4.

NTE : TRK NKILBI DERS NOTLARI

A) TRK NKILBININ GENEL ZELLKLER nklp; Bir devletin dayand ilkelerin ve toplumun yaam dzeninin hzla ve ileriye dnk olarak deitirilmesine denir.Yine inklp,an ve toplumun ihtiyalarna cevap veremeyen eski dzenin bir halk hareketiyle,zorla,yklarak yerine ada bir dzenin kurulmasdr. Trk nklbnn zellikleri 1) Trk nklb, dirili ve yenilik hareketidir. 2) Milli bamszlk ve milli egemenlik mcadelesidir. 3) eride sultan ve halifeye, darda igalci glere kar mcadele edilmitir. 4) Trk nklbnn sonunda yeni bir devlet ortaya kmtr. Atatrk nklplarnn Amalar Milli bamszl gerekletirmek, Milli kimlii korumak, Trk medeniyetini ada medeniyet seviyesinin zerine karmak, Trk Milletinin refah seviyesini ykseltmek, Trkiyenin demokratiklemesini salamak, Milli egemenlik ilkesini yerletirmek, Modern toplumlara ait deer yarglarn Trkiyede yerletirmek, Osmanl Devletinden kalm ve halkn ihtiyalarna cevap vermeyen messeselerin yerine ada messeseler kurmak, Atatrk lkelerinin yerlemesini salamak.

Ayhan SNMEZ Tarih retmeni

TBMM,Lozan Konferansna katlacak smet Paa bakanlndaki Trk Heyetinden; Kapitlasyonlar, Ermenilerin Douya ynelik toprak taleplerinden (Ermeni yurdu) asla taviz vermemesini ; grmelerde kendisine Misak- Milliyi temel almasn istemitir. Trkiye,Mondros Atekes Antlamas ve Sevr Antlamasnn kara lekelerini sava meydanlarnda verdii mcadelelerle tarihten silmitir.Bu sebeple egemen ve bamsz bir devlet olarak Lozan Bar Konferansndan ayrlmak istemitir. smet Paa,Trkiyenin bu isteklerini ok strap ektik,ok kan akttk.Btn meden milletler gibi hrriyet ve istikll istiyoruz. szleriyle dile getirmitir. Bilgi Notu : smet Paa,Lozan Konferansnn i tzk almalarnda; --Trkenin de Franszca ve ngilizce gibi konferans dili olmasn --Komisyon bakanlklarndan birinin de ngiltere,Fransa ve talyann yannda Trkiyeye verilmesini nermitir. smet Paa,bu nerileriyle konferansta uluslararas eitlik kurallarna uyulmasn salamaya almtr. Yaplan bar grmelerinin sonucunda tilf devletleri,31 Ocak 1923te Trk Heyetine bir bar tasla sundular.Ancak bu taslakta; Boazlar Musul Sorunu Kapitlasyonlar Ermeni Yurdu D Borlar
konularnda Trkiyenin karlarna aykr maddelerin yer almas nedeniyle Trk Heyeti bunu kabul etmedi. tilf devletlerinin,zellikle kapitlasyonlarn devamnda srar etmesi Lozan bar grmelerinin 4 ubat 1923 te kesilmesine neden oldu.smet Paa, Trk Heyeti ile birlikte Trkiyeye dnd.

B) SYAS ALANDA YAPILAN NKILPLAR

1.Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922) Saltanatn Kaldrlmasnn Sebepleri; a) Saltanat ynetiminin,milli egemenlik ilkesine ters dmesi. b) tilaf Devletlerinin,TBMM Hkmeti ile birlikte stanbul Hkmetini de,svirenin Lozan kentinde yaplacak bar grmelerine davet etmesi tilf devletlerinin Lozan Bar Konferansna iki Trk hkmetini birlikte armalarndaki ama; I.nn Sava sonras dzenledikleri Londra Konferans (23 ubat-12 Mart 1921)nda yapamadklar eyi yani iki Trk hkmetini birbirine drmekti. c) Padiah ve stanbul Hkmetinin Sevr Antlamas'n onaylam ve Milli Mcadele aleyhindeki btn faaliyetleri desteklemi olmas. rnein;TBMM Hkmetine kar bizzat kendisinin ayaklanma karmas (Kuvay- nzibatiye Ayaklanmas vb.),Mustafa Kemal ve dier Milli Mcadele liderlerini isyanc olarak deerlendirip Trk Milletinin gznden drmeye almalar,Erzurum Kongresi yaynlandktan sonra Mustafa Kemal,Rauf Orbay ve Refet Bele hakknda tutuklanma karar karlmas,Sivas Kongresini basp datmakla Elz Valisi Ali Galip Beyi grevlendirmeleri vb. d) lkemizde iki hkmetin bulunmasnn (TBMM Hkmeti ve stanbul Hkmeti) Trkiyenin milli menfaatlerine zarar vermesi. 1 Kasm 1922'de TBMMde,oybirliiyle Saltanat kaldrld.stanbuldaki Son Osmanl Hkmeti (Tevfik Paa Hkmeti) istifa etti.Son Osmanl Padiah Vahdettin,17 Kasm 1922de bir ngiliz gemisine binerek lkeyi terk etti. Saltanatn Kaldrlmasnn Sonular: 623 yllk Osmanl Devleti,hukuki olarak sona ermitir. Milli egemenlik ilkesinin gereklemesinin nndeki en byk engel yani saltanat ynetimi ortadan kalkmtr. tilaf Devletleri'nin Lozan Bar Konferans'nda ikilik karma planlar suya dmtr. Saltanatn kaldrlmas ile Devlet Bakanl Sorunu ortaya kt. Bilgi Notu : Trkiyede liklie geiin ilk aamas,1 Kasm 1922de Saltanatn kaldrlmasdr. LOZAN BARI KONFERANSI VE ANTLAMASI (24 Temmuz 1923) Kurtulu Savanda kazandmz askeri baarlarn ardndan 11 Ekim 1922de imzalanan Mudanya Atekes Antlamasndan sonra tilf devletleri, TBMM Hkmetini svirenin Lozan kentinde toplanacak olan bar konferansna davet ettiler. Lozan Bar Konferans ve Antlamas, I.Dnya Savan tam anlamyla sona erdiren antlama zellii tamaktadr. tilf devletleri,Lozan bar grmelerine hem stanbul Hkmetini hem de TBMM Hkmetini armlardr.ki Trk hkmeti arasnda ikilik kartmay hedefleyen bu adm 1 Kasm 1922de Saltanatn kaldrlmasyla boa kartlmtr. 20 Kasm 1922de Lozanda toplanan konferansta Trkiyeyi ;Dileri Bakan smet Paa,Sinop Mebusu (Milletvekili) Rza Nur ve Trakya Mebusu Hasan (Saka) Beyin bulunduu Trk Heyeti temsil etmitir. Lozan Bar Konferansna Katlan Devletler ar yapan devletler Fransa,ngiltere,Japonya,talya Tm grmelere katlanlar Trkiye,Yunanistan,Yugoslavya,Romanya Boazlarla ilgili grmelere Sovyet Rusya, Bulgaristan, Ukrayna, Grcistan katlanlar Ticari szlemelere Belika,Portekiz katlanlar Gzlemci Devlet Amerika Birleik Devletleri (ABD)

