17

17.
DERS
ELEKTROMETAL KAPLAMA TEKN
ZEL KAPLAMA TEKNKLER BLM 2 ZOR METALLERN KAPLANMASI VE ELEKTRKLE EKL VERME
ELEKTROMETAL KAPLAMANIN TEMELLER II DERS 17 ZEL KAPLAMA TEKNKLER, BLM 2 ZOR METALLERN KAPLANMASI VE ELEKTRKLE EKL VERME NDEKLER
GR KAPLANMASI ZOR METALLERN KAPLANMASI... ALUMNYUM ZERNE KAPLAMA ALMNYUM VE ALAIMLARI ZERNE KAPLAMAZNKAT METODU MODFYE EDLM ZNKAT BANYOLARI ALUMNYUM ZERNE KAPLAMA-ANOTLAMA TEKN............................... BERLYUM-BAKIR VE TELLR-BAKIR ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA. KURUNLU PRN ZERNE KAPLAMA.. KURUN VE KURUN ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA................................ MAGNEZYUM VE MAGNEZYUM ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA............ MAGNEZYUM VE MAGNEZYUM ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA - NKOYA DALDIRMA METODU MAGNEZYUM VE MAGNEZYUM ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA - DALAMA METODU. NKEL VE NKEL ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA.. AKTVASYON LEMLER.. ISIYA DAYANIKLI METALLER ZERNE KAPLAMA... MOLBDEN ZERNE KAPLAMA.. MOLBDEN ZERNE KAPLAMA-KOBALT FLA METODU MOLBDEN ZERNE KAPLAMA-KROM FLA METODU. TUNGSTEN ZERNE KAPLAMA-1. METOT TUNGSTEN ZERNE KAPLAMA- 2. METOT... TANTAL VE NYOBYUM ZERNE KAPLAMA... DKME DEMR ZERNE KAPLAMA DK KARBONLU ELKLER.. NTRATLI (AZOTLU) ELKLER. KARBONTRATLI ELKLER... HDROJEN GEVREKL... KROM STNE KROM KAPLAMA. ANODK AKTVASYONDAK ZORLUKLAR. EGZOTK ALAIMLAR ZERNE KAPLAMA... STELT 21 ZERNE KAPLAMA.. HASTELLOY B ZERNE KAPLAMA. HASTELLOY C ZERNE KAPLAMA .... V36 ALAIMI ZERNE KAPLAMA.. 1 2 4 6 8 9 10 12 12 12 12 15 17 18 20 21 21 22 24 24 25 26 26 27 27 27 29 30 30 30 31 31 32
ELEKTROMETAL KAPLAMANIN TEMELLER II DERS 17 ZEL KAPLAMA TEKNKLER, BLM 2 ZOR METALLERN KAPLANMASI VE ELEKTRKLE EKL VERME NDEKLER
SAE4340 TAKIM EL ZERNE KAPLAMA... 32 TTANYUM ZERNE KAPLAMA- 1. METOT... 33 TTANYUM ZERNE KAPLAMA- 2. METOT... 33 TTANYUM ZERNE KAPLAMA- 3. METOT... 34 PRES DKM NKO ZERNE KAPLAMA. 35 PRES DKM NKO ZERNE KAPLAMA BR DER PROSEDR.. 37 ELEKTRKLE EKL VERME... 40 ELEKTRKLE EKL VERMENN TEMEL ADIMLARI. 42 KALIPLAR... 42 MANDRELLERN TASARLANMASI... 46 AYIRICILAR 46 AYIRMA ZELTLER 47 KAPLAMA ZELTLER. 48 TM KLORR NKEL BANYOSU 49 SLFAMATLI NKEL BANYOSU. 49 BAKIRLI ELEKTRKLE EKL VERME BANYOSU.. 49 PLAK ISTAMPALARININ YAPILMASI (ESK YNTEM). 50 PLAK ISTAMPALARININ YAPILMASI (YEN YNTEM). 53 BAKIR AMANDRA HAZNELERNN ELEKTRKLE EKLLENDRLMES 1. YNTEM... 54 BAKIR AMANDRA HAZNELERNN ELEKTRKLE EKLLENDRLMES 2. YNTEM... 54 IIK REFLEKTRLERNE ELEKTRKLE EKL VERME 55 ALTIN VARAK YAPIMI.. 55 NKEL VARAK YAPIMI.. 56 ELEKTRKLE EKL VERMENN UYGULAMA KURAMI 57 BRNC DURUM: KALIN BR KAPLAMA GEREKYOR.. 58 AKIM YOUNLUU SINIRI.. 59 KNC DURUM: KAPLAMANIN HER NOKTADA AYNI KALINLIKTA OLMASI GEREKYOR. 62 ELEKTRKLE EKL VERME VE SERT KROM KAPLAMA N GEREKEN ANOT DZENLERN HAZIRLAMA METODU.. 63 NC DURUM: KAPLAMADA HATA OLMAMASI GEREKYOR 65 DRDNC DURUM: KAPLAMANIN BELL ARTLARI SALAMASI GEREKYOR. 69 SELM REFERANSLAR 72 DERS 17 SINAVI.. 74 ii
GR
16. Dersi ilgin buldunuz mu? Umarm bulmusunuzdur. Eer bir insanda ilgi ve biraz heyecan uyandracak bir ey varsa, bu derste anlatlan yeni ve allmn dndaki metotlar bunu yapm olmaldr. Bunlarn hepsi biraz farkl eyler denemeye, cesarete ve elektrometal kaplama dnyasndaki tehlikeli yaama bir davetiyedir. Bu dorultuda, yeni tant kz arkadana evinde gzel bir yemek sunan ve birlikte olmay teklif eden, gece hayatna dkn adamn hikyesini hatrlayn. Kadn, Oh hayr. Sabah kendimle yzleemem. der. Adamsa O zaman ge uyu! cevabn verir. Eer kaplama zerine yeni bir ey denemek iin zihinsel monotonluktan kurtulmanz ve bunun iin ge uyumanz gerekiyorsa bunu yapn! imdi yeni dersimizden bahsedelim. Bu derste yine, gereki fakat bunun yannda olduka enteresan birok ey greceksiniz. lk konu zor (kolayca kaplanamayan) metallerin kaplanmas hakkndadr. kinci konu ise elektrikli ekil verme (elektroforming) hakkndadr. Eer bir kaplamacysanz doru ekilde kaplanmay reddeden bir malzeme ile karlatnzda ortaya kacak sorundan haberdar olmalsnz, eer deilseniz bunu reneceksiniz! Bu konunun ilk blmnde metallerin neden doru ekilde kaplanmay reddettiini renecek ve bundan sonraki blmde de bu zahmet verici metallerle almak iin gereken bilgi ve tecrbeyi edineceksiniz. Bu dersin ikinci blmnde eski bir elektrometal kaplama uygulamas olan ve metalik malzeme imalatnda geni bir kullanm alanna sahip elektrikli ekil vermeyi reneceksiniz. Metal malzemelerin imalatnda elektrikli ekil verme ileminin kullanlmasnn birok avantaj vardr. Karmak ekiller istendii zaman, zgn zellikler gerektiinde, ok yakn toleranslara izin verildiinde, doktorunuzun yegne nerisi elektrikli ekil verme olacaktr. Patent literatrnden de anlalaca zere bu konuda hayal gcnzn snrlarn zorlayabilirsiniz! rnein aklnzdaki bir paray yapmak iin nceki derste bahsedilmi olan kompozit kaplamay kullanabilirsiniz, baz artc ve allmam sonular almak iin elektro kaplama ile birlikte elektroforez ilemini uygulayabilirsiniz. Bu allmam fikirlerin bazlar zaten ticari amal kullanlmaya balanmtr, dierleri ise kefedilmeyi beklemektedir! Eer kaplama zerine kafa yormaya hazr ve istekli iseniz muazzam olaslklar vardr! Pekl, hadi balayalm.
zel Kaplama Teknikleri, Blm 2
Sayfa 1
ZOR METALLERN KAPLANMASI

Kaplama atlyesinde, sk sk yapk bir tabakayla kaplanmas zor olan metallerin kaplanmas iiyle karlarsnz. Kaplama durmadan reddedilecek (tutmayacak) ve svp sayacaksnzama svp saymak bir ie yaramayacak. Bu metal yzeylerinin kendine zg doasndan dolay, sadece zel teknikler sayesinde yapk bir kaplama elde edilebilir. Biz de bu zahmet verici metalleri ve bu noktada ihtiya duyulacak zel teknikleri gzden geireceiz. lk nce, bir metalin doru ekilde kaplanmasnn zor olmasna neyin sebep olabileceini dnn. Temel metal ve kaplama metali arasnda iyi bir yapklk elde edilmesi sadece bu iki metal arasnda bir atomik ba olumasyla olur. u da dorudur ki przlendirme ve alttan kesme (undercutting) yaparak mekanik yolla belli miktarda yapkanlk elde edilebilir (Bu konu hakknda 13. Derste plastiklerin kaplanmasyla alakal, ekil 11 de rnei verilmi anlatma baknz). Fakat buna gvenilirlik asndan bel balamak, havann srekli iyi olmasna bel balamak gibi bir eydir.1 Olmayabilir. Byle bir ba hatr saylr derecede gl olabilir (eer iyi ise 100 psi) ama emin olamazsnz.
yi, gvenilir bir yapklk salamak iin temel A metali ve buna kaplanan B metali arasnda atomik ba elde etmeniz gerekir. Bunun iin A metalinin atomlarn B metalinin atomlarna mmkn olduunca yaklatrmanz gerekir. Eer bu atomlar arasndaki mesafeyi 5 Angstrm ( Bir Angstrm n uzunluunu hatrlamyorsanz 1. Derse tekrar gz atn!)2 veya daha dk bir seviyeye indirebilirseniz, yakn temasta, iki metal atomu arasndaki doal ekim ortaya kacak ve 50.000 psi (3500 bar) seviyesinde olan ba kuvvetleri elde edeceksiniz. Bu da gvenebileceiniz bir ba eididir.
1 2
Fakat baz belli durumlarda baka hibir ey ie yaramadnda buna gvenmek zorunda kalabilirsiniz. pucu: 1 = 10-8 cm. Sayfa 2
Burada karlalan soru bunun nasl yaplabileceidir. Cevap ise bunun kolay bir ey olmad, ama yaplabileceidir. Kaplanmas zor metallerin byle bir eilimde olmasnn muhtemel sebebi vardr. 1. Ticari olarak temiz olan metalin yzeyinde karlmas zor olan bir oksit veya metalik bileik vardr. 2. Metalin yzeyinde karlmas kolay ama eski halini almas daha da kolay olan bir oksit veya bileik vardr. 3. Metal (genellikle alam) yzeyde birbirinden ayrlm ve bozucu fazlara sahiptir. Birinci tip iin molibden rnek olarak verilebilir. karlmas zor olan ama bir kez karldnda makul derecede uzun bir sre temiz kalacak yzey oksidine sahiptir (En az birka dakika kaplamann balamas iin yeterlidir!) kinci tipe aluminyum rnek olarak verilebilir. Oksidin znmesi kolaydr ama yaklak olarak onu zebildiiniz hzda tekrar eski halini alr. Bu tipe dier bir rnek ise magnezyumdur. Daha nceden de bildiiniz gibi bu ikisi elektromotor dizisinde st sralardadr (aktif metaller). Neredeyse her eyle tepkimeye gireceklerdir. Sorun da budur! nc tipin birka varyasyonu vardr. rnein karbonlanm (yzeyi sertletirilmi) veya nitrrlenmi bir elik, yzeyinde yksek miktarda nitrr veya karbit bulundurabilir. Bunlar metalik bileiklerdir ama metalik tabiatta deildirler ve aralarnda elektronlar paylap metalik ba oluturma asndan belli miktarda uyumazlk vardr. Sonu olarak bu bileikler ve kaplama metali atomlar arasndaki ekim sadece, bildiiniz zere gerek metalik baa gre olduka zayf olan Van der Waals balar (Buna ramen birok durumda yeterli derecede gl olurlar!) oluturmaya yetecektir. Kurunlu pirin ve berilyum bakr alamlar dier rneklerdir. Kurun ve berilyum asndan zengin fazlarnn yzeydeki varl benzer sorunlara yol aacaktr. Dier bir olas zorluk sebebi ise baz belli alamlarda grlebilecek intermetalik bileiklerin (iki veya daha fazla metalin farkl yzdelerle oluturduklar tabakal alamlar) oluumudur. Bunlar iki veya daha fazla metalden meydana gelen kimyasal bileiklerdir. Bu bileikler yzeyde bulunduklar takdirde bir metal kaplamay kabul edeceklerdir. Fakat maalesef bu i metalik bileikler olduka zayf ve gevrektir (krlgan) ve krlmalarna sebep olabilecek gerilmeye pek fazla dayanamazlar.
Sayfa 3
Bu sebeple, kaplama metali olarak, ekme gerilmesi yksek olan bir metal (Nikel veya Krom gibi) kullanldnda, gerilme kaplama metalini ve altndaki bir miktar intermetalik bileii ekil 2 de gsterildii gibi kaldrmaya yetecektir.
zetle olan biten budur. Peki, ne yaplmaldr? Cevap, birinci ve ikinci tipler iin, metali oksitten arndrmak daha sonra metali yeni oksit oluumundan korurken, bundan sonraki oksitlenmeyi nleyecek ve baka bir metali veya stne ek olabilecek bir metali kaplarken sorunla karlamanz nleyecek bir kaplama yapmak olacaktr. nc tip metaller iin, yzeydeki giriim fazn (interfering phase) mmkn olduunca kardktan sonra kaplama yapmalsnz. Baz durumlarda bunu yapmanz mmkn olmayacak, zayf bir Van der Waals ba ve mekanik birletirme kombinasyonuna raz olmak zorunda kalacaksnz. lerin gerekten kt gittii baz durumlarda balang iin metale deiik tipte bir sl ilem uygulamak zorunda kalabilirsiniz, ama eer anslysanz byle durumlarla ok nadir karlarsnz. Artk iin teorik tarafn rendiinize gre pratik ayrntlara geebiliriz.
ALUMNYUM ZERNE KAPLAMA

Aluminyum zerine kaplama temel sebepten dolay sorun tekil etmektedir. lki, daha nceden de bildiiniz gibi aluminyumun olduka aktif bir metal olmasdr. Oksijene kar zel bir ilgisi vardr ve saf metal havaya maruz kaldnda neredeyse annda, elektriksel yaltkan gibi davranan, doal, ince bir oksit tabakas meydana gelecektir. Byle bir yzeye kaplanan tabaka yapmayacaktr! kincisi, aluminyumun bu derece aktif olduunu dnrsek, zerine kaplayabileceiniz metallerin neredeyse hepsi ona kar katodik davranacaktr.
Sayfa 4
Bu, kaplamann yzey zerinde srekli olmas, gzenek ve atlak iermemesi gerektii anlamna gelmektedir. Aluminyumu d etkiye maruz brakabilecek en ufak bir hata, kaplamada olacak ileriki uzun sreli zararlarla aluminyumun hzla korozyona uramasna yol aacaktr. nc olarak dier metallerinki 6 8 x 10-6 in/in/F iken aluminyumun sl genleme katsays, 24x10-6 in/in/F tr. Dier bir deyile aluminyumun dier metallerin kabaca kat orannda daha fazla genleme ve daralma zellii vardr. Yani, yksek s deiiklikleri kaplamay temel metalden kaldracak gerilmeye sebep olabilir (ksacas Soyulma). Problemin nne iki farkl ekilde geilebilir. lki, kaplama ileminden nce zel bir anotlama zeltisi yardmyla, gzenekli, olduka kuvvetli bir ince oksit tabakasnn yzeye dikkatlice kaplanmasdr. Bylece aluminyum zel bir kaplama zeltisiyle (szde gzenekler yoluyla ama muhtemelen uniform = dzgn ince oksit tabakasnn yerini alarak) kaplanm olur. Patentli olan (ya da nceden yleydi) bu yol ticari adan o kadar mkemmel gzkmemekle beraber bundan sonra da pek revata olmayaca dnlmektedir. Gnmzde neredeyse her yerde kullanlan dier teknik ise, aluminyumu zinkat zeltisi ile tepkimeye sokarak, e zamanl olarak yzeyde bulunan oksit tabakasnn zlmesi ve yzeye ince bir inko tabakasnn kaplanmasdr. n kaplama ilemi iin dier metaller kullanlabilir. Muhtemel bir istisna dnda (kalay), inkonun en iyi sonucu verdii grlmektedir. inkonun birok durumda dier metallerden daha iyi olmasnn sebebi elektromotor dizisinde aluminyuma daha yakn olmasndan dolay, aluminyumla yer deitirdiinde bu yer deitirme potansiyelinin ok byk olmamasdr. Bu da daha iyi yapan bir kaplama elde edilmesine yol aar. Anotlamada olduu gibi, kaplanacak aluminyum alamnn tabiat ok nemlidir ve bu gerek dorultusunda genel teknikte baz ayarlamalarn yaplmas gerekir. rnein neredeyse saf aluminyum (rnein 1100) daha kaln ve daha gzenekli bir inko kaplamas olumasna sebep olacak zinkat ileminde kullanlan inkodan daha fazla aktif potansiyele sahiptir. Magnezyum ieren alamlar da ayn ekilde davranacaktr. Dier taraftan bakrl alamlar elektromotor dizisinde daha aada olacak ve bu yzden zinkat kaplamas daha ince olacaktr. Genelde daha ince olan ve daha yava elde edilmi inko kaplamalar, aluminyuma daha iyi yapacaktr.
Sayfa 5
ALUMNYUM VE ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA ZNKAT METODU

