T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

NAAT TEKNOLOJS

MENTO-5

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER NDEKLER
NDEKLER..........................................................................................................................i AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET - 1 ................................................................................................... 3 1. MENTOLARDA ZGL AIRLIK TAYN DENEY YAPMAK ............................. 3 1.1. Deney Aletleri ............................................................................................................... 3 1.1.1. Tanm .................................................................................................................... 3 1.1.2. eitleri .................................................................................................................. 3 1.1.4. Kullanm ekli........................................................................................................ 5 1.2. Deney Numunesi ........................................................................................................... 5 1.2.1. Miktar.................................................................................................................... 5 1.2.2. zellii ................................................................................................................... 6 1.2.3. Numunenin Deneye Hazrlanmas.......................................................................... 6 1.3. Deneyin Yapl............................................................................................................ 6 1.3.1. Le Chatelier Balonu le Deneyin Yapl: ............................................................. 7 1.3.1.1. Deney Aletinin Su inde Hacminin Bulunmas ................................................. 8 1.3.1.2. imento Numunesinin Balon erisine Yerletirilmesi....................................... 9 1.3.1.3. imento le Dolu Deney Aletinin Su indeki Hacminin Bulunmas ............... 10 1.4. Deney Aletinin Temizliinin Yaplmas ..................................................................... 11 1.5. Deney Raporunun Hazrlamas.................................................................................... 11 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 12 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 15 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 16 2. MENTOLARDA TANE BYKL TAYN DENEY YAPMAK ..................... 16 2.1. Deney aletleri .............................................................................................................. 16 2.2. Numune Miktar ve Hazrlanmas ............................................................................... 19 2.3. Numunenin Kurutulmas ............................................................................................. 19 2.4. Numunenin 90 Mikronluk Elek stnde Kalan Arlnn Bulunmas ..................... 20 2.5. Numunenin 200 Mikronluk Elek stnde Kalan Arlnn Bulunmas ................... 21 2.6. Elek stnde Kalan Arlklarn, Numune Arlna Orannn Bulunmas .............. 21 2.6.1. Sarsma Makinesiyle Elemenin Yaplmas............................................................ 21 2.7. Oranlarn Standart Deerlerle Karlatrlmas .......................................................... 22 2.8. Deney Raporunun Hazrlanmas.................................................................................. 22 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 23 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 27 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 29 KAYNAKA ......................................................................................................................... 31

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
MODLN KODU ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE NKOUL YETERLK 582YIM097 naat Teknolojisi naat Laboratuar Teknisyenlii imento-5 Laboratuvarda imentolarda zgl arlk ve tane bykl tayini deneyleri yapma konularnn ilendii renme materyalidir. 40/32 (+40/32 Uygulama tekrar yapmal) imento Deneyleri-4 modln baarmak. Laboratuvarda imento deneylerini yapmak. Genel ama: Bu modl ile gerekli ortam salandnda; laboratuvarda imentolarn zgl arlk tayini ve tane bykl deneylerini kurallara uygun olarak yapabileceksiniz. Amalar: Laboratuvarda imentolarda zgl arlk deneyini kurallara uygun olarak yapabileceksiniz. Laboratuvarda imentolarda tane bykl deneyini kurallara uygun yapabileceksiniz.. Ortam:Yap teknolojisi atlyesi, beton laboratuar, iletmeler, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam. Donanm:Bilgisayar, televizyon, DVD, VCD, tepegz, projeksiyon vb. donanmlar ve alann gerektirdii ara gere malzeme ve ekipmanlar salanmaldr. Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac ( test, oktan semeli, doru yanl vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Gelimekte olan lkemizin konumu gerei inaat sektr, kalknmann motoru olma zelliini srdrmektedir. nk alt yap tesislerine ve sanayi tesislerine ihtiya her geen gn artmaktadr. Artan nfusumuza ve ehirlemeye paralel olarak konut ihtiyac hat safhaya ulamtr. Geien bu i ortamndan pay almak isteyen kurulular arasnda byk bir rekabet yaanmaktadr. naat sektrnn en nemli girdilerinden biri de imentodur. imento retim sektr rekabet koullarna uygun rn retmek iin AR-GE almalarna byk fonlar ayrmaktadr. Sizler bu modl ile edineceiniz bilgi ve becerileri kullanarak imento kalitesinin tespitine ynelik iki deneyi yapabileceksiniz. Daha nce baardnz modlleri de gz nnde bulunduracak olursak, ok yakn zamanda sizlerin imento sanayinin AR-GE laboratuvar iin aranan birer eleman olacanza inanyoruz. Sizlere laboratuvar almalarnzda baarlar dileriz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET - 1

AMA
Bu faaliyetle; gerekli ortam salandnda imentolarda zgl arlk tayini deneyini kurallara uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
imento deneyleri ile ilgili ara gere ve ekipmanlar aratrarak snf ortamnda arkadalarnz bilgilendiriniz. Aratrma yaparken niversitelerin inaat laboratuarlarndan, imento fabrikalarnn deney laboratuarlarndan, imento deneyleri ile ilgili kitaplardan faydalanabilirsiniz.

