T.C.

SELUK NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS OCUK GEL M VE EV YNETM ANA BLM DALI OCUK GEL M VE ETM BLM DALI

BALANMA STLLER AISINDAN ERGENLERDE ERKSONUN PSKOSOSYAL GEL M DNEMLER VE EGO KMLK SRELERNN NCELENMES

DOKTORA TEZ

Danman Prof. Dr. Ramazan ARI

Hazrlayan Emel ARSLAN

KONYA-2008

T.C. SELUK NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS OCUK GEL M VE EV YNETM ANA BLM DALI OCUK GEL M VE ETM BLM DALI

BALANMA STLLER AISINDAN ERGENLERDE ERKSONUN PSKOSOSYAL GEL M DNEMLER VE EGO KMLK SRELERNN NCELENMES

Doktora Tezi

Hazrlayan: Emel ARSLAN

Tez Danman: Prof. Dr. Ramazan ARI

Tez Jrisi yeleri

Prof. Dr. Ramazan ARI (S.. ocuk Geliimi ve Ev Ynetimi Eitimi Blm) Prof. Dr. Binnur YE LYAPRAK (A.. Eitim Bilimleri Blm) Do. Dr. M. Engin DENZ (S.. Eitim Bilimleri Blm) Yrd. Do. Dr. Erdal HAMARTA (S.. Eitim Bilimleri Blm) Yrd. Do. Dr. S. Sunay DORU (S.. ocuk Geliimi ve Ev Ynetimi Eitimi Blm)

Tez Snav Tarihi: 15.02.2008

ZET
Bu aratrmada ergenlerin balanma stillerine, cinsiyet ve ya deikenlerine gre psikososyal geliim dnemlerinin(gven, zerklik, giriimcilik, alkanlk ve kimlik) ve ego kimlik srecinin(kararllk ve kefetme) farkllap farkllamad incelenmitir. Bu aratrmann bamsz deikenleri, cinsiyet, ya, balanma stilleridir. Baml deikeni ise; psikososyal geliim dnemleri ve ego kimlik srecidir. Aratrmann genel evrenini 16-23 yalarndaki ergenler

oluturmaktadr. Aratrmann alma evreni ise, lise 2 ve 3. snf rencileri ile niversite 1. 2. ve 3. snf rencilerinden tesadfi eleman rnekleme yntemi ile belirlenmitir. Aratrma rneklemi 1525 renciden olumaktadr. Aratrmada rencilerin psikososyal geliim dnemleri (gven, zerklik, giriimcilik, alkanlk ve kimlik) puanlarn elde etmek iin, Eriksonun Psikososyal Geliim Dnemleri lei, ego kimlik sreci(kararllk ve kefetme) puanlarn elde etmek iin Ego Kimlik Sreci lei, balanma stilleri(gvenli, kaytsz, korkulu, saplantl) puanlarn belirlemek iin Yakn likilerde Yaantlar Envanteri kullanlmtr. Aratrmada balanma stillerinin dier bamsz deikenlerle (cinsiyet, ya) birlikte analize tabi tutulduu istatistik analizlerde iki ynl varyans analizi kullanlmtr. Dier analizlerde ise t testi ve tukey testi kullanlmtr. Aratrmada elde edilen bulgular aada zetlenmitir: Aratrmada ergenlerin balanma stillerine gre kararllk ve kefetme puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllat bulunmutur. Kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin dierlerine gre daha yksek kararllk puanlarna sahip olduu bulunmutur. Korkulu balanma stiline sahip ergenlerin dierlerine gre daha yksek kefetme puanlarna sahip olduu grlmtr.

Balanma stillerine gre, psikososyal geliim dnemleri (gven, zerklik, giriimcilik, alkanlk ve kimlik) puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllat bulunmutur. Gvenli ve kaytsz balanan ergenlerin dier balanma stillerine sahip ergenlere gre daha yksek dzeyde gven duygusuna sahip olduu bulunmutur. zerklik, giriimcilik, alkanlk ve kimlik dnemleri asndan ise kaytsz balanan ergenlerin dierlerine gre daha yksek dzeyde kazanm gsterdikleri bulunmutur. Balanma stilleri ve cinsiyete gre, kararllk puan ortalamalar incelendiinde; cinsiyete gre anlaml farkllamann olduu ve kzlarn erkeklere gre daha fazla kararllk puan ortalamasna sahip olduu bulunmutur. kefetme puan ortalamalar arasnda ise, cinsiyete gre anlaml farkllamann olmad bulunmutur. Balanma stilleri ve cinsiyete gre; psikososyal geliimin be dneminde de puan ortalamalarnn cinsiyete gre anlaml dzeyde farkllat ve kzlarn erkeklere gre daha fazla gven,zerklik, giriimcilik, alkanlk ve kimlik duygusuna sahip olduu bulunmutur. Ayrca zerklik dnemi puan ortalamalarnn balanma ve cinsiyete gre anlaml dzeyde farkllat bulunmutur. Buna gre, kaytsz balanma stiline sahip kzlarn, dier balanma stillerine sahip kzlardan daha yksek zerklik dzeyine sahip olduu, ayrca kaytsz balanma stiline sahip kzlarn, gvenli, kaytsz, saplantl ve korkulu balanma stillerine sahip erkeklerden daha yksek zerklik dzeyine sahip olduu bulunmutur. Balanma stilleri ve yaa gre, kararllk, kefetme puan ortalamalarnn anlaml olarak farkllamad, ya deikenine gre ise kefetme puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllat bulunmutur.

II

SUMMARY
In this study aims to investigate whether psychosocial development stages (trust, autonomy, initiative, industry and identity) and ego identity process vary depending on the attachment styles, sex and age variables. The independent variables of this study are sex, age, attachment styles. The dependent variables are psychosocial development stages and ego identity process. The general universe of the study was the adolescent between 16-23 years old. The subjects of the study were randomly chosen from high school second and third grade students and from the first, second and third grades of university with random sampling method. The sample of the study is composed of 1525 students. In the study, to get the psycho-social development stages (trust, autonomy, initiative, industry and identity) scores of the students, Eriksons scale of psychosocial development stages was used, and to obtain ego identity process (commitment and exploration) scores ego identity process scale was used and to determine attachment styles (secure, preoccupied, fearful, dismissing) experiences in close relations inventory was used. In the study, in the statistical analyses in which attachment styles are analyzed together with other independent variables (sex, age,) two-tailed variant analysis was used. In the other analysis, t-test and tukey test were used. The findings of the study are summarized below: In the study, it was found that the commitment and exploration mean scores of the adolescents varied significantly according to attachment styles. It was found that the adolescents who have dismissing attachment style have higher commitment scores. It was seen that the adolescent who have fearful attachment style have greater exploration score than the others.

III

It was found that the mean scores of psychosocial development stages (trust, autonomy, initiative, industry and identity) according to attachment style varied significantly. The individuals who get attached with secure and dismissing were found to have higher level of trust. It was found that the adolescents attaching with dismissing made greater level of benefactions in terms of autonomy, initiative, industry and identity. When the commitment scores were considered in terms of attachment styles; it was found out that there is a significant difference according to sex and that the girls have higher commitment score compared to the boys. The exploration mean scores werent found to vary significantly. In terms of attachment styles and sex, it was found out that mean scores showed significant variation in all five levels of psycho-social development and that the girls have stronger feelings of trust, autonomy, initiative , industry and identity compared to the boys. Besides, autonomy stage mean scores were found to vary significantly in terms of attachment and sex variable. Accordingly, the girls with dismissing attachment style were found to have higher levels of autonomy compared to the girls with other styles of attachment. Besides, it was also found out that the girls with dismissing attachment styles have higher autonomy level compared to the males with secure, preoccupied, dismissing and fearful attachment styles. It was found out that commitment and exploration mean scores didnt vary according to attachment styles and age and that in terms of the age variable the mean scores varied significantly.

IV

NDEKLER
ZET ....................................................................................................................I SUMMARY............................................................................................................III NDEKLER........................................................................................................V EKLLER VE TABLOLAR LSTES .....................................................................VII NSZ .................................................................................................................IX BLM I GR ....................................................................................................................1 Ama.....................................................................................................................5 Alt Amalar............................................................................................................6 Denenceler............................................................................................................7 Sayltlar ................................................................................................................8 Snrllklar .............................................................................................................9 Tanmlar................................................................................................................9 Aratrmann nemi ..............................................................................................10 BLM II PROBLEMN KURAMSAL, KAVRAMSAL TEMEL VE LGL ARA TIRMALAR ..................................................................................................12 BALANMA KURAMI ...........................................................................................12 Drtl balanma modeli ...................................................................................18 PSKO-SOSYAL GEL M KURAMI VE KMLK...................................................21 Temel gvene kar gvensizlik dnemi ..........................................................24 zerklie kar kuku ve utan dnemi ...........................................................26 Giriimcilie kar sululuk dnemi ..................................................................27 alkanla(baarya) kar yetersizlik(baarszlk) dnemi ..........................29 Kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas dnemi ...........................................31 KMLK ..................................................................................................................34 BALANMA KURAMI VE KMLK.........................................................................37

BLM III YNTEM .............................................................................................................. 42 Aratrmann Modeli ........................................................................................ 42 Evren ve rneklem .......................................................................................... 42 Veri toplama aralar ....................................................................................... 43 Eriksonun Psikososyal Geliim Dnemleri lei........................................ 44 Ego Kimlik Sreci lei .............................................................................. 46 Yakn likilerde Yaantlar Envanteri ........................................................... 49 Verilerin Toplanmas ve Analizi ....................................................................... 51 Verilerin Toplanmas ....................................................................................... 51 Verilerin Analizi ............................................................................................... 51 BLM IV BULGULAR .......................................................................................................... 53 BLM V TARTI MA VE YORUM ....................................................................................... 87 BLM VI SONU VE NERLER ....................................................................................... 103 KAYNAKA .......................................................................................................... 106 EKLER.................................................................................................................. 116 Eriksonun Psikososyal Geliim Dnemleri lei .......................................... 117 Ego kimlik Sreci lei ................................................................................. 119 Yakn likilerde Yaantlar Envanteri.............................................................. 121

VI

EKLLER VE TABLOLAR LSTES

ekil 1: Bartholomew ve Horowitzin drtl balanma modeli ................... 19 ekil 2: Eriksonun Psikososyal Geliim Dnemleri, Aamal Oluum izelgesi ....................................................................................... 23 Tablo 1: rneklem Dalm Tablosu.......................................................... 43 Tablo 2: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kararllk puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri ............................. 54 Tablo 3: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kararllk puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular .... 54 Tablo 4: Ergenlerin balanma stillerine gre kararllk puanlarna ilikin tukey testi sonular ...................................................................... 55 Tablo 5: Ergenlerin cinsiyetine gre ego kimlik sreci kararllk boyutu puan ortalamalarna ilikin t testi sonular ................................... 56 Tablo 6: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kefetme puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri ............................ 57 Tablo 7: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kefetme puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular ... 57 Tablo 8: Ergenlerin balanma stillerine gre kefetme puanlarna ilikin tukey testi sonular ...................................................................... 58 Tablo 9: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre temel gvene kar gvensizlik dnemi puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri ....................................................................................... 60 Tablo 10: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre temel gvene kar gvensizlik dnemi puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular .............................................................. 61 Tablo 11: Ergenlerin balanma stillerine gre temel gvene kar gvensizlik dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular .......... 62 Tablo 12: Ergenlerin cinsiyetine gre temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalarna ilikin t testi sonular .................... 62 Tablo 13: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri ....................................................................................... 63 Tablo 14: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular .............................................................. 64 Tablo 15: Ergenlerin balanma stillerine gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular................... 65 Tablo 16: Ergenlerin cinsiyetine gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalarnn ilikin t testi sonular ................... 66 Tablo 17: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular................................................................................ 67

VII

Tablo 18: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre giriimcilie kar sululuk dnemi puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri ....................................................................................... 69 Tablo 19: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre giriimcilie kar sululuk dnemi puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular............................................................... 70 Tablo 20: Ergenlerin balanma stillerine gre giriimcilie kar sululuk dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular ............................. 71 Tablo 21: Ergenlerin cinsiyetine gre giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalarna ilikin t testi sonular ................................... 71 Tablo 22: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre alkanla kar aalk duygusu dnemi puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri .................................................................................. 72 Tablo 23: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete deikenlerine gre alkanla kar aalk duygusu dnemi puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular ..................................................... 73 Tablo 24: Ergenlerin balanma stillerine gre alkanla kar aalk duygusu dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular .............. 74 Tablo 25: Ergenlerin cinsiyetine gre alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalarnn ilikin t testi sonular.................... 75 Tablo 26: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri ......................................................................... 76 Tablo 27: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular ....................................... 76 Tablo 28: Ergenlerin balanma stillerine gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular.. 77 Tablo 29: Ergenlerin cinsiyetine gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalarna ilikin t testi sonular .... 78 Tablo 30: Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre kararllk puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri .............................................. 80 Tablo 31: Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre kararllk puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular ..................... 81 Tablo 32: Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre kefetme puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri ............................ 83 Tablo 33: Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre kefetme puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular ... 84 Tablo 34: Ergenlerin yana gre kefetme puanlarna ilikin tukey testi sonular ....................................................................................... 85

VIII

NSZ
Bireyin doduu andan itibaren annesiyle ve daha sonra evresiyle yapt etkileimler, gelecekte nasl bir kii olaca belirleyen nemli bir etkiye sahiptir. Birey evresiyle yapt bu iletiimler sonucu kendisi ve Kendisi ve dierleri hakknda olumlu ve olumsuz bir gre sahip olur. dierleri hakkndaki grleri kiiler aras ilikilerini de belirler. Birey doumdan lmne kadar eitli dnemler geirir. Bu dnemler iinde bir kriz yaar ve bu kriz sonrasnda bir duyguya ular. Bu ulat duygu daha sonraki evrelerin sorunlarn zlmemede de etki eder. Ergenlik dnemine kadar geirilen dnemlerin bir muhasebesi de ergenlik dneminde yeniden yaanr. Bu dneme etki eden birok faktrden birisi de ocukluk yaantsnda edinilen yaantlardr. Ayrca ergenlik dnemi, kimlik duygusunun kazanld dnemdir. Bu dnemde ego kimlik srecinde ergen kimliiyle ile ilgili konularda bir karara varmaya alr ya da hala aratrmaktadr. Bu aratrmada ocuun kendisi ve dierlerine kar dncelerini ieren balanma stillerinin, psikososyal geliim dnemlerini ve ego kimlik srecini de etkileyebilecei dnlmtr. Ergenlikte balanma stilleri, cinsiyet ve ya, psikososyal geliim dnemleri ve ego kimlik sreci arasndaki ilikiler incelenmitir. ncelikle, almann her aamasnda beni ynlendiren,

karlatm her sorunun zmnde bana k tutan, deerli zamannn byk bir ksmn tez almam iin ayran sayn hocam, danmanm Prof. Dr. Ramazan ARIya, almam iin ayrd zamann her an ve bana rettii her bilgi iin iten teekkr ederim. Onun yardmlar, nerileri ve cesaretlendirmesi olmasayd herhalde bu almay tamamlayamazdm. Aratrma sresince, ok youn almalar arasnda bile almam iin vakit ayran, neri ve nemli katklaryla destek salayan tez izleme komitesindeki sayn hocalarm, Prof. Dr. mer RE ve Do. Dr. M. Engin DENZe. Emekli olduu iin tez izleme komitemden ayrlan Yrd. Do. Dr.

IX

Semra CANTEKNLERe sonsuz teekkrlerimi sunarm. Ayrca tez almalarna baladm dnemde hem tez konusu ve hem de tezde kullandm lekler konusunda zamann benim iin ayran ve deerli grlerini ifade eden sayn Prof. Dr. Hasan BACANLIya ok teekkr ederim. almamn her aamasnda, zellikle balanma konusundaki bilgisi ve elindeki kaynaklar ile bana yardmc olan arkadam Yrd. Do. Dr. Erdal HAMARTAya ok teekkr ederim. Bununla birlikte, almam boyunca stresime ortak olan ve beni sabrla dinleyen oda arkadam Ar. Gr. Filiz ERBAYa teekkr ederim. Beni yetitirebilmek iin hayatlar boyunca birok skntya katlanmak zorunda kalan, her zaman yanmda olarak bana destek veren ve emeklerini hibir ekilde deyemeyeceim, anneme ve babama yaptklar her ey iin ok teekkr ederim. Desteklerini benden esirgemeyen, bana hep g veren ve yardmc olmaya alan ablam, enitem ve kardeime teekkr ederim. Tezimin her aamasnda yaadm zorluklar ama konusunda yanmda olarak bana yardmc olan, almam bitirebilmem iin her trl destei salayan ve sabr gsteren sevgili eim Yrd. Do. Dr. Cokun ARSLANa her ey iin ok teekkr ederim. Ayrca olum aana varlyla, glmsemeleri ve oyunlaryla yaadm stresi azaltt iin, ocuksu sabryla anne alman bitti mi diye sorularyla benim ilerimi bitirmemi bekledii iin teekkr ediyorum. Uygulamalarmda bana yardmc olan psikolojik danmanlara ve uygulamalara katlan rencilere teekkr ederim.

Emel ARSLAN

BLM I
GR ocuk, doduu andan itibaren yaamn ierisinde onu

etkileyebilecek birok faktr ile kar karya kalmaktadr. Doum anndan balayarak yaamn son dnemine kadar bu faktrler onun fiziksel, sosyal, bilisel ve ahlaki geliimine etki ederler. ocukluktan yetikinlie doru, bireyin yaam mcadelesi ierisinde nasl bir insan olacan etkileyen bu faktrlerin, bireyin geliimini nasl etkiledii ve nelere yol at konusu, psikoloji bilimi ile uraan birok kuramc ve aratrmacnn ilgi alann oluturmutur. Bu konu hakknda birok kuramc ve aratrmac bazen birbirlerine benzeyen, bazen de farkl gr ve nerilerde bulunmutur. Bireyin geliim sreci ve onu etkileyen faktrler konusunda John Bolwby ve Erik H. Eriksonun grleri, etkileri ve birok aratrma asndan balang noktas olmas asndan nemlidir. Balanma kuramn ortaya atan Bolwby, balanma davrannn, anne iin bebek, bebek iin anne arasndaki ban bir ilevi olarak, birok igdsel faktrlerin karlanmasnn etkisiyle ortaya ktn ve bu balanmann iki aylk bebeklerde ak bir ekilde grldn ifade etmektedir. Bu igdsel faktrlerin karlanmas (bebek ve anne arasndaki glme ve alama davranlar olduu gibi emmek, yapma ve izleme davranlar), yaamn ilk yl srasnda greceli olarak olgunlar ve ikinci alt ayda anne figr zerine artan bir ekilde odaklanmaya ve onunla birlemeye balar (Bretherton,1992). Bowlby (1982), balanma davrannn altnda temel kontrol

mekanizmalarnn olduunu ve bunlarn en az iki mekanizma takmndan olutuunu savunmutur. Kontrol mekanizmasnn birinci sistemi; balanma figrnn, ocuun hem psikolojik hem de fiziksel ihtiyalarn karlamada uygun ve yeterli tepkileri vermesi, balanma figrnn ocua verdii deer

ve ulalabilirliidir. Eer balanma figr ocua yakn ve ulalabilir olursa, ocuk hissedilen gvenlii salayarak gvenli davranabilir ve evresini kefetmeye odaklanabilir. kinci olarak, balanma sistemi, ocuun balanma figrn ulalamaz olarak alglamasna ya da kendisini veya balanma figr ile olan ilikisini tehdit eden bir durumla karlatnda kayglanmasna neden olur. Bunun sonucunda da ocuun znt hissederek balanma figryle olan yakn ilikisini tekrar kurabilmek iin harekete gemesine yol aar. ocuk, balanma figryle olan yakn ilikisini tekrar kurabilmek iin balanma davrannn dayand kontrol mekanizmalar ve altndaki davransal sunumlar kullanr. Balanma ilikisindeki yaantlarnda ocuk, balanma figrne kar aktif olarak yaknlk aramay etkinletirir veya balanma davrann bastrr (Fraley ve Spieker, 2003;akt. Hamarta, 2004). Bowlby, gereksinim duyduu her an ulaabilecei bir balanma figrne sahip bireylerin, byle bir figrden yoksun olan bireylere oranla daha az korku ve endie duyacaklarn belirtmitir. Ona gre scak ve sevgi dolu annelere sahip ocuklar kendilerini de sevgiye layk grrler ve dier insanlar da gvenilir insanlar olarak alglarlar. lk ballklarnda baz skntlarla karlaan ocuklarsa daha karamsar ve dmanca olma eilimindedirler. Ayrca bu ocuklar kendilerini bakalar tarafndan sevilme konusunda yetersiz olarak deerlendirirler. Gven duygusundan yoksun ocuklar endieli, yalnz ve ilikilerinde bakalarna baml bireyler olarak yetime eilimindedirler (Skolnick, 1986). Kiilerin temel ballklar ocukluktan yetikinlie doru geliir. Bu geliim sreci boyunca birey, balanma stilinin tahmin edilebilir zellikleriyle ilgili isel alma modelleri gelitirir (Bolwby,1973). sel alma modelleri bireyin kendisini, dier insanlar nasl deerlendirdii ile ilgili dnceler olarak bireyin zihninde bulunur ve balanma stillerinin ortaya kmasna neden olur.

Bolwbynin yukardaki dncelerine benzer olarak Erikson da, bakcnn bebein ihtiyalarnn yeterince karlayp karlamamasnn nemine vurgu yapmaktadr. Bu karlama sadece fiziksel ihtiyalar deil, yaknlk, sevgi gibi ihtiyalar da iermektedir. Erikson bakc tarafndan bebein ihtiyalarnn yeterince karlanmasnn bebein ilk ylki yaants ierisinde temel gven duygusuna yol aacan, ihtiyalarn yeterince karlanmamasnn ise gvensizlik duygusuna yol aacan ifade etmektedir. Erikson (1968), gven duygusu nun bireyin kendisine olan gven duygusu olduu gibi, dier insanlara olan temel gven duygusunu ierdiinin ifade etmektedir. Erikson (1968), yaam ierisinde her bireyin savunmaszln artt ve potansiyelinin ykseldii bir dizi kriz ve dnm noktasyla karlatn ifade etmektedir. Ona gre bu krizler, uygun bir ekilde zldnde kiilik geliimine ve psiko-sosyal olgunlua katkda bulunurlar. Her kriz ya da aama, bireyin geliimini biimlendiren ve kiiliini deitiren daha nceki kriz ya da aamalarn zerine kurulmaktadr. Erikson, bireylerin sekiz dnem ierisinde psiko-sosyal geliimi tamamlandn ifade etmektedir. Bu geliim dnemlerinin zellii her dnem de birisi olumlu dieri ise olumsuz olan iki zellikten hangisinin birey tarafndan kazanlp kazanlmaddr. Bu dnemler, ilk dnem olan temel gvene kar gvensizlik dneminden balayarak birbirlerinin zerine kurulmakta ve yaam boyunca bireyin sahip olaca zelliklere etki etmektedir. Erikson ayrca psiko-sosyal geliim dnemlerinin beincisi olan kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas dnemine ve kimlik kavramna zellikle vurgu yapmaktadr. Erikson kimlik kazanma ve kimlik karmaas dneminin, daha nceki drt dnemin kazanmlarnn yeniden ortaya kt, bireyin bu kazanmlar zerine dnd ve yaad toplumla bu kazanmlarn btnletirmeye alt bir dnem olduu ifade etmektedir. Kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas dneminde her gen u temel uralar ile ilgilenmektedir (Dereboy, 1993);

1. Sarslmaz benimseneceine salamlatrmak.

arkadalklar olan gvenini

kurma ve

yoluyla,

yakn ynelik

ilikilerde umudunu

gelecee

2. Otoritenin kural ve buyruklarna ak ya da rtk biimlerde bakaldrma ve eitli denemelerde iradesini snama yoluyla, bildii yoldan yryebilen bamsz ve iradesi gl bir birey olduuna inancn pekitirmek. 3. nne koyduu amalar gerekletirmeye girime yoluyla, dledii erikin olmaya doru gvenli admlarla ilerlediini duyumsamak. 4. Yetenekli olduu alanlarda sivrilme yoluyla, iinin ustas

olabileceini kendine ve bakalarna kantlamak. 5. Ballklarna sadk kalmak yoluyla, toplumda kendine sznn eri bri olarak tannma salamak. 6. Cinsellikle uraarak ve cinsel yan olan ilikileri deneyerek, kendini ait olduu cinsiyetin yesi olarak hissetmek. 7. Katld topluluklarda yerine gre nderlii de ardll da deneyerek, hem klavuzluk etme hem de bakalarnn klavuzluu kabul edebilme yetisi kazanmak. 8. Aktan ya da rtk bir biimde bir ideolojiye balanarak, kendisine uygun yaam tarznn ne olduunu belirlemektir. Gen bireyin bir erikin olarak yaama hazr olduunu

duyumsayabilmesi iin kimlik duygusunun yeterince oturmu olmas gerekir. Bu yzden zellikle genliklerinin sonuna yaklam bireylerde kimlik duygusunu yeterince oturtamam olma bir sorun oluturur ve kimi zaman uyumlarn belirgin biimde bozar. Kimlik duygusunun eksikliinin yaand bylesi dnemlerde kimlik karmaas sz konusu olmaktadr. Kimlik karmaasnn bir yzn kendini bulamam ve kendine yabanclam olma kaygs dier yzn de yaamda ne yapmak, hangi yoldan yrmek

istediini, hangi deerlere tutunmas gerektiini bilememek oluturur (Dereboy ve Dereboy, 1997). Yukardaki aklamalardan da grld gibi hem balanma kuram hem de psikososyal geliim kuram, bebeklerin bakclar ile ilikileri sonucunda balayan bir srete bireylerin yaam dnemleri ierisinde nasl bir kiilik rnts ortaya koyacaklarn aklamaya almaktadr. Bu geliim dnemleri ierisinde belki de en nemli dnem ergenlik dnemidir. Ergenlik dnemi, yetikinlie gei dnemi olarak birok faktrn ergen tarafndan deerlendirildii, ebeveynler ile atmalarn olduu ve ergenin kimliini ortaya koymaya alt bir dnem olarak daha iyi anlalmas gereken bir dnemdir. Bu aratrmada ergenlerin psikososyal geliim dnemleri ve ego kimlik sreci, onlarn balanma stilleri ve baz zlk nitelikler asndan incelenmitir.

Ama
Bu aratrmada ergenlerin balanma stillerine, cinsiyete ve yaa gre psiko-sosyal geliim dnemlerinin ve ego kimlik sreci dzeylerinin farkllap farkllamad incelenmitir. Aratrmann bamsz deikenleri, balanma stilleri, cinsiyet, yatr. Aratrmada, rencilerin balanma stilleri olarak; gvenli balanma, saplantl balanma, korkulu balanma ve kaytsz balanma stilleri ele alnmtr. Aratrmann bamsz deikenleri olan cinsiyet, ya dier bamsz deiken olan balanma stilleri ile birlikte ele alnm ve ortak etkiye baklmtr. Aratrmann baml deikeni, ergenlerin psikososyal geliim dnemleri ve ego kimlik srecidir.

Alt amalar
Genel amaca bal olarak aadaki sorulara cevap aranacaktr. 1.0. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre ego kimlik sreci puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr? 1.1. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre ego kimlik sreci kararllk alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr? 1.2. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre ego kimlik sreci kefetme alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr? 2.0. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemleri puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr? 2.1. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi temel gvene kar gvensizlik dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr? 2.2. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi zerklie kar kuku ve utan dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr? 2.3. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi giriimcilie kar sululuk dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr? 2.4. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi alkanla kar aalk duygusu dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr? 2.5. .Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr?

3.0. Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre ego kimlik sreci puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr? 3.1. Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre ego kimlik sreci kararllk alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr? 3.2. Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre ego kimlik sreci kefetme alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamakta mdr?

Denenceler
1.0. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre ego kimlik sreci puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. 1.1. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre ego kimlik sreci kararllk alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. 1.2. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre ego kimlik sreci kefetme alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. 2.0. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemleri puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. 2.1. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi temel gven kar gvensizlik dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. 2.2. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi zerklie kar kuku ve utan dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. 2.3. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi giriimcilie kar sululuk dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr.

2.4. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi alkanla kar aalk duygusu dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr 2.5. .Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. 3.0. Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre ego kimlik sreci puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. 3.1. Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre ego kimlik sreci kararllk alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. 3.2. Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre ego kimlik sreci kefetme alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr.

Sayltlar
Aratrmann sayltlar aada belirtilmitir. 1. Ergenlerde kimlik srecini lmek iin Ego Kimlik Sreci lei, Psikososyal geliim dnemlerini lmek iin Eriksonun Psikososyal Geliim Dnemleri leinin aratrma iin gerekli verileri salad kabul edilmitir. 2. Ergenlerdeki balanma stillerini lmek iin kullanlan Yakn likilerde Yaantlar Envanteri nin aratrma iin gerekli verileri salad kabul edilmitir. 3. Aratrmaya katlan rencilerin uygulanan leklere gerek durumlarn yanstacak ekilde iten cevapladklar kabul edilmitir.

Snrlklar
Bu aratrma sonular; 1. Bu aratrmada elde edilecek veriler 2006-2007 eitim retim ylnda renim gren Lise 2. ve 3. snf rencileri ile niversite 1., 2. ve 3. snf rencilerden salanan verilerle snrldr. 2. Aratrma verileri Ego Kimlik Sreci lei, Eriksonun Psikososyal Geliim Dnemleri lei ve Yakn likilerde Yaantlar Envanterinin lt niteliklerle snrldr.

Tanmlar
Balanma: nsanlarn kendileri iin nemli olan kiilere kar gelitirdikleri gl duygusal badr (Bowlby, 1982). Balanma ayrca, bir kiinin korktuunda, yorulduunda veya hasta olduunda bir figrle iliki kurmak ya da yaknlk aramak iin duyduu gl bir istek olarak tanmlar (Bowlby, 1980;1982). Balanma Stili: Balanma stilleri bireyin kendisini ve dier insanlar nasl grdn aklayan sosyal etkileim durumudur (Bartholomew, 1990). Gvenli, kaytsz, korkulu ve saplantl olarak isimlendirilen drt eit balanma stili vardr. Ergenlik: Ergenlik dnemi bireyin hem fiziksel olgunlamasnn hzland hem de bireyin sosyal rollerinin ne olacana ilikin dncelerin ortaya kt bir ocukluk ile yetikinlik arasndaki dnemdir. Kimlik geliimi: Sosyal rollerin, paralarn toplamndan daha fazlas olan btnlemi bir kendilik dncesinin birlemesidir. Baarl kimlik geliimi kefetme ve kararllk sreleri ile ekillenir (Erikson,1980). Kimlik: Bireyin benzersiz ve kendine zg bir tarz ierisinde var olduunu ve bu tarzn sreklilik gsterdiini hissetmesidir (Dereboy,1993).