1. Adm: Buharl Ya Alma veya Alkalik Temizleme Malzemeyi mineral ispirtolar ile buharl ya aln veya yumuak inhibite edilmi (durdurulmu) alkali temizleyicide 2 4 dakika temizleyin. 2. Adm: Durulama Souk su ile durulayn (Not: Burada, mekanik ba oluturulmasna yardmc olmas amacyla andrc pskrtme gibi bir yzey przlendirme ilemi yaplabilir.) 3. Adm: Aside Daldrma Malzemeyi 510 saniyeliine % 50 lik nitrik asit zeltisine daldrn. 4. Adm: Durulama Souk su ile durulayn. 5. Adm: Zinkat Banyosu Malzemeyi aadaki zinkat banyosuna bir, bir buuk dakika aras daldrn. Kaynama noktasna kadar stmak suretiyle aadaki zinkat banyosunu hazrlayn inko oksit (teknik saflkta) . Sodyum hidroksit Sodyum bakr siyanr. Su . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 gr 100 gr 3 gr 1 lt
Bir litre su iinde 500 gr kostik soday zn. Bu zelti iinde 100 gr inko oksit (teknik saflkta) ve 3 gr sodyum bakr siyanr zn. (nemli Not: Bu zelti kullanlrken 26,5C den daha souk tutulmaldr). zel Nokta: zellikle magnezyum ieren belli baz alamlar kaplamada kabarabilir. Bunu nlemek ve daha iyi bir yapklk elde etmek iin genelde zinkat banyosuna iki kez daldrma ilemi yaplr. Bu ilem basittir, ilk inko kaplama tabakasn nitrik asit zeltisine
zel Kaplama Teknikleri, Blm 2 Sayfa 6
daldrp (5 10 saniye) zmek suretiyle karn, suyla durulayp zinkat zeltisine tekrar daldrn. ki kere daldrma ileminin yapt ey muhtemelen udur: Neredeyse hepsi temizlenmi olmasna ramen yine de yzeye yapk olarak kalm inko atomlar bulunur. Bu inko atomlar ikinci daldrma srasnda tepkimeyi biraz yavalatr ve daha yapk bir inko kaplamas olumasn salar. Bu da, alamlarn varlnn kaplamay zorlatrd durumlarda iyi bir yapklk elde etmek iin en makul yollardan biri olarak grlmektedir. zel olarak nermediim alternatif bir metot ise balangta ksaca bahsettiim fosforik anotlama metodudur. Bu teknik daha sonra aklanacaktr. 6. Adm: Durulama Souk suyla durulayn. kinci kez souk suyla durulayn. 7. Adm: Bakr Siyanr Fla (Fla) Banyosu Aadaki bakr siyanr fla banyosunu hazrlayn1 Bakr siyanr . Sodyum siyanr Sodyum karbonat Roel tuzlar Serbest siyanr pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 gr/lt 48 gr/lt 30 gr/lt 60 gr/lt 3,8 gr/lt 10,3 0,1 37,8 48,9 C
alma scakl aral
Fla ilemine akm akken gein. Balangta nispeten yksek akm younluu kullann (2,7 3,2 A/dm), yaklak iki dakika getikten sonra ise 1,3 A/dm civarna drn, bundan sonra da dakika veya biraz daha fazla sre kaplama yapn. 8. Adm: Durulama Souk su ile durulayn.
Alternatif bir yol da pirin banyosunda flalama veya elektrolize nikel kaplamaktr. Sayfa 7
9. Adm: Bakr Kaplama lave olarak standart roel tuzlu bakr banyosunda veya bakr pirofosfat banyosunda bakr kaplayn. (6. Dersteki bakr kaplama konusuna bakn). 10. Adm: Durulama Souk suyla durulayn. 11. Adm: Kaplama stenilen ekilde kaplayn ya da cilalayn.
MODFYE EDLM ZNKAT BANYOLARI

Zinkat Banyosu #1 inko kaplamasnn daha iyi dalmn dolaysyla daha iyi kaplanabilirlii salayan modifiye edilmi baka bir banyo vardr. Bu banyo u ekilde hazrlanr: Yukarda 5. Admda aklanm olan zinkat banyosu, ek olarak litre bana 1 gr demir klorr ve litre bana 10 gr roel tuzu kullanlarak hazrlanr. Zinkat banyolarnn viskozitesi (akmaya kar diren) olduka yksektir ve bu sznt (dragout) ve durulamada sorun tekil ediyorsa daha seyreltik banyolar hazrlanabilir. Bu tip banyonun ayrntlar aada aklanmtr. Zinkat Banyosu #2 Bu zelti, viskozitesi yksek olan daha zengin zeltilere gre sznt ve durulamada ok daha az sorun tekil eden patentli bir zeltidir. Sodyum hidroksit. inko oksit Roel tuzu Sodyum nitrat alma scakl Daldrma sresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119,8 gr/lt 20,2 gr/lt 2,02 gr/lt 50,2 gr/lt 0,97 gr/lt 21 24 C En fazla 30 saniye
Demir klorr kristalleri
Sayfa 8
Hatrlanmas gereken nemli iki ey, en iyi yapklk iin inko kaplamann aluminyum yzeyinin her yerini kapatmas ve kalnln 0,4 mikronu gememesi gerektiidir. Bu kalnln almayacandan emin olmak iin zinkat banyosuyla alrken scakln 21 C ye mmkn olduunca yakn olmasn salayn ve malzemeyi banyoda 45 saniyeden fazla tutmayn.
ALUMNYUM ZERNE KAPLAMA ANOTLAMA TEKN

1. Adm: Buharl Ya Alma nceden akland gibi buharl ya aln veya solventle temizleyin 2. Adm: Alkalik Temizleme nhibite edilmi (durdurulmu) alkalik temizleyicide temizleyin. 3. Adm: Durulama Durulayn. 4. Adm: Dalama (Etch) Yumuak bir alkali zeltisi iinde dalayn. Sodyum karbonat Sodyum fosfat Su . Scaklk . 5. Adm: Durulama Durulayn. 6. Adm: Aside Daldrma Oda scaklnda % 50 lik nitrik aside daldrn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22,5 gr/lt 22,5 gr/lt 3,79 lt 65,5 C
Sayfa 9
7. Adm: Anotlama %85 lik fosforik asit iinde anodize edin. (22 Volt kullanarak 5 -10 dakika uygulayn) 8. Adm: Durulama Durulayn. 9. Adm: Kaplama Watts tipi nikel banyosunda kaplayn (pH 2,4 5,2) Bu teknik, yksek bakr ve silikon alamlar iin nerilmez, buna ramen yapk bir kaplama elde etmek iin zel bir dikkatle uygulanabilir. Aluminyum zerine yapk bir kaplama elde etmek iin nc bir metotta ise, hazrlanm aluminyum yzeyine stanat zeltisine daldrma yoluyla kalay kaplanr ve bir bronz (bakr kalay ) banyosunda fla ilemi yaplr. Bu verilen aluminyum zerine kaplama metotlarnn hepsi de ou imalat ilerinde genelde mkemmel sonular verir, ama ara sra bozulma meydana gelir ve ii halletmek iin dnmek zorunda kalrsnz. Aluminyuma dair son bir bilgi. Size baz sorunlar karabilecekleri iin dkmlere dikkat edin. Bunlar genelde gzenekli olmaya eilimlidirler ve bu gzenekler ilem srasnda kullanlan ve ilerleyen zamanlarda ortaya ktnda sorun tekil edecek zeltileri hapsedebilir! Eer mmknse ar gzenekli dkmler stne kaplama yapmaktan kann. Bu tr bir problemin stesinden gelmek iin yeni bir yntem vardr ve bu yntemde dkm ek olarak bir organik polimer zeltisiyle, gzenekler bu zeltiyle dolana kadar ileme sokulur. u durumda yzey buhar pskrtme ile temizlenir ve aluminyuma bundan sonra her zamanki kaplama prosedr uygulanr. Doldurulmu gzenekler herhangi bir zelti giriine izin vermez ve genelde kaplama devamlln srdrr. Bu yntemle alakal bilgi referanslarda mevcuttur.
BERLYUMBAKIR ZERNE KAPLAMA
VE
TELLRBAKIR
ALAIMLARI
Bu alamlarn kaplanmas, yzeydeki ar berilyum ve tellr varlndan dolay zordur. Siyanr bileiklerinin varl durumunda, karlmas zor ve yapkan bir kaplamay nleyen bir bariyer gibi davranan bileimler oluur.
Sayfa 10
Bu sebeple kaplamadan nce herhangi bir siyanre daldrma ilemi yapmamak akllca olacaktr. Aada verilmi olan yntem olduka baarldr. 1.Adm: Ya alma Ya aln. 2. Adm: Elektrikli Temizleme Alkalik elektrikli temizleyici. 3. Adm: Durulama Durulayn. 4. Adm: Aside Daldrma Hacimce % 50 lik hidroklorik asit zeltisine 2060 saniyeliine daldrn. 5. Adm: Durulama Souk suyla durulayn ve gecikmeksizin dier adma gein 6. Adm: Fla Bakr siyanr fla banyosu (Aluminyum zerine kaplamann 7. Adm nda aklanm olan banyo) 7. Adm: Kaplama Roel bakr banyosunda 5 dakika kaplayn. Bundan sonra istediiniz ekilde kaplayabilir ya da cilalayabilirsiniz.
Bu bakr alamlar zerine yapk kaplamalar elde etmek iin baka metotlar da vardr ama bunlar eitli trdeki yksek deriimli (konsantrasyonlu) asitlere fazla sayda daldrma ilemi iermektedir. Burada aklanmayacaklardr.
Sayfa 11
KURUNLU PRN ZERNE KAPLAMA

Kurunlu pirin, yzey katmanlarndaki ar kurun yznden kaplamada zorluklara yol aar. Bir nceki blmdeki yntemi izleyerek kaplama yaplabilir, ama 4. Admda hidroklorik asit zeltisi yerine % 10 15 lik fluoborik asit zeltisi kullanmak daha iyi sonular verecektir. Eer ok fazla kurun varl sz konusuysa kaplamadan nce bir kurun karma zeltisi kullann1.
KURUN VE KURUN ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA

Bakr-berilyum iin verilen yntemi takip edin, farkl olarak 4. Admda %15 lik fluoborik asit zeltisi kullann. n temizleme ilemi iin elektrikli temizleyiciyi anodik olarak kullann. Eer kurun paralar ve kurun lehimli montajlar mevcutsa nce katodik sonra anodik temizleme yapn daha sonra yukardaki gibi fluoborik aside daldrn.
MAGNEZYUM VE MAGNEZYUM ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA

Aluminyumda olduu gibi en mkemmel yntem yzeyi temizledikten sonra inkoyla kaplamak, devamnda da bakr fla ve kaplama yapmaktr. Teknik bu ekildedir. Kaplama sz konusu olduunda magnezyum ve alamlar aluminyum ile ayn snftadr. Bu metal ok aktif olduundan kendini koruyucu bir oksit oluturur ve bu da tatmin edici bir yapkl nler. Magnezyumu kaplamann en mkemmel yolu aluminyumda olduu gibi inkoya daldrlarak kaplanmasna baldr. Dalama metodu olarak bilinen ve nikelin magnezyum zerine direk olarak kapland bir metot daha mevcuttur. Bu iki yntem takip eden iki blmde aklanacaktr.
MAGNEZYUM VE MAGNEZYUM ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA NKOYA DALDIRMA METODU

1. Adm: Yzeyin Hazrlanmas Yzeyi polisaj, perdahlama ve andrc pskrtme gibi allagelmi tekniklerle hazrlayn. (Not: Andrc pskrtme daha sonraki tepkimeleri engelleyecek ok aktif bir yzey oluumuna sebep olur. Bu yzden andrc pskrtmeden hemen sonra asitle dalama admnda aklanm, nerilen dalamadan birini kullann.)
P.a. asetik asit (Asetik asit buzu) %95, hidrojen peroksit (konsantre) %5. Sayfa 12
2. Adm: Ya alma veya Alkalik Temizleme Malzemenin yan bir buharl ya alcda ve/veya inhibite edilmi alkalik temizleyici ile aln. 3. Adm: Durulama Durulayn. 4. Adm: Asit ile Dalama A, B veya C banyolarndan birinde asitle dalayn. A Banyosu. Btn magnezyum formlar iin kullanlabilir. Bu banyo asitli dalayclar kadar iyi parlatr. Kromik asit Demir nitrat Scaklk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 gr/ lt 40 gr/lt 3,5 7 gr/lt1 21 24 C
Potasyum florr .
15 saniye ila 5 dakika sreyle daldrn. B Banyosu. Btn magnezyum formlar iin alternatif asitli dalayc Fosforik asit (%85) Scaklk . . . . . . . . . Olduu gibi 21 24 C
15 saniye ila 5 dakika sreyle daldrn.
C Banyosu. Yaprak metal, dvme paralar ve kalptan ekilmi paralar iin nerilir. P.a. Asetik asit Sodyum nitrat Scaklk . . . . . . . . . . . . . 250 ml/lt 80 gr/lt 21 24 C
30 saniye ila 2 dakika sreyle daldrn.
Dk alam ieriinden yaplm magnezyum iin dk florr ierii kullann. Yksek alam ierikli magnezyum dkmleri iin daha yksek florr ierii kullann. Sayfa 13
5. Adm: Aktivasyon Tamamen durulandktan sonra malzeme aktive edilmelidir. Aktivasyon zeltisi nceki admlarda olumu olabilecek herhangi ince oksit veya kromat tabakasn karr. Fosforik asit (%85) . Amonyum biflorr Scaklk . . . . . . . . . . . . . . 200 ml/lt 100 gr/lt 21 24C
15 saniye ila 2 dakika sreyle daldrn. 6. Adm: inko Daldrma Banyosu Aktivasyondan hemen sonra durulayn ve zaman kaybetmeden aadaki banyoya gein. inko slfat (ZnSO4 . H2O) . Tetrasodyum pirofosfat Potasyum florr Sodyum karbonat Scaklk pH . Kartrma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 gr/lt 120 gr/lt 7 gr/lt 5 gr/lt 79,5 82 C 10,2 10,4
Hafif hava kartrmas
pH derecesini ayarlamak iin sodyum karbonat veya slfrik asit kullann. lem Sresi: Magnezyum alama bal olarak 3 7 dakikadr. Aluminyum ieren alamlar iin daha uzun sreler gerekecektir. Not: Bu zeltiyi hazrlarken tepkime srasnda en iyi sonu iin deiyonize su kullann. Banyoyu yerletirmek iin paslanmaz elik, Teflon veya polipropilen astarl tanklardan birini kullann. Deitirici (exchanger), uygun daldrma bobinler veya bayonet stclarla stn. Aktive etme admndan hemen sonra kartrlan akar souk suyla durulayn. Ardndan gecikmeden kaplama admna gein.
Sayfa 14
7. Adm: Fla Bakr Kaplama Fla bakr kaplama #1 Bakr siyanr . Potasyum siyanr Potasyum florr Serbest siyanr Scaklk pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41,25 gr/ lt 67,5 gr/lt 30,0 gr/lt 7,5 gr/lt 54,5 60 C 9,6 10,4 250 400 cm/dak 0,21 2,15 A/dm
Sadece katot ubuk kartrmas Akm younluu
Alternatif olarak standart bakr siyanr roel banyosu kullanlabilir. ( Bkz. Aluminyum kaplama veya bakr kaplama) Flaa ve kaplama banyosuna akm ak durumdayken gidin. Balangta akm younluunu dk tutun (yaklak 2 dakika) daha sonraki 5 dakikada maksimuma karn. Gerekli olursa, daha sonra yksek hzl bakr banyosu veya orijinal bakr roel tuzu banyosunda ilaveten ihtiya duyulduu kadar bakr kaplanabilir. Ardndan kaplama yaplabilir.
MAGNEZYUM VE MAGNEZYUM ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA DALAMA METODU

1. Adm: Yzeyin Hazrlanmas Metali ilk metotta verildii gibi, asitle dalama de dahil olmak zere bu dalama admna kadar olan admlar uygulayarak hazrlayn. 2. Adm: Kimyasal Dalama Aluminyum ierikli alamlar iin Kimyasal Dalama #1 Kromik asit . . Nitrik asit (konsantre) . . . . . . . . . 120 gr/lt 110 ml/lt
Aluminyum iermeyen alamlar iin Kimyasal Dalama #1a Kromik asit . . Nitrik asit (konsantre).
. .
. .
. .
. .
60 gr/lt 90 ml/lt
Sayfa 15
ki banyoyu da oda scaklnda kullann. 20 saniye ila 2 dakika sreyle daldrn. 3. Adm: Durulama Yukardaki dalama banyolarnn herhangi bir tanesinden sonra suyla durulayn ve ihtiyaca gre aadakilerden birine daldrn. 4. Adm: Kimyasal Dalama Aluminyum ierikli (%5 ten fazla) alamlar iin Kimyasal Dalama #2 Hidroklorik asit (konsantre) . Scaklk . . . . . . . . . 220 ml/lt 21 24 C
Aluminyum iermeyen alamlar iin Kimyasal Dalama #2a Hidroklorik asit (konsantre) . Scaklk 5. Adm Durulama Vakit kaybetmeden tmyle souk akan su ile durulayn ve yine vakit kaybetmeden nikel kaplama ilemine gein. 6. Adm: Florrl Nikel Banyosu Hidroflorik asit (konsantre) . Bazik nikel karbonat . Sitrik asit Scaklk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61,5 ml/lt 120 gr/lt 40 gr/ lt 1 gr/lt 49 60 C 3,2310,8 A/dm 3,0 365 490 cm/dak yumuak hava . . . . . . . . . 54 ml/lt 21 24 C
Yzey aktif madde ( sodyum lauril slfat) . Akm younluu
pH (Ayar iin hidroklorik asit kullann) Kartrma (katot ubuu) Kartrma (alternatif metot) .
2,5 7,5 mikron kaplama elde edildikten sonra malzeme bir parlak nikel banyosuna transfer edilebilir. Alternatif olarak zel bir elektrolize nikel kullanlabilir.
Sayfa 16
7. Adm: zel Elektrolize Nikel ( Florrl Nikel Banyosuna Alternatif ) Bazik nikel karbonat . Sitrik asit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 gr/lt 6 ml/lt 5,5 gr/lt 20 gr/lt 30 ml/lt 6 6,6 76,7 82 C yumuak
Hidroflorik asit (konsantre) . Sodyum hipofosfit
Amonyum hidroksit (%30) . Scaklk . . .
pH (Amonyum hidroksit veya sitrik asit ile ayarlayn) Kartrma (Katot ubuk veya mekanik)
Saatte yaklak 20,3 mikron kaplama yaplr. Istn ve elektrolize nikel kaplamada verilen btn tedbirleri aln. Bu zeltinin florr ierdiini unutmayn bu yzden florrlere uyumlu donanm, filtreleme eleman vb. kullann. En az 12,7 mikron elektrolize nikel kaplandktan sonra malzeme durulanp herhangi uygun bir kaplama banyosunda kaplanabilir. Eer elektrolize nikel son ilem olacaksa, malzemeyi elektrolize nikel ve durulamadan sonra aadaki zeltiye daldrarak korozyona kar ekstra koruma salanabilir. Sodyum dikromat Scaklk . Daldrma sresi . . . . . . . . . . . . . . . 120 gr/lt 87,8 100 C 10 dakika
Bu anti korozyon ileminden sonra durulayp kurutun.
NKEL VE NKEL ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA

Nikel belli bir sre zarfnda havaya maruz kalrsa yzeyinde onu pasifletiren bir oksit oluacaktr. Bu oksit belli tip banyolardan elde edilen nikel kaplamada sk sk oluur ve nikel yzeyler alkalik elektrikli temizleme banyolarnda zellikle anodik olarak temizlendiklerinde pasif kalrlar. Bu sebeple, bizi ilgilendiren ey yapklk olduundan dolay, nikel kaplama banyosuna gemeden nce bu pasiflii nasl gidereceinizi bilmiyorsanz, pasif bir nikel kaplama zerine nikel kaplama banz artacaktr. Nikel iin kullanlmak zere satlan, suda zlmeye ve kullanlmaya hazr, patentli birka pasiflik giderici (depassivator) mevcuttur.
Sayfa 17
Burada nikel ve nikel ieren alamlar iin birka aktivasyon prosedr listeledim. nce prosedrlerin kendisini daha sonra da zerinde en iyi sonucun alnaca metalleri vereceim.
AKTVASYON LEMLER
1. Asitli Nikel Klorr (Woods Nikeli) NiCl2 . 6H2O HCl . Scaklk Elektrotlar lem sresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239,6 gr/lt 82,57 ml/lt 21 26,7 C Nikel1 Anodik ise 2 dak. Katodik ise 6 dak. 3,23 A/dm
Akm younluu
Bu banyo ve varyasyonlar, muhtemelen kaplanmas zor olan birok metal iin en iyi aktivasyon ilemi olarak bilinen Woods nikel banyosu biimindedir. Bu banyodaki ilemde, eer nikel veya nikel alamlarna kaplama yaplacaksa, ilem tamamlandktan sonra malzeme direk olarak kaplama banyosuna gnderilmelidir. Baz aktivasyon trlerinde malzeme ayn tank iinde batan iki dakika anodik sonra dakika katodik olarak ileme tabi tutulur. Ama bu durumlar iin nerilen metot iki ayr tank kullanlmasdr. Birok durum iin gereken tek ey basit katodik ilemdir. zeltiyi iinde bulunduracak tank vycor, payreks, kauuk veya plastik astarl elik veya yekpare polipropilenden yaplabilir. 2. Dk pH Watts Nikel Banyosu Nikel slfat (Hidratl) . Nikel klorr(Hidratl) . Borik asit Scaklk Elektrotlar . . . . . . . Hidroklorik asit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112,34 gr/lt 112,34 gr/lt 15 gr/lt Hacmen %10luk 49 65,5 C Sradan nikel
Malzemeyi 8 10 dakika sreyle 1,1 2,2 A/dm de anodik ileme tabi tutun. Daha sonra 5 10 dakika sreyle katodik ileme tabi tutun.
Nikel elektrotlar karbonsuz tipte olmaldr. Sayfa 18
3. Slfrik Asit Aktivatr1 Slfrik asit (konsantre) Elektrotlar Scaklk . . . . . . . . . . . . . . . . 250 gr/lt Kimyasal kurun 21 26,6 C
Malzemeyi 10 dakika veya daha az 2,15 A/dm de daha sonra 2 dakika 21,5 A/dm de anodik tutun. Bundan sonra ise 20 ila 30 saniye katodik tutun. 4. Hidroflorik Asit Aktivatr Hidroflorik asit (konsantre) Scaklk . . . . . . . . 500 gr/lt 21 24 C
Bu bir daldrma ilemidir. Malzemeyi aktivatre 10 saniye sreyle daldrn.
Nadiren, bu zeltiye aktivasyonu gelitirmesi iin 1 gram/litre potasyum iyodr eklenir. 1 gr/lt yi amayn. Sayfa 19
TABLO 1. NKEL VE NKEL ALAIMI TPLER VE NERLEN AKTVASYON LEMLER

Metal Duranikel Duranikel R Incoloy T Incoloy 901 Normal Inconel Inconel W Inconel X Normal nvar (% 36 nikel) % 42 nikel-demir alamlar % 46-50 nikel-demir alamlar Otomat (free-cut) invar 36 (selenyum ieren invar) Normal Monel K Monel lem No 4 4 1 4 1 11 1 32 3 3 1 33 3 Metal R Monel KR Monel D Nikel Elektrolitik nikel (nikel kaplama) Dier dvme nikeller Nimonic 75 Nimonic 80A Ni-Span-C Ni-Rest Tip I Ni-Rest Tip II, III, IV, V Paslanmaz elik (18-8 serisi) Uniloy#1 Uniloy#2 lem No 3 3 1 2 3 1 1 3 34 3 1 1 1
ISIYA DAYANIKLI METALLER ZERNE KAPLAMA

Isya dayankl metaller erime noktas ok yksek olan metallerdir. Bu metaller daha ok endstride kullanlr ve kaplamaclardan eitli sebeplerden dolay bu metalleri dier metallerle kaplamalar istenir. Tantal ve niyobyum sz konusu olduunda mekanik yollarla elde edilen yapklk sz konusu olmasna ramen anlatlacak metotlar iyi bir yapklk elde etmek iin tatmin edicidir.
1 2
Anodik olarak sadece 15 saniyeliine ileyin. 21,5 A/dm de dakikalna anodik yapn. 3 21,5 A/dm de be dakikalna anodik yapn. 4 Bir dakikalna 10,8 A/dm de, daha sonra drt dakikalna 21,5 A/dm de anodik yapn. zel Kaplama Teknikleri, Blm 2 Sayfa 20
MOLBDEN ZERNE KAPLAMA

Molibden ilgin bir metaldir. Yksek bir erime noktasna sahiptir ve zellikle yksek scaklklarda bir oksit tabakas oluturur. Maalesef bu oksit bahsedilen bu yksek scaklklarda uucudur. Bunun anlam da udur: Eer bu metalden yaplan bir nesne oksijen veya hava ieren bir ortamda yksek scakla maruz kalrsa tamamen yok oluncaya kadar yava yava buharlaacaktr. Glmeyin, ama bu anlalmadan nce birok durumda olan tamamyla buydu. Eer molibden olduka yksek scaklklara dayanabilecek bir metalle elektro kaplanrsa kaplama oksijenin molibdene temasn nleyecek ve malzeme emniyetli bir ekilde alacaktr. Bu yzden molibdenin kaplanmas ok nemlidir. Aadaki teknikte molibdenin tamamen temiz olduu ve bahsedilen bu temizliin her zamanki metotlarla saland kabul edilmektedir.
MOLBDEN ZERNE KAPLAMA KOBALT FLA METODU

1. Adm: Asitle leme Slfrik asit (konsantre). Su . . . . . . . . Katotlar Scaklk . . . . . . . . . . . . . . . 700 ml 300 ml Kimyasal kurun 3,1 6,2 A/dm 45 C
Akm younluu
Not: Bu banyoyu hazrlarken dikkatli olun. Temizlenmi molibdeni yzeyde berrak parlak mavi tabaka oluana kadar slfrik asit banyosunda tutun. 2. Adm: Durulama Tamamen durulayn.
Sayfa 21
3. Adm: Kobalt Fla CoSO4 . 7H2O . H2SO4 (konsantre) Scaklk Anotlar lem sresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 gr/lt 90 ml/lt 20 30 C Kobalt olmaldr1 7,75 31 A/dm 1 6 dakika
Akm younluu
nerilen slfrik asit konsantrasyonu 90 100 ml/lt dir. Asit konsantrasyonu dk olursa yapklk zayf olacaktr, eer konsantrasyon ok yksek olursa rtme yetenei az olacaktr. Not: Birinci admda, eer oluan ince tabaka mavi deil de siyah ise bu, zeltinin fazla seyreltik veya scakln fazla dk olduunu gsterir. Eer ince tabaka fazla aksa bu, akm younluunun ok yksek ya da ok dk olduunu gsterir. Malzemeyi 31 A/dm de kobalt fla banyosunda bir dakika flalayn. Eer 31 A/dm de tamamen kobaltla rtlme elde edilemediyse, bu ya slfrik dalamann yetersiz olduunu ya da kobalt banyosunda kullanlan kobalt anotlarn yetersiz anot alanndan dolay polarize olduunu gsterir. Fla ileminden sonra nikel veya krom banyosunda kaplayn.
MOLBDEN ZERNE KAPLAMA KROM FLA METODU

1.Adm: n Temizleme %10 luk NaOH zeltisinde molibdenin n temizlemesini yapn. [Oda scakl, 25 Voltta 20 saniye, AC (alternatif akm) kullann.] 2. Adm: Durulama Tamamen durulayn.
Anotlar polarizasyonu nlemeye yetecek kadar yzey alanna sahip olmaldr. Sayfa 22
3. Adm: Elektrikli Temizleme Slfrik asitte anodik olarak elektrikli temizleyin. (Hacmen iki birim asit, bir birim su. 2032 C de, 20 30 saniye sreyle 10,7632,3 A/dm akm younluu kullann). 4. Adm: Durulama Tamamen durulayn. 5. Adm: Durulama Yumuak alkali zeltisinde durulayn (trisodyum fosfat, 30 gr/lt). 6. Adm: Durulama Tamamen durulayn. 7. Adm: Durulama %10 luk slfrik asitte durulayn. 8. Adm: Durulama Tamamen durulayn. 9. Adm: Fla Kaplama Malzemeyi tipik bir krom banyosunda flalayn. Yaklak 16,2 A/dm kullanarak 60 saniye fla ilemi yapn. Banyo scakl en az 49 C olmaldr ve banyodaki bakr ve demir kirleticiler az olmaldr! 10. Adm: Durulama Tamamen durulayn. 11. Adm: Woods Nikel Fla Woods nikel fla kullann (Aktivasyon ilemi 1, sayfa 18).
Sayfa 23
12. Adm: Nikel Kaplama Nikel banyosunda kaplayn.
TUNGSTEN ZERNE KAPLAMA 1. METOT

1. Adm: Temizleme ve Ya Alma Normal temizleme ve ya alma. 2. Adm: Dalama 3,1 A/dm de, arlka %10 luk KOH iinde iki dakika dalayn (oda scakl). 3. Adm: Durulama Tamamen durulayn. 4. Adm: Kobalt Fla Banyosu 31 A/dm de bir dakika veya 7,75 A/dm de alt dakika kobalt fla yapn. Molibden kaplamada anlatlan fla banyosunu kullann. 5. Adm: Kaplama Nikel veya krom kaplayn.
TUNGSTEN ZERNE KAPLAMA 2. METOD

1. Adm: Temizleme ve Ya alma Normal temizleme ve ya alma. 2. Adm: Durulama Tamamen durulayn.
Sayfa 24
3. Adm: Anodik leme Aadaki zeltide bir dakika anodik olarak ileyin. Nikel slfat (hidratl) . HF (konsantre). Sre . . . . Gerilim Scaklk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 gr/lt 400 ml/lt 1 dakika 10 Volt 20 C
Devamnda 30 saniyeliine katodik olarak ileyin. Fla banyosu bir aydan sonra ktleecektir. yi sonular almak iin tekrar yenisi hazrlanmaldr. 4. Adm: Kaplama Nikel ile kaplayn. kinci metot sinterlenmi toz halindeki metal tungsten paralarda ie yaramayacaktr.
TANTAL VE NYOBYUM ZERNE KAPLAMA

Bu iki metal ile gerek atomik ba elde etmek son derece zordur. Sebebi tam olarak akla kavumamtr, ama muhtemel sebepler oksidin yzeye skca yapmasndaki kararll ve yeniden olumadaki hzdr. Bu yzden daha iyi bir metot bulunana kadar ( belki de siz bulursunuz ) mekanik olarak yapklk elde etmeye raz olmak zorundayz. 1. Adm: Dalama Temizledikten sonra metali aadaki zelti ile anodik olarak dalayn. HF HCl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,5 birim (hacmen) 2,5 birim (hacmen) 95 birim (hacmen) 1,94 A/dm Nikel 20 40 dakika 30 45 C
Metil alkol (salt) Akm younluu Katotlar Sre . Scaklk . . .
Sayfa 25
2. Adm: Durulama Tamamen durulayn 3. Adm: Woods Nikel Fla Woods Nikel Fla kullann (Aktivasyon ilemi 1, sayfa 18). 4. Adm: Nikel Kaplama Nikel kaplayn.
DKME DEMR ZERNE KAPLAMA

Dkme demir inko ile kaplanaca zaman baz sorunlar karr. Bu olaydan inko kaplama konusu altnda bahsedilmiti. Ama burada da tekrar edilecek. Yzeyde hidrojen eik gerilimini dren, hatr saylr miktarda grafit (karbon) vardr, bu yzden yzeye inko yerine hidrojen kaplanr. Bu sorunun stesinden gelmek iin birka teknik gelitirilmitir. Bunlardan bazlar bir kalay, bakr veya kadmiyum zeltilerinde flalamadr. Baka bir metot ise dkm siyanrl inko banyosunda kaplamadan nce, 26,7 C de, 100 200 gr/lt sodyum siyanr zeltisine drt saatliine daldrmaktr.
DK KARBONLU ELKLER1
Magnezyum slfat slfrik asit aktivasyon banyosu, kurum oluumunu mmkn olduu kadar azaltan ve dk akm younluklarnda alan mkemmel bir aktivasyon ilemidir. Slfrik asit . MgSO4 . 7H2O Su . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 gr 500 gr 250 gr
zeltiyi hazrlarken tankn % 20 sini suyla doldurun, daha sonra ngiliz tuzu (magnezyum slfat) ekleyip zn. Bundan sonra dikkatli bir ekilde slfrik asidi ekleyin. Banyo magnezyum slfat asndan her zaman doymu durumda olmaldr. Asit eklendikten sonra, daha fazla znemeyene ve znmemi bir miktar tankn dibinde birikene kadar magnezyum slfat ilave edin.
Paslanmaz elik, Woods nikel fla ya da HCl ile asitletirilmi seyreltik bakr slfat banyosu ile kaplama iin aktive edilebilir. Bir karbon anot kullann. Sayfa 26
Bu banyo, akm younluunun 3,23 A/dm nin stne kmasna izin verilmeksizin anodik olarak kullanlr. alma scakl nemlidir ve en iyi sonularn alnabilmesi iin 15,6 C yi gememelidir. Bu da soutma gerekecei anlamna gelir. lem srasnda elik allm yollarla temizlenip durulanr ve 3,23 A/dm de anodik olarak 5 dakika sreyle aktivasyon banyosuna daldrlr. Bundan sonra hi vakit kaybetmeden suyla durulanr (scaklk: 21 C 26,7 C) ve hemen nikel kaplama banyosuna geilir.
NTRATLI (AZOTLU) ELKLER

