T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

GRAFK VE FOTORAF

TRK SANATI TARH

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ........................................................................................................ii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 ........................................................................................ 3 1. SLAMYET NCES TRK SANATI ................................................................. 3 1.1. Mongoloidler Sanat .......................................................................................... 3 1.2. Hun Devleti Sanat ............................................................................................ 4 1.3. Gktrk Devleti Sanat...................................................................................... 5 1.4. Uygur Devleti Sanat......................................................................................... 7 UYGULAMA......................................................................................................... 11 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 13 RENME FAALYET-2....................................................................................... 16 2. SLAMYET VE SONRASI TRK SANATI ...................................................... 16 2.1. Hindistan Trk Sanat...................................................................................... 16 2.2. Karahanl Sanat .............................................................................................. 19 2.3. Gazneliler Sanat ............................................................................................. 22 2.4. Byk Seluklu Sanat .................................................................................... 24 2.5. Osmanl Sanat ................................................................................................ 27 2.5.1. Mimari...................................................................................................... 28 2.5.2. ini Sanat ................................................................................................ 34 2.5.4. Tezhip....................................................................................................... 37 UYGULAMA......................................................................................................... 38 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 40 DEERLENDRME LE .............................................................................. 42 MODL DEERLENDRME .................................................................................. 43 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 48 NERLEN KAYNAKLAR...................................................................................... 49 KAYNAKA ............................................................................................................. 50

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 211GS0113 GRAFK VE FOTORAF ALAN ORTAK TRK SANATI TARH Trk sanat tarihi dnemlerinin zelliklerini kavrayarak akm temsilcilerinin eserlerini ikonografik ve plastik zmleme becerisinin kazandrld renme metaryalidir. 40/8 Tarih alar Modl n baarm olmak. Trk Sanat Tarihini ncelemek Genel Ama Uygun ortam salandnda; Trk Sanat Tarihi dnemlerinin zelliklerini kavrayarak akm temsilcilerinin eserlerini ikonografik ve plastik zmlemesini yapabilecektir. Amalar 1. slamiyet ncesi Trk Sanatn inceleyerek dneme ait eserleri ikonografik adan zmlemesini yapabilecektir. 2. slamiyet ve Sonras Trk Sanatn inceleyerek dneme ait eserleri ikonografik adan zmlemesini yapabilecektir. Bilgisayar, projeksiyon, internet, sanat galerileri, mzeler, slayt makineleri, atlye ortam, dnemlere ait sanat eserleri Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR

Sevgili renci, Sanatsz kalm bir toplumun hayat damarlar kopmu demektir. Kemal Atatrk Sanat bir toplumun ilerlemesi ve adalamas ynnde ok nemli katklar olan anlay btndr. Sanat eitimini tamamlam ve yaklamlarnda sanatn inceliini kullanan bireylerin her alanda daha mutlu ve performansla alt gzlenmektedir. Toplumlarn sanat gemii ve anlaylar, gelecee bakta geliimi salarken sanat birikimi, zenginlii ve paylam refah oluturan en nemli edir. Trk sanat tarihi Trkiyemizin bir zenginliidir. Dnya corafyasnda en eski ve yaylmlk gsteren Trk Sanat, slam ncesinde ve slam sonrasnda da dnya uygarlna ve kltrne byk etki yapmtr. Bu modlle Trk sanat tarihi dnemlerinin zelliklerini kavrayarak akm temsilcilerinin eserlerini, ikonografik ve plastik adan zmleme becerisi kazanacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Uygun ortam salandnda, slamiyet ncesi Trk sanat zelliklerini ve sanatlarn inceleyerek dneme ait sanat eserleri ikonografik ve plastik adan zmlemesini doru olarak yapabilecektir.

ARATIRMA
Mongoloidler sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Hun devleti Sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Gktrk devleti Sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Uygur devleti Sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, ktphane, niversitelerin Sanat Tarihi ve Arkeoloji blmleri vb. ortamlardan yararlanabilirsiniz.

1. SLAMYET NCES TRK SANATI

Trk tarihi M 1.binden bugne kesintiye uramadan srmtr. Geni bir corafyaya yaylm olan Trk devletlerinin zengin bir kltr birikimi vardr. Bu modlde Trk sanatnn belli evreler iindeki rnekleri ve zellikleri ele alnacaktr. Trk sanat tarihi iki dnemde incelenir. slamiyet ncesi Trk Sanat slamiyet ve Sonras Trk Sanat

1.1. Mongoloidler Sanat

Bugn yerli yabanc btn tarihiler, Trklerin, Trk diye anlmaya balamadan ok nce tarih sahnesindeki yerlerini kabul etmilerdir. Sadece "ok nce" deyimi ile belirtilmek istenen zaman sresi, bir tarihiden dierine deimektedir. Kimi tarihiler bu sreyi, hem de bir lde pheleri bulunduunu da belirtmek suretiyle, ancak sa'dan nce (M) III. yzyla kadar uzatlabilmekte; dier bir blm, herhangi bir pheye yer brakmadan bu sreyi M IV-V. yzyla karmakta; pek snrl bir grup ise daha gerilere, M XII-XV yzyllara kadar gidebilmektedir. Aslnda bu sre, Trk tarihinin ve kltrnn erken dneminin balangcn da belirtmektedir. Orta Asya'da rklarn yayln toparlayacak olursak Trklerin atalar olmas ok muhtemel bulunan beyaz ve brakisefal rk, Altay-Sayan, Tanr Dalar ve biraz da Kazakistan'a yaylmt. Zerefan Vadisinde, bu rkla akraba bir halk bulunuyordu.

Amuderya'nn gneyinde, Pamir'de, Afganistan ve ran'da, daha kuzeye gidilecek olursa Hazar denizinin kuzeyinde, Kuzey Kafkasya'da ve Gney Rusya'da Akdeniz rklarna yakn Dolikosefal bir insan soyu vard. Altay dalarnn dousu ve Gney Sibirya ise Mongoloid bir rkla yerleik bir hayat oluturmutur. M I. binin balarna ait Altay kltr kaz raporlarnn tam olarak yaynlanmam olmas nedeni ile hl belirsiz bir durumdadr. M I. binin yarlarnda ise Byk Hun Devleti'ni kuracak olan boylarn yava yava kendilerini gstermee baladklarn, gerek in kaynaklarndan ve gerekse buluntulardan anlamaktayz. nl, hayvan resimli Bozkr Sanat rlara blnebilir; ama Macaristan Ovasndan Huang-Ho'nun (Sar Irmak) byk kvrmna dek uzanan alan zerinde rastlanan hayvan resimli Bozkr Sanatlar arasndaki benzerlik arpcdr; dinden ok, bysel-dini bir teknik olan amanln tun andan beri var olduu bilinmektedir ve amanlk ayn zamanda paleoasyallarn ve baka birok halkn da maldr.

1.2. Hun Devleti Sanat

Altay dalar ve yresi Hunlar araclyla ilk Trk kltr ve sanatnn yeerdii merkez oluyordu. Altay dalarnda rastlanan zengin kurganlar, bunun en ak gstergesidir. llerin eyalar ile beraber gmldkleri mezarlara kurgan ad verilmekteydi. Dz kllara karlk Trklerin yaptklar eri kllara, kurganlarda oka rastlanmtr. Altaylarn kuzeyinde zengin altn madenlerinin bulunmas, Hun kltrnde ve sanatnda altn ve altndan eyaya ayr bir yer kazandrmtr. Orhun nehrinin yannda Hunlar kendi bakentlerini kurmular ve sanat eserleri ile bu blgeyi donatmlard. Altayllarn yerli dokuma tekniinin yan sra in ipeklileri ve ran dokumalar da Hunlarn gnlk yaamna girmiti. Ynden yaplan keeler dokuma tekniinin nde gelen rnyd. zerleri eitli sslemeler ile kapl keeler deiik yerlerde kullanlyordu. Ss resimleri arasnda av sahneleri birinci plandayd. Hunlar yeni bir kltrn yaratcs olarak tarih sahnesine kyorlard. Byk skender'le beraber Bat Trkistan'a gelen Yunanllarn motiflerini Hunlar alarak daha gelitirdiler ve deiik biimler ortaya kardlar. Keeler zerindeki Yunan motifleri yan sra Hun sanat iinde in motiflerine de yer verilmitir. (Resim 1.1)

Resim 1.1: Altaylarda Byk Hun ana ait Pazrk buluntular, elbiseler, kee izme, insan vcuduna yaplan dmeler, taraklar, sa altta kk bir masa.