Trk Heyetinin Lozandan dnmesinden sonra Mustafa Kemal Paann emriyle Trk ordusu Boazlar ve Musul zerine taarruz iin harekete gemitir. Ancak,tilf devletleri,yeni bir savaa girmeyi gze alamam ve grmeleri 23 Nisan 1923te tekrar balatmtr. Bilgi Notu : Lozan Bar Konferansnn kesintiye urad dnemde lkemizde meydana gelen iki nemli olay ; a) 17 ubat-4 Mart 1923 tarihleri arasnda ii,ifti,sanayici ve tccarlardan oluan 1135 delegenin katlmyla Mustafa Kemalin bakanlnda zmir ktisat Kongresi toplanmtr. b) Trk Ordusu harekete geirilerek,Musul ve Boazlar zerine yrmek iin hazrlklara baland. Lozan Bar Koferansnn 2.dnem grmeleri 23 Nisan 1923te balam, 24 Temmuz 1923te Lozan Bar Antlamasnn imzalanmasyla sonulanmtr. LOZAN BARI ANTLAMASININ MADDELER TRK-YUNAN SINIRI : Trkiye ile Yunanistan arasndaki snr,Meri nehri kabul edilecek,Yunanistan sava tazminat olarak Meri nehrinin batsndaki Karaaa topran Trkiyeye verecektir. Not : Trkiyenin Bat snrlar kesin olarak Lozan Bar Antlamas ile izilmitir. TRK-YUNAN NFUS MBADELES (Nfus Deiimi):Trkiyedeki Rumlarla Yunanistandaki Trkler karlkl yer deitirecek.Ancak,Bat Trakyadaki Trkler ile stanbuldaki Rumlar bu deiimin dnda tutulacaktr. EGE ADALARI: Egede Gkeada(mroz),Bozcaada ve Tavan adalar Trkiyeye braklmtr.Rodos,Oniki Ada ve Meis Adas talyaya verildi.Limni, Midilli,Sisam,Sakz,Nekerya,Semadirek gibi Ege adalarnn silahszlandrlmak kaydyla Yunanistana ait olduu kabul edildi.Kbrsn ngiltereye ait olduu kabul edildi. BOAZLAR :Boazlar,bakanln bir Trk yenin yapt,btesi ayr olan Uluslararas Boazlar Komisyonu tarafndan ynetilecektir.Bu komisyon, Boazlar dan geii denetleyecekti.Boazlarn iki yakas askerden arndrlacak,tarafsz blge haline getirilecekti.Bar dneminde Boazlardan asker ve her trl ticar geminin geii serbesttir.Sava dneminde ise,Trkiye savaa girerse boazlarda istedii gibi davranabilecekti. Not : Uluslararas Boazlar Komisyonunun kaldrlmamas,Trkiyenin egemenlik haklarna aykrdr.Misak- Milliye ters den bu duruma 20 Temmuz 1936da Montr Boazlar Szlemesi ile son verilecektir. IRAK SINIRI VE MUSUL SORUNU :Musul konusunda anlama salanamad. Trkiye ile ngiltere arasnda grlmek zere sonraya brakld. Not : Lozanda belirlenemeyen tek snr Trkiyenin Irak snrdr.

Ayhan SNMEZ Tarih retmeni

SURYE SINIRI: TBMM Hkmeti ile Fransa arasnda imzalanan 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlamasndaki ekliyle kabul edildi. Not :Hatay,1939 ylnda Trkiyeye katlmtr.Ayrca,Sleyman ahn mezarnn bulunduu,Milli snrlarmz dndaki tek Trk Topra olan Caber Kalesi Trk askerlerince korunacaktr. KAPTLASYONLAR: Kapitlasyon;yabanclara hukuk,ekonomik,siyas vb. alanlarda tannan imtiyaz (ayrcalk) ve muafiyetlerdir. Tam bamszlmz engelleyen ve lkemizi yar smrge durumuna dren yabanclarn bu haklar btnyle ortadan kaldrld.Trkiye'de i yapacak yabanc irketlerin,Trk yasalarna uymas kabul edildi. Not: Lozan Bar Konferansnda btn ynleri ile Trkiyenin istedii gibi zmlenen en nemli konu kapitlasyonlarn kaldrlmasdr. OSMANLI DI BORLARI : Osmanl Borlar,Osmanl Devletinden ayrlan (ilk bor almnn balad 1854ten sonra) devletlere yzlmleri ve gelirlerine orantl olarak pay edildi.Trkiye'nin payna den borlarn, faizsiz taksitlerle ve kat para (Frank veya Trk liras) zerinden denmesi kabul edildi. Bilgi Notu :Osmanl Devletinde,yabanc devletlerin alacaklarn tahsil etmek amacyla 1881 'de kurulmu olan Duyun-u Umumiye (Genel Borlar) daresinin lke iindeki tahsilata dayal ilemlerine son verilmitir.Duyun-u Umumiye daresi,kurumsal anlamda varln srdrse de,Trkiye2nin dedii bor taksitlerini alacakl devletlere ulatran bir arac kurum haline gelmitir. Not: Trkiye,Osmanl Devletinden kalan kendi payna den borcunu,1954'e kadar dzenli taksitler halinde deyerek bitirdi. YABANCI OKULLAR: Lozan Bar Antlamas ile beraber Yabanc Okullar,Trkiye Cumhuriyeti hkmetine balanmtr.Trkiye Devletine de bu okullarla ilgili yasal dzenleme yapma yetkisi vermitir.Yabanc okullara ana dilde eitim yapma hakk,Trke dersinin de retilmesi kayd ile,tannmtr. Bilgi Notu : 3 Mart 1924te karlan Tevhid-i Tedrisat (Eitim-retim Birlii) Kanunu ile beraber,Yabanc Okullar Milli Eitim Bakanlna balanmtr. 1926da bu okullarda Tarih,Trke ve Corafya gibi kltr derslerinin Trk retmenlerince ve Trke okutulmas kabul edilmitir.Yine bu okullarn Milli Eitim Bakanl mfettilerince denetlenmesi esas alnmtr.Yabanc okullarda din propaganda ve misyonerlik faaliyetleri yasaklanmtr. ORTODOKS PATRKHANES : Lozan Bar Antlamasnda,Fener Rum Patrikhanesi stanbulda faaliyetlerini srdrecektir. maddesi yer almtr. Trk Hkmeti,bu patrikhanenin yurt dna karlmasn istemi ise de bunu baaramamtr.Fakat,Patrikhane ekmenik (uluslararas dini lider) zelliine son verilmitir. Not :17 ubat 1926'da karlan Trk Medeni Kanunu ile Patrikhane'nin aznlklar zerindeki aile hukukuna ilikin (Evlenme,boanma,nafaka,miras paylam vb) yetkileri tamamen sona erdirilmitir. SAVA TAZMNATI : Yunanistan,Anadoluya verdii zararlar karlnda tazminat olarak Meri Nehrinin batsnda yer alan Karaaa Trkiyeye brakmtr. ngiltereye I.Dnya Sava ncesinde iki sava gemisinin (Sultan I.Osman ve Readiye) karl olarak dediimiz; ancak alamadmz gemiler sava tazminat olarak saylmtr. STANBULUN BOALTILMASI : 6 Ekim 1923 tarihi,stanbulun tilaf devletlerince tamamen boaltld gn olmas nedeniyle stanbulun Kurtulu Gn olarak kutlanmaktadr. Not : stanbulun kurtulmasndan sonra bakentin stanbul olmas yolunda gr bildirenler kmtr.Bu tartmalara son vermek iin kinci Meclis 13 Ekim 1923te Ankarann bakent olmasn onaylamtr. Notlar: 1- Trkiyenin dou snr srasyla 3 Aralk 1920 Gmr,16 Mart 1921 Moskova ve 13 Ekim 1921 Kars Antlamalar ile belirlenmi olup,bu snrlar ve antlamalar Lozanda tasdik edildi. 2- Trkiye-ran snr,1639 Kasr- irin Antlamas ile belirlenmiti.Bu snrlar Lozanda aynen tasdik edilmitir.