1. MENTOLARDA ZGL AIRLIK TAYN DENEY YAPMAK

1.1. Deney Aletleri
1.1.1. Tanm
imentolarda zgl arlk tayini deneyini hatasz bir ekilde yapmaya elverili aletlere imento zgl arlk deney aletleri denir.

1.1.2. eitleri Le Chatelier balonu Piknometre Terazi Termometre Spatul 1.1.3. zellikleri Le Chatelier balonu: Alt
ikin (balon biiminde) st mezura eklinde lmlendirilmi, saydam cam veya sert plastikten yaplmtr. Terebentin veya gaz ya kullanlarak imento ve baka ince kum ve tozlarn younluunu tayin edebilecek ve deney esnasnda imento, terebentin, gaz ya ile reaksiyona girmeyecek nitelikte olmaldr (Resim 1).

Resim 1:Le Chatelier balonu

Piknometre: imento ve baka ince kum ve tozlarn younluunu tayin edebilecek

nitelikte olmaldr (Resim 2).

Resim 2: Piknometre

Terazi: imento iin 1 mg yaklamla 100 gram tartma kapasitesinde olmaldr

(Resim 3).

Resim 3: Terazi

Spatul: Paslanmaz elikten yaplm, zerine imento tozu yapmayacak nitelikte olmaldr (Resim 4).

Resim 4: Spatul

Termometre: 0,10C duyarl olmaldr (Resim 5).

Resim 5: Termometre

1.1.4. Kullanm ekli

Deneyde kullanlacak aletler deneyde nce kontrol edilip deforme olmu, kalibrasyonu yaplmam, krk ve bozuk aletler kullanlmamaldr. Alet ve cihazlar kullanma talimatlarna ve standartlarda belirtilen esaslara gre kullanlmaldr.

1.2. Deney Numunesi

1.2.1. Miktar
Deney numunesinin miktar kullanlan cihaza gre deimektedir. Deney, Le Chatelier balonu ile yaplacaksa 64 gram imento (Resim 6) kullanlr. Deney, piknometre cihazyla yaplacaksa piknometrenin standart kabnn (Resim 7) yarsn geecek kadar bir imento hacmi (yaklak 40 gram) kullanlr.

Resim 6: Le Chatelier balonu iin numune

Resim 7: Piknometre cihaz iin numune

1.2.2. zellii
Numuneler aadaki zelliklerde olmaldr. Numune alma metotlarna (Silolardan, torbal imentolarn stoklarndan ve silo baslardan) uygun olarak alnan numuneler, homojen hale getirildikten sonra laboratuar numunesi, resmi ahit numune saysna, numune blcs kullanarak veya drtleyerek uygun miktarda alnm olmaldr. Alnan numuneler uygun artlarda muhafaza edilmelidir.

1.2.3. Numunenin Deneye Hazrlanmas

Alnan numune yaplacak deneyin (imentolarda zgl arlk tayini) 2 defa yaplmasna yetecek miktarda alnmal ve uygun artlarda muhafaza edilmelidir. Uygun artlarda muhafaza edilen numuneler deney yaplacak alanda hazr bulundurulmaldr. Numune miktarlarnn tartlmasnda gerekli hassasiyet gsterilmelidir.

1.3. Deneyin Yapl

imentolarda zgl arlk deneyi Le Chatelier balonu ve piknometre ile olmak zere iki ekilde yaplmaktadr. Esas olan Le chatelier balonu (ekil: 1) ile yaplmasdr. nk hata yapma oran az ve sonular daha kesindir. Ancak bu yntem fazla zaman almas nedeniyle zellikle sk periyotlarla ok sayda numunenin zgl arl bulunmak istenen imento fabrikalar vb yerlerde piknometre ile zgl arlk tayini tercih edilmektedir. Piknometre ile deney yaplyorsa cihazn periyodik kalibrasyonun ve zaman zamanda yaplan deneylerin Le Chatelier balonu ile dorulanmas (ayn numunenin zgl arl hem piknometre de hem de Le Chatelier balonu ile bulunup karlatrlmas gerekir. Yaplan bu karlatrmada farkn % 1 i gememesi, geiyorsa piknometre cihaznn kalibrasyonun yeniden yaplmas zorunludur. Bu husus modlde yer almad iin daha fazla ayrntya girilmeyecektir) gerekir.