Aratrmann nemi
Bireyin salkl olabilmesi onun geliiminin bir sonucudur. Doumdan lme kadar geen srede yaamn ierisinde nemli olan birok geliim dnemi vardr. Ancak bireyin bilisel, sosyal ve fiziksel geliimi asndan zellikle ergenlik dnemine kadar olan geliim dnemleri, onun btn yaamnn ekillenmesinde nemli bir etkiye sahiptir. Bu geliim dnemleri ve etkileri konusunda birok aratrma yaplm ve kuram gelitirilmitir. Bu kuramlarn en nemlileri Bowlbynin balanma kuram ve Eriksonun psikososyal geliim kuramdr. Balanma kuramna gre, ocuklarla bakc arasndaki duygusal ba, beikten mezara kadar insan yaantsnn nemli bir unsurudur (Bowlby, 1979). Benzer bir ekilde Erikson (1968,1982,1984)da gven duygusuna ve bakc ile bebek arasndaki baa, bakcnn davranlarna vurgu yapmtr. zellikle ergenlik dnemi ile ilgili aklamalarda ergenlerin bamsz ve salkl bir kimlik gelitirebilmelerinde, aile ile gvenli bir balanma ilikisinin ve ocukluk dneminde iyi bir ekilde kazanlan psikososyal zelliklerin nemli olduu vurgulanmaktadr. Nasl ki ergen, bebekliin ilk ylnda yakn evresi ile gvenilir ilikiler kurarak gven duygusu kazandysa, bu defa genlik dneminde iinde bulunduu toplumla gvenilir sosyal ilikiler kurarak kimlik duygusunu edinmeye alr. Ergenlik dnemi hem aile, hem toplum, hem de ergenin kendisi asndan ok nemli ve skntl bir dnemi ifade etmektedir. Bu dnem, ergenin kendi fiziksel deiimlerine uyum salamaya alt, ayrca toplumda kendisinin yerinin ne olduu konusunda dncelerinin ortaya kt bir dnemdir. Bu nedenle ergen aile ve toplumla atmalar yaar. Kendi dncesi ile aile ve toplumun dncesi arasnda bir denge kurmaya alr. Ergenlik dnemi bu nedenle, hem aile hem de toplum tarafndan anlalmas gereken nemli bir sreci ifade etmektedir.

10

Bu almada ergenin sahip olduu balanma biiminin ergenin kimlik kavramn kazanabilmesi asndan nemli olduu varsaymndan yola klarak balanma stilleri ile kimlik kazanma arasndaki iliki ortaya konulmaya allacaktr. Bu aratrmada elde edilecek bulgularn ergenlik dneminin daha iyi anlalmasna, ergenin bu dnemde yaam olduu kimlik kazanma ile ilgili davranlarnn, atmalarnn daha kolay aklanmasna imkan salayabilecei dnlmektedir.

11

BLM II PROBLEMN KURAMSAL, KAVRAMSAL TEMEL VE LGL ALI MALAR

Bu blmde, aratrma probleminin bamsz ve baml deikenleri ile ilgili kavramlar ve bu konuda yaplan aratrmalara yer verilmitir. Bu erevede nce balanma kuram ve balanma stilleri, daha sonra psikosoyal geliim kuram ve kimlik ele alnm ve en son olarak da balanma ve kimlik ile ilgili dnceler ve aratrmalar incelenmitir.

BALANMA KURAMI
Balanma kuram, ocuklarn ilk bakclarna kar gstermi olduklar duygusal ban nasl ve neden ortaya ktn, ayrca kiiliin ve kiiler aras ilikilerin ocukluk dnemindeki bu balanma ilikisinden nasl etkilendiini ortaya koymaya almaktadr. Balanma kuramn ortaya koyan Bowlby, Freudun kiilik kuramn genileten ve nesne ilikileri kuramclar olarak adlandrlan Melanie Klein, Donald Winnicot, Margaret Mahler ve Heinz Kohut gibi isimlerin dncelerinden etkilenmitir. Bu kuramclar, nesne ilikileri kuramnn farkl yorumlarn sunmu olsalar da, bak alarnn benzer olduu temel ilkeler vardr. Birinci olarak, dier yeni Freudcular gibi nesne ilikileri kuramclar da erken ocukluk deneyimlerine byk nem verir. Ancak, Freudun tanmlad i atmalar ve drtler yerine, bu psikologlar ocuun yaamnda nemli yeri olan kiilerle olan ilikileriyle ilgilenirler. ou durumda bu kii ocuun ebeveynleri, zellikle de annesidir. kinci olarak, adndan da anlalaca gibi nesne ilikileri kuramclar, ocuun bilinaltnda evresindeki nemli nesnelerin yansmalarn oluturduunu belirtir. ocuun anne ve babasnn bilinalt yansmalar, anne ve baba

yannda olmad zamanlarda da ocuun onlarla ilikilendirdii bir nesne grevi grr. ocuun anne ve baba imgelerini iselletirme tarz, gelecekte bir ilikiye girdiinde karsndaki kiiyi ne gzle greceinin temelini oluturur. Baka bir deyile, ocuklarn anne babalarna duyduu ballk, yetikin olduklarnda bakalaryla anlaml ilikiler kurma becerilerini etkiler (Burger, 2006). Balanma kuram psikoanalitik bir yne sahip olmakla birlikte onu kiileraras ilikileri aklamaya ynelik dier psikoanalitik kuramlardan (rnein, Nesne likileri Kuram, Sullivann Kiileraras Psikiyatri Kuram) ayran birka zellik vardr: lk olarak balanma kuram patolojiden ok zihinsel sala vurgu yapmakta; ikincisi, bakclarla olan yaantlarn fantezileri de ieren isel ynleriyle deil gerek yaantlarla ve bunlara ilikin zihinsel temsillerle ilgilenmektedir. Son olarak da balanma kuram snanabilir nermeler sunmakta ve bunlar ok sayda aratrma bulgular ile desteklenmektedir (Gngr, 2000). Balanma, bir kiinin korktuunda, yorulduunda veya hasta olduunda bir figrle iliki kurmak ya da yaknlk aramak iin duyduu gl bir istek olarak tanmlanabilir. Eer birey tehdit hissetmezse ya da balanma figrnden ayrlmazsa balanma davran harekete gemez (Bowlby,1980; Bowlby, 1982). Bowlby (1982), ocuk yuvas ve hastanelerde kalan ocuklarn ve bebeklerin davranlarn incelemi ve gvenli bir balanma ilikisi yaam olan ocuklarn ve bebeklerin annelerinden ayrlmaya kar gsterdikleri davranlarn benzer bir sre ierisinde gerekletiini gzlemlemitir. Bowlby bu davranlar, kar koyma, umutsuzluk ve kopma(ayrlma) olarak tanmlamtr. Kar koyma aamasnda, ocuk annesinin kendisini brakt ile ilgili dnce ve ifadelerle, endie, znt, youn alama davranlar gsterir. Umutsuzluk aamasnda, ocuk yardm istemez, ara sra alar, fiziksel olarak kendini geri ekme grlr. Son aama olan

13

kopma aamasnda ise; ocuklar evresi ile daha fazla ilgilenmeye balar, sosyal davranlar gzlenir. Bowlby, (1969) balanmay, stres verici durumlarda gvenliin kayna olarak dnlen zel bir bakc ile ocuk arasndaki etkili bir ba olduunu dnmektedir. Ona gre ocuklar genetik olarak balanma davran gstermeye yatkndrlar ve koruyucu bir yetikine balanrlar, fakat bu balanma ilikisinin kalitesi, bakc ya da ebeveynleri ile ocuk arasndaki etkileimin nasl olacana baldr (Akt. Cassibba, Van Ijzendoorn ve Dodorico, 2000). Bowlby (1982), balanma ilikisinin, a) yakn bakm veya bakcya yakn olma, b) evreyi kefederken ve yeni davranlar renirken yeterince rahat olabilecei gvenli s olarak bakcy kullanma ve c) bebein rahatlk, destek ve yeniden gvence iin bakcya gvenmesi anlamnda gvenli bir snak olmas olarak eit ilevi olduunu ifade etmektedir. Evrimsel adan bakldnda, kendisine bakacak biri olmadnda bebein lme olasl bulunduundan yakn bir duygusal balln gelimesi kiinin beslenme ve yaama ansn artraca iin nemlidir. Balanma salamaktr. balanlacak sisteminin lk kiiyi temel gvenlik amac bakm ve yaknln bu yzden grme devamn bebein derecesine balanma ilikilerinin kayna nitelii olarak

dayanmaktadr (Ainsworth, Blehar, Waters ve Wall, 1978). Balanma kuramnn bak asna gre balanmann geliimsel olarak aadaki srelerden getii ifade edilebilir (Ammaniti, Van Ijzendoorn, Speranza ve Tambelli, 2000); 1. ocuklarn genetik yaplar ve onlarn bakclar ile ilikileri ilk be yl ierisinde farkl balanma biimlerinin gelimesini ve kazanlmasn salar.

14

2. Bakc ile ocuk arasndaki balanma etkileimleri ocuklar tarafndan isel alma modelleri olarak iselletirilir. 3. Bunlar, bebeklikten, ocuklua, ergenlie, yetikinlie ve yalla aktarlr. 4. Ebeveynlerden ocuklara kuaklar aras aktarlan balanma stratejileri, kiinin kendi ebeveyn balanma temsilleri olarak, ebeveyn davranlar ierisinde sklkla ortaya kabilir. Bowlby (1980), ebeveynlerin ocuklarnn bakm, korunma ve kefetme ihtiyalarn karlamadklarnda ocuklarn savunma davranlar gelitirdiini ifade etmektedir. Bu durumlarda ocuklar yalnz hareket ederler ve hibir konu hakknda yorum yapmazlar. ocuun bilinli olarak girdii bu durum, ocuun ihtiyalar karlanmad iin kendini kt olarak deerlendirmesine neden olur. Ayn ekilde ocuun ihtiyalarnn bakmn stlenen bireyler tarafndan karlanmamas ocuun balanma figrne kar olumsuz deerlendirmeler yapmasna neden olur. Bu durum ocuun davranlar deerlendirme modelini etkiler. Bowlby (1982)ye gre ocuk gelitike balanma yaantlarn, isel alma modellerini veya kendisinin ve dierlerinin zihinsel temsillerini oluturarak iselletirir. Ona gre isel alma modeli, ocuun deneyimlerinin tamamen gerek bir temsilidir. Bununla birlikte alma modellerinin, gemiteki olaylarn bir yansmas olmadn, aksine bir deerlendirme ve btnletirme sreci olduunu, dolaysyla alma modeli teriminin znel deneyimlere dayanan kiisel bir oluum olduunu da vurgular (Bowlby,1982; Bretherton,1985; Cassidy, 1994). sel alma modelleri, bakc ile ilk deneyimlerden gelierek iselleir ve sonunda dnya ve dierleri hakkndaki beklentilere genellenir (Bowlby, 1973). Bu modeller dier insanlarla karlkl olarak mantkl ilikilerinin kurulmasndaki baar, duygusal balarn kurulmas, gven dzeyi, yaknla kar tutum gibi konularda bireye rehberlik etmektedir

15

(Gray ve Stenberg,1999). sel alma modelleri, dier insanlarn davranlar hakknda ngrye sahip olmak ve bireyin ilikisel amalarna ulamak iin kendi davranlarn planlamasna yardmc olur (Feeney, Noller ve Roberts, 1999). Bowlby (1973)e gre; alma modellerinin iki nemli esi vardr. Bu alma modellerinden iki birincisi, nemli ocuun esi dier insanlar nasl grdn, ikincisi ise ocuun kendisini nasl grdn iermektedir alma modellerinin aadaki ekilde zetlenebilir(Bartholomew ve Horowitz, 1991).; a) Balanma figrnn, ocuun korunma ve desteklenme isteklerine genellikle uygun tepki veren bir insan olarak deerlendirilip deerlendirilmedii (dierleri hakkndaki isel alma modeli), b) Bireyin balanma figr nazarnda ne kadar iyi ve ne kadar deerli olduunu kavramasdr (kendi hakkndaki isel alma modeli). Balanma kuramna ilk byk katky, ana-baba-ocuk ilikisi temelinde balanma davranna ilikin bireysel farkllklar inceleyerek Bowlbynin kuramnn temel sayltlarn ilk kez sistematik olarak snayan Mary Ainsworth, yapmtr. Bowlby gibi, Ainsworthda balanmay ocuk ve onun birincil bakcs arasndaki ba ya da sregiden iliki, balanma davrann da bu tr bir ilikinin ekillenmesine ve daha sonra da ilikilere araclk etmesine hizmet eden davranlar snamak, olarak bylece, tanmlamtr. ocukluktaki Ainsworthun kuramsal ve grgl almalarnn balca amac, balanma kuramnn duyarllk denencesini balanma davrannn annenin ocuun gereksinimlerine olan duyarll ya da duyarszl ile aklanp aklanamayacan anlamaktr (Gngr, 2000). Ainsworth, Blehar, Waters ve Wall (1978), 1-2 ya aras ocuklarn anneleri tarafndan yalnz braklmalar sonucunda, yalnz braklma stresini nasl yaadklar ve bu durumun stesinden nasl geldikleri

16

gzlemlemilerdir. Yabanc ortam deneyleri olarak adlandrlan bu alma ocuklarn sevecekleri oyuncaklarn olduu bir odada gereklemektedir. Ainsworth ve arkadalar, ocuklarn bu deneydeki davranlar hakkndaki gzlemlere dayal olarak gvenli, kaygl/kararsz ve kanan olmak zere 3 eit balanma stili gsterdiini ortaya koymulardr. Gvenli anne-ocuk ilikisinde anneler ocuklarna kar ilgili ve duyarldrlar. Bu ocuklar anneleri yanlarnda olmasa bile ona ulaabileceklerini bilirler. Gvenli ocuklar mutlu ve zgven sahibi olmaya eilimlidir (Burger,2006). Kaygl/kararsz balanma ilikisinde anne, ocuun gereksinimlerine kar ilgili ve duyarl deildir. Kaygl/kararsz balanmaya sahip ocuklar ise annelerinden ayrldklarnda youn kayg ve kzgnlk duygusu yaamaktadrlar. Anneleri gittiinde alarlar, anneleri geri dndnde ise sevinirler ve kucaklarlar. Ancak birdenbire sinirli grnmeye balayarak annelerini protesto davranlar (anneleri onlar sakinletirmeye altnda sinirli olmaya devam etme, alama vs.) gsterirler (Ainsworth ve arkadalar, 1978). Kanan balanmada anneler ocuklarna kar duyarl deildir. ocuk bu tavra anneye kar uzaklk ve duygusal kopukluk gelitirerek tepki gsterir (Burger, 2006). Kanan balanmaya sahip ocuklar, annelerinin gidiinden rahatsz olmam gibi grnrler ve anneleri dndnde ise yakn olmaktan kanr, sakin ya da ilgisiz grnrler. Fiziksel temas ya da rahatlama ihtiyac duymazlar. Ainsworth (1989), bebeklerin ebeveynleriyle kurmu olduklar Bu

ilikilerle ekillenen balanma biimlerinin genellikle yetikin olduklarnda kurmu olduklar yakn ilikilerde de tekrarlanacan belirtmektedir. gre dayanarak Hazan ve Shaver, (1987) ise ayn balanma biimlerinin ergenlik dneminde, yetikinlikteki duygusal ilikilerinde evlilik ilikilerinde ortaya kabileceini ileri srmler ve yaptklar aratrmalarla 3 balanma biimini(gvenli, kanan ve kaygl/kararsz) ortaya koyan bir lek

17

gelitirmilerdir. Bartholomew ve Horowitz (1991), Ainsworth ve arkadalar (1978)nn ocuklar zerinde yaplan almalarda tanmlanan, Hazan ve Shaver (1987) tarafndan yetikinlere uyarlanan 3l balanma biiminin, drtl balanma eklinde ifade edilebileceini ortaya koymutur.

Drtl balanma modeli

Drtl balanma modeli, bireyin kendi benliini ve dier bireyleri olumlu ya da olumsuz deerlendirmesine dayal olarak ortaya konulmutur. Bu bakmdan bireyin kendisine olumlu-dierlerine olumlu(gvenli), kendine olumlu - dierlerine olumsuz (kaytsz), kendine olumsuz - dierlerine olumlu (saplantl) ve kendine olumsuz dierlerine olumsuz (korkulu) deerlendirmelerini ieren drt eit balanma stili vardr (Bartholomew, 1990; Bartholomew ve Horowitz, 1991; Bartholomew ve Shaver, 1998). Bu balanma stilleri aadaki ekilde aklanabilir;

18

EKL 1: Bartholomew ve Horowitzin drtl balanma modeli (Klohnen ve Oliver, 1998).

OLUMLU BA KALARI (Dk Kanma)

Gvenli Balanma

Saplantl Balanma

OLUMLU BENLK (Dk Kayg)

OLUMSUZ BENLK (Yksek Kayg)

Kaytsz Balanma

Korkulu Balanma

OLUMSUZ BA KALARI (Yksek Kanma)

Gvenli balanma: Bu balanma stili, olumlu benlik modeli ve olumlu bakalar modelinin birleiminden oluur. Gvenli balanmaya sahip bireyler yakn ilikilerde yaknlk konusunda rahattr ve kendileri hakknda deerlik duygusunu iselletirmilerdir (Bartholomew ve Shaver, 1998). Gvenli balanma, dier insanlarn genellikle kabul edici ve uygun tepki verecei beklentisi, sevilebilirlik ve deerlilik duygusunu yanstmaktadr (Bartholomew ve Horowitz, 1991). Kaytsz balanma: Bu balanma stili, olumlu benlik modeli ve olumsuz bakalar modelinin birleiminden oluur. Kaytsz bireyler olumsuz beklentilerinden dolay sklkla yaknlktan kaarlar. Fakat yakn ilikilerin deerini savunmac bir ekilde inkar etmek yoluyla benlik deeri duygusunu srdrrler (Bartholomew ve Shaver, 1998). Bu balanma stili, dier insanlara kar olumsuz bir tavrla birlikte bir sevgi-deerlilik duygusunu

19

ifade etmektedir.

Bu balanma stilindeki bireyler yakn ilikilerden

kanarak, zerklik ve incitilemezlik duygularn gelitirerek kendilerini hayal krklklarna kar korumaktadrlar (Bartholomew ve Horowitz, 1991). Saplantl balanma: Bu balanma stili, olumsuz benlik modeli ve olumlu dierleri modeli birleiminden oluur. Saplantl bireyler dierleri tarafndan gven ve kabul kazanmak konusunda kaygldr (Bartholomew ve Shaver, 1998). Saplantl balanma, dier insanlarn olumlu deerlendirilmesiyle birlikte bir deersizlik duygusunu gstermektedir. Bu balanma stili zellii gsteren bireyler yakn ilikilerinde kiisel deerlilik ve kiisel yeterlilii bulmak iin abalarlar (Bartholomew ve Horowitz, 1991). Korkulu balanma: Bu balanma stili, olumsuz benlik modeli ve olumsuz dierleri modelinin birleiminden oluur. Korkulu bireyler dierleri tarafndan kabul ve onaylanma dncelerinin yksek olmas nedeniyle saplantl bireylere benzerdir. Fakat reddedilme ve kaybetme acsn engellemek iin yaknlktan kaarlar (Bartholomew ve Shaver, 1998). Korkulu balanma, bireyin bakalarnn gvenilmez ve reddeden bireyler olaca dncesi ile kendisinin sevilmeyeceine ilikin beklentileri ve deersizlik duygusunu ifade etmektedir. Bu stil, dier insanlarla yakn olmaktan kanarak, reddedilme riskine kar kendilerini koruma abalarn ifade etmektedir (Bartholomew ve Horowitz, 1991). Bartholomew ve Horowitz (1991) gvenli ve kaytsz balanmann, benlik kavram ile pozitif bir ilikiye sahip olduunu, bununla birlikte; korkulu ve saplantl balanmann ise; benlik kavram ile negatif bir iliki gsterdiini bulmulardr. Ayrca gvenli ve saplantl balanmann sosyallik ile pozitif bir ilikiye sahip olduunu, kaytsz ve korkulu balanma ile sosyallik arasnda ise, negatif bir iliki olduunu ifade etmektedirler.

20

PSKOSOSYAL GEL M KURAMI VE KMLK

Psikososyal geliim kuram, 1902-1994 yllar arasnda yaam olan Erik H. Eriksonun ortaya koyduu bir kuramdr. Eriksonun almalarnn ilk yllarnda Freudun dncelerinden etkilenmi olsa da Freudun bireyin kiilik geliimi konusunda ortaya koyduu psikoanalitik kuramdan ve onun bireye yaklamndan farkl bir anlaya sahiptir. rnein; Freud, bireyin kiilik geliiminde onun biyolojik ynne arlk vermesine ramen, Erikson geliimde kltrel ve sosyal etmenlerin daha etkili olduunu dnmektedir. Ayrca Freudun bilinalt srelere verdii neme kar olarak, Erikson, bireyin yaad toplumsal etkiler ierisinde yapt bilinli seimlerin ve uyum srelerinin etkisine vurgu yapmtr. Erikson (1968;1980) kuramn, aamal oluum (epigenetik) ilkesine dayandrmaktadr. Aamal oluum ilkesi gelien her eyin bir zemin plan olduunu, bu zemin planndan paralarn ortaya ktn, btn paralar ileyen bir btn olarak ortaya kana kadar her parann kendi zel hkm sresi olduu dncesidir. Aamal oluum ilkesi, genetik bilimi ile ilgili bir kavramdr. Dllenmi yumurta hcresinin anne karnnda geliimine ilikin temel bir ilkeyi anlatr: Tm doku ve organlar zaman geldiinde ayrp gelimeye balar. Bir dokunun gerektii gibi gelimesi, ardndan gelecek ayrma basamann gereklemesine ortam hazrlar. Geliim zamann karan dokunun geliimi belirgin bir biimde aksar. Bu aksama ileriye yansr ve daha sonra ortaya kacak dokularn uygun bir biimde gelime ansn ortadan kaldrr. Erikson, aamal oluum ilkesinin bireyin psikolojik ve toplumsal geliimine uyarlanabileceini dnmektedir. Ona gre kiilik geliimi zaman geldike birbiri zerine binen sekiz aamada gerekleir. Her evrede bir olumlu bir de olumsuz duygu(temel gvene kar gvensizlik gibi) ya da e ayrp olgunlar. Bu iki kart duygu arasndaki atma, o evreye zg bunalmn(krizin) konusunu oluturur. Evrenin sonuna doru hangi duygunun baatlk kazanaca belli olur (Dereboy,1993).

21

Erikson (1968)a gre bu krizler uygun bir ekilde zldnde, kiilik geliimine ve psikososyal olgunlua katkda bulunurlar. Her kriz ya da aama, bireyin geliimini biimlendiren ve kiiliini deitiren daha nceki kriz ya da aamalarn zerine kurulmaktadr. Eriksonun psikososyal geliim dnemleri srasyla aadaki gibidir. Ancak biz, aratrmamzla ilgili olarak ilk 5 dnemi ayrntl olarak inceleyeceiz; 1.Temel gvene kar gvensizlik dnemi, 2.zerklie kar kuku ve utan dnemi, 3. Giriimcilie kar sululuk duygusu dnemi, 4. alkanla(baarya) kar yetersizlik(aalk) duygusu dnemi, 5. Kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas dnemi, 6.Yaknla kar yaltlmlk (yalnzlk) dnemi, 7. retkenlie kar verimsizlik (durgunluk) dnemi, 8. Benlik btnlne kar umutsuzluk dnemi,

22

EKL 2: ERKSONUN PSKO-SOSYAL GEL M DNEMLER, A AMALI OLU UM ZELGES (Erikson, 1968; Dereboy,1993)
VIII RETKENLK X DURGUNLUK YAKINLIK X YALITILMI LIK Zaman kavrama X Zaman kargaas Kendinden emin olma X Kendi hakknda dnme Rol deneme X Role saplanma mezlik X alma felci ALI MA X A AILIK DUYGUSU GR M X SULULUK ZERKLK X KU KU VE UTAN GVEN X GVENSZLK 1 Umut 2 rade gc 3 Ama 4 Yeterlik KMLK X KMLK KARMA ASI Grev belirleme X e yaramazlk duygusu Rolleri sezinleme X Rol ketlenmesi Kendi olma iradesi X Kendinden kuku Karlkl benimseme X e kapanma 5 Sadakat Cinsel kutuplama X Cinsel karmaa nderlik ve yandalk X Otorite karmaas deolojiye balanma X Deerler karmaas BUTNLK X UMUTSUZLUK

VII

VI

IV

III

II

6 Sevgi

7 Bakm verme

8 Bilgelik

23

1. Temel gvene kar gvensizlik dnemi Erikson (1968), bireyin psikolojik olarak salkl olmas iin temel olan birok n koul ierisinde temel gven duygusu nunda olduunu ifade eder. Ona gre temel gven duygusu, yaamn ilk yllarndaki deneyimlerden karlan, dnya ve dier insanlara ynelik yaygn olan tutumlardr. Gven kavram, bireyin kendisine olan gven duygusu olduu gibi, dier insanlara olan temel gven duygusunu ifade eder. Bebekte toplumsal gvenin ilk kant beslenmesinin kolayl, uykusunun derinlii ve barsaklarnn rahat almasdr. Bebein gittike artan yetileri, annenin bunlar besleme yollaryla karlkl olarak dzenlenir. Bu da bebein, douundan iinde bulunduu durumun henz oturmam oluunun yaratt rahatszlktan kurtulmasna adm adm yardmc olur. Bebek yava yava artan uyank kald saatler ierisinde, giderek daha ok sayda duyusal deneyiminin ve bir i iyilik duygusuyla birlikte oluan tanklk duygusu yarattn kefeder. eitli rahatlk durumlar ve bunlarla ilikili kiiler, tpk bebein barsaklarndaki buruntular gibi tandk olur. Bu nedenle bebein ilk toplumsal baars, annesini ar kayg ya da fkeye yer vermeksizin gznn nnden ayrabilmesidir. nk anne, gvenle beklenen bir d grnt olmann yan sra artk bebein iinde bir kesinlik durumunu almtr (Erikson,1984). Bebekte gven duygusunun varl, annesinin yannda olmad anlarda ar bunaltya kaplmamasyla kendini belli eder. Annenin geici yokluuna katlanabilmek iin bebein, annesinin geri dneceine ve eskiden olduu gibi kendisine bakm vermeyi srdreceine gven duymas gerekir. Burada ayn zamanda bebein, annesinin yokluunda kt bir ey olmayacana gven duymas ve bu gvenin annesi tarafndan paylaldn hissetmesi de sz konusudur. Demek ki temel gven duygusunun iki yz vardr. Bunlar; bir yandan anneye ve sevgisine gvenme, bir yandan da kendini annenin sevgi ve gvenine deer bulmadr. Yaamn bu ilk yakn ilikisinden karlan temel gven duygusu, yakn ilikilerin salamlna gven biiminde ileriki yllara tanr (Dereboy, 1993).

24

Erikson (1984), bebeklik deneyimlerinden oluan gvenin toplamnn, verilen yiyeceklerin ya da sevgi gsterilerinin niceliine deil, daha ok anneyle ilikinin niteliine bal olduunu dnmektedir. Bir yandan bebein bireysel gereksinimlerinin duyarl bir bakmla karlanmas; te yandan bebee, kltrnn yaam biiminin gvenilen ats ierisinde gvene deer bir kii olduuna ilikin gl bir duygunun verilmesi gven duygusunu oluturur. Gven duygusu ocukta bir kimlik duygusunun temelini oluturur. Bu da sonradan , iyiyim duygusu, kendi olma duygusu ve gvenilen biri durumuna gelme duygusu ile birleecektir. Yaamn ilk yl iindeki bebek, gereksiniminden doan gerginlik, doyumun gecikmesi ve doygunlua ulalmas dngsnn tekrar tekrar yaayp bu dngye uyum saladka, zaman da yaamn bir boyutu olarak bebein dnyasna girmeye balar. Anneyle ilikiye olan gven bylece doyumun geleceine olan gvenme biimini alacak bu da zamann kendisine bir umut nitelii ykleyecektir. Beklemenin doyum getireceine gven duyulamayan durumlardaysa Dereboy, 1993). Anne tarafndan bebee gnderilen hayati ve kuvvetli bir umut duygusu ieren iletiler, tutarl ve ngrlebilir dnya iin bir inan duygusu salar. Bu da fke bamll ve karmak isteklerin yerine, temel isteklerin ulalabilirliine olan inan iin katlanma eilimi oluturur. Ksaca kimlik ekillenmesinde, bebeklik dneminden kazanlan iyi olu, sahip olduum ve bakalarna verdiim umut neyse, ben oyum olarak ifade edilebilir (Erikson, 1968). Yaamn ilk evresinden karlan gven duygusunun ergenlik dneminde alaca biim, yakn ilikilerde benimseme yaantsnn egemenlii olacaktr. te yandan anneyle ilikide gvensizlik duygularnn ar basmas, yakn ilikilerde gvenememeyi getirecektir. Bunun sonucu olarak, yakn ilikilerde kanma ve ie kapanma eilimi ar basacaktr. Kimlik karmaas evresi, gencin geriye dnp ocukluk yllarndan kalm duygu ve atmalar yeniden yaad bir dnemdir. Eer yaamn ilk evresine doru gerileme srasnda gvensizlik duygusu boy atacaktr (Erikson,1982, akt.

25

genci saran duygu, yine bu evreden karm olduu temel gven duygusu ise, deneyimleyecei ey zaman kavrama olacaktr(ekil 2). Bu da zaman yaamn deimez bir boyutu olarak alglama ve iyi eyler getireceini umut etmedir. Ama en uygun geliim koullarnda bile ilk dnemden gven duygusunun yan sra gvensizlik duygusu da karlr. Zaten gvensizlii hi yaamam biri, gven ve umudun ne demek olduunu bilemezdi. Bu yzden, kimlik karmaas iindeki salkl genlerde bile, gven duygusunun sarsld dnemlerde zaman kavrama yetenei az ya da ok bozulur ve zaman kargaas gndeme gelir (Dereboy, 1993). Zaman kargaas, byk bir acelecilik duygusunu ve henz yaamn bir boyutu olarak zamann dnlmesinin kaybedilmesini ierir. Gen birey, ayn anda hem gerekte bebek gibi, hem ok gen gibi hem de yeniden gen ve diri olma konusunda kendisini yal gibi hisseder (Erikson,1968).

