NDEKLER ZET...ii ABSTRACT...iii NDEKLER........iv EKLLER LSTES..vii TABLOLAR LSTES...viii GR...1 a.Problem.1 b.Ama..2 c.nem..3 d.Sayltlar3 e. Snrllklar..4 f.Tanmlar.

4 g.Ksaltmalar4 ARATIRMA YNTEM.5 a.Aratrma Modeli.5 b.Evren ve rneklem..6 c.Verilerin Toplanmas..6 d.Verilerin zm ve Yorumlanmas6 BRNC BLM : RETM YNETMNN TARHSEL GELM7 1.1. El Sanat Tarz retim .....6 1.2. Kitlesel retim.....12 1.2.1. Kitlesel retimin zellikleri......15 1.2.2. Kitlesel retimin Avantajlar ve Ykselii.. ...17 1.2.3. Kitlesel retimin D....18 KNC BLM : YALIN RETM..24 2.1. Yaln retimin Ortaya k....24 2.2. Yaln retimin zellikleri.....26

2.3. retim Uygulamalar Bakmndan Yaln retim.29 2.3.1. Tam Zamannda retim......29 2.3.2. Kanban Sistemi.....32 2.3.3. Hcresel malat....32 2.3.4. Bir Dakikada Kalp Deitirme..33 2.3.5. Toplam retken Bakm...33 2.3.6. Poka Yoke (Hata Yaltm).34 2.3.7. Srekli Gelime (Kaizen)35 2.3.8. Endstriyel Dzen - Temizlik (5S)36 2.3.9. Grsel Kontroller.....37 2.3.10. Yaln Organizasyon...37 2.3.10.1. Ezamanl Mhendislik.......39 2.4. Lojistik ve Tedarik Zinciri Asndan Yaln retim..40 2.4.1. Lojistik Asndan Yaln retim..40 2.4.2. Tedarik Zinciri Asndan Yaln retim.....41 2.4.2.1. Yaln Tedarik Zinciri44 2.4.2.2. Tam Zamannda retim Ortamnda Satn Alma.45 2.5. Trkiyede Yaln retim....46 2.6. Yaln retim ile lgili Sonular....47 2.6.1. Yaln retime Eletiriler...50 2.7. eviklik Neden Gereklidir ?................................................54 NC BLM: EVK RETM..58 3.1. evik retimin Tanm...58 3.2. eviklik Yalnlk likisi.......61 3.3. eviklik Esneklik likisi...65 3.4. evik retimin zellikleri...66 3.4.1. Mteri iin Deer retmek.....69 3.4.1.1. Kiiselletirilmi rnler..70 3.4.1.2. Kiiye zel Kitlesel retim..70 3.4.1.3. Kiiye zel Kitlesel retimin zellikleri. 72

3.4.1.4. Kiiye zel Kitlesel retimin Yararlar.....74 3.4.2. birlikleri..75 3.4.2.1. Sanal Takmlar78 3.4.3. Deiimi ve Belirsizlii Ynetmek....79 3. 4. 3. 1. Planlanmam Deiimin Kontrol.81 3. 4. 3. 2. Esneklik : Deiimin Etkileri ile Baa kmak...83 3.5. evik Tedarik Zinciri......85 3.6. Trkiyede evik retim....88 3.7. lm...89 3.7.1.eviklik ile lgili Aratrmalar89 3.7.1.1. Sharp (1999)................................................83 3.7.1.2. Katayama ve Bennet (1999)..........................90 3.7.1.3. Jackson ve Johansson, (2003).......................90 3.7.1.4. Sharifi ve Zhang (2001)...............................91 3.7.1.5. Yusuf vd. (2003).........................................93 DRDNC BLM : KARILATIRMALI RNEK OLAY ALIMASI.94 4.1. A letmesi ile lgili Bilgiler....94 4.1.1. A letmesi ile lgili Sonular96 4.2. B letmesi ile lgili Bilgiler..106 4.2.1. B letmesi ile lgili Sonular.106 4.3. Teknoloji Kullanm ile lgili Sorular ve Cevaplar..114 Sonular ve neriler....115 Kaynaka.121 eviklik Sanal

ekilLER Listesi ekil 1. Gelime Yaklamlar..29 ekil 2. 1990l Yllarda Deiim Sonucu Elde Edilen Kazanmlar...79 ekil 3. eviklik Modeli....92

TabloLAR Listesi

Tablo 1. retim Ynetiminin Tarihsel Geliimi ......7 Tablo 2. El-sanat Tarz retim le Seri retimin Karlatrlmas...16 Tablo 3. alan Bana Yaratlan Deer ($).........26 Tablo 4. Yaln retimin Kitlesel retim le Amalar Asndan Karlatrlmas........27 Tablo 5. Yaln retim le Kitlesel retimin Karlatrlmas....28 Tablo 6. Geleneksel ve Yaln rgtlerin Ynetim Asndan Karlatrmalar.38 Tablo 7. Yaln Uygulamalar ve Sonular.49 Tablo 8. evik retimin Farkl Aratrmaclara Gre Tanmlar.58 Tablo 9. Srekli Gelime ile evik retim Modeli Arasndaki Temel Farklar....55 Tablo 10. evik retimin Yaln retim ve Kitlesel retim le eitli Kriterlere Gre Farkllamas ..............64 Tablo 11. Kitlesel retim le Kiiye zel Kitlesel retimin Karlatrlmas.................................................................74 Tablo 12. Geleneksel ve Sanal Takmlarn Karlatrlmas78 Tablo 13. 1980lerde ve 1990larda Baz Deiim Giriimleri..80 Tablo 14. Tedarik Zincirinin Aamalar...86

Giri

a. Problem
Pazarlarn globallemesi, snrlarn kalkmas, pazarlarn

deikenliinin artmasn

tketiciye verilen nemin daha da artmasn

salamtr. malat sektrndeki iletmeler de tketiciye daha ok nem vererek tketici istekleri dorultusunda deiime hzla cevap verebilen imalatlar olmaya almaktadrlar (Parkinson, 1999: 134). Deiim hznn ve belirsizliin yksek olduu bir evrede faaliyet gsteren imalat iletmeleri, mteri ihtiyalarn karlayabilmek ve rekabet edebilmek iin maliyet ve kalitenin tesinde rekabet etmek zorundadrlar (Youssef, 1992: 134). Rekabet edilecek dier yeteneklerin, esneklik ve rn eitlilii olduundan bahsedilmektedir (Noori, 1996). Fakat bunlarn da rekabette yeterli olmad gr vardr ve sadece esneklikle tanmlanamayacak bir rekabeti yetenee ihtiya vardr. Hzla deien pazar koullar iinde, kalitenin yannda yksek esneklik ve pazar isteklerine hzl cevap verebilmek, imalat iletmeleri iin temel sorun haline gelmitir (Gnesekaran vd., 2001). malat iletmeleri deiimin uzun ortaya kard kendi frsatlardan sonlarn yararlanmakta baarsz olmular ve deiime kar uyum salayabilme konusundaki baarszlklarnn, vadede hazrlayabileceini ngrmlerdir. London Business School tarafndan yaymlanan Made in Britain adl rapor da bu ngry destekler niteliktedir. Raporda ngilteredeki iletmelerin amalarna ulaamamalarnn temel sebebi olarak devlet politikalar, faiz oranlar veya kaynak bulma gl deil deiime abuk adapte olamamalar gsterilmektedir (Sharp vd., 1999). eviklik kavram, iletmelerin evrelerindeki deiimin, mevcut geleneksel imalat organizasyonlarnn baa kabileceklerinden daha

hzl olmas sonucu, 1991 ylnda ortaya atlmtr (Hormozi, 2001: 132). evik retim kavram mteri isteklerindeki, pazar koullarndaki deiimlere tam olarak ve hzla cevap verebilen retim yapsn ifade eder (Parkinson,1999: 135). evik bir iletme deiimlere ok abuk ve kolayca uyum salayabilen bir iletme, eviklik ise srekli deiim iinde olan bir evrede ilikileri baarl yeniden olmaya ve alrken, operasyonlar, sreleri, olarak hzla biimlendirme yetenei

tanmlanmaktadr. evik retim, imalat ve montajda yeni ve devrim niteliinde bir yntemdir. El iilii, kitlesel retim ve yaln retimden sonra retim ynetiminin evrimindeki son basamaktr (Hormozi, 2001: 132-135). evik retim son yllarda, gerek aratrmaclarca gerekse dnyann nde gelen iletmelerince zerinde nemle durulan bir yaklamdr. Gerekli eviklii kazanamayan iletmelerin gelecekte rekabet glerini kaybedecekleri ngrlmektedir. Literatrdeki boluk ve iletmelerdeki uygulamalar, konu hakknda lkemizde nemli bir eksiklik olduunu maliyet boyutlar ve ile gstermektedir. almann ortaya ederken, yapsna genel deiim deien uyum olarak mteri salamada dnyadaki imalat kmasndaki temel problem imalat iletmelerin bir yandan kalite, rekabet pazar almada kaldklar gereksinimlerine yaadklar iletmelerin kar deien

skntlardr. karya

problemi,

boyutundan incelenmitir.

b. Ama
Bu aratrmann amac, imalat iletmelerinin deiimlere rekabeti cevap

konumlarn temel

srdrebilmeleri, evik

evresel

verebilmeleri ve belirsizliklerden frsat yaratabilmeleri iin bir oluturan retim yaklamnn iletmelere 8

salayabilecei faydalar aratrmaktr. Bu ama dorultusunda yeni bir yaklam olan evik retim konusunda literatr aratrmas yaplacak ve karlatrmal ne denli rnek olay aratrmas ve yaplarak nerilerde literatrdeki yaklamlarn farkl sektrlerden seilen iletmelerde, uygulamaya bulunulacaktr. yansd llecek

c. nem
Gelimi lkelerdeki imalat iletmelerinin evik birer imalat olma yolunda youn aba gsterdikleri grlmektedir. eviklik 21. Yzylda imalat iletmelerinin retim stratejisi olarak grlmektedir (Nagel ve Bebargava, 1994; Narasimhan ve Das, 1999). El sanatlar ile retim, kitlesel retim ve yaln retimden sonra ortaya km iin olan ve retim ynetimi bir dncesinin olduu geliimindeki son nokta olarak grlen evik retimin, imalat iletmeleri devrim niteliinde yaklam belirtilmektedir (Hormozi, 2001: 132-135). Bu konuda yerli literatrde nemli bir eksikliin bulunduu bir gerektir ve son yllarda yabanc literatrde zerinde nemle durulan bir konu olan evik retim hakkndaki aratrmann yerli literatre salayaca fayda aktr.

d. Sayltlar
retim ilemler ynetimi konusundaki aratrmalar genelde rnek olay almas eklinde yaplmaktadr. Yaplacak olan literatr aratrmas ve karlatrmal rnek olay almas, aratrma yntemleri literatrnce desteklenmektedir.

e. Snrllklar
Aratrma konusu ok boyutlu ve kapsam geni olan bir konudur. Yaplan aratrmalarda da ampirik konunun almalarn doas gerei olarak literatr olay eksikliinden snrllk bahsedilmektedir. Ayrca

Trkiyede pek uygulamasnn olmamas uygulama iin ayr bir oluturmaktadr. olmas ayr Gnmzde bir ynetim felsefesi almada uygulanmaktan ziyade evik retimin eitli ynlerinin ayr ayr uygulanyor dikkate snrllktr. olan aratrmasna byk nem verilecektir. Bu balamda zaman kst alnacaktr. Yaplacak karlatrmal rnek almasnda konunun uygulanabilirlii, zaman ve maliyet kstlar dikkate alnacaktr.

f. Tanmlar
eviklik : Bir retim sisteminin, mteri isteklerini karlamak zere, sradan yeteneklerin tesinde yeteneklere sahip olmas, rnleri, retim hatlar iinde hzla deiime gidebilmesi demektir. evik retim : Deien dnyada, rekabeti konumu srdrebilmek iin gerekli olan, deiimlere hzl cevap verebilme amal retim stratejisidir. evik Tedarik Zinciri : Gl bir teknolojik altyap ile sanal iletmeleri ieren, tedarik zincirinin her halkasnda deiime hzl cevap verebilen tedarik zinciridir.

g. Ksaltmalar
CAD : Computer Aided Design (Bilgisayar Destekli Tasarm) CAM : Computer Aided Manufacturing (Bilgisayar Destekli malat)

10

CIM malat)

: Computer Integrated Manufacturing (Bilgisayar Entegre

IMVP: International Motor Vehicle Program (Uluslarars Motorlu Aralar Program) JIT : Just In Time (Tam Zamannda retim) TB : Toplam retken Bakm TZ : Tam Zamannda retim TKY : Toplam Kalite Ynetimi KOB : Kk ve Orta Boy letme

ARATIRMA YNTEM
a. Aratrma Modeli Tez almas farkl sektrlerden iki iletmede mevcut retim yaplarnn analizi, eviklik dzeylerinin llmesi amac ile inceleme yaplmas eklinde gereklemitir. almann rnek olay almas eklinde Bylece yaplmasnn birebir eitli nedenleri vardr. lk neden, bir iletme anket yneticilerinin %99unun evikliin ne anlama geldiini bilmemeleridir. grme yaplmadan gerekletirilecek almas ile ortaya kabilecek yanl ve eksik anlamalarn nne geilmeye allmtr. Bunun yannda incelenen kavram ok boyutlu olduundan ve kantitatif deerlerden ok kalitatif verileri gerektirdiinden birebir inceleme ile yaplan rnek olay almas uygun grlmtr. Bu aratrma ynteminin seilmesinin bir dier nedeni de konunun ayrntl inceleme gerektirmesidir. nceleme yaplan iki iletmeden birisi (A iletmesi) yazarn 2000 ylnda staj almas gerekletirdii bir iletmedir. Yazar 2000 ylndan beri iletme hakknda pek ok defa bilgi edinmitir. Edinilen bilgiler nda iletmenin son bir ylda makine yatrmlar, tesis yerinin yeniden dzenlenmesi gibi almalar ile 11

esnekliini

arttrma

yolunda

ilerlemesi

incelenmitir.

rnek

olay

almas ise fabrikann son bir ylda sonucu ortaya kmtr.

incelenmesi ve bilgi alnmas

B iletmesi ise benzer ekilde yazarn 2002 ylnda alt aylk bir proje almas gerekletirdii iin gemiten beri bilgi sahibi olduu bir iletmedir. letme 2003-2008 dneminde 168 milyon $lk yatrm gerekletirmeyi planlamaktadr. letme lastik sektrnde Trkiyenin nde gelen iletmelerindendir. rnek olay almas son bir yl iinde gerekletirilen bir fabrika ziyareti ve bununla birlikte yaplan almalar hakknda gerekleen grmeler sonucunda ortaya kmtr. b. Evren ve rneklem Aratrmann evreni eviklik kazanmaya ynelik alma yapan iletmeler, rneklemi ise tekstil ve lastik sektrlerinden iki iletmedir. c. Verilerin Toplanmas almann grerek gerekletirilmesine Ayrca veri ynelik veri toplama tesislerin birincil ayrntl

kaynaklardan ve iletmelerin ilgili departman yneticileri ile yz yze salanmtr. toplanan incelemesi gerekletirilmitir. Veri toplama ilemi fabrika incelemesi ile snrl kalmam, ilgili departman ynetici ve alanlar ile temas halinde olunup grlerek veriler toplanmtr. d. Verilerin zm ve Yorumlanmas Veriler, eviklik kavram dorultusunda deerlendirilip

yorumlandktan sonra gereken neriler yaplacaktr. .

12

BRNC BLM : RETM YNETMNN TARHSEL GELM

almada incelenen evik retim kavramnn daha iyi anlalmas iin kendinden nceki retim modellerinin incelenmesi gerekmektedir. Gemie edilebilir. retim bakldnda Bylece, 1764 ylnda kol James Watt yar tarafndan kalifiye buhar iiler ve makinesinin icat edilmesi fabrika sisteminin balangc olarak kabul makinalar gcnn, sanatkarlarn yerini alm, fabrika tipi retimin temelleri atlm ve tesisleri farkllamaya, deimeye balamtr (Demir Gmolu, 2003). Teknolojideki hzl ilerleme ile birlikte imalatta kullanlan yntemler ve yaklamlar da hzla deimitir. Bu deiimler ve bu deiimleri gerekletirenler Tablo 1.de grlmektedir. Tablo 1. retim Ynetiminin Tarihsel Geliimi
Y l B i r ey /K u r u l u D e i i m

17 7 6

Ad a m Smi t h

b l mnn ekono mik yarar lar n n f ark n a v arm tr .

1790

Eli W hitney

Stand ar tla tr ma , k a lite kon tro l, ma liye t mu h as eb es i k avra mla r n gnd eme getir mi t i r .

1801

Joseph- Mar ie Jacquard

Doku ma

tezgah lar

ile

ilg ili

geli imlerd e

bu lunarak

doku ma end str isind e devr im yap m lard r .

1832

Char le s Babage

b l m v e zaman etdnd en b ahsed en ilk k i id ir.

13

1881

F. Taylor

Yn tem

ve

zaman

iyile tir me

u yg u l a ma l a r

g er ek le tirmi t i r .

1905

A.K .Er lang

lk ku yruk kuram u ygu la ma s n , telefon end str isind e g er ek le tirmi t i r .

1908

C.E. Kno app el

Ba aba ema l a r n ilk k e z ku llanan k i id ir.

1911

F. Taylor

Bilimsel Yn e timin lke ler i ad l kitab yazm tr.

1913

H. Ford C. Sor enson

lk

h areketli

o to mob il

mon taj

h a ttn

o lu tu rup

a l tr m lard r.

1913

H.L. Gann t

Faaliyetler in progr amlan masn d a b ir a r a o la r ak G an t t e ma l a r n ta n tm tr .

1927- E l ton Ma yo 1933

gcnn

mo tiv asyonu

i in

yen i

b ir

yak la m

g e li t ir mi t i r .

1931

W . Sh ewhart

s ta t i s t ik k a l i t e k o n tro l z e r in e a l ma lar ya p m v e k a l i te e ma l a r n g e li t ir mi t i r .

1934

ng ilterede yn eyle m ara tr ma s grubu

K ar ma k

sistem

p r o b le ml e r ine

s a ys a l

z mle r

o lu tu r mu la rd r.

1940

S.T.Mitro fanov

Grup tekno loj isi kav ramn or ta ya atan k i id ir.

1946

J. Mauch y v e J.P. D ij ita l b ilg is a yar g e li tir mi lerd ir. E ck er t

1947

C. Dan tizg, W . Orch ard vd.

Doru sal

progr amlama

ve

simp le x

z m

yn te min i

ku llan ma sun mu la rd r.

14

1950

C. Ch arn es W .W . Co o p e r H . Ra iff a v d .

Doru sal olma yan progr amlama v e stokastik modeller zer ind e a l ma la r yapm l a r d r.

1950

W .E. D e ming

Tesis ap nd a k a lite kon tro l s is te mle r in i g e li tir mi t i r .

1951

H. F. D ick ey

A BC stok an aliz in i g e li t i r mi t i r .

1951

Sp err y Un ivac

Ticar i d ij ital b ilg isayar la r g e li tirmi t i r .

1954

G ener a l Electr ic

Bilg is ayar, i letmecilik alan nda ilk k e z ku llanlm tr .

1954

Juran

Kalite

yn e timin

soru mluluund ad r

an lay n

g e tir mi tir.

1957

Du Pon t Comp .

Kr itik Yo l Metodunu (CPM)g eli t ir mi t i r .

19 5 8

Booz,

A lle n

v e Program De er l en d ir me v e G zde n G e ir me T ek n i in i ( PE RT) ge l i t i r mi lerd ir.

H a mi l t o n

1950- A. B.D. 1960

ve

Bat Simu lasyon, ku yruk teor isi, k arar teorisi, matema tik sel progr amlama, b ilg is ayar don an m v e ya z lmla r , sa ysa l d enetimli tezgah lar (CNC) ku llan lma y a b a lanm tr . Malzeme ih tiya p lan lama s ( M RP ) s is t emi n i

Avrup ad aki ara tr ma c l a r

1960

J. Or lick y O. W igh t

g e li t ir mi l e r d ir.

1961

Cro sb y

K alite cr etsizd ir f ikrin i or taya atm v e i l k k e z s f r h a ta yak la mn u yg u lama y a g e ir mi t i r .

1961

J. Forr ester

Yn e time sistem yak lamn getirmi t i r .

15

1962

I shak aw a

lk k e z k a lite grup lar n o lu tur mu tur.

1970 A. B.D. v e Avrup a ler

Y az lmla r n ku llan mn ya yg n la tr m lar ve ma lat K a ynak l ar P l an l a ma s n ( MRP II) g e li t ir mi l e rd ir .

1970

To yo ta

Tam Zama n nd a r e t i m ( JIT) ya yg n la tr lm tr.

1980 Ja p o n Fir ma l a r ler

T o p la m Sistemin i

Kalite ve

Y n e t imin i, verimlilik

Tam

Z a ma n nda

r etim

iyile t ir me

k av r a ml a rn

Japon yad an Dn ya ya yaym lard r. 1980 Mhend islik ler D i sip l in l er i Robo tlar, Bilg is ayar Destek li Tasarm ( CAD) , Bilg isayar Destek li retim (CAM), Bilg is ayarla B tn lei k r e ti m ( CI M) , E snek ma lat Sistemleri (FMS ) geli t ir i lmi t i r . 1980 E.Go ldr a tt ler Senkron ize r etim, k s tlar teorisi ve op timize retim tekno loj isi (OPT) z er ind e dur mu tur.

1980 X erox ler

K yaslama (Ben ch ma rk ing) yak la mn or ta ya atm tr .

1988

Mo toro la

6 Sig ma yakla mn or ta ya k ar m ve u ygu lam tr .

1990 G en er a l lar v e I BM

Ele c tr i c 6 S ig ma y u ygu layar ak b yk baa r la r e ld e e t mi l e r v e yayg n la ma s n s a lam l a r d r.

1990 K a l i te n c l e r i v e TK Y yak l amn n ya ygn la ma s ve ISO 9000 ser isin in lar U lu sl ar ar as Stand ard iz asyon 1990 rg t M. Hammer k a lite ser tif ik asyonund a ku llan l ma s n yayg n la trm l a r d r. D e i im Mh end is li in i or ta ya kar m tr.

1990 A BD hk me ti, lar N e ts cap e Cor. , Microsof t

n tern e t, Web, elek tronik tesis or taya k m tr.

16

1990 J . P . W o ma ck lar D. T. Jon es D . Ro o s 1990 I ac co ca Ins titu te lar

Y ap tk lar ar a tr malar sonucund a Y a l n r etim K avra mn or taya k arm l a r d r.

ev ik re tim ( Ag ile Manu fa c tur ing ) k avramn or taya kar m lard r.

Kay nak: reten , (2002), retim Yn e tim i, stanbu l, Gazi K itabev i, nc Bas m, s.25-30 ; K idd, P. T., (1994), Ag ile Manu fa ctu r ing: Forgo ing New Frontiers, Add ison-W isley, Re ad ing, MA.; h ttp ://www.g eo c ities.co m/alti_sig ma.

retim ynetiminin bu geliimi retim modelleri bakmndan 4e ayrlarak 135) : El sanat tarz retim, Kitlesel retim, Yaln retim, evik retim eklinde sralanabilir. Her model, dnyann belirli bir blgesinde ortaya kmtr ve her model iin dnyann belli bir blgesinde uzmanlalmtr. El sanatlar tarz retimin uzman Avrupadr ve Avrupa tarafndan dnyada baskn retim yaps haline getirilmitir. Benzer ekilde kitlesel retim Amerikada ortaya kmtr. ABDnin bu modelde uzman ve nc lke olmas ile model dnyada baskn retim yaps haline gelmitir. Bu modellerden sonra ortaya kan yaln retim ise Japonyada ortaya kmtr ve bu modelin uzman da Japonlardr (Hormozi, 2001: 135). incelenmektedir. Bu modellerin her biri zamann gereksinimlerine gre ortaya kmtr. Bu modeller (Hormozi, 2001: 132-

17

1.1. El-Sanat Tarz retim

El-sanat retim yaps, bugnk modern makinalarn, modern yntemlerin ve teknolojinin var olmad 1800-1930 yllar arasnda retim faaliyetlerinde baskn olarak kullanlan sistemdir. El-sanat retim tarznn baskn retim yaps olarak varln srdrd dnemlerde evresel koullar ayndr ve deiim azdr (Agrawal ve Hurriyet, 2004). El-sanat tarz retim sistemlerinin en eskisi olarak bilinmektedir. Atlyeler siparie gre alrlar ve sipariler piyasada olan dier rnlerin genellikle birer trevidir (Hormozi, 2001; 134). El-Sanat tarz retim trnde retici, tketicinin istediini yapmak iin usta seviyesinde iiler ve basit fakat deiken aletler kullanr. Bugnk rnekleri dekoratif sanat almalar, smarlama mobilya, terzilik ve halen birka irkete yaplan smarlama spor arabalardr. Bu rnler genellikle smarlama rnler olduklarndan her mteri iin ayr bir rn retilir ve rn standardizasyonu yoktur. Ayrca ok pahal olan bu smarlama rnler, satn alma gc yksek olan bireylere hitap etmektedir (Womack vd., 1992: 13). El-sanat retim tarz bilgi, beceri ve tecrbenin genelde aile

fertleri arasnda kuaktan kuaa ya da usta rak ilikisi eklinde aktarlmas ile gelimitir (Agrawal ve Hurriyet, 2004). El-sanat retim tarznda retim kapasitesi ok dktr. rnein 1890larn banda dnyann bir numaral otomobil reticisi olan P&L irketi ylda bir ka yz adet otomobil retiyordu. Ayrca kitlesel retimin temel prensibi olan retim miktar arttka maliyetlerin dmesi gerei el-sanat tarz retim iin geerli deildir. rnein P&L ylda 200.000 adet otomobil yapmay deneseydi birim otomobil maliyeti ylda 20 adet rettii durumdaki maliyetten farkl olmayacakt. El-sanatlar ile otomobil retimini bugne dek srdren Aston Martin firmas 1926-1991 yllar arasnda 10.000 adetten daha az sayda otomobil retmitir. Firma 18

kk apl ve benzersiz olmay srdrerek el-sanat retim tarznn getirdii yksek fiyatlar sayesinde yaamn srdrmektedir (Womack vd., 1992: 22-25). El-sanat retim sisteminde alanlar, rn tasarmn, makina ilemlerini ve dier tm imalat ilemlerini kontrol etmektedirler. retim srecinin tamamna hakim olduklar iin birden ok vasfa sahiptirler ve uzmanlama yok denecek kadar azdr (Akgeyik, 1998; 48). El-sanat tarz retimde iilerin bo zaman ve yaratclklar kitlesel retime gre daha yksektir (Hormozi, 2001: 135). alanlar iin terfi kelimesi ise ileride kendi atlyelerini amakla e anlamldr (Gunasekaran, 2001: 26). El-sanat retim sisteminin basitlii rgtlenme yaplarn da etkilemitir ve ademi merkezileme hakim olmutur. malat paralar bamsz ayr kk imalat birimlerinden gelmektedir. Ynetici patron ayrmnn belirginlemedii byle bir rgtlenmede tketici ve alclarla ilikiler bireysel olarak ve dorudan yrtlmektedir (Akgeyik, 1998; 48). Atlye sahipleri mterilerle bire bir iliki kurmaktadrlar. Toptanc veya distribtrler yoktur (Gunasekaran, 2001: 26). El-sanat retim tarznn getirdii yksek maliyet, standart rn retememe ve snrl kapasite sorunlarna zm olarak 20. Yzyln balarnda standartlamann ve rasyonelliin ynetim dncesi iinde nem kazanmas ile birlikte kitlesel retim kavram ortaya kmtr (Agrawal ve Hurriyet, 2004).

1.2. Kitlesel retim

El-sanat retim tarznn dk kapasitesi ve rnlerin ok pahal olmas, yeni fikir ve yntemleri gerekli klmtr. Adam Smithin iblm ve uzmanlama ile ilgili nerileri ve Eli Ehitneyin retimde standardizasyon ve birbirinin yerine kullanlabilir paralar ile ilgili nerileri, kitlesel retimin temelini oluturmutur. Fakat el-sanat retim 19

tarzndan

kitlesel

retime

geite

Frederick

W.

Taylorun

ortaya

koyduu, sonradan Taylorizm olarak adlandrlan bilimsel ynetim hareketi nemli rol oynamtr. Bahsedilen sre aslnda Henry Fordun Taylor, Ehitney gibi aratrmaclarn yaklamlarn zamann koullarna gre en iyi ekilde birletiren uygulamalar temelinde gelimitir. Ksaca emek sanat baml retimin sorunlarn stesinden gelecek bir retim yaps gelitirmesi ile kitlesel retimin ortaya kt sylenebilir. Kitlesel retimi anlamak ve incelenen evik retim kavram iindeki etkisini ortaya koyabilmek iin kitlesel retimin ortaya kmasn salayan Ford otomobil fabrikasndaki uygulamalarn incelenmesi gerekir. Henry Fordun, 1903 ylnda balayan almalarnda iki temel amac vardr: retim kapasitesini arttrmak ve ayn zamanda maliyeti drmek. Bu amalara ulamak iin imalat kolayl salayacak ekilde para tasarm, ileri standartlatrma ve yryen bantlar gibi yeni ve etkin yntemler gelitirmitir (Akgeyik, 1998). Bilimsel ynetim hareketinin retim faktrlerinin etkin

kullanmnn nemini arttrmas, hzl kentleme ve dier faktrler rnlere olan talebi arttrmtr. Bylece 1890-1930 yllar arasnda kitlesel retim teknikleri Amerika ve Avrupada youn olarak kullanlm ve kitlesel retim, baskn retim yaps haline gelmitir. 1930 sonras iletmelerin tketici katks d evrelerinde deiimler yaanmtr. Pazar yaps, istek ve beklentileri deimi, tketicilerin yeni rne olan ile esnek kitlesel retimi ortaya karmtr. ok amal

talepleri artm ve deiimlerin oluturduu basklar, teknolojinin de makinalarn, niversal tezgahlarn oluturulmas ile rn eitliliinin retici iin ortaya kard problemler ortadan kalkmtr. Bylece bir sonraki basamak olan yaln retime gei iin bir dnm sreci de kendiliinden ortaya kmtr (Agrawal ve Hurriyet, 2004).

