Celalleddin Efgani Kimdir:

Cemaleddin Afgani

Panislamizmi Kuran Masonlar ve Cemaleddin Efgani Bugn Trkiyede barts merkezli tartmalarn benzerini tam 100 yl nce Osmanlnn gazete ve dergileri de yapt. 23 temmuz 1908 tarihi kimilerine gre sadece II. Merutiyetin ilandr; kimilerine gre ise bir burjuva devrimidir ve Kemalist devrimlerin temelidir. II. Merutiyet, Osmanlnn siyasal ve kltrel hayatnda kkl dnmlere neden oldu. En byk devrim ise kadnn toplumsal hayattaki yeri konusunda oldu. Kadn sokaa kmaya, almaya, dergi/gazete karmaya, dernekler kurmaya, dkkanlar amaya, sinemaya-tiyatroya gitmeye balad. Bu durum tartmalar da beraberinde getirdi. Dnemin yayn organlarnda kadn merkezli tartmalar oldu. grup vard; Batclar, Trkler ve slamclar... RTNMEY SAVUNAN MASON DN ADAMI slamclar kadnlarn evden kmalarndan hi honut deillerdi. Bunlardan biri de, eyhlislam Musa Kazm Efendiydi: eriatmzda emredilen eylerden biri de mslman kadnlarn kendilerine mahrem olmayan kimselerden rtnmeleridir ki; o da salar dahil vcutlarn ziynetten (ssten) arndrlm bir eyle, ehveti celbetmeyecek bir elbesiyle rtmekten ibarettir. Eve ait vazifeleri kadna, ev dndakileri kocaya yklemek gerekir. Bunun aksi olamaz. Bir de kadnlarn yaratl gayeleri onlarn srf dnyaya ocuk getirmeleri ve o ocuklar terbiye etmelerinden ibarettir.

ok kadnla evlilikte insanla ve medeniyete aykr bir ey yoktur. (Srat- Mstakim, say 1,2,3; yl 1908; Aktaran . Kara, Trkiyede slamclk Dncesi, I) Bu szlerin sahibi Musa Kazm Efendi (1858-1920) bir eyhlislamd. Ve ayn zamanda masondu. Osmanlnn ilerici partisi ttihat ve Terakki Cemiyeti yesiydi. Nakibendiydi... Trkiyenin en byk mason kuruluu, Hr ve Kabul Edilmi Byk Mason Locas belgelerinde, mason olan nl din adamlar arasnda sadece eyhlislam Musa Kazm Efendi yoktu. Osmanl Devletinin 118. eyhlislam Mehmed Ziyaddin Efendi (1846-1917) de masondu.. Mason eyhlislamlardan biri de, Mustafa Sabri Efendi (1869-1954) idi. Kadnlarn brakn almasn tek bana sokaa kmasna bile karyd.Yani, kadn toplum hayat iindeki yeri konusunda mason biraderi eyhlislam Musa Kazm Efendi ile ayn grteydi. Ama ayr olduklar konular da vard:Biraderi Musa Kazm Efendinin yesi olduu ttihat ve Terakki Cemiyetine muhalifti.Hrriyet ve tilaf Frkasnn yesiydi.Bu farkll yazmamn nedeni var: Dinciler, tm masonlar ayn siyasal grte sanyor!Bunun rneklerini grmeye devam edeceiz... Bugn birok mason, biraderleri eyhlislam Mustafa Sabri Efendinin u grlerini rendiklerinde ok aracana eminim: Benim elimden gelse Trkleri Arap yaparm, dier mslmanlar da. Bunlarn vaktiyle Araplamadna da ok eseflenirim. Arap dili, ne Trk diliyle ne de erkes diliyle kyas kabul etmeyecek derecede stnle sahip olduundan, insann, milliyetin kne sahip olup da onunla iftihar edeceine byne sahip olarak onunla iftihar etmesi daha karl ve makul olur. (Yarn dergisi, 14 nisan 1930) Bu dncede