Yzeyde nitrat varl yapklkla ilgili sorunlara yol aar. Slfrik asit banyosundaki anodik ilemden sonraki ek admlarla beraber, 19. sayfada nikel alamlarnn aktive edilmesinde verilen nc aktivasyon metodunu kullann. Duruladktan sonra anodik ve katodik olarak ilemek iin Woods nikele gein bundan sonra da hi vakit kaybetmeden nikel kaplama banyosuna gein.
KARBONTRATLI ELKLER
Bunlar, aslnda metalik olmayan bileikler olan karbitlerin ve nitratlarn oluturulmas amacyla karbon ve nitrojenin yzeye nfuz ettirildii karbonitratlama sreci ile yzeyleri sertletirilen eliklerdir. Karbitler sknt vericidir ama nitratlar daha da sknt vericidir. Eer yzeyde nitrat formunda ok fazla nitrojen varsa yzeyi kaplamak nerdeyse imknsz hale gelir. Byle durumlarda tek zm yolu malzemeye nitratlarn yzeyden uzaklamasn salayacak bir stma ilemi uygulamaktr. Bu ilem bir miktar yumuamaya sebep olacaktr (karbonitratlamann amac olduka sert bir yzey elde etmektir) ama bu yumuama rtclk kalitesini drecek kadar fazla deildir. Uygun bir yumuak sl ilemden (menevileme = temperleme) sonra yzey elektro kaplamay kabul edecek duruma gelecektir.
HDROJEN GEVREKL
Gerekte daha ileri seviye bir dersin ierii olduu iin (krom kaplamada bundan bahsedilmiti) bu konuyu burada anlatmaya niyetli deildim, ama eliin zellikle yksek gl eliklerin elektro kaplanmasyla alakal olduu iin burada ok basit bir ekilde tekrar ele alacam.
Sayfa 27
Kuvvetini olduka arttrmasn salayan karbon ve dier alam elementleri ieren elikler, asitle temizleme ve elektro kaplama srasnda oluabilecek hidrojen ieren ortamlarda garip bir ekilde krlgan hale gelmektedir. Henz tamamen akla kavumu olmamakla beraber, atomik yapdaki hidrojen elie nfuz etmekte ve bir ekilde elik ile metalik olmayan kovalent ba oluturmaktadr. Bu, uygulanan gerilmenin sradan metalik kayma (esneme) oluturmad blmler olumasna sebep olur. Bunun yerine bu noktalarda ufak atlamalar olur ve uygulanan gerilim arttrlnca bu atlamalar krlmayla sonulanr. elik yaylara inko kaplarken zorluk yaayan bir kaplama fabrikasna arldmda yaadm ilk deneyimimi anlatacaym. nce erit tipindeki yaylar bir askya yerletirilmiti ve kaplamac kaplama prosedrn uygularken byk bir merakla izledim. Yaylar katodik olarak iki dakika sreyle elektrikli temizlemeye tabi tuttu ve souk su ile durulad, daha sonra asky souk sudan karrken yaylar krlp yzlerce paraya ayrld ve her tarafa dald (Balangta helezon biiminde sarlmlard). Asla unutamayacam bir grntyd! Onlara nerdiim zm ne miydi? Hibir ey. Onlara bu ii unutmalarn syledim. nk bir ok durumda doru olan bir prosedr izleyip malzemeyi anodik olarak temizleseler bile nceki inko kaplama srasnda muhtemelen ayn sebeplerden dolay elie ok fazla hidrojen nfuz ediyordu. Bu durumdaki bir yay neden kaplayasnz ki? Gnmzde yksek kuvvetteki elii gevretmeden kaplamann yollar mevcuttur. Bu yollardan biri udur. 1. Adm: Temizleme Buharl ya alma ile temizleyin. 2. Adm: Aside Daldrma Paralar ultrasonik olarak 25 kilohertz de titretirirken 21 C deki %20 lik HCl zeltisine daldrn. 3. Adm: Durulama Souk suda durulayn. 4. Bakr Slfata Daldrma pH derecesi 2,6 olana kadar H2SO4 eklenmi %10 luk bakr slfat zeltisine daldrn (Parlak bir bakr kaplama elde etmek iin 10 saniyeliine daldrn ).
Sayfa 28
5. Adm: Durulama Souk suda durulayn. 6. Adm: Aside Daldrma Paralar %12 nitrik, %34 asetik asit zeltisinde be dakika sreyle ileyin. 7. Adm: Durulama nceki gibi ultrasonik olarak titretirirken paralar souk suyla durulayn. 8. Adm: inko Kaplama inko banyosuna elektrotlarda gerilim var iken gein.1 Not: inko banyosu u koullardaki inko siyanr tipi bir banyo olmaldr: Hidroksit iyonu normalitesi ile siyanr iyonu normalitesi arasndaki fark yaklak 1,2 olmaldr. Siyanr normalitesinin inko normalitesine oran 1,2 olmaldr. Banyo kullanlmadan nce inko tozu ilemi ile artlm (Bkz. inko kaplama), karbon ile filtre edilmi ve bota temizlenmi olmaldr.
KROM STNE KROM KAPLAMA

Nadiren krom stne krom kaplamak zorunda kalabilirsiniz. Bu durum zellikle sert kromu belirli bir kalnla kadar kapladnzda banza gelir. Kaplamann kalnln kontrol etmek iin ilemi durdurmak isteyebilirsiniz. Kaplamaya kald yerden devam edeceiniz zaman, kromun zerinde yapkan bir krom kaplama elde etmek konusunda sorun yaarsnz. Bu olay kromu pasif yapar ve ek olarak kolayca nemlendirilemeyen bir yzey olumasna sebep olur. Aadaki prosedr bu problemin stesinden gelmenize olduka yardm eder. 1. Adm: Elektrikli Temizleme 6 voltta 30 60 saniye sreyle anodik olarak elektrikli temizleyin.
Krom kaplamada anlatlm olan hidrojen gevretmesini nleyici bir ilem, burada da kaplamadan sonra nerilmektedir. Sayfa 29
2. Adm: Durulama Tamamen durulayn. 3. Adm: Dalama 247,15 gr/lt kromik asitte dalayn (Acil bir durumda sradan bir kaplama tank kullanlabilse de, normalde zel bir dalama tank kullanlmaldr). Tank boyunca 6 volt gerilim uygulayarak 60 C scaklkta dalayn. Gz ile dzgn ekilde gaz k grlene kadar dalayn. 4. Adm: Kaplama Banyosuna Yerletirme Akm kapalyken kaplama banyosuna yerletirin, 10 dakika bekleyin. Hidrojen baloncuklar kmaya balayana kadar akm arttrn ve bu noktada 10 dakika tutun. Akm doru akm younluuna kadar yavaa arttrn.
ANODK AKTVASYONDAK ZORLUKLAR

nce keli baz objelere asidik tip zeltilerde uygulanan anodik aktivasyon ilemleri kelerde ciddi boyutsal kayplara yol aacaktr. Bu boyutsal kayb en aza indirmenin bir yolu objeyi kelerinde akm kalkan (current shield) ya da akm giderici (current thief) ile asmaktr.
EGZOTK ALAIMLAR ZERNE KAPLAMA

Bu balk altndaki alamlar yksek kuvvet ve scaklk gerektiren uygulamalarda kullanlan krom, nikel ve kobalt alamlardr. zerlerine nikel gibi dier metaller de iyi ekilde kaplanabilmesine ramen, bu alamlar genelde kromla kaplanr. Burada verilen tekniklerde krom kaplama kullanld varsaylacaktr.
STELT 21 ZERNE KAPLAMA

1. Adm: Aside Daldrma Bir dakika sreyle % 50 lik HCl e daldrn.
Sayfa 30
2. Adm: Durulama Souk suyla durulayn. 3. Adm: Aside Daldrma 71 C de 30 saniye sreyle konsantre nitrik aside daldrn. 4. Adm Durulama Souk su ile durulayn. 5. Adm: Krom Kaplama Akm kapalyken 30 saniye sreyle krom kaplama banyosuna daldrn. 31 A/dm de akm an.
HASTELLOY B ZERNE KAPLAMA

Stelit 21 iin kullanlan prosedrn aynsn uygulayn.
HASTELLOY C ZERNE KAPLAMA

1. Adm: Aside Daldrma Bir dakika sreyle % 50 lik HCl e daldrn. 2. Adm: Durulama Souk su ile durulayn. 3. Adm: Anodik leme Woods nikelde 2,06 A/dm de 20 saniye sreyle anodik olarak ileyin. 4. Adm: Katodik leme Woods nikelde 2,06 A/dm de iki dakika sreyle katodik olarak ileyin.
Sayfa 31
5. Adm: Durulama Souk su ile durulayn. 6. Adm: Krom Kaplama Banyosuna Daldrma Akm kapalyken 30 saniyeliine krom kaplama banyosuna daldrn. 7. Adm: Kaplama Krom kaplama banyosunda 31 A/in de kaplayn.
V 36 ALAIMI ZERNE KAPLAMA

Hastelloy C iin kullanlan prosedrn aynsn uygulayn.
SAE 4340 TAKIM EL ZERNE KAPLAMA

1. Adm: Aside Daldrma Bir dakika sreyle % 50 lik HCl e daldrn. 2. Adm: Durulama Souk su ile durulayn. 3. Adm: Krom Kaplama Banyosuna Daldrma 30 saniye sreyle krom kaplama banyosuna daldrn (akm kapalyken). 4. Adm: Ters Akmda Dalama 15,5 A/dm de 20 saniye sreyle ters akmda dalayn (anodu model aln). 5. Adm: Kaplama 31 A/dm de kaplayn.
Sayfa 32
TTANYUM ZERNE KAPLAMA 1. METOT

Titanyum, oksit tabakas sebebiyle zorluk tekil eder. Aadaki prosedr yapk bir kaplama elde etmek iin ok iyidir. 1. Adm: Buharl Ya alma Allagelmi ekilde buharl ya aln. 2. Adm: Buharl Andrc Pskrtme 100 grit aluminyum oksit kullanarak 30 40 pside (2,1 2,8 atm) buharl andrc pskrtme yapn. karn ve 100 grit aluminyum oksit amuruna yerletirin. On dakika tuttuktan sonra karn ve yapan taneleri souk akar suda fra ile temizleyin. 3. Adm: Aktivasyon 10 ml/lt konsantre hidroklorik asit eklenmi %10 luk nikel klorr zeltisi ieren aktivasyon zeltisine daldrn. 65,6 C alma scaklnda 2 dakika sreyle daldrn, daha sonra hemen elektrolize nikel banyosuna (bu banyoda kaplamaya balarken, hidrojen k gzlenene kadar birka saniyeliine titanyumu katodik yapn) ya da dier bir yol, akm akken nikel kaplama banyosuna gein. 4. Adm: Durulama ve Kaplama Uygun kalnlkta bir nikel kaplama elde edildikten sonra karn, durulayn ve arzu ettiiniz baka bir metalle kaplayn. Not: Ekstra gl bir yapma iin, elektrolize nikel kaplandktan sonra bir sl ilem yaplabilir.

1. Adm: Buharl Ya Alma ve Andrc Pskrtme 3. Adma kadar titanyum zerine kaplamada kullanlan 1. metodu uygulayn. Farkl olarak unlar yapn:
Sayfa 33
2. Adm Aside Daldrma Titanyumu, kaynamakta olan konsantre HCl ye 10 dakika sreyle daldrn. 3.Adm: Woods Nikel Banyosu Durulama yapmakszn Woods Nikel Banyosuna gein ve 5 30 dakika sreyle katodik olarak flalayn. Arzu edilen nikel kaplama iin, durulamakszn Watts nikel banyosuna gein. Titanyum obje zerine yapkl glendirmek iin, ntr veya indirgeyici bir atmosferde bir saat sreyle 540 C de (1000 F) sl ilem uygulayabilirsiniz.

1. Adm: Buharl Andrc pskrtme 100 grit aluminyum oksit kullanarak 30 40 psi da (2,1 2,8 bar) buharl andrc pskrtme yapn. karn ve 100 grit aluminyum oksit amuruna yerletirin. On dakika tuttuktan sonra karn ve yapan taneleri souk akar suda fra ile temizleyin. 2. Adm: Solventle Ya Alma Allm ekilde solventle ya aln. 3. Adm: Aside Daldrma u zeltiye daldrn: Bir hacim konsantre hidroflorik asit, hacim konsantre nitrik asit. Oda scaklnda kullann. Krmz gaz k gzlenene kadar daldrn. Uyar: Tankn zerinde havalandrma bal veya uygun bir havalandrma ile kullann. 4. Adm: Durulama Pskrtme ve saf veya deiyonize suya daldrma yapmak suretiyle durulayn.
Sayfa 34
5. Adm: Dikromata Daldrma Dikromat daldrmasna koyun: Sodyum dikromat Su . . . . . . . . . . . . . . . 240 gr/lt 46,5 ml/lt 3,79 lt
Hidroflorik asit ( konsantre) .
Saf su kullanarak hazrlayn. 93 C de uygulayn. 6. Adm: Durulama Kuvvetli kartrma ile souk akar suda durulayn. 7. Adm: Kaplama Bir asitli bakr kaplama banyosunda kaplayn.
PRES DKM NKO ZERNE KAPLAMA

Pres dkm inko, kaplamada neredeyse her zaman soruna yol aar. Alamlarn hazrlanmasnda kullanlan metaller bir sebepten dolay yksek miktarda reaktiftir. Dkmler, iinde ilendikleri zeltiyi gz ard edilemeyecek miktarda tutabilecek kadar gzenekli olabilirler, bu da daha sonra sznt ve yapklk sorunlarna yol aar. Hatrlanmaldr ki genelde, polisaj ve perdahlama ilemlerinde fazla sorun tekil etmeyen salam bir dkm, kaplama ilemlerinde de fazla sorun tekil etmeyecektir. Gz nnde bulundurulmas gerekenler kt yzeyli dkmlerdir. 1. Adm: Buharl Ya Alma Pskrtme ile buharl ya alma yapn. Paralar kfi biimde asn ve ya alma akkannn bozuk olmamasna dikkat edin. Bu adm ok nemlidir, bu yzden yeterli dikkati gsterin. Malzeme zerinde beyaz veya renklenmemi noktalarn olumas ya alma akkannn bozulmu olduunu gsterir. Eer gerekirse i taraftaki blmleri yumuak flanel kumala derinlemesine silerek artakalan perdahlama bileiini karn ve ilemi tekrarlayn.
Sayfa 35
2. Adm: Katodik Temizleme Aadaki temizleyicide katodik olarak temizleyin: Trisodyum fosfat Sodyum karbonat Scaklk Gerilim Sre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 gr/lt 7,5 gr/lt 79 C 6 Volt 1 2 dakika
Not: yi bir ticari temizleyici de kullanlabilir. 4. Adm: Asitle Dalama Aadaki her iki daldrma da iyi sonular verecektir. 1. Hacmen %1 lik hidroklorik aside 30 ila 40 saniye sreyle veya 2. Hacmen %10 luk asetik aside 30 ila 90 saniye sreyle daldrma. 5. Adm: Durulama Hzl bir ekilde durulayn ve hemen 6. adma gein. 6. Adm: Bakr Fla Aadaki banyoda bakr fla yapn. Bakr siyanr . Sodyum siyanr Sodyum karbonat Scaklk Gerilim Sre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22,5 gr/lt 30 gr/lt 15 gr/lt 60 C 6 Volt 2 5 dak.
Sayfa 36
7. Adm: Bakr Kaplama Standart bakr kaplama banyosunda bakr kaplayn. Not: Kaplama ileminden nce pres dkm inkoya uygulanacak mekanik cilann tr nemlidir. Basnl dkm genelde nispeten gzeneksiz ince bir kabua sahiptir ve bunun altnda da olduka gzenekli bir yap vardr. Bu yzden eer mmknse bu gzeneklilii dar karacak muamelelerden kanmak akllca olacaktr. Bu teorik olarak iyi bir prensiptir, ama eksik dkm (cold shot) gibi birok kusurun bu ince kabuun altna kolayca girebilmesi ve kusuru cilalama suretiyle giderirken gzenekliliin ortaya kmas sebebiyle, onarma ii pratikte olduka zordur. Pres dkm inkolar iin amur parlatma(slurry polishing) ve spin cilalama(spin finish) gibi mekanik parlatma metotlar nerilmektedir. Alternatif bir metotta plastik yongalar ile titreimli cilalamadr.
PRES DKM NKO ZERNE KAPLAMA BR DER PROSEDR

Pres dkm inko zerine kaplama yaplmas gerektiinde aadaki prosedr ile daha iyi ve maliyeti daha dk sonular alnr. 1. Adm: Cilalama Ayrlma hatlarn iki ila be dakika cilalayn. 2. Adm: Asma Temizleme ve kaplama iin asn. 3. Adm: n Temizleme Yumuak alkalik temizleyiciye daldrarak n temizleme yapn. Durulayn. 4. Adm: Elektropolisaj Elektropolisaj yapn ve durulayn (alkali elektropolisaj) 5. Adm: Durulama ve Aside Daldrma Durulayn. Aside daldrn (daha nce verilmi olan iki asit daldrmasndan birini kullann). Durulayn.
Sayfa 37
6. Adm: Fla Kaplama Roel bakr fla banyosunda be-yedi dakika sreyle flalayn. Durulayn. 7. Adm: Bakr Kaplama 20 dakika sreyle parlak asit bakr banyosunda kaplayn. 8. Adm: Durulama ve Aside Daldrma Durulayn, aside daldrn, yine durulayn. 9. Adm: Kaplama Arzu edilen metalle kaplayn.
Zor Metaller zerine Kaplama konusunun sonuna gelmi bulunuyoruz. eitli metalleri kaplama yollarn rendiniz ve tecrbe ettiniz. Bu blmde prosedrlerin ve reetelerin sadece bir ksm izah edilmitir. Hayal edebileceiniz zere, belli metaller stne belli elektro kaplamalar elde etmenin detayl yollarn ve vastalarn veren binlerce patent mevcuttur (bazlar basldklar kt kadar bile deerli deilken, bazlar olduka deerlidir). Ama bu patentlerin temelinde bu blmn banda zetlediim temel hususlar vardr, bu hususlar aklnzda tutmanz neririm. Bunlar anladnzda bir X metalini bir Y metali zerine kaplamak iin kendi gzde prosedrnz yaratamamanz iin hibir sebep yoktur (tabi mmknse!). imdi bu blmde grdklerimizi ksaca tekrar edelim. Baz metaller kaplanmay reddeder nk: 1. Ticari olarak temizlenmi olan metalin yzeyinde karlmas zor olan bir oksit veya bileik vardr. 2. Metalin yzeyinde karlmas kolay, ama eski halini almas daha da kolay olan bir oksit veya bileik vardr. 3. Metal (genellikle alam), yzeyde birbirinden ayr ve kaplamay zorlatran ya da imkansz klan bozucu farkl fazlara sahiptir.
Sayfa 38
Birinci tipteki durumlarda, problemi yle zebilirsiniz: Oksidi veya bileii uygun bir zelti kullanarak zp yeniden oksit olumadan nce malzemeyi kaplama banyosuna transfer ederek. kinci tipteki durumlarda eer transfer zaman yeterince ksa tutulabiliyorsa ve uygulama hala pratik oluyorsa sorunu yukardaki gibi giderebilirsiniz. Eer oksit bileiinin yeniden oluumu ok hzl gerekleiyorsa oksidi zecek bir aktivasyon ilemi uygulayarak yzeyde daha sonraki oksidasyonu nleyecek bir tabaka elde ettikten sonra e zamanl olarak bu tabakay zp istenilen metali kaplayacak bir kaplama banyosuna gemelisiniz.. nc tipteki durumlarda seimleriniz unlar olacaktr: 1. Sorun karan maddeyi uygun bir zelti vastasyla zn. Kurun pirinci yzeyine yaylm yksek miktardaki kurunun kaplamadan nce kazma/soyma yoluyla fiziksel olarak karlmasn bu teknie rnek olarak gsterebiliriz. 2. Eer mmknse sorun karan maddeyi uygun bir s muamelesi ile karn. rnein yzeyi sertletirilmi bir eliin yzeyinde ar miktarda karbit ve/veya nitrr varsa, elie, bu sorun karan maddeleri yzeyden uzaklatrp daha sonraki elektro kaplamalarda iyi bir yapklk elde edilebilmesini salayacak yumuatc bir sl ilem uygulanabilir. 3. Eer maddeyi karamyorsanz, sorunlu yzeyin kaplamay mekanik olarak tutabilmesini salayacak bir ilem uygulayn. Buna verilecek bir rnek yapkln direk atomik ba oluumuna deil de, mekanik kilit ve Van Der Waals kuvvetlerine bal olduu Tantal zerine kaplamadr. Baz durumlarda doru atomik ba metotlarn kombine edilmesiyle elde edilebilir. Birka patentte tantal zerine doru atomik ba elde edilebilecei ileri srlmektedir. Bunlardan bazlar iyi yapklk elde etme konusunda olduka tutarszdr ama bazlar da gerekten ie yaramaktadr! Buna bal olarak sizin de hayal gcnz altrp, bu inat metalleri uysallatrmann bir yolunu bularak kaplamaclar skntlardan kurtarma imknnz vardr. imdi farkl bir konuya geiyoruz: Elektrikle ekil verme.
Sayfa 39
ELEKTRKLE EKL VERME