2. zerklie kar kuku ve utan dnemi Doumdan sonraki 18. ayda ocuklarda dk denetimini salayan kalnbarsak kaslar, iki ya civarnda da idrar denetimini salayan idrar torbas kndaki sfinkter kaslar yeterli olgunlua ular. ocuklar ksa srede bu iki fizyolojik olay denetleyebileceklerini kefederler. Yani istedikleri zaman dklarn veya idrarlarn tutabileceklerini ya da brakabileceklerini renirler. Bu olay ocuklarn en nemli zerklik giriimidir (Ar, 2005). Daha nceleri dklamas zerinde hibir denetimi olmayan ocuk iin, imdi bedeninin bu etkinlii zerinde bilinli denetim kurmaya ynelmek sadece yeni deil, ayn zamanda derin anlamlar olan bir yaantdr. Artk iini ve kakasn isterse tutup isterse brakyor olmas ona unu gsterir; bedeninde ya da iinde uyanan gereksinimlerin, arzularn, eilimlerin klesi deildir; onlara kulak vermek zorunda olsa bile, eninde sonunda ne yapacana, nasl davranacana kendi bilinci karar vermektedir (Dereboy, 1993).

26

Anne-babalar dklama ve idrar karmay da evreyi tanma giriiminde olduu gibi bir dzene koymak isterler. Anne-babann bu eitim abas ocuun zerklik giriimiyle atr. nceleri yapt her yeni ey onaylanan ve ebeveyne mutluluk veren, koulsuz sevilen ocuk, anne-babaya duyduu gvenle ilgili kuku yaamaya balar. Ebeveynin kat kurallar, kat yaptrmlar, barp arma sevgisini esirgeme gibi psikolojik cezalarla ocuklarn zerklik giriimlerinden utan duymalarn salar. Bu duygu sululuk duygusunun temelini oluturur (Ar, 2005). Bu olumsuz duygulara karn zerklik dneminde edinilen zdenetim yetisi zgr iradenin gelimesi anlamna geldiine gre, bu dnemde edilen g irade gcdr. zerklik dneminden karlan kimlik duygusu, zgr irademle isteyebildiim neyse, ben oyum olarak ifade edilebilir (Erikson, 1968; Dereboy, 1993). Bununla balantl olarak, kimlik bunalmnn bu dnemdeki n grnm, kendi olma iradesi ve kendinden kuku arasndaki atma olarak belirir(ekil 2). Bu atma dorudan doruya genlik ana yansr. Utan ve kuku duygularnn baatlk kazanmas durumunda, zerklik dneminde olduu gibi genlik anda da kendinden kuku daha ne geer ve bireyin yaantsna egemen olur. Eer bu dnemden karlm olan baat duygu zerklikse, gence imdi kendinden emin olma havas egemen olacaktr. Yani ailesinden kesin bir biimde bamszlam ve kendi ayaklar zerinde durabilen, dledii gibi biri olacana emin olan bir birey olacaktr (Dereboy, 1993).

3. Giriimcilie kar sululuk duygusu dnemi Erikson (1968), bu dnemde ocuun bir kii olarak kendisine gl bir ekilde inanma duygusunun baladn ve bir kii olarak yapabileceklerinin neler olduunu kefetmeye altn ifade etmektedir. Ona gre bu dnemde;

27

a) ocuklar giderek daha ok zgr bir ekilde evrede hareket etmeyi renir ve bu yzden kendisi iin daha geni ve limitsiz bir ekilde amalarn gerekletirebilecekleri bir alan kurarlar. b) ocuklar anlamad konular tam olarak anlamaya alr ve saysz konular hakknda durmadan sorular sorabilirler. c) ocuklarn dncelerinde ve hayal gcnde bir artma gzlenir. Bu dnemde yakn ve uzak evredeki yetikin rolleri fark edilmeye ve yetikinlerin dnyasna ynelik her ayrnt byk bir merakla soruturulmaya balanr. Deiik rolleri tanyan ve zdeim yapan ocuk, yalnzca dleri ve oyunlarnda kendini bu rollere sokmakla kalmaz, gerek yaamda da zendii rolleri oynama denemelerine giriir. Tm bu rol denemelerinden ocuun kard zellik giriim duygusudur. Bu dlerini gerekletirmek iin ie girimek, amalarna ulamak dorultusunda giriimde bulunmay ifade eder (Dereboy,1993). ocuklardaki bu giriimci duygu ebeveynler tarafndan desteklenmelidir. ocuklarn komalar, atlamalar, oynamalar ve frlatmalar iin frsatlar ve ortamlar hazrlanmaldr. nk ocuklar kendilerinin kim olduklarn, yapabildikleri, baarabildikleri eylerle (Parktaki kaydran merdivenlerini yardmsz trmanabilen bir ocuk, ben kaydran merdivenlerini trmanyorum derken ben merdivenleri yardmsz trmanabilen biriyim demek istiyor olabilir) tanmlarlar. Ebeveynler ocuklardaki bu doal giriimci davranlar iddetle cezalandrdklarnda ocukta suluk duygusu geliir (Ar, 2005). Giriimcilik dneminin kimlik geliimine vazgeilmez katks, ocuun kendi yeteneklerini gerekletirebilecei(yada gerekletiremeyecei) yetikin grevleri iin ama duygusunu ve giriimciliini zgrce ortaya koymasdr (Erikson, 1968). Giriimcilik evresinden karlan kimlik duygusu; gelecekte kim olmay dleyebiliyorsam, ben oyum olarak ifade edilebilir (Erikson, 1968; Dereboy, 1993).

28

Genlikteki

kimlik

bunalmnn

bu

dnemdeki

grnm,

rolleri

sezinleme ve rol ketlenmesi arasndaki atmadr. Bu yaantlar dorudan genlik dnemine yansr(ekil 2). Tpk giriim dnemi gibi, kimlik karmaas dnemi de bireyin kendine eitli roller bitii ve stnde deneme yapt bir dnemdir. Bu dnemde genler, giriim dneminden miras kalan d glerinin yardmyla nlerindeki rol seeneklerinden hangilerinin kendilerine uygun olacan sezmeye urarlar. Rolleri sezinleme terimi, nasl biri olacan gencin bir biimde sezmesini ve kendine bitii rolleri stlenecei gn gvenle beklemesini anlatr. Ama eer gen birey giriim evresinden sululuk duygularnn etkisinde kmsa, imdi kendini hangi yetikin rolnde dnrse dnsn sululuktan kaynaklanan garip bir huzursuzluk duyacaktr. Bir bakma yetikin rolleri gence kapanm gibidir ya da hepsinin yanl bir taraf vardr. Bir ekilde huzur veren bir yetikin rol ve gelecek tasarlayamamann yol at kaybolmuluk duygusu Rol ketlenmesi, olarak adlandrlr (Dereboy,1993). Ergenlik dnemindeki bireyin, giriimcilie kar sululuk dneminde kazand duygu, giriimcilik duygusu ise, kendini dledii roller iinde grmeye ynelik giriimlerde bulunabilecektir. Bu giriimler rol deneme giriimleridir. zgrce rol denemeleri yapmaya karlk olarak, ocuklukta kazanlm olan giriimcilik ve sululuk arasndaki eski atma ile balantl olarak ergenin role saplanmasdr. Kendini elmeleyici bir role saplanma kimlik bocalamasnn bir baka belirtisini oluturur. Bu gencin kendinin, ailesinin, yakn evrenin ve giderek toplumun ondan beklediklerine tmyle ters den, herkesin kendisine ynelik umutlarn boa karan karanlk bir gelecee ynelmesi olarak ifade edilebilir (Erikson, 1968; Dereboy, 1993).

4. alkanla(baarya) kar yetersizlik (aalk) duygusu dnemi Erikson (1968), ocuunun bu dnemde istekli bir ekilde ve abucak renme konusunda hibir zaman olmad kadar hazr olduunu ifade etmektedir. Ona gre bu dnemde, giriimcilik dneminin sonunda olduundan daha fazla bir ekilde, ocuun grev paylam, disiplin ve bir eyler yapabilme

29

duygusunda byk bir artma ortaya kmaktadr. ocuk bu dnemde dier ocuklar bir eyler yapmaya zorlamak ya da kzdrmak yerine, planl ve yapc bir paylam duygusu ierisinde onlarla birlikte bir eyler yapmaya eilimlidir. Bu dnem ocuun okula balad dnemdir. ocuun okula

balamasyla sosyal dnyas ok geniler. retmenleri ve akranlarnn ocuk zerindeki etkisi artarken anne-babann etkisi azalr. ocuk bu yeni dnyaya uyum yapabilmek iin bir eyleri baarmak zorundadr. retmenlerinin, annebabasnn arkadalarnn ocuktan beklentileri vardr. retmen rencisinin okumay, aritmetii renmesini bekler. Anne-babalar ocuklarnn baarl olmasn bekler. Okul a ocuunun bunlar baarabilmesi iin pek ok yeni ey renmesi gerekir (Okuma-yazmay, kurallara uymay, akranlar aras ilikiyi vb.). renci baardka baarlar evresi tarafndan onaylanr (Ar,2005). ocuun iyi ve mkemmel bir eyler yapabilme duygusunu kazanmas, onun alma (baarl) olma duygusunu, kendisi ve grevleri hakknda baarszlk ve isteksizlik duygusu ierisinde olmas ise; yetersizlik (aalk) duygusunu oluturur (Erikson, 1968). ocuun bu dnemden kard kimlik duygusu, i yapma konusunda renebildiim neyse, ben oyum dur (Erikson,1968; Dereboy,1993). Kimlik bunalmnn bu dnemdeki n grnm grev belirleme ve ie yaramazlk duygusu arasndaki atmadr ve bu atma olduu gibi genlik dnemine yansr. e yaramazlk duygusu, okul dneminden karlan aalk duygusunun genlik dnemine yansmas olarak anlalabilir. Gerekten de kimlik bocalamas ierisindeki ergenlerin en nemli yaknmalarndan biri, etkinliklerini bo ve anlamsz grmek, ie yarar bir eyler yapmakta olduklarna ya da yapacaklarna inanamamaktr. Baarl olma duygusunun ergenlik yllarndaki yansmas grev belirleme yetisi olacaktr. Bu gencin kendisinden beklenilen ilerle uramay anlam bulmas ve bu ileri stesinden gelebilecei iler olarak grmesi ve benimsemesidir (Dereboy, 1993). alma ve baarl olma duygular egemense, ergen, tpk daha nce yapt gibi eitimci ya da nder olarak bildii birilerinden bir eyler renmenin

30

peine decek, yani en genel anlamyla mezlik(raklk) duygusu iinde olacaktr. Ama okul dnemine gerileme ergende birincil olarak aalk(yetersizlik) duygularn alevlendiriyorsa, bu kez alma felci gndeme gelecektir (ekil 2)(Dereboy,1993). alma felci hibir ii becerememe duygusunun yansmasdr. Ergenin bir eyleri baarabilecei duygusundan yoksun olmasnn verdii bir aresizlik duygusudur. Erikson (1968), bu yetersizliin hissedilmesinin her zaman gerek durumu yanstmadn, ergenin alma konusundaki hazr bulunuluk eksikliinin, kendi yeteneklerini alglamasndaki problemin ya da evrede yeteneklerine uygun bir alma alann bulamamasnn neden olabileceini dnmektedir.

5. Kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas dnemi Ergenlik dnemi, ocukluk ve yetikinlik dnemi arasndaki, belirgin ve bilinli bir evreyi ifade eder. lkokul yllarnn sonlarnda ergenler, cinsel olgunlama ilgili fizyolojik deiimler ve nndeki yetikin rollerindeki belirsizlik ile uramak durumunda kalrlar. Ergenler, gnlk hayattaki ideal rneklerle, daha nceki dnemlerde sahip olduu beceriler ve roller arasnda nasl bir balant kuraca sorusunu sklkla dnr (Erikson,1968). ocuun evreni kendi yakn evresidir. Oysa ergenlik anda bu evren hzla geniler ve giderek btn bir toplumu kucaklar. Bu gelimeyle birlikte ergenler, kendilerini yalnzca yakn aile, okul ve arkada evrelerinin deil, iinde yaadklar btn toplumun paras olarak grmeye balarlar. Bylelikle, kendi geleceklerinin iinde yaadklar toplumun geleceinden soyutlanamayacann bilincine varrlar. O zaman da, nasl gemite aile ve okul evresinde birey olarak tannmann ve var olmann savan vermilerse, imdi ayn sava daha geni toplum kesimi tarafndan tannmak ve onaylanmak iin vermek durumundadrlar. Bu nedenle, ocuklukta alan basamaklarn ergenlikte geriye dnlp bir kez daha deerlendirilmesi, anlalr bir durum olarak deerlendirilmelidir. Bu sre boyunca gelien sadakat hem ocukluk

31

evrelerinin

kazanm

olan

glere

dayanr,

hem

de

onlar

pekitirir

(Dereboy,1993). Eriksonun aamal oluum ilkesine dayanarak ortaya koyduu psikososyal geliimin ilk drt dnemi aklanrken, bu dnemler hangi glerin kazanld ve bu glerin kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemine etki ettii aklanmt. Burada, bu kazanlan glerin kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemdeki etkilerinin ayrntl olarak incelenmesi uygun olacaktr. Ergen, nasl ki bebekliin ilk ylnda yakn evresiyle gvenilir ilikiler kurarak bir umut, gven duygusu kazandysa, bu kez genlik anda iinde bulunduu toplumla gvenilir sosyal ilikiler kurarak kimlik duygusu edinmeye abalar. Bunun iin insanlarn yararna olduuna inand fikirler iin aba harcar. Bylece gvenilir olduunu kantlamaya alr. nsanlara ve inand nderlere bal olduunu kantlamaya alr. Grld gibi ergen bebeklikteki temel gven duygusunun farkl bir formunu genlikte yeniden yaayarak bir kimlik btnlne ulamaya abalar (Ar, 2005). kinci dnemin kazanc olan zerklik duygusu ve irade duygusu da ergenlikte kurulan gvenilen ilikiler ve yol ayrlklar iinde kiilikte kalc biimde yer edebilir. rade gc, kiinin zgr seimlerini zgrce uygulama kararll olduuna gre, genlerin kendi setikleri nderlerin ve fikirlerin peinden gitmeleri ve yine setikleri ortamlarda kendilerini kabul ettirme ura vermeleri anlalr bir durumdur (Dereboy, 1993). kinci dnemden karlan kimlik esi zgrce isteyebildiim neyse, ben oyum eklinde zetlenebilir. Bu dnceden hareketle, ergenin kendi zgr seimiyle, inand gruplar iinde yer almas grubun, topluluun amalar iin her eyini ortaya koymas (yaamn, geleceini) anlalabilir bir durumdur. Bu zgrce seebildiim eyim duygusu gvenilen, sadk biriyim duygusuyla btnleerek ergenin kimlik elerinden bir dierini oluturur (Ar, 2005).

32

nanlan insanlar ve

ilikiler bulma ve

onlara balanma, oyun

dneminden karlm olan giriim duygusunu ve deer verilen amalar peinden koma yetisini de pekitirir. nk bir ilikiye ya da bir fikre sadk kalmak demek, insann doruluuna inand amalarn, sonuna dek inand deerlerin ve sululuk duymadan yerine getirdii ykmllklerin olmas demektir. Bu ergenin kendisine ait bir yol izmesi ve nasl biri olmak istediini belirlemesi demektir. Hatrlanaca gibi, nc evreden kan kimlik esi, gelecekte kim olmay dleyebiliyorsam ben oyum duygusu idi. yleyse ergenin kendince doru ve deerli olan bir yolda yryor olmas ergenin kimlik duygusuna olumlu biimde katlmasna ortam hazrlar (Dereboy, 1993). Eriksonun drdnc evresinin (alkanla kar aalk duygusu) ergenlie yansmas, belirlenen bir grevi, amac baarma, yani yeterlik duygusu ya da ie yaramazlk eklinde olur. Genlik dneminde ergen toplumun gvenilir arkadalarnn veya inand fikrin sadk bir yesi olarak stne deni baarmak isteyecektir. Grevlerini baaryla yerine getirmek gence bir kimlik esi olarak yeterlik ve kendini deerli bulma duygusu verir (Ar, 2005). zetle, kimlik duygusunun olumasnda, temel gvene kar

gvensizlik, zerklie kar kuku ve utan, giriimcilie kar sululuk ve alkanla (baarya) kar yetersizlik (aalk) duygusu dnemlerinde ergenlerin nasl bir sreten getii ve bu sre ierisinde hangi zellikleri kazanld nemlidir. Bu zellikler kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas dneminde tekrar deerlendirilir ve yeniden bir g olarak ortaya kar. Ergenlik dnemindeki bu deerlendirme srecinin yeterli ve uygun olmas, olumlu bir kimlik kazanmann, bu deerlendirmenin yeterli ve uygun ekilde yaplamamas kimlik karmaasnn ortaya kmasna neden olur. Bu durumu daha iyi anlayabilmek iin kimlik ile ilgili baz grleri ele almak uygun olacaktr.

33

KMLK
Ben kimim? sorusu, ergenin ya da gen yetikinin kimlik oluturma abasnn ve kimlik duygusunun zndeki sorudur. Ergen, bir yandan kendisi hakkndaki dncelerini, toplumdaki yerini ve gelecekte ne yapacana ilikin kararlar ortaya koymaya alrken, dier yandan da evresinin ve toplumun kendisinden beklentileri ile kendi dnceleri arasndaki atmalar anlamaya ve zmeye alr. Kimlik duygusundan sz etmek; bireyin kendi yaayndan, yani birey olarak benzersiz ve kendine zg bir tarz iinde var olduunu ve bu tarzn sreklilik gsterdiini duyumsayndan sz etmektir. Aslnda kimlik duygusu deyince tek bir yaant deil, belirli yaantlarn birleimi anlalmaldr. Birey kendisini benzersiz biri olarak tanmakta, deiik zamanlarda ve deiik roller iinde hep tand kendisi olarak var olmaktadr (Dereboy, 1993). Kimlik geliimi, sosyal rollerin, paralarnn toplamndan daha fazlas olan btnlemi bir kendilik dncesinin birlemesini ierir. Kimlik geliimi ayrca, zamanda ve dierleriyle olan ilikilerde bir devamllk duygusuna erimeyi, bireyin isel aynlk duygusunu korumadaki yeteneine olan gereklemi gveni ve gelecekle ilgili somut amalara ulamak iin etkili bir ekilde alabileceine dair artan bir inanc da temsil eder (Erikson, 1980). Ergen, deiik rol rnekleriyle zdeim yapt ve onlara imrendii oranda, nnde uzanan gelecek seenekleri de oalr. Ergenlie girile birlikte derinden derine balayan bu sre, ilerleyen genlik yllarnda giderek ivme kazanr. Gencin nndeki dev, yalnzca kim olduunu deil; kim olarak yaayacan da belirlemektir. Bu devin gerektii biimde yerine getirilmi olduunu sylemek iin u drt koulun gereklemi olmas gerekir. Birincisi; bireyin gereki bir yaam izgisi belirlemi olmas, ikincisi; bu izgiye ynelmi olmas, ncs; bu izgiyi tam anlamyla benimsemi olmas ve drdncs ise; bireysel var olu tarznn bireyin yakn evresinde ve giderek toplumda tannma salamasdr (Dereboy, 1993).

34

Erikson (1980)a gre, ergenlikte bir kimlik krizinden gemek normal geliimin bir parasdr. Bu kriz dnemi, nceden kabul edilen fikirlerin, deerlerin ve inanlarn sorgulanmasn, farkl inan sistemlerinin ve hayat tarzlarnn kefini ierir. Kriz dnemi seilen bir hayat yoluna ve inan ve deerler sistemine ballkla sonulanr. Bireyin kimlik krizinin baarl bir ekilde zmlenmesi, daha nceki geliimin (gvene kar gvensizlik; zerklie kar utan ve kuku; giriimcilie kar sululuk; alkanla kar aalk duygusu) birbirini izleyen evrelerindeki deneyimlerin hepsinden meydana gelen bir sermayeye dayal bir kimlik kavram ile sonulanr. Erikson (1968), bireyin uygun bir kimlik kavramna sahip olmasnn psikososyal iyi olu duygusu ile ortaya kabileceini ifade etmektedir. Ona gre bireyin sahip olduu aidiyet duygusu, gelecekle ilgili kendisinin nereye gittiini bilebilme ve kendisine yakn bireyler tarafndan kabul edilme duygusu, onun uygun kimlik kavram kazanmasna yardmc olur. Erikson (1968)a gre, baarl kimlik geliimi, ergenin kefetme ve kararllk sreleri ile ekillenir. Kefetme boyutu moratoryumu ieren davranlardr. Moratoryum, ykmllk almak iin hazr olmayan bir kiinin sorumluluklarn erteledii ya da kendisine zaman ayrarak kiinin glendii bir zaman dilimidir. Psiko-sosyal moratoryum ise; ergenin, yetikinlik ile ilgili kararlarn erteledii ve henz bunun zerinde dnmedii anlamna gelmektedir. Bu zaman dilimi ergenliin bir blmnde toplumun zel hogrs ile ortaya kar ve sklkla geicidir. Psikososyal moratoryum, ergenin kendisine en uygun olan rol bulabilmesi iin eitli yetikin rollerini denedii nemli bir geliimsel sreci ifade eder. Ergenlikte kararllk ise, ergenin, toplumun paras olma kararllnn onaylanmasyla az ya da ok karlanarak sonlanr. Eriksonun psikososyal geliim ve kimlik geliimi ile ilgili yukardaki grleri, Kemp (1998)in yapm olduu aratrma bulgular ile tutarldr. Aratrmada, kimlik dnemindeki krizin zmlenmesinin, kararllk ve kefetme ile ilikili olduu, Psiko-sosyal geliim dnemleri ierisinde gven, zerklik,

35

giriimcilik, alkanlk duygusu ve kimlik kazanma ile kararllk arasnda pozitif bir iliki olduu bulunmutur. Marcia, Eriksonun kimlik ilgili grlerine dayanarak kimlik statleri yaklamn ortaya koymutur. Marcia, Eriksonun kararllk ve kefetme deikenlerini kullanarak kimlik statlerini tanmlamaktadr. Ayrca, Eriksonun ergenlerin kimlik geliim srecinde nemli grd, cinsiyet, ideoloji ve mesleki deerleri ve rolleri, kimlik statlerinin lmlerinde incelemitir (Kroger, 2003). Marcia (1966), Eriksonun kimlik geliimi ile ilgili grleri dorultusunda drt eit kimlik stats tanmlamtr. Bunlar; baarl kimlik stats, baml (ipotekli) kimlik stats, moratoryum kimlik stats ve kargaal kimlik statsdr (Akt. Allison ve Schultz, 2001). Bu kimlik statleri aada ksaca incelenmitir. Baarl kimlik stats: Bu kimlik statsndeki bireyler bir

bunalm/sorgulama dnemi geirmi, i ve ideoloji alannda karar alm kiilerdir. Bu kiiler eitli seenekleri youn bir ekilde sorguladktan, aratrdktan sonra kesin bir sonuca varm, ideoloji ve kiileraras ilikiler alannda kendilerine en uygun seenekleri belirlemilerdir. Dnya gr asndan da, gemi inanlar yeniden deerlendirilmi ve yaama snrllk yerine zm getiren bir dnya gr benimsenmitir. Baarl kimlik statsndeki beklenmeyen kiilerin kararll, evredeki fazla ani deiiklilerden Kalc bir ya da sorumluluklardan etkilenmez. karar

alnmtr.(Macia, 1967; akt. Oflazolu(Altay), 2000). Marcia(1966) baarl kimlik statsndeki bireyleri stresi ele alma ve bamsz yarglama yeteneiyle birlikte esnek ego gcne sahip olarak tanmlar. Gl kimlik duygusunu baaran kiiler zellikle aktif aratrma srecinden sonra, zerk, yaratc ve dncelerinde kompleks olmaya eilimlidirler. Mutlu olma ve dadnk olmaya eilim, daha fazla yaknlama kapasitesi gsterirler. Daha gvenli cinsel kimlik, daha olumlu benlik kavram ve daha olgun muhakeme yeteneine sahiptirler. Anne-babayla ilikileri genellikle

36

olumludur, ailelerinden bamszl baarabilmektedirler (Conger,1997; akt. Uzman, 2002). Baml(ipotekli)kimlik stats: Bu kimlik statsndeki kiiler bunalm yaamamlardr, ama bir karara varm gibi grnmektedirler. Aldklar kararlar anne-babalarnn kararlardr. Bu kiilerin aile ilikilerine bakldnda ocuk merkezli aile ilikilerinin youn olduu ailelerden geldikleri baka bir ifadeyle bamsz karar vermelerine frsat bulunmayan (ya izin verilmeyen ya da gerek duyulmayan) ailelerin ocuklar olduklar grlmektedir (Bacanl, 2002). Moratoryum kimlik stats: Erikson (1968), salkl kimlik zmlemesi iin en ok ihtiya duyulan eyin, ocuklukta oluturulmu olan kimlik unsurlarn btnletirerek bir devamllk duygusu salama ve ayn zamanda ortaya kmakta olan yetikin kimliinin yeni ynlerinin btnlemesine izin verme sresi olan moratoryum dneminin olduunu ifade etmektedir. Bu kimlik statsnde yer alan ergenler, hali hazrda bunalm dnemi ierisindedir ve bu bunalm dnemi, kimlik konusu ile ilgili seenekleri aratrdklar, sorguladklar yaantlar iermektedir. Bu ergenler kimlik konusunda henz bir karar vermemekle birlikte, kimlii ilgili rol denemeleri yapmaktadr. Kargaal(dank) kimlik stats: Bu kimlik statsndeki bireyler, daha nce kimlik krizi yaam veya yaamam olabilirler. Ancak kimlik konularyla ilgili ok az karara varm bulunmaktadrlar. Ayn zamanda bu statdeki birey ilgisizdir ve herhangi bir karara varma konusunda belirsizlik, karklk ve kargaa iindedir (Oskay, 1998).

BALANMA VE KMLK
Bowlby (1982)ye gre balanma bakc ile ocuk arasnda biyolojik temele dayal bir ba ile balar. ocuun emme, yapma, alama, izleme ve glmseme gibi davranlar, bakcnn yaknl ile devam eder ve bylece ocuk ve bakc arasnda gven duygusu oluur.