bir din adamnn, kuvay milliyecilere kar fetva vermesine, Sevr antlamasn savunmasna artmyorsunuz. Ve dolasyla Mustafa Kemalin, eyhlislam Mustafa Sabriyi 150lilikler listesine koyup yurt dna kovduunu da anlayabiliyorsunuz. Bitmedi. eyhlislam Mustafa Hayri Efendi de masondu. Trkiyedeki Gmrk ve Tekel Bakanl ve Babakanlk yapm olan Suat Hayri rgplnn babasyd.Babakan rgpl de masondu.in garip yan, kardei gibi, siyasetle ilgilenen ve Demokrat Partiden milletvekili olan Mnip Hayri rgplnn de azndan slam, mslmanlk vb szckler dmezdi! Hr ve Kabul Edilmi Byk Mason Locas belgelerinde, mason olan din adamlar listesi; Mderris Mahmud Esad Efendi, Berlin sefareti Ba mam Mustafa Hafz kr, Sefaret mam Haim Veli, bir dnem Darulfununda rektrlk yapan Babanzade Ahmed Naim Bey dile sralanyor Bu isimler yle sradan kiiler deildi. rnein; Babanzade Ahmed Naim Bey (1872-1934), siyasal islamc dnrlerin nde gelen isimlerindendi. slamc fikir hayatnn olumasnda byk pay vard. Milliyetilie karyd:radlarnz, hizmetleriniz Trklk adna deil mslmanlk adna olsun. Trkler hitab yerine daima mslmanlar hitabn kullannz. Cengizin yasasn bilmek, lhann yurdunu tanmak Altnorduyu anmak bize lazm deil. Bize Muhammedin eriat, slam yurdunu, slam mcahitlerini bilmek tanmak lazm gelir. (Ahmed Naim, slamda Dava-y Kavmiyet. s 18) Laiklie karyd: Hkmeti dini korumak ve emirlerini yerine getirmekle eran vazifeli bilen halkmz, hkmetin bu vazifeden imtina ettiini ho grd gn, dier dini vazifelerini de buna bal olarak ahlaki davranlarn da, ictimai vazifelerini de ihmal eder. (Sebilrread Dergisi, 1918)Siyasal slamc Babanzade Ahmed Naim, son devrin mutasavvflarndan Fatih

Trbedar Ahmed Ami Efendinin de damadyd.Sebilrread dergisinin yazarlarndand.Sebilrread dergisi deyip gemeyiniz, bugn yayn hayatn srdren dinci gazete ve dergilerin temeli orasdr!..Peki Sebilrread nasl dodu? Ve masonlarla ne ilgisi vard?Sebilrread, mslmanlarn uyandrlmas ve yceltilmesi iin karld.Derginin ad konusunda Msrl Prens Abbas Halim Paa bir teklifte bulundu: Kurandan bir sayfa aalm, ne isim karsa oradan alalm.Besmeleyle bir sayfa at: ttebiuni ehdikm Sebilrread. ayeti kt ve sim bulundu: Sebilrread.Aralklarla da olsa 1908den 1965 ylna kadar yaymlanan dinci Sebilrreadn mali kayna Kavalal Ailesiydi.Osmanlnn son yllarn okuduunuzda karnza sk sk Sadrazam Msrl Said Halim Paa ; Vezir Msrl Halim Paa; Msrl Prens Abbas Halim Paa gibi Msrl Paalar kar.Ancak bu aile Msrl deildir! Kavala ailesinin atas nl Osmanl paas Selanik/Kavalal Mehmed Ali Paayd. Aile Msra hakim olduktan sonra Kavalal adn brakp Msrl adn kullanmaya balad.Sebilrread dergisinin isim babas ve finansr Abbas Halim Paa, Kavalal Mehmet Ali Paann torunu; Abdulhalimin oluydu.Abbas Halim Paann aabeyi ise nl bir isimdi: ttihat ve Terakki dneminde, drt yl (1913-1917) sadrazamlk yapan Said Halim Paa. Sadrazamlktan nceki