Elektrikle ekil verme ilk olarak bir Alman niversite profesr olan, Litvanya Riga da eitim vermi Profesr Moritz H. von Jacobi tarfndan bulunup gelitirilmitir. 1838 ylnda Rusyadaki St.Petersburg Bilimler Akademisi ne icad hakknda bir tez sunmu ve bu gze arpan almasndan dolay 25.000 rublelik (bugnn parasyla yaklak 300.000 dolar) cmert bir dl almtr. Kendisi, madalya imalat ve sanat ilerinde kullanlan bu metoda galvanoplasti adn vermiti. Gnmzde elektrikle ekil verme (electroforming) olarak bilinmektedir. Peki, elektrikle ekil verme nedir? Basite aklarsak, elektrikle ekil verme, metalin biimlendirildii ya da belli bir formda retildii bir elektro kaplama ya da elektrolitik srecidir. Dier bir deyile dkme ve basma gibi, metalden malzeme retmeye yarayan bir ilemdir. Muhtemelen en verimli elektro kaplama sahalarndan biridir. Elektrikle ekil verme nasl yaplr? Temelde, sre karlabilir maa, kalp veya ekil verici bir nesne zerine kaln bir metal tabakasnn kaplanmasn ierir. Daha sonra kalp karlr ve geriye kalbn negatif veya pozitif kopyas eklindeki kaplanm metal kalr. Temel prensipler ekil 3 te gsterilmitir.
Sayfa 40
Elektrikle ekil vermenin avantaj nedir? Elektrikle ekil vermenin ilk byk avantaj bu yolla yaplan oaltmada ana modelin en ince detayna ve btn hatlarna bilinen dier btn yollardan daha sadk kalnmasdr. yle ki bu yolla oaltlan ve imal edilen nesneler iin Bir elmann iki yars kadar benzer deyimini kullanmak yerinde olacaktr. Sam Amcann banknotlarnn baslmas buna tipik bir rnektir. Oyularak elde edilmi elik bir plaka, senetleri ve banknotlar basmak iin kullanlacak, tamamen birbirinin ayn ana bask kalplar retmek iin elektrikle ekil verme yoluyla titizce oaltlr. Bu elektrikle ekil verme dal genelde elektrotipografi olarak adlandrlr. Baka bir genel rnek ise plak yapm zerinedir; zel bir reine (gomalak = shellac) bileimi stndeki, insan sandan daha ince olan bir dizi spiral izik, metal formda ayn tipte istenilen miktarda oaltlr, bunlar da tamamen ana kaydn kopyasndan ibaret olan, alnan plaklarn baslmasnda kullanlan stampalarn retilmesinde kullanlr. Elektrikle ekil vermenin ikinci byk avantaj ise dier metal ileme metotlaryla yaplmas imknsz olan eylerin elektrikle ekil verme ile yaplabilmesidir. Bu nesnelerin dier metal ileme metotlaryla retilmesi o kadar pahal ve karmaktr ki, bu metotlarn kullanlmasn imknsz klar. zel ekillendirilmi dalga kapanlar ve radar ileri iin klavuzlar, pilot tpleri ve spersonik rzgr tneli azlklar gibi egzotik cisimlerden tuvalet amandra hazneleri gibi basit cisimlere kadar geni bir alana yaylm uygulama rnekleri vardr! ekil 4 te verilen rnek anlatlmak istenen hakknda bir fikir edinmenize yardmc olacaktr. Dier metal ekillendirme yntemleri ile, ii przsz olacak ekilde ve tek para halinde byle bir ekil oluturulamaz. Ama metali mum veya erime noktas dk bir alamdan yaplm kalba kaplayp, kalp karldktan ya da eritilerek ayrldktan sonra i hatlar kusursuz ve przsz olan, tek paradan oluan malzeme elde edilir. Bu tek rnek elektrikle ekil vermenin size sunduu imkanlar hakknda sadece ok az bir fikir edinmenizi salar. Bu yntemle et kalnl 25 mikron olan ufak, narin paralar veya et kalnl 5 cm.ye kadar olan byk hacimli paralar elde edilebilir.
Sayfa 41
Son olarak, elektrikle ekil vermenin gn getike deeri daha ok anlalacak bir avantaj daha vardr. Elektrikle ekil verme, metalden ve enerjiden tasarruf edilmesini salayan bir ilemdir. Metallere ekil verme ve retimde kullanlan dier yntemlerde hem enerji hem de metal israf olmaktadr. Basit hesaplamalar gsteriyor ki elektrikle ekil verme ile hatr saylr bir enerji tasarrufu yaplr ve bir nesneyi preste basmak yerine elektrikle ekil verme ile elde edersek metalden tasarruf etmi oluruz. Dorusu elektrikle ekil verme gnmzde preste basma ile rekabet edecek durumda deil, ama metallerin maliyeti arttka bir gn maliyet hususunda tercih edilen tek yntem haline gelecektir! Bu enerji ve malzeme tasarrufu hakkndaki fikirle balantl olan baka bir elektrikle ekil verme uygulamas da, hatal retilmi metal paralarn onarlmas ve boyutlandrlmasdr. Eksik boyutlandrlm metal paralarn hurdaya atlma zorunluluu artk yoktur. Bu paralar elektrikle ekil verme ile yeniden ilenip, istenilen orijinal boyutlarna getirilerek binlerce dolar kar edilebilir. Pekl, elektrikle ekil verme hakknda size olduka fazla ikna edici ey sylemi bulunuyorum. imdi temel bilgilere geebiliriz.
ELEKTRKLE EKL VERMENN TEMEL ADIMLARI

Elektrikle ekil verme u admlar ierir. 1. Maa, mandrel veya kalp gibi eitli malzemeler (bunlar daha sonra aklanacak) daha sonra elde edilecek metal kaplamadan kolayca ayrlabilecei ekilde ilenebilir. 2. Arzu edilen metal veya metaller, bu mandrel veya kalp zerine istenilen kalnlkta kaplanr. 3. Mandrel veya kalp kaplamadan ayrlr. 4. Kaplamann kaba taraf (duruma gre ii veya d olabilir) makinede ilenerek (kaplamann ok kaln olmad ve makinede ilemenin gerektii durumlarda, kaplama genelde kalptan ayrlmadan ilenir) ya da arzu edilen baka bir metot ile monte edilir veya parlatlr.
KALIPLAR
Kolaylkla anlalabilecei zere, kullanlan mandrel (veya kalp) daha sonraki kopyalarn elde edilecei ana model (master) olduundan ilemin en nemli parasdr.
Sayfa 42
Maalar iki ana gruba ayrmak mmkndr: kalc ve harcanabilir Kalc maalar genelde paslanmaz elik, krom ya da nikel kaplanm elik, kurunlu pirin veya nikelden yaplr. Ayrca sulu baslm (slush molded) polivinil klorr plastisoller gibi esnek plastik malzemelerden de yaplabilir. Kalc maa kullanmna tipik rnek, ekil 5 te gsterilen kaynaksz bakr tplerin ve zel konik tplerin yapmdr.
Kalc maa tamamen istenilen ekilde cilalanr ve bir ayrma bileii ile ilenir, daha sonra uygun boyutta kaplanr. Kaplama ii bittikten sonra, nazike d ksm stlarak ya da i ksm soutularak veya esnetmek (eer uygunsa) suretiyle ekirdein karlmasna izin verecek kadar bir genlik fark elde edilir ve maa karlr; bundan sonra maa dier kaplama ileri iin hazrdr. Genelde d taraf makinede ilenecekse bu, maa karlmadan nce yaplr. Kalc mandrellerin kullanmna birok rnek mevcuttur. rnein bakr sac imalatnda kalp, ekil 6 da gsterildii gibi bakr kaplama banyosu iinde dnen, przsz ekilde krom veya renyum kaplanm metal bir tamburdan ibarettir. Tambur srekli dnerken zel olarak tasarlanm bir dzenek kaplanan bakr ayrr ve bakr sac ykama ve kurulama ilemlerinden geirir, bylece srekli bir bakr sac imalat yaplr. Bu yolla 25 mikron ve st kalnlkta bakr sac imal edilebilir. Altn harflerin yapmnda kullanlan altn varak, hareketli, ok ince bir bakr erit zerine altn kaplayarak elde edilir. zerinde son derece ince bir altn tabakas bulunan bakr erit, bakrn zlp ayrld ve geriye ince bir altn tabakas brakt nitrik asit banyosunda ilenir, daha sonra ince altn tabakas ok nazik olduundan dolay ince kt veya plastik tabakalaryla desteklenir ve ykama ve kurulama ilemlerinden geirilir. Dier taraftan ince Venturi tplerinin elektrikle ekil verme ile imalinde ise ska ekil 6 da gsterilen aluminyum kalp kullanlr. Bu, daha sonra bir asit veya alkali ile zlr ve i hatlar mkemmel olan bir tp elde edilir.
Sayfa 43
Ekranlar ve birok tipte metal varak, fotoraflk ve elektrikle ekil verme beraber kullanlarak elde edilebilir. Noktalar ve birok farkl ekil, yaltkan mrekkep kullanmak suretiyle metal tambur zerine ilenebilir ve sradan saclar deil de elektrikle ekil verilmi varaklar elde edilebilir. eitli kullanl tiplerde son derece gl malzemeler retmek iin metalik veya metalik olmayan fiberlerle glendirilmi metaller de kaplanabilir. Harcanabilir maalar, mum, kt, zlebilir plastikler, lehim ve Rose metal (%50 Bi, %25-28 Pb, %22-25 Sn) gibi dk erime scaklkl alamlardan, inko, aluminyum hatta baz durumlarda kullanlan bakr gibi kolay zlebilen metallerden de yaplabilir. ekil 7 de harcanabilir maa kullanmna bir rnek olarak, tuvalet amandra valfleri iin yaplan kaynaksz bakr amandra haznelerinin retimi gsterilmitir. Kt kalplar bakrn altnda srekli olarak kalr. Dier durumlarda mum kalp veya dk erime scaklkl alam eritilerek ayrlr veya kimyasal bir ilem ile zlr.
Sayfa 44
Dk veya yksek basnl kvetler, tek duvarl ve izole edilmi ift duvarl ieler bu yolla ekil 8 de gsterildii gibi yaplabilir.
ekil 9 elektrikle ekil verme yoluyla bir plaketin nasl yaplabileceini gstermektedir.
Sayfa 45
Kalplar ayrca iletken olup olmamalar (iletken ise kaplamadan nce bir hazrla gerek yoktur) ve kaplamadan nce zel bir hazrlk gerektirip gerektirmemeleri asndan da snflandrlabilirler.
MANDRELLERN TASARLANMASI
Bir mandrel tasarlarken ederken, zellikle kalc tipte bir mandrel olacaksa, dikkatli olunmaldr. Derin oyuklardan ve keskin kelerden kanlmaldr ve mmknse kolay karlabilmesi iin mandreli tamamen saran ince bir mum kullanlmaldr. Kalp vinil plastisol gibi belli miktarda esneklii olmayan bir malzemeden yaplmad srece alttan kesme olmamaldr. Przsz bir yzey elde edilebilmesi iin birleme noktalarnda paralar birbirine sk bir ekilde kenetlenmeli ve birleme noktas gze batmamaldr. Aksi halde birleme noktas ayrc bir izgi olumasna sebep olur ve bunun kaplamadan sonra dzlenmesi gerekir. Harcanabilir kalplar kullanlarak fazla miktarda para retilecekse, kalplarn dklebilecei bir kalba gerek duyulur, eer birka paraya ihtiya varsa kalplar makineyle ilenerek retilebilir. Ayrma ilemi: Kalbn iletken olduu varsaylrsa, elektriksel iletkenlii olan ama kaplanan malzemenin kolayca karlabilmesini salayacak kadar yapsal olarak zayf ya da eriyebilir veya pasif olan bir ayrma bileii ile ilenir.
AYIRICILAR (PARTERS)
Ayrclar aadaki snflandrmadan birine ya da birkana birden dahil olabilir. Kimyasal Tepkime Tabakalar (Filmleri): Bir iyot zeltisinin plak endstrisinde kullanm buna tipik bir rnektir. yot ince gm tabakasyla tepkimeye girer ve gm iyodr oluur. Burada fikir, elektrii iletecek ve zayf olduundan dolay ayrma iinde zorluk karmayacak bir metalik bileik elde etmektir. Bylece, bileik alkali banyosunda anodik yaplp nikelle ilenerek pasifletirilebilir. Eriyebilir Tabakalar: Bu tip ayrclar sadece harcanabilir mandrel ve kalplarda kullanlabilir. Mandrele ok ince bir kurun, kalay veya kurun kalay alam tabakas kaplandktan sonra elektrikle ekil verilir. Bittikten sonra kurun kalay tabakas eritilir ve bu kolay ayrlmay salar. Fakat stma baka zorluklara yol amamaldr. Organik veya norganik Tabakalar: Grafit, grafit mum kombinasyonlar, gres kalp zerine kaplanacak ve kolay ayrlmaya yardmc olacak birok organik tabakadan birkadr. norganik tabakalar tungsten ve molibden dislfrlerdir. Her ikisi de zeltide ok ince taneciklere ayrlm suspansiyon formunda veya znm olarak bulunur ve kalp zeltiye hzl bir ekilde daldrlarak ya da pskrtme veya boyama ile uygulanmas yoluyla zlebilirler.
AYIRMA ZELTLER
Aada bu ite kullanabileceiniz ayrma zeltileri iin birka reete bulunmaktadr. Airspun grafit . Balmumu Reine . Toluen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1814 gr 454 gr 114 gr 3,79 lt
Ayrlacak yzey bu zelti ile fra, pskrtme ya da daldrma yoluyla kaplanacaktr (kullanmadan nce iyice kartrn). u zelti mkemmel bir ayrma zeltisidir: 680 gr balmumunu 5,68 litre toluenin iinde zn. Hafif bir akkanlk elde edene kadar ince grafit hamurunu (satclarda bulunmaktadr) bu zeltiyle seyreltin. Ayrlacak yzeye fra, pskrtme ta da daldrma yoluyla uygulayn. Bu tip ayrclarn kullanm, genelde krom kaplama gibi yapk bir kaplamay reddedecek yzeylerde bile nerilmektedir. Kurun ve bakr zerine daldrma veya pskrtmeyle kullanlmak zere: Sodyum slfr Su . . . . . . . . . . . . 28,4 gr 3,79 lt
ou metalin zerine daldrma veya pskrtmeyle kullanlmak zere: Sodyum dikromat Su . . . . . . . . . . . . 14,2 gr 3,79 lt
Sayfa 47
Gm yzeyler zerine kullanlmak zere: Potasyum iyodr Su yot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 gr 100 mL 10 gr 1 lt
Hazrlamak iin Etil alkol
10 20 saniyeliine daldrn ve kurulayn letken olmayan yzeyler iin hem ayrc hem de yzeyi iletken klc zelliinden dolay grafit tercih edilir. Mum formlar stnde olduka ie yaramaktadr. Pskrtlm bakr tozu ve gm boya da ayn grevi grmektedir. Aluminyum ve inko kalplar zerine grafit ayrclar kullanlabilir ama genelde bu metaller zlerek karldndan hi ayrcya gerek kalmaz. Eer metal 11. derste anlatlan tipte ise yzeye kurun kalay alamlar kaplanabilir. Yaklak 13 mikron ila 50 mikron aras kaplama yapn. Elektrikle ekillendirilmi malzemeyi karmak iin stn. Yzeyde kurun ve/veya kalay kalmsa fluoborik asitte zerek karn.
KAPLAMA ZELTLER
Elektrikle ekil verme ii iin tercih edilen metaller bakr, nikel ve demirdir. Belli durumlarda tungsten ve kobalt ieren alamlar veya tungsten ve nikel de kullanlabilir. Byle kaplama yzeylerine daha sonra eer ilave sertlik gerekli ise plak imalatnda anlatld gibi hafif bir krom kaplama yaplabilir. Kullanlacak metalin seimi byk oranda cilalanacak maddenin sahip olmak zorunda olduu zelliklere baldr. Nesnelerin matris veya kalp olarak kullanlaca durumlarda ska demir kullanlr. Demir kaplamann daha sonra yzeyi sertletirilebilir ya da zerine krom kaplanabilir veya her ikisi birden uygulanabilir. Yksek scaklk ileri iin tungsten alamlar kullanlabilir. Tp, radar dalga klavuzlar (wave guide), mcevher vb. imalat gibi fazla kuvvetlilik ve sertlik gerektirmeyen alanlarda ska bakr kullanlr. Gl fiziksel zellikler ve iyi bir kaplama oran gerektiinde nikel zeltileri, zellikle slfamat banyosu, bir sonraki sayfada reetesi verilecek olan tm klorr banyosu ve Pinner Kinnamon banyosu olduka iyidir.
Sayfa 48
TM KLORR NKEL BANYOSU