37

Bowlby (1973) ocukluktaki balanma yaantsnn ileriki yalarda bireyin zihinsel yapsnda isel alma modellerinin olumasnda temel olduunu ve isel alma modellerinin iki nemli esi olduunu ifade etmektedir. Bu alma modellerinden birincisi, ocuun dier insanlar nasl grdn, ikincisi ise ocuun kendisini nasl grdn iermektedir (Bartholomew ve Horowitz, 1991). Bowlby (1973,1979,1980,1982)nin grne benzer olarak, Erikson (1968) da bireyin psikolojik olarak salkl olmas iin temel olan birok n koul ierisinde temel gven duygusu nun da olduunu ifade eder. Ona gre temel gven duygusu, yaamn ilk yllarndaki deneyimlerden karlan, dnya ve dier insanlara ynelik yaygn olan tutumlardr. Gven kavram, bireyin kendisine olan gven duygusu olduu gibi, dier insanlara olan temel gven duygusunu ifade eder. Erikson, psikososyal geliim kuram ierisinde, ilk drt dnemdeki kazanmlarn, kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas dnemine bir yansmas olduunu, bu dnemlerde yeterince kazanlan ya da kazanlamayan duygularn ve zelliklerin kimlik kazanm dneminde tekrar ortaya ktn ve yeniden bireyin kendisini deerlendirdiini ifade etmektedir. Bowlby 1979)ye gre ise, balanma stilleri beikten mezara kadar devam etmektedir. Balanma stillerinin devamllna ilikin Waters, Merrick, Treboux, Crowell ve Albersheim (2000) tarafndan yaplan almada, bebekken balanma stillerini belirlenen ocuklarn test tekrar test yntemiyle 20 yl sonra yaplan lmlerinde balanma stillerinin %72 orannda benzerlik gsterdiini bulunmutur. Balanma stilleri ergenlik dneminde, ergenlerin balanma davranlarn ve ilgilerini, ebeveynlerinden ok akranlarna ynlendirdikleri iin deiiklie urar (Bowlby, 1982). Aratrmalar, ergenlikte ebeveyn balanma figrnden akran balanma figrlerine geite, erken dnemdeki gvenli balanma yaantlarnn bu dnemdeki deiiklikleri kolaylatrdn gstermitir (Colin, 1996). Ergenlik dneminde, ailelerin ergenlerde meydana gelen deiiklikleri

38

fark ederek, bu deiikliklere uygun esnek tepkiler vermesi, ocuklarnn sosyal davranlarn cesaretlendirir. Bylelikle aileler ergen ocuklarnn olumlu akran gruplarnn geliimini ve duygu dzenlemeleri iin ayarlama stratejileri kullanmalarn salarlar (Allen ve Land, 1999). Ailede yeterli zaman ayrlan, sorunlar paylalan, karar alma srecine katlan, arkada seimine mdahale edilmeyen, istekleri kabul edilmedii durumlarda aklama yaplan, zel hayatlarna sayg gsterilen, duygu, dncelerine sayg duyulan ve ifade etmeleri iin uygun ortama salanan, aileleriyle her konuda konumaktan ekinmeyen, kz erkek ayrm yaplmayan, anne-babann fikrini aka ifade ettii ailelere sahip olan ergenlerin, dierlerine gre benlik saygs puanlarnn daha yksek olduu bulunmutur arkadalar, 2006). Grotevant ve Cooper (1985;1986) ergenlik dneminde ebeveyn-ocuk ilikilerinde yaanan deiiklikleri inceledikleri aratrmalarnda, ergenlerin kimlik oluturmalarndaki bireysel farkllklarnn, aileleri ile yaad deneyimlerle ilikili olduunu ve aile etkileimleri itenlik, cesaretlendirme ve kabule dayanan ergenlerin, ergenlik esnasnda yaygn olan geliimsel, duygusal ve sosyal deiiklikleri daha kolay atlattklar ortaya koymulardr. Gezer (2001)de ergenlerin balanma stilleri ve aile yaplar arasndaki ilikiyi inceledii aratrmasnda, yksek ve dk uyum dzeyi gsteren ailelerden gelen ocuklarn balanma stillerinin farkllat sonucunu bulmutur. almada, dk uyuma sahip aile atmosferinde yetimi ergenlerin, korkulu, kaytsz ve saplantl balanma stiline sahip olduu, yksek uyuma sahip ailelerden gelen ergenlerin ise gvenli balanma stiline sahip olduu bulunmutur. Aratrmada ergenlerin balanma stilleri ile aile yaplar arasndaki ilikinin cinsiyete bal olarak deimedii grlmtr. Gngr (2000), yapm olduu aratrmada, gvenli balanmaya sahip ergenlerin, korkulu, kaytsz ve saplantl balanmaya sahip ergenlere oranla, benlik deerlendirmeleri, psikolojik belirtiler, problem davranlar ve akademik baar asndan en avantajl grubu oluturduklarn bulmutur. (Erbil ve

39

Balanmay bir duygu dzenleme kuram olarak gren Kobak ve Sceery (1988), niversite birinci snf rencileri zerinde yaptklar aratrmalarnda, Gvenli balanan ergenlerin, akranlar tarafndan, kaytsz ve saplantl balanan ergenlere gre daha az saldrgan, daha az kaygl ve daha fazla benlik ylmazlna (resilience) sahip olarak grldklerini bulmulardr. Ayrca gvenli balanan ergenler, kaytsz balanan ergenlere gre daha yksek dzeyde aileden destek aldklarn bildirmilerdir. Rice (1990), gvenli bir balanma ilikisinin, kefetme ve kimlik geliimini destekleyeceini ifade etmektedir. Ayrca, almasnda, ebeveynleriyle gvenli balanma ilikisi gelitiren ergenlerin sosyal becerisinin, genel yaam doyumunun ve benlik saygs dzeylerinin yksek olduunu bulmutur. Bu almann sonucuna benzer olarak, DiTommaso ve arkadalar (2002) ve Deniz, Hamarta ve Ar (2005)da gvenli balanmaya sahip olan bireylerin sosyal becerilerinin yksek olduunu bulmulardr. Lapsley, Rice ve FitzGerald (1990) yaptklar aratrmada balanma ve kimlik arasnda anlaml bir iliki olduunu, kzlarn erkeklere gre akranlaryla iletiim ve gven duygusu asndan daha yksek puanlara sahip olduklarn, kiisel ve sosyal kimlik kazanm asndan da erkekler gre daha iyi olduklarn bulmulardr. Kroger (1985)de almasnda baarl kimlie sahip ergenlerin gvenli balanmaya sahip bireyler olduunu, kz ve erkek ergenlerin balanma ve kimlik statlerinde ise anlaml dzeyde bir farkllamann olmadn bulmutur. Berzonsky (2004), 18-20 yalar arasndaki 145 ergen zerinde yapt aratrmasnda, ergenlerin, ebeveynlerinin bilgi verici ve kural eilimli bir davrana sahip olmas ile kimlik kararll arasnda pozitif bir iliki olduunu, ergenlerin ebeveynlerinin otoriter, karmak/kangan ve ar hogrl olmas ile kimlik kararll arasnda ise negatif bir iliki olduunu bulmutur. Costos (1986), ergenlerin ego geliimi, cinsiyet rol kimlii ve ebeveynin ocuklar zerindeki etkileri zerine yapt aratrmada, kzlarda ballk, gvenilir, nazik ve yardmsever olma gibi zelliklerin desteklenirken, erkeklerde

40

bamsz olma, rekabet ve kendine gven davranlarnn desteklendii sonucunu bulmutur. almada erkeklerin cinsiyet rol kimliinin ego geliimi ile ilikili olduu, kzlarn ise cinsiyet rol kimliinin tanmlanm sosyal rollerle ilikili olduu bulunmutur. Samuolis, Layburn ve Schiaffino (2001)nin niversite birinci snftaki ergenler zerinde yaptklar aratrmada, ebeveynlere balanmann, kz ve erkek ergenlerin kararllk ve kefetme dzeyleri ile ilikisini incelemilerdir. Aratrmaclar, kz ergenlerin kefetme ve kararllk dzeylerinin, erkek ergenlere gre anlaml dzeyde yksek olduunu, kzlarn kimlik geliiminin ebeveynlere (zellikle anneye) balanma ile ilikili olduunu, erkek ergenlerin kimlik geliiminin ebeveyn balanmas ile ilikili olmadn bulmulardr. Yukardaki Balanma, aratrmalar ile kimlik gsteriyor geliimi ki, zellikle ebeveyn-ergen incelendii

etkileimlerinin nasl olduu ergenlerin kimlik geliim dzeylerini etkilemektedir. cinsiyet arasndaki ilikinin aratrmalarda birbirine benzer ya da farkl sonular kt grlmektedir. Bu durum aratrmaclarn kulland farkl lme aralar ya da rneklemden kaynaklanm olabilir.

41

BLM III

YNTEM
Bu blmde aratrmann modeli, evreni ve rneklemi, veri toplama aralar ile toplanan verilerin deerlendirilmesinde kullanlan istatistiksel yntemler zerinde durulmutur.

Aratrmann Modeli
Bu aratrma genel tarama modelindedir. Aratrmada ergenlerin balanma stilleri, cinsiyet ve ya deikenleri birlikte(ortak etki) ele alndnda psikososyal geliim dnemleri ve ego kimlik sreci puan ortalamalarnn farkllap farkllamad incelenmitir.

Evren ve rneklem
Bu aratrmann genel evrenini 16-23 ya arasndaki ergenlerden oluturmaktadr. Aratrmann alma grubu, lise 2 ve 3. snf rencileri ile niversite 1. 2. ve 3. snf rencilerinden tesadfi eleman rnekleme yntemi ile seilmitir. Aratrmada kullanlan kiisel bilgi formu ve lekler, Konya, Ankara, Adana, Gaziantep, Kayseri, Trabzon, anlurfa, Samsun, Mersin illerinde liselere devam eden rencilere ve Seluk niversitesinin Eitim, Mesleki Eitim, Fen-Edebiyat, Veterinerlik, Mimarlk ve Mhendislik fakltelerinde renim grmekte olan 1. 2. ve 3. snf rencilerine uygulanmtr. Aratrma rneklemi 848i kz, 677si erkek olmak zere toplam 1525 renciden olumaktadr. rneklemi oluturan rencilerin eitli deikenlere gre dalm Tablo 1de verilmitir.

Tablo 1: rneklem Dalm Tablosu YA CNSYET KIZ ERKEK TOPLAM KIZ ERKEK TOPLAM KIZ ERKEK TOPLAM KIZ ERKEK TOPLAM KIZ ERKEK TOPLAM KIZ ERKEK TOPLAM KIZ ERKEK TOPLAM KIZ ERKEK TOPLAM TOPLAM LSE 110 69 179 145 149 294 56 75 131 9 25 34 6 12 18 NVERSTE TOPLAM 110 69 179 28 173 11 160 39 333 97 153 44 119 141 272 148 157 81 106 229 263 110 116 69 81 179 197 64 64 59 59 123 123 40 40 38 38 78 78 35 35 45 45 80 80 869 1525

16 17 18 19 20 21 22 23

656

Veri Toplama Aralar Bu aratrmada gerekli bilgileri toplamak iin aada belirtilen lme aralar kullanlmtr. 1- Eriksonun Psikososyal Geliim Dnemleri lei 2- Ego Kimlik Sreci lei 3- Yakn likilerde Yaantlar Envanteri(YYE) rencilerin zlk nitelikleriyle ilgili bilgileri elde etmek iin ayrca bir bilgi formu kullanlmam, aratrmann dier bamsz deikenleri (cinsiyet ve ya) ile ilgili veriler lekler zerinde belirtilen sorularla toplanmtr.

43

Aratrmada kullanlan bu veri toplama aralarna ilikin tantc bilgiler aada verilmitir.

1. Eriksonun Psikososyal Geliim Dnemleri lei Orjinal ad Erikson Psychosocial Stage Inventory (EPSI) olan lek, Rosenthal, Gurney ve Moore tarafndan 1981de gelitirilmitir. lein orijinalinde Eriksonun psikososyal geliim dnemlerinin ilk 6sn len, her biri 12er maddeden oluan 6 alt lekli bir lme aracdr ve toplam 72 maddedir. Her alt lei 6 maddesi baarl bir geliim srecini, 6 maddesi ise baarsz bir geliim srecini belirten maddelerdir. Her alt lek iin puanlarn dk olmas o dnemin baarl geirildii gstermektedir. Puanlarn ykseklii ise o evrenin baarsz geirildiini ifade etmektedir. lek 5li likert tipi bir lektir. Rosenthal ve arkadalar (1981) tarafndan, lein gvenirlik almas iin 622 renciye uygulama yaplm ve i tutarlk katsays hesaplanmtr. lein i tutarlk katsaylar srasyla, Gven alt lei iin =. 63, zerklik alt lei iin = .62, Giriimcilik alt lei iin = . 57, alkanlk alt lei iin =75, Kimlik alt lei iin = .71 ve yaknlk alt lei iin = .63 olarak bulunmutur (Rosenthal ve arkadalar, 1981). lein orijinal almas, Eriksonun psikososyal geliim kuramna dayal olarak oluturulan 5 alt lekten olumaktadr. Rosenthal ve arkadalar (1981) lei olutururken alt leklerin maddelerinin belirlenmesini bu kuramsal ereveye dayal olarak oluturmu ve faktr analiz tekniini kullanmamlardr. lein kuramsal temele dayal olarak oluturulmas ve lei gelitiren aratrmaclarn maddelerin ve alt leklerin deimesi konusunda esnek bir gr bildirmemeleri nedeniyle, Trkeye uyarlama almas iin de faktr analizi kullanlmamtr. lein Trkeye uyarlama almas iin Eriksonun psikososyal geliim dnemlerinin ilk 5ini len alt lek maddeleri kullanlm, yaknla kar yaltlmlk dnemi alt lei ile ilgili maddeler kullanlmamtr.

44

Trkeye uyarlama, gvenirlik ve geerlik almas Kapsam Geerlii lein Trke formunu oluturmak iin ngilizce Eitimi, Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk, statistik, ocuk Geliimi ve Eitimi alanlarndaki uzmanlarn grlerine bavurulmutur. lein alt boyutlar ve cmle baznda uzman evirileri uygulama alanndaki uzmanlarn nerileri dorultusunda lein nihai formu ortaya konmutur. Ortaya kan form Trk Dili ve Edebiyat retmenlii ve Trke retmenlii blmlerindeki akademisyenlerce Trke sz dizini ve anlam yaps asndan kontrol edilmi ve dzeltilmitir. Bu aamada son olarak lek gelitirme uzmanlarnca alt boyut ve madde baznda tm ifadeler incelenmitir. Bu ekilde uzman grlerine dayal madde ve test geerlii salanmaya allmtr. Dil edeerlii snamas Eriksonun psikososyal geliim dnemleri leinin, ngilizce formu ile yaplm olan Trke evirisi ngilizce retmenlii blmnde renim gren 65 drdnc snf rencisine 4 hafta ara ile uygulanmtr. Elde edilen veriler sonucunda Pearson momentler arpm korelasyon katsaysna baklm, Trke ve ngilizce uygulamalar arasndaki iliki, Gven alt lei iin r =. 84, zerklik alt lei iin r = .86, Giriimcilik alt lei iin r = . 83, alkanlk alt lei iin r =79, Kimlik alt lei iin r = .81 olarak bulunmutur. Bu sonu, uygulamalar arasndaki tutarlln yksek olduunu, dolaysyla dil edeerliinin salandn gstermektedir. Gvenirlik Eriksonun psikososyal geliim leinin gvenirlilii, test tekrar test ve i tutarlk yntemleri ile ayr ayr hesaplanmtr. Test tekrar test teknii Test tekrar test teknii, gvenirliin zamana gre deimezlik ltn ortaya koymak iin yaplr. Zamana gre deimezlik lt herhangi bir eyin

45

ayn(benzer) koullar altnda ve belli bir zaman aral ile lmler sonucu elde edilen veri gruplar arasndaki ilikidir (Karasar, 2000). Test tekrar test tekniinin uygulanmas amacyla, Eriksonun psikososyal geliim dnemleri leinin Trke formu aratrmac tarafndan 2005 ylnda Seluk niversitesi, Eitim Fakltesinin ve Mesleki Eitim Fakltesinin 1. snflarnda renim gren 112si erkek, 121i kz olmak zere 233 renciye 4 hafta arayla uygulanarak gerekletirilmitir. lein her bir alt lei iin test tekrar test yntemi ile bulunan pearson momentler arpm korelasyonu katsaylar gven alt lei iin .78, zerlik alt lei iin .74, giriimcilik alt lei iin .73, alkanlk at lei iin .71, kimlik alt lei iin .75 olarak bulunmutur. lein test tekrar test yntemi ile elde edilen korelasyon puanlar r=.71 ile r=.78 arasnda deimektedir. Bu sonu lein her uygulannda kararl sonular verdiini gstermektedir. tutarlk tutarlk tekniinin uygulanmas amacyla, Eriksonun Psikososyal Geliim Dnemleri leinin Trke formu aratrmac tarafndan 233 renciye uygulanarak gerekletirilmitir. lein her bir alt lei iin i tutarlk (Cronbach alpha) katsaylar gven alt lei iin =.76, zerlik alt lei iin =.66, giriimcilik alt lei iin =.63, alkanlk at lei iin =.79, kimlik alt lei iin =.70 olarak bulunmutur. Eriksonun Psikososyal Geliim Dnemleri leinin alt lekleri ile ilgili olarak bulunan i tutarlk katsaylar .63 ile .79 arasnda deimektedir. Bu sonuca gre lein bulunan i tutarlk katsaylarnn yeterli olduu sylenebilir.

2. Ego Kimlik Sreci lei Orijinal ad, Ego Identity Process Questionnaire Balisteri, BuschRossnagel ve Geisinger, tarafndan 1995 ylnda gelitirilmitir. lek toplam 32 sorudan ve iki alt lekten olumaktadr. Bunlar kefetme ve kararllk alt lekleridir. lek 6l likert tipi bir lektir. 32 maddelik lein, 20si olumlu,

46

12si olumsuz maddedir. 2 alt boyutu vardr. Toplam 16 ile 96 puan arasnda deimektedir. lekten alnan puanlarn ykseklii yksek dzeyde kararll ve yksek dzeyde kefetmeyi ifade etmektedir. lein gvenirlik ve geerlik almasnda 17-24 yalar arasndaki 260 niversite rencisine i tutarlk katsaylar kefetme alt lei iin .86 ve kararllk alt lei iin .80 olarak bulunmutur. Ayrca lein 40 renci zerinde yaplan test tekrar test gvenirlii almasnda iki uygulama arasnda kefetme alt lei iin r=.76 ve kararllk alt lei iin r=.90 iliki bulunmutur(Balisteri ve arkadalar,1995). Ego Kimlik Sreci leinin, orijinal almasnda lek maddelerinin hangi alt lein ierisinde olduunun belirlenmesi amacyla faktr analizi uygulanmamtr. Alt lek maddeleri kuramsal temele dayal olarak oluturulmutur. lein kuramsal temele dayal olarak oluturulmas ve lei gelitiren aratrmaclarn maddelerin ve alt leklerin deimesi konusunda esnek bir gr bildirmemeleri nedeniyle, lein Trkeye uyarlama almas iin de faktr analizi yaplmamtr. Ego Kimlik Sreci leinin Trkeye uyarlama, gvenirlik ve geerlik almas, 2005 ylnda Seluk niversitesi, Eitim Fakltesinin ve Mesleki Eitim Fakltesinin 1. snflarnda renim gren 109si erkek, 119i kz olmak zere 228 renciye uygulanarak gerekletirilmitir. Ayrca dil edeerlii iin Eitim Fakltesinin ngilizce retmenlii Blmnn 4. snfnda okuyan 23i erkek ve 28si kz olmak zere 51 renciye 4 hafta arayla lein ngilizce ve Trke formu uygulanmtr. Trkeye uyarlama, gvenirlik ve geerlik almas Kapsam Geerlii lein Trke formunu oluturmak iin ngilizce Eitimi, Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk, statistik ve ocuk geliimi ve eitimi alanlarndaki uzmanlarn grlerine bavurulmutur. lein alt boyutlar ve cmle baznda uzman evirileri uygulama alanndaki uzmanlarn nerileri dorultusunda

47

lein nihai formu ortaya konmutur. Ortaya kan form Trk Dili ve Edebiyat retmenlii ve Trke retmenlii blmlerindeki akademisyenlerce Trke sz dizini ve anlam yaps asndan kontrol edilmi ve dzeltilmitir. Bu aamada son olarak lek gelitirme uzmanlarnca alt boyut ve madde baznda tm ifadeler incelenmitir. Bu ekilde uzman grlerine dayal madde ve test geerlii salanmaya allmtr. Dil edeerlii snamas Ego Kimlik Sreci leinin, ngilizce formu ile yaplm olan Trke evirisi ngilizce retmenlii blmnde renim gren 51 drdnc snf rencisine 4 hafta ara ile uygulanmtr. Elde edilen veriler sonucunda Pearson momentler arpm korelasyon katsaysna baklm, Trke ve ngilizce uygulamalar arasndaki iliki, Kefetme alt lein asndan r= .87 ve Kararllk alt lei asndan r= .84 olarak bulunmutur. Bu sonu, uygulamalar arasndaki tutarlln yksek olduunu, dolaysyla dil edeerliinin salandn gstermektedir. Gvenirlik Ego Kimlik sreci leinin gvenirlilii iin test tekrar test ve i tutarlk yntemleri ile ayr ayr hesaplanmtr. Test tekrar test teknii Test tekrar test tekniinin uygulanmas amacyla, Ego Kimlik Sreci leinin Trke formu aratrmac tarafndan 2005 ylnda Seluk niversitesi, Eitim Fakltesinin ve Mesleki Eitim Fakltesinin 1. snflarnda renim gren 109si erkek, 119i kz olmak zere 228 renciye 4 hafta arayla uygulanarak gerekletirilmitir. lein her bir alt lei iin test tekrar test yntemi ile bulunan pearson momentler arpm korelasyonu katsaylar kefetme alt lei iin r=.74, kararllk alt lei iin r=.71 olarak bulunmutur. Bu sonu lein her uygulannda kararl sonular verdiini gstermektedir.

48

 tutarlk tutarlk tekniinin uygulanmas amacyla, Ego Kimlik Sreci leinin Trke formu aratrmac tarafndan 228 renciye uygulanarak gerekletirilmitir. lein her bir alt lei iin i tutarlk (Cronbach alpha) katsaylar kefetme alt lei iin =.73, kararllk alt lei iin =.62 olarak bulunmutur. Bu sonuca gre lein bulunan i tutarlk katsaylarnn yeterli olduu sylenebilir.

3. Yakn likilerde Yaantlar Envanteri (YYE) Yakn ilikilerde yaantlar envanteri, Brennan, Clark ve Shaver (1998) tarafndan gelitirilmitir. Bu lek, yetikinlikte romantik ilikilerdeki balanmay lmekte kullanlan 60 lein faktr analizine tabi tutulmas sonucu elde edilmitir. Analiz sonucunda ilikilerdeki kanmay ve kaygy yanstan ve byk lde birbirinden bamsz olduu dnlen iki boyut elde edilmitir. Her iki faktrde en yksek faktr ykne sahip 18er maddenin seilmesiyle toplam 36 maddelik bir lek oluturulmutur. Katlmclar bu iki boyut temelinde deerlendirilebilecekleri gibi, 2 boyuttan aldklar puanlar kullanlarak Bartholomew ve Horowitzin (1991) nerdii DBM (drtl balanma modeli) ile uygunluk gsteren ve kme analizi ile belirlenen drt kategoriden biri ierisinde de snflandrlabilmektedir. Bylece lekten hem boyutlar temelinde srekli lme dayal, hem de kategorik snflandrma yntemiyle iki tr lm alnabilmektedir. lekteki her bir madde, Likert tipi 7 dereceli (1= hi katlmyorum, 7=kesinlikle katlyorum) bir deerlendirme gz nne alnarak deerlendirilmektedir. lekteki 3., 15., 19., 22., 25., 27., 29., 31., 33. ve 35. maddeler ters puanlanmaktadr. Brennan ve arkadalar (1998), lein, kanma ve kayg boyutlarnn elde edildii kendini deerlendirmeye dayal btn leklerden stn olduunu; nk ncelikle bu leklerin altnda yatan boyutlar ierdiini ve bylece yetikin romantik balanmasndaki nemli bireysel farkllklar ayrt edebileceini

49

ileri srmektedir. kincisi, yksek bir i tutarllk iermesi ve geni, kapsaml bir madde havuzunda oluturulmas da lein gl yann oluturmaktadr. ki boyutun, ilk olarak Ainsworth ve arkadalarnn (1978) kefettii ve Yabanc Ortamdaki bebekleri balanma stilinden biri ierisinde snflamakta kullandklar iki boyuta benzer olmas lein nemli bir baka bir avantaj olarak deerlendirilmektedir. Son olarak, yazarlara gre, 18 madde ile llen balanma boyutlar bireyleri 4 kategoriden biri ierisinde snflamakta kullanlabilmektedir. Ayrca yazarlar, balanma ile ilikili dier yaplarla ilikilere bakldnda YYE temelinde oluturulan balanma stillerinin Bartholomew ve Horowitzin (1991) kategorik lmlerinden daha yksek dzeyde varyans akladn gstermilerdir. YYE, Smer ve Gngr (2000) tarafndan Trk niversite rencileri rneklemi zerinde gerekletirilen bir almada kullanlm, faktr rnts ve DBM ile ilikiler asndan nerilen dorultuda bulgular elde edilmitir (Akt.Gngr, 2000). Gngr (2000) ergenlerle yapt almasnda, lein faktr

rntsn ve i tutarllk dzeyini incelemitir. Analiz sonucunda lein kayg ve kanma olmak zere iki alt faktrden olutuu ve i tutarllk katsaylarnn kayg iin .84 ve kanma iin .81 olduunu bulmutur. Bykahin (2006) tarafndan yaplan almada ise, lein i tutarllk katsaylarnn, kayg alt boyutu iin .86, kanma alt boyutu iin .89 olarak bulunmutur. Smer (2006) tarafndan balanma stillerini ve boyutlarn lmede kullanlan, likiler Anketi, liki lekleri Anketi ve Yakn likilerde Yaantlar Envanterinin karlatrld almada, ayrca YYE iin gvenirlik ve geerlik almas da yaplmtr. Aratrmada lein iki faktrl (kayg ve kanma) bir yapda olduu bulunmutur. lein gvenirlik (i tutarlk) katsaylarnn, kayg boyutu iin .86, kanma boyutu iin .90 olduu bulunmutur. Aratrmada kullanlan balanma leinden elde edilen bulgular; balanma boyutlar arasndaki korelasyonlarn, benlik modeli alt boyutlarnn YYEden elde edilen balanma kaygsyla, bakalar modeli alt boyutlarnn yakn ilikilerden kanmayla yksek dzeyde iliki gsterdiini ortaya koymutur. Aratrma

50

sonucunda boyut temelli lmlerin, kategorik temeldeki lmlerden daha yksek yordama gcne sahip olduu, drt kategori modeline uygunluk bakmndan YYEnin dier leklerden (likiler Anketi ve liki lekleri Anketi) daha iyi performans gsterdii, YYEnin boyut temelindeki lmlerde dier leklerden belirgin olarak daha yksek yordama gcne sahip olduu bulunmutur.

Verilerin Toplanmas ve Analizi

Verilerin Toplanmas Lise rencilerinden verilerin toplanmasnda 9 ilin (Konya, Ankara, Adana, Gaziantep, Kayseri, Trabzon, anlurfa, Samsun, Mersin) belirlenen liselerinin Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk Servisi Uzmanlarndan yardm alnmtr. Lise ve niversite rencilerine belli bir saatte toplu olarak lekler verilmitir. arasdr. Verilerin Analizi lk aamada lekler ayr ayr deerlendirilmi, lekleri eksik ya da yanl dolduran 375 renci rneklemden karlmtr. leklerin tamamn eksiksiz dolduran 1525 rencinin verileri deerlendirmeye alnmtr. Bu aratrmann bamsz deikeni balanma stilleri (gvenli, korkulu, saplantl ve kaytsz balanma stilleri), ya, cinsiyettir. Baml deikenleri ise, psikososyal geliim dnemleri (gven, zerklik, giriimcilik, alkanlk ve kimlik), ego kimlik sreci (kararllk ve kefetme) dir. Her lekten elde edilen puan dalmlar, ya ve cinsiyeti kodlanarak bilgisayara girilmitir Verilerin istatistiksel analizi bamsz deikenlerin baml deikenler zerindeki etkilerini ortaya koyacak bir desen iinde ele alnmtr. Verilerin analizinde SPSS 14.0 istatistik paket program kullanlmtr. Elde edilen veriler SPSS 14.0 paket programna kodlanarak bilgisayara girilmitir. Verilerin toplanmasnda ulalan ya gruplar 16-23 ya

51

Yakn ilikilerde yaantlar envanteri (YYE), kayg ve kanma iki boyutta puan vermektedir. Katlmclarn 2 boyuttan aldklar puanlar kullanlarak Bartholomew ve Horowitzin (1991) nerdii drtl balanma modeli ortaya kartlabilmektedir. Bu amala rneklemi oluturan 1525 rencinin YYEden aldklar kayg ve kanma boyutlarna ilikin puanlar diskriminant analizi yntemi uygulanarak drtl balanma modeline evrilmitir. Analiz sonucunda rneklemi oluturan 1525 rencinin 463 gvenli balanma, 264 kaytsz balanma, 516s korkulu balanma, 282si saplantl balanma ierisine girerek snflandrlmtr. Balanma stilleri (gvenli, korkulu, saplantl ve kaytsz balanma) ve cinsiyete gre ego kimlik sreci (kararllk ve kefetme) puan ortalamalar arasndaki farkllama iki ynl varyans analizi ile kontrol edilmitir. Farkllamalarn kaynan bulmak iin t testi ve tukey testi kullanlmtr. Balanma stilleri (gvenli, korkulu, saplantl ve kaytsz balanma) ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemleri (gven, zerklik, giriimcilik, alkanlk ve kimlik) puan ortalamalar arasndaki farkllamann olup olmad iki ynl varyans analizi ile test edilmitir. Farkllamalarn kaynan bulmak iin t testi ve tukey testi kullanlmtr. Balanma stilleri (gvenli, korkulu, saplantl ve kaytsz balanma) ve yaa gre ego kimlik sreci (kararllk ve kefetme) puan ortalamalar arasndaki farkllama iki ynl varyans analizi ile kontrol edilmitir. Farkllamalarn kaynan bulmak iin ileri analiz olarak tukey testi kullanlmtr.

52

BLM IV
BULGULAR
Bu blmde denenceler ile ilgili bulgulara yer verilmitir. nce, balanma stillerine ve cinsiyete deikenine birlikte(ortak etki) bakldnda, ergenlerin ego kimlik sreci ve psikososyal geliim dnemleri puan ortalamalarn anlaml dzeyde farkllap farkllamad, balanma stilleri ve yaa birlikte bakldnda ergenlerin ego kimlik sreci puan ortalamalarn anlaml dzeyde farkllap farkllamadna ilikin bulgulara yer verilmitir.

Denence 1.0.: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre ego kimlik sreci puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre ego kimlik sreci puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllap farkllamadna ilikin bir temel denence ve ego kimlik sreci boyutlar ilgili olan 2 alt denence halinde incelenmitir.

Denence 1.1.: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre ego kimlik sreci kararllk alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr Bu denence ergenlerin gvenli, korkulu, saplantl, kaytsz balanma stillerine ve cinsiyete gre ego kimlik sreci kararllk alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllap farkllamadna ilikin olup, ergenlerin balanma stillerine ve cinsiyete gre ego kimlik sreci kararllk alt boyutu puan ortalamalar iki ynl varyans analizi ile karlatrlmtr. Gruplara ilikin n, X ve Ss deerleri tablo 2de, iki ynl varyans analizi sonular ise tablo 3te verilmitir.

Tablo 2: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kararllk puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri CNSYET BALANMA N Ss X STLLER Kz Gvenli 213 69,15 12,16 Korkulu 337 68,30 11,60 Saplantl 108 67,63 11,97 Kaytsz 190 71,95 12,10 Erkek Gvenli 250 66,01 13,43 Korkulu 179 66,48 12,02 Saplantl 174 66,39 12,03 Kaytsz 74 68,93 12,19 Tablo 2 incelendiinde, kaytsz (71,95) balanma stiline sahip kz ergenlerin kararllk puan ortalamasnn srasyla gvenli (69,15), korkulu (68,30) ve saplantl (67,95) balanma stiline sahip kz ergenlere gre daha yksek olduu grlmektedir. Erkek ergenlerin kararllk puan ortalamalar incelendiinde ise; kaytsz balanma stiline sahip erkek ergenlerin puan ortalamalarnn, korkulu (66,48), saplantl (66,39) ve gvenli (66,01) erkek ergenlere gre daha yksek olduu bulunmutur. Tablo 3: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kararllk puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular Varyansn Kayna CINSIYET BALANMA STLLER CINSIYET * BALANMA STLLER Hata Toplam
* p<0.05, ** p<0.01

Kareler Toplam 1669,908 1750,338 209,337

sd 1 3 3

Kareler Ortalamas 1669,908 583,446 69,779

11,196 ,001** 3,912 ,468 ,009* ,705

226273,058 1517 149,158 7294242,000 1525

Tabloyu

incelediimizde,

balanma

stilleri

ve

cinsiyet

bamsz

deikenlerinin, ergenlerin kararllk puan ortalamalar zerindeki ortak

54

etkisinin 0.05 dzeyinde anlaml olmad grlmektedir. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenleri ayr olarak deerlendirildiinde, ergenlerin balanma stilleri ve kararllk puan ortalamalarna ait F deerinin 3,912 ve p deerinin ise 0,009 olduu grlmektedir. Bu sonuca gre ergenlerin balanma stillerine gre kararllk puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Balanma stilleri deikeni asndan farkllamann kaynann belirlenmesi amacyla yaplan tukey testi tablo 4de verilmitir. Kz ve erkek rencilerin kararllk boyutu puan ortalamalar t testi ile karlatrlmtr. Karlatrma ilgili deerler tablo 5te verilmitir. Tablo 4: Ergenlerin balanma stillerine gre kararllk puanlarna ilikin tukey testi sonular Ortalama Standart Balanma stilleri p fark hata Korkulu -,21 ,78 ,992 Gvenli Saplantl ,58 ,92 ,921 Kaytsz -3,65 ,94 ,001** Saplantl ,81 ,91 ,811 Korkulu Kaytsz -3,43 ,92 ,001** Saplantl Kaytsz -4,24 1,05 ,001**
* p<0.05, ** p<0.01

Tabloyu incelendiimizde kaytsz balanma stiline sahip ergenler ile gvenli, korkulu ve saplantl balanma stiline sahip ergenler arasndaki kararllk puan ortalamas farknn 0,01 dzeyinde anlaml olduu gzlenmektedir. Kararllk puan ortalamalar arasndaki fark incelendiinde kaytsz balanma( X =71,11) stiline sahip ergenlerin, gvenli, korkulu, saplantl balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksek puan ortalamasna sahip olduu grlmektedir. Ego kimlik sreci leinin kararllk alt boyutunda yksek puann kimlik asndan daha fazla kararll ifade ettii dnldnde bu sonu, kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin, dier balanma stiline (gvenli, korkulu ve saplantl) sahip ergenlerden daha fazla kararllk gsterdii anlamna gelmektedir.