ekil 1: Le chatelier balonu ile deneyin yapl

1.3.1. Le Chatelier Balonu le Deneyin Yapl:

Deneye balamadan nce deneyde kullanlacak cihaz ve aletleri teker teker kontrol edip (Bozuk krk ve hatal cihaz ve aletlerle deneye balamaynz) hazrlaynz. Deneyin yapmnda imento ile reaksiyona girmeyen bir sv kullanlmaldr. Bu i iin en uygun svlar terebentin, gaz ya, neft vb.dir. Bu deneyi yaplrken terebentin (Resim 8) kullanlacaktr

Resim 8: Sentetik terebentin

1.3.1.1. Deney Aletinin Su inde Hacminin Bulunmas

Le Chatelier iesi iinde su bulunmayan terebentinle 0 ile 1 mililitre iaretleri arasnda bir noktaya (Resim 9) kadar doldurulur. Balon scakl 20 3 0C su banyosu iine (Tercihen byk bir mezr kullanlr) daldrlr. Balon iindeki terebentin banyo scaklna gelinceye (scaklk sabitleninceye kadar) kadar beklenir (Resim 10). Scaklk sabitlenince terebentinin hacmi okunur (v1) ve kaydedilir.

Resim 9: Le Chatelier iesi iine terebentin doldurulmas

Resim 10: Balon iindeki terebentinin banyo scaklna gelinceye kadar bekletilmesi

1.3.1.2. imento Numunesinin Balon erisine Yerletirilmesi

0,1 gram hassasiyetle llen 64 gram imento numune spatul yardmyla (Resim 11) dikkatlice yava yava balon ierisine aktlr. Balonun kenarlarna yapan imento tozlar plastik bir ubukla yavaa vurularak (Resim 12) dkmesi salanr.

Resim 11: Numunenin balon ierisine aktlmas

Resim 12: Balonun kenarlarna yapan imento tozlarnn dklmesi

Btn imento balona aktarldktan sonra ienin kapa kapatlr ve balon kendi ekseni etrafnda dndrlerek imento tozlar ile karan havann darya kmas salanr (Resim 13). Hava kabarcklar tamamen uzaklatktan sonra balon tekrar su banyosu iine konularak balon ve iindekilerin ayn scakla (deney balang scakl) gelmesi iin beklenir (yaklak 1 saat).

Resim 13: imento tozlar ile karan havann darya karlmas

1.3.1.3. imento le Dolu Deney Aletinin Su indeki Hacminin Bulunmas

Bir saatlik srenin sonunda balondaki sv seviyesi dikkatlice gzlenir (balonun dik olmasna dikkat ediniz) hacim yeniden okunur (v2) 10

1.4. Deney Aletinin Temizliinin Yaplmas

Deney bittikten sonra Le Chatelier balonu boaltlr eme suyu ile iyice alkalanr. Balonun iine yapan imento artklarnn tamamen temizlenmesi iin balonun ii amar suyu ile alkalanr. Balonun d slak bezle silinip dolaba kaldrlr.

1.5. Deney Raporunun Hazrlamas

Seviye farklar v2-v1 imentonun hacmini verir ve imentonun younluu u ekilde hesaplanr. m d = v2-v1 d = imentonun younluu, (g/cm3) m = imento ktlesi (g) V1 = lk okunan hacim ( cm3) V2 = Son okunan hacim ( cm3) Not: 1 ml = 1 cm3 tr. rnek: V1=0,75 ml V2=21,80 ml V = 21,80-0,75 =21,05 ml Not: 21,05 ml numunenin hacmi (ml =gram) 21,05 ml = 21,05 cm3 m d = v d = 3.03 gr/cm3 = 64,0095 21,05

imento younluu 64 gram imento numunesi ile 1.3 te (Le Chatelier balonu deneyin yapl konusu) olduu gibi tekrar tayin edilir. ki deney arasndaki fark % 1 den byk olmamaldr. Fark bu deere eit veya byk ise deney, bu artlar salanncaya kadar yeni numunelere uygulanmaldr. Bu deneyler sonucunda birbirinden % 1 den daha fazla fark etmeyen en yakn iki deerin ortalamas deney sonucu olarak rapor edilir. 11

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
1. Deney ara gere ve ekipman hazrlaynz.

NERLER
Deneyi scakl sabit olan kr odas vb. bir yerde yapnz. nlk ve eldiven giyiniz.