Nikel klorr . Borik asit Su pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 907 gr 142 gr 3,79 lt 2,5 4,5
SLFAMATLI NKEL BANYOSU

Nikel Slfamat [ Ni(SO4NH2)2 . 4H2O] Nikel klorr . Borik asit pH . . . . . . . . . . . . . . . . 400 gr/lt 15 gr/lt 40 gr/lt 3,5 4,5
BAKIRLI ELEKTRKL EKL VERME BANYOSU

Su . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,79 lt 794 907 gr 226,80 gr 26,5 - 32 C 2,7 16 A/dm
Bakr slfat Scaklk
Slfrik asit . Akm younluu
Tanecikleri rafine etmek iin melas kullann. Bazen kontrplak gibi normal aatan daha kuvvetli olan paralara metal kombinasyonlar ekstra kuvvet verir. Olduka yksek kuvvet elde etmek iin bazen 16. Derste anlatld gibi kompozit kaplamalar yaplabilir. Ek olarak bazen sarg flamana elektrikle ekil verme olasl da vardr. Bu bir ekilde, rnein son derece kuvvetli1 ve hafif malzeme elde etmek iin bir maa zerine sarl cam fiberlere polyester plastik emdirilerek elde edilen cam elyaf balk oltalar ile benzerdir. Elektrikle ekil verme srasnda mandrele metal kaplanrken, ayn zamanda mandrelin etrafna iletken veya iletken olmayan fiber sarlr. Fiber kaplamann iine gmlp onunla tek para haline gelir ve elde edilen malzeme son derece kuvvetli olur. Bu tekniin detaylar iin referanslara bakn.
Gerilmenin ounu gl fiberler tar. Sayfa 49
Btn durumlarda, yaplan kaplama 6 10. Derslerde anlatlan ile tamamen ayndr, bakr, nikel, demir, krom veya bunlarn bir kombinasyonu kullanlr. Bazen altn, gm, rodyum ve platin veya daha egzotik baz alamlar kullanlr. Kaplamalar genelde kaln olduundan, bahsedilen metallerin ar przllk olumakszn hzl ve kaln bir ekilde kaplanmas iin zel nlemler alnmaldr. Bu nlemler unlardr: 1. Yksek metal konsantrasyonu (deriimi), 2. Mmknse yksek scaklk, 3. Kartrma, 4. Filtreleme, 5. Gzenekli diyaframlar olan znmeyen anotlarn kullanm, 6. Keskin kelerde akm gidericilerin kullanm, 7. Homojen olmayan akm dalmn nlemek iin kalkan kullanm ve, 8. Uygun anotlarn ve ift kutuplu katotlarn kullanm. Biraz sonra bu son derece nemli noktalardan bahsedeceim. Elektrikle ekil verme ile yaplabilecek yzlerce ama yzlerce cisim vardr. Balangta genel bir fikir edinebilmeniz iin birka yntemi zetleyeceim. Bu konuda hayal gcnzn snrlarndan baka engeliniz yok!
PLAK ISTAMPALARININ YAPILMASI (ESK YNTEM)

1. Adm: Esas (Master) Plan Temizlenmesi Temizleme admlar unlardr: 1. Benzine batrlm emici bir pamuk ile yzeyi nazike silin. Yzey her ne pahasna olursa olsun, izik ve toz paracklarndan kanmak amacyla her zaman nemli olmaldr (bir temiz oda nerilir). 2. Daha sonra 240 gr/lt kromik asit zeltisine bir dakika sreyle daldrn. 3. Mmknse yksek basnl pskrtme yaparak son derece iyi durulayn. 4. Pla ince devety fra kullanarak, ince kvaml kire tozu ve sodyum siyanr hamuru ile nazike ileyin. 5. nceki gibi durulayn.
Sayfa 50
6. Saf su ile son bir durulama yapn. Kurulama ve zerinde almak iin malzemeyi dnen (dakikada 1700 devir) bir afta monte edilmi bir mile yerletirebilirsiniz. 2. Adm: Esas Modelin (Master) letken Yaplmas Bunun iin 13. Derste anlatld ekilde, gm veya altn buharlatrma veya sratma ile uygulanabilir. Alternatif ve daha ucuz bir yolla keltme ya da pskrtme yoluyla yzeyde gm kaplama (ayna) elde edebilirsiniz. Plak retiminde en az grltnn elde edildii, gmn pskrtlmesiyle ince bir tabaka elde edilmesi metodu nerilmektedir. (bkz. 13. Ders) 3. Adm: Esas Modelin Nikel Kaplanmas Esas model kaplama banyosuna yerletirilmi uygun bir askya monte edilir. 37,8 C scaklkta sradan bir Watts banyosu iinizi grecektir. 0,54 A/dm de bir saat kaplama yaplr. 4. Adm: Esas Modelin Bakr Kaplanmas Hala askda olan esas model nikel banyosundan karlp aside daldrlr (% 20 slfrik asit ) ve 30 gr/lt asit kullanlan bakr kaplama banyosuna (bakr slfat) nakledilir. 2,15 A/dm de 20 dakika kaplanr. 5. Adm: Esas Modelin Nikel Kaplanmas Esas model standart asitli bakr banyosuna transfer edildikten sonra, 1 21,5 A/dm aral arasnda tercih edilmi olan akm younluuna bal olarak, 1,3 mm bakr kaplama elde etmeye yetecek sre boyunca, dnmeli kartrma, srekli filtreleme vb. kullanlarak kaplanr. Dk bir akm younluuyla balanr ve akm younluu 30 dakikada maksimuma ulaacak ekilde basamak basamak arttrlr. 6. Adm: Dii Kalp ve Kaplamann Ayrlmas Dii kalp ve kaplama bakr banyosundan karlr, birka kez durulama yaplr ve kurutulur. Daha sonra keler boyunca trpleme yapldktan sonra metalin plastik diskten ekerek dikkatlice karlmasyla ayrma yaplr. Elde edilen metal malzeme veya negatif imge esas model (master) olarak adlandrlr.
Sayfa 51
7. Adm: Esas Modelin Temizlenmesi Yzeydeki ince tabakay veya gm karmak iin esas model kromik asit zeltisine batrlm pamuklu bir bez ile hafife silinir. Esas model durulanr. 8. Adm Esas Modelin Pasifletirilmesi Esas model, nikel yz pasifletiren ve iyi yapkl nleyen, hatal nikel kaplamasna bal olarak bakrn d etkilere ak olduu yerlerdeki gm karan gm siyanr zeltisine daldrlr. 9. Adm: Esas Modelin Ayrma zeltisine Daldrlmas Durulandktan sonra esas model yapklk olmayacandan emin olmak iin bir ayrma zeltisine daldrlr. Bu zelti unlar ierir: Potasyum iyodr Su yot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 gr 100 ml 10 gr 1 lt
Hazrlamak iin alkol .
10 saniyeliine daldrlr. Alternatif olarak 7,5 gr/lt seyreltik sodyum dikromat zeltisi kullanlabilir. 10. Adm: Esas Modelin Nikel Kaplanmas Master srekli elektrik akmnda, nikel banyosuna yerletirilir ve 0,65 A/dm de bir buuk saat kaplama yaplr, bundan sonra da 1,07 A/dm de bir ya da iki saat kaplamaya devam edilir. karlp durulanr ve %20 lik slfrik aside daldrlr, bundan sonra nceden akland gibi 1,3 mm.ye kadar bakr kaplanr. 11. Adm: Esas Model ve Dii Modelin (master and mother) Ayrlmas Esas model dii modelden ayrlr. Dii modeller bu anlatlan yolla yaplr ve bu dii modeller kullanlarak gerekte kullanlan stampalar elektrikle ekillendirilir. Dii modelin nikel yz kolay ayrlma iin nceden anlatld gibi ilenir ve daha sonra dii modelin yaplnda zetlenen yntem izlenir.
Sayfa 52
12. Adm: Istampalarn Ana Modelden Ayrlmas Ana modelden ayrlan stampa 2,5 mikronluk ok ince bir krom tabakasyla kaplanr. Uygun bir ekilde montaj yaplan stampa, plak basma makinesinde kullanlmak suretiyle plak retimine hazrdr.
PLAK ISTAMPALARININ YAPILMASI (YEN YNTEM)

1. Adm: lk kayt manyetik bant stne yaplr. 2. Adm: Bant yaklak 250 mikron kalnlkta plastik bir tabakayla kaplanm (nitroselloz lak) bir aluminyum disk zerinde alnr. 3. Adm: Disk gm pskrtme ilemiyle (13. Ders) metalize edilir. 4. Adm: Durulandktan sonra diske, dk gerilmeli slfamat banyosunda dk akm younluunda (1,07 A/dm civarnda) yaklak 13 mikron n nikel kaplamas yaplr. 5. Adm: Disk kaplanmak zere yksek hzl nikel tankna transfer edilir. Bir saatte yaklak 250 mikron kaplama elde edilir. 6. Adm: Lakla kaplanm disk ve elektrikle ekillendirilmi esas model ayrlr. (Laklanm disk bozulmadan nce en fazla birka kez kullanlabilir). 7. Adm: Bundan sonra esas model kendisinden stampalarn yaplaca dii model retimi iin kullanlr. lk gm kaplama zlr ve yzey pasifletirilir. 8. Adm: Dii modelin eldesi iin 300 400 mikron kalnlnda yksek hzl nikel kaplanr. 9. Adm: Bundan sonra dii model yaklak 250 mikron kalnlndaki stampalarn elektroformlanmasnda kullanlabilir. 10. Adm: Istampalarn arkas doldurulur (genelde dk erime scaklkl bir metalle) daha sonra pres yatana uyacak ekilde ekil verilir. Plak stampalarnn elektrikle ekillendirilmesi zerinde olduka duruldu. amandra haznelerinin retilmesi nispeten daha basittir.
BAKIR AMANDIRA HAZNELERNN EKLLENDRLMES 1. YNTEM
ELEKTRKLE
Kt hamuru hava giriine izin veren ayrk bir demir kalba yerletirilir. Kt kre eklini almas iin kenarlara doru bastrlr. Bu kre daha sonra su geirmez olmas iin, 13. Derste anlatld gibi kurutulur, pskrtmeye tabi tutulur veya gomalak ya da plastik emdirilir. Daha sonra krenin zerine lak incelticide zlm bakr tozu pskrtlr (bunun yerine gm boya da kullanlabilir ama maliyeti arttrr) ve kre standart asitli bakr banyosunda istenilen kalnlkta kaplanr. Haznenin kolu bakr krenin uygun bir noktasna lehimlenir.
BAKIR AMANDIRA HAZNELERNN EKLLENDRLMES 2. YNTEM
ELEKTRKLE
ekil 10 da gsterildii gibi, ii istenilen dzl vermesi iin makineyle ilenmi, dkme demirden yarm metal kalp kullanlr.
1. Adm: Kalbn ii yaklak 125 mikron (0,125 mm) kalnlnda mum tabakas ile kaplanr. Bu deme cilas gibi kaliteli bir mum pskrtlerek ya da kalb eriyik mum karmna daldrarak yaplabilir. 2. Adm: yzey, lak incelticide zlm bakr tozu ya da gm lak pskrtlerek kaplanr.
Sayfa 54
3. Adm: Kalbn i ksm asitli bakr zeltisinde gereken kalnlkta kaplanr. 4. Adm: Istma vastasyla mum eritilerek bakr kabuk, kalptan ayrlr. 5. Adm: ki para birbirine lehimlenerek kre ekli elde edilir. Birleme noktalarnn belirginlii siyanrl bakr banyosunda bakr fla yaplarak giderilebilir.
IIK REFLEKTRLERNE ELEKTKLE EKL VERME

Rodyum ve gm yzeyli k reflektrlerinin yapmnda ekil 10 da gsterilen gibi bir kalp kullanlabilir.
ALTIN VARAK YAPIMI

Burada foto-elektrikle ekil verme kullanlr. 1. Adm: ekil 12 de gsterildii gibi a duyarl bir koruyucu malzeme, dzgn ekilde boyamak suretiyle mandrel zerine kaplanr. 2. Adm: Byk bir modelden (kolaylk iin) foto-indirgenmeyle elde edilmi tasarmn negatifi a duyarl koruyucu zerine yerletirilir ve nesne mortesi (ultraviyole) a maruz braklr.
3. Adm: Bundan sonra zel bir zelti uygulandnda dier blmler znmesine ramen a dayankl madde (foto diren) zlmeyecektir. Bu ilem sonunda kalp plaka zerinde bir ablon kalr. 4. Adm: Bundan sonra plakaya ok ince bir pasifletirici veya ayrc tabaka pskrtlerek kaplanr ve varak istenilen kalnla ulaana kadar altn zeltisi iinde elektro kaplama yaplr. 5. Adm: Altn varak balang plakasndan ayrlr.
NKEL VARAK YAPIMI

1. Adm: Przsz bir elik plaka zerine 50 mikron kalnlnda bakr dzgnce kaplanr (bakr parlak ve przsz olmaldr). 2. Adm: Ia dayankl madde (photoresist) ile kaplanr. 3. Adm: Negatif model a maruz braklr 4. Adm: Ia dayankl madde karlr. 5. Adm: Bakr zp karmak iin dalanr. 6. Adm: Durulama ve kurulamadan sonra, yzey ekil 12 de gsterildii gibi aklklarn doldurulmas amacyla iletken olmayan bir plastik ile kaplanr.
7. Adm: Plastik apaklar cilalama ya da trpleme ile giderilir. 8. Adm: Ayrma zeltisine batrlr ve istenilen kalnlktaki varak elde etmek iin nikel kaplanr.
ELEKTRKLE EKL VERMENN UYGULAMA KURAMI

Bu noktaya kadar elektrikle ekil vermenin uygulamaya dair ynlerini grdnz. imdi yntemimizi tersine evirip, biraz da iin kuramsal ksmn greceiz! Peki, bu deiiklik niye? Basit. Eer nceki Dersleri, zellikle de 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9 ve 10. dersleri alm iseniz, elektrikle ekil vermenin arkasnda yatan teori hakknda zaten bilginizin olmas gerekir. Sadece bilginizi biraz tazelemeye ihtiyacnz var. Bunun yannda deiiklik ii biraz ilgin klacaktr. Deiiklik hayatn tad tuzudur!
TABLO 2. ELEKTRKLE DNMELSNZ Pratik Adan
EKL
VERME
YAPARKEN
NELER
Teorik Adan
1. Kaln bir kaplama gerekiyor. Bunu en ksa Kalnl kontrol eden nedir? Kalnl zamanda yaparak paradan tasarruf edilebilir. maksimuma karp zaman minimuma indirmek iin ne yaplabilir? 2. Kaplamann her noktada ayn kalnlkta Her noktada ayn kaplama kalnlnn elde edilmesi iin ne gereklidir? olmas gerekiyor (her zaman deil!). 3. Kaplamann hatasz olmas gerekiyor. Kaplamada byle bir mkemmellie nasl ukur, gzenek, prz ve atlak olmamas ulalabilir? gerekiyor. 4. Kaplamann belli koullar salamas stenilen aralklardaki fiziksel zellikleri elde gerekiyor. gerilmenin dk olmas etmek iin neye ihtiya var? gerekiyor. ekme gerilmesinin ve sertliin artlara uygun olmas gerekiyor.
Sayfa 57
UYGULAMA#1: Dier sayfaya gemeden nce sizden, bir kt almanz ve Tablo ki de belirtilen drt duruma yaklamnz yazmanz istiyorum. Bu durumlarda siz ne yapardnz? Eer gerekliyse hafzanz tazelemek iin nceki derslere gz atn. Sizce tabloda kazara eksik braklm bir ey var m? Eer yleyse eksik ne? Bu drt duruma yaklamlarnz yazdktan sonra dier sayfaya geip benim bunlar hakknda ne dediime bakn. Hangi fikirleri bulmutunuz? Bulduklarnz benim anlattklarmla rtyor mu? Sizin bulduklarnz arasnda daha iyi fikirler var m? Eer yleyse bunlar savunmaya hazrlann, nk sizin dersin sonundaki ksa snavda bu tipteki gncel bir probleme yer verdim!
BRNC DURUM: KALIN BR KAPLAMA GEREKYOR

