Karadeniz Teknik niversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii Blm Temel Elektroteknik Laboratuar Deney No:7 THEVENN ve NORTON TEOREMLER

R 1. Deneyin Amac: Devre analizinin nemli konularndan olan Thevenin ve Norton Teoremlerinin bizler tarafndan daha iyi anlalmasn salamak ve pratikte uygulann grmektir. 2. Teorik Bilgi: 2.1.Gerilim Kaynaklar: deal devre modelinde, gerilim kaynann ular arasndaki gerilim sabit olup, verdii akm miktarna bal deildir. Gerek bir gerilim kaynann modeli, ideal gerilim kaynayla buna seri bal ideal bir direntir. ki eittir.

2.1.1.

Bamsz Gerilim Kaynaklar: deal gerilim kaynann i direnci sfrdr. ekilen akm ne olursa olsun, ideal gerilim kaynann gerilimi deimez. deal bir gerilim kayna uygulamada yoktur. Baml Gerilim Kaynaklar: Gerilim kaynann gerilimi; gerilime ve akma bal olmak zere deiebilir. 2.2. Akm Kaynaklar: deal devre modelinde, akm kaynann ularndaki gerilim ne olursa olsun verdii akm sabittir. Bylece, ideal akm kaynann ak devre halinde verdii g sonsuzdur. Ancak, gerek akm kayna, kendinden ekilen g kk olduu hallerde, ideal ekle yaklar. ki eittir. 2.2.1. Baml Akm Kaynaklar: Akm kaynann salad akm, gerilime ve akma bal olarak deiir. 2.2.2.Bamsz Akm Kaynaklar: deal akm kaynann i direnci sonsuzdur. Bu akm kaynann ularna balanan diren ne olursa olsun, sabit akm verir. Uygulamada ideal akm kayna yoktur. Devre analizinde, ou zaman analizi yaplan devrenin akmnn veya geriliminin bulunmas istenir. lgilenilen elemann akmn veya gerilimini bulmak iin, evre Akmlar yntemi ,dm Gerilimleri yntemi, toplamsallk ilkesi, gen-yldz dnm ile thevenin ve norton teoremleri kullanlabilir. Bu yntemler, thevenin ve norton teoremleri hari, kullanlnca devredeki tm akm ve gerilimler ve bu arada ilgilenilen elemann akm ve gerilimi de bulunur. Grld gibi evre Akmlar yntemi ya da Dm Gerilimleri yntemi kullanldnda

2.1.2.

ilgilenilen elemann akm ve gerilimini bulmak iin btn devredeki akm ve gerilimleri bulmak zorunluluu ortaya kmaktadr. Burada akla u soru gelmektedir; acaba, devredeki bir elemann akm ve gerilimini bulmak iin daha ksa bir yol var mdr? Bu sorunun cevab, Thvenin ve Norton edeer devreleri ile verilmektedir. Bu bakmdan Thvenin ve Norton edeer devreleri, karmak devrelerin analizinde byk kolaylklar getirmektedir. Lineer bir NA devresinin (NA devresi, lineer diren, endktans, kapasite, lineer ok-ulular ve kaynaklardan oluan devredir.) herhangi baka bir NB devresine, A ve B ularndan balandn dnelim. NA ve NB devreleri yalnzca A ve B ularndan birbirine baldr. Daha ak bir deyile, rnein, N A devresindeki bir endktans ile N B devresindeki bir endktans arasnda magnetik yoldan bir ba yoktur. Lineer olma koulunun yalnzca NA devresi iin geerli olduunu tekrar belirtelim. A-B ularndaki v(t) gerilimi ile NB devresinin ektii i(t) akm, NA devresinin yerine Thvenin veya Norton edeer devresinin konulmasyla deimeyecektir. Karmak yapdaki NA devresinin yerine bir edeer devre konulmas, sz konusu akm ve gerilimlerin hesabn kolaylatracaktr. Thevenin teoremini uygulamak iin bir E0 gerilimine ve R0 direncine ihtiya vardr. Thevenin teoremini uygulayacamz aralk ak devre iken, yani diren yokken ve akm akmamaktayken hesaplanan gerilim E0 gerilimidir. R0 direncini bulmak iinse; bamz akm kaynaklar ak devre, bamsz gerilim kaynaklar ksa devre yaplr. Baml kaynaklara ve direnlere dokunulmaz. Bu durumda hesaplanan diren R0 direncidir.

Norton teoreminde ise bir I0 akmna ve R0 direncine ihtiya vardr. I0 akmn bulmak iin; norton teoremini uygulayacamz aralk ksa devre edilir. Bu durumda akan akm I0 akmdr. R0 direncini bulmak iinse Thevenin teoreminde uygulanan yollar aynen tekrarlanr. Bamz akm kaynaklar ak devre, bamsz gerilim kaynaklar ksa devre yaplr. Baml kaynaklara ve direnlere dokunulmaz. Bu durumda hesaplanan diren R0 direncidir.

Thevenin teoreminin R0 direnci teorik olarak sfr olmaldr. Ancak uygulamada sfr kmamakla beraber, sfra yakn ok kk bir deerdir. Norton teoreminin R0 direnci ise teorik olarak sonsuz olmaldr. Ancak uygulamada R direncine gre ok byk deer olur ki, bu bizim teorimize uygundur. 3. Deneyin Yapl:

Besleme kayna kapal (OFF) iken l aletini DC Voltmetre konumuna getirilir ve ekilde ki gibi devre kurulur.R1 in kontroln orta pozisyona (500 ) ayarlanr. Besleme kaynan alr (ON), voltmetrenin gsterdii deeri okunur. Bu deer Thevenin gerilimi E0 dr. Bu deer Tablo 1.de yerine yazlr. Besleme kaynan kapatlr ve l aleti DC Ampermetre konumuna getirilir. Besleme kaynan alr, l aletinin gsterdii deere baklr. Bu deer Norton ksa devre akm Ikd dir. Bu deer Tablo 1de yerine yazlr. Ampermetrenin ularn Rin orta ucu ile R2=470 un st ucu arasna balanr(R2den geen akmn llmesi iin ampermetre seri olarak balanmaldr). Ampermetrenin gsterdii deer okunur. Bu deer R2 den akan I akmdr. Bu deeri Tablo 1 de yerine yazlr. l aleti DC Voltmetre konumuna getirilir ve R2 nin ularna balanr. Bylece R2 yk direnci devreye ilave edilmi olur. Voltmetrenin gsterdii deer okunup Tabloda yerine yazlr. Besleme kayna kapatlr(OFF)(E gerilim kayna ksa devre edilmi demektir). 1 luk kademeli potansiyometrenin alt ucu ile devredeki r direncinin st ucu 3

aras birletirilir. Yk devreden karldktan sonra R1 in orta ucu ile asi (sfr potansiyeli) arasndaki diren llr. Bu deer Thevenin ve ayn zamanda Norton empedansnn r deeridir. Bu deer tabloda yerine yazlr. Thevenin EMK(E0) Norton Empedans(r) Akm(Isc) Yk Gerilim Akm

4,971 V

291ohm

19mA

3,069V

5mA

llen EMK gerilimi E0= 4,971 V llen K/D akm Ikd= 5 mA