55

Tablo 5: Ergenlerin cinsiyetine gre ego kimlik sreci kararllk boyutu puan ortalamalarna ilikin t testi sonular Cinsiyet Ss t p N X Kz Erkek 848 677 69,25 66,55 11,98 12,58 4,270 ,001**

* p<0.05, ** p<0.01

Tabloyu incelediimizde, ergenlerin ego kimlik sreci kararllk puan ortalamalar cinsiyet deikenine gre 0.01 dzeyinde anlaml olarak farkllamaktadr. Gruplarn kararllk puan ortalamalarna bakldnda kz ergenlerin kararllk puan ortalamalar ( X =69,25), erkek ergenlerin kararllk puan ortalamalarna ( X =66,55) gre daha yksek olduu grlmektedir. Bu sonu, kz ergenlerin erkek ergenlere gre kimlik konusunda daha fazla kararllk dncesine sahip olduunu ortaya koymaktadr.

Denence 1.2.; Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre ego kimlik sreci kefetme alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr Bu denence ergenlerin gvenli, korkulu, saplantl, kaytsz balanma stillerine ve cinsiyete gre ego kimlik sreci kefetme alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllap farkllamadna ilikin olup, ergenlerin balanma stillerine ve cinsiyete gre ego kimlik sreci kefetme alt boyutu puan ortalamalar iki ynl varyans analizi ile karlatrlmtr. Gruplara ilikin n, X ve Ss deerleri tablo 6da, iki ynl varyans analizi sonular ise tablo 7de verilmitir.

56

Tablo 6: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kefetme puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri BALANMA N Ss X CNSYET STLLER Kz Gvenli 213 56,61 8,68 Korkulu 337 60,89 10,32 Saplantl 108 57,87 10,18 Kaytsz 190 57,13 10,43 Erkek Gvenli 250 56,15 10,56 Korkulu 179 59,15 9,84 Saplantl 174 58,42 9,41 Kaytsz 74 58,86 9,26

Tablo 6 incelendiinde, korkulu (60,89) balanma stiline sahip kz ergenlerin kefetme puan ortalamasnn srasyla saplantl (57,87), kaytsz (57,13) ve gvenli (56,61) balanma stiline sahip kz ergenlere gre daha yksek olduu grlmektedir. Erkek ergenlerin kefetme puan ortalamalar incelendiinde ise; korkulu (59,15) balanma stiline sahip erkek ergenlerin puan ortalamalarnn, kaytsz (58,86), saplantl (58,42) ve gvenli (56,15) erkek ergenlere gre daha yksek olduu bulunmutur. Tablo 7: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kefetme puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular Varyansn Kayna CINSIYET BALANMA STLLER CINSIYET * BAGLANMA STLLER Hata Toplam
* p<0.05, ** p<0.01

Kareler Toplam 0,06286 3083,488 512,667

Sd 1 3 3

Kareler Ortalamas 0,06286 1027,829 170,889

F ,001

p ,980

10,384 ,001** 1,726 ,160

150157,053 1517 98,983 5329594,000 1525

57

Tablo 7yi incelediimizde, balanma stilleri ve cinsiyet bamsz deikenlerinin, ergenlerin kefetme puan ortalamalar zerindeki ortak etkisinin 0.05 dzeyinde anlaml olmad grlmektedir. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenleri ayr ayr ele alndnda balanma stillerine gre kefetme puan ortalamalarna ait F deerinin 10,384 ve p deerinin ise 0,001 olduu grlmektedir. Bu sonuca gre ergenlerin balanma stillerine gre kefetme puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Cinsiyet deikenine gre ise kefetme puan ortalamalar arasndaki fark 0,05 dzeyinde anlaml deildir. Balanma stilleri gre farkllamann kaynann belirlenmesi amacyla yaplan tukey testi yaplm ve sonular tablo 8de verilmitir.

Tablo 8: Ergenlerin balanma stillerine gre kefetme puanlarna ilikin tukey testi sonular Ortalamalar Standart p Balanma stilleri fark hata Korkulu -3,92 ,63 ,001** Gvenli Saplantl -1,84 ,75 ,067 Kaytsz -1,25 ,76 ,358 Saplantl 2,08 ,73 ,025* Korkulu Kaytsz 2,67 ,75 ,002** Saplantl Kaytsz ,59 ,85 ,899
* p<0.05, ** p<0.01

Tablo incelendiinde, gvenli balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamalar ( X =56,36) ile korkulu balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamalar ( X = 60,29) arasndaki fark 0,01 dzeyinde anlamldr. Dier yandan gvenli balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamalar ile saplantl ( X = 58,21) ve kaytsz ( X =57,62) balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamalar arasndaki fark 0,05 dzeyinde anlamszdr.

58

Korkulu balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamalar ( X =60,29) ile saplantl( X =58,21) ve kaytsz ( X =57,62) balanan ergenlerin kefetme puan ortalamalar arasndaki fark 0,05 dzeyinde anlamldr. Ayrca saplantl balanan ergenlerin kefetme puan ortalamalar ( X =58,21) ile

kaytsz balanan ergenlerin kefetme puan ortalamalar ( X = 57,62) arasndaki fark 0,05 dzeyinde anlaml deildir. Bu sonular korkulu balanma stiline sahip ergenlerin, gvenli, kaytsz ve saplantl ergenlere gre kimlik konusunda daha fazla kefetme srecinde olduunu ortaya koymaktadr.

Denence 2.0.: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemleri puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemleri puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllap farkllamadna ilikin bir temel denence ve psikososyal geliim dnemleri ile ilgili olan 5 alt denence halinde incelenmitir

Denence 2.1.; Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi temel gvene kar gvensizlik dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. Bu denencede ergenlerin gvenli, korkulu, saplantl, kaytsz balanma stillerine ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi temel gvene kar gvensizlik dnemi alt boyutu puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllap farkllamadn test etmek amacyla ergenlerin balanma stillerine ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi temel gvene kar gvensizlik dnemi alt boyutu puan ortalamalar iki ynl varyans analizi ile karlatrlmtr. Gruplara

59

ilikin n, X ve Ss deerleri tablo 9da, iki varyans analizi sonular ise tablo 10da verilmitir.

Tablo 9: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre temel gvene kar gvensizlik dnemi puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri CNSYET BALANMA N Ss X STLLER Kz Gvenli 213 29,98 6,91 Korkulu 337 32,93 6,61 Saplantl 108 33,51 7,58 Kaytsz 190 28,91 7,18 Erkek Gvenli 250 31,32 7,47 Korkulu 179 33,55 6,45 Saplantl 174 33,19 5,81 Kaytsz 74 31,40 6,31

Tablo 9 incelendiinde, kaytsz (28,91) balanma stiline sahip kz ergenlerin temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamasnn gvenli (29,98), saplantl (33,51), korkulu (32,93) balanma stiline sahip kz ergenlere gre daha dk olduu grlmektedir. Erkek ergenlerin temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalar incelendiinde ise; gvenli (31,32) balanma stiline sahip erkek ergenlerin puan ortalamalarnn, kaytsz (31,40), saplantl (33,19) ve korkulu (33,55) erkek ergenlere gre daha dk olduu bulunmutur.

60

Tablo 10: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre temel gvene kar gvensizlik dnemi puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular Varyansn Kayna CINSIYET BALANMA STLLER CINSIYET * BALANMA STLLER Hata Toplam
* p<0.05, ** p<0.01

Kareler Toplam 334,910 2762,615 264,795

sd 1 3 3

Kareler Ortalamas 334,910 920,872 88,265

F 7,176

p ,007**

19,730 ,001** 1,891 ,129

70803,886 1517 46,674 1619418,000 1525

Tabloyu incelediimizde, balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerinin ortak etkisinin, ergenlerin temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalar zerinde 0,05 dzeyinde anlaml bir fark oluturmad grlmektedir. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenleri ayr ayr olarak deerlendirildiinde, ergenlerin balanma stillerine gre, temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalar karlatrldnda ortalamalar arasndaki fark 0,01 dzeyinde anlamldr. Balanma stilleri deikenine gre farkllamann kaynann belirlenmesi amacyla tukey testi yaplm ve sonucu tablo 11de verilmitir. Ergenlerin cinsiyetine gre ise, temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalar arasndaki fark 0,01 dzeyinde anlamldr. Kz ve erkek ergenlerin temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalar t testi ile karlatrlmtr. Karlatrma ilgili deerler tablo 12de verilmitir.

61

Tablo 11: Ergenlerin balanma stillerine gre temel gvene kar gvensizlik dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular Ortalamalar Standart Balanma stilleri p fark hata Korkulu -2,43 ,43 ,001** Gvenli Saplantl -2,61 ,51 ,001** Kaytsz 1,09 ,52 ,160 Korkulu Saplantl -,17 ,50 ,986 Kaytsz 3,53 ,51 ,001** Saplantl Kaytsz 3,71 ,58 ,001**
* p<0.05, ** p<0.01

Tablo 11 incelendiinde gvenli balanan ergenler ile korkulu ve saplantl balanan ergenler arasnda, korkulu balanan ergenler ile kaytsz balanan ergenler arasnda ve saplantl balanan ergenler ile kaytsz balanan ergenler arasnda temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalar farknn 0,01 dzeyinde anlaml olduklar bulunmutur. Puan ortalamalar arasndaki fark incelendii zaman gvenli ( X =30,71) ve kaytsz balanma stiline( X =29,61) sahip ergenlerin, korkulu ( X =33,14) ve saplantl balanma stiline ( X =33,32) sahip ergenlerin temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamasna gre daha dk olduu grlmektedir. Bu sonular gvenli ve kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin, temel gven duygusunun saplantl ve korkulu balanma stiline sahip ergenlere gre daha fazla kazanlm olduunu, gvenli balanma stiline sahip ergenler ile kaytsz balanma stiline sahip ergenler arasnda ise, temel gven duygusu asndan anlaml bir fark olmad ortaya koymaktadr.

Tablo 12: Ergenlerin cinsiyetine gre temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalarna ilikin t testi sonular Cinsiyet N Ss t p X Kz Erkek 848 677 31,36 32,40 7,17 6,75 -2,884 ,004**

* p<0.05, ** p<0.01

62

Tabloya baktmzda ergenlerin temel gvene kar gvensizlik dnemi boyutu puan ortalamalar arasndaki fark, cinsiyet deikenine gre 0,01 dzeyinde anlamldr. Ergenlerin cinsiyete gre, temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalar karlatrldnda kz ergenlerin temel gvene kar gvensizlik dnemi boyutu puan ortalamalar( X =31,36), erkek ergenlerin temel gvene kar gvensizlik dnemi boyutu puan ortalamalarna ( X =32,40) gre nemli dzeyde dktr. Bu sonu, kz ergenlerin temel gven duygularnn, erkek ergenlere gre daha olumlu durumda olduunu ifade etmektedir.

Denence 2.2.;

Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre

psikososyal geliim dnemi zerklie kar kuku ve utan dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr Bu denencede ergenlerin gvenli, korkulu, saplantl, kaytsz balanma stillerine ve cinsiyete gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllap farkllamadn test etmek amacyla, ergenlerin balanma stillerine ve cinsiyete gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar iki ynl varyans analizi ile

karlatrlmtr. Gruplara ilikin n, X ve Ss deerleri tablo 13te, iki ynl varyans analizi sonular ise tablo 14de verilmitir. Tablo 13: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri CNSYET BALANMA N Ss X STLLER Kz Gvenli 213 24,28 6,55 Korkulu 337 25,68 6,55 Saplantl 108 27,13 7,12 Kaytsz 190 21,97 6,07 Erkek Gvenli 250 26,57 7,80 Korkulu 179 26,63 6,96 Saplantl 174 26,62 7,54 Kaytsz 74 25,46 7,79

63

Tablo 13e bakldnda, kaytsz (21,97) balanma stiline sahip kz ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamasnn gvenli (24,28), korkulu (25,68), saplantl (27,13) balanma stiline sahip kz ergenlere gre daha dk olduu grlmektedir. Erkek ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar incelendiinde ise; kaytsz (25,46) balanma stiline sahip erkek ergenlerin puan ortalamalarnn, gvenli (26,57) saplantl (26,62) ve korkulu (26,63) erkek ergenlere gre daha dk olduu bulunmutur. Tablo 14: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular Varyansn Kayna CINSIYET BALANMA STLLER CINSIYET * BALANMA STLLER Hata Toplam
* p<0.05, ** p<0.01

Kareler Toplam 755,682 1334,553 585,056

sd 1 3 3

Kareler Ortalamas 755,682 444,851 195,019

15,485 ,001** 9,116 3,996 ,001** ,008**

74028,723 1517 48,799 1068013,000 1525

Tabloyu incelediimizde balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerinin, ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar zerindeki ortak etkisinin 0,01 dzeyinde anlaml bir fark oluturduu grlmektedir. Balanma stilleri ve cinsiyet deikenleri ayr ayr deerlendirildiinde, balanma stillerine gre zerklie kar kuku ve utan dnemi boyutu puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark olduu bulunmutur. Cinsiyete deikenine asndan bakldnda da ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi boyutu puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Balanma stillerine gre zerklie kar kuku ve utan

64

dnemi puan ortalamalar arasndaki farkllamann kaynann belirlenmesi amacyla tukey testi yaplm ve sonu tablo 15te verilmitir. Cinsiyet deikenine gre, ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar t testi ile karlatrlmtr. Karlatrma ilgili deerler tablo 16da verilmitir. Balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerinin ortak etkisine gre, zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar arasndaki farkllamann kaynann belirlenmesi amacyla yaplan tukey testi sonucu ise tablo 17de verilmitir. Tablo 15: Ergenlerin balanma stillerine gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular Ortalama Standart Balanma stilleri p fark hata Korkulu -,48 ,45 ,699 Gvenli Saplantl -1,29 ,53 ,071 Kaytsz 2,56 ,54 ,001** Korkulu Saplantl -,80 ,52 ,412 Kaytsz 3,05 ,53 ,001** Saplantl Kaytsz 3,86 ,60 ,001**
* p<0.05, ** p<0.01

Tabloyu incelediimizde, kaytsz balanma stiline sahip ergenler ile gvenli, korkulu, saplantl balanma stiline sahip ergenler arasndaki zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamas fark 0,01 dzeyinde anlaml olduu grlmektedir. Puan ortalamalar arasndaki fark incelendiinde kaytsz balanma stiline( X =22,95) sahip ergenlerin, gvenli ( X =25,52), korkulu ( X =26,01) ve saplantl balanma stiline ( X =26,81) sahip ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamasna gre daha dk olduu grlmektedir. lekten alnan dk puann daha fazla zerklii ifade ettii dnldnde bu sonular, kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin zerklik

65

duygularnn, gvenli, saplantl ve korkulu balanma stiline sahip ergenlere gre daha olumlu dzeyde olduunu ifade etmektedir. Tablo 16: Ergenlerin cinsiyetine gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalarnn ilikin t testi sonular Cinsiyet Ss t p N X Kz Erkek 848 677 24,68 26,48 6,73 7,51 -4,910 ,001**

* p<0.05, ** p<0.01

Tabloda da grld gibi ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi boyutu puan ortalamalar cinsiyet deikenine gre 0,01 dzeyinde anlaml olduu sonucu bulunmutur. Ergenlerin cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar karlatrldnda kz ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi boyutu puan ortalamalar( X =24,68), erkek ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalarna ( X =26,48) gre nemli dzeyde dktr. Bu sonu, kz ergenlerin, erkek ergenlere gre daha zerk olduunu gstermektedirler.

66

Tablo 17: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre zerklie kar kuku ve utan dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular
KIZ
Gvenli balanma Gvenli Balanma Ort. Fark S.hata p Ort. Fark S.hata p Ort. Fark S.hata p Ort. Fark S.hata p Ort. Fark S.hata p Ort. Fark S.hata p Ort. Fark S.hata p Korkulu Balanma -1,39 ,61 ,303 Saplantl Balanma -2,84 ,82 ,013* -1,44 ,77 ,569 Kaytsz Balanma 2,30 ,69 ,021* 3,70(*) ,63 ,001** 5,15(*) ,84 ,001** Gvenli balanma -2,29 ,65 ,010* -,89 ,58 ,790 ,55 ,80 ,997 -4,59 ,67 ,001**

ERKEK
Korkulu Balanma -2,34 ,71 ,021* -,94 ,64 ,824 ,49 ,85 ,999 -4,65 ,72 ,001** -0,55 ,68 1,000 Saplantl Balanma -2,33 ,71 ,024* -,93 ,65 ,839 ,50 ,85 ,999 -4,64 ,73 ,001** -0,04 ,68 1,000 0,01 ,74 1,000 Kaytsz Balanma -1,17 ,94 ,919 ,22 ,8 1,00 1,67 1,05 ,760 -3,48 ,95 ,007** 1,11 ,92 ,930 1,17 ,96 ,928 1,16 ,96 ,933

KIZ ERKEK

Saplantl Balanma

Korkulu Balanma

Gvenli Balanma

Kaytsz Balanma

Saplantl Balanma

Korkulu Balanma

* p<0.05, ** p<0.01

Tabloyu incelediimizde gvenli balanma stiline sahip kz ergenler ile saplantl ve kaytsz balanma stiline sahip kz ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar arasnda 0,05 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Gvenli balanan kz ergenler ile gvenli, korkulu ve saplantl balanan

67

erkek ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar arasnda 0,05 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Korkulu balanan kz ergenler ile kaytsz balanan kz ergenler arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir farkllama vardr. Korkulu balanan kz ergenler ile gvenli, korkulu, saplantl ve kaytsz balanan erkek ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar arasndaki fark 0,05 dzeyinde anlaml deildir. Saplantl balanan kz ergenler ile kaytsz balanan kz ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Saplantl balanan kz ergenler ile gvenli, korkulu, saplantl ve kaytsz balanan erkek ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar arasndaki fark 0,05 dzeyinde anlaml deildir. Kaytsz balanan kz ergenler ile gvenli, korkulu, saplantl ve kaytsz balanan erkek ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Gvenli balanan erkek ergenler ile korkulu, saplantl ve kaytsz balanan erkek ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi arasnda 0,05 dzeyinde anlaml bir fark bulunmamtr. Korkulu balanan erkek ergenler ile saplantl ve kaytsz balanan erkek ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar arasndaki fark 0,05 dzeyinde anlaml deildir. Saplantl balanan erkek ergenler ile kaytsz balanan erkek ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar arasndaki fark 0,05 dzeyinde anlaml deildir. Bu sonular, gvenli kz ergenlerin, saplantl balanma stiline sahip kz ergenlerden ve gvenli, korkulu, saplantl balama stiline sahip erkek ergenlerde daha olumlu bir zerklik duygusuna sahip olduunu ortaya koymaktadr. Bununla birlikte, kaytsz balanma stiline sahip kz ergenlerin,

68

gvenli, korkulu, saplantl balanma stiline sahip kz ergenlerden ve gvenli, kaytsz, korkulu ve saplantl balanma stiline sahip erkek ergenlere gre daha olumlu bir zerklik duygusu ifade ettiini gstermektedir.

Denence 2.3.; Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi giriimcilie kar sululuk dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr Bu denence ergenlerin gvenli, korkulu, saplantl, kaytsz balanma stillerine ve cinsiyete gre giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllap farkllamadna ilikin olup, ergenlerin balanma stillerine ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi giriimcilie kar sululuk dnemi alt boyutu puan ortalamalar iki ynl varyans analizi ile karlatrlmtr. Gruplara ilikin n, X ve Ss deerleri tablo 18de, iki ynl varyans analizi sonular ise tablo 19da verilmitir. Tablo 18: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre giriimcilie kar sululuk dnemi puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri CNSYET BALANMA N Ss X STLLER Kz Gvenli 213 27,34 6,32 Korkulu 337 27,82 5,59 Saplantl 108 28,10 5,65 Kaytsz 190 25,22 5,15 Erkek Gvenli 250 28,79 6,75 Korkulu 179 29,19 6,06 Saplantl 174 29,14 6,28 Kaytsz 74 28,19 6,15 Tablo 18 incelendiinde, kaytsz (25,22) balanma stiline sahip kz ergenlerin giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamasnn gvenli (27,34), korkulu (27,82), saplantl (28,10) balanma stiline sahip kz ergenlere gre daha dk olduu grlmektedir. Erkek ergenlerin giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalar incelendiinde ise; kaytsz (28,19)

69

balanma stiline sahip erkek ergenlerin puan ortalamalarnn, gvenli (28,79) saplantl (29,14) ve korkulu (29,19) erkek ergenlere gre daha dk olduu bulunmutur.

Tablo 19: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre giriimcilie kar sululuk dnemi puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular Varyansn Kayna CINSIYET BALANMA STLLER CINSIYET * BALANMA STLLER Hata Toplam
* p<0.05, ** p<0.01

Kareler Toplam 915,236 564,056 128,877

sd 1 3 3

Kareler Ortalamas 915,236 188,019 42,959

25,289 ,001** 5,195 1,187 ,001** ,313

54901,432 1517 36,191 1247507,000 1525

Tabloyu incelediimizde, balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerinin, ergenlerin giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalar zerindeki ortak etkisinin 0,05 dzeyinde anlaml olmad grlmektedir. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenleri ayr ayr olarak deerlendirildiinde, balanma stillerine gre giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalar arasndaki fark 0,01 dzeyinde anlamldr. Balanma stillerine gre, ergenlerin giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalar arasndaki farkllamann kaynann belirlenmesi amacyla tukey testi yaplm ve sonucu tablo 20de verilmitir. Ergenlerin cinsiyetine gre giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Cinsiyete deikenine gre, ergenlerin giriimcilie kar sululuk dnemi alt boyutu puan ortalamalar t testi ile karlatrlmtr. Karlatrma ilgili deerler tablo 21de verilmitir.

70

Tablo 20: Ergenlerin balanma stillerine gre giriimcilie kar sululuk dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular Ortalama Standart Balanma stilleri p fark hata Korkulu -,16 ,38 ,973 Gvenli Saplantl -,61 ,45 ,532 Kaytsz 2,07 ,46 ,001** Korkulu Saplantl -,45 ,45 ,748 Kaytsz 2,24 ,45 ,001** Saplantl Kaytsz 2,69 ,52 ,001**
* p<0.05, ** p<0.01

Tabloyu incelendiimizde, kaytsz balanma stiline sahip ergenler ile gvenli, korkulu ve saplantl balanma stiline sahip ergenlerin giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalar arasndaki fark 0,01 dzeyinde anlaml olduu bulunmutur. Giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalar arasndaki fark incelendiinde kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin, gvenli, korkulu, saplantl balanma stiline sahip ergenlerin giriimcilik puan ortalamasna gre daha dk puan ortalamasna sahip olduu grlmtr. lekten alnan dk puann daha fazla giriimcilii ifade ettii dnldnde bu sonular, kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin giriimcilik duygularnn, gvenli, saplantl ve korkulu balanma stiline sahip ergenlere gre daha olumlu dzeyde olduunu ifade etmektedir.

Tablo 21: Ergenlerin cinsiyetine gre giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalarna ilikin t testi sonular Cinsiyet Kz Erkek N 848 677
X

Ss 5,78 6,38

t -5,667

p ,001**

27,15 28,92

* p<0.05, ** p<0.01

Tabloya baktmzda, ergenlerin giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalar cinsiyet deikenine gre 0,01 dzeyinde anlaml olduu sonucu bulunmutur. Ergenlerin, cinsiyete gre giriimcilie kar sululuk

71

dnemi puan ortalamalar karlatrldnda kz ergenlerin giriimcilie kar sululuk dnemi boyutu puan ortalamalar( X =27,15), erkek ergenlerin giriimcilie kar sululuk dnemi puan ortalamalarna ( X =28,92) gre nemli dzeyde dktr. Bu sonular, kz ergenlerin erkek ergenlere gre daha fazla giriimcilik duygusuna sahip olduunu gstermektedir. Denence 2.4.; Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi alkanla kar aalk duygusu dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr Bu denence ergenlerin gvenli, korkulu, saplantl, kaytsz balanma stillerine ve cinsiyete gre alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllap farkllamadna ilikin olup, ergenlerin balanma stillerine ve cinsiyete gre alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalar iki ynl varyans analizi ile

karlatrlmtr. Gruplara ilikin n, X ve Ss deerleri tablo 22de, varyans analizi sonular ise tablo 23te verilmitir. Tablo 22: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre alkanla kar aalk duygusu dnemi puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri CNSYET BALANMA N Ss X STLLER Gvenli 213 23,51 6,74 Kz Korkulu 337 24,18 6,52 Saplantl 108 25,66 7,29 Kaytsz 190 22,44 6,39 Gvenli 250 26,28 7,24 Erkek Korkulu 179 25,50 6,37 Saplantl 174 26,53 7,21 Kaytsz 74 25,16 7,54

Tablo 22 incelendiinde, kaytsz (22,44) balanma stiline sahip kz ergenlerin alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamasnn

72

gvenli (23,51), korkulu (24,18), saplantl (25,66) balanma stiline sahip kz ergenlere gre daha dk olduu grlmektedir. Erkek ergenlerin alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalar incelendiinde ise; kaytsz (25,16) balanma stiline sahip erkek ergenlerin puan ortalamalarnn, korkulu (25,50), gvenli (26,28) ve saplantl (26,53), erkek ergenlere gre daha dk olduu bulunmutur. Tablo 23: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete deikenlerine gre alkanla kar aalk duygusu dnemi puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular Varyansn Kayna CINSIYET BALANMA STLLER CINSIYET * BALANMA STLLER Hata Toplam
* p<0.05, ** p<0.01

Kareler Toplam 1152,866 640,012 231,957

sd 1 3 3

Kareler Ortalamas 1152,866 213,337 77,319

24,690 ,001** 4,569 1,656 ,003** ,175

70835,145 1517 46,694 1011011,000 1525

Tabloyu incelediimizde, balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerinin, ergenlerin alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalar zerindeki ortak etkisinin 0,05 dzeyinde anlaml bir fark oluturduu grlmektedir. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenleri ayr ayr olarak deerlendirildiinde, ergenlerin balanma stillerine gre alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Balanma stillerine gre farkllamann kaynann belirlenmesi amacyla tukey testi yaplmtr ve sonu tablo 24te verilmitir. Ergenlerin cinsiyetine gre alkanla kar aalk duygusu dnemi boyutu puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Kz ve erkek ergenlerin alkanla kar aalk duygusu dnemi alt boyutu puan

73

ortalamalar t testi ile karlatrlmtr. Karlatrma ilgili deerler tablo 25te verilmitir.

Tablo 24: Ergenlerin balanma stillerine gre alkanla kar aalk duygusu dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular Ortalama Standart Balanma stilleri p fark hata Korkulu ,36 ,44 ,839 Gvenli Saplantl -1,19 ,52 ,100 Kaytsz 1,80 ,53 ,004** Korkulu Saplantl -1,56 ,51 ,012* Kaytsz 1,43 ,52 ,030* Saplantl Kaytsz 2,99 ,59 ,001**
* p<0.05, ** p<0.01

Tabloya bakldnda gvenli balanan ergenler ile kaytsz balanan ergenler arasnda alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalar farknn 0,05 dzeyinde anlaml olduu grlmektedir. Korkulu balanan ergenler ile saplantl ve kaytsz balanan ergenler arasnda alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalar arasndaki fark 0,05 dzeyinde anlamldr. Saplantl balanma stiline sahip ergenler ile kaytsz balanma stiline sahip ergenler arasnda alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalar arasnda 0,05 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Puan ortalamalar arasndaki fark incelendiinde kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin, gvenli, korkulu, saplantl balanma stiline sahip ergenlerin daha dk puan ortalamasna sahip olduu grlmektedir. Bu sonular, kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin alkanlk duygularnn, gvenli, saplantl ve korkulu balanma stiline sahip ergenlere gre daha olumlu dzeyde olduunu, ayrca korkulu balanma stiline sahip ergenlerin, alkanlk duygularnn, saplantl balanma stiline sahip ergenlere gre daha olumlu dzeyde olduunu ifade etmektedir.

74

Tablo 25: Ergenlerin cinsiyetine gre alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalarnn ilikin t testi sonular Cinsiyet Kz Erkek N 848 677
X

Ss 6,71 7,05

t -6,225

p ,001**

23,81 26,01

* p<0.05, ** p<0.01

Tabloya baktmzda ergenlerin alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalarnn cinsiyet deikenine gre 0,01 dzeyinde anlaml olduu sonucu bulunmutur. Ergenlerin alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalar karlatrldnda, kz ergenlerin alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalar ( X =23,81), erkek ergenlerin alkanla kar aalk duygusu dnemi puan ortalamalarna ( X =26,01) gre nemli dzeyde dktr. Bu sonu, kzlarn erkeklere gre alkanlk duygularnn daha olumlu dzeyde olduunu ortaya oymaktadr. Denence 2.5.; Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyete gre psikososyal geliim dnemi kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr Bu denence ergenlerin gvenli, korkulu, saplantl, kaytsz balanma stillerine ve cinsiyete gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllap farkllamadna ilikin olup, ergenlerin balanma stillerine ve cinsiyete gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalar iki ynl varyans analizi ile

karlatrlmtr. Gruplara ilikin n, X ve Ss deerleri tablo 26da, iki ynl varyans analizi sonular ise tablo 27de verilmitir.