grevi, ttihat ve Terakki Cemiyeti Genel Sekreteriydi; yani yle sradan bir ttihat deildi. Kardei Abbas Halim Paa ise ttihat ve Terakki dneminde nce Bursa Valisi, sonra Nafia Nazrl yapt! Ne diyor siyasal slamclar, ttihatclarn arkasnda masonlar vardr! Sanki dinci Sebilrreadn arkasnda yoklar?slamc Sebilrreadn yazar Sadrazam Said Halim Paa ayn zamanda Masondu! (lhami Soysal, Trkiyede ve Dnyada Masonlar, s 380) ngiliz kaynaklara gore iki karde de masondu:ngilterenin stanbul Bykelisi Sir G. Lowtherin, ngiltere Dileri Bakan Sir C. Hardinge gnderdii gizli mahreli raporlarda, ttihatcYahudi ve Mason ilikisini isim isim anlatmaktadr. Top Secret damgal bu raporda, Msrl Farmason Prens Halim Belediye Bakanvekili oldu. (...) Msrl Prens Said Halimden bahsedildi yukarda. O, kardei Abbas Halim, Prens Aziz Hasan, Hidive kar duyduklar iddetli nefretten tr ttihat ve Terakki ile alm, mali bakmdan cemiyeti desteklemitir. Selanik yoluyla baehire yaylan Jn Trk farmasonluunun Msr masonluu ile mnasebeti Boazdaki yalsna ekilii bu akntl politika neticesindedir demektedir...(Prof. Eli Kidor, Arabic Political Memories and Other Studies Londra 1974; Aktaran, Gndz Gazetesi, 19.5.1998)Ailece masondular!Abbas Halim Paa ile Said Halim Paann babalar Prens Muhammed Abdlhalim Paa da mason idi.stelik Fransz Yksek ura (Byk Dou/ Grand Orient) yeliine kadar ykselmi nemli bir masondu.Mason olmakla kalmad; 1861de Fransa Mark- Azamndan patent alarak, ura-y Al-i Osmani adnda Osmanl locasn kurdu!..stelik Osmanlya getirilen loca, din zorunluluu aramayan bir mason rgtyd. Bilindii gibi ngiliz/ko localar (ki Trkiyedeki masonlarn byk blm bu ekole baldr) inan sahibi olmay mecburi klar. Yani Trkiyedeki masonlar ayn zamanda iyi bir mslmandr. 1909da kurulan Trkiye Byk Locasnn kuruluuyla ilgilenmesi iin Avrupal byk stadlar kimi grevlendirdi dersiniz; Msrl Prens Aziz Hasan Paay! Yani Abbas Halim Paa ile Said Halim Paann amcaolunu... Bir yanda masonik ilikiler dier yanda slamc yazlar:Sadrazam Said Halim Paa, Sebilrreadta bakn neler yazd: Mslman milletlerin kurtuluu ve saadeti onlarn tam olarak slamlamalarndadr. (Aktaran Kara, cilt I s 114) Osmanl siyasi birlii, Avrupa Hristiyan hkmetlerinde olduu gibi milliyet esasna deil, slam birlii ve kardelii esasna dayanmaktadr. (...) Kanun-u Esasimizi seerken ok aldanm olduumuzu itiraf etmemiz lazm gelir (ibid s 144145)Sadece Sebilrread desteklemediler.Abbas Halim Paa, Prof. mer Ferit Kam gibi

