

b)

Sosyal Kamu hizmetleri: Devletin, alma hayatn, sosyal gvenlii vb sosyal adaleti salamak amacyla yrtt hizmetlerdir. Ba-Kur, Emekli sand, SSK, Trk Kurumu, Basn ln Kurumu.

b)

Bilimsel-Kltrel Kamu Hizmetleri:

TBTAK, niversiteler, Devlet Opera ve Balesi gibi konulardr.

c) -TEMEL YURTTALIK BLGS-

73

K a m u H izm e tin in G r lm e U s u lle ri

M E M U R L A R IN S IN IF L A N D IR IL M A S I 6 5 7 'y e

E m ane t U sul :ir hizm etin sadece D evle t ve kam u re D e v le t M e m u rla r 1 0 s n fa a y rlm tr. B g tze l kiile rin in im kan la r ve pe rso ne liyle ye rine 1) G enel dare hizm etleri sn f getirilm esidir. 1) Teknik izm etler H snf R uh sa t U su l :zel kii, tek ta ra fl, ida re n in izn ine d a ya l o la ra k k a m u h iz m e tin e k a tlr. B e le d iy1) n inS a lk h iz m e tle ri ve y a rd m c s a lk e h iz m to p lu ta m a c ik h iz m e tle ri, e itim v e s a lk e tle ri snf hizm etleri gibi.. 1) E itim ve retim h izm e tleri snf M te re k E m a n e t U s u l : k a m u h iz m e tin in , B ir h a s a r, za ra r ve m a s ra fla rn n d e v le te a it o 1) a kA vuka tlk hizm e tleri sn f lm k o u lu y la ze l k i iy e b e lirli b ir c re t v e ya 1)ra nD in hizm etle ri snf o ka rsnd a g rd r lm esid ir. 1) E m n iye t h izm eleri snf 1) sn m tiyaz Y e tk isi: kam u hizm etin in hasar, zarar ve Y ardm c hizm etler f B ir m asraflar ze l kiiye a it o lm ak ze re ku ru lm as ve M lki idare am irlii hizm etleri snf 1) i le tilm e s i v ey a ku ru lm u b ir ka m u h iz m e tin in 10 )M illi istih bara t hizm e tle ri sn f iletilm esidir. M E M U R L U A G R K a m u G re v lile ri (D e v ie t M e m u rla r) A ) G e n e l K o u lla r: d a re ta ra fn d a n is tih d a m e d ile n g e r e k k i ile r 1 vlisi ida re nin "insa n " unsu ru nu o luturu r. K am u g re ) T rk va tan da o lm a d a r v e g e n i o lm a k z e re ik i a n la m d a k u lla1 )lr.K u ral o lara k 1 8 ya do ldu rm u olm a n G e n i a la n d a , C u m h u rb a ka n n d a n h e rh a n g1 ) b irE n az o rtaoku l m ezun u olm a art i ka m u i is in e k ad a r he rke s i ka p s a r. D a r a n la m da 1) M ahkum iyeti taksirli sular ha ri en az 6 ay is e , d e v le tin s iy a s i y a p s n o lu tu ra n o rg a n la r ile hap is z e l h u k u k h k m le rin e g re a l a n la r h a ri , b ir a lan la r ile a r h ap is ala n lar m em u r ola m a zlar. B az ka m u daire sine b a l o larak a lan he rke si ka psar. c e z a la r te c il e d ils e v e y a a ff a u ra s a b ile d e v le t 6 5 7 s a y l D e v le t M e m u ria r K a n u n u n d a k a m u m e m u rlu u n a e n g e l o lu rla r. rn e k ; h rs z lk , g reviile ri 4 te m el kate go rid e ye r a lr. em n iye ti suistim al a) S zlem e li P ersonei 1) A skerlik a) G eici Personel 1) S alk a) iler B) zelK oullar d) M e m u rla r (B u ra d a s a d e c e d e v le t m e m u rlu u e itli h iz m e tle r i in y a b a n c d il v b ko u lla r anlatlacaktr) ngrleb ilir M e m u rlu a a ln m a d a s n a v y n te m i M EM U R LU K u y g u la n r. B u , liya k a t v e e itlik ilke s in e ze llik le ri: h iz m e t e d e r. L iy a k a t e n b a s it ta n m y la D e v le t ve d i e r ka m u t ze l k iile rin d e g re v m e m u rlu u n la y k o la n a v e rilm e s i v e y in e y k s e lm e d e m e m u ru n y e te n e in e g re yapariar. yaplm asd r. G e n e l id a re e s a s la rn a g re y r t lm e s i - M em u rlar, m esle e aday olarak baiarla r. gereken kam u hzm e tini yrt rler. M em u rla rn g rd g re vle r a s li M e m u rla rn d e v v e y k m l l k le r i: ve A n aya sa ve kan u n la ra sa d aka t 1) M e m urluk bir m eslektir. B u neden le m em u rlar siyasiT a rafszlk ve de vle te b a ilk iktida rla iliki iin de de ild irler ve g revle rin i yerineH iye ra rik ste b a llk 1) getirirlerke n tara fsz davranm ak zorundad rla r. 1) banda bu lunm a 1) U yum lu giyin m e 1) M a l b ild irim in d e bu lun m a 1) G rev yerind e ika m e t e tm e
1)

sreklidir.

2) 48)
8)

-GENEL YETENEK GENEL KLTR DERGS-

D avranlarda itina H izm eti ahsen ve kesintisiz olarak

d erecenin 3. kad em esinde 1 yl g revyapm as G rev iin ngrlen nitelikleri elde em esi S ic il b a k a m n d a n st d e re c e y e ykselebecek durum da olm as

grm e M e m u r la ra G e tir ile n Y a s a k la r 1) 1) B aka bir grev alm a yasa Ticaret ve dier kazan getirisi yasa 1) S iy a s i fa a liy e t te b u lu n m a v e s iy a s i p a r t ile r e g irm eyasa 1) D ernek kurm a ve dem eklere girm e yasa 1) Toplu hareke etm e yasa 1 ) G re vyasa 1) H ediye ve kar salam a yasa 1) B asna bilgi ve dem e verm e yasa 1) ki grev alm a yasa 10)G izii bilgileri aklam a yasa 11)Ayrld kurum a kar grev alm a yasa M E M U R L A R N H A K L A R I 1) H izm et ( alm a) hakk 1) U ygulam ay istem e hakk 1) G venlik hakk 1) Em ekliiik hakk 1) ekilm e hakk 1) M racaat hakk 1) ikayet ve dava am a hakk 1) S endika kurm a ve ye olm a hakk 1) zinhakk 1O )snat ve iftiralara kar korunm a hakk 1 1 )A y lk (m a a )h a k k ollukh akk 12)Y 13)Dier sosyal haklar

M E M U R L A R A U Y G U L A N A N D S P L N C EZA LA R I B ir kurum da alan m em urlarn kurum un dzenini bozucu davranlara kar uygulanan yaptrm iara disiplin cezas denir. T rle ri: U yarm a: M em ura daha dikkatli olm as gerektiinin yaz ile bildirilm esidir. G reve ge gelm ek, erkenayrlm ak gibi durum larda uyarm a cezas verilir. K n am a: em ura k usuriu oldu unun yazyla M bildirlm esidir. Basna bilgi ve dem e verm e gibi durum larda knam a cezas uygulanr. Aylktan kesm M em urun brt aylndan 1/3 e: -1/8 orannda kesinti yaplm asdr. l snrlarn izinsiz terketm ek gibi durum larda aylktan kesm e cezas verilir. K adem e lerlem esinin D urdurulm as: M em urun bulunduu kadem edeki ilerlem esinin 1 ila 3 yl durdurulm asdr. G reve sarho gelm e durum unda bu.ceza uygulanr. D ev let M em urlu un dan karm a:urun, M em b ir daha D evle t m em urlu una a lnm a m ak zere k a rlm a s d r. S iy a s i p a rtiy e y e o lm a s g ib i durum larda bu ceza uygulanr.
RilgiNotu/

U y a rm a v e k n a m a c e z a s n a k a r y a rg y o lu n abavurulam az.
(JilgiNoh/

M e m u r S ta t s n d e K s n t Y a p s D u ru m ia r: 1 ) K adro a :adrosu k aldrlan fakat m em urluk K s tats n de n h e n z k m am b ulu n an m e m u rlarn durum u anlatlr.

| M e m u r s e n d ik a la r g re v y a p a m a z la r. M E M U R L A R IN L E R L E M E S

2) G rev d e n u z ak la trm a : lm A b ir s o ru tu rm a n n s e la m e tle y r t lm e s i a m a c y la K o u lia r: geici tedbir olarak grevden uzaklatrlm asdr. B ulunduu kadam ede en az 1 yl alm ak U zaklatrlan m em urun m em urluk stats devam 0 eder. yi olum lu sicil aim lerleyecei bo kadem enin ak M EM UR LU UN SO NA ERM ES m evcut olm ase re c e Y k s e lm e s i (D ik e y Y k s e lm e ) D 1 ) s tifa ( e k ilm e ):e m u ru n g re v in d e n k e n d i M >> st derecede bo bir kadronun bulunm asistek v e arz usu ile ayrlm a iradesin i ba l kurum a inde bulunduu derecede en az 3 yl ve bu yazl olarak etm esi ve grevinden usui dairesinde Y a ta y (K a d e m e ile rle m e s i) le rle m e :

ek ilm esi d em ektir. stifa e den m em ur, y erine

______Yerinden Ynetimler_______
atanan kimsenin gelmesine kadar veya istifann kabulne kadar greve devam eder. 2) ekilmi Saylma (Mstefi): Memurun, belli hallerde idarenin yapaca bir ilemle ekiimi saylmasidr. 3) Dier Sebebler karima >> Koullarda eksikk Badamazlk >> lm Emeklilik Emeklilikte ya haddi kural olarak 65'tir. 30 yln dolduran veya 60 yan doiduran memurlar kurumlarnca emekliye sevkedilebirler. Memuriarn grev suiarndan dolay kovuturma yaplmas ve ceza davas almas 4483 noiu kanunla zel hkmlere balanmtr. Bakent rgt p DAR TEKLAT Merkezi dare Yerel Yerinden 1. Cumhurbakan C.B. Genel Sekreterlii Devlet Denetleme Kurulu 2. Bakanlar Kurulu Bal Kurulular lgili kurulular Tara rgt Hizmet Yerinden 1. l Genel idaresi Vali * il dare Kurulu il dare ube Bakanlar 2. le daresi Kaymakam ile dare Kurulu ie idare ube Bakanlar 3. Bucak Bucak Mdr Bucak meclisi Bucak Komisyonu 4. Bige idaresi Ynetimler 1. l zel daresi * Valilik * i! daimi encmeni * l genel mecsi 2. Belediyeler * Belediye bakan * Belediye encmeni * Belediye meclisi 3. Kyler * Muhtar * htiyar meclisi * Ky dernei Merkeze Yardmc Kurulular: Dantay Saytay
c cg m