Aznlklara tannan ayrcalklar,bu antlama ile kaldrlmtr.Aznlklarn,Trk vatanda olduu kabul edilmitir. Osmanl Devletinden kalan asrlk sorunlardan ou zmlenmitir. Lozan Bar Antlamas, smrge altnda bulunan milletlere bamszlk yolunda rnek tekil etmitir. Sevr Antlamas,uluslar aras alanda geersiz kabul edilmi ve Misak- Milli byk lde gerekletirilmitir. Ermeni iddialarnn uluslar aras alanda geersiz olduu kabul ettirilmitir. lkemiz snrlar o gn iin Irak snr hari belirlenmitir. Hasta Adam ve Dou Sorunu(ark Meselesi) gibi kavramlara son verilmitir. ngilterenin Orta Dou ile ilgili planlarn bozmutur. Bat Trakya ve Ege Adalar alnamad. Lozan Bar Antlamasnda Musul ve Hatay topraklarmz,Misak- Milli snrlarmz dnda kald. Ankarann Bakent Olmas (13 Ekim 1923) : Lozan Bar Antlamasnn 23 Austos 1923te TBMM tarafndan onaylanmasndan sonra stanbul,tilf devletleri tarafndan 6 Ekim 1923te tamamen boaltlmtr.Bu durum,yeni devletin bakentinin neresi olaca konusunu gndeme getirmiti.Sonunda TBMM, kard yasayla 13 Ekim 1923te ANKARAy Trkiyenin Bakenti iln etmitir. CUMHURYETN LNI (29 Ekim 1923) Cumhuriyetin lnn Hazrlayan Etkenler (...Adm Adm Cumhuriyet...) 1876 tarihli Kanun-u Esasi ve I.Merutiyetin iln ile lkemizde anayasal sisteme geilerek cumhuriyet ve demokrasi kavramlarnn yerlemesi. 22 Haziran 1919 tarihinde Amasya Genelgesinde Milletin bamszln, yine milletin azim ve karar kurtaracaktr. maddesiyle Cumhuriyet ynetiminin ilk iaretinin verilmesi. 23 Temmuz-7 Austos 1919 tarihleri arasnda Mustafa Kemalin bakanlnda toplanan Erzurum Kongresinde Kuvay- Milliyeyi mil,,milli iradeyi hakim klmak esastr. maddesi ile milli iradenin hakim klnaca, lkenin igalden kurtarlmasndan sonra ynetim eklinin Cumhuriyet olacana vurgu yaplmas. 23 Nisan 1920de Ankarada alan TBMMnin,milli egemenlik ilkesini temel prensip olarak kabul etmesi. 20 Ocak 1921 tarihli Yeni Trk Devletinin ilk anayasas olan Tekilt- Esasiye Kanununda Hakimiyet,kaytsz artsz milletindir. ifadesi ile egemenlik hakknn kesin olarak millete ait olduunu belirtilmesi. 13 Ekim 1923te Ankara'nn bakent olmas. 20 Kasm 192224 Temmuz 1923 tarihleri arasnda dzenlenen Lozan Bar Konferansnn baaryla sonulanmas ve 24 Temmuz 1923te imzalanan Lozan Bar Antlamasnn, TBMM tarafndan 23 Austos 1923te onaylanmas. 1 Kasm 1922de Saltanatn kaldrlmas,Son Osmanl Hkmeti olan Tevfik Paa Hkmetinin istifa etmesi,padiahn da lke dna kmas. Cumhuriyetin lnnn Nedenleri: Milli egemenlik ilkesinin gerekletirilmesini salamak, Saltanatn kaldrlmasyla ortaya kan Devlet bakanl sorununu zmek, 23 Nisan 1920de TBMMnin almasyla kurulmu olan Yeni Trk Devletinin rejimini (ynetim biimi) belirlemek ve bu konudaki tartmalara son vermek Yeni Trk Devletini adalatrmak ve Batl devletlerde yaygn olan milli egemenlii (Cumhuriyet) Trk Milletine benimsetmek, Meclis Sisteminden doan problemleri gidermek (Meclis Hkmeti sistemine gre bakanlarn seimle belirlenmesi,bir hkmet kurulmasnn ok uzun srmesi ve icraatlarn gecikmesi.) Ynetimdeki yetki ve sorumluluklar tam olarak belirlemek, 1923 sonbaharnda Fethi Bey bakanlndaki Bakanlar Kurulunun grevden ayrlmas ve bir hkmet bunalmnn ortaya kmas, Mustafa Kemal Paa, Amasya Genelgesinden itibaren milli egemenlii amalayan bir siyaset takip etmesidir. Cumhuriyetin lannn Sonular: Yeni Trk Devleti'nin ve rejimin(ynetim biimi) ad konuldu.Rejim hakkndaki tartmalar sona erdi. 1921 Anayasasndaki en nemli deiiklikler Cumhuriyetin iln ile yapld. Cumhuriyetin ilan ile Anayasada yaplan nemli deiiklikler unlardr; Trkiye Devletinin hkmet ekli Cumhuriyettir. Trkiye Cumhurbakan,devletin bakandr.Cumhurbakan gerekli grlmesi halinde meclise de bakanlk yapar. TBMM,Cumhurbakann kendi yelerinden bir dnem iin seer. Cumhurbakan,TBMM iinden bir bavekil seer.Babakan,dier hkmet yelerini meclis iinden seer.Bu kiiler Cumhurbakan tarafndan meclis onayna sunulur. Trkiye Devletinin dini slmdr,dili Trkedir. Bilgi Notu : Devletin dini slmdr.maddesi anayasaya konarak,rejime ynelik nyargl ve tarafl eletirilerin nne geilmek istenmitir.Muhalif kiilere, Cumhuriyet ynetiminin,slmiyetle elimedii mesaj verilmeye allmtr.

Lozan Bar Antlamasnn nemi ve Sonular

Lozan Bar Antlamas,Mondros ve Sevrin rvandr. Kurtulu Savan btnleyen ve tamamlayan diplomatik bir zaferdir. Birinci Dnya Savan bitiren son antlamadr. Birinci Dnya Savandan sonra imzalanan ve halen yrrlkte olan tek antlamadr. tilaf Devletleri,Yeni Trk Devletinin bamszln ve Misak- Milliyi resmen ve hukuken kabul etmitir.....TE BUUUU.. Kapitlasyonlar kesin olarak kaldrlmtr.

Ayhan SNMEZ Tarih retmeni

 Cumhurbakan, Babakan ve Meclis Bakanl yetkileri ayrlmtr. Trkiye Cumhuriyetinin; lk Cumhurbakan Mustafa Kemal Paa lk Babakan smet (nn) Paa lk Meclis Bakan Ali Fethi (Okyar) Bey Cumhurbakann meclisin semesi kesinlemitir. Mustafa Kemal, Trkiye Cumhuriyetinin ilk cumhurbakan seilmesiyle devlet bakanl sorunu ortadan kalkmtr. Bylece,lkedeki iktidar boluu sona ermitir. Meclis Hkmeti Sisteminden Kabine Sistemine geilmitir. Kuvvetler (Gler) birlii (yasama,yrtme,yarg) yetkileri birbirinden ayrlmtr.Yarg,Meclis dnda Bamsz Mahkemelere devredilmitir. Milli Mcadelenin bandan beri amalanan Milli Egemenlik dncesi baarl olmu, adalama yolunda da nemli bir adm atlmtr. Atatrk'n ilkelerinden olan Cumhuriyetilik uygulanmaya baland. Halifelik taraftarlar ile olan mcadele iyice aa kmtr. Bu da yeni bir sorunun ortaya kmasna ortam hazrlamtr Bilgi Notu : Meclis Hkmeti Sistemi Kabine Sistemi TBMMnin Alndan Cumhuriyetin Cumhuriyetin lnndan Sonra lnna Kadar Olan Hkmet ekli Hkmet ekli --Meclis Hkmeti Sistemi---Kabine Sistemi-Bu sistemde; Meclis Bakan,ayn Cumhuriyetin iln ile geilen bu zamanda hkmetin de badr. sistemle, gler ayrl ilkesine giden Bakanlar, meclisin salt oyu ile nemli bir adm atlmtr.Kabine belirlenir ve meclisin kesin denetimi sisteminde yrtme yetkisinin ba altndadr.25 Ekim 1923te Fethi Cumhurbakandr.Cumhurbakan OKYAR Hkmetinin istifas ile Babakan atayacak, Babakan da lkemizde Hkmet Bunalm ortaya bakanlarn seip Cumhurbakannn km, bu olay Mustafa Kemal Paa onayna sunacakt.Hkmet,Mecliste ya Cumhuriyeti iln etmek iin ald gvenoyu ile greve balar, bekledii frsat vermitir.28 Ekim bylece hkmetin kurulma ekli 1923 akamna kadar hkmet deimi oldu.Bylece yrtme ilerinin kurulamamt. hzlanmas saland. HALFELN KALDIRILMASI ( 3 Mart 1924 ) Halife;Hz.Muhammed (s.a.v.)in vefatndan sonra slm devletinin yneticilerine verilen nvandr.Yavuz Sultan Selimin 1517 Msr Seferinden sonra Halifelik Osmanllara gemi,Osmanl padiahlar ayn zamanda slm dnyasnn lideri olarak Halife nvann da kullanmtr. Halifelik, yaklak 407 yl Osmanl Devleti nde kalmtr. Halifeliin Kaldrlmasnn Nedenleri: 1) Cumhuriyetin ilan ve Cumhurbakannn seilmesi ile halifeliin nemini kaybetmesi ve sadece sembol haline gelmesi. Saltanatn kaldrlmas ve Son Osmanl Padiah Vahdettinin lkeyi terk etmesinden sonra TBMM,Abdlmecit Efendiyi halife seti. nk kamuoyu henz halifeliin kaldrlmasna hazr deildi.Hlbuki Cumhuriyetin iln ve devlet bakannn seilmesi ile halifeliin rol kalmamt. Son Osmanl Halifesi,TBMM tarafndan seilen Abdlmecit Efendidir. 2) lkemizde,Devlet Bakan olarak Cumhurbakan ile Halifenin birlikte bulunmasnn sakncal olmas ve iki ballk yaratmas. 3) Son Halife Abdlmecit Efendinin talimatlara uymamas ve yetkilerini aacak uygulamalara girimesi (devlet bakan gibi hareket etmesi). 4) Baty kendine rnek alan bir lkede halifeliin, laiklie, adalamaya ve Cumhuriyet ynetimine ters dmesi. 5) Saltanatn kaldrlmas ve Cumhuriyetin ilanndan sonra eski rejim taraftarlarnn snabilecekleri tek makam olarak halifeyi grmesi. 6) TBMMdeki baz vekillerinin Halifeyi,TBMMnin stnde kabul etmesi. Baz TBMM yeleri, halifeyi milletin zerinde grmeye balamlar, TBMM Halifenin, Halife de TBMMnindir. eklinde propagandalara girimilerdi. Halifeliin Kaldrlmasnn Sonular 1) Laiklie gei sreci hzlanmtr. lkemizde liklie geiin en nemli aamas 3 Mart 1924te Halifeliin kaldrlmasdr. 2) TBMMdeki muhalefetin etkisi azalmtr. 3) mmeti devlet anlayndan Ulusu devlet anlayna gei sreci hzlanmtr.Trkiyede mmetilik(Din birlii) araylar sona ermitir. Milliyetiliin temelleri glendirilmitir. 4) Laik ve Milliyeti zellikte yeni ynetime gelebilecek tehlike yollar kapatlmtr. Yaplacak laik ve milliyeti zellikte inklplarn n almtr 5) Milli egemenlik g kazanmtr. 6) Bamsz bir d siyaset iin ortam oluturulmu ve Cumhuriyet rejimi, halifelii kullanarak i ilerimize karmak isteyen yabanc devletlerin emellerini suya drmtr.