slamc dnrleri eitim renik iin Avrupaya gnderdi. Mehmet Akif Ersoyun Msrdaki finansryd.lgintir: Her tan altnda mason parma arama paranoyakl Sebilrread ile Trk basnna girdi. Sebilrread hem masonlardan para ald hem de her tan altnda mason arad!Dn bugnden farkl deil. Dinci gazeteler masonlar once en yaknlarnda aramaldr! Souk sava rn lim Yayma Cemiyeti, Komnizmle Mcadele Dernegi ve Aydnlar Oca kadrolarna bakmaldrlar. e, lim Yayma Cemiyeti bakanl yapm, hac ticaretiyle ilgilenmi ve bu arada 9 kasm 1967 tarihinde Murad Locasna kaydolmu bir dinci kardeleriyle balayabilirler Bu kesmezse, dinci nderlerinin hayatlarn incelesinlerDinci Sebilrreadn, kad ve paras nereden/kimlerden geldiini ortada.Peki:Bu derginin dnce ideologu kimdi: Cemaladdin Efgani... Said-i Nursi, Mehmet Akif, Eref Edip, emsettin Gnaltay, Said Halim Paa gibi dergi yazarlar en ok ondan etkilendi. Celaleddin Efgani ve rencisi Muhammed Abduhun makaleleri Sebilrreadta sk sk yer ald.Ama nedense Dounun rpnan ahini Efgani ve rencisinin gizli kimlikleri bu yaynlarnda pek gemedi... Oysa Cemaleddin Efgani Masondu! Kahiredeki arkn Yldz Locasna 7 Temmuz 1868de girmiti. Numaras 1355 idi.Msrda kurulan mason localarnn bana Cemaleddin Efgani ve ondan sonra Muhammed Abduh getirildi. Bunlar mslmanlar arasnda masonluun yaylmasna ok yardm ettiler. (Yahudilik ve Masonluk s 350)Efganinin talebesi Abduh gibilerin kimler tarafndan destek grdne dair zamannda ngilterenin Msr smrge Valisi Lord Cromerin syledii u sz ibretliktir: Kukusuz slami reformist hareketin gelecei eyh Muhammed Abduhun izdii yolda mit vaatediyor. Ve o yolun yolcular Avrupann her trl yardm ve teviklerine layktrlar. (M. Muhammed Hseyin, Modernizmin slam Dnyasna Girii, s 91-92)Mason eyhlislam Mustafa Sabri Efendi de, Abduh ile ilgili unlar syledi: stadi Efgani vastasyla, masonluu Ezhere idhal (sokan) eden odur. (M.Sabri Efendi, Mevkful-Akl vel-ilm vel-Alem, Beyrut 1314, c I s 133) (21.10.2004)Tarihte spriz ok! Cemil Meri Umrandan Uygarla kitabnda yle yazd: Zavall Trk intelijansiyas! Kimlerin peinden gitmemi, Dmanlar dost, dostlar dman olarak tanm. Peygamberin adn anmaa cesaret edemeyen bir Efganiyi Peygamber kadar saygya layk grm. Cemaleddin Efgani kimdi: Cemaleddin Afgani, tam ad Cemaleddin el-Afgani es-Seyid Muhammed ibn Safder han (1838, Esadabad - 9 Mart 1897, stanbul), Mslman siyaset adam, aktivist ve gazeteci. Avrupa egemenliine kar, gl bir slam uygarlnn yeniden canlandrlabileceine olan inancyla, 19. yzylda ve 20. yzyl balarnda slam corafyasn dolaarak slam dncesinin geliimini etkilemi, birok modern slami harekete nclk etmi bir eylemcidir. Panislamizm akmnn kurucusu kabul edilir. ok hareketli bir yaam sren Afgani, Afganistan, Osmanl mparatorluu, Msr, Fransa, Rusya, ran, Londrada eitli siyasal etkinliklerin iinde yer ald; grleri ve etkinlikleri nedeniyle bu lkelerin pek oundan snrd edildi. Hayatn, II. Abdlhamitin daveti ile geldii stanbulda tamamlad. Yaam Ailesi ve genlii zerine ok az ey bilinir. Afgani lakabn almasna (lakabn kendisi semiti) ve bu adla tannmasna karn, baz aratrmaclara gre, Afgan deil, rann Hemedan yaknndaki Esedabad'da domu bir ranldr. Ancak bu konudaki hakim fikir Afganinin Kbil yaknlarndaki Kuner kasabasnn Esedbd kynde doduu ynndedir.