Hun sanatnda yer alan en nemli sahneler, daha ok hayvan resimleri ve hayvan kavgalaryla ilgilidir. Hunlar her trl hayvann heykelini de yapmlardr. (Resim 1.3) Heykel yapmnda daha ok bronz kullanlmtr. Ancak tahtadan yaplm hayvan figrlerine de rastlanmtr. Yar insan yar geyik biiminde, ruhlar temsil eden eitli heykelcikler de grlmtr. Trklerin kutsal saydklar geyik, Hun sanatnn nde gelen figrleri arasnda yer almtr. Altay dalarnda grlen hayvanlar ile sava sahnelerinin din asndan da bir anlam vard. (Resim 1.2)

Resim 1.2: Pazrk buluntularndan rt zerinde, grifonun geyie saldr

Resim 1.3: Altn levha. Aa altnda svari, ei ve seyisi

1.3. Gktrk Devleti Sanat

Gktrkler zamannda Trklerde bir ulus olma bilinci yeermiti. Orhun antlar ve yaztlar bunun ak gstergesidir. Gktrk alfabesi ilk Trk alfabesidir. Yalnz yneticiler deil, halkn ounluu da okuma yazma bilirdi. Kazlarda Gktrklere ait eitli madeni paralar bulunmutur. Bayrak olarak altn kurt ba kullanrlard. Ergenekon destan nedeniyle Gktrkler bozkurtu kutsal sayyorlard. Son yllarda yaplan kazlarda eitli Gktrk heykelleri bulunmutur. Ik Gl yaknlarndaki Barsan Harabeleri, Gktrk uygarlnn simgesi saylmaktadr.

Trk kllar eitli gzelliklerde hayvan ve bitki motifleri ile sslyd. Gktrk alfabesi, alfabenin temeli olmutur. 38 harf vardr. Bunlardan drt tanesi sesli, geri kalanlar ise sessizdir. Orhun Yaztlarnda ortaya karlan Gktrk alfabesinin belirlenmesi Trkoloji almalarnda dnm noktas olmutur. O dnemlerde Gktrklerin yazl bir alfabeye sahip olmalar kltr asndan ileri bir toplum dzeyinde bulunduklarn gstermektedir. Orhun yazsnda sessizlerin yannda eitli iaretler de kullanlmtr. Ayrca baz ift sesler de vardr. Vokaller ise ounlukla yazlmtr. Orhun Yaztlar, Baykal Gl'nden 400 km gneyde bulunmutur. Buras Cengiz'in bakenti Karakurum'un tam karsna dmektedir. Bilge Kaan ile Kltigin Yaztlar, abidenin en salam ve temiz olanlardr. (Resim 1.4) Ykseklikleri drt metreyi bulmaktadr. nc yazt ise Tonyukuk Yaztdr. (Resim 1.5) Gktrk alfabesini yaatan bu yaztlar, sonralar bu alfabenin yzyllarca etkin ve yaygn olmasna yardmc olmulardr. Bu alfabe daha sonralar Avarlar ve Sekeller araclyla Avrupa'ya gemi ve Macar dilini etkilemitir. Orhun Yaztlar koyu bir ulusalclk erevesinde kaleme alnmtr. Daha nceki Trk yaztlar ile ilgili bilgiler olmadndan, bu yaztlar ok mkemmel grnmektedir. Ne var ki, bu dzeyin belirli bir gemie sahip bulunduu kukusuzdur.

Resim 1.4: Kltigin Yazt-Dou taraf

Resim 1.5:Tonyukuk Ant

1.4. Uygur Devleti Sanat

Maniheizm dini, Uygurlar' sava ve gebe bir ulus olmaktan karan en nemli etken olmutur. Bu dinin mzik ve resmi desteklemesi nedeniyle Uygurlarda sanat ve kltr ok ileri dzeyde gelimitir. Uygurlarn Mani minyatr resminin, ran ve Hint minyatrclnn kayna olduu benimsenmektedir. Mabetlerde bulunan Uygur freskleri de bu sanat dalnn stn rnekleri olarak zamanmza kadar gelmitir. Bunlarn dnda Turfan'da yaplan kazlarda ipek zerine boyanm saysz resimler bulunmutur. (Resim1.6.) Turfan yresinde yaplan kazlar, Budizmin etkilerini tayan birok eseri gn na karmtr. Bu kazlarda Koo, Yarkoto, Martuk ve Tuyuk Budist tapnaklarndan kalntlar da bulunmutur. Buralarda bulunan eserler eski Trk tarz, daha yeni Trk tarz ve en yeni dnem diye balca gruba ayrlmtr. Bezeklik ve Murtuk'ta bulunan fresklerde, Uygur Budist erkek ve kadn hayr sahiplerinin sembollerine rastlanlmtr. Bu freskler, kltr tarihi bakmndan olduu kadar gerekilikleri dolaysyla rk antropolojisi bakmndan da ilgi ekicidirler. Resimlerde Turan ve n Asya tipi zellikleri aka grlmektedir Kazlardan yalnz Uygur Budizmi'nin sanat eserleri deil, Trk diliyle yazlm bir yn

kutsal kitap da kmtr. Yunanca, Sryanice, Sanskrite dillerinden Uygurcaya evrilmi eserler arasnda Budizmin baz nemli eserlerinin evirileri de vardr. (Resim 1.7.)

Resim 1.6: Hoodaki tapnak bayra Vakf Minyatr (ift yzl)

Resim 1.7: Uygur Prensesleri (Bezeklik)

Uygurlar araclyla Trk resminde hem teknik hem de dnce bakmndan uzak dounun etkisi kendisini gstermitir. Uygur Trkleri; in sanatn yakndan tanmlar ama slup ve teknik alardan kendi resim sanatlarnn zgn izgilerini korumulardr. Bylece resim sanatnda balang baka Trk boylarna balansa bile, Uygurlarn yzlerce yl pek ok eserde gelitirdii slup ve tekniin Trk sanatn zenginletirdii yadsnamaz. Uygurlarn duvar resimleri genellikle Mani ve Buda dininin metinleriyle ilgilidir. Tapnaklardaki duvar resimlerinde ba rahibin yolculuklar ve maceralar dile getirilmektedir. Duvar resimlerinde fil resmi de oktur. Fil iyi niyet, sadakat ve iyilik simgesidir. Resimlerde fil ile kaan arasndaki anlamazlklar da izilmitir. Uygur Trkleri renk olarak parlak renkler, zellikle koyu mavi ve krmz renkler kullanmlardr. Uygurlar, tm kentlerini yirmi metrelik surlar ile eviriyorlard. Bylece d saldrlara kar kentlerini koruyabilmiler ve bu kentler gnmze kadar o dnemin simgesi olarak gelebilmitir. (Resim 1.8) Atl gebelerle balantl olarak adr andran hcre tipi yaplar da, Hint, Budist ve in mimarlna balanan yaplar ile in teknii grlrd. Ocak, mimarlk sanatnda nemli bir yere sahipti. Binalarn blmleri, oda ve hcreler adr tipinde, yuvarlak ve drt keli planda, kubbeleri yksek kasnakl olarak yaplrd. Bu dnemde surlarla evrili kentlere "balk" ad verilirdi. Saray ve manastrlar ise kentleri ssleyen balca byk yaplard. Bir Uygur kenti olarak "balk", yedi kat hendekler ile evrilir ve kat sur ile rlrd. Akropol Ordu Kapa adn tar ve kaann saray burada bulunurdu. Tapnak ve manastrlar da saray mimarlna uygun bir slupta yaplrd. Bunlar da duvarlar ile evrili yksek bir set zerinde yaplmlard. Ortada Buda heykeli ya da tanr heykellerinin bulunduu bina, setin evresinde ise rahip hcreleri sralanrd. Tapnaklar Uygur mimarlnn nemli rnekleridir. Mimarlkta stunlar ounlukla aatan yaplr, boya ve yaldz ile sslenirdi. Tavan sslemelerinde kenarlar Lotus motifleriyle evrili, ta biiminde, aldan yaplm eitli figrlerin bulunduu ve bunlarn mzelerde sakland bilinir. Uygurlarn ilk dnemlerindeki ilkel tiyatrolar Budizm'den sonra gelimitir.

Resim 1.8: Turfan (Byk duvar)

Orta Asya heykel sanatnda Uygur slubu nemli bir yere sahiptir. Balangta normal insan boyunda olan heykeller giderek yerlerini on metreyi aan heykellere brakmlardr. Kuar, Hotan, Niye ve Akterek kentlerinde Uygur heykel sanatnn deiik rnekleri grlmtr. Hotan heykelciliinde al teknii egemen iken Kuar ve yresindeki heykellerde portreye yaklaan ve eski zellikleri koruyan eserler ounluktadr. (Resim 1.9)

Resim 1.9: Uygur Heykelleri ( Tangut, Tang, Kzl)

10

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA

Resim 1.10: Uygur Prensleri

rnek Eser ncelemesi

slam ncesi Trk sanat dnemine ait sanat eserinin ikonografik ve plastik adan zmlemesini yapmak. Bizim semi olduumuz sanat eseri Uygur dnemi sanatna ait bir kuma resmi (Bezeklik).

Kullanlacak Ara ve Gereler

ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kat

1. Aratrma Eser Uygur Dneminde yaplm bir bezekliktir. 2. Eserin Genel Tanm Eserin Dnemi : Uygurlar dnemi Eserin ad : Uygur Prensleri Yapm yl : 9 yy.