75

Kamu Kurumlar *TRT * niversiteler *SSK * Emek Sand * KT'ler * DS * Karayollar * Ky hizmetleri *YK * Ba-Kur Kamu Kurumlar

2
3

>>

DPT

MGK

| Mahalli idareler >- .. Ozellikleri

Tzel kiilikleri vardr. Ayr bir malvarlna ve bteye sahiptirler. Karar organlar seimle ibana gelir. zerklikleri asldr. 1) l zel daresi Grevler: l snrlar iindeki halkn mahalli nitelikteki bayndrlk salk, eitim gibi genel ihtiyalann giderecek bizmetleri gerekietirmekle ykmldr. Organlar: l Genel Meciisi: ! zel idarenin en yksek irade ve karar organdr. ye says ile ve semen saysna gre belli oiur. Ylda iki kez olaan olarak toplanr. l genel Meclisinin btn kararlar valinin onamasna tabidir. Vali onaylamak istemedii karar yirmi gn iinde itiraz yoluyla Dantaya gtrr. l Daimi Encmeni: Dier bir karar organdr. !

76-

- GE N E L YE T E NE K 3 EN E L K L T R D E RG S -

g en e l m eclisin in ke ndi ye leri a rasnda n se ti iKb e n G r e v v e Y e tk ile r i: y a s l b e y e d e k y e d e n o lu u r . H e r z a m a n K ye a it iler ikiye ayrlr. top lan m az. V a li tarafnd an to p lan tya a rlr. K y n m ecb u ri i le ri; salk, e itim ve gvenlie V a li: z e l id a re n in b a , y r tm e o rg a n te m s ilc is i ilikin faaliye tlerdir. v e v e s a y e t m a k a m d r. z e l id a re n in m a lla rn k ri; y n e tir, p a ra s n h a rca r. V a iin in se im le d e K y n is te e b a l i le y n g ze lle tirilm e s i il de a ta m a yo lu yla ib a na g e lm e si il ze i ida reve kalkn m a sna yn e lik faa liye tle rd ir. sin in ze rkliini ta m a m en o rta dan ka ld rr. K y n O r g a n la r K y D e rneK ydeki tm sem enle rin oluturduu i: b ir ku ru l o lup , do ru d an d em okra sinin tek m e idir. Tem e l grevi, ih tiyar m eclisin i ve m uhta r sem ektir. A y rc a k y n is te e b a l i le rin i m e c b u ri h a le evirir.

ller kanunla kurulur. 2 ) B e le d iy e le r

B eled iye le r ka rm a ile m le kuru lur. (da ri ilem le ) h tiyar M ec lisK y de rn e in ce se ilm i ve do al i: yele rd en olu u r. h tiya r m e clisinin ba m u h tardr. O r g a n la r : B e le d iy e M e c lis i: y k s e k g r m e v e k a ra rM u h t a r : K y n b a , y r t m e o r g a n v e En te m s ilc is id ir. A y n za m a n d a k y d e D e v le tin b ir o rga n dr. O la an ve o la a nst top la nabilir. organdr. K u ra l o la ra k b e le d iy e m e c lis i k a n u n ta r z e rin d e M u h ta rn D e v le t le ri:n u n la r ila n e tm e k , Ka vesayet yoktur. h k m e t ka nu n la rn an la tm a k, k yn g ve n lik ve M e c lis in F e s h e d ilm e s i saln ko ru m ak gibi g revle rd ir. K a n u n d a b e l i r l e n e n o l a a n v e o l a u h t s m oK y l e Di: r n e in v e m e c lis in M a n ar t re t o p l a n t la r d n d a t o p la n r s a , .52 kararlarn uygu la m a k, kyn p a rala rn top la m a k ve h rd e m K a n u n d a b e lirle n e n y e rd e n b a k a b ir y e a rca a la r ko nu su nd a ih tiy a r m e clis in e h es a p verm ektir. toplanrsa H iz m e ts e l K u r u lu la r ( K a m u K u r u m la r ) f i nive rs iteler o S iy a s i m e s e le le r i m z a k e r e e d e r v e y e n iR5T T tem e nn ile rd e b ulunursa , YK (T z e l k i ili i Anayasada K a n u n u n v e rd i i g re v le ri s re le ri i in d e d ze nle n m e m itir) yapm aktan kam rsa, A ta t rk D il ve T a rih Y ksek K u ru m u i le ri B a k an n n te klifi ve D a n ta y ka ra r ile K a m u K u ru m u n ite li in d e k i m e s le k kurulular feshedileb ilir. B e le d iy e E n c m eB e le d iye id a re s in in ik in cOrtak zellikleri n i: i m z a k e re v e k a ra r o rg a n d r. B ir k s m y e le ri K am u t ze lkiili e sah ip tirler. bakan ve daire bakanlar gibi belediye yneticileri, d i e r y e le ri is e ilk y e le rin s a y s n g e m e m e k ze rktirler. > z e re b e le d iy e m e c lis in in k e n d i y e le ri a ra la rn d a > V e s a y e t d e n e t i m i n e t a b i d i r l e r . setii yelerdir. A y r b ir b t e s i v e m a lv a rl v a r d r .
2)
U

B e le d iy e B a k an : le d iye id a re sin in b a , e n Be byk am iri, yr tm e o rgan ve tem silcisidir. B akan, b e ld e s a k in le rin c e d o ru d a n v e a d i o u n lu k la seilir.
2)

3) K y dareleri K y k a n un u n a g re , n fus u 1 5 0 'd e n o k 2 00 0 'de n a z yerler ky, 20 0 0'de n fa z la 200 00 'de n a z ye rle r ka sa ba , 200 00 'd en fazla n fuslu ye rle r eh ir o la rak tanm lanr.

-TEMEL YURTTALIK BLGS-

77

CEVAPLI KAVRMA

Trk vatandalarnn, dileke hakkna dayanarak kendileri ve kamu ile ilgili dilek ve ikayetleri konusunda yetkili makamlara yaptklar bavurularn sonucu dileke sahiplerine ne kadar sre iinde bildirilmelidir?
A) 15 gn D) 75 gn B) 30 gn E) 90 gn c) 60 gn

4. Sakat bir idari kararn idarenin alaca baka bir karar ile hkmsz hale getirilmesi durumunda aadakilerden hangisi yanltr? A) A) A) ilk idari karar hi alnmam saylr Yetkili mercii ilk idari karar alm mercidir Hiyerarik amir de geri almaya yetkilidir Hukuka uygun bir idari kararn bu ekilde

A)
geri

alnmas mmkn deildir. E) Geri almadan nceki hukuki sonular domutur ve geri almadan etkilenmez.

2. Bir idari ilem yoklukla malul ise aadakilerden tn "o cr hangisi vanlstr? A) A) A) lem hukuk aleminde hi domam saylr. ilem hibir hukuki sonu dorumaz. Yok hkmndeki bir kararn iptali istenemez. Hukuki ilem iptal edilene kadar co m
O.

Sakat bir idari kararn idari yarg yerlerince iptal edilmesi durumunda aadakilerden hangisi yanltr? A) ptal karar geriye yrmez Sakat bir idari kararn iptali ancak menfaati

UJ Q

A)
ihlal

A)
askl

edilenlerce istenebilir

geerliliini korur. E) Hibir sreye bal olmakszn her zaman yarg mercilerince saptanabilir.

A)
talep

dari kararn iptali ancak belli sre iinde

edilebilir A) askl geerlilii srekli geerlilik haline dnr E) ptal edilen idari kararlarnn daha nceden dourmu olduu hukuki sonularnn idari tarafndan ortadan kaldrlmas zorunludur ptali istenmeyen sakat idari kararn

3. Bir idari kararn hem gelecee ynelik olarak ortadan kaldrlmas ve hem de onun yerine yeni bir kararn alnmasna ne ad verilir?