75

Tablo 26: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri CNSYET BALANMA N Ss X STLLER Gvenli 213 31,04 5,13 Korkulu 337 33,25 5,29 Kz Saplantl 108 33,63 4,69 Kaytsz 190 30,34 4,62 Gvenli 250 32,24 5,54 Erkek Korkulu 179 33,40 5,01 Saplantl 174 33,79 4,68 Kaytsz 74 31,91 5,57

Tablo 26 incelendiinde, kaytsz (30,34) balanma stiline sahip kz ergenlerin kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamasnn gvenli (31,04), korkulu (33,25), saplantl (33,63) balanma stiline sahip kz ergenlere gre daha dk olduu grlmektedir. Erkek ergenlerin kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalar incelendiinde ise; kaytsz (31,91) balanma stiline sahip erkek ergenlerin puan ortalamalarnn, gvenli (32,24), korkulu (33,40),ve saplantl (33,79), erkek ergenlere gre daha dk olduu bulunmutur. Tablo 27: Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerine gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular Varyansn Kayna CINSIYET BALANMA STLLER CINSIYET * BALANMA STLLER Hata Toplam
* p<0.05, ** p<0.01

Kareler Toplam 187,582 1447,806 123,968

sd 1 3 3

Kareler Ortalamas 187,582 482,602 41,323

F 7,186

p ,007**

18,489 ,001** 1,583 ,192

39597,451 1517 26,102 1648525,000 1525

76

Tabloyu incelediimizde, balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerinin ergenlerin kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalar zerindeki ortak etkisinin 0,05 dzeyinde anlaml bir fark oluturmad grlmektedir. Ergenlerin balanma stilleri ve cinsiyet deikenleri ayr ayr olarak deerlendirildiinde ise; balanma stillerine gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalar karlatrldnda puan ortalamalar arasndaki fark 0,01 dzeyinde anlamldr. Balanma stillerine gre farkllamann kaynann belirlenmesi amacyla tukey testi yaplm ve sonu tablo 28de verilmitir. Ergenlerin cinsiyetine gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Kz ve erkek rencilerin kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalar t testi ile karlatrlmtr. Karlatrma ilgili deerler tablo 29da verilmitir. Tablo 28: Ergenlerin balanma stillerine gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puanlarna ilikin tukey testi sonular Balanma stilleri Gvenli Korkulu Saplantl Korkulu Saplantl Kaytsz Saplantl Kaytsz Kaytsz Ortalama fark -1,61 -2,03 ,91 -,42 2,52 2,94 Standart hata ,32 ,38 ,39 ,37 ,38 ,43 p ,001** ,001** ,096 ,681 ,001** ,001**

* p<0.05, ** p<0.01

Tabloya bakldnda, gvenli balanma stiline sahip ergenlerin kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalar ile korkulu ve saplantl balanma stiline sahip ergenlerin kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Korkulu balanma stiline sahip ergenler ile kaytsz balanma stiline

77

sahip ergenlerin kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Saplantl balanma stiline sahip ergenler ile kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Puan ortalamalar arasndaki fark incelendiinde, kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi asndan, kaytsz balanma stiline sahip ergenler ile gvenli balanma stiline sahip ergenler arasndaki farkn anlaml olmad, ancak gvenli ve kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin, korkulu ve saplantl balanma stiline sahip ergenlere gre daha dk puan ortalamasna sahip olduklar grlmektedir. Bu sonular, kaytsz ve gvenli balanma stiline sahip ergenlerin kimlik kazanm duygularnn saplantl ve korkulu balanma stiline sahip ergenlere gre daha olumlu dzeyde olduunu, ayrca kimlik kazanm asndan gvenli balanma stiline sahip ergenler ile kaytsz balanma stiline sahip ergenler arasnda anlaml bir farkn olmadn gstermektedir.

Tablo 29: Ergenlerin cinsiyetine gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalarna ilikin t testi sonular Cinsiyet Kz Erkek N 848 677
X

Ss 5,20 5,23

t -3,049

p ,002**

32,09 32,91

* p<0.05, ** p<0.01

Tabloya

baktmzda

ergenlerin

kimlik

kazanmna

kar

kimlik

karmaas dnemi puan ortalamalarnn, cinsiyet deikenine gre 0,01 dzeyinde anlaml olduu sonucu bulunmutur. Ergenlerin cinsiyetine gre kimlik dnemi kazanmna boyutu kar kimlik karmaas dnemi puan erkek ortalamalar kimlik karlatrldnda; kz ergenlerin kimlik kazanmna kar kimlik karmaas puan ortalamalar( X =32,09), ergenlerin

kazanmna kar kimlik karmaas dnemi boyutu puan ortalamalarna

78

( X =32,91) gre nemli dzeyde dktr. Bu sonuca gre, kz ergenler erkek ergenlere gre kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dnemini daha baarl geirmektedirler.

Denence 3.0. Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre ego kimlik sreci puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. Ergenlerin balanma stilleri (gvenli, korkulu, saplantl, kaytsz) ve ya deikenlerine gre ego kimlik sreci puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllap farkllamadna ilikin bir temel denence ve 2 alt denence halinde incelenmitir.

Denence 3.1.; Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre ego kimlik sreci kararllk alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. Bu denence ergenlerin gvenli, korkulu, saplantl, kaytsz balanma stillerine ve yaa gre ego kimlik sreci kararllk alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllap farkllamadna ilikin olup, ergenlerin balanma stillerine ve yaa gre ego kimlik sreci kararllk alt boyutu puan ortalamalar iki ynl varyans analizi ile karlatrlmtr. Gruplara ilikin n, X ve Ss deerleri tablo 30da, verilmitir. iki ynl varyans analizi sonular ise tablo 31de

79

Tablo 30: Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre kararllk puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri YA BALANMA N Ss X STLLER Gvenli 51 63,02 11,68 Korkulu 59 67,30 12,17 16 Saplantl 36 66,58 10,08 Kaytsz 33 71,97 11,60 Gvenli 108 66,76 14,15 Korkulu 128 66,20 11,37 17 Saplantl 55 66,12 12,69 Kaytsz 42 70,85 12,21 Gvenli 82 67,97 12,70 Korkulu 93 68,43 12,84 18 Saplantl 45 68,17 10,61 Kaytsz 52 71,36 12,29 Gvenli 66 68,72 13,17 Korkulu 92 67,28 10,32 19 Saplantl 56 67,26 13,08 Kaytsz 49 71,18 13,59 Gvenli 54 68,48 13,80 Korkulu 57 70,54 12,67 20 Saplantl 41 68,19 12,75 Kaytsz 45 70,64 11,93 Gvenli 39 67,43 12,33 Korkulu 42 67,95 11,08 21 Saplantl 22 66,63 13,41 Kaytsz 20 72,60 13,10 Gvenli 28 68,78 10,89 Korkulu 23 66,74 12,88 22 Saplantl 14 63,42 10,68 Kaytsz 13 70,61 11,99 Gvenli 35 69,80 11,21 Korkulu 22 68,68 11,72 23 Saplantl 13 64,46 11,81 Kaytsz 10 67,40 7,933 Tablo 30 incelendiinde, 16 yandaki kaytsz (71,97) balanma stiline sahip ergenlerin kararllk puan ortalamasnn, 16 yandaki gvenli (63,02), korkulu (67,30) ve saplantl (66,58) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksek olduu grlmektedir. 17 yandaki kaytsz (70,85) balanma stiline sahip ergenlerin kararllk puan ortalamas, 17 yandaki gvenli (66,76),

80

korkulu (66,20) ve saplantl (66,12) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 18 yandaki kaytsz (71,36) balanma stiline sahip ergenlerin kararllk puan ortalamas, 18 yandaki gvenli (67,97), korkulu (68,43) ve saplantl (68,17) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 19 yandaki kaytsz (71,18) balanma stiline sahip ergenlerin kararllk puan ortalamas, 19 yandaki gvenli (68,72), korkulu (67,28) ve saplantl (67,26) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 20 yandaki kaytsz (70,64) balanma stiline sahip ergenlerin kararllk puan ortalamas, 20 yandaki gvenli (68,48), korkulu (70,54) ve saplantl (68,19) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 21 yandaki kaytsz (72,60) balanma stiline sahip ergenlerin kararllk puan ortalamas, 21 yandaki gvenli (67,43), korkulu (67,95) ve saplantl (66,63) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 22 yandaki kaytsz (70,61) balanma stiline sahip ergenlerin kararllk puan ortalamas, 22 yandaki gvenli (68,78), korkulu (66,74) ve saplantl (63,42) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 23 yandaki gvenli (69,80) balanma stiline sahip ergenlerin kararllk puan ortalamas, 23 yandaki kaytsz (67,40), korkulu (68,68) ve saplantl (64,46) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. Tablo 31: Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre kararllk puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular Varyansn Kayna YA BALANMA STLLER YA * BALANMA STLLER Hata Toplam
* p<0.05, ** p<0.01

Kareler Toplam 885,342 2119,312 1897,149

sd 7 3 21

Kareler Ortalamas 126,477 706,437 90,340

F ,838 4,680 ,598

p ,556 ,003** ,922

225375,262 1493 150,955 7294242,0 1525

81

Tabloyu incelediimizde balanma stilleri ve ya deikeninin, ergenlerin kararllk puan ortalamalar zerindeki ortak etkisinin 0,05 dzeyinde anlaml bir fark oluturmad grlmektedir. Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenleri ayr ayr olarak deerlendirildiinde, balanma stillerine gre kararllk puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde anlaml fark vardr. Ergenlerin balanma stillerine gre kararllk puan ortalamalar arasndaki farkllamann kaynan bulmak iin tukey karlatrmas denence 1.1.de verilmitir. Ergenlerin yalarna gre kararllk alt boyutu puan ortalamalar arasndaki fark 0,05 dzeyinde anlaml deildir. Denence 3.2. Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre ego kimlik sreci kefetme alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr. Bu denence ergenlerin gvenli, korkulu, saplantl, kaytsz balanma stillerine ve yaa gre ego kimlik sreci kefetme alt boyutu puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllap farkllamadna ilikin olup, ergenlerin balanma stillerine ve yaa gre ego kimlik sreci kefetme alt boyutu puan ortalamalar iki ynl varyans analizi ile karlatrlmtr. Gruplara ilikin n, X ve Ss deerleri tablo 32de, verilmitir. iki ynl varyans analizi sonular ise tablo 33te

82

Tablo 32: Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre kefetme puanlarna ait n, X ve Ss Deerleri YA BALANMA N Ss X STLLER Gvenli 51 55,58 8,07 Korkulu 59 58,86 8,72 16 Saplantl 36 58,94 8,58 Kaytsz 33 55,24 7,96 Gvenli 108 54,33 8,85 Korkulu 128 59,43 9,72 17 Saplantl 55 57,71 8,69 Kaytsz 42 54,50 10,49 Gvenli 82 54,20 9,88 Korkulu 93 60,05 10,89 18 Saplantl 45 59,11 8,87 Kaytsz 52 59,50 10,73 Gvenli 66 56,34 9,59 Korkulu 92 59,43 10,84 19 Saplantl 56 57,85 10,97 Kaytsz 49 57,00 9,06 Gvenli 54 57,16 9,25 Korkulu 57 62,01 9,21 20 Saplantl 41 58,48 8,69 Kaytsz 45 59,17 10,66 Gvenli 39 59,92 9,89 Korkulu 42 61,71 11,74 21 Saplantl 22 57,50 11,89 Kaytsz 20 56,05 10,77 Gvenli 28 62,17 13,46 Korkulu 23 62,65 9,306 22 Saplantl 14 58,42 12,84 Kaytsz 13 60,23 10,31 Gvenli 35 59,00 8,66 Korkulu 22 64,09 9,98 23 Saplantl 13 56,84 11,03 Kaytsz 10 64,60 8,12

Tablo 30 incelendiinde, 16 yandaki saplantl (58,94) balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamasnn, 16 yandaki gvenli (55,58), kaytsz (55,24) korkulu (58,86) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksek olduu grlmektedir. 17 yandaki korkulu (59,43) balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamas, 17 yandaki gvenli (54,33),

83

kaytsz (54,50) ve saplantl (57,71) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 18 yandaki korkulu (60,05) balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamas, 18 yandaki gvenli (54,20), kaytsz (59,50) ve saplantl (59,11) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 19 yandaki korkulu (59,43) balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamas, 19 yandaki gvenli (56,34), kaytsz (57,00) ve saplantl (57,85) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 20 yandaki korkulu (62,01) balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamas, 20 yandaki gvenli (57,16), kaytsz (59,17) ve saplantl (58,48) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 21 yandaki korkulu (61,71) balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamas, 21 yandaki gvenli (59,92), kaytsz (56,05) ve saplantl (57,50) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 22 yandaki korkulu (62,65) balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamas, 22 yandaki gvenli (62,17), kaytsz (60,23) ve saplantl (58,42) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. 23 yandaki kaytsz (64,60) balanma stiline sahip ergenlerin kefetme puan ortalamas, 23 yandaki korkulu (64,09), gvenli (59,00), ve saplantl (56,84) balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksektir. Tablo 33: Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre kefetme puanlarna ilikin iki ynl varyans analizi sonular Varyansn Kayna YA BAGLANMA STLLER YA * BALANMA STLLER Hata Toplam
* p<0.05, ** p<0.01

Kareler Toplam 2321,207 2778,885 2318,743 145504,598 5329594,0

sd 7 3 21

Kareler Ortalamas 331,601 926,295 110,416

F 3,403 9,505 1,133

p ,001** ,001** ,305

1493 97,458 1525

84

Tabloyu incelediimizde, balanma stilleri ve ya deikenlerinin, ergenlerin kefetme puan ortalamalar zerindeki ortak etkisinin 0,05 dzeyinde anlaml bir fark oluturmad grlmektedir. Ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenleri ayr ayr ele alndnda, balanma stillerine gre kefetme puan ortalamas arasnda 0,05 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Balanma stillerine gre farkllamann kaynann belirlenmesi amacyla tukey testi denence 1.2.de verilmitir. Ergenlerin yalarna gre kefetme puan ortalamalar farkllamann arasndaki kaynann fark 0,01 dzeyinde amacyla anlamldr. tukey Yaa gre belirlenmesi testi yaplm,

karlatrmalara ilikin sonular tablo 34te verilmitir. Tablo 34: Ergenlerin yana gre kefetme puanlarna ilikin tukey testi sonular Ortalama N p Ya N Ya fark 17 333 ,41 1,000 18 272 -,75 ,994 19 263 -,59 ,999 16 179 20 197 -2,02 ,510 21 123 -2,19 ,572 22 78 -4,04 ,059 23 80 -3,47 ,164 18 272 -1,15 ,850 19 263 -,99 ,929 20 197 -2,43 ,121 17 333 21 123 -2,60 ,212 22 78 -4,45 ,010** 23 80 -3,88 ,039* 19 263 ,158 1,000 20 197 -1,27 ,875 18 272 21 123 -1,44 ,889 22 78 -3,29 ,171 23 80 -2,72 ,391
* p<0.05, ** p<0.01

85

Tablo 34n devam Ya 19 N 263 Ya 20 21 22 23 21 22 23 22 23 23 N 197 123 78 80 123 78 80 78 80 80 Ortalama fark -1,43 -1,60 -3,45 -2,88 -,16 -2,01 -1,44 -1,85 -1,27 ,57 p ,797 ,827 ,131 ,321 1,000 ,805 ,959 ,908 ,987 1,000

20 21 22

197 123 78

* p<0.05, ** p<0.01

Tabloyu incelediimizde 17 yandaki ergenler ile 22 ve 23 yanda ergenler arasnda ego kimlik sreci kefetme alt boyutu puan ortalamalar arasnda 0,05 dzeyinde anlaml bir fark vardr. Puan ortalamalar arasndaki fark incelendiinde 22 ve 23 yalarndaki ergenlerin kefetme puan ortalamalarnn, 17 yandaki ergenlere gre daha yksek olduu grlmektedir. Bu sonu 22 ve 23 yandaki ergenlerin 17 yandaki ergenlere gre kimlik konusunda daha fazla kefetme davranlar gsterdiini ortaya koymaktadr.

86

BLM V

TARTI MA VE YORUM

Ergenlerin Balanma Stilleri ve Ego Kimlik Sreleri Bu balk altnda drt farkl balanma stiline (gvenli, korkulu, saplantl ve kaytsz) gre ergenlerin ego kimlik sreleri (kararllk, kefetme) puan ortalamalar bulgular nda tartlmtr.

Balanma Stilleri ve Cinsiyete Gre Ego Kimlik Sreleri (Kararllk ve Kefetme) Balanma stilleri ve cinsiyet deikenlerinin ortak etkisinin, ergenlerin ego kimlik sreci kararllk ve kefetme boyutlarnn ortalamalar zerinde anlaml bir fark oluturmad bulunmutur. Ancak ego kimlik sreci kararllk boyutu puan ortalamalar cinsiyete gre bakldnda kz ergenlerin kararllk puan ortalamalar (69,25), erkek ergenlerin kararllk puan ortalamalarna (66,55) gre daha yksek olduu grlmektedir. Cinsiyet deikeni asndan kararllk boyutu puan ortalamalar, kz ergenlerin erkek ergenlere gre daha ok kararlla sahip olduunu ortaya koymaktadr. Cinsiyet deikenine gre ise kefetme puan ortalamalar arasndaki fark anlaml deildir. Ergenlikte bireyin kimliinin ne olduuna karar vermesi, ergenin hem kendisi hem de sosyal ortamdan ald bilgiler ile gerekleir. Kimliin olumasnda birok etken rol oymaktadr. Bunlardan birisi cinsiyet rolleridir. Kzlardan beklenen temel grevler; duygusal olmalar, ibirlii yapmalar, bakm ve ilgi gstermeleri, ilikilere nem vermeleridir. Erkeklerin ise bamsz davranmalar beklenmesi, aileyi temsil etmeleri, rekabeti olmalar vurgulanmaktadr (Temel ve Aksoy, 2001; Hamarta, 2004). Costos (1986), yapt aratrmada kzlarda ballk, gvenilir, nazik ve yardmsever olma gibi

zelliklerin, erkeklerde ise bamsz olma, rekabet ve kendine gven davranlarnn desteklendiini ortaya koymutur. Kimmel ve Weiner (1985)e gre literatrde, kzlarn alternatifleri dnmeksizin e ve anne rolnde kimliklerini bulmalar yani baml kimlik statsnde olmalar, erkeklerin ise gelecekleri konusunda dnp karar vermeleri, yani baarl kimlik statsnde olmalar konusundaki geleneksel beklenti dorultusunda davrandklar ileri srlmektedir. Toplumumuzda son yllarda erkein daha egemen olduu dncesi, bayanlarn i ve toplum hayatna daha aktif katlmyla birlikte eskiye oranla azald dnlse de hala erkeklerin daha bamsz davranabilecekleri dncesi yaygn bir kan olarak devam etmektedir. Erikson (1968), bireyin uygun bir kimlik kavramna sahip olmasnn kendisine yakn bireyler tarafndan kabul edilme duygusuyla ilgili olduunu, ayrca psikososyal moratoryum (karar erteleme ya da karar zerine dnme) davranlarnn ergenin iinde bulunduu toplumun hogrs ile ortaya ktn ifade etmektedir. Yukarda aklanan Eriksonun gr ve toplumumuzdaki erkeklere olan bak as, erkeklerin kzlara gre sosyal rollerinin ne olaca ve kimliine karar verme konusunda daha rahat olmasna, kararlarn abucak vermeme ve karar verecekleri konular zerinde daha fazla deerlendirme yapmalarna neden olduu dnlebilir. Ochse ve Plug (1986)da yapm olduklar almalarnda kadnlarn erkeklere gre kimlik bunalmn daha erken yalarda zdklerini bulmutur. elen (2000)de yapm olduu almasnda ocuk yetitirme biimleri ile kimlik stilleri arasndaki ilikiyi aratrm ve cinsiyet asndan erkeklerin kzlara gre daha fazla kanma ynelimli ve kzlarn erkeklere gre daha fazla kararl kimlik ynelimli olduunu bulmutur (Akt. Balkaya, 2005). Ancak bizim bulduumuz sonucu desteklemeyen almalar da vardr. rnein; Gavas (1998) cinsiyet deikenine gre, karar ve aratrma puanlarn inceledii almasnda, karar puanlarna gre kz ve erkek ergenler arasnda cinsiyet farkllnn yaanmadn saptamtr. almasnda aratrma puanlar

88

asndan anlaml bir farklln olduunu, kzlarn erkeklere gre daha ok aratrma sreci yaadn saptamtr.

Balanma Stilleri ve Yaa Gre Ego Kimlik Sreci (Kararllk ve Kefetme) Bu aratrma bulgular 16-23 ya aras 1525 kz ve erkek ergenlerden toplanan verilerden elde edilmitir. Ergenlerin %30,36s (463) gvenli balanma, %33,83 (516) korkulu balanma, % 18,49u ( 282) saplantl balanma, % 17,31i (264) kaytsz balanma stili zellikleri tamaktadr. Balanma stillerine gre ergenlerin ego kimlik sreci kararllk ve kefetme boyutlar ele alndnda kararllk puan ortalamalar gvenli balanma iin 67,45; korkulu balanma iin 67,67; saplantl balanma iin 66,87; kaytsz balanma iin 71,10dur. Kararllk puanlar ykseldike kararlln artn, kefetme/aratrma srecinin azaldn gstermektedir. Kefetme puan ortalamalar ise gvenli balanma iin 56,36; korkulu balanma iin 60,29; saplantl balanma iin 58,21; kaytsz balanma iin 57,62dir. Kefetme puanlar kefetme (aratrma) srecinin youn yaand kararllk durumunun ise daha dk olduunu gstermektedir. Ergenlerin balanma stillerine gre kararllk puan ortalamalar arasndaki fark 0,01 dzeyinde anlamldr. Farkn kaynan incelemek amacyla tukey testi yaplmtr. Bu inceleme sonucunda gvenli balanma stili gsteren ergenlerle korkulu ve saplantl balanma stili gsteren ergenlerin kararllk puan ortalamalar arasndaki fark istatistiksel olarak anlamsz (p>0,05) olduu bulunmutur. Dier yandan gvenli balanma stili gsteren ergenlerin kararllk puan ortalamalar (67,45) ile kaytsz balanma stili gsteren ergenlerin kararllk puan ortalamalar (71,10) arasndaki fark, kaytsz balanma zellii gsteren ergenlerin lehine 0,01 dzeyinden anlamldr (p<0,01). Ergenlerin balanma stillerine gre kefetme puan ortalamalar

arasndaki fark 0,01 dzeyinde anlamldr. Farkn kaynan inceleme amacyla yaplan tukey testi sonucunda, korkulu balanma gsteren ergenlerin gvenli

89

balanma gsteren ergenlerin kefetme puan ortalamalar arasnda 0,01 dzeyinde, saplantl balanma gsteren ergenlerin kefetme puan ortalamalar arasnda 0,05 dzeyinde anlaml bir fark olduu bulunmutur. Bu durum korkulu balanma stiline sahip ergenlerin gvenli ve saplantl balanma stiline sahip ergenlerden daha ok kefetme srecinde olduklarn gstermektedir. Yukardaki sonular, Bartholomew ve Horowitz (1991)in drtl balanma modeli ile aklanabilir. Bartholomew ve Horowitz (1991)e gre bireyin balanma stili ilikilerinin belirleyicisidir. Bartholomew ve Horowitz (1991) bireyin balanma stilini belirlerken drtl bir modeli benimsemektedir. Modelin bir boyutunda bireyin kendini ve bakalar hakkndaki olumsuz benlik algsna elik eden, kiileraras ilikide dk ya da yksek kayg dier boyutta ise dk kanma veya yksek kanma tutumu vardr. Aratrma sonularna gre gvenli balanma biimi (stili) gsteren ergenlerin kararllk puanlar (67,45) ile korkulu (67,67) ve saplantl (66,87) balanma stili gsteren ergenlerin kararllk puan ortalamalar arasnda nemli bir fark yoktur. Bartholomew ve Horowitz (1991)e gre gvenli balanma gsteren ergenlerin bakalar ve kendileri hakkndaki benlik alglar olumludur. Yani birey kararlln sekiz boyutunda (aile, meslek, din, cinsellik, gelecekle ilgili planlar, deerler, politika, arkadalk) bir yandan kendi kararlarna gvenirken, dier yandan gven duyduu dier kiilerin (bakalar) kararlarna da ilgi duymaktadr. Bu durum gvenli balanma gsteren ergenleri daha itidalli bir kararlla itebilir. Gvenli balananlarn kefetme puan ortalamalar (56,36) bunu destekler niteliktedir. nk rneklemin kefetme puan ortalamas en dk grup gvenli balanma zellii gsteren gruptur. Gvenli balanma gsteren ergenlerin ego kimlik sreleri kararllk ve kefetme puan ortalamalar birlikte dikkate alndnda, gvenli balanan ergenlerin ego kimlik srecinde bu aratrmada sz edilen sekiz konuda gerekte belli bir kararlla ulatklar ancak bakalarnn kararlarna da gven ve ilgi duyduklar iin daha temkinli davrandklar sylenebilir.

90

Korkulu

balanma

ve

saplantl

balanma

gsteren

ergenlerin

Bartholomew ve Horowitz (1991)e gre ortak zellikleri kendileri ile ilgili olumsuz benlik alglar ve kiiler aras ilikide yksek kaygl olmalardr. Saplantl balanma durumunda birey kendisi hakknda olumsuz, ancak bakalar ile ilgili olumlu dndnden dk kanma gstermektedir. Yani kendine gvenemezken bakalarna gvenebilmektedir. Korkulu balanmalar ise hem kendilerine hem bakalarna gvenememektedirler. Bu balamda saplantl balananlarn karar verme srecinde bakalarnn daha etkili olmas beklenebilir. Bu durum kimlik statleri asndan ipotekli kimlik statsndeki bireyler ile ilikilendirilebilir. potekli kimlik statsndeki bireyler, karara varm gibi grnrler. Ancak bu kararlar doal olarak ebeveynlerinin kararlardr. Dolaysyla saplantl balanma stili gsteren ergenlerin ego kimlik srecindeki kararllklar kendilerinden ok bakalarnn kararlarna balanma olarak yorumlanabilir. Korkulu balanma stili gsteren ergenlerin kararllk puan ortalamalar 67,67dir ve bu ortalama gvenli balanma gsteren ergenlerin kararllk puan ortalamasna (67,45) ok yakndr. Bartholomew ve Horowitz (1991)in drtl balanma modeline gre korkulu balanma stili gsteren bireyler, kendi benlik alglar olumsuz ve kayglar yksektir. Ayn zamanda bakalar hakkndaki yarglar olumsuz ve bakalar ile ilikilerinde yksek kanma tutumu gstermektedirler. Dolaysyla kararllk puan ortalamalarnn dk olmas beklenebilir. Ancak korkulu balanma stili gsteren ergenlerin kefetme puan ortalamalar (60,29) rneklemin en yksek ortalamasdr ve olduka anlamldr. Bu iki bulgu birlikte ele alndnda korkulu balanan ergenler ego kimlik srecinde belli bir kararlla ulam gibi grnseler de bu kararlarnda balanamadklar ve kararlaryla ilgili youn bir aratrma sreci yaadklar sylenebilir. Kaytsz balanma stili gsteren ergenlerin kararllk puan ortalamalar 71,10dur ve bu bulgu rneklemin en yksek ortalamasdr. Ayrca dier balanma stillerinin kararllk puan ortalamalarndan anlaml dzeyde yksektir.

91

Bartholomew ve Horowitz (1991)in drtl balanma modeline gre kaytsz balanma zellii gsteren bireyler bir boyutta olumlu benlik algs ve dk kayg zellii gsterirken dier boyutta olumsuz bakalar ve yksek kanma tutumu gstermektedirler. Dier bir ifadeyle kaytsz balanma stiline sahip ergenler bakalarnn kararlarn phe ile karlayp (yksek kanma gsterip), kendilerine gvenmektedirler. Bu bulgu kuramsal gr desteklemektedir. Ayrca, kaytsz balanan ergenlerin kefetme puan ortalamalar ile dier balanma stillerine sahip ergenlerin puan ortalamalar arasndaki fark anlaml deildir (p>0,05). Ancak denence 3.0 da snanan ergenlerin balanma stilleri ve ya deikenlerine gre ego kimlik sreci puan ortalamalar anlaml dzeyde farkllamaktadr denencesine ilikin bulgular, kaytsz balanma stili gsteren ergenlerin kararllk boyutuna nemli bir aklama getirmektedir. 15-24 ya aralnda (16,17,18,19,20,21,22 ve 23) kaytsz balanma stili gsteren ergenlerin ego kimlik sreci kararllk puan ortalamalar 16-21 ya gruplarnda yksek ve deimezlik gsterirken, 22 ve 23 yalarda dmektedir (22 ya iin, 70,6; 23 ya iin, 67,4). Dier taraftan ego kimlik sreci kefetme puan ortalamalar 16-21 yalar iinde ego kimlik srecinin sekiz boyutunda kendi kararlarna balanm grnrken, 22 ve 23. yalarda kararlar hakknda tereddde dtkleri ve bakalarn kararlarna ilgi duymaya balamalar olarak yorumlanabilir. Kaytsz balanma stili gsteren ergenlerle ilgili bu bulgular Eriksonun psikososyal geliim kuramna gre dier balanma stillerindeki ergenlere gre daha ge yalarda kimlik karmaas yaadklarn ortaya koymaktadr. Sz konusu balanma stili gsteren bireylerin ego kimlik srelerini tamamlamay baarp baaramadklar, baaryorlarsa bu srecin nasl srdn anlamak iin yeni aratrmalara ihtiya vardr. Ergenlerin ego kimlik srecine kefetme boyutundan baktmzda korkulu balanma stiline sahip ergenlerin gvenli ve saplantl balanma stiline sahip ergenlere gre daha yksek kefetme puan ortalamasna sahip olduklar grlmektedir.