Tm ara gereleri deney tezgah zerine diziniz ve kontrol ediniz 2. Aleti gaz ya veya terebentinle 0-1 aralna Kullanacanz terebentinin saf (iinde su bulunmamal) olmasna dikkat kadar doldurunuz. ediniz

3. Su banyosu iinde terebentinin hacmini Banyo iin kullandnz suyun oda scaklnda olmasna dikkat adiniz. lnz. Balonu suyun iine koyduktan hemen sonra termometreyi suyun iine daldrnz ve be dakikada bir scakl okuyarak scaklk sabitlenene (son okunan iki scaklk ayn olana dek) kadar bekleyiniz. Son okunan scakl kaydediniz. lm yaparken balonun dik olmasna dikkat ediniz.

12

4. imento numunesini balon iine koyunuz.

imentoyu balona doldurmadan nce balon borusun iini ucuna skca bez sarlm bir ubuk yardmyla kurulaynz imentoyu azar azar spatul yardmyla balona doldurunuz. Balonun kenarlarna imentonun yapmamas iin tercihen plastik bir tkenmez kalemle balonun kenarlarn tklaynz ve balonu yavaa alkalaynz. imentonun tamam terebentine kartktan sonra balonu dikkatlice banyo kabna dik duracak ekilde koyup yaklak bir saat bekleyiniz.

5. Su banyosu iinde terebentinin hacmini tekrar lm yapmadan banyo suyunun lnz. scakl deneyin balang scaklnn ile ayn olmasna dikkat ediniz. Ayn deilse ayn olana kadar bekleyiniz lm yaparken balonun dik olmasna dikkat ediniz.

6. Temizlii yapnz. 7. Deney raporunu hazrlaynz

Aletleri ve cihazlar temizlerken deforme olmamalarna dikkat ediniz. Raporu yazmadan nce hesaplar bir daha kontrol ediniz. Raporu imzalamay unutmaynz.

13

DEERLENDRME LE

DEERLENDRME KRTERLER
nlk ve eldiven giydiniz mi? Numunenin adn, alnd yeri ve al tarihini kaydettiniz mi? Deneyde kullanlacak tm aletleri sayp kontrol ettiniz mi? Su banyosu kabna yeteri miktarda oda ssndaki suyu doldurdunuz mu? Ortam scaklnn deimemesi iin nlem aldnz m? imento numunesini hazrlayp tarttnz m? Terebentini Le Chatelier balonuna 0-1aralnda olacak ekilde doldurdunuz mu? Le Chatelier balonunu su banyosu iine koyup su banyosunun scakln lp kaydettiniz mi? Scaklk sabitlii salanana kadar bekleyip sabit scakl tespit ettikten sonra (deney balang scakl) kaydetiniz mi? Terebentinin su iindeki hacmini (v1) lp kaydettiniz mi? nceden tartlan 64 (m) gram imentoyu Le Chatelier balonu iine kaypsz doldurdunuz mu? Balonun iindeki hava kabarcklarn tamamen aldnz m? Yeniden Le Chatelier balonunu su banyosu iine koyup su banyosunun scakln lp kaydettiniz mi? Su banyosunun scakl deney balang scaklna gelene kadar beklediniz mi? Su banyosu deney balang scaklna gelince yeniden balonun hacmini (v2) lp kaydetiniz mi? v1-v2 farkn bulup imentonun gerek hacmini (v) kaydetiniz mi? d = m / v eitliinden imentonun zgl arln bulup kaydettiniz mi? Deneyi yukardaki basamaklar takip edip ikinci defa tekrar etiniz mi? Deneyle ilgili saysal verileri tutanak rapora kaydettiniz mi? Uygun tutanak, rapor ve defterleri seip kullandnz m? Zaman iyi kullandnz m? alma alann tertipli ve dzenli kullandnz m? bitiminde kullandnz aletleri temizleyip yerlerine koydunuz mu?

Evet

Hayr

DEERLENDRME:
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. 14

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri aada verilen sorular doru/yanl (1.ve 2. sorular) ve oktan semeli (3., 4.,ve 5 sorular) eklinde cevaplandrarak deerlendiriniz. OBJEKTF TESTLER (LME SORULAR) 1. 2. 3. Numune (imento) eksik tartlrsa bulunan zgl arlk gerek zgl arlktan byk olur.(.............) imentolarn zgl alk tayini piknometre cihaz ile de yaplabilir. .(.............) Aadaki svlardan hangisi Le Chatelier balonu ile imentonun zgl arlk tayini deneyinde kullanlmaz.? A) Su B) Tiner C) Terebentin. D) Gaz ya E) Neft. Su banyosunun amac nedir? A) Kullanlan aletlerin temiz kalmasn salamak. B) Ortamn nemini ayarlamak. C) Deneyin sabit sda yaplmasn salamak D) Numuneyi slatmak. E) Dklen imentonun etrafa dalmasn nlemek.