A) A) A) A)

Dzeltme iptal Gerialma Kaldrma

E) Deitirme 6. Aadakilerden hangisi idari szlemelerden biri deildir? A) A) A) A) stikraz szlemeleri Mali iltizam szlemeleri Kiralama szlemeleri Kamu hizmeti imtiyaz szlemeleri

E) Orman iletme szlemeleri

78-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

7. d aren in tanr m allar kam u gc kullanarak eldeD e v le t D e n e tl e m e K u r u iu B a k a n v e y e le rin i 10. etm e yetkisin e n e ad verilir? sem e yetkisi h an g isin e tan m m r? A) istim ual A ) Kam ulatrm a A ) K am ulatrm asz el atm a A ) G eici igal E) U lusallatrm a A) TBM M A) C um hurbakan A) Bakanlar Kurulu A) Adaiet Bakanl E) A nayasa M ahkem esi

11. 8 , A a d a k iie rd en h an g is i k a m u h izm etle rin e D a n t a y ile m e rk e z i id a re a ra s n d a k i ili k ile r aa d akilerd en h an g isi aracl yla y rt l r? eg em en o lan tem el ilkelerd en egiri ir d b ild ? A) D eikenlik A) Belirlilik A ) N esn e llik v e E itlik A) B edelsizlik E) Sreklilik ve D zenlilik A ) Bakanlar Kurulu A ) Babakanlk A ) Adaiet Bakanl A ) C um hurbakanh E) H SYK

3. A a d akilerd en han gisi kam u tzel kiili in e sahipA a d ak ile rd e n h an g is i A n ay a sa 'd a 12 . y ksek d eildir ? m ah kem eler arasn d a ild ir d e ? A ) O rm an G enel M drl A) niversiteler A ) E m niyet G enel M drl A ) K arayollar G enel M drl E) Y ksek renim K redi ve Y urtar K urum u G enel A ) Y argtay A ) S aytay A ) U yum azlk M ahkem esi A ) A skeri Y kse k d are M ah kem e si E) D antay

-TEMEL YURTTALIK BLGS-

79

1 3 . A a d a k ile rd e n h an g is i A n ay as a d a d o ru1 6 . A a d a k i d a v a la rd a n h a n g is i ta m y a rg d a v a s d an d o ru ya n g r lm em itir? n iteli! tam am aktad r? A ) Y ks ek retim K uruiu A ) niversiteler A) A tatrk K ltr D il ve T arih Y ksek K urum u A ) T rkiye R adyo ve T elevizyon Idaresi E) D eviet P lnlam a T ekilat A ) Idari szlem elerden doan davalar A) Vergi davalar A ) D isiplin cezalarnn iptali davalar A ) G eri alm a davalar E) T azm inat davalar

14. n iversite R ekt rleri han gisi tarafm d an atan r? A) B akanlar K urulu A) C um hurbakan A ) Y ksekretim K urulu A) M illi E itim B akanl E) niversiteler
m oc w m tn
Q

17. A a d akilerd en h an g is i m em u rlarn u ym ak la k m l old u klar d evlerd en y d e ild ir? A ) T arafszlk A) E m irlere uym ak A) Sendika kurm am ak, sziem e to plu yapm am ak A ) M al bildirim inde bulunm a E) banda bulunm a

"

15. A a d akilerd en h an g isi do eg ild ir d ru ? A) H uku k i i le m in do m as iin irad en in aklanm as gerekm ez. A) H uku k d z en ind e de iik lik ya pa n irad e aklam alarna hukuki ilem denir. A ) iradenin aklanm as tek bana yetm ez. A ) iradenin hukuki sonuca ynelm esi gerek. E) H ukuki ilem in 2 unsuru vardr.

18. d ari ku ru lu larn d zen len m esi n eyle sa lan r? A) Kanun A ) Anayasa A ) M e c lis tz A ) Y netm elik E) B akanlar K urulu kararnam esi

80-

-GENEL YETENEK GENEL KLTR DERGS-

19. Bakan tarafndan yaplacak bir idari ilem valice yapldnda idari ilemin hangi esi sakattr? A) Sebep A) Maksat A) ekil A) Konu E) Yetki

2 O
>

n ' o
t y

TE S T1 C E V A P A N A H T 1 R A
1.B 5. A 9. C 13. E 17. C 2. D 6. C 10. B 14. B 18. A 3. E 7. A 1 1 .B 15. A 19. E 4. E 8. B 12. B 16. C

-GNCEL: TRKYE'NN SOSYO-EKONOMK KONULARI-

81

GNCEL | 2005 YILINDATRKYEVEDNYAGNDEM(ALMANAK 2005) TRKYE'DE 2005

1 Ocak: Trk Liras'ndan (TL) 6 sfr atld. Yeni Trk Liras (YTL) tedavle girdi. Yeni asgari cret net 350.15 YTL oldu. 6 Ocak: Elektronik mza Kanunu'nun uygulanmasna ilikin usul ve esaslar dzenleyen ynetmelik Resmi Gazete'de yaymland. Afyon ilinin ad Afyonkarahisar olarak deitirildi, 18 Ocak: Cumhurbakan Sezer, SSK hastanelerinin Salk Bakanl'na devrine ilikin yasay onaylad. 27 Ocak: Cumhurbakan Sezer, Ky Hizmetleri Genel Mdrlnn Kaldrlmasna likin Kanun'uonaylad. 5 ubat: Babakan Erdoan, tsunami felaketine maruz kalan 5 lkeyi kapsayan gezi iin Endonezya'ya gitti. 8 ubat: Babakan Erdoan Tayland'da tsunami felaketinden etkilenen Phuket adasnda incelemelerde buiundu. Yazar Orhan Pamuk, svire'de yaynlanan Tagesanzeiger'in Das Magazin isimli kltr ilavesine yapt aklamada, "Kimse sylemiyor, o yzden ben sylyorum. Trkiye'de 30 bin Krt ldrlmtr, bir milyon da Ermeni" dedi. Pamuk, 18 ubat'ta yapt aklamada ise "ki kere eviriden geen szlerimin saldrgan edas benim deildir. Tahammlszln gemite ne byk aclara yol atn ifade etmeye altm" diye konutu. Eski Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Hsamettin zkan ve eski Devlet Bakan Recep nal'n Yce Divan'da yarglanmalarna baland. 9 ubat: Babakan Erdoan Maldivler'e geldi. Erdoan'n, Maldivler'e resmi ziyaret iin 46 yldan s.ora gelen ilk babakan ve ilk Trkiye Cumhuriyeti Babakan oldu. 10 ubat: Babakan Erdoan, Sri Lanka'nn Matura blgesinde tsunami felaketinde hayatn kaybedenler iin dzenlenen dinsel kabile trenine katld. Urla'daki Barbaros ocuk Ky'ndeki cinsel taciz iddialar zerine yurtta barnan 12-18 ya gurubundaki erkek ocuklar, dier yurtlara yerletirilmeye baland. 12 ubat: nl Bestekar Teoman Alpay (73) vefat etti. 12 ubat: Trkiye, Afganistan'daki Ulusiararas Gvenlik ve Yardm Kuvveti'nin komutasn 6 ay sreyle, Kabil'de dzenlenen trenle Avrupa Kolordusu'ndan devrald. 15 ubat: Babakan Erdoan, Arnavutluk ve Bosna Hersek'i ziyaret etti. 15 ubat: Eski Babakan Mesut Ylmaz ve eski Devlet Bakan Gne Taner'in Trkbank ihalesine fesat kartrmak suundan Yce Divan'da yarglanmalarna baland. 22 ubat: Babakan Erdoan, Brksel'de NATO zirvesine katld, ikili temaslarda bulundu. 23 ubat: ileri Bakanl Nfus ve Vatandalk leri Genel Mdrl'nce yrtlen MERNIS-Kimlik Paylam Sistemi Projesi Cumhurbakan Sezer ve Babakan Erdoan'n da katld trenle uygulanmaya baland. niversitelerden 29 Haziran 2000 tarihinden itibaren her ne sebeple olursa olsun iliii kesilen rencilere yeni haklar getiren yasa teklifi, TBMM Genel Kurulu'nda kabul edildi. 1 Mart: - Sahte rakdan Trkiye genelinde bir ayda 24 kii ld. Yurt geneiinde fazla miktarda sahte rak ele geirildi. 2 Mart: Babakan Erdoan ve ei Ernine Erdoan Etiyopya'da, milli atlet Elvan Abeylegesse'yi evinde ziyaret etti. TBMM Bakan Blent Arn, Meclis'in kuruluunun 85. yldnmnde 2005 ylnn "Milli Egemenlik Yl" ilan edildiini bildirdi. 3 Mart: - Babakan Erdoan, Gney Afrika Cumhuriyeti'ni ziyaret etti.

82-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

14 Mart: Anayasa Mahkemesi, baz koullarda yabanciara tanmaz satn ngren yasa hkmlerini, oy birliiyle iptal etti. Cumhurbakan Sezer tarafndan bir kez daha grlmek zere iade edilen renci affna ilikin yasa, TBMM Genel Kurulu'nda aynen kabul edildi. 17 Mart: Sivas'n Koyulhisar lesi'ne bal Sugz Ky Kuzucu Mahallesi'nde toprak kaymas meydana geldi. Olayda 15 vatanda ve 21 ev toprak altnda kald. 23 Mart'ta ayn blgede yeniden heyelan yaand. Heyelanla yaklak 5 milyon ton toprak daha kayd. 15 vatandan hayatnda mit kesildi. Cumhurbakan Sezer, Mahkemeleri Kanununda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun ile cra ve flas Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun'u onaylad. Cumhurbakan Sezer, "renci aff" olarak bilinen ve niversitelerle iliii kesilen rencilere yeni haklar getiren Yksekretim Kanununa Geici Maddeler Eklenmesine Dair Kanun'u onaylad. Ceza Muhakemesi Kanunu'nun Yrrlk ve Uygulama ekli Hakknda Kanun Tasars, Genel Kurulu'nda kabul edildi. Buna gre ar ceza mahkemelerinin grev alanna giren devlete kar sularda tutukluluk sresi 1 Nisan 2008'e kadar uzatlyor. 26 Mart: Kizirolu Mustafa Bey trksnn derleme ve dzenlemesi ile tannan halk ozan Murat obanolu vefat etti. 29 Mart: Antalya'nn Kale ilesinin ad Demre, Konya'nn Hadm ilesinin ad Hadim oldu. Babakan Erdoan, Kuzey Afrika gezisinin ilk dura Tunus'ta Babakan Muhammed Ghannoichi ile grt. 30 Mart: Kabahatler Yasa Tasars, TBMM Genel Kurulu'nda kabul edildi. Yasa, Yeni Trk Ceza Yasas dnda tutulan ve genel ahlak, evre ve salk gibi toplum dzenini ihlal eden kabahatlere idari para cezas ve idari tedbir uygulanmasn ngrrken; yasann, karlnda idari yaptrm uygulanmasn ngrd, "hakszlk" olarak tanmlad kabahatlere verilecek cezalar hkme balyor. Babakan Erdoan, Tunus'tan Fas'a geti. 31 Mart: TBMM Genel Kurulu'nda kabul eden yasa ile TCK'nn yan sra 10 yasada 1 Nisan 2005 olarak ngrlen yrrlk tarihi 1 Haziran 2005'e ertelendi.