11

3. Madde ve Teknik 62.5 x 59.5 cm ebatlarnda Bezeklik (pek Boyama) 4. Konu Uygur dneminde devlet idaresinde gelenek ve dzenden bahsedebiliriz. Burada prenslerin belli bir dzen iinde dizilileri konu edilmi ve Bezeklik denen kuma st boyama ile bu eser ortaya kmtr. 5. Figrlerin Durumu nsan motifleri n planda olmak zere, bol bol bitki ve ssleme arlkl motif kullanlm. Resimde scak renkler hakim. Canl ve kontrast renkler de sk kullanlm. 6. Form ve na Hareket sadece Motiflerin renklerinde var. Kontrast renkler hareketi olutursa da genelde kompozisyonda duraanlk sz konusu. nsan desenleri kompozisyona oturmu ve dengeli. n ve arkadaki insanlarn orant farkllndan, perspektif ve derinlik anlaynn varlndan bahsedebiliriz. 7. z (erik) Turfan yaknlarnda bulunan bu bezeklik (o dnem resimli kuma) slam ncesi Trk sanatnn ne denli gelimi olduunu ortaya koymaktadr. Canl renkler ve renklerin birlikte kullanm biimi ve perspektif uyum resminde o dnemde varln bize gstermektedir.

12

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet ile ilgili hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. slam ncesi, Trk sanat Osmanl Devletinde altn an yaamtr. Mongoloidler bozkrlarda gebe hayat yaamlardr. Kurgan, Hunlardaki mezarlardr. Hunlar, grdkleri her trl hayvann heykelini yapmlardr. Gktrk Alfabesi trk alfabesinin temelini oluturmutur ve 28 harften olumutur. Tonukuk Ant ve Orhun Kitabeleri, Gktrkler dnemine aittir. Uygurlarn Mani minyatr resminin, ran ve Hint minyatrclnn kayna olduu benimsenmektedir. 8. Uygur dneminde, mimarlkta stunlar ounlukla tatan yaplr. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

13

B- UYGULAMALI TEST
slam ncesi Trk sanat tarihi dnemlerine ait bir eser seerek nerilen ilem basamaklarna gre eseri inceleyiniz. Aadaki ilemleri tamamladnzda setiiniz sanat eserini incelemi olacaksnz.

Kullanlacak Ara ve Gereler

1. ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kat

Aratrma Sanat ve eseri hakknda ayrntl bilgi yaznz. Eserin Genel Tanm Eserin Dnemi Eserin ad Yapm yl Madde ve Teknik Eserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii Konu Kitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi Figrlerin Durumu Eserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi

2.

3.

4.

5.

Form ve na: Eserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu: denge, hareket, ritim, k-glge 6. 7. z (erik) Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik

14

DEERLENDRME LE AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan

kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Gzlenecek Davranlar Aratrma ve veri topladnz m? Bilgilerinizi gzden geirdiniz mi? Sanat eseri aratrmas yaptnz m? Sanatnn adn, eserin adn, yapm yln aratrdnz m? Madde ve teknik ynnden incelendiniz mi? Konu ynnden incelediniz mi? Figrlerin durumu ynnden incelediniz mi? Form ve ina ynnden incelediniz mi? z ynnden incelediniz mi?(ierik-yorum-yarg) Evet Hayr

Aadaki kriterlere gre yukardaki almanz deerlendiriniz.

DEERLENDRME
Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandz becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam EVET ise dier renme faaliyetine geiniz.

15

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Uygun ortam salandnda, slamiyet ncesi ve sonras Trk sanat zelliklerini ve sanatlarn inceleyerek dneme ait sanat eserlerini ikonografik ve plastik adan zmlemesini doru olarak yapabilecektir.

ARATIRMA
Hindistan Trk sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Karahanl sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Gazneli sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Byk seluklu Sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Osmanl sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, ktphane, niversitelerin sanat tarihi ve Arkeoloji blmleri vb. yararlanabilirsiniz.

2. SLAMYET VE SONRASI TRK SANATI

2.1. Hindistan Trk Sanat
Akhunlar Trk devleti nden sonra Hindistanda kurulan ilk Trk devleti, Delhi Trk Sultanldr. Devletin kurucusu Kutbettin Aybeg ( ? 1210) 1206 ile 1210 arasnda Delhide bir cami ve minare yaptrmtr. Kutub Minar ( Kutbettin Minaresi) diye anlan minare 1803 ylnda st blm depremde yklmasna ramen 64 m. ile en yksek minarelerdendir. Hindistandaki ilk Mslman Trklerin yaptrd bu minarenin d duvarlarnn tamam Kurandan alnan ayetlerle sslenmitir. Daha sonra sultan olan emseddin l-Tutmuun tamamlad Kuvvet-l slam Camisi, devrinin en gzel rneidir. (Resim 2.1. 2.2)

16

Resim 2.1: Kutup Minar Camii (Duvarda Kuran Ayetleri)

Resim 2.2: Kutup Minar Camii (D grn)

Hindistanda daha sonra hkm sren Babr mparatorluu (1526-1856), ok nemli mimari eserler ina etti. Babr, Mool asll idi. Ama Trke konuuyordu. Kendi yazd mehur Babrnamesi Trkedir. Tercmanlar araclyla Farsaya evirttirmitir. Mslman olan hemen btn Moollar gibi Babrller de ounlukla Trklemiti. Babrl Trkler, Seydiseyyid Camisi nde mermerden dantel gibi oyarak pencere ebekeleri yaptlar. Bu eser Trklerin slam sanatna mermer iiliinde getirdikleri nemli bir yeniliktir. Babr Trklerinde, ah Cihann Agrada yaptrd Moti Mescit (nce mescit) krmz mum tandandr. zeri sedefe benzer bir mermerle kapldr. (Resim 2.3.)

17

Resim 2..3: Moti Mescit (nce mescit)

ah Cihann ei ran blgesindeki Safevi Trk Devletinin prenseslerinden Banu Begm idi. Sahip olduu ok gzel zelliklerinden dolay Mmtaz Mahal olarak anlrd. Son ocuunu doururken vefat etti. ah onun adna Tac Mahali yaptrd (1631-1652). Babr Trklerinin yaptrd Tac Mahal halen dnyann sayl mimarilerindendir. Bu eserin plan ve uygulamas stanbuldan gnderilen mimarba Mehmet sa Efendi ve ekibi tarafndan Babr Trkleriyle birlikte yaplmtr. (Resim 2.4)

Resim 2.4: Tac Mahal

Demek ki randa Cuma camisini yapan Trkler, Hindistanda daha farkl tarzda eserler ortaya koydular. Timur Trklerinin Semerkantta yaptklar eserler ise hem mimari eitlilik hem de gzellik asndan daha farkldr. Recstan meydanndaki birbirine bakan medrese en gzel rneklerdendir.

18

2.2. Karahanl Sanat

Karahanllardan kalan en eski yaplar (X.yy.); kerpiten, tula mimariye geii gstermektedir. Buhara'nn 40 km yaknndaki Hazar ehrinde, XI. yy.'dan kalan kk Degaron Camii'nde kerpi ve tula beraber kullanlmtr. Cami, pln ve mimarisi bakmndan inanlmaz bir gelime gstermektedir. nce ve yuvarlak payeler zerine drt sivri kemerlerle oturan kubbe, yanlardan tonozlarla evrilmi olup, kelerde birer kk kubbe ile, kk lde bir merkezi pln emasn ortaya koymaktadr. XI. ve XII. yy.'lar, Karahanl tula mimarisinin parlak bir gelime devri olmutur. Eski Merv'in 30 km yaknndaki Talhatan Baba Camii, tamamen tuladan yaplmtr. (Resim 2.5) Dikdrtgen biimindeki cami, yanlara doru kk apraz tonozlarla geniletilmi tek kubbeli bir pln gsterir. Cepheler, nilerle dzenlenmitir. Tulalarn eitli ekillerde dizilmesinden meydana gelen zengin mimari sslemeler daha sonraki Karahanl eserlerine nc olmutur. XVI. yy.'da Osmanl devrinde, Mimar Sinan'n tek kubbeli camileri, ayn prensiple yanlara doru genileterek mekn mimarisi aratrmalarna balamas bakmndan, Talhatan Baba Camii pln dikkati eker. (Resim 2.6-2.7)

Resim 2.5: Talhatan Baba Camii

Resim 2.6: Muak Atari Camii

19

Resim 2.7: Muak Atari Camii (Kesit)