20

1.2.1. Kitlesel retimin zellikleri Kitlesel retim konuda standartlatrma getirmitir: Mamulleri standartlatrlmas: retilen mamul eidi ok azdr. rnein 1955 yl itibari ile 6 model otomobil, A.B.D.de satlan tm otomobillerin % 80ini karlyordu (Womack vd., 1992; 45). gcnn nclerin (Akgeyik, Srelerin hareketli standartlatrmas: gelitirdikleri 1998: 50). Standartlatrmas: imalat hatlar ile Standart retim ilemleri hi ieren durmadan Standartlama bal olarak Frederick W. Taylor, Henry Gantt, Harrington Emerson ve Frank Gilbert gibi ilkelere salanyordu

srdrlebiliyordu (Akgeyik,

1998: 50).

Kitlesel retim ile el sanatlar tarz retimin karlatrlmas Tablo 2.de grlmektedir.

21

Tablo

2.

El-sanat

Tarz

retim

le

Kitlesel

retimin

Karlatrlmas
Kriter srafn nlenmesine verilen nem retim Miktar Organizasyonel iletiimin derecesi Mteri isteklerine duyarllk Vasfl igc ihtiyac letmeler aras koordinasyon Az sayda retmenin ok sayda El-sanat tarz retim Orta Dk Yksek Yksek Yksek Orta Ayn Deiken Dk Yksek Yksek Yksek Dk Yok Dk Yksek Kitlesel retim Dk Yksek Dk Dk Dk Dk Yksek Ksa Yksek Dk Dk Dk Yksek Yksek Orta Orta

retmeye gre birim maliyeti Mevcut rnler iin retim sresi Pazarlama fonksiyonuna duyulan ihtiya Tasarmda mteri isteklerine uygunluk Mteriye sunulan rn seenekleri Esneklik derecesi Maksimum retim hz Depodaki tamamlanm rn stoklar Sat sonras rn modifiye etme ans rnn mteride yaratt tatmin

Kay nak : Hor mo z i M. (2001), Ag ile Manu factur ing : th e nex t log ical step, Ben chmarking: An n terna tiona l Jou rnal, Vo l.8 No .2 : s. 137-138.

22

1.2.2. Kitlesel retimin Avantajlar ve Ykselii Kitlesel retimin 1970lere dek sren baars, retim srelerindeki srekli gelimenin hzl verimlilik art ile sonulanmasna baldr. Bu gelimelerden teknolojik yenilie bal olan bazlar aada yer almaktadr (Crowly, 1998: 390): Mekanizasyonun artmasn salayan mhendislik materyalleri, Mekanik aralarn tasarm, lmn daha hassas ve doru yaplmasn salayan materyallerdir. Kitlesel retim, reticilere nemli avantaj salamtr (Akgeyik, 1998: 51): retici firmalar dk birim maliyetler ile standartlam yksek hacimli retim yapabilmilerdir. Kat retim anlay, ilerin kk paralara ayrlarak basitletirilmesini ve her iiye basit bir i verilerek gn boyunca iinin bu ii defalarca yapmasn gerektirmitir. Bylece iiler yaptklar ite tecrbe kazanmlar, ii daha kolay ve hzl yapabilmilerdir. Bu sayede retim hz daha da artmtr. Srekli akan yksek hacimli retim hatlar byk stoklar olutursa da zellikle tketimi arttrmaya ynelik politikalar reticilere bir avantaj salamtr. Kitlesel retimin bu nemli zellii, kitlesel retim yapan iletmelere ok byk faydalar salam, bazlarn sektrlerinde lider konumlara tamtr. Fakat unu belirtmek gerekir ki zamann koullar iin avantaj salayan bu zellikler, koullarn deiimi sonucu, dezavantaj getiren ve rekabeti gc azaltan zellikler olacaktr.

23

Henry Fordun 1913 ylnda tam olarak uygulamaya koyduu ve otomotiv sanayiinde bir devrim nitelii tayan kitlesel retim ksa zamanda nemli avantajlar salamtr. Montaj srelerinde %62 ila %88 kazanm salayan bu sistemin retim kapasitesi ve etkinlii tm dnyay imrendirmitir. 1920 ylnda Fordun retim kapasitesi ylda 2.000.000 adet standart otomobile ulamtr ve bir otomobilin maliyeti te iki orannda azalmtr. Bu gelimeler sonrasnda A.B.D.li otomobil imalatlar 1955 yl itibari ile A.B.D. otomobil pazarnn %95ine sahip olmular ve dnyadaki otomobil retiminin %75ini karlar duruma gelmilerdir (Womack vd., 1992: 40-46). Kitlesel retim sistemi 1950li ve 60l yllarda altn an yaayarak imalat sektrleri dnda hizmet sektrlerine de yaylmtr. Standartlama iletmelerde, prensibi bankaclk McDonalds ve finansal gibi hazr de yiyecek yaygn satcs olarak sektrde

kullanlmtr (Akgeyik, 1998: 51). Kitlesel retimin baarsnn altnda pazar koullarna ve mteri isteklerine uygun otomobilleri retebilmesi yatmaktadr. 1.2.3. Kitlesel retimin D 1960l 70li ve 80li yllar boyunca gelimi sanayi lkelerinin rekabette bulunduklar lider konum nemli lde deimitir. 1970li yllarn ikinci yarsndan itibaren temel piyasa koullarnn deitii ve kitlesel retimin baarl olabilecei koullarn ortadan kalkmaya balad gzlenmektedir. zellikle 1980li yllarda geleneksel kitlesel retim tarz ile kitle piyasalarna hitap eden iletmelerin bu alanda baarsz olduklar grlmektedir. Bunun sebebi kitlesel retimin nihai snrlarna ulamas ve kitle piyasalarnn yava yava kmesidir. Tketiciler artk ok daha farkl mal ve hizmetler talep etmektedirler (Akgeyik, 1998; 13).

24

1970li ve 1980li yllarda, sadece maliyet ile rekabet etmek yeterli olmamaya balamtr. Bu yllarda kalite, teslim sresi, rn eidi gibi faktrlerin daha fazla nem kazanmaya balad grlmektedir (Kidd, 1994: 13). 1950lere kadar Amerikan endstrisinde baskn paradigma kitlesel retim idi. Kitlesel retimin salad tm avantajlara ve ABD ve Avrupada ok yaygn olarak kullanmna ramen 1970li ve 1980li yllarda kitlesel retimin baars yavalamaya ve ortaya kan deiimler ve alternatif yntemler karsnda, kazanmlar azalmaya balamtr. Kitlesel retim ile dk maliyette retim yapan firmalar yksek miktar ve az eit sebebi ile esneklii dk firmalardr. Bu firmalar, pazar koullarndaki deiimlere cevap veremeyen fabrikalar haline gelmilerdir (Kidd, 1994). Geleneksel kitlesel retimin snrlamalar ve katl 1980lerden itibaren batl otomobil reticilerinin rekabet gcn azaltm, mterilerin artan isteklerini karlama konusunda bu reticileri aresiz brakmtr (Crowley, 1998: 290). Dnya piyasalarnda kitlesel reticilerin pazar paylarn ellerine geirmeye balayan rakipler Uzakdouda, Japonyada ortaya kmtr. (Akgeyik, 1998: 52). Eski karsnda rekabet pazar anlay ile kitle retimi ve dk farkl maliyeti mal ve

kullanarak rekabet etmeye alan A.B.D. ve Avrupal lkeler Japonya paylarn kaybetmilerdir. nk hizmetleri yksek kalite ve dk maliyette talep eden piyasalarn bu isteine cevap vermede etkisiz kalmlardr. Sonu olarak yeni rekabet anlay ile dk rn eidini arttran, rn kalitesini ykselten ve bunlar gerekletiren Japonya gibi lkeler byk baar maliyetle

kazanmlardr. A.B.D. ve ngilterenin lider pozisyonlar tehlikeye dm ve daha nce A.B.Dnin hakimi olduu otomobil pazar gibi birok pazarda lider pozisyonlarn kaybetmilerdir (Correa, 2001: 5). Japon otomobil endstrisi 1970li yllarda otomobil retimini ikiye katlayarak 1980lerde 11 milyon adetlik otomobil retimi ile dnya

25

piyasalarnda egemen konuma gelmitir. Bu dnemde Japon reticileri otomobil piyasasnn % 30una hitap ederlerken, A.B.D.li reticiler ancak %20sine hitap edebilmilerdir. Japonlar 1980-1990 arasnda A.B.D. otomobil pazarndaki paylarn %25den %36ya karmlardr (Akgeyik, 1998: 15). Japon irketlerinin baarl olduu pazarlara baka bir adan baklrsa bu pazarlarn (motosiklet pazar, otomobil pazar, kamera pazar, elik pazar) gelimi pazarlar olduu grlmektedir. Buffa (1984)e gre Japon irketlerinin baarl olma sebepleri arasnda Finans ve Pazarlama konusundaki yetenekleri saylabilir. Fakat asl etken, Batl irketlerin ulaamadklar dk maliyet ve yksek kaliteye, retim uygulamalar sayesinde ayn anda ulaabilmeleridir (Correa, 2001). Kitlesel retimi uygulayan reticilerin Japon rakipleri karsnda baarsz kalmalar, kitlesel retimin kendisiyle beraber baz problemleri ve gelimeyi engelleyici snrlamalar getirmesine balanmaktadr. Bu problem ve snrlamalar unlardr (Akgeyik, 1998; 52): retimin standart ve tek tip olmas nedeniyle sistem piyasa deiimlerine snrl lde cevap verebilmekteydi. letme iinde kaynaklarn tahsisinde fazlalk ve darlklardan kanmak pahal bilgi ve denetim sistemleri gerektirmekteydi. Byk stok birikimleri art bir maliyet unsuru oluturmaktayd. retim ve kalite problemleri stoklar iinde gizli kalabilmekte, ayrca retim seviyelerini devam ettirmeye verilen ncelik sorunlarn kaynakta zmne engel olmaktayd. Kalite denetimi ekstra bir maliyet unsuru olmakta ve ayr bir kalite kontrol departman, katma deerde ilave bir art yaratmadan genel giderleri arttrmaktayd. Sistem koordinasyon ve kontrol iin kat bir dikey hiyerari gerektirmekteydi. Bu hiyerari ve yksek denetim, verimlilik ve motivasyonu olumsuz etkilemekteydi. 26

Nihayet

yukarda

belirtilen

faktrler,

dinamik

ekonomik

gelimeleri byk lde snrlandrmaktayd. 1970'li yllar itibari ile gelimi lke pazarlar standart rnlere doymutur ve mteriler rn eitlilii beklemektedir. Bu yllarda mterilere rn eitlilii sunarken, yksek kalitede rnler retebilen, daha dk stok seviyelerinde alan, daha verimli bir retim istemi sayesinde maliyetlerini drebilen iletmeler ortaya kmtr. Zamann dev irketleri kitlesel retimi uygulamaya devam ederken, deiimi ve rekabeti tam anlam ile kavrayamamlardr. Dnyann en byk kitlesel reticilerinden olan A.B.D.nin

1970lerdeki bu d sebebe balanmakta idi (Skinner, 1974: 113) : Amerikada iilik cretleri tm dnyadakinden daha pahalyd. retkenlik seviyesi rakiplerine gre daha dk hzla artmaktayd. thalatn ve isizliin artmas iletmeleri daha zayf hale getiriyordu. Amerikan mhendislerinin retime endstrisi yetkisine olarak retimle ve ilgili retime Skinner bir kararlar yksek (1969) retim endstri uzmanlk tarafndan stratejisinin

brakmt

gerektiren ve bir ekilde ileyen bir fonksiyon olarak bakmaktayd. stratejik ve baklmamas stratejisine eletirilmi iletme bal

eksikliinden bahsedilmitir. Kitlesel retimin deien pazar koullarna cevap verememesi, cevap verebilecek bir retim modelinin douunu kanlmaz klmtr. Japon iletmeleri retimde saladklar gelimeleri temel rekabet avantaj olarak kullanmlardr. Batl iletmeler iin ise retim zmlenmi bir problemdir ve batl iletmeler pazarlama ve finans faaliyetlerine odaklanmlardr (Correa, 2001: 5).

27

Bu srete retime vermeleri gereken nemi ihmal eden Batl irketler ve yneticileri, kendilerine gre retimde rekabet avantaj salam olan Uzakdoulu irketlerle rekabette gsz kalmlardr. Bu noktada Batl irketlerin global i evresindeki yeni deiimleri silahlarna fark veya kar edememelerinin, anlayamamalarnn, Uzakdoulu tanmlayamamalarnn

nemsememelerinin,

iletmelerin

koyabilmelerini gletirdii sylenebilir. Japon iletmelerinin rekabette kullandklar yol ve ve gvenilirlik verme konularnda konusunda da da rekabet rekabet avantaj etmiler saladklar Japon rekabeti otomobil

rekabet avantaj sadece maliyet odakl deildir. Maliyetin yannda kalite salayan ve bu iletmeleri ayrca pazar ihtiyalarna ve frsatlarna daha hzl ve etkin cevap kazanmlardr. rnein 1970lerde A.B.Dli ve Avrupal

imalatlar 6 ila 8 yl arasnda yeni rn gelitiriyorlarken, Japon otomobil imalatlar iin bu sre 4 yldan daha azdr (Correa, 2001;5). Sonu olarak genel kan, Batl irketlerin Japon irketlerinin rekabet silahlarna (1984) etkili cevap ile veremediidir. ilgili Etkili bir cevap gibi verememenin sebepleri konusunda eitli grler vardr. Hayes ve Wheelright ynetim sebepleri aadaki zetlemilerdir (Correa, 2001): Finansal sebepler: irketlerin ve yneticilerin performans

ounlukla ksa dnemli kriterlere gre belirlenmektedir. Bu yzden daha etkili imalat uygulamalar salayabilecek uzun dnemli yatrmlar ihmal edilmektedir, nk ksa dnemde yksek performans salanmas gerekmektedir. Teknolojik yneticilere sebepler: gre daha Batl az yneticiler sofistike, deniz az tesindeki yaratc ve

daha

teknolojik faktrlerle daha az ilgilidir. Batl yneticiler daha ok finans ve pazarlama ile ilgili konulara ynelmilerdir.

28

Ar

uzmanlama ve

veya

tam

btnleme

eksiklii:

Batl

yneticiler deniztesindeki yneticilere gre ileri daha fazla paralamlar basitletirmilerdir. Bylece uzmanlama konular daha snrl kalmtr. Batl yneticilerin btnleme ve tm iletmeyle ilgilenme dzeyleri daha dktr. Odaklanma eksiklii: Blmlendirme ve ar uzmanlama, Batl iletmelerin kendi temel teknolojilerinden ve kendi temel pazarlarndan uzaklamalarna neden olmutur (Skinner, 1974). Tembellik: Batl iletmelerin 1970lerde ve 1980lerdeki

ynetimi 1940lara gre ok da fakl deildir. Bahsedilen yllar boyunca sadece etkinlik ve verimlilik performans ltleri olarak kalm bu yzden ok da farkl uygulamalara gerek kalmamtr. Sonu olarak batl fabrikalar bir zamanlar sahip olduklar rekabet avantajn yitirmiler ve her bakmdan geride kalmlardr. Batl iletmeler yeni rn gelitirme ve yeni retim teknolojileri gibi konulara yeterince nem vermemilerdir. Bunun sonucunda hatasz rnler, rn eitlilii, rn ve proses yenilikleri ve teslimat gvenilirlii gibi boyutlarla rekabet eden Uzakdoulu iletmelerle, 1970lerin bandan itibaren kar karya kalmlardr (Correa, 2001).

29

KNC BLM: YALIN RETM

Amerikal ve Avrupal irketler iin kitlesel retimin ortaya kard problemlerden daha byk bir problem Japonlarn, kitlesel retimden belirgin bir ekilde ayrlan ve deien pazar koullarna daha iyi cevap verebilen Toyota retim Sistemi olarak adlandrdklar yeni retim modelidir (Akgeyik, 1998; 52).

2.1. Yaln retimin Ortaya k

Tm dnyada ok nemli sosyal ve ekonomik etkilere sahip olan yaln retim sisteminin daha 1950li yllarda Japon otomotiv iletmelerinin farkl bir vizyona sahip olmalar sayesinde ortaya kt sylenebilir. Japon otomotiv irketleri, hkmetin birleerek byk bir irket haline gelip, kitlesel retim yaparak lek ekonomisinin avantajlarndan faydalanmalar eklindeki nerisini geri evirmilerdir. Bunun yerine Toyota yneticisi Taiichi Ohnonun gelitirdii, kitlesel retime gre daha esnek olan ve pek ok konuda kitlesel retim uygulamalarndan daha iyi sonular veren yeni bir retim modelini oluturmulardr. Bu retim modeli yllar sonra yaplan bir aratrma sayesinde A.B.D.li irketler tarafndan kefedilmi ve modele yaln retim ad verilmitir. Bu model Ohno tarafndan 1950lerden itibaren Toyotada kullanlmaya balanmtr (Holweg, 2006). Yaln Program) retim terimi John ise MIT (Massachussetts tarafndan ortaya Instute of

Technology) bnyesinde oluturulan IMVP (International Motor Vehicle aratrmacs Krafick atlmtr. Krafickin bu ismi semesinin nedeni bu yeni retim modelinin kitlesel retime gre her eyi daha az kullanmasdr. IMVP aratrmas, MITnin bnyesinde oluturulan, 1985-1990 yllar arasnda endstriyel deiimin temel glerini anlamak ve bu deiimle ilgili karar verebilmek iin tm dnyada otomotiv sektrnde aratrmalar yaplmasn ieren bir 30

programdr. Bu programda 17 lkede 90'dan fazla montaj tesisi, yani tm dnyadaki montaj tesislerinin yarsna yakn incelenmitir. IMVP aratrmasnda yeni Japon sisteminin daha az stok, daha az igc, daha az retim alan, daha az rn gelitirme sresi, daha az hata oran ile baarl sonular elde ettii gzlemlenmitir (Womack vd., 1992). IMVP almasnn bulgular aadaki gibi zetlenebilir (Womack vd., 1992; 96): retkenlikte ve kalite dzeyinde Japon reticileri ilk srada, Amerikan reticileri ikinci srada Avrupal reticileri ise nc sradadr. Otomasyon dzeyi ile kullanlan igc arasnda da ters orant olmas beklenirken, sahip aratrma Avrupal bulgularna daha gre dk daha fazla otomasyona tesisin, otomasyon

dzeyine sahip Japon tesisine gre, ayn ii yapmak iin daha fazla igcne ihtiya duyduu grlmtr. Ayrca aratrmada retilen para eidi ile retkenlik arasnda da bir iliki grlmemitir. Aratrmada Japon tesisleri dier tesislere ge daha az stok bulundurduu belirlenmitir. Aratrma sonularna gre, Japon tesisleri dier tesislere gre, retkenlik, verimlilik ve hata oran ltlerine gre daha iyi performans sergilemektedir. IMVP almasnn doru sonular verip vermediini test etmek iin almann yapld yllardaki (1986-1990) otomobil iletmelerinde alan bana yaratlan deerlere bakldnda, sonularn IMVP almasn destekler nitelikte olduu grlmektedir. Amerika'da alan bana yaratlan deerin Japonya'da alan bana yaratlan deerden ok dk olmad, fakat Avrupa'da alan bana yaratlan deerin Japonya'dakinin yars dzeyinde olduu Tablo 3.de grlmektedir.

31

Tablo 3. alan Bana Yaratlan Deer ($)

lke Japon ya sve ng iltere A mer ik a 67 43 32 78 1986 (1) 84 1987 (1) (0.62) (0.47) (0.95) 103 63 47 89 1988 (1) (0.61) 105 63 1989 (1) (0.60) (0.48 ) (0.90) 104 63 53 89 1990 (1) (0.59) (0.50) (0.83)

(0.64) 52 (0.48) 40 (1.16) 80

(0.45) 500 (0.86) 95

Kay nak: Lew is, M. A., (2000), Lean Produ ction and Sustainab le Comp etitive Adv an tag e, In tern ational Jou rnal of Oper ations and Production Man ageme n t, Vo l. 20, No. 8 , s. 961

Yaln retimin yaylma sreciyle birlikte Japonlar, ya Amerika'da Amerikan irketleri ile ortaklklara gitmiler veya dorudan yatrm ile kendi tesislerini kurmulardr. Japon sahipli ya da Japon-Amerikan ortakl olup Kuzey Amerika'da faaliyet gsteren tesislerin, Japonya'daki tesisler ile hemen hemen ayn hata oranlarna ve retkenlie sahip olmas da yaln retimin 1980'lerde baarl bir ekilde yaylabileceinin gstergesi olmutur (Womack vd., 1992). Yaln retimin yaylma sreci pek ok farkl isim altnda

toplanmtr. Bu isimler; yaln retim, total enterprise manufacturing, world class manufacturing, tam zamannda retim eklinde sralanabilir.

2.2. Yaln retimin zellikleri

Yaln retim, JIT (Just In Time Tam Zamannda retim), ekip almas, hcresel imalat, tedariki ynetimi gibi bir ok uygulamay ieren ok boyutlu bir yaklamdr. Yaln retimin temel noktas,bu uygulamalarn sinerji yaratacak ekilde gerekletirilerek mterinin istedii miktarda ve kalitede rn ok az ya da sfr israfla retilebilmesidir (Shah ve Ward, 2003).

32

Yaln retim bir yan sanayi zincirinden olumaktadr ve bu yan sanayi zincirinin son halkas bayilerdir. Bayilerden gelen taleplere gre retim yaplmaktadr. Yaln retim, ana iletmedeki retim uygulamalar ve yan sanayi zinciri yani tedarik zinciri asndan iki ekilde incelenecektir. Yaln retim ve Kitlesel retimin amalar asndan

karlatrlmas Tablo 4.'de grlmektedir. Tablo 4. Yaln retimin Kitlesel retim ile Amalar Asndan Karlatrlmas
Ana Ama ret imd e oda k no ktas K it l e se l ret im Ya ln ret im lek ekono misind en f a yda l an ma k e it ekono misind en f a yda l an ma k Kay nak : W o ma ck, P., J., Jones, T., D ., Roo s D ., (1992), Dn ya y De i tiren Ma k ina, Macmillan Publish ing Co mp an y, ev iri : Oto mo tiv San a yicileri Dern e i. Ku sursu z retim Y e ter in c e iyi retim Stok m i k t a r K abu l ed ileb ilir d zeyd e S f r stok K abu l ed ileb ilir d zeyd e S f r h a ta ok e it sayda Az e it s a yda A lt Ama lar Hata ora n rn e i d i

Tablo

4.'de

grld

gibi,farkllama

daha

ama

belirleme

aamasna dayanmaktadr. Yaln retim, amalarn ardndan eitli retim uygulamalar ile kitlesel retimden farkllamaktadr. Bu uygulamalar Tablo 5.'de sunulmaktadr. Yaln retim genel olarak yukarda belirtildii ekilde bir

farkllamaya sahiptir. Bununla birlikte evik retim asndan bir temel tekil ettii belirtilen yaln retim (Gken, 1997; Jin-Hai vd., 2003), retim uygulamalar ve tedarik zinciri uygulamalar eklinde ayrlarak daha ayrntl incelenecektir.

33

Tablo 5. Yaln retim le Kitlesel retimin Karlatrlmas

K r it er sra f n n len mesin e v erilen n em r e t i m M ik ta r Org an iz a s yon e l ileti imin der e ce si M t e r i i s t e k le r ine d u ya r llk V as f l igc ih tiyac le t me l e r ara s koo rd inasyon A z s a yda r etme n in ok sayd a r etme ye gr e b ir im ma liyeti Mev cu t rn ler iin retim sresi Pazar lama Fonk siyonuna du yu lan ih tiya T a sar md a m t e r i is t e k le r ine u ygun luk M ter iye sunu lan rn seenek ler i E sn ek lik d er ec e s i Mak s imu m retim h z D epodak i tama mlan m rn s to k l ar S a t sonr as rn modif iye etme an s rnn mt e r id e ya r a t t t a t mi n

K it l e se l re t im D k Yk sek D k D k D k D k Yk sek K sa Yk sek D k Dk D k Yk sek Yk sek Or ta Orta

Y a l n r et im Yk sek Yk sek Yk sek Or ta Or ta D k Or ta K sa Yk sek Or ta Or ta Or ta Yk sek Or ta Or ta Orta

Kay nak: Hor mo z i M. A mir (2001), Ag ile Manuf actu r ing: th e n ex t log ical step, Ben chmarking: An In terna tiona l Jou rnal, Vo l.8 No .2 , 137138

34

2.3. retim Uygulamalar Bakmndan Yaln retim

evik retimin bir nceki basama olan yaln retim

uygulamalar, tam zamannda retim, kanban sistemi, bir dakikada kalp deitirme, hcresel imalat, toplam verimli bakm, poka yoke, srekli gelime, endstriyel dzen temizlik, grsel kontroller, yaln organizasyon olarak incelenecektir. 2.3.1. Tam Zamannda retim Tam zamannda retim baz yazarlarca yaln retim teriminin yerine kullanlsa da aslnda sistemin bir parasdr. Tam Zamannda retim (TZ) ngilizcede JIT (Just In Time) olarak kullanlmaktadr. Bu almada da JIT, Tam Zamannda retim yerine kullanlacaktr. retim sistemleri iten ve eken sistemler olarak ikiye ayrlmaktadr. ten sistemlerde her departman talep tahminlerine birinde bu ise dayal ortaya olarak kacak stok oluturulan retim planna ve programna gre retim yapar. ten sistemlerin, hatalardan bulundurmak deiikliklere retim veya uyum srelerinden salamas herhangi talep dalgalarndan zor eken kaynaklanan programlardaki sistemde talebin ektii

olduundan sistemler

kanlmazdr.

sistemlerdir. retilmesi gereken rn miktar ve zelliklerini sadece son istasyon (retimin son aamas) bilir ve gerekli paralar gereken miktarlarda nceki istasyonlardan ister. Bylece retilmesi gereken kadar retilir ve ara stok olmaz. JIT nlemeye yneliktir ve eken sistemlerdendir. JIT israf retilecek olann tam zamannda retilmesi

prensibine dayanr, JIT sisteminde stok iin retim yaplmaz. Stok ve hata en temel israf unsurlar olduundan JIT sfr stok ve sfr hataya ulamay amalar (Acar, 1999). Aratrmaclarn bir ksm JIT ile yaln retimi eanlaml olarak kullanrken bir ksm ise JITi yaln retim sisteminin bir paras, imalat 35

aya olarak grmektedirler. Bu almada alnt yaplan aratrmaclarn kulland kelimeler aynen kullanlmtr. JITin kendi anlamndan daha geni bir ekilde ve yaln retim anlamnda kullanld durumlarda ise aklama yaplmtr. JIT prensibine gre israfn nlenebilmesi iin aadaki ikincil hedeflere ulalmas gerekmektedir (Acar, 1999; 5): Miktar ve eit asndan talepteki gnlk ve aylk

dalgalanmalara sistemin adaptasyonunun salanmas, Her srecin sonraki srece sadece iyi (hatasz) paralarn gnderilmesini kurulmas, Sistemin insan kaynan kullanarak, maliyet azaltma hedefine ulaabilmesini salamak zere insana saygnn egemen olduu bir rgt kltrnn oluturulmas. JIT prensibine gre stoklarn azaltlmas grnmeyen ou israf da ortaya karr. Bu israflarn bir ksm kalitesizlikle ilgili iken dier ksm uzun makina hazrlk sreleri, verimsiz prosesler ve geciken teslimatlardr organizasyonun (Stratton ve Warburton, kalitesini ve 2003). JITin amac esnekliini, verimliliini arttrmaktr salamak zere kalite gvence sisteminin

(White ve Piybutek, 2001). White vd. (1999), JITin 10 elemandan meydana geldiini

belirlemilerdir. Bu elemanlar; odaklanm fabrika, ksaltlm makina hazrlk sreleri, grup teknolojisi, toplam retken bakm, ok fonksiyonlu alanlar, dzenli i ykleme, kanban sistemi, toplam kalite kontrol, kalite emberleri ve tam zamannda satn alma olarak saylabilir. White vd. (1999)un tanmna gre eanlaml olarak kullanmtr. JIT yaln retimin ou uygulamasn kapsamaktadr ve White (1999) bu tanmda JITi yaln retim ile