Cumhurbakan Sezer, Ceza Muhakemesi Kanununun Yrrlk ve Uygulama ekli Hakknda Kanun ile Kabahatler Kanunu'nu

onaylad.

Besteci Melih Kibar (54) tedavi grd Acbadem Hastanesi Kozyata'nda hayatn kaybetti. 8 Nisan: Papa kinci Jean Paul, yaklak 7 saat sren cenaze treninin ardndan defnedildi. Trende Trkiye'yi Babakan Erdoan temsil etti. 13 Nisan: Cumhurbakan Sezer, Suriye Cumhurbakan Bear Esad'n resmi davetlisi olarak Suriye'nin bakenti am'a gitti. Sezer'i karlamak iin havaalanna gelen niversite ve lise rencileri ellerinde "Sznn eri cumhurbakan" pankartyla karland, Gney Kore Cumhurbakan Roh Moo-hyun, 48 yl sonra ilk kez resmi ziyaret iin Ankara'ya geldi. 17 Nisan: KKTC cumhurbakanlna Mehmet Ali Talat seildi. Diyarbakr Bykehir Belediye Bakan Osman Baydemir, PKK izgisinde yayn yapan Roj TV'de yapt aklamada, PKK'y "silahl Krt muhalefeti" olarak nitelerken, terrist cenazelerine ambulans tahsis etmesinin yasal, insani, hukuki sorumlulukla yapldn syledi. 20 Nisan: Babakan Erdoan, resmi ziyarette iin Afganistan'a gitti. Turgut zakman'n "u lgn Trkler" kitab yaynland. Kitap, Kurtulu Sava'n btn ynleriyle bir roman kurgusu iinde anlatyor. 21 Nisan: - TBMM Bakanlk Divan, "TBMM 85. Yl Milli Egemenlik Onur dl"nn Prof. Dr. Gazi Yaargil'e verilmesini kararlatrd. 24 Nisan: anakkale Savalar'nn 90. yldnm nedeniyle, Gelibolu Yarmadas'ndaki ehitler Abidesi'nde uluslararas tren dzenlendi. Trene, Babakan Erdoan, Yeni Zelanda Babakan Helen Clark, Trkiye ve Avustralya genelkurmay bakanlar da katld. ngiltere Veliaht Prensi Charles da trenler erevesinde dzenlenen resepsiyona katld. 25 Nisan: ANZAK karmasnn 90. yldnm nedeniyle dzenlenen afak Ayini'ne Avustralya, Yeni Zelanda babakanlarnn yan sra ngiltere Veliaht Prensi Charles da katld. 25 Nisan: Birlemi Milletler, CHP stanbul Milletvekili Kemal Dervi'in BM Kalknma

26 -GUNCEL: TURKIYE'NIN SOSYO-EKONOMIK KONULARI-

83

Program bakanlna seildiini resmen aklad. 1 Mays: Babakan Erdoan srail'e yapt ziyarette, aron'un teklifi zerine Ankara-Kuds arasnda krmz telefon hatt kurulacan syledi. Ziyaret srasnda 17 ortak askeri proje iin almalar balatld. Erdoan, ertesi gn Filistin Ynetimi'nin karargah Mukata'da Filistin Ulusal Ynetimi Bakan Mahmud Abbas ve Babakan Ahmed Kurey ile grt, Yaser Arafat'n mezarn ziyaret etti. 2 Mays: svire'nin Ankara Bykelilii, geen yl svire'de Ermeni soykrm iddialarna ilikin yapt konuma zerine Trk Tarih Kurumu Bakan Yusuf Halaolu hakknda soruturma aldn bdirildi. Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi zkk, Birleik Arap Emirlikleri, Yemen ve Katar'a resmi ziyarette bulundu. 4 Mays: svire'nin nde gelen plak irketlerinden VDE-GALLO, ilk altn CD dln nl flt sanats efika Kutluer'e verdi. Trk sinemasnn usta ynetmeni mer Kavur

(6 1 ), s ta n b u l'd a v e fa t e tti.
20 Mays: Yazar Orhan Pamuk, Amerikan Sanat ve Edebiyat Akademisi'ne eref yesi seildi. Eurovision ark Yarmas'nda Yunanistan adna yaran Helena Paparizou birinci oldu. Trkiye'yi, "Rimi Rimi Ley" adl arkyla temsil eden Glseren ise 13. srada yer ald. Fransa'daki Uluslararas Taktik Hava Yarmalar ve Komutanlar Sempozyumu'nda, Trk Hava Kuvvetleri takm birinci oldu. 24 Mays: Adalet Bakan Cemil iek, Boazii niversitesi'nde yaplacak "Imparatorluun k Dneminde Osmanl Ermenileri" konulu konferans eletirdi. iek, "Bu Trk milletini arkadan hanerlemektir: Keke Adalet bakan olarak Dava ama yetkimi devretmeseydim" dedi. Tepkiler zerine, Boazii niversitesi Rektrl konferans ertelediini aklad. Cumhurbakan Sezer, Bak-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattna ilk petroln verilmesi nedeniyle dzenlenen trene kald. Azerbaycan ve Grcistan Cumhurbakan ile grt. 1 Haziran: 79 yldr yrrlkte olan 765 sayl Trk Ceza Kanunu, yerini 5237 sayl TCK'ya brakt. Yrrl 1 Nisan'dan bugne ertelenen yeni TCK ile birlikte 1929'dan beri uygulanan Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu ve 1965'ten beri uygulanan 647 sayl Cezalarn nfaz

Hakknda Kanun da yerini yeni yasalara brakt. Yasalarla bal olarak hazrlanan baz ynetmelikler de yrrle girdi. 2 Haziran: AB Genel Sekreterlii, Babakanla baland. 7 Haziran: Milli Eitim Bakan Hseyin elik, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl'nn liselerde eitim-retim sresinin 3 yldan 4 yla kanlmasna ilikin kararn onaylad. 15 Haziran: Aydn, sanat, yazar, sendikac ve siyasetilerin de aralarnda bulunduu 150 kii, ortak bildiri hazrlayarak, terr rgt PKK'dan silahl eylemlere derhal ve nkoulsuz son vermesini istedi. DEHAP'l 56 belediye bakan, bildiriye destek verdiklerini aklad. Babakan Erdoan, Babakan Necip Mikati'nin davetlisi olarak Lbnan'a gitti. Erdoan eski Babakan Refik Hariri'nin aiiesini ve kabrini ziyaret etti. 19 Haziran: Trakya niversitesi Tp Fakltesi Hastanesi'nde 3 gnde 8 bebek ld. lmlere "Serratia Marcescens" adl bakterinin yol at akland. 22 Haziran: Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Yaar Bykant, Yunanistan Kara Kuvvetleri Komutan Korgeneral Nikolaos Dukas'n davetlisi olarak Atina'ya geldi. Orgeneral Bykant, Yunanistan' resmen ziyaret eden ilk Trk Kara Kuvvetleri Komutan oldu. YK Genel Kurulu stanbul'da topland. YK Bakan Prof. Dr. Erdoan Tezi, "nmzdeki yl haziran ayndan itibaren snava girecek genlerimizin mfredatn btnnden sorumlu olarak snava girmesi kabul edildi" dedi. Cumhurbakan Sezer, RTK'e ye seimini dzenleyen Anayasa deiiklijini onaylad. Anayasa deiikliine gre, RTK 9 yeden oluacak ve yeleri, siyasi parti grupiarnn milletvekili says esas alnarak TBMM Genel Kurulu'nca seilecek. 25 Hazlran: arkc Kazm Koyuncu (33), kanser tedavisi grd Amerikan Hastanesi'nde ld. 1 Temmuz: Babakanlk'n Gvenpark giriinde, Adalet Bakanl nnde zerindeki bombay patlatmaya alan bir kii, olay yerindeki emniyet kuvvetlerince vuruldu. ncelemeler sonucunda, ldrlen kiinin 2 yldr aranan terr rgt DHKP-C mensubu Eyp Beyaz olduu tespit edildi. 13 Temmuz: Cep telefonlarnn kayt altna alnmasn da dzenleyen Telsiz Kanununda