4.

5Numuneyi Le Chatelier balonuna boalttktan sonra hava kabarcklar alnmazsa sonu ne olur? A) Sonu deimez. B) llen hacim gerek hacimden byk olur. C) imentoda katlama (priz) balar. D) Deney svs hava kabarcklaryla reaksiyona girerek svnn hacmi azalr E) llen hacim gerek hacimden kk olur.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve yanl cevap verdiiniz soru varsa soru ile ilgili konuyu okuyarak tekrar ediniz.

15

RENME FAALYET-2
AMA

RENME FAALYET-2

Bu faaliyetle; gerekli ortam salandnda imentolarda tane bykl tayini deneyini kurallara uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Yakndaki bir imento deney laboratuvarna giderek deneyin yapln izleyiniz. Tane byklnn nemini reniniz. Bilgilerinizi snfta arkadalarnzla paylanz.

2. MENTOLARDA TANE BYKL TAYN DENEY YAPMAK

2.1. Deney aletleri
2.1.1.Tanm imentolarn tane bykln tespit etmeye yarayan cihaz ve dzeneklerdir. 2.1.2.eitleri: Elekler ( 90 ve 200 mikronluk) Numune toplama kab Terazi Etv (Frn) Elek sarsma makinesi Desikatr

2.1.3.zellikleri:
Elekler : Sk, dayankl, paslanmaz, 150 - 100 mm. derinlikte, silindirik ereveye tutturulmu 90-200 mikron gz aklnda paslanmaz rme elik veya dier anmaya dayankl paslanmaz metal telden yaplm olmaldr (Resim 1). TS 1225 ( Deney elekleri-elek gz ve delik aklklar nominal byklkleri), TS. 1227 ve 3310-de ( Deney elekleri-teknik gerekler ve metal tel kuma deney elekleri) belirtilen zeliklerde olmaldr.

16

Resim 1: Elekler ( 90 ve 200 mikronluk)

Numune toplama kab: 90-200 mikron eleklerin altna oturabilen eleklerle ayn metalden yaplm 5-6 cm derinlikte ve stnde kapa olmaldr (Resim 2).

Resim 2:Numune toplama kab

Terazi: 1 mg yaklamla 100 gram tartma kapasitesinde olmaldr.

Etv (frn): 1055 0C ayarlanabilir nitelikte olmaldr (Resim 3).

Resim 3: Etv (frn)

17

Elek sarsma makinesi: Eleme esnasnda elekleri deforme etmeyecek nitelikte olmaldr. (Resim 4).

Resim 4: Elek sarsma makinesi

Desikatr: TS 651 ISO 383te belirlenen nitelikte olmaldr (Resim 5).

Resim 5: Desikatr

2.1.4. Kullanma ekli

Deney aralar kullanma talimatlarna uygun olarak ve zellikleri dikkate alnarak kullanlmaldr.

18

2.2. Numune Miktar ve Hazrlanmas

Alnacak numunenin tm imentoyu temsil etmesi iin TS 23 EN 196-7ye (imentodan numune alnmas ve hazrlamas metotlar) gre hazrlanm numune kaplarndan yaklak 150-200 gram imento bir kaba alnr ve bir ubukla (ekil10) kartrlarak veya en iyisi imento ezme makinesinden geirilerek topaklar tamamen ezilir. Deney iin kullanlacak imento miktar (kurutma ileminden sonra)100 gramdr (Resim 6).

Resim 6: Numunenin hazrlanmas

2.3. Numunenin Kurutulmas

Isya dayankl bir kap iine alnan 150-200 gram imento ss 1055 0C ayarlanm etv frnnda yaklak iki saat kurutulur. Etvden kartlan numune soumas iin desikatr cihaz iinde yaklak 30 dakika bekletilir (Resim 7).

Resim 7: Numunenin soumas iin desikatr cihaz iinde bekletilmesi

19

2.4. Numunenin 90 Mikronluk Elek stnde Kalan Arlnn Bulunmas

Kurutulan numuneden 100 gram imento 1 mg. hassasiyetteki terazide tartldktan (Resim 8) sonra altna toplama kab (tavas) bulunan 90 mikronluk elee boaltlr. Elein iindeki imento 25 dakika boyunca ve dakikada yaklak 125 hareket yapmak suretiyle saa sola sallanarak elenir (Resim 9).