Teorik Bak As: Kaplama kalnl sz konusu olduunda her ey Faraday Yasas na baldr, W = K e T I (Semboller bir sebepten dolay KITe srasnda yazlmamtr). u da dorudur ki, 1 dm lik yzey alan iin kaplama kalnl t, kaplamann younluu ile arpldnda kaplamann arln verir (btn birimler tutarldr). yleyse W = t A ve eer alan A bire eitse W = t olur ( younluktur ). Buna gre t = K e T I olur ve kaplamann kalnl u formlle verilir: t=KeTI/ Eer dier btn zellikler sabit iken kalnl maksimuma karmak istiyorsanz eitliin sa tarafna bakmalsnz: Faraday sabiti K mmkn olduu kadar byk olmaldr. Ama maalesef verilen bir metal iin K her zaman sabittir ve bu konuda bir ey yaplamaz. Ama unutmamalsnz ki baz metaller iin iki K sabiti mevcuttur ve bu durumda deeri yksek olan K y kullanmalsnz. rnein, elektrikle ekil verilen metalin bakr olduunu dnn. Eer bakr ift deerlikli deilde tek deerlikli banyoda kaplayabilirseniz ve iki banyoda da katot veriminin ayn olduu varsaylrsa, verilen belli akm ve srede iki kat daha kaln bakr kaplamas elde edebilirsiniz. Gz nnde bulundurulmas gereken dier etken verimdir (e). Aka grlyor ki e mmkn olduunca yksek veya yapabiliyorsanz %100 e olduka yakn olmaldr. rnein, eer bir tek deerlikli bir banyonun katot verimi %50 ve ift deerlikli banyonun katot verimi %100 ise, tek deerlikli banyonun kullanm size hibir avantaj salamaz. Sonu olarak katot verimliliini arttrmak iin yapacanz her eye deecektir.
Sayfa 58
Bunu nasl m yapacaksnz? 2. Derse gz atmanz neririm! nc etken zamandr (T). Eski klie bir laf vardr: zaman her eyin ilacdr. Bir adan dorudur da ama bu kadar fazla beklemek istemezsiniz! Eer kaplama ince ise, tabi ki ilemin sresini uzatarak kalnln arttrabilirsiniz ama bu herkesin yapabilecei bir eydir. nemli olan ey ok fazla beklemeksizin kaln bir kaplama elde edebilmektir. Bunu yapabilmeniz iin tek ansnz paydaki son terim olan akm younluu (I) olacaktr. (Niye toplam akmla deil de, akm younluu ile allyor? nk 1 dm yzeyden bahsediyoruz.) Paydaki son terim akm younluudur. Eer kaln bir kaplama elde ederken zamandan tasarruf etmek istiyorsanz akm younluu kullanacanz en nemli deikendir. Bu konuya balamadan nce Bancroft Aksiyomunu (2. Ders) tekrar hatrlayalm. Bu aksiyomu deiik kelimelerle yle zetleyebiliriz: Eer katot koullarnn akm younluuna uygun bir ekilde deitirildii dnlrse, belli bir akm younluunda iyi bir metal kaplama elde ediliyorsa, daha yksek bir akm younluunda da iyi bir metal kaplama elde edilecektir.
AKIM YOUNLUU SINIRI

Btn kaplama koullarnda her zaman bir akm younluu snr mevcuttur. Hatrlayacanz zere akm younluu snr, aldnda kaplamann bozulmaya balayaca (hidrojenin beraber kaplanmas veya baka bir sebebe bal olarak yank veya tozumsu olmas) snrdr. ekil 13 Akm Younluu Snr (AYS) ile ne denmek istendiini gstermektedir.
Sayfa 59
Elektrikle ekil verme yaparken, verilen bir kalnl mmkn olan en ksa zamanda elde edebilmeniz iin AYS e mmkn olan en yakn akm younluunda almanz gerekecektir. (bu dier kaplama trleri iin de iyi bir politikadr!) Merak edilen ey ise udur: Eer Bancroft Aksiyomu doru ise, AYS nasl arttrlabilir? 5. Dersten de hatrlayacanz zere her ey difzyon tabakasna (film), tabakann neyi ierdiine ve ne kadar kaln olduuna baldr. Ksaca tekrar gzden geirecek olursak, akm younluu snr direkt olarak katot elektrolit arayzeyinde kaplanan iyonun konsantrasyonuna1 , bu iyonun difzyon katsaysna (iyonun dier molekllerin ve iyonlarn bulunduu bir blgede ne kadar hzl hareket ettiini gsterir) ve difzyon filminin kalnlna baldr. Sembollerle gsterirsek: IL =k D C / Burada k bir sabit, D iyonun difzyon katsays (oda scaklnda yaklak 7,5 x 10-6 cm/sn dir.), C iyonun arayzeydeki konsantrasyonu (uygun birimlerde), ise difzyon filminin kalnldr. Bu kk eitlikte, daha yksek akm younluu snrlar elde etmenin srlar yatmaktadr. nceki eitlikteki gibi dnelim. Sa tarafta zerinde oynama yapabileceimiz ilk deiken difzyon katsays D dir. yonik difzyon her C artyla %2, %3 civarnda arttrlabilir. Tamam. Bu kaplama zeltisini mmkn olduu kadar stmanz gerektii anlamna gelir! Bu temel maddedir ama balantl olarak D, iyon hareketlilii azaltlarak da ykseltilebilir. Peki bu nasl yaplabilir? Ak szl olmam gerekirse, baz bileiklerin viskoziteyi drdnden baka bir ey bilmiyorum. Bu bileikleri bulmak size kalm! kinci deikenimiz iyonun arayzeydeki konsantrasyonudur (C). 5. dersten de bildiiniz zere, deriim farknn difzyon sreci iin bir srme gc olduunu gz nnde bulundurursak, elektrolit ile difzyon tabakas arasndaki yzeydeki deriimi ne kadar arttrrsak difzyon o kadar hzl olacaktr. Genellikle su iinde zlm bir tuzun deriimini suyun scakln arttrarak arttrabilirsiniz. Bu da zeltinin scakln mmkn olduunca arttrmak iin baka bir sebeptir. Tekrar sylemek gerekirse, deriimi arttrmann en nemli yolu, zc zeltinin scakln arttrmaktr. Ama unutmamalyz ki elektrolitteki bir tuzun varl dier bir tuzun znmesini kolaylatrabilir. Bunlar hangi tuzlardr? Tekrar sylemeliyim ki, bana sormayn! Eer bulunacak bir ey varsa bunu kendiniz bulmalsnz!
Daha doru hesap iin bunun belli bir iyonun aktivitesi olmas gerekir, ama burada konsantrasyon da yeterlidir. Sayfa 60
nc deiken difzyon tabakasnn kalnldr (). Bu tabakay ne kadar ince tutarsanz akm younluu snr o kadar yksek olacaktr. Bildiiniz gibi tabaka zeltinin viskozitesini azaltarak inceltilebilir, bu da tabakann karmas iin bir ekilde zeltiyi kartrarak ve scakl arttrarak yaplabilir. Hemen anlalabilecei zere, alma scakln arttrmak etken iin de yararl olmaktadr, bu yzden aklnza ilk gelecek i bu olmaldr. Scakl ne kadar arttrabiliriz? Mmkn olduunca fazla hatta kaynama scaklnn stne! rnein, eer gerekliyse btn ilemi basn altnda yapabilirsiniz. Uygulanan basnca bal olarak (bu i iin bir asal gaz kullanlmas en iyisidir), suyun 14,7 psi da (1,029 bar = atmosfer basnc) 100 C olan kaynama scakln, 85 psi da (5,95 bar) 150 C ye ykseltebilirsiniz! Suyun basncn arttrmann viskozite zerine ok az bir etkisi olur, ama bu suyun daha ok tuzu daha kolay zebilmesini salar. Bu zm pek gerekli olmayabilir, difzyon tabakasn inceltmek ve kartrmak daha kolay ve dzgn bir aredir. Tabakay birok yolla inceltebilir ve/veya kartrabilirsiniz. Tabakay kartrarak (malzemeden geen zeltiyi hareket ettirmek gibi) inceltebilirsiniz. Pompalama, zeltiden gaz geirmek suretiyle kprtmek, malzemeyi dndrmek vb. yollarla bu ii yapabilirsiniz. Tabaka incelir ve sonu olarak daha yksek bir akm younluu elde edilebilir. Ama bu yolla elde edilecek inceltme miktarnn bir snr vardr. Bu snr amak iin tabakay kartrabildiiniz kadar kartrmalsnz. Bunu yapmann bir yolu ultrasonik titreimler kullanmaktr. Baka bir yol ise elektriksel titreimler kullanmaktr. Bunu yapmak iin periyodik ters kutup kaplama, st ste bindirilmi alternatif akm kaplama (superimposed AC plating) ve pulse (ok ksa sreli ok yksek gerilimler vererek, darbeli) kaplama gibi teknikler kullanlabilir. Btn tekniklerde akm ak yn ilkin bir ynde sonra tersinedir. Difzyon filminin olumas normalde bir ya da iki dakika alrken (bkz 5. Ders ) iyonlarn ters ynde hareketi ile kartrldnda olumas olduka zorlar! Eer elektrikle ekil verilen nesne buna uygun ise, andrc kaplama da (abrasion plating) tabakay kartrmak iin iyi bir yoldur. ekil 14 te gsterilen gibi elektrikle ekil verme ile elde edilen basit ekilli bir tp bu tr uygulama iin idealdir. Akkan andrc banyo grevini grmesi iin, ok ince cam taneleri veya silis kumu kaplama banyosunda sspansiyon olarak kullanlabilir. Katot yzeyinden geen andrc paracklarn veya taneciklerin hareketi katot difzyon tabakasn tamamen kartrr ve bu da yksek akm younluklarn kullanlmasna olanak salar. Andrc, yksek hz, arl ve boyutundan dolay kaplamaya gmlmez.
Sayfa 61
Baka bir imkan da yeni denenmeye balayan kpk kaplamadr (foam plating), bu yntemde malzeme srekli olarak paralanan ve deien elektrolit kpkte kaplanr ve bylece srekli bir difzyon tabakas oluumu engellenir. Baka fikri olan var m?
KNC DURUM: KAPLAMANIN KALINLIKTA OLMASI GEREKYOR
HER
NOKTADA
AYNI
Bildiiniz gibi, normalde ortalama bir kaplama her noktada ayn kalnlkta deildir. En iyi dalma gcnde bile kelerde, d kenarlarda ve knt yapan yzeylerde daha fazla metal kaplanma eilimi vardr. Ne yaplabilir? Bu sorunla baa kabilmek iin olduka iyi yntemler bulunmaktadr. lk olarak iyi bir dalma gc olan zelti seeceksiniz ve bu zeltiyi dalma gcn en yksek seviyeye karan koullarda kullanacaksnz. Bundan sonra akm gidericilerini, akm kalkanlarn ve bipolar (ift kutup) etkileri kullanabilirsiniz. Baz durumlarda akm verimini bile istediiniz ekilde deitirebilirsiniz! rnein nikel kaplamada, eer ekil buna uygunsa knt yapan ksm iten soutup burann scaklnn dier yerlerden daha dk olmasn salayabilirsiniz. Watts tipi nikel banyosunda scaklk dtke katot verimi sert bir biimde der, bylece bu blgeye dier blgelerden daha az kaplama yapm olursunuz.
Sayfa 62
Neyse ki birok durumda mkemmel bir kalnlk eitlii gerekmiyor ve belli miktar kalnlk fark gz ard edilebilir oluyor. Aslnda birok durumda byle olmas olduka arzu ediliyor. Ama ne olursa olsun, eer bilimsel yntemlerle elektrikle ekil verme yapmak istiyorsanz, kaplama kalnlnn dzgn olmas veya zel kalnlk dalm olan bir kaplama yapmak iin gereken anot ve kalkanlama dzenlerini kontrol etmek iin gerekli vastalara sahip olmak isteyeceksiniz. Bunun iin aadaki bilgilere ihtiyacnz olacak.
ELEKTRKLE EKL VERME VE SERT KROM KAPLAMA N GEREKEN ANOT DZENLERN HAZIRLAMA METODU
Hata olumasna neden olabilecek bir ekle sahip metalin kesiti, basit asitli bakr slfat zeltisiyle doldurulmu Lucite bir tabla iine yerletirilir. Deneysel olarak dzenlenmi anot seti ve kaplanacak kesit arasndan akm geirilir. Aralarnda 3 mm aklk olan, bir mantar veya baka eit bir izolatr ile desteklenen iki adet #22 bakr u, 1000 ohm/Volt luk yksek direnli bir voltmetreye balanr. Ulardan biri metal kesidine temas ettirilir, dieri ise erilerin yzeyinde dik alarla gezdirilir. Voltmetrede gerilim dmnn ayn olduu okunan yerlerde, akm younluu da yaklak olarak ayn olacaktr. Bu yolla anot ve ask dzenlemeleri en dzgn akm younluu dalmn, dolaysyla metal dalmn elde edecek ekilde hazrlanabilir (Kablo ular arasndaki uzaklk daima sabit olmaldr).
Sayfa 63
Unutmamalyz ki katot yzeyinin belli bir noktasndaki potansiyel de, bu noktada elde edilecek akm younluu miktarnn direkt bir ls olarak kabul edilebilir ve bu yolla kaplama kalnl dalm hakknda bir fikir edinebiliriz. Eer bakr slfat zeltisi kullanmaktan kanmak istiyorsanz, elektriksel iletkenlii olan bir kt kullanabilirsiniz. letken kt, aynen bakr slfat zeltisiymi gibi kullanlr. ekil 16 da gsterildii gibi malzemenin kesidini iletken bir gm boya ile boyayp, hayali anotlar istediiniz yere yerletirebilirsiniz. zolasyon veya kalkanlama olacak yerden ince bir erit, uygun boyutta kesilip karlr. Daha sonra 6 ila 10 volt arasnda gerekli byklkte gerilim uygulayarak katot ve anotlar arasnda elektriksel balant yaplr ve yksek direnli voltmetre yerine vakum tpl voltmetre kullanlarak ayn kablo ucu dzeni kurulur. stediiniz kalnlk dalmnn elde edildii en mmkn dzeni elde edene kadar, dilediiniz gibi oynama ve deiiklik yapabilirsiniz (her seferinde yeni bir kat yapra kullanmalsnz!).
Bu konuda daha mkemmeliyeti olmak istiyorsanz, bazen hakiki boyutlu akm younluu dalm hakknda fikir edinmek isteyebilirsiniz. Bunun iin kt yetersiz kalacaktr, ama kablo ucunu, llen ve belirli miktarlarda hem yatay, hem dikey hareket ettirebilen, mekanik bir dzenee sahip bir Lucite tank kullanlabilir ve bylece her zamanki anotlar kullanlarak boyutlu bir nesne zerindeki gerilim dalm, dolaysyla da kalnlk dalm elde edilebilir. Fakat zel durumlar dnda buna ihtiya duyulmamaktadr. Bu teknik hakknda daha fazla bilgi iin referanslara bakabilirsiniz.
Sayfa 64
NC GEREKYOR
DURUM:
KAPLAMADA
HATA
OLMAMASI
lkin, zayflk dzlemi olarak ta bilinen, keskin girinti yapm keleri kaplarken oluabilecek hatalar zerinde duralm. ekil 17 A da da greceiniz zere, keskin iki boyutlu bir kede, iki yzeyde de normal bir kaplama oluur ve net sonu balantnn zayf olduu noktadaki aortay dzlemidir. Bu yzden burada, gerilme altnda balamakta olan bir hata ortaya kma ihtimali vardr. Bu soruna aikr bir zm, keyi yarap makul byklkte olacak ekilde bir doldurucu ile kapatmaktr. Buna ramen, bir ke yarap olsa bile, zayflk dzlemi (zellikle nikel zeltilerinde, kaplama kalnlnn yarapn uzunluuna eit olduu andan sonra) oluabilmektedir. Bu durum ekil 17 B de gsterilmitir.
Sayfa 65
Bir ke stnde kaplama elde etme ve zayflk dzlemi etkilerini yok etme ya da minimuma indirme problemi yllardr kaplamaclarn ban artmaktadr. Fakat zayflk dzleminin o kadar da zayf olmad bulunmutur. Yaplan testler gsteriyor ki, kaplama banyosu az miktarda ar metal ierdiinde bu dzlem boyunca oluan ba grndnden daha iyi olmaktadr. Bir nikel banyosunda 10 ppm den fazla bakr olmas, bu dzlem boyunca meydana gelen ba oluumunu olduka zayflatmaktadr. Zayflk dzlemi, ke yarap olsa bile olumaktadr, nk normal kaplama koullarnda kaplamann kendisi yarapn giderek azalmasna, sonunda da yok olmasna sebep olmaktadr, bu noktada da zayflk dzlemi olumaya balar. Bu durum ekil 17 C de gsterilmitir. Kumarin gibi mikrodalm arttran bir ilave kimyasal maddenin kullanlmasyla, normal kaplamada oluan keskinlik etkisi olduka drlr ve olduka yksek bir kaplama kalnlna kadar zayflk dzlemi oluumu ortaya kmaz. Akm younluunun arttrlmasnn, kelerde elde edilecek kaplamaya hibir yardm yoktur. Aslnda aratrmalar gsteriyor ki, kelerde bu akm younluuna asla ulalamad dnlrse, 2,15 A/dm den fazla akm younluu kullanmaya ihtiya duyulmamaktadr. Eer kelerdeki zayfln stesinden gelmek istiyorsanz (u an iin iki boyutlu kelerden bahsediyoruz) unlar yapabilirsiniz: 1. Kedeki erinin yarapn en az belirlenen kaplama kalnlna eit yapn.1 2. Kaplama kalnlatka ke yarapnn yok olmamas iin, Kumarin gibi bir dengeleme kimyasal kullann. Bir atlak oluumu balamasna ve belli bir zayflk meydana gelmesine neden olduu iin, boyutlu keskin keler en fazla sorun tekil eden kelerdir. Yine de, kenin d ksm yuvarlatlarak ve iyi bir dengeleme kimyasal kullanlarak bu problemin stesinden gelinebilir. Buna ilaveten bu noktada fazladan kaplama yapmak suretiyle, ke dtan glendirilebilir.
ekil 17 D de gsterildii gibi lehim ile doldurulmu bir ke de kullanlabilir. Sayfa 66
10 ppm.den fazla bakr ieriinden kanmak iin, eer nikel kaplama yapyorsanz, istenmeyen bakr ve dier ar metalleri srekli olarak keltip ayracak miktarda kkrt ierdii iin, kkrt ile depolarize edilmi elektrolitik nikel anotlar kullanmak akllca olacaktr. kinci problem przllk ve dallanmadr. Kaplamada oluan przlln sebebi, bir ekilde kaplama banyosuna giren ve malzemenin stne yerleen ufak paracklardr. Yksek akm younluklar kullanldnda akm bu paracklarn olduu noktalara ekilir ve paracklar iki ynde de bymeye balar. Bir kere baladktan sonra, koullar buna izin veriyorsa bu byme hzlanr ve eitli ynlere doru dallanarak bir aa ekli meydana getirir. Peki, buna sebep olan enerji prensibi nedir? Aikr zm bu paracklar darda tutmaktr. Ama nasl? 1. Elektrikle ekil verme odas tamamen temiz bir oda olmaldr. 2. zeltiye 0,01 mikron ya da daha kk paracklar darda tutacak ekilde mikrofiltreleme yaplmaldr. Filtreleme tankn btn ieriini yaklak olarak saatte iki kere devir ettirecek hzla uygulanmaldr. 3. Btn tanklar mmkn olduu kadar st kapal (rtl) tutulmaldr. 4. Anotlar torbalanm olmal ve/veya diyaframlarn arkasnda olmaldr. Paracklarn varlndan deil de malzemenin boyutlarndan (kenarlar, keler, kntlar) kaynaklanan przll gidermek iin, kalkanlar, akm gidericiler (masrafl ama bazen gerekli olan bir yntem) kullanmak dnda, kaplanrken, yksek noktalardaki metalin bir ksmnn skld, periyodik ters kutuplu kaplama gibi zel akm ekillerinin kullanld kaplama tipleri de kullanlabilir. Eer uygunsa bir tr andrc kaplama da kullanlabilir. Belli durumlarda yksek noktalarda ar bir kaplama oluumu kanlmazdr. Byle durumlarda malzemeyi banyodan karp kaba alanlar trpleyebiliriz, baz durumlarda bu ilemden sonra polisaj da yaplabilir. Bundan sonra malzeme tekrar elektrikle ekil verme banyosuna koyulur. Not: Bunu yaparken tekrar kaplamaya balamadan nce yzeyi aktifletirmeyi etmeyi unutmayn! Aksi takdirde tabakalara ayrlm bir kaplama elde edersiniz ki bu da hatal retime sebep olabilir. Przllk ve dallanma konusunu gemeden nce, unu belirtmeliyim ki bu przlendirme ve dallandrma metal sanat ilerine bir temel oluturabilir. Dallanma geliigzel bir ekilde olmaktadr, ama ilgin ekiller ve boyutlar elde etmek iin belli derecede kontrol edilebilir ve iyi kontrol edilirse bu i bir sanat olarak kabul edilebilir.
Sayfa 67
Gnmzde, birok sanatkr inansn veya inanmasn elektrikle ekil vermeyi bir sanat olarak kullanmaktadr. Bu yzden size sorun karabilecek her eyin kt olduunu dnmeyin. nc sorunumuz gzenekliliktir. Gzenekler gaz baloncuklarnn veya iletken olmayan paracklarn varlndan kaynaklanmaktadr. ekil 18 de kaln altn kaplamasnda gaz baloncuundan kaynaklanan bir gzenek gsterilmektedir. Grlecei gibi gzenek oluabiliyorsa przllkte oluabilir. Gzenek oluumundan kanmak iin: 1. zeltiyi temiz tutmak iin ok dikkatli olun. 2. Hidrojen gaz oluumunu engelleyin. 3. Uygun bir nemlendirici kullann. 4. Yzeyi kapsayan bir kartrma yapn. Birinci madde hakknda aklama yapmaya gerek yoktur. kinci madde bir miktar hidrojen peroksit (nikel sz konusu olduunda) (burada olduka dikkatli olunmaldr), bir miktar nitrat veya baka tr bir inhibitr kullanm anlamna gelmektedir. nc madde nemlidir, nk nemlendirici madde gaz baloncuklarnn klmesini ve yzeyde daha az yer kaplamasn salayacaktr. Drdnc madde hakknda da aklama yapmaya gerek yoktur. Bununla birlikte yzeydeki kartrmann geliigzel durumda olmasna dikkat edilmelidir. Eer bu olmazsa retilen baloncuklardan oluan dzenli bir hat yzeyde kaplama hatlar olumasna sebep olacaktr.
Sayfa 68
DRDNC DURUM: SALAMASI GEREKYOR
KAPLAMANIN
BELL
ARTLARI
Kaplama kalnl nemli bir problem deildir. Belirli bir kalnlkta kaplamann nasl elde edilebileceini zaten biliyorsunuz. En nemli artlardan biri izin verilen i gerilme miktardr. Kaplamann ekme gerilmesinin 6000 psi nin (420 bar) zerine kmamas gerekmektedir. Ayn zamanda ters yndeki sktrma etkisinin de birka yz psi nin stne kmasna da izin verilmemelidir. deal olan tabi ki gerilmenin sfr olmasdr. ekme gerilmesi kt bir etkendir nk: 1. Eer kalc bir mandrel kullanldysa karma srasnda sorunlara yol aar. 2. Eer ekme gerilmesi ok yksekse kaplamada atlaklar oluabilir ya da mandrelden syrlabilir (fiziksel olarak mmknse). 3. Malzeme mandrelden karlrken hasar grebilir. 4. lerleyen zamanlarda d ekme gerilmesi altnda bozulmalar olabilir. 5. Sktrma gerilmelerinin yksek olmas hatal kaplama oluumuna iarettir. Gerilimin sktrc olmasnn sebebi kaplamann iinde belli miktarda metal olmayan madde olmasdr. Bu, metalik yapy ve kuvveti zayflatr. Bu yzden, verilen alma koullarndaki elektrikle ekil verme banyolarndan elde edilen kaplamann gerilme miktarn lp belirlemek nemlidir. Bir test aleti gereklidir ve bu alet ok dikkatli kullanlmaldr. Kullanma skl tabi ki tankta yaplan i miktarna ve alma koullarna baldr. Baz durumlarda haftada bir test etmek yeterliyken bazlarnda drt saatte bir test etmek bile yetmeyebilir. Normalde ilk 2,5 mikronluk ksmda oluan ortalama gerilme olduka yksektir. Bunun sebebi iyonlarn uyum salamak zorunda olduu yabanc yzeydeki atomlar ile kaplanan iyonlar arasndaki ilk tepkimedir. Bundan sonra gerilme, kullanlan kaplama zeltisinin bileimine ve pH, scaklk, akm younluu ve bilinmeyen kirletici maddelerin varl gibi kaplama koullarna bal olarak, sabit bir deere ulancaya kadar der. Bu durum genellikle kaplama kalnl 25 50 mikrona ulatnda gerekleir. Pek ok durumda bu bizi en ok ilgilendiren gerilme lsdr.
Sayfa 69
Gnmzde btn l aletleri sadece lm yaplmadan nce ulalm kalnlktaki kaplamann ortalama gerilme miktarn lmektedir. Bu her zaman aklda tutulmaldr. Eer anlk gerilmeyi (ok ince bir tabakann kapland andaki gerilme miktar) lmek istiyorsanz, matematiksel hesap yntemleri kullanmalsnz ki bu da derslerimizin kapsam dnda kalmaktadr. Daha fazla bilgi iin referanslara bakabilirsiniz. Sizin burada yapmak istediiniz asl ey, bu ekme gerilmesini mmkn olduu kadar dk tutmaktr. ekme gerilmesini dk tutmak iin: 1. Dk ekme gerilmesi yaratan zeltiler kullann. rnein slfamatl nikel banyosu tm klorr nikel banyosundan ok daha az bir ekme gerilmesi yaratr. 2. ekme gerilmesini minimuma indiren koullarda kaplama yapn. Yksek alma scakl ekme gerilmesini drme eilimindedir. Yksek akm younluklar ekme gerilmesini arttrabilir de arttrmayabilir de. Verilen bir banyoda en iyi sonular elde etmek iin gereken koullar ok iyi bilmelisiniz. Gerilmeyi kontrol ederken bazen, gerilme konusunda avantaj salamak iin zamandan fedakrlk etmek zorunda kalabilirsiniz. Eer zeki biriyseniz bazen de etmezsiniz! 3. Gerilmeyi arttrc yabanc maddeleri banyodan uzak tutun. Az bir miktar kaplamann i gerilmeyi arttrmaya yetebilecek birok yabanc madde mevcuttur. Gerekte, bu yabanc madde varlndan pratik bir ekilde haberdar olmak iin ekme gerilmesini lme zmlerden biridir! Eski szlerden birini tekrar edecek olursak: yi ev idaresi, ufak detaylara dikkat etmek, gzlem yapmak, dnmek ve yapmak! 4. Eer gerekliyse, mmkn olduu kadar az miktarda gerilmeyi drc madde kullann. Dier her eye ramen bu taktie gerek duyulabilir. Sakarin, di-benzen slfonat vb. katk maddeleri dikkatlice kullanlmal ve ar kullanmdan kanlmaldr. ekme kuvveti ve sertlii ile ilgili artlarn salanmas ok zor bir i deildir. eitli tipteki elektro kaplamalarn ekme gerilmeleri hakknda bilgi edinmek iin referanslara bakabilirsiniz. Bu konuda, bakr ve nikelle ilikili olarak, Amerikan Elektro-kaplamaclar ve Yzey lemciler Topluluu, Ulusal Standartlar Brosu (American Electroplaters and Surface Finishers Society - AESF, National Bureau of Standarts) ve dier kurulular tarafndan byk almalar yaplmtr. Sertlik verileri bu tablolarda bulunacaktr. Referanslara bavurabilirsiniz. 5. Derse de tekrar gz atmanz faydal olacaktr.
Sayfa 70
yi (ve karl!) bir elektrikle ekil verme ilemi yapmann baz temel noktalarn zetleyecek olursak: 1. yi temizlik (neredeyse kusursuza yakn!). 2. Yksek metal konsantrasyonlar. 3. Yksek scaklklar. 4. Yksek akm younluklar. 5. Yksek kartrma hzlar. Dk tutmanz gereken tek ey ise kaplamann ekme gerilmesidir!
Elektrikle ekil verme konusunu bitirmeden nce hayal gcnz arttrmak iin elektrikle ekil verme ile yaplabilecek eylerin bir ksmnn listesini veriyorum: Anotlar, aerofolyolar, otomobil gvde paralar, bant aletleri, krkler, kutular, kartu kutular, kk kutular, saat kadranlar, kahve filtreleri, takma diler, diyaframlar, matrisler, amandralar, elektroteypler, s deitiricileri, mcevherat ve yeni taklar, lamba tabanlklar, manifoltlar, damgalama aletleri, kalplar, boru aksesuarlar, uaklarda kullanlan pitot tpleri, piston kubbeleri, pervane kanatlar, radar, radyo ve televizyon paralar, reflektrler, rulolar, sac ve eritlar, plak stampalar, tanklar, transformatr ekirdekleri, borular, kablolar, venturi azlklar, kaynak ular. Sanrm elektrikle ekil vermenin uygulamada snrsz bir alan olduunu grmsnzdr! Bu konuda aklnza gelecek sadece ufak bir fikir sizin iin karl bir iin balangc olabilir. Gerekte, bir milyoner olabilirsiniz. Ve ben de bir zamanlar benim rencim olduunuz iin vnrm. imdi dersi ksaca tekrar edip ksa snava geebilirsiniz. yi anslar!
Sayfa 71
SELM REFERANSLAR KAPLANMASI ZOR OLAN METALLERN KAPLANMASI