Bu dnemin en dikkat ekici unsurlar arasnda, duvarlardan ana kubbeye gei meselesinin halledilmesi iin kullanlan gei unsurlar vardr. Bunlarn en ilginci, Tim'deki Arap Ata Trbesi nde (978) ortaya kan " dilimli, yonca biimi tromp" denilen ekildir. Trk mimarlndaki eyvanl medreselerin ilk rneklerine de Karahanllar'da rastlanlmaktadr. Semerkant'taki ah Zinde yolu zerinde yaplan kazlarda (1969-1972), bu yap trnn nemli rneklerinden biri ortaya karld. 1066'da Tamga Bura Han tarafndan yaptrlan medrese, oymal ituk (yalanc mermer) sslemelerle kaplyd. Drt ynden tonozlarla evrili, kk kubbeli girii, kk eyvanlarn ald dikdrtgen plnl avlusuyla bu yap eyvanl medreselerin ilk rneklerindendir. (Resim 2.8 )

Resim 2.8: Cambul Evliya Ata Trbesi (Karahanl Ant Trbesi)

20

Kare plnl yap, yonca biimi tonoz bingilere oturan bir kubbe ile rtldr. n cephede, yaz kua ile evrilmi zengin tula sslemeli ni vardr. Talas' taki (Kazakistan) XII. yy.'dan kalma Aye Bibi ve Balaci Hatun trbeleri, Karahanllarda trbe mimarlnn geliimini yanstrlar. Kare plnl Aye Bibi Trbesi; ssl, kaln ke stunlarnn snrlad dar ve derin takapsyla, n cephenin kelerinde yer alan st ve alt geni, ortas dar minareleriyle dikkati eker. (Resim 2.9)

Resim 2.9: Aye Bibi Trbesi

1078-79 tarihli Ribat- Melik Kervansaray, duvar izlerine gre kare biiminde(86x86 m) bir yap idi. Tamamiyle kerpiten ve zeri tula kaplanm yapdan, yalnz gney cephe duvar ile portal ayakta kalmtr. Cephenin tam ortasnda ykselen sivri kemerli portal (takap), Trk mimarisinin klsik portal daha XI. yy.'n ikinci arsnda, olgunlam halde gstermesi bakmndan hayret uyandryor. Portal, 12 x 15 m ebatlarnda abidev bir lye varmtr. Bu portal kompozisyonu, Karahanllardan balayarak Byk Seluklular, Anadolu Seluklular, Osmanl ve Timur devri mimarisinde esas olmutur. Karluk ve Karahanl devirlerinde krmz ve beyaz hamur kullanlm; sigrafitto, taraklama, noktalama gibi birok teknik uygulanmtr. Bu teknikler bazen bir arada kullanlyordu. Bu keramiklerde dikkati eken husus, figratif konularn yerini yava yava bitkisel ve geometrik motiflerin hakimiyetine brakmasdr. Karahanl keramiklerinde sslemeler, bir merkezden kaynaklanarak yaylr. Tabaklarn kenarlarnda ssleme bordrlerinin yannda, kf yaz eritleri de dikkati ekmektedir. Karahanl keramiklerindeki bitkisel motifler ve bunlarn oluturduu dzenlemeler, Hta (Hatayi) tarz sslemelerin kaynana iaret etmektedir.

21

2.3. Gazneliler Sanat

Gazneli sanat (963-1186), slmiyet'ten sonraki Asya - Trk sanatnn ikinci nemli dnemini oluturur. Bu dnemin mimarisinde, tan yaygn olarak kullanl ve ta sslemeler asndan, Anadolu Trk sanat ile youn ilikileri vardr. Gazneliler, konumlar gerei Hint kltr ile ran arasnda bir kpr vazifesini de grmlerdir. Gazneli mimarisi, aa direkli ve ahap dz ats ile Anadolu'daki aa direkli camileri hatrlatan "Arus-l Felek" camisi ile balatlr. Hindistan'dan getirilen aa direkler zerine at ile rtl, krmz altn ve lcivert tan da kullanld ok zengin sslemeleriyle gzleri kamatran bir yap idi. Sultan III. Mesud'un yaptrd minare (1115) ile Sultan Behramah'n (1117-1149) ina ettirdii minareler uzun zaman eitli ve yanl fikirler yol amtr. Kule olarak tanmlanan bu yaptlarn minare olduu anlalmtr. Camileri bugn mevcut deildir. Bu minareler, tatan bir kaide zerine, yldz biiminde keli bir pln veren bir alt gvde zerinde silindirik st gvdeden olumaktayd. Her iki minarede de, panolar halinde sslenmi tula eserler olarak ele alnmtr. Karahanl ve Byk Seluklu minarelerindeki yukarya doru daralma burada, gvdeyi farkl ksmlara blerek salanmtr. (Resim2.10)

Resim 2.10. Sultan Mesut III. Minaresi

22

Gazneli dneminin en nemli camii, Afganistan'da bulunan "Leker-i Bazar" sarayndaki camidir (XI.yy.'n ba). Sur duvarna dayanan bu eser, mihrap duvarna paralel olarak tayclarla ikiye blnm sahna (nef) sahiptir. Mihrap n, iki nef boyunca bir kubbe ile kapatlmtr. Bu ekilde da alma, eski Orta Asya mimarisinde karmza kt gibi, Araplarn "ordugh tipi" camilerinde de grlr. Caminin pln emas, "am Emeviye Camii" nin pln emasnn etkisiyle beraber, Anadolu'da (Artuklu devri camileri) ve Memlk devrinde (Baybars Camii) Msr'da etkili olmutur. (ekil 2.11)

ekil 2.11. Leker-i Bazar Byk Saray plan

Tarihi Beyhak'den, Sultan I. Mesud'un byk bir mimari kabiliyete sahip olup saraynn plnn kendisinin izdiini ve Abdlmelik adl bir mimarn yardm ile drt ylda tamamladn (1036) reniyoruz. XI. yy.'n bandan ve Sultan Mahmut zamanndan kalan en eski saray, Hilmend nehri kysndaki Byk Saray'dr. nnde bir alay meydan vard. Burada, iki katl, gsterili ituk dekorlu nilerle ssl bir cephe vard. Bunlardan bir para da, Kbil Mzesi deposundadr. Byk ksm, tula temeller zerine kerpite, baz nemli blmleri tamamyla tuladan yaplm olan saray, 164 x 92 m ebatlarndayd. Cephenin ortasndaki derin kapdan, havari bir mekna, buradan da sarayn drt eyvanl avlusuna (63 x 45m.) giriliyordu. Bylece, Karahanl saraylarnda grdmz drt eyvanl avlu emas, Gaznelilerde daha gelimi olarak grlr.

23

2.4. Byk Seluklu Sanat

lk Seluklu camii, en nemli ksmlar Melikah zamannda (1072-1092) yaplm olan Isfahan Mescid-i Cumas'dr. Kitabelere gre, byk mihrap kubbesi ile bunun tam karsnda avlu dnda kuzeydeki kk kubbeli mekn, Melikah zamannda, drt eyvanl avlu ve revaklar da btn ana hatlaryla yine Seluklular devrinde meydana gelmitir. Bundan sonra cami, otuza yakn kitabe ile belirtilen uzun bir devrede eitli ilve ve deiikliklerle geniletilmi, XIX. ve XX. yy.'larda da tamirler geirmitir. (Resim 2.12.)

Resim 2.12: sfahanda Mescid-i Cuma

Bir defada, avlulu, mihrap n kubbeli olarak gerekletirilen cami; "Zavvare Ulu Camii" (1135)' dir. Bu camiden sonra, btn ran - Orta Asya'da bu pln emas uygulanmaya balanm ve Seluklulardan sonra da devam etmitir. Ancak bu ema, mihrabn her yandan grlmesini engellediinden eitli yerlere mihrap yapmak gerekmitir. Eyvanlarn ok yksek grnmemesi iin revaklar iki katl yaplmtr. Ardistan'daki Mescid- Cuma da (1160) bu gruptandr ve ran'daki Seluklu camilerinin en gze arpan eserlerindendir. (Resim 2.13.)