92

Korkulu balanma stili olumsuz benlie ve olumsuz bakalar modeline dayanmaktadr. Korkulu balanma stiline sahip bireyler, kendilerinin deersiz olduu ve bakalarnn gvenilmez ve reddedici olduuna dnen bireylerdir (Bartholomew ve Horowitz,1991). Ego kimlik srecinin kefetme boyutu, bireyin aile, meslek seimi, din, cinsellik, gelecekle ilgili planlar, deerler, politik kararlar ve arkadalk ilikileri ile ilgili kararlarda henz bir karara ulaamam olduunu gstermektedir. Bununla birlikte arkadalk ilikilerinin nasl olaca, ailedeki yerinin ve neminin ne olduu, kendisine uygun meslein ne olaca, gelecek ile ilgili planlarnda nelerin yer alaca, cinsel rollerinin neler olaca, nasl bir inan sistemi seecei, politik kararlarnn ne olaca, deerlerinin neler olaca ile ilgili konularda hala aratrma srecinde olduunu ifade etmektedir. Kimliimizin bir kayna kendi yaantlarmz olduu gibi, bir kayna da dier insanlarn bizimle ilgili dnceleri, bizim kim olduumuzla ilgili verdikleri geri bildirimlerdir. Dolaysyla korkulu balanma stiline sahip ergenlerin, olumsuz benlie ve olumsuz bakalar modeline sahip olmalarndan dolay, kimliin kayna olabilecek bakalar ile yaknlama gibi yaantlardan kanmalarna neden olabilir. Bu nedenle ergen kendisi hakknda daha az olumlu veya olumsuz yzletirmelere, bilgilere maruz kalacaktr. Bu da korkulu balanma stiline sahip ergenin kendilerini kim ve ne olduu konusunda hem kendi dncelerine hem de bakalarnn dnce ve grlerine gvenmemektedirler. Yani verdii kararlarn geerliinden emin deillerdir ve zaten dierlerine de gvenememektedirler. Bu durum korkulu balanma gsteren ergenlerin kefetme puan ortalamalarn ykseltmi olabilir. Gvenli balanma stili, olumlu benlik ve olumlu bakalar modeline, saplantl balanma stili ise olumsuz benlik ve olumlu bakalar modeline sahip olmay ifade etmektedir. Kimliin, bireyin hem kendi dncelerinin ve hem de dier insanlarn birey hakkndaki dncelerinin bir birleimi olduu dnldnde; hem gvenli hem de saplantl balanma stiline sahip ergenlerin en az bir ynden (kendisi ya da dierlerinden) bir karara balanabileceklerinden kimlik srecinde 8 boyutta (aile, meslek seimi, din, cinsellik, gelecekle ilgili planlar, deerler, politik kararlar ve arkadalk ilikileri)

93

bir karara ulamalar olas grnmektedir. Dolaysyla korkulu balanma stili gsteren ergenlere gre kimlik srecinde daha az aratrma (kefetme) ihtiyac gstereceklerdir. Bu durumda kefetme puan ortalamasnn dmesine neden olabilir.

Balanma Stilleri ve Cinsiyete Gre Psikososyal Geliim Dnemleri Rosenthal ve arkadalar(1981) tarafndan gelitirilen Eriksonun

Psikososyal Geliim Dnemleri lei, lein uyguland anda bireylerin daha nceki psikososyal geliim dnemlerini kestirmeye alan bir lektir. Yani uan kimlik kazanmna kar kimlik karmaas evresindeki bir denee bu lek uygulandnda denein daha nceki drt psikososyal geliim evresi hakknda veri elde edilebilmektedir. Bu dnce Eriksonun belli bir psikososyal geliim dnemi o evreden nceki evrelerden etkilendiini evre bir sonraki evreyi de etkileyecei sayltsna dayanmaktadr. Dier bir ifade ile Erikson bireyin psikososyal geliim evrelerini diyalektik bir bak asndan yaklamaktadr. inde bulunan dnem bir tez ise yeni girilen psikososyal geliim dnemi anti tezdir. Yeni girilecek psikososyal geliim evresi daha nceki dnemle yeni dnemin bir atmas ve bir uyum salama sreci olacaktr (sentez). Nitekim Kemp (1998) yapm olduu aratrmada kimlik dnemindeki krizin zmlenmesinin, kararllk ve kefetme ile ilikili olduunu, psikososyal geliim dnemleri ierisinde gven, zerklik, giriimcilik, alkanlk duygusu ve kimlik kazanma ile kimlik kararll arasnda pozitif bir iliki olduunu bulmutur. Bu aratrmann geliim dnemleri ve balanma arasndaki iliki Eriksonun bu dncesi erevesinde yorumlanmaya allmtr. Ayrca bu yorumda Bartholomew ve Horowitz (1991)in drtl balanma modeli ile ilgili grleri dikkate alnmtr. Bilindii zere bu aratrmann evreni 16-23 ya aras ergenlerdir. Veriler bu evrenden alnan rneklemden elde edilmitir. Yani halihazrdaki ergenlerden elde edilen verilere dayanarak bu ergenlerin rnein 0-1 ya aras temel gvene kar gvensizlik psikososyal geliim dnemini nasl geirdikleri kestirilmitir.

94

Ancak temel bamsz deiken olarak bu rneklemde drt balanma stilinden herhangi bir gruba giren ergenlerin psikososyal geliim dnemleri arasnda bir farkllama olup olmadna baklmtr. Eriksonun (1968) kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas dnemi bireyin daha nceki evrelerini zmlendii ya da kimlik karmaasna neden olduu bir dnemdir dncesi dorultusunda bulgulara bakarsak aadaki yorumu elde edebiliriz. lekten elde edilebilecek en dk puan 12, en yksek puan 60 dr. Puanlar ykseldike ilgili dnemin sorunlu getii, puanlar dtke ise baarl getiine karar verilmektedir. Dolaysyla yorumlamada tablo 8, tablo 11, tablo 18 ve tablo 21 deki ortalamalar dikkate alnmaldr. Tablo 8e gre, gvenli (30,7) ve kaytsz(30,6) balanan ergenlerin temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalar arasnda anlaml bir fark yoktur. Ancak korkulu ve saplantl balanan ergenlerin puan ortalamalar dier iki balanma stilindeki ergenlerinkinden anlaml dzeyde fakllamaktadr. Dier yandan ise korkulu balanma (33,1) ve saplantl balanma (33,3) stili gsteren ergenlerin temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalar birbirine ok yakndr ve aralarnda istatistiksel olarak bir fark yoktur. Burada cevaplanmas gereken soru; gvenli ve kaytsz balanan ergenler bu dnemi sorunsuz geirirken korkulu ve saplantl balananlar sorunlu mu geirmilerdir. Temel gvene kar gvensizlik dnemi puan ortalamalar arasndaki ranja baklrsa puanlar 29,6 ile 33,3 arasnda deimektedir. Bu verilere dayanarak korkulu ve saplantl balanma stilindeki ergenlerin temel gvene kar gvensizlik dnemini sorunlu geirdiklerini sylemek gtr. Ancak tablo 11 de verilere baktmzda kaytsz balanan ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar 22,9dur. Dier balanma (korkulu, saplantl, kaytsz) stili gsteren ergenlerin puan ortalamalarndan istatistiksel olarak farkldr. Bu dnemi kopma davrannn hzland bir dnem olduu da dnlrse kaytsz balananlarn zerklik dnemini baarl geirdikleri sylenebilir. Kaytsz balanan ergenlerin giriimcilie kar sululuk ve alkanla kar aalk duygusu dnemleri puanlar bu veriyi desteklemektedir. Bartholomew ve Horowitz (1991)inde belirttii gibi kaytsz balananlar daha ok kendilerini ortaya koymakta, kendi

95

kaynaklarn daha ok kullanmaktadrlar. Literatrde gvenli balanan kiilerin hem kendileri ile hem de dierleri ile daha salkl ilikiler kuraca ileri srlmektedir. Oysa bu aratrma sonularnda gvenli balanan ergenlerin zerklie kar kuku ve utan dnemi, giriimcilie kar sululuk dnemi ve alkanla kar aalk dnemi puan ortalamalar birbirine ok yakndr ve aralarnda fark yoktur. Bu bulgulardan kaytsz balanma zellii gsteren ergenlerin dnda dier gvenli, korkulu ve saplantl balanma stilini gsteren ergenlerin benzer zerklie kar kuku ve utan dnemi, giriimcilie kar sululuk dnemi, alkanla kar aalk duygusu dnemi geirdikleri sylenebilir. Bu bulgular Bartholomew ve Horowitz (1991)in drtl balanma modelindeki dncelerini desteklemektedir. zellikle gvenli balanan ergenlerin giriimcilie kar sululuk dnemi puanlar, korkulu ve saplantl balanan ergenlerle ayn olmas gvenli balanan ergenlerinde sz edilen dnemde dierlerinin dncelerini nemsedikleri onlarn desteine ve kararlarna ihtiya duyduklarn dndrmektedir. Bu ergenlerin ilgili dnemi yaklak olarak okula gitmeden yani ocukluk dneminde yaam olmalar sonularn normal olarak deerlendirilebileceini dndrmektedir. Kaytsz balanma zellii gsteren ergenler Bartholomew ve Horowitz (1991)in iddia ettii gibi dier kiilerin kararlarna gvenemiyorlarsa giriimcilie kar sululuk dnemi ile ilgili puanlar grubun en d (olumlu) kmas doaldr. Ayrca bilindii gibi giriimcilik dneminin olumsuz kazanm olana sululuk duygusu, baka insanlar dikkate alma ve onlar tarafndan deerlendirilme dncesi ile ilikilidir. Bu nedenle, kaytsz balanan bireylerin bakalarn dikkate almayan bir bak asna sahip olmas da, bu balanma stiline sahip ergenlerin giriimcilie kar sululuk dnemi puanlarnn dier balanma stiline sahip ergenlere gre daha olumlu olmasn aklayabilir. Eriksonun belirttii gibi kimlik kazanmna kar ve kimlik karmaas dnemi daha nceki dnemlerin yeniden deerlendirilmesi bir karara ulamas veya bir kimlik atmasnn yaand dnem ise kaytsz balanan ergenlerin bu dnemde dierleri ile ilgili kararlarn yeniden gzden geirdikleri sylenebilir. Bu bulgu ego kimlik sreleri ile ilgili veriler tarafndan da desteklenmektedir.

96

nk daha nce kaytsz balanan ergenlerin 21, 22 ve 23 ya aralnda kararlarn yeniden gzden geirdikleri ve kefetme puanlarnn ykselmesine neden olduu bulunmutu. Ancak yine de kaytsz balananlar ile saplantl ve korkulu balanma zellii gsteren ergenlerin kimlik kazanma kar kimlik karmaas dnemi puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml fark vardr. Korkulu ve saplantl balananlarn bu dneme ilikin puan ortalamalar ile gvenli ve kaytsz balanan ergenlerin puan ortalamalar arasndaki fark da .01 dzeyinde anlamldr. Bu bulgular drt balanma stilinin temel gvene kar gvensizlik dnemiyle benzeiklik gstermektedir. Bulgulardan belli bir sonu karabilmek iin daha ayrntl ve kontroll aratrmalara ihtiya vardr. zet olarak kaytsz balanma zellii gsteren ergenlerin Eriksonun ilk drt psikososyal geliim dnemlerine ait puan ortalamalar dierlerinden anlaml olarak farkllamaktadr. Gvenli balanma zellii gsteren ergenlerin psikososyal geliim dnemi puan ortalamalar ile korkulu ve saplantl balanan ergenlerin psikososyal geliim dnemleri puanlar arasnda temel gvene kar gvensizlik dnemi ve kimlik kazanmna kar kimlik karmaas dneminde farkllama varken, dier dnemlerde anlaml dzeyde farkllamamaktadr. Korkulu balanma ve saplantl balanma zellii gsteren ergenlerin psikososyal geliim dnemleri puan ortalamalar arasnda anlaml bir fark yoktur. Sonular, kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin dier balanma stilindeki ergenlere gre, zerklie kar kuku ve utan, giriimcilie kar sululuk ve alkanla kar aalk duygusu dnemlerini daha olumlu geirdiklerini ortaya koymaktadr. Ayn zamanda kaytsz balanan ve gvenli balanan ergenler arasnda sadece temel gvene kar gvensizlik ve kimlie kar kimlik karmaas dnemlerinde anlaml dzeyde bir fark olmad bulunmutur. Bununla birlikte, her iki (gvenli ve kaytsz) balanma stiline sahip ergenlerin, korkulu ve saplantl balanma stiline sahip ergenlere gre temel gvene kar gvensizlik ve kimlie kar kimlik karmaas dnemlerini daha olumlu geirdiklerini ortaya kmtr.

97

Kaytsz balanma stili, olumlu benlik ve olumsuz bakalar modeline dayanmaktadr. Bu nedenle kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin, gvenli, saplantl ve korkulu balanma stiline gre daha zerk olmalar beklenebilir. zerklik duygusu ocuun hem iinde uyanan isteklerin hem de evrenin isteklerinin koulsuz uygulaycs olmaktan kmasn ve kendi denetimini kendi ellerine almasn anlatr. zerklik evresinde karlan kimlik duygusu zgr irademle isteyebildiim neyse, ben oyum olarak ifade edilen kendi olma iradesi olarak ortaya kar (Dereboy, 1993). Grld gibi kaytsz balanma stiline sahip bireylerin kendilerine kar olumlu olma dncesi ile kendi olma iradesi kavramlar birbirleriyle rtmektedir. Ayrca, Saymaz, (2003)n balanma stilleri ve kiileraras ilikileri inceledii aratrmasnda kaytsz balanma stili ile bamszlk arasnda pozitif bir iliki olduunu bulmutur. zerkliin, kiisel olarak bamsz olma ile ilikili bir kavram olduu dnldnde bu sonu bizim almamz destekler niteliktedir. ocuklar, zerklik dneminde kazanlan birey olma duygusuyla yana doru nasl bir kimse olacaklarn aratrmaya koyulurlar ve rol denemeleri yaparlar. Bu rol denemelerinden ocuun kard zellik, giriimcilik duygusudur. Giriimcilik dlerini gerekletirmek iin ie girimek, amalarna ulamak konusunda giriimde bulunmaktr (Dereboy, 1993). Giriimciliin dengeli ve uyumlu sonucu amatr. Ama duygusu kiilerin kendi hedeflerini belirleyebilmeleri anlamna gelir (Bacanl, 2002). Giriim evresinden karlan kimlik duygusu ise gelecekte kim olmay dleyebiliyorsam, ben oyum olarak ifade edilir (Dereboy, 1993). Bu anlamda ocuklarn, baarl bir giriimcilik duygusuna sahip olmalar ayn zamanda kendi becerilerine ve yapabileceklerine olan olumlu dncelerle ilikili olduu sylenebilir. Kaytsz balanma stili, dier insanlara kar olumsuz bir tavrla birlikte bir sevgi-deerlilik duygusunu ifade etmektedir (Bartholomew ve Horowitz, 1991). Kaytsz balanma stiline sahip bireyler, olumlu bir benlik modeline fakat olumsuz bir bakalar modeline sahiptir. Bu nedenle, bireylerin olumlu bir benlik modeline sahip olduu kaytsz balanma stilindeki ergenlerin dier balanma stilindeki ergenlere gre daha olumlu giriimcilik duygusuna sahip olmalar beklenebilir. nk, giriimcilik

98

duygusu kendine gvenmeyi, bir eyler yapabileceine olan inanc ve bakalarndan ok kendisini dikkate almay iermektedir. alkanla kar aalk duygusu dnemi, ocuun kendisi iin gerekli bilgi ve becerileri edinmeye alrken, yaptklaryla ailesi, arkadalar ve retmenleri tarafndan olumlu olarak pekitirildii lde alkanlk (baar) duygusu gelitirdii, bunun tersi durumda ise aalk duygusu ortaya kt bir dnemdir. alkanlk duygusunun, bireyin kendisine kar olumlu bir bak asnda olmas ile ilikili olduu dnlebilir. nk bir ii yapabileceine inanmak bireyin kendisine kar olumlu yaklam ile ilikilidir. Bu anlamda alkanlk kaytsz balanma stiline sahip bireylerin, olumlu bir benlik modeline sahip olduklar dnldnde, kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin, dier balanma stiline sahip ergenlere gre daha olumlu bir alkanlk duygusuna sahip olmas beklenebilir. Balanma stilleri ve cinsiyete gre ergenlerin psikososyal geliim dnemleri ierisinde sadece zerklie kar kuku ve utan dnemi puan ortalamalar arasnda fark bulunmu, dier dnem puan ortalamalar arasnda ise fark bulunmamtr. Ancak sadece cinsiyetin bamsz deiken olarak alnd analizlerde kzlar ve erkekler arasnda psikososyal geliim dnemleri puan ortalamalar asndan anlaml dzeyde farklar bulunmutur. Cinsiyete gre ergenlerin temel gvene kar gvensizlik, zerklie kar kuku ve utan, giriimcilie kar sululuk, alkanla kar aalk duygusu ve kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas dnemleri puan ortalamalar incelendiinde erkeklerin puan ortalamasnn, kzlara gre daha yksek olduu bulunmutur. Psikososyal geliim dnemleri leinde dk puann olumlu olduu dnldnde kz ergenlerin erkek ergenlere gre gven, zerklik, giriimcilik, alkanlk ve kimlik kazanm duygularnn daha olumlu dzeyde olduu ortaya kmtr. Bu bulgular her dnem iin ayr ayr incelenerek tartlmtr; Temel gven duygusu, dier kiilerin bizimle ilgili olumlu duygular olduu, onlara inanabileceimiz, gvenebileceimiz, yardm alabileceimiz,

99

dier kiilere balanabileceimiz gibi olumlu duygu ve dncelerin temelini oluturur (Ar, 2005). Grld gibi temel gven duygusu zellikle bakalar ile ilikiler ve yardm alma asndan nemli bir duygudur. Bir ilikinin balatlabilmesi ve srdrlebilmesi bireyin sahip olduu sosyal becerilerle de ilikilidir (Yksel, 1997; Bacanl, 1999; Deniz, 2002). Kzlarn erkeklerden daha yksek sosyal beceriye sahip olduklarna ilikin Friedman ve Dierleri (1980), Rosenthal ve Dierleri (1979)in ve Deniz, 2002)in bulgular da kzlarn, erkeklere gre temel gven duygusunun daha olumlu olmasn aklayabilir. re (2001)ye gre kendini ama kavram da yakn ilikilerin balatlmasnda ve srdrlmesinde nemlidir. Kendini ama ile ilgili almalar incelendiinde de kzlarn erkeklerden daha fazla kendini atklar (Seluk, 1989; akr, 1994; Aker 1996; Gltekin, 2000; Avarolu ve re, 2000; Avarolu ve re, 2001) bulunmutur. Bu durum da kzlarn, erkeklere gre temel gven duygusunun daha olumlu olmasn aklayabilir. Erikson (1984)a gre gvenin yaam boyu srp giden zayfl, iekapank ve kkn durumlara ekilmenin sk grld kiilik tiplerinde belirgindir. Dereboy (1993) ise yaamn ilk evresinden karlan gven duygusunun kimlik balamnda alaca biimin, yakn ilikilerdeki karlkl benimseme yaantsnn egemenlii olacan, te yandan gvensizlik duygularnn ar basmasnn yakn ilikilere gvenmemeyi getireceini ve bunun sonucu olarak da, yakn ilikilerden kanma ve ie kapanma eiliminin ar basacan ifade etmektedir. Nitekim yalnzlk ile ilgili yaplan almalar, Russel, Peplau ve Cutrona (1980), Jones, Freeman ve Goswick (1981), Moraldo (1981), Wittenberg ve Reis (1986), Bilgen (1989), Ar ve Hamarta (2000), Koak (2003), Deniz, Hamarta ve Ar (2005), incelendiinde erkeklerin yalnzlk dzeylerinin kzlardan daha yksek olduu gzlenmitir. Bu sonular erkeklerin kzlara gre temel gven duygusu puan ortalamalarnn daha olumsuz olmasn aklayabilir. zerklik duygusu ocuun hem iinde uyanan isteklerin hem de evrenin isteklerinin koulsuz uygulaycs olmaktan kmasn ve kendi denetimini kendi

100

ellerine almasn anlatr. zerklik evresinde karlan kimlik duygusu zgr irademle isteyebildiim neyse, ben oyum olarak ifade edilen kendi olma iradesi olarak ortaya kar (Dereboy, 1993). Bulgular incelendiinde ikisi de olumlu benlik modeline sahip gvenli ve kaytsz balanma stiline sahip kzlarn, olumsuz benlik modeline sahip (korkulu ve saplantl) kzlara gre daha olumlu bir zerklik duygusuna sahip olduu bulunmutur. Bu durum zellikle bireyin benlik saygs ve kendi olma iradesi ile ilgili zelliklerinin olumlu olmasnn zerklik duygusu ile ilikili olduunu ortaya koymaktadr. Gvenli ve kaytsz balanma stiline sahip kzlarn, gvenli, kaytsz ve saplantl balanma stillerine sahip erkeklere gre daha olumlu bir zerklik duygusuna sahip olduu bulgusu ise; benlik modeli olumlu olan (gvenli, kaytsz) balanma stillerine sahip kzlarn, erkeklerin benlik modeli olumlu ya da olumsuz olsun btn balanma stillerine gre daha olumlu bir zerklik duygusuna sahip olduunu gstermektedir. Benlik saygs ilgili aratrmalar (Bartholomew,1990; Rice,1990;

Bartholomew ve Horowitz, 1991; Feeney ve Noller, 1990; Brennan ve Morris,1997; Smer ve Gngr, 1999; Blysma ve Dierleri,1997; Brennan ve Bosson,1998) incelendiinde; gvenli balanma stilindeki bireylerin daha yksek benlik saygsna sahip olduu ve Bartholomew ve Horowitz (1991)in, Bylsma ve dierleri (1997)nin aratrmalarnda ortaya kan kaytsz balanma stiline sahip bireylerin benlik saygsnn daha yksek olduuna ilikin bulgular bizim bulgumuzu destekler niteliktedir. Bireyin zerk olarak davran gsterebilmesi ile ilgili kavramlar olan, sosyal beceri ve kendini ama zerine yaplan aratrmalar (Friedman ve Dierleri,1980; Rosenthal ve Dierleri,1979; Deniz, 2002; Seluk, 1989; akr, 1994; Aker 1996; Gltekin, 2000; Avarolu ve re, 2000; 2001) kzlarn erkeklere gre daha yksek sosyal beceri ve kendini ama davranlar gsterdiini ortaya koymaktadr. Bu sonular da kzlarn, erkeklere gre daha fazla zerklik duygusuna sahip olmasn aklayabilir.

101

Giriimcilik dlerini gerekletirmek iin ie girimek, amalarna ulamak konusunda giriimde bulunmaktr (Dereboy, 1993). Giriimcilik dneminde ocuun davranlarnda atlganlk ve girikenlik egemendir. Giriimcilik duygusu benliin olumlu ynde gelimesinde nemli rol oynar (Gngr, 1993). Bu anlamda ocuklarn, baarl bir giriimcilik duygusuna sahip olmalarnn ayn zamanda kendi becerilerine ve yapabileceklerine olan olumlu dncelerle ilikili olduu sylenebilir. Nitekim cinsiyet ile sosyal beceri (Friedman ve Dierleri,1980; Rosenthal ve Dierleri, 1979; Deniz, 2002), atlganlk (Ar,1989) ile ilgili aratrmalar kzlarn, erkeklere gre sosyal beceri ve atlganlk asndan daha iyi dzeyde olduklarn ortaya koymaktadr. Bu sonular kzlarn erkeklere gre giriimcilie kar sululuk dnemini daha iyi geirdii ile ilgili bizim bulgumuzu destekler niteliktedir. alkanlk dnemi toplumsal ynden olduka belirleyici bir dnemdir, alkanlk bakalaryla bir eyler yapmay ierdiinden, i blm duygusu ilk bu dnemde geliir (Erikson, 1984). Bu dnemde ilgi renmeye ve sosyal ilikilere kaymtr (Aydn, 2005), Bu anlamda daha nce de aklanan toplumsal dnceler dorultusunda, kzlarn daha uyumlu ve ibirliki olmalar ile ilgili beklentiler, onlarn erkeklere gre bu dnemi daha iyi geirmelerine neden olmu olabilir. Cinsiyete gre kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas ile ilgili bulgular, kzlarn bu dnemi erkeklere gre daha olumlu geirdiini gstermektedir. Erikson (1968)a gre her geliim dnemi bir nceki geliim dnemlerinin zerine kurulmaktadr. Ayrca kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas dnemi daha nceki dnemlerde kazanlan duygularn ve kazanmlarn yniden deerlendirildii ve btnletirildii bir dnemdir. Daha nceki dnemlere ilikin bulgularmzda kzlarn erkeklere gre daha olumlu bir ekilde bu dnemleri geirdii grlmektedir. Bu anlamda daha nceki dnemleri daha olumlu geiren kzlarn erkeklere gre daha olumlu bir kimlik kazanma duygusuna sahip olmas beklenebilir.

102

BLM VI

SONU VE NERLER
Bu blmde aratrma bulgularna dayal olarak ulalan genel sonulara ve nerilere yer verilmitir. Aratrmada ergenlerin balanma stillerine gre kararllk ve kefetme puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllat bulunmutur. Kaytsz balanma stiline sahip ergenlerin dierlerine gre daha yksek kararllk puanlarna sahip olduu bulunmutur. grlmtr. Balanma stillerine gre, psikososyal geliim dnemleri (gven, zerklik, giriimcilik, alkanlk ve kimlik) puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllat bulunmutur. Gvenli ve kaytsz balanan ergenlerin dier balanma stillerine sahip ergenlere gre daha yksek dzeyde gven duygusuna sahip olduu bulunmutur. zerklik, giriimcilik, alkanlk ve kimlik dnemleri asndan ise kaytsz balanan ergenlerin dierlerine gre daha yksek dzeyde kazanm gsterdikleri bulunmutur. Balanma stilleri ve cinsiyete gre, kararllk puan ortalamalar incelendiinde; cinsiyete gre anlam farkllamann olduu ve kzlarn erkeklere gre daha fazla kararllk puan ortalamasna sahip olduu bulunmutur. kefetme puan ortalamalar arasnda ise, cinsiyete gre anlaml farkllamann olmad bulunmutur. Balanma stilleri ve cinsiyete gre; psikososyal geliimin be dneminde de puan ortalamalarnn cinsiyete gre anlaml dzeyde farkllat ve kzlarn erkeklere gre daha fazla gven,zerklik, giriimcilik, alkanlk ve kimlik Korkulu balanma stiline sahip ergenlerin dierlerine gre daha yksek kefetme puanlarna sahip olduu

duygusuna

sahip olduu

bulunmutur. Ayrca

zerklik dnemi puan

ortalamalarnn balanma ve cinsiyete gre anlaml dzeyde farkllat bulunmutur. Buna gre, kaytsz balanma stiline sahip kzlarn, dier balanma stillerine sahip kzlardan daha yksek zerklik dzeyine sahip olduu, ayrca kaytsz balanma stiline sahip kzlarn, gvenli, kaytsz, saplantl ve korkulu balanma stillerine sahip erkeklerden daha yksek zerklik dzeyine sahip olduu bulunmutur. Balanma stilleri ve yaa gre, kararllk, kefetme puan

ortalamalarnn anlaml olarak farkllamad, ya deikenine gre ise kefetme puan ortalamalarnn anlaml dzeyde farkllat bulunmutur. Ulalan bu sonular nda aadaki neriler gelitirilebilir; 1. Bu aratrma ergenlerin ego kimlik srecinin, psikososyal geliimini ve balanma stilleri asndan incelemeyi amalamtr. Aratrma genel tarama modeli ile yaplmtr. Aratrmann rneklemi (1525) ve ulalan ya dnemleri (16-23) ne kadar geni olursa olsun, yaplacak boylamsal (zamansal) inceleme niteliindeki aratrmalar, psikososyal geliim, ego kimlik sreci ve balanma konusunun daha iyi anlalmasn salayabilir. 2. Aratrmada, daha nce yaplan baz aratrmalarda ortaya kan gvenli balanma stiline sahip bireylerin, daha iyi bir kimlik ve psikososyal geliime sahip olduu ile ilgili bulgulardan farkl olarak, gvenli balanma zellii gsteren ergenlerin genel anlamda ilgili konularda iyi durumda olmas ile birlikte, kaytsz balanmaya sahip ergenlerin daha olumlu bir psikososyal geliime (zellikle, gven, zerklik, giriimcilik ve alkanlk asndan) sahip olduu bulunmutur. Bu konuda daha kapsaml incelemelerde bulunmak uygun olacaktr. 3. Bu aratrmada ergenlerin kefetme srecinin 22, 23 yalarnda artmaya balad sonucu bulunmutur. 23-30 aras sosyolojik adan tutumlarn kesinletii bir dnem olduuna gre 23 ya sonrasndaki durumlar yeni bir aratrma konusu olabilir. zellikle bu dnemde (22-23 ya) kaytsz

104

balanan bireylerin, dier balanma stillerindeki ergenlere gre daha fazla kefetme srecinde olduu bulunmutur. Bu nedenle kaytsz balanan ergenlerin ileriki yalardaki durumunun nasl bir deiim gstermekte olduu aratrlabilir. 4. Aratrma bulgular, Eriksonun psikososyal geliim dnemleri

ierisinde kazanlan ya da kazanlamayan zelliklerin nemli olduu, bu dnemlerde kazanlan zelliklerin kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas dnemine bir etkisi olduu ile ilgili dncesini destekler niteliktedir. Bu anlamda salkl bireylerin yetimesi iin, ocuklarn eitiminde nemli bireyler olan, anne-babalarn, retmenlerin ve ocukla ilgilenen dier bireylerin bu durumu dikkate almalarnn gerekli olduu grlmektedir. zellikle, ocuklarn zerk davranlarnn, giriimcilik duygularnn ve baarl olma dncelerinin pekitirilmesi ve desteklenmesi, onlarn daha salkl bir kimlik geliimi dnemi geirmelerini ve kendisi iin doru seimler yapabilen bireyler olmasn salayacaktr. 5. Ergenlerin kimlik konusunda karar verme sreci ve balanma stilleri arasndaki incelenebilir. 6. Ergenlerin, kimlii oluturan konularn (Aile, meslek seimi, din, gelecek, cinsellik, deerler, politika, arkadalk ilikileri ilgili konular) hangisinde karara vard, kimlik sreci ve balanma stilleri, kimlik statleri ile ilikilendirilerek aratrlabilir. ilikiler baka rneklemler zerindeki yeni aratrmalarla

105

KAYNAKA

Ainsworth M.D.S., Blehar, M. C., Waters, E., Wall S. (1978). Patterns Of Attachment : A Psychological Study Of The Strange Situation. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Ainsworth, M.D.S. (1989). Attachment Beyond Infancy. American

Psychologist, 44. 709-716. Allen, J. P., ve Land, D. (1999). Attachment in Adolescence. Handbook Of Attachment: Theory, Research And Clinical Applications. J. Cassidy ve P. Shaver(Editrler). New York: Guilford Press. Allison B.N. ve Schultz J.B. (2001). Interpersonal Identity Formation During Early Adolescence. Adolescence. 36, 143. Aker, . (1996). Lise rencilerinin Kendini Ama Davranlarnn Kayg Dzeyleri Asndan ncelenmesi. (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe niversitesi. Ammaniti, M., Van Ijzendoorn, M.H., Speranza A. M. ve Tambelli, R. (2000). Internal Working Models Of Attachment During Late Childhood And Early Adolescence: An Exploration Of Stability And Change. Attachment and Human Development, Vol 2, No 3, 328346 Ar, R. ve Hamarta, E. (2000). niversite rencilerinin Sosyal Beceri ve Yalnzlk Dzeylerinin rencilerin zlk Nitelikleri Asndan ncelenmesi. Eitim Fakltesi Dergisi, 10, 121-134. Ar, R. (1989). niversite rencilerinin Baskn Ben Durumlar le Baz zlk Niteliklerinin, Ben Durumlarna, Atlganlk ve Uyum Dzeyine Etkisi. (Yaynlanmam Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe niversitesi. Ar, R. (2005). Geliim ve renme. Ankara: Nobel Yayn Datm.