Resim 8:Kurutulan numunenin tartya hazrlan

Resim 9: imentonun elenmesi

Her 25 harekete bir elek yatay kalmak artyla 900 evrilir ve sert bir yere elein alt 5 kez vurulur. Her on dakikalk elemeden sonra elein alt ince bir kl fra ile toplama kab iine fralanarak gzlerin dolmas nlenilir. 25 dakikalk elemeden sonra elek, toplama kabndan ve kapandan kartlr, yan tarafa doru eilerek iindeki imentolar bir keye toplanr (Resim 10) ve daras bilinen bir kaba alnarak tartlr (Resim 11).

Resim 10: Elek zerinde kalan malzeme

Resim 11: Numunelerin kaplara aln

Tartlan imento tekrar ayn elee alnarak 5 dakika daha elenir ve yeniden tartlr. Her iki tartm arasndaki fark 0,1 gram daha az oluncaya kadar elemeye devem edilir. Kalan imento tartlr ve kaydedilir (m1). 20

2.5. Numunenin 200 Mikronluk Elek stnde Kalan Arlnn Bulunmas

Gz akl 90 mikron elek st kalnts (m1) gz akl 200 mikron olan elee konur. Elein alt fralamadan ve vurmadan 5 dakika elenir. Elek stnde kalanlar tartlr ve kontrol iin 1 dakika daha elenir. ki tartm arasndaki fark 0,05 gram oluncaya kadar bu ileme devam ettirilir. Elek st kalnts tartlp kaydedilir (m2).

2.6. Elek stnde Kalan Arlklarn, Numune Arlna Orannn Bulunmas

Eleme ilemi bittikten ve elek stnde kalan kalntlar tartldktan sonra elekler st oranlar (%) u ekilde bulunur. m1 90 mikroluk elek st % si = 100 m2 200 mikroluk elek st % si = 100

2.6.1. Sarsma Makinesiyle Elemenin Yaplmas

zelikle imento fabrikalar gibi ksa zamanda ok sayda numunenin analizinin istendii yerlerde eleme ii sarsma makineleriyle yaplmaktadr. Elle elemede olduu gibi deney numunesi imento hazrlanp tartlr. Tartlan numune gz akl; 200 mikron olan elek ste gz akl, 90 mikron olan elek onun altnda ve en altta da toplama kab (tavas) olmak zere sralanm elek dizisinin zerine konur ve kapak kapatlr (Resim 12).

Resim 12: Elek serisinin hazrlan ve numunenin konulup kapann kapatlmas

21

Bu ekilde elek dizisi sarsma makinesine balanr ve 15 dakika sre ile elenir (Resim 13).Eleme sonunda gz akl 200 mikron olan elein stndeki kalnt tartlr ve kaydedilir (m2). Gz akl 90 mikron olan elek stnde kalan ayn ekilde tartlr. Kalnt tekrar ayn elee konularak elle 5 dakika elenerek yeniden tartlr. Her iki tartm arasndaki fark 0,1 gramdan az olana kadar elle elemeye devam edilir. Bu art salannca elekte kalan kalnt tartlr (m1). Burada gz akl 90 mikron olan elek st toplam kalnts m = m1+m2 olarak bulunur.

Resim 13: Elek sarsma makinesi ile numunenin elenmesi

2.7. Oranlarn Standart Deerlerle Karlatrlmas

Elek st kalnt miktar aadaki gibi olmaldr. 200 mikronluk elein stnde en fazla numunenin % 1ini gememelidir. 90 mikronluk elein stnde en fazla numunenin % 14n gememelidir.

2.8. Deney Raporunun Hazrlanmas

Elek st kalntlar (m1 ve m2) yzdeleri hesaplanp kaydedilir. Ayn numuneden 100 gram imento ile yukarda (2.2-2.3-2.4-2.5-2.6-2.7 konularnda) anlatld gibi yeniden yaplr. Bu ikinci deneyde 90 mikronluk elekteki kalnt birinci deneyden en fazla %1 ve 200 mikronluk elekteki kalntdan da %0,3 ten daha farkl olup olmadna baklr. Fark bu deerlerden ok ise ikili deney yeniden yaplmaldr. Bu deneyler sonunda bu artlar salayan, birbirine en yakn iki deerin ortalamas alnp numunenin elek tayini deerleri olarak rapor edilir.

22

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

1. Deney ara-gere hazrlaynz.

ve

ekipman

Tm deney aletlerini, aletlerini tezghn zerine koyup kontrol ediniz. Kalibrasyonu yaplmam, deforme olmu aletlerle deneyi yapmaynz.

2. Numuneyi tartnz ve etvde kurutunuz. Etvden kartlan numuneyi soumas iin desikatr cihaz iinde yaklak 30 dakika bekletiniz.

Tartdan nce teraziyi sfrlamay unutmaynz. Terazinin kalibrasyonunun zamannda yaplm olmasna dikkat ediniz. Tartlarn doruluundan emin olunuz.