84-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

D e i ik lik Y a p lm a s H a k k n d a K a n u n R e s m iT rk-E rm en i ilikile ri dah il gem iim izle ilgili yaklam la r, kendim ize ve ge lecee gven im izin G a ze te 'd ey a y m la n d . T B M M M illi E g em en lik O n ur d l , tre nle P ro f.de bir gstergesid ir" ded i. D r. G azi Y aarg il'e V erild i. 25 E y l l:B a b a k a n E rd o a n , M u s ta fa Kem al R T K ye lik le rin e Z a h it A k m a n , A b d u lla h D a ren de li, D avut D u rsu n , lha n Y e riika ya , T a h a n iversitesi K am pus'n de dzen iene n "1 . H a tay Y ce l, P aa Y a a r, ze r G rb z, aban S e vin M e d en iye tler B u lum as "n n a l n ya p t. ve M eh m e t D a d a k s e ild i. 15 T em m uz 'd a Z a h itE rdo an, alta , "M e de n iye tle r atm asn a rz u e d e n ie re b iz hep b irlik te u n u A km an B akan o larak seild i. s y le ye bilm e liy iz : M ed e n iye tler a t m a sna 20 T e m m u z i P a rtis i (P ) G e n e l B a k a n : m e d e n iy e tle r ittifa k n a 'e v e t' D o u P e rin e k, svire 'n in V V in terth ur e hrin de 'h a y r', diyebilm eliyiz" ded i. y a p t b a s n to p la n ts n d a "E rm e n i s o y k rm u lu s la ra ra s b ir y a la n d r" d e d i i i in s a v c l a 25 E y l l:R u m O rto d o ks P a tri i ba l po lisle rce , ifa d es i a ln m ak ze re g za ltn aB a rth o lo m e o s, "1 . H a ta y M e d e n iy e tle r B u lu m a s " e tk in lik le ri alnd. 25 Tem m uz: ustafa B um in 'in ya haddinden kapsam nd a d zenlene n "D inle rin M e deniye tle re M e m e k liy e a y rim a s y la b o a la n A n a y a s K a tkla r" kon ulu pa ne ld e, "T rkiye, ada a de M ahkem esi B akan l'n a 59. turda Tlay Tucu e rle re sa hip M sl m an n fu su ve ia ik ya p s ile seild i. Tu cu , Y ksek M a hke m e 'nin ilk kad n Tanzim at dnem inden be ri yz ba tya dnk b ir lk e d ir" d i. de bakan oldu. 3 E k im : D ile ri B a ka n ve B a ba ka n 4 A u s to s :T rk s in e m a s n n e m e k ta r Yardm cs A bd u lla h G l, h km e tlera ra s senaristlerin den S a fa na l, film e ekilm i 395 senaryosuyla G uinness R ekoriar K itab'na girdi. konferansa k a tlm a k z e re L k s e m b u rg 'a g itti. 6 A u sto sD evle tin eko no m ik , so sya l, kltre l Trkiye-A B ta m y e lik m za k e re ie ri re s m e n : ve kad na ilikin politikala r e revesinde kadnnbalad. stat s ile ilg ili so ru n la r ince le m ek ze re 4 E k im : T rk iy e 'n in e n b y k p ro je le rin d e n M a rm a ra y 'd a t p t n e l e le m a n la rn n im a la tn a K ad nn S tats D anm a K u rulu oluturuldu. 1 6 A u s to sK e m a ! D e rv i B M K a lk n m a baland. : stanbu l B ykeh ir B elediyesi iie D ubai P rogram bakani grevine resm en balad . 6 E kim : In te rn a tio n a l P ro p e rtie s a ra s n d a k i 5 m iiy a r 21 A u s to s : F o rm u ia 1 Dnya a m p iy o n a s 'n d a s e z o n u n 1 4 . y a r o la n dolarlk G ayrim enkul Y atrm O rtakl an lam as T rk iy e G ra n d P rix 's in i M c L a re n M e rc e d e s 'in im za lan d . O rtak ya trm la rn n ilk h a lkas , iki g kd e len i kap sa ya n yarm m ilya r dola rlk "D ub ai Fin li pilotu K im i R aikkonen kazand . Tovvers stanbul" olacak. 4 E yl l:B abakan R ecep T ayyip E rdoan, B olu D a T n e li k a z a l m a la rn n ta m a m la n m a s 8 E k im :B a lk e s ir li M a n y a s l e s i K z k s a nedeniyle dzenlenen "lk Ik T reni"ne katld. (K zlky) B e ldesi ile S alur kyleri a rasn da e ltik ta riaiarnda ak h indi besisi yapan bir iletm ede , 5 E y l l: G n b irlik a l m a z iy a re ti i in ka m u o yu n da "K u G rib i" a d yla bilin e n T a vuk A n k a ra 'y a g e le n rd n K ra l A b d u lla h , V e b a s h a s ta l n a ra s tla n d . B ir g n s o n ra C u m h u rba ka n A h m e t N e cde t S eze r ile ka na tl h ayva n itla fn a b a la n d . A B ve R u sya , ankaya K k'nde b iraraya geld i. T rkiye'd en kana tl ha yvan ve be ya z et alm n 7 E y l l:- E fk a n E fe k a n (7 0 ), a k c i e r k a n s e ri durdurdu. tedavisi grd hastanede hayatn kaybe tti. 11 E kim V e a n g e ldi... n l a ir ve yazar A ttila : 2 4 E y l l: T a rt m a la ra n e d e n o ia n v e a d lhan ld. "m pa ra torlu u n S o n D n e m in de O sm an l E rm e n ile ri: B ilim s e l S o ru m iu lu k v e D e m o k ra s i 13 E k im :A B K o m is yo n u , M a n y a s 'ta k i k u g rib i o ru n la r" o la ra k d e i tirile n ko n fe ra n s , B ilg i v ir s n n in s a n la r i in te h lik e li o la n H 5 n 1 tip i n iversitesi'n de balad . D ile ri B a ka n ve oiduunu aklad . B a b a k a n Y a rd m c s A b d u lla h G l, k o n fe ra n s n e d e n iy le g n d e rd i i m e sa jd a T rk h a lk n n 13 E k im :V an Y z n c Y l n ive rs ite si ke n d is iy le ve ta rih iy le ba r k o ld u un u R ekt r vu rgu laya rak, "H k m etim izin ve to plum um u zunP ro f. D r. A k n , T p F a k lte s i a ra trm a H a s ta n e s i'n e tb b i c ih a z a lm n da a la n so rutu rm a kap sa m nd a tu tukla nd .

14 -GUNCEL: TURKIYE'NIN SOSYO-EKONOMIK KONULARI-

85

19 Ekim: Trkiye-AB katlm mzakereleri kapsamnda bilim ve teknoioji balndaki ilk tarama toplants balad. Babakan Erdoan, Pakistan'da yaanan deprem felaketi nedeniyle toplanan yardm iletmek zere bu lkeye gitti. Erdoan, Pakistan Babakan evket Aziz'e iftar yemeinde yardm teslim etti. 21 Ekim: YK Genel Kuruiu, Babakanlk Mstear mer Diner hakknda, "iletme ynetimine giri isim kitabnda intihal yapt gerekesiyle "niversite retim yesi mesleinden karma" cezas verdi. 22 Ekim: YK Bakan Tezi ve Bakanvekili prof. Dr. Aybar Ertepnar, niversiteleraras Kurul Bakan ve 9 Eyll niversitesi Rektr Prof. Dr. Emin Alc ile Van Yznc yl Rektr Yardmcs Aysel Yksel Rektr Akn' tutuklu bulunduu M tipi Kapal Cezaevi'nde ziyaret etti. Rektrler Komitesi de Van'da topland Avrupa Yayn Birlii tarafndan dzenlenen "Eurovision 50 Yln Birincisi" yarmasn "VVaterloo" ile sveli grub ABBA'nn arks, "Eurovision tarihinin en iyisi" seildi. Trkiye'yi temsil eden Sertab Erener 9. oldu. 23 Ekim: Eski babakanlardan Necmettin Erbakan'n ei Nermin Erbakan, tedavi grd hastanede ld. 25 Ekim: Malatya ocuk Yuvas'nda kalan 0-6 ya grubu ocuklarn "bakc anneler" tarafndan terlik ve sopayla dvlmeleri ve hakaret ile ikence grmelerinin bir televizyon kanalnda yaynlanmas Trkiye'yi ayaa kaldrd. Olayla ilgili mahkemeye karlan ve tutuksuz yarglanmak zere serbest braklan 3 kii, savcln itiraz zerine tutukland. 27 Ekim: Babakan Erdoan, Londra'da AB Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesi'ne katld. 7 Kasm: Yazar ve senarist Sulhi Dlek (57), stanbul'da vefat etti. Fransa'da her yl en iyi yabanc romana verilen 'Le Prix Medicis Etranger" dln "Kar" adl romanyla Orhan Pamuk ald. 9 Kasm: emdinli'de Umut Kitapevi'ne yerletirilen bombann patlamas sonucu Mehmet Zahit Korkmaz ld, 7 kii yaraland. Patlamann ardndan bir grup, bombay brakt iddia edilen 1 kiiyi lin etmek isterken, polis kimlii aklanmayan bu kiiyi gzaltna ald. Gzaltna alnan kiiye ait olduu belirtilen otomobilde yaplan aramada, 3 Kalanikof

marka uzun namlulu silah ele geirildi. Daha sonra kan olaylarda Ali Ylmaz adl kii hayatn kaybetti, 33 kii yaraland 13 Kasm: Trk Kzlay, Uluslararas KzlayKzlha Dernekleri Federasyonu Ynetim Kurulu yelii'ne yeniden seildi. Van Kapal Cezaevi'nde YY Rektr Prof. Dr. Akn ile ayn kouta kalan niversitenin Genel Sekreter Yardmcs Enver Arpal intihar etti. Rektr Akn da rahatszlanarak Tp Fakltesi Hastanesi'nin Kalp ve Damar Cerrahisi Servisi'nde youn bakma alnd. 15 Kasm: Babakan Erdoan, Kopenhag'ta NATO Parlamenterler Asamblesi toplantsna katld. Erdoan, Danimarka Babakan Andres Fogg Rasmussen ile yapaca basn toplantsna Roj TV'den iki muhabirin alndn duyunca babakanl terk etti. 17 Kasm: Babakan Erdoan, Rusya Devlet Bakan Viladimir Putin ve talya Babakan Silvio Beriusconi, Samsun'da Mavi Akm Projesi'nin resmi al trenine katldlar. Cumhurbakan Sezer, Trkiye statistik Kanunu ile Sivil Havaclk Genel Mdri Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun'u onaylad. 27 Kasm: Babakan Erdoan, spanya'da, Babakan Jose Luis Rodriguez Zapatero ile yrtt "Medeniyetler ttifak Projesi"nin ilk adm olan Akil Adamlar Grubu'nun toplantsna katld. 5 Aralk: Kayt d cep telefonlarna kayt ilemlerini yaptrmalarna ilikin uyar mesajlar, GSM operatrleri tarafndan gnderilmeye baland. Telefonlarn kayt altna aidrmak isteyen vatandalar, GSM operatrlerinin kayt merkezlerinin nlerinde uzun kuyruklar oluturdular. 13 Aralk: Kayt d cep telefoniarnn kayt ilemlerini tamamlama sresi doldu. 15 Aralk: Kayp ya da alnt ihbar erevesinde oluturulan "kara listede" yer alan cep telefonlarnn kullanma kapatlmasna baland. 16 Aralk: Yazar Orhan Pamuk'un, svire'de yaynlanan bir dergide yer alan rportajdaki szleri nedeniyle "Trkl alenen aalamak" iddiasyla 3 yla kadar hapis cezas istemiyle ili 2. Asliye Ceza Mahkemesi'nde yarglanmasna baland. Pamuk'a adliyeye geliinde bir grup tepki gsterirken, duruma srasnda da taraflar arasnda tartmalar