106

Avarolu, S. ve re, . (2001). Grupla Psikolojik Danma Uygulamasnn niversite rencilerinin Kendini Ama Davranlarna Etkisi. Seluk niversitesi, Eitim Fakltesi Sosyal Bilimler Dergisi. 12, 154-167. Avarolu, S. ve re, . (2000). niversite rencilerinin Kendini Ama Davranlarnn Belirlenmesi. Seluk niversitesi: Eitim Fakltesi Sosyal Bilimler Dergisi 25. Yl zel Say. Aydn, B. (2005). ocuk ve Ergen Psikolojisi. stanbul: Atlas Yayn Datm. Bacanl, H. (1999). Sosyal Beceri Eitimi. Ankara: Nobel Yayn Datm. Bacanl, H. (2002). Geliim ve renme. Ankara: Nobel Yayn Datm. Balistreri, E., Busch-Rossnagel, N.A. ve Geisinger, K. F. (1995). Development and Preliminary Validation of The Ego Identity Process Questionnaire. Journal of Adolescence. 18, 2, 179-192. Balkaya, A (2005). Lise rencilerinin Kimlik Duygusu Kazanm Dzeylerinin Baz Bilisel-Sosyal Ailesel Nitelikler le Su Davran Dzeyi Asndan ncelenmesi.(Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi) Eskiehir: Anadolu niversitesi, Eitim Bilimleri Enstits. Bartholomew, K. (1990). Avoidance of Intimacy: An Attachment Perspective. Journal of Social and Personal Relationships. 7, 147-178. Bartholomew, K., ve Horowitz, L. M. (1991). Attachment Styles Among Young Adults: A Test of A Four-Category Model. Journal of Personality and Social Psychology. 61, 226-244. Bartholomew K. ve Shaver, P.R. (1998). Methods of Assessing Adult

Attachment Do They Converge? Attachment Theory and Close Relationships. J. A. Simpson ve W. S. Rholes (Editrler). New York: The Guilford Press. Berzonsky, M.D. (2004). Identity Style, Parental Authority and Identity Commitment. Journal of Youth and Adolescence. 33,3, 213-220.

107

Bilgen, Suzan. (1989). niversite rencilerinin Yalnzlk Dzeyleri ve Baz Deikenlerin Uyum Dzeylerine Etkisi. (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Bowlby, J. (1973). Attachment and Loss: Vol. 2. Separation: Anxiety And Anger. New York: Basic Books. Bowlby, J. (1979). The Making and Breaking of Affectional Bonds. London: Tavistock. Bowlby,J. (1980). Attachment and Loss: Vol. 3. Loss. New York: Random House. Bowlby, J. (1982). Attachment and Loss: Vol. 1. Attachment (2. Basm). New York: Basic Books. Bowlby,J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment And Healthy Human Development. New York: Basic Books. Brennan, K. A., ve Morris, K. A. (1997). Attachment Styles, Self-Esteem, And Patterns Of Feedback Seeking From Romantic Partners. Personality And Social Psychology Bulletin, 23, 23-31. Brennan, K. A. ve Bosson J., K. (1998). Attachment-style differences in attitudes toward and reactions to feedback from romantic partners: an exploration of the relational bases of self-esteem. Personality ve Social Psychology Bulletin, 24, 7, 699-715. Brennan, K.A., Clark, C.L. ve Shaver, P.R. (1998). Self-Report Measurement of Adult Attachment: An Integrative Overviev. Attachment Theory and Close Relationships. J. A. Simpson ve W. S. Rholes (Editrler). New York: The Guilford Press. Bretherton, I. (1985). Attachment theory: Retrospect and prospect. I.

Bretherton ve E. Waters (Editrler) Growing points of attachment theory and research, Monographs of the Society for Research in Child Development. 50.

108

Bretherton, I. (1992). The Origins of Attachment Theory: John Bowlby And Mary Ainsworth. Developmental Psychology. 28, 759-775. Burger, J.M. (2006). Kiilik. (ev. nan Deniz Erguvan Sarolu). stanbul: Kakns Yaynlar. Bykahin, A. (2006). Yakn likilerde Balanm: Yatrm Modelinin Balanma Stilleri ve Baz likisel Deikenler Ynnden ncelenmesi. (Yaynlanmam Doktora Tezi). Ankara: Ankara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Bylsma, W.H., Cozzarelli, C., ve Smer, N. (1997). Relation Between Adult Attachment Styles and Global Self-Esteem. Basic and Applied Social Psychology. 19,1-16. Cassidy, J. (1994) Emotion Regulation: Influences Of Attachment Relationships. In N.A. Fox (Editr), The Development Of Emotion Regulation: Biological And Behavioral Considerations. Monographs Of The Society For Research in Child Development, 59. Cassiba, R., Van Ijzendoorn, M.H. ve Dodorico, L.(2000). Attachment and Play In Child Care Centres: Reliability and Validity of The Attachment QSort For Mothers and Professional Caregivers In Italy. International Journal of Behavioral Development, 24 (2), 241255. Colin, V. L. ( 1996). Human Attachment. New York: Mcgraw-Hill. Costos, D. (1986). Sex Role Identity in Young Adults: Its Parental Antecedents and Relation to Ego Development. Journal of Personality and Social Psychology. 50,3,602-611. akr, M.A. (1994) Lise rencilerinin Kendini Ama Davranlarn Etkileyen Faktrler. (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). Samsun: Ondokuz Mays niversitesi.

109

Deniz, E. (2002). niversite rencilerinin Karar Verme Stratejileri ve Sosyal Beceri Dzeylerinin Ta-Baskn Ben Durumlar ve Baz zlk Niteliklerine Gre Karlatrmal Olarak ncelenmesi. (Yaynlanmam Doktora Tezi), Konya: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. Deniz, M. E., Hamarta, E., ve Ar, R. (2005). An Investigation of Social Skills and Loneliness Levels of University Students with Respect to their Attachment Styles in A Sample of Turkish Students. Social Behavior and Personality. 33, 19 -32. Dereboy, .F. (1993). Kimlik bocalamas, Anlamak, Tanmak, Ele Almak. Malatya: zmert Ofset. Dereboy. .F. ve Dereboy, . (1997). Batllama ve Kimlik Direnci-Psikososyal Bir Yaklam. Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik. Yayna hazrlayan: Nuri Bilgin. stanbul: Balam Yaynclk. DiTommaso, E., C. Branen-Mcnulty, L. Ross, And M. Burgess. (2002). Attachment Styles, Social Skills and Loneliness in Young Adults. Personality And Individual Differences, 33, 1-10. Erbil, N., Divan, Z ve nder, P. (2006). Ergenlerin Benlik Saygsna Ailelerinin Tutum ve Davranlarnn Etkisi. Aile ve Toplum, Eitim-Kltr ve Aratrma Dergisi. Cilt: 3, Say: 10, 7-15. Erikson, E.H. (1968). Identity: Youth and Crisis, New York: W.W. Norton&Company,Inc. Erikson, E.H. (1984). nsann Sekiz a (evirenler:T.B. stn ve V. Ankara: Birey ve Toplum Yaynclk. Erikson, E.H. (1980). Identity and Life Cycle. New York: W. W. Norton&Company,Inc. Feeney, J. A., ve Noller, P. (1990). Attachment Style As A Predictor Of Adult Romantic Relationships. Journal Of Personality And Social Psychology, 58, 281-291. ar).

110

Feeney, J.A., Noller, P. Ve Roberts, N. (1999). Attachment And Close Relationships. IC. Hendrick ve S.S. Hendrick (Editrler). Close Relationships: A Sourcebook. London: Sage Publications. Friedman, H.S., Prince, L., Riggio, R., And M. Dimatteo. (1980). Understanding And Assessing Nonverbal Expressiveness: The Affective Communication Test. Journal Psychology, 39, 333-351. Gavas, A. (1998). Kimlik Geliimi Srasnda Ergenin Anne-Baba liki Dzeyinin Saptanmas.(Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). Bursa: Uluda niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Gezer, Z.. (2001). The Relationship Between Attachment Styles of Adolescents and Their Family Environments. (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). Ankara: O.D.T., Sosyal Bilimler Enstits. Gray, M.R. ve Steinberg,L (1999). Adolescent Romance and Parent-Child Relationship: A Contextual Perspective. B.B. Brown ve C.Feiring (Editrler). The Development of Romantic Relationships in Adolescence. Cambridge: Cambridge University Press. Grotevant, H.D. ve Cooper, C. R. (1985). Patterns Of Interaction in Family Relationships and Development of Identity Formation in Adolescence. Child Development, 56, 415-428. Grotevant, H.D. ve Cooper, C.R. (1986). Individuation in Family Relationships: A Perspective on Individual Differences in Development of Identity and Role Taking Skill in Adolescents. Human Development, 29, 82-100. Gltekin, F. (2000). Lise rencilerinin Kendini Ama Davranlarnn Kimlik Geliim Dzeyleri Asndan ncelenmesi. (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Bursa: Uluda niversitesi. Gngr, A. (1993). ocukta Benliin Geliimi. Ya-Pa Okulncesi Eitimi ve Yaygnlatrlmas Semineri Kitab. stanbul: Ya-Pa Yaynlar. Of Personality And Social

111

Gngr. D. (2000). Balanma Stillerinin ve Zihinsel Modellerin Kuaklararas Aktarmnda Anababalk Stillerinin Rol (Yaynlanmam Doktora Tezi). Ankara: Ankara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Hamarta, E. (2004). niversite rencilerinin Yakn likilerindeki Baz Deikenlerin (Benlik Saygs, Depresyon ve Saplantl Dnme) Balanma Stilleri Asndan ncelenmesi. (Yaynlanmam Doktora Tezi). Konya: Seluk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Hazan, C. ve Shaver, P. R. (1987). Conceptualizing Romantic Love As An Attachment Process. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 511-524. Jones, W. H., Freemon, J. E. And Goswick, R. A. (1981). The Persistence of Loneliness: Self and Other Determinants. Journal of Personality. 49, 29-27. Karasar, N. (2000). Bilimsel Aratrma Yntemi. Ankara: Nobel Yayn Datm. Kemp, E.A. (1998). The Role Exploration and Commitment in Psychosocial Development: Resolution of The Identity Crisis. (Unpublished Doctoral Dissertation) University of South Carolina. Kimmel, D.C. ve Weiner, I.B. (1985). Adolescence: A Development Transition. New York: John Wiley Sons Inc. Klohnen,E.C ve Oliver P. J. (1998). Working Models of Attachment A TheoryBased Prototype Approach. Attachment Theory and Close Relationships. J. A. Simpson ve W. S. Rholes (Editrler) New York: The Guilford Press. Kobak, R.R. ve Sceery, A. (1988). Attachment in Late Adolescence: Working Models, Affect Regulation, and Perceptions of Self and Others. Child Development. 59, 135-146.

112

Kroger,J. (1985). Separation-Individuation and Ego Identity Status in New Zealand University Students. Journal of Youth and Adolescence. 14. 133-147. Kroger, J. (2003). Identity Development During Adolescence. Blackwell Handbook of Adolescence. G.R. Adams Ve M.D. Berzonsky (Editrler). Oxford: Blackwell Publishing Ltd. Koak, R. (2003). niversite rencilerinde Aleksitimi ve Yalnzln Baz Deikenler Asndan Karlatrlmas ve Aralarndaki likinin ncelenmesi. Psikolojik Danma ve Rehberlik Dergisi. Cilt: II Say: 19, 15-24. Lapsley, D.K, Rice, K.G. ve FitzGerald, D.P.(1990). Adolescent Attachment, Identity and Adjustment to College: Implications for the Continuity of Adaptation Hypothesis. Journal of Counselling and Development. 68, 561-565. Moraldo, G. K. (1981). Shyness and Loneliness Among College Men and Women. Psychological Reports. 48, 885-886. Oshse, R. ve Plug, C. (1986). Cross-Cultural Investigation of the Validity of Eriksons Theory of Personality Development. Journal of Personality and Social Psychology. 50,69, 1240-1252. Oflazou(Altay), F. (2000). Yetitirme Yurdunda Yaayan Ergenlerde Kimlik Statlerinin ncelenmesi. (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). zmir: Ege niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Oskay, G. (1998). Geniletilmi Objektif EGO Kimlik Stats leinin(Extended Objective Measure of EGO Identity Status)-EOM-EISin Trkeye Uyarlanmas-Geerlik ve Gvenirlik almalar. Psikolojik Danma ve Rehberlik Dergisi. Cilt: II, Say: 9. Rice, K.G. (1990). Attachment in Adolescence: A Narrative and Meta-Analitic Rewiew. Journal of Youth and Adolescence.19, 511-538.

113

Rosenthal, R., Hall, J. A., DiMatteo, M. R., Rogers, P. L., and Archer, D. (1979) Sensitivity to Nonverbal Communications: The PONS Test. Baltimore: The Johns Hopkins University Press. Rosenthal, D.R., Gurney, R.M. ve Moore, S.M. (1981). From Trust to Intimacy: A New Inventory for Examing Eriksons Stage of Psychosocial Development. Journal of Youth and Adolescence. Vol. 10, No. 6, 525-537. Russell, D., Peplau, L. A., And Cutrona, C. E. (1980). The Revised Ucla Loneliness Scale: Concurrent And Discriminant Validity Evidence. Journal of Personality and Social Psychology, 39, 472-480. Saymaz, . (2003). niversite rencilerinin Kiileraras likileri Ve Balanma Stilleri Arasndaki likinin ncelenmesi. (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). stanbul: stanbul niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Seluk, Z. (1989). niversite rencilerinin Kendini Ama Davranlar. (Yaynlanmam Doktora Tezi) Ankara: Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. Skolnick, A. (1986). Early Attachment and Personal Relationships Across The Life Course. P. Baltes, R. Lerner ve D. Featherman (Editrler). Life-Span Development. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Samuolis,J. Layburn, K., ve Schiaffino, K.M. (2001). Identity Development and Attachment to Parents in College Students. Journal of Youth and Adolescence. 30, 3, 373-384. Smer, N., D. Gngr. (1999). Yetikin Balanma Stilleri leklerinin Trk rneklemi zerinde Psikometrik Deerlendirmesi ve Kltrleraras Bir Karlatrma. Trk Psikoloji Dergisi. 14, 43, 71-106. Smer, N. (2006). Yetikin Balanma leklerinin Kategoriler ve Boyutlar Dzeyinde Karlatrlmas. Trk Psikoloji Dergisi. 21,57, 1-22.

114

Temel, Z. F. ve Aksoy, A. B. (2001). Ergen ve Geliimi: Yetikinlie lk Adm. Ankara: Nobel Yayn Datm. re, . (2001) Psikolojik Danmada ve Kiileraras likilerde Kendini Amann Yeri (ki Kuramsal Aklamann Trkiye rnekleminde Test Edilmesi). Seluk niversitesi, Eitim Fakltesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 380-396. Uzman, E. (2002). Sosyal Destek Dzeyleri Farkl niversite rencilerinin Baz Deikenlere Gre Kimlik Statleri (Yaynlanmam Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Waters, E., Merrick, S., Treboux, D., Crowell, J. ve Albersheim, L. (2000). Attachment Security In Infancy and Early Adulthood: A Twenty-Year Longitudinal Study. Child Development , 71, 684-689. Wittenberg, M. T., and Reis, H. T. (1986). Loneliness, Social Skills and Social perception. Personality and Social Psychology Bulletin, 12, 121130. Yksel, G. (1997). Sosyal Beceri Eitiminin niversite rencilerinin Sosyal Beceri Dzeyine Etkisi.(Yaynlanmam Doktora Tezi). Ankara: Gazi niversitesi, Eitim Bilimleri Enstits.

115

EKLER

ERKSONUN PSKOSOSYAL GEL M DNEMLER LE Aada sizlerin eitli konulardaki dncelerinizle ilgili ifadeler bulunmaktadr. Her ifadeyi dikkatlice okuyarak kendi duygu ve dncenizi ne derece yansttn dnnz. Belirtilen seeneklerden size en uygun olan SADECE BR SEENE iaretleyiniz. RNEK: Kendimi tutarl ve ne istediini bilen birisi olarak gryorum ifadesi sizin dncenize tamamen uygunsa ve kendinizi her zaman byle gryorsanz Her zaman Doru seeneini, baz zaman farkl dnseniz bile ou zaman kendinizi tutarl ve ne istediini bilen birisi olarak gryorsanz ounlukla Doru seeneini, bu ifadenin size baz durumlarda uygun baz durumlarda uygun olmadn dnyorsanz Bazen Doru seeneini, ou zaman kendinizi tutarl ve ne istediini bilen birisi olarak dnmyorsanz Nadiren Doru seeneini, bu ifadenin kesinlikle size uygun olmadn dnyorsanz Hibir Zaman Doru Deil seeneini iaretleyiniz. Aratrma sonular tamamen gizli tutulacaktr. Aratrmamza katldnz iin teekkr ederiz. ounlukla Doru Her zaman Doru Nadiren Doru (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) Hibir zaman Doru deil (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) Bazen Doru (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C)

1. Olaylar bama geldikleri gibi kabullenebilirim. 2. Hayatma bir anlam veremiyorum. 3. Keke kendimi biraz daha fazla kontrol edebilsem. 4. Kendi bama karar veremiyorum. 5. Kendim hakkndaki dncelerimi sk sk deitiririm. 6. Herhangi bir (konuda durumda) yeni fikirler ileri srmekten kanmam. 7. Ben bu hayatta asla bir yere varamam. 8. Ne olmak istediimi net olarak biliyorum. 9. Nasl bir insan olduum hakknda kesin bir fikrim yok. 10. Dnya bana ok karmak geliyor. 11. Ne zaman kendim mutluluum iin ne zaman bakalarnn mutluluu iin (olmas) alacam bilirim. 12. Hayatta neyin nemli neyin nemli olmadn net (ak ) olarak biliyorum. 13. Hayallerimi gerekletirebilecekmiim gibi grnmyor. 14. Pek ok insann sahip olduu becerilere sahipmiim gibi grnmyorum. 15. Kim (ne) olup olmadm biliyorum. 16. Nasl bir insan olduumu biliyorum. 17. Duygularm kontroln kayglanyorum. 18. Kendimden olduka eminim. kaybedeceimden korkuyorum/

(A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A)

(B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B)

19. Bir ie balarken (bir konuda karar verirken) insanlarn bana verdii fikirleri yada dnceleri dikkate alrm. 20. almay sevmem. 21. Ben aslnda (zmde) kt biriyim.

117

22. Dier insanlar beni anlar. 23. alkanm. 24. Pek ok konuda kendimi sulu hissederim. 25. Kendime gerekten inanyorum. 26. Hayatta ne yapacama karar veremiyorum. 27. yi eyler asla fazla srmez. 28. e yarayan yararl bir insan olduumu dnyorum. 29. Pek ok ey yapan enerjik bir insanm. 30. Hedeflerime ulamaya alyorum. 31. Yaadm olaylar ne olursa olsun sonuta deerlendirebileceim bir eyler bulurum. 32. (K). Kz kadn olmann ne anlam geldiini biliyorum. (E). Erkek olmann ne anlam geldiini biliyorum . 33. Bence dnya ve insanlar temelde iyidirler. 34. Kendimden utanyorum. 35. imde baarlym. 36. Herkesin aleyhimde altn dndm zamanlar olur. 37. Kendimi seviyorum ve dierleri iin ifade ettiim anlamdan gurur duyuyorum 38.Hayatmn nereye gittiini gerekten bilmiyorum. 39. Tembel insanlara tahamml edemem. 40. Yapmamam gereken bir ey konusunda kendimi engelleyebilirim. 41. Kt eyler hep beni bulur. 42. Toplum iinde (insanlarla birlikteyken) n planda olmak isterim. 43. Doru olsalar bile bazen gerekleri inkar ettiim olur. 44. Bir grup iindeyken bile kendimi yalnz hissederim. 45. Zamanm ounu bombo-yararsz bir ekilde geiriyorum. 46. Dier insanlar kadar iyiyim. 47. Tercihlerimi kendim yapmak isterim. 48. Kararlarma gvenemem. 49. Herhangi bir eyin stesinden gelebilirim. 50. Akl ve beceri gerektiren eylerde pek iyi deilim. 51. Bir ii bitirene kadar takip ederim. 52. Lider olmaktansa bir liderin takipisi olmay tercih ederim. 53. Kendi ayaklarmn stnde durabilirim. 54. Bir konuda karar vermek bana zor geliyor. 55. Dier insanlara gvenirim. 56. zgr olmay severim baml olmak istemem. 57. Yeni maceralardan holanrm. 58. Yaptm ilerimi sonulandramam. 59.Yeni eyleri ve yeni yerleri kefetmekten holanrm. 60. lerimin stesinden gelemem. olumlu

(A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A)

(B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B)

(C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C)

(D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D)

(E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E)

118

EGO KMLK SREC LE Aada sizlerin eitli konulardaki duygu, dnce ve davranlarnz ifade eden cmleler bulunmaktadr. Sizden istenen her ifadeyi dikkatlice okuyarak bu ifadelerin sizi ne kadar ifade ettiini tamamen katlmyorum (A) la tamamen katlyorum (F) aralnda dereceli olarak dndkten sonra size uyan sadece bir seenei iaretlemenizdir. RNEK: Gelecekte beni gzel gnlerin beklediini dnyorum ifadesine tamamen katlmyorsanz (A), ounlukla katlmyorsanz (B), ksmen katlmyorsanz (C), ksmen katlyorsanz (D), ounlukla katlyorsanz (E), tamamen katlyorsanz (F) gibi bir dereceleme kullanabilirsiniz. Aratrma sonular tamamen gizli tutulacaktr. Aratrmamza katldnz iin teekkr ederim.
Tamamen Katlmyorum ounlukla Katlmyorum Ksmen Katlmyorum Ksmen Katlyorum ounlukla Katlyorum Tamamen katlyorum

1. almak istediim meslee karar verdim. 2. Politik prensiplerimin ve dncelerimin deimesini beklemiyorum. 3. eitli dini gr ve dnceler hakknda hala dnyorum (deerlendirme yapyorum). 4. Deer yarglarm sorgulama ihtiyac hissetmem. 5. Benim iin kimin iyi arkada olaca konusunda kendime gvenirim. 6. Yalansam bile kadnlarn ve erkeklerin toplumdaki rolleri ile ilgili dncelerim deimez. 7. Daima ayn politik dnceyi destekleyeceim. 8. Ailemdeki rolm konusunda kesin bir gre ulatm. 9. Evlenmeden nce flrtn gerekli olup olmad konusunda kararszm. 10. Farkl politik grlerin zerinde dnr anlamaya alrm. 11. Kimin benim iin iyi arkada olup olmayacan asla sorgulamam. 12. Deer yarglarm gelecekte muhtemelen deiir. 13. Dini konular hakknda insanlarla konutuumda dncelerimden emin olduum bir ses tonuyla konuurum. 14. Nasl bir flrt ilikimin olmas gerektiinden emin deilim. 15. Ailedeki yerimin nemini vurgulama ihtiyac hissetmedim. 16. Yakn bir gelecekte muhtemelen dncelerim deiecek. 17. Kadnlarn ve erkeklerin nasl davranmalar gerektii hakknda belirli bir gre sahibim. 18. Benim iin en iyi meslei bulabilmek iin farkl meslek alanlar hakknda bilgi edinmeye altm. 19. Yaadm farkl deneyimler kadnlarn ve erkeklerin rolleri hakknda dncelerimi deitirmeme sebep oldu. 20. Benim iin iyi olan bulmak iin birok farkl deerleri srarl bir ekilde tekrar tekrar denedim. 21. Nasl bir arkada aradmla ilgili dncelerimin gelecekte deiebileceini dnyorum. 22. Nasl bir flrt ilikisinin doru olacan aratrmaktaym. 23. Mesleki hedeflerimin ne olduuna karar verdim. 24. u andaki davranlarmn, benimsediim deerlerin aile yapma uygun olup olmadn deerlendirmekteyim. 25. Erkeklerin ve kadnlarn rolleri hakkndaki dncelerim asla deimeyecek.

(A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A) (A)

(B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B) (B)

(C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C) (C)

(D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D) (D)

(E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E) (E)

(F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F) (F)

119

26. Politik grlerimi asla sorgulamam. 27. Arkadalarmn sahip olmasn istediim zellikleri gzden geirmeme yol aan ok ey yaadm. 28. Benim dini grlerimden farkl grlere sahip olan birok kiiyle dini konular tartrm. 29. nandm deerlerin doru olup olmadndan emin deilim. 30. Mesleki beklentilerimi hibir zaman sorgulamam. 31. Aileme verdiim deerin derecesi (boyutu) gelecekte deiecek gibi. 32. Flrt etme konusuyla ilgili inanlarm kesindir.

(A) (A) (A) (A) (A) (A) (A)

(B) (B) (B) (B) (B) (B) (B)

(C) (C) (C) (C) (C) (C) (C)

(D) (D) (D) (D) (D) (D) (D)

(E) (E) (E) (E) (E) (E) (E)

(F) (F) (F) (F) (F) (F) (F)

120

YAKIN L KLERDE YA ANTILAR ENVANTER Aadaki maddeler romantik ilikileriniz dahil olmak zere yakn ilikilerinizde (arkadalk, dostluk gibi ) hissettiiniz duygularla ilikilidir. Sizden genel olarak, yakn ilikilerinizde yaadklarnz dikkate alarak aadaki ifadeleri deerlendirmeniz istenmektedir. Aadaki maddeleri yakn iliki iinde olduunuz kiileri dnerek cevaplandrnz. Her bir maddenin ilikilerinizdeki duygu ve dncelerinizi ne oranda yansttn karlarndaki 7 aralkl lek zerinde, ilgili harf zerine (x) koyarak gsteriniz.

1---------------2---------------3---------------4---------------5---------------6---------------7 Hi Kararszm/ Tamamen katlmyorum fikrim yok katlyorum

1. Gerekte ne hissettiimi birlikte olduum kiiye gstermemeyi tercih ederim. 2. Terk edilmekten korkarm. 3. Romantik ilikide olduum kiilere yakn olmak konusunda ok rahatmdr. 4. likilerim konusunda ok kayglymdr. 5. Birlikte olduum kii bana yaknlamaya balar balamaz kendimi geri ekiyorum. 6. Birlikte olduum kiilerin beni, onlar umursadm kadar umursamayacaklarnda endielenirim. 7. Birlikte olduum kii ok yakn olmak istediinde rahatszlk duyarm. 8. Birlikte olduum kiiyi kaybedeceim diye ok kayglanrm. 9. Birlikte olduum kiilere alma konusunda kendimi rahat hissetmem. 10. Genellikle, birlikte olduum kiinin benim iin hissettiklerinin, benim onun iin hissettiklerim kadar gl olmasn isterim. 11. Birlikte olduum kiiye yakn olmak isterim, ama srekli kendimi geri ekerim. 12. Genellikle birlikte olduum kiiyle tamamen btnlemek isterim ve bu bazen onlar korkutup benden uzaklatrr. 13. birlikte olduum kilerin benimle ok yaknlamas beni gerginletirir. 14.yalnz kalmaktan endielenirim. 15. zel duygu ve dncelerimi birlikte olduum kiiyle paylamak konusunda olduka rahatmdr. 16. ok yakn olma arzum bazen insanlar korkutup uzaklatrr. 17. Birlikte olduum kiiyle ok yaknlamaktan kanrm. 18. Birlikte olduum kii tarafndan sevildiimin srekli ifade edilmesine gereksinim duyarm. 19. Birlikte olduum kiiyle kolaylkla yaknlaabilirim. 20. Birlikte olduum kiileri bazen fazla duygu ve ballk gstermeleri iin zorlandm hissederim. 21. Birlikte olduum kiilere gvenip dayanma konusunda kendimi rahat brakmakta zorlanrm. 22. Terk edilmekten pek korkmam. 23. Birlikte olduum kiilere fazla yakn olmamay tercih ederim. 24.Birlikte olduum kiinin bana ilgi gstermesinin salayamazsam zlr yada kzarm. 25. Birlikte olduum kiiye hemen hemen her eyi anlatrm. 26. Birlikte olduum kiinin bana istediim kadar yakn olmadn dnrm. (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7)

121

27. sorunlarm ve kayglarm genellikle birlikte olduum kiilerle tartrm. 28. Bir ilikide olmadm zaman kendimi biraz kaygl ve gvensiz hissederim. 29. Birlikte olduum kiilere gvenip dayanmakta rahatmdr. 30. Birlikte olduum kii istediim kadar yaknmda olmadndan kendimi engellenmi hissederim. 31. Birlikte olduum kiilerden teselli, t yada yardm istemekten rahatsz olmam. 32. htiya duyduumda, birlikte olduum kiiye ulaamazsam kendimi engellenmi hissederim. 33. htiyacm olduunda birlikte olduum kiiden yardm istemek ie yarar. 34. Birlikte olduum kiiler beni onaylamadklar zaman kendimi gerekten kt hissederim. 35. Rahatlama ve gvencenin yan sra birok ey iin birlikte olduum kiiyi ararm. 36. Birlikte olduum kii benden ayr zaman geirdiinde zlrm.

(1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1)

(2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2)

(3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3) (3)

(4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4) (4)

(5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5) (5)

(6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6) (6)

(7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7) (7)

122