36

Yaln retim ve JITi eanlaml olarak kullanan dier bir yazara gre ise JIT prensibinin uyguland bir retim sisteminin zellikleri yle sralanabilir (Kobu, 2003: s.373-374) : Pazar snrldr. Az eit, ok miktar, dk maliyet ve yksek kalite ncelik tar. Kapasite kullanm son derece esnektir ve verim nispeten azdr. Tama uzaklklar kktr ve srekli bir ak vardr. Esnek igc kullanlr, iilerin nerilerini deerlendiren bir neri sistemi vardr. Parti hacimleri kktr. Bununla birlikte bir modelden dier bir modele gei sresi ok ksadr. Sre ii stoklar, hammadde ve yardmc malzeme stoklar ok azdr. Hata oran dktr ve srekli proses kontrol yaplmaktadr. Koruyucu bakm arlk tar ve kk tamir bakm ilemleri o makinada alan iilerin sorumluluundadr. retim kontrol ilemleri iinin sorumluluundadr ve kontrol ilemi kanbana dayandndan basittir. Fry (1992) JIT kullanarak stoklarn azaltan birok firma olduunu fakat JIT kullanmasna ramen stoklarn dremeyen bir o kadar sayda firma olduunu belirtmektedir (Norris vd., 1994: s.63). letmenin bykl ile JIT arasndaki ilikiyi inceleyen White vd. (1999) byk imalatlarn JITi daha youn olarak uyguladklarn belirtmektedirler. Yazarlar, Hem kk hem de byk iletmeler iin JITin en nemli faydasnn retim sresindeki azalma olduunu belirtmektedirler. Yazarlar sonu olarak iletme bykl ile JIT uygulamalar arasnda anlaml bir fark bulunmadn saptamlardr. (Sakakibara vd., 1997) JIT uygulamalar ile kalite ynetimi, igc ynetimi, retim stratejisi, organizasyonel karakteristikler ve rn 37

dizayn arasnda nemli iliki olduunu belirtmektedirler. Aratrmaclar JIT uygulamalar ile retim performans arasnda direkt iliki olmad belirtilmektedirler. Ayrca JIT uygulamalar ile iletmenin yaps ve retim performans arasnda iliki olduunu belirtmektedirler. 2.3.2. Kanban Sistemi Kanban, stok kontrolnde JIT prensibinin i istasyonlar arasndaki akta uygulanmasndan ibarettir. ki i istasyonu arasndaki akn kontrolnde kanban ad verilen kartlar kullanlr (Kobu, 2003: s.373). Bu sistemde retilmesi gereken parann miktar ve zellikleri Kanban denilen kartlara yazl olarak sonraki istasyondan bir nceki istasyona doru iletilir. Kanban i merkezleri arasnda bilgi alveriini salayan bir aratr. Kanbanlarn hareketi ile bir nceki i merkezi, sadece bir sonraki i merkezinin istedii kadar ve istedii zeliklerde para retir (Acar, 1999). Ayrca kanban sisteminin JIT uygulanmadan sadece retim programlamay kolaylatrmak amac ile de kullanld, rnek olay almasndaki B iletmesinde grlebilir. 2.3.3. Hcresel malat Hcresel imalat temel birimine hcre ad verilen, benzer para / rn ailelerini retmek zere bir araya toplanm makinalardan oluan rn odakl sistemlerdir. retilecek rnler, zelliklerine ve retilecek miktarlarna gre gruplandrlr. Gruplandrmadaki ama, hangi hcrede hangi rnlerin retileceinin tespitidir. Hcrenin amac, mteriye sevk edilecek birimlerin btnn retme yeteneine ve kapasitesine sahip kk bir ekibin bulunduu bir alma ortam hazrlamaktr. Paralarn hangi hacimlerde ve hangi sra ile ilem grecei hcresel yerleime gre belirlenir (Feld, 2001). Yukardakilere dayanarak hcresel imalat sistemi u eklide

tanmlanabilir: Fiziksel olarak para aileleri ve makina gruplar ile bir

38

arada gruplandrlm, spesifik aletlerle donatlm makinalardan oluan kk zel hcrelerde; benzer prosesleri gerektiren paralar, kk ya da orta leklerde partiler halinde imal etmek iin kullanlan imalat sistemidir (Ferman, 1995: 186). 2.3.4. Bir Dakikada Kalp Deitirme Bir imalat iletmesinin rn eitliliini arttramamasnn ve stokla almak zorunda kalmasnn en nemli sebeplerinden biri de set-up denilen makina hazrlk sreleridir. Makinalarn bir kalptan baka bir kalba hatasz rn retecek ekilde hazrlanmas srasnda geen zamana set up sresi denmektedir. Set-up sreleri kitlesel retimde dakikalarla hatta saatlerle ifade edilmektedir. Set-up sresi uzadka istenen retkenlik dzeyine ulalabilmesi iin makinann ayn paradan daha ok miktarda retmesi gerekmektedir. Bu da her kalp deiiminde birok parann o makinada ilem grmek zere ara stok olarak bekletilmesini gerektirir ve stoksuz almay imkansz klar. Toyota, bu soruna daha 1950'lerde zm bulmu ve makina hazrlk srelerini 1 dakikann altna indirmitir. Bu aslnda, yaln retimin kitlesel retime gre daha ok eitte retim yapabilmesinin temel sebebidir (Okur, 1997). 2. 3.5. Toplam retken Bakm Herhangi bir imalat faaliyetinde kullanlan ekipman ok nemlidir, fakat yaln retimin uygulanabilmesi iin ekipmann gvenilirlii yani beklenen srede hatasz almas ok nemlidir (Feld, 2001). Toplam retken Bakm (TB), bir fabrikada kullanlan ekipmann verimliliini ya da etkinliini arttrmak ve olas makina hatalarndan kaynaklanacak skartalar nlemek amacyla gerekletirilen tm almalar kapsayan bir terimdir (Okur, 1997). Toplam retken Bakm, operatrlerin, makinalarn periyodik bakmlarn kendilerinin yapmas ile gerekleir. Bunun iin ekipmanlarn bakm veya basit tamiri ok fazla

39

teknik bilgi ve uzmanlk gerektirmeden yaplabilmelidir. Bylece hem igc tasarrufu salanrken hem de tamirden doacak beklemeler nedeni ile stok birikmesi ve tek para dzgn imalat aknn salanmas mmkn olabilmektedir (Doruer, 2004: 357). Toplam retken Bakmn faydalar, birka Japon firmasndan elde edilen sonularla grlebilir. Topy firmas 1980 ylnda balad TB faaliyetleri sonunda 1983 ylnda aadaki sonular elde etmitir (Imai, 1994): i verimliliinde %32 art salanmtr. Makina arza saysnda % 81 azalma salanmtr. Makina paras deitirme zamanlarnda % 50-70 orannda azalma salanmtr. Hatal para maliyetleri % 55 azaltlmtr. Baka bir Japon firmas ise TB faaliyetleri sonunda ayda toplam 298 adet olan makina bozulma saysn 4 yl iinde ayda 20 adete indirmitir (Okur, 1997). 2001 ylnda yaplan baka bir almada ise toplam retken bakmn imalat performansna direkt olarak etki ettii gzlenmitir. Ayrca toplam retken bakmn kalite, maliyet ve teslimat performansn da arttrd gzlemlenmitir (McKone vd., 2001). 2.3.6. Poka Yoke (Hata Yaltm) Poka yoke Japonca bir terimdir ve trkede hata yaltm anlamna gelmektedir. Temel amac hatay zerinden zaman getikten sonra deil kaynanda ve annda saptayp nleyerek hibir hatal parann / rnn retilmemesini salamaktr (Okur, 1997). Bu sistemde operatrler para zerinde ilem yapmadan nce basit, pahal olmayan aralarla kontrol yaparlar. Poka yoke sisteminin iki fonksiyonu vardr. lki basit yntem ve aralar ile %100 kontrol gerekletirmektir. kinci fonksiyonu ise hata grldnde ok hzl bir geri besleme ile hatay bildirmek ve annda

40

hatann

kaynan

belirleyerek,

hatann

bir

daha

olumamasn

salamaktr (Feld, 2001). 2. 3. 7. Srekli Gelime (Kaizen) Kaizen; st ynetim, mdrler ve alanlar dahil olmak zere herkesi kapsayan, srekli iyiletirme demektir. Japon iletmelerindeki uygulamalar kapsayan Kaizen ksa srede imalat sektrnden hizmet sektrne kadar tm dnyadaki iletmelere yaylmtr (Imai, 1994). Kaizen, kk ama srekli iyiletirmeleri ieren, teknoloji yerine daha ok insan temelli bir yaklamdr. Batdaki gelimeler, teknolojik temelli, belirli aralklarla meydana gelen byk gelimelerdir. Teknolojik gelimeler sadece Batya ait olduu ve ksa aralklar ile gerekletii srece Kaizene gre daha avantajldr. Fakat Kaizen ile birlikte Japonya, ani sramalarn az olmasna karn, srekli ve ufak gelimeler ile ABD dahil birok lkeyi geride brakmtr (ekil 1). Kaizeni gerekletirmek iin 3 koul vardr (Kavrakolu, 1998): Mevcut durumu yetersiz bulmak, nsan faktrn gelitirmek, Problem zme tekniklerini yaygn biimde kullanmak. Srekli gelime sistemlerinde, glendirilmi, apraz fonksiyonlu ekipler srekli olarak iletme srelerini iyiletirmeye Sonu alrlar. dk Yneticiler takm kaptanlar gibi ekipleraras iletiimi glendirir ve iyiletirme abalarnn srekliliini salarlar. olarak maliyetli, yksek kaliteli, standart rn ve hizmetler ortaya karlr (Acar, 1999: 147).

41

ekil 1. Gelime Yaklamlar

Kay nak : Kavrako lu ., (1998), Top lam Ka lite Yn e timi K a ld er Y a yn lar N o . 1 0 , 4. Bas m: s.13.

Gelime Dzeyi

Kaizen Geleneksel Model

Zaman 2. 3. 8. Endstriyel Dzen - Temizlik (5S) alma alanndaki gvenlik, temizlik ve dzenin oluturulmas ile bir ok hatann engellenecei dncesi ile ortaya kan bir tekniktir. Japonca'da Seiri (Snflandrma), Seiton (Dzen), Seison (Temizlik), Seiketsu (Standartlatrma) ve Shitsuke (Disiplin) kelimelerinin ba harflerinden olutuundan ksaca 5S olarak adlandrlr. Toyota ve Honda firmalar, ortaya kan hatalarn %25-30unun bu uygulamalarn eksikliine bal olduunu belirtmektedirler (Feld, 2001). Bu hatalardan kanmak iin Endstriyel Dzen-Temizlik

tekniinin uygulanmasnda ncelikle snflandrma yaplarak gereksiz, kullanlmayacak olan paralar, ekipmanlar ortadan kaldrlr. kinci aamada geriye kalan gerekli ekipmanlar kullanm kolayl salanacak ekilde dzenlenir. Bir sonraki adm, temizliktir ve ii gnlk olarak temizlik faaliyetlerini gerekletirir. Bylece kirlilik sonucu ortaya kabilecek hatalar ilk veya grme aamadaki kayplar faaliyetleri engellemi standart olur. olarak Standartlatrmada

42

gerekletirmek iin yntem ve standartlar oluturulur. Son admda bu faaliyetleri iin bir paras biiminde srdrme disiplini salanarak, temizlik ve dzenin srdrlmesi gerekletirilir (Onbal, 2002). 2. 3. 9. Grsel Kontroller retim srasnda hattn durumunu ve retimin akn izlemek ve retim hakknda fikir sahibi olmak iin uygulanan mekanizmalardr. kaz lambalar, standart ilem izelgeleri, Kanban kartlar, dijital gsterge panelleri grsel kontrol aralar arasnda yer almaktadr (Onbal, 2002). Grsel kontrolde, hata halinde ii tarafndan yaklan lambalarn ve kanban kartlarnn yannda, performans sonularn belirli zaman aralklar ile gsteren panolar da byk neme sahiptir (Feld, 2001). 2. 3. 10. Yaln Organizasyon Geleneksel rgtlerde, yaplan iin "iyi, hzl ve ucuz" olmasnn e zamanl olarak gerekleemeyecei gr vardr. Bu nden ancak ikisinin e zamanl olarak yaplabilecei varsaylmaktadr. Yaln rgtler ise bu nn de ayn zamanda gereklemesini hedeflemektedir (Tz, 1994). Tablo 6.da yaln rgtler ve geleneksel rgt yaplarnn karlatrlmas grlmektedir. Yaln retim uygulamaya alan iletmeler genellikle retim ak ve stok bal altnda sralanan tekniklere odaklanrlar ve birounun gz ard ettii nokta, organizasyon ve iletme kltrdr. Oysa ki yaln retimin retim ak ve stok ile ilgili teknikleri, iletmenin retim-pazar yapsna bal olarak genelde kolayca kopyalanabilir ve uygulanabilir.

43

Tablo 6. Geleneksel Karlatrlmas

ve

Yaln

rgtlerin

Ynetim

Asndan

G e l en ek s e l rg t l e r in Y n et i m i

Y a ln rg t l er i n Y n et i m i

Yn e tici i i p lan lar v e b e lir le r.

Yn e tic i ve tak m y e le r i i i p lanla r v e b e lir le r. ler g en i g erek tir mekte d ir. b ecer i ve bilg i

ler da r o lar ak tan mla n m tr.

Bilg in in b yk m lk iyetinded ir.

k sm

y neticiler in Bilg in in b yk k s m her s erb es t e p ayla lmak tad r.

dzeyd e

Yn e tici olma yan lar n e itimi tekn ik S rek li ren me an lay yla, h erkes i in b ec er iler ze r inde youn la m tr. yn etime ve tekn ik konu lara ynelik h er t r l e itim szkonu sudur. Risk alma c e z a land r lr. te v ik ed ilmez ve l l m risk d es tek len ir . alma te v ik ed ilir ve

B i r e ys e l al ma ta r z vard r. d ller K ar lk l d a yan ma v e yard mla ma b ir e ys e l b aa r ya dayan r. tarz i l e b ir l i k t e a l ma vard r. d ller t a k mn b aa r s n a d a yan r. Yn e tim en iyi yn temleri b e lirler. Yn temleri v e sreleri iyile tir me k i in h er k e s sr ek l i a l r. taraf ndan k abu l ed ilen d a ya l d is ip lin an la y

Yn e tim taraf ndan ko yu lan ve u yulma s gren ler isten ilen d isip lin kuralla r v ard r. o tokon tro le v ard r. Tek fonk siyon a v ard r. daya l

uzma nla ma E sn ek lik ilk es i nd a al lab ilmesi iin ok fonk siyon lu uzma n la ma va rd r

Kay nak : T z, V erg iliel, Melek, (1994), Yaln rgtler ve T rk le tme l e r i n e Bu A dan neriler Tek stil v eren Derg is i, 1994, s. 40.

Feld

(2001),

yaln

retimi

uygularken

rekabet teknik ile

avantajnn

alanlarn sistemi benimsemesinden, alanlarn eitiminden ve daha etkin kullanlmasndan yaratmak iin ncelikle kaynaklandn, dier yetkilendirilmi uygulamalarn bilgi transferi kolaylkla kopyalanabileceini belirtmektedir. Yaln bir organizasyon igc

44

salanmaldr. alanlarn toplam enerjileri ayn ama dorultusunda kullanlabilmeli ve alanlara sorumluluk verilmelidir. Yaln retimin uygulanmasnda en nemli organizasyonel faktrler, esnek igc, ezamanl mhendislik ve takm almas olarak sralanabilir. Toyota'nn talep deiimlerini esneklik yoluyla karlayabilme sistemi olan shonjika, talep deiimine bal olarak, igc saysnn ksa srede arttrlmas veya azaltlmas anlamna gelmektedir (Acar, 1999). Bunu gerekletirebilmek iin ise igcnn esnek olmas, bir anlamda el sanatlar retim tarznda olduu gibi, bir iinin atlye iindeki birden fazla ii yapabilecek kapasitede olmas gerekmektedir (Womack vd., 1992). gcnn ok fonksiyonlu olmas yani her srete her ii

yapabilecek duruma gelmesi kolay deildir, fakat yaln retimin bir gerekliliidir. Bunu salamak iin yneticiler, ustabalar ve iilerden oluan toplam igcnn rotasyonu gerekletirilmelidir (Acar, 1999). Bu rotasyonlar srasnda iilerin her tezgah/makinay kullanma veya ii gerekletirme iin tecrbe konusundaki kazanmalar, becerilerinin gerekirse gsterildii grerek oklu beceri matrisleri oluturulur (Onbal, 2002). Bu sayede iilerin her makina/i eitim becerilerini arttrmalar salanr. 2.3.10.1. Ezamanl Mhendislik Ezamanl mhendislik, tasarm ve imalat birimlerinin,

birbirlerinden ayrlmadan ezamanl olarak, tm departmanlarn katlm ile oluturulan apraz fonksiyonel ekiplerce srdrlmesidir. Gereksiz malzeme ve srenin elimine edilmesi iin tasarm ve retim birimleri, rn gelitirme gruplarnda beraber alrlar (elikapa, 2000).

45

Ezamanl mhendislik, farkl blmlerde alanlar tarafndan oluturulan apraz fonksiyonel ekipler tarafndan aktivitelerin ardk halde deil de ezamanl olarak yaplmasdr. Bu kavrama, entegre mhendislik de denmektedir (Gunasekaran, 2001:41). Ezamanl mhendislik bir takm almas olarak da grlebilir ve yaln retimde takm almasnn nemi byktr. Takm almasnda takm liderleri ile rgt iinde kendi kendilerini ynetebilecek gruplar oluturulur. Her takm yesi iler arasnda rotasyon ile sorumlu olduklar retim sreci iin kollektif kararlar alr. Takmlar bakm-onarm, kalite kontrol konularnda grev stlenirler ve bu ekilde motivasyon salanr. cretlendirme, performans ve abaya gre yaplr (elikapa, 2000). Yaln retimin retim ile ilgili uygulamalarndan sonra tedarik zinciri iindeki lojistik arlkl uygulamalarnn da incelenmesi gerekmektedir.

2.4. Lojistik ve Tedarik Zinciri Asndan Yaln retim

2.4.1. Lojistik Asndan Yaln retim Lojistik, tedarikiler ve mteriler arasndaki malzeme, bilgi ve para ak eklinde tanmlanmaktadr (Frazelle, 2001: 12). Baka bir tanma gre ise lojistik; hammadde, malzeme, yar mamul, son rn gibi somut materyallerin ve bilginin hareketi, tanmas ya da iletilmesi, depolanmas ve son mteriye ulatrlmas faaliyetlerinden sorumlu olan iletme fonksiyonudur (Waters, 2003: 54). Lojistik; ie ynelik lojistik, malzeme nakli ve da ynelik lojistik olmak zere aamada incelenmektedir (Kobu, 2003: 239). lk aama, ie ynelik lojistiktir. Yaln retim asndan bakldnda ie ynelik lojistik, hammadde ya da yar mamuln tedarik faaliyetlerini, tedariki szlemeleri, rn ve sre spesifikasyonlarn kapsar. kinci 46

aama olan malzeme nakli, iletme ii depolardan hcrelere veya i istasyonlarna ve hcreler veya i istasyonlar arasndaki malzeme ve bilgi akdr. Da ynelik lojistik ise son rnn mteriye ulatrlmasn ve bu aamadaki depolama, tama ve bilgi akn ierir (Feld, 2001). Yaln retimin ilk ksm imalat uygulamalarn, ikinci ksm ise tedarikiler ile entegrasyonu ierdiinden, lojistik faaliyetleri yaln retimde daha da nem kazanmaktadr. Yaln retim fabrika ii tama faaliyetlerini ve i istasyonlar iindeki hareketi en aza indirmek iin U tipi hatlar ve hcresel yerleim kullanmaktadr. alann veya malzemenin bou bouna hareket etmesi israf olduundan bu israf nlemek iin U hatlar ideal bir zmdr (Feld, 2001). Lojistik asndan yaln bir iletme ile geleneksel bir iletmenin fark Japon Toshiba ve Amerikal River Range iletmeleri rneiyle anlalabilir. River Range elik iletmesi 1950-1975 arasnda fabrikann hibir yerini, isel lojistik faaliyetleri dahil olmak zere hi deitirmemitir. Bunun yannda Toshiba ise 1984 ylnn yaznda bir haftalk yaz tatili sresinde retim hatlarnn drtte birini deitirmitir (Imai, 1994). 2. 4. 2. Tedarik Zinciri Asndan Yaln retim Gnmzn global pazarlarnn sunduu sert rekabet, mrleri gittike ksalan rnlerin pazara girmesi, mteri beklentilerinin gittike artmas, iletmeleri tedarik zincirlerine odaklanmaya ve yatrm yapmaya zorlamaktadr. Tedarik zinciri, tedarikiler, retim merkezleri, depolar, toptanclar ve perakendecilerden oluan bir lojistik adr. Tedarik zincirinin amac, doru rnleri doru miktarda doru yerlerde, en uygun maliyette bulundurmaktr (Simchi-Levi, 2003). Tedarik zinciri ynetimi

47

pazar ihtiyalarna etkili, karl ve hzl cevap verebilmenin en nemli yollarndan biridir. Tedarik zinciri ynetiminin amac; tedarikiler, reticiler ve mterilerden oluan a ierisinde btn retim ve datm kanallarn en iyi biimde kullanarak mterileri tatmin etmektir (Kuei vd., 2001). letmelerin tedarik zincirine verdikleri nem aktr. letmelerin byk bir blm, lojistikteki deiim ve dier faktrler nedeni ile tedarik zincirlerinde nemli deiimler gerekletirmekte veya deiim gerekletirmeyi planlamaktadrlar (Waters, 2003). Trkiyedekiler de dahil olmak zere yaln retimi uygulamaya alan iletmeler sistemin, retim uygulamalar bileenini uygulamaya almakla yetinmekte fakat dier bileen olan tedarik zinciri iindeki yalnlamay gzard etmektedirler (Okur, 1997). Halbuki Toyota'da Ohno tarafndan gelitirilen JIT sisteminde Toyota bir yan sanayi zincirinin son halkas idi ve Toyota ou tedariki ile ortak ve yakn iliki iinde idi. Bayilerin byk ounluu Toyota'nn hissedar idi (Womack vd., 1992). Tedarik zinciri stratejileri, iki boyuta gre ekillendirilir. Bu boyutlar tedariki seim kriteri ve entegrasyon mekanizmasdr (Cagliano vd., 2004). Geleneksel tedarik stratejilerinde, dikkate alnan ana e maliyettir ve tedarik ilemi mmkn olan en dk maliyetle gerekletirilmelidir. Bu yaklam yerel lekte veya global lekte kullanlabilir. Fakat kalite, teslimat, esneklik de baz durumlarda en az maliyet kadar nemli kriterlerdir (Lamming, 2000). Bununla birlikte geleneksel bir tedarik faaliyetinde kstaslar

genellikle en yksek kalite ve en dk maliyettir. Bu kstaslara gre tedarikiler arasnda en uygunu seilir. Bu yntem mantkl ve karl gibi grnse de ak noktas tedarikiler arasndaki bilgi alveriini nlemesidir. Bunun sonucunda tedarikiler, yeni ve karl yntemleri

48

birbirleri

ile

paylaamadklarndan

gelimeleri

ve

maliyetlerini

drmeleri otomatik olarak snrlanm olmaktadr (Womack vd., 1992). Yaln bir tedarik zinciri oluturmak iin konuya uzun dnemli bir perspektifte yaklalmal ve saylan kriterlere tedarikilerin teknolojik yetenekleri, JIT uygulanmas dnldnde tedarikilerin uzakl ve tedarikilerin bilgi paylam istekleri gibi kriterler de eklenmelidir (Gunasekaran, 1999). Tedariki ve mteriler arasnda eitli entegrasyon mekanizmalar olmakla birlikte genel olarak iki ekilde entegrasyon sz konusudur. Bunlar teknolojik entegrasyon ve operasyonel entegrasyondur. Teknolojik entegrasyon yeni rn tasarm ve gelitirmede ibirliine gitmeyi ierir. Operasyonel entegrasyon ise planlama, retim, kalite, teslimat gibi faaliyetlerin entegrasyonunu ierir. JIT uygulamalar da operasyonel entegrasyon iinde incelenir (Cagliano vd., 2004). Operasyonel entegrasyon da ikiye ayrlr; fiziksel malzeme aknn entegrasyonu ve bilgi aknn entegrasyonu. Fiziksel malzeme aknn entegrasyonu daha ok tedarikiler ile ana iletme ve mteriler arasndaki ak kapsarken, bilgi aknn entegrasyonu mteriler ana iletme ve tedarikiler arasndaki bilgi akn kapsar (Cagliano vd., 2004). Geleneksel bir datm ilikisinde distribtrler imalatlara, satlar Bylece ve ellerindeki ve stok seviyeleri bu konusunda tahminlere bilgi dayal veririler. olarak malatlar ise bu verileri kullanarak talep tahminlerini olutururlar. retim yklemeler gerekletirilir. Bu datm ilikisi tedarik zinciri ad verilen ekle girdiinde sre farkllar. Tedarik zinciri iinde imalat iletmeler distribtrlerden daha sk ve daha doru bilgi alabilirler ve bylece imalat iletmenin zincir iindeki kontrol dzeyi artm olur. malatlar daha sk aldklar veriler sayesinde retim planlarn ve stok dzeylerini daha ksa zaman aralklar ile yeniden dzenlerler. Ayrca tedarik zinciri

49

ynetimi

mterilerden

perakendeci

ve

toptanclara

onlardan

da

imalatlara doru, hzl ve sk zaman aralklar ile bilgi akn salar (Freidman, 2004). 2. 4. 2. 1. Yaln Tedarik Zinciri Yaln retim, imalat-datm iletmesi ilikisinde imalatnn gcn artrr bu yzden tedarik zinciri iinde yaln imalatlar ile almak, datm iletmeleri asndan tehlikeli grlr. Yaln retimi uygulayan imalatlar ise belirli talep tahminlerine dayal olarak almazlar. Ancak fiili olarak sipari geldiinde retim yaplr. Bu sistem siparie gre retime benzese de aslnda ok farkldr. Geleneksel tedarik zinciri iinde talep tahminlerine bal olarak stok bulunduran distribtrler yaln tedarik zincirinde stok bulunduramayacaklarndan, siparilere hzl cevap vermede baarsz olmaktan ekinmektedirler (Freidman, 2004). Yaln tedarik zinciri JIT kullanarak yksek kalite ve dk maliyet amalar altnda tedarik zinciri iinde israf ve dzensizlii azaltmay amalamaktadr (Womack, 1992). Yaln tedarik zinciri hem fiziksel hem de operasyonel olarak sk bir entegrasyonun saland, tedarikilerle uzun dnemli ilikileri ieren, JIT, kanban, elektronik veri transferi (EDI) gibi uygulamalar olan bir tedarik modelidir. Stoklar azaldka, stoklarn gizledii israflar da ortaya

kmaktadr. Bunlar kalitesizlik, uzun makina hazrlk sreleri, verimsiz prosesler ve teslimatta gecikmelerdir. Yaln retimle birlikte fazla stoklar azaltlr. Kalitesizlik, makina arzalar, set-up sreleri, artan proses eitleri gibi sebeplerden dolay oluabilecek dalgalanmalar karlayacak kadar stok bulundurulur. Eer bu problemlerin de stesinden gelinirse stok miktar sfra yaklar. Yaln tedarik zincirinde asl ama

50

zincir iindeki dalgalanmalar azaltmaktr (Womack vd, 1992). Yaln tedarik zinciri, mteri odakl fabrika iindeki ara stoklarn yani imalat stoklarnn az olduu, fakat nihai rn stoklarnn ara stoklara gre biraz daha fazla olduu tedarik zinciridir. Yaln tedarik zinciri talebin duraan olduu endstriler iin uygundur (Stratton ve Warburton, 2003). Yaln retim uygulamalarnn retim merkezi dnda tedarik zincirinin hammadde 2003). 2. 4. 2. 2. Tam Zamannda retim Ortamnda Satn Alma Tam Zamannda retim ortamnda, idealize edilmi "sfr stok" hedefine ulaabilmek iin az sayda satcdan, istenilen kalite dzeyindeki rnlerin ufak miktarlarda ve zamannda satn alnmas gerekmektedir. Alc ve tedariki ilikilerinin tekrar biimlendirilmesi gerekmektedir. Dier taraftan "tam zamannda" satn alma sistemlerinin uygulamasna geebilmek iin retimin tm aamalarnda stoklarn azaltlmas ya da baka bir anlatmla stok tutmaya yol aan sebeplerin ortadan kaldrlmas gerekmektedir. Tam zamannda satn alma ilkeleri aadaki gibi sralanabilir (Acar, 1999): Tam Zamannda, kk kafileli, hatasz ve sk sevkyat, Para bana tek satc, Daraltlm satc baz, Uzun dnemli satn alma szlemeleri, Taraflararas operasyonel ve mali effaflk, birlii arlkl ilikiler. dier alanlarna genilemedii ramen ve sre ii rn stoklar ve stoklar azaltlmasna nihai stoklarnn

azaltlamad savunulmaktadr (Bruce vd., 2004; Stratton ve Warburton,

51

2.5. Trkiyede Yaln retim

Yaln retim lkemizde tekstil bata olmak zere otomotiv sektr ve dier sektrlerde baar ile kullanlmaktadr (Kara ve Peker, 2004; www.yalinenstitu.org.tr). Hazr giyim ve konfeksiyon sektr in ile mcadelede yaln retim modeline arlk vermeye balamtr (Dnya Gazetesi, 2006). Trkiye Tekstil, Hazr Giyim, Deri Sanayii, Teknoloji ve Tasarm Aratrma Gelitirme Vakf (TARGEV) Ynetim Kurulu Bakan Nebehat Kln, firmalarn yaln retim modeline gsterdii ilginin arttn belirtmektedir (Dnya Gazetesi, 2006). Trkiyede otomotiv sektr, Yaln Sistem uygulamalarnda daha aktif grnmektedir. Yaln uygulamalarn baarsn kltrel faktrlere balamak eilimine kar en gzel cevap, Adapazarnda kurulan Toyota otomobil fabrikasnda, Trk iilerinin ksa sre iinde Japonyadaki Toyota Japon iilerinin retkenlik seviyesini yakalam olmalar ve son birka yldr tm Toyota fabrikalar arasnda kalitede birinci seilmeleridir. Dier byk reticiler de (Ford, Renault, Bosch, Tofa ve Hugo BOSS) Yaln Yaklam'n uygulamalarn hem kendi iletmelerinde hem de yan sanayi iletmelerinde balatmlardr (www. yalinenstitu.org). Ayrca tekstil sektrnde Anadoludaki Sun Tekstil, Funika

Holding (www. yalinenstitu.org), Beyteks A. . gibi kurulular da, yaln retim uygulamalar ile elde ettikleri baarlar ile tannmaktadrlar (Kara ve Peker, 2004). Otomotiv ve tekstil sektrleri ile snrl kalmayan yaln retim, akaryakt datm alannda da iletmelere ekici gelmektedir ve bu alandaki iletmelerden Petrol Ofisinin genel mdr Jean Nahum yaln retimi uygulamaya balayacaklarn belirtmitir (Ekonomist, Aralk 2005).