12345-

3 Mart 1924te u kararlar alnmtr: Halifelik kaldrlmtr. Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edilerek eitim-retim birlii salanm, btn eitim kurumlar Milli Eitim Bakanlna balanm,medreseler kapatlmtr.lk defa eitimde birlik ve laiklik balatlmtr. er'iye ve Evkaf Vekleti kaldrlmtr.Bunun yerine Diyanet leri Bakanl ve Vakflar Genel Mdrl kurulmu,bu kurumlar dorudan Babakanla balanmtr. Erkn- Harbiye-i Umumye Vekleti kaldrlm bunun yerine Milli Savunma Bakanl ve Genelkurmay Bakanl kurulmu, ordu siyasetten uzaklatrlmtr. 150 kiiden oluan Osmanl Hanedan yelerinin snr dna karlmas kararlatrlmtr. OK PARTL HAYATA GE ALIMALARI VE SONULARI
-- Bu partinin temeli,I.TBMMdeki Mdafaa-i Hukuk Grubuna dayanr. --Cumhuriyet dneminin ilk siyasi partisidir. --Genel Bakan Mustafa Kemaldir. --9 Eyll 1923te kuruldu. --Halkn istek ve grlerinin meclise daha kolay yansmasn salama ve demokrasiyi tm kurum ve kurulularyla iletme vb. dncelerle kurulmutur. --Ekonomide 1931e kadar liberalizmi,1931den sonra Devletilik ilkesini savunmutur. --lk ad Halk Frkas olup, Cumhuriyetin ilanndan sonra 1924te Cumhuriyet Halk Frkas,1935te de Cumhuriyet Halk Partisi adn almtr. --Cumhuriyet dneminin ikinci siyasi partisi ve ilk muhalefet partisidir. -- lkemizde ok partili hayata geiin ilk denemesidir. --Cumhuriyet Halk Frkas yesiyken Mustafa Kemal ile gr ayrlna den Kazm Karabekir,Rauf Orbay,Refet Bele,Ali Fuat Cebesoy ve Adnan Advar tarafndan kuruldu. --17 Kasm 1924te kurulmutur. --Genel Bakan Kazm Karabekirdir. --Parti ilk ubesini Urfada at. --Ekonomide liberalizmi(serbest ekonomi) benimsedi. --Parti,dini inanlara saygldr. ifadesini kullandndan ksa srede btn rejim muhalifleri ve eski dzen yanllar bu partide toplanmaya baladlar.Ayrca Cumhuriyet Halk Partisine tepki gsterenler bu partide toplandlar. --Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn baz yelerinin,eyh Sait

Terakkiperver Cumhuriyet Frkas Serbest Cumhuriyet Frkas

Cumhuriyet Halk Frkas

isyannn kmasnda rol olduu gerekesi ile 5 Haziran 1925te bu parti kapatlmtr.Bu partinin kapatlmas ile lkemizde ok partili hayata geiin ilk denemesi de baarszlkla sonulanm oldu.
--Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn faaliyetleri, daha ok yeni olan Cumhuriyet rejiminin henz ok partili sistem iin hazr olmadn gsterir. Bu nedenle 1930a kadar ikinci bir muhalefet partisi kurulmamtr. --Cumhuriyet dneminin nc siyasi partisi ve ikinci muhalefet partisidir.

--lkemizde ok partili hayata geiin ikinci denemesidir.

Bilgi Notu

--Genel Bakan Fethi OKYARdr. --12 Austos 1930da kurulmutur. --Bu parti,Mustafa Kemalin istei ile kurulmu olup,bu partiden Cumhuriyet in srekliliini ve laikli ilkesine uymalarn istemi,kendisinin de tarafsz olacan belirtmitir. --Partinin kurulu amalar; Halk egemenliini daha iyi uygulayabilmek Halkn her kesiminin grlerini mecliste yanstabilmek. Hkmeti denetleyerek daha salkl almasn salamak. 1929 Dnya ekonomik buhranndan etkilenen Trkiye'de bu buhrann almasn salamak amacyla deiik grlerin ortaya kmasn salamak. --Partiye ksa srede btn rejim kartlar toplanmaya balad.Laiklik ilkesine kar olanlar bu partiye girdiler.Partinin kurulmas zerine,rejim kart tm muhalifler cesaretlendi.nklplar, hkmet ve laiklik aleyhtar gsteriler yaplmaya baladlar. ---Fethi Okyar, partide kontroln kendisinden ktn grmesi ve daha kt olaylara neden olmamak zere partiyi 17 Kasm 1930da kapatmtr. Cumhuriyet Halk Partisinden ayrlan ve Drtl Takrir ad verilen grubun yeleri olan Celal Bayar,Adnan Menderes,Fuat Kprl ve Refik Koraltan tarafndan 7 Ocak 1946da Demokrat Parti kuruldu.Genel Bakan Celal Bayardr.14 Mays 1950de seimlerin kazanlmas zerine Celal Bayar Cumhurbakan olunca,parti bakanl ve babakanla Adnan Menderes getirildi.Cumhuriyet Halk Partisinden sonra iktidara gelen ilk parti,ite bu Demokrat Partidir.

Bilgi Notu : Atatrk dneminde ok partili hayata geme almalar,Cumhuriyet ynetimine ynelik isyan hareketleri nedeniyle kesintiye uramtr.Trkiye 1950ye kadar tek parti olan Cumhuriyet Halk Partisi tarafndan ynetildi.Trk Siyasi Tarihinde 1923-1950 aras dneme bu nedenle Tek Parti Dnemi denilmektedir.

