ELEKTROMOTOR KUVVET YNNN BULUNMASI

ekil 7.9. EMK ynnn bulunmas

Manyetik alan iindeki bir iletkende retilen elektromotor kuvvetinin yn, manyetik akn ynndeki deimesiyle veya mknatsn kutuplarnn deimesiyle ile birlikte deiecektir. Eer ekildeki dzenekte akm soldan saa doru akacak olursa iletken ubuk ok ynnde hareket edecektir. EMK'nn yn Fleming'in sa el kural kullanarak anlata biliriz.

ekil-7.10 Fleming'in sa el kural

Sa elin ba parma, iaret parma ve orta parman bir birine dik olacak ekilce almas ile. iaret parma akmn ynn (manyetik kuvvet izgilerini), ba parmak kuvvet ynn ve orta parmak ise manyetik alan ynn (manyetik kuvvet izgilerini) gsterir. (ekil 7.10)

MANYETK ALANIN DNDRME ETKS Bir doru akm motoru, stator ve rotor olarak adlandrlan iki ksmdan oluur. Dk gl motorlarda stator olarak genellikle sabit mknats kullanlr. Rotorda ise sarmlar yer alr. Akmn sarglardan geiini salamak zere motor zerinde fra-kollektr yaps bulunur. Bu yap, motorun dn srasnda sarmlardan geen akmn belirli zamanlarda yn deitirmesini de salar. Bylece rotordaki iletkenlere etkiyen manyetik kuvvet hep ayn ynde olur. ekil 4-8'de bir doru akm motorunun alma prensibi grlyor. ekil 4 Statorda yer alan mknatslar manyetik alan salar. Manyetik alann yn N kutbundan S kutbuna dorudur.

ekil 5 Fra-kollektr yaps sayesinde iletken ereveden akm geer

ekil 6

Manyetik alan iinde akm geen iletken ereveye bir kuvvet etkir. Bu kuvvet, erevenin bir tarafnda yukar doru iken, dier tarafnda aa dorudur.

ekil 7 Manyetik kuvvetin etkisiyle, iletken ereve dnmeye zorlanr.

ekil 8 Fralara gerilim uyguland srece dnme hareketi devam eder

DORU AKIM MOTORLARI Doru akm makineleri ister motor, ister generatr olarak alsn, stator kontrol sarglarnn besleni biimine gre iki gruba ayrlr. 1 . Serbest uyarmal makineler, 2 . Kendi kendini uyaran yada besleyen makineler. Kendi kendini uyaran yada besleyen makinelerde, a ) nt uyarmal makine ( nt makine ) b ) Seri uyarmal makine ( Seri makine ) c ) Hem nt hem de seri uyarmal makine ( Kompound makine ) olmak zere grupta toplanr. 1.Serbest uyarmal makineler Serbest uyarmal makinenin uyarma sargs, makineden ayr bir doru gerilim kaynandan beslenir. Kontrol sistemlerinde kullanldnda serbest uyarmal makinenin bu sargsn, zamann istenilen annda bir gerilim fonksiyonu uygulanabilir. Serbest uyarml makinenin edeer devresi ekil 1.1 de gsterilmitir. Bu edeer devre, makine lineer olarak kabul edilerek elde edilmitir. Hareketten dolay rotor sarglarnda meydana gelen hareket 3

gerilimi bir baml kaynak olarak gsterilmitir. Makinenin deiik sarg elemanlarna ilikin sabitler yada parametreler edeer devrede verilmitir. Edeer devre, ekildeki ok ve referans ynlerine gre generatr olarak izilmitir. Edeer devrede, 1 ve 2 ularndan iq akmnn seilen ok referans yn ile d devreye g verilmektedir. Lc, Rc yardmc kutup sarglarn Lk, Rk da kompanzasyon sarglarn gsterir. Yardmc kutup ve kompanzasyon sarglar rotor ile seri bal olduundan bu sarglarda rotor akmn tarlar. 2 . Kendi kendini uyaran yada besleyen makineler a ) nt uyarmal makine ( nt makine ) nt (Shunt) uyarmal doru akm motoru, alan sargs endvi sargsna paralel bal olan DC motordur. Karakteristik zellii ise, devir saysnn yk ile ok fazla deimemesidir. Bu zelliinden dolay yaklak sabit devir says istenen yerlerde tercih edilir. Tabii bu zelliine ek olarak DC motorlarn devir says ayar karakteristii ok iyidir. b ) Seri uyarmal makine ( Seri makine ) Uyartm sargs endviye seri balanan motorlara seri motor denir. Yaps: Seri dinamoda olduu gibi, doru akm seri motorunda da endvi ile kutup sarglar birbirine seri balanmtr. Seri makine hem dinamo hem de motor olarak seilebilir. zellikleri: 1- Seri motorlarn yol alma annda momentleri ok yksektir. Bu nedenle yol alma annda yksek moment istenilen yerlerde kullanlr. 2- Devir saylar ykle ok deiir. 3- Bota (ykszken) hibir zaman altrlmazlar. Aksi halde devir saylar ok ykselerek motorun paralanmasna neden olurlar. Bu nedenle seri motorlar iyerine ya dili ile veya direkt olarak balanmaldr.Kay ve zincirle hibir zaman balant yaplmamaldr. c ) Hem nt hem de seri uyarmal makine ( Kompound makine ) Kompunt motorlarn seri ve nt sarg olmak zere iki uyartm sargs vardr. Seri sarg endviye seri bal olup, nt alan kuvvetlendirecek veya zayflatacak ynde alr. Kompunt motorlar yapl bakmndan nt ve seri motorlarn birlemesinden meydana geldii iin, zellikleri bu iki motorun karakteristik zelliinin aynsdr.