Ders Kitab: L. J. Durney, Editr, Electroplating Engineering Handbook, 4. Bask, Van Nostrand Reinhold Company, New York, NY, 1984. Metal Finishing Publications, 360 Park Avenue South, New York, NY 10010, (212) 6333199 ten temin edilebilir. Rehber Kitap M. Murphy, Editr, Metal Finishing Guidebook & Directory, 2003 Edition, Metal Finishing Publications, Elsevier Science Inc, 360 Park Avenue South, New York, NY 10010, (212) 633-3199. Makale: I. Friedman, Plating, 54, 1035 (1967). Raporlar: Plating Copper On Aluminum: (Phosphoric anodizing method) NASA Report SP5025, 1966 Plating on Magnesium-Lithium Alloy: NASA Brief 65-10294. Write to NASA, Code AGP, Washington, DC 20546
ELEKTRKLE EKL VERME

Ders Kitaplar: P. Spiro, Electroforming, 2nd Edition, 1971, (revised), Draper Publications. Basks tkendi, ama iyi bir kitap dkkannda bir kopyasn bulabilirsiniz. L. J. Durney, Editr, Electroplating Engineering Handbook, 4th Edition, Van Nostrand Reinhold Company, New York, NY, 1984. 16. Blm bu konu iin mkemmel bir giritir. Bu blmde iyi bir referans listesi mevcuttur.
Sayfa 72
SELM REFERANSLAR (DEVAM)

Rehber Kitap: M. Murphy, Editr, Metal Finishing Guidebook & Directory, 2003 Edition, Metal Finishing Publications, Elsevier Science Inc, 360 Park Avenue South, New York, NY 10010, (212) 633-3199. Seilmi Makaleler R. Thagapon, et al, Metal Finishing, 69, Aralk, 43 (1971). Daha dz elektroform elde etmek iin andrc kaplama. L. Lowry, Plating, 58, 199 (1971). Foto elektrikle ekil verme cevap olabilir. J. Dini, et al, Metal Finishing, 68, Eyll, 52 (1970). Elektoformlanm Paralar L. F. Spencer, Metal Finishing, 71, (2) 64 (1973), 71, (3) 54 (1973), 71 (4)(1973). Eelktroformlamayla ilgili geni bir kaynakayla birlikte blmlk bir eletiri. J. M. Notley, et al, Trans.Inst. of Metal Finishing, 50, (1) 6 (1972). Eleftroformlamann teorik ynleri. G. Dibari, Metal Finishing, 88 (1) 35 (1990). Las Vegas Elektrikle ekil verme Sempozyumu Raporu. S. J. Haris, et al, Trans. Inst. of Metal Finishing, 49, 205 (1971). J. Logsdon, Plating & Surface Finishing, 77, (3) 22 (1990). Byk objelerin elektroformlanmas. Kitapklar: Nickel Electroforming, International Nickel Co. Inc., Park 80 West-Plaza Two, Saddle Brook, NJ 07662. Bu bilgi verici kitapktan bir kopya edininiz.
Sayfa 73
DERS 17 SINAV
(10) 1. Baz metallerin kaplanmasnn zor olmasnn sebebi nedir? (10) 2. Adm adm aklama yaparak aluminyum zerine kaplama iin pratik bir teknik aklayn. (10) 3. Inconel paralar 2,5 mikron altnla kaplamak iin bir sipari aldnz. Bunu nasl yaparsnz? (10) 4. Elektrikle ekil vermenin avantajlar nelerdir? Dezavantajlar nelerdir? (15) 5. Elinizde aadaki ekilde bir para var. Para kendi arln destekleyebilmeli (bakr veya nikel kaplama) ve i ksm korozyona kar dayankl olmal. 10 tane sipari edildiyse bu paray nasl reteceinizi aklayn. 1000 tane sipari edildiyse bu paray nasl reteceinizi aklayn. Her adm detayl olarak aklayn ve mum kullanmnn 25 mikrondan daha dk toleranslar iin genelde iyi olmadn hatrlayn.
(10) 6. Elektrikle ekil verme ile yapabileceiniz bir ey bulun ya da dnn. Bunu nasl gerekletireceinizi anlatn. (10) 7. Baz tipik ayrma zeltilerini tanmlayn ve nasl altklarn aklayn. (15) 8. Bir Watts banyosunda nikel kaplama yaplyor, difzyon katsays 7,0 x 10-6 cm/sn, = 25 mikron kalnlnda, Nikel iyonlar konsantrasyonu 1 M dr. Akm younluu snr 5,38 A/dm dir. Eer kartrma yoluyla = 2,5 mikrona drlr, nikel deriimi ise 1,2 Molara karlrsa, yeni akm younluu snr ne olacaktr? (10) 9. Elde ettiiniz elektrikle ekil verilmi paralarn tutarl bir ekilde yksek kaliteli olmalar iin alnmas gereken nlemlerden bazlarn aklayn.
Sayfa 74

17

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

17

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

17.

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

ZOR METALLERN KAPLANMASI

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

ALUMNYUM ZERNE KAPLAMA

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

ALUMNYUM VE ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA ZNKAT METODU

alma scakl aral

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

MODFYE EDLM ZNKAT BANYOLARI

Demir klorr kristalleri

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

ALUMNYUM ZERNE KAPLAMA ANOTLAMA TEKN

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

BERLYUMBAKIR ZERNE KAPLAMA

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

KURUNLU PRN ZERNE KAPLAMA

KURUN VE KURUN ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA

MAGNEZYUM VE MAGNEZYUM ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA

MAGNEZYUM VE MAGNEZYUM ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA NKOYA DALDIRMA METODU

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

15 saniye ila 5 dakika sreyle daldrn.

30 saniye ila 2 dakika sreyle daldrn.

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

Hafif hava kartrmas

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

Sadece katot ubuk kartrmas Akm younluu

MAGNEZYUM VE MAGNEZYUM ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA DALAMA METODU

Yzey aktif madde ( sodyum lauril slfat) . Akm younluu

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

Hidroflorik asit (konsantre) . Sodyum hipofosfit

Amonyum hidroksit (%30) . Scaklk . . .

Bu anti korozyon ileminden sonra durulayp kurutun.

NKEL VE NKEL ALAIMLARI ZERNE KAPLAMA

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

Nikel elektrotlar karbonsuz tipte olmaldr. Sayfa 18

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

Bu bir daldrma ilemidir. Malzemeyi aktivatre 10 saniye sreyle daldrn.

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

TABLO 1. NKEL VE NKEL ALAIMI TPLER VE NERLEN AKTVASYON LEMLER

ISIYA DAYANIKLI METALLER ZERNE KAPLAMA

MOLBDEN ZERNE KAPLAMA

MOLBDEN ZERNE KAPLAMA KOBALT FLA METODU

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

MOLBDEN ZERNE KAPLAMA KROM FLA METODU

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

12. Adm: Nikel Kaplama Nikel banyosunda kaplayn.

TUNGSTEN ZERNE KAPLAMA 1. METOT

TUNGSTEN ZERNE KAPLAMA 2. METOD

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

TANTAL VE NYOBYUM ZERNE KAPLAMA

Metil alkol (salt) Akm younluu Katotlar Sre . Scaklk . . .

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

DKME DEMR ZERNE KAPLAMA

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

NTRATLI (AZOTLU) ELKLER

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2

KROM STNE KROM KAPLAMA

zel Kaplama Teknikleri, Blm 2