3. Numuneyi 90 mikronluk elekten eleyiniz.

Alta toplama (tava) kabn koyunuz ve st kapakla kapatmay unutmaynz.

23

4. Numuneyi 200 mikronluk elekten eleyiniz.

Alta toplama (tava) kabn koyunuz ve st kapakla kapatmay unutmaynz.

5. Elekleri temizleyiniz.

Elekleri yumuak bir kl fra ile zedelemeden temizleyiniz. Dier aletleri kuru bezle silip tm aletleri yerlerine koyunuz.

6. Hesaplamalar yapnz. 7. Deney raporlarn hazrlaynz.

Hesaplar bir kere daha kontrol ediniz. Raporu imzalamay unutmaynz.

24

DEERLENDRME KRTERLER
Numunenin adn, alnd yeri ve al tarihini kaydettiniz mi? Deney iin kalibrasyonu yaplm elekleri ve teraziyi seip hazrladnz m? Deneyde kullanlacak imentoyu bir ubuk yardmyla kartrp topaklarn ezdiniz mi? Etv frnn kontrol edip 1055 0c ayarladnz m? Deneyde kullanlacak imento numunesini (150-200 gram) etvde en az iki saat beklettiniz mi? Etvden karlan imento numunesini desikatrde ortam scaklna gelene kadar beklettiniz mi? Gz akl 90 mikron olan elein altna toplama kabn yerletirdiniz mi? 100 gram imento numunesi tartp gz akl 90 mikron olan elee koydunuz mu? Elein altna toplama kabn koyup stn de kapakla kapatp nce 25 dakika sonra 5 dakika sre ile iki defa elediniz mi? Her elemeden sonra elek st kalnty tartp iki tartm arasndaki fark standart deere dnceye kadar elemeye devam etiniz mi? Tartlan numuneyi kaypsz, gz akl 200 mikron olan elee boaltp tekrar 5 dakikalk eleme yaptnz m? Elek stnde kalan numuneyi tartp kaydettiniz mi? ki tartm arasndaki fark bulup standart (0,1 gram) deerle karlatr bu art salanncaya kadar elemeye devam etiniz mi? Gz akl 90 mikron elek st kalnty gz akl 200 mikron olan elee kaypsz boalttnz m? Elein altna toplama kabn koyup nce 5 dakika sonra 1 dakika sre ile iki defa elediniz mi? Her elemeden sonra elek st kalnty tartp iki tartm arasndaki fark standart deere dnceye kadar elemeye devam etiniz mi? Deneyle ilgili saysal verileri tutanak ve rapora kayttiniz mi? Zaman iyi kullandnz m? alma alann tertipli dzenli kullandnz m? bitiminde kullandnz aletleri temizleyip yerlerine koydunuz mu?

Evet

Hayr

DEERLENDRME renme faaliyetlerindeki eksikliklerinizi faaliyete tekrar dnerek, aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Hepsine doru cevap verdiyseniz modl deerlendirmesi iin retmeninize bavurabilirsiniz.

25

LME VE DEERLENDRME
Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri aada verilen sorular doru/yanl (1.ve2.sorular) ve oktan semeli (3 ve 5 sorular) eklinde cevaplandrarak deerlendiriniz. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) 1. Numune sra ile nce gz akl 90 mikron olan elekte sonra 200 mikron elekte elenir.(.............) 2. Tane bykl tayini 150-200 gram numunenin standart eleklerde elenmesi ile yaplr. (.............) 3. Aadaki aletlerden hangisi tane bykl tayini deneyinde kullanlmaz. A) Desikatr B) Etv (frn) C) Terazi D) Le Chatelier halkas D) Gz akl 90 mikronluk elek Etvde (frn) numuneyi 1055 0C de bekletmenin amac nedir? A) Topaklarn dalmasn salamak B) Numuneyi deney scaklna getirmek C) Numune iinde bulunan yabanc maddeleri yakmak D) Numunenin zgl arln bulmak E) imento iindeki rutubeti alarak sabit arla gelmesini salamak

LME VE DEERLENDRME

4.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz.

26

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)

Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre lnz.

imento deneyleri-5 modl, faaliyetleri ve aratrma almalar sonunda kazandnz bilgi ve becerilerin llmesi ve deerlendirilmesi iin kendinizi deerlendirme leine gre deerlendiriniz. Bu deerlendirme sonucuna gre bir sonraki modle geebilirsiniz.