Resim 2.13: ran, Ardistanda Mescid-i Cuma

24

ran'da, daha nce yaplan Seluklu camileri; tuladan, hafif sivri, tromplu kubbeleri ile kk lde, sfahan'da Melikah kubbesinin devam eden varyantlar olarak grnrler. Bunlardan ilki olan Glpayegn Camii (1108-1118); kare bir mekn zerine, mukarnasl tromplarla ok hafif sivrilen bir kubbeden ibarettir. Cami, XIX. yy.'da Kaarlar zamannda drt eyvanl hale getirilmitir. Seluklu kubbelerinin daha sfahan'da tamamen gelimi olan zengin i yaplarna karlk, d grnleri her trl sslemeden uzak, sk tula rgsnden, kbik masif yzeyler halindedir. Kbik blok zerinde, sekizgen bir gei blgesinden sonra hafife sivrilen kubbe silueti, salam bir ifade kuvveti ile Seluklu kubbesini sembolize eder. Gaznelilerde daha nce ele alnan kubbe-eyvan birlemesi, en baarl ekli ile Seluklularda gelitirilmitir. Seluklulardan nce, slmiyet devrinde ne Dou ne de Bat ran'da kubbe ile eyvann birletii bir tek rnek grlmemi ve Seluklular bunu yeniden bulmulardr. Byk Seluklu camilerindeki minareler, genel olarak Karahanl minarelerinin zelliklerini srdrmektedir. Zaman zaman Gazneli formlarna yakn rnekler de grlr. Byk Seluklular; ran'da, ince uzun silindirik gvdeli minareleri yelemilerdir. Bunlarn en eski rneklerinden biri, Damgan Mescid-i Cumas'nn 1058 tarihli minaresi olup dz silindirik gvde tulalarn deiik biimde dizilmesiyle baklava ve geometrik motifler ve kf kabartmal yazt kuayla sslenmitir (Seluklularn ilk ini bezemeli minarelerindendir). Daha sonra yaplanlar, bu biimi gelitirip zenginletirmitir. Byk Seluklular zamannda, camilerde olduu gibi trbelerde de gelime, Karahanllara ve Gaznelilere balanmaktadr. sfahan'n gneyinde Albakh'da, Kmbed-i Ali ve Damgan'da Cihil Duhteran (40 kz), 1056'da, Turul Bey zamannda yaplm iki kmbettir. Mukarnas kornile nihayetleen, dmdz alak sekizgen gvde zerinde, bir kubbe ile rtl olan Kmbed-i Ali, ran'daki tula kmbetlerin aksine, tatan bir yapdr. Kubbenin stnde, herhalde, sekizgen piramit bir klh bulunuyordu. (Resim 2.14)

Resim 2.14: Arbakuh, Kmbet-i Ali

25

Tuladan silindirik gvde zerine, konik klhl bir kmbet olan Cihil Duhteran, gvdenin st kenarnda, geni kf kitabe kua, bunun stnde ve altnda tuladan geometrik frizleriyle dikkati eker. Demavend'de bulunan bir kmbet (XI.yy.); dey izgilerinin belirginlii, iten kubbe, dtan piramit atl oluuyla dierlerinden ayrlr. Dehistan'da, mehed denilen mezarlktaki kmbetler (XII. yy. balar), yaln tula mimarilerine karlk, deiik plnlar ile dikkati ekerler. Silindirik ya da yukarya doru daralan sekizgen gvdeler yarm silindir ya da dik keli kulelerle blnmlerdir. Cephelerde sivri kemerli, yzeysel niler vardr; nlerinde alak bir eyvan biiminde giri mekn bulunur. Merv'deki nl Sultan Sencer Trbesi (1157), Seluklu trbe mimarlnn aheseridir. Kare pln ile Karahanl trbelerine dn simgeler. Sekiz keli piramit atyla rtl yap, geometrik dzenli, ince tula rgler arasna yerletirilmi firze inilerle bezenmitir. (Resim 2.15.)

Resim 2.15: Mervde Sultan Sencer Trbesi

Seluklu trbe mimarlnn geliimini yanstan bir baka yap, Tus'ta mam Gazali'ye balanan trbedir(1111). Trbe; da takn giri eyvan, kare pln, kubbeli ana mekn ve arkaya doru uzanan tonoz rtl blmden oluan plnyla dikkati eker. ilie kar Snnlii gelitirmek ve devlet memurlarn yetitirmek zere ilk devlet medreseleri, XI. yy. balarnda, Gazne'de kurulmutur. Byk Seluklular zamannda bu retim messeseleri, geni bir devlet tekilt haline getirilmi, devlet memurlar bu yatl okullarda yetitirilmitir. Bunlardan birincisi, Niabur'da kurularak ilk defa medrese adn almtr.

26

Byk Seluklulardan Hargird ve Rey'de, Melikah zamannda yaplm iki medrese kalm, maalesef dier btn medreseler kaybolmutur. Horasan'da, Hargird Medresesi tam bir harabe olup, tonozu yklm kble eyvanndan baka bir ey grnmez. Ayakta kalan kble eyvan 7.04 m. genilikte olup yan duvarlar er sivri kemerlerle darya almaktadr. yi cins sar tuladan, yksek kabartma iekli kf kitabesi; btn ran'da en ahane yaz olup imdi Tahran Mzesi'nde bulunmaktadr. Harfleri, zeminden 8-10 cm ykselen, 90 cm geniliindeki kitabenin st yars rum ve palmetlerden ssleme halindedir. Godard'n, 1937'de, Rey'de meydana kard ikinci drt eyvanl medresenin zengin ituk sslemeli mihrab, kbleye tam uygun deildir. Birbirine eit kuzey-gney eyvanlar da, dou ve bat eyvanlarndan daha kk olarak genel kaideye aykrdr. Creswell, bunun bir eve benzediini ve renci hcrelerinin de bulunmadn ileri srerse de mihrab evreleyen kf kitabeler, ev fikrine uygun deildir. Karahanl ve Gaznelilerin gelitirdikleri kervansaray mimarisini, Byk Seluklular kuvvetle ele alarak antsal eserler meydana getirdiler. Damgan - Smnan yolu zerinde, Ehvan' da, Ribat Anuirvan olarak tannan kervansaray, kare plnda, kale gibi salam duvarl, kelerde ve yanlarda silindirik kulelerle takviyelidir. Drt eyvanl ve payeler zerine revakl avlu etrafnda uzun dikdrtgen biiminde, yan yana simetrik odalar, kelerden nde, drt eyvanla evrili kk kubbeler halinde daireler vardr. Bu daireler, Samerra'dan ve Abbasilerden gelmedir. Turul Bey zamanna rastlayan Ribat Zafaran , teknik bakmdan baz gelimelerle deiik bir pln gsterir. Kare biiminde, keleri kuleli, ortasnda drt eyvanl avlu ile simetrik olarak tek tek sralanm odalar olan bir yapdr ve giriin sanda cami vardr. Seluklularn merkezi Merv, Sultan Sencer'in lmne kadar parlak bir imar faaliyeti grm, daha sonra Harizm'de, rgen onun yerini almtr. Merv'de kalan eserlerden Sultan Kale olduka iyi durundadr. Drt kilometre kare bir alan eviren surlar 15 m. ykseklikte ve her 15 m'de 4 m apnda yarm silindirik bir kule ile takviyeli olup ayrca bir hendek ile korunmutur. erisi duvarlarla bir ark ve ehristan olarak dzenlenmitir. Saray ve klalar, ark denilen blmdedir. Eski meskn ehrin ortasnda bir havuz, byk bir Cuma Camii ve Sultan Sencer'in trbesi yer alyordu. Seluklular'n XI. yy.'da Merv'deki saraylar 45 x 39 m lsnde 50 odal, ok gsterili bir yap idi. Douda bulunan esas giriten drt eyvanl ve 16 x 16 mlik avluya geiliyordu. Bunun yannda cephesi yarm stunlarla dekorlu bir yap iindeki dikdrtgen salon, belki sultann ktphanesi olabilir.

2.5. Osmanl Sanat

Ouzlarn Kay boyuna mensup olan Osmanllar, 1299'da St'te Osmanl devletini kurdular. Zamanla, ann en kudretli imparatorluu haline gelen bu siyasi teekkl zamannda, Trk Sanat da evrensel bir sanat olarak dnya sanat tarihindeki sekin yerini ald. Osmanl mimarlar, gemi devirlerdeki Trk mimari ekollerinden farkl olarak mimaride, sadelii ve mimarinin kendisinden doan gzellii tercih ettiler. Yaplarn stn rtme konusunda zellikle kubbeyi uyguladlar. Dier rt sistemleri ikinci plnda kald.

27

Osmanl mimarisinde son derece eitlilik arz eden mimari tipler, o zamana kadar ulaan mimari form ve pln anlayn gelitirerek, geleneksel mimarideki birok sorunu baar ile zdler. Osmanllar, Trk dnyasnn her tarafndan getirttikleri mimarlara yaptrdklar binalarda btnyle Trk karakterini yaatmlardr. Seluklu ve beylikler devirlerinde yaplan binalarla ve zellikle Karaman Beylii eserleriyle, Osmanllar devrindekiler karlatrlacak olursa, bu gerek daha ak bir biimde ortaya kar. Osmanllar dnemi Trk mimarisinin zaman ve slp asndan geirdii safhalar, balca alt devre veya slba ayrlr:

2.5.1. Mimari
Bursa slbu veya Erken Devir (1335-1501) Camiler: znik ve Bursa gibi ehirlerde yaplan binalardan, stanbul'da Beyazt Camii'nin inasna kadar olan zaman iine alr. Bu slptaki binalar, Trkistan ve Seluk Binalarn andran ve Seluklular'da devam eden ekillerdir. Kubbeler dorudan doruya ke bingileri zerine oturtulmu ve stun yerine ayaklar kullanlmtr. Bu ilk devirde yaplm binalarda, Kk Asya'daki Trk Antlarnda uygulanan programn ve plann dikkate deer bir deiiklie uradn gryoruz. ok kemer gzl cami plan basitletirilmitir. Byk alanlar, yan yana getirilmi kk kubbelerle rtme imkan veren ha eklindeki plan genellemeye balamtr. Her trl gereksiz motiflerden syrlan ssleme sanatnn, daha zengin fakat, hem sade ve hem de ak hale geldiini gryoruz. (Resim 2.16)

Resim 2.16: Bursa, Ulu Camii

28

Medreseler: lk dnem Osmanl mimarlnn nemli bir grubunu oluturan medreselerin ou, gnmze ulamamtr. Bu yaplarda, Anadolu Seluklu ve Beylikler dnemlerinin kapal medreseler plann srdren rnek ok azdr. Buna karlk ortas revakl ak avlulu, gneyde dershane-mescit ilevinde kubbeli ana eyvan, yanlarda kubbeli odalarn yer ald ema yaygn biimde uygulanmtr. Genellikle klliyeler iinde yer alan veya bamsz rneklerin yannda, byk camilerin avlu revaklar ardna eklenmi odalardan meydana gelen medreseler de vardr. (Resim 2.17.)