52

Yaln uygulamalar, tek tek firmalarda nemli maliyet tasarruflar salam olmakla birlikte, deer zincirine yaygnlatrlmad iin hem bu firmalar potansiyel tasarrufun tamamn elde edememiler, hem de lke geneline etkisi yeterince yksek olamamtr. McKinsey Global Institute tarafndan yaplan "Trkiye Verimlilik ve Byme Atlmnn Gerekletirilmesi" aratrmasnn bulgularna gre, Trkiyede tarm d ekonomide igc verimlilii ABDnin %40 kadardr. Geleneksel iletmelere gre 2,5 misli retken olan modern iletmelerde bile mevcut igc verimi, sektrdeki en iyi lkeye oranla %62 dzeyindedir. lkenin mevcut koullar iinde yaplabilecek iyiletirmelerle bu oran kolaylkla %95 dzeyine karlabilir. gc verimlilii ile kii bana den Gayri Safi Yurt i Hasla (GSYH) arasndaki gl korelasyon dikkate alndnda potansiyel verimlilik dzeyinin yakalanmas ile 2015 ylnda kii bana GSYH iki katna karken, %30 orannda istihdam art salanmas mmkn grnmektedir (www. yalinenstitu.org). Trkiyede yaln retimin olgunluk dzeyini inceleyen bir

almada 17 adet iletmede yaln retimin olgunluk dzeyi llmtr. letmelerin en baarl olarak uyguladklar yaln retim tekniinin tedariki ilikileri olduu ortaya kmtr. letmelerde Poke Yoke ve Grsel olduu Kontrollerin grlmtr. konular; uygulamalar ncelenen stoklar, performanslarnn iletmelerin sre ii stoklar, yksek makina oranda hazrlk dk performans

sergiledikleri

zamanlar, hcresel yerleim, Toplam Verimli Bakm ve Esnek gc konulardr (Satolu ve Durmuolu, 2003).

2.6. Yaln retim le lgili Sonular

1980lerde ortaya kan ve uygulayan iletmelerin rekabet gcn arttran yaln retim, tam zamannda lojistik ve kalite hareketleri, pazar basksna kar ortaya kan taktik reformlar olarak grlmektedir. Bu reformlar iletmelerin ne yapmalarn deil, yapmakta olduklar mevcut

53

faaliyetleri

nasl

yapmalar

gerektii

konusunda

gelimeler

salamlardr (Goldman, 1995: 4). Yaln retim, kitlesel retim ile el-sanat tarz retimin baarl bir kombinasyonudur (elikapa, 2000: 265) ve yaylmasn tamamlad 1990l yllarda Avrupal ve Amerikal reticilere de byk faydalar salamtr (elikapa, 2000: 270-273). Yaln retim her trl israf azaltmaya, elimine etmeye yneliktir. Fakat uygulamalar fabrika ii ile snrl kalm ve tm tedarik zincirine yaylamamtr. Karlsson ve Ahlstrom (1996) yaln retimin ou teorik prensibinin KOB'ler iin uygulanabilir olduunu belirtmektedirler (Bruce vd., 2004). Yaln retimin temel eleman olan JIT ile ilgili aratrmalar u sonular vermektedir : JIT birim maliyetleri drmektedir (Zangwill, 1987), JIT Stok seviyesini drmektedir (Chang, 1995), JIT iilik prodktivitesini arttrmaktadr (Im, 1989; Norris, 1994), JIT evrim zamann azaltmaktadr (Zangwill, 1987), iilik maliyetini drmektedir (Zangwill 1987: Inman ve Boothe, 1993). 1993 ylnda Almanyada yaplan bir aratrmaya gre, eitli irketler yaln retim uygulamalar ile eitli kazanmlar elde etmilerdir. Yaln uygulamalar ve elde edilen sonular Tablo 7.de grlmektedir.

54

Tablo 7. Yaln Uygulamalar ve Sonular

irket Ya ln Uygulama la r v e So nular

Me rc ed esBen z Aud i

T ak m a lma s , e za ma n l mh end is lik , ted ar ik ile rle b tn le me g ib i u ygu lama la r a g itmi t i r . Stok kon trol sistemin i g e li t ir me y i , t e d ar ik i le r le b tn le me yi v e tedarik i says n n a z a lt ma sn s a la m tr .

Son y

K a iz en, teda r ik i s a ys n azaltar ak b tn le me sa lan m tr.

IBM

H i yera r ik ya p dan me rk ez i o lma yan yap y a d n me , a lan s a ys n a z a l t ma , ma l i y e t d r me ve k al i t e a r t tr m a y a yn e l ik ya ln u ygu l a ma l ar g er ek le tir mi tir. Y a ln r e t ime g e i ile b irlik te al an sa ysnd a % 50ye yak n a z a l ma sa la m tr .

I TT

Rafi

a l an sa ys n azaltar ak, uzma n la ma y a z a lt a r ak , v a s fl ig c ile esn ek b ir fabr ik a h alin e g e lmi tir.

T r u mp f G mbH C : D a i ml e r Chrysler

E za ma n l m h end is lik ku llanar ak sat f i ya t b e l ir le me v e ma l i y e t yn etimi anlay n d ei t i r mi t ir . 1998 ylnd an beri dn yadak i 55 f abr ik as n d a y a ln retim

u ygu lama ktad r. irk e t, u ygu la ma n n ilk ik i ylnd a top lam 300 mil yo n do lar lk tasar ruf yap m tr.

Kay nak: elik ap a, F., O., (2000) , rertim Ynetimi ve Tekn ikle ri, A l fa Y a yn lar , Bur sa, nc Ba s m, s. 268-273 .

Sonu olarak yaln retim; retim performansn arttran bu gibi yararlara sahip olduuna gre karlla da pozitif etki etmesi beklenebilir. Fakat Oliver ve Hunter (1998) yaln retim ile karllk arasnda bir iliki olmadn bulmulardr (Lewis, 2000). Ayrca JIT uygulamalarnn performansa direkt olarak etki etmedii savunulmaktadr (Sakakibara vd., 1997).

55

Yaln retimin tm bu yararlar ile birlikte aslnda tanmnda baz belirsizlikler bulunduundan, yaln retim ok geni uygulamalardan olutuundan ve bu uygulamalarn bazlarnn birbiri ile elitiinden bahsedilmektedir (Bartezzaghi, 1999). Cussomano (1994), rn eidinin ok fazla artmas, yeni rn gelitirme almalar iin yeterli kaynak ayrlamamas, tedarikiler zerindeki ar bask gibi sebeplerle yaln retimin snrlarna ulatn savunmaktadr. Fujimato ve Takeishi (1993) Japon otomotiv sektrnde ortaya kan retim modellerini, byyen yaln retim olarak tanmlamaktadr. Aratrmaclar bu modellerin, talebin dzgn olarak artaca, igc ve sermaye bulma glnn ekilmeyecei varsaymlarna gre oluturulduunu belirtmektedirler (Bartezzaghi, 1999). 2. 6. 1. Yaln retime Eletiriler Yaln retimin gelecekteki ekonomik koullar ve piyasa koullarnda baarl olup olamayaca 1990lardan beri sorgulanmaktadr (Bartezzaghi, 1999; Katayama ve Bennett, 1996), zira Womack vd. (1992) tarafndan gerekletirilen ve yaln retimi mkemmel bir retim modeli olarak ortaya karan aratrma, faiz oranlarnn dk olduu, Japon borsasnn ykselite olduu, yani Japon ekonomisinin ihtiaml olduu bir dnemde yaplmtr. Bahsedilen dnem talebin yksek olduu, bylece fabrikalardaki retim miktarnn da yksek olmas gerektii bir dnemdir. Bu dnemde iletmelerin amac, fiyatlar drp rn eidini arttrarak pazar paylarn arttrmaktr (Katayama ve Bennett, 1996). Ayrca Japonyada tketicilerin yeni aralara olan talebinin yksek olmas nedeni ile yeni rn gelitirme almalar da artmtr. Japon pazarnda yeni kan aralara talebin yksek olmas sonucu Japonyada

56

ylda 8 milyon ara satlmaktadr. Bu, dnyadaki yllk toplam ara retimin drtte biridir. Almanya, ngiltere veya Fransada, ylda iki ila milyon adet otomobil satld dnlrse Japon tketicilerin yeni otomobillere olan talebinin ne kadar fazla olduu anlalabilir (Katayama ve Bennett, 1996). Trkiyede 2004 ve 2005 yllarnda otomobil retiminin sras ile 447.152 ve 453.663 adet olduu dnldnde daha iyi bir kyaslama yaplabilir (www.osd.org.tr). Yaln retimin baarl olduu yllardaki durumun iyi anlalmas gerekir. Durumun anlalmas iin aadaki noktalara dikkat edilmelidir (Holweg, 2006: 5) : ncelikle Japonlarn baarl olduu yllarda Japonya lehine Yen/Dolar paritesinden kaynaklanan bir maliyet avantaj vard. Petrol krizinin kt yllarda Japonlar yakt ekonomisi sunan aralar ile piyasada yer alyorlard. Japonlar devlet politikas olarak byk lekli iletmeleri desteklemekteydiler. Japonyaya ve Japon insanna mahsus kltrel eler verimin arttrlmasna yardmc olmakta idi. Japonlar batdan aldklar ileri teknoloji sayesinde tesislerini verimli bir ekilde altrmlardr. Japonlarn devlet politikas igc cretlerinin dmesinde etkili idi. Yaln retimin ortaya k noktas olarak gsterilen Toyota

firmasnn (Womack, 1992) ABDde baarl olmasnn bir sebebi de olduka fazla yakt tketen byk otomobillerin hakim olduu Amerikan pazarna kk, az yakt tketen, ucuz otomobillerle, tam petrol fiyatlarnn ykseldii yllarda girmesinden kaynaklanmaktadr. Zira Amerikal tketiciler Toyotay sadece yksek kaliteli olduu iin deil

57

Amerikan otomobillerine gre daha ucuz ve daha kk olduu iin de tercih etmilerdir (Goranson, 1999: 4). Bunun yannda IMVP almasnda dier montaj tesislerine gre ok daha baarl grlen Toyotann ve Toyota fabrikasndaki uygulamalarn Japonyadaki tm imalatlar temsil edemeyecei, yani bu uygulamalarn bir irkete zel uygulamalar olduu belirtilmektedir. IMVP aratrmaclar klasik bir yaln retim tesisi olan Toyota'nn Takaokadaki tesisi ile klasik bir kitlesel retim tesisi olan GM'nin Framingam tesisi arasnda retkenlikte, kalitede, kullanlan imalat alannda ve stoklarda nemli farkllklar (1'e 2 orannda) bulmulardr. Fakat bu bulgular, yaln retimin kitlesel retime kar iki kat retken, yar yarya daha az hata ile yar yarya daha az stok ile altn gstermemektedir. lgin olan nokta udur ki tm incelenen tesisler ele alndnda, karlatrlan iki tesisten Toyota'nn en iyi performansa sahip yaln retici, GM'nin ise en kt performansa sahip kitlesel retici olduu bulunmutur. nceleme sonunda aslnda genel olarak kitlesel reticiler ile yaln reticiler arasnda nemli bir performans farknn bulunduu ama bu farkn 1'e 2 gibi bir fark olmad tespit edilmitir (Womack vd., 1992). Yaln retim ile ilgili almalarn ounun, ekonomik faktrleri gzard ederek uygulamalara ya da operasyonel performansa odaklandklar grlmektedir (Katayama ve Bennet, 1996). Nissan, Honda ve Mazdann yaad ekonomik skntlar, bu gr destekler niteliktedir (Mccury ve Mclvor, 2002). Yaln retim konusuna baka bir sorgulama da Goldman vd. (1995), tarafndan yaplmtr. rn eitlilii gnmzde ok yksek bir seviyededir. rnein 1995 yl itibari ile Seikonun 3000den fazla saat modeli vardr. Philips ise 800den fazla TV eidi pazarlamaktadr. Goldman (1995), kitlesel pazarlarn ni pazarlara ve mikro pazarlara doru kaydn belirtmekte ve kitlesel rnlerden kiiselletirilmi

58

rnlere doru bir kayma olduundan bahsetmektedir (Goldman, 1995: s.5). Kobu (2003: 373), yaln retimin alt tekniklerinden olan JIT yaklamnn rn eidinin bu denli fazla olduu durumlarda uygun olmadn belirtmektedir. Buradan yaln retimin baarl olduu yllardaki pazar yaps ve tketici yapsnn 90l yllarda deitii ve yaln retim uygulamalrnn bu deiime cevap verebilecek uygulamalar olmad anlalmaktadr. Ticaretteki bu yapsal ve derin deiimlere cevap verebilen iletmeler, pazardaki bu kaotik deiimlerden yararlanabileceklerinden (Goldman, 1995: s.46) yaln retimin gelecekte ne kadar uygun bir yntem olaca konusundaki kukular srmektedir. Dove (1999), Yaln retimin deiimin etkilerine kar savunmasz, statik bir organizasyon yaps oluturduunu, kaynaklarn israfnn nlenmesine dnk yapnn, esneklii ve deiime cevap verme yeteneini kstladn savunmaktadr. Ayrca bir iletmenin yaln retimi ne kadar yksek dzeyde uygularsa, yeniliki faaliyetlerle o kadar az ilgilenmekte olaca savunulmaktadr (Lewis, 2000). Bunun yannda JIT uygulamalar, teslimatn gecikmesi, tedarikiler ile eitli problemler yaanmas gibi problemlerden de sorumlu tutulmaktadr (Cussomano, 1994). ngilterede imalat sanayii 1990lardan itibaren yaln retim

uygulamalarna ynelmitir ve yaanan tecrbeler dier yazarlar (Kobu, 2003; Cussomano, 1994, Goldman vd., 1995) Sonular evrelerde yaln retimin yksek hacimli bir dorular niteliktedir. yapmaya olduunu uygun, ortaya retim model

belirsizliin az olduu, talebin ve deiimlerin tahmin edilebilir olduu baarl sonular verecek karmtr (Venables, 2005). Farkl bir adan bakldnda ABDli imalatlar da 1980li ve 1990l yllar boyunca Japonlar taklit etmeye ve yaln retim uygulamalarn kendi tesislerine adapte etmeye almlardr. Sonu olarak ise Japonlarn deiimin nispeten daha az olduu, globallemenin bu kadar youn olmad yllarda elde ettikleri

59

kazanmlar

elde

edememilerdir

(Kidd,

1994).

Fakat

gnmzde

bahsedildii gibi deiim ok yksektir (Hayen 1988; Dowlatshahi ve Cao, 2005). Deiimin, belirsizliin ve rn eidinin yksek olduu bu evrede iletmelerin, deiime ve gnmzn mteri ihtiyalarna cevap vermeyi salayan ve eviklik bal altnda toplanan zellikleri kazanmas gerekmektedir (Venables, 2005).

2.7. eviklik Neden Gereklidir?

malat sektrnde ortaya kan problemlerin ounun sebebinin belirsizlik ve alkantl dnemler olduu belirtilmektedir (Small ve Downey, 1996). Hayen (1988), deiim konusunun nemini koruduunu, hatta bugn karlatmz deiimin gemie gre ok daha hzl olduunu belirtmektedir. Gerekten de 21. yzyln balangc ile birlikte ou alanda ve zellikle de imalat sektrnde nemli deiimler yaanmaktadr. Son yllarda imalat, ynetim, teknoloji ynetimi gibi konularda yaplan aratrmalarda yeni endstrinin zellikleri belirtilmitir (Hamel ve Prahald, 1994). Global rekabet sonucu pazarlar; rn eitliliinin artmas, rn hayat mrlerinin ksalmas, yenilik yapmay salayan dk proses ve teknolojilerinin ortaya kmas, mterilerin fiyatl

kiiselletirilmi rnleri ezamanl olarak istemeleri gibi deiimlerle ekillenmitir. Gnmzde iletmeler rekabet glerini korumak iin srekli ve beklenmeyen deiimler ile ba etmek zorundadrlar. Bu balamda imalat iletmeleri iin rekabet gc salayacak yetenekler, mterilerin isteklerine hzl ve etkin bir ekilde cevap verebilecek yeteneklerden meydana gelmektedir (Dowlatshahi ve Cao, 2005: 2). Srekli deiimin ve beklenmeyen deiimlerin olduu evrede faaliyet gsteren iletmelerin eski geleneksel yaklamlarla baarl olmalar mmkn deildir. letmeler bu evrede baarl olabilmek iin evrelerindeki deiimi anlamal, tanmlamal ve her deiime uygun 60

ekilde

cevap

verebilmelidirler. alarn ve

letmelerin

deiime

kar

cevap ki;

verebilecek yetenekleri kazanmalar; i evrelerine, mterilere ve tedarikilere geleneksel bak deitirebilmelerine kalite maliyet baldr. yle yntemlerin boyutlarnn tesine

geilmelidir. letmeler bu boyutlarda elde edilen baarnn yan sra mteri isteklerine, mteri isteklerindeki deiimlere ve iletmelerin kendi evrelerindeki deiime baarl bir ekilde cevap verebilmelidirler (Sharifi ve Zhang 2001;773-774). retim yneticileri asndan bu yeni i evresinde nem kazanan temel enin deiime uyum salamak, beklenmedik deiimlerle baa kmak ve bunlar frsatlara evirmek olduu sylenebilir. Yarna braklan frsatlarn dnyann drt bir kesinden gelen yatrmclar ile deerlendirildii bir ortamda, gelecek yllarda ekonomide belirecek trendleri ngrp deerlendirmek gerekmektedir. Bunun yannda ynetimin ortamdaki deimelere ok hzl bir ekilde cevap vermesi gerekmektedir. abuk karar alp uygulayabilen irketler, byk hantal irketleri geride brakabilmektedirler (www.finansalforum.com.tr). Yang ve Li (2002: 640) gnmzde imalatn rekabet gcnn sadece kalite, fiyat, teslim zaman ve hizmet ile salanamadn, bunlardan daha nemli olann piyasalara hzla cevap vermek olduunu belirtirken, Yusuf vd.(2003: Mteriler dk 613) de gnmzde adan lider mterilerin rnler ve beklentilerinin maliyet, kalite ve hatta hzn da tesinde olduunu belirtmektedirler. dk hacimleri teknolojik kiiselletirilmi rnler beklemektedirler. Bu da aslnda yksek veya maliyetle retme gerekliliini ortaya karmaktadr. letmeler 21. yzyln sunduu bu koullar altnda kendilerini

yeniden yaplandrmaktadrlar. 21. yzylda baarl olmak iin iletmeler yksek kaliteli, dk maliyetli rnleri retmenin yannda deien gereksinimlere cevap vermek zorundadrlar. Tm bunlarn sonucunda

61

imalat

sektrnn

geleneksel

yntemlerin

tesinde

gerekletirmesi

gereken bu yeni yap, evik retimdir (Gunasekaran, 1999: 87). Srekli ve beklenmedik deiimlerin iletmeler iin hayati nem tad aktr (Hayen 1988; Gunasekaran, 1999). Sharifi ve Zhang (2001: 773), deiimin az olduu, duraan evrelerde faaliyet gsteren iletmelerin bile sk sk beklenmedik deiimlerle kar karya kaldklarn belirtmektedirler. eviklik bu koullar altnda bir zm yntemidir. evik retim, srekli ve beklenmedik deiim iinde olan iletmelerin rekabet avantaj salamalar iin temel gereksinim olarak tanmlanmaktadr. evik retimin salad retim ve ynetim teknikleri sayesinde deiime cevap verme ve deiimden kazan salamalar mmkn olmaktadr (Sharifi ve Zhang, 2001: 773).

Nagel ve Bhargava (1994: 331), rn eitlilii, mterilerin isteklerine kar duyarl olma ve rn gelitirme sresinin rekabet gcnn belirleyicileri yaps sanal ile olduunu ve baarnn daha evik ve bir evik olarak organizasyon verebilen, yakalanacan savunmaktadrlar retim yaps

retimi; mteri isteklerine ve deiime en yksek derecede cevap ibirlikleri oluturan tanmlamaktadr. Yazarlara gre gelecein lider iletmeleri, kaliteye verilen nemi gz ard etmeden srekli gelime ve evik retimi btnletirebilen organizasyon yaplarna sahip olacaklardr.

IndustryWeekin 2001 ylndan beri her yl gerekletirdii En yi Fabrikalar sralamasnda 2006 ylnda 125 fabrika finale kalmtr. Bu fabrikalarda yaplan uygulamalar aadaki gibi sralanmaktadr (www.industrweek.com): Kstlar Teorisi, Toyota retim Sistemi, Yaln retim, 6 Sigma,

62

evik retim, JIT, Hcresel malat, Standart retimi ve Siparie Gre retimi ayr ayr uygulayabilme, malat faaliyetlerini hzl biimde deitirebilme, Yetkelendirilmi ve kendikendini yneten ekipler. Grld gibi en iyi fabrikalarn uygulamalar aslnda yaln retim

ve evik retim uygulamalarnn ounu kapsamaktadr.

63

NC BLM : EVK RETM

3. 1. evik retimin Tanm

evik ayrntl retim olarak kavram farkl aratrmaclarca farkl olarak yaplan

tanmlanmtr. Bu tanmlamalarn nemli grlen bir ksm yukarda aklanmtr. Dier aratrmaclarca tanmlamalar Tablo 8de sunulmaktadr. Tablo 8. evik retimin Farkl Aratrmaclara Gre Tanmlar

Tan m la y a n I aco c ca

Tan mlama ev ik r e tim, p a za rn h z l a d e i en g erek s in imle r in i ka r lama k amac n da s tn ye tenek lere sah ip ( i s e l ye tenek ler : ya zlm ve don an m te kno loj ileri, in san k ayn ak lar , yn e tim, b ilg i) b ir r etim s is te mi d ir. Bu si st e m r n e itler in i ok h z l de i tireb ilir (h z v e c ev ap v er e b i l me ) , r e t i m h a t t n ok h z l d e i tireb ilir (esnek lik) v e m te r i is tek ler in e ta m o larak c ev ap v er eb ilir.

In stitu te (1991) o lan,

Go ld ma n (1994)

ev ik lik de i imlere k ar g en i k ap sa ml str a te j ik b ir yanttr.

K idd (1994 )

ev ik retim, g e li mi ve b ilinen imalat tekno loj ilerin in sen tezlenerek b tn le tirilmesid ir. ev ik retim Bilg is ayar Destek li malat, Top lam Kalite Y n e t i mi , M a l z e me htiya Plan lama s , Person el Yetk ilend ir me g ib i konu lar la k ar lk l u yu m i er isind ed ir.

Boo th (1996)

ev ik retim, yaln retimin do al o lar ak ge li me si sonucu or taya k an b ir r etim v izyonudur. Yaln retimd e od ak nok ta ma liyettir. Org an izasyon lar n v e fab rik a la r n e snek lik v e c evap v ereb ilir lik g erek s in imle r i ev ik r e tim k avra mn or taya k arm tr .

Cho vd. (1996)

ev ik r etim, b e k len en v e b ek len me yen ekillerde srek li o larak d e i en evr ed e b aa r l o lma ye ten e id ir. Ba ka b ir ifad e ile m t e r in in i s t e d i i rn ler v e h iz me tlerd en o lu an ve d e i im iind ek i pazarlarda h z l v e e tk in h arek e t ed ere k b a ar l o lma ye ten e id ir.

64

Gou ld (1997)

ev ik r etim, i l e t me n i n d e iim h a lindek i yen i evr e sind e, esk i gelen eksel yn temler i b ir k enar a b r akarak , org an izasyonlar e sk iye gr e dah a es nek v e d aha cev ap v ereb ilir hale g e lmesin i sa l a ma k tr.

D evor (1997)

vd . ev ik r e tim, b ir

iletmen in srek li d e i im altnd a ba a rl olma s n

s a l a ma a m a cn ta yan yen i b ir ya k la md r. S zkonusu d e i im p a za rdak i, tekno loj idek i, i le t me ev r es ind ek i d e i im o lab ilir. ev ik retim te me l ye ten ek le re u ygun ibir l ik l er i i le, d e i i mi v e b e l ir s iz li i ynetebilen b ir org an iz a s yon yap s ile, in san lar n v e b ilg in in g c yle de ien artlarda b a ar l o lma n n yo ludur.

Bu llinger (1999)

ev ik lik , bir organ izasyonun evr esin e gr e d ev ing en li id ir. Do lays yla srek li d ei im i ind ek i p az ar lara kap sa ml b ir yan t v er me o la rak da t a n mlan ab ilir.

Yu suf (1999)

vd. H z la d e ie n p a zard a, m teri b ek len tilerin i k ar la ma k, m terin in isted i i v e bek led i i rn ler i retme k zer e r ek abet av an taj s a la ya n unsur lar n (h z, e s n ek lik, ye n i l ik , p r o - a k t if lik, k a li t e , k a r llk) ara tr l ma s , k a ynakl a r n v e u ygu lama larn, b ilg i bakmn d an zeng in b ir evre de b tn le t i r i l me s id ir.

Kay nak: J n-H a i Li, And erson A. R., H arr ison, R. T., (2003) , The evo lu tion of Ag ile Manuf actu r ing, Bu sin ess Pro cesss Manag emen t Jou rnal, 9, 2 (174-175)

evik retim kavram yaln retim, esnek retim veya bilgisayar destekli retim, kiiye zel kitlesel retim kavramlar ile kartrlmakta ve bu kavramlar ile eanlaml gibi kullanlmaktadr (Vazquez-Bustelo ve Avella, 2006: s. 1). Deiime teknolojileri, cevap retim verebilme alannda temelinde, deiik adaptasyon, bilgi ve

kullanlan

teknolojilerin

kavramlarn deiik kombinasyonlar, evikliin ve evik retimin tanmlanmasnda kullanlmtr (Kidd, 1995; Booth, 1996; Youssef, 1992). Sonu olarak evik retim, ne yaln retim, ne esnek retim, ne de bilgisayar destekli retimdir. Kalite, maliyet, karllk, mteri tatmini konusunda nemli gelimeler yaratmak zere kullanlan eitli teknik, yntem ve yaklamlar bulunmaktadr. evik retim mevcut yntemlere yeni yntemler ekleyerek, pazarda rekabet avantaj salamak amac

65

altnda, rnlerde, esneklikte, mteri isteklerine hzl cevap vermede, yenilik yapmada nemli gelimeler salayan yoldur. evik retim, deiimin srekli olduu ve beklenmedik deiimlerin ortaya kt rekabeti evrede, iletmelerin pazardaki deiime hzl ve etkin bir ekilde cevap vererek baarl olma yetenei kazandran retim yaps olarak tanmlanmaktadr (Gunasekaran, 1999). Goldman vd. (1995), evik retimin srekli olarak ve beklenmedik ekilde deien rekabeti evrede gerekletirilen faaliyetlerde baar kazandrdn belirtmektedirler. Hormozi (2001), evik iletmeyi deiime abuk ve kolayca adapte olan iletme olarak tanmlamaktadr. eviklik, iletmeler aras ilikileri, operasyonlar ve sreleri etkin bir ekilde deiime gre tekrar dzenlerken ayn zamanda srekli deiim halindeki evrede baarl olma anlamna gelmektedir. Bu yeni retim yaklam uzun dnemli stratejik planlardan oluur ve tepeden tavana kadar btn iletmeyi kapsar (Hormozi, 2001;132). Montgomery ve Levine (1996) eviklii insann, retim yapsnn ve organizasyonun esneklii olarak tanmlamaktadrlar. Nagel ve Bhargavaya (1994;332) gre evik retimin, geleneksel yap olarak adlandrdklar srekli gelime modelinden farkl zellikleri vardr. Bu zellikler aada Tablo 9.da sunulmutur. Srekli gelimeyi uygulayan bir iletme, Toplam Kalite Ynetimi prensiplerine odaklanan, kitlesel retime gre daha katlmc, apraz fonksiyonel ekipleri olan bir iletme olarak tanmlanabilir. Bu tr iletme kitlesel retime gre daha fazla eitte, daha yksek kaliteli ve daha dk maliyetli, standart yani kiiselletirilmemi rnler retir.

66

Tablo 9. Srekli Gelime ile evik retim Modeli Arasndaki Temel Farklar.

G e l en eks e l Y a p (Srekli Geli me)

ev ik r et im

Fonk s iyone l d ep ar tma n la r v e ek ip ler

Fr s a t lar a gr e o lu an faaliyet gruplar Teme l yetenek lere v e b ecerilere od ak lan ma K a lite l s : rnn hayat mr bo yun ca m terin in ta tmin o lma d erecesi

rn ve retim h a ttn a od ak lan ma Kalite l s : h a ta oran , u ygun luk k a l i te si

Kay nak: Nag e l, R.N . v e Bh arg ava, P. (1994), Ag ility: The u ltimate requ ir emen t for wor ld- c las s ma n uf ac tu ring p erfor ma n ce , N a t io n a l P r o d u c t iv i t y R ev iew, S u m me r , s.332

eviklik,

sanal

organizasyonlar,

sanal

iletmeler,

kiiye

zel

kitlesel retim, esneklik ve yaln retim temelinde olumutur. evik retim ile yaln retim arasndaki iliki son on yldr tartlmakla birlikte arada nemli farklar vardr.