Ayhan SNMEZ Tarih retmeni

CUMHURYETE YNELK TEHDTLER VE SONULARI

1-eyh Sait syan (13 ubat 1925--15 Nisan 1925) : Lozan Bar Antlamas nda izilemeyen tek snrmz Irak ile olan snrmz olup,bu snrn izilememesinin temel sebebi de Musul Sorunudur. nk ngiltere,zengin petrol yataklarn barndran Musulun Trkiyenin ynetimine girmesini istemiyordu. eyh Sait ayaklanmasnn balamasnda Musul sorununu kendi lehine zmek isteyen ngilterenin yrtt casusluk faaliyetleri de etkili olmutur. ngiltere,halifeliin kaldrldn gndeme getirerek halkn dini duygularn ve blgesel farkllklar kullanm,ayaklanmann kmasnda etkili olmutur. eyh Sait ayaklanmas;13 ubat 1925te Elzn Eil buca Piran kynde balam,Diyarbakr,Erzurum,Bitlis, Bingl ve Mua kadar yaylmtr.Bu isyan bastramayan Fethi (Okyar) Bey hkmeti 2 Mart 1925te istifa etmek zorunda kald. Yeni hkmet smet Paa tarafndan kurulmu ve blgede birok nlem alnarak skynetim iln edilmitir.4 Mart 1925 tarihinde karlan Takrir-i Skun Kanunu ile blgenin gvenlii yeniden salanmaya alld,stikll Mahkemeleri devreye sokuldu.eyh Sait ayaklanmas,15 Nisan 1925te bastrld.Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn baz yeleri,bu ayaklanmann kmasnda etkili olduu gerekesiyle bu parti kapatld.Musul sorunu,Misak- Milliye aykr ekilde sonuland.Musul,ngilterenin etkisiyle Irak Hkmetine brakld. Bilgi Notlar : 1-eyh Sait syan,Trkiye Cumhuriyetini ykmaya ynelik ilk isyan hareketidir. 2-Terakkiperver Cumhuriyet Frkas,eyh Sait isyannn kmasnda rol olduu gerekesi ile 5 Haziran 1925te kapatlmtr.Bu partinin kapatlmas ile lkemizde ok partili hayata geiin ilk denemesi de baarszlkla sonulanm oldu. 3-Trkiye,eyh Sait isyan nedeniyle Musul grmelerinde zayf duruma dt ve Musul zerine yapmay planlad askeri harekt yapamad.ngiltere amacna ulat.ngiltere, Musul meselesini kendi lehine zebilmek iin avantaj salamtr.

2-

Cumhuriyetin ilanndan sonra 20 Nisan 1924 tarihinde,1924 Anayasas yrrle girmitir. 1924 Anayasasna gre; Egemenlik kaytsz artsz milletindir. Devletin ynetim ekli Cumhuriyet,dili Trke,bakenti Ankara,dini slmdr. Egemenliin tek temsilcisi TBMMdir. 1924 Anayasas'nda yasama ve yrtme yetkisi Meclise, yarg yetkisi ise bamsz mahkemelere braklmtr. Bu durum anayasann yarg kuvvetine verdii nemin gstergesidir. Ayrca bu anayasa kii hak ve zgrlklerine geni yer vermitir. Meclis Hkmeti Sistemi yerine Kabine Sistemi getirilmitir. 1924 Anayasasnda Yaplan Deiiklikler unlardr; 10 Nisan 1928de anayasadan Devletin dini slmdr. maddesi kartlm ve anayasann likletirilmesi yolunda nemli bir adm atlmtr. Trk kadnna; -- 30 Nisan 1930da belediye seimlerinde semen olma hakk, -- 26 Ekim 1933te muhtarlklara seme ve seilme hakk, -- 5 Aralk 1934te de milletvekili seilme ve seme hakk verildi. Not: 1935 ylnda yaplan seimlerde meclise 18 kadn milletvekili girmitir. 5 ubat 1937de Liklik ilkesi ile beraber dier Atatrk ilkeleri de anayasaya girdi. Bu deiiklikle anayasada devletin nitelikleri; "Trkiye Devleti Cumhuriyeti, Milliyeti, Halk, Devleti, Laik ve nklpdr." eklinde belirtilmitir. 1 Ekim 1945te ierii deitirilmeden dili ztrkeletirilerek yeniden kabul edildi. 1924 Anayasas,27 Mays 1960 ylna kadar yrrlkte kalm,1961de yeni bir anayasa yaplmtr. Bilgi Notu : 1924 Anayasas,105 maddeden oluur.Trk tarihinde en uzun sre (37 yl) yrrlkte kalan ve maddelerinde en ok deiiklik yaplan anayasamz 1924 Anayasasdr.

2-Mustafa Kemale Suikast Giriimi (16 Haziran 1926) :Saltanatn ve hilafetin kaldrln bir trl iine sindiremeyen Osmanl dneminin partisi olan ttihat ve 3- 17 ubat 1926da Medeni Kanun kabul edilmitir (svireden alnd.) Terakki Frkasndan olanlar Mustafa Kemali ldrmek iin zmir ziyareti srasnda Bilgi Notu : svire Medeni Kanununun,Trk Medeni Kanununa temel bir suikast yapmay planladlar. oluturmasnda ; 16 Haziran 1926da zmire gelmesi beklenen trenin gelmemesi sonucu Avrupa medeni kanunlar ierisinde en yenisi olmas, suikastlar Sakz adasna karmakla grevli olan Giritli evki durumu zmir Sorunlara aklc ve pratik zmler sunmas, Valisine ihbar etmi ve suikastlar silahlar ile birlikte yakalanmlardr. Suikastn Aile hukukunun kadn-erkek eitliine dayanmas, haber alnmas zerine suikastlar yakalanm ve suikast planlayanlar stikll Lik ve demokratik esaslar erevesinde dzenlenmi olmas etkili olmutur. Mahkemeleri tarafndan cezalandrlmlardr. Mustafa Kemalin tepkisi: Benim naiz vcudum elbet bir gn toprak Medeni Kanun ile gelen yenilikler unlardr; olacaktr.Ama Trkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktr. Osmanl Devletinde,slam kurallara gre dzenlenmi aile hukuku olan Bu suikast giriimi Mustafa Kemalin ahsnda yeni rejime kar yaplm bir Mecelle kaldrlmtr. harekettir. Tek eli evlilik kabul edildi.Resmi nikh zorunluluu getirildi.Evlilikte ya snr getirildi.Birden fazla kadnla evlenmek yasaklanmtr. 3-Menemen (Kubilay) Olay (23 Aralk 1930) : Serbest Cumhuriyet Frkas, Evlilikte,boanmada,mirasta,mahkemede tanklkta kadn-erkek eitlii getirildi. kurucusu olan Fethi Okyar tarafndan 17 Kasm 1930da kapatlmt.Bundan Kadnlara istedii meslei seebilme hakk verildi. sonra ok zaman gemeden 23 Aralk 1930da Dervi Mehmet adndaki Evlat edinme anlay (Velayet hukuku) ilk kez hukuk sistemimize girmitir. isyanc,evresine toplad yandalaryla beraber halkn dini duygularn Trk vatandalar arasndaki din ve mezhepten kaynaklanan hukuki farkllklar kullanarak zmirin Menemen ilesinde olay kartt(Menemen Olay).Halktan baz Medeni Kanun ile ortadan kaldrlmtr. kimseler de kendilerine katld.syanclar,kendilerine engel olmak isteyen kk bir Patrikhanenin,gayrimslimlerin aile hayatn dzenleyen adl yetkileri askeri birlie komuta eden,retmen Astemen olarak vatani grevini yapmakta kaldrlmtr. olan Mustafa Fehmi Kubilay ve iki bekiyi ehit ettiler.syanclar,bu olay ile Kabul edilen kanunlar, Trkiye Cumhuriyeti'nin btn vatandalarna uygulanr Menemen sokaklarnda halk kkrtmaya altlar. hale getirilmi,bylece Hukuk birlii salanmtr. Menemende kan isyan bastrld.syanclar yakalanarak gerekli cezaya arptrld.Menemen olay,Trkiyede ok partili hayata gei almalarnn uzun 4- svire'den Borlar (cra ve flas) Kanunu alnarak 8 Mays 1928den bir sre durmasna neden oldu. itibaren uygulamaya konuldu. NOT: Menemen Olay,Trkiye Cumhuriyetini ykmaya ynelik ikinci isyan 5- Almanya'dan Ticaret Kanunu alnarak 10 Mays 1928den itibaren hareketidir.Bu olaydan ksa bir sre nce Fethi Okyarn, Serbest Cumhuriyet uygulamaya konuldu. Frkasn kapatmasnn ne kadar yerinde bir davran olduunu gstermektedir. 6- talyadan Ceza Kanunu alnarak 1 Temmuz 1928den itibaren uygulamaya konuldu. HUKUK ALANINDA YAPILAN NKILPLAR 7- Almanyadan Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu alnarak 4 Nisan 1929dan itibaren uygulamaya konuldu. 1- 20 Ocak 1921de Tekilat- Esasiye Kanunu yaynlanmtr. 8- Fransadan dare Hukuku alnm ve uygulamaya konulmutur. Tekilt- Esasiye Kanunu; Yeni Trk Devletinin ilk anayasasdr. Dalan Osmanl Devletinin yerine yeni bir devletin kuruluunu salayan hukuki metindir. Yeni Trk Devletinin kuruluunun resmi ve hukuki belgesidir. Trk tarihinde en ksa sre yrrlkte kalan anayasadr(1921-1924=3 yl) Yasama,yrtme ve yarg yetkilerini TBMMde toplad iin Gler Birlii ilkesi benimsenmitir. 1876da karlan Kanun-u Esasi yrrlkten kalkmtr.