Resim 2.17: Bursa, Emir Sultan Medresesi

Trbeler: XIV. yy.'da, kare veya ok keli plan yaygn olarak kullanlm, konik klahn yerini kubbe almtr. Kare planl, drt stun ya da ayaa oturan kubbeyle rtl, yanlar ak mezarlar da vardr. Seluklularda mezar yaplarnn, da kapal olmalarna karlk, Osmanllarda gvde ve kubbe kasnandaki pencerelerle da almtr. Yaplarn bir blmne, revakl bir giri eklenmitir. Ta bezeme, gvdeye ve i duvarlara yaylmtr. Kervansaraylar ve Hanlar: Anadolu Seluklularnn gelitirdii kervansaray ve hanlarn yapm, Osmanl dneminde de srd. Bu yaplarda revakla evrili kare ya da kareye yakn avlulu, birka sahanl Seluklu emas uyguland. Ancak, ehir hanlarnda kapal mekanlar, dzgn drtgen planlarn yitirmi, alana uydurulmutur. Bu dnemde iki katl hanlar da uygulanmtr. Dnemin han mimarlnda kale grnmnden uzaklalm, yalnlk egemen olmutur. Osmanllarn Bursa'y almalarndan sonra han mimarisinde grlen gelime, Edirne ve stanbul hanlaryla XIX. yy.'n sonuna kadar srmtr.

29

Klasik slp veya Yksek Devir (1501-1703) Camiler: erefeli veya Beyazt Camisi'nin inasndan, Sultan III. Ahmet zamanna kadarki devirdir. Yaplardaki plan daha geni ve olgundur. Kubbeler kasnak zerine oturtulmu, mukarnasl ve baklava dilimli stunlar kullanlmtr. Kubbeleri tutan kemerler, byk stunlara dayandrlm ve oranlar gzelletirilmitir. Bu slbun en nemli zelliklerinden biri de, yarm kubbelerle yarm kubbelerle cami sahanna byk bir genilik verilmesidir. Minareler daha uyumlu bir ekil alm ve cmle kaplar Seluklulardaki gibi, iki taraf oyuk hcreli byk takaplarla sslenmitir.

Bu dnemin en byk zelliklerinden bir dieri, Mimar Sinan gibi byk bir sanatnn, yapt binalarla Trk mimarisini, dnya sanat tarihi iindeki sekin yerini aldrmas olmutur. Sinan, btn mimar unsurlar rasyonel bir ekilde kullanrd. Ona gre bir kemer, bir kubbe veya bir stun, yalnz bir yap eleman olarak kalmamal, ayn zamanda, teknik grevini gizleyecek bir ssleme unsuru da olmalyd. Bu endie, eserlerinin btn ksmlarnda grlr. Byk duvar ve pilpaye (fil aya) kitleleri, byk bir kubbe evresindeki yarm kubbeleri, teknik bir kombinezondan ok, bir ssleme dzeni izlenimi vermektedir. Sonsuz bir eitlilie sahip kare, altgen veya sekizgen planlaryla yapt binalarn iine, alacak bir genilik ve ihtiaml bir zenginlik vermesini bilirdi. Planlar, sade olduu halde dahice bir grnn rndr; teknik zorunlulukla kusursuz bir ekilde kaynar. Tesadfe yer vermeyen btn yap unsurlar, harikulade bir ekilde birbirlerine balanr ve birbiriyle anlar. Merkez kubbeye, gk kubbe gibi snrsz bir enginlik verip kubbe altnda meydana gelen byk alan evreleyen bir btnlk olutururdu. Onun eserlerinde, hibir duvar kitlesi, hibir pilpaye, arl ile gz yormaz, her ey hafif grnr. Bo ve dolu ksmlar arasndaki oranlarn ahengini, harikulade bir ekilde tasarlar, en kk bir oranszla tahamml edemezdi. Mimar Sinan'n ve dolaysyla bu dnemin en nemli eserleri ehzade Camii, Sleymaniye Camii ve dnyann sayl eserleri arasnda yer alan Edirne, Selimiye Camii'dir. Medreseler: zellikle byk Selaattin klliyelerinin medreseleri, bu alanda yetkin rneklerdir. Bu dnemde de genellikle, Anadolu Seluklu ve Beylikler dnemlerinde uygulanan klasik emalara bal kalnmtr; ancak, ana eyvan byk kubbeli oda biimindedir. Ayn avluyu paylaan cami-medrese plan da yaygndr. Dnemin medrese mimarisi de Mimar Sinan'n damgasn tar. Trbeler: Trbe mimarisinde, bu dnemde de, kare veya ok keli, kubbeli planlar yaygndr. Kimi rneklerde yapya revakl bir giri eklenmitir. Ayrca, yanlar ak trbelere de rastlanmaktadr. (Resim 2.18.)

30

Resim 2.18: Edirne, Selimiye Camii

Kervansaraylar ve Hanlar: Klasik Osmanl mimarlnn ana zellikleri olan ilevsellik ve yalnlk, kervansaraylar ve hanlarda da gze arpar; genellikle Seluklu dnemi emalarn srdren bu yaplarda, deiik sayda sahanlardan oluan dikdrtgen planl kapal mekan ve avlular, alana gre deiik biimler almtr. Ayrca ticaret merkezlerinde, byk ehirlerde, birka katl, d cephelerde dkkanlarn yer ald hanlar ina edilmitir. ki katl, tek avlulu ehir hanlarna, stanbul Byk orap Han, Kurunlu Han, Leblebici Han rnek olarak verilebilir. Lle slbu veya Lle Devri (1703-1730)

Devrin iek merak, mimariye de etki etmi; mimari ekiller ve hatlarda, iek ve bitki kvrmlar gibi eri ekillere doru gidilmi ve klasik slbun arbal ekillerinden uzaklalmtr. Klasik dnemin son eseri olan Yeni Cami'den sonra, Osmanl klasik mimarisi son bulur ve artk tekrarlanmaz. Cami yapm da durur. Lle Devri'nin kasrlar, kkleri, zellikle Kthane Kasrlar, Patrona Halil isyanyla yaklp yklmtr. Bu bakmdan sivil mimariden rnek olarak bugne pek bir ey kalmamtr. Bu dnemin en karakteristik yaplar; kk kubbeli ve geni saakl atlarla rtl, zengin cephe sslemeli, bazen drt keli, bazen de alt keli ayn zamanda sebil olan emelerdir. Bunlarn en nlleri Sultan III.Ahmet emesi (1729), Azapkap emesi (1733), skdar emes i(1732) ve (1732)'dir. (Resim 2.19.)

31

Resim 2.19: stanbul, Sultan III. Ahmet emesi

Barok slbu (1730-1808)

On sekizinci yzyln ilk yirmi be ylnda, Avrupa ile ilikiler Fransa'dan getirilen eya ve Anadolu'yu grmeye gelen sanatlar, Trklerin zevklerinde byk deiiklie sebep oldu. O zamana kadar, Avrupa'daki Rnesans hareketinden uzak kalm olan Trk sanat bundan etkilenmeye balad. Binalarda ve sanat eyalarnda, birtakm Rnesans ekilleri ve motifleri grlmeye balad. Klasik ekillerden uzaklald; hem mukarnaslar ve Mimar Sinan okulunun allm ekilleri hem de lle motifleri terk edilerek sanata Barok bir slp hakim oldu. Fakat, bu slp Bat barokundan farklyd. Trk sanatlar bu slbu kendilerine gre yorumlamlard. Bu slp, XIX. yy.'n sonuna kadar devam etti. Osmanl mimarisi karakterini deitirdi. Avrupa'daki sanat hareketlerini izleyen Simon, Komianos Kr Yani gibi talyan, Yunan ve Ermeni mimarlar; klasik okulun eski ustalarnn yerini almlard. Ampir slp (1808-1874)

Fransa ve Almanya'daki Ampir slbundan olduka farkl olan bu slubun, Trklere has bir karakteri vardr ve Avrupa Ampir slbunda kullanlan stilize edilmi hayvan figrleri Trk Ampir slbunda hibir zaman kullanlmamtr. Sultan II. Mahmut Trbesi, Cevr Kalfa Okulu, Topkap Saray'ndaki bir ka pavyon hep bu slpla yaplmtr. Fakat, Ortaky Camii ile 1853 ylnda Ermeni mimar Karabet Balyan tarafndan yaplan Dolmabahe Saray, Barok ve Ampir karmm bir slpla ina edilmitir. (Resim 2.20.)