3. 2. eviklik ve Yalnlk likisi

ncelikle unu belirtmek gerekir ki yaln retim ve evik retim asla birbirinin alternatifi olarak grlmemelidir. evik retim ve yaln retim temel felsefede farkllamaktadrlar. aslnda temel Ortaya ne k gibi noktalar farkllk asndan farkllamalar felsefede

olduunu da aklamaktadr. evik retim, Lehigh niversitesindeki AMEFin almalar (AMEF: Agile Manufacturing Enterprise Forum) sonucunda ortaya km proaktif bir yaklamdr. Yaln retim ise direkt var olan uygulamalara verilen addr. Yani evik retim gelecee dnk bir strateji, vizyon gerektiren bir felsefe iken, yaln retim gemite var

67

olan uygulamalara verilen addr. Bu noktada iki kavram arasndaki ilk farklln vizyon olduu sylenebilir. Yaln retim, eldeki kstl kaynaklarn kullanlmas ile yar ve rekabet halindeki pazardaki gelimelere tepki verebilen, ayak uydurabilen bir retim sistemini oluturan teknik ve yntemleri kapsar. Kayplar ve fazlalklar en aza indirmek temel amatr. Bununla birlikte, evik retim, srekli deiiklikler nedeniyle ortaya kan kaos ve zorluklara kar zmler retmeyi amalar. Yalnlk, kaynaklarn retken ve etkili bir biimde kullanlmasna younlar ve bunu baarmak iin baz operasyonel teknikler kullanr. Bununla beraber, eviklik, daha nceden tahmin edilemeyen, kestirilemeyen ortamlarda kullanlabilecek genel bir strateji olarak tanmlanmaktadr (Baykasolu ve Dereli, 2001). evik retimin bugnn endstri evresinin ihtiyalar sonucu yaln retimin bir dnm olan evrimsel bir model mi yoksa yaln retim uygulamalarn ve felsefesini tamamen reddeden devrimsel bir model mi olduu tartlmaktadr (Jin-Hai vd., 2003).

Bu tartmalar iinde Robertson ve Jones (1999) evik retimin, 21. yzyln koullarnda baarl olabilmek iin yaln retim metodlarndan ortaya kan bir strateji olduunu belirtmektedirler. Montgomery ve Levine (1995), evik retimin temellerinin tamamen olmasa da ksmen yaln retimle ayn olduunu savunmaktadr. Montgomery ve Levine(1995) tarafndan tanmlanan evik retim sistemi; TKY, JIT ve Yaln retim uygulamalarnn bir ksmndan oluan bir bileimdir. Aradaki fark, evik retimin kiiselletirilmi rnler zerine younlamas ve parti byklklerinin yaln retime gre daha da az olmasdr. Yani iletmenin evik retimi benimsemesi, deiime cevap verebilecek yetenekleri kazanmaya almas demektir. Bu yetenekler her iletme iin farkllar ve yaln retimin baz uygulamalarn, toplam kalite ynetimi, 6 sigma gibi eitli uygulamalar ierebilir.

68

Gunasekarana (1999: 87) gre ise evik retim ne yaln retim ne esnek retim ne de bilgisayar destekli retimdir. Kalite, maliyet, karllk, mteri tatmini konusunda nemli gelimeler yaratmak zere kullanlan eitli teknik, yntem ve yaklamlar bulunmaktadr. evik retim mevcut yntemlere yeni yntemler ekleyerek, pazarda rekabet avantaj salamak amac altnda, rnlerde, esneklikte, mteri isteklerine hzl cevap vermede, yenilik yapmada nemli gelimeler salayan bir yoldur. evik retim, deiimin srekli olduu ve beklenmedik deiimlerin ortaya kt rekabeti evrede, iletmelerin pazardaki deiime hzl ve etkin bir ekilde cevap vererek baarl olma yetenei kazandran retim yaps olarak tanmlanmaktadr. evik retimin kitlesel retim ve yaln retimden hangi noktalarda farkllat uygulamalar konusu Tablo arasnda nemlidir. 10.da eitli Farkllat farkllklar noktalar bu vardr. Tablo Yaln 10.da alt retim grlmektedir. grld zere, kavramlarn

felsefesinde teknolojik ekipmanlara yatrm yaplrken evik retim, insan ve biliim sistemlerine yatrm yapmay gerektirir. Yaln retim tedarikilerle ibirliini gerektirirken evik retim tedarikilerle bir bilgi a oluturarak tedarikiler ve satn alc iletmeden uzman kiilerden oluan sanal bir organizasyon kurmay savunur (Hormozi, 2001). Yaln retim genel olarak kitlesel retim metodlarnn

gelitirilmesi olarak grlrken, evik retim kitlesel retimden tamamen farkl olarak kiiselletirilmi rnler zerinde durur. evik retimin uygulanmas daha stratejik bir karar iken, yaln retim uygulamalar daha ok imalat tesisi ile ilgilidir. Yaln iletmenin karakteristik zellikleri ok verimli ve etkin imalat olmak iken evik bir iletmenin karakteristik zellikleri ok hzl, etkin bir renen organizasyon olmasdr (Jin-Hai vd., 2003).

69

Tablo 10. evik retimin Yaln retim ve Kitlesel retim le eitli Kriterlere Gre Farkllamas
K r it er l e r sra f n n len mesin e v erilen n em Org an iz a s yon e l leti im d er e ce s i M t e r i i s t e k le r ine d u ya r llk K a l if i ye igr en ih tiyac le t me l e r ar as ib ir liin in d erecesi K k ma l i y e t i n p arti b yk retimind e p ar ti b irim ok Yk sek Yk sek H e me n h e me n e it K sa Yk sek Yk sek Yk sek K ii s e l le mi U yu mlu ok sayd a, ok sayd a Rak ip o la rak gr lr A z sa yd a U zun sreli, ib ir li ine g id ilir d e ik en, Ks a sreli, abuk o lu tu ru lab ile n, s an a l teda rik i a r e t i mi n d e K it l e se l ret im D k D k D k D k D k Ya ln ret im Yk sek Yk sek Or ta Or ta Or ta ev ik ret im Yk sek Yk sek Yk sek Yk sek Yk sek

b ir im ma liy e te oran Mev cu t rn ler iin teslim sresi rn e itlili i E sn ek lik d er ec e s i a l an lar n yar a tc l rn seen e i P r o s es l er T ed ar ik iler Ksa D k D k D k D k K a t K sa Or ta Or ta Or ta Or ta E sn ek

Kay nak: Hor mo z i M. A mir (2001), Ag ile Manu factur ing : the n ext log ical step, Ben chmarking: An In ternationa l Jou rnal, Vo l.8 No .2 : s. 135-138 ; Sharp J..M. Iran i Z. D esai S.(1999 ), W orking tow ards ag ile ma nu factur ing in th e U K industr y in terna tiona l jou rna l of p roduction econom ic s, s. 157.

eviklik arayzdeki

ve

yalnln, olarak

birbirinin

alternatifi retim

olduu tesisi ve

dnlmemelidir. eviklik iletmenin evresi ile iletme arasndaki etkinlik dnlrse, yalnlk tedarikiler konularndaki etkinliktir. Fakat yalnlk ve eviklik veya yaln retim ve evik retim birlikte kullanlarak aadaki amalara daha kolay ulalabilir (Katayama ve Bennet, 2001):

70

Mteri isteklerine hzl cevap verme, Maliyet etkinlii (Farkl talep dzeylerinde ve dalgalanmalarnda maliyet etkinlii),

Kaynak etkinlii ve yksek peformans . 3.3. eviklik Esneklik likisi

Esneklik iin birok tanm yaplabilir. Goldman (1995)e gre esneklik, organizasyonun bir iten dierine ok ksa srede geebilmesi anlamndadr. Fakat esneklik tek bana deien koullar ile mcadele etmekte yeterli deildir. Esneklik imalat alannda uyum salayabilme, adapte olabilme veya ok ynllk olarak tanmlanmaktadr ve bugnn i evresinde iletmelerin sahip olmalar gereken bir yetenektir. Fakat esneklik tek bana eviklii getirmez (Gunsekaran, 2001: 25). Esneklik evikliin bir alt gereksinimi ya da gerek artdr. Aslnda esneklik, iletmede kullanlan fiziksel ekipmann evikliidir. Esneklik genel olarak beklenen rn gereksinimlerine cevap verebilme anlamnda iken eviklik, d evredeki frsatlarn deerlendirilmesi olarak tanmlanabilir (Goranson, 1999). Kidd (1994) esnekliin imalat asndan, uyum salayabilmeyi, adapte olabilmeyi ve eitlilii ifade ettiini syleyerek, eviklik iin deil, iletmenin tm fonksiyonlarnn, bir gereksinim olduunu ama yeterli olmadn belirtmektedir. eviklik sadece retim fonksiyonunun sadece uyum salayabilme deil, doru zamanda uyum salayabilme, sadece esnek olmak deil doru seviyede esnek olabilme, sadece tepkisel deil ngrc olarak esnek olmas demektir (Goranson, 1999).

71

Benzer ekilde Katayama ve Bennet (1999) uyum salayabilmenin, iletmenin retim sisteminin bir zellii olduunu belirtmektedirler. Uyum salayabilme iletmenin maliyetleri ykseltmeden talebe uyum salamas olarak tanmlanmaktadr. retim sisteminin uyum salamasn gerektirebilecek deiimler ikiye ayrlabilir (Jackson ve Johansson, 2003: 483) : Uzun dnemli deiimler: Bu deiimlerde teknolojik ilerleme sz konusudur. Mevcut retim sistemi, teknolojik deiim sonras deiir ve farkl bir sisteme dnr veya tamamen yeniden yaplandrlr. Ksa dnemli deiimler: Genellikle talepteki deiimlere baldrlar. Mevcut retim sisteminin ok fazla deimeden adapte edilmesi gerekir. eviklik hem ksa dnemli deiimlerle hem de uzun dnemli deiimlerle ba etmek iin gerekli olan bir yetenektir. eviklik her iki durum iin de beklenmedik deiimler karsnda baar salayabilecek yetenekler toplam olarak ifade edilebilir iken, esneklik ksa dnemli ve beklenen deiimler karsnda operasyonel anlamda baarl olmay salayan yetenekler toplamdr denebilir (Jackson ve Johansson, 2003: 483).

3. 4. evik retimin zellikleri

Yaln retim, otomotiv sektrnde ortaya km olan teknik ve fabrika ii uygulamalar btn iken, evik retim daha geni bir kavramdr ve stratejik yaklamlar ierir (Riis ve Johansen, 2001; 53). Goldmann vd. (1995) evik retimin 4 temel elemandan olutuunu belirtmektedirler :

72

Deeri mterinin belirledii retim yaps. Deiim iin her an herkesin hazr olduu organizasyon yaps. nsan faktrnn en deerli kaynak olarak grlmesi. Sanal ortaklklar. Bu elerden ilk yaln retim felsefesi iinde de yer

almaktadr. Fakat yaln retimde israfn azaltlmasna daha fazla nem verilirken, evik retim yaln retim tekniklerini de kapsayan bir ok uygulamay ierir (Gunesakaran, 2001: 26). evik reticiler, anahtar mteriler ile bilgilerini paylarlar. Bu bilgi paylam anahtar tedarikiler ve mterilere kadar uzanr. Bylece web destekli bir bilgi a ya da bir sanal organizasyon oluur (Parkinson, 1999: 135). Kukusuz ki tedarikilerle entegrasyon yeni bir kavram deildir. Yaln retim de tedariki entegrasyonunu ierir (elikapa, 2000: 267). Fakat evik reticiler oluan beklenmedik frsatlardan faydalanabilmek iin tedarikiler ile ok ksa srede ibirlii kurabilirler ve frsat sona erdiinde de ibirliini noktalarlar. Bu ibirlii genelde sanal ortamda gerekleir ve iletmeler veya alanlar, oluturulan sanal organizasyon iinde faaliyet gsterirler (Parkinson, 1999: 136). Kidde gre (1994) evik retimin ilk zellii, evik bir

iletmenin, srekli deiim, hzl cevap verme, kalite iyiletirme ve evreye, alanlara kar sosyal sorumluluk faktrlerini dikkate almas hatta bu faktrleri kullanarak rekabet etmesidir. Iacocca Institute raporuna gre evik bir iletme aadaki

zelliklere sahip olmaldr (Kidd, 1994: 12) : Tm aktivitelerde uyum, Tm alanlar iin srekli eitim, Mteri isteklerine hzl cevap verme, Hzl bir ekilde ortaklklara girebilme, 73

alanlar en nemli kaynak olarak gren bir organizasyon yaps, Takm halinde alan yetkilendirilmi personel, evresel duyarllk ve ngrc (proaktif ) yaklam, Kullanl ve ulalabilir bilgi, Yetenekli ve bilgili sekin personel, Ak sistem mimarisi, lk seferde doru dizayn, Toplam kalite felsefesi , Ksa evrim zamanlar, Teknolojik liderlik, letme btnlemesi, Vizyona dayal ynetim. Metes vd. (1998), evik retimin 4 prensibi olduundan

bahsetmektedirler. Bu prensipler aada sralanmtr : Mteri iin deer yaratmak, Deiimi ynetmek, Kaynaklar doru kullanmak, Rekabet edebilmek iin ibirliklerine gitmek. Sharpa gre (1999) bir iletme aadaki zellikleri kullanarak eviklie ulaabilir : Temel yeteneklere sahip olmak ve bu temel yetenekleri kullanmak, Sanal iletme, Hzl prototipleme, Entegre (ezmanl mhendislik) mhendislik, Birden fazla konuda uzman olan, esnek igc, Srekli gelime, Takm almas, Deiim ve risk ynetimi,

74

Bilgi teknolojisi, Personeli glendirme ve yetkilendirme. Grld gibi evik retim aslnda yaln retimin ou

operasyonel esini tamaktadr. Bununla birlikte evik retim yaln retimin ortaya kt zamanlarda mevcut olmayan internet gibi byk bir gcn varlnda ortaya kmtr. Bir iletmenin eviklemesi iin sahip olmas gereken yap ve zellikler genel olarak aadaki gibi sralanabilir (Goldman, 1995; Kidd, 1994; Goranson, 1999; Correa, 2001): Mteri iin deer retmek, Bilgi teknolojisini ve interneti st seviyede kullanmak, Deiim ve riski ynetmek, Sanal ibirlikleri.

3. 4. 1. Mteri in Deer retmek

Mteri iin deer retmek, deeri mteri tarafndan belirlenen zmler sunmaktr. Bu da evik stratejiler ve evik yetenekler sayesinde mmkn olmaktadr. Bunlar; Sadece rnler deil, deeri mteri tarafndan belirlenen

zmler sunmak gnmzde ok daha nemlidir. Buradaki zm kavram, mterinin rn, hizmet ya da rn-hizmet karmasndan bekledii fayday yanstmaktadr (Metes, 1998: 30). Mteriler hakknda veri tabanlar oluturarak, her mteriye farkl biimde yaklamak ve her mterinin istedii rn retmek gnmzn gereidir (Goldman, 1995: 251). nk tketiciler artk kendi beeni ve ihtiyalarna gre retilmi, kiiselletirilmi rnleri uygun fiyat ve kalitede istemektedirler.

75

3 .4. 1. 1. Kiiselletirilmi rnler Kiiselletirme, mteriye herhangi bir mteri gibi deil her bir mteriye farkl beklentileri, farkl beenileri ve ihtiyalar olan bireyler eklinde yaklamaktr. Yani mteriye lek ekonomisinde veya kitlesel retimde olduu gibi kitlesel deil, kiisel olarak baklmaldr (Metes, 1998: 31). Tabii ki bu her rn iin geerli olmayabilir. Standart rnlerin mteriyi yksek oranda tatmin ettii pazarlarda, standart olarak retilmesi Kiiselletirmenin avantajl olduu pazarlar iin rnlerin doaldr (Svensson ve Barford, 2002). kiiselletirilmi

rnler retmek ise almada incelenen modellerden hem yaln retimin hem de evik retimin ortak amacdr (Baykasolu ve Dereli, 2001). Kiisel beklentileri karlayan rnler retmek, kiiye zel kitlesel retim ile mmkn olabilmektedir. Kiiye zel kitlesel retim kavram ilk olarak Davis (1989) tarafndan, her bireyin kiisel isteklerine uygun olan, kiisel ihtiyalarn karlayabilecek olan rn ve/veya hizmetler retmek olarak tanmlanmaktadr (Silveira, 2000: 72). Bu proses esneklii, eviklii ve entegrasyonu gerektirmektedir. 3.4.1.2. Kiiye zel Kitlesel retim Kiiselletirilmi rnlerin retilmesi Kiiye zel Kitlesel retim ile mmkn olmaktadr. Kiiye zel kitlesel retim kavram baz kaynaklarda kitlesel uyarlama olarak (Koel, 2001: 368), baz kaynaklarda ise siparie gre seri retim olarak adlandrlmaktadr (Acar, 1999: 163). Kiiye zel kitlesel retim, kiiselletirilmi rnlerin kk partiler halinde, ileri imalat teknolojileri ve modern bilgi teknolojilerinin yardm ile kitlesel retimde olduu gibi yksek verimlilik ve yksek hzda retim yapabilen bir retim yapsdr. Bu yap sayesinde kitlesel retimin hz ve maliyet avantajlarndan yararlanlrken, kiisel rnler sayesinde mteri tatmini yaratlabilir. Byk bir hzla deien pazarlarda iletmelerin, gelecekteki deiimleri kontrol etmek iin

76

retimde

evikliini

arttrmas

gerekmektedir.

retim

evikliinin

arttrlmasna da kiiye zel kitlesel retim yardmc olmaktadr (Yang ve Li, 2002: 640). Kiiye zel kitlesel retim geleneksel yaklamlardan ok farkldr. Geleneksel yaklamlar, siparie gre az miktarda retmek veya kitlesel retim eklinde, yani az eitte ama ok miktarda retmekten birinin seilmesi gerektiini savunur. Bu geleneksel yaklamlara zt olarak Davis (1989), kitlesel retimin avantajlarnn kaybedilmeden bireysel olarak, mteri ihtiyalarna uygun retimin gerekletirilebileceini savunmutur. Bu yolla tketiciler, kitlesel olarak retilen standart rnlerin yerine, ok fazla ekstra cret demeden, kiiselletirilmi rnleri satn alabileceklerdir (Duray vd., 2000). Kiiye zel kitlesel retim, bireylerin ihtiyalarn karlamak zere zel olarak retilmi rnleri kitlesel retim maliyetine yakn bir maliyet ile gerekletirmektedir (Silveira, 2000: 72). Bunun nasl mmkn olaca bir soru iareti uyandrmaktadr ve kiiye zel kitlesel retim konusundaki en nemli sorun da aslnda budur. Bu sorunun cevab iki faktrde yatmaktadr (Silviera, 2000; Selladurai, 2004) : Kiiselletirme dzeyi : Tamamen mterinin istedii sipari mi retilecek, yoksa mteriye, rnn eitli zelliklerini sunan seeneklere gre semesi ile oluan rn m retilecek? Kiiselletirilecek rnlerde kullanlacak proses, hammadde, i yapma yntemi, alanlar ne lde standart olacaklar? Dier bir ifade ile sorun, retilecek olan rn veya hizmetlerde kiiselletirmenin hangi dzeyde olacadr Radder ve Louw (1999), kiiselletirmenin iki yolla

yaplabileceini belirtmektedirler. Birinci yol, rnlerin tamamen kiinin istedii ekilde retilmesi, bunun yannda kiiye istedii yerde, istedii

77

zamanda teslim edilmesidir. Bu yolda kiiye zel retim yaplrken, lek ekonomisinin avantajlarndan yararlanmak mmkn olmayacandan maliyet yksek olabilir. kinci yol ise mteriye lek ekonomisinden yararlanarak maliyetleri drecek ekilde standart alt para veya proseslere sahip, nceden belirlenmi rnlerin mteriye sunulmasdr. faydalanlr. Hart (1995), bu konuda mterilerin dzeyinin ok isteklerine iyi gre Bu yntem ile lek ekonomisinin avantajlarndan

gerekletirilecek

kiiselletirme

belirlenmesi

gerektiini, tamamen mteri isteklerine uygun retim yaplmasnn uygun olmayabileceini savunmaktadr. Westbrook ve Willimson (1993) da baarl kiiye zel kitlesel retim sistemlerinin doru kiiselletirme seviyesi ve yksek seviyede eidin yannda yksek seviyede proses standartlamas ile mmkn olabilecei kansndadrlar (Silveira, 2000: 72). Bunun yannda Toyotada mteriye sunulan rn eitliliinin ya da kiiselletirilebilecek zelliklerin %20sinin, satlarn %80ine eit olduu grlmtr. Bunun anlalmas ile birlikte Toyota, mteriye sunduu kiiselletirme seeneklerini ya da dier bir ifade ile yukarda bahsedildii ekilde kiiselletirme dzeyini %20ye drmtr (Pine vd., 1993: 108). 3.4.1.3. Kiiye zel Kitlesel retimin zellikleri Kiiye zel kitlesel retim, kitlesel retimin maliyet ve verimlilik avantaj dzeyi ile ile kiisel alt rnler retmenin mteri tatmini ve avantajn alanlarn birletirmek amacndadr. Burada nemli olan nokta, kiiselletirme rnlerin, proseslerin, yntemlerin standartlama derecesi arasndaki dengeyi doru kurmaktr (Svensson ve Barfod, 2002). nk bir iletme, farkl rnlerin retimi iin ne kadar ok standart para, malzeme, makine ve yntem kullanabilir ise lek

78

ekonomisinden

lde

yararlanarak

maliyet

avantaj

kazanabilir

(Selladurai, 2004). Kiiye zel kitlesel retim, bamsz iletme birimlerinin dinamik bir a oluturacak ekilde biraraya gelmesidir. Modller iletme sreleridir ve bir araya gelerek bir rn ya da hizmet retirler. Modllerin bir araya gelme biimi ve sras her rn iin farkllar. Tketicilerin bireysel taleplerini karlamak, modllerin farkl sralarda ve farkl biimlerde bir araya gelmesi ile mmkn olabilir. Modllerin oluturaca her kombinasyon fakl bir rn temsil eder (Acar, 1999: 146). Kiiye zel kitlesel retim, belirli oranda standartlama

gerektirdiinden kitlesel retim ile baz ortak ynlere sahipse de iki model arasnda birok farkllk vardr. Kiiye zel kitlesel retimi kitlesel retimden ayran zellikler Tablo. 11de grlmektedir. Kiiye zel kitlesel retimin en iyi rnei Dell Computers

firmasdr. Bir tketici Dell marka bilgisayar almak istediinde internete girerek almak istedii bilgisayarn zelliklerini belirleyebilmektedir. Dell mterinin belirledii zellikteki bilgisayar 5 gn iinde teslim etmektedir. Bu zellii Dellin rekabet gcn arttrmasnda ok etkili olmutur (Selladurai, 2004: 296). Benzer ekilde Toyota daha 1990l yllarda, baz zelliklerini mterilerin belirledii otomobilleri 1 hafta iinde teslim etme amacndadr (Richards, 1996).

79

Tablo

11.

Kitlesel

retim

le

Kiiye

zel

Kitlesel

retimin

Karlatrlmas
K i iye ze l K it le s e l ret im retim p lanlama v e stok k o n tro l i in t e me l v er i Taleb in yaps D e ik en talep d zeyi Sab it talep d zeyi Gerek talep ler Talep tah min leri K it l e se l re t im

H itap ed ilen m t er i

B i r e ys e l m ter i

Pazar

b l m

veya

or ta la ma m t e r i A ma M ter id en p a y a lma k P a zard an p ay a lma k

r e t i m mik ta r

Birey iin bir b irim

Partiler h a lind e

S to k Y n e t imi S t r a tej ile r i

S f r stok ile yk sek rn Talep e id i r e tme k

tahmin lerin e

gre

b e lir len en stok d zeyi, yok, Stok ma liyeti var,

Fiyata etkiye n f ak tr ler

Stok

ma liyeti

s a tlama ma ma liyeti yok r etimd e odak nok tas S e t-up rn zama n la r, gelitirme

s a tlama ma ma liyeti var

ye n i lek ekono misi, yksek sresi, h ac i md e r et i m

y a ln lk, stand ar tla tr ma

Kay nak: Be r man, B. , (2002) , Shou ld your f ir m adop t a ma ss custo mization s t r a t eg y? , Bu s in es s H o r i zon s, Ju ly-Agu st, s. 52

3.4.1.4. Kiiye zel Kitlesel retimin Yararlar Selladuraiye gre (2001) kiiye zel kitlesel retimin yararlar aadaki gibidir : Mteri tatmininde art salar. Pazar paynda art salar.

80

Alnan sipariin teslim edilme sresinde azalma salar. retim maliyetinde azalma salar. Karllkta art salar. Berman (2002) ise kiiye zel kitlesel retimin potansiyel

yararlarn aadaki gibi belirtmitir: Mterilerin bireysel gereksinimlerinin daha iyi karlanmasn salar, bu da mteri tatminine ve sadakatine etki eder, Stok bulundurulmamas nedeni ile maliyetleri azaltr, Dk fiyatl standart rnler reten iletmeler ile rekabet etmenin zor olduu durumlar iin fiyatn dnda en etkili rekabet aracdr, Mteriler ile iletiim halinde olmak daha kolaydr; nk mteri kendi istedii rn almak iin sizinle iletiime gemede daha isteklidir. 3.4.2. Sanal birlikleri letmelerin eviklik kazanmas iin yapmas gereken eylerden en nemlisi sanal organizasyonlar eklinde ibirliine gitmektir. Sanal iletmeler denen bu sanal organizasyonlar, imalatta eviklie ulamak iin temel gerekliliklerden birisidir. evik retimin bu yn yaln retim felsefesinden tamamen farkllat nokta olarak grlebilir (Gunasekaran, 1999). Sanal organizasyonu, deiik corafi blgelerdeki iletmelerin, belirli rnlerin retimi amac ile haberleme teknolojisi yardm ile birbirlerine balanan, uyumlu hale gelen ve sanki tek bir iletme varm gibi alan organizasyon alanlarn olarak belirli tanmlamak bir yerde mmkndr. Sanal deiik organizasyon, toplanmad,

mekanlardaki iletmelerin bir rn veya hizmetin retiminin belirli safhalarnda yer ald, bilgisayar olanaklar ile srekli haberleme

81

iinde bulunan ve sanki tek bir organizasyon gibi mterilerine mal ve hizmet sunan bir organizasyondur (Koel, 2001: 363). Bu tanmn yannda sanal iletmelerin veya sanal organizasyonlar eklinde yelerinin rgtlenmenin ibirlii ile eviklik daha asndan etkin ve nemi, hzl ortaya bir kan ekilde frsatlarn, her biri kendi temel yeteneklerine odaklanm olan a deerlendirilebileceidir (Gunasekaran, 2001: 35). Sanal iletmeler, farkl iletmelerin veya departmanlarn, bir ana iletmenin ynetiminde ortaklk biiminde ibirliine giderler. Ana iletme grevleri ve kaynaklar datr. Sanal iletmeler dnya genelinde pek ok ortaa sahip olabilirler. Oluturulacak olan sanal iletmede ortaklarla szleme yaplacaktr. Burada ortaklarn seimi ok nemli bir konudur. Ortaklar yeteneklerine ve retilecek olan rnn zelliklerine gre seilirler (Feng ve Yamasiro, evik 2006: 194). Yaplan sanal sanal iletme organizasyon tanmlarnn retim asndan

tanmndan farkl olan yn, organizasyonun mr ile ilgilidir. evik retimde sanal iletmeler srekli deil geicidirler. Yani ksa bir sre iin var olurlar ve sonra yapsal olarak deiirler ya da yok olurlar (Dowlatshahi ve Cao, 2005). Sanal iletmelerde yeler eitli frsatlara gre adan karlp aa yeni yeler eklenebilmektedir. Farkl ekilde deil de sanal organizasyonlar eklinde rgtlenmeyi seerken be temel noktaya dikkat etmek gerekmektedir. letmeler (Goranson, 1999) : Sanal organizasyon eklinde rgtlenilirse tm yeler

arasnda bilgi, aratrma-gelitirme faaliyetleri, maliyetler ve riskler paylalacak mdr ? Sanal organizasyonlar rn gelitirme aktiviteleri asndan fayda salayacak mdr ?

82

Sanal organizasyonlar maliyette dme salayacak m ? Maliyet hacim ilikisinde dk hacimde dk maliyet yakalanabilecek mi ? Adaki her yenin optimum kapasiteleri dk olmasna ramen ibirlii ile yksek kapasiteye dk sabit yatrm ile ulalabilecek midir?

A iindeki dier yelerin datm kanallar veya pazar bilgileri ile pazara girmede avantaj salanabilecek midir? rn satma anlayndan zm satma anlayna gemede fayda salayacak mdr?

Bu sorularn cevaplarnn tatmin edici olmas durumunda sanal organizasyonlar kurulabilir. evik bir organizasyonda, koullar, kitlesel retimin aksine ok abuk deiir ve frsat-temelli bir rgtlenme vardr. Sanal organizasyonlar evik retim asndan u konularda faydaldr (Goldman vd., 1995: 211): Riskin, Aratrma ve Gelitirme faaliyetlerinin ve maliyetlerin paylalmas, Farkl iletmelerin tamamlayc temel yeteneklerinin paylalmas, bylece yetenekleri arttrmak, Pazarlara daha kolay giriin salanmas, pazar veya mteri sadakatinin paylalmas, rn satan bir iletmeden, zm satan bir iletme haline dnmek. Sanal organizasyonlar eklinde rgtlenen ve faaliyet gsterdii endstri kolundaki iletmelere gre daha sanal olan Dell Computer, rakiplerinden iki hatta kat daha hzl bir ekilde sanal an oluturabilmektedir. Bylece endstri ortalamasna gre drt kat daha hzl teslimat gerekletirebilmektedir (Cao ve Dowlatshahi, 2004).