ETM VE KLTR ALANINDA YAPILAN NKILPLAR

1-Tevhid-i Tedrisat Kanunu (retim Birlii Kanunu): Osmanl Devletinde eitim hizmeti veren kurumlar arasnda ama birliktelii yoktu.Bir yanda devlete bal okullar,te yanda eriyye ve Evkaf Vekletine bal eitim veren medreseler devleti byk bir ikilemde brakmt.Aznlk Okullar ve Yabanc Okullar ise,Osmanl Devletinin birlik ve btnlne ynelik byk bir tehdit oluturmutur.atmac bir toplum oluturan eitimdeki bu kark yaplanmann sonlandrlmas iin btn eitim kurumlarnn tek bir at altnda toplanmas zorunluluk haline gelmitir. Cumhuriyetin ilnndan sonra Trk Milletini gerek zgrlk ve baarya tayacak olan eitim alanndaki almalara ncelik verildi.Eitim alannda meydana getirilen deiim milli menfaatler gzetilerek gerekletirildi.Bunun

Ayhan SNMEZ Tarih retmeni

sonucunda 3 Mart 1924te Tevhid-i Tedrisat Kanunu (retim Birlii Kanunu) ile tm okullar birletirilerek Milli Eitim Bakanlna baland. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile; Trkiye Cumhuriyeti snrlar iindeki btn aznlk ve yabanc okullar Milli Eitim Bakanlna baland. Tm eitim kurumlar devletin denetimi altna alnarak eitim-retim birlii saland. Eitim mill ve ada bir nitelik kazand. Eitiminde laikleme salanmtr. Milli Eitim Bakanl,bilimsel ve meslek eitim ihtiyacna cevap verecek ekilde yaplandrld. Milli Eitim aracl ile kltrel geliim saland. Milli birlik ve beraberlik duygusuyla toplumsal ilerleme ve adalama gerekletirildi. Aznlk ve yabanc okullarn dini ve siyasi amal retim yapmalarna engel olunmu, snflarnda ve ders kitaplarnda dini iaret ve sembollerin kullanlmas yasaklanmtr. Medreseler kapatld(11 Mart 1924).Bylece retim alannda ikilik ortadan kalkm,eitimin likleme sreci hzlanmtr.Eitim ve retimin milliletirilmesi kolaylamtr. Din grevlisi yetitirmek iin mam-Hatip Okullar ve lahiyat Fakltesi almas kararlatrlmtr. Bilgi Notu : Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nda, medreselerin kapatlmas konusunda herhangi bir hkm yoktur. Ancak medreselerin grevini yapmak ve din grevlileri yetitirmek amacyla lahiyat Fakltesi ile mam Hatip Okullar almas kanunla ngrldnden medreselerin kapatlmas zorunlu hale gelmitir. 2-Maarif Tekilt Kanunu (2 Mart 1926) : Eitim Sistemi Yasasdr.Bu kanunla eitim sistemi mill olacak ekilde,ilk ve ortaretim programlar belirlendi.Eitim hizmetleri ada hale getirildi.lkemizde okullarn alabilmesi iin Milli Eitim Bakanl yetkili kurum klnd.Mfredat programlar,halkn ihtiyalarna cevap verecek ekle getirildi. lkretimin zorunluluu ilk kez dorudan doruya devlet tarafndan ciddi bir ekilde ele alnd (lkretim herkes iin zorunlu hale getirildi.) Eitimi yaygnlatrmak amacyla da lke genelinde hzl bir biimde ilkokul, ortaokul,lise ve yksekokullar alma yoluna gidildi. 3-Yeni Trk Harflerinin Kabul (1 Kasm 1928) : Mustafa Kemal,Trkenin kolayca okunup yazlmasnn ve bylece eitim - retimin yaygnlatrlmasnn ancak alfabe deiikliiyle mmkn olabileceini dnyordu. Bu amala 1926' da kurulan komisyonun yapt aratrma,Latin alfabesinin Trkeye en uygun alfabe olduunu ortaya kard.1 Kasm 1928'de yeni harflere dair olan kanun Meclis tarafndan kabul edildi. Bylece Arap harfleri yerine Latin alfabesi kabul edilmitir. Latin harflerinin kabulyle; Bat dnyas ile yaknlama yolunda nemli bir adm atlmtr. adalamada nemli bir engel olan yaz meselesi zmlenmitir. Okuma - yazma oran srekli artarken baslan kitap saysnda da byk art olmutur. Bilgi Notu : lkemizde 24 Kasm 1928de Millet Mektepleri ald.Bu mekteplerin amac,halkn okuma-yazma seviyesini ykseltmek ve yeni harfleri retmekti. Mustafa Kemal, bu almalara "Millet Mektepleri Baretmeni" sfatyla bizzat katlmtr. Bilgi Notu : lkemizde 1923-1928 yllar arasnda eitim alannda nemli atlmlar yapld halde,Harf nklbnn 1928 ylnda gerekletirilme sebepleri; Harf nklbna ok nem verilmesi ve baarsnn rastlantya braklmak istenmemesi, Daha nce bu konuda yaplm olan almalarn sonusuz kalmas etkili olmutur. 4-Trk Tarih Kurumu(TTK)nun Kurulmas (12 Nisan 1931):Trk Tarih Kurumu, Trk Milleti aleyhindeki grlere cevap vermek,milli bilin ve kltr gelitirmek, milli tarih bilinci oluturmak ve Trk Tarihine ait zenginlikleri ortaya karmak amacyla kurulmutur. Bilgi Notu : Trk Tarih Kurumunun sreli aratrma yaynna Belleten ad Atatrk tarafndan verilmi olup,Atatrkn lmeden nce inceledii son eser Belleten Dergisi olmutur. 5-Trk Dil Kurumu(TDK)nun Kurulmas (12 Temmuz 1932) :Trk Dil Kurumu nun kurulu amac,Trk dilinin z gzelliini ve zenginliini meydana karmak,onu yeryz dilleri arasnda deerine yakr ykseklie eritirmektir. Bilgi Notu : Mustafa Kemal,salndayken Trk Tarih Kurumu ve Trk Dil Kurumunun almalarna bizzat katlm,lmnden sonra mal varlnn nemli ksmnn bu kurumlara verilmesini vasiyet etmitir.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Eitimle lgili Dier Yenilikler Topkap Saray mze haline getirilmi ve Etnografya Mzesi almtr(1924) 1925te Trkiyenin ilk yksek okulu olan Ankara Hukuk Mektebi ald. Atatrk dneminde 1933'te karlan bir kanunla Darlfnun kaldrlarak yerine "stanbul niversitesi" kuruldu. Modern bilime ak olan bu niversitede Hitler Almanyas'ndan kaan bilim adamlar da grev aldlar. Bu niversite iinde bir Hukuk Fakltesi almtr. Ankara'da alan Dil ve Tarih - Corafya Fakltesi (1933), Yksek Ziraat Enstits (1933) lkemizde Ankara niversitesi'nin temelini oluturdular. Osmanl Devleti'nin Sanayi-i Nefise Mektebi Gzel Sanatlar Akademisi'ne dntrlmtr, ayrca Devlet Konservatuar almtr. Bu arada Devlet Konservatuar ve Gzel Sanatlar Akademisi almtr.

TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN NKILPLAR

1-apka Kanunu : Bu kanun,25 Kasm 1925te kabul edilmitir. Bilgi Notlar : --Osmanl Padiah II.Mahmut,memurlara fes takma zorunluluu getirdii iin baz evreler tarafndan Gavur padiah olarak adlandrlmt. --Mustafa Kemal Paa,apka nklbna giden yoldaki ilk adm Kastamonuneboluda atmtr. 2-Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmas : Tarikatlarn sosyal ve dini faaliyetlerini yrttkleri yerlere tekke,bu kurumlarn kklerine ise zaviye denir.Tekke ve zaviyeler,zamanla amacndan sapm,ada gelimeleri dine aykr olarak alglam,dinle alakas olmayan hurafe ve batl inanlarn toplumda yaylmasna neden olmutur.te bu nedenlerle 30 Kasm 1925te kabul edilen bir kanunla tekke,zaviye ve trbeler kapatlmtr.Trbedarlk ile eyhlik,dervilik, mritlik, dedelik,seyitlik,elebilik vb.toplumda ayrcalk yaratan bir takm nvanlar kaldrlmtr. Bilgi Notu : Atatrk:Trkiye Cumhuriyeti,eyhler,derviler,mritler ve meczuplar memleketi olamaz.En doru,en hakiki yol medeniyet yoludur. szyle tekke ve zaviyelerin kapatlmasnn zorunluluunu belirtmitir. 3-Takvim ve Saatte Deiiklik : 26 Aralk 1925te Hicr ve Rm takvimlerin yerine Milad Takvim kabul edildi ve 1 Ocak 1926dan itibaren kullanlmaya baland.Yine 26 Aralk 1925te Alaturka saat (ezani ve vasati saat) kaldrlm,bir gn 24 saatlik zaman dilimine blen Gne Saati kabul edilmitir. 5-Uluslar aras Rakamlar ve l Birimlerinin Kabul : 1928de Arap rakamlar yerine milletleraras rakamlar kabul edildi.1931de kabul edilen bir kanunla da arn,endaze,okka gibi standart karl olmayan l birimlerinin yerine metre,kilogram gibi l birimleri kabul edilmitir. 6-Tatil Gnlerinde Deiiklik : Avrupa,resmi tatil gn olarak Pazar gnn kullanrken,Osmanl Devleti ise Mslmanlar iin kutsal olan Cuma gnn resmi tatil olarak kullanmtr.Bu durum haftann iki gnnde Avrupa ile resmi ilikilerin kesilmesine sebep olmutur.Bu sebeple hafta tatili Cuma gnnden Pazar gnne alnmtr.Bylece,Avrupal devletlerle olan ilikilerin ve ilemlerin devam ettirilmesi salanm,lkemizdeki Mslman ve gayrimslim vatandalar arasndaki farkl tatil gn uygulamasna da son verilerek ikilikler kaldrlmtr. 7-Soyad Kanunu : 21 Haziran 1934te kabul edilen bu kanunla her Trk vatanda, kendi adndan baka,ailesinin ortak olarak kullanaca bir soyad alacakt.hanm,hanmefendi,aa,bey,paa,hoca,hafz,eyh,molla gibi toplumda ayrcalk yaratan unvanlarn ve Osmanl idarecilerinin verdii rtbelerin,nianlarn kullanlmas yasaklanmtr Soyad Kanununun kabul edilmesinden sonra 24 Kasm 1934te TBMM tarafndan Gazi Mustafa Kemal Paaya ATATRK soyad verilmitir.Bu soyadnn bakalar tarafndan kullanlmas yasaklanmtr. 8-Klk-Kyafette Deiiklik : 3 Aralk 1934te kabul edilen bu kanunla din adamlarnn ibadet yerleri dnda dini kyafetlerle gezmeleri yasakland.Diyanet leri Bakan ve dier dinlerin en yetkili kiilerinin zel kyafetleriyle dolaabilmelerine izin verildi. Toplumsal Alanda Yaplan nklplarn Ortak Amalar Snfsz,imtiyazsz ve kaynam bir toplum oluturmak, Sosyal alandaki ikilikleri ortadan kaldrmak, Sermayeden,soydan,dinden kaynaklanan sosyal ayrcalklar ortadan kaldrmak, Toplumu lik hukuk etrafnda birletirerek milli devlet bilinci oluturmak, Toplumun adalama srecinde bat uygarl ile btnlemesini salamak, Uluslar aras ticari ilikileri kolaylatrmak, Resmi ilemleri kolaylatrmak,

SALIK ALANINDA YAPILAN ALIMALAR

Trkiye Devletinin ilk hkmeti,23 Nisan 1920de TBMMnin almas ile kurulmu, bu ilk hkmette salkla ilgili bir bakanla da yer verilmitir(Salk Bakanl). Bylelikle Trk tarihinde ilk kez salk ileri,bakanlk dzeyinde almalarna balam oldu.Kurtulu Savanda ortadan kalan ksz ve yetim ocuklar korumak amacyla Trkiye ocuk Esirgeme Kurumu (Himaye-i Eftal) kurulmutur. Doktorlara zorunlu hizmet art getirilmitir.Bulac hastalklara ait tedavinin devlet tarafndan cretsiz yaplmas saland.1930da Umumi Hfzshha Kanunu karlarak verem,stma,kolera,veba,tifo,iek,menenjit,kzamk ve trahom gibi bulac hastalklara kar mcadele balatld.

Ayhan SNMEZ Tarih retmeni

EKONOM ALANINDA (Tarm,Sanayi,Ticaret) YAPILAN NKILPLAR zmir ktisat Kongresi (17 ubat-4 Mart 1923) : Lozan Bar Konferansnn
kesintiye urad gnlerde lkemizde meydana gelen en nemli olaylardan biri de 17 ubat-4 Mart 1923 tarihleri arasnda Kzm Karabekir Paa bakanlnda bata Mustafa Kemal Paa olmak zere sanayici,ii,ifti ve tccarlardan oluan 1135 yenin katlmyla zmir ktisat Kongresinin toplanmasdr.zmir ktisat Kongresi'nin toplanma amac; milli ekonominin amalarn ve bu amalara ulamada izlenecek yntemleri kararlatrmakt.Trk tarihinde ekonomik meselelerin ayrntl olarak grld ve toplumun eitli kesimlerinden temsilcilerin katlmasyla gerekleen bu ilk toplantda Mustafa Kemal Paa, kongreyi aarken yapt konumada "Siyasi zaferler,ne kadar byk olursa olsun, ekonomik zaferlerle talandrlmazlarsa,kazanlacak baarlar yaayamaz, az zamanda sner." eklindeki szleriyle gerek kurtuluun ekonomik bamszla bal olduunu belirtmitir.Kongrede benimsenen temel ilke ekonominin her kesiminde bamszln salanmas ve korunmasdr.Bu kongrede Misak- ktisadi (Ekonomi And) olarak da bilinen kararlardan bazlar unlardr; Ekonomik kalknmann salanmas iin zel teebbs desteklenmelidir. Bu amaca uygun olarak Tevik-i Sanayi Kanunu karlmaldr. Devlet,zel teebbsn yetersiz kald alanlarda ekonomik yatrmlarda bulunmaldr. Hammaddesi lkemizde bulunan mallarn sanayisi kurulmaldr. El iiliinden makineye dayal retime geilmelidir. Yabanclarla rekabet edebilmek iin gelimi bir sanayinin kurulmas gereklidir.Yabanclarn kurduklar tekeller kaldrlmaldr. Milli bankalar kurulmaldr. Demiryollarnn inas hkmete bir programa balayacaktr. zel teebbse kredi salayacak bir devlet bankas kurulacaktr. Bilgi Notlar : 1-zmir ktisat Kongresi,etkin evrelerin de katlmyla ekonomik sorunlarn tartld ilk ekonomi toplantsdr. 2-zmir ktisat Kongresinde Milli Ekonomi lkesi benimsenmitir. Bu anlay,lke kalknmasnda milli sermayenin glendirilmesini ve yabanc devletlerden bamsz bir kalknmann salanmasn hedeflemitir. 3-Lozan Bar Antlamas'yla kapitlasyonlar kaldrlm,bu durum yabanclarn ekonomi alanndaki imtiyazlarn sona erdirmitir.