86-

-GENEL YETENEK GENEL KLTR DERGS-

yaand. Mahkeme, Pamuk hakknda alan dava dosyasnn Adalet Bakanl'na gnderilmesi nedeniyle davada durdurma karar verdi. Pamuk, adliyeden ayrlrken bindii ara bir grup tarafndan yumrukland. 27 Aralk: Idr'n Aralk lesi'nde ku gribi vakas tespit edildi. Blge karantina altna alnrken blgede entegre tesis bulunmad biidirildi. Kapkule Gmr'nde alanlarn te biri tutukland. Gmrkte en ok Bulgar kadnlarn cinsel tacize urad belirlendi. 28 Aralk: Radyo ve Teievizyon st Kurulu (RTK) Bakan Zahid Akman, farkl dil ve lehelerde yayn yaplabilmesine ynelik almalarn belli bir dzeye getirildiini, belgelerini tamamlayan yayn kuruluiarna Ocak ayndan itibaren gerekli iznin verileceini bildirdi. 29 Aralk: Van Yznc Yl niversitesi Rektr Prof. Dr. Ycel Akn, ihalede usulsuzluk yapt iddiasyla yargland davada tahliye edildi. 76 gndr tutuklu bulunan Akn, tutuksuz yarglanacak. 29 Aralk: Yazar Orhan Pamuk, hakknda Trk Silahl Kuvvetleri'ne hakaret suundan alan ikinci soruturmada, ili Cumhuriyet Basavcl takipsizlik karar verdi. 29 Aralk: Ar'nn Doubeyazt lesi'nde 4 kii, ku gribi phesiyle Yznc Yl niversitesi (YY) Tp Fakltesi Aratrma Hastanesi'nde tedavi altna alnd.

EKONOM 2005 1 Ocak: Trk Liras'ndan (TL) 6 sfr atld ve Yeni Trk Liras'na (YTL) geildi. Kurumlar Vergisi yzde 33'ten yzde 30'a ekildi. Gelir vergisi st diliminde 5 puanlk indirime gidildi. Baz mai ve hizmetlerde yzde 18 olan katma deer vergisi (KDV) oran yzde 8'e ekildi. Akaryaktta serbest fiyat dnemi balad. Asgari cret net 350.15 YTL oldu. Dnya Ticaret rgt yesi lkelerde tekstil ithalat kotas kalkt. 1 Ocak: Yla, dolar 1.3580, euro ise 1.8300 YTL ile balad. 3 Ocak: Devlet statistik Enstits'nn (DEKasm aynda ad Trkiye statistik Kurumu-TK oldu) yeni enflasyon sepeti akland. DE'ye gre, 2004 ylnda enflasyon toptan eya fiyatlar endeksinde (TEFE) yzde 13.84, tketici fiyatlar endeksinde (TFE) yzde 9.32 artt. Hazine, 2004 ylnda, 11.7 milyar dolar d bor demesi yapt. 3 Ocak: Yarm tevii kapsamna alnan il says 36'dan 49'a kt. eker Kurumu ve idari birimler Bakanlar Kurulu kararyla kaldrld, ancak kurumun karar organ eker Kurulu'nun grev sresi 31 Aralk 2006'ya kadar uzatld. 5 Ocak: Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti (KKTC) Bakanlar Kurulu, KKTC limanlarnn, Gney Kbrs ile Trkiye ve dier lkeler arasnda yaplacak ticarette kullanlabiimesi ynnde bir kararald. 10 Ocak: Tarm ve Kyileri Bakanl, enerji ieceklerini toplatma karar ald. 31 Ocak: 2004 ylnda ihracat 62.7 milyar dolar, ithalat ise 97.1 milyar dolar olarak gerekleti. 4 ubat: Trkiye'nin 2004 yl cari ilemler a, nceki yia gre yzde 93.8 artla, 15.6 milyar dotar olarak akland. 22 ubat: Uluslararas borsalarda petrol fiyatlar

5 0 d o la r s n rn a d a y a n d .
16 Mart: Ky Hizmetleri Genel Mdrl resmen kapand. TMSF'nin elindeki mal ve itiraklerin satn kolaylatran ve yabanclarn Trkiye'de televizyon sahibi olmalarna olanak

s a la y a n te k lif y a s a la t.
18 Nisan: Petkim'in yzde 34.5'lik blm halka arz edildi. 25 Mays: Bak-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattna ilk petroln pompalanmas trenle gerekletirildi.

-GNCEL: TRKYE'NN SOSYO-EKONOMK KONULARI-

87

3 Temmuz: Trkiye-Yunanistan Doalgaz Boru Hatt'nn inaatna baland. 16 Austos: Msr doalgaznn Trkiye zerinden Avrupa'ya tanmasna ilikin karar ve hareket plannn ieren anlama Kahire'de imzaland. 21 Austos: Formula 1 Trkiye Grand Prixi gerekletirildi. 25 Austos: Uluslararas piyasalarda srekli ykselen ham petroln varil fiyat, sonunda 70 dolar da grerek rekor krd. 11 Eyll: TPRA'n yzde 51lik blmnn zeetirilmesine ilikin nihai pazarlk grmelerinde en yksek teklifi 4 milyar 140 milyon dolarla Ko-Shell grubu verdi. 16 Eyll: Galataport ihaiesinde en yksek teklifi, 3 milyar 538 milyon 449 bin 233 euro ile Royal Caribbean Cruises Ltd'nin nderliindeki konsorsiyum verdi. 3 Ekim: AB Konseyi, Trkiye ile mzakerelere balanmasna kararverdi. 3 Ekim: ERDEMR'in yzde 46.12'lik blmnn zelletirilmesine ilikin ihalede en yksek tekf 2 milyar 770 milyon dolar ile Oyak'tan geldi. 6 Ekim: Dubai Veliaht Prensi eyh Muhammed Bin Raid A! Maktum, stanbul Bykehir Belediyesi ile 5 milyar dolarlk Gayrimenkul Yatrm Ortakl anlamas imzalad. 7 Ekim: KKTC'nin su ihtiyacnn Trkiye'den denecek boru hattyla karlanmasna dnk proje balatld. 7 Ekim: Balkesir'in Manyas lesi'ne bal Kzksa Beldesi'nde kamuoyunda "ku gribi" adyla bilinen tavuk vebas hastalna rastland. 28 Kasm: DE yerine yeni kanunla "Trkiye statistik Kurumu (TK)" oluturuldu. 29 Kasm: Babakan Erdoan, 2006'dan itibaren kurumlar vergisi orannn yzde 30'dan yzde 20'ye, cretliler dndaki gelir vergisi yzde 40 olan en yksek orann yzde 35'e ekileceini aklad. 13 Aralk: TMSF'nin sata kard Telsim, 4 milyar 550 milyon dolarla dnyann en byk mobil telekomnikasyon operatrlerinden olan ngiltere'den Vodafone Telekomnikasyon A.'ye ihale edildi. 21 Aralk: 1 Ocak 2006 ylndan itibaren geerli olacak asgari cret, 16 yandan byk iiler iin brt 531 YTL, net 380.46 YTL olarak beriendi. Rekabet Kurulu, Gaziantep

imento'nun Sanko'ya ve ikinci teklif sahibi imko'ya satna izin vermedi. hale iptal edildi. Kurul, Ladik ve Van imento'nun da ilk teklif sahiplerine satna izin vermedi. 23 Aralk: Anayasa Mahkemesi, Trk Telekom'un zelletirilmesine vize verdi. BDDK, Garanti Bankas'nn General Electric'in itiraki GE Consumer Finance'e devrine izin verdi. 26 Aralk: Trkiye'de isizlik oran Eyll aynda yzde 9.7'ye ykseldi. 29 Aralk: Anayasa Mahkemesi, ara muayene istasyonlarnn zel sektre devrini ngren yasay onaylad. 29 Aralk: Borsa, 40 bin 012 puanla yeni bir tarihi zirve rekoruna imza att.

30

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISl-

DNYADA 2005 25 Mays: Azeri petroln Trkiye zerinden dnya pazarna ulatrmas amalanan BakTiflis-Ceyhan (BTC) boru hattna ilk petrol, Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer, Azerbaycan Cumhurbakan lham Aliyev, Grcistan Cumhurbakan Mihail Saakavili ve Kazakistan Cumhurbakan Nursultan Nazarbayev'in katld trenle verildi. 29 Mays: Fransa'da AB Anayasas iin dzenlenen referandumdan yaklak yzde 55 "hayr" oyu kt. Franszlarn anayasay reddetmesinin ardndan Hollandallar da 1 Haziran'daki referandumda yzde 61 ile anayasay reddetti. 8 Austos: ran, sfahan'daki nkleer faaliyetlerine yeniden balayacan duyurdu. Bunun ardndan Almanya, Fransa ve ngiltere ile ran arasndaki mzakereler kesildi. 24 Eyll'de ise Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu (UAEK), ran dosyasn BM Gvenlik Konseyi'ne gnderilmesine olanak salayan karar kabu! etti. 11 Austos: Pakistan, nkleer balk tama kapasiteli ilk fzesini denedi. Bylece Pakistan ok belirgin noktalar hedef alabilen bu tr fze yapabilen lkeler safna katld. 15-23 Austos: srail Babakan Ariel aron'un plan uyarnca Yahudi yerleimciler Gazze eridi'ndeki 21, Bat eria'da da 4 yerleim yerini terk etti. 12 Eyll'de ise srail birlikleri, 38 yllk igalden sonra Gazze eridi'nden ayrld. 15 Austos: Bulgaristan Sosyalist Partisi (BSP), 2'inci Simeon Ulusal Hareketi ile yelerinin ounluunu Trklerin oluturduu Hak ve zgrlkler Hareketi, 25 Haziran'daki genel seimlerden sonra balayan hkmet kurma almalar sonucunda koalisyon oluturdu. BSP Genel Bakan Sergey Staniev babakan oldu. 29 Eyll: BM, ku gribi salgnyla mcadele iin, ngiliz David Nabarro'yu koordinatr atad. Nabarro, Dnya Salk rgt'nn en nemli uzmanlarndan biri olarak tannyor. Nabarro, insana bulamas halinde 150 milyon kiinin lmne yol aabilecek salgnla mcadele iin dnya apnda bir strateji belirlenmesinin acil olduunu belirtiyor. 3 Ekim: Uluslararas Sava Sular Mahkemesi'nin Basavcs Carla del Ponte, Hrvatistan'n mahkemeyle tam ibirlii yaptn