83

3.4.2.1. Sanal Takmlar Sanal takmlar, geleneksel anlamda ekip almasndan veya

takmlardan farkl olarak, deiik departmanlardan kiilerin bir amacn gerekletirilmesi iin ksa sreli ve geici olarak bir ekip oluturmalar eklide gerekleir. Ekip yeleri gibi bir farkl iletmenin lkelerdeki deiik farkl departmanlarndan olabilecekleri

iletmelerden de olabilmektedir (Metes, 1998). Sanal takmlarn geleneksel takmlardan ve proje ekiplerinden farkllklar vardr. lk olarak sanal ekipler kolay ve hzl bir ekilde kurulabilmelidir. Bu frsatlar abuk cevap verebilecek an hzl kurulmas gerektiinden kaynaklanmaktadr. kinci olarak yeler farkl lkelerden bile olabilir. nemli olan takm oluturmada doru kararlarn alnmasdr. nc olarak sanal takmlar elektronik ortamda birbirlerine baldrlar ama fiziki olarak hibir zaman ayn ortamda bulunmayabilirler (Metes vd., 1998). Geleneksel takmlar ile sanal takmlar arasdaki farkllklar Tablo 12de gsterilmektedir Tablo 12. Geleneksel ve Sanal Takmlarn Karlatrlmas
G e l en eks e l T a k mlar Sa na l Tak m la r

A yn i le tme iinden yelik.

Fark l i l etme l e r i in d e n y e l ik.

sr e l er i t a n ml v e d zgndr.

sr e ler i e sn ek t ir v e d e i ime gr e d zen len ir.

a l an lar

g ene ld e

f iz ik i

o lar ak

a yn a l an lar bu lun mazlar

g en e llik le nk

a yn f ark l

me k a nda lke ve

me k a nda bulunur lar.

eh ir lerd e a l yor o lab i l ir l er. Kay nak : Me tes, G , Gundr y, J., Brad ish, P., (1998), Ag ile N e twork ing : Co mp eting Th rough th e In tern et and In tran ets, Pr en tice Hall, N J, s.134

84

2.4.3. Deiimi ve Belirsizlii Ynetmek Deiim kavram iletmenin i dinamiklerinde, i ile ilgili

srelerde, rgtn yapsal deerlerinde, i tanmlarnda, rgtn eitli kademelerine datlan yetki ve sorumluluklarda, retim tekniklerinde, iletme d evresel dzenlemelerde, rgtn ynetim politikalarnda, ynetsel yaklamlar ve stratejiler konularnda yaplan deiiklikler olarak tanmlanabilir (Tz, 2004: 10). alkantl evre, dnyann pek ok yerindeki iletmelerin uzun dnemli planlar yapmasn engellemektedir. 1990l yllarda iletmeler gerekletirdikleri deiimler sonucu maliyetlerde, ii saysnda ve imalat iin kullanlan alanda azalmalar salamlardr. Bu kazanmlar ekil 2.de grlmektedir. ekil 2. 1990l Yllarda Deiim Sonucu Elde Edilen Kazanmlar

Deiim sonucu etkilenen faktrler

Toplam maliyet israf oran endirekt iilik retim sresi Enerji maliyetleri Toplam alan retim iin kullanlan alan M aliyetler -80% -70% -60% -50% -40% -30% -20% -10% 0%

Kay nak : Kidd, P. T., (1994), Ag ile Manu fa cturing : Fo rgoing New Fron tiers, Add ison-W isley, Re ad ing, MA., s. 115

85

Deiim ile ilgili tm yukardakiler teorik olarak sylenirken ve zengin bir literatr mevcut iken, 1980lerde ve 1990larda deiim ile ilgili Tablo pek ok giriim ulamay baarszlkla Bu amalayan sonulanmtr. sonular deiim aslnda Bu giriimler Japon baarya 13.de grlmektedir. ou

uygulamalarna

giriimlerinin,

ulama orannn yani yaln retimin taklit edilme giriimlerinin tmnn baarl olmadn gstermektedir. Tablo 13. 1980ler de ve 1990larda Baz Deiim Giriimleri
a l ma n n sonular

a l ma y ya pan

Maj chr zak (1988)

A BD

irk e t l e r in in

i le r i

i ma l a t

s i s t e ml e r in e

g e me

g ir i imler inin %50-75 i b a ar s z o lmu tur. S ch af f er Tho mp son (1992) v e Top lam Kalite Yn e timi u ygu la ma ya b a la ya n i l e t me l e r in %63 hata or an la r nda an cak %10 az a lma s a layab ilmi tir. Sco tt- Morgan (1994) A BDd e o lmu tur. de i ime g id en f ir ma la r n %40 d e i imin

sonular ndan tatmin o lmazken , sad ece %17si tatmin

K ay nak : Mon tgo me r y, J.C. v e Lev in e L.O. (1996), Th e Tran sition to Ag ile Manu fa ctu r ing-S ta y ing Flexib le for Comp etitive Ad van tag e, ASQ C, M il w au k e e, WI ,s: 26

D eiim planl ve plansz olmak zere iki ynde geliir. Deiimin her a amas nceden kararlatrlp uygulanyorsa, bu deiime planl deiim denir. Plansz deiim ise, amac ve sreci daha nce ngrlemeyen, kendiliinden ortaya kan deiimdir. Planl deiim abalar rgtn deiiklik gereksinimlerini alglamas ile balayan ve deiim ynetimi faaliyetleri iine giren abalarla gerekli rgtsel deiimi planlamalar ve gerekletirmeleridir (Tz, 2004: 28).

86

Planlanmayan deiimleri ynetmek iin, yneticilerin kulland birbirinden farkl ve birbirini btnleyen iki yntemden oluan farkl bir yaklamdan bahsedilebilir. Bu yntemler (Correa, 2001): Planlanmam deiimi kontrol etmek : Deiim gereklemeden nce, deiimin etmektir. Planlanmam deiimin etkilerinin stesinden gelmek : Kontrol edilemeyen ve planlanmam (beklenmeyen) deiimlere esneklik sayesinde cevap verebilmektir. 3. 4. 3. 1. Planlanmam Deiimin Kontrol Planlanmam (Beklenmeyen) deiimlerin kontrol edilebilmesi iin eitli uygulamalar vardr. Bunlara birka rnek verilebilir (Correa, 2001): zleme ve Tahmin: Otomotiv sektrndeki bir iletme endstriyel ilikilerinde kargaa yaamaktadr ve beklenmeyen bir deiimi tahmin etmek ve bunun etkilerini azaltmak zere ii sendikasnn faaliyetlerini izlemektedir. Koordinasyon ve Btnleme: Bir traktr imalats nce traktr kasalarn boyamakta sonra kasalara motoru takmaktadr. Bu imalat, motor blm iin ksa dnemli talep deiimlerini azaltmak iin motor montaj hatt ile boya atlyesi arasnda on-line koordinasyon salamtr. Bylece boyahaneden ne kadar traktr kasasnn boyanp motor taklmas iin motor blmne gelecei grlmekte ve talepteki deiimler nceden grlmektedir. byklne, yeniliine, sklna, kesinliine gre deiime direkt ve retim sisteminin aracl ile mdahale

87

Odaklanma / Snrlama: Off-Road aralar reten bir fabrikada imalat hcreleri daha bulunmaktadr. az ok deiiklik az eitte Motor veya motor imal gei ve eden yapmak motor hcreler, zere paras ilemlerde

tasarlandndan

retebilmektedir. Motor imalatna eit ve esneklik kazandrmak zere odaklanma / snrlama yaklam kullanlmtr. Hcrelerden biri bir motor parasndan eitli trler imal edebilmek zere eitli sayda motor paras imal edebilecek bilgisayar destekli esnek makinelerle ve esnek operatrlerle donatlmtr. Bylece esneklik derecesi bir hcrede belirlenmektedir. Yani esneklik derecesi bir hcreye baldr. Esnek imalat iin gerekli tehizat, personel ve programlar imal o hcrede toplanmtr ve esneklik konusunda o hcrede odaklanlmtr. Bylece dier hcrelerde edilmesi gereken eit says ve dier hcrelerin esneklik gereksinimi azaltlm ve esneklik gereksinimi bir hcre ile snrlanmtr. D Kaynak Kullanm: Dizel motorlarn kendisi reten bir otomobil imalats dizel motor imalat teknolojisinin ok hzl deitiini grerek dizel motor imalatn bu konuda uzman ve teknolojisini srekli yenileyen bir firmaya yaptrmaya balamtr. Bu hem iletmenin kendi baarl olduu noktada odaklanmasn salam, hem de dizel motor imalat problemleri ve riskleri ile uramaktan kurtarmtr. Korunma ve Deitirme: Tedarik problemleri yaayan bir iletme tedarik problemlerinden ve problem korunmak yaad zere tedariki yerine saysn baka azaltmakta tedarikilerin

tedarikilerle anlama yapmaktadr.

88

3.4.3.2. Esneklik : Deiimin Etkileri ile Baa kmak Literatrde retim esneklii ile ilgili eitli tanmlamalar vardr. Esneklik kelime anlam olarak ortama ayak uydurabilme, ekil deitirebilme anlamlarn tar. Koullardaki deiim ngrlse de ngrlmese de esneklik, deien koullara uyum salayabilme yetenei olarak tanmlanabilir. malat iletmelerinin esneklie gerek duymalarnn temel sebepleri, rn eitliliinin ok hzl artmas ve retimdeki beklenmeyen aksamalar olarak sralanabilir (Buki ve Pesqueux, 2000: s.62). Bir imalat iletmesi iin esneklik kavram aadaki unsurlar iermektedir (Ferman, 1995: 191) : rndeki deimeler. retim Sistemindeki Deiiklikler : Yeni makinalar ve buna bal olarak yeni retim metodlar, yeni sistemler, yeni personel olarak sralanabilir. Talepteki Deiiklikler : Periyot bazndaki deiimler ve yllk dalgalanmalardr. malat iletmeleri retim hacmindeki, rn karmasndaki Deiiklikler : Yeni paralar, rn eidindeki

deiimler ve kiiselletirme gereksinimlerinden dolay sk sk talep deiiklikleri ile kar karya kalmaktadrlar. malat iletmeleri, imalat evresindeki bu deiimlerle baa kabilmek, rekabet edebilirliklerini ve karllklarn devam ettirebilmek iin belirli bir dzeyde esneklie sahip olmaldrlar (Llorens vd., 2005: 274). Yusuf vd. (2003) esneklii eit esneklii ve miktar esneklii olarak ikiye ayrmaktadrlar. eit esneklii kiiye zel kitlesel retimin temelini oluturmaktadr. (Correa, 2001: 16) ise esneklik eitlerini aadaki gibi snflandrmaktadr:

89

rn

Esneklii: ve

retimin

balang

noktasndan

sonuna

dek

rnleri

sreleri

deitirebilme,

modifiye

edebilme

yeteneidir. Karma Esneklik: Belirli bir zaman dilimi ierisinde belirli bir rn karmas imal edebilme yeteneidir. Miktar Esneklii : toplam kt miktarnn deitirebilirliidir. Teslim Esneklii : Teslim tarihlerini etkin olarak deitirebilmektir. letmenin rn karmasn pazardaki deiime adapte edebilmesine rn karmas esneklii, retim miktarn pazardaki deiime adapte edebilmesine miktar esneklii, pazardaki yeni rn gelitirme ve rnlerde kiiselletirmeye gitme gibi taleplere adapte cevap verebilecek yeteneklerine de dizayn esneklii denmektedir (Robert vd., 1997: 74). Esneklik konusundaki baka bir snflandrma ise Sethi ve Sethiye (1990) aittir. Sethi ve Sethi (1990) esnekliin seviyede incelenmesi gerektiinden bahsetmektedirler (Bengtsson, 2001: 214): Temel Seviyedeki Esneklik: Bu seviyedeki esneklik, makina

esneklii, rn zerinde ilem yapma esneklii ve operasyonel esneklii ierir. Sistem Seviyesindeki Esneklik : Bu seviyedeki esneklik, temel seviyedeki esneklie baldr ve sre esnekliini, rn esnekliini, rotalama esnekliini, miktar esnekliini ve byme esnekliini ierir. Toplam Esneklik : Bu seviyedeki esneklik retim program esnekliini, retim esnekliini ve pazar esnekliini ierir.

ou endstri, talep deiimleri ve belirsizlik ile ba edebilmek iin evikliklerini arttracak yatrmlara gitmektedirler (Milner ve Kouvelis, 2005: 970).

90

3. 5. evik Tedarik Zinciri

Tedarik zinciri tedarikilerin, retim tesislerinin, datm alarnn ve mterilerin birbirine baland ve iinde bilgi ve malzeme akn ieren zincir olarak tanmlanabilir (Stevens, 1989). Tedarik zincir ynetimi ise bu a mteri gereksinimlerini karlamak zere en etkin biimde ynetmeyi amalayan yaklamlardr (David, 2003). Tedarik zincir ynetimi lojistik asndan farkl bir tanmla da, lojistik aktivitelerini (lojistik aknn tasarlanmas, bilgi ak, tama ve stok ynetimi, ambalajlama ve depolama gibi aktiviteler), tedarikileri, mterileri btnletirme ve bu btnletirilen an ynetimi olarak tanmlanabilir (Bowersox and Closs, 1996).

Tedarik zincirinin drt aamada evrimletii ve bugnk mevcut yapya kavutuu aklanmaktadr.(Stonebraker and Aff, 2004) : lk Aama: II. Dnya Savandan sonraki yllarda yksek hacim ve dk maliyet ile rekabeti gerektiren, mteri tedarikilerin esnek olmayan ve mekanik sistemde iliki kurduu btnlemenin var olmad bir tedarik zinciri yaps hakimdir. Genel olarak ABDli iletmelerin pazarda baskn olduu grlmektedir. kinci Aama : 1960lardan 1980lere dek sren ikinci aama, Japonlarn Yaln retim uygulamalar ile ABDli iletmelerin stratejilerini daha faza yendii, eit rekabette bir kazandran faktrlerin dk maliyet ve yksek hacim yerine, yksek kalite, dk maliyet ve olduu dnemdir. Tedarik zincirlerinde btnleme ve daha yakn tedariki ilikileri n plandadr. nc Aama : 1980lerin ortalarnda yaln retim uygulamalar tm dnyaya yaylmtr. Yaln retim uygulamalar sayesinde iletmeler esnekliklerini arttrrlarken, yksek kalite ve dk maliyetle mteri isteklerine cevap verebilmilerdir.

91

Drdnc Aama : 1990larn ortalarnda teknolojideki inanlmaz deiimler, zamann ve hzn daha da nem kazanmas, tedarik zincirlerini farkllamaya, daha hzl ve daha teknolojik olmaya itmitir. Zincirin bu yapsna evik tedarik zinciri denmektedir.Bu drt aama Tablo 14.de grlmektedir. Tedarik Zinciri iindeki eviklik kavram hzl cevap verme

konusuna odaklanmtr. Geleneksel tedarik zincirlerinin Tablo 14.de grlen zelliklerine ek olarak, tahmine dayal olma, retim ve teslimat srelerinin uzun olmas gibi deiim ve hz bakmndan negatif zellikleri vardr. evik tedarik zinciri ise tam tersine tahmine deil talebe dayaldr ve teslimat sresi daha ksadr (Chiristopher, 2004: 369). Tablo 14. Tedarik Zincirinin Aamalar
lk Aama Geleneksel Odak Noktas Btnleme Kontrol Sreci Rekabet stnl Gelime Yntemi Parti Bykl T e d a r i k Zi n c i r i likileri Esneklik Yok Ynetim Komutlar Maliyet Byk Gelimeler Byk birlii yok Kat kinci Aama Btnleik nc Aama Esnek Mteri Tatmini Tamamen isel Btnletirilmi Kanban Maliyet, Kalite, Esneklik Tamamen Dsal Elektronik Maliyet, Kalite Esneklik, Zaman ok Yksek Dzeyde Gelime Maliyete Gre Optimum Genileyen birlii evik Drdnc Aama evik

Proses Kontrol Fonksiyonel Kanban Grsel Kontrol Maliyet, Kalite Kk, Srekli Gelimeler DahaKk birlii

Kay nak: Ston ebrak er P. W . and Afif i R., (2004), Tow ard a Con ting en c y Th eor y of Supp ly Ch ain s, Managemen t Decision, Vo l.43, no .9, s.1136

Tedarik zincirlerinin etkinlii genelde maliyet etkinlii ve hzl ekilde cevap verebilmeye odaklanmtr. Bu Tablo 13.teki nc ve drdnc giriimleri, aamalar ile temsil ve edilmektedir. Hzl cevap vermenin Mteri 92 neminin artt 1990larda Amerikan giyim iletmelerinin Hzl Cevap Amerikada Avrupadaki perakendecilerin

steklerine Etkin Cevap adl bir program uygulamaya balamalar ve A.B.D.de gda endstrisinin benzer bir program gerekletirmelerinden rahatlkla anlalabilir (Lee, 2004). Etkin maliyetle hzl cevap verebilen tedarik zincirlerinin bile rekabet avantaj salayamadklar belirtilmekte bunun sebebi olarak da deiimlere adapte olamamalar gsterilmektedir. rnein Lucents adl elektronik irketi 1980lerde hem hzl hem de maliyet etkin bir aa sahipti. irketin tedarikileri, retim tesisi ve mterileri A.B.D.de idi. 1990larda Asyann Dnyann en hzl byyen pazar haline gelmesi ile Lucents rekabet gcn kaybetti. nk bu deiimi ngrerek Asya iin etkin bir datm kanal oluturamad. Mevcut datm a ise Asyadaki rakiplerine gre hem teslimatta daha ge hem de daha pahal idi. Lucentsin tedarik zinciri maliyet etkin ve hzl idi ama evik deildi. Tedarik zincirleri iin maliyet etkin ve hzl olmak nemli ama yeterli deildir. Bu noktada eviklik kritik neme sahiptir nk arz ve talep gemie gre ok daha hzl ve byk dalgalanmalar gstermektedir (Lee, 2004). evik bir tedarik zinciri aadaki zelliklere sahiptir

(Chiristopher, 2004: 370-371): Pazara duyarldr : rnein Zara irketi pazarda srekli aratrma yaparak yeni trendleri takip etmekte, yeni fikirleri toplamaktadr. Sanal btnleme iindedir : Gnmzde tedarikilerden perakendecilere kadar olan tedarik zinciri iindeki iletmeler gemie gre daha fazla bilgi paylamna gitmeli ve daha yakn iliki iinde olmaldrlar. Bylece hem stok miktarn drmek hem de Pazar isteklerine hzl cevap vermek mmkn olacaktr. A eklinde ebeke yapdadr.

Tm sreler birbiri ile balantldr.

93

evik bir tedarik zinciri oluturabilmek iin aadaki yntemler uygulanmaldr ( www.igeme.org.tr) : Tedarikiler edilmelidir. Tedarikiler ile ibirlii eklinde ilikiler gelitirilmelidir. Erteleme, gecikme sebepleri belirlenmelidir. Pahal olmayan stok takip sistemi kurulmaldr. Gvenilir bir lojistik sistemi oluturulmal veya uygun ortak bulunmaldr. Kriz ynetimi ekipleri oluturulmaldr. ve mteriler arasndaki bilgi alverii tevik

3.6. Trkiyede evik retim

evik retim konusunda Trkiyedeki gelimeler snrl olmakla birlikte aada zetlenmitir : Tubitak Vizyon 2023 Projesi Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikalar Strateji Belgesinde (Versiyon 19) yer alan stratejik teknolojik alanlarndan bir tanesi evik ve esnek retim teknolojileridir (2003-2023 Strateji Belgesi, 2004: 23). Trkiyede evik retimi gerekletirebilecek hzl bir ekilde veri alp gnderecek bir internet altyaps olmadndan nemli yabanc yatrmclar yatrm yapmaktan vazgemilerdir. Yatrmclarn yatrm yapmaktan vazgemelerindeki temel sebep vergi, tevik gibi konular deil, Trkiyede esnek ve hzl retim yani evik retim yapabilmek iin gerekli teknolojik internet altyapsnn olmamasdr (okunolu, 2003).

94

3.7. eviklik lm
Herhangi bir iletmenin, belirli ltler kullanarak evikliini lmek pek mmkn grnmemektedir. Geleneksel modelden, eviklik modeline geiin yaln model temelinde olmas gerektii vurgulanmaktadr (Mccurry ve Mcluvor, 2002: 76). eviklik, yalnlk ve esneklik ile yakndan ilikili olduundan eviklik lm ile ilgili analiz yaplrken esneklik konusundaki ltler de incelenmelidir. eviklik lm ile ilgili yaplan almalar aada incelenmitir. 3.7.1. eviklik le lgili Aratrmalar

eviklik

lm

konusundaki

nemli

almalardan

birisi

Goldmana (1995) aittir. Goldmann (1995) soru formu drt blmden olumaktadr. Bu blmler sras ile mteriyi zenginletirmek, rekabet gcn arttrmak zere ibirliklerine gitmek, deiim ve belirsizlii ynetmek, insan ve bilgiyi organizasyonun en deerli varlklar olarak grmektir. Bu lm metodu baz almalarda kullanlmtr (Deliormanl, 1996; Sharp, 1999; Guisinger ve Ghorasi, 2004). 3.7.1.1. Sharp (1999) alma ngilterenin kendi sektrnde en iyi uygulamalara sahip olduu dnlen 110 iletme zerinde yaplmtr. letmelerin asl ortak zellii en iyi olmalarnn yannda, JIT, srekli gelime, hcresel retim, MRP II gibi uygulamalar gerekletiriyor olmalardr. Hazrlanan soru formu ile iletmelerin eviklie ne lde sahip olduklarnn llmesi amalanmtr. Anket formunda 5li likert lei kullanlmtr. lek tamamen katlyorum, katlyorum, kararszm, katlmyorum, tamamen katlmyorum eklindedir. 110 iletmenin

95

42sinden sonucunda :

tam

olarak

cevaplanm

anket

formlarnn

incelenmesi

Japon irketlerin alanlarn en nemli deer olarak grrken, batl irketlerin minimize edilmesi gereken bir maliyet unsuru olarak grd bulunmutur.

letmelerin letmelerin letmelerin

%49u %37si %57si

tedarikiler mteriler geici

ile ile

elektronik elektronik oluturduklarn

ticaret ticaret veya

gerekletirmektedirler. gerekletirmektedirler. ortaklklar oluturmakta olduklarn belirtmilerdir. Genel olarak ankete cevap veren iletmelerin evik birer iletme olma yolunda ilerledikleri saptanmtr. 3.7.1.2. Katayama ve Bennet (1999) almann amac retim ynetiminin uygulamas olan evik retim, uyum salama ve yaln retimin karlatrlmas 182 imalat ve deerlendirilmesidir. alma, Japonyadaki iletmesi

zerinde anket uygulanarak yaplmtr. Sonular iletmelerde eviklii temel alan uygulamalarn gelecekte artacan gstermektedir. Ayrca evik olarak tanmlanan iletmelerin talep deiimlerine maliyet-etkin olarak cevap verebilme dorultusunda gelimeler kaydettikleri gzlenmitir. 3.7.1.3. Jackson ve Johansson (2003) Jackson ve Johanssonn (2003) yaptklar alma retim, rn gelitirme ve pazarlama departmanlarnda alan toplam 15 ynetici ile grlmesi eklindedir. lk olarak yneticilerin altklar iletmelerin iinde bulunduu mevcut evredeki olan ve durum gelecekte analiz ortaya edilmitir. letmenin deiim 96 evresinde kabilecek

eiliminin

belirlenmesi

amalanmtr.

Daha

sonra

iletmelerin

bu

deiim ile ba edebilmesi iin esnekliin ve deiim yeteneklerinin temel strateji olarak kullanlp kullanlmad aratrlmtr. nc aamada iletmelerin eviklik yetenekleri veya eviklik kapasiteleri aratrlmtr. Yazarlar evikliin, bir iletmenin retim, rn ve pazar boyutlarnda Aratrmada sahip olduu yeteneklerden olutuunu belirtmektedir. eviklik yeteneklerinin drt gruptan olutuundan

bahsedilmektedir. Bunlar; rnler ile ilgili deiim yetenekleri, Operasyonlardaki deiim yetenekleri, letme ii ve iletme dnda oluturulan ibirlikleri, nsan, bilgi, yaratclk yetenekleri.

Sonu olarak 15 ynetici de esnekliin, kalite, fiyat ve teknoloji ile birlikte stratejik neme sahip olduunu belirtmilerdir. Bylelikle almann ikinci ksmndaki analiz, esnekliin ve deiim yeteneklerinin rekabet etmede stratejik bir silah olarak kullanldn ortaya koymutur. retim ile ilgili eviklik yeteneklerinde gnmzde ve gelecekte rnlerle ilgili en byk ihtiyacn kiiselletirme olduu bulunmutur. 3.7.1.4. Sharifi ve Zhang (2001) Sharifi ve Zhang (2001) eviklik lmn bir model yardm ile gerekletirmilerdir. Bu model ekil 3.de grlmektedir. Modele gre. ncelikle iletmenin eviklik ihtiyac belirlenmektedir. Bu belirlemeyi yapabilmek iin yedi balk altnda toplam otuz alt balk incelenmitir. Bu balklar; pazar, rekabet, tketici istekleri, teknoloji, sosyal faktrler, tedarikiler, rn ve retim srecinin karmakldr. Bylece iletmenin eviklik ihtiyac belirlenmektedir. Bir iletmenin eviklik ihtiyac aslnda iletmenin evresindeki belirsizlik ve deiim dzeyine eittir.

97

ekil 3. eviklik Modeli

letmenin ev iklik ht iya c letmenin ev iklik D ze y i ( ev ik lik Ka pas it es i ) ev ik l ik ht iya c n n Belirlenmesi letmenin ev iklik Dzey inin Belirlenmesi ev ik lik kaza nma da za y f lk la r ev ik l ik Ek s ik l i i ( G e re k s i n im i )

S trat ej i O lu turma Kay nak: Shar if i, H. v e Zh ang, Z. (2001), Ag ile ma nuf actur ing in pr actice, In terna tiona l Journa l of Op era tions and Production Manag emen t, Vo l.21 , No.5 /6 , s: 777)

eviklik

kapasitesi,

iletmenin

mevcut

eviklik

yeteneklerini

belirtmektedir. Bu yetenekler, genel olarak, rn, retim hatt ve alanlarn esneklii, set-up zamanlar ve retim sreleri, faaliyetlerin yalnl, teslim zaman, kalite, maliyet, teknoloji kullanm ve baarl ibirlikleri ve sanal ibirlikleri oluturabilme yetenekleri olarak aklanabilir. letmenin evresine gre belirlenen eviklik ihtiyac ile eviklik dzeyi arasndaki fark, iletmenin ihtiyac olan eviklik eksikliinin dzeyini vermektedir. letmenin eviklik eksiklii kadar eviklik kazanmas gerekmektedir. eviklik kazanmak iin yapmas gerekenlerin, iletmenin eviklik kapasitesinin ok stnde olmas veya iletmenin elindeki kaynaklar ve mevcut durumda daha fazla eviklik kazanamayacak olmas ise eviklik kazanmada iletmenin zayflklarn belirtmektedir. letme bu zayflklarndan kurtulmaldr. Bu modele eletiri modelin kiiye zel rnleri ve kiiye zel kitlesel retimi iermemesidir. Modelde daha ok deiim zerinde durulmaktadr.

98

3.7.1.5. Yusuf vd. (2003) ngilteredeki 600 iletmenin st dzey yneticilerine anket

yaplmtr. Anketlerin geri dn oran % 18,17dir. Ankete katlan yneticilerin bal olduklar irketlerin byklk olarak dalm, % 55i kk iletme, % 20si orta byklkte iletme, %25i byk iletme eklindedir. Sonular aadaki gibidir: Miktar esneklii, iletmenin evik hale gelmesinin nndeki en nemli engeldir. Deiimi tanmlayabilen ve cevap verebilen iletmelerin, iletme performanslar daha yksektir. letmelerin daha fazla eviklie ihtiyalar vardr.

99

DRDNC BLM : KARILATIRMALI RNEK OLAY ALIMASI

eviklik ile ilgili iki iletmede inceleme yaplmtr. ncelemenin karlatrlmal karlatrlacak olmasnn olmasdr. sebebi, iletmelerin eviklik bir asndan formu letmelerin analizinde soru

kullanlmtr. Bu soru formu Goldman vd. (1995) ve Yusuf vd. 2003n almalarndan derlenmitir. letmeler tekstil ve lastik sektrlerinden seilmitir. letmelerin seiminde nemli olan iki iletmenin de belirli bir ekilde son yllarda deiime cevap niteliinde saylabilecek atlmlar yapmalardr. rnein lastik sektrndeki iletme 2003-2008 dneminde toplam 168 milyon $lk yatrm gerekletirme karar almtr. Tekstil sektrnde faaliyet gsteren iletme, son iki yl iinde nemli makina yatrmlar yapm, bunun yannda tesisin yerleim dzenini deitirmitir. Ayrca tekstil sektrnn zor gnler yaad 2006 ylnda kapasitesini arttrma ve ii alma kararlar alm ve uygulamaktadr. almada tekstil sektrnde faaliyet gsteren iletmeye A iletmesi, lastik sektrnde faaliyet gsteren iletmeye de B iletmesi ad verilecektir.

4.1. A letmesi le lgili Bilgiler

Tekstil sektrnde faaliyet gsteren A iletmesi, 1070 alana sahiptir. letme konfeksiyon iletmesidir ve mteriler tarafndan hazr olarak getirilen dokuma kumalardan takm elbise retmektedir. letmede rn tasarm yaplmamakta fakat rne uygun sre tasarm yaplmaktadr. Sre tasarm yaplmas iin, mteriler tarafndan gnderilen metodlar kullanlmaktadr. letmenin i ve d mterileri vardr. mteriler Kl, Egtemen, Vakko, Mudo Carven ve Lacoste,. d mteriler ise Boss, Carl Gross ve Portabellos olarak sralanabilir.