DEERLENDRME KRTERLER
nlk ve eldiven giyip, gzlk taktnz m? Numunenin adn,alnd yeri ve al tarihini kaydettiniz mi? Deneyde kullanlacak aletleri sayp kontroln yaptnz m? Aletleri deneylere hazr hale getirdiniz mi? Numuneleri hazrladnz m? Su banyosu kabna yeteri miktarda oda ssndaki suyu doldurdunuz mu? Ortam scaklnn deimemesi iin nlem aldnz m? imento numunesini hazrlayp tarttnz m? Terebentini Le Chatelier balonuna 0-1aralnda olacak ekilde oldurdunuz mu? Le Chatelier balonunu su banyosu iine koyup su banyosunun scakln lp kaydetiniz mi? Scaklk sabitlii salanana kadar bekleyip sabit scakl tespit ettikten sonra (deney balang scakl) kaydetiniz mi? Terebentinin su iindeki hacmini (v1) lp kaydetiniz mi? nceden tartlan 64 (m) gram imentoyu kaypsz Le Chatelier balonu iine kaypsz doldurdunuz mu? Balonun iindeki hava kabarcklarn tamamen aldnz m? Yeniden Le Chatelier balonunu su banyosu iine koyup su banyosunun scakln lp kaydetiniz mi? Su banyosunun scakl deney balang scaklna gelene kadar beklediniz mi? Su banyosu deney balang scaklna gelince yeniden balonun hacmini (v2) lp kaydetiniz mi? v1-v2 farkn bulup imentonun gerek hacmini (v) bulup kaydetiniz mi? d = m / v eitliinden imentonun zgl arln bulup kaydetiniz mi? 27

Evet

Hayr

Deneyi yukardaki basamaklar takip edip ikinci defa tekrar etiniz mi? Etv frnn kontrol edip 1055 0c ayarladnz m? Deneyde kullanlacak imento numunesini (150-200 gram) etvde en az iki saat beklettiniz mi? Etvden karlan imento numunesini desikatrde ortam scaklna gelene kadar beklettiniz mi? Gz akl 90 mikron olan elein altna toplama kabn yerletirdiniz mi? 100 gram imento numunesi tartp gz akl 90 mikron olan elee koydunuz mu? Elein altna toplama kabn koyup, stn de kapakla kapatp nce 25 dakika sonra 5 dakika sre ile iki defa elediniz mi? Her elemeden sonra elek st kalnty tartp, iki tartm arasndaki fark standart deere dnceye kadar elemeye devam etiniz mi? Tartlan numuneyi kaypsz gz akl 200 mikron olan elee boaltp tekrar 5 dakikalk eleme yaptnz m? Elek stnde kalan numuneyi tartp kaydetiniz mi? ki tartm arasndaki fark bulup standart (0,1 gram) deerle karlatrdnz m ? Bu art salanncaya kadar elemeye devam etiniz mi? Gz akl 90 mikron elek st kalnty gz akl 200 mikron olan elee kaypsz boaltnz m? Elein altna toplama kabn koyup nce 5 dakika sonra 1 dakika sre ile iki defa elediniz mi? Her elemeden sonra elek st kalnty tartp, iki tartm arasndaki fark standart deere dnceye kadar elemeye devam etiniz mi? Zaman iyi kullandnz m? alma alann tertipli ve dzenli kullandnz m? bitiminde kullandnz aletleri temizleyip yerlerine koydunuz mu? DEERLENDRME Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Btn cevaplarnz evet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

28

CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
1. 2. 3. 4. 5. YANLI DORU A C B

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. YANLI YANLI D E

29

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

MEK O., Beton Bileenleri ve Beton Deneyleri, T..M.B. Ankara, 2004 POSTACIOLU B., Yap Malzemesi Dersleri, Teknik niversite Matbaas, Gmsuyu, 1975 ZKUL H., TADEMR M., A., TOKTAY M., UYAN M., Her Ynyle Beton, T..M.B. Ankara, 2004 YENBOYALI A., ERTN T., imentoda Yeni Standartlar ve Mineral Katklar, T..M.B., 2004 TS 24 TSE-EN, 196-6 Mart 2000

30

KAYNAKA KAYNAKA
Standart imento Fabrikas, imento ve Kimya Laboratuvar, Eskiehir MEK O., Beton Bileenleri ve Beton Deneyleri, T..M.B. Ankara, 2004 POSTACIOLU B., Yap Malzemesi Dersleri, Teknik niversite Matbaas Gmsuyu, 1975 ZKUL H., TADEMR M., A., TOKTAY M., UYAN M., Her Ynyle Beton, T..M.B. Ankara, 2004 YENBOYALI A., ERTN T., imentoda Yeni Standartlar ve Mineral Katklar, T..M.B., 2004 TS 24 TSE-EN, 196-6 Mart 2000

31