Genliinde, byk olaslkla din ve felsefe eitimini ilerletmek iin, Irak'taki ii merkezleri olan Kerbela ve Necef kentlerine ve Hindistan'a gitti. Avrupa bilim ve edebiyat ile Hindistanda tant ve ngiliz smr rejiminin tutumunu grdkten sonra Bat aleyhtar bir tutum taknmaya balad dnlr. 1857de hac maksadyla kt seyahatte Hicaz, Msr, Yemen, Trkiye, Rusya, ngiltere ve Fransa gibi bir ok lkeyi ziyaret ettikten sonra Afganistana dnd. Etkilendii dnce akmlar bilinmemekle birlikte, gen yanda dinsel adan pheci bir tutum benimsedi. Yalnzca Afganistan'daki Kandehar'da bulunduu Kasm 1866 dolaylarndan sonraki yaam ve etkinlikleri konusunda tutarl bilgiler vardr. Afganistan Afganistan lideri Dost Muhammed Hann hizmetine giren Afgani, Hann 1863teki lnden sonra lkede yaanan i sava srasnda Dost Muhammed Hann oullarndan Azam destekledi. 1866 sonlarnda Azam, Kandehar' ele geirdiinde, Afgani en gvendii danmanlarndan biri olarak ardndan Kabil'e gitti. O dnemde stanbuli olarak bilinen Afgani, Eyll 1868'de Azamn kardei ir Ali Han tarafndan tahttan indirilmesine dein bavezirlik grevini srdrd. Kasm 1868de Afganistandan snrd edildi. Aftanistandan snrd edilince Hindistana giden (1869) fakat varlndan rahatsz olan ngilizler tarafndan Msra gnderilen Afgani, 40 gn kadar kaldktan sonra stanbula geti; Msrda geirdii ksa sre iinde sonradan slamdaki modernist hareketin nderi olan Muhammed Abduh ile tanmt. stanbul 1870'te stanbul'da grlen Afganinin kendini ilk kez bu ehirde Afgani olarak tantt ve amacnn ii inantan geldiinin anlalmasn nlemek olduu sylenir. Burada verdii "peygamberlik sanattr" konulu halka ak konferansta peygamberliin insan yeteneine ve becerisine dayandn ne srd. Bu gr, nde gelen din adamlarnca ho karlanmad ve dinden sapma olarak nitelendi. Gsterilen byk tepki zerine stanbul'dan ayrlmak zorunda kalan Afgani, 1871'de Kahire'ye gitti. Msr Msrda bulunduu sekiz yl boyunca bir grup gen yazar ve din adamn evresine toplayan Afganinin ad ksa srede inansza kt. evresinde toplanan genlerin arasnda[Muhammed Abduh ile Msr'daki milliyeti Vafd Partisi'nin kurucusu Saad Zaglul da vard. Ulusal bamszl tehlikeye drd dncesiyle dnemin Msr hdivi smail Paaya muhalefet eden Afgani, 1879da smail Paann grevden alndktan sonra onun ardl ve olu olan Tevfik Paada da gven uyandrmamt; cumhuriyetilik dncesini yaymaya alt inancyla Msrdan snrd edildi; zorunlu ikamet etmek zere Hindistana gnderildi. Hindistan yllk zorunlu ikamet iin Haydarabad'a giden Afgani, burada Er-Red-aled-Dehriyyin (Tabiatla Reddiye) isimli bir kitap yazd (1879). Eserinde pozitivizme, ateizme, laiklie iddetli eletiriler yneltti. Bu arada Msrda Arabi Paa isyan balaynca ngilizler tarafndan Hindistan halkn Msrdaki isyan desteklemeye ard gerekesiyle gzetim altna alnd. syan bastrldktan sonra be yl bir slam lkesine ayak basmamas kayyla lkeden k izni verildi. ngiltereye giden Afgani, ksa bir sre sonra Fransaya geti. Fransa Afganinin Avrupa egemenliine kar bir sava ve bir slam reformcusu olduu yolundaki efsane ve lmnden sonra yaylan etkisi, byk lde Ocak 1883te vard Paris'teki yaamna dayanr. Pek ok gazete ve dergide siyasi grlerini yaynlayan Afgani, Fransz tarihi ve filozof Ernest Renan ile de, slamn bilim karsndaki konumu zerine nl bir tartmaya