100

Dokuma ihracat 2005 yl iinde srekli dmtr. 2006 yl OcakHaziran dneminde de dokuma-konfeksiyon ihracat bir nceki yla gre % 7 azalmtr. Bunun yannda genel olarak tekstil ihracatlarnn zerinde kurlardan kaynaklanan bask vardr. 2006 yl Ocak-Haziran dneminde lkemizin toplam hazrgiyim ihracatnn %25,7si Almanyaya yaplmtr. 2006 yl Ocak-Haziran dneminde Trkiyeden Almanyaya yaplan hazr giyim ve konfeksiyon ihracat 2005 ylnn ayn dnemine gre A.B.D. dolar baznda % 7,6 azalmtr (itkib.org.tr). Bu verilere gre iletmenin iinde bulunduu evrede deiimlerin gerekletii sadece ve iletmenin ihracat iinde bulunduu sektrn ihracat performansnn bir nceki yla gre azald grlmektedir. letme Almanyaya yaptndan, Atrkiyeden Almanayaya yaplan konfeksiyon ihracatnn geen yln ilk alt ayna gre azalm

olmas da iletme iin negatif bir faktr olarak grlebilir. letmenin yurt iinden gelen taleplere bir ay gibi ksa bir srede cevap vermesi gerekmektedir. letmenin, yurtdndaki mterileri ile uzun dnemli anlamalar vardr ve sipariler teslim zamanndan yaklak bir yl nce verilmektedir. Fakat kuma da mterilerden geldii iin iletme yurtdndan kuma geldikten sonra ortalama bir hafta iinde rnleri tamamlayp yklemeyi gerekletirmektedir. Bu anlamda iletmenin yurt ii evresi deiken iken, yurtd evresi daha stabildir. letme 2006 yl iinde yurtdndaki mterilerden biri ile be yllk bir anlama yapmtr ve be yl boyunca yurtdndaki mterinin siparileri iin tesisin kapasitesinin belirli bir ksmn ayrmtr. Ayrca iletmenin bir dier zellii de ii almasdr. Tekstil sektrnn bu kadar zor gnler yaad ve bir ok tekstil iisinin iten karld bu dnemde ii almas aslnda iletmenin tekstil sektrnde yaanan deiimden fayda salayabildii sonucuna varlabilir. A iletmesi ile ile ilgili veriler, endstri mhendisleri Erdem Kayandan ve ar Durhan tarafndan salanmtr.

101

4.1.1. A iletmesi ile ilgili sonular Soru-1: letmeniz rekabet avantaj salamak iin neye odaklanr? Cevap-1: letmemiz hem teslim zaman hem de kalite

spesifikasyonlarna odaklanr. Yorum: evik bir iletmenin odakland noktalarn sadece kalite spesifikasyonlar veya teslimat sresi olmamas gerekir (Gunasekaran, 1999). evik bir iletme mterinin uzun dnemde tatminini amalar. Ayrca iletmenin eviklik kazanabilmesi iin evresindeki deiimi tanmlamas gerekmekte ve kalite ve teslimatn yannda deiime de odaklanmas gerekmektedir (Goldman, 1995). letme kaliteye odaklanmaktadr fakat TKY ve yaln retimi kullanmamaktadr. TKY ve yaln retim kullanmadan kalite ile rekabet edebilen iletme, yksek kalite dzeyini retim srelerine bire bir bal kalarak ve kalite kontrole odaklanarak gerekletirmektedir. Yksek kalite iletmenin eviklik yeteneklerinden ilkidir. Soru-2: rnlerinize kattnz deeri ne olarak tanmlarsnz? Cevap-2: Katlan deer kalitedir. Yorum: A iletmesinin mterileri kendi siparilerini vermektedirler ve dolays ile rn tasarmn da mteriler kendileri yapmaktadrlar. Bu yzden A iletmesi rne sadece yksek kalite ile deer katmaktadr. Halbuki mterilere gtrlebilecek neriler ile tasarmn iyiletirilmesi mmkn olabilir. letme tamamen kalite ve sre odakl olarak almaktadr. letme kaliteye nem verirken israf azaltma gibi bir giriimi yoktur. Ayrca hammaddeyi mteriler gnderdiklerinden stok bulundurma maliyeti depolamadan ibarettir. Hata oran dk olduundan ve stok maliyeti hemen hemen sfr olduundan, iletmenin yaln retim uygulamamas normal saylabilir fakat iletme yksek miktarda sre ii

102

stoklara sahiptir. Yaln retim bu konuda avantaj salayabilir. Zira yaln retime gemek iletmeninorta dnemli planlar iinde yer almaktadr. Bilindii zere yaln retim en byk fayday stoklar ve kalite konusunda salamaktadr (Acar, 1999). Soru-3: var m? Cevap-3: Standart rnler retiyoruz. Kiiselletirilmi rn siparileri gelmiyor. Tesisimizin de kiiselletirilmi rnler retme gibi bir giriimi yoktur. Yorum: Mterilerin gelecee ynelik talepleri kiiselletirilmi rnler olacaktr (Kidd, 1994). Fakat mevcut mterilerin byle bir isteinin olmamas iletmeyi bu konuda giriim yapmamaya itmi olabilir. letme pazarn gelecekteki yapsn ngrerek kiiselletirilmi rnler retmek ve daha az miktardaki parti byklklerinde retim yapabilmek iin almalara balamaldr. Soru-4: Sizce iletmenizin sektrdeki dier iletmelere gre en nemli zellii nedir? Bu zellie mi yoksa fabrika verimliliine mi odaklanmaktasnz ? Cevap-4: letmemizin sektrdeki dier iletmelere gre en nemli zellii yksek kalite dzeyinde retim yapabilmesidir. Yorum: letmenin mterilerinin iletmeden ncelikli beklentisi yksek kalitedir. Bu yzden iletme kalite ile rekabet etmektedir. letme yneticileri, iinde bulunduu i evresi iinde kalite ile rekabet ettiini belirtmektedir. Trkiyenin 2006 yl Ocak-Haziran dnemi dokumakonfeksiyon ihracat bir nceki yln ayn dnemine gre % 7 azalrken A iletmesinin mterileri ile yeni ve uzun dnemli anlamalar yaparak Standart rnler mi yoksa kiiselletirilmi rnler mi

retiyorsunuz? Kiiselletirilmi rnler retme konusunda giriimleriniz

103

kapasite artrmna gitmitir. Bu gelime sebebe baldr. Bunlardan birincisi, uzun dnemli mteri ilikileri sayesinde mterilerde oluturulan gvendir. kinci sebep, mterilerin iletmenin rettii rnlerdeki kalite dzeyinden memnun olmalar ve bu yzden maliyet avantaj salamak iin kalite dzeyini riske atmamalardr. nc sebep, dikilecek takm elbiselerin kumalarnn mteri tarafndan gnderilmesidir. Kumalar geldikten sonra ortalama bir hafta iinde tm takm elbiselerin dikilerek ykleme yaplmas gerekmektedir. Bu yzden iletmenin ine kar lojistikten kaynaklanan hz avantaj olumaktadr. Soru-5: Kaliteyi nasl lmektesiniz? Kalite lm kriteriniz hata orannz m yoksa mterinin rn kulland sre iindeki mteri tatmini midir ? Cevap-5: Hata lme kriterleri hata oran, d mterilerin gnderdii karneler ve mterilerin genelde rnlerde yaanan sorunlardan sonra gelen geri bildirimlerdir. letme bu hata lm kriterleri ile baarl olabilmektedir. letmenin mterileri baka iletmelerdir ve bu mterilerin beklentileri yksek kalite orandr. Yorum: letme kalite dzeyinin yannda mterilerin dier

gereksinimlerine de odaklanmaldr. Ayrca evik bir iletme iin kalitenin lm kriteri, rn hayat mr boyunca salanan deer olmaldr (Nagel ve Bhargava, 1994). Soru-6: Mterileriniz ok hzl bir ekilde teslim edilmek zere zel rn isteklerinde bulunmakta mdrlar? Cevap-6: Mteriler i ve d mteriler olmak zere ikiye ayrlmaktadr. D mteriler siparilerini en az 1 yl nceden vermektedirler. Kesim ve dikim ilemleri parti byklklerine gre deimekte fakat ortalama 1 hafta srmektedir. Teslimat tarihinden 1 hafta nce kumalar elimizde olmaktadr. lemler gerekletirilip ortalama bir hafta iinde ykleme

104

yaplmaktadr. mteriler iin sistem daha farkl ilemektedir. mterilerden gelen talepler bir ay iinde karlanmaktadr. Fakat gelen rn siparileri genelde birbirinin benzeri olan rnlerdir. Bu yzden zel rn anlamnda sipari gelmemektedir. Yorum: letmenin d mterileri asndan teslimat ve kalite kst olduu grlmektedir. mterileri ile ise retim program kst vardr. mterilerden gelen ani taleplerin retim ak aksamadan yerine getirilmesi zordur. letmenin bu anlamada i talepte meydana gelen deiimlere hzl cevap verebilmesi iin eviklie ihtiyac olduu, gelen ani talepleri karlamak Bu noktada vardr iin evikliini talep 2001). kullanmas gerektii cevap miktar grlmektedir. esneklie iletmenin (Bengtsson, deiimlerine letmenin

verebilmek iin temel seviyede, sistem seviyesinde ve toplam seviyede ihtiyac esnekliini arttrmas gerekmektedir. Soru7: letme fonksiyonlar eklinde mi rgtlenmitir? Fonksiyonlar

arasndaki iletiim ve bilgi paylamnn nemi ve dzeyi nedir? Fonksiyonlar birbirlerinden tamamen bamsz m hareket etmektedirler? Cevap-7: Fonksiyonlar birbirlerinden tamamen bamsz deiller. Yorum: letmenin fonksiyonel yaplanmas ve ekip almasnn

yokluu, esnekliini azaltmaktadr. Yaln retimi veya evik retimi uygulayan iletmeler ekip almasna nem verirler. Bu iletme ekip almasndan uzaktr ve alanlar arasnda koordinasyon problemi olduu gzlemlenmitir. Soru8: apraz fonksiyonel ekipleriniz var m? Cevap-8: Yok.

105

Yorum: Bir nceki cevapta da belirtildii gibi, ekip almasnn yaygn olmad bir yap hakimdir. Her departman iini iyi yapmaktadr. Tasarm departmannn olmamas, apraz fonksiyonel ekiplere olan gereksinimi azaltmaktadr. Fakat yksek kalite ile rekabet eden bir iletmede apraz fonksiyonel ekiplerin fayda salayaca aktr (Kavrakolu, 1998). Soru-9: Farkl mekanlarda olup internet zerinden haberleen, tamam veya bir ksm iletmenize ait oluturulan ekipleriniz var m? Cevap-9: Hayr. Yorum: Frsatlara gre oluturulan ekiplerin yokluu iletmenin personelden oluan ve frsatlara gre

evresinde oluan frsatlara veya deiime tepki verebilecek veya ngrebilecek organizasyon yapsnn bulunmadn gstermektedir. Bu durum iletmenin evik hale gelmesini engeller (Metes vd., 1998). Soru10: letmeniz iindeki bilgi sisteminde (otomasyon sisteminde) her alann tm bilgilere girmesi kolay ve elverili mi? Saklanan bilgiler var m? Ya da bilgiye ulamak ok zor mu ? Cevap-10: Bilgi paylam var ama tm alanlar veri tabanndaki bilgilerin tmn grememektedirler. iler dnda her alan ilgili olduu verilere veri tabanndan rahata ulaabilmektedir. Yorum: letmenin toplam esneklie sahip olabilmesi ve deiime cevap verebilecek organizasyon 2001). yapsn oluturabilmesi iin iin ncelikle bir alanlarn doru ve gncel bilgilere eriebilmeleri gerekmektedir (Gunasekaran, eviklik kazanmak bilgi temelli organizasyon oluturmak gerektiinden bilgi retimi ve paylamna daha ok nem verilmelidir. letmenin kullanmakta olduu otomasyon sistemi sayesinde retimin her aamasndaki rnlerin hangi retim srecinde olduklar, stoklar ve hata oranlar bilgisayarlardan grlebilmektedir. Bu

106

tarz bir bilgi sistemi iletmenin evik yetenekleri arasnda yer almaktadr (Kidd, 1994). letmenin bilgi sistemi eviklik yeteneklerinden ikincisidir. Soru11: letmenizde bireysel performans lm m, grup, takm performans lm m yaplmaktadr ? Cevap-11: Bireysel performans lm geerlidir. Ylda iki defa stler astlar hakknda rapor yazar ve performans lm bu raporlara gre gerekletirilir. Yorum: Takm almas gerekletirilmediinden grup performans

lm olmamas normaldir. Fakat her retim band iin hata oran ve retim miktar kriterlerine gre performans lm yaplmaktadr. Her bant bir ekip olarak ele alndnda ekip performans ltlerinin de yapld sylenebilir. Ayrca bireysel performans lm de alann st yneticisinin fikrine gre yaplmaktadr. letmenin bireylerin performansn daha kantitatif ltlerle lmesi nerilmektedir. Soru12: Baka bir iletme ile ibirliine gitmek, iletmenizin kulland bir yol mudur yoksa iletmeniz iin en son yol mudur? birliklerinin nemi nedir? Cevap-12 : letme ibirliklerine gitmemektedir. Yorum: letmenin temel yetenei yksek kalite dzeyinde dikim

yapabilmektir. letmenin bunun dndaki faaliyetlerle uramamas ibirliklerine ihtiyac olmadn dndrebilir. letmenin deiime uyum 1994). salamas iin ibirliklerine gitmesi gerekmektedir. letme deimi ve gerekletirebilecei ibiriliklerini ngrmelidir (Youssef,

107

Soru13:

Organizasyonunuzda

yeniden

yaplanmaya

(deiim

mhendislii) gidiyor musunuz? Cevap-13: Hayr. Yorum: letme mteriler ile zaten uzun dnemli anlamalar yapt iin mevcut yntem ve rgtlenme ile devam etmeyi semektedir. letme tedariki ilikileri, organizasyon ve mteri tatmini alannda deiime gitmemektedir. Soru14: letmeniz faaliyet gsterdii sektrdeki deiimleri ve kaoslar / krizleri takip ediyor mu? letmenin bu takibi yapacak ayr zel bir ekibi var m? Cevap-14: Sektr bilgilendirme toplantlar yaplmaktadr. Yorum: letmenin evresi ile olan ilikisindeki zayflk stratejik

anlamda da mevcuttur. letmenin evikliinin dk olmasnn sebebini de gstermektedir. Soru15: letme faaliyet gsterdii sektrdeki deiimin derecesini nasl tanmlyor? Cevap-15: Deiim yksek olarak alglanmaktadr. Yorum: letmenin uzun dnemde eviklie ihtiyac olduunu kantlar ekilde iletme ynetimi de deiimin yksek olduunu belirtmektedir. Soru16: Mteriler ile iletiim halinde misiniz? Mterilere sunduunuz ve kabul edilen neriler olur mu? Cevap-16 : neri sunma dzensiz bir biimde, ancak tespit edildiinde veya problem yaandnda gereklemektedir.

108

Yorum: Mterilere neriler sunabilmek, neri sunan iletmenin srekli gelime iinde olduunun bir kantdr (Imai, 1994). Bu iletme neri sunmadndan srekli gelime iinde olmayan bir iletme portresi izmektedir. Soru 17: alanlarn dzenli olarak neride bulunmas eklinde bir mekanizmanz var m? Cevap-17: Yok. Yorum : Bu iletmenin, alanlarn nerilerini almad ve bu sebeple srekli gelime dzeyinin dk olduunu gstermektedir. Yaplan iyiletirmeler genelde endstri mhendisleri tarafndan i etd ve kalite balklar altnda gerekletirilmektedir. Soru18: Makinalarn ve tesisinizin esnekliinin yeterli olduunu

dnyor musunuz? Cevap-18: u an iin yeterlidir. Yorum: Bilgisayar destekli makinelarn oran az olmas esneklik

asndan dezavantajdr. Fakat tekstil sektrnde dikim aamasnda set up zamanlar dk olduu iin esneklik yksek denebilir. letme, kesim aamasnda set-up zamann drmek iin bilgisayar destekli kesim makinas kullanmaktadr. Soru19: Birden fazla farkl rn iin ayn alt ilemler ve alt rnler kullanlmakta mdr? Cevap-19: Evet Yorum: letme sektrden kaynaklanan bir sre esnekliine sahiptir. Tekstildeki sre esneklii dk rn eidi ile birletiinde iletmeye

109

kiiye

zel

kitlesel

retim

yapma

avantaj

sunmaktadr.

letme

gelecekteki belirsizlik ve deiimi ngrerek kiiye zel kitlesel retim yapmak iin giriimlere balamaldr. Soru20: Deiik rnler ortaya koymak iin sadece retim

proseslerinden birka tanesini deitirmek yeterli midir? Cevap-20: Evet Yorum: letmenin kiiselletirilmi rnleri retmek iin rn eidi

bakmndan uygun talep yapsna sahip olduu sylenebilir. nk hem alt ilemler ve alt rnler benzer veya ayndr, hemde deiik rnler ortaya koymak iin birka prosesi deitirmek yeterlidir (Pine, 1993). letmenin nc eviklik yetenei eit esnekliinin yksek olmasdr. Soru21: Parti byklkleri ne kadar daha azalrsa / ya da rn eidi ne kadar daha artarsa ayn fiyatlarla alabilirsiniz ? Cevap-21: Belli bir noktaya kadar alabiliriz Yorum: Mevcut parti bykkleri ile ayn maliyette retilebilecek minimum parti byklnn hesaplanmas gerekmektedir. Bylece rn eitliliinin ne kadar kk siparilerde salanabilecei bulunabilir. Bu da kiiye zel kitlesel retim iin temel tekil etmektedir (Selladurai, 2004). Soru22: retim sreleri ne kadar zamanda bir deiir? retilen rn ? Yntemler ? Kullanlan ara-gere ? alanlarn altklar departmanlar / ekipler ?

110

Cevap-22: retilen rn : retilen rn eidi fazla deimez. Yntemler : Yntemler rn eidinin fazla deimemesinden dolay fazla deimemektedir. Kullanlan ara gere : Tm rnler iin ayn makinaler kullanlmaktadr. alanlarn altklar departmanlar/ekipler: Departmanlarn deimesi sz konusu deildir. Yorum: rn eidinin fazla olmamas iletmenin mevcut durumda eviklik ihtiyacnn yksek derecede olmadn eviklii dk olmasna ramen iletmenin ok fazla sebeplerinden etmemeleridir. Soru23: retim programnz ne kadarlk sreleri kapsyor? retim programnzn deimesinin maliyetini biliyor musunuz ? Program ne kadar zamandan nce deitirebilirsiniz? Cevap-23: llmedi Yorum: Miktar esneklii iletmenin bir kstdr ve bunun iin iletme kapasite artrmna iin gitmektedir. iletmenin Ani talep deiimlerine hzl cevap ekilde verebilmek retim programn birisi mterilerinin gstermektedir baarl rn eidi ve olmasnn sipari

deitirebilmesi gerekmektedir.

111

4.2. B letmesi le lgili Bilgiler

B iletmesi lastik sektrnde faaliyet gsteren, entegre bir imalat tesisidir. Tesiste otomobil lastii, kamyon lastii vb. toplam 550 eit lastik retilmektedir. letme, 1988 ylnda Japon lastik imalats ile ortakla gitmitir. Avrupann altnc byk lastik reticisi olan irket 1997de gerekletirilen yatrm ile 260.000 metrekare kapal alana ulamtr. Yllk 6 milyon adet lastik retim kapasitesine sahip olan irket, 2003-2008 dneminde gerekletirecei toplam 168 milyon $lk yatrm ile yllk10,5 milyon adet lastik retebilme kapasitesine kavuacaktr. letme hem kendi markasn, hem de ortann markasn retmektedir. letmenin kendi markas ile rettii rnler 33 lkede 2700 sat noktasnda pazarlanmaktadr. letme faaliyet gsterdii sektrde nc olduunu ve sektrn deiim hznn ve rekabet hznn yksek olduunu belirtmektedir. letmede eitli projelerde liderlik stlenen endstri mhendislii blmnden Yaman Yazgan ile grlmtr. 4. 2. 1. B letmesi le lgili Sonular Soru-1: letmeniz rekabet avantaj salamak iin neye odaklanr? Cevap-1: Kalite ve teslimat nemlidir. zelikle OE (Orijinal Ekipman) pazarnda zamannda teslim (otomotiv firmalar ounlukla az stok tutarlar) ve yksek kalitede rn almak isterler. Lastik pazarnda mteri tatmini ok nemlidir. Pazarda yksek rekabet vardr. Yorum: evik bir iletmenin odakland noktalarn sadece kalite spesifikasyonlar veya teslimat sresi olmamas gerekir. evik bir iletme, mterinin uzun dnemde tatminini amalar (Gunasekaran, 1999). Ayrca iletmenin eviklik kazanabilmesi iin evresindeki 112

deiimi tanmlamas ve kalite ve teslimatn yannda deiime de odaklanmas gerekmektedir (Goldman, 1995). Soru-2: rnlerinize kattnz deeri ne olarak tanmlarsnz? Cevap-2: pazarda katyoruz. Yorum: letme pazarda farkllk yaratmak amacndadr. Bu farkll yaratabilmek iin ncelikle pazar yapsn dinamik bir ekilde srekli tekrar tanmlamaldr. Soru-3: var m? Cevap-3: Her iki tr de retiyoruz. zellikle OE firmalar iin proje bazl kiiselletirilmi rnler retiyoruz. Yorum: letmenin eviklik ihtiyac Soru 2den de anlalmaktadr. Kiiselletirilmi rnler retmeleri de iletmenin belli bir eviklie sahip olduunu belirtmektedir. Soru-4: Sizce iletmenizin sektrdeki dier iletmelere gre en nemli zellii nedir? Bu zellie mi yoksa fabrika verimliliine mi odaklanmaktasnz ? Cevap-4: Verimlilik ve retkenlik bizi rakiplerimizden ayran en nemli zelliklerdir. Yorum: letme yksek verimlilik dzeyini, kendisini rakiplerinden ayran zellik olarak tanmlamaktadr. evik bir iletmeyi rakiplerinden Standart rnler mi yoksa kiiselletirilmi rnler mi Genellikle farkllk mteriden gelen talepler dorultusunda yeni veya

yaratmak

amacyla

rnlerimize

deerler

retiyorsunuz? Kiiselletirilmi rnler retme konusunda giriimleriniz

113

ayran zellik, deiime hzl bir ekilde cevap vererek frsatlardan yararlanabilmektir. Soru-5: Kaliteyi nasl lmektesiniz? Kalite lm kriteriniz hata orannz m yoksa mterinin rn kulland sre iindeki mteri tatmini midir ? Cevap-5: letmemizde i ve d kalite lmleri yaplmaktadr. retimin her etabnda ve son maml durumunda rnlerin performans deerleri kontrol edilmektedir. yaplmaktadr. Yorum: Kalitenin isel ve dsal performans ltlerine gre llmesi olumludur. evik bir iletme iin kalite dzeyi rnn kullanm sresi boyunca oluan mteri memnuniyetidir. Soru-6: Mterileriniz ok hzl bir ekilde teslim edilmek zere zel rn isteklerinde bulunmakta mdrlar? Cevap-6: Her ikisi de mevcuttur. Baz rnlerde (zellikle OE) Satlan rnlerde de adjustment denilen geri dnme oranna gre neden analizleri ve iyiletirme almalar

mterinin talep ettii rn, dk fiyat ile salamaya alyoruz. Yenileme pazarnda ise kar beklentisi daha fazla. Yorum: letmeye ok hzl bir ekilde teslim edilmek zere gelen sipariler faaliyet ve iletmenin bu siparileri eviklik karlayabilmesi, ihtiyacnn ve iletmenin iletmenin gsterdii pazardaki

evikliinin yksek olduunu gstermektedir (Lee, 2004). Soru7: letme fonksiyonlar eklinde mi rgtlenmitir? Fonksiyonlar

arasndaki iletiim ve bilgi paylamnn nemi ve dzeyi nedir? Fonksiyonlar birbirlerinden tamamen bamsz m hareket etmektedirler ?

114

Cevap-7: letmemizde 4 ana fonksiyon vardr. Tm prosesler bu fonksiyonlar ile paralel olarak kesiir. Fonksiyonlar i ilerinde bamsz olmalarna karn, ortak proseslerde birlikte alrlar. Yorum: letmenin fonksiyonel yaplanmas ve ayrca gereken

durumlarda ekiple oluturabilmeleri oganizasyonel anlamda belirli bir esneklie sahip olduklarn gstermektedir. Soru8: apraz fonksiyonel ekipleriniz var m? Cevap-8 : Evet Yorum: letme apraz fonksiyonel ekipleri ile pazarlama, tasarm ve retim departmanlarn daha etkin biimde koordine edebilmektedir. apraz fonksiyonel ekiplerin bulunmas eviklik asndan olumludur (Gunasekaran, 1999). Soru9 : Farkl mekanlarda olup internet zerinden haberleen, tamam veya bir ksm iletmenize ait oluturulan ekipleriniz var m? Cevap-9: Evet, blge sat ekipleri var. Yorum: Frsatlara gre oluturulan ksa srede oluturulabilecek ekipler yoktur. Blge sat ekipleri dzenli olarak belirli bir ii gerekletiren ekiplerdir. Bilgi teknolojisinin yksek olarak kullanldn gstermektedir. letmenin evikliini arttrmada nemli bir avantajdr (Metes vd., 1998). Soru10: letmeniz iindeki bilgi sisteminde (otomasyon sisteminde) her alann tm bilgilere girmesi kolay ve elverili mi? Saklanan bilgiler var m? Ya da bilgiye ulamak ok zor mu? personelden oluan ve frsatlara gre

115

Cevap-10: alanlar bilgiye yetkileri seviyesinde ulaabilirler. Yorum: letmenin hem alanlar bakmndan hem de toplam bakmdan esneklie sahip olabilmesi ve deiime cevap verebilecek organizasyon yapsn oluturabilmesi iin ncelikle alanlarn doru ve gncel bilgilere eriebilmeleri gerekmektedir. eviklik kazanmak iin bilgi temelli bir organizasyon oluturmak gerektiinden, bilgi retimi ve paylamna daha ok nem verilmelidir (Gunasekaran, 2001). Soru11: letmenizde bireysel performans lm m yoksa grup veya takm performans lm m yaplyor ? Cevap-11: Her ikisi de yaplyor. Ama daha ok bireysel performans. Yorum : Takm veya ekip peformansnn llyor olmas iletmenin ekip almasna verdii nemi gstermektedir. Frsatlara gre ok hzl bir ekilde ekipler oluturabilmek eviklik salayan bir unsurdur (Kidd, 1994). letmede frsatlara gre oluturulan ekiplere rnek olarak OE pazarndan gelen taleplere cevap vermek zere oluturulan proje ekipleri gsterilebilir. Fakat bu ekipler, lastik sektrnde rn gelitirme almalar ve bu almalar sonucu yeni gelitirilen rnn retilmesinin en az bir yl smesi sebebi ile, bu ekipler en az bir yl alan ekiplerdir. Soru12: Baka bir iletme ile ibirliine gitmek iletmenizin kulland bir yol mudur yoksa iletmeniz iin en son yol mudur? birliklerinin nemi nedir? Cevap : Ortamz ile srekli bilgi paylam var. Yorum : letme uzun dnemli orta ile srekli olarak bilgi paylamna gitmekle birlikte, ksa srede sanal ortaklklar kurma konusunda hibir deneyimi yoktur.

116

Soru13:

Organizasyonunuzda

yeniden

yaplanmaya

(deiim

mhendislii) gidiyor musunuz? Cevap-13: Evet, gerektiinde Yorum: letme deiime kar ak ve cevap verebilen bir iletme olduunu, gerektiinde deiim mhendislii, yeniden yaplanma almalar yaparak gstermektedir. Bu yeniden yaplanma almalar iinde 168 milyon $lk dev bir yatrm vardr. Bu yatrm hem kapasite artrm iin, hem de bilgi sisteminin iyiletirilmesi iin kullanlmtr. Soru14: letmeniz faaliyet gsterdii sektrdeki deiimleri ve kaoslar / krizleri takip ediyor mu? letmenin bu takibi yapacak ayr zel bir ekibi var m? Cevap-14: Byle bir ekip bulunmamaktadr. Yorum: letmenin evresi ile olan ilikisini daha iyi tanmlamak zere sektr aratrmalarn da gerekletirip sunacak bir ekibinin olmas nerilmektedir. Soru15: letme faaliyet gsterdii sektrdeki deiimin derecesini nasl tanmlyor? Cevap-15: Evet, deiim hz ve rekabet yksektir. Yorum: Deiim hznn ve rekabetin yksek olarak alglanmas ve bununla ilgili allmas olumludur. Soru16: Mteriler ile iletiim halinde misiniz ? Mterilere

sunduunuz ve kabul edilen neriler olur mu?