aklayarak, AB'nin bu lkeyie yelik mzakerelerine balamasna yeil k yakt. 7 Ekim: Hjroima'dan 60 yl sonra ve Kuzey Kore ile ran'n nkleer silah sorunu hala gndemi igal ederken, Nobel Bar dl, Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu (UAEK) ve Bakan Muhammed Baradei'ye verildi. 7 Ekim: Kemir blgesi ve Pakistan'n kuzeyinde Richter leine gre 7.6 byklnde meydana gelen deprem, Pakistan'da 73 bin kiinin lmne, 77 bin kiinin yaralanmasna ve 3 milyon kiinin evsiz kalmasna yol at. Deprem, Hindistan'da 1300 kiinin lmne ve 5 bin kiinin yaralanmasna neden oldu. 15 Ekim: Snnilerce Irak'n blnmesine yol aaca gerekesiyle reddedilen anayasa tasla, halk oylamasnda yzde 78 oy oranyla kabul edildi. Badat'ta 19 Ekim'de Ducei! katliamndan (1982'de 143 iinin ldrlmesi) sorumlu tutulan Saddam Hseyin'in yargianmasna baland. Devrik devlet bakan ve 7 zanl susuz olduklarn akladlar. 27 Ekim: Paris'in banliysnde polisten kaan iki gencin kazayla lm, tm lkeye yaylan iddet olaylarna neden oldu 27 Ekim'den 17 Kasm'a kadar 9 binden fazla ara yakld, 3 bin kii tutukland, 126 polis ve jandarma yaraland. 8 Kasm'da hkmet ay srecek olaanst hal ilan etti. 22 Kasm: Almanya'da babakan seilen muhafazakar Angela Merkel, bu lkenin ilk kadn babakan ve 2. Dnya Sava'ndan sonra hkmet bakanlna seilen en gen kii oldu.

Kaynak: Hrriyet Gazetesi internet sitesi, http://dosyalar.hurriyet.com.tr/almanak2005/

-YEDKLM Kiiltr - Sanat-

-TOV

J^

ri*

A TSS^

?W

J*^"

jg, *

*w

^ * > *

ta

^#venw4

almaya karar vermi. Daha sonrada yolda rastiad bir kervana katlm. rencilerimizden bazlar zaman zaman planl ders alma konusunda rehberlik ihtiyac duyduklarnda yanma gelirler. ok altklarndan ama yeterince baary yakalayamadklarndan yaknriar. Baz konularn "zor" olduunu sylerer. Onlara "ok alma"nn her zaman planl alma demek olmadn, almann devamllk ve bir dzenlilik gstermesi gerektiini, "zor'lann "kolay"larn birikmesiyie m^ydana geldiini rneklerle aklarm, Daha sonra da bni Sina'nn ergenlik bandan dneminde anlatrm g^mi o!an u hikyesini : de Baziarmzn olduu gibi, bni Sina'nn da ocukken kyierinde okul yokmu. Fakat kk Sina okumak iin okula gitmek istiyormu. Okuma isteinin ok kuvvetii oiduunu gren babas, bu istee kar koyamam. Okumas iin onu komu kye gndermi. bni Sina okulunu s^viyor, uzak olmasna ramen z^vkle gidip geliyormu. Hatta evierine geldiinde derslerini hi mi hi ihmal etmiyormu. Ancak btn d9rs!erde baar gsteren bni Sina, Matematik dersinde biraz zorlamyor ve bu durum da gcne gidiyormu. Bir gn sabah evinden ktnda okula gitmemi. Hep akinda ned9n matematii yeterince baaramad varm. Yolda uzun bir sre dn^rek yainz bana yrmeye balam. Ama matematik konusundaki baarszlnn sebebini bir trl zemiyormu. Bu kayg V9 korku iinde dnrken, okuyamayacan sanarak Bir vahada kervan konakladnda, bni Sina'y su getirmesi iin kuyuya gndermiler. Ama onun aklndan bir trl matematikteki baarszl gitmiyormu. Bu esnada kuyuda kk Sina'nn bir durum dikkatini ekmi: Kuyunun ipinin, kuyunun azndaki talardan birinin ortasndaki oyuk yere yerletiini grm. Tan kesildiini fark etmi ve kendi kendin^; pin ta kesmesi akln alaca ey deil. Bu ip bu ta nasl kesti? Dem9k ki gidip gele gele ip ta kesmi olmal, diye dnr. 0 zaman beynindeki dnceeri ona bir eyler hatrlatr ve der ki; Neden gidip gelmekle ip ta kessin de, benim aklm aiarak matematii kesmesin, yani zmesin? Bu dnceler karsnda bni Sina, kuyuyu, kovay, kervan hemen orada brakarak okuluna dn^r. Bindii gibi daha sonra Dnya apnda ilim adam olmutur. "Akln kesmesi" deyimi de gaba bu hikyeden kalmtr.

90BN SNA KMDR? (980-1037):

- GE NE L YE TE NE K GE NE L K U LT UR D ER GI SI bulmu olan, bir slm Trk limi olarak, ilim onun ahsiyetinin yaama sebebi olmutur diyebiliriz. Matematik, astronomi, mzik, tp, jeoloji, mineroloji, biyoloji, kimya, fizik, felsefe, mantk gibi ele ald btn ilim dallarnn her birinde ayr ayr baarya ulamtr. Fakat daha ok tp ve felsefe konularnda vernni olduu eserleri, bu alandaki fikir V9 almalar ile tannmtr. lim tarihileri, bni Sin'nn ilm ahsiyeti hakknda ok tekrarlanm ama nemli olan u hkmteri ileri srerler. O hereyi o kadarkesin ve ak bir ekilde aklanmtr ki, bir sre iin sanki yeniden aratrma lzumu yokmu gibi, zihni almalara bir durgunluk getirmiir. bni Sin, yaplan aratrmalara gre mantkta 8, tabii ilimler (fizik) de 5, psikoiojide 9, metafizikte 7 olmak zere 29 mes^lede Avrupa'l dnrlere nclk etmitir.

Hatrlayacaksnz g^en sayda bni Sina 9 ilgili ksa bilgiler v^receimizi yazmtk. Tam ad, Ebu Ali elHseyin b. Abdullah bni Sina'dr. 17 Austos 980 ylnda, bugn zb9kistan olarak bilinen Trkistan'n Buhara ehri yaknnda Afan'da domutur. Olu Ali'ye izafeten Ebu Ali denilen bni Sina'nn babas Abdullah aslen Belh'lidir. On yanda Kur'an' ezb^rleyen bni Sina, babasnn istei zerine Hint hesabn bir 9snaf olan Mahmut al Messah'tan, ez-Zahid'd9n fkh, Abdullah el-Natli'den felsefe ve mantk renmitir. Sonra fizik, astronomi, matematik ve tp konularnda bilgi 9din9n bni Sina, tbbn fazla g olmad fikrini ileri srerken h9nz onalt yalarndadr. bni Sina onyedi yalarndayken tp bilgisiyle zamann Samani hkmdar Nuh b. Mansur'u tedavi 9derek onun iltifatlarn grm, ktphan9Sinde alma imknn elde etmitir. Babasndan sonra Nuh b. Mansur'un dalmyle Harezm ve Horasan'a gitmi, hatta Harezm'd9 Beyrun 9 tanma imknn bulmutur. Sonra birok defalar hapis ve srgn hayat yaayan bni Sina 9ims ed-Devle'ye iki d9fa vezirlik yapmtr. Birok eserini bu hapis V9 srgn hayat ierisinde kaieme almtr. bni Sina 21 Haziran 1037 ylnda htemedan'da vefat etmitir. lim ve sanat takdir grmedii yerden g eder. bni Sina

bni Sin'nn hemen hem^n btn ilim dallar ile ilgilendiini iaret etmitik. Meseia bunlardan matematik konusunda eitli eserler vermitir:

A ile ilgili olarak klid'in verdii a tarifi dahil olmak zere, ^itli tariflerini ele alp incelemitir. Diferansiyel hesabnn esas meseleleri zerinde dnmtr. Bu konularda ilim tarihinde her ne kadar N9wton ve Leibniz'in alma yapt ileri srlrse d9 bni Sin bu ilim adamlarndan yaklak yedi asr nce iaret ettiimiz aimalar yapmtr. D^vrinde V9 ondan sonra geienlerin d9er!endir9meme9ri sonucu bni Sin'nn bu fikirlerinden bahsedilememitir. bni Sin, matematjk konusundaki almalarnda dokuzlar hesabn ve onlarn kare ve kplere tatbikini de gryoruz.