32

Resim 2.20: stanbul, II. Mahmut Trbesi

Yeni Klasik slp (1874-1930)

1861 ylnda padiah olan Sultan Abdlaziz zamannda, mimarlk sanat tam bir knt grnmnde idi. O zamanlar itibarda olan Rum ve Ermeni mimarlar, acayip ve Trk sanatna tamamen yabanc bir takm binalar yapmaktaydlar. Her yerde hibir slbu olmayan, zevksiz ve kaba yaplar ykselmekteydi. Gotik ve Barok karm bir slpla, korent tarz stunlarla camiler, acayip ss motifleri olan emeler, Avrupa mimari eserlerinden kopya edilmi ss motifleri grlmekteydi. Ksacas, Yunan Sanatndan Hint sanatna kadar gelmi gemi btn slplar, bu eserlerde birbirine karmt.1871 ylnda stanbul'da Aksaray'da yaplan Valide Camii, bu tarzda bir eserdir. (Resim 2.21.)

33

Resim 2.21: stanbul, Aksarayda Valide Camii

Bu kark slpta eserlerden ve fanteziden gzleri rahatsz olan birka mimar, o gne kadar modas gemi saylan o hayran olunacak eserlere dndler. O devrin kltrnde kendini gstermeye balayan milliyeti hareket, mimari ile de birleti. Mimarlarn dncesine gre, Trk Sanatnda bir rnesans yaratmak iin, eski ustalar tarafndan yaplm olan eserleri rnek almak yeterdi. Yeni klasik slp, ite byle domu oldu. Almanya'da mimari renimini yapm olan Mimar Kemalettin ile, Paris'te okumu olan Mimar Vedat klasik devrin eserlerinden ilham alan binalar yaptlar. Betonarme inaat, dz yzeyler kullanlmasn emrettii halde, mimarlar hibir mimari zorunlulua dayanmayan kemerlerle, kubbelerle, bina yapmaktaydlar.

2.5.2. ini Sanat

Seluklu ini sanatnda nemli bir gelime gsteren mozaik ini teknii, Osmanl devrinde etkisini kaybeder. Osmanl sanatnda; zellikle renkli srlarn, motifi oluturmak iin kullanld ok renkli sr teknii, erken Osmanl devrinde mkemmel rneklerini verir. Renkli sr teknii, XVI. yy.'a kadar nemini korumutur. Bu teknikte zellikle tatl bir sar ve yeil ayrt edici renklerdir. XVI. yy.'n ortalarndan itibaren Osmanl ini sanatna, sr alt teknii hakim olur. effaf srn altna uygulanan natralist iekler ve hatay grubu sslemelerin hakim olduu

34

grlr. Bu dnemin en nemli zelliklerinden biri de Anadolu'da mina tekniinde ilk denemeleri yaplan krmz rengin "kabark mercan krmzs" olarak sr altna uygulanmasdr. Firze, koyu yeil, mavi, lacivert, beyaz ve siyah gibi renklerin kullanld bu muhteem slp, XVI. yy.'n sonlarndan itibaren bozulmaya balar. Krmz renk, zamanla kahverengiye dnr ve ortadan kalkar.

Resim 2.22: znik inisi

znik'te yaplan inilerin, ok iyi bir hamuru ve ok salam bir cilas vard. Hemen btn stanbul camileri, renklerinin ve motiflerinin gzelliiyle bu inilerle sslenmiti. znik atlyeleri XVII. yy.'a kadar alt. Bu devirden sonra eski usuller tamamiyle unutuldu. Yaplan demeler frnda eriliyor ve piirme srasnda renkler effafln kaybediyordu. (Resim 2.22.) Osmanl Trkleri'nce kullanlan renkler ve srlar incelenince bunlarn sevdikleri krmz renklerin, Asurlularda olduu gibi bir demir oksit karm olmayp iyice dvlm silisin krmz bir toprakla kartrlp pekmez ile slatlmasndan elde edildii anlalmtr. lk Bursa inileri ince bir kaolen tabakayla kaplyd; nk, kullanlan toprak iyi ini yapmak iin gerekli vasflara sahipti. Sonradan blmeli diyebileceimiz iniler yapld. Bu metoda gre, ini plaklar stne bir cila ile izgi ya da iaretler izilip nceden piiriliyordu. Piirmeden sonra da renkle doldurulup tekrar piirme ilemine tabi tutuluyordu. Osmanl devrinin en nemli ini atlyeleri znik ve Ktahya'da bulunuyordu. Balangtan XVI. yy.'n ortalarna kadar znik nemli bir merkez iken sonralar yerini Ktahya'ya brakmtr. Ktahya inileri; ak ve koyu mavi, yeil ve beyaz renkli, mukarnas eklindeki inilerdir.

35

2.5.3. Minyatr
Nak ad verilen bu resimler bazen duvarlar ve tavanlar sslemekte de kullanlrd. El yazmalarna ait resimler, genellikle ayr bir kt yaplp kitabn bo sayfasna yaptrlrd. Dorudan doruya kitabn kd stne yaplm olanlar da vardr. Son derece hassas ve melankolik olan Trk ressamlar, gzeli Batl ressamlardan son derece farkl bir ekilde anlarlard. Tabiat en kk ayrntlarna kadar taklit etmekle beraber, ekilleri idealletirirlerdi. Minyatrlerde glen figrlere hemen hemen hi rastlanmaz. Bir tablodaki kiiler, daha ok bir hayal aleminde gibi grnr. Osmanl ressamlar, Seluklu ve ranl ressamlarn kullandklar teknii devam ettirmilerdi. Resim yapacaklar kd, stne zamk Arab iinde eritilip kartrlm beyaz stbe tabakas srerek hazrlarlard. Bazen, bu tabakann stnden ince altn bir yaldz tabakas geirilir, boya da bu tabakann stne srlrd. Yaldz, renklere parlaklk ve saydamlk verirdi. (Resim 2.23.)

Resim 2.23: Osmanl Minyatrleri

36

2.5.4. Tezhip
Kitaplar ssleme, Osmanllarda pek gelimi bir sanatt. Hattatlar tarafndan yazlan el yazmalar, tezhipilere (mzehhipler) verilir; bunlar her sayfay yaldzl izgilerle ereveler, sayfa kenarlarn altn ss motifleriyle sslerlerdi. Bu almann, iiliin ad altnlamak anlamna gelen tezhip idi. Tezhipiler, ayn zamanda birer minyatr ressamydlar. Tezhipler ou zaman, devrin slbuna gre yaplrd. Bu tezhiplerde kullanlan ss motiflerine bakarak Klasik Devrin, Lle Devri veya Barok Devri'nin eserleri kolayca ayrt edilir. Sanatn en yksek noktasna vard Klasik Devirdeki tezhipler, devrin zevkine tamamyla uygun bir ekilde yaplmtr. Stilize edilmi hayvan ekilleri, kvrk dallar ve geometrik motifler, sslemenin zn tekil ediyordu. Lle Devri'nde tezhibin grn de deiti. Soyut ekillerin yerini, iek motifleri ald ve bu motifler daha az arbal hale geldi. Bu deiiklik Sultan III. Ahmet devrinde (XVIII. yy. ba) daha belirli olarak grlr. (Resim 2.24.) Bu dnemin ardndan Barok Devri geldi ve sslemeye Bat motifleri hakim olmaya balad. Bylelikle, tezhiplerde Rnesans motiflerinin ortaya ktn gryoruz. Yapraklar dolama haline gelip, kabalayor; kenar sular, seri olarak tekrarlanan birbirine benzer motiflerden meydana geliyor.

Resim 2.24: Osmanl, Tezhip

37

UYGULAMA UYGULAMA FAALYET

Resim 2.25: Kanun-i Sultan Sleyman Turas

RNEK ESER NCELEMES

slam ncesi ve sonras Trk sanat dnemine ait sanat eserinin ikonografik ve plastik adan zmlemesini yapmak. Bizim semi olduumuz sanat eseri Osmanl dnemi sanatna ait bir minyatr resmidir. Kullanlacak Ara ve Gereler ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kat

1. Aratrma Osmanl dneminde yaplm bir tura resmi. 2. Eserin Genel Tanm: Eserin Dnemi: Osmanl Dnemi Eserin ad : Muhteem Sleymann Turas Yapm yl : 16 yy.