3-Topraksz kylye toprak datlmas amacna ynelik olarak 2 Haziran 1929da bir kanun karlarak Toprak Reformu balatld. 4-Tarm alannda uzman yetitirmek ve bilimsel almalar yapmak amacyla Ankarada 1930da Yksek Ziraat Okulu kurulmu,bu okul 16 Haziran 1933te Yksek Ziraat Enstitsne dntrlmtr.Bu enstit,gerek kuruluu ve gerekse akademik faaliyetiyle tam bir "Tarm niversitesidir". 5-Kyller arasndaki sosyo-ekonomik dayanmay arttrmak amacyla 1936da Tarm Kredi Kooperatifleri kurulmaya baland.Trkiyenin ilk tarm kredi kooperatifi elde kurulan ve Mustafa Kemalin ortak olduu Tekir Kooperatifidir. 6-Osmanl Devleti dneminde yabanc irketlerin elinde bulunan ttn ve sigara ticareti yapan kurulu Reji daresi idi. Devlete dedii hissenin dk olmas, gerek ifti, gerekse tketiciyi istismar etmesi nedeniyle zmir ktisat Kongresi'nde, Reji daresine verilen bu imtiyazn kaldrlmas istenmiti. Reji daresi, 26 Kasm 1925te devlet tarafndan satn alnarak bu kurulua son verildi. 7-11 Ekim 1920de Baltalk Kanunu karlmtr.Kyllerin biraz daha refaha kavumasn,ormanlarn denetimini stlenmesini ve Kurtulu Savana destek vermeleri amacyla karlan kanun 1924 ylna kadar yrrlkte kalmtr. Bilgi Notu : Kurtulu Sava esnasnda kabul edilen Baltalk Kanunu,TBMMnin ilk yasalarndan olup,bu kanunla ormanlarn korunmasna ynelik tedbirler alnmtr. 8-5 Mays 1925te Ankara da Orman iftlii (Atatrk Orman iftlii) kurularak lke iftisine uygulamal eitim alabilecekleri bir tarm alan oluturuldu. Bylece lkemizde modern tarmn gelimesi iin bir model tekil edildi.Tarmsal retimin arttrlmas hedeflendi. 9-26 Mart 1931de karlan Pulluk Kanunu ile yerli pulluk retimi tevik edilmi, vergi kolayl salanarak tarmda mekineleme zendirilmitir.

Atatrk Dneminde Ekonomi Alanndaki Dier Gelimeler;

24 Temmuz 1923te Lozan Bar Antlamas ile kapitlasyonlar kaldrlm, Trk ekonomisinin ilerlemesinin nndeki en byk ortadan kalkmtr. Trk ekonomisini ve sanayisini gelitirmek ve zel teebbse kredi destei vermek amacyla 26 Austos 1924te Trkiyenin ilk zel bankas olan Trkiye Bankas kurulmutur.lk Genel Mdr Celal BAYARdr. 1925te Reji daresi yabanclardan satn alnd. 1925te Ticaret ve Sanayi Odalar kuruldu. Madenleri iletmek ve sanayi kurulularnn yapmn salamak amacyla 19 Nisan 1925te Sanayi ve Maden Bankas kuruldu. 1926da kurulan Emlak ve Eytam Bankas,konut kredisi vererek yoksul kesime destek olmaya almtr. 28 Mays 1927de Tevik-i Sanayi Kanunu karld.Uakta bir eker fabrikas ve ufak apta bir dokuma fabrikas kuruldu. 1929da kan Dnya Ekonomi Bunalmnn lkemiz zerindeki etkilerini azaltmak amacyla; Yerli sanayiyi d rekabete kar korumak iin gmrk vergileri ykseltildi(1929-Gmrk Koruma Kanunu) 1930da Trk parasnn Kymetini Koruma Kanunu karld. Devletilik ilkesi uygulanmaya baland. Devleti ekonomiye geildi. Milli sermayeye kuvvetlendirmek halk tasarrufa ve yerli mal kullanmaya zendirilmitir. ok partili hayata gei abalar artmtr. Birinci Be Yllk Kalknma Plan hazrlanmtr. Trk parasnn kymetini korumaya ynelik tedbirler almak,lke iindeki para akn ve devletin para politikasn ynetmek ve para basmak amacyla 30 Haziran 1930da Merkez Bankas kuruldu. 1933te devlet tarafndan Smerbank kurulmutur.Bu banka,bir zel giriimci gibi alarak ihtiya duyulan fabrikalar yapm ve iletmitir.Banka yapt fabrikalar ile Kamu ktisadi Teebbslerinin temelini oluturmutur. 1933te Birinci Be Yllk Kalknma Plan hazrland.Bu planla,zel sektrn gerekletiremeyecei yatrmlar devlet tarafndan (devletilik politikas) yaplmaya alld.1934-1939 aras bu plan uyguland.1934 ylnda Trk tarihinde ilk kez planl ekonomi dnemi ald.Kayseri,Ereli,Nazilli ve Malatya'da pamuklu dokuma fabrikalar ve Bursa'da Merinos Fabrikas kuruldu.Paabahe Cam, Beykoz Deri,zmit Kat Sanayi ve Karabk Demirelik letmeleri gibi 16 fabrika kuruldu. Trkiyede madencilii gelitirmek amacyla 1935te Maden Tetkik Arama Enstits (MTA) kuruldu.Maden iletmeciliini gerekletirmek amacyla Etibank kuruldu. Esnaf ve tccara kredi salamak amacyla 1937de Denizbank,1938de de Halkbank kurulmutur. kinci Be Yllk Kalknma Pln 1937de hazrlanmaya balanm ve 1938de uygulamaya sokulmutur. Ancak bu plan,1939da II.Dnya Savann balamas nedeniyle uygulanamamtr.Bununla beraber temelleri daha nce atlm olan Karabk Demir-elik fabrikas 1939da almtr.

Kabotaj Kanunu (1 Temmuz 1926) : Osmanl Devletinin,yabanc devletlere

verdii kapitlasyonlar nedeniyle lkemizdeki deniz tamacl ve deniz ticareti de yabanclarn elindeydi.Atatrk dneminde 1 Temmuz 1926da karlan Kabotaj Kanunu ile Trk karasularnda yolcu ve yk tama hakk sadece Trk denizcilerine verildi.Kabotaj Kanunu,kapitlasyonlarn kaldrlmasn tamamlayan bir gelimedir.Kabotaj Kanunu,milli egemenliin ve bamszln salanmas asndan olduka nemlidir.Bylece Trk denizciliinin ve tamaclnn zerindeki engeller kaldrlmtr. Bilgi Notu : Kabotaj Kanununun karld 1 Temmuz (1926) gn lkemizde Kabotaj veya Deniz Bayram olarak kutlanmaktadr.

Tevik-i Sanayi Kanunu (28 Mays 1927) : zmir ktisat Kongresinde alnan
Misak- ktisadi kararlarndan biri de Ekonomik kalknmann salanmas iin zel teebbs desteklenmelidir.Bu amaca uygun olarak Tevik-i Sanayi Kanunu karlmaldr. deniliyordu.Ancak lkemizde kalknmaya nclk edecek gl bir giriimci snf bulunmuyordu.Bu durum devleti sanayi alannda daha aktif bir rol stlenmeye itmitir.Devlet,bunun yannda zel teebbsn yatrm gcn arttrmak amacyla 28 Mays 1927de Tevik-i Sanayi Kanununu karmtr. Tevik-i Sanayi Kanunu ile yerli giriimcinin yatrm gc arttrlmaya allm ve milli sermaye kuvvetlendirilmek istenmitir. Bilgi Notu : Tevik-i Sanayi Kanununa ramen lkemizde zel giriimcinin sanayi yatrmlarnda yetersiz kalmas, devletin ekonomik alanda daha aktif bir grev stlenmesine neden olmutur.Trk ekonomisinde zamanla devleti ve mdahaleci yaklamlar ortaya kmtr.1930 ylnda ekonomide Devletilik politikas uygulanmaya balanmtr.Bylelikle devlet,ekonomik hayatta desteki olmann tesinde yatrmc ve nc bir g haline gelmitir.Trkiyede 1930-1938 yllar arasnda Devleti Ekonomi Modeli uygulanmtr.

Tarm Alannda Yaplan almalar

1-17 ubat 1925te Aar vergisi kaldrld.Aar vergisinin Osmanl Devletindeki karl r vergisidir.Kylden rettii rn zerinden 1/10lik vergidir.Aar vergisi,kyl zerinde bir bask unsuru haline gelmi,kyl bu vergi yknn altnda ezilmitir.Aar vergisi genel bte gelirinin % 40'n oluturuyordu.Yeni Trk Devleti byle bir gelirden vazgeti.17 ubat 1925'te karlan kanunla aar vergisi kaldrlmtr.Bu vergiyi kaldrmadaki ama;iftiyi ar vergiden kurtarp tarmsal retimi artrmak,kylnn kalknmasna devletin yardmc olmasn salamaktr. 2-Ziraat Bankas tarafndan kylye verilen kredi miktarlar arttrld.Bu banka tarafndan kylye tohumluk rn verilmitir. Bilgi Notu: Ziraat Bankas,1888de Sultan II.Abdlhamit dneminde kurulmutur.

Ayhan SNMEZ Tarih retmeni