Bat'da Avicenna ad 9 tannan bni Sin 220 civarndaki eserleriyle ilim V9 fikir dnyasnda yenilikler yapm ve Bat ilim ateminde 'TABABETN HKMDARI" ad ile hret

-YEDKLM Kltr-Sanat-

91

b n i S in , fiz i in h a re k e t, k u v v e t, k , s , b o lu k, b e lirsizlik g ib i ko nu la rn d a d a a ra trm a p tp yap m e se rle r verm itir. Y 9 r e kim iyte ilg ili bir h e siz ib n i S in 'n n g e n i a lm a la r te o ri o rta y a a tm , y e r V 9 y e rin p a r aalan nd a olm utur. T p konusunda da birok ilk la r ke ifle rin ve irle rin sa h ib id ir. B u n la rd a n fik a ra snd a ki 9 kim ko nu su z^rin de du rm utu r. b irka n yle sra la ya biliriz: bni S inkim ya ile de iig tlenm i, konuda bu M a l m a la r ya p m tr. M a d d e le ri b l me9s 9 a A r is to v e G a lie n , k a n ru h u n y e r i o la ra ayrm , m e ta llerin fa rkllkla rn n y ze yd e deil, k b ilirle rd i. b n i S in ilk d e fa ka n n g d a kefetm itir. o n la rn d e rin likle rin d e yata n fa rkllkla rd a n taya n birsv olduunu ile ri e, g e ld i in i b e iirtm itir. D a m tm a , s b lim e e tme k9 r h a s ta l n d a id ra rd a ki e ke ri k9 fe d 9 n e r i t m e , z m l ^ m tee, r k i p y a p m a v e b n i S in 'd r. B u ke fe n g iliz T h o m a s V V illis kalsinasyon ile ilg la rak o ili alm a lar yapm tir. yed i a sr so n ra sah ip km tr. B a z a ra trm a c la ra g r9 A k 9 m s e d d in 'd e n bni S in'n n lo jikon usunda ya zd rle r jeo ese de b a z A v ru p a 'l y a z a r la r n k a y n a k e s e r le r i n ce b n i S in m ikro b u n va rl te o ris in i o lm u tu r. D a v e ta la rn m e y d a n a g e li iorta ya atm tr. ile B al ilg ili, za m a n m z ilm iza h n a pa ra le l o rijinir o kh a sta lkla r te h is 9 tm e m e to d u , ie k V 9 kzam k gibi hasta lklarn ribni S in ta rifle bilgiler verm itir. ta ra fn d a n ya p lm tr. E n tu ta rl ru h i te d a vi m e to dla rn da n b ah se tm itir. B o t a n i k v e z o o lo ji la y a p m n d a d a y e n i u s u lle r g e tire n b n i ile d e ilg ile n eb n i n S in , 9 se rin de n e m li tp b i ale tle rin re sim le rin i S in , d ^ v rin e g re izm i ve bu nlar ha kkn da bilg i verm itir. 1 m u s ik d 9 d e n e m li *? bir yere sahiptir. I

Z a m a n n m u siki b ilg ile ri f s n d e m ub n i "g in 'n n 2 2 0 c iva rn d a e se ri o ld u u n u sik S b ilg isin e ka tk d a b u lu n m u tu r. ze llik le ya p tlir *" i tik . F a k a t b u n la r d a n e n ta n n m b e tm a l m a la rla h a rm o n i s is te m i i in n ^ m li o la n r u n la rd r: o la nla yollar gsterm itir. E l - K a n u n f i ' t - T p ;e c i l t l i k b i r t p B b n i S in ls e fe d e ilg ile n m i, b u a la n d a d a fe ile ansikiopedsidir. e s ir le r y a p m tr . E n -N e c a t; E se rd e va rlk m ta la a e d ilm i, cisim lerin hareketleri incelenm itir. K it a b ' - if a ; e i tl i ilim l e r in y a n s r a m a tem atik V 9 m zikten de bu e serde bahs^d er. A k a m u 'l- U lu m i'l - A k liy y e ., E l- a r a t v e tT e nb ih a t, E t-T a biiyya t m in U yu n i I-H ikm e , H ayy bin Y a kza n , R isa le fi'l A k, K itab fi's S iya s9 , R isa le t 'l-A hla k.

92-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

D e e rli T rk-sim a lim i b ni S ina 'nn a lim kii i a ra trlm aya ve tantim aya ded i i g ib i, o n u n e d e b i y n , z e llik le a irii i v e iirle ri k o n u s u n d a d a g e n i a ra trm a ia r yap lp , ye te rii ekild e a yd nlatlm a ldr. B u kon ud a g en i kap sa m i b ir ara trm a V 9 inceiem e yap ldnd a, bu aratrm a nn T rk E d e b iya t T a rih in e a ir b n i S in a 'y kaza nd ra candan p he etm em ^k gerekir. nk b u aian da yap lan ba z aratrm a lar um utiar boa karm am tr. B andan g9 9n bir oiay bni S ina'y edebiyat V 9 d ilb ilg isi ko n u su n d a d a h a g e n i b ilg i 9 d in m 9 y e s e v k e tm i tir. y le k i; " B ir ke r9sin d9 E m ir'e A ra pa o la rak bir fik rin i a kla dnd a, o ra da ki bir a lim , on un h er n 9 ka da rd i e ra la nlard a b ilgisinin d erinlii ta m ise d e A rap ay kuila n m ad a ye terince yetk ili o lm adn ifade e dince b ni S ina bu na fe na h a ld e k rid v e b y k b ir a z im le e itli ye rlerden kita plar getirte re k y! yo un bir A ra p a e d e b iy at v e d ilb ilg isi a l m a sn a koyu ldu. D aha sonra en g ve nadir bulunan 03 'a kelim elerde n o lu an iir ile her b iri ayr bir klasik stiide ya zlm risale yazd. B unlar bir ciltte toplad V 9 ypratarak, kullanlm V 9 e s k im i g r n mv e r d i i b u k ita b , a ra tr m a la r s r a s n d a b u ld u u n u v e b tn yle a nlaya m a d n s yie yere k E m ir'e sundu . b ni S ina'n n iste i zerine kitap , inc99nm 9S iin, kendisini daha nce incitm i o lan lim e ile tild i. B i m adam bu ah ^se rin u zun zam an nc9 on urun u krd kiiye ait o lduunu anlayn ca bir hayli m ahcu p durum a dt. ibni Sin hakknda, zellikle son yliarda nem h s a n K u rt P D R U z m a n -Y a z a r m t o p la n t ia r V 9 y a y n la r y a p lm a y a w w w .ih s a n k u rt.n e t b a la m tr. G 9 r e k t9 n b u s e v in d iric i b ir durum dur. A yn alm alarner T rk sl m d i lim ierini d9 iine aim asn d ilerlz. N o t: B u e k le r h a z rla n rk e n : h s a n K u rt'u n " B illm T a rih in d e K e ifle rin Y z " v e " B ilim T a rih in d e n H ik a y e led n d a k i e s e rle rin d e n a r" fa y d a la n im tr. B u e k te k u la n la n re s im v e e k ille r e itim a m a c y ia k u lla n lm tr .

KALITE YAYINLAR!

 KPSSDergisi(3. Ylnda)
Deneyimli yazar kadrosu DOYURUCU Konu Anlatm Tarih, Gncel Bilgiler ve Temel Yurtalk Bilgisi ile ilgili zgn kapsaml bir kaynak! Cevapl ve zml BNLERCE SORU DZENL bir alma sistemi! Eksiklerden arndrlm TAM BR SET! 2005 KPSS sorular dikkate alnarak gncelletirilmi 2006 EDSYON I V.3.0 IKMI TM SORULAR! AYRINTIU - REFERANSLI ZMLER!

GKPSS Eitim Bilimleri Dergisi (2. Ylnda)

AKADEMSYENLERDEN oluan geni YAZAR KADROSU DOYURUCU Konu Anlatm + Cevapl ve zml BNLERCE SORU + DZENL bir alma sistemi! + Eksiklerden arndrlm TAM BR SET! SYM STANDARTLARINDA deneme snavlar! 2005 KPSS sorular dikkate alnarak gncelletirilmi 2006 EDSYON I V.2.0 4 IKMI TM SORULAR! AYRINTILI - REFERANSLI ZMLER!

Gene! Datm
Asil Yayn Datm Ltd. ti.
Fevzi akmak 1. Sokak No:22/A Kzlay/Ankara Tel.0312. 230 28 80-81 Faks:0312. 230 28 82 e-posta: asil@asilyayin.com.tr internet:asilyayin.com.tr

www.yediiklim.com.tr I

KALITE YAYINLAR!
(rinu; TM tenlar vt Afrmtl mkri

MA ED N A

A R I N

Sadc w ttofuna Km AtiM iali M Cmpl KOM RWNM Tcrtto

KPSS
Yaz ve Danma Kurulu S. Rtcp Kofak I Mulf Akyol (WErojk | HakanAnk

GKPSS Eitim Bilimleri Kitab 4- Yediiklim Eitim Bilimleri Dergisi yazar kadrosu tarafndan hazrlanm olup,

doyurucu konu anlatm ve zml ve cevapl binlerce soru iermektedir. 2005 KPSS snav sorular paralelinde hazrlanm yepyeni bir kaynak!

YEN SINAV SSTEMNE UYGUNI

Genel Datm
Asil Yayn Datm Ltd. ti.
Fevzi akmak 1. Sokak No:22/A Kzloy/Ankara Tel.0312. 230 28 80-81 Faks:0312. 230 28 82 e-posta: asil@asilyayin.com.tr internet:asilyayin.com.tr

www.yediiklim.net I ^S www.asilyayin.com.tr I ^W www.yediiklim.com.trl

ASL YAYIN'dan
Yepyeni bir roman! Srkleyici ve aydnlatc.

Silahl Kuvvetler bir "Muhtra" verir. Demirel'e mi, Ecevit'e mi, Marksist htillcilere mi, yoksa bir aka m verilmi bu Muhtr "Aka Verilmi Muhtra" bir duygu ve dnce hesaplamasnn roman. Degien zaman ve meknlann zerir daima bir akn idmleri grlyt Her okuyann bir bam teline dokunu var bu kitapta.

12 Mart 1971'de

Genel Datm
www.yediiklim.net L I Asil Yayn Datm Ltd. ti.
Fevzi akmak 1. Sokak No:22/A Kzlay/Ankara Tel.0312. 230 28 80-81 Faks:0312. 230 28 82 e-posta: asil@asilyayin.com.tr internet:asilyayin.com.tr

www.asilyayin.com.tr www.yediiklim.com.tr I