38

3. Madde ve Teknik (33.9 x 40.6 cm) ebatlarnda Tura (Sulu boya Teknii ve Altn yaldzl kat) 4. Konu Suluboya ve altn yaldz ile yaplm bir tura almasdr. (Resim) 5. Figrlerin durumu Ssleme ve hat sanatnn ana figrleri kullanlmtr. Motifler ve Turann ana karakteri olan hat ok kvraktr. 6. Form ve ina 7. Turann Blmleri Sere (Krs): Turann en altnda bulunan ve asl metnin yazl bulunduu ksmdr. Beyzeler (Arapa: yumurta): Turann sol tarafnda bulunan i ie iki kavisli ksmdr. Tular: Turann stne doru uzanan elif harfi eklindeki uzantlardr. Her zaman elif deillerdir. Bazen harf de deillerdir. Yanlarnda yer alan flama eklindeki kavislere zlfe denir. Kollar (hanere): Beyzelerin devam olarak saa doru paralel uzanan kollardr. Yukardaki blmlerin birbiriyle uyumu Osmanl padiahlarnn armas olan turay oluturur.

Resim 2.26: Tura almas

8. z (erik) Kanuni Sultan Sleymann bu turas ok baarl ve tannmtr. Estetik ve ssleme, motifler ile hat sanatnn uyumu en u noktadadr. Osmanl armas olan bu turalar asaleti simgeleyen trdendir.

39

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet ile ilgili hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (OKTAN SEMEL SORULAR)

Aadakilerden doru olan kk iaretleyiniz. 1. Tac Mahal Camii hangi dnem Trk devleti sanatnn bir rndr? A) Uygurlar B) Hindistan-Trk C) Osmanl D) Seluklu 2. Trk mimarlndaki eyvanl medreselerin ilk rneklerine hangi Trk Devleti zamannda rastlanmtr? A) Karahanllar B) Gazneliler C) Osmanl D) Seluklu 3. Gazneliler dneminde en nemli mimari eser nedir? A) Selimiye Camii B) Ulu Camii C) Kutup Minar Camii D) Leker-i Bazar Saray 4. Aadakilerden hangisi Osmanl dnemi Trk sanat dnemlerinden deildir? A) Klasik slp veya Yksek Devir (1501-1703) B) Lle slbu veya Lle Devri (1703-1730) C) Yeni Klasik slp (1874-1930) D) Rnesans Dnemi (14. 16. yzyl) 5. Aadakilerden hangisi Osmanl eserlerinden deildir? A) Edirne, Selimiye Camii B) Bursa, Yeil Camii C) stanbul, Topkap Saray D) sfahan, Mescid-i Cuma

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

40

B- UYGULAMALI TEST
slam ncesi ve sonras Trk sanat dnemlerine ait bir eser seerek nerilen ilem basamaklarna gre eseri inceleyiniz. Aadaki ilemleri tamamladnzda setiiniz sanat eserini incelemi olacaksnz.

Kullanlacak Ara ve Gereler

ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kat

1. Aratrma Sanat ve eseri hakknda ayrntl bilgi yaznz. 2. Eserin Genel Tanm Eserin Dnemi Eserin ad Yapm yl 3. Madde ve Teknik Eserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii 4. Konu Kitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi 5. Figrlerin Durumu Eserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi 6. Form ve na Eserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu: denge, hareket, ritm, k-glge 7. z (erik) Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik

41

DEERLENDRME LE DEERLENDRME LE
Aadaki kriterlere gre almanz deerlendiriniz.

AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz.

Gzlenecek Davranlar
Aratrma ve veri topladnz m? Bilgilerinizi gzden geirdiniz mi? Sanat eseri aratrmas yaptnz m? Sanatnn adn, eserin adn, yapm yln aratrdnz m? Madde ve teknik ynnden incelendiniz mi? Konu ynnden incelediniz mi? Figrlerin durumu ynnden incelediniz mi ? Form ve ina ynnden incelediniz mi? z ynnden incelediniz mi?(ierik-yorum-yarg) Aadaki kriterlere gre yukardaki almanz deerlendiriniz.

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandz becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam EVET ise modl deerlendirmeye geiniz.

42

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Bu modl ile ilgili hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (OKTAN SEMEL SORULAR)

Aadakilerden doru olan kk iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi slam ncesi Trk Sanat dnemlerindendir? A) Hunlar B) Gktrkler C) Uygurlar D) Hepsi Aadakilerden hangisi slam sonras Trk Sanat dnemlerinden deildir? A) Karahanllar B) Uygurlar C) Osmanl D) Hint-Trk Kitaplar ssleme, Osmanllarda hangi sanatn addr? A) Hat B) ini C) Tezhip D) Minyatr Aadakilerden hangisi Osmanl dnemi eseri deildir? A) Sultan Ahmet Camii B) Selimiye Camii C) Talhatan Camii D) II. Mahmut Trbesi lk Kurgan denen mezarlklara hangi dnemde rastlanmtr? A) Gktrk B) Uygur C) Hun D) Gazneliler

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz bir sonraki module geiniz.

43

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)

Resim 2.27: znik inisi

RNEK ESER NCELEMES

slam ncesi ve sonras Trk Sanat dnemine ait sanat eserinin ikonografik ve plastik adan zmlemesini yapmak. Bizim semi olduumuz sanat eseri Osmanl dnemi sanatna ait bir rneidir. Kullanlacak Ara ve Gereler ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kat

44

1.

Aratrma Osmanl dneminde yaplm bir ini tabak. znik inisi.

2. Eserin Genel Tanm Eserin Dnemi Eserin ad : Tabak Yapm yl : 1525

: Osmanl dnemi

3. Madde ve Teknik Ykseklik: (7,62 cm) evresi: (39.4 cm) Mavi seramik boya st srlanmtr. 4. Konu ini tabak, srlanm, znik yresi. 5. Figrlerin Durumu Tek renk ve tonlar kullanlarak yaplan kompozisyonda sslemeler ok ince bir ustalkla kullanlm. 6. Form ve na emberler ve dairesel formlar taban evresiyle uyumu salarken desen olarak gl kalmay beraberinde getiriyor. Motifler simetrik olarak kompozisyonda kullanlm. Taban ortasndaki biimsel elerin kenarda ki motif ve sslemelerle benzemesi uyumu ve oranorant yaklamna doru katkda bulunuyor. 7. z (erik) Estetik ve grsel olarak gzel bir rn planlanm. Konu yok. Ama kvrak ve esnek motif ve ssleme biimlerinden simetrik bir grnt oluturmak. Kompozisyon eletirisinin tesinde, ini taban o gnden gnmze salkl gelebilmi olmas boyann ve stndeki srrn kalitesine baldr.

45

B- UYGULAMALI TEST
slam ncesi ve slam sonras sanat tarihi dnemlerine ait bir eser seerek nerilen ilem basamaklarna gre eseri inceleyiniz. Aadaki ilemleri tamamladnzda setiiniz sanat eserini incelemi olacaksnz.

Kullanlacak Ara ve Gereler

ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kat

1. Aratrma Sanat ve eseri hakknda ayrntl bilgi yaznz. 2. Eserin Genel Tanm Eserin dnemi Eserin ad Yapm yl 3. Madde ve Teknik Eserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii 4. Konu Kitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi. 5. Figrlerin durumu Eserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi 6. Form ve ina Eserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu: denge, hareket, ritm, k-glge 7. z (erik) Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik

46

DEERLENDIRME LEI
Yukarda yaptnz rnek uygulama ile Modl ile kazandnz yeterlii leceksiniz. Bu uygulamay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.

AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz.

GZLENECEK DAVRANILAR
Aratrma ve veri topladnz m? Bilgilerinizi gzden geirdiniz mi? Sanat eseri aratrmas yaptnz m? Sanatnn adn, eserin adn, yapm yln aratrdnz m? Madde ve teknik ynnden incelediniz mi? Konu ynnden incelediniz mi? Figrlerin durumu ynnden incelediniz mi? Form ve ina ynnden incelediniz mi? z ynnden incelediniz mi?(ierik-yorum-yarg)

EVET

HAYIR

DEERLENDRME
Bu uygulama ile kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam EVET ise bir sonraki mdle geiniz.

47

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI Sorular 1 2 3 4 5 6 7 8 Cevaplar Y D D D Y D D Y

RENME FAALYET 2N CEVAP ANAHTARI Sorular 1 2 3 4 5 Cevaplar B A C D D

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI Sorular 12345Cevaplar D B C C C

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

48

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Resimler iin Google grafik arama motoru www.archnet.org www.uygurworld.com www.denizce.com

49

KAYNAKA KAYNAKA
www.tugra.org www.osmanlisanati.com www.archnet.org www.kultur.gov.tr www.uygurworld.com Tarihte Trk Devletleri, Milliyet Yaynlar GOMBRICH E.H., Sanatn yks, Remzi Kitabevi, stanbul, 1992 ASLANAPA Oktay, Trk Sanat, Remzi Kitabevi, stanul, 1989 TURAN Adnan, Dnya Sanat Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul, 1992 AKYZ A.Kerim, Yaynlanmam Ders Notlar , Ankara, 1995 ENGN Aya, Yaynlanmam Ders Notlar, stanbul, 1992

50