117

Cevap-16: neri ynetim sistemimiz yok, fakat mteriler ile devaml iletiim halindeyiz. Yorum : evik bir iletme mterilerin deien beklentilerini girdi olarak alp bu beklentileri nerilere veya rnlere evirmelidir. Soru17: alanlarn dzenli olarak neride bulunmas eklinde bir mekanizmanz var m? Cevap-17: Yok. Yorum: Bu iletmenin alanlarn nerilerini almad ve bu sebeple srekli gelime dzeyinin dk olduu dnlebilir. Fakat bu iletme iin srekli gelime orannn dk olmas sz konusu deildir. letmede srekli olarak iyiletirmeler gerekletirilmektedir. Soru18: Makinalarn ve tesisinizin esnekliinin yeterli olduunu

dnyor musunuz? Cevap-18: u an iin yeterlidir. Yorum: letmede KBN2 ve 2M4S makina gruplar ve lastik kalp piirme makinalar bulunmaktadr. letmenin esnekliini nleyen en nemli darboaz, lastik kalb piirme makinalardr. Piirme ilemi yaklak 2 saat srmektedir. Soru19: Birden fazla farkl rn iin ayn alt ilemler ve alt rnler kullanlmakta mdr? Cevap-19: Evet, kullanlmaktadr. Yorum: letmenin rn eidi ok yksektir. Fakat alt rnler ve alt ilemler benzerlik gstermektedir. rnein kullanlan yardmc

118

malzemelerin kalite dzeyi de lastik eidini deitirmektedir. Lastik eidinin asl belirleyicisi ise lastiin yzndeki desendir. Alt ilem ve rnlerin hemen hemen ayn olduu sylenebilir. Bu da kiiye zel ya da proje bazl zel siparilerin karlanmasn kolaylatrmaktadr. Soru20: Deiik rnler ortaya koymak iin sadece retim

proseslerinden birka tanesini deitirmek yeterli midir? Cevap-20: Evet. Yorum: Soru-19un yorumunda da belirtildii gibi, bu zellik iletmenin aslnda kiiye zel kitlesel retimi belirli oranda gerekletirebileceini gstermektedir (Pine, 1993). Kiiye zel kitlesel retimi gerekletirmesinin nndeki en nemli engel ise set-up zamanlar 2 saati bulan piirme makinalardr. Soru21: Parti byklkleri ne kadar daha azalrsa / ya da rn eidi ne kadar daha artarsa ayn fiyatlarla alabilirsiniz ? Cevap-21: Belli bir noktaya kadar alabiliriz. Yorum: Kiiye zel kitlesel retim ve deiime cevap vermedeki dier bir kstn da parti byklkleri olduu grlmektedir. letme belirli (saysn kendisi de hesaplamam) bir miktarn altndaki partilerde maliyeti ok fazla ykseltmeden retim yapamamaktadr. Soru22: retim sreleri ne kadar zamanda bir deiir? retilen rn ? Yntemler ? Kullanlan ara-gere ? alanlarn altklar departmanlar / ekipler ? Cevap : retilen rn : retilen rn eidi ok fazladr.

119

Yntemler

: Yntemler rn eidinin deimesine ramen

fazla deimemektedir. Kullanlan ara gere : Tm rnler iin ayn makinalar kullanlmaktadr. alanlarn altklar departmanlar / ekipler : Departmanlarn deimesi sz konusu deildir. Yorum : rn eidinin fazla olmasna ramen benzer ilemler ile farkl rnlerin retilebilmesi eviklik asndan nemlidir ve iletmeye rn eidi ile rekabet etme avantaj salar. Soru 23 :retim programnz ne kadarlk sreleri kapsyor? retim programnzn deimesinin maliyetini biliyor musunuz? Program ne kadar zamandan nce deitirebilirsiniz? Cevap : Kapasite lsnde her an her deiiklii gerekletirebiliriz. Yorum: Pek ok iletmenin baarsz olaca retim program deiimi konusunda iletmenin esneklii retim sisteminden ve makinalarnn esnekliinden kaynaklanmaktadr. Buradaki kstlar piirme makinas ve parti bykl olarak gze arpmaktadr.

120

4.3. Teknoloji Kullanm le lgili Sorular ve Cevaplar

Tekno loj i M a l z e me htiya Planlama s M R P le tme Ka yn ak lar P l anl a ma s E RP T a m Z a ma n nd a r etim Top lam Kalite Yn e timi CAD / CA M / CIM En tegr e ( Ez a ma n l Mh end is lik) E l ek tron ik V er i Tran sfe r i n tern e te Ba A l ar H cre s e l Y er l e im R o b o t la r / B i l g is a y a r d e s t e k l i ma k in a lar A i le tm es i Yok Yok Yok Yok Yok Yok V ar Yok Yok Var B i let m es i V ar V ar Yok V ar V ar V ar V ar V ar Yok Var

SONU VE NERLER
Tez almasnda iki iletme, yeni ortaya kan ve lkemizde de eitli platformlarda son birka yldr tartlmaya balayan eviklik kavram asndan incelenmitir. eviklik kavram dier birok kavram ile kartrlmaktadr. almann ilk iki blmnde bu karklklara aklk getirmek iin eviklikyalnlk ve eviklikesneklik ilikileri zerinde durulmutur. almann inceledii eviklik ve evik retim konusunda yerli literatr ok yetersizdir ve yerli literatrde konuyu bu denli geni kapsaml olarak incelemi olan alma bulunmamaktadr.

121

letmelerin eviklik kazanmasnn deiim ve belirsizlik altnda baarl olabilmeleri iin gerekli olduu tezi, teorik ve uygulamal aratrmalar ile desteklenmitir. almann sonucunda A iletmesi eviklikten uzak bir iletme izlenimi vermektedir. letmenin ayakta kalmasn salayan unsur, uzun yllardr birlikte alt d mterilerinden devaml olarak ald sipariler ve yapt uzun dnemli anlamalardr. Tekstil sektrnn zor gnler yaad bu yllarda iletmenin bymesi, eviklik yetenekleri ile ilgili deildir ve tamamen mterileri nk ile A olan uzun dnemli faaliyet anlamalarndan eviklik kaynaklanmaktadr. kanlmazdr. letme gelecei dndnde

gereksinimi

iletmesinin

gsterdii sektr, beklenmedik deiimlerin yaand bir sektrdr. B iletmesi A iletmesine gre daha evik bir iletmedir. evik retimin baz temel uygulamalarn gerekletirmektedir. letme ilk olarak darboazlarn zmeli daha sonra ise deiimi takip edecek ekipler kurmal ve bu ekiplerden de kriz ynetimi ekipleri oluturmaldr. A letmesi in neriler : A iletmesi tekstil sektrnde faaliyet gsteren yurtii ve yurtd iletmelere fason imalat yolu ile takm elbise reten 1000in zerinde alan olan byk bir tesistir. letmenin yurtdndaki mterilerinden biri ile uzun dnemli bir anlama gerekletirmitir ve retim kapasitesinin bir ksmn bu mteri iin kullanmaktadr. Bu anlamda iletmenin nnde uzun dnemde dahi ok fazla belirsizlik bulunmamaktadr. Bu nedenle eviklie ok fazla ihtiyac olmad savunulabilir. Fakat iletmenin yurtii mteri evresinden gelen ani ve ksa srede tamamlanmas istenen sipariler,

122

iletmenin evresindeki belirsizlii oluturmaktadr. letmenin dk bir eviklik seviyesine sahip olduu gzlenmektedir. Ayrca Trkiyede, tekstil sektrndeki deiim ve belirsizlik altnda iletmelerin eviklie duyduklar ihtiya aktr. Trkiye tekstil sektrndeki iletmeler ortalama bir eviklik dzeyine sahiptir (Deliormanl, 1996: 56). Yaplan rnek olay almas sonucu A iletmesi ile ilgil ortaya kan sonular aadaki gibidir : letme, faaliyet gsterdii sektrdeki deiim hznn yksek olduunu belirtemektedir. letme ncelikle deien i evresini ve bu evredeki belirsizlikleri tanmlamaldr. Bunun iin sektr iyi bir ekilde gzlemleyecek mekanizmalar rgtsel yapsnn iinde oluturmaldr. letme, bir sonraki aamada, kendi eviklik yeteneklerinin farkna varmaldr. Aratrmamzda bu yetenekler; Yksek kalite dzeyi, Biliim sistemi altyaps ve retilen rnlerin alt rnleri ve ilemlerinin birbirine ok benzemesinden doan kiiye zel kitlesel retimi gerekletirebilme potansiyeli olarak saptanmtr. letme eviklik kazanabilmek iin Kat fonksiyonel organizasyon yapsndan uzaklap ekip almalarna da nem vermelidir. Bylece iletme deien evresinde oluan frsatlara ekipleri sayesinde daha kolay ve hzl cevap verebilecektir. Bu ie apraz fonksiyonel ekipler oluturularak aamasndaki balanmaldr. sorumlular ile retimin kesim ve dikim pazarlama sorumlularndan 123

oluturulacak apraz fonksiyonel ekipler, entegre mhendislik ats altnda toplanacak almalar ile arttrlmas hem de deien hem kalite dzeyinin daha hzl cevap koullara

verilmesi konusunda iyiletirmeler gerekletirebilirler. letme bilgi ve enformasyon an glendirmelidir. letme, etkin alan bir otomasyon programna sahiptir. retime ait btn bilgiler bilgisayar ekranndan grlebilmektedir. Bu veritabanndaki bilgiler tm alanlara alarak bilgi temelli bir iletme oluturulmas gerekmektedir. Yaplan sektr bilgilendirme toplantlarnn ierii ve katlmc says geniletilmeli, gelecekte ortaya kabilecek frsat ve tehditlerin analizi yaplarak nlem almak zere ekip almalarna gidilmelidir. letmede deiimi takip etmek zere ekipler kurulmal, bu ekiplerden de kriz ynetim ekipleri oluturulmaldr. Tekstil sektrnde deiime ve artan rn eidine cevap verebilmek iin tesis, ayn maliyetle retebilecei rn eidini arttrmak zorundadr. Bu konuda, sektrdeki en nemli kstlar, uygun organizasyon yapsn oluturmak ve kesim ilemidir. letme, geen yl satn ald yeni cutter makinas ile kesim ilemini esnekletirmitir. letmenin dikimde de model deitirmede makina ve bant hazrl iin harcanan set-up zamanlar dk olduuna gre, iletme aslnda rn saysn daha da arttrmak iin gereken altyapya sahiptir. Bundan sonra yaplmas gereken bu eviklik yeteneinin farkna varp bu yeteneini doru biimde kullanmaya almasdr. letme rn eitliliini arttrabilmek iin gereken almalar gerekletirmelidir. Hcresel yerleim konusunda almalar yaplabilir. Tesisin esneklii yerleim ve esnek igc ile arttrlmaya allmaldr. Bu almalar, kiiye zel kitlesel retim iin de temel oluturacaktr.

124

Her iletme iin gerekli eviklik dzeyi ve gereken eviklik yetenekleri farkldr. nk her iletme birbirinden farkldr. Bunun iin iletmenin bu alma ile belirlenen eviklik ihtiyalarn dikkate almas ve bu konuda st ynetimin liderliinde almalarn srdrlmesi gerekmektedir. letmenin stok dzeyi dktr. yardmc malzeme, ne de ara rn letme ne hammadde ve ve son rn stou

bulundurmamaktadr. Ayrca kalite dzeyi de rakiplerine gre yksektir ve iletme yksek kalite dzeyi ile rekabet etmektedir. Bu durumda iletmenin yaln retim letme felsefesini ayrca uygulamaya retim ihtiyac olmad Kalite dnlmektedir. bir rnektir B letmesi in neriler : Lastik pazarnda rekabetin ve deiimin yksek oluu iletmenin eviklie sahip olmasn gerektirmektedir. B iletmesi 550 farkl eitte lastik retmektedir. Bu denli yksek eitte rn retmesi, eit esnekliine sahip olduunu gstermektedir. letme ekip almalar gerekletirmektedir ve apraz fonksiyonel ekiplere sahiptir. Bu zellii, iletmenin organizasyonel esneklik ve eviklik kazanmasnda nemlidir. letme stok tutmaktadr. Kanban sistemini retim programlama yapmak iin kullanan iletme, JIT sistemini uygulamamaktadr. Stok tutmak iletmeye siparilere retim kalp hzl cevap verebilmek stok tutmak iin israf avantaj olarak gelen salamaktadr. sebeplerinden darboazdr. Yaln birisi, sisteminde piirme yaln veya Toplam

Ynetimi uygulamadan da yksek kalite ile rekabet edilebilen iletmelere

tanmlanrken, B iletmesi stok ile almaktadr. Stok tutmasnn makinalarnda meydana

125

Kalp piirme makinalarnda kalp deitirildiinde katlanlmas gereken set-up srelerinin uzun olmas nedeni ile bir modelden az sayda retmek ok maliyetli olmaktadr. letme yeni yatrmlar ile zellikle bilgi teknolojisi alannda tesisi daha modern hale getirmitir. Bilgisayara bal olarak alan makinalar ile tesis daha esnek hale gelmitir. letmenin nndeki temel kst, piirme makinalarnn uzun set-up sreleridir. olmaktadr. B iletmesinin eviklik kazanabilmesi iin aadaki maddeler nerilmektedir : letmenin eviklik kazanabilmesi iin, rn eitliliini Buna ramen iletme kiiye zel kitlesel retim baarl diyebileceimiz sipari bazl isteklerin karlanmasnda

arttrmasn veya maliyeti arttrmadan her modelden dk sayda retebilmesini engelleyen darboazlar zmesi gerekmektedir. Bu, iletmenin evikliinin nndeki en byk engeldir. Bu problem lastik sektrne has bir problemdir. letmede deiimi takip etmek zere ekipler kurulmal, bu

ekiplerden de kriz ynetim ekipleri oluturulmaldr.

126

Kaynaka Acar, N., (1999), Tam Zamannda retim, MPM Yaynlar, Yayn No. 52, Ankara, Mert Matbaas, 5. Bask Agrawal R. K., Hilal Hurriyet, (2004), The Advent of Manufacturing Technology and its Implications for the Development of the Value Chain, International Journal of Physical Distribution & Logistics Managment, Vol. 34 No. 3/4 ss. 319-336 Akgeyik, T., (1998), Stratejik retim Ynetimi, stanbul, Sistem Yaynclk Bartezzaghi (1999) The evolution of production models: is a new paradigm emerging? International Journal of Operations & Production Management, Vol.19, Iss. 2; s.229 Baykasolu, A., Dereli, T., (2001), evik (Tepkisel) retim, Otomasyon Dergisi, Aralk, 132-136 Bengtsson, J., (2001), Manufacturing Flexibility and Real Options, International Journal of Production Economics, 74, s.213-224 Berman, B., (2002), Should your firm adopt a mass customization strategy?, Business Horizons, July-Agust, s. 51-60 Booth, R. (1996), Agile Manufacturing, Engineering Management Journal, April,p.p.105-112

127

Bowersox, D. J., And Closs, D. J.,(1996), Logistical Management, McGraw Hill, Singapure

Bruce M., Caly C., Towers N., (2004) "Lean or Agile: A solution for supply chain management in the textiles and clothing industry?" International Journal of Operations and Production Management , Vol. 24, No.2 Buki, J., Pescueux, Y., (2000), Flexible workshop: about the concept of flexibility, International Journal of Agile Manufacuring Systems, 2-1 Cagliano R., Canito F, Spina G., (2004) Lean, Agile and Traditional Supply: how do they impact manufacturing performance, Journal of Purchasing and Supply Management, Article in press Cao, Q, Dowlatshahi, S, (2005), The Impact of Alignment between Virtual Enterprise and Information Technology on Business Performancein an Agile MAnufacturing Environment, Journal of Operations Managment, Article in Press Chang D, Lee SM.(1995), Impact of JIT on organizational performance of U.S. firms. International Journal of Production Research, 33(11):3053-68. Chirstopher, M., Lowson, R., Peck, H., (2004), Creating Agile Supply Chains in the Fashion Industry, International Journal of Retail & Distribution Management, 32-8 Correa 2001, Agile Manufacturing as the 21 s t Century Strategy for Improving Manufacturing Competitiveness in Gunasekaran A., Agile

128

Manufacturing:The 21 s t century Competitive Strategy, Oxford, Elseiver Science Ltd. Cokunolu, O., (2003) Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Kurul Tutana 22. Dnem 1. Yasama Yl 65. Birleim 10/Nisan /2003 Perembe,http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_g.birlesim_basla ngic?P4=9225&P5=B&page1=5&page2=5 Crowley A., (1998), Construction as a Manufacturing Process: Lessons from Manufacturing Industry Computers and Structures, 67, 389-400 Cussomano M.A. (1994), "The limits of lean", Sloan Management Review, Summer, ss. 27-33. elikapa, F., O., (2000), rertim Ynetimi ve Teknikleri, Alfa Yaynlar, Bursa, nc Basm, David, S. L., (2003), Managing the Supply Chain, McGraw Hill Professional, Blacklick, OH, USA Deliormanl, S., (1996), A New Emerging Paradigm in Manufacturing :Agile Manufacturing , Ko University, MBA .Thesis Demir Hulusi ve Gmolu evkinaz, (2003), retim Ynetimi,zmir, Beta Yaynlar Dowlatshahi S., Cao, Q., (2005), The relatiojnships among virtual enterprise, information technology, and business performance in agile manufacturing: An industry perspective, European Journal of Operations Research , article in pres Dove, R. (1999), Knowledge Management : Response Ability and the Agile Enterprise, Journal of Knowledge MAnagement, Vol. 3, ssue 1

129

Doruer, ., M., (2004), retim Organizasyonu ve Ynetimi, stanbul, Alfa Yaynlar, Birinci Basm

Drucker, P.F. (1968), Comeback of the entrepreneur, Management Today, April,pp. 23-30. Duray R., Ward, P. T., Millign, G., Berry W., L., (2000) Approachs to mass customization : configurationns and mpirical validation, Jourrnal of Operations Managment, 18, 605-625 Feld W., M., (2001),Lean Manufacturing, Tools, Techniques and How To Use Them St. Lucie Press / APICS Series on Resource Mnagement, Florida Feng, D., Z., Yamashiro, M, A pragnatic approaach for optimal selection of plant-spesific process plans in a virtual enterprise, Journal of Materials Proccesing Technology, 173, 194-200 Ferman M., (1995), Modern retim Ynetimi , stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Ders Notu Yaynlar, Yayn No. 16 Frazelle, E., (2001), Suplly Chain Strategy, Blacklick, OH, USA: McGraw-Hill Education Group Freidman, D., (2004), Lean Manufacturing and Its Impact on Distributors, Supply House Times, Oct. 2004, 47-8 Goldman, S.L., Nagel, R.N., Preiss, K., (1995), Agile Compeitors and Virtual Organizations-Strategies for Enriching the Customer, Van Nostrand Reinhold, New York.

130

Gken, Y., (2003), Geleneksel retimden Esnek retime: Karlatrmal bir nceleme, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal bilimler Enstits Dergisi, Cilt: 5, say: 4. Goranson. H. T., (1999), The Agile Virtual Enterprise, Quorum Boks, London Guisinger, A., Ghorashi, B., (2004), Agile manufacturing practices in the speciality chemistry industry, Internatiponal Journal of Operations & Production Management, Vol.24, No. 6 Gunasekaran A. (1999), Agile Manufacturing: A framework for research and development International Journal of Production Economics, 62, 87-105. Gunasekaran, A., McGaughey, R., Wolstenerft, V. (2001): Agile Manufacturing: Concepts and Framework in Gunasekaran A., Agile Manufacturing:The 21 s t century Competitive Strategy, Oxford, Elseiver Science Ltd. Hamel, G. ve Parahald, C.K. (1994), Competing for the future, Harward Business Review,July-August,pp.122-8. Hart, C., (1995), Mass Customization: Conceptual underpinnings, opportunities and limits, International Journal of Service Industry MAnagement, 6(2), s.36-45 Hayen, G.J.J.M. (1988), Change, challenge and continuity: an entrepreneurial vision from an elctronics multinational,International Journal of Technology Management, Vol.3 No3. Holweg, M., (2006), The genealogy of lean production, Journal of Operations Management, article in press

131

Hormozi M. Amir (2001), Agile Manufacturing: the next logical step, Benchmarking: An nternational Journal, Vol.8 No.2 Imai Masaaki (1994), Kaizen : Japonya'nn rekabetteki baarsnn anahtar, BRSA Bridestone Sabanc Lastik San. ve Tic. A.., Im JH, Schonberger RJ., (1989), The pull of Kanban.Production and Inventory Management , 2 9(4): 54-8. Inman RA, Boothe RS. (1993) The impact of quality circles on JIT implementation, International Journal of Quality and Reliability Management, 10(7):7-15. Jackson, M, Johansson, C, (2003), An agility analysis from a production system, Integrated MAnufacturing Systems, 14/6622 Jn-Hai Li, Anderson A. R., Harrison, R. T., (2003), The evolution of Agile Manufacturing, Business Processs Management Journal, 9, 2 Kara, C. M. , Peker, A., (2004), Bir Hazr Giyim retim Hattnda Yaln retim Uygulamasnn Hat Performans zerindeki Etkilerinin Aratrlmas , Yneylem Aratrmas / Endstri Mhendisl2ii XXIV Ulusal Kongresi, 15-18 Haziran 2004, Gaziantep-Adana Karlsson, C., Ahlstrom, P. (1996), Assesing Changes towards Lean Production International Journal of Operations and production Management 16, 24-41 Katayama H., Bennet David, (1996), Lean Production in a Changing Competitive World: A Japanese Perspective International Journal of Operations and Production Management, Vol. 16, Iss. 2 s.8

132

Kavrakolu ., (1998), Toplam Kalite Ynetimi Kalder Yaynlar No. 10, 4. Basm Kidd, P. T., (1994), Agile Manufacturing: Forgoing New Frontiers, Addison-Wisley, Reading, MA. Kobu B., (2003), retim Ynetimi, Avcol Basm Yaym, Onbirinci Bask, stanbul Koel, T., (2001), letme Yneticilii, Beta Basm Yaym, . Bask, stanbul Kuei Chu-Hua, Madu, C. M., Lin C., (2001) The relationships between supply chain quality managemetn practices and organizational performance The International Journal of Quality & Reliability Management, 18, 8/9; p.864 Lamming, R., Johnsen, T., Zheng, J., Harland, C., (2000), An Initial Classification of Supply Networks, International Journal of Operation and Production Management, Vol.20, No.6, s. 675-691 Lee, H., L., (2004), The Triple-A Supply Chain, Harvard Business Review, Vol. 82, Num.10, Oct. 2004, p.102-112 Lewis, M., A., (2000), Lean Production and Sustainable Competitive Advantage, International Journal of Operations and Production Management, Vol. 20, No. 8, s. 959-978 Llorens, F., J., Molina, L., M., Verdu, A., J., (2005), Flexibility of Manufacturing Systems, Strategic Change and Performance, International Journal of Production Economics, 98, s. 273-289

133

Mccury L., Mcluvor R., (2002), Agile Manufacturing: 21 s t Century Strategy for Manufacturing on the Periphery, Irish Journal of Management, 23, 2 McKone, K. E, G. R Schroeder, O. C. Christy, (2001), The Impact of Total Productive Maintenance Practices on Manufacturing Performance, Journal of Operations Management, 19, 39-58 Metes, G, Gundry, J., Bradish, P., (1998), Agile Networking: Competing Through the Internet and Intranets, Prentice Hall, NJ, Milner., J, M., Kouvelis, P., (2005), Order Quantity and Timing Flexibility in Supply Chains: The Role of Demand Characteristics, Management Science, 51-6. Montgomery, J.C. ve Levine L.O. (1996), The Transition to Agile Manufacturing-Staying Flexible for Competitive Advantage, ASQC, Milwaukee, WI Nagel, R.N. ve Bhargave, P. (1994), Agility: The ultimate requirement for world-class manufacturing performance, National Productivity Review, Summer, pp.331-340 Noori H ve Radford R. (1995), Production and ;Operations ManagementTotal Quality and Responsiveness, McGraw-Hill, ABD, International Edition Norris D., Robert Swanson, Yung-Lin Chu (1994), Just-In-Time Production Systems: A Survey of Managers Production and Inventory Management Journal, 35-2 s.63 Okur, S., A.,(1997), Yaln retim 2000li Yllara Doru Trkiye Sanayii iin Yaplanma Modeli, Soz Yayn, stanbul

134

Onbal, ., I., (2002), Yaln retimin Olgunluk Dzeyinin llmesi ve Deerlendirilmesi zerine bir Saha Analizi, Doktora Tezi, stanbul Teknik niversitesi Parkinson, S. (1999), Agile Manufacturing, Work Study, Vol 48, Is. 4 Pine B., J., Victor, Bart, Boynton A. C, (1993) Making Mass Customization, Harward Business Review, 71-5, s. 108-119 Radder, L., Louw, L,, (1999), Mass Customization and Mass Production, The TQM Magazine,11-1, s.35 Richards, C., W., (1996), Agile Manufacturing Beyond Lean, Production and Inventory Management Journal; Second Quarter 1996; 37, 2, pg. 60. Riis, J., Johansen, J., (2001), A Strategic Approach to Develop Agile Manufacturing in Gunasekaran A., Agile Manufacturing:The 21 s t century Competitive Strategy, Oxford, Elseiver Science Ltd. Robertson, M., Jones, C., (1999), Application of Lean Production and Agile Manufacturing Concepts in a telecommunications Environment, International Journal of Agile MAnagement Systems, Vol. 1, Iss. 1; pg. 14. Sakakibara S., Flynn, B., Schroeder, R., Morris, W., (1997), The impact of just-in-time manufacturing and its infrastructure on manufacturing performance Management Science; 43, 9; s. 1246 Satolu . I, Durmuolu, B. (2003), A Field Study on Measuring the Lean Maturity Level in Manufacturing Fi,rms in Turkey, Endstri Mhendislii, Temmuz- Austos-Eyll 2003, Say 3

135

Selladurai, R., S., (2004), Mass customization in operations management: oxymoron or reality ?, International Journal of Management Science, 32

Shah, R. , Peter T. Ward (2003), Lean Manufacturing: Context, Practice Bundles and Performance Journal of Operations Management, 21 s.129149 Sharifi, H. ve Zhang, Z. (2001), Agile manufacturing in practise, International Journal of Operations and Production Management, Vol.21, No.5/6 Sharp J..M. Irani Z. Desai S.(1999), Working towards agile manufacturing in the UK industry international journal of production economics Silviera G. D., Borenstein D., Fogliatto F. S., (2001), Mass Customization: Literature review and reserch directions International Journal of Production Economics, 72, s. 1-13 Simchi-Levi, D., (2003), Designing & Managing the Supply Chain, McGraw-Hill Irwin, kinci Basm Skinner, W., (1969), Manufacturing-missing link in corporate strategy, Harvard Business Review, May-June 1969, p.136-145 Skinner, W., (1974), The focused factory, Harvard Business Review, May-June 1974, p.113-121 Slack, N., Chambers, S., Harland, C., Harrison, R., Johnston, R., (1995) Operations Management , London, Pitman Publishig

136

Small, A.W. ve Downey, A.E. (1996), Orchestarting multiple changes: a framework for managing concurrent changes of varied type and scope, Proceedings of IEMC 1996 Conference on Managing Virtual Enterprise, Canada, pp. 627-34. Stevens, G.C. (1989), Integrating the supply chain, International Journal of Physical Distrubition and Materials Management, Vol.13 No.8, s.3-8 Stonebraker P. W. and Afifi R., (2004), Toward a Contingency Theory of Supply Chains, Management Decision, Vol.43, no.9,pp. 1131-1144 Stratton R. Ve Warburton R.D.H., (2003) "The Strategic Integration of Agile and Lean Supply" , International Journal of Production Economics, 85, 183-198 Svensson, C., Barford, A., (2002), Limits and opportunities in mass customization for buildto order SMES, Computers in Industry, 49 Tz, Vergiliel, Melek, (1994), Yaln rgtler ve Trk letmelerine Bu Adan neriler Tekstil veren Dergisi, 1994, s. 40 Tz, Vergiliel, Melek, (2004), Deiim ve Kaos Ortamnda letme Davran, Alfa Akademi Basm Yaym Datm, Bursa, reten, (2002), retim lemler Ynetimi , stanbul, Gazi Kitabevi, nc Basm Vazquez_Bustelo, D., Avella, L., 2006, Agile Manufacturing: Industrial case studes in Spain, Ttechnovation, article in press Venables, M., (2005), When Lean is not Enough, Works Management, 58,1, s14-16

137

Waters D., (2003), Global Logistics and Distribution Planning, Kogan Page, London White R.E., Pearson J.N., Wilson J.R., (1999) JIT manufacturing; a survey of implementations in small and large U.S. Manufacturers. Management Science, 45 ,1-15 White R.E., Piybutek, V., (2001), The Relationship Between JIT Practices and Type of Production System The International Journal of Management Science, 29 s. 113-124 Womack, P. James, Jones, T. ,D., Roos, D., (1992), Dnyay Deitiren Makine, Macmillan Publishing Company, eviri: Otomotiv Sanayicileri Dernei, Yang, S., L. ve Li T., F., (2002), Agility evalution of mass customization product manufacturing, Journal of Materials Processing Technology 129, s. 640-644 Youssef, M.A. (1992), Agile Manufacturing: a necessary condition for competing in global markets, Industrial Engineering, December, p.p.1820 Yusuf Y. Y., Adeyele, E. O., Sivayoganathan, K. (2003) Volume Flexibility: the agile manufacturing conundrum, Management Decision, 41/7, s613-624 Zangwill WI.,(1987), From EOQ to ZI., Management Science, 33:1209-23 Tubitak, (2004), Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikalar: 2003-2023 Strateji Belgesi, Versiyon 19, 2 Kasm 2004: 23). Dier Kaynaklar 138

www.geocities.com/alti_sigma/ www.bianet.org/2005/03/07/55294 www.yalinenstitu.org www.finansalforum.com.tr/haber.aspx?HBR_KOD=43417 www.osd.org.tr

w w w . ige me. or g . tr / tur /p r a t ik /ted ar ik .p d f

http://www.itkib.org.tr/default.asp?cid=RAPORLAR Ekonomist, Aralk, 2005 Dnya Gazetesi, 24 Ocak 2006.

139