girdi. slamn ilme kar olduu, Arap milletinin de doas gerei metafizik ilimlere kar meylinin bulunmad iddiasn Arapa bir makale ile yantlad. Paristeki en nemli almas Beyrutta srgnde bulunan Muhammed Abduhu da Parise davet ederek onunla birlikte El-Urvet'l-Vuska(Trkesi, "Salam Kulp") Dergisini kartmas idi. Dergi, dou lkelerinin smrgecilerden kurtulmas, hilafetin canlanmas yolunda fikirler yaymay amalyordu. Dergi, ilk saysn 13 Mart 1884ten kard; 18 say yaynlantan sonra bu fikirleri kendi karlarna aykr bulan ngilizlerin giriimi ile kapand. ran Derginin kapanmasndan sonra 1886da ran ahndan gelen davet stne rana giden Afgani, Nasreddin ahtan lkede reform yapmasn isteyince onunla ters dt ve bu lkeden de ayrlarak Rusyaya gitti. Rusya Afganinin 1887, 1888 ve 1889'da Rusya'da bulunduu belgelenmitir. Bu sre iinde Rusya ile ngiltereyi kar karya getirmeyi amalayan eitli giriimlerde bulundu, bu giriimleri baarsz olsa da Rusyadaki Mslmanlarn Kuran- Kerim basma izni gibi baz hakler elde etmesinde etkili oldu ar tarafndan tehlikeli bulunduu iin 1889da Rusyadan snrd edilen Afgani, Almanyaya gitti. Mnihte bir sergide Nasreddin ah ile karlat ve onunla yeniden rana gitmesi iin davet edildi ran 1889da Nasreddin ahn daveti ile tekrar rana giden Afgani, ahn danman olarak siyasal bir rol oynamaya alt ancak slahat dncelerinde srar edince tekrar sapknlkla suland. Nasreddin ah'n, kendisiyle ilgili kukular artnca Afgani de, aha kar ak bir muhalefete balad. 1890'da kuvvet zoruyla snrd edildi. ran dna srldkten sonra da bata Mirza Hasan irazi olmak zere ulemaya gnderdii mektuplarla Ttn Ayaklanmasnn hazrlaycs oldu. randa onun grlerini benimseyen gruplar ttihat-i slam adl gizli bir rgt kurarak ve kimi zaman terr eylemlerine de ba vurarak varlklarn uzun sre devam ettirdiler. ran ve slam dnyasnda meydana gelen btn radikal slam rgtlenmelerinde bu grubun byk etkisi oldu. Bat beeri bilimlerine evet, manevi ve siyasi basklarna hayr sloganyla hareket eden grup ilk ciddi eylemini Kaar ah Nasireddine kar 1 Mays 1898 ylnda dzenledii suikastla gerekletirdi. Londra Dinlenmek iin Londra'da kalan Afgani, bu arada ynettii gazete araclyla aha ve zellikle bir ngiliz vatandana verilen ttn imtiyazna kar direni arsnda bulundu. stanbul Afgani, 1892de II. Abdlhamid'in yakn adam Ebu'l-Huda'nn ars zerine stanbul'a gitti. Kendisine bir ev, maa tahsis edildi. II. Abdlhamid'in Afgani'yi Panislamizm propagandas iin kullanmay umduu sanlr. 1896'da ran ah Nasreddin'in ldrmesinden sonra cinayeti tertiple itham edilen Afgani kukulu grlmeye balad ve Niantanda bir konakta gz hapsinde tutuldu. Amin Maalouf'un Semerkand adl eserinde de II. Abdlhamid'in Afgani'yi di doktoru aracl ile ldrtme giriiminden sz edilir. lm Cemalettin Afgani, enesinde balayan boaz kanseri sonucu 9 Mart 1897de stanbulda vefat etti. Niantandaki eyhler Mezarl'na defnedildi. 1944'te Afganistan hkmetinin talebi zerine cenazesi bu lkeye gnderildi. Kabil'de niversite iinde Afgani iin bir antmezar yapld.